ekonomia

ekonomiaNjë qasje tjetër përzhvillimin e energjetikësnë KosovëAvni KURSHUMLIUDuke qenë njëri ndër ekspertët më tëvjetër për nga stazhi i pandërprerënë lëminë e energjetikës, duke parëgjendjen e vështirë sidomos pas luftës, i jamqas dhënies së kontributit përmes shkrimevenë revista e gazeta ditore, seminare si dheemisione televizive. Idetë e mia për zhvillimine energjetikës në Kosovë bazohen nëresurset e mëdha të rezervave të thëngjillitqë posedon Kosova, nevojën permanentepër furnizim të rregullt të konsumatorëvedhe industrisë me energji, në njërën anë dhenë anën tjetër gjendja e objekteve ekzistueseenergjetike të cilat për momentin janë nëeksploatim nga ana e KEK-ut. Por, kuptohet,vazhdimisht duke vënë në rend të parëmbrojtjen e ambientit.Gjatë ndërtimit të TC Kosova B1 e 2, paralelishtka qenë bërë projekti për ndërtimin e TCKosova B 3,4,5 me ngarkesë secila nga 600MWh e që në atë kohë quhej projekti i TCKosova e madhe. Kuptohet ndërtimi ka qenëparaparë në faza sipas nevojës për energji.Në të njëjtën kohë zhvillohej ideja për një TC2400 MWh, që atëherë quhej TC Kosova C eqë duhej të ndërtohej diku ne Lapna selo nedrejtim të Ferizajt. Kosova C ishte planifikuarsi një objekt që duhej të ndërtohej nga investimete huaja dhe me tërë prodhimin duhej tëdispononin investitorët. Të gjitha këto kanëqenë projekte të ish-federatës Jugosllave kumë së paku merrej parasysh interesi i popullsisësë Kosovës. Pas aktivizimit të blloqeveKosova B1 e B2 (viti 1984), veç sa kishte filluarkriza politike dhe ekonomike në ish-Jugosllavi, kështu që këto projekte kurrë nuke kanë marrë ngjyrën e gjelbër për fillim terealizimit.Pas luftës me ardhjen e UNMIK-ut çështja eenergjetikës në Kosovë ishte ekskluzivitet iShtyllës së Katërt ku nga ana e kosovarëvekryesisht kanë qenë të angazhuar përkthyesite anglishtes. Në AER ku për energjetikëgjithashtu kanë qenë të angazhuar“ekspertë” të huaj, siguroheshin donacionedhe bëheshin plane për investime nëenergjetikë të cilat kryesisht përkufizoheshinnë mirëmbajtjen e objekteve ekzistuese apoblerje të energjisë elektrike por pa ndonjëstrategji të mirëfilltë të zhvillimit. Në kompetencëtë këtyre ka qenë angazhimi i“ekspertëve” kryesisht të huaj të cilëtudhëhiqnin me KEK-un pa treguar asnjëinteres që kjo korporatë të ketë perspektivëzhvillimi.E konsideroj sidomos të dëmshëm për KEKunangazhimin e firmës Swed Power (prejvitit 2001) të cilët ishin të angazhuar si firmëkëshilluese por në të vërtetë plotësishtudhëhiqnin me KEK-un. Pasojat negative tëriorganizimit që ata realizuan në KEK as sote gjithë ditën nuk po mund të eliminohen.Ata ishin apriori kundër idesë për zhvillimine kapaciteteve të reja vetanake nëenergjetikë. Në këtë pikëpamje sidomos kaqene e ashpër një koordinatore dhe zëdhënësee firmës Swed Power (zonja BetyDewidson) e cila me shkrim na ndalonte(kuadrove vendore) që të komunikojmë megazetar. Së pari idenë për ndërtimin e B3-shitdhe si alternativë më e shpejtë për zbutjen eproblemeve me furnizim me energji, ndërtimine një termocentrali me gaz në afërsi tëHanit të Elezit, e kam paraqit në njëkëshillim për energjetikën që është mbajtë nështator të 2001 në sallën e KEK-ut. Meqë këtëkëshillim e udhëhiqte zonja Bety Dewidson(koordinatore e firmës Swed Power) ështërefuzuar ashpër nga ana e saj. Të njëjtinpropozim, disa dite më vonë, ia kam paraqituredhe Presidentit të ndjerë Rugova por aimë është përgjigjur se për momentin nukmund të bëjmë asgjë për shkak se energjetikaështë kompetencë e shtyllës së katërt.Në kuadër të fushatës parazgjedhore përzgjedhjet lokale në vitin 2001 në duelet televizivenë RTK dhe KTV gjithashtu i kamparaqitur këto ide. Atëherë kam theksuar seka rëndësi kapitale ndërtimi i largpërçuesit400 KV që do të lidhte Kosovën meShqipërinë. Atëherë, por edhe sot, po tëekzistonte ky largpërçues as Kosova dhe asShqipëria nuk do të ndjenin mungesën eenergjisë elektrike. Gjatë natës në Kosovëparaqiten teprica të mëdha të energjisë (përshkak të zvogëlimit të konsumit) kjo do tëkëmbehej me Shqipërinë dhe në atë kohëatje do të kursehej uji ne HE. Në situatën etanishme me largpërçuesin e 220 KV kjovështirë mund të realizohet nga ana eKosovës, për shkak të diferencës së tensionitnë vendin e kyçjes.Dhënien e kontratës për menaxhim të KEKutfirmës ESBI nga Irlanda e konsideroj tëdëmshme për KEK-un pasiqë rezultatet epunës së tyre kanë qenë tejet negative. Ataas që kanë dashur të bisedojnë për zhvillimine KEK-ut por me çdo kusht kanë dashurtë argumentojnë se këtu kinse nuk ka kuadroqë do të mund të udhëheqin me KEK-un.Gjer me ardhjen e ESBI-së, në KEK ka funksionuarekipi i zhvillimit, ekip të cilin ata eshkatërruan menjëherë. Dhe sot KEK-u ështënjë korporat që nuk ka ekip për zhvillim.E gjithë kjo shton dyshimin se më herëtështë përgatitur strategjia që Kosova të mosketë objekte energjetike. Pas luftës“ekspertët e jashtëm disa herë kanë theksuarse TC Kosova A duhet të mbyllet për shkakte vjetërsisë por pa propozuar ndonjë alternativëpër kompensimin e këtij prodhimi.Disa herë radhazi me shkrime në të përditshmete ndryshme kam kundërshtuar idenëpër ndërtimin e Kosovës C (tani Kosova e re),të cilën edhe tani e konsideroj si një projektmegaloman. Duke u bazuar edhe në një morikonsultimesh që janë ndërmarrë lidhur mekëtë projekt është i bazuar dyshimi se rreth“Prandaj mendoj se menjëherë duhet një qasje serioze për ndërtimin eTC B3-shit, kuptohet në bashkëpunim me Shqipërinë. Bashkëpunimii mirë viteve të fundit me KESH-in dëshmon se ky bashkëpunimduhet të thellohet akoma më tepër. Largpërçuesi 400 KV mundëson edheintegrimin e këtyre dy korporatave. Duke parë interesin e integrimeverajonale mendoj se me prioritet duhet t'i qasemi integrimeve brenda kombëtare.Kjo do të ishte me interes të madh ekonomik për të dy vendet.”këtij projekti ka shumë gjëra që nuk janë tëqarta. Duke u nisur nga pronari apobashkëpronarët, pjesëmarrja e Kosovës,mbrojtja e ambientit, furnizimi me ujë,rjeti shpërndarës, marrëdhëniet me KEK-un,perspektiva e KEK-ut, tregu i energjisë, lokacionii ndërtimit etj. Të gjitha këto kërkojnëdefinime të sakta para se të fillohet me realizimine këtij projekti. Në bazë të kësaj mund tëkonkludohet se as qeveria e kaluar nuk kaqenë fare më afër realizimit të këtij projekti.Strategjia e bazuar vetëm në investime tëhuaja nuk garanton edhe zgjidhje të problemittë furnizimit të konsumatorëve meenergji.Thjesht, ajo energji e prodhuar nëKosovë do t`i ofrohet tregut të lirë e dihenprincipet e këtij tregu – ai që paguan mëmirë edhe do ta këtë. Aq më e keqe ështëideja e mbylljes së menjëhershme të TC A.Tani këtë nuk e bëjnë as vendet më të pasurame resurse energjetike por i kanë hyrë seriozishtrevitalizimit të objekteve të vjetra. Përshkak të monopolit me energji e konsiderojtë rrezikshme idenë që investitorit të“Kosovës së Re” t’i jipet me koncesion edherevitalizimi i TC A dhe TC B.Është e pakuptimtë që pas 47 vjetëve traditënë prodhimin e energjisë nga linjiti ne të pajtohemise tani e tutje nuk do të prodhojmëmë por këtë do e bëjmë për një prodhues tëhuaj.Unë mendoj se propozimi i Qeverisë sëShqipërisë që në Kosovë të ndërtohet një TCme investime të përbashkëta është dashur tëpërkrahet pa rezervë aq më tepër kur uofruan 300 milion euro për fillimin e menjëhershëmtë punëve. Ky kishte me qenëblloku Kosova B3 prej 600 MWh. Ky bllok ikombinuar me blloqet tjera të KEK-ut dhe tëKESH-it do të mjaftonte që dy vendet t’iplotësojnë kërkesat për energji. Për TCKosova B3 ekzistojnë studimet e fizibilitetitsi dhe projektet e ndërtimit. Përparësi tjeratë mëdha në favor të B3-shit kishin me qenëinfrastruktura e gatshme nga B1 e B2,deponia dhe transporti i thëngjillit, përgatitjakimike e ujit (me një zgjerim të vogël) sidhe asetet tjera të KEK-ut. Si i tillë ndërtimi ikëtij objekti nuk do të kushtonte më shtrenjtëse 600 milion euro që për pjesën e KEKutkjo do të ishte më pak se vlera e borxhitte konsumatorëve.Projekti TC Kosova B3 duhet të parashohë tëgjitha zgjidhjet më moderne për një punë tëpastër për sa i përket ekologjisë. Me këtërast do të eliminohej paniku që ështëprezent te popullata përreth nga mundësia ekatastrofës ekologjike që do të shkaktontendërtimi i menjëhershëm i TC Kosova e Reme 2100 MWh .Meqenëse në TC Kosova B1 e B2 janëaplikuar zgjidhjet më moderne për udhëheqjene blloqeve, përgatitja e kuadrit manipuluespër mirëmbajtje të TC B3 nuk do tëparaqiste problem. Më vonë në bazë tënevojës dhe kuotës së lejuar për emetim tëCO2 – shit mund të vazhdohet suksesivishtme TC B4 e me radhë. Vazhdimi i mëtutjeshëmi diskutimeve për TC Kosova C apoe Re që po zgjasin me vite të tëra paraqethumbje të kohës që në energjetikë nukmund të kompensohet. Prandaj mendoj semenjëherë duhet një qasje serioze për ndërtimine TC B3-shit, kuptohet nëbashkëpunim me Shqipërinë. Bashkëpunimii mirë viteve të fundit me KESH-in dëshmonse ky bashkëpunim duhet të thellohetakoma më tepër. Largpërçuesi 400 KVmundëson edhe integrimin e këtyre dy korporatave.Duke parë interesin e integrimeverajonale mendoj se me prioritet duhet t’iqasemi integrimeve brenda kombëtare. Kjodo të ishte me interes të madh ekonomik përtë dy vendet. Me këtë rast përveç sigurimittë energjisë së mjaftueshme kjo do tëmundësonte që KEK-u të lirohej nga pagesashtesë (te cilën ia bëjmë Serbisë) për rregullimine frekuencës, sepse me HC e KESH-itkjo do realizohej edhe më lehtë.Vazhdon nga ballinaKOSOVA MBETET PA EKONOMIKjo bëhej me një plan të caktuar dhe quhejprivatizim. Për të zbatuar planin e privatizimitishin dizajnuar institucione të veçanta,Shtylla e katërt e UNMIK-ut qëudhëhiqej nga Bashkimi Evropian dhe nëninstitucionii saj Agjensioni Kosovar iMirëbesimit (AKM). Privatizimi bëhej nëemër të zhvillimit ekonomik të Kosovës; nëemër të “dekomunizimit” të saj, të kalimitnga ekonomia e centralizuar në ekonomi tëtregut të lirë. Privatizimi na u shit si mënyrëpër uljen e papunësisë dhe zbutjen e varfërisë.Por edhe si mënyrë e integrimit mebotën perëndimore aq të lakmuar nga ne.Por ç’i solli privatizimi Kosovës? Paratë eprivatizimit që janë para të punës sonëdyzet e ca vjeçare na u morën dhe u dërguannë banka jashtë Kosovës, sepse Serbiapretendon hise mbi to. Punëtorëve tëKosovës u mohohet 20%-shi i premtuar ngashitja e ndërmarrjeve ku ata kanë punuar.Shumica e këtyre punëtorëve sot janë tëpapunë, jetojnë në familje shumë anëtarëshenë varfëri ekstreme. Nidhmat sociale edhekur ekzistojnë keqpërdoren, shpërndahenme favore. Hapësirat e fabrikave ku dikurprodhohej sot janë kthyer në depo mallrash,ndërsa tokat bujqësore që janë shitur mecentë janë kthyer në troje ndërtimi.Ndërmarrjet e shitura sipas të ashtuquajturit“spin-off special” ku blerësi obligohej tëinvestonte shuma të caktuara dhe të punësontenumër të caktuar punëtorësh për njëperiudhë kohore, dështuan në masë tëmadhe në përmbushjen e obligimeve të tyre.Edhe ndërmarrjet e mëdha si “Ferronikeli”që kishin tregun e garantuar nuk i përmbushënato obligime duke mos u sjellurqytetarëve të Kosovës kurrfarë përfitimi.Privatizimi doli të jetë e kundërta e asaj qëishte premtuar. Në vend të zhvillimitekonomik ne vetëm sa u shpronësuam dhesot, për shkak se nuk jemi më pronarë tëkëtyre ndërmarrjeve shoqërore, jemi në situatëne pengut ku për mbijetesën tonë, përhumbjen apo ruajtjen e vendit tonë të punësvendos një grup i vogël njerëzish në qeveridhe biznese.Tash të njëjtit njerëz (si Ahmet Shala bashkëme konsulentët e tij nga USAID-i), në tënjëjtën mënyrë, me të njëjtat procedura që ishitën ndërmarrjet shoqërore duan t’i shesinedhe ndërmarrjet publike, KEK-un, PTK-në,Aeroportin dhe Trepçën. Të njëjtit, nukduan vetëm ta ndërtojnë Kosovën C, porduan që kompanisë fituese t’ia falinqymyrin e të gjitha asetet e KEK-ut duke nabërë neve blerës të qymyrit tonë. Politikanëte korruptuar të Kosovës (të cilët motivohenvetëm nga maksimizimi i përfitimeve të tyrepersonale) po inkurajohen nga ekipet e“ekspertëve” ndërkombtarë (të cilët motivohennga interesa të kompanive të vendeveprej nga vijnë) që të shesin tërë pasurinë embetur të Kosovës. Këto kompani publikejanë baza mbi të cilën mund të zhvillohetekonomikisht Kosova. Posta e telekomi,aeroporti dhe energjia mund të sjellin njëzhvillim të fuqishëm ekonomik nëse mbahennë pronësi të vendit, e sidomos nësemenaxhimi i tyre nuk e ka për qëllimshkatërrimin por zhvillimin e tyreekonomik. Me privatizimin e ndërmarrjeveshoqërore dhe tash me privatizimin e paraparëtë kompanive publike Kosova rrezikontë mbetet pa ekonomi. Me shitjen e tërëpronës publike, qytetarët e Kosovës do tëjenë të papronë në vendin e tyre. Me marrëveshjete tregtisë së lirë si CEFTA ne ekemi hapur tregun tonë për prodhuesit ejashtëm duke e pamundësuar kështu zhvillimine prodhimit vendor. Bujqësia përveçqë nuk mund të zhvillohet për shkak tëkëtyre marrëveshjeve, edhe ndihmat që imerr prej qeverisë janë të papërfillshme. Mekëso ideologjie që njeriun ia nënshtrontregut, që çdo gjë ka një çmim, Kosovas’do të ketë ekonomi fare. Dhepa ekonomi nuk mund tëketë shtet!faqe 2

Kosova e Re (C)ekonomiaKu është interesi kombëtar në këtë projekt?Luan SHLLAKUNdërtimi i termocentralit Kosova C,është padyshim projekti më imadh kosovar, me të cilin synohettë ngritët dukshëm potenciali ynëekonomik në të ardhmen. Po ashtu,Kosova C do të duhej në të njëjtën kohë taeliminonte krizën më të madhe zhvillimoretë pas luftës - krizën energjetike.Ky projekt tashmë pothuaj 8 vjet është nëteh të veprimit jo vetëm të faktorit vendorpor edhe atij të jashtëm. Janë bërë shumëstudime, të cilat kanë sjellë shumë njohuritë reja për aspekte të ndryshme, që këtëinvestim, e bëjnë të jetë aq shumë tëdëshiruar dhe në të njëjtën kohë edhe tëurryer në një pjesë të popullatës.Nuk ka dyshim se projekti Kosova C dota avancojë pozitën e përgjithshme tëekonomisë kosovare, dhe posaçërishtenergjetikës. Deri më sot furnizimi i pamjaftueshëmme energji elektrike e ka krijuarnjë grykë të ngushtë në procesetzhvillimore në vend. Është menduar se,me potencialin minerar që Kosova ka sot,dhe me ndihmën e pakursyer financiare tëdonatorëve të jashtëm, të cilët shpenzuannë këtë sektor më shumë se 1 miliardëeuro, pas luftës, do të jetë fare e lehtë tëzgjidhet ky problem. Mirëpo, edhe 10 vjetkrizë energjetike, e cila seriozisht e karrezikuar zhvillimin e vendit në këtë periudhë,ishin të pamjaftueshme për të gjeturzgjidhje.Pa u futur ne histori të këtij problemi, sotshihen qartë 3 momente shqetësuese përperspektivën e këtij projekti: (1) Skenarëte ndërtimit të këtij TC, të ofruar deri tash,sjellin shumë konflikte, në radhë të parëmjedisore, sociale, demografike, si dhekonflikte makroekonomike nëtrekëndëshin energjetike – bujqësi –ekonomi ujore. (2) skenarët e prezantuardhe të përfolur (akoma ka shumë fshehtësinë veprime të atyre që “kujdesen”për këtë projekt), rrezikojnë të krijojnëmonopol të një kompanie të jashtme, qës’do t’i sjellë asgjë të mirë dhe me leverdiekonomisë kosovare, dhe (3) interesi madhorë,kombëtarë i këtij projekti, që Kosovatë del me përfitime sa më të mëdha,mund të zbehet dukshëm nga skenarët qëpropozohen nga agjencitë që e ndihmojnërealizimin e këtij projekti: BB, USAID dhenjë pjesë e qeverisë kosovare, që nukështë duke i parë këto rreziqe.Le t’i elaborojmë këto tri rreziqe më mirë!E para: Vlerësimi i Ndikimit ne Mjedisdhe Social është një dokument që Forumi2015 kërkoi të bëhet para se të merretvendimi për Kosovën e Re, në prill 2007.Banka Botërore u pajtua me këtë vërejtjedhe kërkesë, dhe e zgjodhi ekipin ejashtëm, një kompani italiane, që të punojënë hartimin e këtij dokumenti shumë tërëndësishëm. Ky dokument, u prezantuanë pranverë të 2008-tës, dhe, edhe psenuk ishte i ndonjë cilësie të duhur, sollikonkluzione të qarta për sa i përket cilësisësë mjedisit, para dhe pas ndërtimit tëKosova e Re, situatës me ujëra etj. Çkathuhet në këtë raport, dhe si duhet kuptuarai? Në konkluzione të këtij raportithuhen të gjitha ato që ne i thamë mëparë: “se mjedisi aktual është i prekurthellë nga aktivitetet minerare”; “se cilësiae ajrit është shumë e dobët për shkak tëemetimeve nga Kosova A dhe B”; “sefurnizimi me ujë është potencialisht faktorkufizues për zhvillimin e projektit”; “se“cilësia e tokës dhe ujërave ka pësuarshumë nga depozitimi i hirit dhe mbeturinave”;etj. Kështu, shprehimisht shkruannë konkluzat e Vlerësimit. Çfarë përfundimiduhet marrë pas këtyre konkluzave tëargumentuara me shumë të dhëna që përbënky studim?Nëse i lexoni drejtë konkluzionet e këtijstudimi, do të shihni qartë se nuk kahapësirë për të qenë komod me ndërtimine kapaciteteve të mëdha, prej 2100 MW,në Kastriot, sepse niveli i ndotjes dhezërja e tokave është shumë e lartë, dheçdo kapacitet i ri do ta përkeqësojë dukshëmgjendjen. Por, duke u nisur nganevoja e madhe që kemi për energji elektrike,duhet patjetër të marrim një vendimkompromisi, për një “Kosova e Re” që dotë kishte sjellë mjaftë energji, përfitimemeritore për ekonominë kosovare, dhendotje që mund të përballohet më lehtë.E dyta: ndërtimi i Kosova e Re, është njëndërmarrje shumë komplekse, sigurishtprojekti më i madh dhe më i ndërlikuarqë Kosova mund ta ketë jo vetëm në këtëmoment por edhe në shumë dekada tëardhshme. Dhe këtu nuk jam duke eadresuar kompleksicitetin teknikoteknologjik,apo demografik dhe social,ose edhe atë të konflikteve makroekonomikeqë ky projekt sjell, por e kamfjalën për marrjen e vendimeve meritore,pra vendimeve më të qëlluara që Kosovësdo t’i sjellin maksimumin e përfitimevefinanciare dhe minimumin e mundshëmtë ndikimeve negative, të përmendura mëlartë. Thjeshtë, jemi në fazën më të rëndësishme,dhe më të ndjeshme në të njëjtinmoment – fazën kur qeveria e Kosovës dotë duhet të vendos se cili është Skenari indërtimit të kësaj termocentrale, dhe çkana sjell ai skenar. Një luftë e ashpër tashmëka filluar në mes të atyre që përfaqësojnëinteresa të ndryshme, në këtë projekt.Mendimet janë të ndara, kemiopsione shumë “kosovare” që luftojnë përskenarin më të favorshëm për Kosovën,dhe këtu shoh shumë organizata dhe individëtë shoqërisë civile, por e shoh edhe“Të luftosh sot për interesinkombëtar të Kosovës në projektinKosova e Re, do të thotë tëluftosh për t'i siguruar asaj dhjetëramiliardë euro, të cilat shumë lehtëmund të shndërrohen në pazare medisa zero më pak, për ne.”një pjesë të vogël të qeverisë duke luftuarpër këto interesa. Në anën tjetër shohshumë qeveritarë të tjerë, me dhe pashumë kompetenca të përzihen në këtëprojekt, por shoh edhe agjenci të jashtmetë cilat, çuditërisht, pasi që ndihmuanshumë dhe investuan po ashtu shumëedhe në zhvillimin e këtij projekti, mendojnëse duhet vetëm Ata të vendosinedhe për skenarin/modalitetet e ndërtimit:se kush, si, kur dhe sa do të investojënë këtë projekt, dhe se cili do të jetë përfitimiynë nga ky investim madhorë! Megjithë respektin që duhet ta kemi për këtoorganizata të fuqishme, do të duhej që nëkëtë moment jetik për ne, të shkëputeminga tutelet e tyre, dhe të vendosim Vetëse çka duam dhe si e duam këtë investim.Është investim i cili më shumë do t’i afektojëfëmijët tanë se sa ne, që tashmë jemimësuar të jetojmë me pak, me shumë pakbile, ama, kjo nuk është ajo që do të dëshironimta ndërtojmë për fëmijët tanë.E treta: të luftohet për një pozicion sa mëtë fortë dhe strategjik, në ndarjen eardhshme të pronësisë mbi minierën eSibofcit, termocentralet Kosova A, B dheKosova e Re, me investuesin e jashtëmprivat (njëra nga 4 kompanitë e përzgjedhura),është në të vërtet e tëra që duhetbërë nga ana e qeverisë sonë në këtomomente vendimtare. Pra, qeveria do tëduhej të mbajë pronësi maksimale, brendaskenarëve të mundshme dhe logjike, mbiminierën e Sibofcit, si pozicion strategjik irëndësishëm për zhvillimet e mundshmemë vonë, si dhe mbi termocentralet, sidomosate Kosova e Re. Nëse ne nuk mbajmëpronësi dominante mbi minierën eSibofcit, dhe bashkëpronësi të rëndësishme,në TC Kosova e Re, atëherëmund ta quajmë skenarë të dështuar përKosovën, cilëndo ndarje tjetër të pronësisë,sepse siç mund të argumentohetlehtë, Kosova nuk do të përfitonte asgjënga ky investim “shekullorë” me të cilinaq shumë mburreshin të gjitha partitë qëishin në qeveri deri tash. Mirëpo ështëkjo qeveri që i takoi përfundimisht tarealizojë këtë investim, në të mirë të qytetarëvetë saj, dhe është kjo qeveri ajo qëduhet të mendohet mirë para se ta “pres”pazarin. Sepse pazari ka filluar të bëhetpaksa i ndyrë, tipik për “aksham pazaret”ku shitësi dhe blerësi mundohen që nëterr të përfitojnë nga ngutja e njërit (kosovarëvenë këtë rast që mezi presin të dalinnë dritë) dhe interesave të tjetrit (nuk duat’iu jap emër, sepse janë më shumë se një),të cilët duan të përfitojnënga fakti se jemi nëterr dhe duhet bërëshpejt pazar – kur nes’po na pritet ma, dhekur çmimi është shumëi ulët (lexo: përfitimettona nga ky investim).Lufta për Sibofcin tashmëka filluar – vrojtuesite kujdesshëm mundtë shohin shumë lëvizjenë këtë drejtim tëpalëve që mbajnë pozicionetë ndryshme, osemë mirë të themi tëpalëve që kanë interesatë ndryshme. Kush efiton Sibofcin, e fitoiluftën. E luftën e kafituar ai që do t’ia arrijëtë mbajë sa më shumëpronësi mbi, Sibofcindhe mbi TC Kosova eRe. USAID dhe BBthonë se luftën duhetta fitojë investitori ijashtëm, të cilit duhetdhënë të gjitha:Sibofcin dhe Kosovën eRe, sepse “ne nuk jeminë gjendje t’i menaxhojmësi duhet këtonjësi”, dhe se “ne nukkemi mjete financiarepër t’u përballë mekëtë”. Disa qeveritarëtanë mendojnëndryshe: ata thonë se ne pa problem do tëmund të mbanim pronësi mbi minierën eSibofcit, si dhe ta menaxhojmë plotësishtapo pjesërisht. Poashtu ata thonë se nemund dhe duhet të jemi bashkëpronarëedhe të TC Kosova e Re, deri në njëpërqindje të lartë. Ama, jo 100% të kalohetnë duar të investitorit privat të jashtëm, sina thuhet, na sugjerohet dhe, besa, edhena urdhërohet nga pak. Diferenca në mestë këtyre dy opsioneve është dhjeta miliardaeuro, që do të shkonin në llogari tëinvestitorit të jashtëm apo në llogari tëKosovës. Është fjala për 40 vjet pune tëtermocentraleve që do të ndërtohen dheminierës së Sibofcit që do t’i shter ato 1miliard tonë linjit që mban në vete, tëcilat, kur marrim parasysh mungesën eenergjisë me të cilën ballafaqohet sot etërë Europa, dhe posaçërisht Ballkani, ebëjnë këtë biznes shumë profitabil.Të luftosh sot për interesin kombëtar tëKosovës në projektin Kosova e Re, do tëthotë të luftosh për t’i siguruar asajdhjetëra miliardë euro, të cilat shumëlehtë mund të shndërrohen nëpazare me disa zero më pak,për ne.faqe 3

Varësia nga shikimi jashtëekonomiaKur botën e kaploi kriza financiare, mes shumë artikujve të shkruar në gazetat e Kosovës, kishte edhe mjaft të atillë që i shikonin mesy të veçantë shtetet që janë zotuar për donacione për Kosovën. Tash pas krizës, pyeste publiku, a do të na i japin paratë që na i kanëzotuar?Visar YMERIKosova vlon nga anomalitë. Varfërinë ekemi 45% (me atë të skajshme në 18%),ndërkohë që njihemi si vend me pasuri tëpërqendruar dhe të shumtë nëntokësore(supozohet se vlera e përgjithshme e linjitite përkthyer në rrymë elektrike është diku70 miliardë euro, ndërsa kombinati Trepçavazhdon ta ketë nën tokë një shumë marramendësetë parave). Madje nuk kemi asrrymë elektrike. Papunësinë (zyrtare) ekemi 46%, ndërkohë që afërsisht 450 milionëeuro nga fondi i privatizimit nukfuten në sistemin ekonomiko-monetar tëvendit për zhvillim. I kemi diku 350 mijëhektarë tokë pune e importojmë miell egrurë, speca e domate, tranguj e qepë. NëKosovë gjatë vitit 2008 kanë qenë gjithsej466 mijë nxënës në sistemin arsimor (në tëgjitha nivelet), të cilët e vijonin mësimin nëkushte absolutisht të padenja, nëpër klasëtë vogla me nga 30-35 nxënës, nëpër shkollapa kulm dhe nganjëherë pa nxemje,nëpër shkolla me mungesë bankash. Këtanxënës mësohen nga gjithsej 24 mijëmësimdhënës të paguar keq (rrogë mesatareprej 190 eurosh, që nëse janë e ardhurae vetme në një familje gjashtanëtarëshe,është familje që jeton në varfëri), rrjedhimishttë pamotivuar dhe të dërrmuar(për shkak se kështu janë duke jetuar qëprej vitit 1990). Mirëpo Qeveria e ka ndërmendt’i investojë 80 milionë euro të PTKsënë fibra optikë për këto shkolla dhe përkëta nxënës e mësimdhënës. Kosova do taprodhonte vetë bukën e gojës me vetëm 30milionë euro subvencionim bujqësie në vit,përderisa ne pjesën më të madhe të grurit/miellite importojmë. Këtu ndahen ngabuxheti 360 mijë euro për t’ua paguarqiranë 1,564 familjeve të zhvendosuradhunshëm nga pjesa veriore e Mitrovicësnga strukturat paralele të Serbisë (shumëkjo që, sipas Institutit GAP, do të mjaftojëpër një qira modeste për vetëm 300 familje),ndërkohë që ndahen dhe shpenzohen15 mijë euro për kremten e përvjetorit tëpavarësisë, në të cilën kemi dëgjuar fjalimetë politikanëve, kemi parë fëmijët eshkollave fillore të veshur me pelerina ngamateriali plastik me flamurin e Ahtisaari-t(dhe Tina Kaidanow-it) në mes, si dhe ekemi dëgjuar Filharmoninë e Kosovës dhekoncertin në qendër të Prishtinës.Raportet më të mira ekonomike dhetregtare i kemi pikërisht me vendet që nukna kanë njohur, apo me vendet që kanëhistorik të bujshëm të shtypjes, përndjekjesdhe gjenocidit ndaj shqiptarëve. Prejvendeve që eksportojnë në Kosovë, e dytanë listë është Maqedonia (shqiptarët atjejanë ende skajshmërisht të diskriminuardhe të përndjekur); e përcjellur nga Serbia(a do kjo koment?!); me Greqinë në vendine pestë në listë (edhe sot e kësaj dite Greqianuk e pranon gjenocidin e kryer ndajshqiptarëve në Çamëri dhe pretendon taokupojë pjesën jugore të Shqipërisë, duke equajtur atë tokë greke; dhe Kosovën e konsideronsi pjesë të Serbisë), ndërkohë që njënumër të konsiderueshëm të kontratave tëmajme janë duke i fituar firmat e Izraelit(as ky nuk na ka njohur dhe as që flet përnjë gjë të tillë). Për më tepër, me përjashtimtë Maqedonisë, Kosova nuk eksporton farenë këto vende (për mars të vitit 2009eksporti në Greqi ka qenë 0.3%, ndërkohëqë në Serbi 0.4%).Por anomalia më e madhe, që reflektonnjëkohësisht aspektin më të dëmshëm tëmendësisë politike në Kosovë, janë paratë:1 miliardë e 150 milionë euro (500 milionëtë buxhetit + 450 milionë të privatizimit +200 milionë euro profit i PTK-së) tëKosovës mbahen në depozita bankarebrenda dhe jashtë tregut të Kosovës,ndërkohë që politikanët ekzaltohen jashtëçfarëdo kuptimi për 1 miliardë e 200 milionëeuro të zotuara në konferencën edonatorëve. Nuk i shfrytëzojnë paratë që ikanë, dhe përulen para atyre që u kanëthënë se do t’ua japin ca.Paratë që i ka Kosova në të gatshme janëpara që do të mund të orientoheshin nëzhvillimin ekonomik të vendit. Dikushmund të thotë se nuk janë kushedi se çfarëparash. Janë 1 miliardë e 150 milionë eurosado shumë a pak të jenë këto. Natyrishtqë nuk duhet pretenduar se po të futeshinkëto para menjëherë në investime nëKosovë (në cilindo sektor), Kosova tërësishtdo të shndërrohej në kopsht me lule.Apo se do ta zgjidhnim skamjen me shkopmagjik. Mirëpo është më e e paqëndrueshmetë thuhet se ato nuk do të kishinasnjë ndikim. Për shkak se paraja e gjeneronparanë. Investimet kanë kthime, qofshinato afatshkurta apo afatgjata, dhe qëtë dyja janë të nevojshme në Kosovë. Tajapim një shembull të thjeshtë: po tëinvestoheshin një pjesë e këtyre parave nëbujqësi, në formën e subvencioneve apokredive pa kamatë për bujqit. Kjo do t’inxiste bujqit të prodhojnë produkte bujqësore.Këto produkte bujqësore do tëshiteshin në tregun e Kosovës (të ndihmuarme politika mbrojtëse), çmimi i tëcilave do të mund të kushtëzohej ngaQeveria (meqenëse ajo ka investuar aty).Konsumatorët do të ishin të kënaqur përshkak se do të blenin produkte të freskëtadhe me çmim të volitshëm. Bujqit do tëishin të kënaqur për shkak se do të përfitoninnga puna e tyre. Buxheti i Kosovësdo të ishte i kënaqur për shkak se do tëvilte tatime nga bujqit. Këto tatime do t’iakthenin paratë e investuara qeverisë(natyrisht jo të gjitha dhe jo menjëherë,mirëpo do të ktheheshin). Ndërkohë qëbujqësia do të punësonte njerëz shtesë, dhekëta do të paguanin tatim në të ardhura.Prapë buxhetit të shtetit do t’i shtoheshintë hyrat. Ta zëmë se jemi duke synuar tjeragjëra, industri në vend të bujqësisë.Atëherë këto para do të mund të investoheshinnë prodhim të energjisë elektrike.Çmimi i ndërtimit të kapaciteteve për njëMWh është përafërsisht 1 milion euro. Prame këto para do të mund të ndërtonimkapacitete për 1000 MWh (gjysma eKosovës së Re për të cilën po na thonë sedoemos duhet të jetë kompani private përshkak se Kosova nuk ka para për ta ndërtuaratë!). Energjia elektrike është bazë përindustrinë. E atë aktualisht nuk e kemi.Nëse jo këtu, atëherë në revitalizim tëTrepçës nga e cila do të mund të krijonimpërfitime të mëdha (shitje të prodhimevetë metaleve, minatorë në punë, etj.). Nëperiudha të ndryshme Trepça ka qenëeksportuesi më i madh në Jugosllavi.Atëherë pak ia kemi parë hairin meqenësepërfitimet i vilte okupatori. Edhe atëherëparatë tona mbaheshin jashtë Kosovës.Sikur tash.Po pse të mos e bëjmë këtë me donacione,do të mund të thuhej. A nuk është më mirëqë dikush tjetër të na i paguajë shpenzimet?Jo sepse paratë e huaja shkaktojnëvarësi. Kjo është pikërisht paradigma epolitikës së sotme në Kosovë, e cila mundtë përmblidhet në këtë fjali: të tjerët do t’ikryejnë punët tona. Mirëpo kjo fjali, mëshumë se sa për të tjerët, flet për ne. Fletpër varësinë tonë nga të tjerët, e jo përdashamirësinë e të tjerëve ndaj nesh.Shtetet, mike apo armike qofshin ato, ebazojnë këtë miqësi apo armiqësi në interesa.Ato të ndihmojnë (vetëm) deri në atëmasë sa u levërdisë edhe atyre. Dhe këtëndihmë duhet shpaguar. Jo të gjitha janëdonacione, por ka në atë mes edhe kredi.Donacionet që janë zotuar për Kosovën dotë shpenzohen vetëm në ato projekte me tëcilat pajtohet edhe donatori. Kjo ështëshkalla e parë e varësisë. Pra Kosova nukdo të jetë e lirë të vendos se ku do të shkojnëato. Banka Botërore dhe USAID të dyjajanë donatorë në projektin e ngritjes sëkapaciteteve energjetike në Kosovë (kryesishttë interesuara për Kosovën e Re). Tëdyja këto janë në luftë të vazhdueshme sesi do të duhej të shkohet përpara me projektin.Qeveria e Kosovës është spektatornë këtë luftë. Ajo po pret që ta kuptojë secilën rrugë duhen ta miratojë, dhe ta shesësi vendim të saj. Jo të gjitha projektet që dotë financohen nga donacionet kanë levërdiekonomike për Kosovën. Madje disa projekteqë do të ndihmohen nga donatorëtjanë absolutisht të dëmshme për Kosovën(p.sh. decentralizimi). Me paratë tona nedo të zgjedhnim ku dhe sa do të investonim(kur them ne nënkuptoj Kosovënsovrane pa misione sunduese dhe me qeverisjevendore). Ne do t’i përcaktonimnevojat tona dhe do t’i financonim ato (tazëmë, sikur shembujt më lart, e ndoshta kaedhe mundësi shumë më të levërdishme tëcilat nuk janë përmendur).Kur botën e kaploi kriza financiare, messhumë artikujve të shkruar në gazetat eKosovës, kishte edhe mjaft të atillë që ishikonin me sy të veçantë shtetet që janëzotuar për donacione për Kosovën. Tashpas krizës, pyeste publiku, a do të na ijapin paratë që na i kanë zotuar? Kjo na edërgonte shikimin jashtë. Si i kanë punëtfinanciarisht këto shtete se na mori lumi.Për një moment e harronim gjendjen tonëtë padurueshme ekonomike dhe brengoseshimpër Gjermaninë. Dhe na interesonteqë atje të bëhej mirë, se pastaj (vetëm)kështu mund të shpresonim të bëhej mirëpër ne. Për një moment ishim të gatshëmt’ua jepnim paratë tona atyre që të dalinnga kriza (natyrisht të vetëdijshëm që atonuk do të çojnë shumë peshë), në mënyrëqë ata pastaj të na i kthejnë si donacion dhetë na ndihmojnë. Ndërkohë që tërë kohën ikishim paratë tona në banka. Barkun ekishim të zbrazur dhe shikonim jashtë,duke vajtuar sofrën në varfërim të tëtjerëve. Thua anomali? Paj kjo, fatkeqësisht,na është shndërruar në normalitet.(Vazhdon nga faqe 4)ish-ministrit të energjetikës,Et’hem Çekut, i cili kishte bërë njëplan për mbylljen e KEK-ut sikryetar bordi i kësaj kompanie nëndërkohë që i printe Komitetitpër ndërtimin e termocentralitKosova C, projekt ky për interesatërësisht private të kompanive tëhuaja.Rasti i PTK-së mund të shërbejë sinjë rast shkollor për të studiuarproblemet me proceset e tenderëvetë rëndësishëm publik.Tenderi për operatorin e dytë tëtelefonisë mobile i organizuar nëvitin 2007 ishte shumë më i korruptuarsesa rasti i tre vjetëve mëherët, kur pas ankesave të bizneseveamerikane Qeveria e atëhershmee udhëhequr nga BajramRexhepi anuloi tenderin.Organizuar nga e njëjta përbërje eART-së që dështoi për të parënherë tenderin, e bërë në një formëshumëfish më të korruptuar, më2007, një konzorcium u detyrua tëtërhiqet për t’ia lëshuar vendinnjë konzorciumi brenda së cilitishte kompania amerikaneAlbright Group. Sot Kosova ështënë prag të privatizimeve në sektorinenergjetik, sektor ky dukshëmi ndikuar nga BearingPoint, një grup ekspertësh që përpublikun është tepër pak i njohur.Në një punëtori ku u sollën tokkryeministri, ministri iekonomisë dhe ministrja eenergjetikës, punëtori kjo e hapurnga ambasadorja Tina Kaidanov,një ekspert i këtij grupi thjeshtdhe haptas tha se Kosova nukduhet të presë që të marrë çmimete rajonit për privatizimin e kompanivepublike. Këtij konstatimiqë paragjykon vlerën e pasurisëpublike kosovare iu përgjigj ilumtur ministri i ekonomisë mefjalët “ne kemi nevojë për njëpartner strategjik” edhe pse edinte ose jo projektet që po përgatitennë fushën e energjetikëssiç është ai i termocentraleve tëreja nuk përfshijnë pjesmarrjenpublike duke bërë kështu qëpraktikisht të mos ketë fare partneritet.Natyrisht, në këtë aspekt nukmund të fajësohet as BearingPoint, por as kompanitë private,të cilat thjesht veprojnë qoftëedhe në mënyrë të egër për tëmbrojtur interesin e kompaniveqë vijnë nga vendi shtetas të sëcilit janë. Problemi qëndron nëatë se udhëheqësit politik kosovarndihen krejtësisht tëpafuqishëm për të vepruarkundër inisiativave të tillazhvatëse dhe një pjesë e kësajpafuqie buron pikërisht ngamosnjohja e problemeve. Në njëtakim me një zyrtar të lart kosovarkur Organizata ÇOHU! kapyetur pse është kaq i ngutshëmprivatizimi i kompanive fitimprurëse(nëse llogaritet realishtedhe KEK-u përkundër demonizimitështë fitimprurës), ky zyrtartha se “të huajt po na quajnëkomunista nëse kundërshtojmëprivatizimin”. Vetëm një kërkim ithjesht në internet do t’iumjaftonte zyrtarëve të lart që tëkuptojnë se nuk është quajturkomuniste për shembullSllovenia, e cila as sot e kësaj dite,si anëtare e BE-së nuk ka privatizuardisa sektorë me rëndësistrategjike për shtetin.Aktualisht Kosova është në pragtë vendimeve në ekonomi që do tëkenë pasoja ose rezultate përdekada me radhë. Nëse në krye tëkëtyre proceseve vendosen njerëztë paaftë dhe të paintegritet,Kosova rrezikon të shndërrohetnë një vend që do t’i ngjajë shumënjë kolonie që nuk ka kufizime nëeksploatim. Kjo nuk mund të lejohettë ndodhë në emër të kurrfarideali a miqësie duke qenë se nësevazhdohen këto praktika Kosovarrezikon të ngelet një vend paekononomi. Kosova duhet tëinsistojë në mosprivatizimin ekompanive prej të cilave ka përfitime.Ato që më të vërtet mundtë shtojnë vlerën me privatiziminduhet të vlerësohenn realisht dhejo thjesht të jenë vetëmpre e politikës sëkorruptuar.faqe 5

ekonomiaPËRPARA DREJT FEUDALIZMIT“Kosova ka nevojë për kalimin prej qytetarit të reduktuar në individ që ka pronë, tek qytetari në shoqëri që ka shërbime të mira publike. Ngaqytetari të cilit ia kanë mbjellur në kokë që të drejtat t’i perceptojë si mbrojtje prej nacionalizimit të pronës që mund ta bëjë shteti, tek qytetarii cili i sheh të drejtat e tij si mbrojtje të obligueshme që duhet t’ia ofrojë shteti. Pra, nga shteti që i jep prioritet mbrojtjes së pronës meçdo kusht, te shteti që siguron të drejtën e punës dhe minimumin e mirëqenies për qytetarët. Për këtë qëllim, para së gjithash, lypet ndërrim iparadigmës: nga ekonomizimi i politikës - te politizimi i ekonomisë.”Albin KURTIMiti më i ri i kapitalizmit - ai i tëqenit të tij i globalizuar - ka pasurshumë sukses në Kosovë. Ngaizolimi i gjatë dhe i dhunshëm,qytetarët e Kosovës e dëshironindëshpërueshëm bërjen e tyrepjesë të botës. Globalizimi upërfytyrua si neutralitet botërorgjithëpërfshirës, duke ushpërfillur fakti se ai ka hierarki,dhe se integrimi në kapitalizminglobal bëhet nga poshtë.Meqenëse Kosova ishte tërësisht evarur nga UNMIK-u, qytetarët esaj nuk u integruan në globalizëmsi shtet, por më parë si individë.Ata nuk u lejuan të shkojnë nëbotë (përveçse si refugjatë),ndërkaq bota erdhi tek ata (sisundimtare). Ishte shumë evështirë për vendasit të dilnin ngaKosova si njerëz ose mallra, porseishte fare e lehtë për të tjerët që tëhyjnë në Kosovë, qoftë si njerëzapo si mallra. Politika fiskaleprivilegjonte tregtarët e huaj dheshtypte prodhuesit e paktëvendas. Produktet finale tëSerbisë nuk paguanin 10% taksëdoganore kur hynin në Kosovëpër dallim prej lëndës së parë kurajo importohej nga ndërmarrësitkosovarë. Deficiti ijashtëzakonshëm tregtar dheinvestimet e pakta direkte, dheatë kryesisht në sektorin bankar,vazhdojnë të jenë tiparetdominuese edhe të Kosovës sëpavarur.Të gjithë e dimë se ShBA-ja, BE-jadhe shtetet e fuqishme apoperandoritë e tjera e mbështesinme ngulm bujqësinë e tyrevendore, por tek ne ato nuk ekanë lejuar këtë gjë. Në vend se tëmbrohet prodhimi vendor, nakanë thënë që duhet tëorientohemi në eksport. Të tillëvazhdojmë ta kemi politikënfiskale edhe sot e kësaj dite.Liberalizimi gjithsesi ndodhi paraprivatizimit. Dhe, liberalizëmvetëm në njërën kahje, natyrisht.Kreditë bankare që iu ofruannjerëzve (edhe në Kosovë, anipseme kamata të larta) kishinsynimin e tyre tradicional qëmbiprodhimi i vendeve tëzhvilluara të zbutet membikonsum (edhe në Kosovë,anipse nuk jemi akoma as vendnë zhvillim).Privatizimi gjithsesi nuk ka qenë idrejtuar vetëm tek ndërmarrjetjoeficiente, por tek të gjithandërmarrjet. E gjithë strategjiaishte kronostrategji: kur do tëprivatizohet (sepse teknikishts’ishte e mundur të privatizohentë gjitha përnjëherë) dhe jo çkaose si të privatizohet. Fuqia e lirëpunëtore (për shkak tëpapunësisë së madhe dhemosorganizimit të punëtorëve),mungesa e shqetësimeve përambientin, sigurinë në punë dhekujdesin shëndetësor, uinterpretuan me pëshpëritje sipërparësi jona. Besohej se kjo nabën më joshës. Privatizimi i këtillënuk e shndërroi pronën nëkapital, por më parë ndodhi ekundërta: kapitali u shndërrua nëpronë. Pasi i rreckosën mirë emirë fabrikat, privatizimi itransformoi ato në qendratregtare dhe hymë në fazën ekapitalistëve pa kapitalizëm - njëemër tjetër ky për feudalët. Njëpjesë e madhe e prodhimit edheashtu të vogël nuk bëhej përtregun (kapitalizmi), por përvetveten (feudalizmi). Mediat uvërshuan nga propaganda përnevojën e ndërmarrjeve të vogla etë mesme, që nuk mund tëzhvillojnë sindikata të fuqishmepër shkak të numrit të vogël tëpunëtorëve, që nuk kanë kurrfarëshanse në garë me korporatat, qës’do të merren me mineralet dheenergjinë, pra, me pasuritë emëdha të Kosovës, e të cilatplanifikohet t’i eksploatojnëpikërisht korporatat e huaja nëkëto dy vitet në vijim.Pikëvështrimi rajonal i Brukselitdhe Washingtonit mbi Ballkaninperëndimor u përkthye nëagjendë të brendshme të Kosovës,që sundohej nga vetë misionet ekëtyre te ne, duke e futur, kështu,Kosovën në garë me shtetet erajonit për ta lënë atë tërësisht tëshfrytëzuar si më e dobët qëështë.Privatizimi u bë në një kohë kurKosova e porsadalur nga luftanuk e kishte rimëkëmburekonominë. Zyrtarja e lartë eAKM-së, Marie Fucci, e patbllokuar procesin e privatizimitpër shkak të politikaveoperacionale (gjë që e bëri më tëdëshirueshëm privatizimin dukengjallur iluzione se ai ështëshpëtimi). Në fakt, ankesat eSerbisë në zyren ligjore në NjuJork ishin sfidimi i suksesshëmbllokues. Meqenëse popullit tëKosovës nuk i ishte pranuar edrejta për vetëvendosje, përpasojë, nuk ndodhi dekolonizimipara privatizimit. Ndërmarrjetshoqërore deri në vitin 1989, kuru suprimua autonomia e Kosovës,ishin prona të qytetarëve tëKosovës, që për titullar pronekishin komunat përkatëse.Mirëpo, përgjatë viteve të ’90-taregjimi i Milosheviqit i shndërroikëto ndërmarrje të Kosovës nëdegë të ndërmarrjeve tëndryshme të Serbisë dhe uanënshtroi ato një privatizimi tëpjesshëm nga i cili përfituanndërmarrësit privatë nga Serbia,që i kontrollonte vetë regjimi, sidhe kompani të huaja, kryesishtgreke e italiane. Në mungesë tëvetëvendosjes, në thelb të së cilësndodhet dekolonizimi sikorrigjim historik i tjetërsimit tëpronës dhe resurseve natyrore tëvendasve, edhe sot e kësaj ditefondi i privatizimit me mbi 450milionë euro mbahet i bllokuarjashtë Kosovës, me ç’rast edheSerbia e kreditorët e jashtëmkërkojnë hise aty. Sikur të ishtebërë dekolonizimi, nuk do tëbëhej fjalë që borxhet endërmarrjeve të Kosovës gjatëviteve të ’90-ta t’i paguajë Kosovapor Serbia, dhe vetëm ajo - siokupatore dhe shfrytëzuese qëishte.Misioni i OKB-së në Kosovë,UNMIK-u, vepronte në kundërshtimme parimet e OKB-së edhenë sferën e ekonomisë dhepasurive. Në Rezolutën 1803(XVII) të Asamblesë sëPërgjithshme, Kombet eBashkuara kanë deklaruar “tëdrejtën e popujve dhe kombevepër sovranitet të përhershëm mbipasuritë dhe resurset natyrore”(Kësisoj thuhet edhe në Kartënmbi të drejtat Ekonomike dheObligimet e Shteteve, GA Rez.3291 (XXIX)), ndërsa KonventatNdërkombëtare mbi të DrejtatHumane, në Nenin 1(2) afirmojnëtë drejtën e popujve “për tëdisponuar lirisht me pasuritë dheresurset natyrore”. Mohimi i kontrollitme resurset natyrore ështëmohim i vetëvendosjes, ndërsaeksploatimi nga ana e kompanivetë huaja është tipar themelor ineokolonializmit.Përkundër mosshfrytëzimit tëfondit të privatizimit të deritanishëmduket qartë që privatizimi imëtutjeshëm, mu në trajtënneokolonialiste, vetëm sa do tëpërshpejtohet. Synimi i radhës,mbase tani që u bëmë të pavarur(sic.), është përqendruar mu tendërmarrjet më të suksesshmeapo tek ato që posedojnë pasuritëkryesore të Kosovës: PTK, Trepça,KEK-u, Aeroporti i Prishtinës etj.Jo vetëm që s’pati dhe nuk lejohetreferendumi si mjet demokratiklidhur me privatizimet, por madjenuk pati dhe as nuk ka debatepublike. Në këtë aspekt, thjesht,asgjë s’ka ndryshuar që prejshpalljes së pavarësisë: vendimetmerren në zyra me pak veta dhedeputetët e Kuvendit të Kosovësjanë soditës të zakonshëm sikursetë gjithë qytetarët e tjerë tëKosovës, kurse vetes i thonë përfaqësuestë popullit.Privatizimi në Kosovë nuk e kabërë kalimin e thjeshtë nga socializminë kapitalizëm, por në njëlloj të veçantë të kapitalizmit: nëneoliberalizëm. Në vitin 1999 kandodhur abstraktimi i dyfishtë:abstraktimi i mundësive tjerajashtë kapitalizmit dhe abstraktimii mundësive tjera brenda kapitalizmit(përveç atij neoliberal).Prandaj, Kosova nuk u shndërruanë një komb-shtet, që do të ishtetipik për kapitalizmin e epokësmoderne, pra, industrializmin,por si kthim në feudalizëm medallimin që as bujqësi me tamams’kemi. Teknologjia informativedhe komunikuese në formën elaptop-ëve dhe celularëve patiefekt maskues: kosovarëve udukej se janë në hap me botën,porse marrëdhëniet ekonomike,shoqërore dhe politike vazhdojnët’i ngjajnë shumë më tepër feudalizmit.Aq shumë gjëra tregojnëandej: nuk kemi industri, lulëzonnepotizmi, është zvogëluarshkrim-leximi dhe është rrituranalfabetizmi, ka gjithnjë e mëpak para kesh dhe është shtuarshkëmbimi mall me mall, etnia (sieufemizëm për fisin nga periudhae kolonializmit) është bërë cilësiakategorizuese dhe jo kombi, kryeqytetiPrishtina është rritur sëtepërmi jo si pasojë e industrializmit,por e burokratizimit mezyra të perandorive, kemi më pakujë dhe drita në sisteminfurnizues publik dhe më shumëpuse dhe gjeneratorë privatë, zbatohetdecentralizimi që e shkatërronshtetin, duke krijuar regjioneautonome të dobëta përballëperandorive të fuqishme, lokalizmikrahinor i partive politike meliderë prej bajraktarësh, biznesmenëfeudalë rreth tyre që janëbërë pronarë tokash afër magjistraleve,aeroportit apo aty ku dotë jenë minierat e ardhshme, dhembi të gjithë këta – mbreti dhembretëresha e Kosovës: PieterFeith dhe Tina Kaidanow.Sigurisht që nuk e duan një ecjenormale të Kosovës si një shtetsolid të tipit shtet-komb evropian,e me ekonomi nacionale. Sepse,nuk e duan kapitalizmin e llojitmenaxherial ku do të vinte nëshprehje kolektivja, mirëqenia,punësimi dhe barazia që i referohetmeritave a nevojave. Pra,asnjëherë nuk e duan një kapitalizëmqë, pikësëpari, e mbronekonominë kombëtare prejkonkurrencës ndërkombëtare, siçe kemi pasur rastin p.sh. meSlloveninë. Në vend të kësaj, qyshprej fillimit, kishim instalimin ekapitalizmit neoliberal ku theksohejindividualizmi, zgjedhja (që ubë zgjedhje jopolitike: njerëzitzgjedhin veçse pastën e dhëmbëve,destinacionet turistike osekanalet televizive), liria (si liri etregut dhe jo e njerëzve), barazia(si barazi e mundësive që realishtështë e pamundur), dhe ekspozimiflagrant i ekonomisë kombëtarendaj konkurrencësndërkombëtare gjë që, në rastin eKosovës, as nuk e la të lindteekonominë e vendit. Duke e mbajturnjë shtet të dobët të Kosovës,shtet sa për sy e faqe, e kanëpamundësuar ridistribuimin e tëmirave materiale si dhe ndërhyrjennë akumulimin e kapitalit.Kosova është avangardë botërore,shembull pararendës i derregullimitpara rregullimit – derregullimpa pasur rregullim paraprakisht.Megjithëkëtë, shteti i dobët (vendor)nuk do të thotë edhe pushtetii dobët (ndërkombëtar).Përkundrazi. Stabiliteti brenda nëKosovë, tash 10 vjet, mbahet meforcë, në mënyrë që depërtimi ikapitalit dhe mallrave nga jashtëtë bëhet pa forcë. Policia, gjyqësiadhe ushtria e bëjnë shtypjen epopullit, ndërkaq politika, mediat,shkollimi dhe analistët -menaxhimin e publikut. Këtogjithsesi janë dy anët e së njëjtësmedalje që Louis Althusser i quanAparatet Represive Shtetëroredhe Aparatet IdeologjikeShtetërore.Përgjithësisht, ardhja e kapitalizmitnë Kosovë i përngjan mëshumë modelit rus sesa atij kinez:janë shkatërruar institucionet evjetra duke u synuar një rend i rishoqëror e politik në shërbim tëprivatizimit masiv. Ky privatizimbëhet për hir të parimit, për hir tëvetvetes, sikur të ishte një evërtetë shkencore. Kurrfarë boomiekonomik nuk mund të ngjajëasnjëherë në Kosovë siç ëndërrojnëzgjuar ministrat e saj, sepsekoordinatat e Kosovës janë po atotë Rusisë së Boris Jelcinit. Edhepasojat do të përputhen (ndonësejo në përmasat sasiore ruse): kontrabanda,krimi i organizuar, politikanësuper të pasur dhe ekonomie zënë peng nga mafia. Kina eka zgjedhur rrugën e vet drejtkapitalizmit, ndërkaq Kosovës(sikurse Rusisë) ia kanë zgjedhur.Sigurisht që nuk mund të thuhetse Kina është bërë kopsht me lule,por, me po të njëjtën siguri mundtë thuhet që Kosovën e kanë bërëkopsht me plehëra.Kosova ka nevojë për kalimin prejqytetarit të reduktuar në individqë ka pronë, tek qytetari nëshoqëri që ka shërbime të mirapublike. Nga qytetari të cilit iakanë mbjellur në kokë që të drejtatt’i perceptojë si mbrojtje prejnacionalizimit të pronës që mundta bëjë shteti, tek qytetari i cili isheh të drejtat e tij si mbrojtje tëobligueshme që duhet t’ia ofrojështeti. Pra, nga shteti që i jep prioritetmbrojtjes së pronës me çdokusht, te shteti që siguron tëdrejtën e punës dhe minimumin emirëqenies për qytetarët. Për këtëqëllim, para së gjithash, lypetndërrim i paradigmës: ngaekonomizimi i politikës- te politizimii ekonomisë.faqe 6

ekonomiaKosova në krizënglobale financiare“Problemi themelor është se Kosova nuk ka kapacitete të planifikimit dhezbatimit të një programi zhvillimor ekonomik. Në dallim prej shumëvendeve të rajonit, Kosova nuk ka një agjension të zhvillimit ekonomik, asprograme efektive që shkojnë drejtë nxitjes së eksportit si bazë për rritjeekonomike, ndërsa eksporti është nyja themelore që krijon lidhjet midisekonomisë vendore dhe tregut global.”Besnik PULAËshtë bërë e zakonshme nëpër mediumeinformative që të theksohet rritja e popullaritetittë Kapitalit të Marksit me shpaliminshokant të krizës globale financiaregjatë muajve të fundit. Në anën tjetër,disa nga e majta tashmë kanë filluar tëshpallin triumfalisht fundit e projektitneoliberal dhe ardhjen e një epoke të reku, sipas këtyre, do të shohim ardhjen nëshprehje të formave më 'socialiste' tëorganizimit ekonomik, siç janë nacionalizimii bankave (që tashmë po ndodhgjithandej vendeve postindustriale), taksanë shkallë progresive dhe masa të tjera qëi japin fund ekceseve të kapitalizmitfinanciar që ishin shkaktarët fundamentaltë krizës aktuale. Në Amerikë kjo frymëka marrë hov gjithashtu me fitorën elektoraletë Barack Obama-s dhe tëdemokratëve, duke shpallur kështu sipasdisave një epokë të re post-neoliberale.Rreziku i pranimit të kësaj narrative qëndronnë atë se ai fokusohet në trendetafatshkurtëra dhe nxjerr krizën aktualenga kuadri më i gjerë i transformimeveekonomike që kanë ndodhur gjatë tridekadave të fundit në vendet e zhvilluarakapitaliste. Padyshim, edhe ekonomistëtmë të regjur neo-klasikë (baballarët ideologjikëtë neoliberalizmit) kanë parasyshse kriza e sotme tejkalon përmasat e njëkrize "normale" ciklike të akumulimitkapitalist, të të ashtuquajturve "businesscycles" në të cilat tregu i riadaptohet njëekuilibri të ri të raportit ofertë-kërkesë.Kriza dhe falimentimi i shpejt i shumëbankave dhe institucioneve financiare dhei institucioneve të mëdha të siguracionevesikur American International Group(AIG), në një formë që përnjeherë kanëreduktuar praninë e kreditit në ekonomitëe zhvilluara (aq të domosdoshëm përinvestime si dhe për mbajtjen e nivelit tëkonsumit) qartazi shkon përtej një krizeafatshkurtër dhe një tkurrje normaleekonomike çfarë pritet prej një recesioni.Intervenimi i paprecedent i shteteve nësubvensionimin e humbjeve ekonomike tëbankave dhe institucioneve financiare tëmëdha dhe humbja e qindra triliardë dollarëvenë vlerë të tregjeve globale financiaredëshmon për shkallën e jashtëzakonshmetë krizës aktuale. Kjo, natyrisht përbënvetëm efektin ekonomik të krizës.Efekti i tij përmes ngarkesave të përnjëhershmeqë ajo i ka bërë buxheteveshtetërore, duke shkaktuar rënien e tëhyrave tatimore, obligimin për tëndërhyrë me para të reja në ekonomi përtë parandaluar një kolaps total ekonomik,ngarkesat e reja në shërbimet sociale sipasojë e rritjes së papunësisë, janë pasojattjera të krizës të cilat tashmë po gjenerojnëdinamika dhe kriza të reja politike nëgjithë globin.Tashmë për shumëkë është gjithashtu iqartë shkaku themelor i krizës. Ishte vetëaparatura globale financiare që, përmesprodukteve 'inovative' financiare, të tëashtuquajtura 'securitization', e nxitur ngakorniza e dobët rregullative e favorizuarme dekada nga ideologjia neoliberale(nocioni që tregu nuk ka nevojë përmbikëqyrje sepse vetëvetiu korrektongabimet e veta etj.) dhe dominancës gjithnjëe më të madhe të kapitalit financiarkarshi atij prodhues si motor të akumulimitkapitalist, ajo që ushqeu rritjenspekulative të profitit përmes investimevefinanciare. Rritja ndodhi pothuajse krejtësishtnë krah të tregjeve të patundshmërisë,ku përhapja e kredive nxiti blerjenmasive të patundshmërive, gjë që artificialishtngriti çmimet e tyre deri nëshkallën kur mospagesat e kredive ngablerësit çoi në tërheqjen e tyre nga tregu,ndërsa bankave u mbetën në duar pronatë lidhura për letra krediti pa vlerë nëtreg. Kolapsi i këtij tregu spekulativ nëvitin 2008 kishte vlerë nominale prej afër800 biliardë dollarëve (11 herë më emadhe se gjithë ekonomia globale) mbi tëcilin ishte ndërtuar ngrehina e re financiareishte nyja e parë në zinxhirin financiarqë tërhoqi me vete struktura të tëra financiareduke na çuar në situatën në të cilëngjendemi sot.Reagimi i disave është që kriza dëshmonpër nevojën e rikthimit të rregullimit,kontrollit dhe monitorimit shtetëror tëaktiviteteve në tregjet financiare, procesqë gjithashtu ndodhi pas kolapsit financiartë viteve 1930. Mirëpo kjo pikëpamjee ngushtë e aspektit rregullativ lë jashtëprocesin e transformimeve institucionaletë post-fordizmit ku duhet ta kërkojmëshkakun më të madh të situatës së sotmepolitike dhe ekonomike. Teoria efordizmit/post-fordizmit rrjedh nga eashtuquajtura Régulation School e teorisëekonomike, por që në dallim prejekonomisë neo-klasike, koncepton kapitalizminsi një formë ekonomike që ështënë varshmëri të drejtpërdrejtë me institucionetdhe normat jo-ekonomike.Régulation School merr seriozishtvështrimin e Althusser-it se ajo që e dallonhistorikisht një formacion shoqërorkapitalist (kundrejt atij feudal etj.) ështëdominanca e instancës ekonomike mbiinstancat tjera shoqërore, dukuri kjo evënë re për ekonomitë e tregut edhe ngababai i traditës institucionaliste në ekonomi,Karl Polanyi. Kundrejt determinizmitnjëkahësh të marksizmit ortodoks (sestruktura ekonomike është shkak i superstrukturaveshoqërore, politike dhe ideologjike),Régulation School kuptoninstancat apo fushat e ndryshme institucionaletë një formacioni shoqëror sipotencialisht autonome, megjithëse tëndërlidhura në mënyrë sistemike përmestë 'coupling' (ndërlidhjeve kompleksekauzale por që megjithatë veçojnë dy sistemekauzalisht të pavarura). Kjo e bënRégulation School më të afërt me traditëninstitucionaliste në sociologji se sa meekonominë neoklasike apo edhe meekonomitë politike klasike marksiste. Sipasojë, Régulation School thekson se kapitalizmi,në instancë të fundit, varet nganjë mënyrë e riprodhimit (mode of reproduction)që krijon kushtet si shoqëroredhe kulturore (përmes vlerave shoqërore,institucionale etj.), si ato ekonomike (tëregjimeve të akumulimit të kapitalit) përzgjerimin e qarqeve të prodhimit, qarkullimitdhe konsumimit të kapitalit. Mënyrae riprodhimit përbëhet nga dy elemente:mënyra e rregullimit shoqëror (institucionet,normat shoqërore, ideologjia etj.)dhe nga regjimi i akumulimit (rrjetet dhestrukturat të prodhimit dhe konsumit qëmundësojnë akumulimin afatgjatë të kapitalit).Dyja këto struktura kanë pësuarndryshime gjatë tri dekadave të fundit.Sipas teoricientëve të Régulation School,ajo që vështrojmë në vendet e zhvilluarakapitaliste që nga kriza ekonomike eviteve 1970 është një ristrukturimekonomik që po zëvendëson formën edikurshme ekonomike të mbështetur nërolin qëndror të shtetit në zhvilliminekonomik dhe në nivelizimin eekstremeve të pabarazive shoqërorepërmes ndërhyrjeve Keynes-iane, njëmënyrë e rregullimit që ata e quajnëFordizëm, në një formacion të ri postfordist.Post-fordizmi është pasojë e kontradiktavetë vetë fordizmit, por edhe tëtransformimit në shkallë të rrjeteve tëqarkullimit të kapitalit ku një ekonomirelativisht e vetëpërmbajtur kombëtare enjë shteti është zëvendësuar me njëekonomi të ndërlidhur globale si një sferëgjithnjë e më të unifikuar të investimit,prodhimit dhe konsumimit transnacionaltë kapitalit. Për dallim nga sistemi fordist,postfordizmi mbështetet në "akumuliminfleksibil", që domethënë dominancën ekapitalit financiar, fluiditetin (dhe globalizimin)e qarqeve të prodhimit, me pasojëedhe "kazualizimin" e punës nga njëgarancë shoqërore çfarë ishte në fordizëmnë një pozicion të pasigurt dhe tëpërkohshëm që çon komodifikimin individualnë shkallë të reja duke kërkuar ngaindividi punonjës që të jetë "fleksibil" nëtregun e punës për shkak të jostabilitetittë strukturës ekonomike, të ndjekur meerozionin e të drejtave të punës (pjesërishtpasojë e dobësimit të organizimitsindikal), humbjen e vlerës së punëtorit(sidomos në rangjet e ulta të tregut tëpunës) me automatizimin e procesit tëpunës dhe bartjes së prodhimit në vendete Botës së Tretë, bashkë me vlerësimin epunës simbolike (të shërbimeve komplekse)që kërkojnë përgatitje të lartë arsimore,dhe të mënyrave të reja të organizimittë firmave që hierarkitë e pozitavedikur të distribuuar në bazë të stazhitpunues e zëvendësojnë me konkurrencëne brendshme të punëtorëve. Roli dherëndësia e shtetit kombëtar në rregulliminekonomik dhe social është debat që vazhdonnë mesin e atyre që janë pjesë eRégulation School mirëpo padyshim roli ishtetit në kushtet e globalizimit të sistemevefinanciare është pa asnjë dyshimkrejtësisht tjetër nga ai që mund të ishtepara tri-katër dekadave ku planfikimiqëndror në shkallë të shtetit kombëtarakoma ishte i realizueshëm madje edhenë shtetet perëndimore si Franca,Gjermania apo vendet skandinave. Këtëpo dëshmon edhe kriza e sotme ku poshihet se mjetet që shteti posedon janë -sidomos për shtetet më të vogla - shpeshjoadekuate për t'iu përgjigjur në mënyrëefektive një krize që ka si shkak forca qëgjenden krejt jashtë sferës së kontrollitdhe jurisdiksionit të tij. Disa parashikojnëse kriza aktuale do të çojë në ngritjen einstancave globale rregullative të kapitalitfinanciar. Një gjë e tillë mbetët të shihet,megjithëse edhe kjo sjell rrezikun e ndërtimittë një oligarkie financiare që vazhdont'i lë shtetet më pak të zhvilluara nënmëshirën e institucioneve ndërkombëtarefinanciare si të Bankës Botërore dheFondit Monetar Ndërkombëtar.Mirëpo është e qartë se karakterithemelor i krizës aktuale rrjedh nga fakti ivështruar nga teoricientët e RégulationSchool gjatë dekadave të fundit: seristrukturimi ekonomik post-fordist pogjeneron, përveç rritjes së pabarazivesociale gjithandej vendeve të zhvilluaradhe të pazhvilluara, gjithashtu dhe krijimine një strukture ekonomike që, përshkak se mbështetet mbi kapitalin financiar,gjithnjë e më shumë i nënshtrohetekstremeve të lëvizjeve ekonomike dhekrijon kriza të përmasave globale që nukkursen asnjë nga vendet që dikur mbijetoninkrizat globale të paprekura. Prandajme të drejtë Marazzi e quan krizënaktuale "kriza e parë e unifikuar e postfordizmit".Në dallim prej krizaveregjionale (siç ishin recesioni japonez iveteve 1990, kriza financiare në Azinëjuglindore në fundvitet 1990, kolapsifinanciar në Argjentinë dhe Brazil etj.),kriza e sotme nuk ka kursyer asnjë ngaekonomitë e zhvilluara.Në aspektin strukturor, ajo çfarë bënkriza aktuale është sjell në pikëpyetjegjithë rolin e kapitalit financiar në sisteminaktual ekonomik global. Siç bëjnë tëditur historianët ekonomik, roli i kapitalitfinanciar ka pësuar shpërthim që ngavitet 1970 duke përfshirë sot të gjithaaspektet e aktivitetit ekonomik. Në SHBA,p.sh., në vitin 1947 sektori financiar përbënterreth 2,5 % të Prodhimit Bruto tëVendit (GDP), ndërsa në vitin 2006 kjokishte arritur në mbi 8 % duke bërë qëshërbimet financiare të marrin pjesë meafër 40 % në strukturën e profitevekorporative.(vazhdon në faqen tjetër)faqe 7

ekonomia(vazhdon nga faqja e kaluar)Rritja e sektorit financiar ndodhi gjatë dhepas krizës së viteve 1970, paralelisht mengritjen ideologjike të neoliberalizmit. Sipasojë, sot, në ekonomitë e zhvilluara, çdoveprim ekonomik, që nga investimi deritek konsumi i produkteve, varen drejtpërdrejtënga kapitali, në radhë të parë nëformë të kreditit, i siguruar nga sistemifinanciar. Prania e madhe e kreditit kaçuar gjithashtu në rënien e nivelit të kursimeve,jo vetëm në vendet e zhvilluarapor edhe në shoqëritë si Japonia dheKorea Jugore që dikur njiheshin përshkallë të larta kursimi. Kursimi mund tëduket si gjithnjë e më i panevojshëm përshoqëri ku te kredia arrihet lehtë dhe përdorimii tij është i thjeshtë për çdo aspekttë investimit dhe konsumit. Mirëpo, kjologjikë dëshmohet problematike nëmomentin që, siç ndodhi tani, kreditizhduket nga ekonomia si pasojë e humbjevetë mëdha në investime spekulative qëtërheqin me vete banka të tëra dhe gjithëbazën e kapitalit që furnizon ekonominëme kredi.Kjo ka çuar në një ndërhyrje të paparë tështetit në shpëtimin e bankave dhe institucionevetë tjera financiare për subvencionimindhe pjesëmarrjen direkte tështetit në pronësinë e tyre. Në këtë pikëpamje,është përmendur shpesh fantazmae socializmit: a është e mundur që edhe nënjë vend si Amerika, të fillon nacionalizimii bankave dhe kompanive të mëdha?Mirëpo paradoksi i asaj që po shohimështë vënë re nga të tjerët: nëse ky është'socializëm', është i tillë vetëm për kapitalistët.Shteti fut paratë publike në shpëtimine investitorëve spekulativ dukeshpërblyer riskun e tyre. Arsyetimi ështëse po të lihen të kolapsonin institucionebankare si Citigroup, Bank of Americaapo AIG, shoku ekonomik që do të shkaktohejnë gjithë ekonominë amerikane dheglobale do të ishte katastrofik duke marrëme vete në varr sektorë të tërë tëekonomisë dhe duke çuar në nivele tëpapara të papunësisë që nga depresioni iviteve 1930. Kapitalizmi është bërë tepër imadh për veten e tij që bën të domosdoshmesocializimin e humbjeve të mëdhaekonomike në shkallë historikisht tëpaparë në mënyrë që të evitohen krizaedhe më të rënda ekonomike dheshoqërore.Ku i gjejnë këto transformime vendet nëzhvillim si Kosova? Shoku i krizës ështëndjerë në gjithë vendet "tranzicionale" tëEvropës lindore në formën e rëniës sëaktivitetit ekonomik, devalvimit valutordhe rrezikut të vazhdueshëm të dështimittë sistemit financiar. Zhvillimi i tillë detyroiqë, në vlugun e krizës në mars të këtijviti, shefat e gjithë bankave qendrore tëvendeve evro-lindore të mbajnë një samittë përbashkët për të siguruar për stabilitetine vazhdueshëm të sistemeve tëtyre financiare, pas të dhënave alarmantepër rrezikun e kolapsit financiar tëlëshuara në fillim të këtij viti. Krizaekonomike në Evropën lindore është e lidhurngushtë me fatin e ekonomive tëEvropës qendrore, të dominuar ngaGjermania dhe, më pak, nga Austria.Megjithëse rreziqet e kolapsit financiarjanë evituar, Banka Evropiane përRindërtim dhe Zhvillim (EBRD) parashehnjë rënie mestatare prej 5.2 % të prodhimitbruto (GDP) në gjithë rajonin, që përfshinedhe Ballkanin. Ironikisht, kjo rënie ështëmë e madhe në shtetet baltike që dikurmerreshin si modele të transformimit tësuksesshëm në ekonomi të tregut. Rënia eGDP-së në këto shtete për këtë vit silletprej 10-12 %, fakt i varshmërisë së tyre tëthellë me ekonominë globale. Edhe pseefektet e krizës kanë bërë që edhe FMN-jatë zbusë insistimet në balansimin e buxhetitdhe të tolerojë deficitet buxhetore qëkanë rezultuar si pasojë e krizësekonomike, në disa vende kriza financiarepo përdoret politikisht si arsyetim përpolitika shumë më drastike buxhetore.Përderisa në vendet e zhvilluara shihetrëndësia e shpenzimeve buxhetore përrigjenerim ekonomik (si p.sh. në SHBA,ku qeveria miratoi shpenzime me vlerërreth 800 miliard dollarë) në vendet evogla kriza çon në shtrëngimin e mëtejmëtë shpenzimeve publike. P.sh., për këtëvit, kryeministri estonez ka kërkuarreduktime në shpenzimet buxhetore prej12 %, duke marrë shkas se kriza shërben"për zvogëlimin e mëtejmë të shtetit" siçka deklaruar ai. Kurse, përderisa shtetet evogla baltike dhe ato të Evropës qendroredhe lindore ballafaqohen me krizën,shtetet me zhvillim të mesëm si Brazilidhe India synojnë që të dalin nga kriza menjë rol më qëndror ekonomik dhe politik.Si përfundim, mund të themi se "kriza eunifikuar e postfordizmit" nuk po çondrejt një unifikimi në formën e masavepolitike që po merren nga shtetet, as nëlindjen e një makro-strukture rregullativebotërore, por në fragmentimin e mëtejshëmekonomik dhe politik (të parë edhenë paaftësinë e BE-së për t'u përgjigjur, sibllok, krizës, duke i detyruar shtetetanëtare në marrjen e masave vetanake).Globalizimi ekonomik, ironikisht, po çonnë fragmentimin e vazhdueshëm politik,me efekte që do të vërehen edhe gjeopolitikisht,por edhe në lëvizjet shoqërorebrenda vetë shteteve. Mirëpo, ky fragmentimnuk po shkon drejt krijimit tëautarkive të reja të ekonomive kombëtare(siç ndodhi në prag të Luftës së Parë dhetë Dytë Botërore), por të ndarjes së globitnë sisteme regjionale ekonomike të organizuarasi bllok rreth një ekonomie tëzhvilluar me rol dytësor prodhues dhekonsumues për shtetet periferike, mevarshmëri të madhe te kapitali i jashtëmfinanciar për sigurimin e investimeve.Ku qëndron Kosova në këtë mes? Me disapërjashtime (p.sh., fondin pensional),kriza ka kursyer Kosovën në masë tëmadhe për shkak të izolimit të saj relativnga sistemi financiar global dhe qarku iinvestimeve spekulative që çoi në krizënaktuale. Mirëpo, izolimi i Kosovës, sadoështë një përparësi, është gjithashtu njëproblem, sepse mosintegrimi sado periferiknë blloqet regjionale ekonomike poçojnë në shndërrimin e Kosovës në njëvrimë të zezë në hartën ekonomike tëEvropës me probleme ekonomike që prejPrivatizimi dhe Kosovaprizmit evropian (siç është papunësia prejmbi 40%) duken se edhe në kushtet ekrizës aktuale i takojnë një planete tjetër.Problemi themelor është se Kosova nuk kakapacitete të planifikimit dhe zbatimit tënjë programi zhvillimor ekonomik. Nëdallim prej shumë vendeve të rajonit,Kosova nuk ka një agjension të zhvillimitekonomik, as programe efektive që shkojnëdrejtë nxitjes së eksportit si bazë përrritje ekonomike, ndërsa eksporti ështënyja themelore që krijon lidhjet midisekonomisë vendore dhe tregut global.Mirëpo problemi nuk është vetëm institucional,ai është edhe ideor - me një elitë tëkorruptuar politike dhe një sistem të dështuartë studimit të lartë universitar dheakademik, Kosova nuk ka as kapacitetet enevojshme intelektuale për t'u përballurme sfidat e zhvillimit ekonomik. Lëvizjetshoqërore, ndërkaq, mbesin tepër të fragmentuaradhe të paafta për krijimin e njëplatforme progresive që zhvilliminekonomik do ta kishte bazë parësore tëpolitikës. Si pasojë, edhe në kushtet ekrizës aktuale globale, Kosova mbetetpeng i zbatimit të politikave ekonomike tëinstitucioneve globale financiare si FMN(në të cilën Kosova para pak kohe fitoianëtarësinë). Problemi kryesor është sepolitikat e FMN-së nuk kanë synim zhvillimor- ato synojnë, në parim, stabilitetinmakro-ekonomik të vendit, brenda disakornizave konservatore ekonomike (mbrojtjanga deficitet buxhetore, stabiliteti i valutës,që në Kosovë nuk përbën problempër shkak të përdorimit të euros, dhe ngapresionet e inflacionit), që i konsiderojnësi krjim të kushteve për investime.Mirëpo, sipas këtyre parametrave, mjedisiekonomik në Kosovë ka qenë stabil që ngaperiudha e menjëhershme e pasluftës.Ndërsa problemi qëndror ekonomik nëKosovë vazhdon të jetë paaftësia e lidershipitpolitik për të kaluar nga një politikëkonservatore e stabilitetit makroekonomik,çfarë favorizohet nga FMN, nënjë politikë aktive të zhvillimit që i jepshtetit rol qëndror në orientimin e programevezhvillimore ekonomike.Safet GËRXHALIUËshtë e vërtetë se tranzicioni nëpërgjithësi është një ndër procesetmë të vështira me të cilin ballafaqohenshtetet të cilat kalojnë nëpër këtë procesdhe në raste të shumta procesi i tranzicionitdefinohet si një lum i vërshuar passhirave të egra që në sipërfaqe qesin mbeturina,dhe mund të paramendoni sa kohënevojitet që ky ujë të kthjellohet dhe kykthjellim varet nga ajo se në atë vend safunksionon shteti ligjor, stabiliteti politik,stabiliteti ekonomik, social, etj.Një ndër sfidat me të cilat janë ballafaquarvendet në tranzicion sidomos në EvropënJuglindore, pa mëdyshje është edhe procesii privatizimit. Në vende të ndryshmevarësisht nga përgatitja institucionale dheprofesionale ka pas suksese dhe ështëshfrytëzuar si një proces i cili ka gjeneruarzhvillim ekonomik. Në disa vende ky procesështë përcjellur me korrupsion,mosprofesionalizëm, klanizëm dhe meshumë dukuri të tjera negative të asajshoqërie.Në Kosovë procesi i privatizimit u mirëpritpër arsye të mos posedimit të njohurivebazike se çka nënkupton ky proces, si do tëimplementohet dhe cilat do të jenë beneficionete këtij procesi. Themelimi iAgjencionit Kosovar të Mirëbesimit kaqenë një realitet që dëshmon se në periudhëne Kosovës së pasluftës ka qenë epamundur të bisedohet për problemeekonomike të mos marrin edhe ngjyrëpolitike. Ky politizim në rastin konkretmanifestohet në dy forma, e para një politizimintern që nënkupton atë të qasjeskosovare dhe politizim ekstern ku uinvolvuan edhe qarqe politike nga jashtë,por e veçanta e këtyre involvimeve ka qenëmbrojtja e interesave të grupeve dhe klanevetë caktuara e jo që përmes këtij procesinë Kosovë të arrihet zhvillim ekonomik,hapje e vendeve të reja të punës, përmirësimtë bilancit tregtar dhe ngritje pozitivetë imazhit të Kosovës.Se sa ka qenë në fokus të politikaveantikosovare ky proces, dëshmon edheanaliza e kohës së menaxhimit të shtyllës sëIV-të të UNMIK-ut, nga z. NicolasLlamsdorf dhe znj .Maria Fuchi, e cila kishtesi duket mision të veçantë që bashkërishtme shumë servil vendorë në AKM t’i pengojëdhe t’i parandalojë efektet pozitive tëcilat kishim mundur të arrihen me këtë proces,me një menaxhim të mirëfilltë.Çka e karakterizon procesin e privatizimitnë Kosovë, është fakti i mungesës së transparencëssë këtij procesi dhe mungesaenorme e përgjegjësisë qoftë nga ata që ekanë përgatitur këtë proces, por edhe mëtepër nga pronarët të cilat kanë marrë pjesënë këtë proces dhe kanë fituar të drejtën epronësisë, por ajo çka është premtuar dheparaqitur në dokumentacion qoftë përmesspin off-it apo spin off-it special, nuk ështëpërmbushur pothuajse asnjëherë. Si rezultati kësaj nga ky proces rrjedhin pakënaqësienorme të punëtorëve të ndërmarrjevetë privatizuara, ky proces ka qenëburim i tensioneve sociale dhe në fund ngaky proces shumë më tepër punëtorë kanëhumbur vende të punës, sesa që kanë fituargjë që është premtuar se do të ndodhë.Se vërtetë pakënaqësia e punëtorëve ështërritur dëshmon edhe fakti se 20% i premtuarpër punëtorët e ndërmarrjeve të privatizuaraende nuk është paguar, dhe kurkësaj i shtohet se mu këta punëtor sot janëtë moshuar dhe pa mbështetje financiarepër ekzistencë, vetvetiu lind pyetja kujt ishërben një proces i tillë, i shërben mëtepër Kosovës dhe ardhmërisë së saj apoarmiqve të saj të cilët një pakënaqësi të tillëmund ta përdorin për qëllime të vetaantikosovare.Kishte me qene mirë që të paktën tani kurjemi në prag të përgatitjeve për privatizimtë ndërmarrjeve publike të cilat janë vitalepër ekonominë Kosovare, të kemi një qasjeshumë më serioze, më profesionale dheështë koha kur të kemi edhe të menduarsocial.Privatizimi i këtyre ndërmarrjeve do të jetënjë sfidë edhe për Agjencionin e ri të privatizimit,i cili është më tepër i kosovarizuarsesa AKM-ja, prandaj është obligim moralqë të mos përsëriten gabimet nga e kaluarapor nga ky proces të përfitoj Kosova,ekonomia e saj dhe ky proces të jetëgjenerues i stabilitetit qoftë ekonomik,politik apo social.Në fund të fundit nuk duhet çdo gjë tëshitet dhe të shkatërrohet sepse është publike,por nga e tëra kjo duhet të përdorenmetodat dhe modelet pozitive që kanë përdorështetet të cilat kanë kaluar nëpër këtëproces dhe modeli i partneritetit publikoprivatka dhënë efekte tejet pozitive. Këtuvlen të theksohet një mendimtar i cili thotë“Nuk është marri të mos dish e të mos keshnga kush të mësosh, por është marri të mosdish e të kesh prej kujt tëmësosh”.faqe 8

ekonomiaPrivatizimi i ndërmarrjeve në Kosovë:Dështimi në skenë të hapurNga privatizimi i ndërmarrjeve shoqërore, punëtorët e Kosovës fituan rrugën. Të përjashtuar nga puna tash e 20 vjet punëtorët tanë ballafaqohenedhe me padrejtësitë më banale siç është mungesa e ligjit të punës. Sakrifica dhe vuajtjet e punëtorëve tanë për më shumë se dy dekadambetën të papërligjura. Kuvendi i Kosovës nuk e pa të udhës as edhe një herë të shtrojë në rend dite çështjen e mbi 200 mijë punëtorëve tëKosovës që padrejtësisht u larguan nga puna në vitet e 90-ta, dhe sot shumica e tyre nuk mund të llogarisin as edhe pensionimin normal siç ekanë kolegët e tyre kudo në botën e qytetëruar.Adem NIMANIStafi ndërkombëtar drejtues indërmarrjeve dhe servilëtprimitiv vendorAskush nga stafi ndërkombëtar i menaxhimittë ndërmarrjeve ekonomike e industrialeqë u vendosen në Kosovë pas luftenuk kishte menduar se do të mund tëbëjnë çka t’iu teket me ndërmarrjetshoqërore e publike në vendin tonë. Asstafi vendor që sa për sy e faqe u gjet nëpërbërjet drejtuese të të ashtuquajturveBorde drejtuese nuk e kishte imagjinuar sedo të mund të veprohej pa pengesë dhegjithçka të privatizohej jashtë çdo rregulli.Punëtorët kosovarë të përjashtuar medhunë nga vendet dhe ndërmarrjet e tyresi të dehur nga çlirimi i Kosovës sikurmenduan se gjithçka ka për të vajtur mbibaza ligjore. Punëtorët besuan se dikushdo të përkujdeset për fatin e tyre dhe harruanse do të presin edhe dhjetë vjet paslufte miratimin e ligjit të punës. Kishinmenduar mirë anëtarët e shtyllës së katërttë UNMK-ut se organizmi i vetëmsindikal në Kosovë do të mund t’uaprishte llogaritë, mirëpo shpejt kishin parëse me pak para kreu sindikal do të bëhejanëtar i Bordit të AKM-së dhe kështungjau. Që nga themelimi AKM-ja do tëvepronte pa asnjë pengesë në privatizimine çdo gjëje, në raste të caktuara edhe tëpronave të kontestuara dhe që gjendeshinnë procedurë gjyqësore. Duart e Bordit tëAKM-së pas anëtarësimit të të paritsindikal ishin bërë plotësisht të lira.Privatizimi me parregullsi të papara tashmëkishte filluar. Shumë herë AKM-jashiti edhe pa tender, me një apo paofertues. Shumë herë u shiten (falen)ndërmarrje të mëdha edhe pa u paguaredhe një cent në xhirollogari. U copëtuanmirë e mirë gjigantet si Ramiz Sadiku apoAgrokompleksi për t’u privatizuar mëlehtë dhe për të përçarë tragjikisht punëtorët.Fati i dy ndërmarrjeve të mëdhapublike të informimit, i Rilindjes dhe iRadiotelevizionit të Prishtinës as që u vunë rend dite ndonjëherë. Prona e këtyredy ndërmarrjeve publike u tjetërsua dhevazhdon të tjetërsohet jashtë ligji edhe sot.U shitën ndërmarrje të shumta pa llogariturasnjëherë pasurinë e tyre. Asnjëherëdhe në asnjë rast nuk u bë evidencimi iplotë i pronës ndërsa dihet mirë se shumëndërmarrje kishin prona jo vetëm nëgjithë territorin e Kosovës por edhe jashtësaj. Pa u bërë asnjë përllogaritje u shitenedhe miniera me çmime qesharake siGoleshi apo Karaqeva në Kamenicë. Edheçka duhet të privatizohet dhe çka do tëmbetët derisa të vendoset një rregull ligjori pranueshëm? Në të gjitha rastet e privatizimit,pa përjashtim, nuk u morparasysh fati i punëtorëve të mëparshëm.Në vend që me rregullore të përcaktoheshindetyrimet e padronëve të rinj, ata ubënë titullar ndërmarrjesh vetëm mepremtime boshe, pa asnjë parakusht. Nëshumë raste emri i titullarit mbeti anonim.Parapërgatitjet e profiterëvekishin filluar më herëtDerisa punëtorët e Kosovës kishin besuarse drejtësia do t’ua kthej dinjitetin eshkelur më shumë se një dekadë, drejtuesitsindikal po merreshin me gëlltitjen edonacioneve që nuk ishin të vogla paslufte. Nuk do të vonojë shumë, derisa postudiohej fusha eksperimentale për privatiziminqë filloi pas lufte, ata që kishinplanifikuar çfarëdo rezistence apo edhekërkese elementare të punëtorëve e qënuk do të mund të rrëzohej publikisht, ukujdesën që qysh në hapin e parë tëemërojnë në Bordin e AKM-së edhe kreunsindikal. Kështu u vulos edhe shpresa efundit e punëtorëve se dikush do tëmbronte interesat e tyre themelore.Thuhet se shpresa tek njeriu vdes e fundit,mirëpo kaluan dhjetë vjet pas lufte ndërsapunëtorët nuk u binden se me fatin e tyrenuk po merrej askush. Fatkeqësia e tyretashmë po shfrytëzohej për pasurimin eatyre që më së paku ishin hisedarë nëndërmarrjet e ngritura ekonomike tëKosovës me dekada.Dikush që kishte kurdisur (dhe kështundodhi në shumicën e rasteve) blerjen ecilësdo ndërmarrje filloi shitjen e pasurisëtokësore dhe me pak sipërfaqe të shituranë bazë të çmimeve të tregut nuk e hetoiblerjen. Në iks raste ndërmarrjeve të privatizuaraiu ndërrua destinimi. Shumëhalla fabrikash u bënë depo, mija hektarëtoke buke që u shiten me çmimeqesharake edhe 50 cent për një ari nga titullarëte rinj vazhduan të shiten për trojendërtimi nga 5 mijë deri dhjetë mijë Eurosiç është rasti në Miradi, Fushë Kosovë, nëRajonin e Pejës apo gjetiu. Pati shumëreklamë nga mediat për procesin e privatizimitpor pa kaluar pak vjet edhe atapak punëtorë që patën fatin të mbesin nëvijat e prodhimit tashmë humben përfundimishtvendet e punës. Protestat efundit të punëtorëve të Ballkanit tëTherrandës dhe ato të Llamkosit tëVushtrrisë e dëshmojnë këtë më së miri.Fati i ndërmarrjeve publikeFati i ndërmarrjeve publike doli të jetëedhe më tragjik për punëtorë por i lehtëpër manipulime. Bordet drejtuese të tyre uzgjodhën sipas dëshirave të njerëzve tëcaktuar dhe zakonisht kishin ngjyrat epartive në pushtet. Meqenëse ndërmarrjetpublike si KEK-u, PTK, Aeroporti iPrishtinës kishin mjaft punë në situatën ekrijuar dhe siguronin të ardhura kesh ngaxhepi qytetar ato vepruan jo si ndërmarrjepublike po më tepër si private. Nuk dokoment se çka ngjau në KEK apo PTK.Kah u tretën milionat. Dhe gjithçka shkoinë dëm të qytetarëve të cilët paranë e tyree panë zakonisht të investuar për llogariprivate. Askush, asnjëherë nuk i dha llogariaskujt se ku u treten milionat e PTK-së.Sa investime gëlltiti KEK-u për të mosmundur asnjëherë për dhjetë vjet të prodhojëdritë të mjaftueshme për Kosovën.Afër 800 milion Euro gëlltiti Korporatajonë energjetike për të mbetur jo vetëmqytetari ynë i stepur por edhe vetëKomisionari i lartë për politikë të jashtmei BE-së. Nga u tretën të gjitha ato mjete edinë të gjithë ata që për këto dhjetë vjetmenaxhuan për xhepat e tyre këtë gjigantenergjetik. Me Aeroportin e vetëm tëKosovës menaxhuan lloj-lloj drejtuesishpër të ardhur në përfundim se nga kysubjekt me më shumë se një milion udhëtarënë vit mund të përfitohet mirë. Pokëtu ka aq shumë marifete sa e vetmjainiciativë që dëgjohet është dhënia mekoncesion e aeroportit që sjell të ardhuratë pastra milionëshe .Dështimet e mëdha të privatizimitÇka është edhe më tragjike në Kosovë uprivatizuan edhe një numër stacionesh tëautobusëve. Madje në raste të caktuarapati edhe krekosje të pushtetarëve për njëprivatizim të tillë. Shtrohej pyetja se kurdo të privatizoheshin edhe stacionet e trenave.Dikush nga faktori i jashtëm dukëtse tërhoqi vërejtjen dhe kjo marri tash përtash ka pushuar. Shtrohet pyetja ethjeshtë: nëse vazhdon ky trend privatizimisi do të dukej shteti ynë? Do kishteparë dikush diçka të tillë diku në botë?Kur mungon çfarëdo iniciative për tëndryshuar diçka, kur padronët ua lexuanpunëtorëve letrat në xhep pa i hapur fares’kishte si të ndodhë ndryshe. Punëtorëttanë nuk e merituan trajtimin përbuzës qëvazhdoi gjatë një dekade pas lufte. Ishinsa duhet të ngritur punëtorët tanë dhe tëpërgatitur për sfidat e mëdha të kohës?Pse u keqpërdorën aq rëndë ata, në tëgjitha periudhat e zhvillimeve shoqërorehistorike dhe fatale për Kosovën? Psebesuan si të verbër dhe heshtën tash edhjetë vjet pas lufte? Kush manipuloi meta për shkaqe krejt primitive? Kush nënshkroikapitullimin e punëtorëve tanë? Siu keqpërdorën të gjitha donacionet që ierdhën BSPK-së pas lufte për aktivitetesindikale? Pse nuk doli edhe një njeri ivetëm të konfrontohet me AKM-në ndajshumë keqpërdorimeve dhe veprimeve joparimore dhe veçanërisht ndajRregullores së privatizimit e cila definitivishtasgjësoi çdo shpresë për një vendpune? Punëtorët tanë nuk kanë merituarnjë trajtim të tillë.Kishte dikur Kosova një shtresë mjaft tëpërgatitur punëtorësh në të gjithë lëmenjtëe ekonomisë dhe industrisë. Kishte krijuarnjë bazament profesional për punë të suksesshmenë shumë degë të prodhimit.Punëtorët e Kosovës të shtypur me dekada,në një moment si edhe vetë Kosovame popullin e saj u gjendën përballpushtuesit. Asnjëherë punëtorët e Kosovësnuk janë përballur më rëndë mepushtuesin sesa në vitet ’80 dhe ‘90 kurduke mos u pajtuar me pushtimin tipikfashist, ata, të larguar me dhunë ngavendet e punës nuk u hutuan për asnjëçast dhe ia dolën gjatë katastrofës më tëmadhe, për të humbur dhe për t’udorëzuar në kohën kur Kosova është elirë. Rrezikuan jetën duke humbur punënpo nuk u dorëzuan të koritur. Liria ishtemë e çmueshme për ta. Sa miniera eminatorë, luanë të vërtetë të nëntokës ilanë kompresorët dhe lopatat për të mosprodhuar për pushtuesin. Rrezikuan ataedhe mungesën e bukës për fëmijët e tyre,po liria ishte më e shtrenjtë. VetëmMiniera e Trepçës me Kishnicë eNovobërdë kishin dëshmuar se kur minatorëttanë lënë punën nuk është mirë përarmikun. Ashtu edhe ndodhi. Prodhimipër armikun kishe rënë në pikën zero. Përpropagandë shumë herë pushtuesi do tëdigjte goma në shkritore për të propaganduarse po prodhohej, po shumë shpejtëakti i minatorëve tanë po jepte rezultate.Ku janë sot minatorët tanë? Kolona e tyreqë kishte ngritur Evropën në këmbë taniështë më shumë se e përgjysmuar. Njënumër simbolik i tyre punon sa për tëthënë, ndërsa shumë të tjerë marrin “pensione”qesharake. Sheh dikush minatorintonë sot? Dëshmitar jemi të gjithë për pozitëne mjerë për keqardhje të tyre. A emerituan një trajtim të tillë minatorët këtëe dinë të gjithë pushtetarët e pasluftës nëKosovë. Dihet shumë mirë pse minieratnuk u aktivizuan asnjëherë. Çka ndodhime ndërmarrjet shoqërore, me industrinëshumë të zhvilluar të tekstilit, me kompleksinagroindustrial, me industrinë epërpunimit të metaleve, me industrinë ematerialit ndërtimor? A fitoi kush nga privatizimii këtyre ndërmarrjeve? Gjithçka ushit e u tret si më zi. Gjithçka u privatizuanë formën “Kosova rabat”. Ndodhi që nëKosovë nga privatizimi i të gjitha ndërmarrjeveshoqërore të të gjitha fushave tëekonomisë dhe industrisë të merren aqmjete sa vetëm nga shitja e një fabrikemesatare në Serbi. Nuk i munguanekspertët Kosovës por dikush deshi që meprocesin e privatizimit të përfitojnë individtë caktuar dhe të shuhet çdo ide emëkëmbjes ekonomike të vendit. Goditjevdekjeprurëse nga privatizimi mori njëranga shtyllat themelore të ekonomisë sonë- Agrokompleksi kosovar. Sot nga një gjiganti dikurshëm nuk ka mbetur edhevetëm një hektar toke. Mund të dëgjosh sesi nëpër shumë komuna të Kosovësmungojnë sipërfaqet e tokës publike dhenë shumë raste nuk mund të ndërtohen asobjektet më të nevojshme të infrastrukturës,siç janë shkollat. Një fakt i tillëmund të konfirmohet në dritën e diellit,edhe në vet kryeqytetin tonë. Nga faktet epanumërta mund të konstatohet se askushnga ata që sot janë bartës të pushtetit nukkanë as edhe një shkronjë plani zhvillimorpër të ardhmen. Klasës politike, pa përjashtim,i mungon çfarëdo vizioni përzhvillimin e vendit. E gjithë energjia derdhëtnë deklarata apo synime për liberalizimine vizave. Perspektiva e brezit të rinuk shihet gjëkundi.Pak rreze shpreseKrahasuar me numrin e punëtorëve të papunë në Kosovë dhe të atyre që nëvazhdimësi po humbin punën nga privatizimii dështuar, në firmat e vogla shumëpak njerëz kanë fatin të kenë gjetur njëvend pune për faqe të bardhë. Ka edhefirma të suksesshme që afarojnë për lakmidhe që do të duhej të stimuloheshin ngapushteti mirëpo ato ende ballafaqohenme kufizime e taksanga më të ndryshmet.(vazhdon në faqenfaqe 10

ekonomiaKomploti ndaj KEK-utEkipet e "ekspertëve" të BE-së dhe USAID-it, dështimet e tyre të njëpasnjëshme, korrupsioni ndërkombëtarë me ko-produksion vendor, fitimet marramendëseqë do t'i sillte një investim 3 miliardë dollarësh për invesitorët e huaj dhe pushtetarët e korruptuar, të gjitha këto më shumë sesa rregullimin e situatës merrymën elektrike kanë pasur për qëllim dëshmimin e pamundësisë së rregullimit të saj në mënyrë që ndërtimin e Kosovës C ta kërkojmë vetë ne, qytetarët e këtijvendi.Mbi 1.1 miliard euro deri me tashjanë futur në ndërmarrjen publike,Korporatën Energjetike tëKosovës, ndërkohë që edhe dhjetë vite pasnuk është bërë asnjë raport me detaje seku janë shpenzuar këto të holla. Jo vetëmparatë e donatorëve të jashtëm por as atoqë vite me radhë janë dhënë nga Buxheti iKonsoliduar i Kosovës, nuk kanë asnjë“faturë” të publikuar për adresën e shpenzimeve.Kurse kërkesat për investime ngajashtë vazhdojnë të mbesin opsioni i(vazhdon nga faqja e kaluar)Nëse dikur, jo fort moti, nga puna unxorën me dhunë mbi 200 mijë punëtorëshqiptarë, sipas trendeve të tashme tëekonomisë sonë do të duhej të kaloninedhe dyqind vjet që të kemi në prodhimnjë shifër të tillë punëtorësh. Të gjithakëto shënime më së miri i dëshmonraporti eksport - import i Kosovës.Kuadrot e përgatitura mirë vazhdimishtlargohen nga Kosova në forma tëndryshme në mungesë të çfarëdo perspektive.Një student shembullor që kambaruar mjekësinë ka të vetmen shpresëpasaportën dhe një vizë fals për të udhëtuardrejt botës për një vend pune, qoftëedhe të kamerierit. Pak fusha pune mundtë hasësh në Kosovë. Derisa ekspertëtshëndetësorë kanë përllogaritur seKosova me trendet e tashme të shkollimittë mjekëve nuk do të mund të plotësontenevojat e saj për kujdesin primar edhe 17vjet të ardhshme, pas lufte mund të gjeshmë shumë se 200 mjekë të papunë apoduke punuar punë tjetër sekondare, jo tëprofesionit.Për të bindur të gjithë ata që sot përpiqentë shesin mjegull, faktet për gjendjen eekonomisë së Kosovës flasin në çdo hap.Mjafton të krahasosh eksportin e prodhimitme import. Mjafton edhe të thuhete vërteta se çka eksporton Kosova.Mjafton të vizitosh secilën komunë dhesecilin ent a departament të evidencimittë punëtorëve, kudo në Kosovë. Mjaftontë vizitosh një ditë ndonjërën nga përfaqësitëe huaja diplomatike në Kosovë.Numri i punëtorëve, të rinjve por edhe iatyre që kërkojnë një vizë për të ikurështë tronditës. Në mungesë të ligjit tëpunës, shumë vende pune në të gjithësektorët e veprimtarive publike vazhdojnëtë dergjen edhe invalid e të paftë përcilëndo punë. Ata shkojnë me zor nëvend pune, vetëm sa për të thënë, ndërsabrezi i ri, i kualifikuar kërkon vizë për tëikur. Në arsim, në shëndetësi, në administratë,në polici e gjetkë, të sëmurëve, tëpaftë për punë duhet t’u gjendet zgjidhja.Në këto fusha mbahen pa efekt shumëvende pune. Pushtetarët aktual duhet tëjapin përgjigje pse mjetet e grumbulluaranga privatizimi mbahen jashtë, sa ështëshuma e tyre e saktë? Kush po përfitonnga afatizimi i tyre dhe pse ato nuk ikthehen vendit? Çka po ndodh me mjetete Trustit Pensional e Invalidor të Kosovësdhe kur punëtorët tanë do të mund tëshpresojnë se të drejtat e tyre i mbronligji. Shpresat për lëvizje të lirë drejtEvropës mund të bëhen reale vetëmatëherë kur edhe praktikisht bindimmiqtë tanë se shteti ligjor po funksionon.Për këtë nuk ka nevojë të shkojmë nëBruksel e as në Strasburg. Evropa tashmëështë tek ne. Të gjithë po na shohin. Nëkëtë drejtim nuk ka nevojë për lobimpolitik. Shteti funksional i demanton tëgjithë armiqtë.vetëm. Edhe pse situata energjetike nukka ndryshuar, të gjitha Qeveritë këtodhjetë vjetët e fundit kanë pasur qëndrimtë njëjtë karshi kësaj ndërmarrje publike,me të vetmin qëllim shkatërrimin e saj meplanet për të përfituar grupe të caktuaranga kjo situatë.“Coptimi” i KEK-utPlanet për ndarjen e KEK-ut kanë nisurgjashtë vjet më parë kur doli edhe ideja epa dëgjuar më herët se do ti bëhet“Unbundeling” kësaj ndërmarrje. Tëgjithë pyesnin se çfarë do të ndodh mekëtë procedurë të re, derisa u tha se dotë bëhet shthurje e KEK-ut në mënyrëqë të stabilizohej situata energjetike.Ky doli të jetë plani më i mirë për t’upërfshirë në konflikt të ashpër të interesitndërkombëtarët që menaxhonin meKEK-un dhe zyrtarët vendor me ataqeveritar.Duke filluar me ndarje, mos hapje tëmihjes së re të Sibovcit, blerjen eenergjisë me kontrata afatshkurta dheçmime shumë të larta, e kanë sjellëKEK-un në gjendje para bankrotimitduke i lënë hapësirë arsyetimeve seneve na duhet një investitor privat përtë na nxjerr nga terri. KEK-u me viteme radhë është bërë shënjestër enjerëzve që kanë përfaqësuar interesaprivate në treg duke i bërë nderkonkurrentëve të energjisë në treg,ndërkohë që nga KEK-u nuk kanë lënëtë pritet shumë. Kështu që doli edheprojekti “Kosova C”.Ky komplot është organizuar haptazinga individë të caktuar me ndihmën ekëshilltarëve të huaj dhe zyrtarëve tëQeverive. KEK-u dhe ndërmarrjet tjerapublike edhe pse dikur kanë qenë bazëpër ekonominë e këtij vendi, sot ështëmarrë vendimi që ato të privatizohen.Anomalia qëndron në faktin se ende nukkanë bërë asnjë vlerësim të tyre që të paktënnga shitja e tyre të përfitojë diçkaKosova, ndërkohë që vet zyrtarët eQeverisë thonë se ato nuk do të shiten meçmimet e tregut. Përfundimisht bëhet eqartë se nuk ka një vullnet politik në qeveripër t’i mbrojtur ato.Ministri për Ekonomi dhe Financa, AhmetShala ka bërë të ditur se KorporataEnergjetike e Kosovës do të hyjë shumëshpejt në privatizim dhe sektori i parë qëdo të privatizohet do të jetë ai i distribuimittë energjisë elektrike. Sipas kësajQeverie kjo është parë si e vetmjamundësi për t’u furnizuar më mirë meenergji. Pasi që ka thithur mbi 1.1 miliardeuro, del sugjerimi që me shitjen e kësajpjese të KEK-ut do të stabilizohet gjendjaenergjetike. Duke e pasur parasysh se derime tash nuk ka pasur investime në këtësektor dhe se borxhet vazhdojnë të mbesintë larta, nga shitja e tij nuk pritet të përfitojdiçka buxheti i Kosovës. NdërkohëQeveria e ka mbështetur kërkesën e MEFitqë të formohet një komision për verifikimine procesit të privatizimit të këtijsektori energjetik dhe tashmë punët përshkatërrimin përfundimtar të KEK-utkanë nisur.Shitjen e distribucionit, kjo qeveri e kamarrë me aq nguti sa që ende pa umiratuar në Kuvendin e Kosovës ligji përndarjen e korporatës, kryeministri iRepublikës së Kosovës, Hashim Thaçi e kahedh në votim kërkesën për privatizim.Arsyetimi banal është dhënë se në këtëmënyrë do të ketë stabilizim të kësaj ndërmarrjeme vetëqëndrueshmëri të plotë,ndërkohë që plani i cili është duke u realizuartregon për mbylljen e kësaj ndërmarrjemë ndërtimin e termocentralit të rimbi 2000 megavatësh me kapital privat.Mirëpo, qëllimi i Qeverisë është që mekëtë shitje të distribucionit të KEK-ut t’ishërbejë investitorit privat i cili do tandërtoj termocentralin e ri.Vet kryeministri i Kosovës është shprehurse privatizimi i distribucionit të KEK-utdo të shërbejë si tregim suksesi për përfshirjene kapitalit privat në zhvillimin esektorit energjetik dhe do të mundësojëinvestime private në minierat dhe gjenerim,përfshirë këtu edhe zhvillimin e projektittë rëndësishëm të Kosovës C.Mirëpo, situata në KEK tregon që kjondërmarrje është shumë larg situatës sëfavorshme për privatizim. Sipas kërkesaveqë dalin nga Traktati i Athinës, KorporataEnergjetike e Kosovës në kuadër tëristrukturimit të sektorit të energjisë nëEvropë përkatësisht në EvropënJuglindore, është dashur të përfundojë sëpari shthurjen apo inkorporimin e pastajtë shkojë drejt privatizimit të departamentevetë tij. Më pas me shthurje përveçndarjes së llogarive financiare departamentete KEK-ut si ai i gjenerimit, mihjeve,dhe distribucioni do të mund tëbënin edhe ndarjen e plotë të aseteve.Departamentet e KEK-ut pas inkorporimitdo të ishin kontraktuese të shërbimevemes vete. Ato më pas do të funksiononinme buxhet të ndarë, por secili nga departamentetdo të ishte në gjendje të caktojëshpenzimet e veta të cilat shprehin kostone tyre të aprovuar nga Zyra e Rregullatorittë Energjisë.(vazhdon në faqen tjetër)faqe 11

ekonomia(vazhdon nga faqja e kaluar)Edhe kjo ide ka të bëjë me hapjene rrugës për investime me kapitalprivat. Shthurja e KEK-ut ështëdashur të përfundojë në qershortë vitit 2007, deri më tani vetëmOperatori i Sistemit,Transmisionit dhe Tregut tëenergjisë elektrike të Kosovës,KOSTT, është njësia e parë dhe evetme e ndarë nga KEK-u nëvitin 2006.Paratë e gëlltitura dhepërgatitja e terrenit përinvestitorin e huajQë nga përfundimi i luftës nëvitin 1999 vetëm BashkimiEvropian ka dhënë rreth 400 milioneuro për sektorin e energjisëelektrike në Kosovë përmesAgjencisë Evropiane përRindërtim, EAR. Qeveria eKosovës ka shpenzuar mbi 400milion euro dhe dhjetëra e qindramiliona të tjera janë ndarënga donatorë të tjerë. Disa donatorëkanë bërë të ditur se paratë etyre janë përdorur për importimtë energjisë, ndërkohë që shumëtë tjerë vlerësojnë se paratë e tyrejanë shpenzuar për riparime tëtermocentraleve të KEK-ut.Ndërkohë që vet zyrtarët e KEKutkanë konfirmuar disa herë seata kanë pranuar donacione ngadonatorë por që nuk e dinë saktëse sa të holla ishin pranuar dhese si janë shpenzuar ato.Arsyetimet për mos mbajtjen esaktë të evidencave për paratë qëjanë dhënë për KEK-un janëmbështetur në ndryshimet eshpeshta në udhëheqësinë eKEK-ut.Kompania ka pasur pesë drejtorëndërkombëtar menaxhues që ngaviti 1999, përfshirë edhe kompaninëESBI të Irlandës të cilët me tëkthyer në vendin e vet kanëmarrë miliona euro ne emër tëkontratës që kanë nënshkruar memenaxhmentin e KEK-ut siekspertë të energjetikës.Ndërkohë që pagat dhe shpenzimete larta në emër të “ndërmarrjessë shtetit” nuk janëzvogëluar as nga menaxhmentivendor.Si pasojë e mosmenaxhimitadekuat të kësaj ndërmarrje dheshkatërrimit të saj dalin sugjerimetnga institucionet e rëndësishmefinanciare siç është BankaBotërorese investimet e nevojitura për tërehabilituar elektranat energjiketë tanishme apo për të ndërtuartë rejat janë aq të larta se qëshpenzimet kalojnë kapacitetin edonatorëve dhe qeverisë sëKosovës. Kështu që BB-ja kadeklaruar se e vetmja shpresëqëndron në sektorin privat. Nëkëtë mënyrë po bëhet e qartë sekëtu ka pasur një plan përshkatërrimin e qëllimshëm tëKEK-ut, apo degradimin e tij derinë atë masë sa ndërtimi i termocentralittë ri të na paraqitet si idomosdoshëm. Ekipet e“ekspertëve” të BE-së dheUSAID-it, dështimet e tyre të njëpasnjëshme,korrupsionindërkombëtarë me ko-produksionvendor, fitimet marramendëseqë do t’i sillte një investim3 miliardë dollarësh përinvesitorët e huaj dhe pushtetarëte korruptuar, të gjitha këto mëshumë sesa rregullimin e situatësme rrymën elektrike kanë pasurpër qëllim dëshmimin epamundësisë së rregullimit të sajnë mënyrë që ndërtimin eKosovës C ta kërkojmë vetë ne,qytetarët e këtij vendi.Por Kosova C më së paku pondërtohet për qytetarët eKosovës (parë nga perspektiva einvestitorit të jashtëm, s’do mendkjo punë). Vet zyrtarët e BankësBotërore kanë bërë të ditur nëprezantimet e tyre përenergjetikën për përfitimet që dot’i ketë rajoni nga thëngjilli iKosovës. Sipas tyre në njëzetvitet e ardhshme një pjesë emadhe e Evropës Juglindore dotë furnizohet me thëngjillin eKosovës. Është thënë disa herë sendërtimi i termocentralit të ri membi 2000 megavat orë energjielektrike do të jetë edhe përfurnizimin e vendeve të tjera meenergji elektrike. Një investimmbi tre miliardë dollarësh nukdo t’i shpaguhej investitorit tëhuaj në tregun e vogël tëKosovës prandaj ai kërkon tregmë të gjerë, rajonal. Kjo i bie qënë dyzet vitet e ardhshmeinvestitori i huaj do të fitojë dukeia shitur qymyrin tonë vendevetë rajonit.SibovciPor kjo nuk është e tëra. Mihja eSibovcit e cila përmban thëngjilledhe për rreth pesëdhjetë vitet eardhshme ka bërë që të gjithë t’iamësyjnë për të përfituar sa mëshumë nga ajo. Ndërkohë qëmosmarrëveshjet mes grupeve tëcaktuara të interesit kanë bërë qëajo të mbetet e bllokuar, të moshapet për një kohë të gjatë dukee lënë edhe KEK-un pa thëngjillduke e pasur parasysh se mihjetekzistuese të Bardhit dhe tëMirashit me të cilat furnizohetKEK-u me thëngjill janë shterur.Dy qeveritë e fundit i kanë dhënëmë shumë përparësi investitoritprivat që të përfitojë nga kjomihje sesa vet Kosovës. Ështëmarrë vendimi që investitori i cilido të ndërtojë termocentralin e ritë furnizohet me thëngjill përdekada me radhë nga kjo mihje.Duke ia dhënë mihjen e Sibovcitinvestitorit të huaj, paradoksalisht,ne do ta blejmë qymyrintonë nga ai.Organizata ÇOHU!Modeli ka dështuar, të tjerat kanë pak rëndësi“Diçka e tillë ne ende nuk na bën përshtypje, sepse jetojmë ende nën iluzionin se Shqipërinë do ta zhvillojnë investimet e huaja, një ide kjo sa qesharake aqedhe e pavërtetë, pasi edhe në vendet me nivelin më të lartë të investimit të huaj si Kina motori i zhvillimit është kapitali lokal dhe jo thjesht ai ndërkombëtar.Investitori i huaj kërkon thjesht krahë të lirë pune, stabilitet politik dhe ekonomik që fitimet e investimit që nxjerr në vende si Shqipëria t’i nxjerrë lirshëm edhejashtë Shqipërisë.”Blendi KAJSIU(Marrë nga Panorama online)Një pikë ku të gjitha palët nëvendin tonë bashkohen ështëideja se problemi në Shqipëri nukështë me modelin aktual politiko-ekonomik,por me mos-zbatiminrigoroz të tij. Konsensusinë këtë pikë është aq i gjerë saqëideja se mosfunksionimi i sistemitmund të jetë pasojë e vetësistemit as nuk shtrohet përdiskutim. Pikërisht ky ështëedhe argumenti bazë i këtijartikulli. Dështimi i modelitpolitiko-ekonomik që qeveritëshqiptare kanë ndjekur këto dydekadat e fundit me rekomandimindhe nën mbikëqyrjene ndërkombëtarëve buron ngavetë modeli. Problemi me modelinaktual nuk buron nga moszbatimipor nga vetë përpjekja përta zbatuar atë. Problemi nukështë se institucionet tonashtetërore janë të dobëta, por seato janë dobësuar nga vetë modelipolitiko-ekonomik që kanërealizuar në praktikë. Probleminuk është se politikanëve tanë umungon vullneti për të zbatuarmodelin politiko-ekonomik, qëna rekomandojnë organizma siBE-ja apo institucione si FMNdhe Banka Botërore, por tek përpjekjae pareshtur e tyre për tazbatuar atë.Në këtë pikë më duhet të sqarojpër çfarë modeli bëhet fjalë.Politikisht ky model nënkuptonnjë demokraci pluraliste sipasmodelit që ofron Robert Dahl nënjë nga librat më të mërzitshëmtë literaturës mbi demokracinëPoliarkia. Është një demokracikryesisht procedurale, që përcaktohetnga ekzistenca e pozitësdhe opozitës, nga zgjedhje të liradhe të ndershme dhe grupe tëndryshme interesi që konkurrojnëpër të influencuar pushtetin.Ky është në thelb modeli politikqë mund të duket i thjeshtë përfaktin e thjeshtë se është vërtet itillë dhe ndoshta prandaj dhepërqafohet kaq lehtë. Modeliekonomik nga ana tjetër ka nëthelb atë që quhet konsensusi iUashingtonit. Në qendër të modelitështë tregu si burim zhvillimidhe në funksion të së cilit vendosetshteti, roli i të cilit reduktohette garantimi i sistemit tëdrejtësisë dhe rendit, të domosdoshëmpër të garantuar pronënprivate. Prioritet ka stabilitetimakro-ekonomik që në thelb dotë thotë politikë monetariste qëlufton inflacionin dhe reduktim tëdeficitit buxhetor. Institucione siBanka Qendrore apo sistemibankar janë nxjerrë jashtë kontrollitshtetëror. Tregu lokal nga anatjetër duhet të jetë i hapur ndajtregut ndërkombëtar, pra të mosketë masa proteksioniste dhe tëmirëpresë dhe t’i përshtatetinvestitorëve të huaj. Është erëndësishme të theksojmë se kemitë bëjmë me një model jo vetëmpolitik, por edhe ekonomik pasifatkeqësisht analizat lokale dhendërkombëtare ndalen vetëm tekdimensioni politik dhe injorojnëatë ekonomik, a thua se një sistempolitik ekziston në ajër. Prandajpër të kuptuar dështimet e sistemittonë politik duhet të fillojmënga dështimi i modelit ekonomiknga ku burojnë edhe dështimet esistemit politik.Dështimi i modelit tonë ekonomiktë zhvillimit është shumë i lehtëpër t’u kuptuar nga vetë dështimii ekonomisë sonë. Ekonomisësonë i mungon pothuajse tërësishtnjë sektor prodhues dhe aq mëtepër një sektor prodhues konkurrues,çka vë në pikëpyetje integrimine ekonomisë shqiptare nëtregjet globale. E thënë thjeshtekonomisë sonë i mungon njëmotor zhvillimi. Për të kuptuarkëtë mjafton të përpiqemi tipërgjigjemi pyetjes: me cfarëkonkurron Shqipëria sot pas 20vitesh tranzicion në tregun rajonal?Po atë global? Për momentinne konkurrojmë me kanabis,heroinë, kokainë, dhe prostitucionsi në tregjet rajonale edhe atoeuropiane. Këto janë produktetMade in Albania, për të cilat nenjihemi më shumë sot në botë.Dhe kjo për faktin se nuk jemi tëaftë të konkurrojmë me produktetë tjera. Po përse pas pothuajse dydekadash tranzicion ekonomiajonë nuk konkurron jo më në treguneuropian por as në atë rajonal?Arsyet mund të përmblidhentek katër elementët thelbësor tëmodelit tonë ekonomik të zhvillimit;tregtia e lirë, tërheqja eshtetit, stabiliteti makroekonomikdhe investimet e huajasi prioritet.Së pari, tregtia e lirë do të thotëpamundësia për të mbrojtur produktetapo ekonominë vendase,kapitalin, prodhuesit dhe biznesinvendas. Dhe nëse ky sektorshpartallohet që në lindje ngakonkurrenca që vjen nga jashtëështë e kotë të presësh që një ditëai do lindë i rritur për të konkurruarnë tregjet globale. Le të marrimrastin e bujqësisë që tashmëështë e qartë që është në gjendjekatastrofale. Është alogjike tëmendosh që produktet tonabujqësore të mund të konkurrojnënë tregun e lirë me ato të Greqisëapo BE-së, sidomos po të kemiparasysh që BE me politika të tipitCommon Agricultural Policy(CAP) e mbron dhe e subvenciononbujqësinë e saj. Prandajdështimi i vazhdueshëm i bujqësisësonë përpara, se sa të kërkohettek problemi i pronësisë nëfshat duhet kërkuar tek konkurrencaqë vjen nga jashtë.Produktet tona bujqësore nukkanë treg sepse edhe tregu ynë ibrendshëm është hapur totalishtndaj produkteve që vijnë ngajashtë. Sikur të mos ishte korrupsioniapo zvarritjet në dogana që ereduktojnë deri diku tregtinë elirë bujqësia jonë do ishte akomaedhe më rëndë. Kështu në rastin ebujqësisë tregtia e lirë krijon njërreth vicioz, ku fillimisht shkatërrohetprodhimi vendas, nëmungesë të mbështetjes socialenga shteti kjo prodhon emigrim tëkrahut më të aftë të punës nëbujqësi drejt vendeve si Greqia kuky krah shfrytëzohet deri në palcëpër të forcuar bujqësinë greke, qëmë pas konkurron edhe mëshumë bujqësinë shqiptare që përpasojë prodhon edhe më shumëemigracion edhe më pak produktebujqësore.Së dyti, efekti negativ i tregtisë sëlirë kombinohet me efektin negativqë prodhon reduktimi i politikavezhvillimore tek stabilitetimakro-ekonomik, lufta ndaj inflacionitdhe kontrolli i deficitit buxhetor.Natyrisht që stabilitetimakro-ekonomik është pozitiv,por nuk mund të jetë qëllim nëvetvete, qëllim është zhvillimi iekonomisë vendase. Përndryshepërfundojmë aty ku jemi sot - njëvend i varfër në prodhim dhezhvillim por i pasur në stabilitetmakro-ekonomik. Në thelb ky stabilitetka nënkuptuar së parireduktimin e mundësisë së subvencionimittë produktit vendas,pasi kjo do të prodhonte deficitbuxhetor. Stabiliteti makroekonomiksi prioritet ka nënkuptuaredhe pavarësinë e sistemitbankar nga kontrolli shtetëror,duke filluar me Bankën Qendrore.Duke qenë të pavarura, institucionetë tilla mund të garantojnëmë mirë stabilitetin e monedhës,apo reduktimin e inflacionit qëpërndryshe mund të dilte jashtëkontrollit nga papërgjegjshmëriae qeverisë sidomos gjatëfushatave elektorale. Natyrisht qënjë logjikë e tillë nuk është epabazë, pasi qeveritë shpesh abuzojnëme shpenzimet dhe kanëtendencë ta financojnë deficitetme zhvlerësim të monedhës, praduke shkaktuar inflacion. Amanxjerrja e institucioneve kryesorefinanciare jashtë kontrollitshtetëror prodhon një sektorfinanciar, që e vështirësonfinancimin e sipërmarrjes vendase,duke nxjerrë shtetin jashtëloje si promotor zhvillimi.Kemi ardhur pra tek faktori itretë, tërheqja e shtetit. Pasojatnegative të kësaj tërheqje nëshoqëri shfaqen tek pabarazia nërritje dhe tek trauma që shkaktonmungesa e politikave sociale përindividët dhe komunitetet emargjinalizuara. Ndërsa nëekonomi efekti negativ i tërheqjessë shtetit duket më qartë se kudotek financimi i dobët i kapitalitdhe sipërmarrjes vendase. Ne sotkemi një sektor shumë të suksesshëmbankar, të pavarur ngashteti dhe me një Bankë Qendroreqë ka arritur të kontrollojë inflacionin.Ama ajo që ne nuk kemisot është një financim të mirë tësipërmarrjes dhe kapitalit vendas.E thënë thjesht kapitali dhe sipërmarrjalokale në Shqipëri e ka tëvështirë të marrë financim apolikuiditet nga sektori financiarsidomos në fazat e para të zhvillimit.Interesat e larta që bankat iofrojnë sot sipërmarrjes shqiptaree vdesin atë pa lindur mirë. Aqmë tepër në kushtet kur kjo sipërmarrjenuk ka treg të garantuar sipasojë e tregtisë së lirë. Kjo shpjegonedhe ’shëndetin’ e bankavetona që nuk vuajnë mungesën elikuiditetit në kulmin e një krizelikuiditeti të biznesit lokal.(vazhdon në faqentjetër)faqe 12

(vazhdon nga faqja e kaluar)Marrëdhënia e ngushtë, e koordinuar dhee garantuar mes sektorit financiar dhesipërmarrjes është edhe një nga kushtetthemelore të bumit ekonomik. Mungesa ekreditimit të butë dhe afatgjatë penalizonmbi të gjitha sipërmarrjet e suksesshmepasi si pasojë e ekspansionit ato janë më tëeturat për financim. Eksperienca e historivetë suksesit ekonomik të TigraveAziatik, Japonisë apo Kinës tregon para sëgjithash përdorimin e sektorit financiar nëfunksion të kapitalit dhe sipërmarrjes vendase.Në rastin e Kinës ky sektor është nëpronësi të shtetit dhe për pasojë i ofronfinancime bujare sipërmarrjeve vendase,duke pasur prioritet nevojat e këtij sektoriedhe me garancitë që i ofron qeveria përkreditë problematike. Përkundër kësajeksperience në Shqipëri prioritet ështëthjesht tërheqja e investimeve të huaja dhejo forcimi i kapitalit lokal, çka mund tëarrihej edhe me stimulimin në investimetme pjesëmarrje të përbashkët të kapitalit tëhuaj me atë vendas në mënyrë që të forcohetky i dyti.Kemi arritur pra tek faktori i katërt; investimete huaja si prioritet. Modeli aktual prioriteti jep investimeve të huaja dhe joatyre lokale. Për këtë arsye edhe sot pasnjëzet vitesh, pas miliarda eurove qëshqiptarët me punën e tyre kanë sjellë nëShqipëri aktorët dhe përfituesit kryesor tëekonomisë sonë janë investitorët e huajdhe jo sipërmarrja lokale. Kështu që mëshumë sesa zhvillimin e sipërmarrjesshqiptare në botë modeli aktual garantonzhvillimin e kapitalit global në Shqipëri.Kapitali i huaj, sektorët e telefonisë celularedhe të sistemit bankar janë më fitimprurësitsot për sot në ekonominëshqiptare. Po t’i besojmë kryeministrit nëtë ardhmen kapitali i huaj do ta shfrytëzojëakoma më shumë Shqipërinë për tëndërtuar tece me qymyr ku do prodhohetenergji që do të zhvillojë së pari ekonomitëe origjinës. Pra, ne sot kemi ngritur njëekonomi që kursimet e qytetarëve shqiptarnuk i kanalizon në forcimin e sipërmarrjesvendase. Paratë që këta fusin në Shqipëriprodhojnë një vlerë të shtuar të pakët sepsenë një pjesë të mirë dalin përsëri jashtë sajnëpërmjet eksporteve ose thithen nga kapitalittë huaj. Diçka e tillë ne ende nuk nabën përshtypje, sepse jetojmë ende nëniluzionin se Shqipërinë do ta zhvillojnëinvestimet e huaja, një ide kjo sa qesharakeaq edhe e pavërtetë, pasi edhe në vendetme nivelin më të lartë të investimit të huajsi Kina motori i zhvillimit është kapitalilokal dhe jo thjesht ai ndërkombëtar.Investitori i huaj kërkon thjesht krahë tëlirë pune, stabilitet politik dhe ekonomikqë fitimet e investimit që nxjerr në vende siShqipëria t’i nxjerrë lirshëm edhe jashtëShqipërisë.Ideali i një shteti të tërhequr nga shoqëriaqë thjesht garanton rendin, infrastrukturëndhe pronën është në fakt ideali i investitorittë huaj, që fatkeqësisht është kthyeredhe në idealin e politikës sonë dhe që përpasojë prodhon një vend me pabarazi nërritje, ku një grusht pasurohen dhe masa egjerë me vështirësi mbijeton. Po a nuk dotë krijonte pabarazi dhe varfëri edhe njështet, që i bëhet krah sipërmarrjes dhe kapitalitlokal? A nuk do të krijonte ky modeldisa sipërmarrës dhe kapitalist të pasurshqiptar rrethuar nga një masë varfërie? Jodhe jo, edhe pse rreziku ekziston. Nëseshteti ynë do e mbështeste realisht sipërmarrjenvendase, duke mbrojtur produktinlokal, duke i garantuar financim të bollshëmnëpërmjet kredive të buta, duke eorientuar me informacion në tregun rajonaldhe global, atëherë ky shtet do kishteedhe të drejtën edhe mundësinë që tatatonte më shumë kapitalin vendas, i cilipër më tepër do prodhonte vlerë të shtuar.Në këto kushte shteti ynë do kish mundësiedhe ti impononte kapitalit vendas kushtemë të mira punësimi për punëtorët dhekomunitetet ku ata zhvillojnë aktivitetin etyre, pra të garantonte një nivel më të lartëbarazie në shoqëri. Pra nga njëra anë shtetii garanton fitim kapitalit vendas nga anatjetër i merr atij një pjesë të mirë të këtij fitimipër ta rishpërndarë dhe për të financuarinstitucionet publike, spitalet, shkollat, etj.Kjo në fakt ka qenë edhe eksperienca eTigrave të Azisë ku shteti në këtë mënyrëka arritur të reduktojë pabarazinë socialedhe gjeografike përgjatë një bumiekonomik. Ky fakt duhet theksuar, sepsemodeli ynë aktual i zhvillimit e shikon rritjene pabarazisë si domosdoshmëri tëzhvillimit ekonomik, gjë që empirikishtnuk është aspak e vërtetë për vende siJaponia apo edhe Korea e Jugut që kanëpasur zhvillim të jashtëzakonshëmekonomik. Kemi të bëjmë me një qasjeshumë më efikase sesa thjesht ulja e taksave,sepse edhe sikur ta çojmë taksën zerosipërmarrja shqiptare nuk mund të zhvillohetvetvetiu për sa kohë nuk ka treg për tëdhe financimin nga bankat e merr afatshkurtërdhe me interes të papërballueshëm.Një sipërmarrësi më shumë sesataksat e ulëta i intereson të ketë treg dhefinancim të garantuar në mënyrë që tëinvestojë. Natyrisht që ulja e taksave endihmon deri diku çdo biznes, por nëmungesë të tregut dhe financimit efekti ikësaj ulje është i pakët madje në terminafatgjatë edhe negativ po të kemi parasyshse ulja e taksave që nuk shkakton ndonjëbum ekonomik redukton të ardhurat ebuxhetit dhe për pasojë investimet publike,që nga infrastruktura deri tek institucionetshtetërore. Ulja e taksave mund të tërheqëndonjë investitor të huaj më shumë, por qëdo të largohet përsëri sapo qeveria të rrisëtaksat për të financuar shërbimet publike.Prandaj investimet e huaja në mungesë tësipërmarrjeve të fuqishme lokale përkthehenkollaj në zhvatje. Historitë e investimevetë huaja, që na shet qeveria sot nënjë masë të mirë janë shfrytëzim i territoritshqiptar më shumë se zhvillim i vendittonë.Këtu është e rëndësishme të kuptojmërrethin vicioz ku ndodhemi. Faktorët emësipërm, tregtia e lirë, përparësia ndajkapitalit të huaj dhe jo atij lokal, organizimii sistemit bankar që vështirësonfinancimin e kapitalit vendas, prioritetianti-inflacion dhe objektivat e stabilitetitmakroekonomik, tërheqja e shtetit dhe uljae financimit për shërbimet publike dheinstitucionet shtetërore, ndërveprojnë tëgjithë njëkohësisht edhe pse janë trajtuarveç e veç për të lehtësuar analizën.Ndërveprimi i këtyre faktorëve prodhonnjë ekonomi tejet të dobët ku kapitali dhesipërmarrja lokale nuk zhvillohen sepsejanë të pambrojtura nga konkurrenca globale,të pafinancuara mjaftueshëm nga institucionetfinanciare dhe edhe të paorientuaranga politikat afatgjata shtetërore. Njëekonomi e dobët, apo pa motor zhvillimiprodhon një shtet të dobët që të ardhurat ipërfton kryesisht nga aktiviteti tregtar dhejo prodhues, siç janë doganat, apo duketatuar biznese që në tërësinë e tyre mezimbahen. Dhe këtu problemi nuk ështëthjesht paaftësia e shtetit tonë për tëmbledhur taksa. Ekonomia informale nëShqipëri është masive sepse një pjesë emirë e sipërmarrjes vendase mund të mbijetojëvetëm në informalitet përndrysheekonomiavdes, dhe kjo është një nga arsyet se përsesuksesi i qeverisë aktuale në rritjen e formalitetitekonomik ka prodhuar pakënaqësi.Kjo ekonomi e dobët nga ana tjetërprodhon një shtet të dobët, me administratëtë dobët, me sektor publik si edukimiapo shëndetësia tejet të dobët nga mungesae financimit, që mbi të gjitha ulin cilësinëe jetës sonë por i nxinë jetën edhe asajsipërmarrje lokale që përpiqet të mbijetojë.Prandaj prioriteti i Shqipërisë sot nukduhet të jetë forcimi i shtetit por një modelalternativ zhvillimi. Edhe sikur teorikishtshteti ynë të forcohej, gjë që është epamundur praktikisht, ai nuk do të gjenerontezhvillim ekonomik me modelin dhepolitikat që ne ndjekim sot. Kjo sepse sipërmarrjashqiptare do ishte njësoj e pambrojturdhe e pambështetur financiarisht.Nuk është e nevojshme të jesh Marksist përtë kuptuar se nuk mund të ndërtosh njështet të fortë me një ekonomi të dobët. Aqmë pak mund të krijosh një sistem të shëndetshëmpolitik me një ekonomi që nukprodhon zhvillim të qëndrueshëm, stimulonemigracionin, polarizimin social dhegjeografik pasi i gjithë zhvillimi gjeografikishtpërqendrohet në qendrat kryesoreurbane, ndërsa shoqërisht në pak duar biznesmenëshlokal, sepse në fakt shumica efitimit që prodhon ekonomia shqiptare deljashtë Shqipërisë. Një sistem i tillëekonomik prodhon dy efekte shkatërruesepër shoqërinë shqiptare. Në nivelin e elitësekonomike konkurrenca mes grupimevepolitiko-mediatiko-biznesi bëhet tejet eashpër, sepse burimet dhe fitimet që prodhonekonomia shqiptare për sipërmarrjenlokale janë tejet të kufizuara. Në nivelin epopullatës varfëria që sistemi ynëekonomik prodhon për masën e gjerë tëqytetarëve do të thotë që qytetarët janëtejet të zënë me mbijetesën personale për tëkrijuar një komunitet të shëndetshëm politik.Kombinimi i këtyre dy faktorëve krijonnjë sistem politik me përplasje të ashprames individëve në nivel elitash politikobiznesinga njëra anë dhe një popullatë mendjeshmëri të ulët të moralit publik pasiështë në moment mbijetese. Për pasojëkemi një shkëputje të elitës nga masa egjerë e popullatës që në mungesë të emigracionitdo kish përfunduar në varfëriabsolute. E thënë ndryshe politika bëhetthellësisht jo-përfaqësuese. Dhe ky ështënë thelb deformimi politik që prodhonmodeli ynë ekonomiko-politik i zhvillimit.RFERLfaqe 13

ekonomiaArroganca e kapitalizmitPor, përveç në planin politik, cili është dëmi i madh ekonomik që Thaçi, si student i zellshëm i Ahtisaarit do t’i sjellë Kosovës?Privatizimi! Unë mendoj se privatizimi është rreziku më i madh politiko–ekonomik që i kanoset Kosovës. Duka Faith dhe DukeshaKaidanow na thonë se vetëm kështu mund të zhvillohemi ekonomikisht. Ne u themi në rregull, por pse mos ta luajmë lojën e njejtësë bashku: sikur ju në vendet e juaja të hiqni dorë nga nacionalizimi (ose blerja e aksioneve më të mëdha) të bankave që ose kanëfalimentuar ose janë drejt falimentimit (si pasojë e krizës financiare) edhe ne do ta bëjmë të njejtën. Ata na thonë se nuk mund tëfunksionojmë jashtë kapitalizmit. Ne e aprovojmë këtë, sepse vërtetë është tezë e saktë: por pse nuk i vendosim rregullat e njejta tëfunksionimit të kapitalizmit?Agon HAMZAZjedhjet e fundit në Kosovë ishindëshmia më e pastër se si funksiononkoncepti i demokracisë liberale.Raporti ndërmjet “të gjithëve” dhe“jo të gjithëve” funksionoi në mënyrën mëtë sofistikuar të mundshme. Me rreth 36%të qytetarëve pjesëmarrës në zgjedhje –qeveria e fitoi legjitimitetin e vet politik.Paçka që as gjysma e votuesve nuk kanëvotuar për te. Por, kush ju ka thënë se 37%e qytetarëve të Kosovës JANË qytetarët eKosovës? Çka janë 63% i mbetur? Jo qytetarë?Apo, qytetarë të pandërgjegjshëm, siçklithin liberalët? As njëra, e as tjetra. Por,nëse na është kështu, unë me mburrje pozicionohemnë grupin e qytetarëve tëpandërgjegjshëm të Kosovës.Demokracia, ashtu si na prezentohet sot nëKosovë (por jo vetëm) nuk ka të bëjë mëasgjë me të ashtuquajturën formulë se“shumica vendosë/qeverisë”. Këtu ështëme rëndësi që shumica të MOS vendosë.Ose: shumicës nuk duhet t’i ndihet zëri. Ezëri dhe artikulimi i alternativës politike siaksion kolektiv, përfundimisht nuk bëhetnëpërmjet zgjedhjeve. Por kjo është problemtjetër.Çka ka vendosur kjo pakicë e iluminuar, qëe ka kryer “obligimin demokratik qytetar”për të votuar? Ajo ka vendosur asgjë mëpak se sa zgjedhjen e Hashim Thaçit përkryeministër. Secili kalkulim tjetër është ipanevojshëm (jo se alternativa ishte më emirë, por kjo se bën atë më të mirin). Nukështë aspak me rëndësi se çfarë personiështë Thaçi (duke iu referuar të gjithaetiketimeve [jo]publike për te – probleminuk është tek personi i tij): çështja është çkapërfaqëson ai; cili është kuptimi i tërë asajstrukture politike, shënjues i të cilës ështëThaçi; dhe poashtu, së fundi, por jo e fundit,çka nënkupton emri i tij si shënjuespolitik?Shënjuesi që shprehjen e vet shoqërore egjen tek emri Thaçi, në fushën e politikëspërfaqëson atë rrymë politike që njihet meemrin reaksion. Reaksioni është rryma më errezikshme politike, e siç na mëson Marksi,ajo është edhe më e keqe se konzervatorizmi,sepse synon kthimin mbrapa të rrotëssë historisë. Por, këtu do të kthehem mëvonë. Shënjuesi politik i quajtur Thaçi, përfaqësondenjësisht atë strukturë politike qësi fundament të platformës politike e kapozicionin e Skllavit. Pozicioni i Skllavit nëpolitikë është pozicioni i të degraduarit, itë nëpërkëmburit, i subjektit që e njehqenien e tij (në këtë rast politike) në nivel tëjetës shtazore, e që kusht për ta mirëmbajturkëtë gjendje, është ekzistimi i Zotërisësë tij. Thaçi i ka njohurZotërinjtë/Padronët e tij: Dukën PiterFaith dhe Dukeshën Tina Kaidanow. Thaçiështë subjekt i vetëvetëdijshëm për pozitëne tij. Në fakt, është vetëm kjo pozitë subjektivenë të cilën qenia e tij politike mund tëfunksionojë. Revoltave të studentëve nëvitin ’68, Jacques Lacan iu përgjigj kështu:“si subjekte histerike, ju kërkoni njëPadron të ri. Dhe do ta gjeni!” A nuk e bëritë njejtën bashkësia ndërkombëtare me ne?Para se të vinte në pushtet, Thaçi gjatëgjithë kohës ankohej e bërtiste për gjendjenshoqëroro–politike të vendit. Histeriaështë problemi i shtrirjes së subjektit nërendin shoqëror, përkatësisht marrëdhënienqë subjekti e ka me Tjetrin e madhqua rendi shoqëror simbolik. Histeriku e“jep” veten për jouissance [kënaqësinë] tëTjetrit – por triku është që ai nuk dëshirontë bëhet objekti i “realizimit” të dëshirës sëTjetrit, por vetëm ta mirëmbajë dëshirën etij. Pyetjet e tij janë gjithnjë me përceptimine tij nga Tjetri, si duket ai në vështrimin eTjetrit, çka dëshiron Tjetri prej tij, etj. Sisubjekt histerik, Thaçi nuk ankohej për tandryshuar pozitën e vetsubjektive karshiPadronit, sepse kjo do tënënkuptonte ndryshimine subjektivitetit të vet, atëlartësim subjektiv të cilinraporti i tij me Tjetrin emadh nuk ia lejon. Aiankohej për ta mirëmbajturdëshirën e Tjetrit (nëkëtë rast Padronit) dhepër t’ia dëshmuar jouissance[kënaqjen] që aipërjeton nga të qenurit idominuar. Por, Thaçi nukështë vetëm i dominuar:dhe këtu qëndron i tërëkomplikimi. Pozita e tijështë ajo e njëfarë skizofreniepolitike: nëraport me Padronët e tij,ai pozicionohet vullnetshëmsi Skllavi, kurse nëraport me qytetarët eKosovës, ai e synon pozitëne Padronëve të tij – aibëhet Padroni i qytetarëvetë Kosovës.Pra, kur liberalët tanë të përndritëruarkërkonin zgjedhje, a nuk e kërkonin njëPadron të ri, të cilin bashkësia ndërkombëtareua dhuroi? Ndaj kësaj dhurate politike,liberalët përsëri janë histerikë: kërkojnënjë Padron të ri, pak më të butë, sepseky ua cenon lirinë e shprehjes e të mediave.Për këtë, liberalët duhet të presin përvendimin e Padronëve të tyre tranzitivë–logjikë:Feith dhe Kaidanow. Është edhimshme të jesh liberal.Cili është dëmi shoqëror që Thaçi po i bënKosovës? Dëmi i parë dhe më i madhiështë i dyfishtë: 1) si kryeministër iKosovës ai nuk përfaqëson as gjysmën e37% të qytetarëve; 2) në emër të Kosovësdhe për Kosovën, ai e shpalli pavarësinë evendit me Planin e Ahtisaarit si bazë politiketë saj. Të gjitha veprimet e tjera janëpasoja të kësaj. Është shkruar e është thënëshumë për Planin e Ahtisaarit – janë bërëanaliza të thella për dëmshmërinë e këtijPlani. Pjesa e emancipuar e shoqërisë nukla gjë pa bë kundër këtij Plani. Pakica reaksionarena mundi edhe kësaj radhe. Por,përveç në planin politik, cili është dëmi imadh ekonomik që Thaçi, si student i zellshëmi Ahtisaarit do t’i sjellë Kosovës?Privatizimi! Unë mendoj se privatizimiështë rreziku më i madh politiko–ekonomikqë i kanoset Kosovës. Duka Faithdhe Dukesha Kaidanow na thonë se vetëmkështu mund të zhvillohemi ekonomikisht.Ne u themi në rregull, por pse mos ta luajmëlojën e njejtë së bashku: sikur ju nëvendet e juaja të hiqni dorë nga nacionalizimi(ose blerja e aksioneve më të mëdha) tëbankave që ose kanë falimentuar ose janëdrejt falimentimit (si pasojë e krizës financiare)edhe ne do ta bëjmë të njejtën. Ata nathonë se nuk mund të funksionojmë jashtëkapitalizmit. Ne e aprovojmë këtë, sepsevërtetë është tezë e saktë: por pse nuk ivendosim rregullat e njejta të funksionimittë kapitalizmit? Por natyrisht se nuk pranojnë.E çka tjetër bën Thaçi përveç seaprovon gjithçka që i thonë? Por ne,63%shi nuk duhet ta pranojmë këtëaprovim reaksionar.Liberalët e moderuar na thonë se KEK–u,PTK–ja, Trepça, Aeroporti, etj nuk duhet tëprivatizohen tani dhe nuk duhet të privatizohentërësisht, se shteti duhet të ketëaksione në këto kompani. Arsyetimi: sipasojë e krizës financiare, çmimi nuk do tëjetë i levërdishëm, ato do të shiten shumëmë lirë se sa çmimi real, etj etj. Kjo pikëpamjenuk është e rrezikshme sa pikëpamjae dukës e dukeshës. Por, te dyjat janë tëdëmshme sepse synojnë privatizimin siopsionin e vetëm.Privatizimi i ndërmarrjeve publike i sjellëKosovës dëm të dyfishtë: 1) shitjen epasurive të vendit, që nënkupton se ne ijapim vendin koorporatave multinacionale,i ftojmë të na eksploatojnë, tëpasurohen nëpërmjet eksploatimit tëpasurive të vendit dhe fuqisë së lirë punëtore,dhe njëkohësisht, vendosjen e shtetitnë shërbim të këtyre koorporatave (nëpërmjetndërrimit të legjislacionit, etj) dhe; 2)pasurimin e mëtutjeshëm të njerëzve nëpushtet nëpërmjet përqindjeve ose marrëveshjevetë tjera të pista që mesiguri dot’i bëjnë – a thua pse po nxitojnë t’i shesinkaq shpejtë ndërrmarrjet publike?Privatizimi i deri tanishëm rezultoi meshkatërrimin e (pothuajse) të gjitha ndërmarrjeveshoqërore/publike dhe rritjen emëtutjeshme të papunësisë dhe rrjedhimishtvarfërisë. Andaj, argumentet seprivatizimi sjellë punësim, zhvillimekonomik, etj janë demantuar tërësisht dhefuqishëm nga varfëria dhe papunësia nërritje dhe thellim të mëtutjeshëm nga privatizimi.Me urgjencën për të privatizuargjithçka, a nuk po bëhet linjë zyrtare e qeverisjesthënia “Poshtë të varfërit, Lartë tëpasurit”? Arroganca e kapitalizmit të instaluarnë Kosovë me vullgaritetin e neuveauriche është e frikshme.Nëse mercenarët e kapitalizmit arrijnë t’irealizojnë projektet për privatizim – e sidomosprivatizimin e ndërmarrjeve merëndësi kapitale – atëherë unë mendoj selirisht mund të hapim edhe për Kosovën.Sepse nëse na e kontrollojnë ekonominë,atëherë na e kontrollojnë shtetin. Njëaktivist shoqëroro–politik nga Tirana, parapak kohësh kishte thënë se privatizimi ikëtyre ndërmarrjeve e humbë kuptimësinëe të gjitha aktiviteteve politike, e madjeedhe të bashkimit kombëtar. Ç’kuptim kashteti pa kontroll dhe pronësi mbi resursetkryesore të ekonomisë? A nuk jemi lodhurtë gjithë nga shteti pa substancë i Kosovës:pa ekonomi, pa ushtri, pa kontroll mbi territorinshtetëror, një shtet që si synim kaluftimin e racizmit, aksiomë politike e karacizmin (ndarjen në etni, etnifikimin territorial,etj).Shumica e qytetarëve të Kosovës kanëarsye serioze të jenë në depresion. Arsyejae depresionit tonë nuk është Thaçi si person;arsyeja e depresionit tonë kolektivështë Thaçi si emër. Është ajo frymë epolitikës, shërbëtor zellshëmi së cilës ështëThaçi.faqe 14

ekonomiafaqe 15