SPIS RZECZY

którego zło jest fundamentalnym naruszeniem. W związku z tym laicyzacjaskutkuje zawsze relatywizacją norm etycznych. To, co w myśl etyki absolutnejbyło jednoznacznie złem, teraz jawi się jako czyn dopuszczalny.Źródłem kapitału społecznego przestaje być też kultura, gdyżw dominującym dziś wydaniu masowym promuje ona postawy egoistyczne,konsumpcyjne, hedonistyczne i roszczeniowe. Robert Putnam, największyw USA autorytet w kwestiach kapitału społecznego, twierdzi, że głównymczynnikiem, który podmywa dziś fundamenty owego kapitału, jest telewizja.Nie stanowi już ona nośnika kultury, lecz raczej narzędzie dekulturacji.O ile klimat zaufania rodzi się w zdrowej rodzinie, o tyle klimat nieufnościpowstaje głównie tam, gdzie brak jest zdrowych rodzin. Związane z tymkoszta społeczne to: wyższa przestępczość, odsetek rozwodów, ilośćzażywanych narkotyków, liczba procesów, wskaźnik samobójstw, rozmiarszarej strefy itd. Statystyki pokazują wyraźnie, że dzieci z tzw. wolnychzwiązków lub rodzin niepełnych cierpią na zaburzenia psychiczne, wymagająspecjalistycznej opieki psychologa czy też wchodzą w konflikt z prawemznacznie częściej niż dzieci wychowywane przez ojca i matkę. To wszystkowiąże się także z większymi wydatkami z budżetu.Jak zauważa francuski ekonomista Jean-Didier Lacaillon, zanik modelurodziny wielodzietnej w krajach zachodnich spowodował, że pojawiłosię nowe zjawisko: „dziecko – królewicz”, rozpieszczone, pełne roszczeńi wymagań, stwarzające więcej problemów wychowawczych. To właśniez pokolenia „dzieci – królewiczów” wywodzili się praktykujący „kreatywnąksięgowość” młodzi menedżerowie, którzy wywołali aferę Ekronu czy autorzyskandalu finansowego Worldcom.Gospodarka nie funkcjonuje w abstrakcyjnej próżni, lecz w pewnejspołecznej otulinie i bardzo często warunki panujące w owym otoczeniu mająwpływ na stan ekonomii. W tym kontekście etyka jest elementem koniecznymdla zaistnienia zaufania społecznego i przewidywalności zachowań, a tymsamym dla racjonalności działań gospodarczych. Wilhelm Röpke czy Friedrichvon Hayek twierdzili wręcz, że bez etyki niemożliwe jest istnienie wolnegorynku. Obu myślicielom nie dane było zweryfikować prawdziwości swychtwierdzeń, gdyż żyli w czasach, kiedy kapitał społeczny nie znajdował sięjeszcze na wyczerpaniu, a moralność wydawała się być silnie zakorzenionaw społeczeństwie. Być może więc to naszemu pokoleniu na własnej skórzeprzyjdzie sprawdzić słuszność tezy, że brak etyki i kapitału społecznegoniszczy podstawy pomyślności ekonomicznej państwa. █65