Monitor Uitvoeringsstrategie Plabeka

3InhoudsopgaveVoorwoord Arthur van DijkSamenvatting1. Inleiding 131.1 Context Plabeka 151.2 Leeswijzer 152. Werkgelegenheid 172.1 Belangrijkste feiten op een rij 192.2 Ontwikkeling werkgelegenheid 212.3 Nadere analyse gebruik werklocaties 253. Kantorenmarkt 273.1 Belangrijkste feiten op een rij 293.2 Opname en kantoorgebruik 2012 313.3 Kantorenvoorraad en leegstand 333.4 Nieuwbouw en transformatie 353.5 Relatie met Uitvoeringsstrategie 374. Bedrijventerreinen 414.1 Belangrijkste feiten op een rij 434.2 Uitgifte bedrijventerreinen 2012 434.3 De markt voor bedrijfshuisvesting 454.4 Situatie op gemengd-plus terreinen 474.5 Relatie met uitvoeringsstrategie 485. Zeehaventerreinen 515.1 Belangrijkste feiten op een rij 535.2 Masterplan Noordzeekanaalgebied 535.3 Uitgifte zeehaventerreinen Noordzeekanaalgebied 2012 545.4 (Plan)aanbod zeehaventerreinen 555.5 Relatie met Uitvoeringsstrategie 566. Herstructurering 576.1 Belangrijkste feiten op een rij 596.2 Beleidskader herstructurering 606.3 Uitvoering herstructurering 626.4 Relatie met Uitvoeringsstrategie 65Bijlagen 67Colofon 68Bronvermelding 68Definitielijst 69Toelichting methodiek 70Ontwikkelingen kantorenmarkt naar deelregio 72Ontwikkelingen kantorenmarkt naar gemeente 73Plancapaciteit kantoren naar deelregio en terrein (stand 1-1-2013) 74Overzicht uitgifte per bedrijventerrein 77Plancapaciteit bedrijventerreinen (stand 1-1-2013) 79Transacties en aanbod bedrijfsruimten 81(Plan)aanbod zeehaventerreinen 82Herstructurering bedrijventerreinen: overzicht terreinen betrokkenheid phb 83Formele ibis kantoorlocaties naar deelregio en gemeente 84Overzicht bedrijventerreinen naar deelregio en gemeente 85Overzicht zeehaventerreinen naar deelregio en gemeente 89

5VoorwoordMijn laatste voorwoord als voorzitter van Plabeka; per 1 september word ik de nieuwevoorzitter van Transport en Logistiek Nederland. Ik kijk met trots en veel plezier terug opzeven jaar Plabeka. Samen hebben wij gewerkt aan een betere balans tussen de vraagenaanbodzijde op de kantorenmarkt. Met elkaar hebben wij besloten dat het beter wasom één definitie voor leegstand te hanteren. En om jaarlijks een monitor uit te brengen.Voor u ligt al weer de zesde editie van de Plabeka-monitor. Hét middel om de vinger aande pols te houden of ons beleid werkt en of iedereen zijn afspraken nakomt. Ook voor2013 hebben we een actueel, gedetailleerd en meerjarig inzicht in hoe onze regio zich –vanuit het perspectief van vestigingslocaties – ruimtelijk-economisch ontwikkelt. Dit isessentieel om er goed beleid op te kunnen voeren.De Uitvoeringsstrategie Plabeka, die in juni 2011 is vastgesteld, is door de meestegemeenten inmiddels door vertaald naar lokaal beleid. Zij hebben hun eigen kantorenenbedrijvenstrategie vastgesteld en bepaald welke initiatieven zij nemen om leegstandin de gemeente aan te pakken. Waarbij wordt beschreven hoe men omgaat mettransformatie en herstructurering en welke gebieden kansrijke of kansarme werklocatieszijn. Het belangrijkste hierbij is: een goed, kwalitatief en hoogwaardig vestigingsklimaatwaarborgen om zo de concurrentiepositie van de hele regio te behouden. En uiteindelijkook voor de concurrentiepositie van de BV Nederland.In de monitor van 2013 kunnen wij zien dat aanzienlijke transformatiehoeveelheden in2010, 2011 en 2012 maken dat de MRA voorloopt op de doelstelling uit de strategie. Wezien ook dat de trend van de snel stijgende absolute leegstand in 2012 tot stilstand isgekomen: deze is licht gedaald. De leegstandspercentages blijven echter hoog insommige gebieden. Er is nog steeds werk aan de winkel.Het is inmiddels vanzelfsprekend dat wij als overheid intensief samenwerken metmarktpartijen zoals ontwikkelaars, beleggers, makelaars en eindgebruikers. Het blijft dusvan groot belang samen op te trekken. De overheid en ‘de markt’ hebben elkaar dekomende decennia hard nodig om onze regio te laten bloeien en in de top te latenmeedraaien van de meest aantrekkelijke Europese vestigingsplaatsen. De monitor 2013is dus een belangrijk sturingsinstrument voor overheid en markt.Ik wens u voor de komende jaren veel succes met het uitvoeren van alle plannen. Waarbijik hoop dat de samenwerking in de MRA blijft bestaan en dat de ingezette koers wordtvoortgezet. De ontwikkelingen blijf ik, weliswaar vanuit een andere branche, op de voetvolgen.Arthur van DijkVoorzitter Platform Bedrijven en KantorenMetropoolregio (Plabeka)Wethouder Economie, Schiphol en Cultuur,gemeente HaarlemmermeerMei 2013

SSamenvatting

8Rembrandtparkgebouw, Amsterdam

9SamenvattingDit is de zesde editie van de Plabeka Monitor. Plabeka is een informeelsamenwerkingsverband tussen de lokale en regionale overheden in de MetropoolregioAmsterdam. Deze monitor biedt de meest recente feiten en cijfers over economischetrends in de Metropoolregio Amsterdam vanuit het perspectief van vestigingslocatiesvoor bedrijvigheid. De Monitor maakt inzichtelijk hoe de afspraken van deUitvoeringsstrategie 2010-2040 worden nageleefd. Deze editie heeft betrekking op hetjaar 2012, met als peildatum 1-1-2013.Kantorenmarkt• 2012 is het eerste jaar waarin de totale voorraad kantoren in de MRA aanzienlijk isgeslonken. Per 1-1-2013 zijn er 13,7 mln. vierkante meters bruto vloeroppervlakte(bvo) kantoren in de MRA, ruim 150.000 m² minder dan begin 2012.• Er is zodoende in 2012 sprake van een duidelijke trendbreuk in de netto ontwikkelingvan de voorraad kantoren: de transformatiehoeveelheid in de MRA (246.000 m² bvo)overtrof de hoeveelheid opgeleverde nieuwe kantoormeters (90.000 m² bvo).• De trend van de snel stijgende absolute leegstand van kantoren is in 2012 eveneenstot een stoppen gebracht: op 1-1-2013 stonden 2,59 mln. vierkante kantoormetersleeg.• Het percentage leegstaande kantoren is echter licht toegenomen. Hetleegstandspercentage bedraagt nu 18,9% van de totale voorraad tegen 18,7% per1-1-2012.• De leegstandspercentages zijn met name hoog in de deelregio’s Almere-Lelystad(26,6%) en Amstelland-Meerlanden (24,7%). Amsterdam en Zaanstreek-Waterlandhebben een leegstands-percentage van rond de 16%. De overige deelregio’s Gooi enVechtstreek en Haarlem-IJmond bevinden zich qua kantorenleegstand rond hetMRA-gemiddelde: respectievelijk 18,3% en 19,3%.• Het gebruik van kantoren neemt verder af in de Metropoolregio. Per 1-1-2013 warener 149.000m² kantoren minder in gebruik dan een jaar ervoor. De daling heeft zichsinds 2008 ingezet, en vindt in de gehele MRA plaats.1) Onder de afspraken van de uitvoeringsstrategie ligt een vraagraming voor werklocaties in de MRA, in 2010 door Buck Consultantsopgesteld. Het GG-scenario sluit aan op de beleidsambitie van de Metropoolregio om tot de top-5 stedelijke regio’s van Europate horen. In het GG scenario is tevens de schaalsprong Almere (+100.000 arbeidsplaatsen tot 2030) opgenomen.2) Floor space index: indicator voor de dichtheid van bebouwing van een terrein• Ondanks het dalende kantoorgebruik zijn er in 2012 meer kantoormeters betrokkendoor een nieuwe huurder (778.000 m² bvo) dan in 2011. Vooral in Amsterdamvonden meer kantoren een nieuwe gebruiker.• Het verschil tussen het daadwerkelijke kantoorgebruik en de in 2010 voorspeldevraag naar kantoren 1) is groot en groeit nog steeds flink.• Door de aanzienlijke hoeveelheid kantoren die in 2010, 2011 en 2012getransformeerd is naar andere functies loopt de MRA op dit moment voor op dedoelstelling uit de Uitvoeringsstrategie – tot 2020 1,5 m² mln. bvo kantoor tetransformeren of te slopen.• De Uitvoeringsstrategie-afspraken wat betreft reductie van de plannen voor nieuwekantoren (planvoorraad) worden nageleefd. In iedere deelregio bevindt deplanvoorraad anno 2012 zich onder de Uitvoeringsstrategieniveaus.• Eind 2012 heeft er een nieuwe aanscherping van de plannen voor nieuwe kantorenplaatsgevonden. Het voornemen van de deelregio’s is om tot 1,06 mln. m²kantoorplannen te schrappen of door te schuiven tot na 2020. Omdat dezeaanscherping nog per locatie moet worden doorgevoerd, komt deze nog niet (geheel)in de overzichten van de planvoorraad terug.Bedrijventerreinen• Het in de MRA gerealiseerde uitgifteniveau in 2012 - 13,9 ha – is vergeleken met deperiode 2000-2010 zeer laag, en is nog een fractie lager dan de uitgiften in 2011.• Het merendeel van de uitgiften vond plaats in Flevoland en Haarlem-IJmond. InAlmere / Lelystad werd 5,3 ha uitgegeven, in Haarlem-IJmond 3,0 ha.• De bedrijfsruimtemarkt was in 2012 minder in beweging dan in 2011: 303.000 m²bedrijfsruimte werd verhuurd of verkocht. Indicatief betekent een transactievolumevan 300.000 m², (omgerekend naar ha bij een FSI 2) van 0,7) ongeveer 40-45 ha aantransacties op bestaande bedrijventerreinen.• Het aanbod aan bedrijfsruimten was lager dan in 2011: 1,4 mln. m². Het aanbod is invrijwel alle deelregio´s gedaald, behalve Zaanstreek-Waterland. Dit betekentoverigens niet per definitie dat de leegstand op bedrijventerreinen afgenomen is.• In 2012 hebben 8 uitgiften in de MRA plaatsgevonden op terreinen die hogemilieucategorieën kunnen herbergen, voor een totaal van 8,2 ha. In drie van degevallen is bekend dat de uitgiften ook daadwerkelijk gedaan zijn aan bedrijven in dehoge milieucategorie.

10Zuidas, Amsterdam

11• De totale uitgifte van bedrijventerreinen is in 2012 veel lager dan het langjarigegemiddelde en blijft al 3 jaar achter bij het door de regio gehanteerde GlobalGateway scenario - ook het terughoudende (TM) scenario had hogere uitgiftenvoorzien voor de afgelopen jaren.• De planvoorraad aan bedrijventerreinen blijft binnen de grenzen die daarvoor in deUitvoeringsstrategie gesteld zijn.• Eind 2012 is besloten tot een verdere aanscherping van de planvoorraadbedrijventerreinen. Het voornemen van de deelregio’s is om tot 210 habedrijventerrein te schrappen uit de planvoorraad of door te schuiven tot na 2020.Omdat deze aanscherping nog per locatie moet worden doorgevoerd, komt dezenog niet in de overzichten van de planvoorraad per deelregio terug.Zeehaventerreinen• In 2012 is 5,2 ha aan zeehaventerreinen uitgegeven, waarvan 4,2 ha in de havenAmsterdam en 1 ha in de IJmondhavens. Dit niveau is ruim hoger dan in 2011, maarvergeleken met de jaarreeks sinds 2000 laag.• De uitgiften betroffen 1,8 ha kadegebonden terrein en 3,4 ha havengerelateerdekavels.• Er is in het Noordzeekanaalgebied nog 223,7 ha kadegebonden en 88,6 hahavengerelateerd terrein uitgeefbaar. Er zijn echter maar twee kavels van meer dan20 ha beschikbaar, in de Afrikahaven en op Hoogtij (Zaanstad).• De uitgiften voor kadegebonden terreinen is in 2012 lager geweest dan wat op basisvan de in 2007 uitgevoerde vraagraming van Ecorys mocht worden verwacht.Omdat er in 2006 en 2007 zeer grote uitgiftes van kadegebonden terreinen hebbenplaatsgevonden, komt de langjarige realisatie in balans met de vraagraming.• Voor de zeehaventerreinen komt het uitgiftenniveau van 2012 uit in tussen het lageen het hoge scenario uit de Ecorys-vraagraming.Herstructurering• De herstructureringsopgave (Uitvoeringsstrategie) voor te revitaliseren /herprofileren terreinen bedraagt 2.211 ha tot 2020. Dit is een fikse uitdaging.• In de periode 2009-2012 heeft de Provincie Noord-Holland echter al voor 804ha aanfysieke projecten gesteund door HIRB-subsidies voor fysieke uitvoering.• Daarnaast is PHB sinds haar oprichting op 46 terreinen betrokken (geweest) bij deopstart van herstructureringsprojecten.• In totaal is er sinds 2004 (tot en met de laatste HIRB tender van 2012) bijna €41miljoen van de provincie in fysieke investeringsprojecten op 70 bedrijventerreingeinvesteerd. De totale omvang van het geldbedrag dat in deze herstructureringenwordt geinvesteerd ligt nog enkele malen hoger, door cofinanciering van andereoverheden en private investeringen.• De 804 ha aan ingrepen gesteund door HIRB-subsidies geeft een goede indicatie vande voortgang van herstructurering op bedrijven- en zeehaventerreinen in de MRA.Het is op basis van de beschikbare gegevens echter lastig vast te stellen of de regioop schema ligt om de herstructurerings-afspraken uit de uitvoeringsstrategie (totaal2.211 ha herstructureren voor 2020) te halen.• Naast herstructurering vindt er op een groot aantal terreinen in de MRAtransformatie plaats. Het gaat vooral om planvorming, al zijn er 8transformatieprojecten in uitvoering. De meeste (plannen voor) transformatiesspelen zich af in Zaanstreek-Waterland.Werkgelegenheid• De Uitvoeringsstrategie 2010-2040 is gebaseerd op de economische ambitie om deMetropoolregio Amsterdam te positioneren als ‘Global Gateway’, met een groei vande werkgelegenheid en een daarbij passende raming van vraag naar werklocaties alsresultaat.• Het is in dat licht wenselijk om meer inzicht te verkrijgen in de verhouding tussen dedaadwerkelijke werkgelegenheidsontwikkeling, het gebruik van werklocaties en degerealiseerde uitgiften van terrein en opname van kantoormeters.• De werkgelegenheid in de MRA is per 1-1-2012 met 0,4% afgenomen tot 1.289.000banen. Absoluut bedroeg de afname ruim 5.000 banen.• In Nederland nam de werkgelegenheid in dezelfde periode met 0,7% af, eenbanenverlies van bijna 60.000 banen. De MRA doet het dus iets beter ten opzichtevan de landelijke ontwikkelingen op de arbeidsmarkt.• De werkgelegenheid nam op alle soorten werklocaties (kantoren, bedrijventerreinen,informele locaties) af. Absoluut ging op de kantoorlocaties de meestewerkgelegenheid verloren (-2.400 banen).

12• De voorheen snelle groei van werkgelegenheid op informele locaties is ten einde:voor het eerst trad in 2012 een daling op (-1.300 banen).• Er zijn grote regionale verschillen waarneembaar in de spreiding van dewerkgelegenheid over de typen werklocaties (locatietypevoorkeur) en het aantalarbeidsplaatsen per ha bedrijventerrein (terreinquotiënt). Dit heeft onder andere temaken met de verschillende aard van de bedrijvigheid op de terreinen.• Het aantal arbeidsplaatsen per ha op bedrijventerreinen laat in de periode 2005-2012een licht dalende trend zien. Dit betekent echter niet per definitie dat er op deterreinen minder geproduceerd wordt.

1Inleiding

14Cornelis Douwesterrein, Amsterdam

151 InleidingDit is de zesde editie van de Plabeka Monitor, met de meest recente feiten en cijfers overeconomische trends in de Metropoolregio Amsterdam en vraag en aanbod opkantoorlocaties, bedrijven- en haventerreinen. Deze editie heeft betrekking op het jaar2012, met als peildatum 1-1-2013. De ontwikkelingen op de werklocaties wordenvergeleken met de afspraken die door de gemeenten van de Metropoolregio Amsterdamzijn gemaakt en vastgelegd in de Uitvoeringsstrategie Plabeka 2010 – 2040.De Plabeka Monitor is gebaseerd op verschillende bronmateriaal. Een groot deel van deinformatie over werklocaties wordt bij de deelnemende gemeenten opgevraagd in hetkader van de IBIS-enquête. Daarnaast zijn er verschillende secundaire bronnen gebruikt,zoals het LISA werkgelegenheidsregister en Kantorenmonitor B.V. Voor eenverantwoording zie de bronvermelding in de bijlagen.1.1 Context PlabekaDe Plabeka Monitor is een van de werklijnen van het Platform Bedrijventerreinen enKantoren (Plabeka), een samenwerkingsverband van regionale en lokale overheden in deMetropoolregio Amsterdam. Plabeka is in 2005 opgericht, en maakt deel uit van hetPlatform Regionaal Economische Structuur (PRES). Aanleiding was de structureleleegstand van kantoren en de toename van verouderde bedrijventerreinen.Binnen Plabeka vindt de regionale afstemming plaats over de kwantiteit en kwaliteit vanwerklocaties. Het regionale werklocatiebeleid is vastgelegd in de UitvoeringstrategiePlabeka 2010-2040 ‘Snoeien om te kunnen bloeien’. Dit document is vastgesteld op de 3ePRES-conferentie van de Metropoolregio Amsterdam op 23 juni 2011, door deportefeuillehouders EZ van de 36 MRA-gemeenten, de provincies Noord-Holland enFlevoland en de Stadsregio Amsterdam. Er is tevens afgesproken om de gemaakteafspraken jaarlijks te monitoren. De afspraken zijn sindsdien bevestigd in besluiten vanbestuurscolleges en gemeenteraden.”is aan de afspraken van de Uitvoeringsstrategie voldaan?” .Er worden overigens géén beleidsmatige conclusies getrokken in de Plabeka Monitor. Ditdocument geeft een beleidsneutraal overzicht van de ontwikkelingen in het afgelopenjaar, en is een middel om het regionaal vestigingsplaatsbeleid te onderbouwen.1.2 LeeswijzerDe Monitor behandelt achtereenvolgens de economische situatie in de Metropoolregioen de ontwikkelingen op de verschillende soorten werklocaties. De hoofdstukindeling isals volgt:• Hoofdstuk 2 gaat in op de werkgelegenheidsontwikkeling in de MRA, op werklocatiesen daarbuiten;• Hoofdstuk 3 behandelt de ontwikkelingen op de kantorenmarkt;• Hoofdstuk 4 beschrijft de ontwikkelingen met betrekking tot de bedrijventerreinen;• Hoofdstuk 5 gaat in op de zeehaventerreinen;• en het slothoofdstuk hoofdstuk 6 behandelt de herstructurering op zowel bedrijvenenzeehaventerreinen.• Daarnaast geven de verschillende bijlagen aanvullende achtergrondinformatie opterrein- en locatieniveau.Er is gekozen voor een opzet van de hoofdstukken waarin eerst de belangrijksteconclusies aan bod komen. Vervolgens worden de deelonderwerpen - zoals aanbod,vraag, leegstand en veroudering – beschreven. Als besluit wordt ingegaan op de relatievan de gepresenteerde cijfers met de afspraken van de Uitvoeringsstrategie 2010-2040.De jaarlijks verschijnende Plabeka Monitor is hier een uitvloeisel van. Monitoring draaitvooral om het volgen van marktontwikkelingen: ontwikkelt de economie en de vraagnaar werklocaties zich zoals we bij het ondertekenen van de Uitvoeringsstrategieverwachtten? Hoe verhoudt de feitelijke, gerealiseerde vraag zich tot de (modelmatige)vraagprognoses die zijn opgesteld? Ook gaat het om het nagaan van procesafspraken:

217Werkgelegenheid

18Schiphol-Centrum, Haarlemmermeer

192 WerkgelegenheidUitvoeringsstrategie 2010-2040 over economische ambitie MRA‘De Metropoolregio Amsterdam (MRA) heeft een krachtige en dynamischeeconomie. Deze is gebaseerd op een brede en diverse structuur, een sterkeinternationale oriëntatie en een goede naam en faam. Het is de ambitie van hetPlatform Regionaal Economische Structuur (PRES) om de MetropoolregioAmsterdam (MRA) structureel tot de top 5 van Europese Global Business Gatewayste laten horen en aldus de economische motorfunctie voor Nederland te blijvenvervullen. ‘Het is een taak van de overheid om geschikte randvoorwaarden te creëren zodat deruimtelijke dynamiek van bedrijven en instellingen (groei, krimp, verhuizing etc. endus economische ontwikkeling) gefaciliteerd wordt. Om te blijven behoren tot detop 5 van Europese Metropoolregio’s is het van belang om een gezond evenwicht tecreëren tussen vraag en aanbod van werklocaties.Dit hoofdstuk staat stil bij de prestaties van de regionale economie in het in hetafgelopen jaar. Ontwikkelingen in de regionale economie bepalen voor een groot deel devraag naar werklocaties in de Metropoolregio. Deze prestaties staan sinds 2009 onderdruk.De Uitvoeringsstrategie 2010-2040 is gebaseerd op een aanzienlijke economischeambitie (zie boven) en een daarbij passende raming van vraag naar werklocaties. Daaromis meer inzicht in de verhouding tussen werkgelegenheidsontwikkeling, het gebruik vanwerklocaties en de daadwerkelijke uitgiften van terrein en opname van kantoormetersvan groot belang.Aangezien cijfers van de ontwikkeling van de regionale economie nog niet beschikbaarzijn 3) , concentreert de analyse zich in dit hoofdstuk op de ontwikkeling van dewerkgelegenheid en het gebruik van werklocaties.2.1 Belangrijkste feiten op een rijBedrijfsverzamelgebouw Jacobbontiusplaats, Amsterdam• De Uitvoeringsstrategie 2010-2040 is gebaseerd op de economische ambitie om deMetropoolregio Amsterdam te positioneren als ‘Global Gateway’, met een groei vande werkgelegenheid en een daarbij passende raming van vraag naar werklocaties alsresultaat.• Het is in dat licht wenselijk om meer inzicht te verkrijgen in de verhouding tussen dedaadwerkelijke werkgelegenheidsontwikkeling, het gebruik van werklocaties en degerealiseerde uitgiften van terrein en opname van kantoormeters.• De werkgelegenheid in de MRA is per 1-1-2012 met 0,4% afgenomen tot 1.289.000banen 4) . Absoluut bedroeg de afname ruim 5.200 banen.• In Nederland nam de werkgelegenheid in dezelfde periode met 0,7% af, eenbanenverlies van bijna 60.000 banen. De MRA doet het dus iets beter ten opzichtevan de landelijke ontwikkelingen op de arbeidsmarkt.• De werkgelegenheid nam op alle soorten werklocaties (kantoren, bedrijventerreinen,informele locaties) af. Absoluut ging op de kantoorlocaties de meestewerkgelegenheid verloren (-2.400 banen).• De voorheen snelle groei van werkgelegenheid op informele locaties is ten einde:voor het eerst trad in 2011 een daling op (-1.300 banen).• Er zijn grote regionale verschillen waarneembaar in de spreiding van dewerkgelegenheid over de typen werklocaties (locatietypevoorkeur) en het aantalarbeidsplaatsen per ha. bedrijventerrein (terreinquotiënt). Dit heeft onder andere temaken met de verschillende aard van de bedrijvigheid op de terreinen.• Het aantal arbeidsplaatsen per ha. op bedrijventerreinen laat in de periode 2005-2012 een licht dalende trend zien. Dit betekent echter niet per definitie dat er op deterreinen minder geproduceerd wordt.3) Deze zijn opgenomen in de jaarlijkse publicatie Economische Verkenningen van de Metropoolregio Amsterdam(EVMRA). Dezekomt in 2013 na de Plabeka Monitor beschikbaar.4) Vergeleken met de cijfers die in de vorige editie opgenomen zijn, is het totaal aantal banen echter hoger. Binnen de gebruikteLISA database heeft een correctie op de werkgelegenheidscijfers plaatsgevonden, die met terugwerkende kracht zorgt voor lichthogere aantallen banen in de MRA, en een afname van de werkgelegenheid in het laatste meetjaar.

20Figuur 2.1 Werkgelegenheidsontwikkeling per deelregio, 2005-20121.400.000 1.200.000 1.000.000 Banen 800.000 600.000 400.000 200.000 0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Zaanstreek-­‐Waterland 114.267 113.736 115.844 120.233 122.284 124.538 126.755 126.634 Haarlem-­‐IJmond 154.772 155.239 158.314 161.136 159.894 155.274 151.749 152.477 Gooi en Vechtstreek 109.874 110.827 112.240 113.588 112.774 109.791 106.500 105.961 Amstelland-­‐Meerlanden 225.098 224.786 226.719 231.769 231.846 232.109 233.336 232.950 Amsterdam 484.725 494.194 505.864 513.852 529.780 537.667 546.325 542.939 Almere / Lelystad 94.042 102.063 106.965 114.243 115.693 116.415 117.978 116.307 Figuur 2.2 Werkgelegenheidsontwikkeling op kantoorlocaties, 2005-2012300.000 1.400.000 250.000 1.200.000 200.000 1.000.000 Banen 150.000800.000 100.000600.000 50.000400.000 0200.0002005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Zaanstreek-­‐Waterland 1.6770 20051.646 2006 1.8332007 1.947 2008 1.800 2009 1.634 2010 2011 1.924 2012 1.135 Haarlem-­‐IJmond Zaanstreek-­‐Waterland 6.147 114.267 6.237 113.736 6.838 115.844 7.370 120.233 8.709 122.284 124.538 8.412 126.755 7.841 126.634 8.164 Gooi en Haarlem-­‐IJmond Vechtstreek 6.237 154.772 6.804 155.239 7.056 158.314 7.003 161.136 7.156 159.894 155.274 7.085 151.749 7.071 152.477 7.353 Amstelland-­‐Meerlanden Gooi en Vechtstreek 77.765 109.874 78.361 110.827 78.567 112.240 80.738 113.588 78.170 112.774 109.791 78.639 106.500 79.345 105.961 76.468 Amsterdam Amstelland-­‐Meerlanden 96.370 225.098 104.604 224.786 113.062 226.719 116.690 231.769 117.682 231.846 116.203 232.109 233.336 118.191 232.950 119.545 Almere Amsterdam / Lelystad 25.818484.725 28.526 494.194 28.867 505.864 30.156 513.852 29.274 529.780 537.667 31.214 546.325 30.758 542.939 30.026 Almere / Lelystad 94.042 102.063 106.965 114.243 115.693 116.415 117.978 116.307 Zuidas, Amsterdam

212.2 Ontwikkeling werkgelegenheidLichte daling werkgelegenheid, maar MRA presteert beter dan NederlandPer 1-1-2012 zijn er ruim 1.289.000 banen 5) in de MRA, een afname van ruim 5.200 banenten opzichte van vorig jaar. De werkgelegenheid in de MRA is daarmee met 0,4%afgenomen. In Nederland gingen ruim 60.000 banen verloren, een daling van 0,7%. DeMRA doet het dus nog wel licht beter dan geheel Nederland. De grootste afnames inwerkgelegenheid vond plaats in Amsterdam (-3.300 banen), waar in de voorgaande jarenjuist de grootste banengroei had plaatsgevonden. Ook Almere-Lelystad verloor relatiefveel banen (-1.700 banen). In Haarlem-IJmond is na een periode van teruggang dewerkgelegenheid juist weer licht toegenomen. Zie ook figuur 2.1.Arenapark, Amsterdam ZuidoostDe afname van werkgelegenheid vond op alle soorten locaties (bedrijventerreinen,kantoorlocaties, informele locaties) plaats. Er wordt achtereenvolgens stilgestaan bij deontwikkelingen op kantoorlocaties, bedrijventerreinen (inclusief zeehaventerreinen) enoverige (informele) locaties.KantoorlocatiesPer 1-1-2012 bedroeg het aantal banen op kantoorlocaties in de MRA 242.690. Dekantoorlocaties verloren van de 3 soorten locaties absoluut (-2.400) en relatief (-1%) demeeste banen. Opvallend is de daling in Amstelland-Meerlanden (-2.800) en de stijging inAmsterdam (+1.300). In Zaanstreek Waterland en Almere/Lelystad vonden ooksubstantieel banenverlies op kantoorlocaties plaats. Zie ook figuur 2.2.BedrijventerreinenOp de bedrijventerreinen in de Metropoolregio daalde de werkgelegenheid met ruim1.500 banen tot 287.000 (-0,5%). De werkgelegenheidsdaling op bedrijventerreinen wasdaarmee iets sterker dan in de MRA als geheel. Dit past in het beeld van de afgelopenjaren, waarin de werkgelegenheidsontwikkeling op bedrijventerreinen stagneerde enuitgiftes van nieuwe kavels sinds 2011 sterk teruggevallen zijn. Zie hiervoor ookhoofdstuk 4.De daling in banen was het sterkst in Amsterdam (-2.800) en Almere-Lelystad (-500).Opvallend genoeg steeg het aantal banen op de bedrijventerreinen in Amstelland-Meerlanden (+1.700) en Haarlem-IJmond (+350). Zie ook figuur 2.3.KPMG Hoofdkantoor, AmstelveenOverhoeks en IJdock, Amsterdam5) LISA hanteert een definitie van ‘grote’ (12+ uur per week) en ‘kleine’ (minder dan 12 uur per week) banen. In dit geval gaat hetom het totaal aantal banen, dus grote en kleine banen samen.

22Figuur 2.3Werkgelegenheidsontwikkeling op bedrijventerreinen (incl. zeehaventerreinen)per deelregio, 2005-2012Banen 350.000 300.000 250.000 200.000 150.000 100.000 50.000 0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Zaanstreek-­‐Waterland 39.103 37.207 38.612 40.463 40.402 40.898 40.999 40.912 Haarlem-­‐IJmond 47.133 47.730 49.067 50.547 47.977 47.088 47.303 47.648 Gooi en Vechtstreek 28.069 27.979 27.873 27.712 27.001 26.176 25.082 24.999 Amstelland-­‐Meerlanden 68.851 68.521 66.911 68.103 66.025 63.306 64.312 65.993 Amsterdam 67.522 69.285 68.389 68.642 70.304 69.490 69.264 66.390 Almere / Lelystad 35.363 38.135 40.093 44.449 43.904 42.524 42.517 42.005 Horeca op bedrijventerrein, HilversumFiguur 2.4 Werkgelegenheidsontwikkeling op informele locaties, 2005-2012Banen 800.000 350.000 700.000 300.000 600.000250.000 500.000 200.000 400.000 150.000 300.000 200.000 100.000 100.000 50.000 0 2005 2006 2007 2007 2008 2008 2009 2009 2010 2010 2011 2011 2012 2012 Zaanstreek-­‐Waterland 39.103 74.983 37.207 76.418 38.612 76.991 40.463 79.460 40.402 81.883 40.898 83.885 40.999 85.627 40.912 86.383 Haarlem-­‐IJmond 110.590 47.133 47.730 110.506 49.067 111.618 50.547 113.126 47.977 113.356 47.088 109.971 47.303 106.697 47.648 106.893 Gooi en Vechtstreek 28.069 75.567 27.979 76.044 27.873 77.310 27.712 78.873 27.001 78.616 26.176 76.530 25.082 74.347 24.999 73.609 Amstelland-­‐Meerlanden 68.851 78.482 68.521 77.904 66.911 81.242 68.103 82.928 66.025 87.650 63.306 90.163 64.312 89.679 65.993 90.489 Amsterdam 320.832 67.522 69.285 320.305 68.389 324.413 68.642 328.519 70.304 341.794 69.490 351.975 69.264 358.870 66.390 357.004 Almere / Lelystad 35.363 32.861 38.135 35.402 40.093 38.005 44.449 39.638 43.904 42.515 42.524 42.677 42.517 44.703 42.005 44.276 Oude Verkadefabriek, Zaandam

23Informele locatiesDe werkgelegenheid in de MRA ligt voor ruim 59% op niet-werklocaties, ook welinformele locaties genoemd. De totale werkgelegenheid op informele locaties in deMRA bedroeg op 1-1-2012 ruim 758.000 arbeidsplaatsen. De werkgelegenheid opinformele locaties is per 1-1-2012 voor het eerst gedaald (-1.300 banen), nadat deze in deperiode 1-1-2005 tot 1-1-2011 met ruim 65.000 banen sterk was gegroeid.In de bij figuur 2.4 opgenomen tabel is te zien dat de daling in Amsterdam, Gooi- enVechtstreek en Almere/Lelystad heeft plaatsgevonden, terwijl Amstelland-Meerlanden,Zaanstreek-Waterland en Haarlem-IJmond een lichte stijging noteerden.Media Park, HilversumFloraHolland, Aalsmeer

24Figuur 2.5 Locatietypevoorkeur werkgelegenheid, per deelregio, 2012 6)Zaanstreek-­‐Waterland Haarlem-­‐IJmond Gooi en Vechtstreek Amstelland-­‐Meerlanden Amsterdam KantoorlocaIes Bedrijventerreinen Informele locaIes Almere / Lelystad MRA 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% Figuur 2.6 Terreinquotiënt (werkgelegenheid / ha) op bedrijventerreinen, 2005-2012100 90 Arbeidsplaats / ha 80 70 60 50 40 30 20 10 0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Almere-­‐Lelystad Amsterdam Amstelland-­‐ Meerlanden Gooi en Vechtstreek Haarlem -­‐IJmond Zaanstreek-­‐Waterland 6) N.B. in Almere/Lelystad zijn geen formele kantorenlocaties en is het werkgelegenheidsaandeel benaderd door decentrumgebieden tot kantoorlocaties te rekenen.Science Park, Amsterdam

252.3 Nadere analyse gebruik werklocatiesLocatietypevoorkeurTussen deelregio’s blijken er aanzienlijke verschillen te bestaan in de spreiding van dewerkgelegenheid over bedrijventerreinen, kantoorlocaties en informele locaties, ziefiguur 2.5. Deze spreiding wordt ook wel de ‘locatietypevoorkeur’ genoemd.In Almere/Lelystad en Amstelland-Meerlanden slaat een hoge aandeel werkgelegenheidop bedrijventerreinen- en kantoorlocaties neer terwijl in andere deelregio’s juist hetmerendeel van de werkgelegenheid op informele locaties gevestigd is. In Zaanstreek-Waterland, Haarlem-IJmond en Gooi- en Vechtstreek zijn weinig formelekantoorlocaties, waardoor de locatietypevoorkeur voor dit soort terreinen daar laag is.Terreinquotiënt bedrijventerreinenHet ‘terreinquotiënt’ geeft inzicht in het aantal arbeidsplaatsen per ha op bedrijven- enhaventerreinen in de MRA. In figuur 2.6 is de ontwikkeling van de terreinquotiënten voorde verschillende deelregio’s zichtbaar.De vele arbeidsplaatsen per ha in Gooi en Vechtstreek, en de relatief lage cijfers voorAmsterdam en Haarlem-IJmond springen in het oog. Deze verschillen zijn te verklarendoor de diverse aard van de bedrijventerreinen in de deelregio’s: in het Gooi kent o.a. hetbedrijventerrein Mediapark een flink aantal kantoor (-achtige) gebouwen, wat in eenhoog aantal arbeidsplaatsen per hectare resulteert. In Amsterdam kennen de havenseen hoge ruimteproductiviteit maar relatief weinig arbeidsplaatsen. Hetzelfde geldtvoor het TATA-steel terrein in Haarlem-IJmond. Almere en Lelystad bieden vaker dangemiddeld plaats aan bedrijven met een grote ruimtevraag die op het ‘oude land’ nietterecht kunnen.Over de jaren heen lijkt er sprake van een licht dalende trend. Het betekent echter nietper definitie dat de terreinen in 2012 minder intensief worden gebruikt dan in 2005.Door voortgaande optimalisering van productieprocessen neemt de noodzaak voorarbeid af, terwijl de productiviteit in termen van toegevoegde waarde wel kantoenemen. De ruimteproductiviteit (toegevoegde waarde per ha) kan zo op peil blijvenof zelfs stijgen. De ruimteproductiviteit is mogelijk ook een interessante indicator vaneconomische activiteit op een terrein.De Vaart, Almere

3Kantorenmarkt27

28Voormalig GAK-gebouw, Amsterdam

293 KantorenmarktIn dit hoofdstuk wordt ingegaan op de ontwikkeling van de regionale kantorenmarkt in2012. Paragraaf 3.1 vat de belangrijkste bevindingen samen. De onderdelenkantooropname en kantoorgebruik (3.2), leegstand (3.3), nieuwbouw/transformatie (3.4)en resterende plancapaciteit komen daarna aan bod. In de afsluitende paragraaf (3.5)worden de recente ontwikkelingen op de kantorenmarkt afgezet tegen de in 2010uitgevoerde vraagraming die aan de basis van de Uitvoeringsstrategie ligt. Daarnaastwordt inzicht geboden in de afspraken die in de Uitvoeringsstrategie op het gebied vannieuwe kantoorplannen zijn gemaakt.3.1 Belangrijkste feiten op een rij• 2012 is het eerste jaar waarin de totale voorraad kantoren in de MRA aanzienlijk isgeslonken. Per 1-1-2013 zijn er 13,7 mln. vierkante meters bvo kantoren in de MRA,ruim 150.000 m² minder dan begin 2012.• Er is zodoende sprake van een duidelijke trendbreuk in de netto ontwikkeling van devoorraad kantoren in 2012: de transformatiehoeveelheid in de MRA (246.000 m²)overtrof de hoeveelheid opgeleverde nieuwe kantoormeters (90.000 m²).• De trend van de snel stijgende absolute leegstand van kantoren is in 2012 eveneenstot een stoppen gebracht: op 1-1-2013 stonden 2,59 mln. vierkante meters kantoorleeg.• Het percentage leegstaande kantoren is echter licht toegenomen. Hetleegstandspercentage bedraagt nu 18,9% van de totale voorraad, tegen 18,7% per1-1-2012.• De leegstandspercentages zijn met name hoog in de deelregio’s Almere-Lelystad(26,6%) en Amstelland-Meerlanden (24,7%). Amsterdam en Zaanstreek-Waterlandhebben een leegstandspercentage van rond de 16%. De overige deelregio’s Gooi enVechtstreek en Haarlem-IJmond bevinden zich qua kantorenleegstand rond hetMRA-gemiddelde: respectievelijk 18,3% en 19,3%.• Het gebruik van kantoren neemt verder af in de Metropoolregio. Per 1-1-2013 warener 149.000m² kantoren minder in gebruik dan een jaar ervoor. De daling heeft zichsinds 2008 ingezet, en vindt in de gehele MRA plaats.7) Onder de afspraken van de uitvoeringsstrategie ligt een vraagraming voor werklocaties in de MRA, in 2010 door Buck Consultantsopgesteld. Het GG-scenario sluit aan op de beleidsambitie van de Metropoolregio om tot de top-5 stedelijke regio’s van Europate horen. In het GG scenario is tevens de schaalsprong Almere (+100.000 arbeidsplaatsen tot 2030) opgenomen.Teleport Sloterdijk, Amsterdam• Ondanks het dalende kantoorgebruik zijn er in 2012 meer kantoormeters betrokkendoor een nieuwe huurder (778.000 m² bvo) dan in 2011. Vooral in Amsterdamvonden meer kantoren een nieuwe gebruiker.• Het verschil tussen het daadwerkelijke kantoorgebruik en de in 2010 voorspeldevraag naar kantoren 7) is groot en groeit nog steeds flink.• Door de aanzienlijke hoeveelheid kantoren die in 2010, 2011 en 2012getransformeerd is naar andere functies loopt de MRA op dit moment voor op dedoelstelling uit de Uitvoeringsstrategie – tot 2020 1,5 m² mln. bvo kantoor tetransformeren of te slopen.• De Uitvoeringsstrategie-afspraken wat betreft reductie van de plannen voor nieuwekantoren (planvoorraad) worden nageleefd. In iedere deelregio bevindt deplanvoorraad anno 2012 zich onder de Uitvoeringsstrategieniveaus.• Eind 2012 heeft er een nieuwe aanscherping van de plannen voor nieuwe kantorenplaatsgevonden. Het voornemen van de deelregio’s is om tot 1,06 mln. m²kantoorplannen te schrappen of door te schuiven tot na 2020. Omdat dezeaanscherping nog per locatie moet worden doorgevoerd, komt deze nog niet (geheel)in de overzichten van de planvoorraad terug.

30Figuur 3.2Totale opname kantoren 2005 t/m 2012 per MRA-deelregiox 1.000 m2 bvo 700 600 500 400 300 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 200 100 0 Almere / Lelystad Amstelland-­‐ Amsterdam Meerlanden Gooi en Vechtstreek IJmond-­‐Haarlem Zaanstreek-­‐Waterland Media Park, HilversumFiguur 3.1 Opname en ontwikkeling van het kantoorgebruik MRA (2005 - 2012) Figuur 3.3 Netto ontwikkeling gebruik kantoren 2005 t/m 2012 per MRA-deelregio1.200 1501.000 x 1.000 m2 bvo 800 600 400 Totale opname (betrokken) ne;o ontwikkeling gebruik x 1.000 m2 bvo 100502005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 200 0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 0-50Almere / Lelystad Amstelland-­‐Meerlanden Amsterdam Gooi en Vechtstreek IJmond-­‐Haarlem Zaanstreek-­‐Waterland -­‐200 -­‐400 -100

313.2 Opname en uitbreidingsvraag 2011Opname en ontwikkeling kantoorgebruik in de MRAIn figuur 3.1 is zichtbaar dat de netto ontwikkeling van het gebruik van kantoren 8) in2012 voor het vierde jaar op rij negatief is. Per 1-1-2013 waren er bijna 150.000 vierkantemeters kantoor minder in gebruik dan een jaar ervoor.De achtergronden van de daling van het netto kantoorgebruik zijn op basis van debeschikbare cijfers niet exact vast te stellen. Vele bedrijven moeten als gevolg van deaanhoudende crisis reorganiseren. Het is ook aannemelijk dat structurele ontwikkelingenzoals de (veronderstelde) intensivering van het gebruik van kantoorruimte, wat eendaling van het aantal vierkante meters per arbeidsplaats tot gevolg heeft, eenaanzienlijke invloed heeft.Ondanks de negatieve ontwikkeling in het gebruik van kantoren zijn er in 2012 weer ietsmeer kantoren betrokken dan in 2011, toen er een dieptepunt in opname werd bereikt.Het is waarschijnlijk dat deze dynamiek wordt veroorzaakt doordat er veelkantoorgebruikers een groter kantoorpand achterlaten om naar een kleinere locatie teverhuizen. In 2012 bedroeg de totale opname in de MRA 778.000 m² bvo, wat nietteminnog steeds erg laag is vergeleken met de niveaus van 2007 en 2008.Opname en netto ontwikkeling gebruik per deelregioUit figuur 3.2 blijkt dat het opnameniveau zich vooral in Amsterdam herstelt, met489.000 m² bvo betrokken kantoor in 2012. In Amstelland-Meerlanden en Gooi- enVechtstreek blijven de opnameniveaus in de buurt van vorig jaar, terwijl in Almere/Lelystad, Haarlem-IJmond en Zaanstreek-Waterland historisch lage opnamecijfers zijngerealiseerd.Het netto gebruik van kantoren daalde in 2012 echter in alle deelregio’s (figuur 3.3).Vergeleken met het slechte jaar 2011 laat Amsterdam niettemin herstel zien, terwijlAmstelland-Meerlanden (-56.000 m² bvo), Almere/Lelystad (-32.000m²) en Haarlem-IJmond (-27.000m²) een grotere daling meemaken.8) In de bijlage is een definitielijst opgenomen, waar begrippen als opname en uitbreidingsvraag worden toegelicht.Zilverparkkade, Lelystad

32Figuur 3.4 Spreiding kantorenvoorraad MRA (1-1-2013)1.177 1.151 732 (en absolute voorraad x1.000m2 BVO) 371 295 246 186 669 7.360 Amsterdam (54%) Meerlanden (11%) Amstelland (9%) Gooi en Vechtstreek (8%) Zuid Kennemerland (5%) Almere (5%) Zaanstreek (3%) 1.520 IJmond (2%) Lelystad (2%) Waterland (1%) Figuur 3.5Leegstand kantoren (incl. voorverhuur) 1-1-2005 t/m 1-1-2013 (MRA)3.000 2.500 x 1.000 m2 bvo 2.000 1.500 1.000 500 0 jan. 2005 jan. 2006 jan. 2007 jan. 2008 jan. 2009 jan. 2010 jan. 2011 jan. 2012 jan. 2013 Zuidas, Amsterdam

33Figuur 3.6Leegstand kantoren (incl. voorverhuur) 1-1-2005 t/m 1-1-2013 per MRA-deelregio3.3 Kantorenvoorraad en leegstandx 1.000 m2 bvo 1.400 1.200 1.000 800 600 400 200 0 Almere / Lelystad Amstelland-­‐Meerlanden Amsterdam Gooi en Vechtstreek Ijmond-­‐Haarlem Zaanstreek -­‐ Waterland jan. 2005 jan. 2006 jan. 2007 jan. 2008 jan. 2009 jan. 2010 jan. 2011 jan. 2012 jan. 2013 Omvang en spreiding voorraadDe totale voorraad aan kantoren (de bestaande bouw) in de MRA was op 1-1-2013ongeveer 13,7 miljoen m² bvo, zie figuur 3.4. Dit is voor het eerst lager dan hetvoorgaande jaar: de afname bedraagt 156.000 m² bvo. Ruim de helft van het totaal aankantoormeters (54%) is geconcentreerd in en rond Amsterdam, daarna volgt Amstelland-Meerlanden met 20%.Absolute leegstand daalt, leegstandspercentage stijgtDe stijging van de absolute leegstand in de MRA – zichtbaar in figuur 3.5 – is in 2012 totstilstand gebracht en daalde zelfs licht naar een niveau van 2.589.000 m² op 1-1-2013,een fractie minder dan begin 2012. Omdat de gehele kantorenvoorraad in de MRA in2012 ook (en sneller) kromp is het leegstandspercentage echter toegenomen tot 18,9%van de totale voorraad, tegen 18,7% begin 2012.Figuur 3.7 Ontwikkeling kantoorgebruik & leegstand MRA 1-1-2005 - 1-1-2013 (x 1.000 m2 BVO)16.000 14.000 12.000 2.323 2.364 2.292 2.120 1.981 2.267 2.467 2.596 2.589 De meeste leegstaande kantoormeters zijn nog steeds in Amsterdam te vinden, alneemt het aandeel van Amsterdam in het MRA-totaal af (van 49% begin 2012 naar 46%begin 2013) en liep ook het absoluut aantal leegstaande meters terug met 80.000m²bvo. Dit is mede het gevolg van de groei van het aantal transformatie-initiatieven en eenteruglopende oplevering van nieuwbouw. In de andere deelregio’s – ZaanstreekWaterland uitgezonderd - groeide de leegstand zowel absoluut als relatief. In Almere/Lelystad groeide de leegstand absoluut het hardst (+ 25.000m²), gevolgd door Gooi enVechtstreek (+ 23.000m²).10.000 8.000 6.000 4.000 2.000 0 11.020 11.079 11.142 11.319 11.535 11.486 11.382 11.267 11.118 jan. 2005 jan. 2006 jan. 2007 jan. 2008 jan. 2009 jan. 2010 jan. 2011 jan. 2012 jan. 2013 leegstand in gebruik Groei leegstandspercentage door dalend kantoorgebruikHoewel de groei van de absolute leegstand in de MRA is gestopt is hetleegstandspercentage wederom toegenomen. In figuur 3.7 wordt de transitie van dekantorenmarkt van een groeimarkt naar een vervangingsmarkt duidelijk zichtbaar.Tussen 2005 en 2009 groeide de kantorenvoorraad en het kantoorgebruik. Sinds begin2009 is het kantoorgebruik echter met ruim 400.000 m² gedaald, terwijl de voorraadkantoren tot begin 2012 doorgroeide. Daardoor steeg de absolute leegstand. In 2012daalde zowel het kantoorgebruik als de voorraad, wat resulteert in een licht lager aantalleegstaande meters per 1-1-2013.

34Het percentage leegstaande kantoormeters ten opzichte van het totaal daalt echter(voorlopig) nog niet, en komt voor de gehele MRA uit op 18,9%. Almere-Lelystad enAmstelland-Meerlanden kennen hoge en nog stijgende leegstandspercentages,respectievelijk 26,6% en 24,4% per 1-1-2013. Gooi en Vechtstreek en Haarlem-IJmondbewegen zich qua leegstandspercentage rond het MRA-gemiddelde, maar kennen weleen snellere stijging dan de Metropoolregio als geheel. Amsterdam en Zaanstreek-Waterland hebben een leegstandspercentage van rond de 16%, wat voor Amsterdam tenopzichte van begin 2012 een daling van 1 procentpunt betekent.Figuur 3.830% Leegstandspercentages kantoren per MRA-deelregio(in % van de totale bestaande voorraad (leegstand incl. voorverhuur)25% 20% Almere / Lelystad Amstelland-­‐Meerlanden Amsterdam % Gooi en Vechtstreek 15% Ijmond-­‐Haarlem Zaanstreek-­‐Waterland 10% Metropoolregio 5% 0% jan. 2005 jan. 2006 jan. 2007 jan. 2008 jan. 2009 jan. 2010 jan. 2011 jan. 2012 jan. 2013 Zakencentrum, Almere

353.4 Nieuwbouw en transformatieKantoortransformaties in de Metropoolregio AmsterdamTransformatie en onttrekkingNu het kantoorgebruik al langere tijd dalende is, wordt voor steeds meer leegstaandekantoren transformatie een financieel haalbaar en wenselijk alternatief. Sinds 2010bevindt de hoeveelheid kantoortransformaties zich op een hoog niveau. respectievelijk250.000m² (2010), 175.000 m² (2011) en 246.000 m² (2012). Deze kantoormeters zijn (inpotentie 9) aan de markt onttrokken door transformatie naar een andere bestemming –zie ook figuur 3.9. Bij relatief veel gerealiseerde transformaties gaat het om deontwikkeling van kantoren naar hotels, al komt de ombouw van kantoren totappartementen en broedplaatsen voor startende bedrijven ook voor. Zie het kader voorvoorbeelden van gerealiseerde en geplande transformaties.De MRA ligt met de huidige hoeveelheid van transformaties voor op detransformatieambitie in de Uitvoeringsstrategie. Die voorziet tot 2020 een opgave om1,5 mln m² kantoormeters te transformeren of te slopen.RembrantparkgebouwVoormalig GAK-gebouwSaldo nieuwbouw en onttrekkingEr is sprake van een duidelijke trendbreuk in de netto ontwikkeling van de voorraadkantoren in 2012: de transformatiehoeveelheid in de MRA (246.000 m²) overtrof dehoeveelheid opgeleverde nieuwe kantoormeters (90.000 m²). De voorraad kantoren in deMRA is daarom per 1-1-2013 ruim kleiner (saldo -156.000 m²).De transformatie of sloop van kantoren vindt in alle deelregio’s plaats. Naast Amsterdam(144.000 m² aan voornemens tot transformatie of sloop) zijn er in 2012 relatief veelinitiatieven in Amstelland-Meerlanden (57.000 m²) en Haarlem-IJmond (22.000 m²)geweest. Zie ook figuur 3.10.Doorzettende daling nieuwbouwDe sterke daling in de opgeleverde kantoren in de MRA (rechts in figuur 3.11) hangtsamen met een al eerder ingezette daling van het aantal kantoormeters dat in aanbouwwordt genomen. Deze is sinds januari 2009 – samenhangend met de kredietcrisis – vooreen groot deel tot stilstand gekomen. Waar op 1-1-2009 nog ruim 600.000 m² kantorenin aanbouw waren, was dit op 1-1-2013 nog 172.000 m². De belangrijksteTransformatie in Amsterdam: Rembrandtparkgebouw (links) kreeg hotel- enonderwijsfunctie en voormalig GAK-gebouw (rechts) wordt tot appartementencomplexverbouwdAmsterdam herbergt de grootste kantorenvoorraad, de meeste leegstaandekantoormeters en weet ook het merendeel van de kantoortransformaties terealiseren. Opvallende in de afgelopen jaren gerealiseerde transformaties zijn hetRembrandtparkgebouw (36.000 m2 bvo) aan de Staalmeesterslaan waar het RamadaApollo Hotel en een vestiging van de Haagse Hotelschool zijn gehuisvest. Daarnaastwordt het voormalige GAK-gebouw van 43.300 m2 bvo getransformeerd tot startersenstudentenappartementen. In Amstelland-Meerlanden is in 2012 relatief veelkantoor getransformeerd. Zo werd bijvoorbeeld 15.000 m2 kantoor omgezet naar(grotendeels) hotels in Beukenhorst West en Schiphol Rijk.De aanstaande transformatie van de relatief jonge Molenwerf-gebouwen naar luxeappartementen in Amsterdam-West toont aan dat de markt voor transformaties inAmsterdam steeds volwassener wordt, en dat ook voor de recentere bouwtransformatie financieel bereikbaar wordt.9) Het betreft gerealiseerde transformaties en voornemens daartoe. Zie voor een uitgebreide toelichting de bijlage

36Figuur 3.9400 Voorraadontwikkeling kantoren MRA 2005 – 2012 (x1.000 m2 BVO)aanbouwlocaties waren de Zuidas, Westerdokseiland, Oostelijke Handelskade (allen Amsterdam)en Schiphol-Centrum (Amstelland-Meerlanden).300 200 nieuwbouw / opgeleverd Overigens kan het beeld uit figuur 3.11 vragen oproepen, omdat er voor de meeste jarenmeer kantoren in aanbouw lijken te zijn dan het volgende jaar opgeleverd. Dit komtomdat de aanbouwtijd vaak meer dan 1 jaar bedraagt en dezelfde kantoormeters inaanbouw dus enkele jaren in de registraties terug kunnen komen, maar slechts 1xopgeleverd worden.100 func=ewijziging / sloop 0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 saldo (ontwikkeling voorraad) -­‐100 -­‐200 Figuur 3.10 Initiatieven transformatie kantoren 2010-2012 (x 1.000 m2), naar deelregio200 180 160 140 120 100 80 60 40 20 0 Gooi & Vechtstreek Haarlem-­‐IJmond Amstelland-­‐Meerlanden Amsterdam Zaanstreek-­‐Waterland Almere / Lelystad 2010 2011 2012 Figuur 3.11 Oplevering en in aanbouw genomen nieuwbouw kantoren1-1-2006 t/m 1-1-2013 (MRA)700 600 x 1.000 m2 bvo 500 400 300 200 100 0 Kantoorruimte in aanbouw Opgeleverde nieuwbouw (in jaar ervoor) jan. 2006 jan. 2007 jan. 2008 jan. 2009 jan. 2010 jan. 2011 jan. 2012 jan. 2013

373.5 Relatie met UitvoeringsstrategieIn deze paragraaf wordt stilgestaan bij de relatie tussen de ontwikkelingen op dekantorenmarkt van 2012 en de afspraken die in de Uitvoeringsstrategie 2010-2040 zijnvastgelegd.Grote en groeiende discrepantie met vraagraming 2010-2040De feitelijke ontwikkeling van de economie en de vraag naar werklocaties is al jarenduidelijk anders dan de verwachtingen en ambities ten tijde van de formulering van deUitvoeringsstrategie 2010-2040. In de vraagraming die aan de Uitvoeringsstrategie tengrondslag ligt wordt in beide scenario’s (hoog scenario Global Gateway enreferentiescenario Transatlantic Market) uitgegaan van een groei van het kantoorgebruik.De feitelijke ontwikkeling betekent dat er een inmiddels grote en nog steedsgroeiende discrepantie met de raming optreedt, zoals zichtbaar is in figuur 3.12Figuur 3.12 Ontwikkeling gerealiseerde uitbreidingsvraag kantoren 2005-2012 t.o.v.vraagraming 2010-2040x 1.000 m2 bvo 250 200 150 100 50 0 -­‐50 -­‐100 -­‐150 -­‐200 Prognose jaarlijkse uitbreidingsvraag kantoren volgens hoogste scenario (GG) Prognose jaarlijkse uitbreidingsvraag kantoren volgens referenDescenario (TM) Feitelijke uitbreidingsvraag 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 2031 2032 2033 2034 2035 2036 2037 2038 2039 Natuurlijk heeft de aanhoudende crisis waarin we ons bevinden een aanzienlijkedrukkende werking op het gebruik van kantoren – grote bedrijven en instanties in deMRA reorganiseren en bezuinigen op huisvesting. Daarnaast zijn er echter structurelecomponenten aan te wijzen: trends als het nieuwe werken hebben zich vertaald in eenstructurele daling van het aantal kantoormeters per arbeidsplaats en het kantoorgebruikals geheel. Meer inzicht in deze gebruiksdynamiek krijgen is een opgave voor de nabijetoekomst.Transformatieopgave Uitvoeringsstrategie en realisatieIn de uitvoeringsstrategie is tot 2020 transformatie dan wel sloop voorzien van 1,5 mlnm2 kantoren, wat 150.000m2 per jaar inhoudt. Het totaal van (voorgenomen)transformatie en sloop van kantoormeters bedraagt 670.000 m2 in de periode 1-1-2010tot 1-1-2013. Qua transformatie van kantoren loopt de MRA dus voor op schema.Afspraken uitvoeringsstrategie kantoren 2010-2040:Reductie planaanbod met 1,8 mln m² bvoOm het evenwicht tussen vraag en aanbod te herstellen dienen er minder plannentot ontwikkeling gebracht te worden. Deze opgave hebben de deelregio’s in deactualisering van de Uitvoeringsstrategie ter hand genomen.Stimuleren van transformatie van 1,1 mln m² bvo voor 2020De opgave ligt in het terugbrengen van de leegstand door het uit de markt nemen/transformeren van de 1,1 mln m² aan incourante kantoorpanden die de MRAmomenteel telt. De kantorenmeters worden onttrokken door een functiewijzigingnaar bijvoorbeeld hotel, (studenten)woningen, etc.Bevorderen herontwikkeling van 1,5 mln m² bvo (sloop-nieuwbouw opzelfde locatie) tot 2020Voor de noodzakelijke verversing van de voorraad is het essentieel dat er voldoendeherontwikkelingsinitiatieven worden genomen door eigenaars van bestaandvastgoed. Tot 2020 gaat het om 1,5 mln m² bvo.Aanvullende sloop-/transformatieopgave van 0,4 mln m² bvo tot 2020De aanvullende transformatieopgave (door het achterlaten van verouderde panden ennieuwbouw van die bedrijven op uitbreidingslocaties) bedraagt circa 400.000 m² bvovoor het tijdvak 2010-2020. Dit komt bovenop de transformatieopgave die er nu al ligtvoor de reeds aanwezige structurele leegstand.

39Tabel 3.3 Planvoorraad kantoren Monitor stand 1-1-2013deelregio’s is sprake van een lichte daling van de planvoorraad ten opzichte van deUitvoeringsstrategie.Opgeleverd (‘10, ‘11, ‘12)Transformaties / sloop (‘10,‘11, ‘12)In aanbouw 1-1-2013Planvoorraad tot 2020Planvoorraad tot 2020inclusief realisaties*Planvoorraad 2020-2030Planvoorraad 2030-2040Totaal gerealiseerd +planvoorraad t/m 2040In de aanvullende planreductie van eind 2012 is becijferd dat er nog eens 434.000 m2bvo moet worden geschrapt of moet worden doorgeschoven tot na 2020 om een betereverhouding van vraag en aanbod te kunnen realiseren. De Plabeka-gemeenten hebbentoegezegd om meer te reduceren, tot 1,06 mln. m2 bvo. Zie hiervoor tabel 3.2, 3e kolom.Uit tabel 3.3 blijkt dat deze reducties per 1-1-2013 nog niet terugkomen: in de volgendejaargangen zal de planvoorraad wel duidelijk lager moeten uit gaan komen.Gooi &VechtstreekHaarlem-IJmondAmstelland-MeerlandenE=A B C DF G H= D+E+FA+B+C+D29.000 -35.000 0 125.000 119.000 0 0 119.00053.000 -54.000 9.000 35.000 43.000 30.000 0 73.000180.000 -86.000 40.000 324.700 458.700 60.000 30.000 548.700Amsterdam 220.000 -434.000 122.000 506.300 414.300 616.275** 0 1.030.575Zaanstreek- 47.000 -31.000 0 53.000 69.000 0 0 69.000WaterlandAlmere /93.000 -28.000 1.000 488.900 554.900 548.700 0 1.103.600LelystadTotaal MRA 622.000 -668.000 172.000 1.532.900 1.658.900 1.254.975 30.000 2.943.875* saldo opgeleverd + transformaties 2010, 2011 en 2012 en kantoren in aanbouw 1-1-2013** planvoorraad Amsterdam is op basis van een aangescherpte monitoring van geplande , o.a.private kantoorplannen.Hierdoor valt de planvoorraad per 1-1-2013 aanmerkelijk hoger uit dan voorheen.Amsterdam is voornemens deze planvoorraad op korte termijn terug te brengen.Hoewel er verschillende nuanceringen bij de tabellen gemaakt kunnen worden 10) , wordtduidelijk dat het totaal van planvoorraad, realisaties en in aanbouw zijnde kantoren ookin 2013 onder de totale planvoorraad van de Uitvoeringsstrategie blijft.De afname van planvoorraad geldt voor de periode tot 2020. In de periode tot 2030 ishet aantal te ontwikkelen kantoormeters hoger dan ten tijde van deUitvoeringsstrategie, onder andere omdat er plannen van vóór 2020 zijn uitgesteld totna die datum. Voor de periode na 2030 staan nauwelijks toevoegingen vankantoormeters gepland.Met enige reserve kan geconcludeerd worden dat de deelnemende gemeentenuitvoering geven aan de afspraken die in de Uitvoeringsstrategie zijn vastgelegd. In alle10) O.a. de opgegeven transformaties en onttrekkingen zijn voornemens en nog niet (altijd) gerealiseerd, en kunnen dus het beeldietwat vertekenen. Daarnaast maken de transformaties in principe deel uit van de ambitie ter transformatie van kantoren en nietvan de reductie van de planvoorraad, maar zijn deze als onderdeel van de voorraadontwikkeling wel meegerekend in deze tabel

441Bedrijventerreinen

42Westrandweg, Amsterdam

4 Bedrijventerreinen43Dit hoofdstuk behandelt de ontwikkelingen op bedrijventerreinen in de MRA in 2012, engaat specifiek in op de uitgiften van nieuw bedrijventerrein (4.2), de bedrijfsruimtemarkt(4.3) en de uitgiften op gemengd-plus terreinen (4.4). In de slotparagraaf 4.5 worden dekwantitatieve afspraken uit de Uitvoeringsstrategie weergegeven en worden degerealiseerde uitgiften afgezet tegen de vraagprognose uit de Uitvoeringsstrategie.Daarnaast wordt er inzicht geboden in de plancapaciteit.4.1 Belangrijkste feiten op een rij• Het in de MRA gerealiseerde uitgifteniveau in 2012 - 13,9 ha – is vergeleken met deperiode 2000-2010 zeer laag, en is nog een fractie lager dan de uitgiften in 2011.• Het merendeel van de uitgiften vond plaats in Flevoland en Haarlem-IJmond. InAlmere / Lelystad werd 5,3 ha uitgegeven, in Haarlem-IJmond 3,0 ha.• De bedrijfsruimtemarkt was in 2012 minder in beweging dan in 2011: 303.000 m²bedrijfsruimte werd verhuurd of verkocht. Indicatief betekent een transactievolumevan 300.000 m², (omgerekend naar ha bij een FSI 11) van 0,7) ongeveer 40-45 ha aantransacties op bestaande bedrijven-terreinen.• Het aanbod aan bedrijfsruimten was lager dan in 2011: 1,4 mln. m². Het aanbod is invrijwel alle deelregio´s gedaald, behalve Zaanstreek-Waterland. Dit betekentoverigens niet per definitie dat de leegstand op bedrijventerreinen afgenomen is.• In 2012 hebben 8 uitgiften in de MRA plaatsgevonden op terreinen die hogemilieucategorieën kunnen herbergen, voor een totaal van 8,2 ha. In drie van degevallen is bekend dat de uitgiften ook daadwerkelijk gedaan zijn aan bedrijven in dehoge milieucategorie.• De totale uitgifte van bedrijventerreinen is in 2012 veel lager dan het langjarigegemiddelde en blijft al 3 jaar achter bij het door de regio gehanteerde GlobalGateway scenario - ook het terughoudende (TM) scenario had hogere uitgiftenvoorzien voor de afgelopen jaren.• De planvoorraad aan bedrijventerreinen blijft binnen de grenzen die daarvoor in deUitvoeringsstrategie gesteld zijn.• Eind 2012 is besloten tot een verdere aanscherping van de planvoorraadbedrijventerreinen. Het voornemen van de deelregio’s is om tot 210 habedrijventerrein te schrappen uit de planvoorraad of door te schuiven tot na 2020.Omdat deze aanscherping nog per locatie moet worden doorgevoerd, komt deze nogniet in de overzichten van de planvoorraad terug.4.2 Uitgifte bedrijventerreinen 2011Ook de uitgiften van nieuwe bedrijventerreinen staan door de aanhoudendeeconomische tegenwind onder druk. Vergeleken met de historische reeks uitgiften vanbedrijventerreinen in de MRA is het gerealiseerde uitgifteniveau van nieuwe kavels in2012 (13,9 ha) zeer laag. Na 2011 is 2012 het tweede jaar waarin de uitgiften in degehele MRA sterk achterblijven op het historische gemiddelde van ruim 40ha per jaar.Daarbij moet aangetekend worden dat de zeer hoge niveaus van 2000 en 2001 in deMRA nooit meer gehaald zijn en het daarmee gemiddelde enigszins vertekent.Her-uitgifte van bestaande kavels worden overigens niet tot de uitgiften gerekend zoalsweergegeven in figuur 4.1. Deze vallen onder de transacties in bedrijfsruimten, dieworden uitgedrukt in m² bvo.Grootste uitgifte in FlevolandDe grootste oppervlakte bedrijventerrein werd in 2012 in Almere / Lelystad (5,3 ha netto)uitgegeven, daarna volgen Haarlem-IJmond (3,0 ha), Gooi- en Vechtstreek (2,3 ha),Amstelland-Meerlanden (1,8 ha) en Amsterdam (1,5 ha). In Zaanstreek-Waterland warener in 2012 geen uitgiften. Zie ook figuur 4.2.Alle uitgiften waren relatief kleinschalig en bleven onder de 2 hectare. Op Lage Kant inAlmere werd 1,9 ha uitgegeven. In Hilversum was er een uitgifte van 1,8 ha, terwijl opPolanenpark 1,7 ha en op Schiphol Logistics Park 1,55 ha werd uitgegeven.In figuur 4.3 is zichtbaar dat Almere/Lelystad ook historisch gezien vaak het hoogsteuitgifteniveau realiseert in de MRA. In Gooi- en Vechtstreek, waar sinds 2000 relatiefweinig wordt uitgegeven, zijn de laatste 2 jaar wel in het oog springende uitgiftengeweest.11) Floor space index: indicator voor de dichtheid van bebouwing van een terrein

44Figuur 4.1 Uitgifte bedrijventerreinen MRA 2000 t/m 2012 Figuur 4.3 Cumulatieve uitgifte bedrijventerreinen 2000 t/m 2012 per deelregio per jaar140 250 Ne#o uitgi*e in ha. 120 100 80 60 40 20 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 '00 -­‐ '12 Uitgi%e in ne)o ha. 200 150 100 50 2012 2011 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2004 2003 2002 2001 2000 0 Almere / Lelystad Amstelland-­‐Meerlanden Amsterdam Gooi en Vechtstreek Ijmond-­‐Haarlem Zaanstreek-­‐Waterland Figuur 4.2Uitgifte bedrijventerreinen MRA 2005 t/m 2012 (netto ha)60 50 40 30 20 Zaanstreek-­‐Waterland Ijmond-­‐Haarlem Gooi en Vechtstreek Amsterdam Amstelland-­‐Meerlanden Almere / Lelystad 10 0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Autoboulevard Westpoort, Amsterdam

454.3 De markt voor bedrijfshuisvestingOntwikkeling transacties en aanbod in de MRAIn deze paragraaf staat niet de uitgifte van bedrijfskavels voor nieuwbouw centraal,maar juist het aanbod en bruto ingebruikname (transacties) van bedrijfspanden, vooralop reeds bestaande bedrijventerreinen. Aangezien de overheid geen directe invloedheeft op markttransacties van bedrijfsmatig vastgoed, hebben de Plabeka-partners opdit onderdeel geen concrete afspraken gemaakt. De cijfers in deze paragraaf gevenPlabeka echter wél aanvullend inzicht in de ontwikkelingen op bestaande terreinen,onder andere op het gebied van ruimtelijk economische dynamiek en het aanbod vanbedrijfspanden. Dit laatste is van invloed op de omvang van de planvoorraad.De bedrijventerreinenmarkt is minder inzichtelijk dan de kantorenmarkt. De landelijkevakbladen PropertyNL en Vastgoedmarkt worden alom als betrouwbare bronnen gezien.Net als in de vorige monitorrapportages is op basis van een inventarisatie van gegevensuit de vakbladen PropertyNL en Vastgoedmarkt een overzicht samengesteld waardoorindicatief inzicht wordt verkregen in de omvang en ontwikkeling in debedrijfsruimtemarkt in de Metropoolregio (zie figuur 4.4). Deze cijfers betreffen degeregistreerde transacties van panden op zowel bedrijventerreinen, zeehaventerreinenals ook solitair en/of in woonwijken gelegen.2011 scherp gedaald is tot 1,4 mln m². De afname van het aanbod staat overigens nietgelijk aan een afname van de leegstand op bedrijfspanden: de panden kunnen nogsteeds in gebruik zijn. Het is daarnaast mogelijk dat veel eigenaren hun aanbod van demarkt gehaald hebben 13) .Transacties en aanbod per deelregioFiguur 4.5 biedt een beeld van de regionale spreiding in de transacties in 2012. Detransacties daalden vooral sterk in Amstelland-Meerlanden (-69%), terwijl Almere-Lelystad en Gooi en Vechtstreek stijgende transactieniveaus lieten zien. Het grootstetransactievolume vond plaats in Amsterdam (135.000 m²).Het aanbod bedrijfsruimten in de MRA van 1,4 mln. m² bevindt zich vooral in Amsterdam(470.000 m²). Het aanbod is in vrijwel alle deelregio´s gedaald, behalve Zaanstreek-Waterland. Hier steeg het aanbod tot ruim 220.000 m².Figuur 4.4 Transacties en aanbod van bedrijfsruimten in de MRA 2005 t/m 20122.000.000 Ontwikkeling transacties en aanbod in de MRAIn 2012 werd 303.000 m² bedrijfsruimte verhuurd of verkocht aan een nieuweeindgebruiker (figuur 4.4). De bedrijfsruimtemarkt was daarmee minder in beweging danin 2011, toen nog ruim 400.000 m² aan transacties werd geregistreerd. Vastgoedmarkten PropertyNL noteerden over de periode 2005-2012 een gemiddelde van 377.000 m²aan transacties per jaar. Het niveau van 2012 ligt daar dus ruim onder.Indicatief betekent een transactievolume van 300.000 m², (omgerekend naar ha bij eenFSI 12) van 0,7) ongeveer 40-45 ha aan transacties op bestaande bedrijventerreinen.Gezien de beperkte uitgifte van nieuwbouwkavels in 2012 heeft een groter deel van deruimtelijk economische dynamiek plaatsgevonden in bestaande bedrijfsgebouwen.m2 vvo 1.800.000 1.600.000 1.400.000 1.200.000 1.000.000 800.000 600.000 400.000 Transacties indat jaarAanbod in dec.van dat jaar200.000 12) Floor space index: indicator voor de dichtheid van bebouwing van een terrein13) Overigens biedt de meetmethode via Vastgoedmarkt/PropertyNL ook geen 100% dekking van alle aangeboden panden.0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

46Figuur 4.5Transacties bedrijfsruimte 2005 t/m 2012 per MRA-deelregio250.000 m2 vvo 200.000 150.000 100.000 50.000 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 0 Almere / Lelystad Amstelland-­‐Meerlanden Amsterdam Gooi en Vechtstreek IJmond-­‐Haarlem Zaanstreek-­‐Waterland Figuur 4.6Aanbod bedrijfsruimte 1-1-2005 t/m 1-1-2013 per MRA-deelregio700.000 m2 vvo 600.000 500.000 400.000 300.000 200.000 Jan. 2005 Jan. 2006 Jan. 2007 Jan. 2008 Jan. 2009 Jan. 2010 Jan. 2011 Jan. 2012 Jan. 2013 100.000 0 Almere / Lelystad Amstelland-­‐Meerlanden Amsterdam Gooi en Vechtstreek IJmond-­‐Haarlem Zaanstreek-­‐Waterland Lassie-silo en pakhuizen, Westerveer, Wormerland

474.4 Situatie op gemengd – plus terreinenTabel 4.1Uitgiften op hoge-milieucategorie-terreinen (bedrijven én haventerreinen)Vestigingsruimte voor de zware industrie is beperkt in de MRA. In deUitvoeringsstrategie is vastgesteld dat het tekort aan gemengd plus terreinen in 2040 isteruggebracht van 240 ha tot 135 ha aan fysieke ruimte in 2040. Afgaande op devraagraming ontstaan er voor 2020 toch tekorten in drie deelregio’s: Zaanstreek-Waterland (-11 ha), Amsterdam (-10 ha) en Gooi en Vechtstreek (-24 ha).Daarnaast blijkt uit onderzoek van de provincie Noord-Holland dat de beperktemilieuruimte een belemmerende rol kan spelen bij de uitgifte van een aantal terreinen inhet Noordzeekanaalgebied. In hoeverre dit ook voor gemengd-plus terreinen geldt dieniet tot de haven behoren, is onduidelijk.Gezien de voorziene tekorten is besloten de situatie op gemengd-plus terreinennauwlettend te monitoren – met name wat betreft de uitgiften en in hoeverre dezedaadwerkelijk aan bedrijven uit hogere hindercategorieën gedaan zijn. In 2012 hebben 8uitgiften in de MRA plaatsgevonden op terreinen die hoge milieucategorieën kunnenherbergen. Zie tabel 4.1.Gemeente Locatie Segment Uitgifte 2012 in ha Uitgegeven aanbedrijf metactiviteitenmilieucategorie( 4, 5 of 6)?Haarlemmerliede Polanenpark Modern gemengd /gemengd-plus1,7 NeeAmsterdamAmerikahavenZuidoost(havengerelateerd)Almere Stichtsekant Gemengd plus,transport en distributieAmsterdamAmsterdamMercuriushaven(Havenger.)AmerikahavenNoordwestAlmere De Vaart VI Modern gemengd/gemengd plusAmsterdamAmsterdamMercuriushaven(kadegebonden)CornelisDouwesterreinHavengerelateerd 1,5 ja, uitgiften t.b.v.uitbreiding zittendbedrijf.1,2 NeeHavengerelateerd 1,0 ja, uitgiften t.b.v.uitbreiding zittendbedrijf.Havengerelateerd 0,9 Onbekend0,8 NeeKadegebonden 0,8 ja, uitgiften t.b.v.uitbreiding zittendbedrijf.Gemengd-plus 0,3 OnbekendTOTAAL 8,2 haFokker Business Park, Haarlemmermeer

484.5 Relatie met UitvoeringsstrategieDeze paragraaf legt de verbinding met de afspraken die in de Uitvoeringsstrategie 2010-2040 en de (markt)ontwikkeling. Er wordt stilgestaan bij de kwantitatieve afspraken diein de Uitvoeringsstrategie zijn vastgelegd (zie kader), de ontwikkeling van de feitelijkeuitbreidingsvraag ten opzichte van de vraagraming die aan de basis ligt van deUitvoeringsstrategie-afspraken en daarnaast wordt geanalyseerd of de planvoorradenvoor de deelregio’s in overeenstemming zijn met deze eerder gemaakte afspraken.Belangrijkste afspraken Uitvoeringsstrategie 2010 - 2040Reductie planaanbod bedrijventerreinen met 514 haHet resultaat van deze Uitvoeringsstrategie is dat er in de MRA in totaal voor 514 haplanaanbod bedrijventerreinen wordt geschrapt of uitgefaseerd tot na 2040. Dedeelregio’s met de grootste overschotten hebben hun planvoorraad aanbedrijventerreinen teruggebracht:- Amstelland-Meerlanden met 330 ha;- Almere-Lelystad met 149 ha;- Zaanstreek-Waterland met 36 ha.Er zijn voornamelijk zachte plannen geschrapt of gefaseerd tot na 2040. In vrijwel alledeelregio’s zijn vraag en aanbod tot 2040 door de reductie meer in evenwicht gekomen.Tekort gemengd plus in 2040 teruggebracht met 110 haMilieuruimte en vestigingsruimte voor de zware industrie zijn een schaars goed in deMRA. Voorafgaand aan deze Plabeka-exercitie was in de uitgangssituatie sprake van eentekort van 240 ha gemengd plus terrein tot 2040 (niveau planaanbod uitgangssituatie:140 ha). Als onderdeel van deze nieuwe Uitvoeringsstrategie is – met name in Flevoland– 110 ha extra ruimte gereserveerd voor dit type terrein. In totaal is het aanbodgemengd plus tot 2040 nu 250 ha, waardoor het voorziene tekort is teruggelopen van240 ha tot 135 ha fysieke ruimte in 2040.Aanvullende planreductie 2012: 210 haIn de Uitvoeringsstrategie is berekend dat, voor de beoogde optimale balans tussenvraag en aanbod in de periode 2010-2020 nog 335 ha aan plannen voorbedrijventerreinen moet worden geschrapt of worden doorgeschoven tot na 2020. In2012 is er per deelregio geïnventariseerd waar de programmering tot 2020 nog verderBedrijfsgebouw, Zaanstad

49aangescherpt kan worden. Eind 2012 is op de PRES-conferentie daarop besloten omaanvullend op de Uitvoeringsstrategie nog 210 ha bedrijventerrein te schrappen of uit tefaseren tot na 2020. Deze aanscherping waaraan de deelregio’s zich gecommitteerdhebben is zichtbaar in tabel 4.2. Op dit moment worden de plannen uitgewerkt opgebiedsniveau. Hierdoor is de daling van de planvoorraad nog niet geheel in de cijfers(tabel 4.3) zichtbaar.Tabel 4.2Voorgenomen aanvullende reductie planaanbodVraag2010-2020*UitvoeringsstrategieAanbod2010-2020Match =uit te stellen na2020Resultaatredeneerlijnenvoorgenomenreductie 2010-2020Almere-Lelystad 484 505 21 118Amstelland-Meerlanden 105 320 215 **50Amsterdam 111 206 95 42Gooi- en Vechtstreek 65 33 -32 0Haarlem-IJmond 35 28 -7 0Zaanstreek-Waterland 61 103 42 0Metropoolregio totaal 861 1.195 335 210* Vraagraming gebaseerd op Global Gateway-scenario** Vanwege juridisch planologische redenen en ontwikkelingscontracten met derden heeft het verder faseren in de deelregio AM opdit moment verregaande consequenties. Daarnaast betreft het deels de A4 Zone west (ACT) waar een voor de regio specifieksegment wordt gerealiseerd. Inzet is wel om de voorraad aan bouwrijpe locaties af te stemmen op de vraag en op termijn derechten voor locaties die niet tot ontwikkeling worden gebracht uit de juridisch planologische voorraad te halen.Bron: Eindrapport Plabeka werklijn programmering, 2012Aanhoudend lagere uitgiften dan voorzien in vraagraming 2010-2040De totale uitgifte van droge bedrijventerreinen is in 2012 veel lager dan het langjarigegemiddelde en de prognose van de vraag, zie ook figuur 4.7. Het in deUitvoeringsstrategie vastgestelde Global Gateway scenario 14) gaat voor de periode 2010-2020 uit van een jaarlijkse uitgifte van 64 ha netto per jaar, 39 ha voor de periode 2020-2030 en 29 ha voor de periode 2030-2040. Geconcludeerd moet worden dat de uitgiftenbehoudens 2010 sterk achterblijven op de vraagraming.Figuur 4.7Ne#o ha 70 60 50 40 30 20 10 0 Behoefteraming 2010-2040 vs. feitelijke uitgifte bedrijventerreinen 2005-2012 (MRA)Prognose jaarlijkse uitgi:e volgens hoogste scenario (GG) Prognose jaarlijkse uitgi:e volgens referenBescenario TM Feitelijke, gerealiseerde uitgi:e 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 2031 2032 2033 2034 2035 2036 2037 2038 2039 14) Zie bijlage voor beschrijving van de scenario’s uit de vraagramingBedrijfsgebouw, Purmerend

50De geconstateerde discrepantie met de vraagraming volgens het Global Gatewayscenario geldt vooral voor Flevoland. Opgemerkt moet worden dat het Global Gatewayscenario om twee redenen vooral in Flevoland leidt tot een vraag naarbedrijventerreinen:1. Er is uitgegaan van de “Schaalsprong Almere”, die neerkomt op 100.000 extraarbeidsplaatsen in Flevoland in de periode 2010-2030.2. Er is in Flevoland gerekend met een meer ruimte-extensieve invulling van debedrijventerreinen. Een doortrekking van de huidige verschillen in ruimtegebruiktussen Flevoland en de rest van de MRA.Monitoring planaanbod totaalDe Uitvoeringsstrategie-afspraken over reductie van het planaanbod hebben geleid toteen totaal resterend planaanbod van 1.811 ha bedrijventerreinen tot 2040, zie tabel 4.3(1e kolom). Het merendeel van dit planaanbod per medio 2010 is in de ProvincieFlevoland gelegen. Daarnaast is er een aanzienlijke planvoorraad in Amstelland-Meerlanden (358 ha 15) ), Amsterdam (206ha) en Zaanstreek-Waterland (158ha).Uit tabel 4.3 mag worden geconcludeerd dat dat de Uitvoeringsstrategie-afspraken quaplanaanbod bedrijventerreinen in grote lijnen worden gerespecteerd. Het planaanbod is75 ha lager dan ten tijde van de uitvoeringsstrategie, en in de periode 2010-2012 is intotaal 68 ha uitgegeven.Amstelland-Meerlanden en Zaanstreek-Waterland kennen een kleine groei in hetplanaanbod ten opzichte van de uitvoeringsstrategie. Het verschil voor de AM-regio kanvoor een groot deel worden verklaard doordat een locatie (Schiphol Logistics Park) niet inzijn geheel meegenomen blijkt te zijn in de in 2010 uitgevoerde inventarisatie van deUitvoeringsstrategie. De overcapaciteit in Zaanstreek-Waterland kan verklaard wordendoor de omvangrijke onttrekking van andere bedrijventerreinen aan de voorraad. Erworden in de deelregio grootschalige transformaties (op dit moment minimaal 15 ha)van bedrijventerreinen naar andere functies uitgevoerd. Het areaal bedrijventerreinwordt hierdoor per saldo kleiner. Om een scherper beeld te krijgen van de plancapaciteitin deze deelregio zouden transformaties daarom met de planvoorraad verrekend moetenworden.Uit de invoer van de gemeenten voor de monitor 2013 blijkt dat het totaal aan plannenzich na 1½ jaar nog steeds goed verhoudt met het gereduceerde planaanbod in deuitvoeringsstrategie, waarbij het MRA-totaal op 1.736 ha uitkomt. Per deelregio zijn erkleine verschillen, die in de meeste gevallen verband houden met in de tussentijd gedaneuitgiftes en/of aanvullende geschrapte planvoorraad.Tabel 4.3 Planvoorraad bedrijventerreinen MRA, stand 1-1-2013Planaanbod naPlanaanbod Waarvan te ontwikkelen in:reductie (US, monitor (1-1-2013) 2013- 2020- 2030- Namedio 2010) (ha)(ha) 2020 2030 2040 2040Almere-Lelystad 977 925 452 362 57 54Amstelland-Meerlanden 358 372 306 66 0 0Amsterdam 206 180 179 1 0 0Gooi en Vechtstreek 34 21 21 0 0 0Haarlem-IJmond 78 69 34 34 0 0Zaanstreek Waterland 158 169 118 51 0 0Metropoolregio totaal 1.811 1.736 1.111 515 57 54De aanvullende aanscherping van de programmering, zoals eind 2012 overeengekomen,zal er voor gaan zorgen dat planvoorraad uit de ontwikkelperiode 2013-2020 wordtgeschrapt of doorgeschoven naar een periode verder in de toekomst. Op dit momentkomen de voorgenomen 210ha (zie tabel 4.2, laatste kolom) nog niet terug in eengereduceerd planaanbod in tabel 4.3. De verwachting is dat de extra reductie wel in decijfers van de aankomende editie van de monitor (met stand 1-1-2014) terug zal komen.15) In de US staat 438ha, en een aanvullende schrapactie van 80ha. Deze reductie van 80ha voor de Greenport-locaties is welbenoemd maar nog niet definitief vastgelegd in de Uitvoeringsstrategie. Deze 80ha leidt tot 358 ha resterend planaanbod, en is alszodanig doorgevoerd in de planvoorraad voor de Monitor 2013.* Na 1-1-2013 heeft er een flinke correctie op de grondexploitaties plaatsgevonden in Almere, waardoor het meest recenteplanaanbod voor Almere-Lelystad ruim lager uitvalt. Deze getallen zijn echter niet in deze Monitoreditie opgenomen.Sloterdijk, Amsterdam

551Zeehaventerreinen

52Atlaspark, Amsterdam-Westpoort

5 Zeehaventerreinen53Dit hoofdstuk biedt een overzicht van de ontwikkelingen op de zeehaventerreinen in hetNoordzeekanaalgebied, een van de belangrijkste economische schakels in de MRA. Inparagraaf 5.2 wordt kort ingegaan op de zeehaventerreinen en hun ligging. Paragraaf 5.3bevat de uitgiften op zeehaventerreinen in 2012. In 5.4 komt het planaanbod voorzeehaventerreinen aan de orde en in slotparagraaf 5.5 wordt de relatie met deUitvoeringsstrategie verder toegelicht.5.1 Belangrijkste feiten op een rij• In 2012 is 5,2 ha aan zeehaventerreinen uitgegeven, waarvan 4,2 ha in de havenAmsterdam en 1 ha in de IJmondhavens. Dit niveau is ruim hoger dan in 2011, maarvergeleken met de jaarreeks sinds 2000 laag.• De uitgiften betroffen 1,8 ha kadegebonden terrein en 3,4 ha havengerelateerdekavels.• Er is in het Noordzeekanaalgebied nog 223,7 ha kadegebonden en 88,6 hahavengerelateerd terrein uitgeefbaar. Er zijn echter maar twee kavels van meer dan20 ha beschikbaar, in de Afrikahaven en op Hoogtij (Zaanstad).• De uitgiften voor kadegebonden terreinen is in 2012 lager geweest dan wat op basisvan de in 2007 uitgevoerde vraagraming van Ecorys mocht worden verwacht. Omdater in 2006 en 2007 zeer grote uitgiftes van kadegebonden terreinen hebbenplaatsgevonden, komt de langjarige realisatie in balans met de vraagraming• Voor de zeehaventerreinen komt het uitgiftenniveau van 2012 uit in tussen het lageen het hoge scenario uit de Ecorys-vraagraming.5.2 Masterplan NoordzeekanaalgebiedIn onderstaande kaart zijn alle bedrijventerreinen die een relatie met de haven hebbenopgenomen. Niet al deze terreinen zijn zeehaventerreinen. Zeehaventerreinenonderscheiden zich van reguliere bedrijventerreinen doordat zij direct aan het vaarwaterliggen, of een directe relatie hebben met de haven en maximaal 2,5km van de kadesliggen. Het is het gebied dat direct grenst aan het Noordzeekanaal en de terreinen langsde Zaan, en omvat terreinen op het grondgebied van de gemeenten Amsterdam,Zaanstad, Beverwijk en Velsen. Het 698ha grote TATA-steel terrein maakt ook deel uitvan het gebied.Figuur 5.1Overzichtskaart bedrijventerreinen in het NoordzeekanaalgebiedBron: Masterplan Noordzeekanaalgebied

54Figuur 5.290 80 70 Uitgi%e (ne*o ha.) 60 50 40 30 20 10 Uitgiften zeehaventerreinen Noordzeekanaalgebied, 2000 – 2012 (netto ha)Havengerelateerd Kadegebonden 5.3 Uitgifte zeehaventerreinen Noordzeekanaalgebied 2011In 2012 was er wederom sprake van lage uitgiften aan zeehaventerreinen, zij het wel ietsmeer dan in 2011. Het totaal aan uitgegeven kadegebonden en havengerelateerde kavelsbedroeg 5,2 ha, waarvan 1,8ha kadegebonden terrein en 3,4 ha havengerelateerd. Hetgemiddelde uitgifteniveau tussen 2000 en 2012 bedraagt ruim 25ha per jaar. Dezetijdreeks bevat overigens 2 zeer grote uitgiften aan kadegebonden terreinen in de jaren2006 en 2007. Dit betrof nieuwe terminals voor kolen en olieproducten in deAfrikahaven.Van de uitgiften vond 4,2 ha in de Haven Amsterdam plaats, en 1 ha in de IJmond. Dehavens van Velsen en IJmuiden blijven het daarmee relatief goed doen. Zie ookonderstaande tabel 5.1.0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Gem. uitgi4e 2000-­‐2012 Tabel 5.1Deelregio Terrein Segment Uitgifte (ha)AmsterdamAmerikahaven Zuidoost Havengerelateerd 1,5(havengerelateerd)AmsterdamMercuriushaven(havengerelateerd)Havengerelateerd 1Amsterdam Amerikahaven Noordwest havengerelateerd 0,9AmsterdamMercuriushaven(kadegebonden)Kadegebonden 0,8Haarlem-IJmondTerrein(En) ZeehavenIJmuiden NVKadegebonden 0,5Haarlem-IJmond IJmond Haven Kadegebonden 0,5Totaal 5,2Amerikahaven, Amsterdam-Westpoort

555.4 (Plan)aanbod zeehaventerreinenIn tabel 5.2 is zichtbaar dat er in het Noordzeekanaalgebied nog 223,7 ha kadegebondenterrein uitgeefbaar is per 1-1-2012. Voor de zeehaventerreinen bedraagt dit 88,6 ha. Voorbeiden geldt dat het merendeel van het (plan)aanbod in de Haven Amsterdam gelegenis. Wel is het zo dat er 28 ha, ruim 9% van het totaal uitgeefbare aanbod in optie isuitgegeven. Zie de bijlagen voor een overzicht van alle zeehaventerreinen metplancapaciteit.Tabel 5.2(Plan)aanbod Zeehaventerreinentotaal in optie vrijAmsterdamkadegebonden 176,8 16,1 160,7havengerelateerd 88,6 4,4 73,2Velsen / IJmuidenkadegebonden 19,3 0 19,3havengerelateerd 0 n.v.t. n.v.tZaandamkadegebonden 27,6 7,5 20,1havengerelateerd 0,0 n.v.t. n.v.tTotaal kadegebonden 223,7 23,6 200,1Totaal havengerelateerd 88,6 4,4 84,2Grootte van kavels in aanbodDe hectares die momenteel nog vrij beschikbaar zijn in het Noordzeekanaalgebiedbestaan vooral uit kleinere kavels (zie tabel 5.3). Er zijn slechts twee kavels van meer dan20 ha beschikbaar (in de Afrikahaven Amsterdam en op Hoogtij in Zaandam).Tabel 5.3Grootte beschikbare kavelsgrootte kavel aantal kavels locatie>20 ha 2 Afrikahaven, Hoogtij (Zaanstad)15-20 ha 1 Atlaspark West10-15 ha 3 Amerikahaven Noordoost, Amerikahaven Zuidwest, Ijmondhaven5-10 ha 3 Amerikahaven Noordoost, Afrikahaven, Atlaspark Oost0-5 ha 12 o.a. Zeehaven Ijmuiden, Mercuriushaven, Petroleumhaven, Westhaven,AmerikahavenDe grootte van het (plan) aanbod aan zeehaventerreinen kan vertekend zijn, omdat uiteerder onderzoek van de Provincie Noord-Holland blijkt dat voor sommige (onderdelenvan) terreinen de milieuruimte beperkt is. Dit zou uitgiften mogelijkerwijs kunnenbelemmeren.Buiksloterham, AmsterdamJan van Riebeeckhaven, Amsterdam

565.5 Relatie met UitvoeringsstrategieIn deze paragraaf worden de (markt)ontwikkeling rondom zeehaventerreinen afgezettegen de afspraken uit de Uitvoeringsstrategie 2010-2040. In onderstaand kader staande afspraken die binnen de Uitvoeringsstrategie zijn vastgelegd voor dezeehaventerreinen.Afspraken Uitvoeringsstrategie Zeehaventerreinen:• Onderzoek doen naar de mogelijkheden voor verdichting, innovatie enherstructurering. binnen het bestaand havengebied (in het geheleNoordzeekanaalgebied). Hierbij vooral aandacht besteden aan de beperkingen /mogelijkheden in de milieuruimte.• Daarna drie mogelijke opties onderzoeken voor eventuele uitbreiding van de havensin de periode na 2020: Wijkermeerpolder, Houtrakpolder en buitengaatse uitbreiding.Dit zal gebeuren in de Visie Noordzeekanaalgebied 2040.• Aan de hand van monitoring van feitelijke ontwikkelingen en de bovengenoemdeonderzoeken – voor 2015 – een besluit nemen over eventuele noodzaak vanuitbreidingsruimte voor de haven.• In de tussentijd mogen geen onomkeerbare ontwikkelingen plaatsvinden die eeneventuele uit-breiding van de haven onmogelijk maken.• De vestigingsruimte voor noodzakelijke milieuhinderlijke bedrijven in de drogegedeelten van het havengebied zoveel mogelijk reserveren voor milieuhinderlijkefuncties en niet benutten voor an-dere functies.• Opvang van logistieke functies, die niet alleen aan de haven gekoppeld zijn zomogelijk ook op terreinen buiten het eigenlijke havengebied.• Nagaan welke instrumenten- naast planologische reservering- kunnen wordeningezet om actief bedrijven op de juiste plaats te vestigen (bijvoorbeeld eenbedrijvenmakelaar).In 2007 is in opdracht van het Bestuursplatform Noordzeekanaalgebied een nieuwevraagprognose op-gesteld door Ecorys, die ook aan de basis ligt voor de nieuweUitvoeringsstrategie 2010-2040. In figuur 5.3 en 5.4 is deze behoefteraming afgezettegen de feitelijke uitgifte van natte en droge zeehaventerrei-nen 2000 t/m 2012.Figuur 5.3100 80 60 40 20 0 Behoefteraming kadegebonden terreinen NZKG 2007-2040 vs. feitelijke uitgifte2000 t/m 2012, in ha. nettoDoor de uitgiftepieken in 2006 en 2007 was er voor de kadegebonden terreinen eengrote ‘voorsprong’ op de behoefteraming gecreëerd. Door kleinere uitgiften in deafgelopen 3 jaren komt de situatie weer langzaam in balans. Dit geldt in mindere mateook voor de zeehaventerreinen, die in 2007 een uitgiftepiek kenden. De uitgifte in 2012ligt evenwel ruim boven het terughoudende RC scenario.Figuur 5.420 16 12 8 4 0 Prognose jaarlijkse uitgi:e kadegebonden terreinen volgens op?mis?sch (GE) scenario Prognose jaarlijkse uitgi:e kadegebonden terreinen volgens pessimis?sch (RC) scenario Feitelijke, gerealiseerde uitgi:e 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 2031 2032 2033 2034 2035 2036 2037 2038 2039 Behoefteraming zeehaventerreinen NZKG 2007-2040 vs. feitelijke uitgifte2000 t/m 2012, in ha. nettoPrognose jaarlijkse uitgi:e havengerelateerde terreinen volgens op?mis?sch (GE) scenario Prognose jaarlijkse uitgi:e havengerelateerde terreinen volgens pessimis?sch (RC) scenario Feitelijke, gerealiseerde uitgi:e 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 2031 2032 2033 2034 2035 2036 2037 2038 2039

657Herstructurering

6 Herstructurering59De herstructureringsopgave speelt op zowel bedrijventerreinen als zeehaventerreinen,en om die reden wordt er in deze monitor een apart hoofdstuk aan gewijd. In dithoofdstuk wordt ingegaan op de herstructureringsopgave uit de Uitvoeringsstrategie, demiddelen die ingezet worden om tot herstructurering te komen en op de voortgang vanplannen en uitvoering.6.1 Belangrijkste feiten op een rij• De herstructureringsopgave conform de Uitvoeringsstrategie voor te revitaliseren /herprofileren terreinen bedraagt 2.211 ha tot 2020. Dit is een omvangrijke enambitieuze doelstelling.• In de periode 2009-2012 heeft de Provincie Noord-Holland al voor 804ha aan fysiekeprojecten gesteund door HIRB-subsidies toe te kennen voor fysieke uitvoering.• Daarnaast is het PHB sinds haar oprichting op 46 terreinen betrokken (geweest) bijde opstart van herstructureringsprojecten.• In totaal is er sinds 2004 (tot en met de laatste HIRB tender van 2012) bijna €41miljoen aan provinciale middelen in fysieke investeringsprojecten op 70bedrijventerrein geïnvesteerd. De totale omvang van het geldbedrag dat in dezeherstructureringen wordt geïnvesteerd ligt nog enkele malen hoger, doorcofinanciering van andere overheden en private investeringen.• De 804ha aan ingrepen gesteund door HIRB-subsidies geeft een goede indicatie overde voortgang van herstructurering op bedrijven- en zeehaventerreinen in de MRA.Het is op basis van de beschikbare gegevens echter lastig vast te stellen of de regioop schema ligt om de herstructureringsafspraken uit de Uitvoeringsstrategie (totaal2.211 ha herstructureren voor 2020) te halen.• Naast herstructurering vindt er op een groot aantal terreinen in de MRAtransformatie plaats. Het gaat vooral om planvorming, al zijn er 8transformatieprojecten in uitvoering. De meeste (plannen voor) transformatiesspelen zich af in Zaanstreek-Waterland.Bruynzeel, Zaanstad

606.2 Herstructurering bedrijventerreinen en zeehaventerreinenHerstructureringsopgave Uitvoeringsstrategie 2010Begin 2010 hebben de provincie Noord-Holland en Plabeka samen met het PHB(Pilotbureau Herstructurering Bedrijventerreinen) een onderzoek laten uitvoeren naar deherstructureringsopgave voor bedrijventerreinen in de Metropoolregio. Dit onderzoekligt aan de basis van de voortgangsafspraken die over herstructurering gemaakt zijn inde Uitvoeringsstrategie. Zie ook tabel 6.1.Tabel 6.1 Opgave en voortgang herstructurering in de MRA in hectares (stand 1-1-2013)Plabeka deelregioTotale opgave (revit./herprof.)2010-2020*Stand 1-1-2013Terreinen aangepakt metHIRB-subsidie (HIRB light/privaat)Bron gegevens: Bureau BUITEN (april 2010) Provincie NH, PHP Update 2013Almere-Lelystad 195 0Amstelland-Meerlanden 435 244Amsterdam 603 231Gooi en Vechtstreek 230 89Haarlem-IJmond 286 127Zaanstreek-Waterland 463 114Totaal Metropoolregio 2.211 804* n.b. na de inventarisatie Herstructurering zijn er diverse terreinen aan het PHP Noord-Holland toegevoegd.De inventarisatie geeft dus geen 100% compleet beeld.Uit de inventarisatie blijkt:• Alle deelregio’s kennen een forse herstructureringsopgave, zowel in aantallenprojecten als qua hectares. De herstructureringsopgave voor te revitaliseren /herprofileren terreinen bedraagt 2.211 ha tot 2020.• In totaal blijkt 26% van de totale herstructureringsopgave in Noord-Holland op dehaventerreinen gelegen te zijn. Er ligt een opgave van meer dan 700 ha. Het betreft14 van de 127 terreinen/projecten.Provinciale herstructureringsprogramma’sDe Provincie Noord-Holland voert sinds september 2009 een actieve rol in deherstructurering van bedrijventerreinen. Zo voert de provincie de regie over:1. Een gerichte planning van nieuwe bedrijventerreinen. Hiervoor zijnbehoefteramingen opgesteld.2. Herstructurering van bestaande bedrijventerreinen.

61Hoe deze doelen bereikt worden wordt beschreven in het ProvinciaalHerstructureringsprogramma (PHP). Het PHP is een uitvloeisel van het ConvenantBedrijventerreinen 2010-2020 dat IPO en VNG in 2009 met het rijk hebben gesloten. Alsonderdeel van dat convenant stelde het rijk €400 mln. ter beschikking aan de 12provincies als zij meer de regie zouden nemen bij de bedrijventerreinplanning en actiezouden ondernemen in het versneld wegwerken van de (landelijk aanwezige)herstructureringsopgave. Alle provincies hebben daarom een PHP opgesteld waarinduidelijke prioriteiten worden gegeven en kaders worden geschetst hoe de provinciesdaar invulling aan willen geven.Met de subsidieregelingen HIRB Light (herstructurering van de openbare ruimte) en HIRBPrivaat (herstructurering op private kavels) geeft de Provincie Noord-Holland invullingaan deze rol om veroudering en verrommeling op bestaande bedrijventerreinen tegen tegaan. Het hoofddoel hierbij is zoveel mogelijk hectaren bedrijventerrein herstructureren.Daarnaast staan onder andere kwalitatieve ambities zoals duurzaamheid, ruimtewinsten verzakelijking centraal. De maatregelen die genomen worden om bedrijventerreinente herstructureren zijn veelal een combinatie van de herstructureringsopgaven: Facelift,Revitalisering en Herprofilering.Voor de volgende herstructureringsactiviteiten kan subsidie worden aangevraagd:a) Fysieke verbetering; eenmalige, duurzame ingrepen in de private of publieke ruimtevan een bedrijventerrein;b) Procesmanagement; externe begeleiding van de herstructurering, die is gericht op devoortgang van het proces of op de inrichting en financiering van duurzaam beheer;c) Onderzoek; de inzet van externe kennis en ervaring voor het uitvoeren en opstellenvan haalbaarheidsonderzoeken, herstructurerings- en inrichtingsplannenIn Flevoland is de noodzaak tot herstructurering momenteel nog niet zo groot als op hetoude land. De provincie Flevoland heeft dan ook geen cofinanciering beschikbaar voorhet herstructureren van de terreinen die Almere en Lelystad ten tijde van deinventarisatie hebben opgegeven. De terreinen de Vaart en de Steiger (Almere) zullen deeerste terreinen zijn die de komende jaren voor herstructurering in aanmerking zullenkomen.NDSM Werf, Amsterdam

62Figuur 6.114.000.000 12.000.000 10.000.000 8.000.000 €6.000.000 4.000.000 2.000.000 Figuur 6.230 25 20 15 10 5 0 Totaalbedrag gehonoreerde HIRB subsidies voor fysieke investeringen/verbeteringen,vanaf 2004Amstelland-­‐Meerlanden Amsterdam Gooi en Vechtstreek Ijmond-­‐Haarlem Zaanstreek-­‐Waterland Aantal gehonoreerde HIRB subsidieprojecten voor fysieke investeringen/verbeteringenvanaf 20040 Amstelland-­‐Meerlanden Amsterdam Gooi en Vechtstreek Ijmond-­‐Haarlem Zaanstreek-­‐Waterland 2012 2011 2010 2009-­‐II 2009-­‐I 2008 2007 2006 2005 2004 2012 2011 2010 2009-­‐II 2009-­‐I 2008 2007 2006 2005 2004 6.3 Uitvoering herstructureringHIRB subsidiesDe provincie Noord-Holland stimuleert de herstructurering van bedrijventerreinenmiddels cofinanciering uit de HIRB Light en Privaat subsidieregelingen. Gemeentenkunnen een subsidieaanvraag indienen voor een financiële bijdrage van de provincie omeen deel van de kosten die in het herstructureringsproces gemaakt worden vergoed tekrijgen. Tussen april en mei 2013 hebben gemeenten voor de laatste keer subsidiekunnen aanvragen voor herstructureringsprojecten. In totaal is er sinds 2004 (tot en metde laatste tender van 2012) bijna € 41 miljoen van de provincie in fysieke investeringsprojectenop 70 bedrijventerrein geïnvesteerd. Hierbij zijn ook de subsidies meegenomendie zijn verstrekt voor herstructurering van zeehaven terreinen.In nevenstaande figuren is weergegeven waar de HIRB subsidies voor fysiekeinvesteringen de laatste jaren in de MRA terecht zijn gekomen. Voor iedere deelregio ishet totaalbedrag aan ontvangen HIRB-subsidies af te lezen (zoals ruim €10 miljoen voorZaanstreek-Waterland in figuur 6.1) en ook het aantal fysieke projecten dat door deprovincie financieel is ondersteund (bijvoorbeeld 17 projecten in Amstelland-Meerlandenin figuur 6.2). In de figuren zijn alleen de subsidies meegenomen waardoor er écht eenschop de grond is gegaan voor fysieke verbetering van het terrein (HIRB light en HIRBlight). De (kleinere) subsidie stromen voor onderzoek en procesmanagement zijn hierinniet meegenomen.Transformatiefonds Gooi en Vechtstreek en iLocatorEén van de denklijnen binnen het Noordanus-advies is het voor de duur van de inhaalslag(bij Noordanus tot 2020) meefinancieren van de kosten van herstructurering uitverevening tussen ‘oude’ en ‘nieuwe’ terreinen. Een project dat is gefinancierd in hetkader van Mooi Nederland is het transformatiefonds / iLocator in de Gooi enVechtstreek. Er is in deze regio een herstructureringsopgave, maar er is nauwelijks sprakevan de aanleg van nieuwe terreinen. Wel worden er bedrijventerreinen getransformeerdnaar woonlocaties. De gemeenten in de regio hebben gezamenlijk afgesproken dat er bijtoekomstige transformaties een afdracht zal plaatsvinden aan een regionaal fonds vanwaaruit wordt bijgedragen aan herstructureringsprojecten. Het is een bijzondereafspraak omdat er sprake is van bovengemeentlijke verevening en omdat middelen opvoorhand voor herstructurering worden gelabeld. Ontwikkelingsmaatschappij iLocatorvoert de herstructurering en intensivering van werklocaties uit.

63Projectbureau Herstructurering BedrijventerreinenOp initiatief van Plabeka staan sinds 1 oktober 2009 zes regionale accountmanagers vanhet PHB ter beschikking aan alle MRA-gemeenten om herstructureringsprocessen teondersteunen. Dat kan zijn in de vorm van een vrijblijvend en/of oriënterend advies,procesmanagement of advisering omtrent subsidies. Sinds 2009 is het PHB betrokkengeweest bij herstructureringsprocessen op 46 bedrijventerreinen 16) , met name in deregio Amstelland-Meerlanden (zie tabel 6.3).Tabel 6.3Plabeka deelregioVoortgang herstructurering in de MRA en betrokkenheid PHBTotale opgave (revit./herprof.)2010-2020Stand 1-1-2013Aantal terreinen metPHB-betrokkenheidAlmere-Lelystad 8 1Amstelland-Meerlanden 20 17Amsterdam 17 14Gooi en Vechtstreek 15 3Haarlem-IJmond 9 4Zaanstreek-Waterland 17 7Totaal Metropoolregio 86 46Bron: Gegevens PHB (2013). Bureau BUITEN (2010), onderzoek Aanscherping Herstructureringsopgave bedrijven-terreinenMetropoolregio AmsterdamDe inzet van het PHB is verbonden aan het Provinciale Herstructureringsprogramma vande Provincie Noord-Holland. In nauwe samenspraak met de provincie Noord-Holland enbetrokken gemeenten is op basis van het PHP voor 2012 een prioritering opgesteld vanterreinen waar de procesmanangers van het PHB (pro-)actief aan hebben gewerkt 17 ).Voortgang uitvoering op terreinen: gestarte projecten 2009-2012 in MRAUit de update van het PHP 2013 blijkt dat er in de MRA sinds 2009herstructureringsprojecten op 37 terreinen gestart zijn met publieke middelen. Detotaalomvang van deze projecten bedraagt ruim 804 ha. Het merendeel van dezeterreinen ligt in Amsterdam en Amstelland-Meerlanden (zie tabel 6.1).Tabel 6.4Aantal terreinen met HIRB-gelden voor fysieke verbetering en omvang in ha’sAantal terreinen in MRAOmvang in ha2009 (2 HIRB tenders) 16 404,12010 7 141,52011 6 108,12012 8 150,6Totaal 37 804,3Bron: PHP update 2012, PHP update 2013.Het meest omvangrijke herstructureringsproject in termen van kosten is deherprofilering van de Noordelijke IJ-oevers. Andere omvangrijke projecten zijn deherstructurering van het Middenhavengebied IJmuiden, de revitalisatie van hetbedrijvengebied Uithoorn en de duurzame revitalisering van het ADM-terrein in dehaven van Amsterdam.Transformatie van bedrijventerreinenNaast herstructurering van bedrijventerreinen vindt ook transformatie opbedrijventerreinen plaats. In tegenstelling tot herstructurering, dat beoogt deeconomische functie van het bedrijventerrein te versterken, wordt een terrein bijtransformatie geschikt gemaakt voor een andere functie. Het terrein wordt daarmee alshet ware aan de voorraad bedrijventerreinen onttrokken. Omdat een transformatie vaakeen langdurig proces is, waarbij een bedrijventerrein langzaam naar een andere functie‘verkleurt’, is het gecompliceerd de exacte onttrekking per locatie te monitoren. Hiervooris verder inzicht op kavelniveau noodzakelijk.Wel kan er met beschikbare gegevens inzicht geboden worden voor welkebedrijventerreinen geheel of gedeeltelijke transformatie voorzien is.16) Zie bijlage voor een lijst met terreinen waarop het PHB betrokken is (geweest).17) Zie voor meer informatie het jaarverslag 2012 van het PHB

64Tabel 6.5Plannen voor transformatie en transformaties in uitvoering, per deelgebiedTransformatie (totaal plannen en uitvoering)aantalterreinennettooppervlakte inhatetransformerenha’sWaarvan in uitvoeringaantalterreinenAlmere-Lelystad 0 0 0Amstelland-5 127,1 35,4 4 33,9MeerlandenAmsterdam 10 325,1 34,4 1 onbekendGooi- en Vechtstreek 2 70,5 23,2 0 0IJmond-Haarlem 3 12 9,6 0 0Zaanstreek-Waterland 26 266,5 99,5 3 25,9haOpvallend is het grote aantal (voornemens tot) transformatie in Zaanstreek-Waterlanden het grote areaal bedrijventerrein dat getransformeerd zal gaan worden (99,5 ha).Voor een groot deel gaat het hier om verouderde industriële kavels in en rond Zaandam.Ook in Amsterdam zijn een tiental plannen voor transformaties van bedrijventerreinen.De meeste transformaties in uitvoering vinden plaats in Amstelland-Meerlanden,terwijl ook in Zaanstreek-Waterland diverse transformaties gaande zijn.

656.4 Relatie met UitvoeringsstrategieAfspraken Uitvoeringsstrategie m.b.t. herstructureringDe grote herstructureringsopgave van 2.200 hectare maakt een nieuwe aanpaknoodzakelijk. Het is van belang dat marktpartijen en ondernemers een grotere rolkrijgen in herstructureringsprocessen. Zij zijn de primaire gebruikers van dezewerkgebieden en het zou goed zijn als zij zich meer verbonden voelen met hun directeomgeving.De opgave per deelregio is als volgt:Herstructureringsopgave2010-2020 (in bruto ha)Almere-Lelystad 195Amstelland-Meerlanden 435Amsterdam 603Gooi en Vechtstreek 230Haarlem-IJmond 509Zaanstreek Waterland 240Totaal MRA 2.211Inzet en ontwikkeling van de volgende instrumenten vanuit de overheid:• Systematische hantering van de SER ladder• Borging van de kwaliteitsverbetering door verplichte introductie vanparkmanagement• Onderzoek naar de mogelijkheden van een aantal instrumenten:- Verevening oud en nieuw (subregionale arrangementen zoalsTransformatiefonds Gooi- en Vechtstreek)- Opslag op de bestaande grondprijs ten behoeve van een herstructureringsfonds- Ontwikkelbedrijf in de Metropoolregio- Bredere inzet ontwikkelbedrijven.In de Uitvoeringsstrategie is benoemd dat er tot 2020 2.211 ha bruto aan bedrijven- enzeehaventerreinen in de MRA moet zijn geherstructureerd, maar wordt tegelijkertijdaangegeven dat dit een zeer omvangrijke en ambitieuze doelstelling betreft.De herstructureringsopgave van 2.200 ha in de MRA tot 2020 is dusdanig omvangrijk,dat het geen taak van gemeenten alleen kan zijn. Daarom zet Plabeka in opverzakelijking van de bedrijventerreinmarkt.Inzet op verzakelijking van bedrijventerreinmarkt via:• Meer focus in de ontwikkeling van projecten die voorgedragen worden voorfinanciering uit Provinciaal HerstructureringsProgramma.• De bundeling van kennis&kunde m.b.t. herstructurering wordt gecontinueerd doorhet Pilotbureau Herstructurering Bedrijventerreinen vanaf 2012 om te vormen tothet Project Bureau Herstructurering (PHB). Dit PHB krijgt de opdracht om te komentot een verdere professionalisering van de herstructurering. Onderzocht zal wordenof doorontwikkeling naar een regionaal ontwikkelingsbedrijf een goede optie is, ofdat andere oplossingen hiervoor meer geschikt zijn.• Bedrijventerreinen daar waar mogelijk de mogelijkheden te bieden om uit te groeiennaar aantrekkelijker gebieden met meerdere functies• Onderzoek naar het optimalisering van de uitgifte prijs op basis van residuelewaardebepaling.Verrijn Stuart, Diemen

66In de periode 2009-2012 is voor 804ha aan projecten in voorbereiding en/of in uitvoeringgenomen in de MRA. Daarnaast is PHB sinds haar oprichting op 46 terreinen betrokken(geweest) bij de opstart van een herstructureringsproject. Dit geeft een goede indicatiedat de beschikbare publieke middelen en expertise gevonden worden en datherstructurering een impuls geeft aan een aanzienlijk areaal terreinen in deMetropoolregio.Het is om verschillende redenen echter lastig aan te geven in hoeverre de MRA daarmeeop schema ligt met de aanpak van de opgave:• Het is niet geheel duidelijk hoe de 804ha zich verhoudt tot de 2.211ha uit deUitvoeringsstrategie - bijvoorbeeld of hier sprake is van consistentie of niet. Net alsde plannen voor nieuwe kantoren of bedrijventerreinen blijkt ook de planvormingvan herstructureringsprojecten aan verandering onderhevig; zo zijn er in de periode2009-2012 enkele projecten toegevoegd aan de PHP agenda.• Een herstructurering is vaak niet ‘af’ na een enkele ingreep. Het monitoren vanvoortgang aan de hand van geherstructureerde of betrokken hectares kan daaromeen vertekend beeld opleveren.• Een herstructureringsproject heeft vaak een lange looptijd, en het is lastig om aan tegeven in hoeverre lopende projecten binnen de termijn zullen worden afgerond.• Het is niet duidelijk of de betrokkenheid van het PHB ook in alle gevallen zalresulteren in een volledige uitvoering.• De belangrijkste doelen die in de Uitvoeringsstrategie zijn geformuleerd zijnkwalitatief en procesmatig, wat monitoring van de voortgang niet eenvoudig maakt.Cruquius, Haarlemmermeer

BBijlagen67

68BijlagenColofonDeze vijfde voortgangsrapportage is een product van de werkgroep Plabeka Monitor.Leden van de werkgroep zijn:• Tom Lips (Provincie Noord-Holland); ambtelijk trekker• Kim Ruijs (Provincie Noord-Holland)• Paul Smeenk (Provincie Flevoland)• Ad Reijneveld (Gemeente Haarlemmermeer)• CJ Dippel (EZ Amsterdam)• Laura van Dijk (DRO Amsterdam)• Frank van de Lustgraaf (Bureau BUITEN); proces, inhoud en redactieProductie, vormgeving en druk namens Plabeka:Provincie Noord-Holland, MediaproductieEindredactieBureau BUITENOplage:200 exemplarenWilt u meer informatie?Neem dan contact op met:• Ambtelijk voorzitter Plabeka: Bert Uitterhoeve, Gemeente Haarlemmermeer(023-5673583, Bert.uitterhoeve@haarlemmermeer.nl)• Ambtelijk trekker Werkgroep Plabeka Monitor: Tom Lips, Provincie Noord-Holland(023-5144627, lipst@noord-holland.nl)DownloadenDeze publicatie staat in digitaal formaat opwww.metropoolregioamsterdam.nl/economie.BronvermeldingDe belangrijkste bronnen voor de kwantitatieve data waarop dezevoortgangsrapportage is gebaseerd zijn:1. Kantorenmonitor B.V., met name voor gegevens over de bestaande voorraadkantoren. De gegevens uit deze database zijn via veldwerk (eigen waarneming)verkregen, en nauwkeurig tot op adres-/pandniveau (zonder ondergrens aan groottevan transactie of mutatie) opgebouwd. Deze bron is de belangrijkste onderleggervoor hoofdstuk 2.2. de Monitors Bedrijventerreinen 2012 van de Provincie Noord-Holland en Flevoland,zowel voor cijfers op het vlak van uitgifte en planaanbod van bedrijventerreinen alsook de plancapaciteit van kantoren.3. Het LISA werkgelegenheidsregister voor de werkgelegenheidscijfers in Hoofdstuk 2.Voor de inventarisatie van aanbod en transacties van bestaande bedrijfsruimte (ziehoofdstuk 4) is gebruik gemaakt van de bronnen Vastgoedmarkt en PropertyNL(bewerking door Kantorenmonitor B.V.).Uiteraard is de monitor afgestemd op en met de Monitor Bedrijventerreinen van deprovincie Noord-Holland, de Monitor Bedrijventerreinen van de provincie Flevoland, deMonitor Bedrijventerreinen in het Noordzeekanaalgebied van het projectbureauMasterplan NZKG en de Monitor Ontwikkelingsstrategie REVS (Schiphol).Foto’sDe foto’s gebruikt voor deze Plabeka Monitor zijn aangeleverd door de volgende organisaties:• Gemeente Almere• Gemeente Amsterdam, OGA• Gemeente Amsterdam, EZ• Gemeente Diemen• Gemeente Haarlemmermeer• Gemeente Hilversum• Gemeente Lelystad• Gemeente Zaandam• Havenbedrijf Amsterdam• Provincie Noord-Holland

69Daarnaast is gebruikgemaakt van rechtenvrije 18) foto’s, afkomstig van de volgendefotografen:• Planned City• Everystockphoto• Lauren Atclemson• Fang LanDefinitielijstBedrijventerreinEen terrein dat vanwege zijn bestemming bestemd en geschikt is voor gebruik doorhandel, nijverheid, commerciele en niet-commerciële dienstverlening en industrie.Onder de omschrijving vallen daarmee tevens (delen van) werklocaties die gedeeltelijkbestemd zijn en geschikt zijn voor kantoren.De volgende terreinen vallen er niet onder:• terrein voor grondstoffenwinning, olie en gaswinning;• terrein voor waterwinning;• terrein voor agrarische doeleinden zonder verwerkende industrie en logistiek;• terrein voor afvalstort.Een bedrijventerrein volgens de IBIS definitie heeft een oppervlakte van minimaal 1 ha.Bruto vloeroppervlakte (bvo)Oppervlak gemeten op vloerniveau langs de buitenomtrek van de opgaandescheidingsconstructies die de desbetreffende ruimte of groep van ruimten omhullen.Floor space indexIs de maat die het totale aantal vierkante meters bebouwing, inclusief de verdiepingen,binnen een plangebied vergelijkt met het totale, zowel bebouwde als onbebouwde,oppervlak van datzelfde plangebied.Formele kantoorlocatieEen kantorenlocatie conform de definitie de provincie Noord-Holland (zie onder).Informele werklocatieEen niet-IBIS locatie waar werkfuncties gelegen zijn.Kantorenlocatie (definitie Provincie Noord-Holland)Een perceel of een groepering van aaneengesloten percelen, waarop gebouwengerealiseerd dan wel te realiseren zijn, die uitsluitend of hoofdzakelijk eenkantoorfunctie hebben. Voor kantoren bestemde percelen, waarop nog niet gebouwd is,tellen ook mee. De aaneengeslotenheid van percelen is van wezenlijk belang. Verspreidliggende kantoorpercelen in een buurt gelden bijvoorbeeld als verschillende locaties.Kantoorruimte wordt gemeten in m2 bruto vloeroppervlakte (bvo). De bestaande plusde te realiseren kantoorvloeroppervlakte op de aldus afgebakende locatie moettenminste 2.000 m2 bvo zijn om als formele locatie in de monitor te wordenopgenomen. Niet tot kantoren worden gerekend publieke en semi-publieke instellingenals ziekenhuizen en onderwijsinstellingen. Kantoorruimte die deel uitmaakt vanfabrieks- of bedrijfsgebouwen wordt toegerekend aan de hoofdfunctie bedrijfsgebouw.Bruto opname kantoormetersOnder (bruto) opname wordt verstaan het totaal aantal vierkante meters kantoorruimtedat in gebruik wordt genomen voor kantoordoeleinden. De opname van kantoormetersis altijd een positief getal, in tegenstelling tot de netto ontwikkeling van hetkantoorgebruik.Netto ontwikkeling kantoorgebruikDe netto ontwikkeling van het kantoorgebruik is het saldo van de kantoormeters ingebruik per 1 januari van het referentiejaar minus de kantoormeters in gebruik per 1januari van het jaar ervoor. In tegenstelling tot de opname van kantoormeters kan denetto ontwikkeling van het kantoorgebruik negatief uitvallen.TransactievolumeHet totaal aan bruto vierkante meters bedrijfsruimte dat wordt in een transactie wordtverhandeld (huur of koop). Betreft alleen transacties van eerder betrokkenbedrijfsruimte (bestaande bouw).18) Foto’s met een ‘attribution licence’ en bruikbaar in commerciële publicaties

70Uitgifte (bedrijventerreinen)De hoeveelheid hectare bedrijventerrein dat is verkocht of in erfpacht is uitgegeven. Dekavel wordt als verkocht beschouwd als een koopovereenkomst / erfpachtovereenkomstbij de notaris is gepasseerd. Dit jaar mag in de toekomst liggen. Her-uitgiften vanbestaande kavels worden overigens niet tot de uitgiften zoals weergegeven in demonitor gerekend. Deze vallen onder de transacties in bedrijfsruimten, die wordenuitgedrukt in M2 BVO.UitbreidingsvraagDe toekomstige ruimtevraag bovenop de bestaande voorraad (totaal aanwezigoppervlakte) naar kantoorlocaties, bedrijventerreinen en haventerrein.Zeehaventerreinen HavengerelateerdHet betreft hier terreinen, bestemd voor activiteiten die indirect gebruik maken van dehaven voor de aan- en/of afvoer van goederen. Ze liggen op maximaal 2,5 kilometer vaneen havenbekken, zijn aangesloten op het Rijkswegennet zonder dat het transportdaarbij door woonwijken moet en hebben een mogelijkheid voor een aansluiting op hetgoederenspoornet.Zeehaventerreinen KadegebondenHet betreft hier terreinen die direct, zonder fysieke barrières, zijn gelegen aan eenhavenbekken of diep vaarwater en een kade of steiger hebben voor het laden en lossenvan zeeschepen.Toelichting methodiekBehoefteraming Uitvoeringsstrategie Plabeka (Buck, 2010).De vraagraming of behoefteraming betreft de verwachte vraag naar kantoorlocaties,bedrijventerreinen en haventerreinen. Voor kantoren en bedrijventerreinen is er in 2010een behoefteraming uitgevoerd door Buck consultants international, die alsuitgangspunt is gebruikt voor de kwantitatieve afspraken in de Uitvoeringsstrategie.Deze vraagraming gaat uit van de 4 langetermijnscenario’s van het CPB, en is uitgewerktin vier scenario’s, waaronder:• In het door de regio gehanteerde Global Gateway (GG) scenario wordt deinternationale kracht van de Metropoolregio Amsterdam behouden en waarmogelijk versterkt. Dit is conform de REVS 2009-2030 en de MRA-conferentie 2009waarin de regio internationaal wordt neergezet als ‘Global Business Gateway enwaar de Schaalsprong Almere in wordt meegenomen. De ruimtevraag wordt in ditscenario dus bepaald door de groeiverwachting van lange-termijnscenario’s en eenaanvullende beleidsambitie.• Het TM-scenario is een beleidsarm scenario, gebaseerd op het lange termijnscenariotransatlantic market van het CPB. Het is goed om bij dit scenario te beseffen datalleen de groeicijfers van het CPB zijn gehanteerd bij het bepalen van deruimtevraag. De overige parameters als terrein- en kantoorquotiënten en locatievoorkeurzijn op basis van een analyse van regionale ontwikkelingen geschat.Transformatie kantorenVan de in de hoofdtekst genoemde onttrokken kantoorruimte is een deel daadwerkelijkin 2011 getransformeerd (dus fysiek omgezet en opgeleverd) naar een andere functiedan kantoor. Een ander deel bestaat echter uit ‘zachte’ initiatieven en harde(re)voornemens die zijn uitgesproken door de eigenaars van de panden over toekomstigebestemming ervan (die anders is dan een kantoorbestemming). De betreffende pandenworden niet meer actief aangeboden als kantoor, maar feitelijk moet de transformatiedeels dus nog wel waargemaakt worden.Er is overigens in de monitoringssystematiek geen dubbeling van cijfers: voorgenomentransformaties worden niet meegeteld in de hoogte van de huidige leegstand. Zeworden òf als leegstand òf als (initiatief tot) transformatie geregistreerd en bieden duseen vrij zuiver beeld van de stand van zaken. Daarnaast geldt bovendien: mocht de

71transformatie niet door blijken te gaan dan wordt de leegstand (met terugwerkendekracht) aangepast.Toelichting cijfers bedrijfsruimtenBij de cijfers over transacties en aanbod bedrijfsruimte moeten een aantal belangrijkekanttekeningen geplaatst worden:• Waar de kantorenmarkt vooral een huurmarkt is, wordt op de bedrijvenmarkt veelmeer voor eigen gebruik gebouwd. In het totaal aan geregistreerde markttransactiesontbreekt naar verwachting dan ook een flink gedeelte van de bouw voor eigengebruik zonder dat verhuur of verkoop via makelaars heeft plaatsgevonden.• In de inventarisatie zijn alleen de officieel doorgegeven en geregistreerde transactiesvan onroerend goedmakelaars opgenomen. Het is een bekend gegeven dat niet alletransacties worden gemeld bij Vastgoedmarkt of PropertyNL. Waarschijnlijkontbreekt ook een substantieel deel van de transacties die wél via een makelaarhebben plaatsgevonden maar desondanks niet als transactie zijn aangemeld.• De ondergrens van geregistreerde transacties is 750m2. Transacties van kleinerebedrijfspanden, en de aanname is dat het om relatief veel panden gaat, zijn nietmeegenomen in de inventarisatie.• Er is geen inzicht in de omvang van het netto gebruik van bedrijfspanden, dan welde ontwikkeling daarvan door de jaren heen.

72Ontwikkelingen kantorenmarkt naar deelregiowijziging voorraad kantoren in 2012 dyna miek wijziging kantoorgebruik situatie januari 2013nieuwbouw(opgeleverd)groeivoorraadbetrokken(in gebruikgenomen)saldo functiewijzigingvervangingsvraag(betrokken -groei)groei gebruik(uitbreidingsvraag)groei leegstandleegstandinclusiefvoorverhuurvoorraad kantoorgebruik in aanbouwAmsterdam 53 -144 -91 489 500 -11 -80 1.191 7.360 6.169 122Amstelland 2 -43 -41 53 103 -50 9 297 1.151 854 19Meerlanden 10 -14 -4 72 78 -6 2 356 1.520 1.164 21Zaanstreek 0 -7 -7 12 21 -9 2 63 371 308 0Waterland 5 -4 1 13 10 3 -2 26 186 160 0Almere 0 -7 -7 20 49 -29 22 199 669 470 1Zuid Kennemerland 3 -8 -5 30 51 -21 16 164 732 568 9IJmond 6 -14 -8 17 23 -6 -2 34 295 261 0Gooi- en Vechtstreek 11 -5 6 70 87 -17 23 215 1.177 962 0Lelystad 0 0 0 2 5 -3 3 44 246 202 0Metropoolregio 90 -246 -156 778 927 -149 -7 2.589 13.707 11.118 172

73Ontwikkelingen kantorenmarkt naar gemeentewijziging voorraad kantoren in 2012 dyna miek wijziging kantoorgebruik situatie januari 2013nieuwbouw(opgeleverd)Asaldofunctiewijziging/sloopBgroeivoorraadC=A+Bbetrokken(in gebruikgenomen)DgroeigebruikEgroeileegstandF=C-EleegstandinclusiefvoorverhuurGleegstandinclusiefvoorverhuurin %% GleegstandexclusiefvoorverhuurHleegstandexclusiefvoorverhuurin %% HvoorraadIaandeel inde regio nalevoorraadin %aanbouwaanbouwtenopzichte vdvoorraadin %Amsterdam 53.000 -144.000 -91.000 488.800 -11.100 -79.900 1.191.400 16,2% 1.079.000 14,7% 7.359.900 53,1% 122.300 1,7%Diemen 0 -44.200 -44.200 10.900 -26.100 -18.100 82.600 29,0% 82.600 29,0% 284.400 2,1% 0 0,0%Ouder-Amstel 0 6.200 6.200 26.700 13.200 -7.000 31.900 18,0% 31.900 18,0% 176.900 1,3% 19.000 10,7%Amstelveen 1.700 -5.400 -3.700 15.000 -37.600 33.900 182.100 26,4% 176.000 25,5% 689.500 5,0% 0 0,0%Haarlemmermeer 10.400 -13.600 -3.200 69.300 -6.100 2.900 339.500 23,7% 323.100 22,6% 1.430.200 10,3% 20.700 1,4%Aalsmeer 0 -200 -200 1.400 100 -300 4.500 12,4% 4.500 12,4% 36.300 0,3% 0 0,0%Uithoorn 0 -300 -300 1.500 400 -700 11.600 21,5% 11.600 21,5% 54.000 0,4% 0 0,0%Zaanstad 200 -4.300 -4.100 9.500 -9.400 5.300 62.600 18,0% 53.800 15,4% 348.700 2,5% 0 0,0%Wormerland 0 -2.500 -2.500 2.000 400 -2.900 300 1,3% 0 0% 22.800 0,2% 0 0,0%Beemster 0 0 0 0 0 0 800 15,4% 800 15,4% 5.200 0,0% 0 0,0%Zeevang 0 0 0 0 0 0 0 0% 0 0% 2.400 0,0% 0 0,0%Graft-de Rijp 0 0 0 0 0 0 0 0% 0 0% 3.100 0,0% 0 0,0%Purmerend 400 -900 -500 5.800 -1.300 800 18.300 16,2% 16.300 14,5% 112.800 0,8% 0 0,0%Edam-Volendam 0 -100 -100 1.300 500 -600 4.500 15,3% 4.500 15,3% 29.400 0,2% 0 0,0%Waterland 0 0 0 0 0 0 400 8,9% 400 8,9% 4.500 0,0% 0 0,0%Landsmeer 0 0 0 500 400 -400 1.600 10,9% 1.600 10,9% 14.700 0,1% 0 0,0%Oostzaan 4.500 -2.600 1.900 5.300 3.600 -1.700 900 6,6% 900 6,6% 13.700 0,1% 0 0,0%Almere 0 -7.300 -7.300 20.400 -29.000 21.700 199.400 29,8% 192.400 28,8% 668.900 4,8% 800 0,1%Haarlem 100 -6.800 -6.700 24.700 -23.300 16.600 144.800 22,9% 115.200 18,2% 631.900 4,6% 9.400 1,5%Heemstede 2.800 0 2.800 2.400 300 2.500 5.700 12,8% 5.700 12,8% 44.700 0,3% 0 0,0%Bloemendaal 0 -800 -800 100 -100 -700 1.000 6,7% 1.000 6,7% 14.900 0,1% 0 0,0%Zandvoort 0 -100 -100 0 0 -100 0 0% 0 0% 10.400 0,1% 0 0,0%Haarlemmerliede c.a. 0 0 0 2.900 2.300 -2.300 12.500 41,7% 11.800 39,3% 30.000 0,2% 0 0,0%Velsen 0 -700 -700 5.200 -1.900 1.200 12.600 8,2% 12.600 8,2% 153.200 1,1% 0 0,0%Beverwijk 6.500 -7.200 -700 9.400 -5.000 4.300 15.200 21,1% 15.200 21,1% 72.200 0,5% 0 0,0%Heemskerk 0 -5.500 -5.500 2.200 1.300 -6.800 1.000 3,1% 1.000 3,1% 31.900 0,2% 0 0,0%Uitgeest 0 0 0 200 -200 200 1.400 11,5% 1.400 11,5% 12.200 0,1% 0 0,0%Castricum 0 -700 -700 200 -400 -300 4.200 16,6% 4.200 16,6% 25.300 0,2% 0 0,0%Wijdemeren 0 0 0 1.400 -1.400 1.400 2.200 9,6% 2.200 9,6% 22.900 0,2% 0 0,0%Weesp 0 -200 -200 1.600 -13.400 13.200 29.800 34,5% 29.800 34,5% 86.400 0,6% 0 0,0%Muiden 0 0 0 200 0 0 800 14,5% 800 14,5% 5.500 0,0% 0 0,0%Naarden 0 0 0 7.100 1.500 -1.500 14.400 15,6% 14.400 15,6% 92.600 0,7% 0 0,0%Bussum 0 -100 -100 4.800 -1.200 1.100 5.300 8,0% 5.300 8,0% 66.400 0,5% 0 0,0%Huizen 8.700 300 9.000 10.600 3.600 5.400 13.500 15,2% 13.500 15,2% 88.700 0,6% 0 0,0%Blaricum 0 0 0 200 200 -200 0 0,0% 0 0% 5.100 0,0% 0 0,0%Laren 0 -200 -200 1.400 -1.200 1.000 4.400 17,7% 2.800 11,3% 24.800 0,2% 0 0,0%Hilversum 2.200 -4.600 -2.400 42.600 -5.500 3.100 144.600 18,4% 140.600 17,9% 784.200 5,7% 0 0,0%Lelystad 0 -500 -500 2.300 -3.100 2.600 43.700 17,7% 43.700 17,7% 246.200 1,8% 0 0,0%metropoolregio 90.500 -246.300 -155.800 777.900 -149.500 -6.300 2.589.500 18,9% 2.400.600 17,5% 13.706.900 98,9% 172.200 1,3%

74Plancapaciteit kantoren naar deelregio en terrein (stand 1-1-2013)Almere / LelystadAmstelland-MeerlandenNaam gemeenteTerrein naamTotale planvoorraad1 januari in m2 BVOAantal m2 bvo datontwikkelbaar is in hettijdvak 2013-2020Aantal m2 bvo datontwikkelbaar is in hettijdvak 2020-2030Aantal m2 bvo dat ontwikkelbaaris na1 januari 2030)Naam gemeenteTerrein naamTotale planvoorraad 1januari in m2 BVOAantal m2 bvo datontwikkelbaar is in hettijdvak 2013-2020Aantal m2 bvo datontwikkelbaar is in hettijdvak 2020-2030Aantal m2 bvo dat ontwikkelbaaris na1 januari 2030)Almere Olympia Office Park 232.800 139.680 93.120Almere Kustzone 128.000 76.800 51.200Almere Olympiakwartier Oost 108.400 65.040 43.360Almere Zakencentrum 43.100 43.100Almere Almere Buiten Centrum 23.700 23.700Almere Zuidelijk Stadscentrum 20.000 20.000Almere Evenaar/3KNS 29.700 19.800 9.900Almere Cascadepark Oost 22.800 13.680 9.120Almere Lage Kant 20.000 12.000 8.000Almere Europakwartier 10.000 10.000Almere Middenkant 10.000 6.000 4.000AlmereBouwmeesterbuurt en overig4.100 4.100Almere BuitenAlmere Oksel A6/A27 150.000 150.000Almere Kantorenvilla’s 50.000 50.000Almere Weerwaterzone 100.000 100.000Lelystad Stadscentrum 25.000 15.000 10.000Lelystad Kantorenzone Larserpoort 60.000 40.000 20.000TOTAAL 1.037.600 488.900 548.700 0Amstelveen Zone A9 40.000 0 10.000 30.000Amstelveen Bovenkerk 6.000 6.000 0 0Diemen Bergwijkpark-Noord 39.000 39.000 0 0Haarlemmermeer Business Garden 20.700 20.700 0 0Haarlemmermeer Schiphol Centrum 50.500 50.500 0 0Haarlemmermeer Beukenhorst Zuid 84.500 84.500 0 0Haarlemmermeer de Hoek Noord 35.000 35.000 0 0Haarlemmermeer Schiphol-Oost 39.000 39.000 0 0Haarlemmermeer Schiphol Elzenhof 100.000 50.000 50.000 0TOTAAL 414.700 324.700 60.000 30.000

75Plancapaciteit kantoren naar deelregio en terrein (stand 1-1-2013)AmsterdamGooi en VechtstreekStadsdeelTerrein naamTotale planvoorraad1 januari in m2 BVOAantal m2 bvo datontwikkelbaar is in hettijdvak 2013-2020Aantal m2 bvo datontwikkelbaar is in hettijdvak 2020-2030Aantal m2 bvo dat ontwikkelbaaris na1 januari 2030)Naam gemeenteTerrein naamTotale planvoorraad1 januari in m2 BVOAantal m2 bvo datontwikkelbaar is in hettijdvak 2013-2020Aantal m2 bvo datontwikkelbaar is in hettijdvak 2020-2030Aantal m2 bvo dat ontwikkelbaaris na1 januari 2030)Amsterdam-Centrum Oosterdokseiland 51.000 51.000 0 0Amsterdam-Oost Amstelstation 8.300 8.300 0 0Amsterdam-Oost Amstelkwartier 3.375 3.375 0 0Amsterdam-Oost IJburg Haveneiland oost 10.000 10.000 0 0Amsterdam-Oost Cruquius 5.000 5.000 0 0Amsterdam-Centrum Oostelijke Handelskade 3.700 3.700 0 0Amsterdam-Noord Buiksloterham 2.400 0 2.400 0Amsterdam-Zuidoost Bijlmerdreef 500 500 0 0Amsterdam-Noord Hamerstraat 50.000 10.000 40.000 0Amsterdam-Zuidoost Anton De Komplein 600 600 0 0Amsterdam-Noord Overhoeks 30.000 0 30.000 0Amsterdam-Oost OverAmstel 5.000 5.000 0 0Amsterdam-Zuidoost Centrumgebied Amsterdam12.000 12.000 0 0ZuidoostAmsterdam-Zuidoost Endemol kavel ZO 12.000 12.000 0 0Amsterdam-Zuidoost Amsterdams Medisch Centrum 50.000 5.000 45.000 0MBPAmsterdam-Oost IJburg Steigereiland 1.700 1.700 0 0Amsterdam-Oost IJburg Centrumeiland 20.000 0 20.000 0Amsterdam-Noord Centrum Amsterdam Noord 10.000 10.000 0 0Amsterdam-Zuid Schinkel 60.000 40.000 20.000 0Amsterdam-Zuid Zuidas 475.000 200.000 275.000 0Amsterdam-Nieuw-West Staalmanplein/Delflandplein 2.500 2.500 0 0Amsterdam-Nieuw-West Riekerpolder 16.800 0 16.800 0Amsterdam-Nieuw-West Buurt negen (Wonen en Werken) 500 0 500 0Amsterdam-Noord NDSM Werf 65.000 10.000 55.000 0Amsterdam-Nieuw-West Geuzenveld Zuid3.500 3.500 0 0(Wonen en Werken)Amsterdam-Oost Eenhoorn 1.500 1.500 0 0Amsterdam-Oost Science Park Amsterdam 67.500 25.000 42.500 0Amsterdam-Zuidoost Karspeldreef 3.900 0 3.900 0Amsterdam-Nieuw-West Osdorp de Punt (Wonen en800 0 800 0Werken)Amsterdam-Westpoort Minervahaven 135.000 82.125 52.875 0Amsterdam-Nieuw-West Osdorp Midden Noord3.000 1.500 1.500 0(Wonen en Werken)Amsterdam-Oost IJburg Middeneiland 10.000 0 10.000 0Amsterdam-Zuidoost Huigenbos (Zuidoost) (Wonen en 2.000 2.000 0 0Werken)TOTAAL 1.122.575 506.300 616.275 0Blaricum Crailo 30.000 30.000 0 0Hilversum Arenapark 95.000 95.000 0 0TOTAAL 125.000 125.000 0 0

76Plancapaciteit kantoren naar deelregio en terrein (stand 1-1-2013)Haarlem-IJmondZaanstreek-WaterlandNaam gemeenteTerrein naamTotale planvoorraad1 januari in m2 BVOAantal m2 bvo datontwikkelbaar is in hettijdvak 2013-2020Aantal m2 bvo datontwikkelbaar is in hettijdvak 2020-2030Aantal m2 bvo dat ontwikkelbaaris na1 januari 2030)Naam gemeenteTerrein naamTotale planvoorraad1 januari in m2 BVOAantal m2 bvo datontwikkelbaar is in hettijdvak 2013-2020Aantal m2 bvo datontwikkelbaar is in hettijdvak 2020-2030Aantal m2 bvo dat ontwikkelbaaris na1 januari 2030)Haarlem Schipholweg/Pr.Bernardlaan 5.000 5.000 0 0HaarlemWestelijke Randweg5.000 5.000 0 0(PimMulier)HaarlemWaarderpolder Zuid30.000 0 30.000 0(bij Ns-Station Spaarnwoude)Haarlem Kamperlaan (Mariastichting) 8.000 8.000 0 0Haarlem Schipholweg (023) 17.000 17.000 0 0TOTAAL 65.000 35.000 30.000 0Purmerend Kop van West 5.000 5.000 0 0Zaanstad Poort Clam Dijcke 3.000 3.000 0 0Zaanstad Inverdan 35.000 35.000 0 0Zaanstad VVZ-terrein 10.000 10.000 0 0TOTAAL 53.000 53.000 0 0

77Overzicht uitgifte per bedrijventerreinAlmere / LelystadUitgifteAmstelland-MeerlandenUitgifteGemeenteNaam bedrijventerreinAlmere Almere Stad Sallandsekant 1,2 5,2 3,0 1,4 0,4 11,2Almere Almere Hout Stichtse Kant 0,8 4,3 3,8 2,6 1,2 12,7Almere Almere Stad Veluwsekant O+W 0,9 0,5 3,5 4,9Almere Almere Poort Hoge Kant 0,6 0,6 1,6 0,1 0,2 0,2 3,3Almere Almere Buiten De Vaart I,II en III 0,5 1,0 1,5Almere De Vaart IV 0,8 0,8Almere Almere Stad De Uitgeverij 1,2 0,2 0,3 1,7Almere Almere Stad Het Atelier 0,6 0,3 0,2 1,1Almere Almere Buiten Poldervlak 0,4 0,4Almere Almere Buiten De Rederij 0,1 0,2 0,3 0,1 0,2 0,9AlmereAlmere Buiten0,1 0,5 0,6BouwmeesterbuurtAlmere Ambachtsmark 0,2 0,2Almere Volgelweg 0,5 0,5 1,0Almere Lage kant 0,3 1,7 1,9 3,9AlmereAlmere Buiten 3T0,3 0,3(striptekenaar, stripmaker)Almere Columbus kwartier 0,2 0,2Almere Almere Buiten Faunabuurt 0,1 0,1 0,2Almere Almere Haven De Steiger 0,1 0,1Almere Almere Stad De Binderij 0,1 0,1Almere Almere Stad Frezersplaats 0,1 0,1Almere Buitenhout 0,6 0,6Lelystad Flevopoort 0,9 0,7 1,6 1,2 4,0 0,2 8,6Lelystad Larserpoort 123 2,3 1,8 2,1 6,2Lelystad Noordersluis 1,5 0,3 2,2 1,1 0,3 0,4 5,8Lelystad Luchthaven 0,6 0,6Lelystad Oostervaart 0,5 0,4 0,5 1,4LelystadMERWEDE (v/h Rivierenbrt ZO 0,2 0,3 0,5excl. Larserboog)Lelystad Middendreef 0,4 0,4Totaal Almere-Lelystad 8,7 15,2 18,9 9,5 6,9 4,7 5,3 69,22006200720082009201020112012TotaalGemeenteNaam bedrijventerreinHaarlemmermeer De President 1 1,4 3,4 2,5 1,7 0,2 10,2Haarlemmermeer Nieuw-Vennep Zuid 1,2 1,6 1,4 1 5,2Haarlemmermeer Lijnden Oost Q4 0,3 2,7 0,7 3,7Haarlemmermeer Cruquius Zuid 0,4 0,5 0,2 0,1 1,2Haarlemmermeer Spoorzicht Noord 0,4 0,7 1,1Haarlemmermeer Schiphol logistics park 1,55 1,55Amstelveen Meerlandenweg 0,5 0,5Amstelveen De Loeten 1,3 0,25 1,55TotaalAmstelland - Meerlanden2,2 3,4 6,2 6,2 3,6 1,6 1,8 25AmsterdamGemeenteNaam bedrijventerrein2006200720082009UitgifteAmsterdam Sloterdijk III Noord 4,9 1,4 2,3 3,5 12,1Amsterdam Atlaspark Oost (grootschalig) 7,8 7,8Amsterdam Cornelis Douwesterrein 0,8 7 0,3 0,3 8,4Amsterdam Atlaspark West (grootschalig) 7,2 7,2AmsterdamAirport Business Park AmsterdamOsdorp2006200720082009201020102011201120122012TotaalTotaal7 0,9 7,9Amsterdam Sloterdijk III Zuid 0,6 1,3 1,3 1,6 2 0,2 7Amsterdam Cornelis Douwesterrein 1 & 2 0,5 2,9 3,4Amsterdam Bedrijventerrein Cruquius 3 0,4 3,4Amsterdam Mercuriushaven e.o. 2,4 0,8 1,4 0,9 5,5Amsterdam Westhaven Oost 0,5 1,2 1,7AmsterdamAmerikahaven Zuidoost (gemengd)0,9 0,2 1,1Amsterdam Bedrijventerrein Steigereiland 0,5 0,5Amsterdam Sloterdijk I 0,4 0,1 0,5Amsterdam Bedrijvengebied Zuidoost 0,1 0,1 1,5 1,7Amsterdam Vervoerscentrum 0,1 0,1 0,2Amsterdam Zeeburgerpad 0,1 0,1Totaal Amsterdam 8,5 4,3 12,8 13,3 23 5,1 1,5 68,5

78Overzicht uitgifte per bedrijventerreinGooi en VechtstreekUitgifteZaanstreek- WaterlandUitgifteGemeenteNaam bedrijventerreinHaarlem-IJmond2006200720082009201020112012TotaalNaarden Gooimeer Zuid 0,8 0,8Blaricum BusinessPark 27 0,1 0,1Hilversum Mediapark 2,0 0,4 2,4Hilversum Mussenstraat 1,8 1,8Totaal Gooi en Vechtstreek 0,0 0,0 0,0 0,8 0,0 2,0 2,3 5,1UitgifteGemeenteNaam bedrijventerreinZaanstad Hoogtij (Westzanerpolder) 1,6 12 0,2 0,2 14,0Zaanstad Noorderveld 3 2 2 7,0ZaanstadSaendelftForbostrook (Assendelft)2006200720082009201020112012Totaal2 2 0,6 1,6 6,2Beemster Insulindeweg 3 3 6,0Purmerend Ilpendam Zuid 2 2 4,0Oostzaan Bombraak 3,5 3,5Oostzaan Skoon/Lolkweg Zuid 3 0,5 3,5Totaal Zaanstreek-Waterland 6,6 21,0 7,8 1,8 6,5 0,5 0,0 44,2GemeenteNaam bedrijventerrein2006200720082009201020112012TotaalHaarlem Waarderpolder 2,9 0,5 1 1,1 0,5 6,0Haarlemmerliede Polanenpark 1,7 1,7Heemskerk De Trompet 0,5 1,3 1,3 0,2 3,3Heemskerk De Houtwegen 0,6 0,6Uitgeest Bedrijfsterrein Noord 1 1,0Velsen Grote Hout (vm NAM-terrein) 0,4 0,4 0,8Velsen Noordwijkermeer 0,5 0,5Velsen Broekerwerf 2 2,0Velsen Zeehavens IJmuiden 0,8 0,8Velsen Business Park IJmond 0,2 0,2Totaal IJmond-Haarlem 8,0 1,8 2,3 1,3 0,0 0,4 3,0 16,8

79Overzicht plancapaciteit bedrijventerreinen (stand 1-1-2013)Almere / LelystadGemeenteTerreinnaamTotaalplancapaciteitwaarvanterstondwaarvannietterstondAlmere Stichtse kant 88,3 26,1 62,2Almere De Vaart IV 59,4 25,7 33,7Almere Hoge Kant 10,4 10,4 0Almere De Striptekenaar 6,7 6,7 0Almere Sallandsekant 6,2 6,2 0Almere Lage Kant 5,5 5,5 0Almere De Stripmaker 2,6 2,6 0Almere Het Atelier 1,4 1,4 0Almere Veluwse Kant 1,4 1,4 0Almere Columbuskwartier 1,4 1,4 0Almere Poldervlak 1,2 1,2 0Almere De Vaart I, II, III 0,8 0,8 0Almere Buitenhout 0,6 0,6 0Almere De Rederij 0,6 0,6 0Almere Bouwmeestersbuurt 0,3 0,3 0Almere Twentsekant 48,3 0 48,3Almere A27/Vogelweg 40,0 0 40Almere Middenkant 9,5 0 9,5Almere Tussenring/A6Park 4,6 0 4,6Almere Reinwaterbuurt / A6 3,0 0 3Almere Beverbuurt / Tussenring 2,0 0 2Lelystad Flevopoort 57,8 38,8 19Lelystad Oostervaart Oost 10,4 10,4 0Lelystad Noordersluis 11,5 10,3 1,2Lelystad Larserpoort 1,2,3 10,1 10,1 0Lelystad Merwede 1,4 1,4 0Lelystad Luchthaven 17,8 5,9 11,9Lelystad Larserknoop / OMALA 205,0 0 205Lelystad Flevokust 150,0 0 150Lelystad Bio science park noord 12,0 0 12Lelystad Bio science park zuid 20,0 0 20Almere A6/A27 (deel Zeewolde) 135,0 0 135TOTAAL 925,0 167,6 757,4Amstelland-MeerlandenGemeenteTerreinnaamTotaalplancapaciteitwaarvanterstondwaarvannietterstondAalsmeer Greenpark Aalsmeer 42 0 42Amstelveen De Loeten 31,5 31,5 0Amstelveen Amstelveen Zuid (N201) 45 0 45Diemen Verrijn Stuart 1 1 0Haarlemmermeer Spoorzicht Noord 3,6 3,6 0Haarlemmermeer A4 Zone West 100 23 77Haarlemmermeer Lijndenhof 8 0 8Haarlemmermeer Schiphol Logistics Park 42,55 29,45 13,1Haarlemmermeer De President 25,8 25,8 0Haarlemmermeer De Hoek Noord 11 11 0Haarlemmermeer Nieuw-Vennep Zuid 2,3 2,3 0Haarlemmermeer Wilhelminahoeve 7 7 0Haarlemmermeer Groenenbergterrein 9 9 0Haarlemmermeer Schiphol-Zuidoost 6 6 0Haarlemmermeer De Liede (nieuw) 37,6 37,6 0TOTAAL 372,35 187,25 185,1

80Overzicht plancapaciteit bedrijventerreinen (stand 1-1-2013)AmsterdamGemeenteTerreinnaamTotaalplancapaciteitwaarvanterstondAmsterdam Bedrijvengebied Zuidoost 0,3 0,3waarvannietterstondAmsterdam Sloterdijk III-Noord 30,7 6,4 24,3Amsterdam Sloterdijk III-Zuid 20,2 20,2Amsterdam Airport Business Park Amsterdam Osdorp 36,8 11,8 25Amsterdam Atlaspark Oost (grootschalig) 21 3,3 17,7Amsterdam Mercuriushaven (gemengd) 5,2 5,2Amsterdam Cornelis Douwesterrein 5,5 5,5 0Amsterdam Atlaspark West (gemengd) 30 30Amsterdam Sloterdijk I 0,5 0,5Amsterdam Atlaspark West (grootschalig) 20,7 20,7Amsterdam Bedrijventerrein Cruquius 1 1 0Amsterdam Alfadriehoek (gemengd) 1,5 1,5Amsterdam Afrikahaven (gemengd) 4,9 4,9Amsterdam Petroleumhaven (gemengd) 1,5 1,5Gooi en VechtstreekGemeenteTOTAAL 179,8 112,8 67TerreinnaamTotaalplancapaciteitwaarvanterstondwaarvannietterstondBlaricum Blaricummermeent 11,9 11,9 0Hilversum Crailo/A1 9 0 9TOTAAL 20,9 11,9 9Haarlem-IJmondGemeenteZaanstreek-WaterlandGemeenteTerreinnaamTerreinnaamTotaalplancapaciteitTotaalplancapaciteitwaarvanterstondwaarvanterstondwaarvannietterstondBeverwijk Kagerweg 1,4 1,4 0,0Heemskerk De Trompet 1,8 1,8 0,0Haarlem Waarderpolder 20,0 4,0 16,0Haarlemmerl & Spw Polanenpark 20,3 10,3 10,0Velsen Grote Hout, NAM 24,4 24,4 0,0Velsen Noordwijkermeer 0,9 0,9 0,0TOTAAL 68,8 42,8 26,0waarvannietterstondEdam-Volendam Oosthuizerweg Uitbreiding 5,8 0 5,8Oostzaan Bombraak 1,2 1,2 0Oostzaan Skoon 1,0 1 0Purmerend De Baanstee Noord 81,0 47 34Waterland Katwoude 1,5 0 1,5Zaanstad Hoogtij 59,9 21,3 38,6Zaanstad Zuiderhout 0,0 0 0Zaanstad Multifunctiestrook Saendelft 2,0 2 0Zaanstad Hembrug 17,0 0 17TOTAAL 169,4 72,5 96,9

81Transacties en aanbod bedrijfsruimtenTransacties 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012Almere / Lelystad 32.044 59.552 68.930 116.110 76.968 37.973 38.649 53.271Amstelland-Meerlanden 175.411 222.350 191.017 161.219 101.925 75.665 148.674 46.794Amsterdam 34.079 121.805 113.943 209.562 99.945 72.002 159.952 135.111Gooi en Vechtstreek 4.446 22.483 18.668 16.923 6.633 6.705 24.746 35.476Haarlem-IJmond 29.588 10.433 29.869 21.574 14.172 13.541 12.955 11.560Zaanstreek-Waterland 28.782 17.080 13.598 41.266 11.415 27.550 24.001 21.070Metropoolregio 304.350 453.703 436.025 566.654 311.058 233.436 408.977 303.282Aanbod Jan. 2005 Jan. 2006 Jan. 2007 Jan. 2008 Jan. 2009 Jan. 2010 Jan. 2011 Jan. 2012 Jan. 2013Almere-Lelystad 134.828 219.412 227.844 230.515 176.208 234.290 286.594 350.898 243.370Amstelland-Meerlanden 272.451 347.390 336.277 276.397 271.694 278.873 303.856 362.304 269.013Amsterdam 424.105 339.877 399.880 348.505 496.278 478.946 509.153 654.600 471090Gooi en Vechtstreek 43.051 99.958 93.156 70.888 64.061 61.160 166.883 105.138 91899Haarlem-IJmond 107.412 147.833 121.018 100.245 104.587 100.254 138.408 137.611 118705Zaanstreek-Waterland 100.693 97.704 94.219 142.176 131.664 97.395 182.320 200.182 222052Metropoolregio 1.082.540 1.252.174 1.272.394 1.168.726 1.244.492 1.250.918 1.587.214 1.810.733 1.416.129

82(Plan)aanbod ZeehaventerreinenDeelregio Terrein SegmentTerstonduit-geefbaarNiet terstonduitgeefbaarAmsterdam Amerikahaven Noordoost (havengerelateerd) Haven havengerelateerd 30,8 0 30,8Amsterdam Atlaspark West (havengerelateerd) Haven havengerelateerd 19,4 0 19,4Amsterdam Atlaspark Oost (havengerelateerd) Haven havengerelateerd, Transport en distributie 11 0 11Amsterdam Amerikahaven Noordwest (havengerelateerd) Haven havengerelateerd 0 9,1 9,1Amsterdam Afrikahaven (havengerelateerd) Haven havengerelateerd 6,4 0 6,4Amsterdam Mercuriushaven (havengerelateerd) Haven havengerelateerd 4,4 0 4,4Amsterdam Amerikahaven Zuidwest (havengerelateerd) Haven havengerelateerd 1,4 0 1,4Amsterdam Westhaven Oost (havengerelateerd) Haven havengerelateerd, Gemengd-plus 0 0,7 0,7Amsterdam Amerikahaven Zuidoost (havengerelateerd) Haven havengerelateerd 0,5 0 0,5Amsterdam Westhaven West (havengerelateerd) Haven havengerelateerd 2,8 0 2,8Amsterdam Petroleumhaven (havengerelateerd) Haven havengerelateerd 2,1 0 2,1Amsterdam Afrikahaven (kadegebonden) Haven kadegebonden 92 0 92Amsterdam Amerikahaven Noordoost (kadegebonden) Haven kadegebonden 26,1 24,9 51Amsterdam Amerikahaven Zuidwest (kadegebonden) Haven kadegebonden 14,3 0 14,3Amsterdam Petroleumhaven (kadegebonden) Haven kadegebonden 6,7 0 6,7Amsterdam Amerikahaven Zuidoost (kadegebonden) Haven kadegebonden 5,8 0 5,8Amsterdam Westhaven Oost (kadegebonden) Haven kadegebonden 5 0 5Amsterdam Mercuriushaven (kadegebonden) Haven kadegebonden 1,6 0 1,6Amsterdam Westhaven West (kadegebonden) Haven kadegebonden 0,4 0 0,4Haarlem-IJmond IJmond Haven Haven kadegebonden 15,2 0 15,2Haarlem-IJmond Terrein(En) Zeehaven IJmuiden NV Haven kadegebonden 4,1 0 4,1Zaanstreek-Waterland Hoogtij (kadegebonden) Haven kadegebonden 27,6 0 27,6Totaal MRA 277,6 34,7 312,3Totaal

83Herstructurering bedrijventerreinen: overzicht terreinen betrokkenheid PHBAmstelland-Meerlanden1. De Weeren2. Spoorzicht3. Bedrijventerrein Uithoorn4. Hornmeer5. Legmeer6. Verrijn Stuart (huidig project)7. De Hoek8. De Liede9. Graan voor Visch Zuid10. Boesingheliede11. Rijsenhout12. Molenkade-Idnustireweg13. Stammerdijk14. Verrijn Stuart (vervolgproject)15. Fokkerterrein16. De Pionier17. De SniepAlmere-Lelystad1. De SteigerAmsterdam1. Amstel Business Park2. Cruquiuswerkgebied (staat pas per 2012 in PHP)3. Gembo-terrein4. Food Center Amsterdam5. Zeeburgereiland6. Amstel III (gebied 1)7. Landlust8. Bedrijvencentrum Osdorp9. NDSM-terrein10. Buiksloterham11. Hamerstraatgebied12. Stadhaven Minerva13. Petroleumhaven (staat per 2013 in PHP)14. De Heijning (staat per 2013 in PHP)Gooi en Vechtstreek (PHB bijdrage is relatief beperkt)1. Havenkwartier2. Kerkelanden3. Weesp-NoordIJmond-Haarlem1. De Houtwegen2. De Pijp3. Grote Hout / NAM4. Business Park IJmond (Corus)Zaanstreek-Waterland1. Zuiderhout2. Krommenie-Oost3. Hembrugterrein4. Insulindeweg5. De Dollard (Waterland, staat niet in PHP)6. Julianaweg/Slobbeland (in Volendam/Edam, staat per 2012 in PHP)7. Oosthuizerweg (in Volendam/Edam, staat per 2012 in PHP).

84Formele IBIS kantoorlocaties naar deelregio en gemeentedeelregio gemeente ibislocatieAlmere-Lelystad Almere ambachtsmarkAlmere-Lelystad Almere buiten centrumAlmere-Lelystad Almere gooise poortAlmere-Lelystad Almere gooisekantAlmere-Lelystad Almere haven-centrumAlmere-Lelystad Almere almere poortAlmere-Lelystad Almere muziekwijkAlmere-Lelystad Almere station parkwijkAlmere-Lelystad Almere randstadAlmere-Lelystad Almere stad-centrumAlmere-Lelystad Almere zakencentrumdeelregio gemeente ibislocatieAmstelland-Meerlanden Diemen bergwijkpark-noordAmstelland-Meerlanden Diemen bergwijkpark-zuidAmstelland-Meerlanden Ouder-Amstel entradaAmstelland-Meerlanden Amstelveen bankrashofAmstelland-Meerlanden Amstelveen biesboschAmstelland-Meerlanden Amstelveen commerce parkAmstelland-Meerlanden Amstelveen gondelAmstelland-Meerlanden Amstelveen heemparkAmstelland-Meerlanden Amstelveen klmAmstelland-Meerlanden Amstelveen kostverlorenhofAmstelland-Meerlanden Amstelveen kronenburgAmstelland-Meerlanden Amstelveen nieuwer amstelAmstelland-Meerlanden Amstelveen oranjebaanAmstelland-Meerlanden Amstelveen rekencentrum abn amroAmstelland-Meerlanden Amstelveen sportlaanAmstelland-Meerlanden Amstelveen stadshartAmstelland-Meerlanden Amstelveen startbaanAmstelland-Meerlanden Amstelveen zonnesteinAmstelland-Meerlanden Haarlemmermeer anthony fokker bpAmstelland-Meerlanden Haarlemmermeer badhoevedorp zuidAmstelland-Meerlanden Haarlemmermeer beukenhorst noordAmstelland-Meerlanden Haarlemmermeer beukenhorst oostAmstelland-Meerlanden Haarlemmermeer beukenhorst west ex pharosAmstelland-Meerlanden Haarlemmermeer beukenhorst zuid incl pharosAmstelland-Meerlanden Haarlemmermeer de hoek westAmstelland-Meerlanden Haarlemmermeer hoofddorp centrumAmstelland-Meerlanden Haarlemmermeer schiphol oostAmstelland-Meerlanden Haarlemmermeer schiphol-centrumAmstelland-Meerlanden Haarlemmermeer schiphol-rijk (ex oude meer)Amstelland-Meerlanden Haarlemmermeer schuilhoevedeelregio gemeente ibislocatieAmsterdam Amsterdam czaar peterbuurtAmsterdam Amsterdam oostenburgereilandAmsterdam Amsterdam oosterdokseilandAmsterdam Amsterdam westerdokseilandAmsterdam Amsterdam alfa-driehoekAmsterdam Amsterdam teleport (incl basisweg 10)Amsterdam Amsterdam spaarndammerhoutAmsterdam Amsterdam westergasfabriekAmsterdam Amsterdam bilderdijkkadeAmsterdam Amsterdam ijburgAmsterdam Amsterdam oostelijke handelskadeAmsterdam Amsterdam buiksloterhamAmsterdam Amsterdam centrum amsterdam noordAmsterdam Amsterdam ndsm-werfAmsterdam Amsterdam overhoeksAmsterdam Amsterdam buurt negenAmsterdam Amsterdam buurt vijfAmsterdam Amsterdam geuzenveld-zuidAmsterdam Amsterdam noordoeverAmsterdam Amsterdam centrum amsterdam nieuw westAmsterdam Amsterdam osdorp midden noordAmsterdam Amsterdam cornelis lelylaanAmsterdam Amsterdam koningin wilhelminapleinAmsterdam Amsterdam nieuw-slotenAmsterdam Amsterdam rid-gebiedAmsterdam Amsterdam riekerpolderAmsterdam Amsterdam staalmanplein/delflandpleinAmsterdam Amsterdam amcAmsterdam Amsterdam amstel IIIAmsterdam Amsterdam centrumgebied zuidoost

85Overzicht bedrijventerreinen naar deelregio en gemeenteAmsterdam Amsterdam hoofdcentrum zuidoostAmsterdam Amsterdam karspeldreefAmsterdam Amsterdam amstelstationAmsterdam Amsterdam eenhoornAmsterdam Amsterdam overamstelAmsterdam Amsterdam science parkAmsterdam Amsterdam weespertrekvaartAmsterdam Amsterdam wibautstraatAmsterdam Amsterdam buitenveldert zuidwestAmsterdam Amsterdam de klenckeAmsterdam Amsterdam zuidasdeelregio gemeente ibislocatieZaanstreek-Waterland zaanstad inverdandeelregio gemeente ibislocatieHaarlem-IJmond Haarlem houtpleinHaarlem-IJmond Haarlem kennemerpleinHaarlem-IJmond Haarlem mr lottelaanHaarlem-IJmond Haarlem richard holkadeHaarlem-IJmond Haarlem schalkwijkHaarlem-IJmond Haarlem schipholpoortHaarlem-IJmond Haarlem simon de vrieshofHaarlem-IJmond Haarlem stationspleinHaarlem-IJmond Haarlem zuiderpolderHaarlem-IJmond beverwijk stationsgebieddeelregio gemeente ibislocatiegooi en vechtstreek Hilversum sportparkgooi en vechtstreek Hilversum stationspleingooi en vechtstreek Hilversum laapersveldgooi en vechtstreek Bussum de watertorengooi en vechtstreek huizen centrale zonedeelregio gemeente locatieAlmere-Lelystad Almere DraaiersplaatsAlmere-Lelystad Almere De steigerAlmere-Lelystad Almere GooisekantAlmere-Lelystad Almere Hollandse kantAlmere-Lelystad Almere MarkerkantAlmere-Lelystad Almere PoldervlakAlmere-Lelystad Almere RandstadAlmere-Lelystad Almere De paalAlmere-Lelystad Almere AmbachtsmarkAlmere-Lelystad Almere VogelwegAlmere-Lelystad Almere GietersplaatsAlmere-Lelystad Almere De vaart i,ii & iiiAlmere-Lelystad Almere Gooisepoort 1e&2e faseAlmere-Lelystad Almere Veluwse kant (o+w)Almere-Lelystad Almere SallandsekantAlmere-Lelystad Almere FrezersplaatsAlmere-Lelystad Almere FelsersplaatsAlmere-Lelystad Almere De binderijAlmere-Lelystad Almere FaunabuurtAlmere-Lelystad Almere De vaart ivAlmere-Lelystad Almere MiddenkantAlmere-Lelystad Almere De rederijAlmere-Lelystad Almere A27/vogelwegAlmere-Lelystad Almere A6/a27 a6 parkAlmere-Lelystad Almere BouwmeesterbuurtAlmere-Lelystad Almere De uitgeverijAlmere-Lelystad Almere Stichtse kantAlmere-Lelystad Almere Hoge kantAlmere-Lelystad Almere De striptekenaarAlmere-Lelystad Almere Het atelierAlmere-Lelystad Almere Lage kantAlmere-Lelystad Almere Columbus-kwartierAlmere-Lelystad Almere BuitenhoutAlmere-Lelystad Almere De stripmakerAlmere-Lelystad Almere A6/a27 overig (deel Zeewolde)Almere-Lelystad Almere Reinwaterbuurt/a6Almere-Lelystad Almere Beverbuurt/Tussenring

86Almere-Lelystad Almere Tussenring/a6-ParkAlmere-Lelystad Lelystad GildenhofAlmere-Lelystad Lelystad Larserpoort 123Almere-Lelystad Lelystad LuchthavenAlmere-Lelystad Lelystad OostervaartAlmere-Lelystad Lelystad Ketelmeerstraat (vh Larserdreef)Almere-Lelystad Lelystad Noordersluis (v/h +Noordersluis ZO+ Westerdreef)Almere-Lelystad Lelystad FlevokustAlmere-Lelystad Lelystad MiddendreefAlmere-Lelystad Lelystad Merwede(v/h Rivierenbrt zo excl.Larserboog)Almere-Lelystad Lelystad Larserknoop/Omala(v/h uitbreiding Larserpoort)Almere-Lelystad Lelystad FlevopoortAlmere-Lelystad Lelystad Oostervaart OostAlmere-Lelystad Lelystad Bio Science Park NoordAlmere-Lelystad Lelystad Bio Science Park Zuiddeelregio gemeente locatieAmstelland-Meerlanden Aalsmeer Greenpark AalsmeerAmstelland-Meerlanden Aalsmeer FloraHolland AalsmeerAmstelland-Meerlanden Aalsmeer HornmeerAmstelland-Meerlanden Amstelveen Amstelveen Zuid (N201)Amstelland-Meerlanden Amstelveen De LoetenAmstelland-Meerlanden Amstelveen Bedrijventerrein LegmeerAmstelland-Meerlanden Amstelveen WestwijkAmstelland-Meerlanden Diemen Verrijn StuartAmstelland-Meerlanden Diemen StammerdijkAmstelland-Meerlanden Diemen De SniepAmstelland-Meerlanden Haarlemmermeer A4 Zone WestAmstelland-Meerlanden Haarlemmermeer Schiphol-ZuidoostAmstelland-Meerlanden Haarlemmermeer Schiphol-OostAmstelland-Meerlanden Haarlemmermeer De PresidentAmstelland-Meerlanden Haarlemmermeer Schiphol Logistics ParkAmstelland-Meerlanden Haarlemmermeer De Liede (nieuw)Amstelland-Meerlanden Haarlemmermeer Oude MeerAmstelland-Meerlanden Haarlemmermeer Fokker Business ParkAmstelland-Meerlanden Haarlemmermeer De Liede (Bestaand)Amstelland-Meerlanden Haarlemmermeer Nieuw-Vennep ZuidAmstelland-Meerlanden Haarlemmermeer Schiphol-ZuidAmstelland-Meerlanden Haarlemmermeer Hoofddorp-NoordAmstelland-Meerlanden Haarlemmermeer SpoorzichtAmstelland-Meerlanden Haarlemmermeer De WeerenAmstelland-Meerlanden Haarlemmermeer De HoekAmstelland-Meerlanden Haarlemmermeer Cruquius-ZuidAmstelland-Meerlanden Haarlemmermeer Graan Voor Visch-ZuidAmstelland-Meerlanden Haarlemmermeer ABP LijndenAmstelland-Meerlanden Haarlemmermeer ViconAmstelland-Meerlanden Haarlemmermeer Schiphol-NoordAmstelland-Meerlanden Haarlemmermeer Pionier / BolsterreinAmstelland-Meerlanden Haarlemmermeer De Hoek NoordAmstelland-Meerlanden Haarlemmermeer GroenenbergterreinAmstelland-Meerlanden Haarlemmermeer RozenburgAmstelland-Meerlanden Haarlemmermeer LijndenhofAmstelland-Meerlanden Haarlemmermeer BoesingheliedeAmstelland-Meerlanden Haarlemmermeer WilhelminahoeveAmstelland-Meerlanden Haarlemmermeer Rijsenhout Konnet Centrum an A4Amstelland-Meerlanden Haarlemmermeer Sky ParkAmstelland-Meerlanden Haarlemmermeer SchuilhoeveAmstelland-Meerlanden Haarlemmermeer Lisserbroek/ KruisbaakAmstelland-Meerlanden Haarlemmermeer Lijnden Q4Amstelland-Meerlanden Haarlemmermeer KaloramaAmstelland-Meerlanden Haarlemmermeer AntoniushoeveAmstelland-Meerlanden Haarlemmermeer 't KabelAmstelland-Meerlanden Haarlemmermeer HanepoelAmstelland-Meerlanden Haarlemmermeer Zwanenburg-OostAmstelland-Meerlanden Haarlemmermeer WildehorstAmstelland-Meerlanden Haarlemmermeer VijfhuizenAmstelland-Meerlanden Haarlemmermeer NijverheidsstraatAmstelland-Meerlanden Ouder-Amstel Amstel Business ParkAmstelland-Meerlanden Ouder-Amstel Molenkade-IndustriewegAmstelland-Meerlanden Ouder-Amstel AmbachtenstraatAmstelland-Meerlanden Uithoorn Industrieterrein UithoornAmstelland-Meerlanden Uithoorn FloraHolland-ZuidAmstelland-Meerlanden Uithoorn De Kwakel

87deelregio gemeente locatieAmsterdam Amsterdam Bedrijvengebied ZuidoostAmsterdam Amsterdam Sloterdijk III-NoordAmsterdam Amsterdam Sloterdijk III-ZuidAmsterdam Amsterdam Buiksloterham/PapaverwegAmsterdam Amsterdam Amstel IIAmsterdam Amsterdam Airport Business ParkAmsterdam OsdorpAmsterdam Amsterdam Atlaspark Oost (grootschalig)Amsterdam Amsterdam OveramstelAmsterdam Amsterdam Vervoerscentrum (gemengd)Amsterdam Amsterdam Mercuriushaven (gemengd)Amsterdam Amsterdam Cornelis DouwesterreinAmsterdam Amsterdam Atlaspark West (gemengd)Amsterdam Amsterdam IBM/AEGAmsterdam Amsterdam Sloterdijk IAmsterdam Amsterdam Overschiestraat IIAmsterdam Amsterdam Atlaspark West (grootschalig)Amsterdam Amsterdam HamerstraatAmsterdam Amsterdam ZamenhofstraatAmsterdam Amsterdam Bedrijventerrein SchinkelAmsterdam Amsterdam Centrale Markthallen / FCAAmsterdam Amsterdam Westhaven Oost (gemengd)Amsterdam Amsterdam Amstel Business Park OostAmsterdam Amsterdam Sloterdijk IIAmsterdam Amsterdam Bedrijventerrein CruquiusAmsterdam Amsterdam Alfadriehoek (gemengd)Amsterdam Amsterdam Afrikahaven (gemengd)Amsterdam Amsterdam MetaalbewerkerwegAmsterdam Amsterdam De HeiningAmsterdam Amsterdam Amerikahaven Zuidoost (gemengd)Amsterdam Amsterdam Amerikahaven Noordoost(gemengd)Amsterdam Amsterdam HavenstraatAmsterdam Amsterdam Bedrijvencentrum OsdorpAmsterdam Amsterdam LandlustAmsterdam Amsterdam Petroleumhaven (gemengd)Amsterdam Amsterdam Westhaven West (gemengd)Amsterdam Amsterdam Pereboomsloot/Zijkanaal NaarNieuwendamAmsterdam Amsterdam Sloten-SlimmewegAmsterdam Amsterdam Houthavens OostAmsterdam Amsterdam Gembo-TerreinAmsterdam Amsterdam Steigereilanddeelregio gemeente locatieGooi en Vechtstreek Blaricum BlaricummermeentGooi en Vechtstreek Bussum Franse KampwegGooi en Vechtstreek Bussum Nieuwe VaartGooi en Vechtstreek Bussum NijverheidswerfGooi en Vechtstreek Hilversum MediaparkGooi en Vechtstreek Hilversum HavenkwartierGooi en Vechtstreek Hilversum KerkelandenGooi en Vechtstreek Hilversum Crailo/A1Gooi en Vechtstreek Hilversum Oude AmersfoortsewegGooi en Vechtstreek Hilversum LiebergerwegGooi en Vechtstreek Hilversum MussenstraatGooi en Vechtstreek Hilversum ZeverijnstraatGooi en Vechtstreek Hilversum Korte NoorderwegGooi en Vechtstreek Huizen IndustriewijkGooi en Vechtstreek Naarden Gooimeer ZuidGooi en Vechtstreek Naarden Quest-TerreinGooi en Vechtstreek Naarden Gooimeer NoordGooi en Vechtstreek Weesp NoordGooi en Vechtstreek Weesp Van Houten Industriepark/SolvayGooi en Vechtstreek Weesp NijverheidslaanGooi en Vechtstreek Wijdemeren De SlenkGooi en Vechtstreek Wijdemeren LoodijkGooi en Vechtstreek Wijdemeren Nieuw Walden/ MachinewegGooi en Vechtstreek Wijdemeren RadingGooi en Vechtstreek Wijdemeren ReewegGooi en Vechtstreek Wijdemeren De Zodde

88deelregio gemeente locatieHaarlem-IJmond Beverwijk De PijpHaarlem-IJmond Beverwijk KagerwegHaarlem-IJmond Heemskerk De HoutwegenHaarlem-IJmond Heemskerk De TrompetHaarlem-IJmond Heemskerk De WaterwegenHaarlem-IJmond Uitgeest Bedrijfsterrein NoordHaarlem-IJmond Velsen Businesspark YmondHaarlem-IJmond Velsen NoordwijkermeerHaarlem-IJmond Velsen Grote Hout, NAMHaarlem-IJmond Velsen NUON ElectriciteitscentraleHaarlem-IJmond Velsen BroekerwerfHaarlem-IJmond Haarlem WaarderpolderHaarlem-IJmond Haarlem StephensonstraatHaarlem-IJmond Haarlem DelftstraatHaarlem-IJmond Haarlemmerliede C.A PolanenparkHaarlem-IJmond Haarlemmerliede C.A Halfweg RingvaartHaarlem-IJmond Heemstede Haven e.o.Haarlem-IJmond Zandvoort Bedrijventerrein N.Noorddeelregio gemeente locatieZaanstreek-Waterland Edam-Volendam JulianawegZaanstreek-Waterland Edam-Volendam OosthuizerwegZaanstreek-Waterland Edam-Volendam Oosthuizerweg UitbreidingZaanstreek-Waterland Edam-Volendam SlobbelandZaanstreek-Waterland Beemster InsulindewegZaanstreek-Waterland Beemster BamestrawegZaanstreek-Waterland Landsmeer ScheepsbouwerwegZaanstreek-Waterland Oostzaan Coentunnelweg-West/Kolkweg-NoordZaanstreek-Waterland Oostzaan BombraakZaanstreek-Waterland Oostzaan SkoonZaanstreek-Waterland Purmerend De Baanstee NoordZaanstreek-Waterland Purmerend De Baanstee OostZaanstreek-Waterland Purmerend De Baanstee WestZaanstreek-Waterland Purmerend De KoogZaanstreek-Waterland Purmerend Wagenweg '75Zaanstreek-Waterland Purmerend De WhereZaanstreek-Waterland Waterland De Dollard/Het SchouwZaanstreek-Waterland Waterland GalgerietZaanstreek-Waterland Waterland HellingwegZaanstreek-Waterland Waterland Ilpendam-ZuidZaanstreek-Waterland Waterland KatwoudeZaanstreek-Waterland Wormerland WesterveerZaanstreek-Waterland Wormerland EenhoornZaanstreek-Waterland Wormerland NieuwewegZaanstreek-Waterland Zaanstad HoogtijZaanstreek-Waterland Zaanstad Westerspoor-ZuidZaanstreek-Waterland Zaanstad AchtersluispolderZaanstreek-Waterland Zaanstad ZuiderhoutZaanstreek-Waterland Zaanstad HembrugZaanstreek-Waterland Zaanstad NoorderveldZaanstreek-Waterland Zaanstad MolletjesveerZaanstreek-Waterland Zaanstad Assendelft NoordZaanstreek-Waterland Zaanstad Kogerveld ZuidZaanstreek-Waterland Zaanstad Diederik SonoywegZaanstreek-Waterland Zaanstad Kogerveld MiddenZaanstreek-Waterland Zaanstad Tate & LyleZaanstreek-Waterland Zaanstad VerkadeZaanstreek-Waterland Zaanstad Krommenie Oostincl. NoordervaartdijkZaanstreek-Waterland Zaanstad NoorddijkZaanstreek-Waterland Zaanstad OvertuinenZaanstreek-Waterland Zaanstad ZaandammerwegZaanstreek-Waterland Zaanstad Loders CroklaanZaanstreek-Waterland Zaanstad Bonar FloorsZaanstreek-Waterland Zaanstad De HemmesZaanstreek-Waterland Zaanstad Multifunctiestrook SaendelftZaanstreek-Waterland Zaanstad Kogerveld NoordZaanstreek-Waterland Zaanstad Stationsstraat KoogZaanstreek-Waterland Zaanstad Zuideinde WestzaanZaanstreek-Waterland Zaanstad Zuideinde/Plein 13/Dubbele BuurtZaanstreek-Waterland Zaanstad PWNZaanstreek-Waterland Zaanstad HouthavenkadeZaanstreek-Waterland Zaanstad Oud ZaandijkZaanstreek-Waterland Zaanstad Aris Van Broekweg

89Zaanstreek-Waterland Zaanstad NoordeindeZaanstreek-Waterland Zaanstad BreedweerZaanstreek-Waterland Zaanstad Touwslagerstraat/ZuiddijkZaanstreek-Waterland Zaanstad Blooksven/SmitsvenZaanstreek-Waterland Zaanstad KrommenierpadZaanstreek-Waterland Zaanstad HonigOverzicht Zeehaventerreinen naar deelregio en gemeenteNb. dit is een totaaloverzicht, waarin ook de locaties zijn opgenomen waar geen terrein meer uitgeefbaar isdeelregio gemeente locatieAmsterdam Amsterdam Afrikahaven (havengerelateerd)Amsterdam Amsterdam Afrikahaven (kadegebonden)Amsterdam Amsterdam Amerikahaven Noordoost (havengerelateerd)Amsterdam Amsterdam Amerikahaven Noordoost (kadegebonden)Amsterdam Amsterdam Amerikahaven Noordwest (havengerelateerd)Amsterdam Amsterdam Amerikahaven Noordwest (kadegebonden)Amsterdam Amsterdam Amerikahaven Zuidoost (havengerelateerd)Amsterdam Amsterdam Amerikahaven Zuidoost (kadegebonden)Amsterdam Amsterdam Amerikahaven Zuidwest (havengerelateerd)Amsterdam Amsterdam Amerikahaven Zuidwest (kadegebonden)Amsterdam Amsterdam Atlaspark Oost (havengerelateerd)Amsterdam Amsterdam Atlaspark West (havengerelateerd)Amsterdam Amsterdam Mercuriushaven (havengerelateerd)Amsterdam Amsterdam Mercuriushaven (kadegebonden)Amsterdam Amsterdam Petroleumhaven (havengerelateerd)Amsterdam Amsterdam Petroleumhaven (kadegebonden)Amsterdam Amsterdam Westhaven Oost (havengerelateerd)Amsterdam Amsterdam Westhaven Oost (kadegebonden)Amsterdam Amsterdam Westhaven West (havengerelateerd)Amsterdam Amsterdam Westhaven West (kadegebonden)Haarlem-IJmond Velsen Eerste,Tweede en Derde RijksbinnenhavenHaarlem-IJmond Velsen IJmond HavenHaarlem-IJmond Velsen Tata Steel IJmuiden BV terreinHaarlem-IJmond Velsen Terrein(En) Zeehaven IJmuiden NVZaanstreek-Waterland Zaanstad Hoogtij (kadegebonden)