Tussen de partijenInmiddels mogen we vaststellen dat de gemeente<strong>in</strong> steeds meer projecten tussen de marktpartijenstaat, met dien verstande dat de gemeente nog welde wet handhaaft en een paar elementaire maatschappelijkerandvoorwaarden bewaakt. Tegenwoordigwordt er <strong>in</strong> projecten vaker echt samengewerkt,waarbij de ideeën en plannen van marktpartijener werkelijk toe doen. In bijvoorbeeld Middenmeer-Noorden IJburg 2e fase wordt hetStedenbouwkundig Plan samen met een bonteverzamel<strong>in</strong>g van zelfbouwers, collectieven, kle<strong>in</strong>een grote ontwikkelaars gemaakt. In de projectenBuiksloterham en Oostpoort wordt de plandichtheidomlaag gebracht omdat ontwikkelaars <strong>in</strong> deze tijdenbeter uit de voeten kunnen met stedelijke laagbouw.En bij de transformaties van de bedrijventerre<strong>in</strong>enSloterdijken, Amstel III en Overamstel luistertde gemeente naar de wensen van de zittende ondernemersover het verbeteren van de openbareruimte, of het wijzigen van bestemm<strong>in</strong>gen. ‘Voor heteerst <strong>in</strong> vijftien jaar wordt er naar me geluisterd,’aldus een horecaondernemer bij station Sloterdijk.Iets vergelijkbaars gebeurt er op het Mar<strong>in</strong>eterre<strong>in</strong>,waar de zittende Defensieonderdelen en de gemeentevolstrekt gelijkwaardige gesprekspartnerszijn, en samen op zoek gaan naar een nieuwe <strong>in</strong>vull<strong>in</strong>gvan het gebied.Tender Fred RoeskestraatDit deelgebied aan de Zuidas staat nu nogvooral bekend als een scholenstrook, maarmoet op termijn transformeren naar een gemengdgebied met wonen, kantoren, onderwijsfunctiesen voorzien<strong>in</strong>gen. Voor het kavelvan de voormalige ROC (ruim 20.000 m 2 bvo)koos de gemeente voor een openbare tenderom marktpartijen uit te nodigen en uite<strong>in</strong>delijkeen w<strong>in</strong>naar te selecteren die de bouwenvelopmag ontwikkelen. In afwijk<strong>in</strong>g van het normaleprotocol hoeven kandidaten <strong>in</strong> dit geval geenreferenties te overleggen om aan te tonen datze zulke projecten eerder hebben gedaan.Naar verwacht<strong>in</strong>g wordt <strong>in</strong> de loop van dit jaarduidelijk wie de kavel gaat ontwikkelen.Dit project werkt op basis van het Plaberumen een klassieke GREX. Wel is geprobeerd omzoveel mogelijk onnodige gemeentelijke regelsen eisen uit de bouwenvelop te houden.Gemeente als opdrachtnemerMaar het kan nog verder gaan. In diverse projectenmaakt de gemeente een nieuw bestemm<strong>in</strong>gsplan betaalddoor een marktpartij - iets wat buiten Amsterdamal wat langer gebruikelijker was, maar <strong>in</strong> dezestad nog betrekkelijk nieuw.22
Een mooi voorbeeld hiervan is het Ronetteterre<strong>in</strong>;een vrijwel braakliggend stukje grond van de nazatenvan de Ronette pick-upnaaldenfabriek. De eigenaarwil er een hotel en 560 studentenwon<strong>in</strong>genneerzetten, en heeft daarvoor een professioneleontwikkelaar <strong>in</strong> de arm genomen. Hij heeft echterook een nieuw bestemm<strong>in</strong>gsplan nodig, dat ruimtebiedt aan zijn plannen, en daarvoor heeft hij tochecht de medewerk<strong>in</strong>g van de gemeente nodig. Dewet schrijft voor dat er <strong>in</strong> zo’n geval een Exploitatieplanof Anterieure Overeenkomst moet worden gesloten,waar<strong>in</strong> de partijen afspraken maken over dekosten (ambtelijk en openbare ruimte) van eennieuw bestemm<strong>in</strong>gsplan. Volgens projectmanagerRoel Kupers pakt de AO voor het Ronetteterre<strong>in</strong>voor de gemeente uite<strong>in</strong>delijk gunstig uit. ‘De <strong>in</strong>itiatiefnemerbetaalt niet alleen de ambtelijke proceskostenvoor de bestemm<strong>in</strong>gsplanprocedure,maar ook de kosten van een vernieuwde openbareruimte. Bovendien hebben we bedongen dat eendeel van het terre<strong>in</strong>, waaronder de kade, publiektoegankelijk wordt. Het is wel een gek gevoel dat jebetaald wordt door een private partij, want je bentals ambtenaar <strong>in</strong> de eerste plaats <strong>in</strong> dienst van hetgemeentebestuur. Maar <strong>in</strong> dit geval is het een helderew<strong>in</strong>-w<strong>in</strong>situatie voor iedereen. De <strong>in</strong>itiatiefnemergeniet voordeel van de waardevermeerder<strong>in</strong>gvan het terre<strong>in</strong>, en de gemeente is blij met eengoede <strong>in</strong>vull<strong>in</strong>g van dit terre<strong>in</strong>.’Over voor- en nadelen van de Anterieure Overeenkomstzijn we nog niet uitgepraat, maar voorlopigmanifesteert de AO zich als een verrijk<strong>in</strong>g voor deAmsterdamse planvorm<strong>in</strong>g. De w<strong>in</strong>st zit hem vooral<strong>in</strong> b<strong>in</strong>nenstedelijke locaties waar zittende eigenarenvernieuw<strong>in</strong>g nastreven. Daar biedt de AO kansenom de openbare ruimte op kosten van de <strong>in</strong>itiatiefnemereen facelift te geven. Roel Kupers adviseertom bij zulke projecten eerst wel even simpele samenwerk<strong>in</strong>gsovereenkomstte maken, met de afspraakdat de grondeigenaar de gemeentelijkeproceskosten betaalt. Mocht het <strong>in</strong> de loop van hettraject niet lukken om de AO rond te krijgen, danverh<strong>in</strong>dert die afspraak dat de gemeente alsnogmet de kosten blijft zitten. Bij het verhalen van kostenop een grondeigenaar v<strong>in</strong>dt Kupers echter eenwaarschuw<strong>in</strong>g wel op zijn plaats: ‘We moeten daareen verstandig beleid <strong>in</strong> voeren. Het is niet de bedoel<strong>in</strong>gom een leuk <strong>in</strong>itiatief meteen de nek om tedraaien met een hoge reken<strong>in</strong>g van de gemeente.’Selecteren van marktpartijenDe ‘Nieuwe Werkelijkheid’ uit zich niet alleen <strong>in</strong> veranderendeverhoud<strong>in</strong>gen tussen overheid en markt,maar ook <strong>in</strong> het fenomeen dat won<strong>in</strong>gcorporaties,beleggers en banken, grote vastgoedontwikkelaarsen consortia zich niet meer zo vanzelfsprekendkomen melden. Ze zijn een stuk terughoudender gewordenen soms zelfs uit beeld verdwenen. Devraag hoe we aan goede marktpartijen komen omeen stuk stad te (her)ontwikkelen wordt dus moeilijkerte beantwoorden. Met een ‘gewone’ onderhandseaanbested<strong>in</strong>g is <strong>in</strong> veel gevallen niks mis,maar soms willen we meer concurrentie uitlokken,betere prijs/kwaliteit bied<strong>in</strong>gen forceren, meer tekiezen hebben. Verschillende projecten <strong>in</strong> de stadzijn druk aan het experimenteren met selectiemethoden.Drie <strong>in</strong>teressante voorbeelden:1. Concurrentiegerichte Dialoog (CGD). Voor deherontwikkel<strong>in</strong>g van het Foodcenter Amsterdamkoos het projectteam voor het zwaarst denkbareaanbested<strong>in</strong>gsmodel, dat <strong>in</strong> ons land zelden wordtgebruikt. Het is een soort zwaar opgetuigde marktconsultatie,waarbij drie consortia (strikt van elkaargescheiden) anderhalf jaar lang hebben gewerkt aaneen plan voor de moderniser<strong>in</strong>g van het terre<strong>in</strong>. Naafloop van het traject wordt uite<strong>in</strong>delijk één consortiumuitverkoren om het plan te realiseren. Realiserenis waarschijnlijk nog zwak uitgedrukt. Het gaathier om een haast complete turn-key gunn<strong>in</strong>g. Hetconsortium krijgt een gebiedsconcessie voor 25 jaar,waarbij alle <strong>in</strong>komsten, risico’s en kosten van hetvastgoed voor reken<strong>in</strong>g van de marktpartij komen.Daarnaast draait het consortium zelf op voor het opstellenvan een Stedenbouwkundig Plan, een bestemm<strong>in</strong>gsplan,de market<strong>in</strong>g en het uite<strong>in</strong>delijkebeheer. Er wordt nog net geen eigen munt geslagen;2. Tender. Het middel van een tender is niet nieuw<strong>in</strong> Amsterdam. Aan de Zuidas heeft bijvoorbeeld hetFred Roeskestraat project er nog recentelijk een uitgeschreven.Bij een tender krijgen marktpartijen dekans om een concurrerend plan <strong>in</strong> te dienen opbasis van een Bouwenvelop van de gemeente,waarna verschillende beoordel<strong>in</strong>gsrondes volgen.Het is een tijdrovend en juridisch veeleisend proces.Het Fred Roeskestraat project week echter op éénmajeur punt af van het normale protocol: kandidatenhoefden <strong>in</strong> dit geval geen referenties te overleggenom aan te tonen dat ze zulke projecten eerderhadden gedaan. ‘Iedereen die de kavel kon betalen,en de eisen uit de Bouwenvelop wilde respecteren,23