FRONDA

absolutnego, boskiego. Jak wiadomo, teologia pretenduje do miana nauki najbardziejkompetentnej w tym zakresie, dlatego warto byłoby się przyjrzeć jejmożliwościom poznawczym. Problem istnienia Boga, totalnie bagatelizowanyprzez wszelkiej maści empirystów, scjentystów czy racjonalistów, de factookazuje się punktem kluczowym dla prawdziwości i prawomocności ludzkiejwiedzy. Radykalne wyprowadzenie konsekwencji filozoficznych z negatywnegozałożenia znajdujemy w tomie Co to jest drozd (1973):Jeżeli Bóg nie istnieje to wszelki porządek(Nawet porządek umysłu dany umysłowiW umyśle) jest chaosem Lub inaczej: chaosOraz porządek są tylko słowamiKtórych używa chaotyczny umysłPragnąc w umyśle wprowadzić porządek[...](Jeśli nie istnieje)Dziwnym zbiegiem okoliczności jakby rozwinięcie powyższej myśliRymkiewicza napotykamy w książce Leszka Kołakowskiego o zbieżnym tytuleJeśli Boga nie ma... (1982). Wybitny filozof pisze w niej: „Będę się starałargumentować za następującą, ąuasi-kartezjańską tezą: sławne powiedzenieDostojewskiego: «Jeżeli Boga nie ma, to wszystko wolno» zachowuje ważnośćnie tylko jako reguła moralna [...], ale także jako zasada epistemologiczna.Znaczy to, że tylko przy założeniu absolutnego Umysłu prawomocne jestużywanie pojęcia «prawda» i przekonanie, że «prawda» może być zasadnieorzekana o naszej wiedzy". Analogiczne twierdzenie głosił wcześniej zdeklarowanyateista Friedrich Nietzsche: „Nic nie jest prawdą, wszystko wolno",co ponoć było zaostrzeniem owej implikacji Dostojewskiego.Człowiek, nie mając żadnych transcendentnych punktów odniesieniaw postaci Absolutu czy bezpośredniego dostępu do obiektywnej rzeczywistości,uświadamia sobie w końcu swoją zasadniczą niemoc poznawczą („nic niejest prawdą"). Zalążki tej konkluzji można znaleźć już w znanym sformułowaniuPlatona: „Jeśli Kie istnieje Jedno, nie istnieje nic". Leszek KołakowskiZIMA 2006 97*