SPIS RZECZY

zatem duch tradycji Pierwszej Rzeczypospolitej wciąż żyje, czy też odżywanad Wisłą, to jego zmaterializowanie się jest jedynie kwestią czasu. Natomiastforma jego obecności to już problem odpowiedzialności i inteligencjiwspółczesnych Polaków.Przedstawiciele innych wielkich narodów byliby zdziwieni częstotliwością,z jaką nasi sceptycy kwestionują zasadność przywoływania sarmackiegoducha. Dla Niemców jest oczywiste, że Cesarstwo Rzymskie NaroduNiemieckiego to stały element ich tożsamości i dziedzictwa. Są nawet tacy,którzy jak John Laughland dowodzą, że promowana dziś przez Niemców ideaintegracji europejskiej jest kontynuacją ottońskich idei uniwersalistycznych.Podobnie, dla błyskawicznie rosnących w potęgę Chińczyków, całkowicienaturalne jest sięganie do starożytnych idei konfucjańskich w dzisiejszymwysiłku budowania nowoczesnej tożsamości. A Turcy z roku na rok corazczęściej odwołują się do tradycji Imperium Osmańskiego, i to bynajmniejnie z czasów bezpośrednio poprzedzających Atatürka, tylko do tej z XVi XVI wieku.Czy Polacy są tak dalece inni, że w ich przypadku rekonstrukcja tradycji jestniemożliwa? Oczywiście nie. Proces transformacji tożsamości przechodzilijuż zresztą kilkukrotnie. Po raz pierwszy, gdy oświeceniowe elity próbowaływyrugować sarmatyzm i zwesternizować Rzeczpospolitą, co się nie udało.Później, o wiele skuteczniej, polską tożsamość przebudowali romantycy.Wreszcie, po klęskach romantycznych zrywów i głębokim doświadczeniukompletnej nieprzystawalności koncepcji mesjanistycznej do politycznychrealiów, duchową próżnię wypełniła zaimportowana z Zachodu, ale dobrzenadająca się do lokalnych warunków idea etniczno-narodowa. Nie udało jejsię co prawda wygrać z piłsudczykowskim pragmatyzmem, ale głęboko wryłasię w świadomość Polaków. Dziś, po kataklizmach wojny i komunistycznejniewoli, dogorywa na marginesie III RP. Jej miejsce próbował zająć narzuconyz zewnątrz komunizm, co zakończyło się klęską, ale doprowadziło dowielkiego spustoszenia duchowego. I tę pustkę próbowała hibernowaćpostkomunistyczna III RP.W tle tych wszystkich metamorfoz był duch sarmacki. Przejawiał sięw różnych formach, ale zawsze był w jakiś sposób obecny. To z niegoromantycy wywiedli głęboko emocjonalne umiłowanie wolności. Był teżmesjanizm, oparty przecież na przekonaniu o wielkiej przeszłości narodu. Doniego nawiązywała pragmatyczna sanacja, zarówno w swojej polityce wobec17Sarmacja - niedokończona przygoda