FRONDA

Bogdan SzlachtaJako historyk myśli politycznej zaproszony przez Redakcję „Frondy" doudziału w ankiecie na temat neokonserwatyzmu zmuszony jestem sformułowaćjedną uwagę wstępną. Neokonserwatyzm nie jest nazwą jednego„nurtu", lecz mianem co najmniej kilku środowisk hołdujących w różnymokresie rozmaitym odmianom konserwatyzmu albo tylko niektórym koncepcjomlub ideom z nim wiązanym. W tradycji niemieckiej mianem tymokreśla się kilka opcji kształtujących się w drugiej połowie XIX i pierwszejpołowie XX wieku dla ich odróżnienia od konserwatyzmu tzw. romantykówpolitycznych, bliskich m.in. Burckhardtowi i Bismarckowi, Treitschkemu,zwolennikom katolickiej partii Centrum (bracia Reicherspergerowie,Vogelsang), a nawet... Nietzschemu i teoretykom „rewolucji konserwatywnej"z czasów Republiki Weimarskiej. Także w dziejach polskiej myślizachowawczej można odnaleźć środowiska określane mianem neokonserwatywnych,pojawiające się po wystąpieniu krakowskich stańczyków. Pierwszez nich działało od schyłku XIX wieku i skupione było wokół krakowskiegoKlubu Społecznego (m.in. Jaworski, Estreicher i Krzyżanowski), a późniejw Stronnictwie Pracy Narodowej. „Neokonserwatyści" opowiadali się przeciwkowspółpracy z Narodową Demokracją, uznając bliski jej nacjonalizm zasprzeczny z rzeczywistą ideą narodową i zagrażający stabilności wielonarodowejRzeczypospolitej. Państwo stawało się w ich myśleniu ośrodkiem wymagającymlojalności bez względu na narodowość obywatela i nie było kojarzonez osobą władcy ani z wyznaniem: „polityczność państwa", jego „aetyczność"i areligijność różniły neokonserwatystów od kultywujących wątek narodowydziedziców tradycji „realistów", zbliżających się do endeków. Druga grupapolskich „neokonserwatystów" kształtuje się od początku lat 30. XX wiekugłównie w Warszawie (bracia Bocheńscy, Giedroyc, Studentowicz): krytyczniwobec BBWR, podobnie jak „neokonserwatyści" krakowscy eksponowaliznaczenie praworządności, negatywnie oceniając wydarzenia brzeskie orazustawy o stowarzyszeniach i szkolnictwie wyższym. Skupieni wokół dwóchczasopism: wydawanego od 1932 roku „Buntu Młodych", a od 1937 roku„Polityki", łączyli krytykę „sejmokracji" i „partyjnictwa", istotną dla poprzed-30*FRONDA 41