SPIS RZECZY

uznawanie państwa (state) za historyczny fenomen kontynentalnej EuropyZachodniej (Otto Brunner, Ernst-Wolfgang Böckenförde). Konstruowanietożsamości ogólnoeuropejskiej przebiega zatem zgodnie ze schematem,w którym naturalną reakcją na szok globalizacji jest powrót do korzeni.Tymczasem korzenie zachodnioeuropejskiej tradycji politycznej to przecieżabsolutyzm 5 ! W tym kontekście budowanie scentralizowanej biurokracjina potrzeby absolutystycznych rządów XVII- i XVIII-wiecznych monarchówjawi się jako pierwowzór dzisiejszego biurokratyzmu unijnego. Historiawydaje się powtarzać! Potwierdza to coraz większa instrumentalizacjaprawa wspólnotowego przez Unię Europejską (Traktat Lizboński). Natle wspomnianych tendencji teoretycznych jest to racjonalne: skoro towładza (a nie naród) jest suwerenna, prawo staje się dla niej wyłącznienarzędziem panowania.W tym kontekście szukanie przez Polskę wzorów w Europie wydaje sięniezbyt przemyślane. O wiele lepszym układem odniesienia dla nas jestrepublikanizm amerykański, który pod wieloma względami przypominatradycję sarmacką.Czym jest sarmatyzm?Współczesność to zagrożenie, ale jednocześnie wielka szansa na odrodzeniepolskiego ducha republikańskiego. Z jednej strony, sama z siebie powodujepowrót do tradycji. Z drugiej, wywołuje dojmującą potrzebę daleko idącejprzebudowy państwa. Sięgnięcie po tradycję sarmackiego republikanizmuwychodzi naprzeciw obu tym wyzwaniom. Jest ona bowiem głębokoprzesiąknięta duchem wolności, samorządności i praw człowieka. Cowięcej, ma cechy szczególnie predestynujące do konsumowania owocówglobalizacji, a to ze względu na uderzające podobieństwo do opisanego wyżejamerykańskiego republikanizmu 6 . Sarmacki republikanizm to bowiem dzieckopóźnego średniowiecza, doskonale przystosowane do panujących w nimwarunków. A dzisiaj mamy do czynienia właśnie z nowym średniowieczem.Skoro tak, to trzeba przede wszystkim właściwie zrozumieć naturę PierwszejRzeczpospolitej, z czym wciąż są u nas spore problemy. Neosarmatyzm niemoże też być wybiórczym i dowolnym manipulowaniem tradycją, jak się5 To wtedy powstało państwo w dzisiejszym, nowoczesnym rozumieniu tego pojęcia (state a nie dominium,a nawet nie republic). Język polski nie oddaje, niestety, tych niezwykle istotnych niuansów. Szczególny paradokspolega na tym, że późniejsze wykorzystanie przez oświeceniowych ideologów (Rousseau!) pojęcia republiki,doprowadziło do swoistej kompromitacji tegoż. W efekcie, realizujące najlepsze wzory republikańskie USA niemają „republiki” w nazwie, podczas gdy taki stricte oświeceniowy i nowoczesny twór jak Francja – owszem!6 Istnieją zresztą istotne poszlaki znacznego wpływu sarmatyzmu na amerykańskich Ojców Założycieli. Ichweryfikacja to pole do popisu dla polskich historyków idei, filozofów i politologów.