TRANZICION

KOLEGJI UNIVERSITAR “PJETËR BUDI”, INSTITUTI PËR STUDIME -PRISHTINËKONFERENCA SHKENCORE NDËRKOMBËTAREMENAXHIMI I RESURSEVE EKONOMIKE NËFUNKSION TË ZHVILLIMIT TË VENDEVE NËTRANZICIONA B S T R A K T E TPrishtinë24 Maj, 20131

KOLEGJI UNIVERSITAR “PJETËR BUDI”, INSTITUTI PËR STUDIME -PRISHTINËKONFERENCA SHKENCORE NDËRKOMBËTAREMENAXHIMI I RESURSEVE EKONOMIKE NËFUNKSION TË ZHVILLIMIT TË VENDEVE NËTRANZICIONABSTRAKTET E PUNIMEVE TË CILAT JANË PRANUAR PËRBOTIM NGA KOLEGJI „PJETËR BUDI“Botues: Kolegji Univeristar “Pjetër Budi”, Instituti për Studime - Prishtinë2

Prishtinë24 Maj, 2013PËRMBAJTJA:1. Prof. Vjollca Karapici PhD, PhD Adela Shera, Fatmir MehmetI PhD (c) AuditimiMjedisor Burim Informacioni për Audituesit Financiarë....................................... 62. Fadil Osmani, PhD cand, Naim Fetahu, PhD cand. - Menaxhimi i BurimeveNjerëzore në Ndërmarrje ........................................................................................ 83. Ph.D. Sofronija Miladinoski, Full Professor, Ph.D. Jovan Stojanoski,Full Professor - Marketing Approach in the Sphere of SelectiveTourism Types........................................................................................................ 94. Dr. Sherif Gashi, Mr. Sc. Nezir Rama - Qasja alternative e menaxhimit tërrezikut sigurues.................................................................................................... 105. Dr. Mimoza Durresi, MSc. Lulzim Shabani, PhD (c) - Përdorimi i CloudComputing në E-Qeverisje, Rasti i Kosovës......................................................... 116. Mr. sc. Ilir Bytyçi, PhD (c) - The Role of SME’S their Impact in EconomicGrowth and Investment in Kosova....................................................................... 127. MSc. Fekri Iseni - Small and Medium Enterpreises as a Main Pillar for theEconomic Development of the Republic of Macedonia with the Function of theIntegration of Macedonia in the European Union................................................ 158. Ph.D OriolaTheodhori & MSc. Daniela Horanlli - The Impact of Branding inConsumer Behavior.............................................................................................. 189. Mr. sc. Hysen Sogojeva - Vlerat Determinonte Turistike të Monumenti iNatyrës me Rëndësi të Veçantë “Ujëvarat e Mirushes”...................................... 1910. Demir Lima, PhD cand, Fadil Osmani, PhD cand. - Globalizationand it's impact on Kosovo Economy................................................................... 2011. Dr.(PhD). Ecc. Ismail Mehmeti - Mekanizmat dhe instrumentet erregullimit te sektorit bujqësor në vendet e zhvilluara......................................... 2212. Artan Haziri, Ph.D. (C) - Roli i Sistemit Bankare në Kosovë............................. 2313. Dr. Sc. Esmeralda Shkira& MSc.Daniela Horanlli& MSc. Erion Nexhipi –Business Tourism, Perspectives for Development in Korca Region.................... 2414. Ass. Jeton Vokshi, MSc. (C) - E Drejta Shpeditere në Republikën e Kosovës… 2515. Fadil Osmani, PhD (C), - Menaxhimi i Burimeve Njerëzore në Ndërmarrje...... 2616. Fakije Zejnullahu, PhD (c) - Analize e Menaxhimit të Identitetit Elektronik nëRepublikën e Kosovës........................................................................................... 2717. MSc Fëllanze Pula, PhD (c) - The Business-Oriented Women and its Impacton Marketing Kosovo Case.................................................................................. 2818. Ph.D Katerina Angelevska Najdeska&Ph.D Vera Karadjova, MarketingConcept for a new Tourist Product...................................................................... 2919. Agim Derguti, PhD (c) - Management of Investment Projects in Kosovo -Differences with European Standards................................................................... 3020. Dr. Zija Zimeri, Docent - Modelimet e metutjeshme, projektimi dhe3

menaxhimi i turizmit transitor.............................................................................. 3121. Dejan Metodijeski, Nako Taskov, Oliver Filiposki, Tatjana Dzaleva,Zoran Temelkov - Geographical Dispersion of Tourists Agencies in Republicof Macedonia........................................................................................................ 3222. Agron Thaqi (PhD cand), Ilir Bytyçi (PhD cand ) - Menaxhimi i Sistemevetë Informacionit në Hekurudhat e Kosovës (Infrakos – Trainkos)...................... 3323. Armend Pushkule, MSc, Kujtesa Hajrullai, MSc - AnalizaKomparative e Aktiviteteve të Turizmit në Kuadër të GATS dhe Organizatavetjera Ndërkombëtare.............................................................................................. 3524. Fatmir Mehmeti, PhD (c) - Roli i Auditimit në Ngritjën e Performancësdhe Raportimin Financiar në Ndermarrje.......................................................... 3625. Zijadin Krasniqi, Menaxhimi i Sistemeve Informative ....................................... 3726. Skender Hasani, PhD (C) - Ndikimi i Politikave Fiskale në Zhvillimin eBisneseve të Vogla dhe të Mesme........................................................................ 3827. MA Emira Limani& MA Blerim Limani - Dialectical Tensions in Kosovo’sCinema: Socialist and Post-Socialist Productions................................................ 3928. Vjollca Salihu, Ph.D. (C) - Kosovo Legislation – a Challenge or an Opportunityfor Foreign Investment In Kosovo……………………………………………… 4029. Metë Beqiraj&Magdalena Bregasi& Bahri Hyseni - Qeverisja Korporative nëKosovë.................................................................................................................. 4130. Rukije Ibraimi&Merime Mustafi - Monumentet Kulturore- Historike dheRëndësia e tyre në Zhvillimin e Turizmit në Qytetin e Tetovës........................... 4231. Shqipe Kadriu – Morina, PhD - Menaxhimi i Kompanive të Sigurimit............... 4332. Rezart Dibra, Phd (C), Jetmir Bodini, Master (DND) – Minority shareholdersprotection as important part of corporate governance. How protect minorityshareholders in Albanian companies.................................................................... 4433. Kujtesa Hajrullai, MSc - Aspektet Progresive në Politikat e Menaxhimit meResurset Njerëzore................................................................................................ 4534. Ph.D. Stela Zoto, Msc. Gerda Kreshova, Msc. Erion Nexhipi - GermanTouristic Market, a Perspective for Destinations such as Albania....................... 4635. MSc. Lulzim Shabani, PhD (c) - The Future of Information Technology and theRevolutionizing of the Concept............................................................................ 4736. Vlora Limani-Hajnuni, MSc - Transporti i Materieve të Rrezikshme.................. 4837. Hajrije Kastrati - Standardet e Cilësisë dhe Menaxhimi i Shkollave të MesmePrivate në Kosovë................................................................................................. 4938. Ph.D Vera Karadjova, Ph.D&Katerina Angelevska- Najdeska, - ContemporaryTrends in the Financial Sector - Regulation and Deregulation of the FinancialSystem................................................................................................................... 5039. Driton Fetahu, PhD (C) - Management of Small and Medium Enterprises.......... 5140. Ermir I. Hajdini - Investimet e Huaja Direkte – Sfida dhe Mundësi për Vendeme Ekonomi të Kufizuar...................................................................................... 524

41. Arsim Gjinovci - Trendet në menaxhimin e resurseve humane: Rast studimororganizatat publike që veprojnë në tregun tonë.................................................... 5342. BSc. Arbnor Halili & MSc. Kujtim Gashi - Menaxhimi dhe Digjitalizimi iKërkesave për ID Kartela si dhe Shtypja tyre – Rasti në Institucionet eRepublikës së Kosovës......................................................................................... 5443. Rezart Dibra, Phd (C) - Mbrojtja e Aksionerëve në Minorancë në Shqipëri,pjesë e rëndësishme e Qeverisjes së Korporatave................................................ 5544. Tamara Luarasi, Andi Domi - Tourism Management and New Technologies.... 5645. Dr. sc. Bedri Millaku& Prof. ass. Dr. sc. Ibish Mazreku - Bujqësia dhe Pylltarianë Funksion të Zhvillimit të Turizmit të Banjave në Republikën e Kosovës....... 5746. Fitim Maçani, MSc. (C) - Strategjia e Produkteve me Brend………………….. 585

Konferenca Shkencore Ndërkombëtare “Menaxhimi i Resurseve Ekonomikenë Funksion të Zhvillimit të Vendeve në Tranzicion”, punimet e të cilës po fillojnësot, vjen si rezultat i një pune nëntëvjeçare të Kolegjit “Pjetër Budi” në fushë tëDoganave, Menaxhimit të Turizmit, Administrim Biznesit dhe Sigurimeve tëKosovës.Në këtë periudhë kohe ne shohim një bilanc shumë pozitiv në planin arsimor eshkencor të këtij institucioni, sepse që nga themelimi, puna kërkimore shkencore kaqenë gjithnjë pikësynim i punonjësve të Kolegjit, duke e kthyer atë në një qendër tërëndësishme hulumtuese në fushat e studimit që mbulon.Shpresojmë që kjo Konferencë të shënojë rezultate në trajtimin e çështjeve qëimponon tema, duke sjellë prurje të reja dhe me vlerë në dobi të zhvillimit të vendevenë tranzicion.Fragment nga fjala e DekanitProf. Dr. Sc. Nuhi REXHEPI6

Prof. Vjollca KARAPICI Ph.DUniversity of Tirana, AlbaniaFaculty of EconomyEmail: V_Karapici@yahoo.comPhD. Adela SHERAUniversity of Tirana, AlbaniaFaculty of EconomyFatmir MEHMETIPhD CandidateENVIRONMENTAL AUDIT AS A SOURCE OF INFORMATION FORFINANCIAL AUDITORSAbstractEnvironmental audit is defined as a managerial tool that includes a systematic,documented, periodic and objective to show how well the organization functions,management and environmental techniques to assist and protect the environment by:supporting managerial control through the implementation of environmental practicescompany policies. Environmental Audit represents a systematic examination of theinteraction between economic and environmental operations. This includes all wastes thatare released into the atmosphere, water, soil and other environments. But above all, thisexamination has its share public perception of the community regarding the company'sactivity.The paper focuses on a comparative analysis between the steps of Financial Audit and thephases of Environmental Audit. To understand how accounting professionals can beincluded in the Environmental Audit is important to show a comparison between thephases which we find in every audit of financial statements and the phases ofEnvironmental Audit.Some of the ideas to be developed in the paper are:a) Inclusion of accounting professionals in Environmental Auditing and decisionb) Audit of the environmental assessment and environmental managementc) Waste audit and audit supply7

d) The psychology of audit and quality control.Key words: Financial Audit; Psychology auditing; Environmental audit;Environmental risks; Environmental management.Prof. Vjollca KARAPICI, Ph.DUniversity of Tirana, AlbaniaFaculty of EconomyEmail: V_Karapici@yahoo.comPhD Adela SHERAUniversity of Tirana, AlbaniaFaculty of EconomyFatmir MEHMETIKandidat per PhDAUDITIMI MJEDISOR BURIM INFORMACIONI PËRAUDITUESIT FINANCIARËAbstractAuditimin Mjedisor percaktohet si mjet menaxherial në të cilin përfshihet një vlerësimsistematik, i dokumentuar, periodik dhe objektiv për të treguar se sa mirë funksionojnëorganizimi, menaxhimi dhe teknikat mjedisore për të ndihmuar dhe mbrojtur mjedisinduke: mbështetur kontrollin menaxherial te praktikave mjedisore nëpërmjet zbatimit tëpolitikave të kompanisë.Auditimi Mjedisor përfaqëson një ekzaminim sistematik të bashkëveprimit midisoperacioneve ekonomike dhe mjedisore. Këtu përfshihen të gjitha mbetjet që lëshohen nëatmosferë, ujë, tokë dhe mjedise të tjera. Por mbi të gjitha në këtë ekzaminim ka peshën evet edhe perceptimi publik i komunitetit lidhur me aktivitet e kompanisë.Kumtesa fokusohet ne nje analize krahasuese midis hapave të Auditimit Financiar dheFazave të Auditmit Mjedisor. Për të kuptuar se si profesionistët kontabël mund tëpërfshihen në Auditimin Mjedisor është e rëndësishme të tregojmë një krahasim midisfazave të cilat i gjejmë në cdo auditim të pasqyrave financiare dhe fazave të një AuditimiMjedisor.8

Disa nga pikat qe do zhvillohen ne kumtese jane:a) Përfshirja e profesionistëve kontabël në Auditimin Mjedisor dhe vendimarrjab) Auditimi i menaxhimit mjedisor dhe i vlerësimit të mjedisitc) Auditimi i mbetjeve dhe auditimi i furnizimitd) Psikologjia e auditimit dhe kontrolli i cilësisë.Fjale kyce: Auditimi Financiar; Psikologjia e auditimit; Auditimi mjedisor; Rreziqemjedisore; Menaxhimi mjedisor.Fadil OSMANI, PhD cand, UT – TiranëAuditor i Brendshëm - PTKE-mail: fadil.osmani@gmail.comPhone: +377 (0 ) 45 99 99 00P r i s h t i n ëNaim FETAHU, PhD cand, UET – Tiranezv. Ministër i Shëndetësisë, R. KosovësPhone: +377 ( 0 ) 45 322 977P r i s h t i n ëMENAXHIMI I BURIMEVE NJERËZORE NË NDËRMARRJEA b s t r a k tMe perspektivën e pamjes së një ndërmarrje, është e duhur dhe e drejtë që t’i kushtohetvëmendje më të vlefshmit prej burimeve njerëzore (personelit)që punon për ndërmarrjen.Ndërmarrjet tjera nuk i’a dalin mbanë duke i trajtuar njerëzit më me pak respekt emirëkuptim, nga sa e meritojnë ata. Në të njëjtën kohë është e dukshme nevoja përsistemimin e këtij burimi.Në çdo institucion ndikimi i burimit njerëzor duhet të jetë thelbësorë. Mënyrat e të bërittë punëve, dhe metodat që zbatohen, rëndojnë shumë në efikasitetin dhe efektivitetin endërmarrjes. Në anën tjetër nevojitet që punëtorët të shihen më tepër si përfaqësues tëatyre që zbatojnë planet e projektet, se sa në mënyrë strikte si punëtorë.Kjo kërkon një metodë të re të menaxhimit të punëmarrësve dhe të çështjeve që ndikojnëtek ata në realizimin e detyrave të tyre të përditshme.Në fund, , në pyetjen se çfarë duhet të jetë një politikë e burimeve njerëzore, përgjigjjado te ishte kjo ‘’një përgjegjësi e rëndësishme e menaxherëve ndërmarrës në mënyrë që9

t’i balancojë të drejtat e punëtorëve për të marrë një shërbim nga qeverisja, i cili duhet tëjetë efikas, efektiv, i drejtë dhe që i përgjigjet nevojave të punëtorëve duke ruajtur tëdrejtën e nëpunësve të ndërmarrjes për t’u trajtuar me barazi e dinjitet .Fjalë kyçe: Menaxhimi i Burimeve Njerëzore, Motivimi, Punësimi, ZhvillimiProfesional, Ndërmarrja.Ph.D. Sofronija MILADINOSKI, Full ProfessorFaculty of tourism and hospitality – Ohride-mail: sofmil@yahoo.comPh.D. Jovan STOJANOSKI, Full ProfessorFaculty of tourism and hospitality – Ohride-mail: jovan.stojanoski@uklo.edu.mkPh.D. Sreten MILADINOSKI, DocentMTI - SkopljeMARKETING APPROACH IN THE SPHERE OF SELECTIVE TOURISMTYPESMarketing in tourism represents a specific combination of marketing activities ofindividual industries and activities coordinators and tourism development. Only on thisbasis, which implies acceptance of all the important features of the tourism market andtourism in general, it is the appropriate way to define such relationship betweenmarketing and tourism and creating a presumption of adequate market access in thetourism industry.One of the main specifications of the marketing application in the sphere of selectivetypes of tourism arises from the existence of multiple holders of marketing activities. It10

should be pointed out the separation and coordination of different interests andresponsibilities to the development of selective types of tourism at different levels.Key words: marketing activities, tourism, tourism market, selective types of tourismDr. Sherif GASHIUniversiteti Pjeter BudiPrishtinë, 10 000 KosovëE-mail adresa: sherif_gashi_@hotmail.comTel. 045 293 943QASJA ALTERNATIVE E MENAXHIMIT TË RREZIKUT SIGURUESAbstraktDecenia e parë e shekullit të XXI tregoi se qasja tradicionale e menaxhimit të rrezikutsigurues është e tejkaluar dhe e pafuqishme. Prej 10 katastrofave më të mëdha që njehstatistika botërore tetë i takojnë periudhës 2005 e këndej. Në mes të viteve 1970 dhe 1989humbjet e shkaktuar nga katastrofat ishin 8.3 miliarda dollarë për vit, kurse në mesperiudhës 1990 dhe 2007 tregut të sigurimeve humbjet nga katastrofat i kanë kushtuar 32miliard dollarë për çdo vit. Qasja tradicionale për shkak te humbjeve te mëdha u tregua epafuqishme ne menaxhimin e rrezikut sigurues. Qasja tradicionale mbështetet nediverzifikimin rrezikut në risigurues. Ngjarjet e fundit u shkaktuan humbje të mëdhakompanive risigurues, rrezikuan afarizmin e tyre, rrezikuan mos përmbushjen eobligimeve sipas kontratës.11

Nga viti 2005 fillojnë shumë kompani risiguruese të mos marrin në sigurim rreziqet ekompanive siguruese, ose të marrin vetëm rreziqe të kufizuara. Modeli alternativ imenaxhimit të rrezikut është vazhdimësi e modelit tradicional. Qasja alternativemenaxhimin e rrezikut mbështet në diverzifikimin e rreziku në treg të risigurimeve, nëformë të bashkimit të dy apo më tepër kompanive risigurues, duke bartur rrezikun nëtregun kapitaleve. Qasja alternative e menaxhimit të rrezikut së pari filloi në SHBA.Vendet në zhvillim nuk kanë akoma një treg të fuqishëm sigurues i cili do të kishte pasojanga rreziqet e tilla. Por globalizimi detyron që edhe këto vende të mendojnë dhe tëaplikojnë një qasje të tillë në menaxhimin e rrezikut sigurues.Fjalët kyçe: Qasje alternative, humbje katastrofale, menaxhim, tregu i kapitaleve.Dr. Mimoza Durresi,Universiteti Europian i Tiranësmimoza.durresi@uet.edu.alMSc. Lulzim Shabani, PhD candidateProfesor në Kolegjin Universitar “Pjetër Budi”, Prishtinëlulzim.shabani@hotmail.com ; lulzim.b.shabani@rks-gov.netPËRDORIMI I CLOUD COMPUTING NË E-QEVERISJE, RASTI I KOSOVËSAbstraktKohëve të fundit shënojnë një rritje te madhe të cloud teknologjisë e cila kryesisht është emotivuar nga arsyet ekonomike. Kjo teknologji e re, me infrastrukturë të besueshme dhetë mjaftueshme, falë kostos së saj të ulet po behet gjithnjë e më atraktive.12

Kosova me miratimin e Strategjisë për e-qeverisje 2009-2015, ka trasuar rrugën ekrijimit të shërbimeve elektronike dhe plotësimin e një misioni për krijimin e njëadministrate publike efikase dhe profesionale, në funksion të ofrimit të shërbimevecilësore, por edhe me kosto me te ulet financiare.Shërbimet elektronike në Kosovë gjithnjë e më shume po fitojnë shtrirje. Si mund tëruhen, shpërndahen dhe shkëmbehen të dhënat duke përdorur cloud computing, do të jetëtemë trajtimi e këtij punimi.Fjalë kyçe: cloud, e-qeverisja, shërbimet, teknologjia.Mr. Sc. Ilir BYTYÇI (PhD cand ),University College “Pjeter Budi”, Prishtinëilirb2000@gmail.comTHE ROLE OF SME’S THEIR IMPACT IN ECONOMIC GROWTH ANDINVESTMENT IN KOSOVAAbstractSmall and Medium Enterprise (SME) have different definition by different countries.According to European Union (EU) businesses are divided in micro businesses (1-9workers), small businesses (10-49 workers), and medium businesses (50-249). By USSmall Business Administration (SBA) is detailed and complex, including 37 differentbenchmarks that define 1,151 industries and 13 sub-industries across the US. In general, a13

small business is considered to be “one that is independently owned and operated andwhich is not dominant in its field of operation’.SME has direct impact in technology changes; bring the health competition, opening newjobs and rich offer of product in local markets. SME are characterised as flexibility, directrelationship at work, job/employment opportunities, managing by person, limited capital,innovations. Economic grow is related by SME grow in which are stimulatingcompetition, new product and service and other advanced services just for marketsurvive.The general categories of business most entrepreneurs start: retail, manufacturing andservice. Additional categories of small businesses are construction, hospitality,communication, finance and real estate.The economy changes constantly, providing opportunities for new business. The demandfor services is booming, and 97% of services firms are small, with fewer than 100employees.Entrepreneurship is dynamic process of creating incremental wealth; it is the process ofinitiating a business venture, organizing the necessary recourses and assuming theassociated risk and rewards. An entrepreneur is someone who engages inentrepreneurship.Kosova as a new country knows the importance role of SME’s into economydevelopment. More than 90% of enterprises are small and medium business. Since 1999,the economy of Kosova has been largely driven by international assistance andremittances (World Bank, 2010). The role of the private sector, particularly SMEs hasbeen relatively weak. However, Kosovo is still in the transition phase whereentrepreneurship and small business creation expected to play a key role on the road to amodern free market economy and therefore to the development and economic growth.Actually, there is unfavourable business environment and in the absence of creativeculture of entrepreneurship, Kosova has a lack of innovative firms, which are majorcontributors to the creation of jobs in Western economies. Over 50% of all SMEsoperating in the commercial sector is characterized by small investment and downtime.Now, Ministry of Trade and Industry (MTI) and agency for SME support (SMESA) is theresponsible institution for the formulation of SME Development strategy. Strategy forSMEs for on a period of five years from 2012 to 2016 and entered into force on 1 January2012. Also, there is a project founded by European Union(EU) in order to assistanceSME. Project has four main components: 1. Improving the Business Climate; 2. Setting,Public-Private Dialogue and Donor Coordination; 3. Improving SMEs competition inKosovo; and 4. Public Information Campaign.Key words: Definition of SME, Economic grow, Entrepreneurship, Strategies,InvestmentsMr. Sc. Ilir BYTYÇI (PhD cand ),14

Kolegji Universitar “Pjeter Budi”, Prishtinëilirb2000@gmail.comROLI I BIZNESEVE TË VOGLA DHE TË MESME (BVM), NDIKIMI I TYRENË ZHVILLIMIN EKONOMIK DHE INVESTIMET NË KOSOVËAbstraktBizneset e Vogla dhe të Mesme (BVM), kanë përkufizime të ndryshme nga vendet endryshme. Sipas Bashkimit Europian (BE), bizneset ndahen në biznese mikro (1-9punëtor), biznese të vogla (10-49 punëtor) dhe biznese të mesme (50-249). Në SHBA,Administrimi i Bizneseve të Vogla (SBA) është më i detajuar dhe më kompleks, dukepërfshirë 37 standarde të ndryshme që përcaktojnë 1,151 industri dhe 13 nën-industritë nëtë gjithë SHBA-të. Në përgjithësi, një biznes i vogël është konsideruar të jetë "një biznesqë është në pronësi dhe operim të pavarur dhe që nuk është dominues në fushën e tij tëveprimit".BVM-ve kanë ndikim të drejtpërdrejtë në ndryshimet e teknologjisë, në sjelljen ekonkurrencës së shëndosh, duke hapur vende të reja pune dhe ofertë të pasur të produktitnë tregjet lokale. BVM karakterizohen si fleksibile, marrëdhënie të drejtpërdrejtë nëpunë, mundësi punësimi, janë të menaxhuara nga një person, kapital i kufizuar,inovacione etj. Ndërsa, rritja ekonomike është e lidhur me rritjën e BVM të cilatstimulojnë konkurrencën, ofrimin e produkteve dhe shërbimeve të reja si dhe shërbime tëtjera të avancuara vetëm për ti mbijetuar tregut. Kategoritë e përgjithshme të biznesit qësipërmarrësit fillojnë janë: shitja me pakicë, prodhimi dhe shërbimi. Kurse kategori tëtjera të bizneseve të vogla janë: ndërtimtaria, spitalet, komunikimi, financat dhe pasurit epapatundshme.Sot, ekonomia po ndryshon vazhdimisht, duke siguruar mundësi për biznese të reja.Kërkesa për shërbime po ‘‘lulëzon’’dhe është gjithnjë në rritje, dhe afro 97% e firmave tëshërbimeve janë të vogla me më pak se 100 punonjës. Ndërmarrësia është një procesdinamik i krijimit të një rritje të pasur; është procesi i inicimit të një ndërmarrje biznesi,duke organizuar burime të nevojshme duke supozuar lidhur me rrezikun dhe shpërblimet.Kurse një ndërmarrës është dikush që angazhohet në ndërmarrësi.Kosova si një shtet i ri e di rolin dhe rëndësinë e NVM-ve në zhvillimin e ekonomisë. Mëshumë se 90% e ndërmarrjeve janë të biznesit të vogël dhe të mesëm. Që nga viti 1999,ekonomia e Kosovës ka qenë e nxitur kryesisht nga ndihma ndërkombëtare dheremitancave (Burimi: Banka Botërore, 2010). Roli i sektorit privat, në veçanti SME kaqenë relativisht i dobët. Megjithatë, Kosova është ende në fazën e tranzicionit, kundërmarrërsia dhe krijimi i bizneseve të vogla pritet të luajë një rol kyç në rrugën drejtënjë ekonomie moderne me treg të lirë, zhvillim dhe rritje ekonomike. Aktualisht, ka njëmjedis të pafavorshëm për biznes, dhe në mungesë të kulturës krijues e sipërmarrëse,15

Kosova ka një mungesë të firmave inovative, të cilat në ekonomitë perëndimore janëkontribuesit kryesore në krijimin e vendeve të punës. Në Kosovë, mbi 50% e të gjithaBVM që operojnë në sektorin komercial karakterizohen nga investime të vogla dhejoproduktive. Tani, Ministria e Tregtisë dhe Industrisë (MTI) dhe Agjencia përmbështetje të BVM (SMESA) është institucioni përgjegjës për hartimin e strategjisë sëzhvillimit të NVM. Strategjia e BVM është hartuar për një periudhë prej pesë vjetësh2012-2016 dhe ka hyrë në fuqi më 1 janar 2012. Gjithashtu, ekziston një projekt ithemeluar nga Bashkimi Evropian (BE), në mënyrë që të asistojë BVM. Projekti ka katërkomponente kryesore: 1. Përmirësimi i klimës së biznesit, 2.Vendosjen e dialogutpubliko-private dhe Koordinimin e Donatorëve; 3. Përmirësimin konkurrencës së BVMnë Kosovë, dhe 4. Fushata e informimit publik.MSc. Fekri IseniKolegji Universitar “Pjeter Budi”, PrishtinëSUBJECT: SMALL AND MEDIUM ENTERPREISES AS A MAINPILLAR FOR THE ECONOMIC DEVELOPMENT OF THE REPUBLICOF MACEDONIA WITH THE FUNCTION OF THE INTEGRATION OFMACEDONIA IN THE EUROPEAN UNION16

The empowerment of the regional cooperation and collaborationWithin the frame of this segment a special consideration is made towards theinternationalization of the small economy.Forms of the internationalization are realised through the following objectives:- icrease of the product quality and services which enable the growth of the export,- increase of the various cooperation forms with foreign partners,- direct investments.The living environment in its developing of small and medium business enterpraisesin MacedoniaSmall and medium enterpraises in Macedonia, largely also in developingstrategical projects, must obligatorily incorporate the way of utilizing natural resourcesfor the reason that if one doesn’t react in this way they will impact with three groups ofproblems, as follows:- The first group of problems will be the one’s of legislative regulation anddifferent acts for nature’s protection and the living environment,- The second group are trading relationships regarding firms in EU countries andmember states of the World Trade Organization,- The third group of problems will come up from the purchasers themselves,customers.In conclusion, small and medium enterpraises NVM-të must necessarily followchanges in legislative regulations and undertake necessary measures and activities infunction towards protecting the living environment.Institutional support of small and medium enterpraisesMacedonia should incite and encourage small and medium enterpraises for aregional cooperation as an integral part in preparing for integration in economicstructures of the European Union. We will mention some of the ways of institutionalsupport that many states have applied to develop small and medium enterpraises:- the development of agencies which deal with giving adequate councils,information regarding export-import activities in finding partners for cooperation,- the export support through organizing export promotions, joint investments, helpin development planning and innovation, consulting services, councils and services,- the know-how and training of managers to get involved in outside trades,- finacial support through suitable credits for exporting activities (the exportstimulation), for promotion and publicity, for participation in outside fairs, for transfer oftechnologies, etc.- guarantee (from the state’s side) in cashboxing the fees for exportingenterpraises,18

- financial infrastructure (guaranteeing funds, microcredits, direct investments,suventions )- tax releases and tax lowering for firms which are oriented in export (finalproducts).- forming enterpreunal zones, incubators, securing the land for building,innovative centres, technological centres,- forming special informative centres in service to small and medium enterprises.19

Ph.D OriolaTheodhoriMarketing-Tourism Department, Korca’s Universitytheodhorioriola@yahoo.comMSc. Daniela HoranlliTHE IMPACT OF BRANDING IN CONSUMER BEHAVIORAbstractMost executives today agree that their efforts should be focused on growing the lifetimevalue of their customers. They face with the major challenges of brandmanagement today that vary from digitalization of information overload, socialresponsibility, increasing consumer skepticism and the importance of accountability.Develop the skills to manage the brands will increase the profit in the future. Faced withan increasingly complex competitive environmentcompanies have responded by creatingstrong brands. The paper shows that brand and communication can influence thepurchasing behavior of consumers. Further, it provides important managerial insight, as itshows how different product attributes are valued by consumers.Key words: brand management, consumer behavior, product attributes.Dr. OriolaTheodhoriDepartmentiMarketing-Tourizëm, Universiteti Fan S. NoliKorcëtheodhorioriola@yahoo.comMsc. Daniela HoranlliNDIKIMI I MARKËS NË SJELLJEN KONSUMATOREAbstraktShumë drejtuesjanë të mendimit se përpjekjet e tyre duhet të fokusohen në rritjen e jetës sëvlerës të klientëve të tyre. Sot, ata, përballen me sfidat më të mëdhatë menaxhimit të markëstë cilat variojnë nga dixhitalizimi i mbingarkuar iinformacionit, përgjegjësitë sociale,skepticizmin në rritje konsumatorëv edhe rëndësisë të kontabilitetit. Zhvillimi i aftësive për tëmenaxhuar markat do të rrisë fitimet në të ardhmen. Duke u ballafaquar me një mjedis20

kompleks dhe konkurrues kompanitë janë përgjigjur duke krijuar marka të forta. Qëllimi ikëtij punimi është të tregojë se marka dhe komunikimi ndikojnë në sjelljen blerëse tëkonsumatorëve. Për më tepër ai jep njohuritë rëndësishme menaxheriale dhe tregon se siatributet e ndryshme të produktit janë vlerësuar nga ana e konsumatorëve.Fjalë kyçe: menaxhimi i markës, sjellje blerëse, atribute të produktit.Mr. Sc. Hysen SogojevaKolegji Universitar “Pjetër Budi” PrishtinëVLERAT DETERMINANTE TURISTIKE TE MONUMENTI I NATYRËS MERENDËSI TE VEÇANTË “UJËVARAT E MIRUSHES”AbstraktMonumenti i Natyrës me Rëndësi të Veçantë “Ujëvarat e Mirushes” është park që paraqetnjë fenomen të rrallë natyror me rendësi të veçantë natyrore, shkencore, kulturore dheturistike. Sipas IUCN, zona i përket kategorisë ”Peizazh i mbrojtur”, kurse rrjedha e lumitMirusha i përket kategorisë ”Monument natyror”.Në këtë park, lumi Mirusha në pjesën e fundit të rrjedhës se tij kalon nëpër një grykë ecila njihet si Kanjoni i lumit Mirusha dhe këtu ai krijon 12 ujëvara dhe 16 liqene qëparaqesin një fenomen të rrallë morfohidrologjik dhe peizazh shumë të bukur e atraktivpër vizitorë, flora e pasur me shumë lloje bimore si edhe disa shpella që ndodhen nëshkëmbinjtë e kanjonit të lumit. Prej të dhënave dhe shqyrtimit atraktiv të motiveveturistike , lidhshmëria e tyre me vendet turistike dhe pozita e tyre ne drejtimin e turizmitdispresiv, si lami determinante e vlerave turistike te Ujëvarës së Mirushës mund tëkonstatohet, se: vlerat turistike Ujëvarës se Mirushes – motiveve turistikeproporcionalisht me atraksionet e motiveve, dhe mirë të lidhur me vendet turistike dhe nëpozitën turistike - gjeografike të motiveve në mardhënje dispresive turistike, a anasjelltasproporcionalisht në mënyrë të pamjaftueshme e shprehur me atributet atraktive tëUjëvarës dhe motiveve turistike, lidhshmëria e dobët e me drejtimet turistike në largësitëe mëdha të dispozitave turistike gjegjësisht pozita jo e përshtatshme turistike- gjeografikepozita e motiveve turistike gjegjësisht dispresimi turistik. Motivet atraktive të cilatparaqiten si një kompleks, atributet rekreative të cilat dalin nga rëndësia për organizminnjerëzor, atributet estetike të cilat paraqesin pamjen, formën dhe pasazhin me pyje, fushadhe livadhe, kuriozitetet dhe atributet e njohura të cilat vinë deri te hulumtimet emonumentet kulturore historike, lidhja e pozitës turistike gjeografike të ujëvarës në raportme dispresitetin turistik e cila ka pozitë të mirë si rezultat se këtu gërshetohen lloje tëndryshme klimatike të cilat i përcaktojnë vlerat turistike, rrugë rajonale dhe afërmagjistrales.21

Fjalë kyçe: Turizmi, determinantet turistike, monument natyror, ujëvarat eMirushes, kanjon, dispresiv, IUCN etj.Demir LIMA, PhD cand, UET – TiranëDrejtor i Marketingut - PTKE-mail: demir.lima@gmail.comPhone: +377 (0 ) 44 705 705P r i s h t i n ëFadil OSMANI, PhD cand, UT – TiranëAuditor i Brendshëm - PTKE-mail: fadil.osmani@gmail.comPhone: +377 (0 ) 45 99 99 00P r i s h t i n ëGLOBALIZATION AND IT'S IMPACT ON KOSOVO ECONOMYAbstractIn theory and practice, is shown that, globalization is a process of integration of thecountries of the world in a community. As in the past, and during the time, thesecommunities ”shrink” geographical area, blurs the boundaries of countries in the world,greatly liberalizes or eliminate trade barriers, by simulating the development ofinternational trade among countries, advance and grow the international financialinstitutions, makes the people to communicate more easily and collaborate with greaterefficiency among them.About the concept of globalization in general dominates two categories of theories. Thegroup of the first theories is skeptical theorists, while different category represents agroup of theorists known as the optimistic theorists. Opinions of these two parties arecontradictory to one another.A similar situation seems to be in Kosovo. There are theories that support and glorify theeffects of the globalization in the Kosovo economy. They argue the positive effects of22

Foreign Direct Investments ( FDI) in the domestic economy development, while highlyappreciating the benefits of Kosovo enterprises ,from free flow of capital and from themarket economy in general. Contrary, anti-globalists economists are trying to argue thatopposite occurred in Kosovo economy, and in its business. Foreign Direct Investment(FDI) serving to multinational enterprises to exploit natural and human resources indeveloping countries, including Kosovo, too. Meanwhile, the growth of internationaltrade would paralyze business activities of domestic enterprises due to lack of capacity(human and financial), to face with stronger competition of multiple enterprises ofdeveloped countries.By this paper work, I will try to juxtapose international and Kosovar expert's opinions,and to argue that the process of globalization is an inevitable global development, for itseffects in Kosovo economy, to identify the challenges and opportunities arising from thisdevelopment for the economy and enterprises in Kosovo.The effects of globalization and free action of the multinational corporations outside thestate borders and their greater on financial and technological strength, certainly wouldcompel enterprises operating mainly within national borders, to modify their tactics byadapting new global developments. It should also, a detailed analysis of the effect ofForeign Direct Investment (FDI), in the economic development of developing countries,and Kosovo in our case. What is real contribution of these investments on economicgrowth and the social welfare in Kosovo, by considering challenges, risks, andopportunities that bring these investments for economic and social operators in thecountry? Which are the advantages and disadvantages of being in Kosovo, in a globalmarket against alternatives of a segmented market in the national geographic variable?Will be also a problem statement for which I will try to find an answer.In the end, Kosovo policies that encourage Foreign Direct Investment (FDI) in theconditions of economic globalization will be analyzed and on how to guide Kosovo forthe future and her challenges in the market economy, the ideas will be provided.Key words: Globalization, Foreign Direct Investments, Kosovo Economy, globalmarket23

Dr.(PhD). Ecc. Ismail MEHMETIDogana e Kosovësismajlm@hotmail.comNr. tel. + 377 45 550 593MEKANIZMAT DHE INSTRUMENTET THEMELORE TË RREGULLIMITSHTETËRORTE BUJQËSISE NË VENDET E ZHVILLUARAAbstraktPunimi analizon bazën konceptuale te mekanizmave dhe instrumenteve qëpërdoren si mbështetje shtetërore për sektorin bujqësorë dhe që janë në harmoni memetodat e Organizatës për Bashkëpunim Ekonomik dhe Zhvillim (OECD), dheOrganizatës Botërore te Tregtisë (OBT), si dhe analizon domosdoshmërinë eshfrytëzimit të mekanizmave dhe instrumenteve shtetërore për të mbështetur sektorinbujqësor në një vend, duke u fokusuar në përdorimin e metodave që kanë mbështetjeekologjike dhe kanë tendencë për zhvillim rural.Aktualiteti dhe niveli i problemit që kërkon një studim rrjedh se shume vendegjate ekzistencës se tyre janë ballafaquar me periudha kur kane pasur kriza ne sigurimin eushqimit , megjithatë, vetëm ne fillim te shek. XX qeveritë e vendeve pak me tezhvilluara kane filluar te aplikojnë mekanizmat dhe instrumentet për mbështetje tesektorit bujqësore.Specifikat mbi formën dhe madhësinë e mbështetjes për Bujqësi ne vendet eUnionit Evropian e mbikëqyr dhe e hetojnë në vazhdimësi organizata te ndryshme24

ndërkombëtare nder to edhe Organizata Botërore e Tregtisë (OBT) përmes eksperteve tevete dhe Organizata për Bashkëpunim Ekonomik dhe Zhvillim (OECD) duke upërqendruar kryesisht ne mekanizmat dhe instrumentet financiare qe i përdorin ato vendepër sektorin e Bujqësisë dhe ndikimi i tyre ne zhvillimet ekonomike te vendeve tjera, nekëtë drejtim kërkohet ende qe te studiohen edhe elementet tjerë natyror për tokenbujqësore, për reliefin e atij vendi, për pasurit natyrore etj., si dhe ndikimi i aplikimit teteknikes dhe teknologjisë dhe te mekanizmave te modernizuar bujqësor ne zhvillimin ebujqësisë ne vendet e UE-së. Te gjitha vendet e zhvilluara kane filluar te ndikojnë nerregullimin e sektorit bujqësor me mekanizma dhe instrumente shtetërore duke orientuarinstrumentet shtetërore ne drejtim te një sistemi te integruar ku prodhuesit bujqësor do teorientonin prodhimet e veta ne drejtim te arritjes dhe përmbushjes se objektivave tepolitikes bujqësore të një vendi qe ne shumicën e rasteve ka qenë plotësimi i nevojave tepopullsisë me produkte ushqimore dhe tendenca për te eksportuar ato.Fjalë kyçe: sektori bujqësor, instrumente për rregullimin e sektorit bujqësor,OECD.Artan HAZIRI, Ph.D.Candidateartanhaziri@live.comROLI I SISTEMIT BANKARE NË KOSOVËAbstraktiSistemi bankar është shumë i rendësishem në funksionimin e ekonomisë së vendit poredhe në funksionimin e ekonomisë me vendet e tjera. Esenca e sistemit se si funksiononlidhet me Banken Qendrore e cila është institucioni më i lartë në një vend dhe me bankatkomerciale dhe instutucionet tjara kredidhenie.Banka Qendrore udhëheq me sistemin bankar të një vendi duke hartuar rregullativa,udhëzime administrative, mbikqyrjen e bankave, shkallen e inflacionit, normen e interesitsi dhe rregullon ofertën dhe kerkesën monetare të një vendi etj. Ky instutucion i kordinonpunët e bankave tjera dhe institucioneve tjera finanaciare jo bankare të cilat duhet tiraportojnë Bankes Qendrore mbi aktivitetin e tyre financiar.Siq e dimë, banka si institucion është perdorur edhe në kohet antike të cilat aktivitetin etyre nuk e kanë pasur si në ditet e sotme, por funksioni i tyre ishte vetëm këmbimi iparave, dhe si të tilla kane kryer detyren e ruajtësit, e arkëtimit dhe te ndermjetsuesit,ruajtja e gjerave të qmuara, kryerja e sherbimeve të besueshme etj.25

Ndërsa në ditët e sotme përveq ketyre aktiviteteve bankat në sistemin bankar kryejneedhe këto funksione si: mbajtjen e depozitave, dhënien e kredive, pagesa të ndryshmebrenda dhe jashtë vendit. Banka është krijuar në baze të një sistemi bankar qe ka përqellim të merret me depozitat monetare, ruajtjen e kursimeve të klienteve dhe huadhënienpër qellime financiare. Sherbimet e saj ofrohen nepermjet një rrjeti agjensishe. Mekalimin e kohes dhe zhvillimin e shpejt të teknologjisë në ditet e sotme po shfaqengjithnjë e më shumë mundësi të reja veprimi ku mund të permendim: veprimet nepermjetInternet-it, përdorimi i Kartave te Kreditit, bankomate për terheqjen e parave.Gjithashtu sherbimet më të rendesishme qe i ofrojne bankat e sotme bashkohorejanë: dhenia e kredive konsumuese, dhenia e keshillave financiare, menaxhimi i parave tegatshme, dhenia e pajimeve me qira, financimi i kompanive të reja, ofrimi i planeve perpensionim, kryerja e sherbimeve lidhur me investimet dhe punet tregtare etj.Fjalët kyçe: Banka Qendrore, Karta kreditore, depozitat monetare, bankomate.Dr. Sc. Esmeralda SHKIRAshkiraesmeralda@yahoo.comMSc.Daniela HORANLLIdanielahoranlli@yahoo.co.ukMSc. Erion NEXHIPIerionnexhipi@yahoo.comBUSINESS TOURISM , PERSPECTIVES FOR DEVELOPMENT IN KORCAREGIONAbstractBusiness travel has its distinct characteristics and motivations which make it differentfrom tourism in its classic meaning. Therefore, there is a need for thorough investigationof business travel. It comprises various types of travel which foresee a wide range ofactivities, and one of the broadest ones is conference, congress and convention travel.26

This paper tend to tell why it is so important the development of this form of tourismwhich are the profits and problems and the perspectives for the development in Korcaregion.Key words: business travel, conference travel, congress travel, convention travelAss. Jeton VOKSHi, MSc. KandidatKolegji Universitar „Pjetër Budi“ PrishtinëE DREJTA SHPEDITERE NË REPUBLIKËN E KOSOVËSKuptimi dhe rëndësia e “Kushteve të përgjithshme të afarizmit të shpediterëvendërkombëtar të Kosovës”AbstraktNjë ndër kushtet kryesore që një vend të ketë zhvillim ekonomik është kushti që ai vendtë ketë shpedicion ndërkombëtar. Roli dhe rëndësia e shpedicionit ndërkombëtar është eshumëllojshme dhe me ndikim në shumë sfera të ekonomisë vendore. Duke u nisur ngavetë termi “shpediter” mund të themi se në një kuptim të ngushtë, ky term nënkuptontermin tjetër “arkitekt i transportit” që do të thot se shpediteri është ai i cili e kaekspërtizën dhe përvojën e nevojshme për të organizuar në mënyrën më të shpejtë, mëekonomike dhe më të sigurt bartjen e mallit nga dërguesi deri te pranuesi, pavarësisht seçfar distance apo sa shtete janë në mes.27

Pa sistemin e shpedicionit ndërkombëtar nuk do të ishte e mundshme të funksionojë nëmënyrë optimale sistemi i këmbimit (tregtisë) ndërkombëtar dhe sistemi i qarkullimitndërkombëtar. Kjo argumentohet me faktin se shpedicioni ndërkombëtar është njëveprimtari ekonomike shumë e rëndesishme në kuadër të sistemit të reprodukimitshoqëror (prodhimi-shpërndarja-këmbimi-konsumimi) e cila ekonomikisht ështëndërlidhur dhe inkorporuar në sistemin e këmbimit të të mirave, nëpërmes të së cilësmundësohet lidhja në mes të prodhimit dhe konsumit respektivisht ofertës dhe kërkesës.Pra mund të themi se shpedicioni ndërkombëtar është pjesë e tregtisë së jashtme, formëmë e lartë e qarkullimit ndërkombëtar, respektivisht që shpediteri ndërkombëtar është:"arkitekt i transportit", avokat i komitentit, operator global logjistik, menaxher iteknologjive moderne transportuese etj.Modernizimi dhe zhvillimi i shpejtë i qarkullimit ndërkombëtar, veçanërisht teknologjivebashkëkohore transportuese, duke përfshirë edhe afirmimin e transportit të kombinuardhe atë multimodal, zhvillimi i shpejtë i tregtise së jashtme, nderlikimi i marrëdhënieveshoqëroro ekonomike, specializimi dhe diferencimi i rregullave juridike në nënsistemet esistemit të së drejtës, veçanërisht të së drejtës tregtare ndërkombëtare dhe të se drejtëstransportuese ndërkombëtare, u imponua nevoja që gradualisht të vie deri te pavarësia eplotë e së “drejtës shpeditere”.Fjalë kyçe: e drejta shpeditere, legjislacioni, kontrata, përfaqësimi, detyrimet tëdrejtat dhe përgjegjësitë etj.Fadil OSMANI, PhD cand, UT – TiranëAuditor i Brendshëm - PTKE-mail: fadil.osmani@gmail.comPhone: +377 (0 ) 45 99 99 00P r i s h t i n ëMENAXHIMI I BURIMEVE NJERËZORE NË NDËRMARRJEA b s t r a k tMe perspektivën e pamjes së një ndërmarrje, është e duhur dhe e drejtë që t’i kushtohetvëmendje më të vlefshmit prej burimeve njerëzore (personelit)që punon për ndërmarrjen.Ndërmarrjet tjera nuk i’a dalin mbanë duke i trajtuar njerëzit më me pak respekt e28

mirëkuptim, nga sa e meritojnë ata. Në të njëjtën kohë është e dukshme nevoja përsistemimin e këtij burimi.Në çdo instuticion ndikimi i burimit njerëzor duhet të jetë thelbësorë. Mënyrat e të bërittë punëve, dhe metodat që zbatohen, rëndojnë shumë në efikasitetin dhe efektivitetin endërmarrjes. Në anën tjetër nevojitet që punëtorët të shihen më tepër si përfaqësues tëatyre që zbatojnë planet e projektet, se sa në mënyrë strikte si punëtorë.Kjo kërkon një metodë të re të menaxhimit të punëmarrësve dhe të çështjeve që ndikojnëtek ata në realizimin e detyrave të tyre të përditshme.Në fund, , në pyetjen se çfarë duhet të jetë një politikë e burimeve njerëzore, përgjigjjado te ishte kjo ‘’një përgjegjësi e rëndësishme e menaxherëve ndërmarrës në mënyrë qët’i balancojë të drejtat e punëtorëve për të marrë një shërbim nga qeverisja, i cili duhet tëjetë efikas, efektiv, i drejtë dhe që i përgjigjet nevojave të punëtorëve duke ruajtur tëdrejtën e nëpunësve të ndërmarrjes për t’u trajtuar me barazi e dinjitet .Fjalët çelës: Menaxhimi i Burimeve Njerëzore, Motivimi, Punësimi, ZhvillimiProfesional, Ndërmarrja.Fakije ZEJNULLAHU, PhD candidatefakije.zejnullahu@hotmail.comANALIZE E MENAXHIMIT TE IDENTITETIT ELEKTRONIK NEREPUBLIKËN E KOSOVËSAbstrakt29

Më 12 dhjetore 2008, Qeveria e Republikës së Kosovës merr vendim për miratimin estrategjisë se qeverisjes elektronike 2009-1015, me te cilën vendim kjo strategji behetstrategji Kombëtare e Republikës se Kosovës.Ne kuadër te programit te Qeverisjes elektronike, Ministria e Administratës Publike e cilaështë e ngarkuar me përgjegjësinë e realizmit te Strategjisë se e-qeverisjes, ka realizuardisa projekte duke unifikuar shërbimin dhe krijuar regjistra për shërbime te caktuara përqytetare, biznese dhe vet qeverinë.Identifikimi i qytetareve në këto sistemet të e-qeverisjes dhe sisteme tjera qe operojnë neRepublikën e Kosovës, behet duke përdorur llogarinë e krijuare për qasje ne sistemetpërkatëse, duke qene te shtrënguar qe te memorojne një numër te madhe te llogarive dheduke pasur një besueshmëri te qasjes shume te ulet.Me rritjen e numrit te sistemeve, rritet numri i llogarive te përdorura për qasje ne sistemetduke rritur kështu koston e menaxhimin e tyre dhe administrimi te sigurisë. Kjogjithashtu rezulton ne ulje te sigurisë se përgjithshme dhe ne një besueshmëri te ulet everifikimit.Implementimi dhe përdorimi i sistemit te besueshem për menaxhimin e identitetit, përveçqe do te rrisë besueshmërinë e verifikimit ne sisteme te e-qeverisjes, qe është kusht neshpërndarjen dhe përdorimin e tyre, gjithashtu do te ndihmoje qytetaret qe lehtësisht teidentifikojnë vetveten dhe vërtetojnë transaksionet e tyre sigurte dhe shpejte.Interoperabiliteti i sistemit për menaxhimin e identiteti elektronik ne Republikën eKosovës me sistemet kombëtare për menaxhimin e identitetit elektronik te shteteveanëtare te Evropës do te ofroje mundësinë qe e-ID e qytetareve te Kosovës te jete validepër shtetet me te cilat nderverpohet dhe validimi i e-ID te huaj.Hulumtimi ne Interoperbabilitetin me sistemet kombëtare për menaxhimin e identitetitelektronik te shteteve anëtare te Evropës për te ofruar mundësinë qe e-ID e qytetareve teKosovës te jete valide për shtetet me te cilat nderverpohet dhe validimi i e-ID te huaj.Ne analizën tone do te analizojmë praktikat e zbatuara ne shtetet anëtare te Evropës nekëtë aspekt dhe çështjen e interoperabilitetit.Fjalë kyçe: e-ID, E-qeverisja, identiteti, shërbimet, sistemet,MSc. Fellanze PULA, PhD candidateProfesoresh ne Kolegjin Universitar “Victoria”, Prishtinëpfellanze@gmail.comTHE BUSINESS-ORIENTED WOMEN AND ITS IMPACT ON MARKETING30

KOSOVO CASEAbstractThe combination of hard work and education has brought women to a position of powerand influence in business ,politics, and social endeavors .The number of womenexecutives in business has also grown over the past decade.A quiet economic and social revolution is taking place.Worlwide,1bilion women work.The female economy will have a global impact. This economy represents the mostimportant commercial opportunity in our lifetime.The female economy will challenge corporate leaders and managers to reexamine theirhuman resources practices –how they recruit, select, develop, integrate, retain andprovide support to their people and how they help nurture and facilitate a healthy worklifebalance.Through some interviews with women that have a successful career , we are going tounderstand their behavior when she has an increase in her economy .The research resultsand a lot of other local and international reports will help us understanding the womenposition in Kosova’s economy .Key words: women, business, economy, power.Ph.D Katerina Angelevska-NAJDESKA, Assistant ProfessorFakultet za turizam i ugostitelstvo, Ohrid, Makedonijak_angel_naj@yahoo.co.uk31

Ph.D Vera KARADJOVA, Assistant ProfessorFakultet za turizam i ugostitelstvo, Ohrid, Makedonijaverakaradzo@yahoo.comMARKETING CONCEPT FOR A NEW TOURIST PRODUCTAbstractEnterprises with marketing management strategy will be able to promptly react to marketchanges and gain some advantage over competing companies. It is very important,especially in modern economic conditions when market conditions are changing at a fasttempo.With innovation is important thing to make live cycles of touristic product longer, and inthat way the company try to keep the existing tourists, and after the product modificationto pull new ones.Most of the managers understand the innovation as a process of making some changes ofthe product, adding new details or elements, and all that with one general idea to maketheir own product different from the competing products, and more attractive to tourists.Key words: touristic product, innovation, marketing conception, marketingmanagement strategy, idea, desires, needsAgim DERGUTI, PhD candidate32

agimderguti@hotmail.com; agim.derguti @ rks-gov.netMANAGEMENT OF INVESTMENT PROJECTS IN KOSOVO - DIFFERENCESWITH EUROPEAN STANDARDSAbstractThe management process of the investiment projects in Kosovo is not given the deservedattention. There are too many reasons and have involved numerous difficulties andproblems in the implementation of projects which were of vital importance to the society.The experience in management, lack of professional staff, changing of the system, canbe some of the main factors, but without ignoring the lack of a legal framework.In the recent years can be said that there has been progress in all the menagement cycle ofthe investment projects. If we will count the reasons for a positive evaluation, thennecessarily should be mentioned the consultancy of international actors who have helpedwith their experiences that this complex activities result successful. But also Kosovooficcials specialized in different developed countries have given a positive synergy withtheir feeds.However, even after more than a decade of transitional experience,we can say that in theinvestment projects in Kosovo are still many gaps that European standards havesurpassed long ago.In this paper I will analyze several factors in which are major lags which need to berevised and improved to be aligned towards a modern management of investment projects.This invesment projects increasingly are becoming standards and which necessarily mustbe fulfilled.Key words: management, investment, projects, transitional, standards.33

Doc. Dr. Zija ZIMERIKolegji Universitar “Pjetër Budi”PrishtinëMODELIMET E METUTJESHME, PROJEKTIMI DHE MENAXHIMI ITURIZMIT TRANZITORAbstractThis study consists of research methodologies that are of great significance inexplaining various events and processes in the areas of our country, particularly regardingthe transitional human capacity development, capitals and ideas, respectively, thetransitional role of our country in the view of south east Europe.As regards to the submitted objectives and tasks to define and summarize thisresearch, issues that have to deal with modeling, projections, perspectives, creatingconditions, infrastructure improvement, management model for conventional strategy fortouristic propaganda, have been processed through scientific analysis in a adequatemanner.34

Dejan METODIJESKI, Nako TASKOV,Oliver FILIPOSKI, Tatjana DZALEVA,Zoran TEMELKOVStr. Krste Msiirkov bb, Faculty of Tourism and Business logistics, University “GoceDelcev”, Shtip, Republic of MacedoniaGEOGRAPHICAL DISPERSION OF TOURISTS AGENCIES IN REPUBLIC OFMACEDONIAAbstractSubject of research in this paper are the tourist agencies in Republic ofMacedonia. Namely, the notion behind tourist agency shall be defined, along with theirhistoricaldevelopment in the country under consideration. Tourist agencies can be viewedas a crucial factor for tourism development. The last section of this paper will present aregional division of the tourist agencies, the orientation toward modernization of theiractivities as well as the government roleas a sponsor of the organized tourism activities.35

Agron THAQI (PhD cand), UET Tiranëagthaqi@hotmail.commob: 049 313 095Mr. Sc. Ilir BYTYÇI (PhD cand ),Kolegji Universitar “Pjeter Budi”, Prishtinëilirb2000@gmail.comMENAXHIMI I SISTEMEVE TË INFORMACIONIT NË HEKURUDHAT EKOSOVËS (INFRAKOS – TAINKOS)AbstraktShekulli 21 shënoi hyrjen në kohen e informacioneve në ekonomin e diturisë ku roli dhedhe rëndësia e informatave po e zë një vend të rëndësishëm në jetën e afariste të njeriut.Funksioni kryesor i informatës është të ofrojë njohuri dhe dituri të reja, të zvogëlojë osemënjanojë pasigurinë dhe të nxisë aktivitete qeverisëse për marrjen dhe zbatimin evendimeve.Proceset globale afariste i kanë sjellë një mjedis të informatizuar duke i detyruarkompanitë ti nënshtrohen këtyre proceseve duke ndryshuar edhe mënyrën e qasjes sëtregut, organizimit të biznesit, rritjes së sigurisë dhe kontrollin e plotë të operacioneve.Sistemi informatik i menaxhmentit (SIM) nënkupton një shprehje e cila paraqet njëkategori specifike të sistemeve informatike që i shërbejnë funksioneve menaxheriale në tëgjitha nivelet e menaxhmentit, duke i pajisë menaxheret me raporte ose me një qasje onlinepër përformancen aktuale të organizatës dhe në të dhënat historike. SIM përdoret përtë përkrahur funksionet e planifikimit, kontrollit, dhe marrjen e vendimeve në gjithanivelet menaxheriale. Në përgjithësi, sistemi informatik i menaxhmentit (SIM) varët ngatë dhënat që ndodhën në sistemin për procesimin e transaksioneve (TPS). Menaxhimi isistemeve të informacionit (SIM) është një sistemi që siguron informata të nevojshme përtë menaxhuar në mënyrë efektive një organizatë, pra me një fjalë sistemi informatik imenaxhmentit përmbledhë dhe raporton lidhur me operacionet bazike të kompanisë.Menaxhimi i Sistemit informatikë luajnë një rol të rëndësishëm edhe në Hekurudhat eKosovës konkretisht në Qendrat Kontrolluese të Trafikut (CTC) të cilat mundësojnë njëqarkullim të sigurt dhe efektiv të trafikut. Qëllimi kryesor i Qendrës Kontrolluese tëTrafikut (CTC) është mbledhja dhe procesimi i të dhënave nga lëvizja reale e trafikut të36

cilat pastaj shfrytëzohen gjatë proceseve vendimmarrëse dhe strategjike nga operatorëtdhe menaxherët. Në përgjithësi Qendra Kontrolluese e Trafikut (CTC) prezanton,kontrollon në mënyrë automatike, menaxhon, monitoron dhe ofron sisteme më të mirainformuese mbi gjendjen e trafikut dhe infrastrukturës.Këta tregues të gjendjes së trafikut janë elemente bazë për operimin e një CTC-je.Sistemet informuese në CTC mundësojnë mbledhjen e informatave të rëndësishme mbifunksionet që kryhen në pjesët tjera të hekurudhës, duke parandaluar kështu konfliktete mundshme në trafik dhe mundësuar organizim më të mirë të trafikut.Qendrat kontrolluese të trafikut (CTC) përdorin teknologji të ndryshme informative.Teknologjitë që përdoren në CTC rrisin densitetin e trafikut dhe përmirësojnë shërbimet einformatave si për punëtorët e hekurudhave (Trainkos) ashtu edhe për udhëtarët. NëInfrakos, CTC-ja përfshin dispeçerët e trenave të cilët kontrollojnë pajisjet sinjalosiguruesedhe operatorët të cilët monitorojnë dhe kontrollojnë pa ndërprerë lëvizjen etrenave. Të dyja palët bashkëpunojnë ngushtë njëra me tjetrën dhe vazhdimishtinformohen nga sisteme të ndryshme informative rreth gjendjes reale në infrastrukturë.Operatorët e trafikut në njërën anë përdorin dy lloje të telekomunikimit:radiokomunikimin dhe rrjetin telefonik, ndërsa dispeçerët përdorin rrjetet kompjuterikedhe rrjetin telefonik. Po ashtu është e mundshme që nga CTC-ja të bëhet vëzhgimi isituatës me kamera. Sistemi për përshkrimin e trenave, sistemi për ruajtjen e çdo alarmidhe mesazheve paralajmëruese, sistemi për dokumentimin e të gjithave gabimeve, si dheparaqitja grafike e lëvizjes së trenave përdoren po ashtu në CTC. Të gjitha këto sistemeinformuese mundësojnë lëvizje të sigurt të trafikut dhe lehtësojnë lëvizjen e trenave.Fjalë kyçe: Sistemet informatike, Teknologji, Funksionet, Kontrollë, Vendimarrja37

Armend PUSHKULE, MSc,Kujtesa HAJRULLAI, MScThe Municipality of Struga, City of Struga, Republic of MacedoniaANALIZA KOMPARATIVE E AKTIVITETEVE TË TURIZMIT NË KUADËRTË GATS DHE ORANIZATAVE TJERA NDËRKOMBËTAREAbstraktGATS krijon kornizë multilaterale të rregullave për tregti me shërbime me qëllimliberalizim ekonomik si instrument i promovimit të zhvillimit ekonomik midis partnerëveekonomikë të vendeve të zhvilluara dhe vendeve në zhvillim. Inkuadrimi i sektorit tëshërbimeve në WTO shënoi moment të rëndësishëm në liberalizimin tregtar midisshteteve, tregtia ndërkombëtare me shërbime paraqet një faktor kryesor ekonomik tëekonomive kombëtare veçmas. Pjesë e rëndësishme e GATS janë edhe Turizmi dheShërbimet lidhur me Udhëtimin, turizmi llogaritet si sektor më i liberalizuar dhe mepjesëmarrje prej 25% në tregtinë e përgjithshme botërore me shërbime.Fjalët kyçe: WTO, GATS, turizmi, analizë komparative.COMPARATIVE ANALYSIS OF THE TOURISM ACTIVITIES IN GATS ANDOTHER INTERNATIONAL ORGANIZATIONSAbstractGATS creates a multilateral framework of rules for trade in services for achievingeconomic liberalization as an instrument of promoting economic development among38

economic partners of the developed and developing countries. The involvement of theservices sector i WTO marked a milestone in the trade liberalization between countries,international trade in services represents a key economic factor of national economiesseparately. Important part of GATS are Tourim and Travel-Related Services, tourism isconsidered as the most liberalized sector with a share of 25% in the total of trade inservices in the world.Key words: WTO, GATS, tourism, comparative analysis.Fatmir MEHMETIAudit Company ”ETIKA”e-mail:fatmir_mehmeti@yahoo.comROLE OF AUDIT AND PERFORMANCE SETTING IN ENTERPRISEFINANCIAL REPORTINGAbstractAudit is a process of verification of contentions of management over financial statements.The role of audit has an impact in increasing the quality of financial reports; it alsoinfluences directly the improvement of performance of the company and the modern andessential understanding of determining the quality, from the viewpoint of diversity andcharacteristics and multitude of claims made by users of financial reports.Lack of transparency in companies' financial statements led to the financial crisis.Continuous monitoring is a process that must be evaluated by the internal auditor, inorder to monitor whether management is acting on the basis of business policies,procedures and processes, namely whether it is operating effectively. Audit of financialstatements increases the quality of financial statements where these audit statementsrecommendations are always drawn up in conformity with international standards forfinancial reporting. Even though we lack of legal infrastructure for financial reporting,audit is playing an important role in the consolidation of financial statements inconformity with international standards. Non-presentation of financial statements based39

on International Financial Reporting Standards shows that the not presented the realsituation of enterprise. These outcomes have an effect to the users of financial statementssuch as investors, banks, governmental institutions. Furthermore, auditing should beconsidered as a driving force in improving the quality of financial statements. Continuousaudit usually enables auditors to assess the adequacy of manager’s function and conductmonitoring with the view of identifying and assessing the fields of risk.Key words: International Financial Reporting Standards, financial statements,audit, internal audit, monitoring, control, monitor.Zijadin KRASNIQI , PhD Kandidatee-mail: zijadinkrasniqi@hotmail.comNr. kontaktues:044182 143MENAXHIMI I SISTEMEVE INFORMATIVEAbstraktSistemi i menaxhimit të bazave të shënimeve (DBMS) është vegël softuerike që namundëson të konstruktojmë baza të shënimeve, t’i popullojmë ato me shënime, dhe t’imanipulojmë shënimet. Shumica e DBMS-ve vijnë me gjuhë programuese që mund tëpërdoren për të zhvilluar aplikacione që ndihmojnë në kërkesa të shënimeve (queries) dheprodhojnë raporte. DBMS-të janë edhe pjesë madhore e aplikacioneve të ndërmarrjesNjë model i bazës së shënimeve është struktura e përgjithshme logjike e shënimeve në njëbazë të shënimeve. Modelet e ndryshme të bazave të shënimeve janë:hierarkik, rrjetor,relacional, dhe i orientuar kah objektet.Modeli më i njohur është modeli relacional, që përdoret për t’i ndërtuar shumicën ebazave të reja tëshënimeve, edhe pse bazat e shënimeve të orientuara kah objektet po fitojnë popullaritet.Disa furnizues ofrojnë DBMS që e akomodojnë një kombinim të modeleve relacionaledhe të orientuara kah objektet, i quajtur objekt-relacional.40

Fjalet kyçe: DBMS, Zhvillim i Aplikacionit, Modelet, Hierarkik, Rrjetor,Relacional, dhe i Orientuar kah Objektet.AbstractDatabases management system (DBMS) is a software tool that enables us to constructdatabases, populate them with data, and manipulate data. Most DBMS come to theprogramming language that can be used to develop applications that support data requests(queries) and produce reports. DBMS's are also major parts of enterprise applicationsA model of the database is the structure of the overall consistency of the data in adatabase. Different models databases are: hierarchical, nested relational, and orientedobjects.Known model is the relational model, which is used to build most of the new basesScore, although fundamentals- oriented objects are gaining popularity.Some suppliers offer DBMS to accommodate a combination of models and relationalorientedobjects called object-relational.Key words: DBMS, Application Development, Hierarchical, Networking, Relational,and oriented objectsSkender HASANI, PhD Kandidate-mail: skender.hasani@pak-ks.orgAdresa: ,,Rexhep Bislimi ’’ nr .123 , Ferizaj, KosovëNDIKIMI I POLITIKAVE FISKALE NË ZHVILLIMIN E BISNESEVE TËVOGLA DHE TË MESMEAbstraktBizneset e vogla dhe te mesme zënë një vend shume te rëndësishëm ne zhvilliminekonomik te një vendi. Këto biznese jo vetëm qe punësojnë numrin me te madhe tepunësuarve brenda vendeve te tyre por i japin një stimuls te rëndësishëm zhvillimitekonomik te atyre vendeve duke tentuar qe te aplikoje te arriturat me te reja teknike dheteknologjike , rritjen e prodhimit vendor , rritjen e eksporteve dhe me te edhepërmirësimin e bilancit tregtar te vendeve te tyre.Vendet e ndryshme por edhe Kosova duhet qe te aplikojnë një mori lehtësirash fiskaledhe te fushave te tjera për këto biznese me qëllim qe te mundësohet qe këto biznese terrisin konkurrentshmerin e tyre ne krahasim me bizneset e vendeve te tjera dhe mebizneset e mëdha ne tërësi.41

Qëllimi i këtij punimi është qe me një evidence empirike te behet krahasimi i politikavene fushën fiskale qe aplikohen ne vendet ne rajon dhe atyre ne Kosove qe kane te bëjnëme Bizneset e vogla dhe te mesme dhe te epen konkluzionet se ku qëndron Kosova mekëto politika dhe cilat masa duhet te merren ne mënyrë qe te krijohet një ambient me ifavorshëm te bërit biznes në Kosovë .Fjalë kyçe: Politikat fiskale, zhvillimi ekonomik, konkurrentshmeria, bizneset e vogla dhe temesme.MA Emira LIMANIZyra për Sigurim të Cilësisë & LigjërueseKolegji “Pjetër Budi”E-mail: emira.limani@hotmail.com+377 44 763 492MA Blerim LIMANIKëshilltar politik në Ministrinë e Forcës së Sigurisë së KosovësE-mail: limanicomm@gmail.com+377 45 272 983DIALECTICAL TENSIONS IN KOSOVO’S CINEMA: SOCIALIST AND POST-SOCIALIST PRODUCTIONSAbstractMovie production in Kosova started in late 60’s of the last century. However, the firstindependent production is considered to be the movie “How to Die” (in Serbian “Kako da42

se umre” and in Albanian “Si te vdiset”), produced in 1972, 95 min. length, 35mmtechnology directed by Miomir Stamenkoviq who was of Serbian nationality. This movieis characterized by the socialist cliché of depicting communistic partisans as brave, goodlooking and trustworthy whereas Italians and national front members are depicted as evil,liars and cheaters (Mehmetaj 2010). Further in the text we will offer an in-depth analysisof these clichés found in other socialist and post-socialist movies produced in Kosovothrough a communication theory of dialectical tension. This theory was developed in1920 and pioneerd by Russian intellectual Mihail Bakhtin. According Bakhtin (1981), inorder to have a dialogue, the members need to combine their personal viewpoints withothers’ while keeping the uniqueness of their individual viewpoints. Furthermore, themembers create a unity in conversation but through two different voices (Baxter &Montgomery, 1998, p. 24-25). Same theoretical lenses are used to analyze narrativesfrom three other movies, “When Spring Comes Late (in Albanian “Kur PranveraVonohet” and in Serbian “Kada Prolece Zakasni”, 1979, 124 min, 25mm), “The five footrabbit (in Albanian “Lepuri me pesë Këmbë” and in Serbian “Zec sa Pet Nogu”, 1982,115 min, 35 mm), “KUKUMI” (in Albanian “Kukumi” and in Serbian “Kukum”, 2005,107 min, 35 mm), and “ANATEMA” (2006, 108 mm, 35 mm). The present study willfocus on tensions and contradictions that will derive from the projected relationships ofthe characters in the movies.Key words: Movies, cinema, production, dialectical tensions.Vjollca (Xhemail) SALIHU, Ph.D. Candidate.e-mail: lawyer_vjollca@hotmail.comNr. phone. 044/126 756KOSOVO LEGISLATION – A CHALLENGE OR AN OPPORTUNITY FORFOREIGN INVESTMENT IN KOSOVOAbstract43

The goal of this research is to elaborate how Kosovo is prepared to attractforeign capital, first legally and then economically and financially.But, lightning of the legal aspect and economic and financier policies ofKosovo, would be incomplete, if there wouldn’t be a overview throughout actuallegal framework which now is applicable in EU member countries.So through this research we aim to study the Kosovo legal system and itscompatibility with the framework of the legal system which is now available andimplemented in the member states and EU itself. In order for this system to assessreally and scientifically, will explore and evaluate first of all legal instruments thatare available, to find out does Kosovo ensure appropriate conditions for foreigncapital investment, or the instruments, for now, do not guarantee reliability onforeign investments.This paper begins with coverage of legal instruments available to Kosovo,do they ensure appropriate conditions for foreign capital investment, do theseinstruments currently ensure expectations of foreign investments. It goes furtherevaluating if there is a relevant legal framework and if so is it compatible with legalframework of member countries and EU itself.Metë BEQIRAJ, Magdalena BREGASI, Bahri HYSENIKorporata Energjetike e Kosovës Sh.A.m_beqiraj_1@hotmail.comUniversiteti Europian i Tiranës, Fakulteti Ekonomik, Departamenti i Financësmagdalena.bregasi@uet.edu.alNPH Ibër Lepenc Sh.A.44

ahrihyseni@yahoo.comQEVERISJA KORPORATIVE NË KOSOVËAbstraktQeverisja korporative (QK) përbën një nga fushat më të debatuara në literaturënbashkëkohore. Ajo konsiderohet me ndikim të rëndësishëm në rezultatet e sipërmarrjeveduke influencuar direkt në rritjen ekonomike të tyre. QK përfshin një mori marrëdhënieshnë mes të drejtuesve, bordit të drejtorëve, aksionerëve si dhe palëve tjera të interesuara.QK ofron strukturën përmes së cilës përcaktohen objektivat, mjetet për realizimin ekëtyre objektivave dhe monitorimin e arritjeve.Hipoteza themelore është se QK në ndërmarrjet publike në Kosovë është epamjaftueshme. Hulumtimi në të cilin ky artikull bazohet, kombinoi anketimet dheintervistat për të formuar bazën e të dhënave empirike.Fjalë kyçe: qeverisja korporative, ndërmarrjet publike, Kosovë.AbstractCorporate Governance (CG) is one of the most debated issues in contemporary literature.It is considered a significant impact on the results of enterprises directly influencing theirgrowth. CG includes a variety of relationships between directors, board of directors,shareholders and other stakeholders. CG provides the structure through which the setobjectives, the means to achieve these objectives and monitoring achievements.Basic hypothesis is that the CG on public enterprises in Kosovo is insufficient. Theresearch, on which this article is based, combined survey and interview to form the basisof empirical data.Key words: corporate governance, public enterprises, Kosovo.Rukije IBRAIM, Merime MUSTAFIMONUMENTET KULTURORE- HISTORIKE DHE RËNDËSIA E TYRE NËZHVILLIMIN E TURIZMIT NË QYTETIN E TETOVËS45

AbstraktRrethina e Tetovës me bukuritë e saja natyrore me monumentet kulturorehistorike,gradualisht afirmohet si qendër turistike atraktive në Republikën e Maqedonisë.Të dhënat e para për Tetovën si vendbanim datojnë prej kohës antike e njohur me emrinEnea.Në këtë punim do të analizohen pozita gjeografike, historiku i zhvillimit të qytetit,rëndësia turistike e monumenteve kulturore- historike që posedon ky qytetë. Rëndësi tëveçant do tu kushtohet objekteve turistike, vlerave arkitekturale,vlerat estetiko-artistikeqë posedojnë ata dhe për vulën historike që mbajnë.Fjalë kyçe: pozita gjeografike, Xhamija e Larme, kompleksi bektashian"Teqeja Arabati", Biblioteka e arabatit, kalaja e Tetovës, Menada e Tetovës, banjaHisar, kalaja Sobri.AbstractThe area around Tetova, with its natural beauty, its historic and cultural monumets,gradually comes to be seen as an attractive touristic center in the Republic ofMacedonia.The fisrt data about Tetova as a place for habitation date back from ancienttimes but know with a different name, Anea.This work will analise its geographicalposition, the history of its development, the touristic importance of its cultural andhistoric monuments which are to be found in this city.The most important emphasis willbe laid on its touristic objects, its architecture values, its artistic and esthetic values theseobjects have as well as the the historic seal they carry.Key Words: Geographical Position, The Painted Mosque (Multi-Colloured),Bektashian complex “Teqeja Arabati”, Arabati Bibliotheque, the Fortress ofTetova, Menada of Tetova, Hisar Bath and Sobri Fortress.Shqipe MURINA, Ph.D46

Kompania e Sigurimeve “Sigkos” GjilanMENAXHIMI I KOMPANIVE TË SIGURIMITMenaxhimi si praktikë ka përdorim të hershëm qysh shumë shekuj para lindjes sëKrishtit, ndërsa trajtim shkencor ka pasur sidomos pas Revolucionit industrial, paszbulimeve në industri.Këto zbulime ndikuan që të ndryshohet çasja shkencore e menaxhimit të sigurimeve.Disa ekspertë punën e menaxhimit si funksion e ndajnë në planifikim, organizim,udhëheqje dhe kontroll.Menaxhimi në kompani të sigurimeve mbështetet në të njejtat kritere, që mbështetetdrejtimi i një biznesi në tërësi. Është argumentuar që çdo biznes, përfshirë edhe ato nëfushen e sigurimeve, kanë kushte dhe synime të caktuara, në të cilen e zhvillojnëveprimtarinë e tyre, prandaj, për drejtimin e tyre duhet gjetur strukturë organizative tëtillë, të cilat i përshtaten kushteve dhe synimeve specifike të biznesit.Struktura duhet të jetë sa më e thjeshtë, por që siguron arritjen e biznesit.Fjalë kyçe: Menaxhim, planifikim, organizim, kontroll.47

Rezart DIBRA, Phd Candidate European University of Tirana (UET).rezartdibra@yahoo.com.Jetmir BODINI, Master(DND),University of Tirana, Economics Faculty.jetmir.bodini@yahoo.comMINORITY SHAREHOLDERS PROTECTION AS IMPORTANT PART OFCORPORATE GOVERNANCE. HOW PROTECT MINORITYSHAREHOLDERS IN ALBANIAN COMPANIES.AbstractMonks and Minow (2001) describe the board of directors as: The link between the peoplewho provide the capital (the shareholders) and the people who use the capital to createvalue (the managers). This means that boards are the overlap between the small, powerfulgroup that runs the company and a huge, diffuse, and relatively powerless group thatsimply wants the company run well.Corporate governance is about the way in which boards oversee the running of acompany by its managers, and how board members are in turn accountable toshareholders and the company. Good corporate governance plays a vital role inunderpinning the integrity and efficiency of financial markets. Poor corporate governanceweakens a company’s potential and at worst can pave the way for financial difficultiesand even fraud. If companies are well governed, they will usually outperform othercompanies and will be able to attract investors whose support can help to finance furthergrowth.Whatever differing views there may be - perhaps regarding the method used to carry outreform - it is crucial to acknowledge that corporate governance reform is a globalphenomenon facing somewhat unique challenges in different business districts andsectors. For example, for much of mainland Europe a key governance issue is thepreponderance of controlling shareholder blocks. The presence of such blocks oftencreates significant dangers for investors that lie outside the dominant block, and in suchmarkets protection of these minority shareholder rights remains the key challenge forcorporate governance to address.This discussion aims at introducing the main changes brought by the new AlbanianCompany Law on minority shareholders protection. In 2008 the new law “Onentrepreneurs and commercial companies” was enacted. This Law was a significant partof Albanian Legislation when the shareholder right was protected. The latter introducednew practices and concepts, some of them not familiar to the Albanian legal system. Iwas motivated to prepare this discussion in this conference on minority shareholdersprotection in order to emphasize the new regime and instruments of protection granted by48

the new laws. A matter which concerns investors and especially foreign ones is theprotection of minority shareholders.Key words: Minority shareholder ■ Protection ■ Fiduciary duties etc.Kujtesa HAJRULLAI, MScThe Municipality of Struga, City of Struga, Republic of MacedoniaASPEKTET PROGRESIVE NË POLITIKAT E MENAXHIMIT ME RESURSETNJERËZOREAbstraktNjë nga qëllimet kryesore të menaxhimit me resurse njerëzore është të analizohetniveli i progresit që mund të arrihet përmes politikave të resurseve njerëzore. Aspektetpozitive janë të lidhura ngushtë me disa nga faktorët më të rëndësishëm siç janë politika epagave, siguria në punë, orari i punës dhe fleksibiliteti, përgjegjësitë në vendin e punës,trajnimet dhe specializimet, lidershipi, raportet midis punëdhënësve dhe të punësuarve,barazia dhe etika, koha e lirë dhe pushimet, diversiteti në punë. Të githë këta faktorë janëtë shkuar në prizmin e administratës publike dhe sektorit privat.Fjalët kyçe: resurset njerëzore, menaxhmenti, politikat, aspektet progresive.PROGRESSIVE ASPECTS IN THE HUMAN RESOURCES MANAGEMENTPOLICIESAbstractOne of the main objectives of the human resources management is to analyze theprogression level that could be achieved by the human resources policies. Theprogressive aspects are closely connected to some of the most important factors such aspayment policies, job security, working hours and flexibility, responsibilities in theworking place, trainings and specializations, leadership, relationship between employersand employees, equality and ethics, free time and vacations, diversity at work. All ofthese factors are viewed in the prism of the public administration and private sector.49

Key words: human resources, management, policies, progressive aspects.Ph.D. Stela ZOTOFaculty of Economy, Department of Marketing-Tourism, University “Fan S. Noli”,Korce.Msc. Gerda KRESHOVAFaculty of Economy, Department of Marketing-Tourism, University “Fan S. Noli”,Korce.Msc. Erion NEXHIPIFaculty of Economy, Department of Marketing-Tourism, University “Fan S. Noli”,Korce.GERMAN TOURISTIC MARKET, A PERSPECTIVE FOR DESTINATIONSSUCH AS ALBANIA.AbstractAccording Gravity Model (Matias, 2004; Dubarry, 2000), LINNEMANN (1966), thetouristic flow between two countries depends on three categories of factors; drivingfactors (the origin), attractive (the destination) and resistance factors (individual amongan origin and a specific destination).In this context, we see the development of tourist flows between Germany and Albania,and will try to make some interpretations about the market share occupied by Germantourist flows and the growth of these flows in Albania.It will also make an exploration of German touristic demand in origin, the main motivesof German international tourists travel, and finally will try to give some idea of theimportance of this market in the future for Albanian.50

Key words: gravity model, touristic flows, touristic demand, market share, growthrate.MSc. Lulzim SHABANI, PhD candidateDirectorate for Planning and Development, the Municipality of FerizajProfessor at the College University "Pjeter Budi", Pristinalulzim.shabani@hotmail.com ; lulzim.shabani@rks-gov.netTHE FUTURE OF INFORMATION TECHNOLOGY AND THEREVOLUTIONIZING OF THE CONCEPTAbstractEvery month or year, we are impressed with the innovations of the informationtechnology. However, these innovations are nothing compared to what is coming. Noweven the biggest pessimists are realizing that information technology in the coming yearswill become a very important part of our lives. All the technological achievements infocus of their goals have man to incorporate positive changes, or facilitation that the manwould have in his daily life. If we look from an optimistic perspective that "we expect abetter tomorrow", then this statement would not seem like a cliché, but we must considerit as real and granted.Every new innovation or technology which aims improving or facilitating life , is offeredin the market for billions of people and for this reason is made clear why the investmentsin the information technology have high trends of growth.This paper aims to bring you a fragment of what has been changed and that will comeand certainly more sophisticated, as a kind of survey on the horizon for the future.51

Key words: innovation, technology, information, change.Vlora LIMANI-HAJNUNI, MSc. e Shkenëcave të KimisëKëshilltare e Kuvendit Komunal në LipjanShefe e Shërbimit të Administratës – Kolegji “Pjeter Budi”E-mail: vlora.limani@hotmail.comPhone: +377 (0 ) 44 470 575LipjanTRANSPORTI I MATERIEVE TË RREZIKSHMEA b s t r a k tMateriet e rrezikshme në transport janë substanca helmuese, të cilat shumë lehtëmund të keqpërdoren dhe nëse bien në duar të gabuara paraqesin një kërcënim serioz tësigurisë së përgjithshme rajonale dhe më gjerë. Për shkak të ndikimi toksik të tyre përmjedisin në përgjithësi, siguria e materieve të rrezikshme në transport paraqet sfidë unikenë krahasim me sigurinë e objekteve tjera fikse. Kur këto materie transportohen në sasishumë të mëdha dhe kur rrugët e transportit (rrugor, ajror ose hekurudhor) kalojnë nëafërsi të qendrave të mëdha të popullsisë, aksidentet e shkaktuara me apo pa qëllim mundtë kenë pasoja fatale për popullsinë e atij rajoni në veçanti dhe mjedisin në përgjithësi.Dhe pikërisht, duke u nisur nga rreziku potencial i keqpërdorimit dhe keqmenaxhimit të materieve të rrezikshme me pasoja fatale toksike, shtete të ndryshme kanëhartuar plane për siguri të brendshme, përmes së cilave synohet të parandalohet rrezikudhe të shtohet mbikëqyrja dhe sigurimi i komunikacionit gjatë transportit të mallrave tërrezikshme. Në mesin e këtyre shteteve gjendet edhe vendi jonë i cili mjaft mire e ka të52

egulluar infrastrukturën ligjore mbi transportin e mallrave të rrezikshme, të akorduar meMarrëveshjen evropiane për transport rrugor ndërkombëtar të materieve të rrezikshme(ADR) dhe Konventën për Transporte Hekurudhore Ndërkombëtare (COTIF), pjesëpërbërëse e së cilës është Rregullorja për transport ndërkombëtar të materieve tërrezikshme në komunikacionin ndërkombëtar (RID).Fjalët kyçe: transporti, mallra të rrezikshme, materie kimike, toksicitet, substancahelumese etj.Hajrije KASTRATISTANDARDET E CILËSISË DHE MENAXHIMI I SHKOLLAVE TË MESMEPRIVATE NË KOSOVË.AbstraktShkollat private të arsimit të mesme të Kosovës janë përkushtuar që të ofrojnë një arsimtë cilësisë së lartë duke siguruar arritjen dhe mbajtjen e standardeve të duhura dhe dukezbatuar masa për sigurimin dhe përmirësimin e cilësisë.Përgaditja permanente në shkallë të duhur të menaxhereve dhe standardeve është njëfaktor i reëdësishëm në arsim.Në këtë punim shkencorë do të paraqes standardet e cilësisë dhe menaxhimin e dyshkollave të mesme private në Republikën e Kosovës si dhe do të paraqes se cilat janëavantazhet dhe disavantazhet e tyre me anën e pyetësorëve dhe te dhënave të marrura ngamenaxherët e shkollave, profesorëve, prindërve dhe nxënësve të ketyre shkollave.Qëllimi i këtij punimi do te jetë se si menaxhohen këto shkolla dhe cfarë standardi tëcilesisë kanë këto shkolla..53

Ph.D Vera KARADJOVA, Assistant ProfessorFakultet za turizam i ugostitelstvo, Ohrid, Makedonijaverakaradzo@yahoo.comPh.D Katerina Angelevska-NAJDESKA, Assistant ProfessorFakultet za turizam i ugostitelstvo, Ohrid, Makedonijak_angel_naj@yahoo.co.ukCONTEMPORARY TRENDS IN THE FINANCIAL SECTOR - REGULATIONAND DEREGULATION OF THE FINANCIAL SYSTEMAbstractGlobal changes occurring in financial systems and in the financial flows in general,introduced major changes in the forms and functions that financial institutions perform.The main change is the tendency towards rapid convergence of all institutions thatprovide financial services and acceptance of each other's innovations. This tendency is54

often accompanied by a change of the legal framework in the field of finance andopening the possibility of various financial institutions to offer financial services thatpreviously were not inherent in them. Such changes which create conditions forincreasing the number of competitors in the financial system are associated with periodsof strong regulation, periods of deregulation and re-regulation of financial institutions inthe system.Key words: regulation, deregulation, financial system, insurance, competitionDriton FETAHU, PhD. Candidate.Ministry of Finance, Fiscal authorityOffice in, Prizren.e- mail: driton_fetahu@hotmail.comNr.phone.044/337-667.MANAGEMENT OF SMALL AND MEDIUM ENTERPRISES.Abstract:The purpose of this investigation is to facilitate the management of small andmedium enterprises within the Thematic Roundtable on Trade, industry, customs, tax,internal market, competition, consumer protection and health, which operates as part ofKosovo's European integration.55

So through this research we intend to elaborate on the issues related to the field ofmanagement of SMEs in the context of the European integration process and summarizethe strengths and weaknesses identified in the field. It should be noted that this research(paper) is designed in order to facilitate discussion within contemporary manage system,does not necessarily reflect an exhausted picture of the current situation in the area ofindustry and SME s.In this research, we seek to analyze the policy framework manage in the interestof development with particular focus on Development Strategy in management in SMEsin Kosovo.This paper begins with a brief overview of the field, with a focus on the size ofthe SME sector in relation to the management of the economy and its importance in termsof government policies and efforts related to its further development. It continues with anoverview of the legal and policy framework relevant to this area, which focuses on locallegislation (laws on SME support.).Ermir I. HAJDINI, PhD Candidateehajdini@gmail.comINVESTIMET E HUAJA DIREKTE – SFIDA DHE MUNDËSI PËR VENDE MEEKONOMI TË KUFIZUARABSTRAKTKy artikull analizon literaturën bashkohore në fushën e investimeve te huaja direkte(këtej e tutje IHD) në përgjithësi dhe politikat Qeveritare të vendeve pritëse përsa i përketIHD-ve, ne vecanti, duke e vënë theksin tek literatura e incentivave. Më pas diskutohen56

sfidat që përballen nga vendet pritëse me ekonomi të kufizuar (tregje të vogla) nëpërpjekjen e tyre për të siguruar IHD, në nje ambient ku shumë qeveri të tjera kanëadoptuar strategji të ngjashme për të konkurruar për IHD. Mundësitë që janë të gatshmepër to gjithashtu diskutohen. Investimet e Huaja Direkte jane nje pjese integrale e njesistemi ekonomik te hapur nderkombetar dhe nje katalizator madhor i zhvillimitekonomik. Megjithate, potencialet dobiprurese te Investimeve te Huaja Direkte (IHD)nuk ndodhin automatikisht dhe jo te shperndara ne menyre te njetrajtshme midiskomuniteve lokale. Politikat Kombetare dhe arkitektura nderkombetare e investimevekane rendesi per terheqjen e Investimeve te Huaja Direkte tek nje numer gjithnje e rritjete vendeve ne zhvillim dhe per perthithjen sa me te plote te potencialit positiv te ketyreInvestimeve ne zhvillimin e qendrueshem ekonomik. Sfidat kryesisht jane ne anen evendeve pritese, te cilat duhet krijojne nje ambient transparent, te hapur, pra politika teqarta dhe efektive per terheqjen e investimeve dhe te ndertojne kapacitetet humane dheinstitucionale per zbatimin e ketyre politikave.Arsim GJINOVCIPHD Kandidat në Universitetin Evropian të TiranësTRENDET NË MENAXHIMIN E RESURSEVE HUMANE: RAST STUDIMORORGANIZATAT PUBLIKE QË VEPROJNË NË TREGUN E REPUBLIKES SËKOSOVËSAbstrakt57

Ndryshimet në fund të shekullit të kaluar dhe në fillim të këtij shekulli, kanë ndikuar nëkrijimin e modeleve të reja të qeverisjes dhe përkushtimit ndaj menaxhimit të burimevenjerëzore. Sot, menaxhimi i burimeve njerëzore gjithnjë e më shumë po luan rol merendësi në strukturimin dhe avancimin e resurseve humane në organizatat bashkëkohoredhe atë si rezultat i konkurencës, tregëtis së lirë dhe globalizimit të ekonomisë.Manaxhimi i burimeve njerezore tashmë përben një sistem të konsoliduar në organizatë.Fazat përbërse të saj ndalen në aspekte të ndryshme të manaxhimit të suksesshem tënjerezve për arritjen e një performance të lartë organiztive. Menaxhimi i burimevenjerzore permes vlersimi i performancës së burimeve njerzore, formalisht për të parënherë fillojë të aplikohet pas përfundimit të luftës së fundit në Kosovë. Hulumtimet përmenaxhimin e burimeve njerzore, janë hulumtime relativisht të kufizuara në raport mevendet e EU-se, por të përaferta me ato të rajonit, përkundër angazhimit dhe përpjekjevetë hulumtuesve të caktuar, ato kanë qenë të kufizuara si në organizatat publike e po ashtuedhe në ato private. Studimi ka si qëllim analizimin e rëndësis së menaxhimit të burimevenjerzor në organizatat bashkohore duke analizuar literaturen perkatese në lidhje meaplikimin e sistemit të vleresimin të performancës së burimeve njerëzore për tu ndalur nëefektet e performancës, motivimit, në zhvillimin e stafit/avansimin në veçanti dheorganizatës në përgjithësi.Fjalët kyçe: Menaxhimi i burimeve njerzore, përformanca, motivimi, zhvillimi istafit.BSc. Arbnor HALILIarbnor.halili@gmail.comMSc. Kujtim GASHIkujt_gashi@hotmail.com58

MENAXHIMI DHE DIGJITALIZIMI I KËRKESAVE PËR ID KARTELASI DHE SHTYPJA TYRE – RASTI NË INSTITUCIONET E REPUBLIKËS SËKOSOVËSAbstraktProceset manuale për shërbime të caktuara bartin në vete shumë të meta siç janëvështirësitë në menaxhimin e situatave të caktuara, burokracitë e shumta, pasaktësitë nëkohë si dhe elemente të tjera të cilat e prekin shumë sidomos imazhin e një institucioni.Një rast i këtyre proceseve është edhe aplikimi përkatësisht kërkesa për ID kartela. Kypunim trajton pikërisht këtë proces manual duke u bazuar në rastin e institucioneve teRepublikes së Kosovës. Punimi përshkruan gjendjen e tanishme, nevojën për digjitalizimtë proceseve, kornizën e sistemit digjital, teknologjinë e përdorur për të rritur efiçiencën esistemit si dhe punën për të ardhmen.Fjalët kyçe: procese, digjitalizim, sistem, teknologji.AbstractManual processes for certain services carry on itself many problems likedifficulties on managing certain situations, bureaucracy, and incorrectness in time andother elements which can impact especially image of an institution. A special case ofthese processes is also the process of ID card application. This paper treats exactly theprocess of ID card application, based on Kosovo Government case. This paper describesstate of the art, need for digitalization of processes, digital system framework, technologyused in order to increase efficiency of the system and the future work.Key words: processes, digitalization, system, technology.Rezart DIBRA, Doktorant.59

Universiteti Europian i Tiranës.MBROJTJA E AKSIONERËVE NË MINORANCË NË SHQIPËRI, PJESË ERËNDËSISHME E QEVERISJES SË KORPORATAVE.AbstraktQeverisja e korporatave sic dihet, ndër të tjera ka të bëjë me mënyrën se si bordi mbikqyrdrejtimin e një kompanie dhe mbi gjithcka përgjegjshmërinë e anëtarëve të bordit.Qeverisja e mirë korporative luan një rol jetik në mbështetjen, integritetin dhe efikasitetine tregjeve financiare. Qeverisja e dobët korporative e dobëson potencialin e një kompaniedhe në rastin më të keq mund të hapë rrugën për vështirësitë financiare dhe madje edhemashtrime. Nëse kompanitë janë të qeverisen mirë, ata do të jenë në gjendje për tëtërhequr investitorët të cilët ndihmojë për të financuar rritjen e mëtejshme.Eshtë e rëndësishme të pranojmë se reforma e qeverisjes korporative është një fenomenglobal.Në këtë punim synojme të sqarojmë ndryshimet që solli Ligji për mbrojtjen e aksionerëvenë minorancë. Në vitin 2008, ligji i ri "Për tregtaret dhe shoqëritë tregtare", sanksionoimbrojtjen e aksionrëve në pakicë. Ky material diskuton instrumentet e mbrojtjes tëaksionarëve të vegjël,një risi kjo për shkak të regjimit të paqartë të ligjit të shfuqizuar,duke përdorur metodën analitike dhe krahasuese.Në bazë të ligjit të vjetër pak të drejtaishin sanksionuar, por në bazë të ligjit në fuqi, pakicat janë shumë më të mbrojtura. Aforcon pozitën e një kategorie të tillë të aksionarëve ligji i ri? Cilat janë të drejtat eaksionarëve të vegjël? Këto dhe pyetje të tjera do të trajtohen këtu.Në vende të ndryshme aksionerët në minorancë mund të kërkojnë akses në librat dhedokumentacionin e kompanisë në shumicën e vendeve në Euroazi. Në Azerbajxhan, edrejta e aksionerëve në minorancë është sanksionuar në mënyrë të qartë nga ligji. Edhe nëUzbekistan në rast të pengimit për marrje informacioni nga ana e kompanisë, aksionarëtmund të drejtohen në gjykatë.Mbrojtja e të drejtave të aksionerëve në minorancë si pike nevralgjike e qeverisjes sëkorporatave përbën burimin më të rëndësishëm dhe të domosdoshëm, pasi korporataduhet të trajtojë me informacion cdo aksioner pavarësisht madhësisë se aksioneve qëposedon aksioneri.Parimet e OECD-së dhe të IFC kanë shprehur qartë të drejtat eaksionerëve ne minorancë.Fjalë kyçe : Qeverisja e korporatave,mbrojtja e aksionerëve në minorancë etj.60

Tamara LUARASI, Andi DOMIBusiness Information Technology, Mathematics and StatisticsDepartmentEuropean University of TiranaTOURISM MANAGEMENT AND THE NEW TECHNOLOGIESIn is written: increasingly ICTs will provide the ‘‘info-structure’’for the entire industry and will overtake all mechanistic aspects of tourism transactions.One of the most attractive aspects of the tourism today is the specific food that a hotel, ora house or a restaurant offers.How to involve ITC in this aspect? We can think about an Android application that offersto you different receipts taken from respective databases of a hotel, restaurant etc. Thedatabases can be stored in Cloud Computing platforms and can be used from the Androidapplication. The android Application itself can be stored too in Cloud Computingplatform and downloaded from there.61

Dr. sc. Bedri MILLAKUMTI-Divizioni i Turizmit Prishtina – Kosovë,email; bedri_millaku@hotmail.comProf. ass. Dr. sc. Ibish MAZREKUUniversiteti Haxhi Zeka PejëE-mail: ibish.mazreku@hotmail.com+377 45 265 700BUJQËSIA DHE PYLLTARIA NË FUNKSION TË ZHVILLIMIT TË TURIZMITTË BANJAVE NË REPUBLIKËN E KOSOVËSAbstraktTurizmi si veprimtari ekonomike është konsumues e prodhimeve bujqësore. Por edheroli i pyjeve si vlera atraktive ne disa zona te Kosovës. Prodhimet bujqësorekonsumohen nga turistet duke u siguruar tregun me te mire siç është tregu turistik sikonsumues i këtyre prodhimeve. Ne saj te konsumit te prodhimeve bujqësore nga ana eturizmit edhe bujqësia është e zhvilluar duke inkuadruar një numër te konsiderueshëm tefuqisë punëtore te cilët realizojnë te ardhura e tyre. Te gjitha vendet te cilat kanë ofertënturistike te zhvilluara janë edhe konsumues te prodhimeve bujqësorë. Kjo ndërlidhetedhe me zhvillimin ekonomik te vendit dhe ngritjen e brutoproduktit shoqër. Ne këtë rastme theks ne Republikën e Kosovës si dhe mjedisin estetik dhe atraktiv.Fjalë kyçe: Turizmi, Bujqësia, Prodhimet bujqësore, Konsumi, vendet Balneare,Oferta turistike.62

Fitim MAÇANI, MSc. KandidatKolegji Universitar „Pjetër Budi“MenaxherE-mail: fitim.maqani@hotmail.com+ 377 44 506 490PrishtinëSTRATEGJIA E PRODUKTEVE ME BRENDAbstraktProdukti është një e mirë materiale, një shërbim, ose një ide e përbërë nga një pako eatributeve të prekshme dhe të paprekshme që kënaqin konsumatorët dhe përfitohet sikëmbim i parave apo ndonjë njësie tjetër të vlerës. Çdo produkt përfshin një pako tëatributeve të aftë për shkëmbim dhe përdorim. Planifikimi i produktit i referohet marrjessistematike të vendimit në lidhje me të gjitha aspektet e zhvillimit dhe menaxhimit tëprodukteve të një kompanie, duke përfshirë etiketimin dhe paketimin. Një nga kërkesat erëndësishme për efikasitetin e marketingut është planifikimi i duhur i produktit. Për njëfirmë esenciale është shitja e produkteve, që është zgjedhja e konsumatorëve potencial, tëcilët vendosin linjën e marketingut ose vargun e prodhimit të produktit. Në fakt, ajo ështënjë gjendje e paqartë e punëve. Në kuptimin praktik, sfera e prodhimit dhe tregtimit tëprodukteve janë vendosur nga tregtari, e bazuar nga përfitimi i saj dhe njohja ekonsumatorit. Megjithatë, konsumatorët janë ata që ndikojnë që produktet të qëndrojnënë rangun e marketingut. Ndersa brendi është kryesisht i lidhur me atributet e produktit,përfitimet, vlerat, kultura përdorimit personaliteti dhe sjellja e përdoruesit. Prandajvendimet në lidhje me brendin janë shumë të rëndësishme për kompaninë. Në këtë proceskompania së pari duhet të marrë një vendim për zhvillimin e emrit të brendit dhe nevojëne saj. Brendimi është i nevojshëm për të marrë identifikimin e produktit dhe furnizuesit,urdhëron procesin e furnizimit, përfiton mbrojtje ligjore dhe imazhin e mirë të korporatës.Brendimi gjithashtu ndihmon në ndërtimin e klientëve besnikë për produktin dheorganizimin e segmenteve shitës për efikasitet më të mirë operacional. Kompania duhettë vlerëson forcën dhe dobësitë e brendit ekzistues në treg para marrjes së vendimit përbrendim për produktin e tyre. Kompania prodhuese mund të ketë disa opsione për63

sponsorizimin e brendit .Produkti mund të jetë lansuar në treg si brend i prodhuesit, i ciliështë i njohur edhe si brend nacional, brend shpërndarës siç ndodh në rastin e vajrave,sheqerit, drithërave të përpunuara dhe në shumë produkte të cilat kanë nevojë për ripaketiminose brend emër të licencuar.Në këtë punim do të shpjegohet roli dhe rëndësia e strategjisë së produkteve me brend.Fjalë kyçe: Produkt, brend, prodhim, konsumator, etj.KOLEGJI UNIVERSITAR “PJETËR BUDI”, INSTITUTI PËR STUDIME –PRISHTINËINSTITUCION I ARSIMIT UNIVERSITARPROGRAME STUDIMORE BACHELOR DHE MASTERBACHELOR: DOGANË DHE SHPEDICION, MENAXHIM I TURIZMIT DHE HOTELERISË, ADMINISTRIM BIZNESI, MENAXHIM I RESURSEVE NJERËZORE, BANKA DHE KONTROLL FINANCIAR, MENAXHIM MARKETINGU, ADMINISTRATË PUBLIKE, SIGURIME.MASTER: DOGANË DHE SHPEDICION, MENAXHMENT, MENAXHIMI I TURIZIMT DHE HOTELERISË, MENAXHIMI I SIGURIMEVE.64

ADRESA:Rr. “Isa Kastrati” p.n. PrishtinëE-mail: pjeterpubi@gmail.comHome page: pjeterbudi.comTel: +381 (0) 38 234 566; mobil: +377 (0) 44 163 37265