08.08.2015 Views

Una nueva misión para el Colef Galicia

tribuna aberta - Colef Galicia

tribuna aberta - Colef Galicia

SHOW MORE
SHOW LESS
  • No tags were found...

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

Cons<strong>el</strong>lo EditorialDirectorRoberto J. Barcala Fur<strong>el</strong>osSubdirectorJosé María Pazos CoutoCons<strong>el</strong>lo AsesorCarlos Airas CotaJesús de Andrés VázquezAlex Fernández FernándezNuria Fernández ValenciaVicente Gambau i PinasaB<strong>el</strong>ia Méndez RialXurxo Pena GarcíaMaría Isab<strong>el</strong> Rodriguez FigueirasComité científicoDr. Carlos Agrasar Cruz (UDC)Dr. Roberto Barcala Fur<strong>el</strong>os (U. de Vigo)Dr. José María Canc<strong>el</strong>a Carral (U. de Vigo)Dr. Luis Casais MartínezDra. María d<strong>el</strong> Castillo Obeso (UDC)Dr. Jorge J. Fernández y Vázquez (UPM)Dr. Vicente Gambau i Pinasa (UDC)Dr. Manu<strong>el</strong> Guillén D<strong>el</strong> Castillo (UCO)Dr. Julio Herrador Sánchez (UPO)Dr. Carlos Lago Peñas (U. de Vigo)Dr. Vicente Martínez de Haro (U.A. de Madrid)Dra. María José Martínez Patiño (U. de Vigo)Dr. Iván Martínez Lemos (U. de Vigo)Dr. Jorge Mota (U. de Oporto)Dr. Rubén Navarro Patón (U. de Vigo)Dr. José Palacios Aguilar (UDC)Dr. Vicente Romo Pérez (U. de Vigo)Dr. Sergio Alejandro Toro Arévalo (U.A. de Chile)Dr. Jorge Viaño Santasmarinas (U. de Vigo)Colaboran neste número:Carlos Airas CotaJesús de Andrés VázquezRoberto J. Barcala Fur<strong>el</strong>osJesús Bario GómezAntonio Bores CerezalMaría d<strong>el</strong> Castillo ObesoAlex Fernández FernándezJorge Fernández y VázquezFernando Fernández FragaNuria Fernández ValenciaVicente Gambau i PinasaMario González RodríguezSantiago López CuadradoMarcos Mecías CalvoLeticia Ogando LópezJosé María Pazos CoutoJavier Roibal PravioXurxo Pena GarcíaMaría Isab<strong>el</strong> Rodriguez FigueirasDepósito legal: C-4204-2008ISSN: 1889-1136Diseño: Diego DuránFotografía: R. BarcalaTirada: 1.000Imprime: UnidixitalO Editorial • <strong>Una</strong> <strong>nueva</strong> <strong>misión</strong><strong>para</strong> <strong>el</strong> <strong>Colef</strong> <strong>Galicia</strong>Las profesiones d<strong>el</strong> deporte van a estarsometidas a profundos cambios antesde fin de año, en parte por la trasposiciónde la Directiva Europea de Servicios (Leyómnibus y Ley <strong>para</strong>guas), en parte por laaplicación de la Directiva de CualificacionesProfesionales que junto a las exigencias d<strong>el</strong>a Co<strong>misión</strong> Nacional de la Competencia,provocará una próxima reforma de loscolegios profesionales (2010).Mientras tanto, desde <strong>el</strong> mes de octubrede este año, <strong>el</strong> CSD ya disponede un texto que regula determinadasprofesiones d<strong>el</strong> deporte(profesor EF, monitor deportivo,entrenador deportivo ydirector deportivo) que hasido actualizado y adaptado alas <strong>nueva</strong>s normativas. Ya sóloqueda la voluntad política de tramitarlo<strong>para</strong> que vea luz próximamente.La promulgación de esta ley, tan esperada,significaría que nuestras profesionesd<strong>el</strong> deporte, de libre acceso y ejercicio profesional,pasarían a tener un estatus deprofesiones tituladas, o lo que es lo mismo,a exigir una titulación que garantice lascompetencias necesarias <strong>para</strong> desempeñarcon garantías de calidad, de seguridady de protección de la salud de los practicantesdeportivos.El siguiente paso correspondería adeterminar si estas profesiones son colegiadas,es decir, la exigencia de colegiaciónÍndicePlanificación y organizaciónde eventos deportivos 2El protocolo deportivoy ceremonial deportivo 8Información colexial 12Bailando juntos en <strong>el</strong> agua 16La <strong>misión</strong>d<strong>el</strong> ColegioProfesional sedebe enfocarhacia losconsumidoresdebe perseguir <strong>el</strong> objetivo de asegurar lacalidad de los servicios prestados por losprofesionales y ayudar a mantener ciertasconductas favorables a los clientes en <strong>el</strong>comportamiento de los profesionales, estoes, la obligación de incorporación a unColegio <strong>para</strong> <strong>el</strong> ejercicio de la profesión sejustifica no en atención a los intereses d<strong>el</strong>os profesionales, sino como garantía d<strong>el</strong>os intereses de sus destinatarios”.La <strong>misión</strong> d<strong>el</strong> Colegio Profesional sedebe enfocar desde <strong>el</strong> punto de vistade los consumidores y no d<strong>el</strong>os profesionales, por lo queestaríamos dando un nuevoenfoque más allá de los clásicosfines de ordenación d<strong>el</strong>ejercicio de la profesión; representaciónexclusiva de la profesión;y defensa de los interesesprofesionales de los colegiados.Se abre pues <strong>el</strong> debate sobre la reconversiónde nuestro <strong>Colef</strong> <strong>Galicia</strong> en unaorganización que reúna a todos los profesionalestitulados (y cualificados) ya que sinecesitamos desempeñar una función deinterés público, ya no es una cuestiónexclusiva de los titulados universitarios.No se trata simplemente de cambiar<strong>el</strong> nombre, se trata de reinventar nuestrainstitución, por lo que necesitamos vuestrasvaliosas aportaciones, posiblementeen un procedimiento que concluya con lapróxima Asamblea General durante <strong>el</strong> primertrimestre de 2010.El badminton como medioeducativo 22Ejercicio y salud 24A Prevención de riscos laboraisna formación 28Último artículo 31EditaIlustre Colexio Oficial de Licenciados enEducación Física e en Ciencias da ActividadeFísica e do Deporte de <strong>Galicia</strong>R/ Fernando III <strong>el</strong> Santo, 32 - Baixo - Despacho 11 B15701 Santiago de Compost<strong>el</strong>aT<strong>el</strong>f.: 981- 553 363 • Fax: 981 553 997colef@colefgalicia.comSen a autorización do COLEF <strong>Galicia</strong>, queda prohibidaa reproducción total ou parcial da edicióndesta revista, así como o seu tratamento informáticoe trans<strong>misión</strong> por calquer medio (<strong>el</strong>ectrónico,mecánico, fotocopia, etc.). MÓVETE nonse fai responsable das opinións ou xuicios devalor realizados polos autores dos artigos (nense identifica necesariamente cos mesmos).1


Reportaxe Santiago López Cuadrado • Ldo. en Educación Física • Doctorando por la Universidad de VigoConsejero D<strong>el</strong>egado de XADE - Multisos Fontes do SarPlanificación y organizaciónde eventos y espectáculosPalabras chavePlanificación, organización, evento,espectáculo, deporteResumoA realización de eventos de granformato é nestes tempos unha importanteestratéxia <strong>para</strong> m<strong>el</strong>lorar e incrementara proxección internacional dassedes de acollida, pola súa capacidadede atraer visitantes e medios decomunicación, e a súa vez por actuarcomo catalizador <strong>para</strong> xerar m<strong>el</strong>lorasestructuraes e atraer inversión. Nesteartigo explícanse as ideas clave <strong>para</strong>planificar e organizar un evento eespectáculo deportivo.Palabras clavePlanificación, organización, evento,espectáculo, deporteResumenLa realización de eventos de granformato es en nuestros días unaimportante estrategia <strong>para</strong> mejorar eincrementar la proyección internacionalde las sedes de acogida, por sucapacidad <strong>para</strong> atraer visitantes ymedios de comunicación, y a su vezpor actuar como catalizador <strong>para</strong>generar mejoras estructurales, y atraerinversiones. En este artículo se explicanlas ideas clave <strong>para</strong> planificar yorganizar un evento o espectáculodeportivo.Key wordsPlanning, organization, event,entertainment, sportAbstractThe realization of large formatevent is today an important strategy toimprove and increase the internationalprojection of the host venues, theirability to attract visitors and media, andin turn to act as a catalyst to generatestructural improvements and attractinvestment. This article explains thekey ideas to plan and organize anevent or sporting event.La organización de eventos y espectáculos,siguen los parámetros normales decualquier organización comercial o empresarial,aplicando por lo tanto las mismaspautas de planificación y organización. Entérminos generales, la organización deactos con carácter eventual es un proyectoque podemos dividir en varias fases:PLANIFICACIÓN➡ORGANIZACIÓN➡CONTROL➡EVALUACIÓNEn una primera fase realizaremos la planificaciónd<strong>el</strong> evento, momento en <strong>el</strong> cualdefinimos cual es la finalidad d<strong>el</strong> proyecto,los objetivos y las acciones <strong>para</strong> alcanzar lasmetas propuestas, analizando cuales sonlos recursos materiales, económicos yhumanos disponibles y realizando unaaproximación a las debilidades, amenazas,fortalezas y oportunidades (DAFO) denuestra organización. Por lo tanto definiremos<strong>el</strong> porqué hacemos <strong>el</strong> evento, lasentidades e instituciones vinculados directao indirectamente con <strong>el</strong> mismo, a quienva destinado, donde y cuando se realiza, yqué plazos de actuación tenemos.Después de esta evaluación previa, yen una segunda fase, efectuamos la organización,propiamente dicha en la que diseñaremosuna estructura y un organigramafuncional que será claro y sencillo, <strong>para</strong> quehaya una clara división de las funciones ensecciones, áreas o departamentos… conunos claros y consistentes vínculos organizativos,<strong>para</strong> que todos los integrantes d<strong>el</strong>a organización persigan la misma finalidad.La descripción de las funciones es necesaria<strong>para</strong> realizar la coordinación de los puestos,y d<strong>el</strong>imitación de las responsabilidades,con una cadena de mando y comunicaciónperfectamente definida. Así mismo nuestraorganización debe ser lo suficientementeflexible <strong>para</strong> adaptarnos a las variacionesen <strong>el</strong> desarrollo de la planificación.Durante todo <strong>el</strong> desarrollo d<strong>el</strong> proyectose ejecutará un control periódico de lasacciones de todos los componentes d<strong>el</strong>mismo. Las reuniones entre áreas, en lasque se revise y evalúe lo realizado hasta <strong>el</strong>momento y se prevean las acciones inmediatas,permitirá detectar desajustes de laorganización. La <strong>el</strong>aboración de una “listade chequeo” es una herramienta sencillaque nos proporciona la posibilidad dehacer un seguimiento exhaustivo de lo realizadohasta <strong>el</strong> momento y de lo que restapor ejecutar.La evaluación, última fase d<strong>el</strong> proyecto,valorará todos los procesos anteriores, contrastandola consecución o no de las finalidadesy objetivos planteados en la planificación.La memoria d<strong>el</strong> evento recogerá endossieres, videos, fotografías, páginas Weby demás soportes todo lo acontecido, analizando<strong>el</strong> impacto mediático, retorno económico,y una valoración global d<strong>el</strong> mismo.ÁREAS DE RESPONSABILIDAD EN LAORGANIZACIÓN DE EVENTOSCualquier estructura de trabajo, independientementede la finalidad de la misma,necesita realizar un reparto de las funcionesy responsabilidades en distintas áreas quegaranticen <strong>el</strong> correcto desarrollo de todoslos aspectos vinculados directa o indirectamentecon <strong>el</strong> evento.La tipología de eventos que se puedenllevar a cabo es muy diversa, y por lo tantoestandarizar un reparto en diferentes áreasseria ineficaz, pero en líneas generalesdebemos plantearnos unos interrogantesde partida <strong>para</strong> organizar nuestros recursos,y definir con precisión los siguientes factores:• Tipo de evento: competición federada,espectáculo, concierto…• Entidad organizadora: empresa, club,federación, ayuntamiento…2


• Lugar de c<strong>el</strong>ebración. Instalaciónpública, privada, a cubierto,…• Participantes: Número de equipos,deportistas,• Público Asistente: Precia de las entradas,accesos, desalojos• Presupuestos: Costes d<strong>el</strong> evento,ingresos,La división de las tareas en diferentesáreas de responsabilidad posibilita analizarcon ant<strong>el</strong>ación todos los factores vinculadoscon <strong>el</strong> proyecto, y distribuir entre losdistintos responsables los objetivos específicosde cada área <strong>para</strong> alcanzar la finalidad<strong>para</strong> la que <strong>el</strong> evento ha sido planificado.1ÁREA TÉCNICA DE LA PROPIAACTIVIDADUn evento de tipo deportivo, se trate deuna competición reglada o no, deberácontar con un vínculo con <strong>el</strong> estamentofederativo correspondiente, <strong>para</strong> determinarlas condiciones adecuadas <strong>para</strong> <strong>el</strong>desarrollo d<strong>el</strong> mismo. Las condicionestécnicas específicas de cada deporte,hacen de cada modalidad deportiva ununiverso diferente que condiciona la planificacióny organización d<strong>el</strong> mismo; lascondiciones normativas de un gran premiode fórmula 1, no coinciden en absolutocon una prueba ciclista, una regata ouna prueba atlética.El público asistente, su comportamiento,<strong>el</strong> acceso a un recinto, <strong>el</strong> desalojo d<strong>el</strong>mismo, la duración d<strong>el</strong> evento (unas horas,un día o varios días) obliga a esta áreade responsabilidad a prever necesidadesorganizativas en estesentido.A tal efecto los organismosorganizadores crean la figurade “secretaría de competición”o “control de competición” queen un evento no deportivo sería <strong>el</strong>productor local, o productor ejecutivo.2ÁREA DE RECURSOSECONÓMICOS (RREE)En esta área de gestión deben presupuestarsecon ant<strong>el</strong>ación todos los costes inherentesal proyecto <strong>para</strong> poder concretar todoslos componentes d<strong>el</strong> mismo, y de determinarlas necesidades en términos económicos.Conocer los gastos de manera pormenorizada,es necesario <strong>para</strong> cuantificar losingresos, a través de ingresos típicos (entradas,mecenazgo, subvenciones…) y atípicos,que son los resultantes de la aplicación detécnicas empresariales en la obtención derecursos, como detallaremos más ad<strong>el</strong>ante.Durante <strong>el</strong>desarrollo d<strong>el</strong>evento se haráun exhaustivocontrol d<strong>el</strong>presupuestoAcorde con este presupuesto, temporalizarlos pagos e ingresos evitará problemas detesorería. Tener con anterioridad una partidade imprevistos ayudará a cubrir aqu<strong>el</strong>las partidasque dentro d<strong>el</strong> presupuesto previo nose ajusten a la realidad, y a hacer frentea situaciones no contemplados.Durante <strong>el</strong> desarrollo d<strong>el</strong>evento propiamente dichorealizaremos un exhaustivocontrol d<strong>el</strong> presupuesto, viendola ejecución real d<strong>el</strong> mismo,lo que nos permite realizarlos ajustes convenientemente ysegún las necesidades operativas.<strong>Una</strong> vez finalizado <strong>el</strong> evento se <strong>el</strong>aborany presentan los balances, y se justificanlas posibles subvenciones.3ÁREA DE RECURSOSHUMANOS (RRHH)El área de recursos humanos, en términosgenerales, organizará y distribuirá las tareasentre <strong>el</strong> personal que realizará funciones en<strong>el</strong> desarrollo d<strong>el</strong> evento. La previsión previade plantilla, obligará a determinar cuales d<strong>el</strong>os trabajos se realizarán con personal propio,externalizado, o voluntario.En caso de que <strong>el</strong> personal sea contratadodirectamente por la entidad organiza-3


Planificación y organización de eventos y espectáculos • Santiago López CuadradoDentro de las tareas d<strong>el</strong> área de comunicacióny protocolo encontramos lassiguientes:• Diseño de la identidad corporativa d<strong>el</strong>evento• Creación de marca, anagrama y logotipos• Línea gráfica• Publicaciones• Publicidad• Prensa interna• Organización <strong>para</strong> la prensa• Protocolo.• R<strong>el</strong>aciones externas.• Actos sociales.• Ceremonias.• Audiovisuales.dora, determinaremos previamente queconvenio colectivo se aplicará, duración d<strong>el</strong>contrato y objeto d<strong>el</strong> mismo.Cuando se subcontraten servicios, esnecesaria la firma de un contrato previo en<strong>el</strong> que se d<strong>el</strong>imiten perfectamente las obligacionesde ambas partes, condiciones detrabajo, condiciones de pago, la no r<strong>el</strong>aciónlaboral entre los trabajadores subcontratadosy la entidad organizadora, y la existenciade seguros patronales y de responsabilidadcivil correspondiente.Es de fundamental cumplimiento enesta área que exista una bien definida catalogaciónde funciones y tareas, con uninventario de puestos de trabajo, donde lajerarquía de responsabilidades quede perfectamentedefinida.4ÁREA DE INFRAESTRUCTURAY LOGÍSTICAEn este apartado realizaremos <strong>el</strong> análisis yla localización de los espacios donde se vaa desarrollar <strong>el</strong> acontecimiento, además dedeterminar <strong>el</strong> equipamiento y estructurasespecializadas, además de valorar la necesidadde realizar obras de acondicionamientode estos espacios.La ornamentación, mástiles y banderas,podium, escenarios, equipos de sonido,grupos <strong>el</strong>ectrógenos, rampas, cableado,material de seguridad, los transportes,equipos de luces, vallados de obra y antiavalancha,señaléctica interna y externa,acreditaciones, venta de entradas, serviciosde limpieza, información antes, durante ydespués d<strong>el</strong> evento, carga y descarga demateriales…definir y cuantificar con ant<strong>el</strong>acióntodas las necesidades estructuralesy de equipamiento ,mantenimiento de losmismos, transportes, desplazamientos, dietas,alimentación, alojamientos seguros,soporte informático, marcadoresCada evento tiene una tipologíapropia, y casi única. Realizaruna reflexión previa, en vinculacióncon <strong>el</strong> resto de áreas detrabajo evitará descoordinacionesy desajustes en la organización.5ÁREA DE IMAGENY COMUNICACIÓNEsta es una faceta muchas veces descuidada,y que tiene una mucha importanciade cara a garantizar la percepción yvaloración que los asistentes al eventotienen d<strong>el</strong> mismo. Esta área de responsabilidadno sólo alcanza a los directamentevinculados con <strong>el</strong> evento: público,patrocinadores, responsables públicos ypolíticos, y a la promoción d<strong>el</strong> acto…, losobjetivos abarcan también, a todos losposibles receptores de información vinculadadirecta o indirectamente con <strong>el</strong>evento y que a medida que estosaumentan, garantizan <strong>el</strong> éxito y la valoraciónd<strong>el</strong> mismo.Es necesariocontar con unárea de trabajode seguridad,evacuación yemergencias6ÁREA DE SEGURIDADY EMERGENCIASEn los eventos deportivos o culturales engeneral, y en particular en aqu<strong>el</strong>los que conllevanuna gran afluencia de público o participantes,es necesario contar con un área detrabajo específica en materia de seguridad,evacuación y emergencias. Siendo conscientede la gran responsabilidad que suponeasumir <strong>el</strong> reto organizativo de un acto oevento diseñaremos un plan de acción, quepuede estructurarse en dos partes, la adopciónde las medidas preventivas y la adecuaciónde un Plan de Seguridad y evacuación,que debe contar con tres fases de actuación,y personal responsable independiente <strong>para</strong>cada una de las mismas:Primera intervención:El personal al cual le sea asignadoesta faceta debe adoptarlas primeras medidas ante unaccidente, en caso de incendiorealizar las llamadas oportunas,utilizar bies, extintores..EvacuaciónEncargados activar los mecanismos necesarios<strong>para</strong> evacuar y desalojar <strong>el</strong> recinto.Primeros auxiliosValoraran a los accidentados y pondrán enfuncionamiento los protocolos de primerosauxilios en cada caso.Con ant<strong>el</strong>ación al acontecimiento, esrecomendable la realización de simulacros<strong>para</strong> la adecuada implantación d<strong>el</strong> sistema,y en <strong>el</strong> caso de grandes recintos, debentener su propio plan y exigir su cumplimientoen todo momento.Conocer la normativa básica estatalque regula la organización de eventos,espectáculos y actos en general, ya sean de4


Planificación y organización de eventos y espectáculos • Santiago López Cuadradotitularidad pública o privada, e independientementede que tengan o no ánimo d<strong>el</strong>ucro, es fundamental en esta área:• Ley Orgánica 1/1992 (58 Kbs.), de21 de febrero, sobre protección de laSeguridad Ciudadana (BOE núm. 46,de 22 de febrero), en su redaccióndada por la Disposición AdicionalCuarta de la Ley Orgánica 4/1997, de4 de agosto (BOE núm. 186, de 5 deagosto) y por la Ley 10/1999, de 21de abril (BOE núm. 96, de 22 deabril).• Real Decreto 1189/1982, de 4 dejunio, sobre regulación de determinadasactividades inconvenientes o p<strong>el</strong>igrosas<strong>para</strong> la juventud y la infancia(BOE núm. 138, de 10 de junio).• Real Decreto 2816/1982, de 27 deagosto, por <strong>el</strong> que se aprueba <strong>el</strong>Reglamento General de Policía deEspectáculos Públicos y ActividadesRecreativas (BOE núm. 267, de 6 denoviembre).• Orden Ministerial de 23/11/77, sobrehorario de cierre de espectáculos(BOE núm. 288, de 2 de diciembre).• Orden de 29/06/1981, por la que semodifica <strong>el</strong> artículo 5 de la de23/11/1977, que fija <strong>el</strong> horario decierre de espectáculos, fiestas y establecimientospúblicos (BOE núm.157, de 2 de julio).• Ley 10/1990, de 15 de octubre, d<strong>el</strong>Deporte. Título IX (BOE núm. 249, de17 de octubre), en su redaccióndada por <strong>el</strong> artículo115 de la Ley 53/2002,de 30 de diciembre(BOE núm. 313, de 31de diciembre).• Ley gallega d<strong>el</strong> deporteLey 11/1997, de 22 deagosto, general d<strong>el</strong> deportede <strong>Galicia</strong>. (D.O.G.A. d<strong>el</strong> 4 deseptiembre de 1997)• Ley 1/1992, de 21 de febrero, sobreProtección de la SeguridadCiudadana (BOE núm. 46, de 22 defebrero), en su redacción dada por laDisposición Adicional Cuarta de la LeyOrgánica 4/1997, de 4 de agosto(BOE núm. 96, de 22 de abril).• Real Decreto 75/1992, de 31 deenero, sobre la Co<strong>misión</strong> Nacionalcontra la Violencia en losEspectáculos Deportivos (BOE núm.37, de 12 de febrero).Organizarde eventos yactos conllevauna granresponsabilidad• Real Decreto 769/1993, de 21 demayo, por <strong>el</strong> que se aprueba <strong>el</strong>Reglamento <strong>para</strong> la prevención de laviolencia en los espectáculos deportivos(BOE núm. 146, de 19 de junio),modificado por <strong>el</strong> Real Decreto1247/1998, de 19 de junio (BOEnúm. 152, de 26 de junio).• Orden de 31 de Julio de1997, por la que se regula <strong>el</strong>funcionamiento d<strong>el</strong> RegistroCentral de Sancionesimpuestas por infraccionescontra la seguridad pública enmateria de espectáculos deportivos(BOE núm. 214, de 6 de septiembre).• Orden de 22 de diciembre de 1998,por la que se regulan las Unidades deControl Organizativo <strong>para</strong> la prevenciónde la violencia en los espectáculosdeportivos (BOE núm. 309, de 26de diciembre).ÁMBITOS DE RESPONSABILIDADLa organización de actos y eventos conllevauna gran responsabilidad, que englobadiferentes categorías jurídicas y alcanza5


ReportaxeDr. D. Jorge J. Fernández y Vázquez • Dr. En Educación Física • Licenciado en CC. de la Actividad Físicay <strong>el</strong> Deporte • Director Académico y Profesor d<strong>el</strong> Curso de Post Grado de “Especialista en Protocoloy Ceremonial Deportivo”, INEF de la UPM.El protocolo y ceremonial deportivo...ese gran desconocido“Condición necesaria <strong>para</strong> la proyección de una buena imagen y la exitosa conclusión de cualquier evento”Palabras chaveCondición, imaxe, exitosa, protocolo,eventoResumoNa actualidade invertir en protocoloé invertir en imaxe, cando realízanseben as cousas, dende un punto devista profesional, a mensaxe que setransmite é de seriedade e calidade,por isto pensó que é imprescindibleque en calquer institución haxa unmínimo de protocolo e a súa vezque se teña personal con coñecementostécnicos mínimos sobre protocolo.Palabras claveCondición, imagen, exitosa, protocolo,eventoResumenEn la actualidad invertir en protocoloes invertir en imagen, cuando se realizanbien las cosas, desde un puntode vista profesional, <strong>el</strong> mensaje quese transmite es de seriedad y calidad,es por <strong>el</strong>lo por lo que creo que esimprescindible que en cualquier instituciónhaya un mínimo de protocoloy a su vez que se tenga personal conunos conocimientos técnicos mínimossobre protocolo.Key wordsCondition, image, successful, protocol,eventAbstractAt present to invest in protocol is toinvest in image, when the things arerealized w<strong>el</strong>l, from a professionalpoint of view, the message that istransmitted is of seriousness and quality,is for it for what I b<strong>el</strong>ieve that it isindispensable that in any institutionthere is a minimum of protocol and inturn that is had personally by a fewtechnical minimal knowledge on protocol.Ante la importancia actual y la necesidadque tienen las personas o instituciones(públicas o privadas) que organizan actosdeportivos o dirigen instalaciones deportivasdonde se organizan eventos, y despuésde haber presenciando durante muchosaños la carencia de técnicas de protocoloque existe a la hora de pre<strong>para</strong>r, organizar,gestionar o dirigir eventos y actos deportivosde cualquier índole; quisiera dar unosconocimientos básicos sobre ese gran desconocido“El Protocolo y CeremonialDeportivo” necesario <strong>para</strong> una exc<strong>el</strong>enteconsecución de los actos y la proyección deuna gran imagen de las instalacionesdeportivas.Si bien es cierto que en los eventos degran r<strong>el</strong>evancia como CampeonatosNacionales, Europeos, Mundiales y enespecial los Olímpicos tienen en menor omayor medida un protocolo establecidopor <strong>el</strong> cual se rigen, también es cierto quehay muchos más eventos y actos de diversosniv<strong>el</strong>es y categorías como los escolares,autonómicos, locales, universitarios,etc., que no tienen un protocolo a seguir,que se guían e imitan lo que han presenciadoen TV u otros lugares, realizando protocolossencillos (de andar por casa) y quemuchas veces no se acercan a un verdaderoprotocolo como tal. Incluso si uno sedetiene a ver la inmensa mayoría de lasProtocolo dePremiaciones. 43ºCampeonato d<strong>el</strong>Mundo de Tirocon Arco Madrid(Junio 2005).instalaciones deportivas puede comprobarque las banderas tanto externas como deinterior su<strong>el</strong>en estar mal ubicadas, sustamaños son diversos y no homogéneos, yeso redunda en la imagen de la institución…En la actualidad invertir en protocolo esinvertir en imagen, cuando se realizan bienlas cosas, desde un punto de vista profesional,<strong>el</strong> mensaje que se transmite es deseriedad y calidad, es por <strong>el</strong>lo por lo quecreo que es imprescindible que en cualquierinstitución se tenga personal conunos conocimientos técnicos mínimossobre protocolo, y que en las grandes institucioneshaya un responsable Titulado8


Protocolo y ceremonial deportivo • Jorge Fernández y VázquezSuperior Universitario en Protocolo y RR. II.,encargado de la realización y organizaciónde eventos y actos deportivos, <strong>para</strong> <strong>el</strong> buendesarrollo y logro de los objetivos planteadosy la proyección de la imagen deseada.Con <strong>el</strong> protocolo la institución organizadoraconstruye las realidades de grandes ypequeños eventos con un conjunto dereglas (ceremonial) establecidas que determinanla forma de ejecutar los actos oficialesy privados con solemnidad. Con la utilizaciónd<strong>el</strong> protocolo articulamos adecuadament<strong>el</strong>as piezas de acuerdo a estas reglasy normas. Pues <strong>el</strong> Protocolo es <strong>el</strong> conjuntode técnicas, normas, usos, costumbres ytradiciones que se aplican <strong>para</strong> organizar,planificar, desarrollar o realizar y ejecutarcualquier evento o acto público o privado.El Protocolo Deportivo, se puede definircomo aqu<strong>el</strong> que tiene como finalidadsolemnizar todos aqu<strong>el</strong>los eventos, actos,encuentros y competiciones deportivas. (ElPrimer Protocolo Deportivo fue creado por losgriegos en <strong>el</strong> año 776 a. C.).El Propósito d<strong>el</strong> Protocolo Deportivo esunificar criterios en su aplicación, tanto aniv<strong>el</strong> público como privado, partiendo desdesu definición, los pasos prácticos aseguir y sus aplicaciones en todos los ámbitos,la teoría de organización de eventos,actos, ceremonias, técnicas y usos d<strong>el</strong> ceremonial.En <strong>el</strong> Protocolo no existe nada al azar,todo se puede justificar, comenzando desd<strong>el</strong>a idea. El sueño de un acto deportivohasta que se convierte en una realidadpueden pasar meses (actos locales, internos,regionales, etc.) hasta años (eventoseuropeos, mundiales, olímpicos), todo <strong>el</strong>loesta inmerso en un proceso protocolariohasta <strong>el</strong> último detalle, d<strong>el</strong> cual parten unsin fin de áreas que se complementan, secoordinan, se valen unos de otras y senecesitan <strong>para</strong> lograr <strong>el</strong> objetivo o metafinal, todo es protocolo y <strong>el</strong> buen hacer.La organización protocolaria de unevento o de una competición es un complicadoproceso de coordinación y direcciónde personas y actividades <strong>para</strong> lograr<strong>el</strong> éxito en la organización d<strong>el</strong> evento, a suvez constituye un complicado entramadoque en muchos casos da lugar a fracasosorganizativos por no tener un “Protocolodefinido”.OBJETIVOS DEL PROTOCOLODe todos es sabido que a través d<strong>el</strong> tiempola sociedad en general a seguido unasnormas de comportamiento y actuación,las cuales dependiendo d<strong>el</strong> entorno socialProtocolo de los Discursos en un acto. 43º Cto d<strong>el</strong> Mundo de Tiro con Arco Madrid (Junio 2005).o de la institución pueden variar, siendomás o menos complejas, <strong>el</strong>lo nos lleva aadaptar comportamientos en las r<strong>el</strong>acioneshumanas en todo <strong>el</strong> abanico social, por esose creo <strong>el</strong> Protocolo, una ciencia llena detantas normas como de creatividad que asu vez puede llevarnos a la creación de unaforma de arte, siendo una atractiva y señorialprofesión.Los objetivos pueden ser entre otros:• Un atrezzo brillante que envu<strong>el</strong>ve desuavidad cualquier acto o acción, protege,salvaguarda y garantiza <strong>el</strong> éxitode cualquier evento realizado.• Llegar a un consenso logrando suavescontrastes en la comunicación a travésde una lógica.• Resolver dificultades, problemas,situaciones.• Enriquecer organizativamente <strong>el</strong> desarrollode cualquier actividad o actuación.• Aplicación de normas, reglas, leyes,decretos <strong>para</strong> una mejor consecuciónde unos logros.• Agradar a todos los componentes oparticipantes en su conjunto e individualmentede un evento o actividadorganizada.• Ordenar las diferentes actuacionescon armonía, flexibilidad, dialogo,negociación, pero con aplicación deun reglamento.• Respetando <strong>el</strong> tipo de evento, ajustara las normas oficiales d<strong>el</strong> ProtocoloDeportivo, primero <strong>el</strong> general, despuésd<strong>el</strong> deporte, especialidad ofederación de la que se trate, aplicando<strong>el</strong> protocolo oficial en sus diferentesespecialidades, no deportivo,local, nacional, internacional hasta llegara una conjunción armónica detodos <strong>el</strong>los.• La Comunicación como base trasmisorade lo que acontece durantetodo <strong>el</strong> Evento / Acto. “Si en un eventono están presentes los medios decomunicación que reflejen <strong>el</strong> acto y lotransmitan, <strong>el</strong> acto no existe” (estamuerto).La coordinación entre estas tres especialidadeslogra un trabajo en equipo.9


Protocolo y ceremonial deportivo • Jorge Fernández y VázquezEl Protocolo es una disciplina quedebería estar presente en toda instalacióno espacios deportivos ya que en<strong>el</strong>los se crean o se realizaneventos deportivose incluso,muchas veces,de otra índole,debemos teneren cuenta quese deben conjugardiversos protocolospor lo cual <strong>el</strong>Todainstitución,pública o privadadebería tener unmanual deprotocoloconocimiento mínimo de estos esimprescindible; protocolo deportivo, oficial,empresa, etc. de esta forma podremosconseguir con éxito la culminaciónde un acto o evento y a su vez proyectaruna imagen positiva de la instalación oinstitución.Toda institución ya sea pública o privadadebería tener un manual de protocolointerno donde se especifiquen las manerasde actuación en cada momento y se unifiquenlos criterios a seguir tanto en <strong>el</strong> quehacerdiario como en la ejecución y desarrollode un evento.No debemos olvidar que en <strong>el</strong> nuevo10


PERFIL Y FUNCIONES DE LOS MIEMBROS DEL DEPARTAMENTO DE PROTOCOLOMIEMBROPERFILFUNCIONESDIRECTOR DE PROTOCOLOCOORDINADOR DE PROTOCOLOASESORES DE PROTOCOLOAUXILIARES DE PROTOCOLORR.PP.AZAFATASPORTADORES/ASTRADUCTORESENLACES DE PROTOCOLOExperto en actos protocolares.Diplomático - Líder.Detallista - Metódico.Amable y educado.Prestancia - Discreto, ImagenConocimiento en actos protocolares.Ingenioso - Habilidoso.Tolerante - Formal.Prestancia - Discreto.Conocimientos de Protocolo.Minucioso - Observador.Buena presencia.Respetuoso - Eficiente.Ordenado.Capacidad de improvisación.Eficiente.Buena presencia.Puntuales - AtentasResu<strong>el</strong>tas.Conocimiento de idiomas.Buena presencia.Simpatía.Atentos.Especialista en los idiomas o dialectosque se van a usar.Buena presencia.Simpatía.Ordenado.Capacidad de improvisación.Eficiente.Idiomas.Protocolo y ceremonial deportivo • Jorge Fernández y VázquezDirigir y coordinar equipo de trabajo.Revisar y ensayar la secuencia d<strong>el</strong> programa.Asesorar y atender aspectos como: Vestuario,Colocaciones, símbolos,Información, Seguridad, obsequios, etc.Como inmediato al jefe de Protocolo sus funciones sonlas de darle apoyo.Acomodar y r<strong>el</strong>acionar todos los <strong>el</strong>ementos y sectoresde la organización.Atender diversas áreas de la organización protocolariaen r<strong>el</strong>ación con <strong>el</strong> Coordinador d<strong>el</strong> que recibe las funcionesa desarrollar.Desarrollo de las funciones d<strong>el</strong>egadas por <strong>el</strong> coordinadory técnico.Acomodación y atención a las personalidades e invitados.Acompañamiento.Entrega de folletos - Información - Distribución de regalos- Custodia y recepción de puertas de entrada y salida.Control de sillas - Porta ramos de flores - acompañamientos.Llevar regalos, medallas, trofeos, banderas, etc.Realizar traducciones en todos los actos y momentosque así se requiera.Recepción de autoridadesInformación generalAsesoramiento personalResolución de problemas y/o incidencias.milenio <strong>el</strong> protocolo es y será una herramientaobligada en la sociedad y sobretodo en la organización de eventos de todaíndole y no obviemos que a su vez <strong>el</strong> responsablede protocolo (Jefe, Director,...)deberá ser un Líder capaz de dirigir, organizar,decidir y mandar, tarea individual quese enriquece con <strong>el</strong> diálogo.El responsable d<strong>el</strong> protocolo (Líder),marca diferencias al recordar a los otrosque es lo importante, debe ser un profesionalde equipo (Team Work), conocer <strong>el</strong>medio en <strong>el</strong> que se va a desarrollar <strong>el</strong> eventoo actividad.La vida esta en un constante cambio, alque no escapa <strong>el</strong> mundo de la dirección yorganización de empresas e instituciones,este cambio muchas veces es tan ac<strong>el</strong>eradoque <strong>el</strong> protocolo debe adaptarse a <strong>el</strong>losy concatenar <strong>el</strong> Pasado, Presente y Futuro<strong>para</strong> estar siempre a la vanguardia comofactor importante y esencial en toda organización,empresa, organismo o instituciónya sea pública o privada.Bibliografía• FERNÁNDEZ Y VÁZQUEZ, Jorge J., “Vademécum de Protocolo yCeremonial Deportivo”. Editorial Paidotribo, Barc<strong>el</strong>ona 2005.• MUÑOZ VARGAS, G., “Protocolo y Ceremonial”. Consejo Editorial,2002.• ARÉVALO GARCÍA-GALÁN, J.P., “La Ciencia d<strong>el</strong> Protocolo”. AmábarS.L., 2001• FERNÁNDEZ Y VÁZQUEZ, Jorge J. “Manual Técnico de Protocolo yCeremonial Deportivo” Editado por <strong>el</strong> Circulo de Gestores Deportivosde Madrid, (2006).• Apuntes y documentación d<strong>el</strong> Curso de Post Grado Universitario de“Especialista Universitario en Protocolo y Ceremonial Deportivo”,de la Universidad Politécnica de Madrid (INEF) 2007/08.11


Información colexial Equipo Profesional do COLEF <strong>Galicia</strong>Xa somos máis de 500 colexiadas/os!Apesares da crise económica que estamosa sufrir no 2009, o balance dealtas e baixas de colexiados está de<strong>para</strong>ndoun saldo positivo, se ben non alcanzaráas cifras de anos anteriores. Como resultadodeste esforzo común, e máis tendo enconta o que supón a niv<strong>el</strong> económico <strong>para</strong>algúns de nós, este verán superamos aimportante barreira dos 500 colexiadas/os(exercentes e non exercentes), o que nosconfire un terceiro representante no Plenodo Cons<strong>el</strong>lo Xeral de COLEF e CAFD deEspaña.A continuación exponseunha com<strong>para</strong>tiva dos datos Utiliza o teucolexiais dos anos 2008 e número de2009 (a 16/11/2009) colexiada/o(táboa 1):*O Ex-Presidente e ColexiadoMarca ade honra Alfonso F<strong>el</strong>ipe LageÁlvarez, como mostra do seumáis que demostrado compromisocoa profesión, mantense ademais comoColexiado non exercente.No seguinte cadro móstranse os datosde altas e baixas colexiais a 16/11/2009:Ano 2009AltasColexiadas/os 44 (4 máis en trámites)Colexiadas/os de honra 2 (por xubilación)Precolexiadas/os 127BaixasColexiadas/os 11 (6 máis en trámites)Precolexiadas/os 14 (8 novos colexiados)diferenza!Infórmate en www.colefgalicia.comAccións pola defensado interese público da profesiónComo vimos informando en númerosanteriores da revista, o COLEF <strong>Galicia</strong>está a realizar un seguimento continuo,dentro das súas limitacións humanas emateriais, das ofertas de emprego público<strong>para</strong> profesionais do deporte que realizanas diferentes administracións ou os seusorganismos autónomos.De forma habitual estas convocatoriasson publicadas con criterios pouco racionaise nada coherentes, principalmenteno r<strong>el</strong>ativo aos requisitos de titulación<strong>para</strong> acceder ás mesmas. Neste senso,vense actuando inicialmente por víaadministrativa ante o órgano convocante<strong>para</strong> posteriormente, en caso de non seratendido o recurso, emprender acciónsxudiciais. Por desgraza, a falta de regulaciónprofesional e xurisprudencia estánimpedindo que as sentenzas nos sexanfavorables.Ante esta situación de ineficacia dasaccións xudiciais, e tendo en conta ademaiso seu alto custe económico, a Xuntade goberno do COLEF <strong>Galicia</strong> decidiumudar o procedemento a seguir nestescasos á espera da ansiada Lei sobre aordenación do exercicio de determinadasprofesións do deporte. Así, logo do recursoadministrativo inicial, substituiransetemporalmente os recursos nos tribunaispor unha intensificación das denunciasante os medios de comunicación, <strong>para</strong>que estas situacións irregulares sexan decoñecemento xeral entre a cidadanía. Detodos xeitos, seguirase utilizando a víaxudicial naqu<strong>el</strong>es casos nos que se constateunha vulneración flagrante da lexislaciónvixente.Na seguinte táboa poden consultarseos recursos presentados nos últimosmeses polo COLEF <strong>Galicia</strong>:Entidade Praza/s Motivo Acción EstadoConc<strong>el</strong>lo de Moaña Técnico de deportes Acceso con titulación Recurso de reposición En agarda de respostanon axeitada: bachar<strong>el</strong>ato do catálogo de postosConc<strong>el</strong>lo de Cangas Monitores de ximnasia Acceso con titulación Recurso de reposición En agarda de respostanon axeitada: certificadodas basesde escolaridadeDeputación Monitor de tenis Acceso con titulación Recurso de reposición Desestimadode Ourense Monitor de baloncesto non axeitada: das basesMonitor especialistagraduado escolaren baloncesto12


Boletín informativoNeste ano o COLEF <strong>Galicia</strong> dou un pasomáis na m<strong>el</strong>lora da comunicación colexial,mediante o inicio da publicación doseu Boletín informativo. O obxectivo inicialera reunir todas aqu<strong>el</strong>as novas e ofertas deinterese que ate o pasado ano viñan sendoenviadas en correos <strong>el</strong>ectrónicos individuaise, pasados a piques de rematar o2009, este obxectivo estase a cumprir axeitadamente.En 11 meses levamos xa 18 Boletíns,nos que podemos destacar a publicaciónde máis de 90 artigos propios e máis de 35noticias da prensa dixital, así como 71 ofertasa niv<strong>el</strong> formativo. Outra peza fundamentaldestes boletíns é a sección de ofertas deemprego tanto a niv<strong>el</strong> público (33 ofertaspublicadas con máis de 140 prazas ofertadas)como a niv<strong>el</strong> privado (44 ofertas privadascon máis de 79 prazas ofertadas).Dende o COLEF <strong>Galicia</strong> esperamosque este novo servizo sexa do voso agrado,polo que seguiremos traballando na súam<strong>el</strong>lora continua.<strong>Colef</strong> <strong>Galicia</strong> en colaboración con Sadega, convoca o 2ºconcurso fotográfico do deporte e a actividade física colexial.BASES- Poderán participar todos os colexiados e precolexiados noCOLEF <strong>Galicia</strong>.- O límite de fotografías por autor non será superior a 5.- O formato de envío será dixital, con unha resolución mínimaque permita a súa publicación impresa.- Os autores cederán os dereitos da imaxe ao COLEF<strong>Galicia</strong> <strong>para</strong> a súa publicación tanto en soporte dixitalcomo pap<strong>el</strong>- Quedarán excluidos deste concurso calquer persoa pertencentea Xunta de Goberno do <strong>Colef</strong> <strong>Galicia</strong>.- A data límite <strong>para</strong> enviar as fotografías será o 1 de marzode 2010.- As fotografías enviaranse por email a colef@colefgalicia.comindicando “Concurso de Fotografía”. No email deberá reseñarnome e ap<strong>el</strong>idos, número de colexiado ou precolexiado,datos de contacto e título de cada fotografía.- As fotografías deberán ser de autoría propia e non estar baixoningún copyright.TEMÁTICA- Calquera que teña que ver coa actividade física e o deporteen calquera dos ámbitos de acción do Licenciado en CC. daActividade Física e o Deporte.XURADO- Membros da Xunta de Goberno do <strong>Colef</strong> <strong>Galicia</strong>.PREMIOS- 1º Premio: :Un lote de libros deportivos e a publicación dafoto gañadora na portada do número inmediatamente posteriorda revista Móvete e diploma acreditativo.- 2º Premio: Un libro da colección SADEGA - PublicaciónsDidácticas - titulado Socorrismo Acuático Profesional“Formación, pre<strong>para</strong>ción y organización <strong>para</strong> tener éxito enSocorrismo Acuático” , a publicación da foto na portada donúmero 4 da revista Móvete e diploma acreditativo.13


Información colexial Equipo Profesional do COLEF <strong>Galicia</strong>Infórmate en www.colefgalicia.comTorneo de Pad<strong>el</strong> COLEF <strong>Galicia</strong> 2009CADRO DE HONRA DO TORNEOFEMININOGrupo BIrma Otero - Esther BarreiroGrupo CRaqu<strong>el</strong> Moreno - Mónica NaveiraMASCULINOGrupo BManu<strong>el</strong> Martínez - Richard FragaGrupo CJuan Carlos Var<strong>el</strong>a - Carlos GómezEntre os días 26 de outubro e 1 denovembro o COLEF <strong>Galicia</strong> organizouesta actividade deportiva en Bergondo (ACoruña), contando coa empresa Deventuscomo colaboradora na xestión da mesma.O éxito foi considerable posto que nas instalaciónsdo club Pad<strong>el</strong> Bergondo se xuntaronmáis de corenta par<strong>el</strong>las en competición,cinco das cales estiveron formadaspor compañeiras/os colexiadas/os.O obxectivo xeral deste tipo de eventos,ademais de ofrecer unha opción deocio, é o de fomentar a r<strong>el</strong>ación e a concienciade grupo entre os nosos profesionais.Deste xeito, a intención do COLEF<strong>Galicia</strong> é organizar outros torneos similaresnas diferentes provincias, <strong>para</strong> o que vossolicitamos nos comuniquedes as vosaspreferencias e intereses (colef@colefgalicia.com).Finalmente, agradecer encarecidamentea participación das empresas patrocinadoras,sen as cales non sería posible a c<strong>el</strong>ebracióndo torneo: Canterbury, Saúde Club,Servicios Normativos (SN), Ag<strong>el</strong>, Cadenote,Slazenger, Homesports e Powerade.14


Congreso Internacional deEntrenadores de Fútbol Sala"El proceso formativo táctico d<strong>el</strong> jugador de Fútbol Sala""Copa de España Fútbol Sala 2009/2010"Lo días 12 al 14 de febrero de 2010, <strong>el</strong>Comité de Entrenadores de la RFEF, <strong>el</strong>Departamento de Didácticas Especiais daUniversidade de Vigo y COLEF <strong>Galicia</strong> organizan<strong>el</strong> Congreso Internacional deEntrenadores de Fútbol Sala. Puedes consultarlos horarios d<strong>el</strong> mismo en la páginaweb d<strong>el</strong> COLEF <strong>Galicia</strong>. Las bases son lassiguientes:Fecha:12-14 de febrero de 2010Lugar:Palacio de Congresos y Exposicionesde Santiago de Compost<strong>el</strong>aPab<strong>el</strong>lón multiusos Fontes do SarSantiago de Compost<strong>el</strong>a (ESP)Organizan:Comité de Entrenadores de la RFEF -Departamento de Didácticas Especiais daUniversidade de Vigo - COLEF <strong>Galicia</strong>.Colaboran:Xunta de <strong>Galicia</strong>Ayuntamiento de SantiagoLiga Nacional de Fútbol SalaFederación Gallega de FútbolComité de Entrenadores de la FederaciónGallegaReal Federación Española de FútbolFIFAUEFAComité Organizador:Comité de Entrenadores de la RFEFAntecedentes:• Dos Jornadas Internacionales realizadasen la Ciudad d<strong>el</strong> Fútbol en los años 2005y 2007• Acercar las actividades formativas organizadaspor <strong>el</strong> Comité de Entrenadores a lasFederaciones Territoriales• Coincidencia con <strong>el</strong> evento anual másimportante de la LNFS• <strong>Galicia</strong> merecedora de este Congreso porsu tradición en <strong>el</strong> deporte d<strong>el</strong> fútbol salaObjetivos:• Formación continua de los técnicos defútbol sala con <strong>el</strong> objetivo de actualizarconocimientosPonencias r<strong>el</strong>acionadas con <strong>el</strong> proceso deformación d<strong>el</strong> jugador/a de fútbol sala desdesu iniciación hasta la alta competición• Ponentes de la máxima categoría d<strong>el</strong>panorama nacional e internacional• El congreso tendrá una carga lectiva de 12horas y estará distribuido en las siguientesáreas:Táctica, técnica, metodología d<strong>el</strong> entrenamiento,procedimientos de formación d<strong>el</strong>jugador de fútbol sala, psicología, pre<strong>para</strong>ciónfísica, arbitraje y <strong>nueva</strong>s tecnologíasaplicada al fútbol sala.Dirigido a:Entrenadores de fútbol sala y fútbol, pre<strong>para</strong>doresfísicos, monitores, Licenciados enCiencias de la Actividad Física, estudiantesde Educación FísicaSolicitados 2 créditos de libre <strong>el</strong>ección <strong>para</strong> los alumnos de la Facultadde CC. de la Actividad Física y <strong>el</strong> Deporte de pontevedra (U. de Vigo)Formalización deinscripciones <strong>para</strong>colegiados y precolegiadosR/ Fernando III <strong>el</strong> Santo, 32 - Baixo.Despacho 11 B15701 Santiago de Compost<strong>el</strong>a.T<strong>el</strong>f.: 981 553 363 Fax: 981 553 997colef@colefgalicia.comIngresar la cuota correspondiente yenviar por fax o email la copia d<strong>el</strong> justificantebancario.Número de cuenta:BANCO DE SABADELL0081 0390 14 0001292631Precio exclusivo <strong>para</strong>colegiados y precolegiados:• 75 euros Licenciados en cienciasde la Actividad Física colegiadosen <strong>Galicia</strong>• 25 euros <strong>para</strong> alumnos precolegiadospertenecientes a lasFacultades d<strong>el</strong> DeporteGallegas.Precios <strong>para</strong> otros públicos:• 100 Entrenadores españolesy extarnjeros y pre<strong>para</strong>dores físicosno colegiados y público engeneral• 25 Entrenadores y pre<strong>para</strong>doresfísicos colegiadosAlumnos pertenecientes a laUniversidad de VigoFormalización de inscripciones<strong>para</strong> otros públicosComité Entrenadores Real FederaciónEspañola Fútbolc/ Ramón y Cajal s/n28230-LAS ROZAS MADRID)ESPAÑAE-mail:comite@comiteentrenadoresrfef.comocallejo@rfef.comT<strong>el</strong>efono: 00(34) 914959800Fax: 00(34) 914959801Infórmate en www.colefgalicia.com15


Reportaxe María d<strong>el</strong> Castillo Obeso • Doctora en Educación Física • Miembro d<strong>el</strong> Grupo de Investigación enActividades Acuáticas y Socorrismo (Fac. de CC d<strong>el</strong> Deporte y la Educación Física / Universidad de A Coruña)• Profesora de la Asignatura de libre <strong>el</strong>ección “Iniciación a la Natación Sincronizada” ofertadapor la Universidad de A Coruña desde <strong>el</strong> curso 2007-08.Bailando juntos en <strong>el</strong> aguaPropuesta <strong>para</strong> introducir una Unidad didáctica de Natación Sincronizada a partir de 3er ciclo de primariaPalabras chaveNatación sincronizada, ensinanza,educación.ResumoO presente artigo amosa aos docentesde Educación Física e de actividadesacuáticas en xeral, como pódenseintroducir os contidos r<strong>el</strong>acionadoscoa especialidade de NataciónSincronizada nas súas programacións.Para <strong>el</strong>o propónse un exemplo deunidade didáctica, que deberaseadaptar a cado caso en particular, cosuxerente título de “Bailando xuntosna auga”. Nesta unidade didácticaplantéxase unha iniciación a estamodalidade deportiva co obxectivo dedespertar o interese dos alumnos eposibilitarlles o coñecemento dundeporte que, inicialmente, pode parecerinaccesible <strong>para</strong> a mayoría. Asaportacións que da natación sincronizadapódense obter <strong>para</strong> o dominiodo medio acuático e o desenvomementodas capacidades dos alumnos,motívannos <strong>para</strong> insistir na necesidadee utilidade de difundir esta modalidadedeportiva.Palabras claveNatación sincronizada, enseñanza,educación.ResumenEn <strong>el</strong> presente artículo muestra a losdocentes de Educación Física y deactividades acuáticas en general,como se pueden introducir los contenidosr<strong>el</strong>acionados con la especialidadde Natación Sincronizada en sus programaciones.Para <strong>el</strong>lo se propone unejemplo de unidad didáctica, quedeberá adaptarse en cada caso particular,con <strong>el</strong> sugerente título de“Bailando juntos en <strong>el</strong> agua”. En dichaunidad didáctica se plantea una iniciacióna esta modalidad deportiva con<strong>el</strong> objetivo de despertar <strong>el</strong> interés d<strong>el</strong>os alumnos y posibilitarles <strong>el</strong> conocimientode un deporte que, inicialmente,puede parecer inaccesible<strong>para</strong> la mayoría. Las aportaciones quede la sincronizada se pueden obtener<strong>para</strong> <strong>el</strong> dominio d<strong>el</strong> medio acuático y<strong>el</strong> desarrollo de las capacidades de losalumnos, nos motivan <strong>para</strong> insistir enla necesidad y utilidad de difundir estamodalidad deportiva.Key wordsSynchronized swimming, teaching,educationAbstractThis paper shows the physical educationteachers and general water activities,as you can enter the contentsr<strong>el</strong>ated to the specialty ofSynchronized Swimming in their programming.This example suggests ateaching unit, to be adapted in eachindividual case, with the suggestivetitle of "Dancing together in the water.In this teaching unit raises an introductionto the sport with the aim to arousestudents' interest and enable theknowledge of a sport that initially mayseem inaccessible to most. The contributionsof sync can be obtained forthe domain of the aquatic environmentand dev<strong>el</strong>oping the abilities ofstudents, we are motivated to insist onthe necessity and usefulness of spreadingthe sport.Nota: En <strong>el</strong> texto se utilizan nombres genéricos como profesor, educador, alumno, etc.,que se refieren a colectivos formados por personas de ambos sexos.JUSTIFICACIÓNCuándo y por qué introducirla Natación Sincronizadaen la programaciónTeniendo en cuenta que, como en todaslas especialidades deportivas, las habilidadesque exige la natación sincronizada sonespecíficas y que,además, se realizan en un medio que noes <strong>el</strong> propio d<strong>el</strong> ser humano, creemos qu<strong>el</strong>a introducción de este deporte puedeempezar a hacerse a partir d<strong>el</strong> 3er ciclo deEducación Primaria. Antes debe existir todoun proceso de iniciación deportiva acuáticaque permita al alumno disponer de unaamplia base de dominio de habilidadesmotrices acuáticas básicas (D<strong>el</strong> Castillo,2001). No estamos hablando de nadar ymenos de ejecutar estilos, sino de desarrollarla motricidad acuática de base que posibilita<strong>el</strong> control de la acción individual d<strong>el</strong>cuerpo en <strong>el</strong> agua (D<strong>el</strong> Castillo, 2002).Pero, además, <strong>para</strong> <strong>el</strong> trabajo de explotaciónd<strong>el</strong> espacio acuático de forma colectivahace falta una madurez int<strong>el</strong>ectual quepermita al alumno descubrir y comprenderque, <strong>el</strong> resultado de acciones individualesrealizadas en una determinada secuenciaespacio-temporal produce un efecto global,que crea la estética característica de la sincronizada.Hay que tener presente que las referenciasespaciales en <strong>el</strong> agua son muchomás difíciles de fijar porque <strong>el</strong> espacioacuático es móvil y cambia de una instalacióna otra. Por lo tanto, <strong>el</strong> alumno debeaprender a situarse en r<strong>el</strong>ación a los compañerosy en <strong>el</strong> momento que indique <strong>el</strong>acompañamiento musical.¿Y Qué aporta la sincronizada en r<strong>el</strong>aciónal dominio d<strong>el</strong> medio acuático y a loscontenidos de Educación Física? Nos declaramosdefensores de esta disciplina por suriqueza en cuanto a variedad de habilidadesacuáticas requeridas: los equilibrios endiferentes posiciones (horizontal, vertical,vertical invertida), los desplazamientos nun-16


ca repetidos (pues cambian en dirección,estilo, ritmo y profundidad), los giros entodos los ejes, sentidos, v<strong>el</strong>ocidades e,incluso, combinando altura (en los tirabuzones);son habilidades específicas queaparecen en cualquier rutina. Pero además,con <strong>el</strong> trabajo en equipo surgen otras posibilidadesde acción más complejas queincluyen apoyos, empujes, tracciones y proyeccionesentre compañeros que permitenla realización de plataformas, saltos y acrobaciascomplejas en las que se combinanvarias habilidades. Si tenemos en cuentaque todas estas acciones deben realizarseen <strong>el</strong> agua, sin <strong>el</strong> apoyo o impulso en <strong>el</strong>fondo o las paredes de la piscina, realmente<strong>el</strong> dominio d<strong>el</strong> medio que llega a adquirirquien lo practica es increíble.También hemos explicado con anterioridad(d<strong>el</strong> Castillo, Asensio y Méndez,2002) como se r<strong>el</strong>aciona la NataciónSincronizada directamente con los objetivosgenerales y los bloques de contenidos d<strong>el</strong>área de Educación Física en primaria, y tambiénen secundaria. Por todo <strong>el</strong>lo, insistimosy animamos a todos los docentes aque consideren la posibilidad de utilizar lanatación sincronizada como herramienta<strong>para</strong> la iniciación deportiva acuática, porqueenriquece de manera evidente dicho proceso.DESCRIPCIÓN, DEFINICIÓNDE LA UNIDAD DIDÁCTICA“Bailando juntos en <strong>el</strong> agua”Con este nombre queremos destacarvarios <strong>el</strong>ementos que nos parecen imprescindibles<strong>para</strong> despertar en <strong>el</strong> alumno unacuriosidad hacia <strong>el</strong> deporte y que, a la vez,lo vean accesible.En <strong>el</strong> origen de la natación sincronizadase sitúan lo que denominamos como“ballets acuáticos” puestos de moda amediados d<strong>el</strong> siglo pasado a través de lasconocidas p<strong>el</strong>ículas de Esther Williams (porejemplo, “Escu<strong>el</strong>a de sirenas” de 1944 o“La primera sirena” de 1952). Por estemotivo nos parece oportuno introducir <strong>el</strong>verbo “bailar” en <strong>el</strong> agua. Además, es unaacción que los alumnos de primaria yahabrán experimentado con anterioridad nosólo en la materia de Educación Física sinotambién muy probablemente en la deMúsica.Por otro lado aparece <strong>el</strong> término “juntos”que nos permite trabajar uno d<strong>el</strong>os <strong>el</strong>ementos característicos d<strong>el</strong>a sincronizada que es, precisamente,<strong>el</strong> movimiento coordinadoy sincronizado entrecompañeros y con la música.Entendemos que este rasgoes uno de los más definitoriosde esta modalidad deportiva ynos permite trabajar con los alumnosmuchos valores educativos: cooperación,colaboración, implicación personal en <strong>el</strong>resultado colectivo y comprender que <strong>el</strong>resultado de la suma de las individualidadeses siempre mucho más fuerte (<strong>el</strong> espíritude equipo). Además, <strong>el</strong>imina la sensaciónde vergüenza o incapacidad que algunosalumnos pueden sentir hacia este tipode prácticas r<strong>el</strong>acionadas con lo artístico, laestética o la b<strong>el</strong>leza d<strong>el</strong> movimiento.En <strong>el</strong> origende la nataciónsincronizadase sitúan los‘balletsacuáticos’Por supuesto, en esta unidad no hacemosninguna discriminación por sexo ni porniv<strong>el</strong>. Ya incluso <strong>el</strong> reglamento nacional denatación sincronizada admite la participaciónde chicos sin hacer categorías ni adaptaciones.Es importante que también transmitamoscomo docentes que la danza ocualquier manifestación de la motricidadcon un fin estético no tiene sexo.REQUISITOS QUE LOS ALUMNOSDEBEN CUMPLIR PARA ABORDARESTA U. D.“Saber desplazarse en aguaprofunda, lo que implica sabermantenerse a flote y orientarseen <strong>el</strong> espacio acuático”No hablamos de dominar ningúnestilo en particular, que son habilidadesespecíficas, sino simplementeque dominen la habilidadbásica acuática de desplazamientocon una ciertasoltura (ser capaces de realizardesplazamientos orientadoscon cambios de dirección duranteuna distancia significativa, porejemplo un ancho o un largo de piscina).Para alumnos con poco dominio d<strong>el</strong>medio se podría trabajar en piscina pocoprofunda sin necesidad de cumplir los requisitosanteriores. En cualquier caso creemosnecesario un mínimo de adaptación almedio acuático <strong>para</strong> poder empezar a incluirlas habilidades más simples de la nataciónsincronizada que, aunque sean sencillas, nodejan de ser habilidades específicas.17


Bailando juntos en <strong>el</strong> agua • María d<strong>el</strong> Castillo ObesoOBJETIVOS ESPECÍFICOS DE LA U. D.Al finalizar la unidad didáctica los alumnoshan de ser capaces de:• Realizar diferentes formas de desplazamientoacuático propias de la sincronizada,por ejemplo: kick pull(similar a patada de braza y tirón deuna mano por debajo de la superficie),pies de lado (con cuerpo lateraly totalmente extendido en la superficie),remadas básicas (acciones debrazos <strong>para</strong> sostener y desplazar <strong>el</strong>cuerpo en <strong>el</strong> agua en determinadasposturas o “posiciones básicas”) yeggbeatter (patada alternativa de brazaen posición erguida que permitetener <strong>el</strong> cuerpo en la superficie eincluso sacar los brazos d<strong>el</strong> agua).• Saber adoptar diferentes formacionesen <strong>el</strong> espacio acuático (línea, círculo,estr<strong>el</strong>la, etc.), es decir, ocupar <strong>el</strong> espacioen distintas disposiciones.• Ejecutar giros sobre ejes diferentes yen los dos sentidos diferentes (porejemplo, en posición encogida giraratrás y ad<strong>el</strong>ante; en posición de ton<strong>el</strong>girar a la derecha y a la izquierda; enposición estirada girar de decúbitodorsal a ventral y viceversa).• Mantener posiciones de equilibriobásicas propias de la natación sincronizada(algunas “posiciones básicas”como estirada de espaldas, estiradade frente, ton<strong>el</strong>, encogida, rodilladoblada, carpa y vertical).• Utilizar <strong>el</strong> espacio acuático comoescenario <strong>para</strong> la realización de movimientosrítmicos coordinados con loscompañeros, combinando las habilidadesaprendidas de una forma original.• Interpretar un acompañamiento musical.• Colaborar con los compañeros en la<strong>el</strong>aboración de una coreografía/rutinamediante su esfuerzo individual quecontribuye al resultado d<strong>el</strong> equipo.• Identificar y valorar los <strong>el</strong>ementos quedan calidad a una rutina.CONTENIDOSSaber (conceptuales):• Qué es la especialidad de nataciónsincronizada y cómo son sus modalidades(en particular la rutina libre deequipo y la rutina libre cobinada),investigar sobre alguna deportistaespañola que la practica; descubrir siexiste algún club de su entorno próximode esta modalidad deportiva.• Experimentar y llegar a comprendercómo es la dinámica d<strong>el</strong> cuerpo en <strong>el</strong>agua (los principios básicos de flotación,propulsión y respiración).Saber hacer (procedimentales):• Desplazamientos sencillos propios d<strong>el</strong>a sincronizada.• Giros sobre diferentes ejes y en distintossentidos.• Equilibrios (mantener algunas posicionesbásicas).• Reconocer <strong>el</strong> ritmo de la música (contar<strong>el</strong> beat e identificar la frase musical).• Ubicarse en <strong>el</strong> espacio acuático endiferentes formaciones.• Sincronizarse con los compañeros ycon la música.• Interpretar una secuencia de movimientos(coreografía/rutina).Saber ser (actitudinales): al <strong>el</strong>aborar supropia rutina• Fomentar la imaginación, creatividad,originalidad de los movimientos.• Trabajar en equipo aprendiendo deforma cooperativa.• Valorar <strong>el</strong> esfuerzo individual y colectivo.• Ser críticos a la hora de analizar <strong>el</strong> trabajopropio y de los compañeros.CRITERIOS DE EVALUACIÓNEn nuestra opinión, <strong>el</strong> aprendizaje másimportante que debería quedar despuésde tener este primer contacto con laSincronizada es la idea de “composicióncoreográfica colectiva acuática”, de ahí <strong>el</strong>nombre que le ponemos a la unidad didácticay <strong>el</strong> acento en <strong>el</strong> trabajo colectivo detodas las tareas propuestas. Por eso, creemosque <strong>el</strong> propio criterio de evaluacióndebe incidir en esta idea de manera que <strong>el</strong>“examen” de esta U. D. consistirá en <strong>el</strong>diseño y ejecución de una rutina libre deequipo.Se podría hacer un trabajo conjuntocon <strong>el</strong> profesor de música, analizando laestructura de la pieza (frases, acentos, ritmo,etc…) buscando un tema, desarrollandouna idea o una “historia”.Para la calificación final d<strong>el</strong> alumno seutilizarán herramientas de evaluación quepermitan valorar diferentes aspectos:• Trabajo individual: cada alumno debeentregar por escrito la coreografía conla música contada y las acciones qu<strong>el</strong>a acompañan (se facilitará una planillaal respecto, ver anexo I).• Trabajo colectivo: cada equipo debeejecutar su rutina a modo de exhibiciónante los demás compañeros d<strong>el</strong>a clase.• Coevaluación: todos los alumnosactuarán de jueces de sus compañeros,emitiendo una nota de valoraciónde las rutinas ejecutadas por losdemás (según planilla facilitada por <strong>el</strong>profesor, ver anexo II), teniendo encuenta la sincronización con la músicay entre los nadadores, la utilizaciónd<strong>el</strong> espacio (formaciones y recorrido)y la expresión (originalidad de la coreografía).TEMPORALIZACIÓNSegún la estructura temporal d<strong>el</strong> propiocurso académico, podemos considerar almenos dos posibilidades distintas de temporalización:concentrada (dedicando lasdos sesiones semanales) o distribuida(sólo una de <strong>el</strong>las). En cualquier caso, no18


Tabla 1. Posible distribución secuenciada de contenidos y actividades de la U. D.SesiónContenidosActividadesInicial Valoración deDebate y visionado de coreografías acuáticas.conocimientos previos Bailamos juntos de forma intuitiva(no es tan fácil ¿seremos capaces?).1ª Desplazamientos sincronizados Nados adaptados a ritmo en parejas y tríoscon <strong>el</strong> compañerovariando formación (kick-pull,pies de lado,eggbeatter, etc.).2ª Zambullida, posición básica, Hacemos entradas al agua, posiciones básicasflotación, extensión, respiración (ton<strong>el</strong>, estirada de espalda y de frente,encogida) y giros por parejas.3ª Tensión y extensión <strong>para</strong> Practicamos posiciones básicas (estirada demantener las posiciones básicas espalda y de frente, vertical y rodilla doblada)y movimientos de brazos en eggbeaetterpor parejas o tríos.4ª Apnea, propulsión, remada Hacemos buceo, posiciones básicas(vertical, carpa) y giros en estas posiciones.5ª Remada, propulsión, figura Desplazamientos y giros en posicionesbásicas, nados específicoscombinando “figuras”.6ª Formaciones, estr<strong>el</strong>las, Cambios de formación alternados conplataformadesplazamientos, estr<strong>el</strong>las, “plataformas”con material auxiliar.7ª Ritmo y estructura Elegimos y analizamos la música. Pensamosde la música <strong>el</strong>egidauna idea o historia que nos sugiere o quequeremos expresar.8ª Posiciones básicas, acciones Desarrollamos la idea <strong>el</strong>igiendo acciones,y formacionesformaciones y recorrido acordecon la música <strong>el</strong>egida.9ª Sincronización con Ajustamos los <strong>el</strong>ementos escogidos,los compañeros y la música sincronizamos y perfeccionamosla coreografía.10ª Representación de movimientos Practicamos la rutina en seco y en <strong>el</strong> agua.y ajuste espacio-tiempo Escribimos los acuerdos colectivos.Final Elementos y estructura de una Exhibimos nuestra rutina de equipo arutina de calidadlos compañeros. Observamos y valoramoslas rutinas de los otros grupos.más de un trimestre de duración.Para motivar a los alumnos encontrandoun sentido a la realización de la rutina,también sería interesante la ubicación de laU. D. en r<strong>el</strong>ación al curso académico completo.Aquí se nos ocurren deferentes alternativas:en la segunda mitad d<strong>el</strong> primer trimestre(tras haber realizado una U. D. previade exploración y dominio básico d<strong>el</strong>medio acuático) <strong>para</strong> que coincida con unposible festival de Navidad; en <strong>el</strong> comienzod<strong>el</strong> segundo trimestre, <strong>para</strong> que coincidacon las c<strong>el</strong>ebraciones d<strong>el</strong> Carnaval y sepueda explotar su vena creativa y festiva; oen <strong>el</strong> último trimestre como resultado de loaprendido en un festival fin de curso.Evidentemente, <strong>el</strong> factor “disponibilidadde instalación” es <strong>el</strong> que va a condicionaren primer, y casi único, lugar la ubicacióntemporal de la U. D. de Sincronizada.Así, dependiendo de los casos, podemosconsiderar que disponemos de unas10-12 sesiones en las que repartiremoslos contenidos según latabla anex (Tabla 1).TÉCNICAS DE ENSEÑANZAComo partidarios de una concepcióneducativa constructivista(Contreras, O. R. y col.; 2001), consideramosque en <strong>el</strong> proceso de enseñanzaaprendizajedebe ser protagonista <strong>el</strong> alumno,que a su vez forma parte de un grupoy cuenta con la ayuda d<strong>el</strong> profesor. De estemodo, aunque en algunos momentos seutilice <strong>el</strong> mando directo, inducido por <strong>el</strong>propio acompañamiento musical y la exigenciade tener que igualar los movimientos<strong>para</strong> sincronizarse, se intentará que predominenotros estilos de enseñanzamenos directivos.La técnica de las habilidades específicasen sincronizada tiene su lógica en laBailando juntos en <strong>el</strong> agua • María d<strong>el</strong> Castillo ObesoEnseñanzabasada en laresolución deproblemas y <strong>el</strong>descubrimientoguiadodinámica de la motricidad acuática y unreferente muy explícito, que es <strong>el</strong> propioreglamento (se puede consultar enwww.rfen.es). Por lo tanto, <strong>para</strong> facilitar alalumno <strong>el</strong> aprendizaje de las habilidadesantes mencionadas nos declaramos partidariosde utilizar una metodología de enseñanzabasada en la resolución de problemasy <strong>el</strong> descubrimiento guiado. Es decir,no vamos a decir al alumno lo que tieneque hacer sino que vamos a plantearle <strong>el</strong>objetivo (por ejemplo, conseguir una posiciónbásica de estirada de espalda) comoun reto que en realidad es un simple problemade equilibrio. Frente a los fallos frecuentes,en lugar de dar la solución vamosa plantearle orientaciones que le permitanencontrarla (por ejemplo, <strong>para</strong> que los piesno se hundan tengo que conseguir que micuerpo se convierta en un bloque de unasola pieza, ¿dónde y cuanto “aprieto”?,¿cómo evito <strong>el</strong> giro?).Como estamos hablando de habilidadesespecíficas con un grado de exigenciaalto en la perfección de la ejecución lacorrección externa frecuente es imprescindible.Un solo profesor no puede encargarsede emitir todos esos feedbacks a cadaalumno, por lo que debemos utilizar laenseñanza recíproca. Es fundamental qu<strong>el</strong>os alumnos sean capaces de observar yvalorar la ejecución d<strong>el</strong> compañero (tienen<strong>el</strong> referente d<strong>el</strong> reglamento) y sepan darindicaciones <strong>para</strong> la búsqueda de la exc<strong>el</strong>encia.Este trabajo permite aprender tantoal que ejecuta como al que corrige, pues leayuda a tener muy claros los <strong>el</strong>ementosbásicos (posiciones, movimientos y figuras).Así que, como mínimo, losejercicios siempre se harán enparejas o pequeños gruposdonde cada alumno actuaráde observador alternativamente.Para la <strong>el</strong>aboración d<strong>el</strong>trabajo final (la rutina) se va aproducir una situación de aprendizajecooperativo. Cada grupo esresponsable de su producto y va a tenerque resolver múltiples problemas, tomardecisiones de forma colectiva y negociarcon los compañeros; pero, sin perder laresponsabilidad individual, puesto que cadaalumno va a tener que saber “escribir” larutina <strong>para</strong> entregarla al profesor.RECURSOS MATERIALESInstalación acuática cubierta y climatizada,disponiendo de un espacio suficiente: calculandoun máximo de 8 alumnos por19


Bailando juntos en <strong>el</strong> agua • María d<strong>el</strong> Castillo Obesocalle, con 3 calles se podría trabajar con ungrupo estándar de 24 alumnos, retirandolas corcheras. Si se dispone de más espacioes más cómodo <strong>el</strong> trabajo (una callemás), pero una piscina completa es demasiadoespacio <strong>para</strong> que pueda ser abarcadoy puede dificultar la percepción de referencias.• Equipo personal compuesto porbañador, gorro, gafas y pinzas <strong>para</strong> lanariz.• Equipo reproductor de música (no esnecesario un altavoz subacuático) yun palito de metal <strong>para</strong> poder marcarlos tiempos y que se escuche debajod<strong>el</strong> agua. En muchas instalacionesacuáticas empieza a ser frecuente laexistencia de buenos equipos reproductorespues la práctica y difusiónde actividades acuáticas con soportemusical (como <strong>el</strong> aquagym, porejemplo) se va generalizando.• También se utilizará <strong>el</strong> material auxiliarde flotación común en la mayoríade las instalaciones (tablas, pullbuoy, etc.), así como los propios<strong>el</strong>ementos estructuralesde la instalación (bordillo,paredes, etc.)Un contenidoatractivo en <strong>el</strong>que losparticipantesaprendendisfrutando<strong>para</strong> la facilitaciónde determinadastareas.• Se dará libertad a losalumnos <strong>para</strong> utilizarotros recursos expresivoso de ayuda a la flotaciónen sus creaciones artísticas(maquillaje, adornos en los bañadores,p<strong>el</strong>otas, flotadores hinchables,t<strong>el</strong>as, etc.). La búsqueda y utilizaciónde este tipo de materiales o recursossupone un claro ejemplo de aprendizajepor parte de los alumnos.CONCLUSIÓNLa natación sincronizada es una de las especialidadesdeportivas acuáticas menos conociday, sin embargo, más completa si consideramos<strong>el</strong> dominio d<strong>el</strong> medioacuático que proporciona al practicante.Su complejidad y posibilidadescasi ilimitadas en la combinaciónde movimientos colectivos en<strong>el</strong> espacio acuático la conviertenen un instrumento rico en manosde un buen docente. Para los alumnoses una oportunidad de descubrir que<strong>el</strong> agua verdaderamente es un espacio contres dimensiones, en <strong>el</strong> que puedo hacercon mi cuerpo cosas imposibles de realizar“en seco”. Por propia experiencia, con alumnosuniversitarios y con mis propias hijas ysus amigos, os puedo asegurar que es uncontenido atractivo y con <strong>el</strong> que los practicantesAPRENDEN DISFRUTANDO.Bibliografía• Clemente, J. A. J.; Zaragoza, J.; Gener<strong>el</strong>o, E. y López, N. (2007): “¿Bailaren <strong>el</strong> agua? Estructura de una unidad didáctica de natación sincronizadamediante un proyecto de acción”. Revista TANDEMDidáctica de la Educación Física, nº 23, enero, 98-112.• Contreras, O. R.; de la Torre, E. y V<strong>el</strong>ásquez, R. (2001): Iniciacióndeportiva. Ed. Síntesis. Madrid• D<strong>el</strong> Castillo, M.; Asensio, D. y Méndez, E. Mª. (2002): “La NataciónSincronizada desde una perspectiva educativa”. Revista AGUA GES-TION (SEAE-INFO) 3ª época, nº 58, abril-junio, 12-18.• D<strong>el</strong> Castillo, M. (2001): “Motricidad acuática e iniciación deportiva”.NSW Revista de la Asociación Española de Técnicos de Natación. Vol.XXIII. Número 3. Julio-Septiembre, 26-34.• D<strong>el</strong> Castillo, M. (2002): La experiencia acuática en la primera infanciacomo aprendizaje motor enriquecedor d<strong>el</strong> desarrollo humano:un estudio en la Escu<strong>el</strong>a Acuática Infantil d<strong>el</strong> INEF de <strong>Galicia</strong>. Tesisdoctoral en CD. Xaniño. A Coruña. Depósito Legal: C-328-2002 (tambiénestá colgada en la universidad de A Coruña)• Domergue, A. M. (1995): “Vers la danse aquatique”, EPS, nº 256,noviembre-diciembre, 15-18.• Maeyer, J. (1989): “Natation Synchronisée en milieu scolaire”, EPS,nº 216, marzo-abril, 45-48.• Mich<strong>el</strong>, V. y Schaus, I. (1995): “Approche de la natation synchroniséepour une application dans le milieu scolaire”. REVUE DE L´EDUCA-TION PHYSIQUE, Liege, 35 (1), 3-13.20


Anexo 1. Ficha individual <strong>para</strong> describir la Rutina de Natación SincronizadaTipo de rutina: Equipo libreMúsica (tema): la primavera de TchaikovskyNadadora/s: alumno 1, alumna 2, etc.Posición inicial: como un capullo cerrado1 2 3 4 5 6 7 8se abre la flor1 2 3 4 5 6 7 8nos ponemos de pieentrada al agua de pie1 2 3 4 5 6 7 8buceosacamos cabeza1 2 3 4 5 6 7 8cuatro brazadas de espalda1 2 3 4 5 6 7 8voltereta atrásAnexo 2. Ficha individual <strong>para</strong> valorar la Rutina de Natación SincronizadaNombre d<strong>el</strong> observador (“juez”):Valora los siguientes criterios:- ¿La coreografía se sincroniza con la música?- ¿Hacen los movimientos todos a la vez?- ¿Los movimientos son originales?- ¿Las formaciones son variadas?- ¿Se han desplazado por toda la piscina?Ordena a los equipos que has visto, empezando por <strong>el</strong> mejor (primero) y terminando por <strong>el</strong> peor:Equipo 1º:Equipo 2º:Equipo 3º:21


TRIBUNA ABERTAReportaxe Jesús Barrio Gómez • lukejbg@hotmail.comLicenciado en CC d<strong>el</strong> Deporte y la Educación FísicaO Bádminton como medio educativoPalabras chaveEducación, adaptabilidade,actividade físicaResumoEste artigo pretende divulgar un deporteinfravalorado e que se adapta perfectamenteás sesión de EducaciónFísica, como xa se ven demostrandodende hai uns anos, xustificando así asúa inclusión como deporte individualnas programacións deste area.Palabras claveEducación, adaptabilidad,actividad físicaResumenCon este artículo se pretende divulgarun deporte infravalorado y que se adaptaperfectectamente a las sesiones deEducación Física, como se ha demostradodesde hace unos años, justificandoasí su inclusión como deporte individualen las programaciones de esta área.Key wordsEducation, adaptability,phisical activityAbstractThis article claims about an underestimatedsport, wich fits perfectly toPhysical Education, as it’s demostratedfor some years ago, justifying thisway it’s inclusion as an individualsport in this signature programs.OBádminton é un deporte orixinario daIndia, concretamente de Poona (de ahío seu nome orixinario, tamén Poona). Alí, osbritánicos coñeceron a súa práctica e trasladaronaó seu país. Nun principio só o practicabanos nobles nas súas propiedades ounos grandes salóns dos cast<strong>el</strong>os. En España,a súa introducción sería paulatina e polosdous extremos “horizontais” é dicir, porGaliza e Catalunya. No noso caso, a súaintroducción fíxose polo sur, en Vigo, e polonorte en A Coruña. A continuación presentaraseuna cronoloxía dos feitos máis destacadosen referencia ó bádminton (Blach, deBecerra, 1994; e Hernández, 1995):• 1873: Dátase o comezo do Bádminton• 1877: Primeiras regras por H. O. S<strong>el</strong>bey• 1893: Asociación inglesa deBádminton• 1934: Creación da InternationalBadminton Federation (IBF)• 1950: Primeiros torneos internacionais,Thomas Cup e Uber Cup entre outros.• 1970: Introducción do Bádminton enEspaña• 1977: A Coruña e Vigo chegan ao acordóde formar a Federación Galega deBádminton, pero ésta non é recoñecidapolo CSD xa que naqu<strong>el</strong> momentonon había suficiente implantación dodeporte.• 1982: Primeiro campeonato de España• 1984: O CSD aproba os estatutos daFederación Española de Bádminton.Tras catro anos (or regulamentarios<strong>para</strong> a oficialidade), establécese oBadminton como deporte federado.• 1988: Deporte olímpico de exhibición• 1992: Deporte olímpico en Brc<strong>el</strong>onaCARACTERÍSTICAS XERAISDO BÁDMINTONParticipación alternativa. As acción dosparticipantes, sexa individualmente, porpar<strong>el</strong>las ou en equipo, producense de formaalternativa, é decir, primeiro un xogadore despois outro. Polo tanto, non existe disputapola posesión do móvil, nin presiónsobre o poseedor do mesmo, nin contactofísico entre os adversarios, aspectos máispropios dos xogos deportivos de invasión(Méndez Giménez, 1998; 1999).Deporte de oposición. (HernándezMoreno, 1994, p. 28-30). Os deportes decancha dividida e de muro, concibensecomo deportes de adversario, é decir, entodos <strong>el</strong>es atopamos un, dous ou máis oponentescon intencións opostas e aos quetrata de vencer. Sen embargo, non sempreatopamos implícita a característica de cooperacióncon compañeiros no xogo.Lóxicamente, neste caso, as acción do equipodeben sincronizarse <strong>para</strong> <strong>el</strong>aborar asconductas ofensivas e defensivas.O espacio. Os Xogos Deportivos deCancha Dividida (XDCD) caracterízanse porxogarse en espacios se<strong>para</strong>dos. Practicansepasando o móbil (neste caso o volante oupluma) por riba da rede que divide o terrenode xogo en duas hemicanchas.COMO MEDIO EDUCATIVOComo se citou anteriormente, trátase dundeporte de oposición en cancha dividida. Aprimeira, e máis evidente, vantaxe que nosofrece é a súa organización dentro dun pavillónxa que poden pintarse ata 6 canchas debádminton (pavillón estándar), ver figura 1.E tendo en conta que pode haber ata 4xogadores por cancha, teremos un total de24 alumnos/as traballando ó mesmo tempo,co cal se aproveita o espacio e o tempo<strong>para</strong> poder desenrolar os contidos propiosdun deporte individual como o Bádminton.Outro aspecto a ter en conta, é a víaenerxética usada neste deporte. Trátase deaccións rápidas e explosivas, polo tanto falamosda vía anaeróbica, que tamén se debetraballar (sempre baixo unha boa base aeróbica),como xa se explicita nos decretos da leieducativa <strong>para</strong> <strong>Galicia</strong> 1 . Como sabemos, asduas vías enerxéticas traballan en conxunto,o que varía é a porcentaxe usada, e en funcióndo niv<strong>el</strong> deportivo será maior a implicaciónanaeróbica; sendo menor na iniciacióne moito maior no rendemento. A esixencia1) Decreto 133/2007 do 5 de xullo polo que se regulan as ensinanzas da educación secundaria obrigatoria na Comunidade Autónoma de <strong>Galicia</strong>; e o Decreto126/2008 do 19 de xuño polo que se establece a ordenación e o currículum do bachar<strong>el</strong>ato na Comunidade Autónoma de <strong>Galicia</strong>22


motriz é a niv<strong>el</strong> global, xa que tanto omembro inferior como a musculatura dotórax e o abdome, e a do brazo implicadono golpeo (que se pode variar introducindoxogos co brazo non dominante), teñenun niv<strong>el</strong> de implicación <strong>el</strong>evado. Con respectoá r<strong>el</strong>ación cun implemento (a raqueta) eun móbil (o volante), é moi interesante xaque a coordinación óculo-manual será requeridaen cada golpeo, m<strong>el</strong>lorando así a súa eficacia.Aspecto que enriquece máis todavía óalumnado se se fan xogos introductorios conmateriais como a Indiaka ou con deportesalternativos como o Shuttleball (indiaka conraquetas). Outro valor do bádminton é aposibilidade de facer actividades de colaboración(<strong>para</strong> equilibrar co carácter individualdo deporte), como xogos nos que o obxectivosexa manter o volante no aire, usar poucasraquetas nun pequeno grupo e ter quecompartilas, montaxe das pistas, etc.CONCLUSIÓNObádminton…no ámbitoeducativo estáclaramenteen auxeHai xa uns anos que o Bádminton está presentena vida deportiva de <strong>Galicia</strong>, obténdosediferentes resultados deportivos nas competiciónsestatais. De feito en varias ocasións,xogadores como Alfonso Cast<strong>el</strong>o e Rafa<strong>el</strong>Pérez (entre outros) encontráronse nos 10primeiros lugares do ranking nacional. Noámbito educativo, está claramente en auxe,sendo cada vez máis os centros nos que seimparte como contido dentro dos deportesindividuais. Vemos tamén que a súa adaptabilidadeás sesións de educación física (sexao espazo, a organización do alumnado, otempo de práctica real, etc...) é un feito quenon podemos obviar e que o profesoradoagradece xa que facilita a súa laboura. E <strong>para</strong>rematar, contén un componente lúdico quemoitas veces engancha ós rapaces e conduceosás escolas deportivas deste deporte nasdistintas vilas da nosa xeografía, creandosetamén unha base da que se poderán nutriros diferentes clubes federados.Figura 1.• Barbero ÁLVAREZ, J.C. Los Juegos y deportes alternativos enEducación Física. Revista Digital www.efdeportes.com, año 5, nº 22,junio de 2000.• BLACH, P. V.; DE BECERRA, V. (1994). Bádminton. Ed. Lea. Santiago deCompost<strong>el</strong>a• HERNÁNDEZ, M. (1995). Manuales <strong>para</strong> la enseñanza. Iniciación alBádminton. Ed. Gymnos. Madrid• Hernández MORENO, J. (1994). Fundamentos d<strong>el</strong> deporte. Análisisde las estructuras de los juegos deportivos. Ed. INDE. Barc<strong>el</strong>ona.Bibliografía• McArdle, W.; Katch, F.; Katch. V. (2004). Fundamentos de fisiologíad<strong>el</strong> ejercicio. Ed. McGraw Hill. Madrid• Méndez GIMÉNEZ, A. Diseño e intencionalidad de los juegos modificadosde cancha dividida y muro. Revista Digitalwww.efdeportes.com, año 5, nº 18, Febrero de 2000.• VV. AA. Apuntes técnicos de bádminton y sistemas de competición.Curso de monitores de iniciación al bádminton. Vigo. FederaciónGalega de Bádminton (FEGABAD).23


TRIBUNA ABERTAReportaxe Javier Roibal Pravio • Licenciado en CC de la Actividad Física y <strong>el</strong> DeporteEntrenador Personal en A Coruña • Col. Nº 12165 • (jroibal@gmail.com)Ejercicio y salud: Competentesde hecho y por derechoPalabras chaveActividad física, salud,competenciaResumoO licenciado en Educación Física tentodo o potencial <strong>para</strong> converterse nunpunto de referencia no ámbito do exerciciofísico saudable, polo que non debeafastarse dun campo tan atractivo comoeste e polo que moitos profesionáis dediversos ámbitos están dispostos a loitar.Palabras claveActividade física, saúde,competenciaResumenEl licenciado en educación física tienetodo <strong>el</strong> potencial <strong>para</strong> convertirse en unpunto de referencia en <strong>el</strong> ámbito d<strong>el</strong>ejercicio físico saludable, por lo que nodebe apartarse de un campo tan atractivocomo este y por <strong>el</strong> que muchosprofesionales de diversos ámbitos estándispuestos a pugnar.Key wordsPhisycal Activity, Health,Professional CapabilitiesAbstractA bach<strong>el</strong>or's degree in physical traininghas all the potential to become a referencepoint both for physical trainingand for health. For this reason specialistsshouldn't forget such a special fi<strong>el</strong>d likethis. A lot of professionals from manywork areas are ready to be involved init.En la sociedad actual (caracterizada porun envejecimiento de la población, unaumento de la calidad de vida y una mayorcultura en lo referente a la salud) está cadavez más presente la actividad física: existeuna creciente preocupación por parte d<strong>el</strong>os ciudadanos por cuidar su salud, se prescribemás ejercicio como una de las solucionesa diversas patologías (obesidad, diabetes,cardiopatías…), por parte de losorganismos públicos se promueve la creaciónde programas de ejercicio saludable…Pero al mismo tiempo, y acentuado por lasenormes posibilidades laborales que estoofrece, también vive un momento de profundaconfusión e incertidumbre d<strong>el</strong> quesurgen preguntas tales como ¿qué significaejercicio saludable? ¿a quién correspondeprescribir ejercicio? o ¿quién debe “gestionarlo”?Un ejemplo muy gráfico de esta confusiónes <strong>el</strong> artículo publicado en <strong>el</strong> mes deseptiembre en la revista gallega de colegiadosde fisioterapia, en la que se hacían unaserie de alegaciones al futuro Título deGrado en Ciencias de la Actividad Física yDeportiva y en <strong>el</strong> que se podían leer cosascomo que “claramente son competenciaúnica y exclusiva de los fisioterapeutas: evaluarla condición física y prescribir ejerciciofísico orientado hacia la salud,…, aplicarprincipios fisiológicos, biomecánicos, comportamentalesy sociales de la actividad físicay la salud”. Ante esta situación, y teniendoen cuenta <strong>el</strong> vacío legal pero no realque existe en este campo en la actualidad,considero muy conveniente que hagamosuna pequeña reflexión sobre las competenciasprofesionales d<strong>el</strong> licenciado en educaciónfísica y aprovechemos <strong>para</strong> darle formaa este campo tan atractivo y complejocomo es <strong>el</strong> de la educación física y la salud.A pesar de que la naturaleza d<strong>el</strong> ejerciciofísico es la misma en todos los casos,sus manifestaciones son diversas en atencióna los diferentes ámbitos e intencionalidades.Debido a este motivo, cabe preguntarnos¿a quién corresponde la administraciónde dicho ejercicio?No debería haber ninguna duda deque la prescripción de ejercicio terapéuticoes una tarea que no recae ni debe recaeren los fisioterapeutas, sino más bien en losmédicos en sus distintas especialidades:rehabilitadotes y medicina física, reumatólogos,traumatólogos, cardiólogos, neurólogos,endocrinos, etc.Si nos referimos al ejercicio en <strong>el</strong> ámbitoeducativo, las personas idóneas <strong>para</strong>gestionarlo son <strong>el</strong> personal docente, formadoespecíficamente en los ámbitos pedagógicoy didáctico,Si hablamos d<strong>el</strong> euéxico, aqu<strong>el</strong> que persigue<strong>el</strong> bienestar (w<strong>el</strong>lness) y la buenacondición física (fitness) y al cual se refier<strong>el</strong>a cita mencionada con anterioridad, deberíaestar gestionado por personal formadoespecialmente en los ámbitos que determinan<strong>el</strong> rendimiento psico y sociomotorhumano. Estos profesionales destacan eneste área por ser expertos en:• <strong>el</strong> diseño de programas de acondicionamientoadaptados a las necesidadesindividuales y/o de grandespoblaciones.• adherir, fid<strong>el</strong>izar a los sujetos en lapráctica d<strong>el</strong> ejercicio mediantediversas estrategias: evaluación, desarrolloy mantenimiento de los factoresdeterminantes de la condiciónfísica,• ayudas ergogénicas y de compensación,valoración d<strong>el</strong> gasto energéticoy d<strong>el</strong> estilo de vida, captación de laatención y motivación por medio d<strong>el</strong>“dominio de la ejecución” de técnicasque exigen un alto grado dedominio corporal y control d<strong>el</strong> movimiento,métodos y sistemas deacondicionamiento…Este último no debe confundirse con <strong>el</strong>ejercicio en <strong>el</strong> ámbito d<strong>el</strong> rendimientodeportivo, cuyas características vienen24


determinadas por la naturaleza de cadaespecialidad y en <strong>el</strong> que las personas idóneas<strong>para</strong> dirigirlo serían las formadas enaspectos propios d<strong>el</strong> entrenamiento y lacompetición, biomecánica, fisiología d<strong>el</strong>ejercicio…Sin ánimo de ser demasiado exhaustivos,deberíamos tener presente otras formasde ejercitación como las recreativas,ocupacionales, aplicación ergonómica,laboral, producción etc. (artísticos, cuerposespeciales, seguridad, defensa, protección,etc.). En este caso, resulta obvio por loexpuesto anteriormente quienes los profesionalesmás formados y capacitados <strong>para</strong>su desarrollo.Como consecuencia de la motivaciónfundamental d<strong>el</strong> presente texto, que no esotra que la de contrastar <strong>el</strong> artículo referidoanteriormente y publicado en la revista defisioterapia, a continuación, trataré una seriede aspectos que respaldan nuestra labor yque voy a agrupar en: personas, medios yobjetivos perseguidos.Por un lado, haciendo referencia a laspersonas, entiendo que un criterioválido podría ser la situaciónsanitaria d<strong>el</strong> sujeto enr<strong>el</strong>ación con la actividad ordinaria:baja o alta médica. Lospacientes con baja médica,sin lugar a dudas, deben sertratadas por fisioterapeutaspero los individuos con <strong>el</strong> alta,si no tienen ninguna contraindicaciónmédica, no tienenporque ser atendidas por personalsanitario.Curricularmente nuestrosestudios poseen una cargahoraria netamente superior alos de fisioterapia en ramas como la fisiologíad<strong>el</strong> ejercicio, la valoración funcional (nodebemos confundir valoración de la condiciónfísica con únicamente la valoraciónartromuscular, como parecen hacer los responsablesde la cita anterior), biomecánica,sociología…y en general sobre <strong>el</strong> “saberNuestrosestudios poseenuna cargahoraria mayorque los defisioterapia enfisiología d<strong>el</strong>ejercicio, lavaloraciónfuncional,biomecánica,sociología…hacer” d<strong>el</strong> ejercicio que está implícito ennuestra formación. Ningún otro estudiosuperior posee como requisitoprevio a su ingreso, la superaciónde unas pruebas de aptitudfísica ni se les exige a susestudiantes que superen a lolargo de sus estudios diversosexámenes r<strong>el</strong>ativos a la ejecuciónpráctica de ejercicios(autorregulados, regulaciónexterna, globales, seriados,etc.). Además, no debemosobviar un aspecto fundamentalen nuestra formación académica:las adaptacionescurriculares. Desde hace tiempo,se nos pre<strong>para</strong> y se nosforma <strong>para</strong> ser capaces de adaptar las clasesde educación física a las diversas patologíasque pueda presentar un alumno,impidiendo de esta manera que quedeexento de las mismas. En buena lógica, alo largo de la historia hemos tenido casitodo <strong>el</strong> peso en la dirección de programas25


TRIBUNA ABERTAEjercicio y salud • Jesús Roibal Praviode educación física saludable a diversosgrupos de población, en educación físicaescolar y extraescolar, en gimnasia de mantenimientoy tercera edad, en entrenamientotécnico de deportistas de todos los niv<strong>el</strong>es,en prevención de lesiones, en programasde tonificación y musculación, entécnicas <strong>para</strong> lograr una adecuada composicióncorporal, en programas cardiovasculares…y todo <strong>el</strong>lo mediante <strong>el</strong> ejercicio. Enla actualidad, figuramos como responsablesde programas y redes mundiales de prevenciónde enfermedades cardiovasculares,sobrepeso y otras pandemias a través d<strong>el</strong>ejercicio físico (RAFA, OMS…).Por otro lado, si nos referimos a losmedios utilizados <strong>para</strong> lograr los objetivosperseguidos, la diferencia no está tan clara.Jurídicamente, la ley 44/2003 de 21 denoviembre de ordenación de las profesionessanitarias y que corrobora la OMS y laWCPT, se refiere a la labor específica de losfisioterapeutas como la prevención y tratamiento“a través de medios físicos” (<strong>el</strong>ectricidad,calor, frío, masaje, movimiento,luz), pero es obvio que no sólo <strong>el</strong>los puedenutilizar medios físicos, así como seríaridículo pensar que los fisioterapeutas nopuedan servirse de otras herramientas “nofísicas” <strong>para</strong> lograr curar a un paciente. Sinembargo, si nos vamos a estamentos superiores,como <strong>el</strong> código civil o penal, síencontramos referencias que diferencian alas profesiones sanitarias con respecto alresto: sólo <strong>el</strong>las pueden utilizar “medioscruentos” (aqu<strong>el</strong>los que infringen algún tipode daño, sangre, dolor…) <strong>para</strong> curar en sulabor profesional.Por último, no debo pasar por alto lasdiferencias en cuanto a los objetivos perseguidos.Tanto los fisioterapeutas como <strong>el</strong>resto de profesiones sanitarias (terapia ocupacional,enfermería…) persiguen que <strong>el</strong>paciente consiga <strong>el</strong> alta médica o, másgenéricamente, curarlo. Quedando abierto<strong>para</strong> los profesionales con la suficiente formacióny competencia la prevención, mantenimiento,la búsqueda de la mejora, etc.En este sentido, es muy clara la ley citadacon anterioridad referente a la ordenaciónde las profesiones sanitarias: “<strong>el</strong> campo d<strong>el</strong>a promoción, mantenimiento y aumentode la salud de los ciudadanos no es exclusivode las titulaciones sanitarias”.No estaría de más hacer una referenciaal origen etimológico de los términos. Sugénesis, así como <strong>el</strong> de casi todo lo referentea la terapia física, lo encontramos en laGrecia clásica. Englert, analizando la obra deGaleno Thrasybulos, publicada en <strong>el</strong> s. II a.C, escribe: “<strong>el</strong> objetivo principal de la antiguaGimnástica era <strong>el</strong> buen estado corporal(euexia), la buena forma…” En la mismalínea y en <strong>el</strong> mismo siglo, Filóstratodice que la Gimnástica está compuestapor conocimientosSomosmédicos y técnico-gimnásticosresponsablese incluso <strong>el</strong> propio término de programas“higiene” utilizado por primeravez por <strong>el</strong> médico dede prevenciónErasistrato en <strong>el</strong> s.III a. C., deriva enfermedadesd<strong>el</strong> vocablo “euexia”. Así podríamosseguir hasta nuestros díaspasando por un gran número demétodos, escu<strong>el</strong>as y sistemasque, en las diferentes culturas,mantuvieron en todomomento esta r<strong>el</strong>ación entreejercicio y bienestar (ejerciciohigiénico o saludable). A títulode ejemplo podríamos citar:El campo d<strong>el</strong>a promociónde la salud noes exclusivo d<strong>el</strong>as titulacionessanitariasMétodos occidentalesGimnasia sueca (P.H. Ling), gimnasia orgánica(Medau, Muri<strong>el</strong>), gimnasia natural(Herbert, Bode, Lagrange, etc.), gimnasiabioenergética (Lowen, W. Reich), eutonía(G. Alexander), integral TBC (Nike) p. areróbicoEEUU (consejo presidencial), circuittraining (universidad de Leeds), 5BXy XBX (RFA Canadiense) etc.Métodos orientalesYoga, Taiji Quan, Qi Gong,Tuna Gong, Dao Jin, Wu Qin Xi,Ba Duan Jin, Zhang Zhuang,Wa Do, etc.En resumen, podríamos decir quehay una serie de puntos que estánbastante claros en cuanto a lascompetencias de cada uno, sinembargo existen otros que, alsituarse en zonas intermedias ya falta de una ley que regulecorrectamente esta situación,quedarían supeditados a una inter-26


Ejercicio y salud • Jesús Roibal Praviopretación o a una <strong>el</strong>ección por parte d<strong>el</strong>cliente.Después de este intento por aclarar lasituación actual, me gustaría hacer una llamadaa todas las partes implicadas en estecomplejo escenario con <strong>el</strong> objetivo de queno perdamos <strong>el</strong> tiempo en sectarismos yrazonemos con la máxima caut<strong>el</strong>a y con <strong>el</strong>mayor espíritu de autolimitación.Artículos como <strong>el</strong> publicado en la revistade fisioterapia, no hacen más queahondar en la ya de por sí confusasituación actual. Este tipo de pensamientosme parecen fuerade lugar, puesto que la existenciade “colegas” afines ami profesión con tal cortedad de mirascomo <strong>para</strong> creer que <strong>el</strong> ámbito d<strong>el</strong> ejercicio<strong>para</strong> la salud y <strong>el</strong> terapéutico deben recaeren un grupo concreto de profesionales, noayudan a percibir la riqueza y beneficios queaporta la multidisciplinariedad en este área.Personalmente, me sientomuy a gusto colaborandocon fisioterapeutasy, lejos de serun problema,ambosnossentimos beneficiados d<strong>el</strong> intercambio deconocimientos y puntos de vista y comprobamoscomo, de esta manera, se beneficianquienes nos consultan.Es nuestro deber estar a la altura de lascircunstancias, demostrar día a día queestamos pre<strong>para</strong>dos y no dejar pasar untren que nos aparte de un área tan enboga, atractiva y trascendente <strong>para</strong> nuestrofuturo profesional como <strong>el</strong> de la actividadfísica y la salud, en <strong>el</strong> que los licenciados eneducación física han jugado, juegan ydeben jugar un pap<strong>el</strong> r<strong>el</strong>evante.27


TRIBUNA ABERTAReportaxe Mario González Rodríguez • Licenciado en Ciencias da Actividade Física e o DeporteTéc. Sup. en Prevención de Riscos LaboraisA Prevención de Riscos Laboraisna formación dos licenciadosPalabras chaveRiscos laborais, xestión integrada,ergonomía, saúde laboral,concienciaciónResumoNeste artigo tratamos de suliñar acarencia formativa en Prevención deRiscos Laborais (PRL) dentro dosestudos superiores de Ciencias daActividade Física e Deporte(CAFD). Ainclusión estaría xustificada tanto polasaportacións que a PRL poderían faceras CAFD, como polas contribuciónsque as CAFD poderían facer na PRL,as cales suporían a apertura de novasopcións profesionais <strong>para</strong> a nosaTitulación.Palabras claveRiesgos laborales, gestiónintegrada, ergonomía, saludlaboral, concienciaciónResumenEn este artículo tratamos de destacarla carencia formativa en PRL dentrode los estudios superiores en CAFD.La importancia de esta inclusión enlos Planes de Estudio podría tener dosenfoques: Aportaciones de la PRL alas CAFD y aportaciones que las CAFDpodrían hacer a la PRL (este segundoabriría <strong>nueva</strong>s salidas profesionales anuestra Titulación).Key wordsOccupational hazards, integratedmanagement, ergonomics,occupational health, awarenessAbstractIn this paper we discuss the lack offormation in Labour Prevention Risks(LPR) in the Sport Sciences Degree(SSD). We argue the integration of thistopic is w<strong>el</strong>l-justified, first, by theimportance that LPR has for graduates'professional career, as w<strong>el</strong>l as, bythe contributions that Sport Sciencescan make to the dev<strong>el</strong>opment of LPR,which will represent the opening ofnew fi<strong>el</strong>ds of application for thisScience.Na Xornada sobre Seguridade enInstalacións Deportivas do pasado mesde Decembro quedou clara a carencia existenteLicenciados en CAFD en canto á PRL.Analizando os últimos Plans de Estudosdecatámonos que en ningunha asignaturatense en conta a PRL. Sen embargo a Leide PRL 31/1995 desarrollada a partir doartigo 40.2 da Constitución Española, e deobrigado comprimento en tódolos ámbitosprofesionais, establece: “encomendase aosPoderes Públicos, como principio rector dapolítica social e económica, v<strong>el</strong>ar pola seguridade hixiene no traballo”.Desde o meu punto de vista, ainclusión da Lei de PRL e os seusdesarrollos na formación dosLicenciados, contribuirá a subsanarunha carencia formativaque é fundamental <strong>para</strong> oóptimo desenvolvemento daactividade laboral dos profesionaisdo deporte. Por outro lado,as CAFD poden nutrir cos seus coñecementoso campo da PRL. En concreto,unha das aportacións máis evidentes estaráno campo da Ergonomía, mediante aLa Prevencióndeberíaestar integradana xestiónglobalprescripción de actividade física <strong>para</strong> previrdolencias derivadas do posto de traballo, oque suporía un novo campo <strong>para</strong> as CAFD.APORTACIÓNS DA PRL ÁSCAFD(PLANO PROFESIONAL)A importancia dos riscos que poden atoparseen Instalacións Deportivas como ximnasiosou piscinas é tal, que o InstitutoNacional de Seguridade e Hixiene tenpublicada unha Guía de Acción Preventivaespecífica <strong>para</strong> os ximnasios. Tamén podemosatopar referencias Técnicas en materiade Prevención de Riscos en r<strong>el</strong>aciónco traballo nas piscinas: NotaTécnica de Prevención (NTP)341 “Exposición a Cloro enPiscinas Cobertas”, NTP689”Piscinas de Uso Público I.Riscos e Prevención”, NTP690“Piscinas de Uso Público II.Perigosidade dos ProdutosQuímicos”. Por outro lado, sabemosque a mayoría do noso traballo lévase acabo de cara ao público. Este grupo de traballossupón á maior fonte de baixas laboralespor Burnout (o Síndrome de estarQueimado), considerado xa como unhapatoloxía de difícil cura. Existen directrices<strong>para</strong> previlo a niv<strong>el</strong> individual, interpersoalou organizativo (NTP705), das cales estaríaben ter unas nocións.A aparición deste conxunto de normativasserve <strong>para</strong> ilustrar a crecente r<strong>el</strong>evanciaque está cobrando a Prevención nonoso campo. Así, a necesidade de formaciónen materia de PRL maniféstase entódolos niveis profesionais, dende directorese xestores técnicos, os cales requirendun coñecemento profundo da Lei <strong>para</strong> asúa xestión, coma nos propios monitores esocorristas nos que o cumprimento da normativaevitará, baixas laborais destes traballadores,e reducirá os riscos <strong>para</strong> os usuarios,concienciándoos da importancia daprevención.Do mesmo xeito, que os futurosXestores Deportivos teñan un coñecementomáis profundo das súas responsabilidadese obrigas en Materia de Riscos Laboraisos achegará á idea fundamental, a saber, aPrevención debería estar integrada na xestiónglobal, co que formaría parte da propia28


Figura 1. Riscos en instalacións deportivasorganización. De feito, nas CertificaciónsISO e OHSAS esta integración é un dosrequerimentos básicos <strong>para</strong> obt<strong>el</strong>as.Finalmente, unha mostra da crecentepreocupación por integrar a PRL na xestióndas actividades deportivas, é a posta enmarcha, por parte do Cons<strong>el</strong>lo Superior deDesportes, do proxecto “Xestión de Riscosen Instalacións Deportivas”, levado a caboa través da FEMP e do prestixioso Institutode Biomecánica de Valencia (IBV).Figura 2. Postos con riscos ergonómicosCONTRIBUCIÓN DAS CAFD Á PRL.(NOVOS CAMPOS PARA AS CAFD)Sepromoveránestudosorientados áprevir lesiónsergonómicasDesde o punto de vista dasCAFD, a ergonomía suporía unimportante campo de estudoque ampliaría os horizontesda nosa Ciencia.A Ergonomía é o campodentro da Prevención deRiscos que se encarga de reduciros riscos derivados da r<strong>el</strong>ación dotraballador co posto de traballo.Entre os postos de traballo sometidosa riscos de carácter ergonómico atoparíamos:aqu<strong>el</strong>es nos que se manipulen cargas,con movementos repetitivos ouben aqu<strong>el</strong>es donde as posturassexan forzadas.Se cavilamos no anteriorveremos que facemos referenciaa case tódolos postosde traballo. O r<strong>el</strong>evante dendeo punto de vista das CAFD, eque nós podemos xogar un pap<strong>el</strong>moi importante <strong>para</strong> reducir estes riscosmediante a prescripción de ExercicioFísico tendo en conta as variables: posto detraballo, tempo de exposición a dito postoe tipo de esforzo muscular.Nun esceario ideal, se promoveríanestudos que sistematizaran os exerciciosorientados á prevención de lesións ergonómicas.Isto achegaranos á idea de acadarque unha parte da xornada laboral se adiquea exercicios deste tipo, dirixidos por unEducador Postural.Nesta liña, o Instituto Nacional deSeguridad e Hixiene xa propón na actulidaderecomendacións en forma de estiramentossinx<strong>el</strong>os <strong>para</strong> determinados postos,pero non propón exercicios de tonificaciónou de acondicionamento orgánico. Do29


TRIBUNA ABERTAPrevención de riscos laborais • Mario González RodríguezFigura 2. Campaña de sensibilizaciónen PRL na escolamesmo xeito, nalgunhas facultades deestudios r<strong>el</strong>acionados coa saúde xa comezana incluir asignaturas de Ergonomía aplicada1 .Outro apartado no que as nosasCiencias contribuirían á PRL atoparíase naconcienciación da importancia da labor preventivano traballo cotiá. Temos que noscontidos de Educación Física en Secundariase inclúe “a manipulación de cargas e apostura”. Estes contidos, tratados desde unmatiz preventivo, respostarían as demandasdos Gobernos Autonómicos 2 e Estatal r<strong>el</strong>ativasá concienciación dos alumnos entemas de prevención.Parte da formación que tódolos traballadoresdeben posuír en PRL <strong>para</strong> o seutraballo (r<strong>el</strong>ativa a Primeiros Auxilios,Emerxencias,…) podería ser impartida porlicenciados.Desde 1995 3 xa houbo varios Plans deEstudo e en ningún se tivo en conta estetema a pesares do anteriormente exposto.Creo que sería importante crear unha Mesade Discusión <strong>para</strong> a inclusión daPrevención de Riscos Laborais en asignaturasdos Plans de Estudos da nosaLicenciatura. A PRL aportará as nosasCiencias coñecementos técnicos interesantes<strong>para</strong> m<strong>el</strong>lorar seu recoñecementosocial.Por outra banda, este afondamentoabrirá novos campos de estudo e traballonas CAFD, a través das aportacións quefaría ao campo da Ergonomía ou na sensibilizaciónpreventiva.BibliografíaInstituto Nacional de Seguridad e Higieneen <strong>el</strong> trabajo. MTAS. www.insht.es1) P.E. Ergonomía Aplicada. Prof. Jordi Costa Pino. Dipl. Fisioterapia. Universitat A Manresa.2) Moitollo 2008. Plan de Sensibilización da prevención de riscos laborais na poboación escolar.3) 1995: ano de publicación da Lei 31/1995 de PRL30


Reportaxe Antonio Bores Cerezal • Licenciado en CC. de la Actividad Física y <strong>el</strong> Deporte. Segundo entrenador ypre<strong>para</strong>dor físico d<strong>el</strong> Lob<strong>el</strong>le F.S. Pre<strong>para</strong>dor físico de la S<strong>el</strong>ección Española Sub. 21 (antoniobores@hotmail.com)Marcos Mecías Calvo • Doctorando por la Universidad de Vigo, Licenciado en CC. de la Actividad Físicay <strong>el</strong> Deporte. Pre<strong>para</strong>dor Físico d<strong>el</strong> Sadega F.S. (markititi@hotmail.com)Los juegos en<strong>el</strong> entrenamiento deportivoPalabras chaveXogos, entrenamento deportivo,estratexiaResumoO mencionar a palabra xogo, rápidamentedebemos pensar nunha actividadeplacentera, agradable pero sendúbida alguna dotada de orde.Tradicionalmente entendeuse o xogocomo algo lúdico, sen contextualizaciónmais aló da recreación ou a educaciónfísica. Hoxe en día sábese deun medio útil e óptimo <strong>para</strong> o entrenamentocondicional, na toma dedecisión e na iniciación deportiva.Palabras claveJuegos, entrenamiento deportivo,estrategiaResumenAl mencionar la palabra juego, rápidamentedebemos pensar en una actividadplacentera, agradable pero sinduda alguna dotada de orden.Tradicionalmente se ha entendido <strong>el</strong>juego como algo lúdico, sin contextualizaciónmás allá de la recreación o laeducación física. Hoy en día se sabede un medio útil y óptimo <strong>para</strong> <strong>el</strong>entrenamiento condicional, la tomade decisiones y la iniciación deportiva.Key wordsGames, sports training,strategyAbstractBy mentioning the word game, wemust think quickly in a pleasant activity,but certainly pleasant equippedwith computers. Have traditionallybeen understood as something fungame without contextualizationbeyond recreation or physical education.Today we know of a usefuland optimal for conditional training,decision making and sports initiation.El juego se puede designar como unaacción libre, espontánea, desinteresadae intrascendente que, saliéndose de la vidahabitual, se efectúa en una limitación temporaly espacial conforme a determinadasreglas, establecidas o improvisadas, y cuyo<strong>el</strong>emento informativo es la tensión (JoséMaría Cagigal 1957).Al mencionar la palabra juego, rápidamentedebemos pensar en una actividadplacentera, agradable pero sin duda algunadotada de orden. El juego es <strong>el</strong> resultadode un acuerdo grupal; en este sentido, tendríamosque entender la actividad lúdicacomo un pacto establecido por los jugadoresde antemano, ya que al jugar, todostendrán que respetar las mismas limitaciones,las mismas prescripciones de actuación,es decir, las mismas reglas. Por <strong>el</strong>lo,hablar de juego, es hablar de orden, deorganización.En <strong>el</strong> ámbito d<strong>el</strong> Deporte empleamosjuegos de carácter corporal llamados“juegos motores”, entendiéndoloscomo una forma de actividad física organizada.Podremos utilizar actividades distintascon distinta complejidad y terminologíavariada, según la corriente de lacual emanen:Formas jugadas: paso intermedio entre <strong>el</strong>ejercicio y <strong>el</strong> juego. Acciones con componenteslúdicos de diversión, pero que al notener una estructura interna clara, un sistemade reglas establecido, no se puedenconsiderar juegos.Juegos simples: son los juegos de menororganización estructural.31


TRIBUNA ABERTALos juegos en <strong>el</strong> entrenamiento deportivo • Antonio Bores CerezalJuego deportivoJuegos populares tradicionales: son actividadeslúdicas, que ofrecen privilegiadasformas. Pueden tener una lógica internaigual o incluso superior a la de los deportes.Deportes: desde un punto de vista estructural,tiene los mismos <strong>el</strong>ementos constitutivosque <strong>el</strong> juego. Son una evoluciónde los juegos simples, que se hanido progresivamente codificandohasta alcanzar un niv<strong>el</strong>extraordinario de reglamentacióny de organización.<strong>Una</strong> de las múltiples orientacionesque se puede dar al juego,es utilizarlo como medio decalentamiento. La principal ventaja respectoal calentamiento tradicional es que, aparte de las funciones y objetivos atribuidosDeporte- Situación motriz - Situación motriz- Juego - Juego- Competición (pasatiempo) - Competición (rendimiento)- Reglas libres \ modificables - Reglas fijas \ no modificables- No institucionalizado - Institucionalizado• El deporte está dentro d<strong>el</strong> juego deportivo• El juego deportivo es la antesala d<strong>el</strong> deporte• El juego deportivo tiene connotaciones de juego aunque con características dedeporte• El juego engloba al juego deportivo y al deporteAprovechamosmás <strong>el</strong> tiempo<strong>para</strong> jugary lograr otrosobjetivosal calentamiento, se pueden trabajar otrascualidades o destrezas al mismo tiempo(toma de decisión, coordinación, agilidad,equilibrio, v<strong>el</strong>ocidad de reacción, etc.).Básicamente, tenemos dos posibilidadesde introducir <strong>el</strong> juego como parte d<strong>el</strong> calentamiento:a) Como parte específica d<strong>el</strong> calentamiento.Es decir, que previamente seha realizado una parte general de5-10 minutos (estiramientos,carrera continua, movilidadarticular).b) Como parte entera d<strong>el</strong>calentamiento. Podemos utilizarun solo juego, al que vamosrealizando modificaciones durantesu ejecución, <strong>para</strong> que no seamonótono y sea un calentamientoprogresivo. O podemos utilizar variosjuegos con la misma intención. Laventaja principal de esta fórmula esque aprovechamos más <strong>el</strong> tiempo<strong>para</strong> jugar y lograr otros objetivos aparte d<strong>el</strong> calentamiento corporal.Para que un juego se pueda utilizarcorrectamente como medio de calentamientoen un entrenamiento deportivo,éste debe cumplir cuatro condiciones principales,en especial cuando no se hace uncalentamiento general previo:1. Máxima participación. Evitar queestén <strong>para</strong>dos y reducir <strong>el</strong> tiempoentre intervenciones. Todos debenparticipar.2. Intensidad progresiva. Ir de menosa más intensidad. Evitar sprints yesfuerzos intensos prolongados, almenos, en <strong>el</strong> comienzo.3. Cierta r<strong>el</strong>ación con <strong>el</strong> trabajo posterior.4. Diversión.Los “juegos motores” son una formaorganizada de la actividad motriz, tantoreglada como espontánea. Tienen una evoluciónque va desde las formas más espontáneasa formas regladas y más especializadas,donde <strong>el</strong> deporte tiene un mayorpeso, en <strong>el</strong> cual los juegos pasan a serdeportes.Desde hace ya tres años, utilizamos en<strong>el</strong> Lob<strong>el</strong>le F.S. de Santiago, los juegos comoparte d<strong>el</strong> entrenamiento deportivo y táctico,siempre adaptándolos a las situacionesparecidas a las de la competición, quemuchas veces tienen más que ver con unjuego que con una tarea cíclica que nadase asemeja a lo que ocurre en una cancha.El medio más óptimo <strong>para</strong> la toma de decisiones,la iniciación deportiva y <strong>el</strong> entrenamientoespecífico es en muchos casos <strong>el</strong>juego, que a fin de cuentas es intrínseco alhombre y extrapolable significativamente aldeporte.Bibliografía• Bayer, C.(1992): La enseñanza de losjuegos deportivos colectivos, Barc<strong>el</strong>ona,Ed. Hispano Europea.• Cagigal, J.M. (1957): Hombres ydeporte. Madrid: Taurus.• Fusté Masuet, X. (2000): Juegos de iniciacióna los deportes colectivos.Barc<strong>el</strong>ona. Paidotribo32


NORMAS DE PUBLICACIÓNPara publicar no XORNAL DO PROFESIONAL DA ACT. FÍSICA E O DEPORTE.Admitiranse os artigos divulgativos queteñan r<strong>el</strong>ación con algún dos camposdo Licenciado en CC. Da ActividadeFísica e o Deporte, ben dende a divulgaciónou ben dende a investigación.A súa extensión non será superior astres páxinas a interliniado sencillo, enletra arial 12.Comité Científico disporá da discrecionalidadetécnica <strong>para</strong> determinar a súapublicación ou non, así como determinaras rectificacións e suxestións oportunas<strong>para</strong> a publicación final.Unha vez aceptado o artigo, o autor ougrupo de autores deberá enviar o textodefinitivo coas correccións oportunasno enderezo <strong>el</strong>ectrónico colef@colefgalicia.comOs aspectos técnicos do envío. Textoen formato Word, interliniado sencillo,letra arial 12. Os gráficos e imaxes enformato jpeg ou tif, con 300 puntos deresolución. As tablas, gráficos e imaxesnumeraránse no texto, e mandaransepor se<strong>para</strong>do na resolución indicada.O idioma preferiblemente será o galego,aínda que tamén se admitirán traballosen cast<strong>el</strong>án. Cada traballo deberápresentarse con as palabras chave eo resumo en galego, cast<strong>el</strong>án e inglés.Equipo Editorial, e o Comité Científicoexímen a súa responsabilidade na vericidadedos datos ou información aportadapolos autores. A función doComité Científico é a de avaliar técnicamenteo documento e realizar assuxestións oportunas, eo a función doEquipo Editorial, avaliará o interéstemático e o ámbito de aplicación. Éresponsabilidade do autor os datos,metodoloxías e conclusións dos textosque presente.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!