SPIS RZECZY

115amerykańskie czy francuskie zamieszki ’68. Integracyjne i tradycyjne siłybyły dużo silniejsze w krajach, które prowadziły wojnę obronną i wygrałyją, niż w Niemczech, gdzie społeczeństwo utraciło moralną równowagę orazwszelką wewnętrzną zdolność przystosowania (to samo dotyczy ruchów ’68w Japonii i Włoszech).W 1995 roku Odo Marquard zdefiniował rewoltę ’68 jako „repryzęmechanizmów odciążających”, z pomocą której spora część społeczeństwaniemieckiego po 1945 roku konsekwentnie próbowała uciekać przed własnąprzeszłością. Presja „samooczyszczenia” była od połowy lat pięćdziesiątychcoraz bardziej przemożna. Z jednej strony ze względu na coraz wyższąstopę życia zachodnioniemieckich obywateli, przewyższającą znaczniepoziom życia ofiar niemieckich wojen rasowych, z drugiej zaś z powoducoraz częściej wychodzących na światło dzienne szczegółów popełnionychzbrodni. Oba czynniki czyniły „winę i wstyd” nieznośnymi, szczególnie dlamłodego pokolenia. Dlatego w 1968 roku zdecydowali się „być sumieniem”zamiast „mieć sumienie”. „Nieczyste sumienie można odrzucić lub choćbynieco złagodzić, stając się nieczystym sumieniem dla innych”. Dalej Marquardanalizuje pojęcie „spóźnionego nieposłuszeństwa”. „«Nie», którego zabrakłoprzed 1945 rokiem, chciano nadrobić sprzeciwem wobec tego, co istniałorealnie, czyli wobec Republiki Federalnej. Brak oporu wobec tyranii miałbyć wyrównany oporem przeciw beztyranii. A zaprzepaszczony sprzeciwwobec dyktatury miał znaleźć swoją kontynuację w sprzeciwie wobec brakudyktatury. Ten nowy rodzaj sprzeciwu obywatelskiego nie mógł wpływaćkorzystnie na procesy demokratyzacji, tylko przede wszystkim wspieraćsympatie dla dyktatur rewolucyjnych” 13 .W swojej książce Unser Kampf 1968. Gniewne spojrzeniew przeszłość opisuję szczegółowo, jak wyglądały te ucieczki od przeszłościoraz analizuję ich podłoże. Pokolenie ’68 nie jest ani wszystkiemu winne,ani też nie może się poszczycić żadnymi szczególnymi osiągnięciami. Jegouczestnicy stali się częścią większego konfliktu społecznego, którego samisobie nie wybrali, i którego nie mogli uniknąć. Tak należy rozumieć rewoltę’68 i bez emocji wpisać ją do niemieckiej historii XX wieku. █13 O. Marquard,O. Marquard, Verweigerung der Bürgerlichkeitsverweigerung. !945: Bemerkungen eines Philosophen, w: ders.,Individuum und Gewalteinteilung. Philosophische Studien, Stuttgart 2004, s. 23-37.