Stadsontwikkeling in transitie

Omgekeerde stedenbouwPlaberum of niet, steeds meer projecten meldendat de klassieke stedenbouwkundige aanpak in hunsituatie niet meer goed werkt. Gemakshalve verstaanwe hier onder de klassieke aanpak:1. Stedenbouwkundigen ontwerpen een ruimtelijkmasterplan;2. In dat plan wordt het programma van bovenafbepaald;3. Daarna worden marktpartijen gezocht om kavelsaf te nemen;4. In principe is er geen sprake van een lokale gemeenschap,tenzij marktpartijen en bewonersdaar na afloop zelf aan werken.We zouden dat ook de ‘ruimtelijke route’ kunnennoemen: het ontwerp (hardware) gaat voor en de invullingmet mensen (software) komt later wel. Dieruimtelijke route lijkt op verschillende locaties eenonzinnige optie. IJburg 2e fase en Middenmeer-Noord mikken bijvoorbeeld op het aanjagen van initiatievenvan onderop. Het resultaat daarvan valtper definitie niet vooraf te voorspellen. Het kan bestleiden tot een bonte verzameling zelfbouwers, collectieven,bedrijfjes, ontwikkelaars en corporatiesdie in wisselende samenstellingen en op onvoorspelbareplekken kavels willen afnemen. Het is pasop dat moment dat het programma en de ruimtelijkeontwerpgevolgen duidelijk worden.Een vergelijkbare situatie treffen we aan bij het ontwikkelenvan de nieuwe Campus van de VU-MC.Zo’n campus is geen ruimtelijke opgave, maar gaatin de eerste plaats over het bouwen aan een communityvan elkaar versterkende marktpartijen: universitairefaculteiten, laboratoria, ziekenhuisafdelingen,vooruitgeschoven posten van medischebedrijven, hightech start-ups en spin-offs van onderzoek,studenten, huisvesting voor buitenlandse promovenda,enzovoort. Pas als die gemeenschap vanpartijen zich een beetje begint uit te kristalliserenwordt er een bijpassend ruimtelijk plan voor gemaakt.Het zou dus onverstandig zijn om zo’n vitaleontwikkeling in het keurslijf van een vooraf ontworpenmasterplan te dwingen.De derde situatie is die van het Marinecomplex,waar een transformatieopgave ligt. Het complex isvan grote historische betekenis en ligt op eenunieke plek. Een ‘doorsnee’ make-over, met appartementen,basisschool, kantoren en een supermarktDit 17e eeuwse schilderij laatzien dat de gemeente eenstrakke (en doordachte) hoofdstructuurvan de grachtengordelontwierp, waarbinnen de ‘velden’en kavels geleidelijk werden ontwikkeld.zou daar een beetje jammerzijn. De transformatiemoet iets echt bijzondersworden, van internationaleallure. Thematisch heefthet projectteam al wel eenpaar spannende ideeën,maar bijzondere markpartijenzijn nog buiten beeld,of men weet nog niet waar die te zoeken. ProjectmanagerPaul Moons heeft daarom een andere aanpakvoor ogen. ‘Zodra Defensie uit de gebouwentrekt willen we een soort hotelier of placemaker aanstellendie het gebied niet alleen beheert, maar ookactief gaat marketen. Door internationaal te netwerken,en door ook nu al tijdelijke leuke dingen op hetterrein te organiseren, moet het gebied gaan bruisenen bij marktpartijen gaan leven. In marketingtermenwordt dat wel het branden van een gebiedgenoemd. Hopelijk trekt dat allerlei spannendepartners aan, partijen die zich nu nog ver buiten onsgezichtsveld bevinden en die iets op het terrein willendoen. Op dat moment ga je pas kijken welkewensen er bij die partijen leven, wat er moet wordengesloopt, verbouwd, gerenoveerd of nieuw gebouwd.’26