SPIS RZECZY

Ale zwyczajna świadomość wspólnoty interesów i konieczność współpracyw walce ze wspólnym wrogiem wcale nie wyczerpywały treści Kościoła,lewicy, dialogu. Autor wzywał bowiem inteligencję postępową do redefinicjiwłasnego podejścia do religijności, wiary i instytucji Kościoła. Katolickiezaangażowanie nie powinno już być, jego zdaniem, synonimem ciemnotyi zacofania. Należało zrezygnować z przekonania, że laicyzacja i obojętnośćreligijna są wartościami samymi w sobie. I odważnie przyjąć, że religia (adokładniej pewne jej formy – o czym dalej) może budować postęp i wolność.W Polsce zaś – i to jest istota michnikowego wyciągnięcia ręki do Kościoła –nie da się nic zbudować bez wsparcia i akceptacji Kościoła.Pozorne spotkanieZawarte w książce diagnozy trafiły na podatny grunt społeczny.Część ludzi Kościoła (głównie, choć nie tylko, ci o lewicowych poglądachpolitycznych) i grupy postępowej inteligencji rozpoczęły ze sobą współpracę.Michnik i ludzie z jego środowiska zaczęli jeździć po świątyniach i wygłaszaćreferaty. „Stało się coś niesłychanie interesującego. Tradycyjne w duchowościpolskiej pęknięcie – podział na Polaka radykała i Polaka katolika – zaczęło sięzwężać. Zaczęło się spotkanie, które władze komunistyczne doprowadzałodo wściekłości. Dlatego że chętnie rozgrywały jednych przeciw drugim. A tunagle się zaczął formować wspólny, ponadwyznaniowy front antytotalitarny.Jakby duch chrześcijaństwa i duch oświecenia podały sobie ręce” 7 –wspominał tamten okres Adam Michnik podczas tegorocznej promocjiKościoła, lewicy, dialogu.Ten triumfalizm jest jednak mocno przesadzony. Realna współpracaobjęła bowiem wyłącznie niewielką część środowisk katolickich i – mimosporych środowiskowych wpływów Michnika – nigdy nie przezwyciężyłasilnego antyklerykalizmu lewicowej części opozycji demokratycznej (czegoprzykładem może być określenie prymasa Stefana Wyszyńskiego na łamach„Biuletynu KOR” mianem „ajatollaha” 8 ), który ujawnił się z całą mocą po roku1989 w czasie zimnej wojny religijnej, gdy kluczową rolę odgrywała w niej„Gazeta Wyborcza”.Zarodki klęski projektu pojednania dwóch nurtów polskiej tradycji zawartebyły zresztą już w książce Michnika. Jego wizja opierała się bowiem nafałszywym obrazie partnera i zakładała, że dialog doprowadzi do stopniowego7 Kościół, Michnik, dialog, „Gazeta Wyborcza”, 16 maja 2009.8 Por. A. Dudek, R. Gryz, Komuniści i Kościół w Polsce (1945-1989), Kraków 2003, s. 337-338.