SPIS RZECZY

Urzędnicy korporacyjni znajdują się więc często w podobnej sytuacji, jakniegdyś dyrektorzy państwowych przedsiębiorstw komunistycznych. I – jakwidać na przykładzie obecnego kryzysu – nierzadko działają z podobnymskutkiem. Dzisiejsze relacje z bankami coraz rzadziej przypominają kontaktyz instytucją zaufania publicznego, a coraz częściej przywołują na myśl wizytyw kasynach. Bankierzy zamienili się w krupierów, którzy oferują klientomprzeróżne obligacje, akcje, derywaty czy opcje walutowe, proponującgrę na zwyżkę lub zniżkę, obstawiając niczym w ruletce koniunkturęlub dekoniunkturę. Z wypowiedzi szeregowych pracowników banków(umieszczanych choćby na forach internetowych) wynika, że są oni zmuszaniprzez swoje zarządy do działań, które sami uważają za nieetyczne. Najlepsząilustracją tego zjawiska w Polsce jest casus opcji walutowych, będącyrezultatem spotkania nieuczciwości z naiwnością lub chciwością.Wracając jednak do głównego wątku – ustaliliśmy, że doszło dopoważnego nadszarpnięcia kapitału społecznego, do nadużycia zaufaniai pogwałcenia zasady wzajemności. Wiemy, jaki mechanizm stał za tym, alejaka była jego pierwotna geneza?Na końcu łańcucha przyczynowo-skutkowego stoi zawsze pojedynczyczłowiek ze swoimi osobistymi motywacjami. To on złamał pewne zasady,sprzeniewierzył się określonym regułom. Co jednak nim kierowało?Zastanawiając się nad źródłami dzisiejszego kryzysu, były wiceprezesNarodowego Banku Polskiego Krzysztof Rybiński powiedział, że „chciwośći żądza zysków wzięły górę nad rozsądną kalkulacją”. Ale problem nie jestjednostkowy, nie dotyczy tylko pojedynczego człowieka – ma charakterzbiorowy, dotyka ogromnego obszaru.Być może pewną pomocą w znalezieniu odpowiedzi na to pytanie możebyć refleksja nad kapitałem społecznym, a zwłaszcza nad jego brakiem.Samuel Huntington zauważył, że tak, jak istnieje kapitał społeczny w postacizaufania, tak też istnieją społeczne koszta nieufności. Pojawiają się onetam, gdzie kryzys przeżywają instytucje będące głównymi nosicielamiwartości – gdy rozbita zostaje rodzina, zanika religia, a kultura siędegeneruje. Najważniejszym źródłem moralności pozostaje religia. Za sprawąsekularyzacji źródło to jednak wysycha. Próby wykopania alternatywnychstudni, czyli uzasadnienia i uprawomocnienia moralności w oparciu o rozum,na czele z ambitnym oświeceniowym projektem Kanta, zakończyły sięporażką. Prawomocność zachowuje słynne zdanie z powieści Dostojewskiego„Jeśli Boga nie ma, to wszystko wolno”. Rozwijając tę myśl, Leszek Kołakowskipisał, że istnienie Boga zakłada istnienie pewnego moralnego porządku,