Richtlijnen borgen onbevooroordeeld DNA-onderzoek

Richtlijnen borgen onbevooroordeeld DNA-onderzoekbineerde interpretatie van verschillende sporen) en datinformatie over DNA-profielen van personen buitenbeschouwing wordt gelaten bij het analyseren en interpreterenvan de DNA-(meng)profielen van de sporen. Pasnadat van het DNA-profiel van het spoor de (reproduceerbaaraanwezige) DNA-kenmerken, het aantal donoren ende mogelijke neveneffecten (allele drop-in, allele dropouten stotterpieken) zijn vastgesteld en vastgelegd,vindt het vergelijkend DNA-onderzoek met de DNAprofielenvan personen plaats. Krane et al. hebben onlangseen hierop aanvullende procedure voorgesteld datonbevooroordeeld vergelijkend DNA-onderzoek nogverder borgt. Dit principe van ‘sequential unmasking’komt hieronder bij punt 3 aan de orde.Door het DNA-onderzoek stapsgewijs uit te voerenovereenkomstig de bestaande leidraden, wordt zo goedals voorkomen dat kennis van de DNA-profielen vanpersonen de uitkomst van het vergelijkend DNA-onderzoekbeïnvloedt. In grote lijn gelden voor het forensischDNA-onderzoek vier opeenvolgende fasen:1. Analyseren: het vaststellen van de DNA-kenmerken;2. Interpreteren: het vaststellen van het DNA-profielals geheel en de samenhang van de verschillendeDNA-kenmerken;3. Vergelijken: vergelijken van het DNA-profiel met datvan andere sporen en met dat van personen;4. Beschouwen in context: beschouwen van de bevindingenvan het DNA-onderzoek in het licht van al deandere feiten en omstandigheden in de zaak.Veel forensische laboratoria hebben de werkzaamhedenzo georganiseerd dat verschillende fasen zijn toebedeeldaan speciaal voor die werkzaamheden opgeleide professionals.Gespecialiseerde DNA-onderzoekers voeren hetlaboratoriumwerk uit en doen de analyse van de verkregenresultaten. Vervolgens interpreteren DNA-deskundigenal de resultaten om ze vervolgens te onderwerpenaan vergelijkend DNA-onderzoek. Het beschouwen vande bevindingen van het DNA-onderzoek in de contextvan al de andere technische en tactische feiten en omstandighedenis het domein van de jurist. De vier fasenzijn hieronder nader uiteengezet.1. AnalyserenNadat het DNA uit het spoor is geïsoleerd, worden de teonderzoeken hypervariabele gebieden (loci) van het DNAvermeerderd. Dit heel specifiek kopiëren van de te onderzoekenloci is nodig om de DNA-kenmerken hiervanvast te stellen. De onderzoeksapparatuur maakt de DNAkenmerkenvan de onderzochte loci zichtbaar in eenpiekenprofiel. Een persoon heeft voor elk locus tweeverschillende of twee gelijke DNA-kenmerken. Deze zijnin het piekenprofiel weergegeven als respectievelijk tweepieken, of één hogere piek. Dit piekenprofiel wordt meteen speciaal hiervoor ontwikkeld en internationaalgebruikt expertsysteem en een leidraad van criteriageanalyseerd. Tijdens deze analyse wordt vastgesteldof de pieken daadwerkelijk DNA-kenmerken representerenen als zodanig zijn te benoemen. DNA-kenmerkenworden getypeerd met een getal. Over deze nomenclatuurbestaat internationale consensus.2. InterpreterenDe tweede fase is het interpreteren van het DNA-profieldat uit het spoor is verkregen. Hierbij beschouwt dedeskundige het DNA-profiel in zijn totaliteit en onderzoektin hoeverre er sprake is van een onderlinge samenhangvan de verschillende pieken (DNA-kenmerken). Bijhet interpreteren worden onder meer de volgende vragenbeantwoord:– Is het een volledig of onvolledig DNA-profiel?– Betreft het een DNA-mengprofiel?– Is dan vast te stellen van hoeveel personen het celmateriaal(DNA) afkomstig is en als dit het geval ishoe verhouden de hoeveelheden celmateriaal van deverschillende donoren zich tot elkaar?– Zijn uit het DNA-mengprofiel afzonderlijke DNAprofielenvan de verschillende donoren af te leiden?Tijdens het interpreteren worden ook de mogelijkecomplicerende neveneffecten in kaart gebracht: op welkeloci is er mogelijk sprake van allele drop-in, allele dropoutof prominent aanwezige stotterpieken? Dit speelt,zoals al eerder gezegd, met name een rol bij minimalebiologische sporen en kan alleen worden vastgesteld alsde reproduceerbaarheid van de pieken is onderzocht.3. VergelijkenPas nadat het analyseren (1) en het interpreteren (2) isafgerond en vastgelegd, vindt de derde fase plaats: hetvergelijkend DNA-onderzoek met DNA-profielen vanandere sporen en/of personen. Indien relevant in de zaakkan het vergelijken met DNA-mengprofielen plaatsvindenovereenkomstig de procedure die Krane et al. 17 beschrijven:het zogenoemde ‘sequential unmasking’. Hierbijwordt het DNA-profiel van het spoor eerst vergelekenmet het DNA-profiel van degene van wiens lichaam, kledingof gebruiksvoorwerp het spoor is veiliggesteld. Alsuit dit vergelijkend onderzoek blijkt dat het DNA-profielvan deze persoon matcht met het DNA-mengprofiel vanhet spoor, is aannemelijk dat het DNA-profiel van dezepersoon deel uitmaakt van het DNA-mengprofiel. Hetligt immers in de lijn der verwachting dat celmateriaal(DNA) van deze persoon in dit spoor aanwezig is (zoalsin de bemonstering van het lichaam of de slip van eenslachtoffer van een zedendelict). Onder deze aannamekunnen mogelijk van het DNA-mengprofiel DNA-kenmerkenvan andere personen worden afgeleid en eventueelstatistisch geëvalueerd. Hierna vindt vergelijking plaatsmet de DNA-profielen van de overige personen van wieeen DNA-profiel beschikbaar is, bijvoorbeeld met hetDNA-profiel van de verdachte in de zaak. Deze procedurevan vergelijkend DNA-onderzoek waarborgt dat op eenobjectieve wijze de aanwezigheid en wetenschappelijkebewijswaarde van de DNA-kenmerken in het DNA-mengprofielvan het spoor worden vastgelegd. Door op dezemanier eerst ‘de target’ vast te stellen (de mogelijkecombinaties van DNA-kenmerken van degenen van wiehet spoor afkomstig is) wordt voorkomen dat verwachtingspatronen(kennis van het DNA-profiel van de verdachte)een objectieve vergelijking in de weg staan.17.D.E. Krane et al., ‘Sequential Unmasking: A Means of Minimizing Observer Effects in Forensic DNA Interpretation’, Journal of Forensic Sciences, 2008, 53(4).Expertise en Recht 2009-5/6123