Schrijver Karl Ove Knausgård ‘Ik haat vrijwel elke pagina’

Schrijver Karl Ove Knausgård: ‘Ik haat vrijwel elke pagina’

i n t e r v i e wLiteraire rocksterMet zijn autobiografische romans – een zesdelige reeks onder decontroversiële titel Min kamp – verwierf hij in eigen land eenheldenstatus. Nu is de rest van de wereld aan de beurt. Gesprekmet de getormenteerde Noorse schrijver Karl Ove Knausgård.door vivian de gier, foto’s marc bresterEen tiental huizen aan een doorgaandeweg, een winkel, eencafé. Glemmingebro is een gehuchtin Zuid-Zweden, vlak bijde kust, en telt maar een paar honderd inwoners.Hier woont het grootste literairefenomeen van Noorwegen: schrijver KarlOve Knausgård (42). Voor zijn debuutromanontving hij als eerste debutant ooit dePrijs van de Noorse Critici. Met zijn tweederoman Engelen vallen langzaam – ookin Nederland lovend besproken – sleeptehij een nominatie in de wacht voor deprestigieuze Literatuurprijs van de NoorseRaad en de International IMPAC DublinLiterary Award. Knausgårds derde boekVader, deel één van een zesdelige reeks, bezorgdehem de populariteit van een rockster.Zijn beeltenis – een gegroefd gezicht,wilde haren en een intense blik – sierdemaandenlang de covers van alle krantenen tijdschriften. De Noorse krant Dagbladetwijdde zelfs een speciale zaterdagbijlageaan hem: Knausgård for dummies.De vijf verschenen delen van zijn zesdeligeautobiografische romanreeks Min kamp(Mijn strijd) stonden vorig jaar allemaal inde toptien van bestverkochte boeken.In Noorwegen verschijnt in novemberhet zesde en laatste deel. De gemoederenwaren al bij voorbaat opnieuw enormverhit omdat Knausgård onder meer overHitlers Mein Kampf schrijft. In Zweden,‘Mijn doel was om zosnel te schrijven als ikmaar kon, zodat ik erniet te lang overkon nadenken.’waar hij in de grootste krant een nazi werdgenoemd, zijn ze toe aan het derde deel.De rest van de wereld begint pas aande serie: in vertaling verschijnt Vader inzeventien landen, waaronder Nederland.Het is een prachtig geschreven, ontroerenden ontwapenend eerlijk boek overeen vader en zoon: Karl Ove Knausgård enzijn slechtgehumeurde, tirannieke vader.Hij begon eraan in 2008, tien jaar na zijnvaders dood. In een uitgewoond, smerigen stinkend huis had hij zich doodgedronken.Tien jaar later gistte in zoon Karl Oveeen explosief mengsel van verdriet, woede,frustratie en onvrede. Hij had geen anderekeuze: hij móest schrijven over zijn vader,onderzoeken waarom hij zoveel verdriethad over de dood van een man die hij altijdhad doodgewenst. Het resulteerde in eenongekend literair project: een drieënhalfduizendpagina’s tellende autobiografischeromanreeks.Ruim 3500 pagina’s in drie jaar tijd, dat ismeer dan de meeste schrijvers in tien jaarproduceren.“Het was oorspronkelijk zelfs het planom alle zes boeken in één jaar uit te brengen.Dat is net niet gelukt. Mijn doel wasom zo snel te schrijven als ik maar kon, zodatik er niet te lang over kon nadenken. Ikwilde loskomen van het beeld dat ik vanmezelf had. Ik ben ontzettend kritisch opmezelf, alles moet altijd mooi en perfectzijn. Dat wilde ik afbreken. Nu had ik geentijd om de boel te evalueren; als het slechtwas, was het slecht – klaar. Ik haat vrijwelelke pagina die ik heb geschreven. Maarhet is volbracht.”U haat vrijwel elke pagina?“Ja. Dat meen ik echt. Eén: omdat hetover mij gaat, en ik ben niet bepaald blijmet mezelf. Het gaat bovendien overheel kleine, alledaagse onderwerpen, datis geen hogere literatuur. En twee: het isheel ongepolijst. Maar als ik op die manierschrijf, ben ik verbonden met iets groters,en dat is waar het om gaat. Er zit vrijheidin, en kracht. Ik wilde zo eerlijk mogelijkschrijven, dingen gewoon benoemen zoalsze zijn en zoals ik ze ervaar.”Als het u niet bevalt, waarom publiceert u hetdan?“Toen mijn vader stierf, heb ik drie jaar ΩHP | de tijd 39

Ω lang geprobeerd dat in fictie om te zetten,maar dat lukte niet. Toen probeerde ik diten dat werkte wel. Ik kwam in contact metiets wat... écht was. Ik heb literatuur altijdgebruikt als een vlucht uit de werkelijkheid,om aan mijn eigen leven te ontsnappen.Nu wilde ik schrijven over hoe het isom gewoon hier en nu te zijn, en daarvoorheb ik mijzelf en mijn heel alledaagse levengebruikt als materiaal. Ik beschouwde hetzelf vooral als een experiment in realistischeliteratuur. Eerlijk gezegd verwachtteik niet eens dat mijn uitgever erin geïnteresseerdzou zijn. Maar dat pakte totaalanders uit: de belangstelling was overweldigend.”En ineens was uw alledaagse leven voorbij...“Ik wist op een gegeven moment natuurlijkdat het gepubliceerd ging wordenen dat mensen het zouden gaan lezen, entijdens het schrijfproces heb ik daar mijnhoofd welbewust voor in het zand gestoken.Het was een gevaarlijk experimentomdat ik niet kon voorzien welke reactieshet zou losmaken. Maar dat de serie zogroot zou worden, had ik echt niet kunnenbedenken. Toen het eerste deel uitkwamen ik in Oslo ging signeren, stond hetLitteraturhuset vol met tv-camera’s enradiomicrofoons. De zaal was uitverkochten buiten waren videoschermen opgehangen.De dag erna stond het evenementbreeduit op de voorpagina van de krant.Iedereen uit mijn leven werd geïnterviewd.Mensen die mijn vriendje waren geweesttoen ik tien was, stonden met twee pagina’sin de lokale krant. Mijn ex-vrouw werdplatgebeld, journalisten postten bij de voor-deur van mijn schoonmoeder. Ze beldenhaar ex-man om te vragen wat hij van mijvond. Alle details uit mijn leven waren ineensvan groot belang. Het was bizar.”Wat is de enorme aantrekkingskracht van deserie?“Dat heb ik in het zesde deel geprobeerdte ontrafelen. Blijkbaar bevatten deboeken iets waarin anderen zich herkennen.Het zit ’m, denk ik, niet in de beschrijvingvan een leven of de gebeurtenissenof relaties, maar misschien in het gevoelvan “zelf ”. Als je diep in jezelf duikt, raakje diep aan ieders gedachten en gevoelens.Dat is de enige verklaring die ik kan verzinnen.Ik ken een prachtig verhaal overRembrandt. Op reis zit hij tegenover eenongelooflijk vieze, stinkende man. Hij kijktnaar hem en vraagt zich af: is hij gelijk aanmij? Zijn wij hetzelfde? Hun ogen ontmoetenelkaar, en diep vanbinnen weet hij: ja,dat zijn we. Een schokkende gedachte alsje werkelijk nadenkt over wat dat betekent.“Er zijn dingen waarover we niet praten,maar die we wel ervaren. Mijn vaderwerd op latere leeftijd alcoholist enkwam op een gruwelijke manier aan zijneinde. Het is een familiegeheim, waaroverniet wordt gesproken. Mijn vadersfamilie wil mij en mijn broer nu niet meerzien, volgens hen is wat ik heb geschreveneen leugen en was er niets met hemaan de hand. Het is verboden terrein.Zoiets speelt in vrijwel elke familie. Maarík praat erover. Dat is, denk ik, ook eenreden waarom dit verhaal mensen raakt.Een ander taboe dat ik aansnijd is hoehet is om vader te zijn, misschien zelfseen slechte vader. Veel mannen herkennenzich daarin. Maar over zulke dingendenk ik niet na tijdens het schrijven, dieontstaan gewoon. Ik maak me wel zorgenom mijn kinderen. Iedereen kent nu hunvader. Ik weet niet hoe dat voor hen zalzijn. Moeilijk, denk ik zo.”En voor uw vrouw?“Het tweede deel gaat over ons; overliefde, en over haat, de donkere kant vande liefde. Ze wist dat ik over ons levenschreef, dat vond ze prima. Twee wekenvoor het naar de drukker ging, heb ik hethaar laten lezen. Ze was geschokt en gekwetst.Het leidde tot een grote crisis,die ons dwong echt eerlijk tegen elkaarte zijn. Niet over het boek, maar over onsleven.”Kwam wat u schreef voor haar als een verrassing?40 HP | de tijd

“Ja. Ik was ontzettend gefrustreerd enstond op het punt om alles achter me telaten. Misschien was het wel een midlifecrisis.Alles voelde betekenisloos, waardeloos.Ik had drie kinderen, een vrouw, ikhad alles, maar ik was niet gelukkig. Hoewas ik daar terechtgekomen? Dat wilde ikuitzoeken. We waren allebei boos, je reageertboos op elkaar, het wordt erger energer en je komt er niet uit. Terwijl je eigenlijkmaar één stap opzij hoeft te zettenom uit zo’n patroon te stappen. Schrijvenen lezen helpt om dingen vanuit een anderperspectief te bekijken.“Voor mij is het tweede boek een reddinggeweest. Voor mijn vrouw was hetlastig, maar ze is zelf ook schrijver en begrijptdat het goed is als ik tot het uiterstega. Mijn vrouw heeft een bipolaire stoornisen daar heb ik ook over geschreven.Dat is typisch zo’n onderwerp waar je nietover praat, maar het is niet gevaarlijk omdat te benoemen – het is nu eenmaal zo.Ze is tot de conclusie gekomen dat hetniet bedreigend is. Oké, nu weten mensendingen over ons, maar wat weten ze nouhelemaal? Eigenlijk nog niets.”Hebt u van tevoren niet over de mogelijke gevolgennagedacht?“Je kúnt gewoonweg niet stilstaan bijde consequenties of bij wat mensen ervanzullen vinden, want dan kun je nietmeer schrijven. Dan is het niet meer helemaaleerlijk, sluipt er een valse noot in.En de lezer merkt dat direct. Bij de eerstetwee boeken was ik zo eerlijk als ik maarzijn kon.“Toen ik met het derde, vierde en vijfdedeel bezig was, waren de eerste twee algepubliceerd en zaten de media en krantener bovenop. Toen lukte het me al nietmeer om helemaal eerlijk te zijn. Pas bijhet zesde deel kon ik opnieuw alles vergetenen als het ware weer in de tekst verdwijnen.”Deel een gaat over uw vader. Wat voor relatiehad u met hem?“Voordat hij stierf, wilde ik dat hijdoodging. Maar toen het zover was, werdik overmand door verdriet. Ik begreep erniets van. Mijn broer brak als tiener methem; hij wilde vader niet meer zien ofspreken. Hij snapte ook niets van mijnrouw – ik haatte hem toch ook? Ik wasbang voor hem, fysiek bang.”Sloeg hij u? U beschrijft vooral de emotionelemishandeling.“Het kwam voor, maar niet vaak. In-‘Voordat mijn vaderstierf, wilde ik dat hijdoodging. Maar toenhet zover was, werd ikovermand door verdriet.’derdaad was het met name zijn emotionelegrip op mij die me beangstigde. Ik hebmijn hele leven een dubbel gevoel gehadten opzichte van mijn vader. Ik wilde dichtbij hem zijn, maar was ook altijd bang. Alskind werd hij zelf geslagen en ik denk dathij van binnen nog veel chaotischer, gefrustreerderen eenzamer was dan ik.”De passages waarin u vertelt over uw angst,hoe u al aan de manier waarop hij het autoportierdichtsloeg kon horen in wat voor stemminghij verkeerde, spreken boekdelen. Deangst zat heel diep.“Ja, maar mijn broer had daar beduidendminder last van. Ik was misschienwel erg gevoelig ten opzichte van hem.Mijn moeder zei altijd dat hij veel om megaf. Als je iets in je kind terugziet van je-zelf dat je niet bevalt, kan dat moeilijk teverkroppen zijn. Misschien riep ik iets inhem op en reageerde hij daarom zo sterk.Dat moet haast wel het geval zijn geweest.Maar ik zal het nooit weten. Ik denk datdaar mijn intense verdriet ook mee te makenhad. De kansen zijn verkeken. Hiermoeten we het mee doen. Zijn dood waseen vorm van zelfmoord; hij dronk zoveel, ik ben er zeker van dat hij wilde dathet voorbij was. Intens treurig. En toch,als hij nu hier binnen zou komen, zou ikbang voor hem zijn. Ik zou nooit een normalerelatie met hem kunnen hebben. Datklinkt extreem, terwijl we een min of meernormaal gezin waren.”Was het niet moeilijk voor u om zelf vader teworden?“Beslist. Toen mijn broer kinderen kreegen hij een goede vader bleek te zijn, dachtik simpelweg: gelukkig, dan zal ik ook weleen goede vader zijn. Maar toen begon ikte schreeuwen tegen mijn dochter toen zenog klein was; ze irriteerde me en ik kondaar niet mee overweg. Terwijl ik eigenlijknooit boos word en zelfs bang ben voorboze mensen. Het gaf me een heel slechtgevoel, alsof mijn vader in mij zat. MaarΩHP | de tijd41

Ωík was degene die stond te schreeuwen,daar kan ik niemand anders de schuld vangeven. Nu gaat het stukken beter en verheffenwe onze stem niet meer tegen elkaar ofde kinderen. Er is veel veranderd. Ik weetzeker dat ik een betere vader ben voor hendan mijn vader was voor mij. Ik heb foutengemaakt, maar ze vertrouwen me en zijnniet bang voor me.”U spaart uzelf niet.“Ik verkeer ergens tussen zelfhaat ennarcisme: ik wil de grootste schrijver opaarde worden, maar tegelijk heb ik een heellage eigendunk. Doordat ik het niet konverdragen dat anderen me misschien nietaardig zouden vinden, heb ik een hekel aanmezelf ontwikkeld. Ik heb me afgekeerdvan anderen en ben gaan schrijven. Het iseen gemakkelijke verklaring, maar er zit weleen kern van waarheid in. Het maakt ookniet uit hoe vaak mensen zeggen dat ze meeen geweldige schrijver vinden. Wat dat betreftis het net heroïne: het is nooit genoeg.Je blijft uiteindelijk toch alleen maar jezelf.”U bent niet bang om te provoceren, getuige detitel Min kamp.“Niets van wat ik schrijf, is erop gerichtte provoceren. De titel is ontstaantijdens een gesprek met een vriend overHitlers Mein Kampf. Hij zei: dat is jouwtitel. Ik heb erover nagedacht en vondhet eigenlijk een uitstekende en preciezetitel. Mein Kampf gaat over ideologie,Min kamp gaat over míjn strijd,in kleine dingen. Dat contrast tussende grote en de kleine dingen deslevens en tussen literatuur en werkelijkheidzitten in het boek. Ik hebMein Kampf ook daadwerkelijk gelezen;ik wilde weten waar het over gingen begrijpen waarom zoveel mensenhierin hebben kunnen meegaan.Toen ik daarmee bezig was, pleegdeAnders Breivik zijn aanslagen in Noorwegen.Ik heb zijn manifest ook gelezenen zag parallellen. Als gevolg van die aanslagenvoelde ik me ineens erg Noors, hadeen sterk gevoel van ‘wij’. Ineens realiseerdeik me: misschien was dat wel hetzelfdegevoel van ‘wij’ als men had in 1933, eenzelfdesoort saamhorigheid.”Dat zal opnieuw een hoop reacties losmaken.“Dat is al gebeurd. De directeur van hetHolocaust Centrum in Noorwegen heeft ineen interview gezegd dat ik daar niet overhad mogen schrijven. Hij is bang dat ik vanHitler een mens maak. En dat doe ik ook.Hitler wás een mens. Hij was geen mon-‘‘Min kamp’ gaat over míjn strijd, in kleine dingen’ster toen hij zestien was. In de biografievan Hitler wordt gedaan alsof hij vanaf zijngeboorte slecht was. Op die manier maakje hem ongevaarlijk. Het gevaarlijke is namelijkjuist dat hij een mens was én desondanksheeft gedaan wat hij deed.”Als je hem als monster wegzet, hoef je je nietmet hem te identificeren.“Precies, en daarmee maak je hem dusongevaarlijk. Hij is net als jij en ik, dát isjuist het enge.”‘Doordat ik het niet konverdragen dat anderenme misschien nietaardig zouden vinden,heb ik een hekel aanmezelf ontwikkeld.’Met deze serie boeken hebt u in uw ziel latenkijken. Is dat niet ook heel eng?“Ja, dat is het. Mensen benaderen me opeen andere manier dan voorheen; ze zijnineens heel geïnteresseerd in mij, willenheel persoonlijke dingen van me weten. Zedenken dat ze me kennen. Ik moest tweewerelden van elkaar gaan scheiden, mijnprivéleven en mijn publieke, ‘officiële’ leven.Wanneer ik op straat loop in Noorwegen,is dat voor mij officieel. Heel raar.“Er zit een verlies aan dit alles. Wanneerje een vriend over jezelf vertelt, is dat in zekerezin een geschenk. Je geeft iets van jezelfaan die ander op basis van vertrouwen. Maarals ik dat nu doe, reageert de ander: ‘O, datweet ik al, dat heb ik al gelezen.’ Ik heb geengeschenk meer om weg te geven.” |Karl Ove Knausgård: ‘Vader (Mijn strijd,deel 1)’. Vertaling: Marianne Molenaar.Verschijnt op 7 november. De Geus, €25,00.Ook verkrijgbaar via ako.nl.42 HP | de tijd