Polityka równości płci Polska 2007

Rozdział 4.EdukacjaMagdalena Środa, Ewa RutkowskaMapa problemówRozdział na temat edukacji jest pomyślany jako wyraźny alarmowy sygnał: kondycja polskiejedukacji jest zła, szkoła hołduje dziewiętnastowiecznym systemom nauczania i takimż wartościom,jest zamknięta na modernizację, na różnice, obojętna wobec edukacyjnych postulatów włączaniatematu i zasad równości płci. Jeśli nie widać bezpośrednich związków między systememedukacyjnym w Polsce a brakiem tolerancji w życiu publicznym, to głównie dlatego, że Polska jestnajbardziej homogenicznym krajem w Unii Europejskiej. Tolerancja w Polsce nie obejmuje osóbhomoseksualnych, niepełnosprawnych i kobiet, Romów, Żydów i Muzułmanów.Polityka i praktyka edukacyjna w Polsce nie realizują postulatów równościowych, nie przeciwdziałająstarym i nowym formom dyskryminacji „innych”. O ile niepełnosprawni są „niewidoczni”,a dyskryminacja kobiet przybiera postać „naturalnych i tradycyjnych ról płciowych”, o tyle homofobiajest w Polsce zjawiskiem bardzo widocznym.Modele edukacyjne w Polsce po roku 1945Po roku 1945 przez kilkadziesiąt lat dominowały w Polsce dwa modele wychowania. Celempierwszego było kształcenie „bohatera pracy socjalistycznej”, a więc osoby, której optymistycznawizja świata opierała się na przekonaniu o wartości posłuszeństwa, priorytetu państwa, istotnejroli spokoju społecznego oraz pracy („dla wszystkich”). W socjologii czasem nazywa się ten model„bierno-produkcyjno-antyindywidualistycznym”. Modelem drugim był model „obronno-zachowawczo-roszczeniowy”,według zasady „czy się stoi, czy się leży, tyle samo się należy”. Skutki wychowaniana podstawie tego modelu są widoczne po dzień dzisiejszy. Przejawiają się one w postawachbierności, potrzebie paternalizmu, postawach wyuczonego sprytu, niezbędnego w czasachekonomicznych braków.Gdy okres realnego socjalizmu dobiegł końca, pustą przestrzeń po modelach państwowychwypełnił, zawsze obecny w polskiej tradycji, model katolicki. Abstrahując od treści tego modelu,w założeniach ma on jedną cechę, która łączy go z dotychczasowymi modelami państwowymi,mianowicie to, że osoba w nim wychowywana bez względu na płeć (czy to w wieku dziecięcym,czy dorosłym) jest traktowana jako rodzaj budulca, który służy do realizowania przedsięwzięciaznacznie go przerastającego i bardzo odległego w czasie.W okresie transformacji wyłonił się model „przedsiębiorczo-podmiotowy”. Świadectwo jegopierwotnych kształtów widać w ministerialnym dokumencie Koncepcja programu kształcenia ogólnegow polskich szkołach (lipiec 1991). Rezygnując z rygorystyczno-scjentystycznego podejścia,opowiada się ona w swoich założeniach za typem człowieka, który ma służyć nie jako budulecjakiegoś przedsięwzięcia ideologicznego, wychowawczego czy naukowego, lecz ma być celemprzedsięwzięć wszelakich, „nie wiedza naukowa, ale uczeń jako człowiek w procesie rozwoju mastać się zasadniczym punktem odniesienia przy konstruowaniu programu i doborze treści kształcenia”.W praktyce oznacza to, że odtąd nie uczniowie i nie uczennice mają się dostosowywać doprogramu, który „obiektywnie wynika” ze stanu wiedzy o świecie, ale zawarty w programie wybórwiadomości ma być tak dokonywany, a całość programu tak skonstruowana, aby kształcenie najlepiejsłużyło ich rozwojowi.Bardzo ogólnie kierunki zmian, jakie wprowadza pierwsza w okresie transformacji reforma,można nazwać zmianami w duchu humanizacji, indywidualizacji i liberalizacji nauczania. Jejcelem miała być eliminacja podejścia totalnego w nauczaniu (jeden program, jeden podręcznik).Spójność zróżnicowanych programów i podręczników miały zapewniać „minima programowe”.Ta pozornie tylko formalna zmiana w konstrukcji samego nauczania jest utrzymywana do dziś.Nauczyciele i uczniowie cieszą się dużą ofertą programów nauczania i podręczników.Zmiany te mają rzeczywisty wpływ na model samego wychowania. Jednak z punktu widzeniawytycznych Unii Europejskiej w ramach gender mainstreaming zmiany te są niewielkie i w przeważającejmierze niekorzystne. Polska szkoła przestała mieć co prawda charakter ideologiczny,jednak wraz z potępieniem socjalizmu pojawił się silny zwrot w kierunku wartości konserwatywnychi narodowo-religijnych. W podręcznikach do historii, prezentujących powojenne dzieje Pol-48Rozdział 4