WEGWIJZER VOOR SCENARIOSCHRIJVERS

WEGWIJZER VOOR SCENARIOSCHRIJVERS

Wim BlaauboerWegwijzer voorscenarioschrijversDeze uitgave werd mogelijk gemaakt dankzijbijdragen van Lira, het Nederlands Fonds voor de Film,het Mediafonds, het Netwerk Scenarioschrijvers enhet Ministerie van OCW.© 2009 Tekst: Wim Blaauboer© 2009 Cartoons: Michael de WeeOntwerp omslag en binnenwerk: Anton FeddemaDruk: Drukkerij Atlas, SoestISBN 978 90 814870 1 62009 Netwerk Scenarioschrijvers Amsterdam

Voorwoord 6Inleiding 81 Hoe word ik cultureel ondernemer? 131.1 Ondernemen 141.2 Belastingen 201.3 Administratie 231.4 Starten 251.5 Samenwerken 291.6 Omgaan met kritiek 34Meer informatie 362 Waar kom ik binnen? 392.1 De film- en televisiewereld 402.2 Je eerste meters maken 462.3 Schrijven voor een talentontwikkelingsplan 492.4 Schrijven voor een lopende televisieserie 522.5 Regisseurs 542.6 Producenten en productiehuizen 552.7 Omroepen 572.8 Fondsen 602.9 Van animatie tot videoclips 66Meer informatie 713 Hoe kom ik binnen? 733.1 Netwerken 743.2 Bellen 773.3 Mailen en brieven schrijven 783.4 Curriculum vitae 823.5 Pitchen 843.6 Op gesprek 90Meer informatie 91w e g w i j z e r v o o r s c e n a r i o s c h r i j v e r s i n h o u d4 Hoe loop ik binnen? 934.1 Je werk beschermen 944.2 Contracten 954.3 Onderhandelen 1074.4 Financiële steun 112Meer informatie 1145 Hoe ga ik schrijven? 1175.1 Titel 1195.2 Logline 1215.3 Synopsis 1245.4 Seriebijbel 1275.5 Personages 1375.6 Afleveringen 1455.7 Vragenlijst drama 148Meer informatie 1566 Hoe ga ik te werk? 1596.1 Werkomstandigheden 1606.2 Schrijfpartner 1636.3 Schrijfgroepen 1646.4 Brainstormen 168Meer informatie 1687 Netwerk Scenarioschrijvers 171Beter schrijven 183Meer informatie 191Bronnen 200Met dank aan 202

VoorwoordHet Netwerk Scenarioschrijvers zet zich al vijftien jaar onder andere invoor het bevorderen van de professionaliteit en deskundigheid van scenarioschrijvers.Dit boek vormt daar een onderdeel van.w e g w i j z e r v o o r s c e n a r i o s c h r i j v e r s v o o r w o o r dPas toen ik al lang en breed als scenarist in de weer was, heb ik me detheorie eigen gemaakt: van Field en Egri terug naar Aristoteles en vanalles daar tussenin. Ik kan niet zeggen dat mijn leven daar beter van isgeworden – al zijn de scenario’s dat hopelijk wel – maar ik heb ervarendat kennis van methode en structuur vooral voorkomt dat een enormehoeveelheid creatieve energie met lukraak proberen door de schoorsteengaat.Scenarioschrijven is in beginsel een solitaire bezigheid, vaak zonder veelondersteuning in eenzaamheid uitgeoefend tegen de klok en de klippenop. Toch is het scenario zelf het begin van een complex proces waarinallerlei kunsten en disciplines samen tot film- of televisiedrama komen.Daardoor zijn er veel partijen en omstandigheden waarmee gerekendmoet worden om een scenario daadwerkelijk verfilmd te krijgen.Het Netwerk Scenarioschrijvers wil met deze Wegwijzer helpen richtingte geven aan de creatieve ambities van beginnend scenaristen en eenmogelijk antwoord geven op nooit gestelde vragen van al gearriveerdervakgenoten.Paul Jan NelissenVoorzitter Netwerk Scenarioschrijvers

InleidingScenarioschrijven is het mooiste vak ter wereld, maar het is ook eenmoeilijk vak. Als scenarioschrijver heb je immers nooit volledige controleover het eindproduct, je levert een halffabrikaat. De concurrentieis groot en de afzetmarkt relatief klein. Goed schrijven is en blijft hetbelangrijkst, maar bij het beroep van scenarioschrijver hoort ook netwerken,samenwerken en zakendoen; kortom, cultureel ondernemerworden. Dat roept vragen op. Vragen waar veel (aspirant)leden vanNetwerk Scenarioschrijvers mee worstelen. Vandaar dat het Netwerk hetinitiatief nam voor dit boek.w e g w i j z e r v o o r s c e n a r i o s c h r i j v e r sJe hebt een geweldig idee voor een film of een televisieserie. Of je wiltdolgraag aan een bestaande serie meeschrijven. Waar kun je dan metje idee of script naartoe? Hoe kom je binnen? Hoe presenteer je je alsscenarioschrijver en op welke wijze kun je je idee goed over het voetlichtbrengen? Hoe en met wie ga je vervolgens samenwerken? Wat is jerechtspositie? Hoe weet je of een aangeboden contract een goed contractis? En hoe organiseer je je beroepspraktijk?Deze Wegwijzer biedt praktische tips, zodat je als (beginnend) scenarioschrijverbeter beslagen ten ijs komt. De tips zijn vooral gebaseerdop praktijkervaringen van mensen in het veld. Het zijn algemene tips enuitgangspunten die vaak voor de hand liggen.In de praktijk kunnen ze echter wel degelijk van pas komen om constructieveraan het werk te gaan.Natuurlijk zijn al deze tips niet zaligmakend. Een simpele formule voorsucces bestaat immers niet. Je moet er zelf achterkomen wat voor jouwerkt. Lijstjes zijn nooit volledig en dit boek is bewust beknopt gehouden;waar mogelijk wordt doorverwezen naar boeken of websites.Uiteindelijk komt het toch aan op je eigen inventiviteit en doorzettingsvermogen.Zoals Winston Churchill ooit zei: “Success is the ability to gofrom one failure to another with no loss of enthusiasm.”Tijdens het lezen zul je merken dat je sommige informatie vaker tegenkomt.Ook zijn er verwijzingen naar andere hoofdstukken. Dat is bewustgedaan, zodat je deze Wegwijzer ook als naslagwerk per onderwerp kuntgebruiken.

The most essential gift for a good writer isa built-in, shock-proof shit detector

13w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k n1Hoeword ik cultureelondernemer?Als startend scenarioschrijver ben je zzp’er, zelfstandigezonder personeel. Als je als cultureelondernemer iets wilt bereiken, is in de eersteplaats de kwaliteit van je werk doorslaggevendvoor je succes. Maar een schrijver die zichzelf alsondernemer serieus neemt, wint veel. Je krijgt zomeer invloed op hoe je loopbaan zich ontwikkelt,zodat je werk vindt dat beter aansluit bij wat jewilt, wie je bent en wat je te bieden hebt. En daarpluk je de financiële vruchten van. Dit hoofdstukis een inleiding over starten, ondernemen, belastingen,het opzetten en bijhouden van een administratie,samenwerken en omgaan met kritiek.Er zijn vele manieren om je doel te bereiken eniedereen is weer anders, dus gebruik alleen tipsdie bij jou passen. Succesvol worden is hard werken.Alexander Pola: “Wie de eindjes aan elkaarwil knopen, moet voortdurend in touw zijn.”

1.1 OndernemenVoor een startende scenarioschrijver is betaald werk vindenniet altijd even makkelijk. Als cultureel ondernemer moet je allesuit jezelf halen: je ideeën, motivatie, creativiteit, discipline en jeplan. Je bent je eigen coach. Hockeycoach Marc Lammers heeftals motto: ‘Winnaars hebben een plan, verliezers een excuus.’Volgens Lammers is de centrale vraag: hoe regel jij je leven zodat je het doel bereikt dat je wilt bereiken? Uit onderzoek blijktdat succesvolle topsporters goed zijn in het stellen van doelen,heel goed weten wat ze moeten doen om hun doel te bereikenen een goed inzicht hebben in hun eigen kunnen. Zelfsturing isvan doorslaggevende betekenis, dat wil zeggen: taakgericht zijn,beter willen worden en actief zijn in het eigen leerproces.Geldt bovenstaande ook voor een scenarioschrijver? Marc Linssen,creatief hoofd van ScriptStudio, het schrijfbedrijf van Endemol:“Mensen moeten keihard willen werken, beseffen dat het echteen vak is en een moeilijk vak. Je kunt het er niet even naastdoen. Je moet willen leren, kunnen luisteren, goed met kritiek omkunnen gaan en de wil hebben om voortdurend beter te worden.”Voor een startende scenarioschrijver kan het zinnig zijn om tebedenken wat je wilt bereiken, hoe je dat gaat bereiken en datop te schrijven: een ondernemingsplan maken (zie paragrafenw e g w i j z e r v o o r s c e n a r i o s c h r i j v e r s H o e w o r d i k c u lt u r e e l o n d e r n e m e r ?14 151.2 en 1.4). Literair agent Paul Sebes: “Ken jezelf, weet wat je wilt,besef wat je doet. Denk dus, voordat je begint, na over wat voorpersoon jij bent, wat je doelen zijn en wat het best bij je past.”Probeer een lijstje van concrete en haalbare doelen te maken.Wil je een goede aflevering voor Goede tijden, slechte tijdenschrijven, of een Gouden Palm winnen in Cannes? En hoe ga jedat aanpakken? Plan dingen het liefst concreet en in kleine stapjes,waardoor je ook resultaat ziet. En pak zeker in het begin elkproject aan waarvan je denkt dat je dat tot een goed einde kuntbrengen. Lees het lijstje met je doelen af en toe eens over en evalueerde resultaten. Je staat niet alleen; de meeste collega’s zullenje graag over hun ervaringen willen vertellen. En in tegenstellingtot een topsporter mag je als scenarioschrijver zelf je tempobepalen, het is immers nooit te laat om door te breken.Factoren voor succesvol ondernemen zijn volgens het promotieonderzoekDe succesfactoren van freelancers van Arjan van denBorn: opleiding, vakkennis, specialisatie, ervaring en netwerk.Dat zijn allemaal factoren waarop je zelf invloed hebt. Voor eendeel heb je dus je succes in eigen hand, maar er zijn ook factorendie je moeilijk zelf kunt beïnvloeden, zoals de markt.De markt voor scenarioschrijvers is klein, de concurrentie isgroot en voor het gros van de schrijvers blijft het sappelen. Uithet rapport Schrijfinkomsten van auteurs van onderzoeksbureauVeldkamp uit april 2008 blijkt dat vijftig procent van de ondervraagdenniet kan rondkomen van schrijfwerk alleen. Maar laatje hierdoor vooral niet uit het veld slaan, er is ook goed nieuws:elk jaar krijgen weer nieuwe schrijvers een kans om te debuteren.Hoe word je als scenarioschrijver succesvol? Belangrijke factorenzijn:• goed schrijven• je deadlines halen

• de markt verkennen• je concurrenten doorgronden• netwerken en jezelf goed presenteren• je ideeën goed presenteren• kennis vergaren van auteursrecht en contracten• ervaring opdoen• goed samenwerken• doorzetten en geduld hebben• geloof in eigen kunnen• gelukGoed schrijvenVolgens docent Michael Hauge is het doel van elk verhaal(en kunstwerk) emoties opwekken. John Vorhaus koppelt hier‘emotional truth’ aan en stelt dat de uiteindelijke kwaliteit van eenscript in hoge mate afhangt van de ‘emotionele waarheid’ vande bewering die het script doet over de mens en/of de wereld.Zijn ervaring is dat het vermijden van stelling nemen – waaraanvooral beginnende schrijvers zich schuldig maken – leidt tothalfslachtige keuzes en saaie scripts. Sebes: “Als je gaat schrijven,moet het echt van binnenuit komen. Ergens in je hoofd, inje lichaam moet iets zitten dat eruit moet. Een gedachte, eenverhaal, een woede, een wat-dan-ook. Passie dus. Het is bijnaonmogelijk zonder die passie, die innerlijke drang te schrijven.”Vervolgens heb je vakkennis nodig om je ideeën vorm te geven.Dramaturgen en producenten willen ook graag schrijvers ziendie gepassioneerd zijn over hun werk, die met hun hele ziel enzaligheid in een project stappen, dat overbrengen én uitstralen.Burny Bos in Plot: “Een probleem is dat veel mensen te snelvinden dat het af is. Je moet geduld hebben en je scenario af entoe laten liggen om afstand te nemen. (…) Tijdens mijn intendantschapviel het me toch tegen wat ik onder ogen kreeg. Mensendoen ongelooflijk hun best, maar vaak mis ik de noodzaak. (…)w e g w i j z e r v o o r s c e n a r i o s c h r i j v e r s H o e w o r d i k c u lt u r e e l o n d e r n e m e r ?16 17Je moet iets te vertellen hebben. Als je dat niet hebt, waarom dandie film? Ik kwam veel scripts tegen waarin dat ontbrak.”Meters makenWat heb je nodig om uit te blinken? Hoogleraar psychologieRemy Rikers in de Volkskrant: “Oefenen, daar gaat het om.Maar besef wel dat het niet gaat om ‘zomaar een beetje oefenen’.Het gaat niet alleen om uren maken, maar ook om hoe je traint.Je moet de lat steeds hoger leggen; doorgaan waar anderenafhaken. En niet iedereen kan een Mozart worden.” Als schrijvermoet je eerst en vooral meters maken. Tijs van Marle in Plot:“Als eerste betaalde klus heb ik De tuttels geschreven, eenjeugd- en poppenserie die was bedacht door een klasgenoot.Ik heb toen tachtig afleveringen van vijf minuten geschreven, metliedjes erbij. Zoveel afleveringen onder tijdsdruk schrijven wasecht doorbijten, maar dan leer je het vak wel.” Het plannen van jewerk, komt aan bod in hoofdstuk 6.Kritiek en zelfkritiekOm beter te worden moet je je eigen docent zijn: je werk lerenlezen met een professionele blik. Ernest Hemingway: “The mostessential gift for a good writer is a built-in, shock-proof shit detector.”Toets als eerste je eigen werk. Is het leesbaar en begrijpelijk,is het wat je wilde maken? Dat vermogen moet groeien; hoebeter je wilt zijn, hoe scherper je zelfkritiek zal moeten worden.Zorg vervolgens dat je feedback krijgt op je werk van mensenwier oordeel je vertrouwt, het liefst van professionals. Geef ookduidelijk aan wat je van hen vraagt. Laat je werk bijvoorbeeldlezen door medestudenten, collega’s of (oud-)docenten, zoekeen ervaren mentor, sluit je aan bij een schrijfgroep of vorm erzelf een (zie paragraaf 6.3), of stuur je werk naar het Schrijfpaleis(zie hoofdstuk 7) waar je kunt ervaren of je tekst ‘werkt’ en jecommentaar krijgt van professionals. Meer over hoe met kritiekom te gaan, kun je lezen in paragraaf 1.6.

VakkennisScenarioschrijven is een vak en vakkennis is de basis voor goedschrijven. Je moet jezelf als scenarioschrijver blijven ontwikkelen.Vakkennis creëert vanzelf meer inhoud. In hoofdstuk 5 vind jeeen beknopt overzicht van hoe je je idee op papier presenteert.Je verbetert je vakkennis ook door films en tv series te bekijkenen te analyseren, of door met (meer ervaren) collega’s te pratenen ervaringen uit te wisselen. Daarnaast kun je workshops enlezingen volgen van het Netwerk Scenarioschrijvers, ziewww.netwerkscenario.nl, of van andere beroepsorganisatiesen schrijfopleidingen. Meer hierover in paragraaf 2.1. Plot, hetmagazine over scenarioschrijven van het Netwerk, is ook eenbron van informatie. Het is daarnaast raadzaam om scripts vananderen, handboeken over scenarioschrijven, artikelen opinternet, filmboeken, biografieën en vakbladen te lezen. Maarverlies je er niet in. Ger Beukenkamp merkt in De verborgenschrijver terecht op dat het in de eerste plaats theoretici zijn diedramateksten analyseren die al geschreven zijn. “De eenzameschrijver heeft niets aan weer een analyse van een tekst waaroverhet oordeel ‘meesterwerk’ is uitgesproken. De eenzame schrijvermoet creëren, niet analyseren.”Onderzoek voor jezelf welke schrijfmethode en -modellen hetbeste voor je werken. Paul Bertram (Scriptschool): “Haal bij allemodellen er vooral uit wat voor jou werkt. Vasthouden aan modellenslaat soms de passie uit je werk en zonder lol wordt het schijveneen heel moeizaam proces. Wat zijn je emoties, wat wil jede kijker écht meegeven? Drama als onderzoeksmethode werktvaak veel beter dan drama als formulemethode.” Je hoeft ook nietaltijd netjes chronologisch te werken van synopsis naar scenario.Je kunt heel goed in drie verschillende documenten werken,die je tegelijkertijd aanpast. Een synopsis (wat is de plot?), eenscenisch treatment en een scenario; kijk naar welke van de drieje inspiratie je op dat moment leidt.w e g w i j z e r v o o r s c e n a r i o s c h r i j v e r s H o e w o r d i k c u lt u r e e l o n d e r n e m e r ?18 19SpecialiserenWie weet waarin hij of zij zich onderscheidt van anderen, vindtmakkelijker zijn weg. Als beginnend scenarioschrijver is het vaakmoeilijk om te bepalen waar je kracht ligt. Het helpt om daaroverna te denken, maar je leert vooral door het te doen. Wat isje smaak, wat vind je mooi? Waar kijk je zelf graag naar? Welkeverhalen kun jij het best vertellen? Wat gaat je het gemakkelijkstaf? Paul Bertram: “Sommigen willen niet de diepte in, die willeneen invuloefening. Veel kijkers vinden dat ook heel prettig, willengewoon dat sjabloon. Anderen willen juist als archeologen inzichzelf graven, erachter komen: wat is mijn visie, wat heb ik temelden, welke morele oordelen heb ik?” Marc en Roeland Linssenvan ScriptStudio in Plot: “Juist als je met schrijven je broodwilt verdienen, is het van belang te beseffen dat vooral goedschrijven geld oplevert, en het is zo goed als onmogelijk omgoed te schrijven voor iets waar je niets mee hebt.”De markt verkennen en netwerkenZoals bijna met alle beroepen verloopt ook je entree in de film entelevisiewereld het makkelijkst via relaties; bekenden die je opweg willen en kunnen helpen. Waar vind je die relaties? Kennisvan de film- en televisiewereld is daarvoor een eerste stap, ziehoofdstuk 2. Het verkennen van de markt is iets anders dan je erdoor laten leiden of haar proberen te voorspellen.De volgende vraag is hoe kom je aan relaties? Hoofdstuk 3 gaatover netwerken en over hoe je jezelf zou kunnen presenteren.Ten slotte is het handig ook je concurrenten in de gaten te houden.Wat zij doen kun je elke dag op televisie of in de bioscoop zien.Auteursrechten en contractenAls je met je werk de boer op wilt gaan, is het van belang kennisvan auteursrecht en contracten te hebben: dat wordt in hoofdstuk4 behandeld. Je kunt je ook laten vertegenwoordigen dooriemand met verstand van zaken; bijvoorbeeld door het Contrac-

tenbureau, een agent of een advocaat. In de praktijk kiezen veelscenaristen ervoor de inhoudelijke en zakelijke kant te scheiden.Als (aspirant)lid kun je bij het Netwerk informatie inwinnen overauteursrechtelijke en contractuele zaken.1.2 BelastingenAls je jezelf cultureel ondernemer noemt, wil dat nog niet zeggendat je door de Belastingdienst ook daadwerkelijk als zelfstandigondernemer wordt gezien. Formeel bestaan er alleen ondernemersen werknemers, maar in de praktijk kan er ook sprake zijnvan een tussenvorm. Je kunt bijvoorbeeld in loondienst zijn endaarnaast af en toe een zelfstandige klus uitvoeren.Het is voordelig als de Belastingdienst je erkent als ondernemervanwege een groot aantal belastingvoordelen zoals zelfstandigenaftrek,startersaftrek en investeringsaftrek. Voor een aantal vandeze faciliteiten geldt de eis dat je 1.225 uur per jaar in je ondernemingsteekt. 1.225 uur per jaar is 24 uur per week, oftewel driedagen fulltime werken. Een parttime baan van een paar dagenin de week, naast je onderneming, wordt dan ook vaak geaccepteerd.De eis van 1.225 uur betekent niet dat je al die uren stoptin opdrachten, ook het op eigen initiatief schrijven van een(spec)script voor een tv-serie, film of wedstrijd, bezoek aan eenfestival, research, studie, administratie, netwerken en opdrachtverwervinghoren bij het ondernemen.Meer informatie over (startend) ondernemerschap, financiële,fiscale en administratiezaken kun je vinden op www.beroep-kunstenaar.nl,www.lancelots.nl, www.pzo.nl en in Handboek zzp 2010en in Eigen Baas. Kijk ook op www.ccaa.nl, een programmabureaudat ondernemerschap in de creatieve industrie promoot enondersteunt. Voor vragen kun je ook terecht bij het Netwerk ende jaarlijkse belastingavond waarvan je op www.netwerkwe g w i j z e r v o o r s c e n a r i o s c h r i j v e r s H o e w o r d i k c u lt u r e e l o n d e r n e m e r ?20 21scenario.nl een verslag kunt vinden. Verzamel informatie envraag (meer ervaren) collega’s naar hun ervaringen. Je kunt bijde Belastingdienst ook gratis het Handboek ondernemen krijgen.Probeer door de ogen van de fiscus naar je eigen situatie te kijkenen leg je vragen – desnoods anoniem – voor aan de (gratis)belastingtelefoon (0800-0543). Het helpt om je zoveel mogelijkals ondernemer te presenteren.Star tende onder neming aanmeldenDe Belastingdienst moet van het bestaan van je ondernemingop de hoogte zijn. Als je een onderneming wilt starten, kijk danop www.belastingdienst.nl/zakelijk onder Onderneming startenof stoppen. Gebruik voor de aanmelding het formulier OpgaafStartende Onderneming. Je kunt dit formulier downloaden van desite of bestellen via de belastingtelefoon.Welke variant van het formulier je kiest, hangt af van je rechtsvorm,meestal is dat een eenmanszaak. Voordat je je aanmeldtbij de Belastingdienst, is het verstandig om (in het kort) eenondernemingsplan op papier te zetten (raadpleeg voornoemdeinformatiebronnen). Het geschatte aantal opdrachtgevers, degeschatte hoogte van je omzet en winst et cetera, moet je namelijkniet willekeurig invullen.Inschrijving in HandelsregisterAlle zelfstandig werkende schrijvers moeten zich inschrijven inhet Handelsregister van de Kamer van Koophandel (www.kvk.nl).De KvK heeft daarvoor de volgende gegevens nodig: burgerservicenummer,naam, adres, geboortedatum. Op het inschrijvingsformulierwordt ook om opgave gevraagd van telefoonnummer(s),faxnummer, e-mailadres en domeinnaam.De Kamer van Koophandel heeft het recht gegevens uit hetHandelsregister door te verkopen aan commerciële derden.Bij inschrijving kun je doorgeven dat je geen toestemming geeftvoor doorverkoop.

Het Handelsregister blijft echter een openbaar register datiedereen kan raadplegen. Als je niet wilt dat je telefoonnummerbekend wordt, moet je dus een geheim nummer nemen. Om jeprivé-adres af te schermen kun je een postbus nemen.BtwDe wet kent een vrijstelling voor btw voor diensten door schrijvers,componisten en journalisten. Een scenarioschrijver valtonder de vrijstelling voor schrijvers. Bij het scenarioschrijvengeldt wel de voorwaarde dat sprake is van het schrijven vanoorspronkelijk werk (scheppend) of het toevoegen van nieuwmateriaal aan oorspronkelijke stukken. Soms is een scenarioonderdeel van een totale productie waarover wel btw is verschuldigd.In dat geval wordt de vrijstelling vervangen door het tariefvan de hoofdproductie.In de praktijk wordt geen onderscheid gemaakt tussen schrijvenvoor tv of film. Als je uitsluitend diensten verleent die vrij gesteldzijn van btw, zoals ook lesgeven, hoef je geen btw-nummer aan tevragen.Verklaring ArbeidsrelatieWerk je voor een opdrachtgever, dan kan die om een VerklaringArbeidsrelatie (VAR) vragen van de Belastingdienst. Het formulierdaarvoor kun je downloaden op www.belastingdienst.nl. DeVAR is een heel kalenderjaar geldig en kun je voor maar éénsoort werkzaamheden per keer aanvragen. Je geeft je opdrachtgevereen kopie van de var en je houdt het origineel voor jeeigen administratie.De VAR kent verschillende varianten. Bij de var-wuo (winst uitonderneming), worden de inkomsten aangemerkt als winst uitonderneming. Dit geeft je opdrachtgever de garantie dat hij geensociale premies hoeft af te dragen voor jou. Bij een var-row(resultaat uit overige werkzaamheden) heeft je opdrachtgeverdie zekerheid niet en zal hij voor de zekerheid zelf belastingenw e g w i j z e r v o o r s c e n a r i o s c h r i j v e r s H o e w o r d i k c u lt u r e e l o n d e r n e m e r ?22 23en premies inhouden. Of hij geeft je de opdracht niet. Probeerdus een var-wuo te krijgen.Op het var-formulier moet je minimaal drie verschillendeopdrachtgevers opgeven. Als starter heb je die meestal niet,maar je moet de vraag zien als het benoemen van een verwachting,die je zo reëel mogelijk moet inschatten. Overigens is deopgave van het aantal opdrachtgevers maar één van de criteria.Bij een startende ondernemer gaat de fiscus meestal soepelom met dit aantal. Voor meer informatie over het aanvragen, ziewww.lancelots.nl en Handboek zzp 2010.1.3 AdministratieElke cultureel ondernemer of zzp’er (zelfstandige zonder personeel),moet een administratie opzetten en bijhouden, zie ookde websites uit de vorige paragraaf. Je kunt op internet softwareprogramma’svinden om je boekhouding op de computer tedoen. Het is niet verplicht om voor je onderneming een aparte(zakelijke) bank- of girorekening te openen, maar het is wel aante raden.Controle fiscusAls je je als ondernemer aanmeldt bij de Belastingdienst bestaatde kans dat je controle krijgt van de fiscus. De fiscus kan daarbijnaar agenda’s en afsprakenboeken vragen. Houd daarom eenurenadministratie bij waarin je vastlegt hoeveel uur je aan jeonderneming besteedt. Vooral in de startfase en in het geval je jeonderneming combineert met een betaalde baan, wil de fiscussteeds vaker een precies overzicht zien van je urenbesteding.Voor de fiscus moet je je administratie zeven jaar bewaren.FactuurVoor het werk dat je hebt verricht, maak je een factuur. Facturenmaak je in tweevoud. Je stuurt een exemplaar naar je opdracht-

gever en bewaart er een voor je administratie. Wat zet je op eenfactuur? Datum, factuurnummer, je naam en adres, je inschrijvingsnummerKamer van Koophandel, naam en adres van deklant, een omschrijving van de verrichte dienst, de datum waaropje de dienst hebt verricht, je honorarium, je (zakelijke) bankrekeningen de afgesproken betalingstermijn. Indien je geen betalingstermijnhebt afgesproken, dan is een betalingstermijn vanveertien dagen heel gewoon. Je vermeldt in een regel ‘betalingbinnen 14 dagen’. Vermeld eventueel dat je werk is vrijgesteldvan btw, maar zet er in geen geval bij dat het btw-tarief nul procentbedraagt.Facturen nummer je doorlopend, eventueel kun je beginnen methet jaartal. Als starter kun je overwegen om te beginnen met eenhoog nummer in plaats van 001. Zorg dat de factuur er netjesuitziet en dat de bedragen kloppen.PapierstressVaak blijft administratie liggen omdat de stapel te omvangrijkis om even snel te doen. Om overzicht over je administratie tehouden, moet je dus eerst de stapels papier wegwerken. Wil jesnel een stapel opruimen? Gebruik dan het FAT-systeem, watstaat voor File, Act en Toss. Je maakt drie stapels: File, bewaren;Act, papieren waar je iets mee moet doen; en Toss, weggooien.Bedenk wel dat je voor de wet je financiële administratie zevenjaar moet bewaren.Het FAT-systeem kun je ook toepassen op je mailbox.CategoriseerKoop mapjes, ordners of opbergdozen en zet erop wat erinzit: bankafschriften, loonstroken en jaaropgaven, betaalde(kassa)bonnen, inkomende en uitgaande facturen, contracten,pensioen, belasting, wonen, verzekering en persoonlijk. Elkpapier breng je onder in een van deze categorieën. Leg vervolgensalle stukken op datum om te zien of er recente documentenw e g w i j z e r v o o r s c e n a r i o s c h r i j v e r s H o e w o r d i k c u lt u r e e l o n d e r n e m e r ?24 25bij zijn waar je nog iets mee moet doen. Maak één stapel met‘nog te doen’; bijvoorbeeld rekeningen die nog betaald moetenworden. Maak geen stapel ‘weet ik niet’. Behandel elk stuk papiermaar één keer, over elk papier neem je een beslissing. Heb jealles een keer doorgeploegd, dan is het een kwestie van bijhouden.1.4 StartenVolgens Maaike Molhuysen en Louis Stiller in hun Handboekvoor schrijvers vallen veel schrijvers na hun opleiding in een gat.Je moet het opeens allemaal zelf doen; zonder begeleiding vandocenten en zonder de warme sociale deken van de school.Schrijven kan dan eenzaam en hard werken worden; een continugevecht met je eigen creatieve krachten en alle daarbij behorendetwijfels. De harde realiteit is dat je niet alleen werk moetafleveren dat ‘potentie’ heeft, maar dat werk moet ook nog eensworden opgepikt door een producent of een omroep. En in detussentijd moet je ook nog geld verdienen.Het kan zo steeds moeilijker worden om voor je naasten, maarook voor jezelf, die behoefte aan afzondering te rechtvaardigenom te kunnen schrijven. Daar is geen pasklare oplossing voor.Dus zul je moeten onderhandelen en hopelijk vind je daar eengoede balans in. Je kunt bijvoorbeeld wat financiële druk wegnemendoor er een parttime baan bij te nemen, van start te gaanmet behulp van een uitkering (zie paragraaf 4.4), een partner dievoor een basisinkomen zorgt et cetera.Kennis en er varingTijs van den Boomen en Wilma van Hoeflaken schrijven in hetHandboek freelancen 2008/2009 dat je persoonlijke kwaliteitendoorslaggevend zijn voor je succes. De diensten van een scenarioschrijverzijn vaak moeilijk objectief meetbaar. Welke criteria

gebruikt een opdrachtgever om te beslissen of hij of zij je wilinschakelen? Alhoewel ook geld een rol speelt, wil een opdrachtgevervooral een goed script zien, binnen de randvoorwaardenvan het budget, de productiewijze, de beschikbare cast, debeschikbare locaties, de visie van de regisseur en/of producentet cetera. Daarom werken ze het liefst met bekenden, van wie zeweten dat ze het gevraagde in het verleden hebben geleverd.Opdrachtgevers willen in de eerste plaats zekerheid over:• Kwaliteit (vakkennis, opleiding, praktijkervaring).• Inzet (betrokkenheid, flexibiliteit, open houding, aandacht, respect).• Betrouwbaarheid (levertijd, afspraken nakomen, geheimhouding).Kennis en ervaring vormen dus de basis. Eigenlijk kun je alleenaan de hand van prestaties in het verleden laten zien dat je overdeze kwaliteiten beschikt. Als starter heb je die niet of nauwelijks,je kunt alleen een diploma en eventueel een afstudeerfilm latenzien. Tijdens contacten met mensen in de film- en televisiewereldkun je wel je professionaliteit tonen, dat heeft namelijk nietsmet ervaring te maken. Zo kun je laten zien dat je, afgezien vanervaring, over de benodigde persoonlijke kwaliteiten beschikt.Netwerken (zie hoofdstuk 3) is daarom ook een noodzaak; hetscheelt als ze je naam op een idee of script kunnen koppelen aaneen gezicht. Vervolgens is het belangrijk om ergens ervaring opte doen, in de vorm van een project dat je zelfstandig uitvoert, hetliefst in de film- en televisiewereld. Heel belangrijk is de indrukdie je daarbij achterlaat; het wereldje is klein en een reputatiesnel gevestigd.Onder nemersplanDe meeste aspecten van een ondernemingsplan zijn in de voorgaandeparagrafen al aan bod gekomen. Een ondernemingsplanschrijven kan handig zijn, maar belangrijker is het om gewoonw e g w i j z e r v o o r s c e n a r i o s c h r i j v e r s H o e w o r d i k c u lt u r e e l o n d e r n e m e r ?26 27te beginnen. Als (beginnend) scenarioschrijver hoef je immersvooraf geen grote financiële investeringen te doen. Van jou wordtniet verwacht dat je met een uitgekiend marketingplan komt, enje krijgt ook niet te maken met grote kostenposten. Bedenk wat jede komende twaalf maanden wilt bereiken.• Welke doelen stel je? Beperk je tot een paar concrete doelen.• Wat heb je nodig om je doelen te bereiken?• Welke concrete acties ga je ondernemen? Welke stappen gaje ondernemen om aan betaald werk te komen? Een eerstestap is de film- en televisiewereld verkennen (zie hoofdstuk 2).Hoe maak je jezelf en je ideeën zichtbaar (zie hoofdstukken 3en 5)?• Waarin wil je jezelf ontwikkelen? Wat wil je de komende tijdleren? Hoe benut je je sterke punten? Hoe verbeter je je zwakkepunten? Welke leeractiviteiten ga je ondernemen? Hoe kun jehulp mobiliseren? Wat ga je eventueel uitbesteden?• Zet je acties en activiteiten in een tijdpad. Wanneer wil je welkeactiviteit uitvoeren en met welk resultaat?• Forceer jezelf niet. Pak vooral projecten aan waarvan je denkt datje ze tot een goed einde kunt brengen. Zo krijg je zelfvertrouwenen houd je lol in je werk.Bezoek de stArt Factory. Kunstenaars&CO organiseert regelmatigeen ondernemersdag voor kunstenaars en creatieven in het land.Kijk voor data op www.kunstenaarsenco.nl.Motivatie en doorzettingsver mogenHet is vaak een lange weg van idee naar scenario, en – als je nietin opdracht schrijft – een nog veel langere weg van scenario naarverfilmd eindproduct. In de praktijk wordt het grootste deel vande geschreven scripts of ontwikkelde formats, zeker van startendescenarioschrijvers, niet in productie genomen. In de startfasewordt dan ook vooral een appèl gedaan op je doorzettingsvermogenen emotionele stabiliteit.

De sleutel tot gemotiveerd blijven, is je drijfveren en je eigenkunnen onder de loep nemen. Ga bij jezelf na wat het beste bijje past, wat je het liefste wilt en wat reëel lijkt. Hoeveel geld wilje verdienen? Als je voor een opdrachtgever schrijft, ben je danwel in staat te voldoen aan zijn opdracht? Wil je dat eigenlijk wel?Vind je het heerlijk om aan een ‘commercieel’ project te werkenof ben je meer van het auteursdrama? De stem van binnen, diezich opdringt en voorschrijft wie je bent, die moet je proberente volgen. Soms kan dat haaks komen te staan op (goed) betaaldwerk vinden. Hoeveel risico kun je je op financieel gebiedpermitteren? Heb je behoefte aan samenwerken (zie paragraaf6.2), ondersteuning (zie paragraaf 6.3) en bijscholing (zie paragraaf2.1)?Twijfels en dr ukOm als scenarioschrijver goed te kunnen presteren, zul je ook jewerkomstandigheden en je planning zo optimaal mogelijk moetenmaken (zie paragraaf 6.1). Twijfels en onzekerheden horenook bij het creatieve zoekproces. E.L. Doctorow: “Writing is likedriving a car at night. You can only see as far as the headlights, butyou make the whole trip that way.” Het schrijfproces staat bovendienvaak onder druk, bijvoorbeeld door een deadline. Wanneerdie druk te groot wordt, kan het creatieve proces worden belemmerddoor lichamelijke spanning, paniek, piekeren, chaotischwerken en het uit de weg gaan van kritiek. In het boek Creativiteitonder druk van Maria Hopman wordt aandacht besteed aanherkenning, oorzaken, oefeningen en tips om faalangst en kritiekbeter te kunnen hanteren. Een ander populair zelfhulpboek omje creatieve vermogens (weer) te ontsluiten, hoewel het spirituelekarakter ervan niet iedereen zal bevallen, is The Artist’s Way vanJulia Cameron, zie ook www.theartistsway.com.w e g w i j z e r v o o r s c e n a r i o s c h r i j v e r s H o e w o r d i k c u lt u r e e l o n d e r n e m e r ?28 291.5 SamenwerkenScenarioschrijven is ook samenwerken. Je moet je dienstbaarkunnen opstellen, je schrijft immers een halffabrikaat voor eenander. Om je script te realiseren, zul je moeten samenwerkenmet een producent, regisseur, dramaturg, hoofd-drama et cetera.Professioneel samenwerken houdt in dat je enerzijds openstaatvoor andere ideeën en daarmee om kunt gaan. Aan de anderekant lever jij als scenarioschrijver de inhoud en zul je met argumentenvoor je ideeën kunnen blijven staan. Dat toont ook jeprofessionaliteit. Dat is zeker in het begin vaak niet makkelijk. Jehebt een idee en een drang om dat te realiseren zoals het in jehoofd zit, maar je levert een halffabrikaat waar de ander ook meeuit de voeten moet kunnen. Al te halsstarrig aan je eigen visievasthouden werkt vaak contraproductief, zeker als de ander ookmeer macht heeft.Rob Arends, studieleider Scenario van de Filmacademie in Plot:“Je moet anderen blijven wijzen op het belang van het scenariodat er ligt; wat er voor werk inzit. Je moet ze daarin opvoeden,meenemen. (…) In de ontwikkelingsfase is de scenarist dehoofdmaker. Laat de ego’s thuis, bouw vertrouwen op, en probeerzo open mogelijk het script te benaderen. Dat begint metgoed lezen. Je moet de ander echt vragen hoe vaak hij of zij hetheeft gelezen. Als dat één keer is, zeg ik altijd dat ik een nieuweafspraak wil maken. Dan kijken ze me aan of ik gek ben. Maarverdorie, je hebt weken of maanden aan zo’n versie gewerkt endan leest iemand het even in een half uur. Dat kan niet, zeker nietals je een scenarist bent die tussen de regels schrijft. Een scriptmoet je twee, drie keer lezen, neem je tijd ervoor. Dan kan deander het zich ook eigen maken, en de juiste vragen stellen.”Wanneer?Bedenk in welk stadium je wilt gaan samenwerken. De eneschrijver vindt het fijn om eerst zelf een tijdje met een idee rond

te lopen; wachten tot je weet wat je écht hebt en in welke vormje het giet. De ander vindt het fijn om met zijn idee snel naareen ander toe te stappen en die er in een vroeg stadium bij tebetrekken. Je kunt een idee dan niet meer geheel vrij ontwikkelen,maar misschien heeft de ander juist heel goede suggesties.Bedenk zelf wat het best bij jou en je idee past, en informeer ookwat bij de wederpartij past. De een wil vanaf de kiem van je ideemeedenken, de ander ziet alleen iets in een meer uitgewerktidee.Met wie?Bedenk vooraf goed met wie je wilt samenwerken. Shop ookniet teveel. Het is een klein wereldje en mensen spreken elkaar.Schrijf je idee toe op een omroep, zender, producent of regisseur.Kijk wie waarin is gespecialiseerd en bel of schrijf diegenedie het beste ‘past’ (zie ook hoofdstuk 2). Vraag op welke termijnze op je idee kunnen reageren. Als antwoord dan uitblijft, doenavraag, bel of mail, maar ga vooral niet forceren of irriteren.Benader vervolgens eventueel een ander.De ander moet interesse hebben in jou en wat je geschrevenhebt en tevens een elementaire kennis hebben over scenarioschrijven.Zoek iemand die passie toont voor jou en je werk. Nietzomaar naar bekenden of grote namen stappen, maar zoek mensendie dezelfde film of tv-serie willen maken. Het is vervelendergens een hoop tijd en energie in te steken, met als resultaateen eindproduct dat niet wordt wat jij voor ogen had.Hoe?Hoe kun je als professionals met elkaar omgaan zodat dit totoptimale resultaten en zo min mogelijk frustraties leidt? Veelconflicten ontstaan door onduidelijke afspraken, meningsverschillen,tegengestelde belangen of verwachtingen en gebrekkigecommunicatie. Problemen kunnen vaak worden voorkomenw e g w i j z e r v o o r s c e n a r i o s c h r i j v e r s H o e w o r d i k c u lt u r e e l o n d e r n e m e r ?30 31door voordat je besluit te gaan samenwerken, te bespreken watje van elkaar verwacht en waar je elkaar aan kunt houden. Deemotionele betrokkenheid van makers bij film en drama is vaakgroot; tegelijkertijd zijn ook de zakelijke belangen groot.De verschillende stadia van samenwerkenBij samenwerken kun je globaal drie fases onderscheiden:ideeënfase, ontwikkelingsfase en productie plus vertoning.IdeeënfaseIn deze fase investeren de verschillende partijen doorgaansvooral tijd en energie in elkaar. Er is meestal nog geen contracten er wordt vaak nog niets betaald. De partijen hebben wel dewil om samen iets tot stand te brengen. Deze samenwerking kanbeginnen met een schrijver met een idee, een partij die eenschrijver benadert met een idee, of een schrijver en een anderepartij die samen tot een idee komen. Toch is het ook in deze faseal van belang duidelijke afspraken te maken:• Van wie is het idee en wat gaat dit later betekenen voor de credits?• Wat is het (gezamenlijke) doel van beide partijen; waar streeftmen naar?• Wie doet wat, wanneer en is waarvoor verantwoordelijk?• Wat staat daar tegenover?• Is alles haalbaar?• Wat is het voorlopige eindproduct? Een synopsis, format et cetera.• Wat willen de partijen per se niet?• Wat zijn de opties als er structurele meningsverschillen ontstaan?OntwikkelingsfaseIs eenmaal besloten een idee verder te ontwikkelen, dan is hetaan te raden een contract op te stellen. In dit contract moetenin ieder geval auteursrechten, honorarium en credits wordengeregeld.

Daarnaast zijn ook de volgende zaken van belang:• Wanneer wordt wat met wie besproken? Hoe vaak wordt er feedbackgegeven op het script; in welke fase en door wie?• Wat is de kern van het idee, de essentie waar op teruggevallen kanworden en waar jij en de andere partij(en) niet aan willen tornen?• Wat is de doelgroep en wat het is budget? Wat zijn eventuelenoodzakelijke beperkingen?• Hoe garandeer je je artistieke vrijheid, binnen eventuele noodzakelijkebeperkingen?• Wat is de rol van de zender en/of distributeur bij het proces enhoe is ieders betrokkenheid hierbij geregeld?• Wie is eindverantwoordelijk en wie controleert? Is het wel of nietmogelijk dat een andere partij eigenhandig veranderingen in hetscript aanbrengt?• Afspraken over jouw betrokkenheid bij casting, locaties, styling,muziek en regiekeuzes.• Evaluatiemomenten. Hoe blijven jullie op het juiste spoor? Watwillen jullie graag verbeteren? Zijn jullie tevreden over het procesen elkaar? Willen jullie nog hetzelfde? Tijdens het proces kanook duidelijk worden dat de geesten zich scheiden.Productie en ver toningDe schrijversrol is in deze laatste fase doorgaans al achter derug, al komt het natuurlijk ook voor dat tijdens de productie noggeschreven of herschreven wordt. Ook in deze fase moeten dekwaliteiten van het script bewaakt worden. Dit wil niet zeggen dateen andere partij geen ruimte moet krijgen, maar wel dat hiergrenzen aan zijn. De volgende zaken zijn van belang:• Maak afspraken over je rol bij scriptwijzigingen op basis vanproductionele omstandigheden.• Maak afspraken over je rol bij het in de markt zetten van het eindproduct.• Maak afspraken over je naamsvermelding en je rol bij de publiciteitrondom het eindproduct.w e g w i j z e r v o o r s c e n a r i o s c h r i j v e r s H o e w o r d i k c u lt u r e e l o n d e r n e m e r ?32 33w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k nTipgoede samenwerking• Ga met elkaar om op basis van wederzijds respect, vertrouwen eneerlijkheid.• Hanteer geen verborgen agenda’s.• Bied elkaar optimale duidelijkheid; ook als het gaat om credits,financiële afspraken en wanneer je eventueel uit elkaar wilt.• Zorg dat je zakelijke en inhoudelijke besprekingen duidelijkscheidt.• Werk zo effectief en efficiënt mogelijk (samen).• Herken kansen en mogelijkheden, identificeer meningsverschillenen problemen.• Communiceer veranderingen tijdig.• Deadlines, zowel wat betreft schrijven als feedback geven, wordengehaald of vroegtijdig heroverwogen.• Controleer of de prestaties van jou en de ander aan de verwachtingenvoldoen.• Bij meningsverschillen of problemen levert het stellen van openvragen meer op dan het vellen van oordelen.• Ga op een professionele manier om met positieve en negatievekritiek, zowel bij geven als ontvangen; dus oplossings- en toekomstgericht.• Geef meningen in de ik-vorm. (“Ik vind …” in plaats van: “dat is ...”)• Kritiek is gericht op het werk, niet op de persoon.• Verwar inspanningen niet met resultaten.• Bevestig afspraken schriftelijk of per e-mail.

1.6 Omgaan met kritiekKunnen omgaan met kritiek en zelfkritiek hebben, is van essentieelbelang voor je ontwikkeling als schrijver. Niemand vindtkritiek fijn, het komt vaak heel dichtbij. Wat je bent en wat jeschrijft, liggen immers vaak dicht bij elkaar. Besef dat kritiekwordt gegeven om je verder te helpen en beschouw het niet alseen aanval op je persoon, dat maakt het makkelijker om het nietalleen te verdragen maar er ook profijt van te hebben.Uit onderzoek is gebleken dat bij kritiek je hele stresssysteemwordt geactiveerd; heftige emoties horen dus bij kritiek. Datbetekent natuurlijk niet dat je eraan moet toegeven. Het is handigom aantekeningen te maken, zodat je alles later rustig kuntteruglezen. Vraag door als je iets niet snapt. Probeer niet direct indiscussie te gaan, geef jezelf liever een time-out en zeg bijvoorbeeld:“Hier moet ik even rustig over nadenken.” Neem geengenoegen met algemene opmerkingen, zoals ‘de tweede aktewerkt niet.’ Vraag dan om concrete voorbeelden.Kritiek vraagt om een antwoord. Door op kritiek in te gaan, geefje aan dat je de ander serieus neemt. Vat de kritiek in eigenwoorden eerst kort samen. Het geeft je meer tijd voor een reactieen geeft aan dat je hebt geluisterd. Dat draagt bij aan een goedeverstandhouding en zo kunnen ook eventuele misverstanden wordenweggenomen. Reageren op kritiek is een voortdurend leerproces.Negatieve kritiek betekent meestal even slikken, vooralals je na een lang werkproces denkt dat je behoorlijk wat hebtgepresteerd. Als je het vaker meemaakt, krijg je hopelijk steedsbeter zicht op je sterke en zwakke kanten en leer je kritischernaar je eigen werk te kijken.Dramaturgen Gemma Derksen en Brigitte Baake in Plot: “Dedramaturg vraagt zich af wat je wilt vertellen, en waarom. Envervolgens hoe het verhaal op de best mogelijke manier verwe g w i j z e r v o o r s c e n a r i o s c h r i j v e r s H o e w o r d i k c u lt u r e e l o n d e r n e m e r ?34 35w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k nTipkritiek geven en ontvangen• Begin met de positieve en sterke punten.• Geef kritiek in de ik-vorm (“ik vind …” in plaats van: “dat is ...”).• Richt kritiek op het werk, niet op de persoon.• Wees zo specifiek mogelijk; geef voorbeelden en haal concretesituaties aan.• Houd het zelfvertrouwen van de ander in stand.• Controleer of de ander je begrijpt.• Geef de ander tijd om kritiek te verwerken.• Geef de ander ruimte om te reageren.• Respecteer de mening van de ander.• Luister om te begrijpen, zelfs als je het er niet mee eens bent.• Vraag door als je iets niet begrijpt.• Bevestig dat je het begrijpt.• Toon waardering voor de kritiek van de ander.

teld wordt, zodanig dat het ook overkomt bij het publiek.” PaulBertram: “Laat ook je eigen analytisch vermogen erop los. Zodraje het probleem heel helder definieert, is de oplossing vaakdichtbij.”Soms heb je de ogen en mening van anderen nodig om terug tegaan naar de basis, waar het écht aan schort. Je moet kritiek ookkunnen zeven, serieus nemen en vervolgens naast je neerleggen.Het is maar een mening, je critici kunnen er ook naast zitten.Werk niet alleen om het de criticasters naar de zin te maken, datkan ook verlammend werken.Zo gauw je je werk aan anderen laat lezen, krijg je naast kritiekook suggesties te horen. Deze suggesties zitten er soms naast,maar ze geven wel aan dat de ander ergens een probleem ziet.Soms hoor je echter zoveel verschillende suggesties, zoveel verschillendemeningen, dat het je begint te duizelen. Ga dan terugnaar de basis, waarom ben je ooit zo enthousiast over dit ideegeworden?Voor meer informatie over schrijvers en script editors,zie: www.vorza.com/writersandeditors.html (site John Vorhaus).Meer informatieHandboek voor schrijvers (2009), Maaike Molhuysen en Louise StillerHandboek freelancen 2008/2009 (2008), Tijs van den Boomen en Wilmavan HoeflakenHandboek zzp 2010 (2009), Tijs van den Boomen en Wilma van HoeflakenEigen Baas (2007), Tijs van den BoomenHet geheim van de uitblinker (2007), Vittorio Busato & Frenk van HarreveldOutliers (2008), Malcolm Gladwell. Nederlandse vertaling: Uitblinkers(2008)w e g w i j z e r v o o r s c e n a r i o s c h r i j v e r s H o e w o r d i k c u lt u r e e l o n d e r n e m e r ?36 37Bestseller (2008), Paul SebesCreativiteit onder druk (1999), Maria HopmanThe Artist’s Way (2002), Julia Cameron. Nederlandse vertaling:Vind je eigen inspiratie (2002)Schrijfinkomsten van auteurs (2008), Harmen Binnema, MartineBos & Dieter VerhueDe succesfactoren van freelancers (2009), promotieonderzoek vanArjan van den Born, Universiteit Antwerpen i.s.m. UniversiteitUtrechtDramaturg en scenarioschrijver; een haat-liefdeverhouding of partnersin woord en beeld? (2006), Else Flim. Dit promotieonderzoekis te lezen op www.vedra.nlDe verborgen schrijver (2008), Ger Beukenkampwww.netwerkscenario.nlwww.belastingdienst.nlwww.beroepkunstenaar.nlwww.ccaa.nlwww.kvk.nlwww.lancelots.nlwww.pzo.nlwww.theartistsway.comwww.vorza.com

39w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k n2Waarkom ik binnen?Om als beginnend scenarioschrijver je weg te kunnenvinden, heb je kennis van de film- en televisiewereldnodig. Dit hoofdstuk geeft een beknoptoverzicht van het veld en waar je kunt netwerken.Verder worden manieren besproken om je (eerste)openbaarmaking te realiseren en waar je met jeideeën naar toe kunt aan. Ook hier geldt: er zijnvele manieren om je doel te bereiken en iedereenis weer anders, dus gebruik alleen tips die bij joupassen. Naast film en tv komen ook andere afzetmarktenaan bod zoals het hoorspel, de opdrachtfilm,de animatiefilm, internet, games et cetera.Scenarist Paul Schrader: “Een scenario is een uitnodigingvoor een aantal talentvolle mensen omeen succesvol kunstwerk te maken.”

2.1 De film- en televisiewereldOm te kijken hoe het wereldje in elkaar steekt, kun je als scenarioschrijverthuis voorwerk doen op internet, bijvoorbeeld viawww.filmstart.nl.Deze paragraaf geeft een beknopt overzicht van het veld en waarje kunt netwerken. Hoe je dat laatste zou kunnen aanpakken, leesje in hoofdstuk 3.Schrijven voor televisieIn het algemeen kun je met een idee voor een televisieserie hetbeste naar een omroep (zie paragraaf 2.7) of producent/productiehuis(zie paragraaf 2.6) gaan. Bij de publieke omroepen krijgje als schrijver vooral te maken met de dramaturgen en hoofden-dramaen soms ook met een regisseur. Bij de commerciëleomroepen is de programmaleider vaak verantwoordelijk voorde dramaproducties. Sommige publieke omroepen en bijna allecommerciële besteden dramaproducties uit aan producentenof productiehuizen. Als uitvoerend producent zijn zij dan verantwoordelijkvoor het maken van de serie. Bij zo’n serie krijg jemeestal te maken met de uitvoerend of creatief producent, eendramaturg, een hoofdschrijver of een eindredacteur; niet met eenregisseur.w e g w i j z e r v o o r s c e n a r i o s c h r i j v e r s w a a r k o m i k b i n n e n ?40 41Schrijven voor filmIn het algemeen kun je met een idee voor een film het bestenaar een regisseur (zie paragraaf 2.5), speelfilmproducent (zieparagraaf 2.6) of het Filmfonds (zie paragraaf 2.8) gaan. Bij hetschrijven van een film krijg je vooral te maken met een regisseuren een producent. Bij het Filmfonds kun je ook te maken krijgenmet een intendant; er is er één voor de commerciële en éénvoor de artistieke speelfilm. Speelfilms zijn vaak lange trajecten,zo kostte het acht jaar om Abeltje, De tweeling en Kruistocht inspijkerbroek te realiseren.FondsenVoor de Publieke Omroep wordt veel televisiedrama ontwikkeldmet steun van het Mediafonds, zie www.mediafonds. De meestespeelfilms worden met steun van het Filmfonds geproduceerd,zie www.filmfonds.nl. Meer informatie over de fondsen staat inparagraaf 2.8. Beide fondsen hebben digitale nieuwsbrieven,waarop je je kunt abonneren met informatie over subsidietoekenningen.Op hun sites kun je de beleidsplannen en jaarverslagenlezen, met overzichten van alle activiteiten en interviews metfondsmedewerkers. Het Mediafonds organiseert ook activiteitenop het gebied van kwaliteitsverbetering en talentontwikkeling,zoals de Media@Sandberg masterclass in samenwerking methet Sandberg Instituut (www.sandberg.nl). Nuttig om je vakkenniste vergroten en te netwerken. Beide fondsen organiseren ook(nieuwjaars)borrels, ideale gelegenheden om mensen uit de sectorte ontmoeten. De fondsen hebben samen met de omroepenen het Binger Filmlab het Deltaplan Talent ontwikkeld.Stichting Co-productiefonds Binnenlandse Omroep (CoBO-Fonds)is er voor financiële bijdragen aan coproducties, ziewww.cobofonds.nl. Daarnaast initieert het CoBO-Fonds de ontwikkelingen productie van de Telefilm, onderdeel van het DeltaplanTalent. Het Rotterdams Fonds voor de Film en audiovisuele

media (RFF) levert facilitaire en financiële steun aan speelfilms,documentaires en tv-producties die geheel of gedeeltelijk in deregio Rotterdam worden geproduceerd, zie www.rff.rotterdam.nl.Het Lira Fonds verstrekt subsidies aan audio- en audiovisueleproducties, zoals hoorspelen en – in beperkte mate – films.Het Lira Fonds richt zich niet zozeer op debutanten, maar opprofessionele auteurs, zie www.lira.nl. Een overzicht van binnenenbuitenlandse fondsen vind je op www.filmfondsen.nl.BeroepsorganisatiesVoor een succesvolle start is het belangrijk te netwerken; relatiesaan te knopen. Een volgende vraag is: waar vind je relaties?De eerste logische stap voor een startende scenarioschrijveris (aspirant)lid worden van de beroepsorganisatie: het NetwerkScenarioschrijvers, zie www.netwerkscenario.nl. Als (aspirant)lidkun je op de website een ledenprofiel aanmaken. Het Netwerkorganiseert regelmatig bijeenkomsten samen met andereberoepsorganisaties, ideale gelegenheden waar je collegaschrijvers, regisseurs, dramaturgen en producenten kunt ontmoeten.Informatie over deze bijeenkomsten, lees je in de digitalenieuwsbrief van het Netwerk of op de website. Bij het Schrijfpaleiskunnen Netwerkleden op laagdrempelige wijze hun werk presenterenaan omroepen, producenten en theatermakers. Tevensis het Schrijfpaleis een plek waar je kennis kunt nemen van water in het veld speelt en is het een ideale ontmoetingsplaats voorschrijvers, dramaturgen, omroepen, regisseurs en producenten.De belangenvereniging voor film- en televisieregisseurs is deDutch Directors Guild (DDG), zie www.directorsguild.nl. Debelangen van speelfilm- en documentaireproducenten wordenbehartigd door de Nederlandse Vereniging van Speelfilmproducenten(NVS), zie www.speelfilmproducenten.nl. De verenigingvan Onafhankelijke Televisie Producenten (OTP) is eensamenwerkingsverband van een aantal middelgrote en grotew e g w i j z e r v o o r s c e n a r i o s c h r i j v e r s w a a r k o m i k b i n n e n ?42 43onafhankelijke televisieproducenten, zie www.otpnederland.nl.En Vedra (www.vedra.nl) is de vereniging voor dramaturgen.Op de websites van deze verenigingen kun je profielen vanleden vinden en een agenda. Voor sommige bijeenkomstenmoet je lid zijn, andere zijn openbaar.De NFTVM, de Vereniging van Nieuwe Film- & TV-Makers, ziewww.nftvm.nl, organiseert elke eerste maandag van de maandeen avond in de Amsterdamse bioscoop het Ketelhuis. Hier kunje makers uit alle disciplines ontmoeten. Als je lid bent kun je opde website een profiel aanmaken. De NFTVM geeft jaarlijks eenWHO-IS-WHO-boekje uit, met foto’s en gegevens van alle leden.De NFTVM organiseert ook jaarlijks de Dag van het TV- Idee,waar nieuwe televisiemakers hun tv-ideeën kunnen presenterenaan de publieke en commerciële omroepen en aan televisieproducenten.Dit pitchforum is een ideale gelegenheid om jedramaplan te presenteren en te netwerken.De NBF is de oudste belangenvereniging van film- en televisiemakersin Nederland, waarin vrijwel alle disciplines zijn vertegenwoordigd,zie www.nbf.nl. Het jaarboek van de NBF staat ookvol nuttige adressen van personen, bedrijven en organisaties diein de film- en televisiewereld opereren. Tot slot vertegenwoordigtde Federatie Filmbelangen verschillende (belangen)organisatiesin de filmsector, zie www.filmbelangen.nl.FestivalsFestivals zijn ideale gelegenheden om collega-schrijvers, dramaturgen,regisseurs en producenten tegen te komen en aan tespreken. Belangrijkste ontmoetingsplaats is het jaarlijkse NederlandsFilmfestival in Utrecht, zie www.filmfestival.nl, waar de helejaarproductie van de Nederlandse film wordt vertoond. Ga erheen en dompel je er een week onder; heel filmend Nederlandloopt daar rond. Bezoek screenings, talkshows, borrels, inter-

views, meetings et cetera. Het Netwerk houdt er de Dag van hetScenario en een Schrijfpaleis de Luxe, ideale gelegenheden omte netwerken. Voor (beginnende) scenarioschrijvers is MakersvoorMakers,zie www.binger.nl, een aanrader om feedback opeen project te krijgen van een onafhankelijke gerenommeerdevakgenoot.Een ander groot festival is het Internationaal Filmfestival Rotterdam,zie www.filmfestivalrotterdam.com. Onderdeel van Rotterdamis de CineMart, een ontmoetingsplaats voor filmmakers enfinanciers. Verder zijn er gespecialiseerde festivals zoals Cinekid(www.cinekid.nl), het jaarlijkse festival voor de jeugd met eenjaarlijks wisselend seminar voor scenaristen georganiseerd doorhet Netwerk, en het Holland Animation Film Festival (www.haff.nl) voor animatie. Voor een overzicht van alle festivals, ook voorinternetfestivals, zie www.film-festivals.nl.Lira, Contractenbureau en agentenZodra er werk van je uitgezonden gaat worden, is het belangrijkje aan te sluiten bij Stichting Lira. Lira beheert collectiefauteursrechten van schrijvers in Nederland, zie www.lira.nl. Terstimulering reikt Lira elke twee jaar de Lira scenarioprijs uit voorhet beste televisiescenario, ook een ideale gelegenheid om tenetwerken. Als je een contract wilt afsluiten met een opdrachtgever,kun je gratis advies krijgen van het Netwerk. Je kunt ookeen advocaat of een agent nemen. Agenten onderhandelen nietalleen over contracten, ze begeleiden je ook bij je carrière. Wil jeenkel iemand voor contractonderhandelingen, dan is het Contractenbureauzie www.contractenbureau.nl, een goedkopereoptie. Om je aan te kunnen sluiten bij het Contractenbureau, moetje of lid zijn van het Netwerk of aangesloten zijn bij Lira. Vraag(meer ervaren) collega’s naar hun ervaringen. Over rechten encontracten kun je meer lezen in hoofdstuk 4.w e g w i j z e r v o o r s c e n a r i o s c h r i j v e r s w a a r k o m i k b i n n e n ?44 45Opleidingen en workshopsVakopleidingen die filmmakers opleiden zijn de NederlandseFilm en Televisie Academie, de Rietveld Academie, de Hogeschoolvoor de Kunsten Utrecht, de Academie St. Joost en deWillem de Koningacademie. De opleidingen hebben jaarlijksviewings van hun afstudeerprojecten, een ideale gelegenheidom kennis te maken met nieuw talent. Daarnaast zijn er twee metoverheidsgeld gefinancierde werkplaatsen actief in de sector:het Binger Filmlab en het Nederlands Instituut voor Animatiefilm(NIAf). Op het moment van schrijven is het Sectorinstituut Film inde maak, waarin diverse instellingen een plaats zullen krijgen.Om je vakkennis te vergroten en ook om te netwerken, kun jeworkshops en lezingen volgen van bijvoorbeeld het NetwerkScenarioschrijvers, www.netwerkscenario.nl, of andere brancheorganisatiesen schrijfopleidingen. De Filmacademie heeft sinds2008 een masteropleiding, zie www.filmacademie.nl. Het BingerFilmlab organiseert regelmatig korte en lange cursussen voorscenarioschrijvers en script-editors, ziewww.binger.nl. Om op de hoogte te blijven kun je je abonnerenop hun digitale nieuwsbrief. De MEDIA Desk Nederland is eenopleidingsprogramma voor professionals uit de audiovisuelebranche in Europa, zie www.mediadesk.nl, ook zij verspreideneen digitale nieuwsbrief. Het is mogelijk om een financiëlebijdrage aan te vragen bij het Filmfonds voor het volgen vansommige van de opleidingen bij het Binger en de MEDIA Desk.Voor scenarioschrijvers zijn er daarnaast diverse particuliereopleidingen, zoals Scriptschool, zie www.scriptschool.nl, meteen uitgebreid aanbod van korte en langere cursussen. Vraagdeelnemers naar hun ervaringen.Als scenarioschrijver kun je ook aan de slag in het onderwijs.Kijk op www.beroepskunstenaarindeklas.nl voor informatieover de opleiding. Het is ook mogelijk om als creatieveling in

het bedrijfsleven aan de slag te gaan. Creativity2businessbemiddelt in creatieve oplossingen voor bedrijfsvraagstukken,zie www.creativity2business.nl.Wwik en Kunstenaars&CODe Wet Werk en Inkomen Kunstenaars (WWIK) is een regelingvoor startende of al beroepsmatig werkende kunstenaars, waarook (startende) scenarioschrijvers gebruik van kunnen maken.Voor meer informatie zie paragraaf 4.4. Als WWIK’er kom je bijKunstenaars&CO terecht, zie www.kunstenaarsenco.nl. Op hunwebsite www.beroepkunstenaar.nl kun je informatie vinden overhet ondernemerschap van kunstenaars en de film- en televisiewereld.Bij Kunstenaars&CO kun je trainingen en opleidingsprogramma’svoor kunstenaars volgen. Het Netwerk organiseertin samenwerking met Kunstenaars&CO en de DDG de cursus‘Regie over mijn beroepspraktijk’ voor scenarioschrijvers enregisseurs die hun beroepspraktijk willen professionaliseren enhun netwerk willen uitbreiden.2.2 Je eerste meters makenAls je een idee hebt, probeer dan voor jezelf de vraag te beantwoorden:voor welk medium schrijf je het? Is het een idee voorfilm, televisie of internet? De volgende vraag is: naar wie stuur jeje idee? En waar liggen kansen? De kans op realisatie wordt eenstuk groter als het aansluit bij de behoefte van een regisseur,producent, omroep of fonds. Onderzoek dus wat hun eisen enwensen zijn. Je kunt je zoektocht beginnen op internet. Probeerer achter te komen wat ze willen. Kijk wat ze maken en onderzoekzo wat de ‘identiteit’ is van een regisseur, producent ofomroep. Die identiteit is ook vaak gekoppeld aan een persoon.Dan helpt het om er achter te komen wie die persoon is. Voordatje aan het uitwerken van je idee begint, kan het handig zijnom te peilen of er interesse is. Doe navraag, een kort telefoontjew e g w i j z e r v o o r s c e n a r i o s c h r i j v e r s w a a r k o m i k b i n n e n ?46 47kan genoeg zijn: “zouden jullie geïnteresseerd zijn in …?” Is hetantwoord positief, dan kun je verder gaan met uitwerken en hetidee opsturen.Gelezen wordenDe volgende stap is dat je idee of script daadwerkelijk wordtgelezen. Probeer er achter te komen waar lezers op letten enwat ze willen lezen. Een scenisch treatment kan een producenthelpen te bepalen hoe duur een productie wordt. Hoe kijkt eendramaturg naar een filmscript voor het Filmfonds? Brigitte Baakein Plot: “Eigenlijk beoordeel je met het script de belofte van defilm. (…) Wat ik persoonlijk – niet als adviseur – van een filmvraag, is dat hij me emotioneert. (…) Hoofd, hart en buik moetenbevredigd worden. Als dat lukt heb je een topfilm.” Burny Bos inPlot: “Bij een goed script moet je meegaan in wat je leest. En alsdat goed is, wil je doorlezen en dan begint er iets. Pas in tweedeinstantie ga ik kijken naar structuur. Je moet gegrepen wordendoor de personages.” Afgezien van een goed idee, willen lezersook vakkennis lezen; een goede structuur, levendige scènes,sprankelende dialoog, driedimensionale karakters et cetera.Waar letten juryleden op bij een wedstrijd? Voor elke wedstrijdis dat natuurlijk anders, maar om een idee te krijgen, kijk bijvoorbeeldnaar een overzicht van de criteria voor de Prix JeunesseInternational voor kindertelevisie, op www.prixjeunesse.de onderFestival/Judging Criteria. Meer over de presentatie van je ideekun je lezen in hoofdstuk 5.Een goed idee kan over alles gaan. Met vakkennis kun je elk diepgevoeld dilemma, hoe klein ook, in tekst vertalen. Vaak is het zinnigom context te creëren. Waarom ben je zo bevlogen, wat is jepassie en urgentie? Als het goed is, wordt de noodzaak duidelijkvanuit het verhaal en de personages, maar het kan ook in eenbegeleidend schrijven. Dat hoeft niet lang te zijn, dat kan in eenpaar zinnen. Zorg verder voor de juiste lay-out, vorm, spelling en

grammatica. Als er eisen worden gesteld aan wat je moet inleveren,bijvoorbeeld bij een prijsvraag, zorg dan dat je dat aanlevertwat gevraagd wordt. Dat toont je professionaliteit. Respecteerdeadlines of neem anders tijdig contact op.Een eerste openbaar makingVeel regisseurs, dramaturgen, producenten en productiehuizenzijn op zoek naar schrijvers met ideeën. Het helpt natuurlijk als jeal een staat van dienst hebt, maar ook een afgeronde opleidingopent deuren. Je moet ook niet bang zijn om eens op iemand afte stappen. Vraag aan meer ervaren collega’s hoe zij begonnenzijn. Je zult een hoop tijd en moeite moeten investeren en uiteindelijkis het voor iedereen een individuele zoektocht. Tijs vanMarle: “Ik ben vol enthousiasme aan alle wedstrijden gaan meedoen.Voor KORT! heeft dat nooit iets opgeleverd, maar voor deeerste serie One night stands werd ik twee (!) keer uitgekozen.Uiteindelijk is Au Cigogne! ook echt gemaakt, en geregisseerddoor Margien Rogaar die ik van de Filmacademie kende.”De meest geëigende manieren om een eerste openbaarmakingte realiseren zijn:• Een goed script schrijven.• Aan ‘wedstrijden’ voor nieuw talent zoals KORT!, One night standof Kind en kleur meedoen.• Aan een lopende serie meeschrijven.w e g w i j z e r v o o r s c e n a r i o s c h r i j v e r s w a a r k o m i k b i n n e n ?48 49vooral geïnteresseerd zijn in talent. Goede scripts worden misschienniet altijd in productie genomen, maar goede schrijversworden bijna altijd opgemerkt.2.3 Schrijven voor eentalentontwikkelingsplanOm filmtalent zo goed mogelijk te ontwikkelen, hebben fondsen,omroepen en Binger Filmlab de handen ineengeslagen en hetDeltaplan Talent ontwikkeld. Er wordt benadrukt dat het Deltaplangeen voorgeschreven route is, maar een landschap metverschillende stromen waarin makers, afhankelijk van talent, temperamenten voorkeur, zelf hun weg kunnen vinden. Als startendscenarioschrijver heb je jaarlijks bij het Deltaplan de meeste kansbij:• KORT!: tien korte films van maximaal 10 minuten, ook animatie.• One night stand: acht 50-minuten films.Deze projecten bieden de vrijheid om te experimenteren, stimulerenauthenticiteit en oorspronkelijkheid. Deze projecten biedenjaarlijks nieuwe kansen. De deadlines en hoe je een project moetaanleveren kun je vinden op de sites van de fondsen. Voordat jezelf iets opstuurt, is het handig om naar al gerealiseerde eindproductente kijken. Vraag collega’s naar hun ervaringen. Legbijvoorbeeld een dossier aan met ideeën.Een goed script of een goed idee is je beste visitekaartje. Je kuntop eigen initiatief een script voor een lopende serie schrijven,een schaduwscript (ook wel specscript genoemd) of een scriptnaar een eigen idee om iets van je eigen stijl of toon te laten zien.Vervolgens kun je dat script opsturen naar de desbetreffendeomroep of producent. Ook al wordt er met je script of idee nietsgedaan, het kan toch iets opleveren, zoals een schrijfopdrachtvoor iets soortgelijks. Bedenk dat omroepen en producentenVoor KORT! kan een aanvraag alleen worden ingediend door eenervaren, in Nederland gevestigde producent. Gevraagd wordt:• een scenario,• een synopsis van maximaal één pagina,• een logline, een samenvatting van de film in maximaal drie zinnenin het Nederlands,• een toelichting van regisseur en producent,• curriculum vitae makers,

• eerder gerealiseerd werk (dvd/vhs),• een volledig ingevuld aanvraagformulier en begrotingsmodel; tevinden op www.cinema.nl/kortefilm.Voor One night stand wordt gevraagd:• een synopsis, inclusief logline, van maximaal twee pagina’s,• een korte visie op regie om een beeld te geven van de persoonlijkestijl,• curriculum vitae van scenarist en regisseur,• eerder gerealiseerd werk (dvd/vhs),• een volledig ingevuld aanvraagformulier; te downloaden viacinema.nl/one-night-stand. Hier vind je ook de richtlijnen envoorwaarden.Een goed idee of script is natuurlijk het belangrijkst, maar hoemeer je je project kunt optuigen, bijvoorbeeld samen met meerervaren makers, hoe meer kans je maakt. Aan de andere kant zijndit projecten die juist bedoeld zijn voor nieuw talent. Kijk naarde staat van dienst van de eerder geselecteerden. Ook al wordthet niet gevraagd, als schrijver is het ook zinnig om een (korte)toelichting te schrijven met daarin het waarom, jouw passie,noodzaak et cetera.De selectie van KORT! gebeurt op basis van uitgeschrevenscenario’s, waarbij narratieve films, die op originele wijze hetscenario verbeelden, de voorkeur hebben. Nadrukkelijk wordtook gekeken naar de filmische potentie van het scenario en decreativiteit en durf van de maker(s). Een regievisie is daarom eenvereiste.One night stand richt zich op ‘nieuwe’ regisseurs in combinatiemet zowel meer als minder ervaren schrijvers. Van regisseurswordt, naast een relevante opleiding, verlangd dat zij minimaaléén gerealiseerde (korte) fictiefilm op hun naam hebben staan.Van scenaristen moet tenminste één drama- of filmscenario zijnw e g w i j z e r v o o r s c e n a r i o s c h r i j v e r s w a a r k o m i k b i n n e n ?50 51gerealiseerd. Een eindexamenfilm telt ook mee als gerealiseerdwerk. Als een beginnend scenarist met een ervaren regisseurindient, weegt de laatste zwaar mee bij de beoordeling.Als schrijver kun je ook zonder regisseur een project voor eenOne night stand inleveren, maar het is aan te bevelen om als duoiets in te dienen. Bij One night stand worden twee keer zoveelprojecten ontwikkeld als gemaakt, maar ook als je de volgenderonde niet haalt, heb je toch de mogelijkheid gehad om betaalden onder begeleiding een scenario te ontwikkelen. Zie ookwww.cinema.nl/one-night-stand/artikelen en www.omroep-vara.nl/One-Night-Stand.Daarnaast biedt het Deltaplan Talent jaarlijks kansen aan scenario-schrijvers(nieuw en bewezen talent) met:1 Artistieke speelfilm: zes artistieke lange speelfilms, waarvan éénvoor nieuw talent – De oversteek (eerste of tweede film) – en drievoor bewezen toptalent (tweede of derde film).2 Cinema Junior: één kwaliteitsfilm voor jeugd (voor bewezentalent).3 Telefilm: zes films gericht op breed publiek (voor bewezentalent).Ook De oversteek biedt een beginnend scenarioschrijver kansen.Maar meer nog dan bij de twee voorgaande projecten, zulje je project moeten optuigen, gezien de staat van dienst van deeerder geselecteerden. Eerder gerealiseerd werk wordt meegewogen.Kind en kleurKind en kleur is een project van het Mediafonds. Aan dit projectwerken Z@pp en de publieke omroepen mee. Het is eenopleidingstraject gericht op verhalen die zijn geworteld in demulticulturele samenleving. Scenarioschrijvers worden getrainden begeleid bij het schrijven van een scenario voor een kort

jeugddrama. Het is bedoeld voor schrijvers die goed thuis zijn inNederland, maar zich – bijvoorbeeld door eigen ervaring – ookkunnen verplaatsen in de belevingswereld van kinderen met eenandere culturele achtergrond. Kind en kleur heeft inmiddels vijfedities achter de rug en er zijn ruim dertig scripts daadwerkelijkgeproduceerd, of in productie. Voor een beginnend scenarioschrijvereen ideale gelegenheid om een script voor jeugddramate ontwikkelen onder begeleiding van professionals en tevenseen kans op een daadwerkelijke productie en vertoning.2.4 Schrijven voor een lopendetelevisieserieVoor een lopende serie schrijven betekent werken in eenbestaand format of sjabloon. Maar ook binnen die beperkingenmoet het mogelijk zijn om ‘jouw’ verhaal te vertellen. Solliciteerbij een serie waar je affiniteit mee hebt, waar je zelf graag naarkijkt; dat maakt het als het goed is een stuk makkelijker. Bedenkook: als je voor een opdrachtgever gaat schrijven, ben je danwel in staat te voldoen aan die opdracht? Wil je dat eigenlijk wel?Vraag collega’s naar hun ervaringen.De grootste opdrachtgevers voor scenarioschrijvers zijn deproducenten van dagelijkse series. Deze series, ook de regiosoaps,bieden beginnende schrijvers een kans. Marc Linssen,creatief hoofd van ScriptStudio (Endemol), waar de scripts vanonder andere Gtst, Onderweg naar Morgen en Julia’s Tangoworden geschreven: “We zijn altijd op zoek naar schrijvers. Werkopsturen is prima en als ik iets lees wat goed is, nodig ik iemandsneller uit. Je moet affiniteit met het genre hebben, het kennenen snappen. Nieuwelingen beginnen met dialogen schrijven. Zehebben zeker acht schaduwscripts nodig om het in de vingers tekrijgen en betaald aan de slag te gaan. We zijn een opleidingsinstituut,bij ons kun je heel veel meters maken, wat van cruciaalw e g w i j z e r v o o r s c e n a r i o s c h r i j v e r s w a a r k o m i k b i n n e n ?52 53belang is voor een schrijver. Je ziet heel snel terug wat je hebtgeschreven en daar word je het snelst beter van.”Het is aan te raden ook hier eerst weer voorwerk te doen. Kijkafleveringen, het liefst meerdere malen, en analyseer hoe eenaflevering geschreven is. Wie zijn de hoofdpersonen? Wat voorverhalen worden er verteld? Hoeveel verschillende verhaallijnenbevat een aflevering? Hoe wordt een verhaallijn opgebouwd?Hoeveel wendingen zijn er? Analyseer vervolgens je eigen idee.Is jouw idee consistent met de toon van de serie? Gaat je verhaalover een hoofdpersonage van de serie, in plaats van over een‘nieuw’ voor je verhaal geïntroduceerd personage? Is je verhaalorigineel of heeft het een originele twist? Bij het verder uitwerkenis het handig om ook aan de productieomstandigheden tedenken. Wat zijn de mogelijkheden? Is het je duidelijk hoe ‘duur’of ‘goedkoop’ je moet schrijven?Zeker bij dagelijkse series wordt er veel en vaak in teamverbandgeschreven. Maar ook voor wekelijkse langlopende serieswordt er steeds meer volgens het systeem van een writersroomgewerkt; gezamenlijk aan ideeën werken voor afleveringen. Hetgaat er om als schrijver bij een team te komen waarin je ‘past’.Vraag ook hier collega’s naar hun ervaringen.Bij het schrijven voor een lopende serie, hebben veel menseniets over je werk te zeggen. Lopende series stellen aan (nieuwe)schrijvers heel concrete eisen. De makers weten immers watgoed voor hun serie is. Je moet goed begrijpen waarom dingenzijn zoals ze zijn; over het algemeen is daar wel een redenvoor. De paradox is dat je iets moet toevoegen wat authentiek is,binnen de grenzen die gesteld worden door de leidinggevende– dat kan de hoofdschrijver, creatief producent of eindredacteurzijn. Uiteindelijk moet je ze kunnen geven wat zij willen, hun suggestiesovernemen en er tegen kunnen dat je af en toe herschrevenzult worden.

2.5 RegisseursDe meeste regisseurs zijn altijd op zoek naar goede en nieuweideeën; ook als beginnend scenarioschrijver kun je dus met jeidee naar ze toe stappen. Ook hier is het weer zinnig om voorwerkte doen. Voor een overzicht van regisseurs en hun werk kunje www.directorsguild.nl, www.nftvm.nl en www.filmstart.nl raadplegen.Kijk ook in de overzichten van de fondsen wie wat en metwie doet. Vraag collega’s naar hun ervaringen met regisseurs.Als (aspirant)lid van het Netwerk kun je een bericht plaatsen,dat je bijvoorbeeld een regisseur zoekt, op het prikbord vanwww.netwerkscenario.nl.Bedenk voordat je iets opstuurt: welke regisseur past het bestbij mijn idee? Ga vooral op zoek naar een regisseur met wiehet ‘klikt’, met wie je graag wil samenwerken. Een idee kan vanbeiden komen, daar moet je als schrijver ook open voor staan.Vervolgens ga je dat idee uitwerken. In die fase is het ontzettendbelangrijk dat de scenarist en de regisseur heel nauw metelkaar samenwerken. Het is de kunst om op elkaars golflengte tekomen. Daar gaat meestal veel tijd in zitten, maar als het lukt, zieje dat vaak ook aan het eindresultaat.Het ontwikkelen van een scenario voor een speelfilm, korte filmof een One night stand in samenwerking met de regisseur is inprincipe ideaal. Hij of zij kan je dan nog tijdens het schrijven voedenmet ideeën over de stijl van vertellen en het in beeld brengen,over de toon en karakterisering van de hoofdpersonages.Zo krijg je als schrijver direct feedback van degene die uiteindelijkmet je scenario aan de slag gaat. Dat kan soms ook lastig zijn,omdat je met de regisseur in een niet geheel gelijke verhoudingstaat. In de praktijk heeft de regisseur het laatste woord in deuiteindelijke scriptbeslissingen, omdat hij of zij met het script opde set zal staan.w e g w i j z e r v o o r s c e n a r i o s c h r i j v e r s w a a r k o m i k b i n n e n ?54 55De samenwerking verloopt vaak goed als zij gebaseerd is opwederzijds respect voor elkaars ideeën en inbreng, vertrouwenen een open houding. En als de regisseur je duidelijk kan makenwaarom hij of zij dingen anders wil dan jij hebt geschreven. Somsmoet je als schrijver juist aan de bel trekken, bijvoorbeeld als deregisseur niet weet wat hij of zij wil, of daar pas na tien versiesachterkomt.Tijdens het werken in de driehoek scenarioschrijver-producentregisseur,is het belangrijk om te weten met wie en voor wie jeschrijft. Wie beoordeelt je scenario en aan wie moet je verantwoordingafleggen?2.6 Producenten en productiehuizenDe meeste producenten of productiehuizen zijn steeds op zoeknaar goede en nieuwe ideeën. Ook als beginnend scenarioschrijverkun je dus met je idee naar ze toe stappen. Voor eenoverzicht van producenten zie www.speelfilmproducenten.nl,www.otpnederland.nl, www.nftvm.nl en www.filmstart.nl. Zo kunje zien wat ze gerealiseerd hebben en waarin ze gespecialiseerdzijn. Vraag aan collega’s naar hun ervaringen met producentenen productiehuizen.Om een idee te krijgen wat het producentenvak inhoudt, kun jeDe filmproducent, Handboek voor de praktijk van Carolien Kroon& Stinette Bosklopper lezen. Of download de NVS-brochure vanhun website: Speelfilm in Nederland: Over de exploitatie van filmsen de auteursrechtelijke positie van de producent. Rob Arends(NFTA) in Plot: “Filmmaken is altijd een combinatie van een aantalfactoren: wie past bij welk script? Welke acteurs? Welke regisseur?De producent moet de omstandigheden creëren waarin deverschillende disciplines zo goed mogelijk tot hun recht komen.Die keuzes zijn van levensbelang.”

Met wie je als schrijver in zee gaat, is erg belangrijk. Neem nietde ‘makkelijkste’ weg door naar bekenden of grote namen testappen, maar ga op zoek naar een producent met wie het ‘klikt’,iemand die dezelfde film of tv-serie wil maken als jij. Besef wel,zodra je voor een producent hebt gekozen, zit je er aan vast. Meteen producent kun je je plan niet meer in volledige vrijheid ontwikkelen.Aan de andere kant kan een producent je ook tijdenshet schrijven voeden met zijn of haar ideeën. Het liefst stappenproducenten er zo vroeg mogelijk in, als er sprake is van eenidee of synopsis. Realiseer je dat een producent vaak maar éénbelang heeft: het maken van films of tv-producties. Alleen metproduceren kan hij of zij geld verdienen. Producent Michiel deRooy in Plot: “Vaak dwingen financiële omstandigheden producentenom vrijwel meteen als de financiering rond is te gaanproduceren. Dit is jammer. Een beter uitgewerkt script leidt altijdtot een betere film.”In de beginfase kun je als schrijver de uitwerking tot een succesvoleindproduct niet garanderen. De meeste producenten willenof kunnen het zich niet permitteren een financieel risico te lopen;zij weten ook niet zeker of het eindresultaat een succes wordt.Maar je idee vertegenwoordigt wel een zekere waarde. Daaromproberen ze soms de (schrijf)prestatie en het eigendom van hetidee, te scheiden. Houd dit in je achterhoofd en wees voorzichtigmet het overdragen van je rechten, zie ook hoofdstuk 4.Hoe moet je een producent benaderen? Frans van Gestel (IDTVFilm) in Plot: “Per mail of telefoon met een synopsis of anderdocument waaruit de potentie van het plan blijkt en liefst in eenvroeg stadium van ontwikkeling.” Producenten gaan met je inzee als je plan ze persoonlijk aanspreekt, als er noodzaak uit jeplan spreekt, als het kwaliteit heeft en als ze het idee hebben datze constructief met je kunnen samenwerken. Ook moet een planpassen in hun planning en moeten het budget en de financieringw e g w i j z e r v o o r s c e n a r i o s c h r i j v e r s w a a r k o m i k b i n n e n ?56 57realistisch zijn. Is het onder te brengen bij een omroep? Krijg jeeen fonds mee? Ook kijken ze naar je cv; wat heb je gedaan, watis er eerder van jou als schrijver gerealiseerd?Reinier Selen (Rinkel Films) in Plot: “Je moet wat zien in hetplan, je moet een persoonlijke klik hebben met mensen, en alsje iemand nog niet kent, moet de inschatting die je hebt vanzijn talent passen bij het plan. Een scenarioschrijver moet eenrealistische inschatting hebben van de grootte van het plan inrelatie tot zijn trackrecord. Er zijn schrijvers die misschien weleen geniaal plan hebben, maar nog nooit eerder iets van hunhand hebben zien verfilmd, terwijl de film misschien tien miljoeneuro gaat kosten. Dan heeft het vaak niet eens zin om er over tepraten, tenzij de schrijver bereid is om zijn zelfstandigheid op tegeven en samenwerking met een andere schrijver te zoeken.”2.7 OmroepenBij de commerciële omroepen is de programmaleider vaak verantwoordelijkvoor de dramaproducties en wordt de ontwikkelingvan dramaproducties uitbesteed aan producenten of productiehuizen(paragraaf 2.6). De Publieke Omroep wordt sinds een paarjaar centraal aangestuurd. Elke omroep, ieder autonoom en metde eigen identiteit, zendt in principe uit op alle netten. Globaalis Nederland 1 bedoeld voor een breed publiek, Nederland 2informeert en vereist enige aandacht van de kijker en Nederland3 is voor jongeren en experimenten. Op www.beroepkunstenaar.nlvind je een overzicht van de publieke omroepen en hundrama-afdelingen en commerciële omroepen. Op de websitesvan de omroepen vind je informatie over hun identiteit en hunprogramma’s. Op de sites van de regionale omroepen vind jeinformatie over regiodrama, zie www.roosrtv.nl, de site van hunkoepelorganisatie. Voor een overzicht van alle omroepen, ook decommerciële, zie www.televisie-links.nl. Vraag aan collega’s naarhun ervaringen.

Hoe krijg je je drama-idee op televisie bij de Publieke Omroep?Voorafgaand aan ieder televisieseizoen komen de netcoördinatorenmet een gedetailleerd schema met omschrijvingen vanprogramma’s waarvoor geld beschikbaar is, zogenaamde slots.In een slotomschrijving staat het soort programma, waar enwanneer het zal worden uitgezonden, en voor welke doelgroephet bedoeld is. Voor drama bepaalt de netcoördinator vooraf hetformat en het genre, komedie of drama, de lengte van het programmaen hoeveel kijkers het moet trekken.De omroepen kunnen intekenen op deze slots en vervolgensgaan zij brainstormen met schrijvers, regisseurs en productiehuizenover ideeën. Deze plannen worden verder uitgewerktin treatments en scripts. Uiteindelijk pitchen alle omroepen hunplannen aan de netcoördinatoren, die vervolgens een keuzemaken. Het kan voorkomen dat zowel de omroep als het net eenontwikkelingsbedrag investeren. Hedwig Agterbos, dramaturgbij Idtv Film in Plot: “We hebben in drie maanden tijd een dramaserievoor Nederland 1 ontwikkeld die meer dan een miljoenkijkers moet trekken. Er moest liggen: een scenario, vier synopsissen,een karakterdossier en we hebben een pilot gemaakt. Jemoet heel wat investeren voor je groen licht krijgt. De netcoördinatorkan kiezen uit vier pitches.”Simone van den Ende, eindredacteur drama van de AVRO in Plot:“We krijgen voortdurend scripts opgestuurd van productiehuizenen schrijvers. Die lezen we en dan kijken we wat we willen énkunnen ontwikkelen. Vervolgens kijken we of er ook daadwerkelijkplek vrij is op het net, omdat we met vele omroepen zijn en erslechts beperkt geld en uitzendslots beschikbaar zijn. Er wordtook gekeken naar wie al een lopende serie heeft en wie er aande beurt is om een grote serie of komedie te maken. Ik adviseermensen als ze bellen of mailen, om het script op te sturen.Wij lezen het, kijken of het geschikt is voor de AVRO en of hetw e g w i j z e r v o o r s c e n a r i o s c h r i j v e r s w a a r k o m i k b i n n e n ?58 59kwaliteit heeft; daarna kijken we of er behoefte en plek is bij deverschillende netten.”Wat zijn de kansen voor beginnende scenarioschrijvers om huneigen idee gerealiseerd te krijgen? Agterbos: “Je moet in eersteinstantie toch wel veel meters maken. Ga eerst meeschrijven aanandere series, ervaring opdoen, wil je een lange serie kunnendragen. Het is echt iets anders dan een KORT! of een One nightstand.” Van den Ende is het daarmee eens. “Op onze serie Wegaan nog niet naar huis, geproduceerd door Endemol – zetten wenaast een paar senior schrijvers ook een aantal junior schrijvers.Dan lezen wij de scripts en dat wordt dan teruggekoppeld naardie schrijvers.” Agterbos: “Met onbekende schrijvers moeten wemeer uit de kast trekken. Zonder producent kan een schrijverniet veel meer, omdat omroepen geen eigen potje meer hebbenvoor ontwikkeling.”Eindredacteuren drama Gemma Derksen (NCRV) en BrigitteBaake (KRO) in Plot: “Een afdeling Drama die een goed productwil leveren, heeft creatieve en talentvolle schrijvers hard nodig.Het is vooral belangrijk om in het begin van een samenwerkingervoor te zorgen dat alle neuzen dezelfde kant uitstaan. Als ersprake is van twee verschillende verhalen, moet dat wordenopgelost, óf de wegen scheiden zich. Drama blijft teamwork. (…)Een project dat ongevraagd binnenkomt, kan afgewezen wordenop grond van gebrek aan kwaliteit, maar het kan ook zijn dat hetniet binnen het beleid van de omroep past, of om andere redenenniet haalbaar is. (…) Door dit voor schrijvers ondoorzichtigekrachtenveld ontstaan wel eens verkeerde verwachtingen. Alsbeginnende schrijver met een onervaren regisseur en onbekendeproducent maak je bijvoorbeeld niet zoveel kans in eenproject als de Telefilm.”

2.8 FondsenHet Nederlands Fonds voor de FilmDe missie van het Filmfonds is:• het stimuleren van de filmproductie in Nederland, met nadruk opkwaliteit en diversiteit;• het bevorderen van een goed klimaat voor de Nederlandse filmcultuur.Het fonds geeft filmmakers financiële steun bij het ontwikkelen,realiseren en distribueren van films. Het is betrokken bij detotstandkoming van lange speelfilms, documentaire films, experimentelefilms, korte films en animatiefilms. Daarnaast geefthet fonds geld voor bijzondere activiteiten op filmgebied, zoalshet Schrijfpaleis en de Dag van het Scenario van het Netwerk. In2009 bedraagt het subsidiebudget voor activiteiten van het fondsruim vierendertig miljoen euro.Voor actuele informatie over nieuwe of gewijzigde regelingen ende volledige voorwaarden, zie www.filmfonds.nl. Als je vragenhebt, kun je het fonds bellen.Hieronder een beknopt overzicht van de mogelijkheden vooreen scenarioschrijver om subsidie te verkrijgen, met twee aantekeningen.Je kunt een project niet tegelijkertijd bij verschillendeloketten indienen. Daarnaast worden intendanten voor twee jaaraangesteld en elke intendant geeft daar een andere invulling aan;criteria kunnen dus veranderen.1 Ontwikkeling speelfilm via de commercieel intendantDe scenario- en/of treatmentontwikkelingsbijdrage kan alleenworden aangevraagd door een team van producent-regisseurscenarist.De producent of regisseur kan ook (co)scenarist zijn.Als de producent en/of regisseur en/of scenarist betrokken isgeweest bij succesvolle films, is dat een pre.w e g w i j z e r v o o r s c e n a r i o s c h r i j v e r s w a a r k o m i k b i n n e n ?60 61Wat wordt in 2009 gevraagd?• Beschrijf in maximaal 250 woorden het concept van de film enwaarom dit tot een commercieel succes zal leiden.• Beschrijf de film in maximaal 50 woorden (logline), beschrijf hetgenre en je primaire publieksdoelgroep(en) voor de bioscoop.• Beschrijf het verhaal in maximaal 500 woorden.• Indien aanwezig: een (mini) treatment of scenario.• Curriculum vitae.2 Ontwikkeling speelfilm via de ar tistiek intendantAlleen makers met aantoonbare speelfilmervaring kunnen eenproject indienen. Er worden alleen projecten geselecteerd waareen regisseur zich aan heeft gecommitteerd. Voor een treatmentbijdragehebben de makers geen producent nodig. Indiengewenst kan de intendant in een volgende fase de makers helpenmet het zoeken naar een geschikte producent.Wat wordt in 2009 gevraagd?• In maximaal 2500 woorden: de grove contouren van de beoogdefilm schetsen én – heel belangrijk – de persoonlijke motivatie vande makers verwoorden.• Beeldmateriaal, indien relevant.• Curriculum vitae.3 Ontwikkeling speelfilm via de commissieAlleen producenten kunnen aanvragen. Debuterende scenarioschrijversof regisseurs wordt aangeraden om een aanvraag in tedienen in combinatie met een ervaren producent en omgekeerd.Een project moet voldoen aan het uitgangspunt van de UitvoeringsregelingLange Speelfilm, zie www.filmfonds.nl. Daarnaverricht het fonds een artistiek-inhoudelijke toets op grond vandrie criteria:• De originaliteit en authenticiteit van de film (kwaliteit film).• De soliditeit en uitvoerbaarheid van het filmplan, zoals de visie

van de regisseur, de visualisering en de kunstzinnige (artistieke)potentie en/of de potentie om een breed publiek te bereikendoor de toegankelijkheid.• De staat van dienst en het vakmanschap van de makers (hoeveelheidfilms, successen).Scenario-ontwikkeling bij de commissies Speelfilm of Jeugd ismogelijk voor alle stadia van ontwikkeling van een speelfilm: vande uitwerking van een synopsis of treatment, tot het herschrijvenvan een scenario. Het fonds onderscheidt ‘ervaren’ en ‘niet-ervaren’scenaristen. Een ervaren scenarist heeft als hoofdscenaristminimaal één geproduceerde speelfilm of twee geproduceerdetelevisieproducties van minimaal vijftig minuten geschreven. Hetis mogelijk voor een onervaren scenarist om een bijdrage aante vragen voor scriptcoaching door een ervaren Nederlandsedramaturg, scripteditor of ervaren scenarist.4 Onderzoek en Ontwikkeling (O&O)Het Filmfonds steunt projecten voor film en nieuwe media die:• experimenteren en/of grenzen verleggen;• de relatie tussen film en andere kunstdisciplines en/of nieuwemedia onderzoeken.Aanvragen kun je zonder producent. De aanvrager moet welaantoonbare, relevante ervaring hebben in de professionelefilmpraktijk, professionele televisiepraktijk, media of beeldendekunst óf een opleiding in die richting hebben gevolgd. En deaanvrager moet tenminste twee jaar in Nederland zijn gevestigd.Wanneer de totale productiekosten 25.000 euro of meer bedragen,moet er worden samengewerkt met een ervaren producentof moet de aanvrager zelf genoeg aantoonbare productie-ervaringhebben. Bij twijfel kun je overleggen met een fondsmedewerker.w e g w i j z e r v o o r s c e n a r i o s c h r i j v e r s w a a r k o m i k b i n n e n ?62 63Criteria waarop beoordeeld wordt zijn:• kwaliteit en inzichtelijkheid van het plan;• artistieke potentie;• onderzoekend en/of grensverleggend karakter.Toepassing van alle huidige beschikbare beelddragers is toegestaan,mits het eindresultaat geschikt is voor vertoning aan eenpubliek: in bioscopen of filmtheaters, in musea of galeries of viacd-rom of internet. Het gebruik van technisch innovatieve middelenmoet geen doel op zich zijn, maar moet worden aangewendom tot een andere vorm of inhoud te komen.5 Vrijplaats schrijftalentIn het kader van talentontwikkeling introduceert het Filmfonds denieuwe regeling Vrijplaats schrijftalent. Voor schrijvers die reedstwee scenario’s hebben geschreven van gerealiseerde speelfilms.MediafondsHet Mediafonds bevordert de ontwikkeling en productie vanartistiek hoogwaardige programma’s van de publieke landelijkeen regionale omroep. Het fonds verstrekt subsidies voor radio- entelevisieprogramma’s op de volgende terreinen: drama, documentaire,speelfilm, jeugd, nieuwe media en podiumkunsten. Hetfonds stimuleert ook nieuwe genres, zoals videoclips en games.In 2008 werd voor ruim 16 miljoen aan subsidies verstrekt. HetMediafonds subsidieert het Schrijfpaleis van het Netwerk.SubsidiecriteriaHet Mediafonds verstrekt subsidies voor de ontwikkeling en/ofproductie van radio- en televisieprogramma’s en programmamateriaal(e-cultuur) ten behoeve van de landelijke en regionalepublieke omroepen. Het moet gaan om culturele producties dieniet alleen bijzonder zijn, maar ook van hoogwaardig artistiekgehalte en overwegend van Nederlandse origine. Voor de regioworden alleen ontwikkelingssubsidies verstrekt en moet er een

zeker regionaal belang zijn. Voor actuele informatie over nieuweof gewijzigde regelingen en de volledige voorwaarden, ziewww.mediafonds.nl. Als je vragen hebt, kun je het fonds bellen.Ontwikkelingssubsidie voor televisie- en radiodramaVoor scenarioschrijvers is de ontwikkelingssubsidie interessant.De ontwikkelingssubsidie kan ook worden aangevraagd doorderden, mits deze een verklaring van een publieke omroeporganisatiekunnen overleggen waaruit blijkt dat deze het verzoeksteunt. Derden zijn vaak producenten en productiehuizen, maarhet kan ook gaan om een scenarioschrijver alleen of in combinatiemet een regisseur, mits een omroep de aanvraag steunt.De aanvraag wordt beoordeeld op de artistieke kwaliteit van hetplan. Daarbij is het auteurschap van de maker van belang: wat isde persoonlijke visie van de maker op zijn onderwerp? Eerderwerk wordt meegewogen, er wordt veel belang gehecht aan devraag ‘waarom deze scenarist bij dit plan’ en aan een goed uitgewerktwerkplan. De ontwikkelingssubsidie wordt verstrekt voorhet schrijven van scenario’s voor radio- en televisiedramaseriesen single plays, en voor speelfilms alleen in het kader van hetDeltaplan Talent, zie paragraaf 2.3.Wat vraagt het Mediafonds bij een ontwikkelingssubsidie voorradio- en televisiedrama van een scenarioschrijver?• Voor een single play: de synopsis, het treatment, een beschrijvingvan de belangrijkste personages en van de toon en sfeer, enproeven van dialogen van ten minste twee scènes.• Voor een lange tv- of radiodramaserie: synopsissen en treatmentsvan alle afleveringen, proeven van dialogen van ten minstetwee scènes, (eerste) versies van al geschreven afleveringen(indien aanwezig) en beschrijvingen van de belangrijkste personagesen van de toon en sfeer.• Een toelichting van de schrijver en (indien bekend) beoogdregisseur met betrekking tot de visie op het scenario, het genre,w e g w i j z e r v o o r s c e n a r i o s c h r i j v e r s w a a r k o m i k b i n n e n ?64 65de te kiezen cinematografische vorm en structuur, de ideeënover de casting van de belangrijkste rollen en de visie op debelangrijkste personages. Het is belangrijk dat uit de toelichtingblijkt waarom het beoogde programma bijzonder is en van hoogwaardigeartistiek kwaliteit.• Een cv van de makers.• Voor schrijvers van wie nog niet eerder scenario’s zijn gerealiseerd,een motivatie van de aanvrager voor de keuze van dezeauteur.• Gegevens met betrekking tot de gewenste dramaturgische begeleiding.• Een werkplan.• Indien tevens subsidie voor research wordt gevraagd: eenomschrijving van de aard van de research en te raadplegendeskundigen en een schatting van de daarmee gemoeide tijd inweken/dagen.• Eén of maximaal twee dvd’s van eerder gerealiseerde productiesmet een toelichting van de maker(s) ten aanzien van de vraagin hoeverre deze representatief zijn voor het project waarvoorsubsidie wordt gevraagd.• Indien het een adaptatie van een bestaand werk betreft: bewijsstukkenmet betrekking tot (optie-)rechten.AfwijzingenBij een afwijzing van een fonds is het advies op papier eensamenvatting van een lange discussie. Je kunt altijd een gesprekaanvragen. Je leert ervan en je hebt recht op een toelichting ofom zelf een toelichting te geven. De beoordelaars kunnen hetniet gesnapt hebben, misschien staan sommige gedachten nietgoed in het verhaal. Je kunt niet verwachten dat de lezer begrijptwat je allemaal in je hoofd hebt. Soms kun je dan wel de passieen fascinatie duidelijk maken.Als je bij het Deltaplan Talent niet bent uitgekozen, volgt er geengesprek. Dit geldt namelijk formeel niet als afwijzing.

2.9 Van animatie tot videoclipsIn de deze paragraaf volgt een overzicht van andere terreinenwaar (beginnende) scenarioschrijvers ervaring op kunnen doen.AnimatieAnimatiefilms worden steeds populairder en ook in Nederlandgroeit deze sector. Het Filmfonds, www.filmfonds.nl, en het Mediafonds,www.mediafonds.nl, stimuleren en subsidiëren animatiefilms;voor KORT! kun je ook een plan voor een animatiefilm inleveren.Kijk op www.filmstart.nl, www.animatiestudios.nl, www.niaf.nl vanhet Nederlands Instituut voor Animatie Film en www.vnap.nl vande Vereniging Nederlandse Animatie Producenten. Het HollandAnimation Film Festival is een ideale gelegenheid om de Nederlandseanimatiewereld te verkennen en om te netwerken, ziewww.haff.nl. Sinds 2007 wordt het KLIK!-festival, het AmsterdamAnimation Festival, georganiseerd. Dit groeit nog ieder jaar, ziewww.klikamsterdam.nl.Geanimeerde gesprekken van Hans Walther en uitgegeven doorhet NIAf, geeft een aardig beeld van de Nederlandse animatiewereld.Basics Animation: Scriptwriting van Paul Wells en How towrite for animation van Jeffrey Scott zijn gespecialiseerde boekenover schrijven voor animatie.GamesIn de gamesindustrie gaat wereldwijd tegenwoordig meer geldom dan in de filmindustrie. Het begon allemaal met simpelespelletjes als Pong en Pac-man, maar inmiddels komen er heuseinteractieve speelfilms op de markt zoals Heavy rain van QuanticDream; de taal van de cinema is de games ingeslopen en viceversa. Games zijn verhalender en realistischer geworden. Bovendienzijn gamers niet alleen meer kinderen en tieners, de gemiddeldeleeftijd van een gamer is vijfendertig. De gamesindustriezoekt naar een ‘uitgebreidere’ game-ervaring; meer variatie inw e g w i j z e r v o o r s c e n a r i o s c h r i j v e r s w a a r k o m i k b i n n e n ?66 67wat je kunt doen, een meer filmische ervaring, complexere verhaallijnenet cetera.Het Nederlandse aandeel is nog relatief klein, maar ook hiergroeit de gamesindustrie als kool en Nederlandse games staaninternationaal hoog aangeschreven. Een van de bekendstegames wereldwijd is de shooter Killzone van AmsterdamseGuerrilla Games, zie www.guerrilla-games.com. Nederland isvooral groot in kleine internetgames, educatieve spellen (zoalswww.ijsfontein.nl, www.ranj.nl en www.blob.hku.nl) en artistiekespellen, of ‘indie’ titels. Dat laatste betekent dat de ontwikkelaareigen baas is en niet vast zit aan een grote publisher of platform.Scholen met aan game gerelateerde opleidingen zijn onderandere de Hogeschool voor de Kunsten Utrecht, de NHTV internationaalhoger onderwijs Breda, de Hogeschool van Amsterdam,de Hogeschool Utrecht en de Noordelijke HogeschoolLeeuwarden. De NVPI is de branchevereniging van de entertainmentindustrie,zie www.nvpi.nl. De Dutch Games Associationis de parapluorganisatie van de gamessector in Nederland, ziewww. dutchgamesassociation.nl. De Dutch Game Directory geefteen overzicht van aan games gerelateerde Nederlandse bedrijven,zie www.dutchgamesdirectory.nl.De Dutch Game Garden is een Nederlandse stichting die deNederlandse gamesindustrie helpt groeien op nationaal eninternationaal niveau. Dutch Game Garden richt zich op degehele keten binnen de gamesindustrie: studenten, starters enbestaande bedrijvigheid. Daarvoor heeft de stichting verschillendemiddelen gecreëerd: Developers club, Game CompanyIncubator en Business Center gevestigd in Utrecht, ziewww.dutchgamegarden.nl. Control is een tijdschrift over gamesontwikkeling,zie www.control-online.nl. Je kunt je abonneren ophun digitale nieuwsbrief.

Een Nederlandse community is www.game-maker.nl waarop jegames en tools voor games (voor beginners) kunt vinden.Www.gamasutra.com is een internationale site over gamesontwikkeling.De site van een non-profit organisatie in de electronicart scene is www.scene.org. Het Festival of Games in Utrecht iseen van de grootste gamefestivals in Europa, een ideale plaatsom de gameswereld te verkennen en te netwerken, ziewww.festivalofgames.nl. Game in the City is een event dat inzichtgeeft in de zakelijke kant van de gamesindustrie met de uitreikingvan de Dutch Game Awards, zie www.gameinthecity.nl. Hetcross-media festival Picnic wordt jaarlijks in de AmsterdamseWestergasfabriek georganiseerd, zie www.picnicnetwork.org.Het Playgrounds Festival bestrijkt digitale en audiovisuelekunstvormen en wordt jaarlijks in Tilburg georganiseerd, ziewww.playgroundsfestival.nl. Een boek over vooral de businesskantvan de gamessector is De game-industrie van Skylla Janssen& Micha van der Meer.Sinds november 2008 is het Gamefonds van start gegaan,bedoeld om de artistieke kwaliteit van games te bevorderen.Het Gamefonds, een initiatief van het Mediafonds en Fonds BKVB(Fonds voor beeldende kunsten, vormgeving en bouwkunst),geeft een impuls aan de ontwikkeling van artistieke games.Kunstenaars, vormgevers en animatoren kunnen samen met eengame-ontwikkelaar of met een culturele instelling een plan vooreen game indienen, zie www.gamefonds.nl. Voorbeelden vangames met artistieke kenmerken zijn: www.littlebigplanet.com,www.globalconflicts.eu en www.tale-of-tales.com/TheGraveyard.Inter netInternet is een podium geworden voor allerlei vormen van audiovisuelecontent, vaak (ultra)korte films van amateurs en (semi-)professionals, zie bijvoorbeeld Youtube. Het Nederlands OnlineFilm Festival (NOFF) is het virtuele festival waar korte films (totw e g w i j z e r v o o r s c e n a r i o s c h r i j v e r s w a a r k o m i k b i n n e n ?68 69tien minuten) in de categorieën drama, documentaire, experimenteelen animatie vertoond worden, zie www.filmfestival.nl/noff. Al bijna twee jaar werkt Holland Doc intensief samen metde One Minutes Stichting, filmpjes van precies 1 minuut, ziewww.theoneminutes.nl. DepicT! is een internationaal korte filmcompetitie voor superkorte films van minder dan 90 seconden,zie www.depict.org. Of kijk op www.filmbanktv.nl naar Nederlandseexperimentele films.Mobiele telefoonDe mobiele telefoon wordt ook een podium voor allerlei vormenvan audiovisuele content. De NPS heeft talentvolle filmmakerseen korte film laten maken voor de mobiele telefoon, de zogenaamde‘Micromovies’, zie www.cinema.nl/nps-korte-film/artikelen/3174610/nps-micromovies-korte-films-voor-demobiele-telefoon.De Micromovies zijn met steun van het Mediafondstot stand gekomen.OpdrachtfilmOpdrachtfilms bestaan uit onder andere educatieve-, voorlichtings-,wervings-, opleidings- en trainingsfilms. De lengte vande films varieert meestal tussen de vijf en vijftien minuten ende verscheidenheid in communicatie, inhoud en vormgeving isgroot. Als scenarioschrijver werk je meestal binnen een reedsafgesproken concept en moet je je kunnen verplaatsen in wat deopdrachtgever van de film vraagt. De totale doorlooptijd van eenopdrachtfilm, de tijd tussen concept en realisatie, ligt vaak tussende tien en twintig weken, dus je kunt je werk snel terugzien.Kijk voor een overzicht van prijswinnende opdrachtfilmswereldwijd op www.newyorkfestivals.com onder Competitions/Film&video awards. Een site met producenten van opdrachtfilmsis www.opdrachtfilms.com. Op het Nederlands Filmfestival inUtrecht is altijd een Dag van de Opdrachtfilm, zie voornoemdesite, een prima gelegenheid om opdrachtfilms te zien en om te

netwerken. Keying into the Brain is een festival voor opdrachtfilms,zie www.keyingintothebrain.nl, een ideale gelegenheidom opdrachtfilms te zien, te netwerken en workshops te volgen.Beide laatstgenoemde sites hebben een digitale nieuwsbriefwaarop je je kunt abonneren.RadiodramaVeel grote scenario- en toneelschrijvers, zoals Pinter en Fassbinder,zijn begonnen als hoorspelschrijvers. Het Mediafondssubsidieert radiodrama, zie www.mediafonds.nl.www.hoorspel.com geeft informatie over het hoorspel in Nederland.Verder kun je www.hoorspelnu.nl van de stichting HoorspelNú en www.hoorspelfabriek.nl van hoorspelmaakster en producentMarlies Cordia raadplegen. Het Walter Maas Huis, eenvilla in Bilthoven, doet al meer dan tachtig jaar dienst als werkplaats,podium en buitenplaats voor culturele pioniers, ook voorradiodrama, zie www.waltermaashuis.nl. Een nieuwe vorm is deserie 1 Minuut tot stand gekomen met steun van Mediafonds enuitgezonden op radio 1 bij de VPRO, zie www.ochtenden.nl/dossiers/35283203.w e g w i j z e r v o o r s c e n a r i o s c h r i j v e r s w a a r k o m i k b i n n e n ?7071Meer informatie• Dramaturg en scenarioschrijver; een haat-liefdeverhouding of partners inwoord en beeld?(2006), Else Flim. Inzage via Universiteitsbibliotheek:www.igitur-archive.library.uu.nl/student-theses/2006-0905-200244/UUmdex.html• De filmproducent, Handboek voor de praktijk (2008), Carolien Kroon& Stinette Bosklopper• De game-industrie (2007), Skylla Janssen & Micha van der Meer• Geanimeerde Gesprekken (2006), Hans Walther• Basic Animation: Scriptwriting (2007), Paul Wells• How to Write for Animation (2003), Jeffrey ScottVideoclipsIn Nederland zijn er veel productiebedrijven die videoclipsmaken, zoek bijvoorbeeld op www.filmstart.nl onder Videoclip.Met een idee voor een artistieke videoclip kun je naar het TAXvideoclipfondsgaan, een initiatief van het Mediafonds en FondsBKVB (Fonds voor beeldende kunsten, vormgeving en bouwkunst)om de kwaliteit van Nederlandse videoclips te bevorderen.Scenarioschrijvers en beeldmakers kunnen samen met een(pop)artiest, band, dj of producer een plan voor een videoclipindienen, zie www.videoclipfonds.nl.

73w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k n3Hoekom ik binnen?Voor veel scenarioschrijvers is het verkrijgenvan betaald werk het moeilijkste onderdeel vanhet schrijversbestaan. Het grootste cliché, maardaarom niet minder waar, is: je moet eerst jezelf‘verkopen’ voordat je je project kunt verkopen.In dit hoofdstuk worden basisvaardigheden alsnetwerken, bellen, een brief of mail schrijven,het schrijven van een cv, op gesprek komen enpitchen behandeld. Ook hier geldt: iedereen isweer anders, dus gebruik alleen tips of formulesdie bij jou passen. Fernand Lambrecht: “Weesjezelf, er lopen al zoveel anderen rond.” Het isjouw project en je moet het met je eigen stemverkopen. Ben Sombogaart: “Ik heb geleerd tevertrouwen op mijn intuïtie. Als ik in een ideegeloof, probeer ik dat op anderen over te brengen,probeer ik financiers, omroepen, crew en cast teovertuigen door ze te enthousiasmeren, te prikkelenen te stimuleren.”

3.1 NetwerkenAls scenarioschrijver ben je een van de belangrijkste schakels inde keten naar drama. Goed drama begint immers met een goedscenario. Lees The schreiber theory van David Kipen, hij stelt descenarioschrijver centraal in de geschiedschrijving van de film.Veel mensen hebben ook schroom om over hun eigen kwaliteitente praten. Maar als je iets wilt bereiken, zullen ook anderen vanjouw kwaliteiten op de hoogte moeten zijn. Je hoeft niet vlotgebektte zijn of alles van de daken te schreeuwen; ook de nietbrutalenhebben de halve wereld. Ido Abram (Binger):“Netwerken is een noodzaak. Mensen denken ten onrechte dathet oppervlakkig is of dat ze zichzelf prostitueren.”Bij netwerken zijn twee dingen belangrijk: bereid je goed vooren verplaats je in de positie van de ander. Wat kun jij voor deander betekenen, en wat kan de ander voor jou betekenen?Als je weet wie je wilt ontmoeten, zorg dan dat je op de hoogtebent van waar diegene mee bezig is. Google eventueel zijn ofhaar afbeelding, zodat je weet hoe de ander er uit ziet.Bedenk vervolgens wie je verder kan helpen, wie je in contactkan brengen met die persoon. De makkelijkste manier om eennieuw contact te leggen is via een bekende. Hoe en waar jedie ander kunt ontmoeten, kun je lezen in hoofdstuk 2.w e g w i j z e r v o o r s c e n a r i o s c h r i j v e r s h o e k o m i k b i n n e n ?74 75Dring jezelf niet op, het werkt vaak beter als je mensen uitnodigtom mee te denken. Als je op de man af naar een opdrachtvraagt, wordt dat vaak als bedreigend ervaren. De ander moetdan mogelijk nee verkopen en jou teleurstellen, en dan krijgthet gesprek snel een negatieve lading. Verloopt het gesprekspontaan, dan word je vanzelf wel wijzer. Je kunt iemand wel omadvies vragen.Netwerk vooral met mensen waar je het goed mee kunt vinden.Je kunt ook iemand naar een bijeenkomst meenemen; daar kunje dan op terugvallen, slechte ervaringen mee delen en je kuntelkaar motiveren. Een andere manier om nieuwe mensen teleren kennen, is actief iets te gaan doen, zoals in een commissie,redactie of bestuur plaatsnemen. Kies iets wat je leuk vindt enwat je kunt.Contact leggenEen gesprek beginnen met een onbekende is, na spreken in hetopenbaar, de grootste sociale angst. Hoe langer je wacht, hoeenger het wordt. Verzamel moed en ga bij het groepje mensenmet je gewenste contact staan. Vraag of jij je bij het gesprek magaansluiten.Bedenk eventueel van te voren wat je wilt zeggen. Weet wieje voor je hebt en stel jezelf voor. Toon belangstelling voor deander. Probeer zo eerst een band op te bouwen en begin niette snel over jezelf te praten. Leg daarna de aanleiding uit, maarga niet gelijk een heel verhaal over je project afsteken, zeker alsje iemand op een borrel of feestje ontmoet. Als je merkt dat deander zich wil excuseren, stel dan voor om verder van het feestte genieten en probeer een afspraak te maken.Probeer zo snel mogelijk in een normaal vraag- en antwoordgesprekte komen, dan raak je vaak vanzelf je zenuwen kwijt. Blijf

positief; het is een klein wereldje en negatieve uitspraken overanderen komen vaak als een boemerang bij je terug. Probeerook op non-verbale signalen te letten, zie www.lichaamstaal.com.Wissel op het eind gegevens uit en bedank voor het gesprek ofde adviezen. Het handigst is een eigen visitekaartje, er zijn opinternet verschillende sites die gratis kaartjes aanbieden.Zo kom je weer weg• Vraag je gesprekspartner om je aan iemand voor te stellen.• Maak de cirkel groter door anderen erbij te betrekken en jezelfdaarna te excuseren. Lukt dat niet, dan kun je de ander vragenmee te gaan naar een bekende.• Wees eerlijk; zeg dat je nog andere mensen wilt spreken.• Sluit af met een compliment, waarmee je aangeeft wat je leukvond aan het gesprek.Heb je een gesprek met succes beëindigd, zoek dan een nieuwebezigheid of gesprekspartner.Contacten onderhoudenHet onderhouden van contacten werkt het prettigst op natuurlijkewijze. Feliciteer iemand met een verkregen subsidie, uitzendingof verjaardag of reageer op een recensie.Onthoud details; veel mensen ervaren het als een complimentals je refereert aan iets wat je nog van de ander weet. En bel zealleen als je nieuws, een vraag of een andere specifieke redenhebt om te bellen.Krijg je een tip, laat de gever dan achteraf even weten wat jeermee hebt gedaan en of er iets uit is gekomen. Een tip is altijdwaardevol, ook al kun je er zelf niets mee. Misschien weet je weleen ander die daarvoor geschikt zou zijn. Wees zuinig op goedecontacten. Verwijs mensen niet door als je twijfelt aan hun kundeof motieven.w e g w i j z e r v o o r s c e n a r i o s c h r i j v e r s h o e k o m i k b i n n e n ?76 77En maak het niet te ingewikkeld; netwerken is een middel engeen doel. Tot slot: fouten maken mag. Als mensen je iets nietvergeven, dan wil je er ook niet mee werken.Vir tuele netwerkenMaak je zichtbaar en zet je profiel op www.netwerkscenario.nlen andere organisaties waarvan je lid bent. Heb je meer tijd enmiddelen, bouw dan een eigen website of laat het doen. Daarnaastzijn er op internet sociaal zakelijke netwerken als LinkedIn,zie www.linkedin.com; Hyves en Facebook zijn vooral socialenetwerken, maar die kunnen ook nuttig zijn. Doordat je daar kuntzien via welke mensen je met elkaar bent verbonden, kun jemakkelijker contact met elkaar opnemen en elkaars connectiesen referenties nagaan. Je kunt professionele netwerken gebruikenom zakelijke contacten te onderhouden, advies aan vakgenotente vragen en werk te zoeken. De Proeftuin is een LinkedIngroepvoor schrijvers en regisseurs.3.2 BellenEen telefoontje kan je vaak snel een hoop informatie opleveren.Eerst wat platitudes: bereid je goed voor. Probeer het telefoontjeniet uit te stellen, dat levert alleen maar stress op. Houd documentatie,agenda, pen en papier bij de hand. Zorg dat je eenopeningszin paraat hebt.VoorbereidenVerzamel informatie over persoon en bedrijf. Schrijf op wie jewilt spreken en wat je wilt bereiken of te weten wilt komen. Eenafspraak? Wil je iets laten lezen? Wil je ergens aan meeschrijven?Bedenk van te voren hoe je de ander kunt overtuigen je verzoekte honoreren.

Gesprek voerenBenader je gesprekspartner met respect. Stoor je? Vraag danwanneer je terug kunt bellen. Wie ben je? Wat is je vraag? Ben jeaan het goede adres? Het werkt vaak goed om eerst een praatjete maken, maar is je gesprekspartner drukbezet, kom dan zosnel mogelijk ter zake. Als je met een glimlach spreekt, klink jevriendelijker. Geef aan wat je wilt of nodig hebt. Vertel wat je tebieden hebt. Ook hier geldt: luister en probeer zo snel mogelijkin een dialoog te komen.AfsluitenHerhaal wat de gemaakte afspraken zijn en welke acties wordenondernomen; dat voorkomt misverstanden. Bedank daarna voorhet gesprek. Bel altijd terug als je dat beloofd hebt en houd ooksecretaresses en receptionisten te vriend.3.3 Mailen en brieven schrijvenAls je een brief of mail gaat schrijven, bedenk dan van te vorenwat je doel is, en hoe je de lezer van je verzoek kan overtuigen.Als je een idee of script aan de man wil brengen, stuur dat dannooit zomaar op. Je kunt beter eerst bellen en dan een mail ofeen brief sturen. Idem als je voor een serie wilt schrijven: beginmet een brief en een cv. De belangrijkste regel voor brieven enmails is: hoe korter, hoe beter. Zorg dat je brief niet meer danéén pagina beslaat. Houd een mail liever nog korter. Het is ook jevisitekaartje: kun je kort, bondig en toch pakkend schrijven? Erbestaan geen vaste regels, maar hier volgen wat suggesties vooreen mogelijke opzet.De paragrafenDe eerste paragraaf, of eigenlijk je eerste zin, is de belangrijkste.Heb je een referentie, ben je door iemand doorverwezen,gebruik deze dan. Heb je geen referentie, begin dan bijvoorwe g w i j z e r v o o r s c e n a r i o s c h r i j v e r s h o e k o m i k b i n n e n ?7879w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k nTipHoe gebruik jeeen virtueel netwerk?• Maak een profiel aan met zoektermen waarmee anderen je makkelijkkunnen vinden en houd het up-to-date.• Word lid van groepen van en voor vakgenoten.• Je kunt je cv uitgebreider maken dan op papier en met links naargroepen waarvan je lid bent.• De ongeschreven regel is dat je weet wie je connecties zijn; voegalleen iemand toe als de ander ook weet wie jij bent.• Nodig mensen niet uit met de standaarduitnodiging, maar geefaan waarom je iemand uitnodigt.• Je mag uitnodigingen weigeren, maar schrijf dan waarom je datdoet.• Wil je iemand uitnodigen die niet in je netwerk zit en van wie jegeen e-mailadres hebt, kies dan de optie friend en gebruik eenpersoonlijk bericht om uit te leggen wie je bent.• Je kunt onderaan een e-mail een link naar je profiel zetten.• Bedenk goed welke informatie je openbaar maakt en welke jeprivé wilt houden.

eeld met: ‘Ik heb met (veel) plezier naar Titel productie gekekenen daarom …’ Je toont zo dat je de geadresseerde om eenspecifieke reden benadert, dat je erover hebt nagedacht enresearch hebt gedaan.Iets gewaagder is om met de deur in huis te vallen en in de eerstezin je idee te presenteren, of beginnen met een intrigerendevraag, of een fascinerende stelling als start van je verhaal. Beginnenmet ‘Ik ben scenarioschrijver en …’ kan natuurlijk ook. Stelvervolgens eventueel je vraag, doe je verzoek, of wacht ermeetot de laatste paragraaf.De tweede paragraaf gaat over je idee, je format of script. Wat isde titel en het genre? Wat is het concept of de logline? Als het een(boek)bewerking is, heb je dan een optie of de rechten? Noemeventueel een persoonlijke connectie: je hebt jarenlang researchnaar het onderwerp gedaan, het is het verhaal van een naasteet cetera. Waarom raakte je door het onderwerp gefascineerd?Wat maakt je verhaal uniek? Waarom moet juist jij dit verhaalschrijven?Als je aan iets wilt meeschrijven, dan vertel je in deze paragraafwaarom je door de serie gefascineerd bent geraakt. Waarom kijkje er graag naar? Wat is je persoonlijke connectie? Waarom zoujuist jij dat soort verhalen willen en kunnen schrijven? Beperkdeze paragraaf tot een paar zinnen, ook al is dat lastig.De derde paragraaf gaat over je werkervaring als schrijver.Schrijf niet dat je al negen scripts hebt geschreven, als daar nietsmee is gedaan. Noem eventueel prijzen, nominaties en stipendia.Beperk ook deze paragraaf tot een paar zinnen. Stuur eventueelje cv mee.In de vierde paragraaf stel je je vraag, doe je een verzoek, ofvoeg je een persoonlijke noot toe. Schrijf niet dat dit het bestescript aller tijden is, dat het een geheide kaskraker wordtw e g w i j z e r v o o r s c e n a r i o s c h r i j v e r s h o e k o m i k b i n n e n ?8081w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k nTipvoor mails en brieven• Zorg dat je mail of brief enthousiasme en zelfvertrouwen uitstraalt.• Probeer origineel te zijn, maar overdrijf niet.• Soms is het handig om eerst telefonisch informatie in te winnen.Zo kom je meer te weten, kennen ze je naam al en kun je verwijzennaar het telefoongesprek.• Als er niet expliciet om wordt gevraagd, stuur dan alleen werk opals je denkt dat het kan helpen om bijvoorbeeld uitgenodigd teworden. Of vraag eerst of materiaal welkom is.• Het wereldje is klein en mensen spreken elkaar. Schrijf gericht enéén partij tegelijkertijd aan.• Gebruik een strakke opmaak; ruime marges, 12-punts letter enparagrafen in overzichtelijke blokken.• Check je brief of mail op schrijf- en spelfouten.

et cetera. Dat bepaalt de lezer zelf wel. Je kunt wel schrijven datdit het beste is wat je tot nu toe geschreven hebt. Dat je het graaggerealiseerd ziet en het liefst zo goed mogelijk. Daarna volgt jeafsluiting.Voor het schrijven van een sollicitatiebrief zie: www.beroepkunstenaar.nl,www.lancelots.nl of www.intermediair.nl.3.4 Curriculum vitaeJe curriculum vitae vertelt wie je bent en wat je kunt. Een goedcv is een gericht cv: afgestemd op de opdracht die je wilt verkrijgen.De lezer moet een beeld krijgen van je vaardigheden enkwaliteiten, je kennis en werkervaring. Zorg ervoor dat je jezelfverkoopt in je cv; breng je sterke punten naar voren. De uitdagingis dat kort, bondig en overzichtelijk te doen; het liefst in één,maximaal twee pagina’s.Soor ten cv’sHet standaard cv is een chronologisch cv. Het bevat in chronologischevolgorde de opleidingen die je hebt gevolgd, de functies dieje hebt vervuld en de activiteiten die je hebt ontplooid. Meestalpresenteer je een cv overigens anti-chronologisch: je begint methet meest recente en werkt zo terug naar het verleden.In een vaardigheden-cv, of functioneel-cv, neem je niet de tijdsvolgorde,maar je prestaties, vaardigheden en competenties alsuitgangspunt. Dit cv is vooral geschikt voor schrijvers of freelancers.Benoem je prestaties: maak een lijst van je verfilmde scenario’s,gespeelde toneelstukken, gepubliceerde werken, gewonnenprijzen en/of nominaties et cetera. Beschrijf je competentiesen vaardigheden; leg de nadruk op wat je kunt en waar je goedin bent. Beschrijf je eventuele werkervaring, betaalde klussenet cetera. Een gat in je cv valt zo ook minder op.w e g w i j z e r v o o r s c e n a r i o s c h r i j v e r s h o e k o m i k b i n n e n ?8283w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k nTipinhoud cv• Een cv begint altijd met de titel Curriculum vitae. Daarna volgende persoonlijke gegevens: voor- en achternaam, adres, telefoonnummer(s),mailadres, website, geboorteplaats en -datum eneventueel nationaliteit, burgerlijke staat en geslacht.• Opleiding en scholing: in volgorde van relevantie. Vermeld eventueelbij je universitaire studie ook de afstudeerrichting en afstudeeropdracht.• Cursussen en stages: idem en alleen als ze relevant zijn. Heb je lesgehad van bekende docenten? Noem hun namen als dat in je voordeelkan werken.• Werkervaring: in volgorde van importantie en antichronologischje gerealiseerde en uitgevoerde werken, publicaties, projecten enbetaalde opdrachten.• Prijzen, nominaties en stipendia.• Bijbaantjes, bestuurlijke activiteiten en hobby’s: alleen als zerelevant zijn. Vermeld antichronologisch de periode dat je bijeen bedrijf hebt gewerkt, de functie en de naam van het bedrijf.Beschrijf in actief taalgebruik eventueel welke (vakgerichte) vaardighedenje hebt verworven bij het uitvoeren ervan.• Wees eerlijk; een ontdekte leugen of te veel bluf werkt contraproductief.• Houd je cv up-to-date.

Wat staat er in?De informatie op je cv is afhankelijk van waar je de nadruk opwilt leggen. Wil je een idee presenteren of ergens aan meeschrijven,dan leg je de nadruk op je vaardigheden en je werkervaring.Solliciteer je op een functie, dan leg je de nadruk opje opleiding en werkervaring. Maak een basis-cv waarin je allesopschrijft wat je hebt gedaan; daaruit kun je dan putten als je eengericht cv opstelt.3.5 PitchenOvergewaaid uit Amerika en steeds meer in zwang in Nederland:pitchen. Een pitch is een mondelinge presentatie die 30 tot 60seconden kan duren (een zogenaamde elevator of cocktailpartypitch) bij een informele ontmoeting, of 5 tot 10 minuten bij eenpitchforum, zoals De Dag van het TV Idee, zie www.nftvm.nl.Jij bent de pitcher, de toehoorders zijn de catchers en jij wilt ze jeplan verkopen. Hoe doe je dat?Met passie en ver trouwenVolgens Peter Römer (Endemol) overtuig je een toehoorder doorje passie voor je idee en door uit te stralen dat je er in gelooft. Zokrijg je volledige aandacht. Het idee moet natuurlijk wel potentiehebben en aansluiten bij wat de catcher zoekt. Paul Bertram(Scriptschool): “Het gaat vooral om de noodzaak; waarom moethet verhaal verteld worden, en de urgentie: waarom nu? Straalook uit dat jij dit verhaal kunt vertellen.” Ido Abram (Binger): “Jemoet niet pitchen vanuit een wanhoopsgedachte ‘alsjeblieft, helpme nou!’, maar met een overtuiging: ik heb iets wat heel mooiis en ik wil kijken of jij er aan mee mag doen. Je bent op zoeknaar gelijkgestemden. Presenteer jezelf als een professional.Iedereen is anders en elk project ook; pitch dus vooral volgenseen formule die bij jou past. Maak van je presentatie, behalve bijeen pitchforum, zo snel mogelijk een dialoog, dan wordt het eenw e g w i j z e r v o o r s c e n a r i o s c h r i j v e r s h o e k o m i k b i n n e n ?8485w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k nTipopmaak cv• Iemand die jouw cv leest, moet in één oogopslag kunnen zien watje kunt en welke ervaring je hebt. Zorg voor een duidelijke onderverdelingin blokken.• Begin eventueel met een korte puntsgewijze samenvatting.• Gebruik hetzelfde lettertype en dezelfde papiersoort als je brief.• Schrijf afkortingen voluit en vermijd jargon, tenzij je zeker weetdat de lezer de termen kent.• Vermeld geen referenties in je cv, tenzij daar om is gevraagd.Vraag de persoon die je als referentie opvoert altijd vooraf omtoestemming.• Check je cv op schrijf- en spelfouten.

gewoon gesprek en dan verdwijnen het ongemakkelijke gevoelen de zenuwen vanzelf.”Niet het hele verhaal ver tellenDe enige regel waarover iedereen het eens is, luidt: probeer niethet hele verhaal te vertellen. Het doel is emoties bij de toehoordersopwekken, ze moeten het gevoel krijgen dat ze dit verhaalwillen zien. Houd je verhaal kort en beperk het aantal personages,mensen kunnen ze al snel niet meer uit elkaar houden.Michael Hauge heeft in zijn boek Selling your story in 60 secondseen aantal vragen opgesteld die als leidraad kunnen dienen voorje pitch als je gebruikmaakt van de klassieke dramaturgie:• Wat is je passie voor het verhaal?• Wie is je hoofdpersonage?• Waarom voelt het publiek met je hoofdpersonage mee?• In welke staat verkeert je hoofdpersonage, voordat het verhaalbegint?• Welke kans krijgt je hoofdpersonage voorgeschoteld?• Welk doel jaagt je hoofdpersonage na? (Waar hoopt het publiekop?)• Wat is de zwaarste strijd, het grootse dilemma?• Wat is de ontwikkeling van je hoofdpersonage?• Welke diepere laag (universeel thema) onderzoekt het verhaal?• Wat zijn de overeenkomsten met andere succesvolle projecten?Beslis vervolgens welke van deze elementen je voor je pitchgebruikt. Welke elementen wekken emoties op? Vaak komen dievoort uit wat er gebeurt met de wil van je hoofdpersonage: krijgtjouw held wat hij of zij wil of niet? Denk ook aan het genre: in eenliefdesverhaal is de karakterboog vaak het belangrijkst, bij eenactiefilm het conflict et cetera. Hoe eindigt je verhaal?NB: bij een elevator pitch hoef je het einde niet weg te geven, jekunt je toehoorder in spanning laten en het pas vertellen als hij ofzij erom vraagt.w e g w i j z e r v o o r s c e n a r i o s c h r i j v e r s h o e k o m i k b i n n e n ?86 87Aandacht naar je toetrekkenHauge geeft de volgende suggestie: “Ik denk dat de bestemanier om te beginnen is, te vertellen hoe ik op dit idee bengekomen.” Zo trek je de toehoorder in je fictieve wereld en beginje gelijk met je passie.Als je een pakkende titel hebt die voor zichzelf spreekt, dan kunje die noemen. Zo niet, eindig er dan mee, anders is het verwarrendvoor de luisteraars. Datzelfde geldt voor een logline. Zegniet dat het een kaskraker wordt, dat bepaalt de toehoorderzelf wel. Vervolgens vertel je je verhaal. Bertram: “Een plot is zoverteld. Wat staat er op het spel? Probeer het publiek bewustmee te nemen in je eigen emotie over de noodzaak van hetverhaal. Dezelfde noodzakelijkheid moet verpakt zitten in hetverhaal en de personages. Soms krijgt een pitch vleugels als depitcher het personage wordt.” Maak ook gebruik van het genre;voor comedy werk je met grappen, voor thriller met spanning enverrassingen et cetera. Eindig met een stevige slotzin, waarin jebijvoorbeeld de titel noemt en de logline.VoorbereidenEen goede pitch begint met een goede voorbereiding:• Zorg dat je een goed beeld hebt van de catchers en waarin zegeïnteresseerd zijn.• Schrijf je pitch helemaal uit en gebruik dat als raamwerk. Leerje pitch niet helemaal uit je hoofd, dan wordt het mechanischopdreunen. Je kunt wel de eerste paar zinnen uit je hoofd lerenom een goede start te maken en je zenuwen wat kwijt te raken.Gebruik eventueel kaartjes met steekwoorden.• Bedenk welke visuele middelen je kunt gebruiken om je verhaalte ondersteunen of te versterken. Plaatjes van je karakters, plaatjesdie een sfeer, stad of landschap tonen, een belangrijk rekwisietet cetera.• Oefen je pitch minstens tien keer hardop. Wen eraan jezelf hard-

op te horen praten. Eerst alleen, bijvoorbeeld voor de spiegel ofje hond, en later voor vrienden of collega’s. Vraag om feedbacken laat ze ook vragen stellen. Zo bereid je je alvast voor op vragenvan de catchers.• Denk zelf ook na over vragen. De meeste vragen liggen voor dehand, de antwoorden kun je dan ook gewoon voorbereiden.• Let op de lengte; overschrijd je spreektijd niet. Het is doodzondeals je afgekapt wordt voordat je je punt hebt kunnen maken.• Je kunt ook als duo pitchen. Giet de pitch dan bijvoorbeeld ineen dialoogvorm of een vraag- en antwoordspelletje.Contact maken met je publiekAls je nog niet bent geïntroduceerd, vertel dan wie je bent enwat je project is. Noem het genre, de lengte en eventueel dedoelgroep; zo plaats je je verhaal meteen in een duidelijkecontext. Wees trots op je plan en toon je passie; dat maakt dat jeautomatisch niet monotoon praat. Speechcoach Edmée Tuyl inde NFTVM Nieuwsbrief: “Spreek niet te snel en raffel je zinnenniet af. Stiltes en pauzes stralen juist rust en vertrouwen uit. Telbijvoorbeeld rustig tot vijf voordat je ook maar een woord zegten maak oogcontact met je gehoor. Neem na een belangrijke zintwee á drie tellen rust. Gebruik die pauzes om adem te halen,water te drinken, mensen aan te kijken of op je kaartjes te kijken.Het voelt misschien onnatuurlijk, maar oogt heel naturel.”Luisteren naar vragenToon interesse in wat je toehoorders te zeggen hebben. Laat eenvragensteller altijd in zijn waarde en ga niet in discussie. Weesniet bang voor kritische vragen, dat toont juist de interesse enbetrokkenheid van de ander. Beantwoord vragen zoveel mogelijkkort en concreet. Voor een groter gezelschap is het soms handigom een vraag te herhalen. Zo creëer je wat bedenktijd en zorgje dat iedereen de vraag heeft gehoord. Ook kun je zo controlerenof je de vraag goed hebt begrepen. Betrek de rest van hetw e g w i j z e r v o o r s c e n a r i o s c h r i j v e r s h o e k o m i k b i n n e n ?8889publiek bij het beantwoorden van de vraag. Check eventueel nabeantwoorden of het antwoord volstaat.Staan is beter dan zitten, dat maakt je presentatieactiever. Ondersteun je woorden met gebaren.Als je lip of hand begint te trillen; laat maar gaan.Het publiek ziet vaak veel minder dan je denkt; ookdat rode hoofd valt wel mee. Mocht je de mist in gaan,deel dit dan met je publiek. Ben je erg zenuwachtig,zeg het dan gewoon, dan kun je misschien op watmeer sympathie rekenen.Veel gestelde vragen zijn: “Hoe ben je op dit idee gekomen?” of:“Waarom dit verhaal?” Wat de vragensteller eigenlijk wil wetenis of jij de geschikte persoon of bron voor het verhaal bent. Maakje antwoord daarom persoonlijk, bedenk welk verhaal of welkegebeurtenis uit je eigen leven het best je passie of je kennis overhet onderwerp illustreert. Als er een vraag komt waar je nietdirect een antwoord op hebt, zeg dan dat je hem nu niet kuntbeantwoorden, maar dat je er eventueel later, bij de borrel of viade mail, op terugkomt.Deel aan het eind een korte geschreven versie van je plan uit,zodat geïnteresseerden alles nog eens rustig na kunnen lezen.Vermeld je naam en je contactgegevens en indien bekend denaam van de regisseur en producent. Voeg eventueel het cv vande makers toe.

3.6 Op gesprekNa een telefoontje, brief of pitch krijg je wellicht een uitnodigingom op gesprek te komen. Nog maar eens wat platitudes: vertrouwer op dat jij of je idee niet als tijdverspilling worden gezien.De ander hoopt ook dat met jouw inzet of idee zijn of haar carrièreeen vlucht neemt. Toon ook je passie als je ergens aan wiltmeeschrijven. Waarom wil je er graag voor schrijven? Uiteindelijkis zakendoen vooral een kwestie van contact leggen (zie ookparagraaf 3.1). Kies een manier van presenteren die dicht bijjezelf ligt. Zorg ook hier voor een goede voorbereiding.Voorbereiden• Wat is je doel? Bedenk van tevoren hoe je de ander van je idee ofverzoek kunt overtuigen. Waarom moet juist jij dit verhaal schrijven?• Verzamel informatie. Wat waren zijn of haar laatste projecten?Zo kun je tijdens het gesprek laten merken dat je je hebt voorbereid.• Kom op tijd. Dan heb je ook tijd voor een gesprekje met de secretaresseof receptioniste. Het is zinnig ze te vriend te houden.Contact leggen• Accepteer elke vorm van gastvrijheid, zoals een glas water. Datmaakt een beleefde indruk en het zorgt gelijk voor een goedesfeer.• Neem de tijd voor een persoonlijk gesprekje.• Als je niet te drammerig wil overkomen, kan het helpen vragen testellen.• Weet je niet hoe de bijeenkomst zal verlopen, vraag dan naar hettijdsbestek en een eventuele agenda.Gesprek voeren• Ook hier geldt: probeer zo snel mogelijk in een dialoog te komen.• Luister en stel vragen. Wat kan de ander voor jou of je plan betekenen?w e g w i j z e r v o o r s c e n a r i o s c h r i j v e r s h o e k o m i k b i n n e n ?90 91• Probeer met je antwoorden het gesprek een bepaalde richtingop te sturen. Zo kun je je positieve eigenschappen en succesvollegebeurtenissen belichten.• Humor en woordspelingen mogen, maar zorg ervoor dat jegesprekspartner er ook de humor van inziet.• Vraag niet zelf naar een eerste reactie; hierdoor kom je onzekerover.Afsluiten• Het vraag- en antwoorddeel is vaak het belangrijkste onderdeelvan het gesprek, geef daarvoor ruimte (zie paragraaf 3.4).• Bedank de ander voor zijn of haar tijd, een specifiek nuttigebijdrage of refereer op het eind nog aan iets persoonlijks wateerder ter sprake kwam.• Treuzel niet te lang bij het afscheid nemen, dat maakt een onzekereindruk.Meer informatie• The schreiber theory (2006), David Kipen• Selling your story in 60 seconds (2006), Michael Haugewww.netwerkscenario.nlwww.beroepkunstenaar.nlwww.carrieretijger.nlwww.filmstart.nlwww.intermediair.nlwww.lancelots.nlwww.lichaamstaal.comwww.nftvm.nl

93w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k n4Hoeloop ik binnen?Uiteindelijk wil je als scenarioschrijver met schrijvenje brood verdienen. Een eerste vereiste is jewerk goed te beschermen.In dit hoofdstuk praktische tips waarop je moetletten bij contracten en hoe je je zou kunnenopstellen bij onderhandelingen.In een apart kader wordt uitleg gegeven over veelvoorkomendebegrippen in contracten, want debelangrijkste tip is: weet wat je tekent. Ten slottevolgt een overzicht voor financiële steun waaropschrijvers en leden van het Netwerk in het bijzonder,een beroep kunnen doen.Robert Benchley: “A freelance writer is a man whois paid per piece or per word or perhaps.”

4.1 Je werk beschermenVoordat je met je werk gaat shoppen, is het van belang het vast teleggen als jouw eigendom. De belangrijkste bron van juridischebescherming van je werk is het auteursrecht. Als je iets ‘schept’verkrijg je als maker automatisch het auteursrecht in Nederland.Dus zo gauw je een origineel werk maakt, is het van jou; zie ookhet aparte kader over auteursrecht. Je hoeft daarvoor niets teregisteren of het symbool © te vermelden. Tot zover de theorie.In de praktijk kun je het voor alle zekerheid bij de belastingdienstlaten registreren, zie www.belastingdienst.nl. Je kunt je werk(met titel, paginanummering en auteursnaam) laten registrerenbij een van de belastingkantoren die akten registreren of hetper post opsturen naar voornoemde belastingkantoren. Je hoeftdaarvoor niets te betalen. Als je een werk laat registreren bij debelastingdienst, kun je later bewijzen dat je werk op de dag vanregistratie bestond. Maar daarmee ben je er niet. Het auteursrechtbeschermt namelijk geen ideeën. Hoe meer je idee is uitgewerkt,hoe specifieker het opgeschreven is, hoe beter het is te beschermen.Maar ook dan kun je nog met lege handen komen te staanals iemand jouw idee overneemt en het op enkele punten wijzigt.Tips die helpen om je idee of werk te beschermen zijn:• Werk alleen samen met mensen die je vertrouwt en laat (als heteven kan) een geheimhoudingsverklaring opstellen.w e g w i j z e r v o o r s c e n a r i o s c h r i j v e r s h o e l o o p i k b i n n e n ?94 95• Als je een idee aan iemand voorlegt, meld dan altijd schriftelijkdat dit idee niet zonder jouw toestemming mag worden gekopieerdof op andere wijze mag worden gebruikt of verveelvoudigd.• Bedenk een goede titel en leg die, indien mogelijk, vast als merken domeinnaam.• Zoek naar elementen die je eventueel exclusief aan jouw ideekan verbinden, bijvoorbeeld een regisseur, artiest, locatie ofsponsor.Realiseer je te allen tijde dat een idee uiteindelijkniet of nauwelijks te beschermen is.Juridische kwesties, modelcontracten en het ContractenbureauVoor vragen over juridische kwesties en opstelling in onderhandelingenkunnen (aspirant)leden terecht bij het Netwerk Scenarioschrijvers.Op de website van het Netwerk staan ook Modelcontracten,zie www.netwerkscenario.nl. (Aspirant)leden van hetNetwerk kunnen zich ook aansluiten bij het Contractenbureau,www.contractenbureau.nl, dat voor jou met opdrachtgevers kanonderhandelen over contracten en daarvoor een kleine commissievraagt.(Aspirant)leden van het Netwerk met auteursrechtelijke problemenkunnen in aanmerking komen voor rechtshulp van StichtingRechtshulp Auteurs. Een eerste advies is gratis, mits je als lid bentdoorverwezen door het Netwerk, zie ook: www.vsenv.nl onderDiensten/Juridisch advies.4.2 ContractenHet sluiten van een goed contract is niet eenvoudig. Ten eerstemoet je juridisch goed geïnformeerd zijn om alle haken en ogenvan een contract te zien; een producent, omroep of zender heeftdie kennis vaak wél. Ten tweede is de positie van een scenario-

schrijver ten opzichte van een opdrachtgever nauwelijks gelijkwaardigte noemen. In de praktijk tekenen schrijvers daaromvaak een contract waarbij ze tegen een relatief geringe, eenmaligevergoeding afstand doen van hun waardevolle auteursrechtenen daarmee ook nog de zeggenschap over hun eigen werkverliezen. En dat hoeft niet. Ook vanuit een zwakke onderhandelingspositievalt het nodige te bereiken. De uitkomst staat of valtmet een goede voorbereiding: kennis is macht.Een contract is een schriftelijke overeenkomst waarin de afsprakenstaan tussen partijen. Belangrijk is dat vaststaat waarovermen het eens is. Start in beginsel nooit zonder contract en maakduidelijke afspraken op papier. Bij een mondeling ‘contract’ loopje altijd het risico dat je niet kunt aantonen wat is afgesproken.De ander kan zich de afspraken anders herinneren of andersinterpreteren. Zorg er dus voor dat zodra je op verzoek of inopdracht gaat schrijven, er afspraken zijn over de betaling, rechtenet cetera. Het liefst in de vorm van een schriftelijk contract, ofanders in ieder geval in een duidelijke e-mail wisseling. Denk bijdit alles steeds constructief mee en maak vooral zakelijke afspraken,trap niet in de ‘we zijn toch vrienden’-val of de ‘we gaansamen wat moois maken en als jij je te zakelijk opstelt verstoor jedat proces’-val. Teken ook nooit een contract als je niet volledigbegrijpt wat erin staat. Wees niet te gretig, laat je niet intimiderenen informeer bij het Netwerk of andere deskundigen of het contractredelijk is. Ook al geldt de Scenarioraamovereenkomst metde Publieke Omroep niet meer, het blijft nog steeds een houvast.w e g w i j z e r v o o r s c e n a r i o s c h r i j v e r s h o e l o o p i k b i n n e n ?96 97de verplichtingen zoveel mogelijk evenwichtig verdeeld zijn,maak dus ook de toezeggingen en beloftes van de ander concreet.Als hij of zij van je verlangt dat je binnen een bepaalde tijdje verplichtingen nakomt, verlang dat dan ook van de ander; datis niet meer dan redelijk.ConflictbestendigheidAls de samenwerking goed verloopt, kan het contract in de kastblijven liggen. De waarde van een contract blijkt pas echt alsde samenwerking op onderdelen niet naar wens verloopt. Hetis daarom van groot belang dat de rechten en de plichten vanbeide partijen zo goed mogelijk worden omschreven. Dan ben jetenminste nooit afhankelijk van een welwillende interpretatie vande ander. Hoe minder vage begrippen je gebruikt, hoe beter;maar je kunt natuurlijk niet alles uitspellen. Soms ontkom je nietaan begrippen als ‘redelijk’ en ‘in goed overleg’. Probeer daareen balans in te vinden.Als je over de uitleg van het contract onenigheid krijgt, probeerer dan eerst in onderling overleg uit te komen. Vaak is datvoldoende om de samenwerking weer vlot trekken. Wanneerje vermoedt dat de ander de gemaakte afspraken niet nakomt,spreek de ander daar dan schriftelijk of in ieder geval per e-mailop aan. Let op dat je de boel niet laat versloffen en zorg ervoordat je alleen zichtbaar instemt met de verlenging van een termijnom antwoord te geven. Het is sowieso een goede tip om alle correspondentiegedurende het project te bewaren.Waarop moet je letten bij contracten?GelijkwaardigheidContracten zijn vaak eenzijdig opgesteld. Er wordt van alles vande schrijver verlangd, maar daar staan nauwelijks verplichtingenvan de opdrachtgever tegenover. Probeer ervoor te zorgen datZeggenschapBij zeggenschap zijn twee punten van belang. Ten eerste: inhoeverre mag de ander inhoudelijk ingrijpen in je werk, dus: wieis er de baas over je script? In principe ben je dat zelf. De regelis dat niemand zonder jouw toestemming iets mag wijzigen,kleine ingrepen daargelaten, maar in de praktijk is dat natuurlijk

PrijzenBeding dat de opdrachtgever je altijd schriftelijk op de hoogtestelt als je werk een prijs heeft gewonnen. Leg vast dat prijzenvoor het scenario voor honderd procent aan jou worden doorafhankelijkvan de vraag of het jouw idee is of dat je in opdrachtschrijft, of voor een bestaand format. Ten tweede: in hoeverreheeft je opdrachtgever zeggenschap over de omvang (aantalversies) van je werk? Wanneer is het goed en wie bepaalt dat?Beding dat je niet net zolang door moet werken tot het scenariogoedgekeurd is door de opdrachtgever, zonder vooraf een specificatievan het aantal versies te hebben afgesproken.Probeer ook hier voor gelijkwaardigheid te zorgen zoals eentermijn waarbinnen besloten en bericht wordt over wel of geengoedkeuring. Volgt er binnen die termijn geen bericht, dan magje aannemen dat het ingeleverde werk is goedgekeurd.Ten slotte: let op als er een regeling wordt voorgesteld waarbijde samenwerking kan worden beëindigd omdat je het niet eenswordt over de kwaliteit van het script. In dat geval moet je voorafgoede afspraken maken over de betaling en over wat er dan metde rechten op het werk gebeurt. Mag de opdrachtgever meteen andere schrijver verder met jouw werk, of vallen de rechtenaan jou terug en kun jij met een andere opdrachtgever opnieuwbeginnen? In de praktijk zullen de afspraken hierover medeafhangen van de vraag of jij zelf met het idee of initiatief bentgekomen of de opdrachtgever, en ook van de mate waarin hetscript is uitgewerkt en in hoeverre je betaald bent.Naamsver meldingAls scenarioschrijver moet je worden vermeld bij de aftitelingvan je verfilmde werk, tenzij je niet met het eindresultaat inverband wilt worden gebracht. Maak duidelijke afspraken overje naamsvermelding om later problemen te voorkomen. Bedingbijvoorbeeld dat bij (andere) openbaarmakingen en publiciteitsuitingenniet alleen de regisseur en de producent en/of omroepworden vermeld maar ook jouw naam.w e g w i j z e r v o o r s c e n a r i o s c h r i j v e r s h o e l o o p i k b i n n e n ?98 99Wijziging en ver minkingJe werk mag niet zomaar worden gewijzigd en zeker niet wordenverminkt door degene die de exploitatierechten over je werkbezit. Beding in principe dat er zonder jouw toestemming geenwijzigingen in het scenario mogen worden aangebracht. Uiteraardmoet hierbij wel de redelijkheid in acht worden genomen:kleine wijzigingen zijn in beginsel toelaatbaar.SchrijfvergoedingVerzamel zoveel mogelijk informatie over honoraria. Vraag aancollega’s wat ze in vergelijkbare situaties hebben bedongen ofwat ze vragen en waarom. Wat is de andere partij gewend tebetalen? Wat is redelijk in de markt? In de praktijk worden deoude HoCo-tarieven (die uitgaan van een vergoeding die afhangtvan het aantal minuten) nog steeds toegepast, of wordt het honorariumgoeddeels bepaald door de ontwikkelingsbijdrage vande fondsen; zie daarvoor hun websites.Laat je betalen voor je inspanning. Zorg er zoveel mogelijk voordat je je schrijfvergoeding krijgt in de schrijffase en dat je nietpas betaald krijgt op de eerste draaidag. Veel projecten strandenin de ontwikkelingsfase en dan komt er geen eerste draaidag.Laat je het liefst in termijnen betalen, bij voorkeur gekoppeld aande ondertekening van het contract en aan de aanbieding van jeschrijfwerk (format, synopsis, treatment, eerste versie, definitieveversie et cetera) in plaats van bij goedkeuring van hetgeen jehebt gemaakt. Spreek ook een uiterste betalingstermijn af wanneereen deel van de te betalen vergoeding toch aan goedkeuringis gekoppeld.

etaald. Van prijzen zonder uitdrukkelijke vermelding van defunctie of naam, kun je vragen een afgesproken percentage aanjou door te betalen.ExploitatierechtenIn een contract wordt met de term auteursrechten in de regel deexploitatierechten bedoeld (zie kader Begrippen). De exploitatierechtenliggen bij de schrijver. Als schrijver heb je de keus opwelke manier je de opdrachtgever de exploitatierechten verleent.Helaas is de trend tegenwoordig bij zowel film als televisie datde opdrachtgever een overdracht van alle exploitatierechten wil.Probeer afspraken te maken over het gebruik van je werk doormiddel van het verlenen van een licentie. Als je toch rechten overdraagt,zorg dan in ieder geval dat je de rechten op afgeleidenvan jouw werk, zoals een remake of sequel alleen in optie geeft.Voor nieuwe exploitatievormen zoals het digitaal hergebruikvia internet, Uitzending Gemist, digitale themakanalen, pay perview, video on demand en mobiele telefoons kunnen individueleauteurs slecht vergoedingen afspreken. Daarom worden dezerechten in het nieuwe aansluitingscontract aan Lira overgedragen,zodat er via collectieve onderhandeling toch een vergoeding tekrijgen is.Leg in een contract heel duidelijk vast welke rechten je overdraagtof in licentie geeft en leg ook de daarbij behorendevergoeding vast. Omschrijf bij een licentie precies voor welkgebruik je deze verleent, voor hoelang en welk gebied (Nederland,Europa of de wereld). In de vergoeding voor je exploitatierechtentref je veel variaties aan, er is hier dus ruimte om teonderhandelen.De inhoud van het contract is ook belangrijk voor de beoordelingof de licentie of overdracht ook nieuwe exploitatievormen omvat;w e g w i j z e r v o o r s c e n a r i o s c h r i j v e r s h o e l o o p i k b i n n e n ?100 101vormen die niet bekend waren op het moment van tekenen. Wanneerde rechten op zo’n exploitatievorm niet zijn verleend, of nietgeacht kunnen worden te zijn gecompenseerd door de overeengekomenvergoeding, dan ligt de mogelijkheid open voor eenwettelijke aanspraak op de billijke vergoeding. Dat kan best veelopleveren zo blijkt uit (schaarse) rechtspraak. De vaststelling vande hoogte van die vergoeding is voorlopig nog heel onzeker, inde rechtspraak tref je erg uiteenlopende varianten aan. Maar probeerin een contract clausules te vermijden als: ‘het recht overdragenvoor alle wijzen van exploitatie, daaronder zijn ook nogniet bestaande vormen van exploitatie begrepen en/of de vergoedingis mede een billijke vergoeding in de zin van de wet vooralle bestaande en nog te ontwikkelen vormen van exploitatie.’RemakesIn het geval van een remake is de belangstelling waarschijnlijkniet alleen gewekt door het scenario, maar ook door de (goede)verfilming daarvan. Bedenk dan dat aan beide belangen rechtmoet worden gedaan. Zorg in ieder geval voor een afgesprokenpercentage waarbij een gelijkwaardige manier van instappenvan producent en regisseur de norm is.First right of refusalVaak verleen je aan een producent of omroep voor de vervaardigingvan remakes, spin offs, prequel en sequel een first right ofrefusal, oftewel een eerste optierecht. Dat betekent dat je hen datnieuwe werk eerst aanbiedt, voordat je er eventueel zelf mee gaatshoppen. Stel een termijn vast waarbinnen ze moeten reageren.Volgt er binnen die termijn geen reactie, dan vervalt deze optie.WinstdelingJe kunt als schrijver een percentage van de netto opbrengst(winst) claimen, maar al dan niet door creatief boekhouden,maken zelfs de meest succesvolle films soms geen winst. Beding

dan het recht op inzage van de boeken. Je kunt ook nadenkenover afkoop van de winstdeling, zeker als het een niet-commercieelproject is.Ter ugval van je rechtenBeding dat als een opdrachtgever jouw scenario niet binnen eenaf te spreken termijn verfilmt, de auteursrechten weer geheelaan jou zullen terugvallen. Dan kun je een andere opdrachtgeverzoeken om je werk te verfilmen. Houd er rekening mee dat eenproducent bij een film tenminste drie jaar nodig zal hebben omde financiering rond te krijgen. Zorg ook dat je de rechten terugkrijgtbij een faillissement, surséance van betaling, liquidatie,beslaglegging et cetera.Een van de redenen om te kiezen voor het in licentie geven vanje exploitatierechten is het risico van een faillissement van deopdrachtgever. Bij faillissement vallen je rechten in geval vanoverdracht in de boedel van de opdrachtgever en ben je ze kwijt;bij een licentie vallen ze terug aan de maker.OptiecontractAgent Henriëtte Hoogenboezem in Plot: “Ik maak vaak mee datmensen met een plan naar een producent gaan, die vervolgenszegt: ‘Interessant, schrijf het even op, dan ga ik er mee leuren.’Dat vind ik al een verkeerd uitgangspunt. Ik ben er voor dat eenproducent zich committeert. In zo’n geval stel ik een optiecontractvoor met een termijn waarbinnen de producent het plan aande man kan brengen of financiering kan genereren.”Bewerkingen en waar gebeurdHoud er rekening mee dat je als scenarioschrijver soms ook temaken kunt hebben met andere auteurs: in het geval van eenboekbewerking moet je toestemming hebben van de schrijver,diens erfgenamen en de uitgever. In geval van een audiovisueelw e g w i j z e r v o o r s c e n a r i o s c h r i j v e r s h o e l o o p i k b i n n e n ?102 103werk zijn niet alleen de scenarioschrijver, maar ook de componistvan de filmmuziek en de regisseur auteur in de zin van deAuteurswet.Soms ontstaat een idee voor een plot uit een krantenbericht. Alsje film over het leven gaat van een publiek persoon dan kun jevia vrije nieuwsgaring uit kranten en tijdschriften vrijelijk gebruikmaken van die informatie. Maar in leven zijnde relaties of nabestaandenkunnen bezwaar maken, dus dan zul je toch de rechtenmoeten verwerven. Een mogelijkheid is om de rechten van eenboek over het personage te kopen. Van dit soort problemenben je gevrijwaard als je het personage herschrijft tot een fictiefpersonage.Collectieve rechtenHeb je een aansluitingscontract met een collectieve rechtenorganisatie,zoals Lira of VEVAM, dan heb je al bepaalde rechten aandie organisatie overgedragen. Het is dan niet meer mogelijk omdezelfde rechten nog een keer aan een opdrachtgever te verlenen.Check dus je aansluitingscontract en maak in het opdrachtcontracteen uitzondering voor rechten die voor jou collectiefbeheerd worden.Websiteswww.auteursrecht.nlwww.onderhandelen.nlwww.beroepkunstenaar.nlwww.netwerkscenario.nlwww.contractenbureau.nlwww.lira.nlwww.vevam.nl

Juridische begrippenAuteursrechtHet auteursrecht biedt de maker van een ‘werk van letterkunde,wetenschap of kunst’ een exclusief recht om het gebruik van zijnwerk te verbieden of aan dat gebruik voorwaarden te verlenen.Als je echter in dienstverband een werk maakt, dan is de werkgeverde rechthebbende. Auteursrecht hoeft niet geregistreerd teworden, het bestaat zodra je een werk hebt gemaakt. Auteursrechtengelden gedurende de levensduur van de auteur, pluszeventig jaar.Auteursrechten bestaan uit exploitatierechten en persoonlijkheidsrechten.Exploitatierechten maken het mogelijk je scenarioopenbaar te maken en te verveelvoudigen. Exploitatierechtenbestaan onder andere uit: verfilmingsrecht, vertoningsrecht,herhalingen, winstdeling, merchandising, verspreiding op dvd,gebruiksrechten voor remakes, spin-offs, prequels, sequels , scenarioin boekvorm, verboeking van het scenario en digitaal hergebruik.Persoonlijkheidsrechten geven je het recht tot naamsvermeldingen de mogelijkheid te voorkomen dat je werk wordtverminkt. Persoonlijkheidsrechten zijn onlosmakelijk met demaker verbonden en kunnen nooit worden overgedragen.In 1985 is er in de Auteurswet een bijzondere regeling opgenomenmet betrekking tot de exploitatierechten voor film. De regelingkent met twee belangrijke uitgangspunten. Ten eerste wordt‘wettelijk vermoed’ dat de producent de exploitatierechten opde betreffende film heeft, tenzij je contractueel iets anders hebtafgesproken. Ten tweede is de producent, als tegenprestatie voorde vermoedelijke overdracht aan de makers, voor iedere vorm vanexploitatie een ‘billijke vergoeding’ verschuldigd.w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k nw e g w i j z e r v o o r s c e n a r i o s c h r i j v e r s h o e l o o p i k b i n n e n ?104105w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k nWat precies een billijke vergoeding is, heeft de wetgever nietnader ingevuld en wordt in de praktijk dus bepaald door de vrijemarkt. Deze vergoeding voor auteursrechten moet je dus nietverwarren met het honorarium dat je ontvangt voor het schrijven.Overdracht of licentieAuteursrechten kunnen op twee manieren worden verleend aaneen opdrachtgever. Bij overdracht wordt een ander rechthebbende,oftewel eigenaar. In het geval van een licentie krijgt eenander slechts toestemming om de auteursrechten te gebruiken,zonder eigenaar te worden.Een overdracht van auteursrechten dient altijd schriftelijk tegebeuren. Een licentie kan eventueel mondeling worden gegeven,maar ook in dat geval is het aan te raden schriftelijke afsprakente maken. Veel belangrijker nog dan het verschil tussen licentieof overdracht is de omvang van de rechten die je overdraagt.Collectieve rechtenIn de praktijk is het voor een schrijver niet te controleren hoevaak een werk ergens op televisie wordt vertoond. Om die redenis de vergoeding van sommige exploitatierechten van makersgeregeld via zogenaamde collectieve rechtenorganisaties, zoalsLira en VEVAM. Zij verdelen de vergoedingen die de kabel betaaltvoor de doorgifte van film en televisieprogramma’s en de thuiskopievergoedingen,zoals de heffing op onbespeelde dvd’s. Ditvormt een extra bron van inkomsten, maar dan moet je wel eenaansluitingsovereenkomst tekenen met Lira en/of VEVAM, zieook www.lira.nl en www.vevam.nl.

Wat doet Lira?Lira beheert collectief de auteursrechten van schrijvers, vertalersen journalisten in Nederland. Elk gebruik van een geschrevenwerk vraagt om toestemming van de maker van dat werk. Datgeldt ook voor nieuw en ander gebruik (exploitatie), dat buitende aanvankelijke opdrachtverlening tussen bijvoorbeeld eenscenarioschrijver en een opdrachtgever valt, zoals verspreidingvia de kabel, via internet, via on demand en via themakanalen.In een aantal gevallen (kabelrechten, thuiskopie et cetera) ishet voor een individuele auteur niet of alleen uiterst moeilijkdeze rechten en aanspraken te verzilveren. Lira heeft in dezeonderhandelingen meer macht, omdat ze kan praten voor het collectiefvan schrijvers. Bovendien is Lira expert op het gebied vanauteursrecht. In het algemeen: overal waar werken van schrijversgeëxploiteerd worden via kanalen of in vormen die niet overeengekomenen afgerekend zijn in de initiële opdrachtverleningtussen producent of uitgever enerzijds en de schrijver of vertaleranderzijds, kan Lira optreden als onderhandelingspartij en geldvoor de makers incasseren.Auteurs die zich aansluiten bij Stichting Lira, versterken daarmeehun onderhandelingspositie. Door de macht van het getal (meerdan zesduizend aangesloten auteurs en meer dan vijftienduizendgeldontvangers) is Stichting Lira een gerespecteerde onderhandelingspartner.Geen reden, wel een prettige bijkomstigheid:aansluiting bij Lira is gratis. Bovendien krijgt een aangeslotenetoegang tot vele extra vormen van steun en dienstverlening: ziewww.lira.nl .w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k nw e g w i j z e r v o o r s c e n a r i o s c h r i j v e r s h o e l o o p i k b i n n e n ?106 1074.3 OnderhandelenHet is essentieel dat je dúrft te onderhandelen. Een van de grootstemisverstanden is dat een contract niet onderhandelbaar is.Veel scenarioschrijvers denken dat het buigen of barsten is, maarvaak is dat niet het geval. Agent Henriëtte Hoogenboezem in Plot:“Als sprake is van een opdrachtsituatie verschuilt de producentzich regelmatig achter de omroep waarmee hij al een contractheeft gesloten. Dan is er weinig of geen onderhandelingsruimte.Dat is niet altijd helemaal waar; soms kan hij best terug naar dieomroep, zit het niet altijd zo vast als wordt beweerd.”Een slecht onderhandelingsresultaat ligt meestal niet zozeer aande doortraptheid van de ander, als wel aan een gebrek aan techniekof ervaring. Het resultaat is niet zozeer afhankelijk van dekwaliteit van je werk of je staat van dienst, maar van je voorbereiding,de band die je tijdens de onderhandelingen met de anderweet op te bouwen en het tijdstip waarop je de onderhandelingenbegint. Hoogenboezem: “Steeds meer producenten voegenbij betaling een clausule toe dat ze pas hoeven te betalen als zede bijdrage van bijvoorbeeld het Filmfonds hebben ontvangen.Dat kan niet, vind ik, dan ben je geen ondernemer maar een loket.”Kies een onderhandelingsstijl die bij je past en wees je bewustvan je gedrag. Je kunt je contract wel goed uitonderhandeldhebben, maar als het een moeizaam proces was, is de kans opeen vervolg klein. Andersom geldt dat ook: kom je er nu niet uit,maar was het wel een prettig gesprek, dan is de kans groter datje in de toekomst wel samen een deal kunt sluiten. Het is belangrijkom goed uit elkaar te gaan; het wereldje is klein en je komtelkaar vast nog eens tegen.Onderhandelen verloopt globaal volgens de volgende fasen:voorbereiden, introduceren, voorstellen uitwisselen, onderhandelenen afspraken.

VoorbereidenDe uitkomst staat of valt met een gedegen voorbereiding: kennisis macht. Verzamel daarom zoveel mogelijk informatie. Vraag aancollega’s naar hun ervaringen. Niet elke situatie biedt evenveelonderhandelingsruimte; wees je bewust van de mogelijkhedenen beperkingen.Jouw opstelling:• Stel vast wat je wilt bereiken. Wat is jouw ideale uitkomst enwaarom? Wat is je minimaal acceptabele uitkomst en waarom?• Probeer in te schatten op welke punten er meningsverschillenzouden kunnen ontstaan, en waar mogelijke oplossingen liggen.• Bepaal op welke punten je bereid bent om concessies te doen.• Als je er deze keer niet uitkomt: bedenk hoe je zo goedmogelijk uit het gesprek komt en opties openhoudt voor detoekomst.Opstelling onderhandelingspartner:• Wie zit(ten) er aan tafel, in welke rol en met welke bevoegdheid?• Bedenk of zoek uit wat de ander wil bereiken en waarom. Ga nawelke belangen daar spelen en waar overeenkomsten liggen.• Waarom zitten júllie om tafel? Zijn er concurrenten?• Voor welke argumenten is de ander gevoelig? Op welke puntenverwacht je snel concessies?• Wanneer denk je dat de onderhandeling voor de ander geslaagdis?De onderhandelingssituatie:• Wat is het doel van de bespreking? Een informele kennismakingof moeten er spijkers met koppen worden geslagen?• Is er sprake van een deadline of streeftermijn voor de afronding?Wanneer volgt de beslissing?• Is de bespreking op neutraal terrein of bij een van de partijen?Wie doet de verslaglegging?w e g w i j z e r v o o r s c e n a r i o s c h r i j v e r s h o e l o o p i k b i n n e n ?108 109IntroducerenProbeer eerst een band op te bouwen, zie ook hoofdstuk 2.Bespreek elkaars verwachtingen, het gemeenschappelijkebelang en de intentie om er samen uit te komen. Op welke termijnmoet er een beslissing komen? Wanneer geeft de ander uitsluitselover bepaalde zaken? Ga op een gelijkwaardige manierhet gesprek in; ook al heeft de andere partij meer ‘macht’, hetuitgangspunt is ten slotte dat je samen iets wilt.Voorstellen uitwisselenVervolgens wissel je voorstellen uit. Durf stevig in te zetten enga zo goed mogelijk in op eventuele vragen van de anderepartij. Stel vragen over het voorstel van de ander; hoe meer deander spreekt, hoe meer je leert. Laat ook ruimte open voor ontwikkelingvan ideeën; tast de mogelijkheden af. Als de voorstellenhelder zijn, kun je voor jezelf de eventuele verschillen opeen rijtje zetten. Beoordeel deze verschillen voordat je zelfconcessies doet. Zo voorkom je dat je uit enthousiasme te snel‘ja’ zegt.OnderhandelenBespreek eerst de punten van overeenstemming. Werk vervolgensgezamenlijk aan het vinden van een oplossing voor de rest.Vraag naar de argumenten van de ander om meer informatie tekrijgen. Vraag om concessies. Niet te slap, maar beslist: jullie willenten slotte knopen doorhakken. Doe bijvoorbeeld voorwaardelijkeconcessies; geef aan wat je ervoor terug verlangt. Denkaan researchkosten, reiskosten, auteursrechten et cetera. Moet jeandere opdrachten laten lopen? Mag je zelf een coach of begeleiderkiezen? Moet je hem of haar zelf betalen? Heb je inspraakin de keuze van regisseur en/of acteurs? Isoleer verschillen: ‘dusdit is het enige wat overeenstemming nog in de weg staat?’ Doeconcessies die je weinig kosten, maar voor de ander veel waardzijn. Concessies houden de zaak in beweging. Vraag bij twijfel

nee111w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k nTiponderhandelen• Hard op de zaak en zacht op de persoon. Je houdt de sfeer goeddoor interesse te tonen in het standpunt van de ander en je vriendelijken positief op te stellen, zonder dat je concessies hoeft tedoen. Benadruk het ‘wij-gevoel’; je wilt er samen uitkomen.• Wees flexibel, sta open voor vragen en ideeën van de ander. Meegaanis niet hetzelfde als toegeven. Blijf ook zelf actief zoekennaar wegen om tot een compromis te komen of te krijgen wat jewilt binnen de bestaande mogelijkheden.• Houd vast aan je standpunt, maar niet koppig of agressief. Je doetpas water bij de wijn als je merkt dat de ander die bereidheid ook heeft.• De ander is meestal afhankelijker van je dan je denkt. Overdrevenbescheidenheid maakt je meer afhankelijk. Kom gerust met eenrealistische, maar wel stevige inzet.• Probeer het machtsevenwicht te bewaren en accepteer niet dat deander de baas wil spelen.• Luister naar de ander. Goede onderhandelaars luisteren meer danze praten en bedenk: de ander heeft nooit ongelijk. Hij of zij heeftalleen een andere kijk op de dingen. Accepteer dat en zet daar jeeigen visie tegenover.• Doorvragen kan een patstelling doorbreken. Begin niet meteen teprotesteren, maar vraag waaróm iets niet kan. Wat staat er in deweg en hoe kun je helpen dat op te lossen? Zo kun je een tegenstellingombuigen tot een gezamenlijk probleem.• Onderhandel stap voor stap; leg niet al je kaarten in één keer optafel. Bepaal van te voren op welke punten je wel en niet wilt toegevenen houd wisselgeld bij de hand.• Als tijd voor de ander belangrijk is, kun je daar gebruik van maken.• Kom je niet tot een vergelijk, zoek dan de gulden middenweg.• Probeer niet het onderste uit de kan te halen. Voorkom ook dat deander het gevoel krijgt dat hij of zij bakzeil moet halen. Een duurzamerelatie levert vaak meer op dan een snel voordeeltje.

Leningen(Aspirant)Leden van het Netwerk die zaken als een computer ofbureaustoel willen aanschaffen en niet beschikken over het benoombedenktijd. Doe geen grote concessie op de valreep om ermaar vanaf te zijn en vervul niet nog snel even de op de valreepgeformuleerde wensen van de ander.Afspraken makenZet de bereikte afspraken op een rij en werk het samen oppapier uit.Zie voor meer informatie over onderhandelen www.beroepkunstenaar.nlen www.onderhandelen.nl.Wat is redelijk?Uiteindelijk is de onderhandelingsruimte altijd begrensd; bijvoorbeelddoor de beschikbare budgetten, regelingen of degegroeide praktijk. Hoogenboezem: “Bij sommige producenten,die heel goedkoop produceren, is het vaak een take it or leave itsituatie.Dan moet je als schrijver voor jezelf bepalen of je het wildoen of niet. Soms moet je een te laag honorarium en het gebrekaan rechten accepteren, omdat je het werk nodig hebt vanwegefinanciële redenen, of gewoon een kans wil om je vak uit te oefenen.Maar er zijn natuurlijk grenzen.”Bedenk wat jijzelf redelijk vindt, los van wat gangbaar is. Krijg jezo de kans op beter betaalde vervolgopdrachten? Doe je nuttigecontacten op? Als je ondanks alles blijft steken op het voorjou minimaal acceptabele onderhandelingsresultaat, wees danduidelijk en positief in je motivatie. Geef aan dat je akkoord gaatomdat je het project bijvoorbeeld erg leuk vindt of ervaring opwilt doen. Als je het als eenmalige concessie presenteert, maakje het voor jezelf makkelijker om bij een volgende onderhandelingmeer te vragen.w e g w i j z e r v o o r s c e n a r i o s c h r i j v e r s h o e l o o p i k b i n n e n ?112 1134.4 Financiële steunWwikDe Wet Werk en Inkomen Kunstenaars (WWIK) is een regelingvoor startende of al beroepsmatig werkende kunstenaars. DeWWIK is een maandelijkse financiële tegemoetkoming. Dezebedraagt 70% van een bijstandsuitkering. Hiernaast heeft dekunstenaar de mogelijkheid om tot 125% bij te verdienen. Ditinkomen kan de kunstenaar aanvullen met werk binnen of buitende kunst. De kunstenaar heeft geen sollicitatieplicht en kan zichdus volledig concentreren op zijn kunstenaarschap.Je kunt de WWIK aanvragen bij de Sociale Dienst van een van detwintig centrumgemeenten die deze regeling uitvoeren. De SocialeDienst onderzoekt of je recht hebt op de tegemoetkoming.Om in aanmerking te komen voor de WWIK, of om in de WWIK tekunnen blijven, moet een kunstenaar aantonen dat hij beroepsmatigwerkt. Dit moet blijken uit het beroepsmatigheidsonderzoekdat Kunstenaars&CO uitvoert in opdracht van de centrumgemeenten.Met een WWIK-uitkering kun je bij Kunstenaars&COkosteloos cursussen en workshops volgen om je kennis envaardigheden te verbeteren. Tevens kun je in aanmerking komenvoor professioneel loopbaanadvies en coaching. Voor voorwaardenzie www.kunstenaarsenco.nl onder WWIK. Informatie overuitkeringen vind je op de www.home.szw.nl van het ministerievan SZW en www.socialezekerheid.nl.Alle (aspirant)leden van het Netwerk kunnen een beroep doenop de volgende algemene voorzieningen van de VSenV. In sommigegevallen is het noodzakelijk dat je ten minste één jaar lidbent.

digde kapitaal, kunnen een lening aanvragen bij de Triodosbank,afdeling Kredietverlening. Deze regeling is tot stand gekomen insamenwerking met Kunstenaars&CO. Informatie vind je opwww.kunstenaarsenco.nl onder Producten en diensten/Cultuurlening.Verzekeringen(Aspirant)Leden van het Netwerk kunnen een beroep doen op devoorzieningen van de VSenV op het gebied van ziektekosten- enongevallenverzekeringen en een arbeidsongeschiktheidsverzekering.Informatie vind je op: www.vsenv.nl onder Diensten/Verzekering.PensioenAls zzp’er, zelfstandige zonder personeel, bouw je geen pensioenop. Er bestaat voor (aspirant)leden van het Netwerk enaangeslotenen van Lira een mogelijkheid tot hulp bij het opbouwenvan een oudedagsvoorziening door de Stichting P.C. Boutensfonds.Informatie vind je op: www.vsenv.nl onder Diensten/Pensioen.w e g w i j z e r v o o r s c e n a r i o s c h r i j v e r s h o e l o o p i k b i n n e n ?114 115Meer informatiewww.netwerkscenario.nlwww.auteursrecht.nlwww.belastingdienst.nlwww.beroepkunstenaar.nlwww.cedar.nlwww.contractenbureau.nlwww.kunstenaarsenco.nlwww.kvk.nlwww.lancelots.nlwww.leren.nlwww.lichaamstaal.comwww.lira.nlwww.onderhandelen.nlwww.socialezekerheid.nlwww.home.szw.nlwww.vevam.nlwww.vsenv.nlNoodhulpSoms kun je een nijpend, tijdelijk financieel probleem niet zelfoplossen. In zo’n geval kun je de hulp inroepen van het SociaalFonds Letterkundigen. Het aanbieden van een eenmalig geldbedragof een persoonlijk advies, behoort tot de mogelijkheden.Informatie vind je op: www.vsenv.nl onder Diensten/Financiëlehulp.

117w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k n5Hoega ik schrijven?Stel dat je een idee voor een film of een televisieseriehebt. Hoe overtuig je iemand dat jouw ideehet lezen waard is? Daar gaat dit hoofdstuk over.Goed schrijven is en blijft natuurlijk het belangrijkst,uiteindelijk moet je synopsis of scriptovertuigen. Het hoeft er niet prachtig of glossyuit te zien. Wat je als maker voor ogen hebt moeter in staan. Het doel is om een lezer tot het lezenvan jouw idee te verleiden. Dus: hoe verzin je eenpakkende titel? Hoe schrijf je een prikkelendelogline, een wervende synopsis of een inspirerendeseriebijbel? Hoe plot je een aflevering? Voordrama is het creëren van personages erg belangrijk,een vragenlijst kan je daarbij helpen. Hethoofdstuk eindigt met een checklist voor dramawaaraan je je idee kunt toetsen.

PassieDe vragen en suggesties dienen slechts ter inspiratie, gebruikalleen wat voor jou werkt. Zorg vooral dat je de lol en passiebehoudt die je nodig hebt om te schrijven. Soms kan alles in eenverhaal kloppen, maar kan desondanks het ‘leven’ er uit verdwenenzijn. Belangrijker is je passie om te vertellen, om te vermaken,om te ontregelen, om je emoties en je inzichten over tedragen. Dan vergeeft men je de plotfoutjes, die zijn namelijk altijdop te lossen. Maar men vergeeft je nooit een gebrek aan passie.Dieper gravenDocent aan de HKU Paul van den Wildenberg: “Wat was je eersteidee? Hang dat groot boven je computer of op je muur, zodat jeniet van dat oorspronkelijke idee afdwaalt.” Vervolgens mag jebest dieper graven, omdat je eerste idee vaak een anekdote isdie voor iets diepers of universelers staat. Als je je thema (ietsuniverseels, een moraal of iets van alle tijden) hebt gevonden ofgedefinieerd, dan kun je juist je onderwerp (de plot, de anekdotedie specifiek aan tijd en arena gebonden is) aanscherpen en hetdramatisch potentieel daarvan uitbuiten.ScenariosoftwareJe kunt je scenario’s in Word schrijven, maar er zijn ook diversesoftwareprogramma’s die je daarbij helpen. De bekendste zijnw e g w i j z e r v o o r s c e n a r i o s c h r i j v e r s h o e g a i k s c h r i j v e n ?118 119Final Draft (www.finaldraft.com) en Movie Magic (www.screenplay.com)waarvan een demoversie te downloaden is. Daarnaastzijn er ook programma’s die je bij het ontwikkelen van verhalenhelpen, zoals Power Structure (www.powerstructure.com) enDramatica Pro (www.dramatica.com), ook hiervan zijn demoversieste downloaden. Op www.celtx.com kun je gratis scenariosoftwaredownloaden. Meer informatie is ook te vinden opwww.filmmaken.nl onder Software overzicht. Vraag ook gebruikersnaar hun ervaringen.5.1 TitelDe titel is je visitekaartje. Je wilt de lezer overtuigen dat je scriptof synopsis het lezen waard is. Een titel is een belofte, maaktnieuwsgierig en bereidt het publiek voor op de komende leesofkijkervaring. Shakespeare noemde zijn toneelstuk niet Hamlet,maar The Tragedy of Hamlet, Prince of Denmark.Wat zijn goede titels?Een effectieve titel verwijst naar iets tastbaars in het verhaal– karakter, arena, thema of genre. De beste titels verwijzen vaaknaar twee of alle elementen. Jaws noemt een karakter, zet hetverhaal in de woestenij, geeft een thema – de mens tegen denatuur –, in het actie/avonturen genre. Kramer vs Kramer noemttwee karakters, geeft een thema – scheiding – in het genre huiselijkdrama. La Dolce Vita plaatst ons in een decadente setting vanrijke stedelingen. Verder zijn goede titels dezelfde titel als vanhet boek of een spin-off van een ander medium, zoals Turks Fruit,Zoop in Afrika et cetera.Ongeveer tweederde van alle titels bevatten namen van personenof plaatsen, zoals Simon, Capote, Casablanca en Costa!. Costa!springt er uit, omdat het zowel iets zegt over de arena, als overhet genre. Let ook op het effect van het uitroepteken. Met titels als

Titanic, TBS, Moordwijven en U-571 zie je al een hele film voor je.Andere titels benoemen de gemoedstoestand van de hoofdpersoon,bijvoorbeeld Delirious, Clueless, Van God los en Drift. Alshet goed is suggereren deze titels tevens een genre. De eerstetwee comedy en de laatste coming of age, waarbij Clueless zelfsbeide suggereert.Verder zijn er de intrigerende, want dubbelzinnige, titels, zoalsIndecent Proposal, Crying Game, Things to do in Denver whenyou’re dead en Zwarte sneeuw. Let op de tegenstelling bij degebruikte woorden. Andere zijn bekende uitdrukkingen enbenoemen het cliché van de film: You’ve got mail, Friday the 13thet cetera. Ten slotte de twist op het cliché, zoals G.I. Jane, The manwho knew too little en Heerlijk duurt het langst.Hoe verzin je een titel?Noteer woorden en titels die je aanspreken of inspireren. Brainstormde ‘voor de hand liggende’ titels. De naam van je hoofdpersonage?De overheersende gemoedstoestand van je hoofdpersonage?Hij of zij wil? Hij of zij heeft nodig? De hoofdlocatie?De arena? Veel gebruikt jargon? Het hoofdconflict? De hoofdclimax?De belangrijkste actie? De plotvraag? Het genre? Clichésin het verhaal? Het thema? De premisse? Wat is er uniek aan?Denk aan je verhaal en maak een lijst van woorden die onmiddellijkin je opkomen.w e g w i j z e r v o o r s c e n a r i o s c h r i j v e r s h o e g a i k s c h r i j v e n ?120 121Je titel moet verleiden en intrigeren. Back to the future is eenslimme woordspeling, je verwacht Back to the past en bovendienvat het de toestand van hoofdpersonage Marty McFly perfectsamen. Een ingewikkeld verhaal, eenvoudig verteld is misschienvaag, maar intrigeert wel. Pas op met alliteratie als het niet omeen kinderfilm gaat. Het Suske en Wiske effect ligt al snel op deloer. Wees ook voorzichtig met woordspelingen, als het niet omeen (flauwe) komedie gaat. Probeer origineel te zijn, kom meteen verrassende combinatie.Tot slot nog iets ongrijpbaars: het moet klínken als een titel.Bekt het lekker? Liever verliefd, A bout de souffle, Double indemnity,het klinkt allemaal als een klok. Leg vrienden en bekenden jewerktitel voor en luister naar de reacties. Wat voor associatiesroept het op? Ga net zolang door tot die één tot vijf woorden goedzijn. Een goede titel doet je synopsis of script er uitspringen.5.2 LoglineJe logline is de trailer voor je synopsis of script. Drukke lezerstrekken soms alleen tijd uit om je synopsis te lezen als de loglinehen nieuwsgierig weet te maken. Er zijn twee redenen waaromde logline belangrijk is. De eerste is om je lezer te overtuigen, detweede is om jezelf bewust te maken van welk verhaal je eigenlijkwilt vertellen.Probeer vervolgens combinaties van die woorden uit en verzintegenstellingen. Zoals Bad santa, All that heaven allows en Wildemossels. Denk aan spreekwoorden, gezegden, liedjes, turbotaalzoals Vet hard. Wees prikkelend, provoceer, gebruik rare, bizarrewoorden en combinaties. Maak de lezer nieuwsgierig, creëereen gevoel van noodzakelijkheid. Grijp niet direct naar clichésals Het mysterie van….Wat is een logline?Een logline is een beschrijving van je verhaal in een, twee of driezinnen. ‘Een briljante wiskundige wordt gedwongen zijn levennogmaals onder de loep te nemen als blijkt dat hij aan schizofrenielijdt. Uiteindelijk overwint hij al het leed en wint hij de Nobelprijs’(A beautiful mind). ‘Een zwarte comedy over drie miljonairsvrouwendie een huurmoordenaar inschakelen om een van hunoverspelige echtgenoten uit de weg te ruimen’ (Moordwijven).

Hoe schrijf je een logline?Er moet heel veel informatie in die logline van een, twee of driezinnen staan: genre, conflict, personage, handeling, locatie, tijd,een crisis die moet worden opgelost, de mogelijke transformatiedie je personage doormaakt en het commerciële potentieel. Endat allemaal in maximaal 25 woorden in de tegenwoordige tijd,zodat je logline in één adem uitgesproken kan worden. En hetmoet natuurlijk knetteren!Benadruk de unieke elementen van je verhaal waardoor mensenzich in de situatie kunnen inleven en kunnen meelevenmet je hoofdpersonage. Gebruik woorden die iets oproepen.Liefde, dood, seks, avontuur, mysterie en romantiek doen hetaltijd goed. Gebruik actieve werkwoorden in je logline. Probeerbeeldend te schrijven, zodat de lezer de film al voor zich ziet.Er volgen nu drie verschillende, maar elkaar ook deels overlappende,manieren om tot een logline te komen.1 Wie, wat en hoe?Een vorm waarin je je logline kunt gieten is: ‘een verhaal overeen personage – gebruik hierbij karaktertrekken, geen eigennamen– dat een probleem heeft en iets moet bereiken waardoorhij dat probleem kan oplossen.’ In dit geval vertelt delogline iets over:• Wie de hoofdpersoon is en wat hij of zij moet doen. De aanleidingwaarom de hoofdpersoon aan zijn reis of zoektochtbegint.• Wat wil hij of zij? Hoe pakt de hoofdpersoon dit aan? Wat is zijnof haar actieve handeling?• Wat voor vreselijks gebeurt er als de hoofdpersoon hier niet inslaagt?De logline van The fugitive: ‘Een vooraanstaand chirurg wordtten onrechte veroordeeld voor de moord op zijn vrouw, ontwe g w i j z e r v o o r s c e n a r i o s c h r i j v e r s h o e g a i k s c h r i j v e n ?122 123snapt uit de gevangenis en jaagt op de werkelijke moordenaar.’Kortom: wie, wat en hoe. Wie is de hoofdpersoon, wat is zijnprobleem en hoe lost hij dat op. Wie: een vooraanstaand chirurg.Wat: ten onrechte veroordeeld voor de moord op zijn vrouw. Hoe:hij ontsnapt om de werkelijke moordenaar te vinden.2 De vier u’sDie vier u’s zijn: uniek, uitbetalend, urgent en ultraspecifiek. Bijnaalle geslaagde reclameslogans hebben die vier u’s in zich, en zewerken ook voor loglines. ‘Het is 1945, WO II. Op de Filippijnenleidt een luitenant een reddingsoperatie tot achter de vijandelijkelinies om vijfhonderd Amerikaanse krijgsgevangenen te bevrijden.’Uniek? Er zijn meer oorlogsfilms waarin mensen gered moetenworden. Op zich is dit gegeven dus niet voldoende om de lezerin een staat van grote opwinding te brengen. Maar het zijn dedetails die het hem doen: vijfhonderd krijgsgevangenen, de Filippijnen,1945 en achter de vijandelijke linies.Uitbetalend? De Amerikanen hadden bij het verschijnen vandeze logline net de oorlog in Afghanistan achter de rug. Wetenwat je wanneer moet verkopen, dat is ook een truc.Urgent? Reken maar. In 24 woorden wordt hier net genoeg vande plot onthuld om te weten dat dit een spannend drama wordt.Vijfhonderd krijgsgevangenen in handen van de vijand. Zullen zegered worden?En ultraspecifiek? Ook hier zijn de details bepalend. De Filippijnenin 1945. Een luitenant. Een bevrijdingsoperatie achtervijandelijke linies. Vijfhonderd krijgsgevangenen.3 De externe en de interne verhaallijn‘Een verlegen, eenzaam jongetje vindt een buitenaards wezen.Hij zal moedig genoeg moeten zijn om het op te nemen tegende autoriteiten en het wezen terug naar zijn thuisplaneet te hel-

pen.’ (Et) Bij deze logline komen zowel de externe als de interneverhaallijn aan bod. De externe verhaallijn is de achtergrondwaartegen het verhaal van de held – de interne verhaallijn – zichafspeelt. In Et draait de externe verhaallijn om de vraag of dejongen het wezen naar zijn ruimteschip kan brengen. De interneverhaallijn is het verhaal van de held. Het verlegen jongetje dat alzijn moed bij elkaar moet rapen om Et te redden, en dat daarbijzichzelf behoedt voor een eenzaam en angstig leven.Tot slotLees zoveel mogelijk loglines. Regels zijn er om gebroken teworden, het gaat erom dat een logline intrigeert. Wat maakt jeverhaal of je hoofdpersonage uniek? Zo kom je ook tot de essentievan je verhaal. Het is een hele klus om een goede logline teschrijven, maar het betaalt zich uiteindelijk dubbel en dwarsterug. Met een intrigerende logline kun je bovenop de stapelkomen te liggen.5.3 SynopsisTips voor het schrijven van een synopsis:• Houd het simpel. Je lezer moet je synopsis snappen na een snellelezing. Denk aan oorzaak en gevolg. Elke zin en paragraaf moetmakkelijk naar de volgende leiden.• Oefenen. Schrijf meerdere versies van je synopsis.• Laat je synopsis door professionals lezen en door je vrienden.Vraag de laatsten niet om kritiek, alleen of ze het begrijpen. Laatze aangeven wanneer ze afhaken, welke stukken ze niet leukvinden of niet snappen.• Lees synopsissen van anderen.• Stuur je synopsis pas in als je écht tevreden bent, als hij écht afis. Je krijgt vaak maar één kans om je project goed te presenteren.• Let op spelling- en grammaticafouten.w e g w i j z e r v o o r s c e n a r i o s c h r i j v e r s h o e g a i k s c h r i j v e n ?124 125Opmaak en contextHoud flinke marges aan, minimaal 2,5 cm. Kies een proportioneelfont, geen Courier dus. Deel je synopsis op in alinea’s met eenwitregel ertussen. Maak je alinea’s niet te lang. Je kunt je synopsisopfleuren met een afbeelding of een plaatje; een plaatje zegtmeer dan duizend woorden en kan goed een sfeer of stemmingillustreren. Je kunt ook heel licht iets afdrukken over het A4tje,maar zorg dan wel dat het goed leesbaar blijft. Zorg dat de plotniet meer dan zestig procent van de totale synopsis beslaat.Je lezers hebben geen voorkennis. Hoe moeten ze hem lezen?Zorg dat ze je synopsis in het juiste kader kunnen plaatsen, metde juiste toon lezen. Wat is de stijl of het genre? Is het een mix?In het laatste geval is er toch één het belangrijkst, dus kies enwees specifiek. Niet een komedie, maar een romantische of eenzwarte komedie. Geef eventueel voorbeelden van vergelijkbarefilms, series et cetera. Dit kan gevaarlijk zijn, als de lezer devoorbeelden niks vindt, maar het maakt het makkelijker om eenkader te scheppen.Je kunt je synopsis met een spreekwoord of een citaat beginnen,met het parafraseren van de premisse, met een verantwoordingvoor wat je wilt of gaat doen, met je motivatie of je passie omhet verhaal te schrijven. Maak de noodzaak dat jij dit verhaalwil vertellen duidelijk. Wat beweer je met dit verhaal? Benoemhet thema of het onderwerp. Waar zit de relativering, de nuanceof juist het absoluut noodzakelijke van een pamflet? Waarommoet juist jij dit schrijven, waar zit de authenticiteit, waar zit jouwkracht? Heb je inspiratiebronnen? In welke traditie wil je passen?SchrijvenJe eerste zinnen moeten intrigeren. Begin met een sterkeopening, bijvoorbeeld met een beeld, waar het zich afspeelt,de sfeer of een stemming; niet met: ‘Joop is de broer van ….’

Beschrijf alles in het hier en nu en in de tegenwoordige tijd.Gebruik actieve werkwoorden, vermijd passieve woorden zoalsbeseffen. Schrijf visueel, gebruik beeldende taal. Denk aande vijf w’s: wie, wat, waar, wanneer en waarom? De lezer moetde film voor zijn geestesoog zien afspelen. Schrijf consistentvan toon, compact, concreet en specifiek. Schrijf niet te wollig,gebruik geen vergelijkingen. Maak het verhaal invoelbaar enbegrijpelijk. Het doel is emoties opwekken bij de lezer.Voor een synopsis is de belangrijkste vraag: waar gaat het over?Begin met de kern van je verhaal en bouw dit vervolgens uit, zieook paragraaf 3.5. Beschrijf hoe je het verhaal vertelt. Geef derichting aan naar het onvermijdelijke eind. Denk aan oorzaak engevolg. Structureer helder, denk aan de drie akten, de reis vande held et cetera. Belangrijk is het beschrijven van de hoofdclimax.Wat is het grootste gevecht of dilemma? Tussen welke tweeeven onacceptabele en pijnlijke alternatieven moet je hoofdpersonagekiezen? Wat zijn de twee grootste krachten die tegenoverelkaar staan en wie of wat wint? Wat is de belangrijkste vraag diehet publiek bezighoudt?Wie bevolken je plot? Wat is hun ‘wil’ en ‘nodig hebben’, hundiepere wil. Wat is hun temperament, wat zijn de te overwinnenobstakels, en gekoppeld daaraan de ontwikkeling en verdiepingvan hun karakter? Denk na over specifieke details. Zorg voor eenintrigerende en originele hoofdpersoon. Waar bevindt je heldzich aan het begin? Waar belandt hij of zij op het eind? Schetsin het kort de ontwikkeling van het personage. In een synopsishoef je niet alle personages te noemen. Gebruik ook niet teveelnamen, dat maakt het lezen lastig. Je kunt het ondervangen door:het ex-vriendje van, of de moeder van et cetera.Waar en wanneer speelt het zich af? Zoek het dramatisch potentieelvan je arena op. Wat is het medium, speelfilm, korte film, aniwe g w i j z e r v o o r s c e n a r i o s c h r i j v e r s h o e g a i k s c h r i j v e n ?126 127matie, computergame of hoorspel? Wat is de vorm en de lengte?Kun je iets vertellen over de manier waarop je dit verhaal vertelt?De structuur: chronologisch of niet-lineair? Het tijdsbestek? Bijvoorbeeld:een jaar in dertien afleveringen, of een aflevering isprecies een nacht?Wat is de go-for? Waarom zouden producenten hier drie miljoeneuro aan uit moeten geven? Waarom zou een bioscoopgangernegen euro betalen voor een kaartje? Geef de reden waaromde televisiekijker op zijn vrije avond wil kijken naar jouwbedenksel.Voor wie is de film bedoeld, wie is je publiek? Wat is het beoogdeeffect; welke emoties en welke inzichten wil je je publiekmeegeven?Tot slot: er zijn geen regels. Je moet er zelf achterkomen wat voorjou en je verhaal werkt en wat niet. Elk idee is uniek; dus ook zijnoptimale presentatievorm. Mieke de Jong schreef haar synopsisvoor de speelfilm Knetter geheel vanuit het perspectief van hethoofdpersonage Bonnie, een meisje met een manisch-depressievemoeder.5.4 SeriebijbelStel dat je een idee voor een televisieserie hebt. Hoe presenteerje dat? Een kort antwoord: zet alles op papier wat je nodig denktte hebben om de lezer te overtuigen waarom deze serie zo briljantis, of juist nú gemaakt moet worden; een seriebijbel.Wat is een seriebijbel?Allereerst een titelpagina met eventueel een logline. Vervolgenseen ‘verkoop’ pagina waarmee je de lezer overtuigt van hetbestaansrecht van jouw idee. Dan volgt meestal een uitgebreiderebeschrijving van het concept van de serie met het thema, de

toon, de stijl, het genre, de arena, de serielengte, de doelgroepet cetera. Een beschrijving van de hoofd- en bijpersonages, hunonderlinge verhoudingen en hun backstories, voorbeelden vanafleveringen en soms een proeve van dialoog.Een seriebijbel bestaat globaal uit twee tot vijftien pagina’s. Maakgoed gebruik van tekstopmaak. Houd flinke marges aan, minimaal2,5 cm en kies een proportioneel 12-punts font, geen Courierdus. Maak gebruik van tussenkopjes en witregels. Maak jealinea’s niet te lang, het liefst vijf tot acht regels, met een witregelertussen. Zo kan de snellezer beter uit de voeten met je tekst. Jekunt het document opfleuren met een afbeelding of een plaatje.Je kunt ook heel licht iets afdrukken over je A4tjes.‘Verkoop-pagina’Realiseer je dat seriebijbels vaak snel en slecht gelezen wordendoor drukbezette mensen. Ga ervan uit dat lezers in eersteinstantie alleen de eerste bladzijde van je seriebijbel lezen.Schrijf dus de eerste bladzijde zo dat de lezer de serie voor zichziet en verder wil lezen. Begin bijvoorbeeld met een beeld, eenmotto of de premisse. ‘In het gevecht om de gunst van de kijkerworden tv-makers voortdurend zódanig met de grenzen van hunmoraal geconfronteerd, dat zij die ook in hun privéleven maarmoeilijk weten te handhaven.’ (Het glazen huis).Wat is je motivatie om dit te schrijven? Wat is het beoogde effect?Welke emoties en inzichten wil je overbrengen bij je publiek?Waarom moet jij dit schrijven, waar zit de authenticiteit, waar zitjouw kracht? En waarom is televisie het beste medium voor ditverhaal? Is het een origineel werk of niet? Heb je inspiratiebronnen?In welke traditie wil je passen? Soms is het handig eenbestaande serie te noemen, maar dit kan ook tegen je werken.‘Nee, niet weer een zoveelste ... kloon.’ Waar zit de relativering,de nuance of juist het noodzakelijke pamflet?w e g w i j z e r v o o r s c e n a r i o s c h r i j v e r s h o e g a i k s c h r i j v e n ?128 129Probeer in een paar zinnen te vertellen wat de kern van je ideeis. Over wat en wie gaat het? Wat voor verhalen wil je vertellen?Vermeld de tijd waarin het zich afspeelt, zeker als het niet hetheden is. Waarom wil de televisiekijker op zijn vrije avond naarjouw bedenksel kijken? Waarom blijven ze kijken? Waaromben jij er zo enthousiast over? Probeer dat op de lezer over tebrengen. Wat is er origineel aan? Wat is zo spannend, grappigof tragisch? Het lastigste van schrijven is vaak: er achter komenwát je wilt schrijven. Waar gaat het nou eigenlijk over? Bedenkdat het makkelijker is om over een serie briljant te schrijven,dan de serie ook daadwerkelijk briljant te schrijven.Je idee moet van de pagina knallen. Als je alleen maar eengeniaal idee hebt, beperk je dan daartoe. Aan slecht uitwerkenheb je niets. Beschrijf je idee dan bijvoorbeeld in een paginaof twee, de lezer zal je dankbaar zijn. Vaak moeten er ook eersteen hoop vragen worden beantwoord, voordat je een serieverder kan uitwerken. Wat is het budget? Hoeveel sets heb je?Hoeveel buitenopnamen? Stuur geen materiaal op waar slechtover is nagedacht.Als je je serie-idee genoeg hebt uitgewerkt om er tien totvijftien pagina’s mee te vullen: doen. Maar dan moet het welallemaal goed zijn. En soms kan het tot in detail uitwerkenlezers ook afschrikken. Vaak willen producenten en omroepenover je serie meedenken en meepraten. Bedenk goed dattelevisiemaken samenwerken is. Dus is het ook prima dat jenog niet alles tot in detail hebt uitgewerkt. Zelfs al zou je preciesdezelfde ideeën hebben als een omroep of producent, dan nogkan het ze afschrikken, omdat ze de besluiten niet samen metjou hebben genomen. Geef dus een proeve van dialoog, geenhele aflevering. Het moet voor de lezer naar meer blijvensmaken. Bovendien wil je voor het verder uitwerken betaaldworden.

Meedenken over je serie is prima. Bedenk echter dat het haastonmogelijk is om goed te schrijven voor een serie waar je weinigof niets mee hebt. Wees dus niet bang om stelling te nemen.Inspiratie komt vaak voort uit fascinatie, een onderzoeksvraag.‘Hoe ontsnap je uit een zwaarbewaakte gevangenis?’ Pas dusgoed op dat ze niet zodanig met je idee aan de haal gaan dat jijje fascinatie kwijtraakt. Wat is de kern? Wat is voor jou de essentiewaar je niet aan wil tornen? Heb je daar goed over nagedacht,dan kun je ook met goede tegenargumenten komen.Het kan soms verstandig zijn om aan te geven hoe de serie productioneelingevuld moet worden. Bijvoorbeeld low budget, meteen kleine crew en DV-camera. Zeg ook iets over het beoogdepubliek en de uitzendtijd. Is het geschikt, relevant en onderhoudendvoor de doelgroep? Schrijf bij voorkeur een format op hetlijf van een bepaalde omroep, zender of producent.ConceptHet concept is de basis van een serie. Als het om een oneindigereeks gaat moet je bedenken: is het concept onbeperkt houdbaar?Een schrijfster van moordmysteries gebruikt haar vaardighedenom moorden op te lossen. Een wetenschapper is blootgesteld aanstraling en elke keer als hij boos wordt, verandert hij in een groenmonster. Een alleenstaande vader met dochter neemt een baanals inwonend huisbediende bij een werkende moeder met zoon.Het concept van All stars: in de kleedkamer zijn het jongetjes vantien, maar daarbuiten leiden ze een heel ander leven.Concepten kunnen overal vandaan komen. Iedere vernieuwendesuccesserie verlegt grenzen. Je hoeft niet per se met een originelearena te komen. Belangrijker is een nieuw perspectief op ietsvertrouwds, een nieuwe invalshoek. Dit kan bijvoorbeeld door eenorigineel gezichts- of uitgangspunt, een nieuwe toon of een verrassendperspectief. Alles door de ogen van een kind of alles door dew e g w i j z e r v o o r s c e n a r i o s c h r i j v e r s h o e g a i k s c h r i j v e n ?130 131ogen van Aliens. Een duidelijk basisconflict helpt ook. Neem Devlaamse pot: het restaurant moet draaiende gehouden worden.Originaliteit kan op meerdere manieren tot uitdrukking komen.Wil je de kijker escapisme bieden of juist met de neus op defeiten drukken? Heb je een actuele, originele, ontwrichtendevisie op een eeuwenoud universeel thema? Originaliteit zit ookin de manier waarop jij een verhaal vertelt; de structuur. Is hetchronologisch? Je kunt een jaar in dertien afleveringen vatten,of 24 uur in 24 afleveringen. Wat is het tijdsbestek? Beslaat eenaflevering een dag? Hoe is een aflevering opgebouwd? Is er eenA-, B- en C-lijn? Bij All stars was het stramien: perikelen rondde hoofdpersonen én rond een wedstrijd. Originaliteit kan ook ineen nieuwe visuele stijl zitten, denk aan Miami vice.ThemaWat beweer je met deze serie? Over welk onderwerp gaat het enwat is jouw opvatting daarover? Het thema is het kompas dat jeserie stuurt. Het hoeft geen groot of abstract thema te zijn zoals‘de ledigheid van het bestaan’. Liever iets fundamenteels of universeels,iets wat iedereen kent of aanspreekt. Het klassenonderscheid(Roseanne), of de competitiedrang tussen mannen (Homeimprovement), of de corrumperende invloed van geld (Dallas), ofde gruwel van een oorlog (Mash), of één persoon die het verschilkan maken (Vicar of Dibley).Een te nauw thema kiezen en (te) uitputtend behandelen, is evengevaarlijk als helemaal geen focus hebben. Je hebt een hoofdthemanodig en verschillende subthema’s. Het gaat bijvoorbeeldniet alleen over tijdreizen, maar ook over overspel.ToonWat is de toon? Neem het concept van een medische unit in oorlogstijd,voeg daar een ironische toon aan toe en je hebt Mash.

Leg melodrama over het verhaal van een gewetenloze Texaanseoliefamilie: Dallas. Mix sociale satire met de avonturen van eendisfunctionele cartoonfamilie en je hebt The Simpsons. De toonbeïnvloedt elke creatieve beslissing. Het is de ‘kleur’ die je overje serie legt om je kijk op je personages, hun levens en hun verhalente definiëren. Bij Waltz is de toon vooral fysiek; bij circusmensenis hun lichaam vaak het instrument.ConflictHoe creëer je een langlopende serie, een serie die tien jaar kanlopen? Langlopende televisieseries gaan uiteindelijk vooral overkarakters en hun onderlinge relaties. De onderlinge relaties zijn,net als de karakters, in het algemeen erg stabiel. Conflict is debasis, de motor van het drama. Als je arena en karakters geengrote hoeveelheden conflict of verhalen kunnen genereren, danmoet je iets anders verzinnen. Conflict is er op verschillendeniveaus:• Conflict kun je van buiten halen, buiten de vaste karakters om,denk aan rechtszaken, moordzaken, medische zaken et cetera.• Conflict kun je ook van binnen halen, de onderlinge conflictentussen de vaste karakters.• En elk karakter heeft zelf interne conflicten, bijvoorbeeld angstenen dilemma’s die overwonnen moeten worden.ContrastHet soort conflict verschilt per genre en het concept van eenserie. Meestal zorgen de externe conflicten in een serie voor deactie, de onderlinge en interne conflicten voor de intriges. BijScriptStudio (Endemol) maken ze gebruik van de methode vanLaurie Hutzler, zie www.emotionaltoolbox.com. Natuurlijk moeter voldoende conflict in je verhalen zitten, maar als je over jeensemble van personages begint na te denken, zoek dan vooralnaar onderlinge contrasten. Contrast in normen en waarden,geloof, politiek, levensfilosofie en ambities. Contrast in hoe zew e g w i j z e r v o o r s c e n a r i o s c h r i j v e r s h o e g a i k s c h r i j v e n ?132 133denken, handelen, voelen en emoties tonen. Hoe meer contrast,hoe meer conflict. Hoe groter de verschillen, hoe meer depersonages bij elkaar los kunnen maken. Door een personagete confronteren met iemand die iets heeft wat hij of zij zelf mist,wordt dit extra benadrukt. Zo kun je een karakter verdiepen.Bij langlopende series gaat het er vooral om personagerelatiesmet voldoende dynamiek te creëren.Contrast kan ook op kleinere schaal worden toegepast. Mensenhebben verschillen in smaak, zienswijze of opvatting. Ze vindenje kapsel of spijkerbroek niet mooi, ze houden wel of niet vansport, kunst et cetera. Over smaak valt wel degelijk te twisten.Dat kan ook heel terloops. De manier waarop een personagenaar een ander kijkt, als die iets ‘verkeerds’ zegt of doet. Deéén houdt van gezond, vegetarisch en biologisch, de andervan vlees, vettigheid en fast food. Dit contrast kun je gebruikentijdens het eten, of als het besteld of bezorgd wordt. Dit geeftje serie en je scènes meer gelaagdheid en conflict. Het maakteen scène rijker en de kijker leert zo de personages beterkennen.Onuitgesproken seksuele spanningenEen van de allersterkste ingrediënten bij onderlinge relaties isde (onuitgesproken) seksuele spanningen of seksuele spanningendie niet worden ingelost. Een voorbeeld is de serie Moonlightingwaarin topmodel Maddie Hayes eigenaar is van eendetectivebureau en de baas is van detective David Addison.Tijdens de zaken wordt het duidelijk dat de twee speurneuzentotaal van elkaar verschillen in levensstijl, gevoel voor humor,de manier waarop ze het detectivebureau willen runnen etcetera. Ze kibbelen de hele tijd, misschien lijken ze daarom welhet perfecte stel. De serie dreef niet zozeer op de zaken, maarvooral op de vraag: worden ze geliefden? Bij de comedy Cheerswaren het Sam en Diane die om elkaar heen bleven cirkelen.

Toen Sam en Diane eindelijk wat met elkaar kregen, zakte deserie in en werd het paar onmiddellijk weer uit elkaar gehaald.Personage-ensembleBij de meeste series staan één of twee hoofdpersonages centraal.Dit geeft de serie een duidelijke focus. Bedenk dus goed wat dekern van je serie is. Een serie kan natuurlijk ook over een ensemblegaan waarin de personages stuk voor stuk even belangrijkzijn, zoals in Friends. Maar meestal bestaat zo’n ensemble tochuit hoofd- en bijpersonages, zoals Lost, waar Dokter Jack meerscreentijd heeft dan anderen. Probeer ook bij een ensemblecasthet aantal vaste personages te beperken tot een aanvaardbarehoeveelheid.Als je serie één duidelijke hoofdpersoon heeft, zoals bij Sharkof House M.D., dan bepaalt die de rest van de cast. De anderekarakters zijn er vooral vanwege hun relatie met de hoofdpersoonen elke relatie toont één specifieke kant van de complexe natuurvan de hoofdpersoon, zoals dochter Julie van hoofdpersoonSebastian Stark in Shark. Dokter James Wilson in House M.D. iseen vriendelijke man die aardig is tegen zijn patiënten, waardoorde onhebbelijkheden van House nog veel meer geaccentueerdworden. Maar dit is niet zijn enige functie, House en Wilson zijnbovendien rivalen in de liefde.Als je serie twee hoofdkarakters heeft, leveren contrastrijkekarakters veel conflictstof op, Nip/Tuck is hier een goed voorbeeldvan. De serie gaat over twee plastisch chirurgen diesamen een kliniek runnen. De ene chirurg, Sean McNamara, iseen brave huisvader zonder ruggengraat, die vooral hard werktom zijn disfunctionele gezin te ontlopen. Zijn gezin bestaat uit zijnrancuneuze vrouw Julia, zijn rebelerende zoon Matt en jongstedochter Annie. De andere chirurg, Christian Troy, is een materialistische,hedonistische macho en een groot vrouwenverslinder.w e g w i j z e r v o o r s c e n a r i o s c h r i j v e r s h o e g a i k s c h r i j v e n ?134 135De beide karakters zijn bijna volstrekt complementair. Ze komendan ook vaak tegenover elkaar te staan. Sean wil bijvoorbeeldPro Deo werk doen, Christian niet. Maar ze moeten samen ookeen eenheid vormen, want in hun kliniek kunnen ze niet zonderelkaar. Operaties moeten vaak letterlijk samen worden uitgevoerd.Maar hun relatie is nog complexer. Sean, Christian enJulia zijn oude studievrienden. Julia heeft haar medische carrièrevanwege de kinderen opgegeven, vandaar haar rancune tenopzichte van Sean. Julia kan haar hart uitstorten bij Christian, dieechter heimelijk verliefd op haar is. Dit geeft ook zijn dwangmatigversieren een diepere laag. Seans rebellerende zoon Matt wilniets van zijn vader aannemen, maar loopt weg met Christian etcetera.Een veel gebruikte manier om over je personage-ensemble na tedenken is je cast, ook al is het van een politiebureau of een ziekenhuis,in te delen als een substituut familie. Wat een serie helpt,is als de karakters op een specifieke manier tot elkaar staanen contrasteren. Dus: wat is de relatie van een karakter met deandere karakters? Bedenk of het bondgenoten of vijanden zijn,of iets ertussenin. Bovendien kan een relatie op meer niveauswerken. Dit geeft de karakters gelaagdheid, maakt ze driedimensionaal.Ook kunnen in een relatie op een ander niveau de rollenzelfs omgekeerd zijn. Bijvoorbeeld: twee mannen runnen sameneen bedrijf, zijn partners, maar worden rivalen in de liefde omdatze verliefd worden op dezelfde vrouw.In drama werken driehoeksrelaties altijd goed. Bij All in theFamily staan vader Archie en schoonzoon Michael tegenoverelkaar, zodat dochter Gloria regelmatig gedwongen wordt te kiezentussen haar vriend en haar vader. In House M.D. zijn Houseen Wilson rivalen in hun liefde voor dokter Lisa Cuddy. Christian,Sean en Julia vormen in Nip/Tuck een driehoek, net als Christian,Sean en Matt. Soms lijken de onderlinge relaties allemaal

erg geconstrueerd, en dat zijn ze natuurlijk ook. Maar als je zegoed introduceert en vertelt, accepteert de kijker dat graag. Hetlevert namelijk heel veel stof op voor conflict. De oorspronkelijkeconstructie verdwijnt als het goed is gedurende de serie steedsmeer naar de achtergrond.AfleveringenIn essentie moet een succesvolle langlopende televisieserie consistentzijn. Het publiek schakelt elke week weer in om ‘hetzelfde’te zien. Kijkers willen fascinerende en meeslepende verhalenzien, in een arena en/of met personages waar ze een band meehebben opgebouwd. Denk aan het succes van Baantjer. In NYPDBlue onderzoeken detective Andy Sipowicz en zijn partner eengruwelijke misdaad, vinden ze een verdachte en persen ze ervervolgens een bekentenis uit. In The X-files onderzoeken tweeFBI agenten een mysterieus paranormaal fenomeen waarvooreen wetenschappelijke verklaring blijkt te zijn.Begin met een verhaal, een halve pagina, om zo te illustreren watvoor soort verhalen je wilt vertellen. Dit kan bijvoorbeeld het verhaalvan de eerste aflevering zijn, als die niet teveel afwijkt vande latere. Zo zet je gelijk de personages, het thema en de toonneer. Vervolgens vertel je in het kort in welke situaties de personagesworden geplaatst, wat de basisstructuur van die situatiesis, wat het effect van die situaties op de personages is en watvoor effect de personages op de situaties hebben.w e g w i j z e r v o o r s c e n a r i o s c h r i j v e r s h o e g a i k s c h r i j v e n ?136 1375.5 PersonagesHet belangrijkste ingrediënt van drama zijn je personages. Filmsgaan meestal over mensen die veranderen. Langlopende televisieseries,vooral comedyseries, gaan over het algemeen overmensen die niet veranderen. Tv-personages mogen wel ontdekkingendoen. Ze mogen een les leren, maar die zijn ze vaak aanhet begin van de volgende aflevering op mysterieuze wijze weervergeten.Karakters zijn complex en oneindig divers. Hier zit ook de echteoriginaliteit. Karakters worden rijker door complexiteit. Mensenzijn complex en zelfs paradoxaal. Ze zijn goed, ze zijn slecht, zezijn zwak, ze zijn sterk, ze zijn slim en ze zijn dom. Imperfectiemaakt een personage menselijk. En een belangrijke pijler vaneen personage is het verschil tussen iemands zelfbeeld en hetbeeld dat de omgeving, of de kijker, van hem heeft. Dat kan ookeen belangrijke bron van comedy zijn.Vaak definiëren we onze personages door middel van hunberoep. Dat doen we in het dagelijkse leven ook. “Hoe heetje?” en “wat doe je?” zijn vaak de eerst gestelde vragen. Maarmensen en dus ook personages zijn meer dan dat. Ze komen pasecht tot leven als ze ook wat eigenaardigheden hebben. Neemeen detective, maak er een onhandig knoeiende, mompelendeen snel afgeleide man van in een gekreukte regenjas en je hebtColumbo.Vervolgens schets je in synopsissen van een halve pagina (alle)afleveringen voor het eerste seizoen. Daarnaast kun je ook‘springplanken’ voor verhalen opschrijven. Dat zijn ideeën voorverhalen in één tot drie zinnen. Zo laat je zien dat een serie meerseizoenen mee kan. Beschrijf eventueel ook welke groei de serieen de personages doormaken, en wat voor gevolgen dat voorhen heeft.De grootste uitdaging is om je fictieve personages even goedte leren kennen als de mensen in je dagelijks leven. Dat is hetmoment waarop personages tegen je gaan praten, dan komenze zelf met ideeën. Dat maakt je werk makkelijker, maar somsook moeilijker, omdat ze dan niet meer doen wat je dacht dat zezouden moeten doen. Dat is het moment dat personages echt totleven komen.

Iswelkeheeftwathoewaarwelkspreektwaaromvindtwievoelderationaliseerthoudtzietgazalontstijgtbetrektrichtblijftgedraagtverschuiftgedragendraaitwordenzorgtkanloopthebzijnkunnenkomtneemtspeeltwektomvatzitvoertgebruiktdagdroomtwordtbeseftvreestlijktvoldoetbereiktsteektsluitvloeitstaanhandelenkomenhebbenpassenkrijgtgaatkijktstartgeeftonderschatweetzoupastbevatverlopenleestvertelvoegtstuwtspreken? beschrijf

VragenlijstOm je personages (m/v) te construeren, kun je een completebiografie schrijven, maar dat kost veel tijd. Je kunt ook eenkarakterdossier aanleggen. Een karakterdossier schrijf je voorjezelf om je personage beter te leren kennen, het merendeel zulje waarschijnlijk niet in het scenario terugzien. Hoe zo’n karakterdossiereruitziet bepaal je zelf, je hoeft ook niet alle vragen tebeantwoorden; het is vooral een inspiratiebron.Personages zijn geen karakterdossier. Ze doen soms ook onverwachtedingen en die zijn meestal het interessantst. Soms volgendie uit het karakterdossier, maar soms weet je het niet en weethet personage het zelf ook niet. Dan is de regel: als het voor jou‘goed’ voelt, als je personage er rijker en niet ongeloofwaardigerdoor wordt, is het goed. Over het algemeen is het een goedteken als je personages je verrassen, zo leer je ze beter kennen.Vragenlijstjes zijn nooit volledig en soms werkt het beter ze juistniet te gebruiken. Je mag ook alles vergeten of veranderen wanneerde verdere ontwikkeling van het scenario daarom vraagt(met dank aan Dick Ross en Lajos Egri).• Naam; geslacht; leeftijd; nationaliteit; uiterlijke kenmerken; kleding.• Lichamelijke verzorging; eet- en drinkgewoontes; manieren.• Is het personage tevreden met hoe hij of zij eruitziet?• Beschrijf de jeugd van het personage: en de relatie die hetvroeger had met ouders, broers en zussen en andere belangrijkepersonen.• Activiteiten als kind: hobby’s en interesses.• Sociale klasse; geloof; opgegroeid in stad, dorp of op platteland.• Opleiding na middelbare school, baantjes en eventueel militairedienst.• Welke gebeurtenissen hebben het karakter van het personagew e g w i j z e r v o o r s c e n a r i o s c h r i j v e r s h o e g a i k s c h r i j v e n ?140 141voor een belangrijk deel gevormd? En welke invloed heeft datop het huidige gedrag?• Beschrijf de huidige relatie van het personage met zijn/haarouders, kinderen en andere belangrijke personen.• Beschrijf het huiselijk-, liefdes- en seksleven van het personage.• Heeft het personage kinderen? Zo ja, beschrijf zijn/haar relatiemet hen. Zo niet, beschrijf zijn/haar houding ten opzichte vankinderen.• Beschrijf de moraal van het personage, zijn/haar normen enwaarden.• Wat is het beroep van het personage?• Beschrijf de relatie van het personage met zijn/haar baas en collega’s.• Wat vindt het personage van zijn/haar huidige werk?• Hoe ziet de vrijetijdsbesteding van het personage eruit? Hobby’s,interesses, cultuur, sport en uitgaan.• Beschrijf zijn/haar filosofie en houding ten opzichte van het leven.• Beschrijf zijn/haar politieke overtuiging.• Hoe zit het met zijn/haar zelfvertrouwen, omgang met tegenslagen,complexen, zoals obsessies, remmingen en neuroses, bijgeloof,vaardigheden, talenten, kwaliteiten, zoals fantasie, beoordelingsvermogenen gevoel voor humor.• Wat zijn de belangrijkste karaktertrekken van het personage?Vaak worden de volgende factoren onderscheiden: deugdzaamheid,competentie, extraversie, mildheid, ordelijkheid, neuroticisme,hedonisme en volgzaamheid.• Wat is de beste en slechtste eigenschap van het personage?• Wat is de beste en slechtste eigenschap volgens het personagezelf?• Wat is de meest verrassende eigenschap van het personage?• Je kunt ook persoonlijkheidstypen gebruiken zoals het enneagramof de Myers-Briggs type indicators; er zijn op internet veelsites over persoonlijkheidstypen.

• Waar is het personage trots op? Beschrijf zijn/haar ambities ensuccessen.• Waar schaamt het personage zich voor? Beschrijf zijn/haar grootsteteleurstellingen en frustraties.• Beschrijf de gezondheid van het personage. Ziekten, handicaps,verslavingen et cetera.• Hoe intelligent is het personage?• Beschrijf de relatie van het personage met de andere personagesin het verhaal. Wat vinden ze van elkaar? Waar zitten de onderlingeconflicten?De antwoorden op de voorgaande vragen geven je een beeldvan het personage en hoe hij of zij functioneert in het leven. Devolgende vragen geven je een beeld hoe het personage (m/v) inhet verhaal functioneert:• Wat is het doel van het personage? Waarom wil het dat doelbereiken?• Wat is de wil van het personage? Zijn/haar werkelijke behoefte,diepere, vaak verborgen, wens?• Wie of wat staat in de weg om dat doel te bereiken? Waarom?• Wat zijn goede en slechte eigenschappen van het personage,benoem deugden en gebreken. Voor een comedy: schets inwelke opzichten het personage is uitvergroot en hoe dat geloofwaardigblijft.• Welke deugd helpt het personage zijn/haar doel te bereiken?Welk gebrek houdt hem/haar tegen? Wat is zijn/haar achilleshiel?Wat is zijn/haar geheim?Om dialoog van het personage te schrijven:• Hoe welbespraakt is het personage?• Spreekt het personage met een accent of in dialect? Zo ja,beschrijf het.• Spreekt het personage straattaal, Bargoens of de taal van een specifiekesociale klasse? Gebruikt het jargon? Zo ja, beschrijf het.w e g w i j z e r v o o r s c e n a r i o s c h r i j v e r s h o e g a i k s c h r i j v e n ?142 143Om het personage nog beter te leren kennen:• Wat vindt het personage van zijn/haar vader? Wat heeft het lief enwat haat het aan hem? Hoe is hij/zij beïnvloed door hem? Idemvoor moeder, broers en zussen?• Hoe was de opvoeding? Streng of vrij? Beschermd of niet?Voelde het personage zich geliefd of afgewezen?• Wat was de economische situatie van zijn/haar familie? Warener problemen, zoals ziektes, scheiding, alcoholisme, huiselijkgeweld et cetera.• Hoe religieus waren ze thuis? Wat vindt het personage zelf vanreligie?• Welke opleiding volgde het personage? Afgestudeerd ofgesjeesd? Wat vond het van school en vervolgopleidingen, leraren,klasgenoten? Was hij/zij betrokken en geïnteresseerd? Washij/zij populair of werd hij/zij gepest?• Vindt het personage zichzelf geslaagd in het leven?• Breng de vrienden en vriendinnen in beeld. Waarom zijn zebevriend?• Wie is zijn/haar geliefde? Waarom hebben ze wat met elkaargekregen? Hoe hebben ze wat met elkaar gekregen? Wat iszijn/haar ideale type? Wat verlangt het personage van zijn/haarpartner? Hoe behandelt het personage zijn/haar partner? Hoedenkt het personage over en wat vindt hij/zij van seks?• Hoe ziet het huis van het personage er uit? Wat is zijn/haar smaak?• Wat voor rol speelt het personage thuis? Welke rol zou hij/zij thuiswillen spelen?• Welke sociale en politieke gebeurtenis hebben de meesteindruk op het personage gemaakt?• Wat voor sociale-, culturele- en groepsevenementen bezoekthet personage? Welke rol zou hij/zij graag spelen? Wat voor rolspeelt hij/zij daar werkelijk?• Wie zijn de helden van het personage? Waarom?• Wie en wat voor soort mensen haat het personage? Waarom?• Heeft het personage last van eigendunk? Is hij/zij wraakzuchtig?

Rationaliseert het zijn/haar fouten? Hoe accepteert het zijn/haarfouten en tekortkomingen? Houdt hij/zij ervan te lijden? Ziet hij/zijgraag anderen lijden?• Heeft het personage veel fantasie? Dagdroomt hij/zij vaak? Ishij/zij vaak ongerust? Leeft hij/zij in het hier en nu of in fantasie ofherinneringen?• Hoe reageert het personage op nieuwe dingen? Waar maakthij/zij graag grappen over? Heeft het zelfspot? Is het zich bewustvan zijn/haar talenten, tekortkomingen of rare gewoontes?• Hoe reageert het personage op stressvolle situaties? Defensief ofagressief?• Wat is de grootste wens van het personage? Hoe jaagt hij/zij diena? Wat is hij/zij bereid daarvoor op te offeren?• Wat is de grootste angst van het personage?• Is het personage bereisd? Waar is hij/zij geweest? Waarom? Watvond hij/zij in het buitenland en wat herinnert hij/zij zich?• Beschrijf het fysiek, gebaren, loop, stem, gezichtsuitdrukkingen,tics et cetera.• Wat voor emoties roept het personage bij jou op? Waarom wil jeover hem/haar schrijven? Waarom zouden mensen enthousiastover of geïntrigeerd door hem/haar moeten zijn?PersonagebeschrijvingProbeer voor een synopsis of seriebijbel je beschrijving zo kortmogelijk te houden, maar wel zo specifiek mogelijk. Concentreerje op zijn of haar belangrijkste eigenschappen. Wat is demeest uitgesproken eigenschap van het personage? Gebruikgeen ellenlange opsommingen van bijvoeglijke naamwoorden ofbijwoorden. Beperk je tot een enkel goedgekozen woord. Weesniet bang om je personages een beetje zwart-wit neer te zetten.De nuancering komt later.Begin met de essentie van het personage in één korte zin ofomschrijving. Bijvoorbeeld: rots in de branding, dwangmatigw e g w i j z e r v o o r s c e n a r i o s c h r i j v e r s h o e g a i k s c h r i j v e n ?144 145versierder, wijsneus of domme collega. Beschrijf de belangrijksteaspecten van het personage. Beschrijf de relatie van het personagemet de andere personages. Schets de botsingen tussende verschillende personages en hun onderlinge conflicten. Vooreen serie: hoe zijn of worden de conflicten gerelateerd aan deverhalen, zowel in individuele episodes als op de lange termijn.Beschrijf eventueel welke groei de serie en het personage doormaken,en wat dat voor gevolgen heeft.5.6 AfleveringenEen idee voor een aflevering moet voldoen aan de verwachtingenvan een serie. Een aflevering bestaat vaak uit de volgendebasiselementen: een (hoofd)personage heeft een doel, eenprobleem of hij krijgt een kans. Het personage treedt obstakelsen/of een antagonist tegemoet. Als het personage slaagt, wint hijen/of de wereld iets wat hij daarvoor nog niet had: de inzet. En/ofals het personage faalt is hij en/of de wereld slechter af dan wanneerhij het niet geprobeerd zou hebben: het gevaar. In tv-serieskomt ‘het gevaar’ vaker voor dan ‘de inzet’. Dat komt omdat dewereld in een tv-serie niet echt veranderd. Het is makkelijker omiets op het spel te zetten dat een personage al heeft. Dan kan hetpersonage winnen, er in slagen om het te behouden, zonder datde opzet van een serie veranderd hoeft te worden.Als het goed is, bij verhalen die van buiten komen zoals in eenpolitie-, advocaten- of ziekenhuisserie, resoneert er iets uit dezaak bij één van de hoofdpersonages. Hij of zij heeft dan ookeen emotionele binding met de zaak. Een goed verhaal stelt eenpersonage ook op de proef. Alle personages hebben goede enslechte eigenschappen, hun deugden en gebreken. Een afleveringfocust zich vaak op één van die sterke of zwakke punten vanhun karakter. Het dwingt een personage om een gebrek onderogen te zien, of het verandert juist één van zijn deugden in een

isicofactor. Sam Malone in Cheers is bepaald geen intellectueel(gebrek). Als Diane hem plaagt dat hij altijd met domme vrouwenuitgaat, probeert Sam haar ongelijk te bewijzen door eens meteen slimme meid uit te gaan. Jed Bartlet, de president in WestWing, is een moraalridder (deugd). Als men er achter komt dateen minister van het land Qumar een terroristische aanslag opde VS voorbereidt, moet Bartlet een geheime operatie goedkeurenom de minister te kunnen vermoorden.De plotGuy Meredith heeft een stappenplan ontwikkeld voor de plotsvan comedyseries, maar het is ook voor andere genres toepasbaar.De eerste akte bestaat uit de stappen 1 tot en met 3, detweede akte uit stappen 4 tot en met 8 en de derde akte uit stappen9 tot en met 11.1 Ontsteking. Er doet zich een probleem voor.2 Twijfels. Gaat het personage met het probleem aan de slag ofniet?3 Geen weg meer terug. Het personage verbindt zich aan het probleem.4 Niet-effectieve strijd. Het personage pakt het probleem op deverkeerde manier aan.5 Een zeker succes. Het personage boekt een eerste succes.Afhankelijk van de lengte van een aflevering kunnen de stappen4 en 5 vaker voorkomen.6 Keerpunt. Alles blijkt anders te zijn. Een gebeurtenis die opnatuurlijke wijze uit het verhaal voortvloeit en het verhaal op zijnkop zet, meestal het tegengestelde van stap 1 of 3.7 Tegengestelde strijd. Het personage moet nu eerst een anderprobleem oplossen.8 Shit point! Het personage faalt en dit veroorzaakt doffe ellende.9 Plan B. Het personage moet nóg een andere manier vinden omhet probleem op te lossen.w e g w i j z e r v o o r s c e n a r i o s c h r i j v e r s h o e g a i k s c h r i j v e n ?146 14710 Deepshit point! Het personage faalt volledig en dit leidt tot groteverslagenheid. Pas nú dringt het echte besef van zijn of haareigen falen door. Het stelt het innerlijke conflict van het personageaan de orde, het gevolg van één van zijn of haar gebrekenof deugden.11 Ontknoping & verwerking. De oplossing van de plot en degevoelens van de personages hierbij.Hieronder volgen twee voorbeelden, de eerste van een comedyserievan circa vijfentwintig minuten, de tweede van een politieserievan circa vijftig minuten.Voorbeeld 1: The Good Son, Aflevering 1 van het eerste seizoenFrasier.1 Ontsteking: Martin, Frasier’s vader, kan niet meer voor zichzelfzorgen.2 Twijfels: wie neemt hem in huis? Frasiers broer Niles of Frasierzelf?3 Geen weg meer terug: Frasier stelt zijn huis beschikbaar.4 Niet-effectieve strijd: samenwonen met Martin blijkt nog ergerdan voorzien.5 Een zeker succes: Frasier bijt op zijn tanden en probeert er hetbeste van te maken.6 Keerpunt: Niles stelt voor een werkster in dienst te nemen.7 Tegengestelde strijd: een werkster die Martin bevalt, blijkt nietmakkelijk te vinden.8 Shit Point!: eindelijk een werkster gevonden, Daphne, maar diekomt ook inwonen.9 Plan B: Frasier speelt open kaart met Martin.10 Deepshit point!: grote ruzie tussen Frasier en Martin.11 Ontknoping & verwerking: Martin belt in tijdens Frasiers radioshow, excuseert zich en ze verzoenen zich.

Voorbeeld 2: De vrouw van de politieman1 Martha’s man, een politieagent, wordt gedood door een bomaanslag.2 Ze wil zo niet verder, haar leven is zinloos geworden.3 Ze besluit om de aanslag zelf te gaan onderzoeken.4 Ze strijkt daarbij invloedrijke mensen tegen de haren in.5 Ze ontdekt bewijzen van corruptie bij de politie.6 Ze ziet haar man, levend.7 Ze kan niemand van haar gelijk overtuigen, omdat ze hen tegenzich in het harnas heeft gejaagd.8 Er wordt een aanslag op haar gepleegd.9 Ze probeert de samenzweerders in de val te lokken.10 Martha wordt zelf in de val gelokt.11 ?5.7 Vragenlijst dramaDe volgende vragenlijst kun je na de eerste versie van een scriptgebruiken om het te toetsen, als je gebruik maakt van de klassiekedramaturgie (met dank aan Paul Bertram, Michael Ray Brownen Dick Ross). Lijstjes zijn echter nooit volledig en soms werkthet beter ze juist niet te gebruiken.w e g w i j z e r v o o r s c e n a r i o s c h r i j v e r s h o e g a i k s c h r i j v e n ?148 149Ga je ver genoeg?Thema: is het verhaal relevant en actueel?• Wat is je passie voor jouw verhaal?• Wat is het thema van je verhaal? Is het de moeite waard?• Is de plotvraag helder? Zal het de hoofdpersoon lukken om... ?• Sluit het onderwerp aan op de huidige tijdgeest?• Heeft je verhaal eigenheid? Ontstijgt het de alledaagsheid?• Ga je ver genoeg?• Wat is de belangrijkste emotie die je bij het publiek wilt oproepen?

Inhoud, budget en toon: is het verhaal geschikt voor het gekozenmedium?• Is het geschatte budget in overeenstemming met het verwachtebezoekers- of kijkersaantal en het beschikbare budget?• Wat is de doelgroep?• Is er genoeg plot, maar ook weer niet te veel?• Is het gekozen medium het best voor dit verhaal; is het visueelgenoeg?• Worden het genre en de toon snel genoeg duidelijk?Empathie en sympathie: geeft het publiek om de hoofdpersonen?• Betrekt de hoofdpersoon het publiek emotioneel bij het verhaal;is zijn wil sterk genoeg?• Kan het publiek zich met de hoofdpersoon identificeren?• Kan het publiek zich inleven in de situatie waarin de hoofdpersoonverkeert?• Richt onze sympathie/empathie zich op één hoofdpersoon en nietop meerdere personages?• Blijft onze sympathie bij de protagonist; verschuift zij niet naar deantagonist?Geloofwaardigheid: draait het verhaal om geloofwaardig menselijkhandelen?• Is de premisse intrigerend en geloofwaardig?• Zijn de gebeurtenissen geloofwaardig; worden de regels van hetuniversum snel duidelijk gemaakt?• Gedragen de personages zich geloofwaardig?• Kan het publiek de gevoelens en emotionele reacties van depersonages zien en begrijpen, ook zonder dialoog, monoloog ofvoice-over? Zijn ze logisch?• Wordt de plot voortgestuwd door het handelen van de personages,en niet door toeval?• Zorgt de protagonist voor de ontknoping van het verhaal, zodathet einde niet wordt bepaald door krachten van buitenaf?w e g w i j z e r v o o r s c e n a r i o s c h r i j v e r s h o e g a i k s c h r i j v e n ?150 151Begrijpelijkheid: is het verhaal uniek, begrijpelijk en navoelbaar?• Is het verhaal al eens eerder verteld? Zo ja, geef je er dan eenunieke draai aan?• Zal het publiek de taal, symbolen en verwijzingen van het verhaalbegrijpen?• Kan het publiek zich herkennen in de wereld van het verhaal?• Spreekt het verhaal universele emoties aan?• Wordt de verteltoon consequent volgehouden?Doel en intentie: heeft de protagonist een sterke drijfveer eneen duidelijk doel?• Is het leven van de protagonist aanvankelijk uit balans?• Heeft de protagonist zich aan het probleem verbonden?• Wat is de wil – het oppervlakkige, plotmatige streven – en wat isde werkelijke behoefte – het universele, diepe en vaak niet tastbarestreven – van de protagonist?• Heeft de protagonist een sterke drijfveer?• Wat staat er op het spel? Wat kan de protagonist verliezen?• Wat kan de protagonist winnen als hij of zij succesvol is?• Wordt snel genoeg duidelijk dat de protagonist het ‘evenwicht’wil herstellen?• Wordt snel genoeg duidelijk wat de protagonist van plan is?• Is er verschil tussen de wil en de werkelijke behoefte van deprotagonist?Gevaren en hindernissen: loopt de protagonist een zeer grotekans dat hij zijn doel niet bereikt?• Heb je het voor de protagonist wel moeilijk genoeg gemaakt omzijn doel te bereiken?• Zijn de hindernissen geloofwaardig en voldoende gevarieerd;lijken ze niet te bedacht?• Kunnen de hindernissen nog groter worden gemaakt, zonder degeloofwaardigheid te verliezen?

• Zijn de inspanningen die nodig zijn om de hindernis te nemenminstens net zo groot als de wilskracht van de protagonist?• Is de tijdsdruk duidelijk en voldoende?• Zijn er complicaties?Conflict: heeft de antagonist het op hetzelfde doel/personage/object voorzien als de protagonist?• Wat is het centrale conflict? Draait het centrale conflict om eenbelangrijk personage of doel?• Komt het centrale conflict voort uit de protagonist?• Wie of wat houdt de protagonist tegen om zijn of haar doel tebereiken?• Zijn er conflicterende belangen in elke scène?• Is het conflict specifiek en duidelijk gemaakt?Verwachting en voortgang: blijft er voor het publiek steedswat te raden?• Speelt er altijd een vraag voor het publiek?• Blijft de centrale vraag van begin tot einde hetzelfde?• Overlappen de subplots elkaar genoeg om het verhaal gaandete houden?• Blijft het ritme van de film onvoorspelbaar?• Neemt de spanning geleidelijk toe?• Zijn er onverwachte wendingen?• Heb je de verrassingen niet van te voren weggegeven?• Wekt elke scène verwachtingen?Compositie: is er een eenheid van thema en wordt dat opdiverse manieren belicht?• Is er sprake van een sterke verhaallijn in plaats van een aaneenschakelingvan willekeurige gebeurtenissen?• Omvat je scenario één film of één aflevering, niet twee of meerafzonderlijke?• Zijn er genoeg subplots om het thema van alle kanten te belichten?w e g w i j z e r v o o r s c e n a r i o s c h r i j v e r s h o e g a i k s c h r i j v e n ?152 153• Is het hoofdplot belangrijker dan alle subplots?• Zit er genoeg afwisseling in het tempo?• Elke verhaal belooft een ‘verplichte’ scène. Wordt deze belofteingelost?Spanning: voert de protagonist een ogenschijnlijk hopeloze strijdtegen de tijd, en/of heeft hij ogenschijnlijk alles al geprobeerd?• Weet de protagonist wat er gebeurt als hij zijn doel niet bereikt?• Beseft de protagonist welke gevaren en hindernissen hem tewachten staan?• Vreest het publiek de fuik waarin de protagonist zich begeeft; lijktde situatie uitzichtloos?• Heeft de protagonist beperkte tijd of keuzemogelijkheden?• Wordt de spanning hoog genoeg opgevoerd?Ontknoping: herstelt het einde het evenwicht; zijn er geen losseeindjes?• Is er een duidelijke ontknoping?• Voldoet de ontknoping aan de verwachtingen die gewekt zijn,maar is zij toch verrassend?• Zit de grootste crisis van de protagonist aan het eind en is zij visueel?• Zit het dramatische hoogtepunt aan het eind?• Bereikt de protagonist meteen na de climax zijn doel?• Steekt de protagonist iets op van de ontknoping?• Sluit de ontknoping aan bij het thema?• Vloeit het eind logisch voort uit het voorgaande; komt het niet uitde lucht vallen?• Is de toon van het slot die van het hele verhaal?• Worden alle plotlijnen afgerond?Personages: staan ze in dienst van het verhaal en komt het verhaaluit hen voort?• Handelen de personages op basis van hun karakter en wil?• Worden relaties op de proef gesteld?

• Zijn de personages origineel en niet stereotiep?• Komen de houding en het karakter van de personages aan bod,en niet alleen hun oppervlakkige trekjes?• Wat is de karakterboog van de personages?• Hebben de hoofdpersonages de mogelijkheid om te ‘groeien’?• Hebben de personages zowel interne als externe conflicten?• Is de backstory aanwezig en duidelijk? Wat is zijn of haar ‘emotionelebagage’?• Passen de personages bij dit specifieke verhaal?• Is elk personage noodzakelijk voor het verhaal?• Is het ensemble divers genoeg? Is er genoeg onderling contrast?• Heeft de protagonist een slechte eigenschap die hem/haar in deweg zit?• Wordt de interne ontwikkeling van de protagonist gereflecteerdin het verloop van het verhaal?• Krijgt de protagonist een moment van zelfinzicht waardoor hij/zijzijn doel kan bereiken? Wordt dit ook voor het publiek duidelijkvoel- en zichtbaar?Presentatie en perspectief: gaat het scenario over hetbelangrijkste?• Heb je het juiste tijdstip en de juiste plaats gekozen voor hetbegin en het eind?• Heb je voor het juiste perspectief gekozen om dit verhaal tevertellen?• Kijkt het publiek vanuit het perspectief van het personage waarmeehet zich het sterkst verbonden voelt?• Blijft het perspectief consequent?• Start elke scène zo laat mogelijk, en eindigt zij zo snel mogelijkna de climax?• Heeft elke scène een specifieke uitkomst?• Zijn alle flashbacks, flash-forwards, fantasie- en droomsequentiesduidelijk ingeleid, gemotiveerd en noodzakelijk?w e g w i j z e r v o o r s c e n a r i o s c h r i j v e r s h o e g a i k s c h r i j v e n ?154 155• Is er een voice-over? Wordt die vroeg genoeg geïntroduceerd? Ishij noodzakelijk?Expositie en informatie: geeft het scenario genoeg informatie,maar niet te veel?• Heb je het publiek genoeg informatie gegeven om het verhaal tebegrijpen?• Onderschat je het publiek niet?• Is alle expositie boeiend en onnadrukkelijk of indirect?• Is elk stukje informatie nodig voor het verhaal?• Bij een mysterie, kan de informatie nog beter verborgen worden?• Weet het publiek meer dan het hoofdpersonage? Dit draagt bijaan het creëren van spanning.• Zou het beter werken als het publiek tegelijkertijd met het hoofdpersonageinformatie krijgt, of zelfs later?• Als er cruciale informatie wordt achtergehouden voor een verrassingseffect,komt dat dan niet gekunsteld over?• Is de beschrijving filmisch; alleen wat je kunt zien en horen?• Zijn eventueel jargon of specialisme ook voor de leek begrijpelijkgemaakt?Setting: worden tijd en plaats effectief gebruikt?• Past de locatie bij dit specifieke verhaal?• Bevat de arena genoeg couleur locale?• Worden arena en tijd in het verhaal genoeg uitgebuit?• Hebben de locaties een specifiek karakter dat de stemming ofde spanning van een scène kan verhogen?• Is de tijd die het verhaal neemt in overeenstemming met de ontwikkelingendie plaatsvinden?• Verlopen de overgangen in plaats en/of tijd soepel? Zijn ze goedvoorbereid?• Heb je voldoende research gedaan?• Heeft een expert het scenario gecontroleerd op anachronismenen onzorgvuldigheden?

Details en beschrijvingen: leest het scenario als een afleveringof film?• Is elke scène noodzakelijk?• Vertel je je verhaal met beelden?• Bevat de beschrijving alle details die nodig zijn om het verhaal tevertellen?• Is elk detail zinvol en noodzakelijk?• Zijn er objecten die symbool staan voor iets of iemand? Is datook duidelijk voor het publiek?• Geeft het scenario de acteurs de mogelijkheid om te acteren?• Is elke camera-aanwijzing noodzakelijk?• Is de gekozen stijl geschikt voor het genre?• Zijn alle spel-, grammatica-, format- en opmaakfouten eruit?Dialoog: voegt elke zin iets toe aan het verhaal, en is er subtekst?• Stuwt elke zin de scène voort, verdiept hij het karakter van eenpersonage, of veroorzaakt hij een lach?• Is de dialoog tot een minimum beperkt?• Is er sprake van subtekst?• Heeft elk personage een eigen stem?• Spreken personages dialect, met jargon, of Bargoens om ze tekarakteriseren of extra kleur te geven?• Is elke regieaanwijzing noodzakelijk?w e g w i j z e r v o o r s c e n a r i o s c h r i j v e r s h o e g a i k s c h r i j v e n ?156157• Kill Your Darlings (2007), Rogier Proper. Handboek over scenarioschrijvenen een prima overzicht van de Nederlandse film- en televisiewereld.• Rijk door 1 zin (2009), Paul Ruven & Marian Batavier. Handboek overrichtlijnen waar een filmidee van een paar regels aan moet voldoen.• Schrijven voor film, toneel en televisie (2009), Ger Beukenkamp. Handboekover schrijven voor toneel, film en televisie, met smakelijke anekdotesuit de praktijk.• De serie ‘Eerste hulp bij prijsvragen’, hier verkort weergegeven, heeft in Plotvan Lente 2006 tot en met Lente 2008 gestaan, zie www.netwerkscenario.nlonder Plot Magazine.Meer informatie• De 36 dramatische situaties (2007), Jan Veldman. Handboek met allemogelijke verhaalideeën op een rij, met voorbeelden uit literatuur,toneel, film en strips.• Films Maken (2009), Roemer Lievaart. Alles over het maken van speelfilms,documentaires en bedrijfsfilms, van scenario tot montage.• Het geheim van Hollywood (2008), Paul Ruven & Marian Batavier.Handboek over een praktische formule voor het maken en analyseren vanspeelfilms.

159w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k n6Hoega ik te werk?Hoe beter de werkomstandigheden, hoe beter jepresteert. Deadlines haal je vaak makkelijker alsje je werkzaamheden goed plant. Heb je een stokachter de deur nodig, dan kan een schrijfpartnerof schrijfgroep een oplossing zijn. Brainstormenkan tot nieuwe oplossingen leiden en met eengroep brainstormen geeft vaak nog betere resultaten.Daar gaat dit hoofdstuk over. Ook hiergeldt: iedereen is weer anders, dus gebruik alleentips die bij jou passen. Gene Fowler: “Schrijven ismakkelijk. Je hoeft alleen maar naar een wit bladpapier te staren tot er bloeddruppels op je voorhoofdkomen.”

6.1 WerkomstandighedenOm geconcentreerd te kunnen schrijven, heb je werkritme nodig,een prettige werkruimte, concentratie en tijd.Werkritme & werkr uimteSchrijven is voor de meesten werken volgens rituelen; gewoontesdie je er gaandeweg in slijpt. Probeer een werkritme tevinden, een dag- en weekindeling. Experimenteer met verschillenderitmes en dagindelingen en kijk wat je het beste past. Eenvuistregel voor zittend werk is: een uur werken en dan vijf minutenpauzeren om even te ontspannen en te bewegen.Het is soms moeilijk om na een werkdag je schrijfwerk achter jete laten. Voorkom dat je met een vol hoofd blijft rondlopen doorje werkdag écht af te sluiten. Sluit bij voorkeur af op een puntwaarop je ziet hoe je verder kunt. Bedenk wat je succesvol hebtafgerond en maak een plan hoe en wanneer je de volgende dagverder gaat. Schrijf de dingen op die je niet mag vergeten enruim eventueel je bureau op.Zorg voor een goede werkplek, een plek waar je je prettig voelt.Aan een werktafel thuis of in een aparte werkruimte? In een ruimtealleen of met anderen? Onder welke omstandigheden schrijfje het lekkerst? In een stille of rumoerige omgeving? Muziek opw e g w i j z e r v o o r s c e n a r i o s c h r i j v e r s H o e g a i k t e w e r k ?160 161de achtergrond? Kijk ook naar de fysieke omstandigheden. Eengroot bureau, een goede stoel en een ergonomisch verantwoordecomputeropstelling verhogen het werkplezier, zie www.rsi.algemeen.nlonder ‘Wat kun je eraan doen’ en www.muisarm.nl onder‘Ergonomie’. Het zorgt er ook voor dat je minder snel last krijgtvan RSI. En kijk of de ruimte goed is geventileerd.PlannenGoed plannen is allereerst tijd maken voor de schrijfarbeid.Welke (schrijf)taken zijn het dringendst? Welke het belangrijkst?Zo kun je je taken ordenen, de belangrijkste en dringendsteeerst. Douglas Adams: “I love deadlines. I like the whooshingsound they make as they fly by.”Elke poging tot concentratie of ontspanning strandt zolang in je achterhoofdeen lijst van taken blijft galmen. Schrijf ze op, maak lijstjesvolgens een systeem dat bij je past; zo word je baas over je agendaen kun je je concentreren op wat belangrijk is: schrijven. Breng alje afspraken onder in één systeem zoals een agenda of organizer.Plan moeilijke taken, of taken waarvoor je veel energie nodighebt op tijden dat je je fris voelt. Wissel deze af met momentenwaarop je minder veeleisende taken doet, zoals je mail beantwoorden.Plan ook tijd om je administratie bij te houden.Een planningstechniek om je zelfvertrouwen op te krikken heet‘smartdoelen’. Smart is een acroniem voor specifiek, meetbare,acceptabele, realistische en tijdsgebonden doelen. Een doelkan zijn: een aantal uren, een aantal scènes of pagina’s schrijven.Stel jezelf realistische doelen. Plan dingen concreet en in kleinestapjes. Als je dat doet, zie je ook resultaat. Probeer je daar vervolgensaan te houden en beloon jezelf als je je doelstelling haalt.Bedenk bij het plannen:• Is het haalbaar? Bestaat er een goede kans op succes?• Wat heb je nodig? Moet je eerst research doen? Hoeveel tijd kost

dat? Wil je iemand anders je werk laten lezen? Hoeveel tijd kostdat?• Wat is het doel? Probeer zo specifiek mogelijk te zijn. Verdeelvervolgens het traject in kleine stapjes: brainstorm, synopsis,treatment, aantal scènes of pagina’s script, eerste versie, tweedeversie, definitieve versie et cetera.• Maak het meetbaar. Wat is je beschikbare tijd? Hoeveel tijd hebje voor elk stuk nodig? Elk traject heeft zo z`n mijlpalen; eenbegin- en einddatum.• Plan niet te veel. Zorg dat je altijd een tijdbuffer overhoudt vanongeveer vijftig procent. Dat lijkt veel, maar dingen lopen vaakuit of er komt onverwacht iets tussendoor. Bedenk hoe fijn het isom te merken dat je elke dag of week je doelen haalt.• Als je merkt dat je een deadline echt niet haalt, bel dan jeopdrachtgever om te overleggen.ConcentratieGeconcentreerd kunnen werken is ook een sleutel tot succes.In totale concentratie raken is wat sporters de ‘flow’ noemen; jehebt je voor alles, de druk en de verwachtingen, afgesloten. Dusschrijven zonder overtollige ballast van verleden en toekomst.Dat kan lastig zijn, want ieder mens leeft met trauma’s van hetverleden en wensen voor de toekomst. Gedragscondities om inde flow te raken zijn volgens Maria Hopman in haar boek Creativiteitonder druk:• Je weet wat er gedaan moet worden.• Je weet in te schatten hoe goed het gaat.• Je voelt dat jouw capaciteiten toereikend zijn; er is evenwicht tussenuitdaging en vaardigheid.• Je concentreert je optimaal op je bezigheid: actie en bewustzijnzijn één. Het subtiele evenwicht tussen uitdaging en vaardigheidvereist dat je je slechts op één ding richt.• Je bent je alleen bewust van wat hier en nu van belang is en laatje niet afleiden.w e g w i j z e r v o o r s c e n a r i o s c h r i j v e r s H o e g a i k t e w e r k ?162 163• Je wordt zo zeer in beslag genomen door je bezigheid dat ergeen ruimte is om aan een eventuele mislukking te denken.• Je bent te sterk bezig met wat je doet om je druk te maken overje zelfbeeld, over wie of wat je bent.• Het besef van tijd raakt in de war, met andere woorden je vergeethoe laat het is en uren vliegen als minuten voorbij.• De activiteit wordt een doel op zich, dat wil zeggen dat je hetdoet omdat het de moeite waard is en je het niet kunt laten.6.2 SchrijfpartnerMaar zelden beheerst een schrijver alle facetten van het vak evengoed. Marc en Roeland Linssen van ScriptStudio in Plot: “Dramaseriesin LA worden geschreven in teamverband, niet alleenvanwege de tijdsdruk, maar vooral omdat iedereen uit ervaringweet dat teamwriting tot betere scripts leidt.” Redenen om eenschrijfpartner te zoeken zijn volgens Claudia Johnson en MattStevens, auteurs van Script Partners:• Samenwerken maakt je een betere schrijver.• Met een schrijfpartner krijg je onmiddellijk feedback.• Een partner helpt bij het overwinnen van schrijfblokkades.• Als je je sterke en zwakke punten kent, kun je ook op zoek gaannaar iemand die je aanvult.• Twee weten meer dan één.• Samen brainstormen werkt beter.• Een schrijfpartner werkt als een stok achter de deur, houdt jegefocust en productief.• Schrijven wordt minder eenzaam met een partner.• Samen kun je makkelijker met tegenslagen omgaan; gedeeldesmart is halve smart.Schrijven is voor ieder een heel eigen en persoonlijk werkproces.Zoek daarom eerst in je directe omgeving iemand waar jegoed mee kunt opschieten. Je kunt ook een oproep zetten op

het prikbord van www.netwerkscenario.nl. Probeer zo specifiekmogelijk te zijn over genre, favorieten en eventueel sterkepunten. Het belangrijkste is een schrijfpartner te vinden waar hetmee ‘klikt’. Iemand die (min of meer) op dezelfde lijn zit, dezelfdefilms en tv-series waardeert, dezelfde visie en ideeën heeftover wat een ‘goed’ verhaal is, hetzelfde gevoel voor humor etcetera. Je hoeft het echter niet over alles eens te zijn. Lees eerstwat werk van elkaar, je moet immers wel elkaars vakmanschaprespecteren. Zo zie je ook of je elkaars sterke en zwakke puntenaanvult. Samenwerken betekent ook compromissen sluiten,conflicten uitspreken en oplossen en jouw idee snel laten vallenals de ander een beter heeft. Met zijn tweeën schrijven gaat niettwee keer zo snel. Besef dat soms de ene meer of sneller werklevert en soms de ander. Op het moment dat je zinnetjes gaattellen, ben je verloren. Uiteindelijk kom je er alleen achter of hetwerkt door het te proberen. En je hoeft natuurlijk ook niet allessamen te schrijven.6.3 SchrijfgroepenEen schrijfgroep is een makkelijke en goedkope manier omelkaars werk te bespreken en gezamenlijk vakkennis te vergroten.Je kunt bijvoorbeeld een oproep zetten op het prikbord vanwww.netwerkscenario.nl. Op internet vind je ook digitale schrijfgroepen.Een schrijfgroep werkt als een stok achter de deur enis een ontmoetingsplaats met mensen die dezelfde passie delen.Een schrijfgroep is vaak de eerste plek waar je met je werk naarbuiten treedt. Het is dus belangrijk om een veilige en stabieleomgeving te creëren. Zie ook paragraaf 1.6. Schrijven is werk eneen schrijfgroep ook. Hier volgen wat tips, met dank aan CatherineBlom.Om de samenwerking te bevorderen kun je bijvoorbeeld gezamenlijkandere activiteiten ondernemen, zoals filmbezoek.w e g w i j z e r v o o r s c e n a r i o s c h r i j v e r s H o e g a i k t e w e r k ?164165w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k nTIPWerken in een schrijfgroep• Lees het toegestuurde werk goed en zet tips en/of opmerkingenop papier zodat je dat eventueel na het gesprek kunt meegeven.• Spreek af hoe je een werk gaat bespreken.• Vertel in de groep kort en bondig waar je verhaal over gaat (pitchen)en/of laat ieder kort aangeven wat hij of zij eruit gelezen heeft.• Houd een brainstormrondje voor nieuwe ideeën (zie volgendeparagraaf).• Ga respectvol met elkaars werk om en heb oog voor het groeiproces;iets is niet in één keer goed of af.• Probeer je eigen smaak los te laten en het script van een ander opzijn eigen merites te beoordelen.• Ben je echt allergisch voor een bepaalde stijl of genre, geef dataan en onthoud je van verdere analyse.• Wees specifiek met kritiek en to the point.• Blijf niet herhalen of verduidelijken.• Vindt degene die het werk heeft ingeleverd het genoeg, of slaathij of zij dicht, stop dan.• Probeer in het ontwikkelen van de samenwerking uit te zoekenwat je stimuleert en waarvan je dichtslaat en geef dat aan.• Breng je eigen creatieve vermogens in en waardeer en stimuleerdat van anderen.

“I lovedeadlines.I like thewhooshingsound theymake asthey fly by.”167w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k nTIPStructuur enrandvoorwaardenschrijfgroep• Maak een groep niet te groot; bij het bespreken van elkaars werkis vijf á zes het maximum.• Maak van tevoren afspraken over plicht en discipline. Zorg zo vooreen balans in wat je geeft en wat je krijgt.• Stel randvoorwaarden op, zoals frequentie, duur en inhoud van debijeenkomsten, deadlines, soort en omvang van het schrijfwerk,wel of niet voorlezen, genre, ambitieniveau et cetera.• Deelnemers met een andere achtergrond, kennisniveau of ambitiekunnen tot nieuwe en verrassende inzichten leiden, maar de kansbestaat dat gesprekken verwateren. Kennis van scenariovaktermenis een minimum vereiste.• Laat iemand de coördinatie op zich nemen. Zorg voor een up-todateadressenlijst en wijs per keer een plek van samenkomst eneen gespreksleider aan.• Houd je vervolgens aan de afspraken. Bel of mail op tijd als hetniet lukt.• Stuur je werk op tijd in en geef aan waarover je advies wilt.

6.4 BrainstormenBrainstormen is een methode om nieuwe ideeën te genereren,ideeën die je door gewoon nadenken niet hebt kunnen vinden.Twee veel gebruikte principes zijn: komen tot een heel nieuweinvalshoek (what if…) en het denken via analogie of associatie.Brainstormen kun je alleen doen, of met een groep, zoals eenschrijfgroep. Je kunt ook ieder apart je ideeën in een computerinvoeren en zorgen dat de ideeën en oplossingen van deander(en) bij ieder in een apart venster verschijnen. Het voordeelvan een groep is dat je gebruik kunt maken van elkaarscreativiteit. Voorwaarde is dat je elkaars ideeën in de brainstormfaseniet bekritiseert, want dat doodt de creativiteit. Het is dekunst om vrijuit zoveel mogelijk ideeën te spuien. Eerst verzamelenen pas later beoordelen. Het gaat erom een ‘veilige’ omgevingte creëren waarin iedereen ideeën durft te spuien zonderzelfcensuur.Meer informatie• Script Partners: What makes Film and tv writing teams work (2003),Claudia Johnson & Matt Stevens• Creativiteit onder druk (1999), Maria Hopmanwww.netwerkscenario.nlwww.muisarm.nlwww.rsi.algemeen.nlw e g w i j z e r v o o r s c e n a r i o s c h r i j v e r s H o e g a i k t e w e r k ?168 169w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k nTIPBasisregels voorbrainstormen• Zorg voor een ontspannen sfeer.• Lever geen kritiek op de geopperde ideeën; dit belemmert hetspontaan uiten.• Het gaat om kwantiteit: zoveel mogelijk ideeën opsommen, alleswat in je opkomt. Juist die overvloed aan ideeën is nodig voor datene sublieme idee.• Wilde, gekke, slechte of absurde ideeën maken nieuwe associatiesmogelijk. Daardoor kan ook de creativiteit (van anderen) weergestimuleerd worden.• Door het combineren van ideeën zijn mogelijk nog betere ideeënte realiseren.• Grotere groepen vragen om een leider; iemand die het procesbewaakt en alle ideeën zichtbaar noteert.• Beëindig brainstormbijeenkomsten niet te snel en geef iedereende tijd om nieuwe ideeën te laten rijpen.• Vervolgens kan evaluatie en verdere uitwerking van ideeën plaatsvinden.Laat iedereen zelf kiezen welke ideeën men verder wiluitwerken.

171w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k n7NetwerkScenarioschrijversGoed Nederlands drama en goede Nederlandsespeelfilms beginnen met goede scenario’s. Vooriedere vorm van drama ligt de kracht van dekarakters en het verhaal immers besloten in hetscenario. Daarom is in 1994 het Netwerk Scenarioschrijversopgericht, een belangenorganisatievoor scenarioschrijvers waarbij inmiddels circavierhonderd scenaristen zijn aangesloten. HetNetwerk is ervan overtuigd dat de hele sector erbijgebaat is als de totstandkoming van goede scriptscentraal wordt gesteld.

Al gaat er al veel goed, het kan nog beter. Scenarioschrijven iseen volwaardige discipline, maar schrijvers worden vaak nogniet volwaardig beloond. De zwakke positie van de individueleschrijver maakt het moeilijk om daarin verandering te brengen.Als representatieve beroepsorganisatie is het Netwerk in staatom auteursrechtelijke en contractuele zaken voor zijn leden tebehartigen, zowel collectief als voor individuele scenarioschrijvers.Sinds 1994 maakt het Netwerk samen met de Verenigingvoor Letterkundigen (VvL) en de FreeLancers Associatie (FLA)onderdeel uit van de koepelorganisatie Vereniging van Schrijversen Vertalers (VSenV).De doelstellingen van het Netwerk Scenarioschrijvers zijn:• Verbeteren van de positie van scenarioschrijvers.• Versterken van de onderhandelingspositie van scenarioschrijvers.• Juridisch adviseren betreffende contracten en auteursrechten.• Bevorderen van de professionaliteit en de deskundigheid vanscenarioschrijvers.• Bevorderen van onderlinge contacten tussen scenarioschrijvers.• Lobbyen voor meer budget voor televisiedrama en(speel)films.• Samenwerken met organisaties in de film- en televisiewereld enandere culturele disciplines.w e g w i j z e r v o o r s c e n a r i o s c h r i j v e r s N e t w e r k S c e n a r i o s c h r i j v e r s172 173Belangenbehar tigingOm deze doelstellingen te bereiken voert het Netwerk ondermeer collectieve onderhandelingen over honoraria en auteursrechtenmet de omroepen en onafhankelijke producenten. DeScenarioraamovereenkomst (SRO) met minimumtarieven voortelevisiedrama, die het Netwerk met de Publieke Omroep medio2001 afsloot, na jarenlang onderhandelen, is een goed voorbeeldvan hoe het Netwerk de positie van zijn leden kan verbeteren.Omdat de Scenarioraamovereenkomst in 2006 afliep en omjuridische redenen niet verlengd kon worden, vecht het Netwerksindsdien voor nieuwe Modelcontracten met de PubliekeOmroep en de speelfilmproducenten. Het Netwerk ontwikkeltook voorbeeldcontracten, volgt en becommentarieert het beleidvan audiovisuele instanties en biedt individueel juridisch adviesaan zijn leden. Tevens volgt het Netwerk de ontwikkelingen ophet gebied van het auteursrecht op nationaal en internationaalniveau en neemt deel aan de discussie over dit onderwerp.Recent heeft het Netwerk succesvol gelobbyd voor een vrijplaatsregelingvoor bewezen scenariotalent bij het Filmfonds.Schrijvers die al twee scenario’s hebben geschreven voor reedsgerealiseerde speelfilms, kunnen op eigen initiatief (of eventueelmet een betrokken regisseur) een plan indienen voor het uitwerkenvan een idee voor een scenario tot een eerste versie. Ookcoaching voor beginnende scenarioschrijvers heeft dankzij hetNetwerk een stevige inbedding gekregen in de regelingen vanhet Filmfonds.Daarnaast heeft het Netwerk zijn leden hetvolgende te bieden:Dag van het Scenario, Cinekid, voorlichting en andere activiteitenHet Netwerk organiseert allerlei activiteiten op het vakgebied,ideale gelegenheden om kennis te vergroten en te netwerken

met schrijvers, dramaturgen, regisseurs, producenten en omroepen.• De druk bezochte Dag van het Scenario op het Nederlands FilmFestival, waar bekende gasten uit binnen- en buitenland wordenuitgenodigd hun visie te geven op een actueel thema,• een jaarlijks wisselend seminar voor scenaristen op Cinekid,• een nieuwjaarsborrel,• een scenaristendiner,• een algemene ledenvergadering,• informatieavonden over bijvoorbeeld belastingen,• opleidingen,• vakinhoudelijke workshops.Daarnaast worden er filmvertoningen georganiseerd, gevolgddoor een gesprek met de scenarist en/of regisseur in samenwerkingmet de Dutch Directors Guild, de vakvereniging voorregisseurs, en de Vedra, de vereniging van film- en televisiedramaturgen.Het SchrijfpaleisHet Netwerk organiseert sinds juni 2004 vier maal per jaar hetSchrijfpaleis, een kweekvijver voor schrijftalent, in theater Bellevuein Amsterdam. Bekende acteurs lezen teksten van Netwerkledenzodat de schrijver, samen met de zaal, acteurs, dramaturg enregisseur, kan zien of zijn tekst ‘werkt’. (Aspirant)Netwerkledenkunnen zo op laagdrempelige wijze hun werk presenteren aanomroepen, producenten en theatermakers op een goed bezochtpodium. Tevens verstrekt het Schrijfpaleis door middel vaninterviews met gasten actuele informatie over wat er in het veldspeelt. Er vinden ontmoetingen plaats tussen schrijvers onderling,en tussen schrijvers, dramaturgen, omroepen, regisseurs enproducenten. Sinds 2008 organiseert het Schrijfpaleis jaarlijkstijdens het Nederlands Film Festival met veel succes een Schrijfpaleisde Luxe.w e g w i j z e r v o o r s c e n a r i o s c h r i j v e r s N e t w e r k S c e n a r i o s c h r i j v e r s174 175Regie over mijn beroepspraktijkHet Netwerk organiseert sinds 2008 in samenwerking met deDutch Directors Guild (DDG) en Kunstenaars&CO een cursus‘Regie over mijn beroepspraktijk’ voor scenarioschrijvers enregisseurs. De cursus, die zeven dagdelen beslaat, is bedoeldvoor scenarioschrijvers en regisseurs die hun beroepspraktijkwillen professionaliseren en hun netwerk willen uitbreiden. Decursus laat zien hoe het film- en televisielandschap in Nederlandin elkaar steekt en hoe je jezelf en je project presenteert.(Aspirant)Leden van het Netwerk krijgen korting.Het ContractenbureauIn samenwerking met Lira heeft het Netwerk begin 2002 hetContractenbureau opgericht. De advocaten van het Contractenbureauvoeren voor een groeiende groep aangeslotenNetwerkleden individuele onderhandelingen met tv-, film- entoneelproducenten. De ervaren onderhandelaars van het Contractenbureauweten meestal betere voorwaarden te bedingenen hogere vergoedingen te realiseren. Het Contractenbureauvraagt voor haar diensten een commissie van vijf procent.Plot en digitale NieuwsbriefPlot is het ‘Magazine over scenarioschrijven’. Het vakblad vooren door scenarioschrijvers van het Netwerk verschijnt vier keerper jaar. Met vakinhoudelijke en actuele artikelen, zoals interviewsmet schrijvers, producenten, regisseurs, dramaturgen,hoofden-drama, medewerkers van fondsen en artikelen over hoemen omroepen of producenten zou kunnen benaderen.Daarnaast verschijnt er maandelijks een digitale nieuwsbrief, deiBri, gekoppeld aan de nieuwsrubriek op de website, waarmeehet Netwerk zijn leden op de hoogte houdt over ontwikkelingenin het veld, aanvraagtermijnen subsidieregelingen fondsen, filmfestivals,bijeenkomsten et cetera.

WebsiteOp de website van het Netwerk, www.netwerkscenario.nl, staathet laatste nieuws, een activiteitenagenda en vakinhoudelijkeinformatie over onder andere auteursrechten, contracten, opleidingen,Plot Magazine. Als (aspirant)lid kun je op de website eenledenprofiel aanmaken. Tevens is er een prikbord dat gelinked isaan de site van de Dutch Directors Guild, waar je als (aspirant)lideen oproep op kunt zetten.Zilveren Kr ulstaar tHet Netwerk Scenarioschrijvers reikt sinds 2001 een prijs uitvoor het Beste Scenario Televisiedrama op het Nederlands FilmFestival. Deze prestigieuze vakprijs voor scenarioschrijvers metde geuzennaam Zilveren Krulstaart wordt jaarlijks uitgekozenen uitgereikt op de Dag van het Scenario. Winnaars zijn FrankKetelaar met de scenario’s van Vuurzee (2006) en De band (2005),Maria Goos met Cloaca (2004), Robert Alberdingk Thijm metDe Daltons (2001), Dunya & Desie (2003) en Waltz (2007), hetschrijversduo Alma Popeyus/Hein Schütz met De enclave (2002),Ger Beukenkamp met De prins en het meisje (2008) en het schrijversteamLex Wertwijn, Frank Houtappels, Joan Nederlof en AnitaVoorham met Gooische vrouwen (2009).Gouden Kr ulstaar tDe Gouden Krulstaart is in het leven geroepen ter ere van het 15-jarig bestaan van het Netwerk Scenarioschrijvers en is uitgereiktaan Kees Holierhoek, een man die als geen ander zoveel heeftgedaan en doet – indachtig de woorden van Lodewijk van Dijssel,oprichter van de Vereniging van Letterkundigen – “ter behartigingder materieele belangen van de letterkundigen.”ContactenHet Netwerk onderhoudt contacten met verwante organisatieszoals Lira (Literaire Rechten Auteurs), DDG (Dutch Directorsw e g w i j z e r v o o r s c e n a r i o s c h r i j v e r s N e t w e r k S c e n a r i o s c h r i j v e r s176 177Guild), NVS (Nederlandse Vereniging van Speelfilmproducenten)en de NBF (Nederlandse Beroepsvereniging van Film- enTelevisiemakers). Maar ook met organisaties als het Mediafonds,het Filmfonds, CoBO-fonds et cetera. Op nationaal niveau is hetNetwerk actief in de Federatie Filmbelangen.Federation of Screenwriters in EuropeHet Netwerk speelt ook een actieve rol in de Federation of Screenwritersin Europe (FSE), de Europese vakorganisatie waarvan hetmedeoprichter is. De FSE vertegenwoordigt 21 vakverenigingenen circa negenduizend scenaristen over heel Europa, zie www.scenaristes.org. De FSE heeft ook een Europees Scenaristenmanifestopgesteld, zie www.scenaristes.org/manifesto.htm.Scenario archiefHet Netwerk heeft een archiefovereenkomst gesloten met hetNederlands Instituut voor Beeld en Geluid te Hilversum. Ditarchief is voor Nederlandstalige scenario’s die ooit gerealiseerdzijn. Ook audiovisueel materiaal zal hier worden opgeslagen.Een speciale commissie samengesteld door het Netwerk, selecteerthet aangeboden werk van leden.Tevens kunnen alle leden van het Netwerk een beroep doen oponderstaande algemene voorzieningen van de VSenV op hetgebied van ziektekosten-, ongevallen- en een arbeidsongeschiktheidsverzekering.In sommige gevallen is het noodzakelijkten minste één jaar lid te zijn.PensioenDe Stichting P.C. Boutensfonds is in 1994 opgericht door deVSenV in samenwerking met Lira. Het Fonds stelt leden in staatmet subsidie een voorziening voor hun oude dag te treffen. Hetstaat open voor hen die het schrijven of vertalen als hoofdberoephebben. De subsidie is gebonden aan een inkomensgrens.

RechtshulpLeden met auteursrechtelijke problemen kunnen zich voor juridischadvies wenden tot Stichting Rechtshulp Auteurs, die in 1990door de Vereniging van Letterkundigen en Lira werd opgericht.Een eerste advies is gratis, mits het lid naar Stichting Rechtshulpis verwezen door het Netwerk (of een andere afdeling van deVSenV) of door het bureau van Lira. Een van de voorwaardenvoor rechtshulp is dat de uitkomst van de procedure in principevan belang is voor de hele beroepsgroep waartoe de aanvragerbehoort.Financiële ondersteuningIn onze beroepssector komt het regelmatig voor dat men plotselingen tijdelijk een financieel probleem niet kan oplossen. In zo’ngeval is het mogelijk een beroep te doen op het Sociaal FondsLetterkundigen. Het bestuur van het fonds beoordeelt de aanvragenop een aantal voorwaarden. Het kan aan de hand daarvaneen eenmalig geldbedrag aanbieden of een persoonlijk adviesgeven. Netwerkleden komen hiervoor in aanmerking, nadat zijminstens één jaar als lid staan ingeschreven.LeningenNetwerkleden die zaken als een computer of bureaustoel willenaanschaffen en niet beschikken over het benodigde kapitaal,kunnen een lening aanvragen bij de Triodosbank, afdelingKredietverlening. Deze regeling speciaal voor kunstenaars is totstand gekomen in samenwerking met Kunstenaars&CO.Platfor m Zelfstandige Onder nemersDe VsenV is sinds 2008 collectief aangesloten bij het PlatformZelfstandige Ondernemers (PZO). PZO komt op voor de belangenvan alle zelfstandige ondernemers. Dit doet het door depositie en de belangen van zelfstandig ondernemers voortdurendonder de aandacht te brengen van de politiek, de ‘wetsontwe g w i j z e r v o o r s c e n a r i o s c h r i j v e r s N e t w e r k S c e n a r i o s c h r i j v e r s178 179Lirawerpers’ en beleidsmakers in Den Haag. Daarnaast stimuleertPZO het zelfstandig ondernemerschap en helpt zijn leden meteen uitgekiend pakket aan diensten, waarvan Netwerkleden dusook gebruik kunnen maken.Tot slot zijn de collectieve rechtenorganisaties, zoals StichtingLira, Stichting VEVAM en Stichting Thuiskopie, belangrijke partnersvan het Netwerk en de VSenV.In 1986 richtte de Vereniging van Letterkundigen (VvL), daartoeaangemoedigd door BUMA, Stichting Lira (Literaire RechtenAuteurs) op. Lira is de auteursrechtenorganisatie voor schrijversen vertalers van gedichten, verhalen, essays, columns, novellen,romans, eenakters, toneelstukken, sketches, hoorspelen, tv-spelen,series en films voor televisie, conferences en muziekdramatischewerken, zoals opera’s, operettes, musicals en nog veel meer. Lirabetaalt aan auteurs vergoedingen uit voor gebruik van onderandere kabelrechten, internetrechten en on demandrechten.Schrijvers wier werk wordt uitgezonden, of die verwachten dat ditin de toekomst zal gebeuren, kunnen zich kosteloos bij Lira aansluitendoor ondertekening van een aansluitingscontract, waarinzij Lira het recht geven om namens hen op te treden inzake deexploitatie van genoemde rechten.Lira verleent financiële ondersteuning aan de Vereniging vanSchrijvers en Vertalers en aan vele van haar activiteiten. Vaak ookis zij bestuurlijk en financieel partner in organisaties die tussende VSenV en Lira voor specifieke doelen zijn opgericht, zoals destichting P.C. Boutensfonds, de Stichting Rechtshulp Auteurs en deStichting Het Contractenbureau.

Netwerk Scenarioschrijvers bestuur & bureauIn 2009 bestaat het Netwerkbestuur uitPaul Jan NelissenvoorzitterMarc Linssenvice-voorzitterWim BlaauboerpenningmeesterMoniek KramersecretarisLars Boomw e g w i j z e r v o o r s c e n a r i o s c h r i j v e r s N e t w e r k S c e n a r i o s c h r i j v e r s180181Het bureau wordt gevormd doorAnne Zeegerscoördinator ad interimMarieta van OlphenbureaumedewerkerHelena van der MeulenRogier de Blok

De eerste 50 jarenvan de cinema warenvoor de producenten,de tweede 50 jaarvoor de regisseurs ende volgende 50 jaarzal voor de scenarioschrijverszijn.183Dit is de toespraak van Ger Beukenkamp, uitgesproken op23 januari 2009 ter gelegenheid van het 15-jarig bestaan vanNetwerk Scenarioschrijvers.Beter SchrijvenHet is scenarioschrijvers eigen om te klagen en te kankeren.Dat komt omdat wij nooit alle vingers in de pap hebben bij heteindproduct; wij zeggen dan dat wij een halffabrikaat leveren.En om die reden is het dus volstrekt vanzelfsprekend dat wij altijdde verantwoordelijkheid nemen voor een succes, maar nóóitvoor een mislukking. Wij kunnen er nooit wat aan doen dat defilm of te tv-productie een flop wordt.Nu wilde ik vanmiddag maar eens niet kankeren; ik steek dehand in eigen boezem.David Kipen zei twee jaar geleden op de Dag van het Scenario:“De eerste 50 jaren van de cinema waren voor de producenten,de tweede 50 jaar voor de regisseurs en de volgende 50 jaar zalvoor de scenarioschrijvers zijn.”Dat is mooi, maar dat gaat niet vanzelf. We moeten onze plaats inhet hele productieproces opeisen en versterken. Daar zijn wereldente winnen, al is het maar dat de scenarioschrijver eindelijkzijn schuchterheid en bescheidenheid overwint. Want niemandanders dan wij leveren de content.We moeten ook beter gaan schrijvenOnze scripts, en zeker de scenario’s die wij voor de bioscoopfilmschrijven, zijn van een te laag niveau. Er zijn recentelijk weer

zeer veel Nederlandse films uitgebracht waarbij de reden vanhet mislukken aan te wijzen is als een scenarioprobleem.En dat is gekmakend jammer, want nog één keer een echt goeierewrite, voorkomt lege zalen. Ruimhartig investeren in een goedscript is oneindig veel goedkoper dan een film draaien voor eenlege zaal.Daarom moeten wij meer werk maken van ons werk.Sluit nog één keer de ogen. En stel je voor: een natte donderdagavondin Kriterion, alwaar de film op basis van jouw scenariowordt vertoond. Speel in je hoofd jouw eigen script rustig af. Stelaan jezelf de vraag: zit ik na zeventig minuten nog steeds op hetpuntje van de stoel?Er is moed voor nodig om dit te doen, maar het moet.Nu zijn we de laatste vijftien jaar – met dank aan de scenarioopleidingen– wel veel beter gaan schrijven en zeker het televisiescenariois met sprongen vooruit gegaan. Dat geldt zowelvoor de soaps, het jeugddrama, de politieseries als het hoogstpersoonlijke script van individuele schrijvers.Dat komt ook omdat scripts voor televisiedrama belangrijkergevonden worden dan scripts voor speelfilm. In ieder geval moetentv scripts aan meer formele eisen voldoen.De speelfilmWaar we lang geleden dachten dat Nederland op scenariogebiedeen inhaalslag moest maken, is die slag ook gemaakt.Maar dat wat we wilden inhalen is intussen ook weer vijftien jaarverder en dat halen we dus voorlopig niet in. We houden deintelligentie, de bravoure en durf van veel succesvolle buitenwe g w i j z e r v o o r s c e n a r i o s c h r i j v e r s G e r B e u k e n k a m p184 185landse films gewoon niet bij. En dan heb ik het niet over geld, watnatuurlijk ook belangrijk is, maar over de scripts.In de Amerikaanse films die hier draaien, zien de experimentenmet intelligentie, bravoure en durf er zo vreselijk goed uit, datwe die intelligentie, bravoure en durf niet als zodanig herkennen,omdat het experiment is opgenomen in dezelfde stijl en toon diewe uit de lange Hollywood geschiedenis kennen.Maar veel scenario’s van films waar wij onze Europese neusvoor ophalen zijn oneindig veel verder dan onze eigen degelijkepolderscripts.Ik had me voorgenomen geen namen en titels te noemen, maarik maak een uitzondering voor de recent uitgebrachte Frost/Nixon. Natuurlijk, heel mooie acteurs, maar waar gaat het verderover? Een oude en een middelbare man die onderling geen probleemhebben, alleen een betrekkelijk gering eigenbelang. Hetverhaal klinkt stoffig historisch en de afloop ervan is al bekendals we gaan kijken. Er is in de plot geen liefde, geen seks, geendood, geen oorlog, geen misdaad, geen shootout. Niks van dat al.Maar wel volle zalen met veel jonge mensen, die ademloos meeleven.Hoe kan dat? Dat is scenario, scenario, scenario. Waaromkunnen wij dat niet?Voor een deel komt dat door het zogenaamde auteursdenken.Dat is het idee dat scenario én regie in de hand van één mijnheerof één mevrouw zou moeten zijn. Alle ongelukken metNederlandse film zijn terug te voeren op de volstrekt achterlijkegedachte dat een bakker zijn eigen graan moet verbouwen. Datdit ouderwetse, alles-in-één-hand-idee onuitroeibaar is, heeft eenaantal redenen.onze eigendegelijke polderscripts

Ten eerste zijn er de voorbeelden van het tegendeel: regisseursals dubbeltalent, die wel degelijk een script kunnen schrijven,of die eisen dat hun scenariohulp het maar moet doen met eencredit op de aftiteling.Maar veel ernstiger is de onuitroeibare opvatting over kunstenaarschapin het algemeen; een nog steeds populaire dwaalgedachte.Wel begrijpelijk, want met een beroep op ongrijpbareartisticiteit kan een gebrek aan vakkennis en durf gemaskeerdworden.Dat is dagelijkse praktijk helaas, en niet alleen in ons vak.Er is nog steeds ontzag voor kreten als: “Het staat er nog niet,maar ik zie het voor me.” En erger: “Het is goed, want zo voel ikhet gewoon.”Het is verstandig dames en heren, uw pistool te trekken zodra hetwoord gevoel valt. Er worden te weinig pistolen getrokken. Vooreen deel uit het genoemde gebrek aan vakkennis en voor eendeel uit gemakzucht.BijvoorbeeldHet is veel gemakkelijker om elk jaar maar weer scenarioschrijverste laten debuteren, dan te investeren in een tweede of derdekans voor aarzelend beginnende scenarioschrijvers. Want alswe beginnende schrijvers een tweede of derde kans gaan gevenmoeten we ze gaan vertellen wat er goed en wat er slecht wasaan hun eerdere werk. Dat is vermoeiend, vereist gedegen vakkennisen die kennis is schaars.Dus volgend seizoen maar weer een aantal debutanten latenstruikelen.Het zoeken naar nieuw talent heeft de geur van heiligheid, maarhet is meestal goed verborgen onverschilligheid.Daar komt dan bij, dat het voor fondsen, omroepen en voor subsidiemelkende producenten veel makkelijker is om met één persoon– de regisseur – te onderhandelen dan er nog een tweedew e g w i j z e r v o o r s c e n a r i o s c h r i j v e r s G e r B e u k e n k a m p186 187persoon – de scenarioschrijver – bij te halen. Dat gooit maar roetin de gevoelsuitstorting.Laten we eerlijk zijn; de kennis om een scenario te beoordelenen te verbeteren is niet voldoende aanwezig in ons land. Daarkunnen we elkaar allemaal de schuld van geven, maar het is eenfeit. Ik kan het ook niet.We roepen allemaal dat het zo moeilijk is om script goed telezen, maar na die constatering leunen we achterover en drinkeneen borrel.Ja, het is moeilijk om script te beoordelen, maar dat was eenlanding op de maan ook.Zo kom ik tot de conclusie dat wij ten diepsteniet verstandig wíllen nadenken over scripts.Daar houden wij niet van. Wij willen rommelen.We omarmen amateurisme, al geven we het allerlei anderemooie namen. We babbelen liever over een slechte film danover een goeie. De lust om met geldpotjes en beleidsplannen testoeien is groter dan de lust om het over inhoud te hebben.En misschien is het ook wel meer heroïsch om met veel artistiekgespartel in het diepe te verzuipen, dan om over het diepe heen,van de ene kant naar de andere te zwemmen. Maar dan moetenwe niet zeggen dat we op een intelligente manier met ons vakbezig zijn.We moeten dus beter gaan schrijvenEn dus zullen we het ook over inhoud moeten hebben. Waar gaatdat drama van ons over?Nu is het leuke van ons vak wel weer dat schrijftechniek, enschrijfervaring vanzelf inhoud genereert. Hoe meer techniek hoemeer inhoud.

Studeer, leid op en oefen, opdat het vak tot in alle hoeken en gatenbeheerst wordt. Dan dient inhoud zichzelf als een godswonder aan.Techniek genereert inhoud. Maar inhoud genereert geen techniek.En dus moeten we nadenken, opleiden, evalueren, praten,studeren, leren van voorbeelden, vallen en opstaan. Vakmanschaphaalt het mooiste en het lelijkste in ons naar boven en datis precies ook waar drama altijd over gaat.En als de inhoud, in een onwaarschijnlijk geval, na dat alles nogniet komt, dan is daar niets aan te doen. Dan is het er niet, bij diebetreffende schrijver.Die nadruk op vakmanschap wordt in elke tak van de kunst geaccepteerd,maar het minst in de literaire en ontbreekt dus ook inonze discipline.Inhoud dusDrama, in welke vorm en in welke tijd dan ook, heeft altijd eengrote conservatieve kant gehad; het bevestigt – vaak ongewild– de burgerlijke waarden, juist door er zogenaamd aan te morrelen.Dat gebeurt nog steeds op grote schaal en daar is helemaalniets op tegen.Maar op dat terrein hebben we grote concurrentie gekregenvan de documentaire. Het bioscooppubliek gaat steeds vakernaar goed vertelde, onthullende documentaires. Dat is prachtig,maar hoe beter en kleiner de camera van de documentairemakerwordt, hoe dichter die maker ook bij een werkelijkheid komtdie eigenlijk voor ons bedoeld was. Zelfs een eenvoudig itemin Eénvandaag of Nova zit verkeerstechnisch beter in elkaar danmenige One night stand of Telefilm.Daar verliezen we dus.Daarom stel ik voor om meer antiburgerlijk te worden. Volgens mijis dat een noodzaak, willen we zowel op televisie als in de bioscoopniet opgegeten worden door de vertellende documentaireaan de ene kant en aan de andere kant door alles nivellerendeformats.w e g w i j z e r v o o r s c e n a r i o s c h r i j v e r s G e r B e u k e n k a m p188 189Antiburgerlijk dus, hoe moeilijk dat ook is.Maar waar is bijvoorbeeld de dramaproductie over de hemelsezegeningen van drugs, pedofilie of wetteloosheid? Waar is hetdrama over achterlijke godsdiensten als de islam en het christendom?Over de verwoestende corruptie binnen liefdadigheidsorganisaties?Het gelijk van Wilders? Het ongelijk van Darwin?Waarom is onze aanloop naar de Irak-oorlog nog niet verfilmd?Waarom geen Telefilm over de corruptie bij de Telefilms?En het verleden moet gemythologiseerd worden. Ook dat is eentaak voor ons. In recente succesfilms als Zwartboek en Oorlogswinterwordt het verleden overzichtelijk gemaakt. Iedereen dienog een herinnering heeft aan WOII vindt dit niet zulke goedefilms, maar jonge mensen willen ze zien, omdat de grote zakenuit het verleden een mythologische kracht krijgen en dus voortaanaltijd bij hen zullen blijven. Zo hoort het.Ik ga afsluiten. Er is nog heel veel meer te zeggen over voorwaardenom tot betere scenario’s te komen. Daarmee bedoel ikde buitenwereld. Die moet zorgen voor meer geld, meer publiek,betere opleidingen en meer zendtijd. Allemaal nodig en waar.Maar we moeten eerst naar ons zelf kijken en zo onvoorwaardelijkgoed gaan schrijven dat de wereld, en zélfs Hilversum, zichnaar ons zal richten.Alleen wij zijn in staat om de chaotische werkelijkheid te dramatiseren.Ger Beukenkamp

191w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k nMeer informatieAnimatieVoor sites en boeken, zie paragraaf 2.9.Beroepsorganisaties scenarioschrijverswww.netwerkscenario.nl Informatie over en vannetwerk Scenarioschrijverswww.drehbuchautoren.de Verband Deutscherdrehbuchautorenwww.scenaristes.orgfederation of Scriptwriters ineuropewww.scenaristengilde.be Info over en voor Belgischescenaristenwww.wga.orgwriters Guild of America,westwww.wgaeast.orgwriters Guild of America,eastwww.writersguild.org.uk Writers Guild of Great BritainBeroepsorganisatieswww.acteursbelangen.nlwww.afn.nlwww.assistantdirectors.nlwww.cinematography.nlwww.crewbelangen.nlwww.directorsguild.nlwww.filmbelangen.nlwww.fla.nlwww.fvkv.nlwww.nbf.nlActeursbelangenVereniging Facilitaire SectieAssistant Directors ClubNetherlands Society ofcinematographersVereniging crewbelangenDutch Directors Guildfederatie FilmbelangenfreeLancers Associatiefederatie van kunstenaarsverenigingennederlandse Beroep sverenigingvan Film en Televisie makers

www.nftvm.nl.www.otpnederland.nlwww.speelfilmproducenten.nlwww.vedra.nlwww.vnap.nlwww.vsenv.nlwww.vvl.nlCreativiteitwww.theartistsway.comVereniging van Nieuwe Film-& TV-MakersVereniging van OnafhankelijketelevisieproducentenNederlandse Vereniging vanspeelfilmproducentenVereniging voor dramaturgenVereniging Nederlandseanimatie ProducentenVereniging van Schrijvers enVertalersVereniging voor LetterkundigenThe Artist’s Way van JuliacameronCreativiteit onder druk (1999), Maria Hopman.The Artist’s Way (2002), Julia Cameron. Nederlandse vertaling:Vind je eigen inspiratie (2002).Dramaturgenwww.vedra.nlVereniging voor dramaturgenDramaturg en scenarioschrijver; een haat-liefdeverhouding ofpartners in woord en beeld? (2006), Else Flim. www.vedra.nlErgonomiewww.muisarm.nlwww.rsi.algemeen.nlFestivalswww.film-festivals.nlstichting RSI NederlandrsI siteoverzicht van alle festivals,ook voor internetw e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k nw e g w i j z e r v o o r s c e n a r i o s c h r i j v e r s m e e r i n f o r m at i e192193w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k nwww.filmfestival.nlwww.filmfestivalrotterdam.comwww.cinekid.nlwww.haff.nlFilm- en televisiewereldwww.beroepkunstenaar.nlwww.filmadressen.nlwww.filmstart.nlwww.nftvm.nl.Filmkritiekwww.filmkrant.nlwww.rottentomatoes.comnederlands Film FestivalInternationaal FilmfestivalrotterdamcinekidHolland Animation FilmfestivalOverzicht film- en televisiewereldadressen van film- entv-professionalsstartpagina van en voorfilm- en televisiemakersVereniging van Nieuwe Film-& TV-Makersde net-versie van de FilmkrantFilmkritieken van onderandere topcriticiFilms makenFilms Maken (2009), Roemer Lievaart. Alles over het maken vanspeelfilms, documentaires en bedrijfsfilms, van scenario totmontage.Fondsenwww.filmfondsen.nlwww.cobofonds.nlwww.filmfonds.nlwww.lira.nloverzicht van binnen- enbuitenlandse fondsenstichting Co-productiefondsbinnenlandse Omroepnederlands Fonds voor de Filmlira Fonds

www.mediafondswww.rff.rotterdam.nlGamesVoor sites en boeken, zie paragraaf 2.9.Internetwww.youtube.commediafondsfonds voor de Film enaudiovisuele mediaVideofilmpjesVoor sites over internetfilms, zie paragraaf 2.9.Juridisch & financieelwww.netwerkscenario.nlwww.auteursrecht.nlwww.beroepkunstenaar.nlwww.cedar.nlwww.contractenbureau.nlwww.kunstenaarsenco.nlwww.lira.nlwww.postbus51.nlwww.home.szw.nlwww.socialezekerheid.nlwww.vevam.nlNetwerk Scenarioschrijversalles over AuteursrechtInformatie en tips over deberoepspraktijkcentrum voor Dienstverleningauteurs- en aanverwanterechtenContractenbureauKunstenaars&COliraoverzicht van ministeries enoverheidsinstellingenministerie van Sociale Zakenen WerkgelegenheidInformatie over denederlandse sociale zekerheidVEVAMMobiele telefoonVoor sites over filmpjes voor mobiele telefoons, zie paragraaf 2.9.w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k nw e g w i j z e r v o o r s c e n a r i o s c h r i j v e r s m e e r i n f o r m at i e194195w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k nOmroepenwww.beroepkunstenaar.nlwww.roosrtv.nlwww.televisie-links.nlOndernemenwww.belastingdienst.nlwww.beroepkunstenaar.nlwww.carrieretijger.nlwww.ccaa.nlwww.intermediair.nlwww.kunstenaarsenco.nlwww.kunstenaarszakentest.nlwww.kvk.nlwww.lancelots.nlwww.lichaamstaal.comwww.onderhandelen.nlwww.pzo.nlOverzicht van alle(commerciële) omroepenkoepelorganisatie van deregionale omroepenOverzicht van alle(commerciële) omroepenBelastingdienstInformatie en tips over deberoepspraktijkInformatie over loopbaanpromotie en ondersteuningondernemerschap in decreatieve industrieInformatie voor en overhoogopgeleidenInformatie over en vankunstenaars&COTest voorondernemerskwaliteitenkamer van KoophandelInformatie voor en doorfreelancersInformatie over lichaamstaalInformatie en tips overonderhandelenplatform ZelfstandigeondernemersHandboek ondernemen, van de Belastingdienst (gratis).Handboek voor schrijvers (2009), Maaike Molhuysen en LouiseStiller.

Handboek zzp 2010 (2009), Tijs van den Boomen en Wilma vanHoeflaken.Eigen Baas (2007), Tijs van den Boomen.OpdrachtfilmVoor sites, zie paragraaf 2.9.OpleidingenVoor opleidingen en sites zie paragraaf 2.1.Producentenwww.otpnederland.nlwww.speelfilmproducenten.nlVereniging van Onafhankelijketelevisie ProducentenNederlandse Vereniging vanspeelfilmproducentenDe filmproducent, handboek voor de praktijk (2008),Carolien Kroon & Stinette Bosklopper.RadiodramaVoor sites, zie paragraaf 2.9.Regisseurswww.directorsguild.nlScenariovakbladenwww.netwerkscenario.nlwww.creativescreenwriting.comwww.hollywoodscriptwriter.comwww.scriptmag.comDutch Directors GuildInformatie over PlotCreative ScreenwritingHollywood Scriptwriter metartikelenscript met artikelenw e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k nw e g w i j z e r v o o r s c e n a r i o s c h r i j v e r s m e e r i n f o r m at i e196197w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k nScenarioschrijvenwww.bbc.co.uk/writersroomwww.craftyscreenwriting.comwww.etbscreenwriting.comwww.johnaugust.comwww.kill-your-darlings.nlBBC’s writersroomAlex Epstein met delen vanzijn boekLaurie Hutzler over karaktersscenarist John August metnuttige tipsRogier Propers boek Kill YourDarlingswww.robinkelly.btinternet.co.uk Engelstalige site overscenarioschrijvenwww.scenarioschrijven.net Startpagina scenarioschrijvenwww.scenarist.nlalles over scenarioschrijvenwww.screenwritersutopia.com Artikelen en interviewswww.scriptfly.comartikelen over scenarioschrijvenwww.scriptforsale.comArtikelen over scenarioschrijvenwww.scriptnurse.comArtikelen over scenarioschrijvenwww.visualwriter.comArtikelen over scenarioschrijvenwww.vorza.comjohn Vorhaus met delen vanThe Comic Toolboxwww.wordplayer.comscenarist Terry Rossio metzijn columnswww.writersstore.comArtikelen over scenarioschrijvenwww.writingtreatments.com Over treatments schrijvenDe 36 dramatische situaties (2007), Jan Veldman. Handboek metalle mogelijke verhaalideeën op een rij, met voorbeelden uit literatuur,toneel, film en strips.Het geheim van Hollywood (2008), Paul Ruven & Marian Batavier.Handboek over een praktische formule voor het maken en analyserenvan speelfilms.Kill your darlings (2007), Rogier Proper. Handboek over scenarioschrijvenen een prima overzicht van de Nederlandse film- entelevisiewereld.

Rijk door 1 zin (2009), Paul Ruven & Marian Batavier. Handboek overrichtlijnen waar een filmidee van een paar regels aan moet voldoen.Schrijven voor film, toneel en televisie (2009), Ger Beukenkamp.Handboek over schrijven voor toneel, film en televisie,met smakelijke anekdotes uit de praktijk.Scenariosoftwarewww.filmmaken.nlwww.celtx.comwww.dramatica.comwww.finaldraft.comwww.powerstructure.comwww.screenplay.comSchrijfpaleiswww.netwerkscenario.nloverzicht van scenariosoftwareonder Softwarewebsite met gratisscenariosoftwaredramatica Pro met eendemoversiefinal Draft met eendemoversiePower Structure met eendemoversiemovie Magic met eendemoversieInformatie over en vannetwerk ScenarioschrijversSchrijfpartnerScript partners: what makes film and tv writing teams work(2003), Claudia Johnson & Matt Stevens.Schrijvenwww.schrijvenonline.orgAlles over schrijvenHandboek voor schrijvers (2009), Maaike Molhuysen enLouise Stiller.Bestseller (2008), Paul Sebes.w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k nw e g w i j z e r v o o r s c e n a r i o s c h r i j v e r s m e e r i n f o r m at i e198199w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k N e t w e r k nScriptswww.imsdb.comwww.joblo.comwww.script-o-rama.comwww.simplyscripts.comdatabase van filmscriptsmet Engelstalige filmscriptsMet Engelstalige film- entelevisiescriptsMet Engelstalige film- entelevisiescriptsUitblinkenHet geheim van de uitblinker (2007), Vittorio Busato & Frenk vanHarreveld.Outliers (2008), Malcolm Gladwell. Nederlandse vertaling:Uitblinkers (2008).Variawww.leren.nlwww.ted.comwww.wikipedia.nlVideoclipswww.youtube.comVoor sites, zie paragraaf 2.9.Informatie over allerleionderwerpensprekers over techniek,entertainment en designInternet encyclopedieVideoclips

Hoofdstuk 1• Quote Burny Bos uit artikel in Plot zomer 2007 door FrankKetelaar.• Quotes Tijs van Marle uit artikel in Plot zomer 2007 door WimBlaauboer.• Quote Roeland & Marc Linssen uit artikel in Plot zomer 2006 doorRoeland & Marc Linssen.• Quote Rob Arends uit artikel in Plot herfst 2007 door Helena vander Meulen.• Quote Brigitte Baake & Gemma Derksen uit artikel in Plotvoorjaar 2002 door Brigitte Baake & Gemma Derksen.• Voor de paragraaf Samenwerken is geciteerd uit Code of conductdoor Marc Linssen en Lars Boom.• Voor ‘Tips voor een goede samenwerking’ is geciteerd uit stellingenvan Else Flim in Dramaturg en scenarioschrijver; een haat-liefdeverhoudingof partners in woord en beeld? (2006).• Handboek freelancen 2008/2009 (2008), Tijs van den Boomen enWilma van HoeflakenHoofdstuk 2• Quote Brigitte Baake uit artikel in Plot winter 2007 door FrankKetelaar.• Quote Burny Bos uit artikel in Plot zomer 2007 door FrankKetelaar.• Quote Michiel de Rooy uit artikel in Plot winter 2006 door ColetaValkenburg en Helena van der Meulen.• Quote Frans van Gestel uit Plot lente 2008.• Quote Reinier Selen uit Plot winter 2008.• Quote Rob Arends uit artikel in Plot herfst 2007 door Helena vander Meulen.• Voor de paragraaf 2.7 Omroepen is gebruik gemaakt van artikelin Plot zomer 2008 door Bart Juttmann.• Voor paragraaf 2.8 over Filmfonds en Mediafonds is gebruikgemaakt van hun websites.w e g w i j z e r v o o r s c e n a r i o s c h r i j v e r s B r o n n e n200 201Hoofdstuk 3• Quote Ben Sombogaart uit Filmbeeld, juni 2008• Voor de paragraaf 3.1 Netwerken is gebruik gemaakt van artikelNetwerken op www.beroepkunstenaar.nl.• Voor de paragraaf 3.2 Bellen is gebruik gemaakt van artikel‘Zakelijk telefoneren’ van Cuun Haffmans op www.beroepkunstenaar.nl.• Voor de paragraaf 3.4 Curriculum vitae is gebruik gemaakt vanartikel ‘Een Curriculum vitae opstellen’ op www.beroepkunstenaar.nl.Hoofdstuk 4• Quotes Henriëtte Hoogenboezem uit artikel Plot lente 2009 doorFrank Ketelaar.• Voor de paragraaf 4.3 Onderhandelen is gebruik gemaakt vanartikel ‘Onderhandelen’ op www.beroepkunstenaar.nl.Hoofdstuk 5• Quote Paul van den Wildenberg uit Filmbeeld, juni 2008Hoofdstuk 6• Voor de paragraaf Schrijfgroepen is geciteerd uit een artikel vanCatherine Blom voor het Netwerk Scenarioschrijvers.• Quote Roeland & Marc Linssen uit artikel in Plot zomer 2006 doorRoeland & Marc Linssen.• Creativiteit onder druk (1999), Maria Hopman

Met dank aan Ido Abram, Paul Bertram,Ger Beukenkamp, Rogier deBlok, Catherine Blom, Lars Boom,Tijs van den Boomen, Arjan vanden Born, Fleur Botman, GerBouma, Hans Maarten van denBrink, Henk Burger, WillemCapteyn, Anton Feddema, ElseFlim, Anja Francissen, Hans vanHechten, Kees Holierhoek, JensHollander, Sjors Houkes, Joshuade Jong, Wim Jurg, Bart Juttmann,Frank Ketelaar, Ellen van derKraan, Moniek Kramer, KarenLagendijk, Miryam van Lier,Roemer Lievaart, Marc Linssen,Tijs van Marle, Jonathan Mees,w e g w i j z e r v o o r s c e n a r i o s c h r i j v e r s d a n k d a n k d a n k202 203Anne van Melick, Guy Meredith,Helena van der Meulen, Paul JanNelissen, Marieta van Olphen,Ruben Picavet, Peter Römer,Willemiek Seligmann, Jet Smit,Piet-Harm Sterk, MarjoleineTimmer, Johan Timmers,Annemarie van Toorn, ColetaValkenburg, Marc Veerkamp,Roel van de Ven, AnnechienVisser, Titia Vuyk, Hans Walther,Michael de Wee, Anne Zeegers,Marcel de Zwaan en anderen.

t e n t i e A d v e r t e n t i e A d v e r t e n t i e A d v e r t e n t i e A d v e r t e n t i e A d v e r t e n t i e A d v e r t e n t i e A d v e r t e n t i e A d v e r t e n t i e A d vt i e A d v e r t e n t i e A d v e r t e n t i e A d v e r t e n t i e A d v e r t e n t i e A d v e r t e n t i e A d v e r t e n t i e A d v e r t e n t i e A d v e r t e n t i e A d v e r tAansluiting bij Lira:ook voor scenarioschrijvers een goed idee!Kijk voor meer informatie op:www.lira.nlAansluiting bij Lira is gratis.Lira vertegenwoordigt een breed scala aan auteurs. Schrijvers van romans,scenaristen, auteurs van educatieve boeken, dichters, freelance journalisten,vertalers, ondertitelaars, schrijvers van libretto’s, essayisten et cetera.Eén loket voor de rechten van auteurs van teksten in de breedste zin vanhet woord.

t e n t i e A d v e r t e n t i e A d v e r t e n t i e A d v e r t e n t i e A d v e r t e n t i e A d v e r t e n t i e A d v e r t e n t i e A d v e r t e n t i e A d v e r t e n t i e A d v