Polityka równości płci Polska 2007

• wymiar czasowy – bieda może stanowić epizod w biografii lub trwać dłużej 1 ;• wymiar przestrzenno-geograficzny – na pewnych obszarach mogą tworzyć się skupiskabiedy;• wymiar wieku – bieda dzieci i młodzieży różni się od biedy dorosłych 2 ;• wymiar płci – feminizacja ubóstwa;• wymiar pracy – związany zarówno z bezrobociem, jak i nisko płatną pracą.Granicę ubóstwa absolutnego wyznacza miara tzw. minimum egzystencji, odnoszące się dostopnia zaspokojenia najbardziej podstawowych potrzeb. Znalezienie się poniżej linii ubóstwa absolutnegooznacza zagrożenie dla biologicznej egzystencji człowieka. Z kolei ubóstwo ustawowe,inaczej urzędowe lub oficjalne, określane jest przez poziom dochodów, jakie ustawodawca uznałza uprawniające do ubiegania się o wsparcie ze strony instytucji pomocy społecznej. W przypadkuubóstwa relatywnego próg biedy konstruuje się na podstawie odsetka średnich wydatków lub dochodóww danym kraju (np. gdy przyjmie się jako granicę 50% mediany dochodów, to poniżej proguubóstwa znajdą się wszyscy, którzy osiągają mniej niż owe 50%). Subiektywne granice ubóstwaszacuje się przy użyciu tzw. metody lejdejskiej. Wyznacza się je na podstawie deklaracji badanychco do dochodów uznawanych przez nich jako „ledwie wystarczające”.W Polsce zjawisko biedy nie jest nowe, choć jego charakterystyka była historycznie zmienna.Systematyczne badania nad biedą i nierównościami społecznymi zaczęto prowadzić w naszym krajudopiero po 1989 r., choć wcześniej w publikacjach naukowych mówiono o „zróżnicowaniu społecznym”.Z danych publikowanych przez Główny Urząd Statystyczny (GUS) wynika, że od początkulat 90. ubiegłego wieku wskaźniki ubóstwa systematycznie rosły. O ile w roku 1994 zasięg ubóstwarelatywnego wynosił 13,5%, w roku 2003 wynosił on już 19,7%; w przypadku ubóstwa absolutnego odpowiednio– 6,4% i 11,7%. W roku 2005, podobnie jak w roku poprzednim, zasięg ubóstwa skrajnego(którego granicę stanowi minimum egzystencji) wynosił w Polsce około 12%, natomiast poniżej ustawowejlinii ubóstwa żyło około 18% ludzi. Zasięg ubóstwa relatywnego wynosił około 18%, a odsetekgospodarstw domowych żyjących poniżej subiektywnych granic biedy – 23%. Wzrost udziału ludnościbiednej w stosunku do ogółu obywateli dało się zaobserwować niezależnie od sytuacji gospodarczejkraju, choć przyrost ten był wolniejszy w okresach lepszej koniunktury. Innymi słowy, tempo przyrostuludności nie mogącej związać końca z końcem jest zmienne, przy stałej tendencji wzrostowej.Głębokość luki dochodowej w 2005 r. dla gospodarstw domowych żyjących poniżej relatywnejlinii ubóstwa wynosiła 22%, a dla gospodarstw domowych żyjących poniżej ustawowej liniibiedy – 23%. Z danych GUS wynika, że grupy relatywnie bardziej zagrożone biedą to bezrobotnii ich rodziny, a także ludzie młodzi. Niepokojące rozmiary przybiera zjawisko biedy wśród dzieci,których udział w populacji biednych jest znacznie większy niż osób powyżej 65 roku życia 3 . Także„niekorzystna” struktura gospodarstwa domowego jest czynnikiem zwiększającym zagrożenieubóstwem. Zarówno z badań naukowych, jak i badań budżetów gospodarstw domowych wynika,że rodziny z trójką (i więcej) dzieci na utrzymaniu znacznie częściej znajdują się poniżej linii ubóstwaniż rodziny bez dzieci lub z jednym dzieckiem 4 .Zróżnicowanie danych dotyczących skali ubóstwa w Polsce stanowi odzwierciedlenie różnicpoziomu rozwoju społeczno-gospodarczego tak między wsią a miastem, jak i między poszczególnymiregionami kraju. Mieszkańcy dużych miast relatywnie najrzadziej (w porównaniu z mieszkańcamiwsi i małych miast) żyją w biedzie. W roku 2004 liczba skrajnie biednych w największychmiastach (powyżej 500 tys. mieszkańców) wynosiła 4%, podczas gdy dla miast najmniejszych (do20 tys. mieszkańców) odsetek ten był trzykrotnie wyższy.Wydaje się, że kobiety w mniejszym stopniu stały się beneficjentkami przemian społecznoekonomicznychw Polsce. Stopa bezrobocia wśród kobiet jest wyższa niż wśród mężczyzn (odpowiednio19,9% i 18,2%). Dane GUS pokazują, że wykształcenie nie stanowi bariery chroniącejkobiety przed bezrobociem – jego poziom jest wyższy wśród kobiet we wszystkich kategoriachwykształcenia. Szczególne trudności ze znalezieniem pracy mają kobiety powracające na rynekpracy po dłuższej przerwie. Nierówna sytuacja kobiet i mężczyzn na rynku pracy ma istotneznaczenie z punktu widzenia zagrożenia ubóstwem. W Polsce bezrobocie stanowi bowiem jedenz najważniejszych czynników sprzyjających popadaniu w biedę. Z tego punktu widzenia niepoko-1Należy pamiętać, że bieda jest zjawiskiem o charakterze procesualnym.742„Juwenilizacja ubóstwa” (termin analogiczny do feminizacji ubóstwa) wskazuje na tendencję do powiększania się w społeczeństwieodsetka dzieci żyjących w niedostatku.3Z raportu Innocenti za rok 2005 wynika, że Polska znajduje się wśród krajów, w których stopę biedy wśród dzieci określasię jako „średnią” (12,7%), jednak należy wspomnieć, że od początku lat 90. ubiegłego wieku zasięg tego zjawiska stalerośnie (ibidem).4W roku 2004 9,5% małżeństw z jednym dzieckiem żyło poniżej ustawowej linii biedy, 12,3% poniżej relatywnej linii biedy,a 6,4% poniżej minimum egzystencji. W przypadku rodzin z trojgiem dzieci odsetki te wynosiły odpowiednio: 37,6%,35,6% i 21,4%.Rozdział 6