Polityka równości płci Polska 2007

Rozdział 6.UbóstwoIza Desperak, Magdalena RekMapa problemówBieda jest zjawiskiem zróżnicowanym ze względu na płeć, co oznacza nie tylko potencjalnezróżnicowanie materialnego statusu kobiet i mężczyzn oraz większy udział kobiet w populacjibiednych, ale także fakt, że jest problemem inaczej odczuwanym przez kobiety niż przez mężczyzn.Także skutki ubóstwa są zróżnicowane w zależności od płci.Najczęściej branym pod uwagę wskaźnikiem biedy/bogactwa jest dochód. Stanowi on, z kolei,pochodną wykształcenia i pozycji zajmowanej przez jednostkę na rynku pracy. Te zaś różnią sięw populacji kobiet i mężczyzn. Tradycyjny podział zawodów na „męskie” i „kobiece” oznacza zazwyczajniższy prestiż i dochody w przypadku tych ostatnich. Niższy wskaźnik zatrudnienia wśródkobiet (tłumaczony często opieką nad dziećmi i innymi członkami rodziny) stanowi rezultat „dobrowolnego”(ale silnie wspieranego przez ideologie tradycyjnej rodziny) sytuowania się poza rynkiempracy i „wypychania” z niego tej kategorii, która jest postrzegana jako mniej dyspozycyjnai zmotywowana do pracy. Kobiety znajdujące się poza rynkiem pracy świadczą w gospodarstwachdomowych pracę nieodpłatną, która nie tylko nie gwarantuje im żadnych osobistych dochodów,ale także nie wiąże się z jakimkolwiek zabezpieczeniem emerytalnym czy na wypadek choroby.Niskie zarobki lub ich brak skutkują tak zagrożeniem ubóstwem na starość, jak i potencjalnieutrudniają odejście od partnera-sprawcy przemocy domowej, jeśli jest on głównym lub jedynymżywicielem rodziny.Nierówne zagrożenie mężczyzn i kobiet biedą stanowi także pochodną rozwiązań w politycespołecznej (rodzinnej, edukacyjnej, zdrowotnej, rynku pracy, socjalnej itd.), które nie uwzględniająproblematyki płci. Skuteczną walkę z problemem ubóstwa utrudnia jego nieobecność w dyskursiepublicznym i politycznym. Tematyka ta jest zawłaszczana do celów propagandowych i wykorzystywanana potrzeby kampanii wyborczych. Konsumpcja jest głównym wyznacznikiem stylużycia, promowanym w mass mediach. Kategoria ludzi biednych jako „zbędnych” jest wypychanaz obszaru ich zainteresowania. W wyniku dominacji ideologii neoliberalnych w debacie publicznejubóstwo jest traktowane jako dowód braku przedsiębiorczości, a także utrwalany jest stereotypludzi biednych jako niezaradnych, roszczeniowych lub zagrożonych patologią.Słabemu „uprawomocnieniu” kwestii biedy w dyskursie publicznym towarzyszy niedostatecznerozpoznanie skali i głębokości tego problemu w odniesieniu do poszczególnych kategorii osóbzagrożonych ubóstwem. Choć bieda jest zjawiskiem zróżnicowanym ze względu na płeć, a częśćbadaczy mówi wręcz o „feminizacji ubóstwa”, wciąż jednak wydaje się być problemem nie dośćdokładnie zbadanym. Dane statystyczne dotyczące gospodarstw domowych (zwłaszcza zbieranena poziomie kraju), które zazwyczaj stanowią podstawę analiz ubóstwa, nie uwzględniają zróżnicowaniasytuacji poszczególnych członków rodzin. Stąd niejednokrotnie trudno dokładnie oszacowaćskalę i głębokość deprywacji, jakiej podlegają kobiety czy dzieci.Ważny kontekst dla zarysowanej problematyki rozdziału, stanowią zjawiska, które często „nakładająsię” na kwestie związane z ubóstwem wśród kobiet i mężczyzn.1. Zagrożenie ubóstwem rodzin nietradycyjnych – obok rodzin niepełnych, w których rolęgłowy rodziny pełnią najczęściej matki (17,2% rodzin w Polsce), ale także i ojcowie (2,2%),również konkubinatów i związków osób tej samej płci, gdzie brakuje prawnych regulacjidotyczących wspólnie gromadzonego majątku, dziedziczenia.2. Zagrożenie ubóstwem ze względu na rodzaj wykonywanej pracy – pojawienie się nowychform zatrudnienia sprawia, że osoby pracujące są w różny sposób chronione przed wyzyskiemi zabezpieczane na starość. Osoby samozatrudnione, zatrudnione przez agencjepracy tymczasowej, na umowy zlecenie czy umowy o dzieło nie mogą korzystać z pełniuprawnień przewidywanych przez Kodeks pracy dla pracowników etatowych (takich jakprawo do ubezpieczenia, urlopu czy odprowadzanie składki emerytalnej). Zagrożenie ubóstwemdotyczy także osób pracujących w szarej strefie, które nie są objęte prawną ochroną(np. imigranci – nielegalni lub pracujący nielegalnie, osoby, głównie kobiety, pracującew usługach seksualnych; jedni i drudzy często padają ofiarami przestępców i ponoszą koszty„ochrony”).72Rozdział 6