SPIS RZECZY

Mogę jednak powiedzieć jedno, że o roku ’89 trudno jest mówić jako o jednymokresie. Zupełnie inaczej wygląda sytuacja w styczniu ’89, a zupełnie inaczejw grudniu ’89. Polska wykonała wówczas olbrzymi skok. W styczniu ’89jeszcze się nie zaczął Okrągły Stół i tak naprawdę do końca nie było wiadomo,czy się w ogóle zacznie. W grudniu ’89 wiadomo już było z kolei, że PZPRzostanie zlikwidowana, od trzech miesięcy istniał rząd Mazowieckiego, przedmiesiącem upadł mur berliński, a przez Czechosłowację przeszła „aksamitnarewolucja”. W Rumunii zaś na gwiazdkę rozstrzelano Ceauşescu, któryjeszcze w sierpniu sugerował interwencję zbrojną Układu Warszawskiegow Polsce w związku z powierzeniem stanowiska premiera Mazowieckiemu.Dlatego kiedy mowa o przeczuciach, ważne jest rozróżnienie, której częścitego wyjątkowego roku one dotyczą. W styczniu ’89 byłem pesymistą, bouważałem – mam jakieś zapiski z przełomu 1988 i 89 roku – że komuniścirealizują kolejny wielki socjotechniczny manewr, który ma im pozwolićzyskać na czasie, umocnić się, aby potem chwycić za gardło. Tkwiłem w tymprzekonaniu do 4 czerwca, chociaż z rosnącą nadzieją, że wybory przyniosąsukces opozycji. Pamiętam, że mój coraz większy optymizm zakłóciła jedynierozmowa – na kilkanaście dni przed wyborami – z niewiele ode mnie młodsządziewczyną, która powiedziała mi, że żadne głosowanie ją nie obchodzii ani myśli w nim uczestniczyć. Wtedy wydawało mi się to jakimś skrajnieekscentrycznym zachowaniem, a później okazało się, że dotyczyło to ponadjednej trzeciej Polaków, którzy – warto o tym pamiętać – w ogóle nie zadalisobie trudu wzięcia udziału w pierwszych po wojnie wyborach, w którychrzeczywiście był jakiś wybór.Dla mnie osobiście, zresztą tak jak dla większości Polaków – tu niebędę wielkim odkrywcą – prawdziwym przełomem był właśnie 4 czerwca,a dokładnie wyniki wyborów, które odbyły się tego dnia. To był przełompsychologiczny, bo PZPR została definitywnie zdelegitymizowana,a równocześnie okazało się, że Moskwa kompletnie się tym nie przejmuje.Ta świadomość odegrała ważną rolę po 4 czerwca, kiedy okazało się, żew ogóle nie ma reakcji Kremla na to, co się dzieje. Wtedy pojawił się pomysł– upubliczniony przez Michnika – „wasz prezydent, nasz premier”. Na toteż nie było oficjalnej reakcji Moskwy, co de facto oznaczało akceptację.Z drugiej strony partia komunistyczna została przez wyniki wyborów totalniezdelegitymizowana. To łącznie dowodziło, że tak jak było dotąd, już niebędzie. Zaczynało się coś zupełnie nowego, oczywiście nie było wiadomo anikto będzie rządził, ani jak długo potrwa okres przejściowy. To był z pewnościąpoczątek okresu przejściowego, którego długość można różnie liczyć. Jeśli