22.07.2015 Views

ا ا آ ا ا

ا ا آ ا ا

ا ا آ ا ا

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

تقييم وتشخيص <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ضطر<strong>ا</strong>ب<strong>ا</strong>ت <strong>ا</strong>لسلوكية<strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔست<strong>ا</strong>ذ <strong>ا</strong>لدكتور عبد <strong>ا</strong>لرحمن سيد سليم<strong>ا</strong>نقسم <strong>ا</strong>لتربية <strong>ا</strong>لخ<strong>ا</strong>صة <strong>آ</strong>لية <strong>ا</strong>لتربية – ج<strong>ا</strong>معة <strong>ا</strong>لملك سعود<strong>ا</strong>لدكتور <strong>ا</strong>ٔشرف عبد <strong>ا</strong>لحميدقسم <strong>ا</strong>لتربية <strong>ا</strong>لخ<strong>ا</strong>صة <strong>آ</strong>لية <strong>ا</strong>لتربية – ج<strong>ا</strong>معة <strong>ا</strong>لقصيم<strong>ا</strong>لدكتور <strong>ا</strong>ٕيه<strong>ا</strong>ب <strong>ا</strong>لببل<strong>ا</strong>ويقسم <strong>ا</strong>لتربية <strong>ا</strong>لخ<strong>ا</strong>صة <strong>آ</strong>لية <strong>ا</strong>لتربية – ج<strong>ا</strong>معة <strong>ا</strong>لملك سعود-من <strong>آ</strong>ت<strong>ا</strong>ب <strong>ا</strong>لتقييم و<strong>ا</strong>لتشخيص في <strong>ا</strong>لتربية <strong>ا</strong>لخ<strong>ا</strong>صةد<strong>ا</strong>ر <strong>ا</strong>لزهر<strong>ا</strong>ء أطف<strong>ا</strong>ل <strong>ا</strong>لخليج ذوي <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>حتي<strong>ا</strong>ج<strong>ا</strong>ت <strong>ا</strong>لخ<strong>ا</strong>صةwww.gulfkids.com


<strong>ا</strong>لفهرسمقدمة<strong>ا</strong>عتب<strong>ا</strong>ر<strong>ا</strong>ت خ<strong>ا</strong>صة عند تقييم <strong>ا</strong>لمضطربين سلو<strong>آ</strong>يً<strong>ا</strong>.‏تقييم وتشخيص <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ضطر<strong>ا</strong>ب<strong>ا</strong>ت <strong>ا</strong>لسلو<strong>آ</strong>ية<strong>ا</strong>ختب<strong>ا</strong>ر<strong>ا</strong>ت تشخيص <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ضطر<strong>ا</strong>ب<strong>ا</strong>ت <strong>ا</strong>لسلو<strong>آ</strong>ية<strong>ا</strong>لعدو<strong>ا</strong>نية وأس<strong>ا</strong>ليب قي<strong>ا</strong>سه<strong>ا</strong>.‏<strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>نسح<strong>ا</strong>بية وأس<strong>ا</strong>ليب قي<strong>ا</strong>سه<strong>ا</strong>مر<strong>ا</strong>جع <strong>ا</strong>لفصل <strong>ا</strong>لع<strong>ا</strong>شر...


أ(‏ب )تقييم وتشخيص <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ضطر<strong>ا</strong>ب<strong>ا</strong>ت <strong>ا</strong>لسلوكيةإن <strong>ا</strong>لتصنيف <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔ<strong>آ</strong>ثر <strong>ا</strong>ستخد<strong>ا</strong>م<strong>ا</strong>ً‏ من قبل أخص<strong>ا</strong>ئيي علم <strong>ا</strong>لنفس و<strong>ا</strong>لطب <strong>ا</strong>لنفسي و<strong>ا</strong>لتربية <strong>ا</strong>لخ<strong>ا</strong>صةل<strong>ا</strong>ضطر<strong>ا</strong>ب<strong>ا</strong>ت <strong>ا</strong>لسلوك هو <strong>ا</strong>لذي ظهر في <strong>ا</strong>لدليل <strong>ا</strong>لتشخيصي و<strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٕحص<strong>ا</strong>ئي لل<strong>ا</strong>ضطر<strong>ا</strong>ب<strong>ا</strong>ت <strong>ا</strong>لعقلية<strong>ا</strong>لذي تصدره <strong>ا</strong>لر<strong>ا</strong>بطة <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔمریكية للطب <strong>ا</strong>لنفسي(APA) Association ففي أحدث مر<strong>ا</strong>جعة لهذ<strong>ا</strong> <strong>ا</strong>لدليل تصنف <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ضطر<strong>ا</strong>ب<strong>ا</strong>ت <strong>ا</strong>لسلو<strong>آ</strong>ية تحت عنو<strong>ا</strong>ن<strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ضطر<strong>ا</strong>ب<strong>ا</strong>ت <strong>ا</strong>لتي تنش<strong>ا</strong>ٔ في مرحلة <strong>ا</strong>لطفولة أو <strong>ا</strong>لمر<strong>ا</strong>هقة <strong>آ</strong>م<strong>ا</strong> یلي:‏یدوم <strong>ا</strong>ضطر<strong>ا</strong>ب <strong>ا</strong>لسلوك طو<strong>ا</strong>ل ستة شهور على أن یبرز خل<strong>ا</strong>له<strong>ا</strong> ثل<strong>ا</strong>ثة من <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔعر<strong>ا</strong>ض <strong>ا</strong>لت<strong>ا</strong>ليةفي سلوك <strong>ا</strong>لطفلیؤذي <strong>ا</strong>لحيو<strong>ا</strong>ن<strong>ا</strong>ت جسم<strong>ا</strong>ني<strong>ا</strong>ً‏یقسو على <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٓخرین جسم<strong>ا</strong>ني<strong>ا</strong>ً‏یتورط في إشع<strong>ا</strong>ل حریق عن عمدغ<strong>ا</strong>لب<strong>ا</strong>ً‏ م<strong>ا</strong> یبدأ ب<strong>ا</strong>لمش<strong>ا</strong>جر<strong>ا</strong>ت <strong>ا</strong>لجسم<strong>ا</strong>نيةیتش<strong>ا</strong>جر أ<strong>آ</strong>ثر من مرة مستخدم<strong>ا</strong>ً‏ سل<strong>ا</strong>ح<strong>ا</strong>ً‏یسرق دون مو<strong>ا</strong>جهة مع <strong>ا</strong>لضحية في أ<strong>آ</strong>ثر من من<strong>ا</strong>سبةیحطم ممتلك<strong>ا</strong>ت <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٓخرین عن عمد ‏(غير إشع<strong>ا</strong>ل <strong>ا</strong>لحر<strong>ا</strong>ئق)‏ .یكره أو یجبر شخص <strong>ا</strong>ٓخر على مز<strong>ا</strong>ولة نش<strong>ا</strong>ط جنسي منهیقتحم ممتلك<strong>ا</strong>ت <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٓخرین ‏(مثل منزل أو سي<strong>ا</strong>رة شخص <strong>ا</strong>ٓخر)‏ .غ<strong>ا</strong>لب<strong>ا</strong>ً‏ م<strong>ا</strong> یكذب ‏(دون خوف من عق<strong>ا</strong>ب أو تجنب <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٕیذ<strong>ا</strong>ء <strong>ا</strong>لبدنيیهرب من <strong>ا</strong>لبيت ليل<strong>ا</strong>ً‏ مرتين على <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔقل ، بينم<strong>ا</strong> یعيش مع و<strong>ا</strong>لدیه أو من ینوب عنهم<strong>ا</strong>‏(أو هرب مرة و<strong>ا</strong>حدة ولم یعد منه<strong>ا</strong>)‏ .یغ<strong>ا</strong>در <strong>ا</strong>لمدرسة ت<strong>ا</strong>ر<strong>آ</strong><strong>ا</strong>ً‏ دروسه ‏(یزوغ من <strong>ا</strong>لمدرسة)‏ ، أو یغيب عن عمله إذ<strong>ا</strong> <strong>آ</strong><strong>ا</strong>نیعمل.‏یسرق في مو<strong>ا</strong>جهة مع <strong>ا</strong>لضحية ‏(مثل <strong>ا</strong>لنتش أو <strong>ا</strong>لسلب أو <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>بتز<strong>ا</strong>ز أو <strong>ا</strong>لسرقة تحتتهدید <strong>ا</strong>لسل<strong>ا</strong>ح)‏ .إذ<strong>ا</strong> <strong>آ</strong><strong>ا</strong>ن سنه ثم<strong>ا</strong>نية عشر ع<strong>ا</strong>م<strong>ا</strong>ً‏ أو أ<strong>آ</strong>بر من ذلك ل<strong>ا</strong> تتفق سلو<strong>آ</strong>ي<strong>ا</strong>ته مع مو<strong>ا</strong>صف<strong>ا</strong>ت <strong>ا</strong>لشخصية<strong>ا</strong>لمع<strong>ا</strong>دیة أو <strong>ا</strong>لمن<strong>ا</strong>هضة للمجتمع :American psychiatric. (.......:.(DSM)(1)(2)(3)(4)(5)(6)(7)(8)(9)(10)(11)(12)(13)((


أ(‏.(3)یستجيب بعض <strong>ا</strong>لطل<strong>ا</strong>ب عند لمس <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔخص<strong>ا</strong>ئي لهم بحيث یقومون ب<strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>سترخ<strong>ا</strong>ء ویبدأون في<strong>ا</strong>لتع<strong>ا</strong>ون مع <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔخص<strong>ا</strong>ئي بشكل <strong>آ</strong>بير.‏ ویتج<strong>ا</strong>وب بعضهم أ<strong>آ</strong>ثر عندم<strong>ا</strong> یجلسون ب<strong>ا</strong>لقرب من<strong>ا</strong>لف<strong>ا</strong>حص،‏ وقد یوفر <strong>ا</strong>لف<strong>ا</strong>حص للط<strong>ا</strong>لب بعض <strong>ا</strong>لمعزز<strong>ا</strong>ت وذلك لتعزیز <strong>ا</strong>لسلوك <strong>ا</strong>لمرغوبمثل <strong>ا</strong>لمعزز<strong>ا</strong>ت <strong>ا</strong>لغذ<strong>ا</strong>ئية أو <strong>ا</strong>لم<strong>ا</strong>دیةوقد ل<strong>ا</strong> یكون بعض <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔطف<strong>ا</strong>ل <strong>ا</strong>لمضطربين سلو<strong>آ</strong>ي<strong>ا</strong> ق<strong>ا</strong>درین على إظه<strong>ا</strong>ر مدى مه<strong>ا</strong>ر<strong>ا</strong>تهم <strong>ا</strong>لتيیمتلكونه<strong>ا</strong>.‏ ف<strong>ا</strong>لمق<strong>ا</strong>بل<strong>ا</strong>ت <strong>ا</strong>لشخصية مع <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔشخ<strong>ا</strong>ص <strong>ا</strong>لمقربين من نفس <strong>ا</strong>لط<strong>ا</strong>لب تحول دون <strong>ا</strong>لتشخيصغير <strong>ا</strong>لمن<strong>ا</strong>سب.‏ ویمكن <strong>ا</strong>عتب<strong>ا</strong>ر وتقييم <strong>ا</strong>لمعلم ، وتقييم أفر<strong>ا</strong>د <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔسرة ، وتقييم <strong>ا</strong>لذ<strong>ا</strong>ت عو<strong>ا</strong>مل مس<strong>ا</strong>عدةفي جمع <strong>ا</strong>لمعلوم<strong>ا</strong>ت.‏تقييم وتشخيص <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ضطر<strong>ا</strong>ب<strong>ا</strong>ت <strong>ا</strong>لسلوكية :تتضمن عملية تقييم <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ضطر<strong>ا</strong>ب<strong>ا</strong>ت <strong>ا</strong>لسلو<strong>آ</strong>ية مسح مجموعة <strong>آ</strong>بيرة من <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔطف<strong>ا</strong>ل من أجلتحدید عدد <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔطف<strong>ا</strong>ل <strong>ا</strong>لذین هم بح<strong>ا</strong>جة إلى خدم<strong>ا</strong>ت إض<strong>ا</strong>فية أو متخصصة وفي ح<strong>ا</strong>لة <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔطف<strong>ا</strong>ل فيسن <strong>ا</strong>لمدرسة ف<strong>ا</strong>ٕن <strong>ا</strong>لمعلم هو <strong>ا</strong>لمعنى بعملية <strong>ا</strong>لكشف ویشير مصطلح <strong>ا</strong>لكشف إلى قي<strong>ا</strong>س سریعوص<strong>ا</strong>دق لل<strong>ا</strong>ٔنشطة <strong>ا</strong>لتي تطبق بشكل منظم على مجموعة من <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔطف<strong>ا</strong>ل بغية <strong>ا</strong>لتعرف على <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔطف<strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>لذین یع<strong>ا</strong>نون من صعوب<strong>ا</strong>ت من أجل إح<strong>ا</strong>لتهم لعملية <strong>ا</strong>لفحص و<strong>ا</strong>لتقييموخل<strong>ا</strong>ل <strong>ا</strong>لعقدین <strong>ا</strong>لس<strong>ا</strong>بقين أو أ<strong>آ</strong>ثر ، أصبح <strong>ا</strong>لتر<strong>آ</strong>يز على عملية <strong>ا</strong>لكشف وإجر<strong>ا</strong>ء<strong>ا</strong>ته بطریقةفع<strong>ا</strong>لة وهذ<strong>ا</strong> <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>هتم<strong>ا</strong>م ج<strong>ا</strong>ء من مصدرین ، أولهم<strong>ا</strong> هو <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>عتق<strong>ا</strong>د <strong>ا</strong>لذي ترسخ من تر<strong>ا</strong><strong>آ</strong>م نت<strong>ا</strong>ئج<strong>ا</strong>لبحوث و<strong>ا</strong>لدر<strong>ا</strong>س<strong>ا</strong>ت في أن <strong>ا</strong>لكشف و<strong>ا</strong>لتدخل <strong>ا</strong>لمبكر یس<strong>ا</strong>عد في خفض حدة <strong>ا</strong>نتش<strong>ا</strong>ر <strong>ا</strong>ضطر<strong>ا</strong>ب<strong>ا</strong>ت<strong>ا</strong>لسلوك ، أم<strong>ا</strong> <strong>ا</strong>لمصدر <strong>ا</strong>لث<strong>ا</strong>ني فهو <strong>ا</strong>لضغوط <strong>ا</strong>لمجتمعية نتيجة لوجود قو<strong>ا</strong>نين ملزمة ، وتشكيلمجموع<strong>ا</strong>ت من <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٓب<strong>ا</strong>ء و<strong>ا</strong>لمهنيينومم<strong>ا</strong> تجدر <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٕش<strong>ا</strong>رة إليه هن<strong>ا</strong> أن بر<strong>ا</strong>مج ری<strong>ا</strong>ض <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔطف<strong>ا</strong>ل وبر<strong>ا</strong>مج <strong>ا</strong>لمد<strong>ا</strong>رس تعتبر من أنو<strong>ا</strong>ع<strong>ا</strong>لكشف <strong>ا</strong>لمعروفة ، حيث یدخل جميع <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔطف<strong>ا</strong>ل <strong>ا</strong>لذین سيلتحقون ب<strong>ا</strong>لمد<strong>ا</strong>رس <strong>ا</strong>لع<strong>ا</strong>دیة هذه <strong>ا</strong>لبر<strong>ا</strong>مج ،ویتم <strong>ا</strong>لتعرف عليهم من <strong>ا</strong>لنو<strong>ا</strong>حي <strong>ا</strong>لجسمية و<strong>ا</strong>لمعرفية و<strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٕدر<strong>ا</strong><strong>آ</strong>ية و<strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>نفع<strong>ا</strong>لية وحتى تتم عملية<strong>ا</strong>لكشف بف<strong>ا</strong>علية ، یجب أن یتع<strong>ا</strong>ون <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٓب<strong>ا</strong>ء و<strong>ا</strong>لمعلمين في مل<strong>ا</strong>حظة سلوك <strong>ا</strong>لطفل في <strong>آ</strong>ل من<strong>ا</strong>لمدرسة و<strong>ا</strong>لبيت هذ<strong>ا</strong> ویمكن <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>عتم<strong>ا</strong>د على أ<strong>آ</strong>ثر من وسيلة أو أسلوب للكشف عن <strong>ا</strong>ضطر<strong>ا</strong>ب<strong>ا</strong>ت<strong>ا</strong>لسلوك ومن أهم تلك <strong>ا</strong>لوس<strong>ا</strong>ئل یليتقدیر<strong>ا</strong>ت <strong>ا</strong>لمعلمينیعتبر <strong>ا</strong>لمعلم أ<strong>آ</strong>ثر <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔشخ<strong>ا</strong>ص أهمية في عملية <strong>ا</strong>لكشف عن <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔطف<strong>ا</strong>ل <strong>ا</strong>لمضطربين سلو<strong>آ</strong>ي<strong>ا</strong>ً‏ فيسن <strong>ا</strong>لمدرسة.‏ وقد أش<strong>ا</strong>رت در<strong>ا</strong>س<strong>ا</strong>ت عدیدة إلى أن تقدیر <strong>ا</strong>لمعلم هو من أصدق <strong>ا</strong>لتقدیر<strong>ا</strong>ت وأ<strong>آ</strong>ثره<strong>ا</strong>موضوعية ومع أن <strong>ا</strong>لمعلمين یعتبرون من أصدق <strong>ا</strong>لمقدرین إل<strong>ا</strong> أن <strong>ا</strong>لدر<strong>ا</strong>س<strong>ا</strong>ت أش<strong>ا</strong>رت أیض<strong>ا</strong>ً‏ إلىأن <strong>ا</strong>لمعلمين <strong>آ</strong>مجموعة یمكن أن یكونو<strong>ا</strong> منح<strong>ا</strong>زین وهذ<strong>ا</strong> یتضح عند مق<strong>ا</strong>رنة <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٕح<strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ت <strong>ا</strong>لتي یقومبه<strong>ا</strong> <strong>ا</strong>لمعلمون حيث یمكن أن تكون إم<strong>ا</strong> مب<strong>ا</strong>لغ فيه<strong>ا</strong> أو متحفظة إلى حد <strong>آ</strong>بير فمثل<strong>ا</strong>ً‏ یميل <strong>ا</strong>لمعلمإلى عدم إح<strong>ا</strong>لة ح<strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ت <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>نسح<strong>ا</strong>ب <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>جتم<strong>ا</strong>عي و<strong>ا</strong>لخجل ، ل<strong>ا</strong>ٔن مثل هذه <strong>ا</strong>لح<strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ت ل<strong>ا</strong> تسبب إزع<strong>ا</strong>جً<strong>ا</strong>له ول<strong>ا</strong> تؤثر بشكل سلبي على سير <strong>ا</strong>لعملية <strong>ا</strong>لتعليمية ، بينم<strong>ا</strong> یميل <strong>ا</strong>لمعلم إلى إح<strong>ا</strong>لة ح<strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ت <strong>ا</strong>لسلوك<strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ندف<strong>ا</strong>عي و<strong>ا</strong>لموجهة نحو <strong>ا</strong>لخ<strong>ا</strong>رج <strong>آ</strong><strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٕزع<strong>ا</strong>ج و<strong>ا</strong>لفوضى و<strong>ا</strong>ضطر<strong>ا</strong>ب<strong>ا</strong>ت <strong>ا</strong>لتصرف و<strong>ا</strong>لحر<strong>آ</strong>ة <strong>ا</strong>لز<strong>ا</strong>ئدةو<strong>ا</strong>لعدو<strong>ا</strong>ن ، ل<strong>ا</strong>ٔن ذلك یسبب إزع<strong>ا</strong>ج<strong>ا</strong>ً‏ للمعلم وت<strong>ا</strong>ٔثير<strong>ا</strong>ً‏ مب<strong>ا</strong>شر<strong>ا</strong>ً‏ على سير <strong>ا</strong>لعملية <strong>ا</strong>لتربویة د<strong>ا</strong>خل<strong>ا</strong>لفصل من هن<strong>ا</strong> یجب أن نمد <strong>ا</strong>لمعلم بق<strong>ا</strong>ئمة محددة من <strong>ا</strong>لمشكل<strong>ا</strong>ت <strong>ا</strong>لتي یجب أن یل<strong>ا</strong>حظه<strong>ا</strong> في<strong>ا</strong>لفصل بشكل دقيق دون تر<strong>آ</strong>ه یتوقع م<strong>ا</strong> نریدویطلب من <strong>آ</strong>ل مدرس من مدرسي <strong>ا</strong>لطفل <strong>آ</strong>ت<strong>ا</strong>بة تقریر ع<strong>ا</strong>م یشرح فيه <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔنم<strong>ا</strong>ط <strong>ا</strong>لسلو<strong>آ</strong>ية<strong>ا</strong>لتي یتميز به<strong>ا</strong> د<strong>ا</strong>خل <strong>ا</strong>لفصل وخ<strong>ا</strong>رجه بحيث یتضمن أد<strong>ا</strong>ءه <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔ<strong>آ</strong><strong>ا</strong>دیمي و<strong>ا</strong>لمعرفي و<strong>ا</strong>لحر<strong>آ</strong>ي ،وعل<strong>ا</strong>قته مع زمل<strong>ا</strong>ئه ومدرسيه وأن تُعقد مق<strong>ا</strong>رنة بينه وبين زمل<strong>ا</strong>ئه في جميع هذه <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔنم<strong>ا</strong>ط<strong>ا</strong>لسلو<strong>آ</strong>ية.‏.....:..::.:...(


د(‏.:..:((1)(2)ب(‏ تقدیر<strong>ا</strong>ت <strong>ا</strong>لو<strong>ا</strong>لدینإن <strong>ا</strong>لو<strong>ا</strong>لدین أیض<strong>ا</strong>ً‏ مصدر مهم للمعلوم<strong>ا</strong>ت عن م<strong>ا</strong> قد یع<strong>ا</strong>نيه <strong>ا</strong>لطفل من <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ضطر<strong>ا</strong>ب<strong>ا</strong>ت<strong>ا</strong>لسلو<strong>آ</strong>ية.‏ حيث یُطلب من أو لي<strong>ا</strong>ء <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔمور <strong>آ</strong>ت<strong>ا</strong>بة مل<strong>ا</strong>حظ<strong>ا</strong>تهم عن سلوك <strong>ا</strong>لطفل د<strong>ا</strong>خل <strong>ا</strong>لبيت وفي<strong>ا</strong>لمحيط <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>جتم<strong>ا</strong>عي بحيث تتضمن ‏-هذه <strong>ا</strong>لمل<strong>ا</strong>حظ<strong>ا</strong>ت ‏-خص<strong>ا</strong>ئصه <strong>ا</strong>لسلو<strong>آ</strong>ية في تع<strong>ا</strong>مله معهم ومعإخوته ومع أقر<strong>ا</strong>نه وأقرب<strong>ا</strong>ئه،‏ وسلو<strong>آ</strong>ه في <strong>ا</strong>لمو<strong>ا</strong>قف <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>جتم<strong>ا</strong>عية و<strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔسریة <strong>ا</strong>لمختلفة.‏ <strong>آ</strong>م<strong>ا</strong> یطلب منهم<strong>ا</strong>لمق<strong>ا</strong>رنة بين <strong>ا</strong>لنمط <strong>ا</strong>لسلو<strong>آ</strong>ي <strong>ا</strong>لذي یتميز به هذ<strong>ا</strong> <strong>ا</strong>لطفل وم<strong>ا</strong> یتميز به إخوته وأقر<strong>ا</strong>نه من أنم<strong>ا</strong>طسلو<strong>آ</strong>ية.‏ و<strong>ا</strong>لمعلوم<strong>ا</strong>ت <strong>ا</strong>لتي یمكن أن تجمع من <strong>ا</strong>لو<strong>ا</strong>لدین تكون إم<strong>ا</strong> من خل<strong>ا</strong>ل <strong>ا</strong>لمق<strong>ا</strong>بل<strong>ا</strong>ت أو من خل<strong>ا</strong>لقو<strong>ا</strong>ئم <strong>ا</strong>لمر<strong>ا</strong>جعة و<strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ستبي<strong>ا</strong>ن<strong>ا</strong>ت ومع أن <strong>ا</strong>لو<strong>ا</strong>لدین مصدر مهم للمعلوم<strong>ا</strong>ت لكن دقة مل<strong>ا</strong>حظة <strong>ا</strong>لو<strong>ا</strong>لدینللطفل قد نضع أم<strong>ا</strong>مه<strong>ا</strong> عل<strong>ا</strong>م<strong>ا</strong>ت <strong>ا</strong>ستفه<strong>ا</strong>م ، حيث تشير <strong>ا</strong>لدر<strong>ا</strong>س<strong>ا</strong>ت إلى أنه توجد فروق فيم<strong>ا</strong> یتعلقبقو<strong>ا</strong>ئم <strong>ا</strong>لمر<strong>ا</strong>جعة لل<strong>ا</strong>ٔطف<strong>ا</strong>ل ومل<strong>ا</strong>حظ<strong>ا</strong>ت و<strong>ا</strong>لدیهموهن<strong>ا</strong> یمكن <strong>ا</strong>لقول إن إحدى <strong>ا</strong>لمشكل<strong>ا</strong>ت <strong>ا</strong>لو<strong>ا</strong>ضحة في <strong>ا</strong>ستخد<strong>ا</strong>م <strong>ا</strong>لمل<strong>ا</strong>حظ<strong>ا</strong>ت <strong>ا</strong>لمب<strong>ا</strong>شرة<strong>آ</strong>محك لتصدیق تقدیر<strong>ا</strong>ت <strong>ا</strong>لو<strong>ا</strong>لدین هيمحدودیة مل<strong>ا</strong>حظة <strong>ا</strong>لسلوك ؛ ذلك أن <strong>ا</strong>لمل<strong>ا</strong>حظين یمكن أن ینسو<strong>ا</strong> أو أن تكون مت<strong>ا</strong>بعتهمللسلوك على فترة غير منتظمة<strong>آ</strong>م<strong>ا</strong> أن وجود <strong>ا</strong>لمل<strong>ا</strong>حظ یمكن أن یؤثر على <strong>ا</strong>لسلوك وعلى <strong>ا</strong>لرغم من <strong>ا</strong>لتس<strong>ا</strong>ؤل عن ثب<strong>ا</strong>تتقدیر<strong>ا</strong>ت <strong>ا</strong>لو<strong>ا</strong>لدین ، ف<strong>ا</strong>ٕن لهم دور مهم في عملية <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٕح<strong>ا</strong>لة إلى <strong>ا</strong>لعي<strong>ا</strong>د<strong>ا</strong>ت <strong>ا</strong>لنفسية..‏(ج)‏ تقدیر<strong>ا</strong>ت <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔخص<strong>ا</strong>ئيين <strong>ا</strong>لنفسيين:‏<strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔخص<strong>ا</strong>ئي <strong>ا</strong>لنفسي هو <strong>ا</strong>لذي یقوم بفحص ح<strong>ا</strong>لة <strong>ا</strong>لطفل و<strong>آ</strong>ت<strong>ا</strong>بة مل<strong>ا</strong>حظ<strong>ا</strong>ت عنه<strong>ا</strong>؛ ب<strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٕض<strong>ا</strong>فةإلى إجر<strong>ا</strong>ء <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ختب<strong>ا</strong>ر<strong>ا</strong>ت <strong>ا</strong>لل<strong>ا</strong>زمة،‏ وتستخدم هذه <strong>ا</strong>لمل<strong>ا</strong>حظ<strong>ا</strong>ت ع<strong>ا</strong>دة في <strong>ا</strong>لمس<strong>ا</strong>عدة على تفسير نت<strong>ا</strong>ئج<strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ختب<strong>ا</strong>ر<strong>ا</strong>ت <strong>ا</strong>لتي أجریت على <strong>ا</strong>لطفل ، و<strong>آ</strong>ت<strong>ا</strong>بة تقریر عنه<strong>ا</strong> حيث یشتمل هذ<strong>ا</strong> <strong>ا</strong>لتقریر علىمش<strong>ا</strong>عر وأح<strong>ا</strong>سيس <strong>ا</strong>لطفل أثن<strong>ا</strong>ء أد<strong>ا</strong>ء <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ختب<strong>ا</strong>ر ؛ و<strong>آ</strong>يفية إمس<strong>ا</strong><strong>آ</strong>ه للقلم وعدد مر<strong>ا</strong>ت توقفه أثن<strong>ا</strong>ء أد<strong>ا</strong>ء<strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ختب<strong>ا</strong>ر و<strong>ا</strong>ستخد<strong>ا</strong>م أص<strong>ا</strong>بعه في <strong>ا</strong>لعد في <strong>ا</strong>لمس<strong>ا</strong>ئل <strong>ا</strong>لحس<strong>ا</strong>بية ؛ و<strong>ا</strong>ستخد<strong>ا</strong>مه للكلم<strong>ا</strong>ت <strong>ا</strong>لمن<strong>ا</strong>سبة للتعبيرعن أفك<strong>ا</strong>ره وخو<strong>ا</strong>طره،‏ ومدى <strong>ا</strong>لتململ و<strong>ا</strong>لثرثرة و<strong>ا</strong>لنظر حوله أثن<strong>ا</strong>ء أد<strong>ا</strong>ء <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ختب<strong>ا</strong>ر ..:(تقدیر<strong>ا</strong>ت <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔقر<strong>ا</strong>ن أو <strong>ا</strong>لزمل<strong>ا</strong>ءإن <strong>ا</strong>لدر<strong>ا</strong>س<strong>ا</strong>ت <strong>ا</strong>لحدیثة في <strong>ا</strong>لتربية وعلم <strong>ا</strong>لنفس تشير إلى أن <strong>ا</strong>لوضع <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>جتم<strong>ا</strong>عي لل<strong>ا</strong>ٔطف<strong>ا</strong>لیرتبط إیج<strong>ا</strong>بي<strong>ا</strong>ً‏ مع تو<strong>ا</strong>فقهم في <strong>ا</strong>لمدرسة ، و<strong>آ</strong>ذلك مع <strong>ا</strong>لتحصيل <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔ<strong>آ</strong><strong>ا</strong>دیمي؛ وعلى هذ<strong>ا</strong> ف<strong>ا</strong>ٕن تقدیر<strong>ا</strong>ت<strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔقر<strong>ا</strong>ن تعتبر أحد <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔس<strong>ا</strong>ليب و<strong>ا</strong>لوس<strong>ا</strong>ئل <strong>ا</strong>لمستخدمة للكشف عن <strong>ا</strong>لمشكل<strong>ا</strong>ت <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>جتم<strong>ا</strong>عية و<strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>نفع<strong>ا</strong>لية<strong>آ</strong>م<strong>ا</strong> أن نت<strong>ا</strong>ئج بعض <strong>ا</strong>لدر<strong>ا</strong>س<strong>ا</strong>ت أش<strong>ا</strong>رت إلى أن <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔطف<strong>ا</strong>ل في <strong>ا</strong>لمدرسة من <strong>آ</strong>ل <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔعم<strong>ا</strong>ر لدیهم<strong>ا</strong>لقدرة على <strong>ا</strong>لتعرف على <strong>ا</strong>لمشكل<strong>ا</strong>ت <strong>ا</strong>لسلو<strong>آ</strong>ية ، وأن <strong>آ</strong><strong>ا</strong>ن <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔطف<strong>ا</strong>ل في <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔعم<strong>ا</strong>ر <strong>ا</strong>لصغيرة یصعبعليهم في <strong>آ</strong>ثير من <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔحي<strong>ا</strong>ن معرفة أو تحدید <strong>ا</strong>لسلوك <strong>ا</strong>لطبيعي أو <strong>ا</strong>لمقبول ، ولكن یختلف <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔمرفي ح<strong>ا</strong>لة <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔطف<strong>ا</strong>ل <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔ<strong>آ</strong>بر سن<strong>ا</strong>ً‏ حيث یصبحون أقل تمر<strong>آ</strong>ز<strong>ا</strong>ً‏ حول ذو<strong>ا</strong>تهم ؛ وبذلك یستطيعونمل<strong>ا</strong>حظة دل<strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ت أو إش<strong>ا</strong>ر<strong>ا</strong>ت <strong>ا</strong>لسلوك غير <strong>ا</strong>لع<strong>ا</strong>دي إن <strong>ا</strong>لمق<strong>ا</strong>یيس <strong>ا</strong>لسوسيومتریة ‏-و<strong>ا</strong>لتي تر<strong>آ</strong>ز على<strong>ا</strong>لعل<strong>ا</strong>م<strong>ا</strong>ت <strong>ا</strong>لشخصية و<strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>جتم<strong>ا</strong>عية في <strong>ا</strong>لمجموعة تستخدم لقي<strong>ا</strong>س إدر<strong>ا</strong>ك <strong>ا</strong>لطفل للجم<strong>ا</strong>عة <strong>ا</strong>لتيینتمي إليه<strong>ا</strong> ، وهي مفيدة في <strong>ا</strong>لتشخيص و<strong>ا</strong>لتقييم إذ<strong>ا</strong> م<strong>ا</strong> فسرت بحذر ، ف<strong>ا</strong>ٕنه<strong>ا</strong> یمكن أن تكون ذ<strong>ا</strong>تف<strong>ا</strong>ئدة للمعلم في تخطيط طرق <strong>ا</strong>لتدخل ...-‏(ه)‏ <strong>ا</strong>لتق<strong>ا</strong>ریر <strong>ا</strong>لذ<strong>ا</strong>تية :تعتبر <strong>ا</strong>لتق<strong>ا</strong>ریر <strong>ا</strong>لذ<strong>ا</strong>تية أو تقدیر<strong>ا</strong>ت <strong>ا</strong>لذ<strong>ا</strong>ت مصدر<strong>ا</strong>ً‏ <strong>ا</strong>ٓخر للحكم على تو<strong>ا</strong>فق <strong>ا</strong>لطفل،‏ فمنخل<strong>ا</strong>ل تقدیر <strong>ا</strong>لطفل لذ<strong>ا</strong>ته یمكن أن یس<strong>ا</strong>عد ذلك في <strong>ا</strong>لتعرف على <strong>ا</strong>لمشكل<strong>ا</strong>ت <strong>ا</strong>لتي یع<strong>ا</strong>ني منه<strong>ا</strong> وقدأش<strong>ا</strong>رت <strong>ا</strong>لدر<strong>ا</strong>س<strong>ا</strong>ت إلى أن تقدیر<strong>ا</strong>ت <strong>ا</strong>لمعلمين لل<strong>ا</strong>ٔطف<strong>ا</strong>ل <strong>ا</strong>لمضطربين سلو<strong>آ</strong>ي<strong>ا</strong>ً‏ أفضل عندم<strong>ا</strong> یكون<strong>ا</strong>لسلوك <strong>ا</strong>لمضطرب موجه<strong>ا</strong>ً‏ نحو <strong>ا</strong>لخ<strong>ا</strong>رج <strong>آ</strong><strong>ا</strong>لعدو<strong>ا</strong>ن و<strong>ا</strong>لتخریب و<strong>ا</strong>لنش<strong>ا</strong>ط <strong>ا</strong>لز<strong>ا</strong>ئدة ، ولكن <strong>ا</strong>لتقدیر<strong>ا</strong>لذ<strong>ا</strong>تي یكون أفضل في ح<strong>ا</strong>لة <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ضطر<strong>ا</strong>ب <strong>ا</strong>لموجه نحو <strong>ا</strong>لد<strong>ا</strong>خل <strong>ا</strong>لذي یتطلب وصف <strong>ا</strong>لذ<strong>ا</strong>ت من.


.خل<strong>ا</strong>ل <strong>ا</strong>لمش<strong>ا</strong>عر و<strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>تج<strong>ا</strong>ه<strong>ا</strong>ت و<strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔمور <strong>ا</strong>لد<strong>ا</strong>خلية . وهذه <strong>ا</strong>لتقدیر<strong>ا</strong>ت مفيدة لل<strong>ا</strong>ٔطف<strong>ا</strong>ل غير <strong>ا</strong>لمقتنعينب<strong>ا</strong>ٔنفسهم أو <strong>ا</strong>لدف<strong>ا</strong>عيينوبعد أن عرضن<strong>ا</strong> لخمسة أنو<strong>ا</strong>ع من طرق <strong>ا</strong>لكشف عن <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ضطر<strong>ا</strong>ب<strong>ا</strong>ت <strong>ا</strong>لسلو<strong>آ</strong>ية ، یبقى <strong>ا</strong>لسؤ<strong>ا</strong>لم<strong>ا</strong> هي أفضل طریقة للفحص و<strong>ا</strong>لتشخيص ؟ <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٕج<strong>ا</strong>بة تقول أنه بسبب أوجه <strong>ا</strong>لنقص <strong>ا</strong>لذي یمكن أنیوجد بكل أد<strong>ا</strong>ة ، ف<strong>ا</strong>ٕن عدد<strong>ا</strong>ً‏ من <strong>ا</strong>لب<strong>ا</strong>حثين أش<strong>ا</strong>رو<strong>ا</strong> إلى أن معلوم<strong>ا</strong>ت مختلفة عن <strong>ا</strong>لطفل ونموه وتو<strong>ا</strong>فقهتكون ضروریة من أجل تحدید <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ضطر<strong>ا</strong>ب<strong>ا</strong>ت <strong>ا</strong>لسلو<strong>آ</strong>يةإن <strong>ا</strong>لمرحلة <strong>ا</strong>لتي ت<strong>ا</strong>ٔتي بعد <strong>ا</strong>لكشف و<strong>ا</strong>لتعرف <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔولى هي مرحلة <strong>ا</strong>لتشخيص <strong>ا</strong>لنفسيو<strong>ا</strong>لتربوي <strong>ا</strong>لذي یقوم به ع<strong>ا</strong>دة <strong>ا</strong>لفریق متعدد <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ختص<strong>ا</strong>ص<strong>ا</strong>ت إذ تتم در<strong>ا</strong>سة ح<strong>ا</strong>لة <strong>ا</strong>لطفل من قبل<strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔخص<strong>ا</strong>ئي <strong>ا</strong>لنفسي و<strong>ا</strong>لطبيب <strong>ا</strong>لنفسي و<strong>ا</strong>لب<strong>ا</strong>حث <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>جتم<strong>ا</strong>عي ، ب<strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٕض<strong>ا</strong>فة إلى إجر<strong>ا</strong>ء تقييم ش<strong>ا</strong>مل في<strong>ا</strong>لج<strong>ا</strong>نب <strong>ا</strong>لتربوي من قبل <strong>ا</strong>لمعلم <strong>ا</strong>لع<strong>ا</strong>دي ‏(معلم <strong>ا</strong>لفصل)‏ ومعلم <strong>ا</strong>لتربية <strong>ا</strong>لخ<strong>ا</strong>صة وذلك من أجلتحدید إجر<strong>ا</strong>ء<strong>ا</strong>ت <strong>ا</strong>لتدخل <strong>ا</strong>لمن<strong>ا</strong>سبة في <strong>ا</strong>لج<strong>ا</strong>نبين <strong>ا</strong>لنفسي و<strong>ا</strong>لتربوي ‏(یوسف <strong>ا</strong>لقریوتي و<strong>ا</strong>ٓخرون ،(211:1985).337:2001 (341 .أن ثمة شرط<strong>ا</strong>نویرى <strong>آ</strong>ل من عبد <strong>ا</strong>لسل<strong>ا</strong>م عبد <strong>ا</strong>لغف<strong>ا</strong>ر ویوسف <strong>ا</strong>لشيخمهم<strong>ا</strong>ن ینبغي تو<strong>ا</strong>فرهم<strong>ا</strong> للحكم على <strong>ا</strong>لفرد طفل<strong>ا</strong>ً‏ <strong>آ</strong><strong>ا</strong>ن أم ر<strong>ا</strong>شد<strong>ا</strong>ً‏ قبل أن نصنفه على أنه یع<strong>ا</strong>نيأعر<strong>ا</strong>ض<strong>ا</strong>ً‏ تشير إلى <strong>ا</strong>ضطر<strong>ا</strong>به <strong>ا</strong>نفع<strong>ا</strong>لي<strong>ا</strong>ً‏ و<strong>ا</strong>جتم<strong>ا</strong>عي<strong>ا</strong>ً‏ وأولهم<strong>ا</strong> <strong>ا</strong>لتكر<strong>ا</strong>ر و<strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ستمر<strong>ا</strong>ر ، وث<strong>ا</strong>نيهم<strong>ا</strong> أنیؤدي هذ<strong>ا</strong> <strong>ا</strong>لتكر<strong>ا</strong>ر و<strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ستمر<strong>ا</strong>ر إلى عدم قدرة <strong>ا</strong>لفرد على <strong>ا</strong>لتو<strong>ا</strong>فق <strong>ا</strong>لشخصي <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>جتم<strong>ا</strong>عيثم یضرب<strong>ا</strong>ن مثل<strong>ا</strong>ً‏ لنوعين من <strong>ا</strong>لسلوك للدل<strong>ا</strong>لة على م<strong>ا</strong> یذهب<strong>ا</strong>ن إليه ، وهم<strong>ا</strong><strong>ا</strong>لكذب : فقد یلج<strong>ا</strong>ٔ <strong>ا</strong>لطفل إليه في أحد <strong>ا</strong>لمو<strong>ا</strong>قف عندم<strong>ا</strong> یجد أن قوله <strong>ا</strong>لصدق قد یضره، أو یسيء إلى أحد أصدق<strong>ا</strong>ئه مثل<strong>ا</strong>ً‏ ، وهذ<strong>ا</strong> من غير شك سلوك ع<strong>ا</strong>دي أم<strong>ا</strong> إذ<strong>ا</strong> تكرر <strong>آ</strong>ذب <strong>ا</strong>لطفلو<strong>ا</strong>ستمر على هذ<strong>ا</strong> <strong>ا</strong>لنحو في مختلف <strong>ا</strong>لمو<strong>ا</strong>قف ، ف<strong>ا</strong>ٕن سلو<strong>آ</strong>ه في هذه <strong>ا</strong>لح<strong>ا</strong>لة یعتبر أمر<strong>ا</strong>ً‏ غير ع<strong>ا</strong>دي ،لم<strong>ا</strong> لذلك من أثر على <strong>ا</strong>لعل<strong>ا</strong>ق<strong>ا</strong>ت <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>جتم<strong>ا</strong>عية <strong>ا</strong>لتي یقيمه<strong>ا</strong> <strong>ا</strong>لطفل مع غيره ، وعلى مفهوم <strong>ا</strong>لطفل عنذ<strong>ا</strong>ته و<strong>ا</strong>تج<strong>ا</strong>ه<strong>ا</strong>ته نحو نفسه ، وهذ<strong>ا</strong> یؤثر على مدي قدرته على <strong>ا</strong>لتو<strong>ا</strong>فق مع نفسه و<strong>ا</strong>لتو<strong>ا</strong>فق مع غيره، وهذ<strong>ا</strong> هو <strong>ا</strong>لشرط <strong>ا</strong>لث<strong>ا</strong>ني <strong>ا</strong>لذي ینبغي تد<strong>ا</strong>ر<strong>آ</strong>ه عندم<strong>ا</strong> نعتبر <strong>ا</strong>لكذب عرض<strong>ا</strong>ً‏ لل<strong>ا</strong>ضطر<strong>ا</strong>ب <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>نفع<strong>ا</strong>ليو<strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>جتم<strong>ا</strong>عي<strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>نطو<strong>ا</strong>ء ف<strong>ا</strong>ٕن سلوك <strong>ا</strong>لفرد أحي<strong>ا</strong>ن<strong>ا</strong>ً‏ م<strong>ا</strong> یتسم بدرجة من <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>نطو<strong>ا</strong>ء حتى یستطيع أنیحي<strong>ا</strong> حي<strong>ا</strong>ة مشبعة ، وأن یحقق فيه<strong>ا</strong> ط<strong>ا</strong>ق<strong>ا</strong>ته ، وأن یصل إلى أقصي مستوى ممكن من <strong>ا</strong>لنمو تؤهلهله هذه <strong>ا</strong>لط<strong>ا</strong>ق<strong>ا</strong>ت ف<strong>ا</strong>لطفل <strong>ا</strong>لذي یستذ<strong>آ</strong>ر دروسه ، و<strong>ا</strong>لمدرس <strong>ا</strong>لذي یقوم ب<strong>ا</strong>ٕعد<strong>ا</strong>د دروسه ، و<strong>ا</strong>لب<strong>ا</strong>حث<strong>ا</strong>لذي یقضي معظم وقته في <strong>ا</strong>لبحث و<strong>ا</strong>لدر<strong>ا</strong>سة ، و<strong>ا</strong>لفن<strong>ا</strong>ن <strong>ا</strong>لذي یقوم ب<strong>ا</strong>ٕنت<strong>ا</strong>ج فني ، و<strong>آ</strong>ذلك أي شخصیقوم بعمل م<strong>ا</strong> ، ل<strong>ا</strong>بد وأن یبتعد عن <strong>ا</strong>لن<strong>ا</strong>س في بعض <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔوق<strong>ا</strong>ت ، حتى یتفرغ لعمله ویشعرب<strong>ا</strong>لقدرة على <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>عتم<strong>ا</strong>د على <strong>ا</strong>لنفس ، ول<strong>ا</strong>بد أن یصل إلى درجة من<strong>ا</strong>سبة من <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong><strong>آ</strong>تف<strong>ا</strong>ء <strong>ا</strong>لذ<strong>ا</strong>تي ، حتىیتمكن من أن یؤدي م<strong>ا</strong> یو<strong>آ</strong>ل إليه من أعم<strong>ا</strong>ل أو م<strong>ا</strong> یود أن یؤدیه ، وهذه سم<strong>ا</strong>ت لل<strong>ا</strong>نطو<strong>ا</strong>ئية ، بلإنن<strong>ا</strong> نري أن من مظ<strong>ا</strong>هر <strong>ا</strong>لنمو <strong>ا</strong>لنفسي <strong>ا</strong>لسليم أن یصل <strong>ا</strong>لفرد إلى درجة من<strong>ا</strong>سبة من <strong>ا</strong>لقدرة علىتحمل <strong>ا</strong>لوحدة <strong>ا</strong>لنفسية ، ف<strong>ا</strong>ٔي إنس<strong>ا</strong>ن في حي<strong>ا</strong>ته یتعرض لمو<strong>ا</strong>قف <strong>آ</strong>ثيرة یجد نفسه فيه<strong>ا</strong> وحيد<strong>ا</strong>ً‏ ،وعليه أن یتحمل وحده مسؤولية مثل هذه <strong>ا</strong>لمو<strong>ا</strong>قفویتضح من هذ<strong>ا</strong> أن <strong>ا</strong>تص<strong>ا</strong>ف سلوك <strong>ا</strong>لفرد بدرجة من <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>نطو<strong>ا</strong>ئية تعتبر أمر<strong>ا</strong>ً‏ ع<strong>ا</strong>دی<strong>ا</strong>ً،‏ أم<strong>ا</strong> إذ<strong>ا</strong>تكرر و<strong>ا</strong>ستمر <strong>ا</strong>لسلوك <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>نطو<strong>ا</strong>ئي للفرد بحيث یؤثر على عل<strong>ا</strong>قته بمن حوله ویحرمه من إق<strong>ا</strong>مةعل<strong>ا</strong>ق<strong>ا</strong>ت <strong>ا</strong>جتم<strong>ا</strong>عية فع<strong>ا</strong>لة مع غيره ، فعندئذ یصبح <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>نطو<strong>ا</strong>ء عرض<strong>ا</strong>ً‏ ل<strong>ا</strong>ضطر<strong>ا</strong>ب <strong>ا</strong>نفع<strong>ا</strong>ليو<strong>ا</strong>جتم<strong>ا</strong>عي.‏وهكذ<strong>ا</strong> یتضح لن<strong>ا</strong> أن صفتي <strong>ا</strong>لتكر<strong>ا</strong>ر و<strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ستمر<strong>ا</strong>ر في <strong>ا</strong>لسلوك <strong>ا</strong>لذي یفوت على <strong>ا</strong>لفردفرصة <strong>ا</strong>لحي<strong>ا</strong>ة <strong>ا</strong>لمشبعة <strong>ا</strong>لمثمرة هم<strong>ا</strong> <strong>ا</strong>لمحك<strong>ا</strong>ن <strong>ا</strong>للذ<strong>ا</strong>ن نفرق على أس<strong>ا</strong>سهم<strong>ا</strong> بين <strong>ا</strong>لسلوك <strong>ا</strong>لع<strong>ا</strong>ديو<strong>ا</strong>لسلوك <strong>ا</strong>لذي یعكس <strong>ا</strong>ضطر<strong>ا</strong>ب<strong>ا</strong>ً‏ <strong>ا</strong>نفع<strong>ا</strong>لي<strong>ا</strong>ً‏ و<strong>ا</strong>جتم<strong>ا</strong>عيً<strong>ا</strong>:.:.:...:.(1).(2)


..<strong>ا</strong>ختب<strong>ا</strong>ر<strong>ا</strong>ت تشخيص <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ضطر<strong>ا</strong>ب<strong>ا</strong>ت <strong>ا</strong>لسلوكية :هن<strong>ا</strong>ك نوع<strong>ا</strong>ن من <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ختب<strong>ا</strong>ر<strong>ا</strong>ت <strong>ا</strong>لتي تكشف عن <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ضطر<strong>ا</strong>ب<strong>ا</strong>ت <strong>ا</strong>لسلو<strong>آ</strong>ية،‏ هم<strong>ا</strong>:<strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ختب<strong>ا</strong>ر<strong>ا</strong>ت<strong>ا</strong>لمب<strong>ا</strong>شرة ، و<strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ختب<strong>ا</strong>ر<strong>ا</strong>ت غير <strong>ا</strong>لمب<strong>ا</strong>شرة ومن <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ختب<strong>ا</strong>ر<strong>ا</strong>ت أو <strong>ا</strong>لمق<strong>ا</strong>یيس <strong>ا</strong>لمب<strong>ا</strong>شرة مقي<strong>ا</strong>س بير<strong>آ</strong>سلتقدیر <strong>ا</strong>لسلوك وأم<strong>ا</strong> <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ختب<strong>ا</strong>ر<strong>ا</strong>ت أو <strong>ا</strong>لمق<strong>ا</strong>یيس غير <strong>ا</strong>لمب<strong>ا</strong>شرة فهي تلك <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ختب<strong>ا</strong>ر<strong>ا</strong>ت <strong>ا</strong>لتي تقيس<strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ضطر<strong>ا</strong>ب<strong>ا</strong>ت <strong>ا</strong>لسلو<strong>آ</strong>ية بشكل غير مب<strong>ا</strong>شر <strong>آ</strong><strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ختب<strong>ا</strong>ر<strong>ا</strong>ت <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٕسق<strong>ا</strong>طية ومنه<strong>ا</strong> <strong>ا</strong>ختب<strong>ا</strong>ر تفهم <strong>ا</strong>لموضوعللصغ<strong>ا</strong>ر وتفهم <strong>ا</strong>لموضوع للكب<strong>ا</strong>ر <strong>ا</strong>لر<strong>ا</strong>شدین ، و<strong>ا</strong>ختب<strong>ا</strong>ر بقع <strong>ا</strong>لحبر ل ‏"رورش<strong>ا</strong>خ"‏ ، و<strong>ا</strong>ختب<strong>ا</strong>ر ليدی<strong>ا</strong>ج<strong>ا</strong><strong>آ</strong>سون ، و<strong>ا</strong>ختب<strong>ا</strong>ر تكملة <strong>ا</strong>لجملة وغيره<strong>ا</strong> من <strong>ا</strong>لمق<strong>ا</strong>یيس <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔخرى وفيم<strong>ا</strong> یلي نم<strong>ا</strong>ذج من هذه<strong>ا</strong>لمق<strong>ا</strong>یيس.:(1)مقي<strong>ا</strong>س بير<strong>آ</strong>س لتقدیر <strong>ا</strong>لسلوك:‏Burks Behavior Rating Scale, 1980"صمم بير<strong>آ</strong>س"‏ هذ<strong>ا</strong> <strong>ا</strong>لمقي<strong>ا</strong>س للكشف عن أنم<strong>ا</strong>ط <strong>ا</strong>لسلوك <strong>ا</strong>لمضطرب لدى <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔطف<strong>ا</strong>ل <strong>ا</strong>لذینیتم إح<strong>ا</strong>لتهم إلى <strong>ا</strong>لمرشدین <strong>ا</strong>لنفسيين في <strong>ا</strong>لمد<strong>ا</strong>رس أو <strong>ا</strong>لعي<strong>ا</strong>د<strong>ا</strong>ت <strong>ا</strong>لنفسية بسبب إظه<strong>ا</strong>رهم لصعوب<strong>ا</strong>تسلو<strong>آ</strong>ية سو<strong>ا</strong>ء <strong>آ</strong><strong>ا</strong>ن ذلك في <strong>ا</strong>لمدرسة أم في <strong>ا</strong>لبيت.‏ویعتبر هذ<strong>ا</strong> <strong>ا</strong>لمقي<strong>ا</strong>س أد<strong>ا</strong>ة للتشخيص <strong>ا</strong>لف<strong>ا</strong>رق یمكن <strong>ا</strong>ستخد<strong>ا</strong>مه<strong>ا</strong> مع طلبة <strong>ا</strong>لمرحلتين <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>بتد<strong>ا</strong>ئيةو<strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٕعد<strong>ا</strong>دیة <strong>ا</strong>لذي یظهرون صعوب<strong>ا</strong>ت سلو<strong>آ</strong>ية؛ إل<strong>ا</strong> أنه ل<strong>ا</strong> یعتبر أد<strong>ا</strong>ة من<strong>ا</strong>سبة لتحقيق أهد<strong>ا</strong>ف <strong>ا</strong>لمسح<strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔولي في مجتمع <strong>ا</strong>لطلبة ذوي <strong>ا</strong>لكف<strong>ا</strong>یة في أد<strong>ا</strong>ئهم وتكيفهم <strong>ا</strong>لمدرسي.‏ وعموم<strong>ا</strong> یمكن <strong>ا</strong>عتب<strong>ا</strong>ر هذ<strong>ا</strong><strong>ا</strong>لمقي<strong>ا</strong>س أد<strong>ا</strong>ة أولية للتعرف على مشكل<strong>ا</strong>ت سلو<strong>آ</strong>ية محددة أو أنم<strong>ا</strong>ط من <strong>ا</strong>لسلوك <strong>ا</strong>لمشكل ربم<strong>ا</strong>یظهره<strong>ا</strong> <strong>ا</strong>لطفل،‏ ومح<strong>ا</strong>ولة وضع معي<strong>ا</strong>ر لشدة <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔعر<strong>ا</strong>ض <strong>ا</strong>لسلو<strong>آ</strong>ية غير <strong>ا</strong>لمل<strong>ا</strong>ئمة <strong>آ</strong>م<strong>ا</strong> یر<strong>ا</strong>ه<strong>ا</strong><strong>ا</strong>لمعلمون أو أولي<strong>ا</strong>ء <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔمور ، أو أي مل<strong>ا</strong>حظ <strong>ا</strong>ٓخر أتيحت له <strong>ا</strong>لفرصة <strong>ا</strong>لك<strong>ا</strong>فية لمل<strong>ا</strong>حظة سلوك<strong>ا</strong>لطفل.‏ویتكون هذ<strong>ا</strong> <strong>ا</strong>لمقي<strong>ا</strong>س من م<strong>ا</strong>ئة وعشر فقر<strong>ا</strong>ت موزعة على تسعة عشر مقي<strong>ا</strong>س<strong>ا</strong>ً‏ فرعي<strong>ا</strong>ً‏ هي<strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٕفر<strong>ا</strong>ط في لوم <strong>ا</strong>لذ<strong>ا</strong>ت،‏ <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٕفر<strong>ا</strong>ط في <strong>ا</strong>لقلق،‏ <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>نسح<strong>ا</strong>بية <strong>ا</strong>لز<strong>ا</strong>ئدة ، <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>عتم<strong>ا</strong>دیة<strong>ا</strong>لز<strong>ا</strong>ئدة،‏ (5) ضعف قوة <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔن<strong>ا</strong>،‏ (6) ضعف <strong>ا</strong>لقوة <strong>ا</strong>لجسمية،‏ (7) ضعف <strong>ا</strong>لت<strong>ا</strong>ٓزر <strong>ا</strong>لحر<strong>آ</strong>ي،‏<strong>ا</strong>نخف<strong>ا</strong>ض <strong>ا</strong>لقدرة <strong>ا</strong>لعقلية،‏ <strong>ا</strong>لضعف <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔ<strong>آ</strong><strong>ا</strong>دیمي،‏ (10) ضعف <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>نتب<strong>ا</strong>ه،‏ (11) ضعف <strong>ا</strong>لقدرة على<strong>ا</strong>لتحكم في ‏(ضبط)‏ <strong>ا</strong>لنش<strong>ا</strong>ط،‏ (12) ضعف <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>تص<strong>ا</strong>ل ب<strong>ا</strong>لو<strong>ا</strong>قع،‏ (13) ضعف <strong>ا</strong>لشعور ب<strong>ا</strong>لهویة،‏<strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٕفر<strong>ا</strong>ط في <strong>ا</strong>لمع<strong>ا</strong>ن<strong>ا</strong>ة،‏ <strong>ا</strong>لضعف في ضبط مش<strong>ا</strong>عر <strong>ا</strong>لغضب،‏ <strong>ا</strong>لمب<strong>ا</strong>لغة في <strong>ا</strong>لشعورب<strong>ا</strong>لظلم،‏ <strong>ا</strong>لعدو<strong>ا</strong>نية <strong>ا</strong>لز<strong>ا</strong>ئدة،‏ <strong>ا</strong>لعن<strong>ا</strong>د و<strong>ا</strong>لمق<strong>ا</strong>ومة،‏ ضعف <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>نصي<strong>ا</strong>ع ‏(<strong>ا</strong>لمس<strong>ا</strong>یرة)‏وتستخدم <strong>ا</strong>لفقر<strong>ا</strong>ت في <strong>ا</strong>لمق<strong>ا</strong>یيس <strong>ا</strong>لفرعية <strong>آ</strong>محك<strong>ا</strong>ت<strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>جتم<strong>ا</strong>عي ‏(<strong>آ</strong>م<strong>ا</strong>ل سيس<strong>ا</strong>لم،‏لتقدیر ووصف أنم<strong>ا</strong>ط <strong>ا</strong>لسلوك <strong>ا</strong>لتي ل<strong>ا</strong> تتكرر بشكل ملحوظ عند <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔطف<strong>ا</strong>ل <strong>ا</strong>لع<strong>ا</strong>دیين.‏:(8)(14)(4)(16)(19)(3)(2)(9)(15)(18).(67 :2006(17)(1)) <strong>ا</strong>لت<strong>ا</strong>ت)‏ :(TAT) The Thematic Aperception Test <strong>آ</strong>ریستين<strong>ا</strong>1935 H.Murray وهنرى مور<strong>ا</strong>ي ،C. Morgan"".(2)<strong>ا</strong>ختب<strong>ا</strong>ر تفهم <strong>ا</strong>لموضوع للكب<strong>ا</strong>رأعد <strong>ا</strong>ختب<strong>ا</strong>ر تفهم <strong>ا</strong>لموضوعب<strong>ا</strong>لعي<strong>ا</strong>دة <strong>ا</strong>لنفسية بج<strong>ا</strong>معةع<strong>ا</strong>م مورج<strong>ا</strong>نه<strong>ا</strong>رف<strong>ا</strong>رد <strong>آ</strong><strong>ا</strong>ٔسلوب للكشف عن <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔفك<strong>ا</strong>ر <strong>ا</strong>لل<strong>ا</strong>شعوریة و<strong>ا</strong>لخي<strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ت Fantacies ویختلف هذ<strong>ا</strong> <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ختب<strong>ا</strong>رفي أن مثير<strong>ا</strong>ته أ<strong>آ</strong>ثر <strong>ا</strong>نتظ<strong>ا</strong>م<strong>ا</strong>ً‏ وأقل غموض<strong>ا</strong>ً‏ و<strong>ا</strong>ستج<strong>ا</strong>بته تكون أ<strong>آ</strong>ثرعن <strong>ا</strong>ختب<strong>ا</strong>ر <strong>ا</strong>ل ‏"رورش<strong>ا</strong>خ فهذ<strong>ا</strong> <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ختب<strong>ا</strong>ر یتطلب من <strong>ا</strong>لفرد أن یحكي قصص<strong>ا</strong> تتعلق بصور معينة بحيث یمكنتحدید<strong>ا</strong>ً‏ وعو<strong>ا</strong>طفه،‏لل<strong>ا</strong>ٔخص<strong>ا</strong>ئيين من ذوى <strong>ا</strong>لخبرة تفسير <strong>ا</strong>لدو<strong>ا</strong>فع <strong>ا</strong>لك<strong>ا</strong>منة لدى <strong>ا</strong>لفرد ، و<strong>ا</strong>نفع<strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ته،‏ وصر<strong>ا</strong>ع<strong>ا</strong>ته وح<strong>ا</strong>ج<strong>ا</strong>ته <strong>ا</strong>لنفسية <strong>ا</strong>لتى <strong>ا</strong>فترضه<strong>ا</strong> مو<strong>ا</strong>رى في نظریته للشخصية.‏ وهذ<strong>ا</strong> <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ختب<strong>ا</strong>ر یليفي شيوع <strong>ا</strong>ستخد<strong>ا</strong>مه،‏ وفي عدد <strong>ا</strong>لدر<strong>ا</strong>س<strong>ا</strong>ت و<strong>ا</strong>لبحوث <strong>ا</strong>لتي <strong>ا</strong>ستث<strong>ا</strong>ره<strong>ا</strong>.‏ وقد<strong>ا</strong>ختب<strong>ا</strong>ر ‏"رورش<strong>ا</strong>خ <strong>ا</strong>ستمد <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ختب<strong>ا</strong>ر أهميته أول<strong>ا</strong>ً‏ في <strong>ا</strong>لعي<strong>ا</strong>د<strong>ا</strong>ت <strong>ا</strong>لنفسية،‏ ولكنه أصبح تدریجي<strong>ا</strong>ً‏ أد<strong>ا</strong>ة بحث في علم <strong>ا</strong>لنفس


<strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>رتق<strong>ا</strong>ئي،‏ وعلم <strong>ا</strong>لنفس <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>جتم<strong>ا</strong>عي،‏ و<strong>ا</strong>لشخصية،‏ و<strong>ا</strong>لدر<strong>ا</strong>س<strong>ا</strong>ت <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔنثروبولوجية عبر <strong>ا</strong>لثق<strong>ا</strong>ف<strong>ا</strong>ت،‏ <strong>آ</strong>م<strong>ا</strong>یستخدم في تقييم <strong>ا</strong>لشخصية في مج<strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ت <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٕرش<strong>ا</strong>د وعلم <strong>ا</strong>لنفس <strong>ا</strong>لصن<strong>ا</strong>عي.‏ویتكون <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ختب<strong>ا</strong>ر من ثل<strong>ا</strong>ثين صورة ب<strong>ا</strong>للونين <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔبيض و<strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔسود مرسومة على بط<strong>ا</strong>ق<strong>ا</strong>تعب<strong>ا</strong>رة عن أربع مجموع<strong>ا</strong>ت متد<strong>ا</strong>خلة تتكون <strong>آ</strong>ل منه<strong>ا</strong> من تسعة عشر بط<strong>ا</strong>قة إض<strong>ا</strong>فة إلى بط<strong>ا</strong>قةبيض<strong>ا</strong>ء،‏ وتختلف <strong>آ</strong>ل صورة من حيث محتو<strong>ا</strong>ه<strong>ا</strong> ودرجة غموضه<strong>ا</strong>.‏ وتتب<strong>ا</strong>ین <strong>ا</strong>لصور في درجة<strong>ا</strong>نتظ<strong>ا</strong>مه<strong>ا</strong> وبنيته<strong>ا</strong>،‏ إذ تتر<strong>ا</strong>وح بين <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>نتظ<strong>ا</strong>م <strong>ا</strong>لت<strong>ا</strong>م أو <strong>ا</strong>لبنية <strong>ا</strong>لمحددة بدرجة <strong>آ</strong>بيرة إلى <strong>ا</strong>لبنية غير<strong>ا</strong>لمحددة على <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٕطل<strong>ا</strong>ق <strong>آ</strong>م<strong>ا</strong> في <strong>ا</strong>لبط<strong>ا</strong>قة <strong>ا</strong>لبيض<strong>ا</strong>ء.‏ویمكن تطبيق <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ختب<strong>ا</strong>ر على <strong>ا</strong>لر<strong>ا</strong>شدین و<strong>ا</strong>لمر<strong>ا</strong>هقين ، وتعرض <strong>ا</strong>لبط<strong>ا</strong>ق<strong>ا</strong>ت على <strong>ا</strong>لفرد و<strong>ا</strong>حدةتلو <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔخرى مصحوبة بتعليم<strong>ا</strong>ت بسيطة ، ویطبق <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ختب<strong>ا</strong>ر ع<strong>ا</strong>دة على مرتين أو أ<strong>آ</strong>ثر ، وإجر<strong>ا</strong>ء<strong>ا</strong>ت<strong>ا</strong>لتطبيق <strong>ا</strong>لمعت<strong>ا</strong>د هو أن یطلب من <strong>ا</strong>لمفحوص أن یحكي قصة <strong>آ</strong><strong>ا</strong>ملة تتعلق بكل من تسعة عشربط<strong>ا</strong>قة یتم <strong>ا</strong>ختي<strong>ا</strong>ره<strong>ا</strong> بحيث تن<strong>ا</strong>سب عمره ونوعه،‏ و<strong>آ</strong>ذلك <strong>ا</strong>لبط<strong>ا</strong>قة <strong>ا</strong>لبيض<strong>ا</strong>ء ، ویطلب منه أنیستغرق خمس دق<strong>ا</strong>ئق في <strong>آ</strong>ل قصة ، ویحكي م<strong>ا</strong> یحدث في <strong>ا</strong>لصورة <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٓن ، و<strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔحد<strong>ا</strong>ث <strong>ا</strong>لتي أدتإليه<strong>ا</strong>.‏ وم<strong>ا</strong> سوف تنتهي إليه،‏ ویجب أیض<strong>ا</strong> أن تتضمن <strong>ا</strong>لقصة تف<strong>ا</strong>صيل عن <strong>ا</strong>لشخصي<strong>ا</strong>ت <strong>ا</strong>لتي في<strong>ا</strong>لصورة ، وأنشطتهم وتفكيرهم ومش<strong>ا</strong>عرهم.‏(3)<strong>ا</strong>ختب<strong>ا</strong>ر تفهم <strong>ا</strong>لموضوع لل<strong>ا</strong>ٔطف<strong>ا</strong>ل) <strong>ا</strong>لك<strong>ا</strong>ت)‏ :Children s Aperception test ( CAT)هو <strong>ا</strong>ختب<strong>ا</strong>ر إسق<strong>ا</strong>طي وضعه ل.‏ بيل<strong>ا</strong>ك،‏ س.‏ بيل<strong>ا</strong>ك .L Bellak & .S Bellak ویصلحلل<strong>ا</strong>ٔطف<strong>ا</strong>ل م<strong>ا</strong> بين ثل<strong>ا</strong>ث سنو<strong>ا</strong>ت وإحدى عشرة سنة ، ویستند إلى نفس <strong>ا</strong>لمب<strong>ا</strong>دئ <strong>ا</strong>لتي یستند إليه<strong>ا</strong><strong>ا</strong>ختب<strong>ا</strong>ر تفهم <strong>ا</strong>لموضوع <strong>ا</strong>لذي وضعه مور<strong>ا</strong>ي ومورج<strong>ا</strong>ن.‏ وله صورت<strong>ا</strong>ن إحد<strong>ا</strong>هم<strong>ا</strong> تشمل <strong>ا</strong>لمو<strong>ا</strong>قف<strong>ا</strong>لمصورة في بط<strong>ا</strong>ق<strong>ا</strong>ته على حيو<strong>ا</strong>ن<strong>ا</strong>ت ، و<strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔخرى على إنس<strong>ا</strong>ن.‏ وعلى <strong>ا</strong>لف<strong>ا</strong>حص أن یؤ<strong>آ</strong>دللمفحوصين أنه ليست هن<strong>ا</strong>ك إج<strong>ا</strong>ب<strong>ا</strong>ت صحيحة وأخرى خ<strong>ا</strong>طئة،‏ وأن یكون للقصة بد<strong>ا</strong>یة ووسطونه<strong>ا</strong>یة وتفسر <strong>ا</strong>لقصص وتحلل بهدف <strong>ا</strong>لتشخيص:..:"(4)<strong>ا</strong>ختب<strong>ا</strong>ر بقع <strong>ا</strong>لحبر ل رورش<strong>ا</strong>خخل<strong>ا</strong>ل <strong>ا</strong>لحرب <strong>ا</strong>لع<strong>ا</strong>لمية <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔولىهيرم<strong>ا</strong>ن رورش<strong>ا</strong>خ أعده <strong>ا</strong>لطبيب <strong>ا</strong>لنفسي <strong>ا</strong>لسویسري وبعده<strong>ا</strong> ، ونُشر حوله م<strong>ا</strong> یزید عن أربعة <strong>ا</strong>ٓل<strong>ا</strong>ف مق<strong>ا</strong>لة و<strong>آ</strong>ت<strong>ا</strong>ب<strong>ا</strong>ً‏ وبحث<strong>ا</strong>ً‏، وعلى <strong>ا</strong>لرغم من أن بقع <strong>ا</strong>لحبر قد <strong>ا</strong>ستخدمت في <strong>ا</strong>لم<strong>ا</strong>ضي ل<strong>ا</strong>ستدع<strong>ا</strong>ء <strong>ا</strong>ستج<strong>ا</strong>ب<strong>ا</strong>ت منیعد أول من أدرك بوضوح<strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔفر<strong>ا</strong>د في <strong>ا</strong>لدر<strong>ا</strong>س<strong>ا</strong>ت <strong>ا</strong>لمتعلقة ب<strong>ا</strong>لتصور <strong>ا</strong>لعقلي،‏ إل<strong>ا</strong> أن ‏"رورش<strong>ا</strong>خ أهمية <strong>ا</strong>ستخد<strong>ا</strong>م هذه <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ستج<strong>ا</strong>ب<strong>ا</strong>ت في تقييم <strong>ا</strong>لشخصية.‏ ومع ذلك ف<strong>ا</strong>ٕن هذ<strong>ا</strong> <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ختب<strong>ا</strong>ر أدى إلى <strong>ا</strong>نقس<strong>ا</strong>مشدید في <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٓر<strong>ا</strong>ء بين علم<strong>ا</strong>ء <strong>ا</strong>لنفس<strong>آ</strong><strong>ا</strong>ن مت<strong>ا</strong>ٔثر<strong>ا</strong> بنظریة فروید وم<strong>ا</strong> تتضمنه من مف<strong>ا</strong>هيم ، مثلوعلى <strong>ا</strong>لرغم من أن ‏"رورش<strong>ا</strong>خ <strong>ا</strong>لل<strong>ا</strong>شعور ودین<strong>ا</strong>مي<strong>ا</strong>ت <strong>ا</strong>لشخصية،‏ إل<strong>ا</strong> أنه لم یصمم <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ختب<strong>ا</strong>ر <strong>ا</strong>ستن<strong>ا</strong>د<strong>ا</strong>ً‏ إلى هذه <strong>ا</strong>لنظریة،‏ غير أنطبيعة بن<strong>ا</strong>ء <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ختب<strong>ا</strong>ر یبدو أنه<strong>ا</strong> قد ت<strong>ا</strong>ٔثرت به<strong>ا</strong> بل<strong>ا</strong> شك.‏<strong>ا</strong>لمثير<strong>ا</strong>ت عن طریق وضع بقع <strong>ا</strong>لحبر على ورقة،‏ وق<strong>ا</strong>م بطيوقد صمم ‏"رورش<strong>ا</strong>خ <strong>ا</strong>لورقة بحيث ینتج عنه<strong>ا</strong> أشك<strong>ا</strong>ل متم<strong>ا</strong>ثلة ولكن غير محددة <strong>ا</strong>لبنية،‏ ثم ق<strong>ا</strong>م بتطبيق هذه <strong>ا</strong>لبقععلى مجموع<strong>ا</strong>ت مختلفة من مرضى <strong>ا</strong>لمستشفي<strong>ا</strong>ت <strong>ا</strong>لنفسية،‏ و<strong>ا</strong>حتفظ ب<strong>ا</strong>لبقع <strong>ا</strong>لتى‏(<strong>ا</strong>لمثير<strong>ا</strong>ت)‏ <strong>ا</strong>ستدعت <strong>ا</strong>ستج<strong>ا</strong>ب<strong>ا</strong>ت مختلفة من هذه <strong>ا</strong>لمجموع<strong>ا</strong>ت ، و<strong>ا</strong>ستبعد <strong>ا</strong>لبقع <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔخرى.‏یؤ<strong>آ</strong>د في بعض <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔحي<strong>ا</strong>ن <strong>ا</strong>لجو<strong>ا</strong>نب <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٕمبریقية لل<strong>ا</strong>ختب<strong>ا</strong>ر،‏ إل<strong>ا</strong> أنهو<strong>ا</strong>لطریف أن ‏"رورش<strong>ا</strong>خ یؤ<strong>آ</strong>د أیض<strong>ا</strong>ً‏ دور نظری<strong>ا</strong>ت علم <strong>ا</strong>لنفس <strong>ا</strong>لدین<strong>ا</strong>مي عند <strong>ا</strong>لتفكير في بن<strong>ا</strong>ئه لل<strong>ا</strong>ختب<strong>ا</strong>ر.‏ویتكون <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ختب<strong>ا</strong>ر من عشر بط<strong>ا</strong>ق<strong>ا</strong>ت متم<strong>ا</strong>ثلة ، خمسة منه<strong>ا</strong> مظللة ب<strong>ا</strong>للونين <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔبيض و<strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔسود، وبط<strong>ا</strong>قتين حمر<strong>ا</strong>ء ورم<strong>ا</strong>دي ، وثل<strong>ا</strong>ثة بط<strong>ا</strong>ق<strong>ا</strong>ت متعددة <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔلو<strong>ا</strong>ن.‏Bernstein& Neitzel,""".""(1980)


و<strong>ا</strong>ستخدم رورش<strong>ا</strong>خ في مح<strong>ا</strong>ول<strong>ا</strong>ته <strong>ا</strong>ٓل<strong>ا</strong>ف<strong>ا</strong>ً‏ من بقع <strong>ا</strong>لحبر حتى <strong>ا</strong>ستقر في <strong>ا</strong>لنه<strong>ا</strong>یة على عشر بقعوصمم إجر<strong>ا</strong>ء<strong>ا</strong>ت تقدیر <strong>ا</strong>لدرج<strong>ا</strong>ت <strong>ا</strong>ستن<strong>ا</strong>د<strong>ا</strong>ً‏ إلى <strong>ا</strong>لمل<strong>ا</strong>حظ<strong>ا</strong>ت <strong>ا</strong>لكلينيكية ، وتبلورت هذه <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٕجر<strong>ا</strong>ء<strong>ا</strong>تبعدم<strong>ا</strong> ق<strong>ا</strong>م بتجریب <strong>ا</strong>لبقع على مجموع<strong>ا</strong>ت أخرى من <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔفر<strong>ا</strong>د <strong>ا</strong>لع<strong>ا</strong>دیين،‏ و<strong>ا</strong>لمتخلفين عقلي<strong>ا</strong>ً،‏ و<strong>ا</strong>لفن<strong>ا</strong>نين،‏وغيرهم من <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔفر<strong>ا</strong>د <strong>ا</strong>لذین یتسمون بخص<strong>ا</strong>ئص معلومة.‏وعند تطبيق <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ختب<strong>ا</strong>ر تعرض <strong>آ</strong>ل من هذه <strong>ا</strong>لبط<strong>ا</strong>ق<strong>ا</strong>ت على <strong>ا</strong>لمفحوص ، ویطلب منه أنیوضح م<strong>ا</strong> یر<strong>ا</strong>ه فيه<strong>ا</strong> أو م<strong>ا</strong> یمكن أن تمثله بقعة <strong>ا</strong>لحبر،‏ ونظر<strong>ا</strong> ل<strong>ا</strong>ٔن بقعة <strong>ا</strong>لحبر تعد مثير<strong>ا</strong>ً‏ غ<strong>ا</strong>مض<strong>ا</strong>ً‏ف<strong>ا</strong>ٕن <strong>ا</strong>ستج<strong>ا</strong>بة <strong>ا</strong>لفرد تمثل إسق<strong>ا</strong>طه لمعنى معين على <strong>ا</strong>لمثير،‏ وهذه <strong>ا</strong>لمع<strong>ا</strong>ني <strong>ا</strong>لتى تم إسق<strong>ا</strong>طه<strong>ا</strong> تستخدمبدوره<strong>ا</strong> <strong>آ</strong><strong>ا</strong>ٔس<strong>ا</strong>س لل<strong>ا</strong>ستدل<strong>ا</strong>ل عن بنية شخصيته ودین<strong>ا</strong>ميته<strong>ا</strong>.‏).(1"(5)(1)(2)(3)(4)(5)(6)(7)<strong>ا</strong>ختب<strong>ا</strong>ر <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>تج<strong>ا</strong>ه<strong>ا</strong>ت <strong>ا</strong>لع<strong>ا</strong>ئلية ل ‏"ليدی<strong>ا</strong> ج<strong>ا</strong><strong>آ</strong>سون":‏وهو من <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ختب<strong>ا</strong>ر<strong>ا</strong>ت <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٕسق<strong>ا</strong>طية <strong>ا</strong>لتى <strong>ا</strong>ستخدمت في مصر ، وهو مش<strong>ا</strong>به ل<strong>ا</strong>ختب<strong>ا</strong>ر <strong>ا</strong>لت<strong>ا</strong>ت وقدوضعته ليدی<strong>ا</strong> ج<strong>ا</strong><strong>آ</strong>سون"‏ و<strong>ا</strong>قتبسه مصطفي فهمي وقننه لين<strong>ا</strong>سب <strong>ا</strong>لبيئة <strong>ا</strong>لعربية فهو أحد<strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ختب<strong>ا</strong>ر<strong>ا</strong>ت <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٕسق<strong>ا</strong>طية <strong>ا</strong>لتي تستعمل لدر<strong>ا</strong>سة م<strong>ا</strong> یع<strong>ا</strong>نيه <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔطف<strong>ا</strong>ل من صر<strong>ا</strong>ع<strong>ا</strong>ت د<strong>ا</strong>خلية تنش<strong>ا</strong>ٔ بسبب<strong>ا</strong>لعل<strong>ا</strong>ق<strong>ا</strong>ت <strong>ا</strong>لتي تقوم د<strong>ا</strong>خل <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔسرة ، إم<strong>ا</strong> بينهم وبين <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔبوین ، أو بينهم وبين أخوتهم وأخو<strong>ا</strong>تهم.‏و<strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ختب<strong>ا</strong>ر في شكله <strong>ا</strong>لنه<strong>ا</strong>ئي یتكون من سبع بط<strong>ا</strong>ق<strong>ا</strong>ت مصورة مقننة یمثل <strong>آ</strong>ل منه<strong>ا</strong> موقف<strong>ا</strong>ً‏ ع<strong>ا</strong>ئلي<strong>ا</strong>ً‏ من<strong>ا</strong>لمو<strong>ا</strong>قف <strong>ا</strong>لت<strong>ا</strong>لية:‏حم<strong>ا</strong>یة <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔم للطفل و<strong>ا</strong>عتم<strong>ا</strong>ده عليه<strong>ا</strong> <strong>ا</strong>لصورة رقم صفر).‏<strong>ا</strong>نفر<strong>ا</strong>د <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔبوین ب<strong>ا</strong>لمودة بينهم<strong>ا</strong> دون <strong>ا</strong>لطفل وم<strong>ا</strong> یترتب على ذلك من تهدید <strong>ا</strong>لشعور ب<strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔمن(‏<strong>ا</strong>لصورة رقم<strong>ا</strong>لغيرة <strong>ا</strong>لتي تنش<strong>ا</strong>ٔ في نفس <strong>ا</strong>لطفل <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔ<strong>آ</strong>بر بسبب <strong>ا</strong>هتم<strong>ا</strong>م <strong>ا</strong>لو<strong>ا</strong>لدین ب<strong>ا</strong>ٔخيه <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔصغر ‏(صورة<strong>ا</strong>رتك<strong>ا</strong>ب <strong>ا</strong>لذنب وم<strong>ا</strong> یتبع ذلك من شعور ب<strong>ا</strong>لوحدة وميل إلى <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>نفر<strong>ا</strong>د ) صورة رقم<strong>ا</strong>حتم<strong>ا</strong>ل عدو<strong>ا</strong>ن <strong>ا</strong>لو<strong>ا</strong>لدین ) صورة رقمإغر<strong>ا</strong>ء <strong>ا</strong>لمحرم و<strong>ا</strong>لممنوع و<strong>ا</strong>حتم<strong>ا</strong>ل <strong>ا</strong>لعقوبة ‏(صورة<strong>ا</strong>ستج<strong>ا</strong>بة <strong>ا</strong>لطفل للنز<strong>ا</strong>ع و<strong>ا</strong>لشج<strong>ا</strong>ر بين <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔبوین ) صورة رقموقد صممت <strong>ا</strong>لمو<strong>ا</strong>قف <strong>ا</strong>لمختلفة <strong>ا</strong>لتى تعبر عنه<strong>ا</strong> <strong>آ</strong>ل بط<strong>ا</strong>قة على نحو یجعل من <strong>ا</strong>لممكنتفسيره<strong>ا</strong> تفسير<strong>ا</strong>ت مختلفة،‏ یتخذ <strong>ا</strong>لطفل م<strong>ا</strong> ین<strong>ا</strong>سبه منه<strong>ا</strong> وم<strong>ا</strong> یط<strong>ا</strong>بق ح<strong>ا</strong>لته <strong>ا</strong>لنفسية ویتمشى مع م<strong>ا</strong>یع<strong>ا</strong>نيه من <strong>ا</strong>ضطر<strong>ا</strong>ب<strong>ا</strong>ت ومشكل<strong>ا</strong>ت وهو إذ یفعل <strong>آ</strong>ل ذلك ل<strong>ا</strong> یتحدث عن نفسه بطریقة مب<strong>ا</strong>شرةوإنم<strong>ا</strong> یسقط هذه <strong>ا</strong>لمش<strong>ا</strong>عر وتلك <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔح<strong>ا</strong>سيس على لس<strong>ا</strong>ن <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔفر<strong>ا</strong>د <strong>ا</strong>لذین یتكون منهم <strong>ا</strong>لموقف ویحدثذلك بطریقة تلق<strong>ا</strong>ئية،‏ ط<strong>ا</strong>لم<strong>ا</strong> <strong>آ</strong><strong>ا</strong>نت <strong>ا</strong>لظروف و<strong>ا</strong>لطریقة <strong>ا</strong>لتي یجري به<strong>ا</strong> <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ختب<strong>ا</strong>ر طبيعية،‏ ل<strong>ا</strong> توحيللطفل أنه في موقف تمتحن فيه مش<strong>ا</strong>عره <strong>ا</strong>لشخصية ، أم<strong>ا</strong> إذ<strong>ا</strong> تنبه <strong>ا</strong>لطفل إلى ذلك ف<strong>ا</strong>ٕنه یلج<strong>ا</strong>ٔ إلى<strong>ا</strong>لحذر و<strong>ا</strong>لحيطة <strong>آ</strong>وسيلة دف<strong>ا</strong>عية یحمى ور<strong>ا</strong>ءه<strong>ا</strong> خوفه من <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٕفص<strong>ا</strong>ح عن مص<strong>ا</strong>در مت<strong>ا</strong>عبه ليجنبنفسه <strong>ا</strong>لعق<strong>ا</strong>ب و<strong>ا</strong>لحرم<strong>ا</strong>ن <strong>ا</strong>لذي یؤذیه وینغص عليه حي<strong>ا</strong>ته.‏.(2.(3.(6(5.(4.(1)وفيم<strong>ا</strong> یلي إش<strong>ا</strong>رة إلى نموذجين من نم<strong>ا</strong>ذج <strong>ا</strong>لسلو<strong>آ</strong>ي<strong>ا</strong>ت <strong>ا</strong>لمضطربة وهم<strong>ا</strong> <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔ<strong>آ</strong>ثر شيوع<strong>ا</strong> منحيث <strong>ا</strong>نتش<strong>ا</strong>رهم<strong>ا</strong> وتن<strong>ا</strong>ولهم<strong>ا</strong> وأس<strong>ا</strong>ليب تشخيصه<strong>ا</strong> :<strong>ا</strong>لعدو<strong>ا</strong>نية و<strong>ا</strong>ٔس<strong>ا</strong>ليب قي<strong>ا</strong>سه<strong>ا</strong>:‏یعتبر <strong>ا</strong>لسلوك <strong>ا</strong>لعدو<strong>ا</strong>ني من <strong>ا</strong>لخص<strong>ا</strong>ئص <strong>ا</strong>لسلو<strong>آ</strong>ية <strong>ا</strong>لش<strong>ا</strong>ئعة لدي <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔطف<strong>ا</strong>ل <strong>ا</strong>لمضطربين سلو<strong>آ</strong>ي<strong>ا</strong>ً‏، ویصنف هذ<strong>ا</strong> <strong>ا</strong>لسلوك ضمن <strong>ا</strong>لسلو<strong>آ</strong>ي<strong>ا</strong>ت <strong>ا</strong>لموجهة نحو <strong>ا</strong>لخ<strong>ا</strong>رج وضمن <strong>ا</strong>ضطر<strong>ا</strong>ب<strong>ا</strong>ت <strong>ا</strong>لتصرفویعتبر <strong>ا</strong>لسلوك <strong>ا</strong>لعدو<strong>ا</strong>ني ، أی<strong>ا</strong> <strong>آ</strong><strong>ا</strong>ن شكله أو نوعه من <strong>ا</strong>لخص<strong>ا</strong>ئص <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>جتم<strong>ا</strong>عية <strong>ا</strong>لمميزة لل<strong>ا</strong>ٔطف<strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>لمضطربين سلو<strong>آ</strong>ي<strong>ا</strong>ً،‏ بل قد یعتبر <strong>ا</strong>لسلوك <strong>ا</strong>لعدو<strong>ا</strong>ني أهم سمة تميز سلوك <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔطف<strong>ا</strong>ل <strong>ا</strong>لمضطربينسلو<strong>آ</strong>ي<strong>ا</strong>.‏ وتبدو أشك<strong>ا</strong>ل <strong>ا</strong>لسلوك <strong>ا</strong>لعدو<strong>ا</strong>ني في:‏ <strong>ا</strong>لعدو<strong>ا</strong>ن <strong>ا</strong>للفظي،‏ و<strong>ا</strong>لعدو<strong>ا</strong>ن <strong>ا</strong>لم<strong>ا</strong>دي ، و<strong>ا</strong>لصر<strong>ا</strong>خ في


Bandura, A""". "(101 -100 :1988 )"" (8 : 1975). ""(20 : 1987)(13:1991)(43 : 1994) ".""...Sutherland, S.(23: 2002):""(11:وجه <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٓخرین ، ومن<strong>ا</strong><strong>آ</strong>فة <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٓخرین ، وشد شعر <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٓخرین ، ومع<strong>ا</strong><strong>آ</strong>سة <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٓخرین،‏ وسلوك <strong>ا</strong>لعن<strong>ا</strong>د،‏<strong>ا</strong>لخ.‏و<strong>ا</strong>لنش<strong>ا</strong>ط <strong>ا</strong>لز<strong>ا</strong>ئد،‏ وإیذ<strong>ا</strong>ء <strong>ا</strong>لذ<strong>ا</strong>ت وإث<strong>ا</strong>رته<strong>ا</strong> وعلي <strong>ا</strong>لرغم من تعدد <strong>ا</strong>لدر<strong>ا</strong>س<strong>ا</strong>ت في مج<strong>ا</strong>ل <strong>ا</strong>لسلوك <strong>ا</strong>لعدو<strong>ا</strong>ني إل<strong>ا</strong> أنه یظل و<strong>ا</strong>حد<strong>ا</strong>ً‏ من<strong>ا</strong>لموضوع<strong>ا</strong>ت <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔ<strong>آ</strong>ثر تحدی<strong>ا</strong>ً‏ للد<strong>ا</strong>رسين بسّبب <strong>ا</strong>لحيرة في وضع تعریف ج<strong>ا</strong>مع م<strong>ا</strong>نع للعدو<strong>ا</strong>ن ، فلقدتعددت وتنوعت <strong>ا</strong>لتعریف<strong>ا</strong>ت <strong>ا</strong>لتي تن<strong>ا</strong>ولت <strong>ا</strong>لسلوك <strong>ا</strong>لعدو<strong>ا</strong>ني ب<strong>ا</strong>لتفسير ، ف<strong>ا</strong>ٕط<strong>ا</strong>ره <strong>ا</strong>لمرجعي متعدد ل<strong>ا</strong>ٔنهینتمي إلي <strong>آ</strong>ثير من <strong>ا</strong>لعلوم <strong>آ</strong>علم <strong>ا</strong>لنفس بفرعيه <strong>ا</strong>لسوي و<strong>ا</strong>لمرضي،‏ وعلم <strong>ا</strong>لفسيولوجي<strong>ا</strong> <strong>ا</strong>لعصبي ،وعلم <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>جتم<strong>ا</strong>ع و<strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔنثروبولوجي<strong>ا</strong> وغيره<strong>ا</strong> من <strong>ا</strong>لعلوم.‏<strong>آ</strong><strong>ا</strong>ٔنه حقيبة تمزقت أوص<strong>ا</strong>له<strong>ا</strong> من <strong>آ</strong>ثرةف<strong>ا</strong>لعدو<strong>ا</strong>ن علي حد تعبير أنتوني ستورولقد أطلق ب<strong>ا</strong>ندور<strong>ا</strong>م<strong>ا</strong> تعج به من تفسير<strong>ا</strong>ت ومف<strong>ا</strong>هيم مختلفة لهذ<strong>ا</strong> <strong>ا</strong>للفظ لكثرةغ<strong>ا</strong>بة علم <strong>ا</strong>لمع<strong>ا</strong>ني علي <strong>ا</strong>لسلوك <strong>ا</strong>لعدو<strong>ا</strong>ني وصف<strong>ا</strong> یصوره على أنه <strong>ا</strong>لسلوك <strong>ا</strong>لعدو<strong>ا</strong>ني ب<strong>ا</strong>ٔنه<strong>ا</strong>لمف<strong>ا</strong>هيم و<strong>ا</strong>لنظری<strong>ا</strong>ت <strong>ا</strong>لتي تن<strong>ا</strong>ولته.‏ وتعر ِّف نجوى شعب<strong>ا</strong>نسلوك ظ<strong>ا</strong>هري علني یمكن مل<strong>ا</strong>حظته وتحدیده وقي<strong>ا</strong>سه،‏ وهو إم<strong>ا</strong> أن یكون سلو<strong>آ</strong><strong>ا</strong>ً‏ بدني<strong>ا</strong>ً‏ أو سلو<strong>آ</strong>ً<strong>ا</strong>لفظي<strong>ا</strong>ً‏ مب<strong>ا</strong>شر<strong>ا</strong>ً‏ أو غير مب<strong>ا</strong>شر تتوفر فيه <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ستمر<strong>ا</strong>ریة و<strong>ا</strong>لتكر<strong>ا</strong>ر،‏ ویعبر عن <strong>ا</strong>نحر<strong>ا</strong>ف <strong>ا</strong>لفرد عنمع<strong>ا</strong>یير <strong>ا</strong>لجم<strong>ا</strong>عة؛ مم<strong>ا</strong> یترتب عليه إلح<strong>ا</strong>ق <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔذى و<strong>ا</strong>لضرر <strong>ا</strong>لبدني و<strong>ا</strong>لنفسي و<strong>ا</strong>لم<strong>ا</strong>دي ب<strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٓخرین،‏ویختلف في مسبب<strong>ا</strong>ته ومظ<strong>ا</strong>هره،‏ وحدته من فردٍ‏ ل<strong>ا</strong>ٓخر ومن مجتمع ل<strong>ا</strong>ٓخر<strong>ا</strong>لعدو<strong>ا</strong>نویعرف <strong>آ</strong>ل من ج<strong>ا</strong>بر عبد <strong>ا</strong>لحميد وعل<strong>ا</strong>ء <strong>ا</strong>لدین <strong>آ</strong>ف<strong>ا</strong>فيسلوك مدفوع ب<strong>ا</strong>لغضب و<strong>ا</strong>لكر<strong>ا</strong>هية و<strong>ا</strong>لمن<strong>ا</strong>فسة <strong>ا</strong>لز<strong>ا</strong>ئدة،‏ ویتجه إلى <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٕیذ<strong>ا</strong>ءتعریف<strong>ا</strong> معجمي<strong>ا</strong>ً‏ على أنه و<strong>ا</strong>لتخریب أو هزیمة <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٓخرین ، وفي بعض <strong>ا</strong>لح<strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ت یتجه إلى <strong>ا</strong>لذ<strong>ا</strong>ت.‏ وعند فروید یعتبر <strong>ا</strong>لد<strong>ا</strong>فع<strong>ا</strong>لعدو<strong>ا</strong>ني د<strong>ا</strong>فع فطري وغریزي".‏مح<strong>ا</strong>ولة متعمدةعلي أنه ویعرفه ستيو<strong>ا</strong>رت سوثرل<strong>ا</strong>ندل<strong>ا</strong>ٕلح<strong>ا</strong>ق <strong>ا</strong>لضرر ب<strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٓخرین ، أو ب<strong>ا</strong>لذ<strong>ا</strong>ت وهو إم<strong>ا</strong> أن یكون فطری<strong>ا</strong>ً‏ أو رد فعل لل<strong>ا</strong>ٕحب<strong>ا</strong>ط".‏سلوك<strong>ا</strong>لعدو<strong>ا</strong>نية ب<strong>ا</strong>ٔنه<strong>ا</strong> عبد <strong>ا</strong><strong>ا</strong>لله سليم<strong>ا</strong>ن ومحمد نبيلویعر ِّف <strong>آ</strong>ل من یهدف إلي إیق<strong>ا</strong>ع <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔذى ب<strong>ا</strong>لغير،‏ أو <strong>ا</strong>لذ<strong>ا</strong>ت أو م<strong>ا</strong> یرمز إليهم<strong>ا</strong><strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>عتد<strong>ا</strong>ء <strong>ا</strong>للفظي أو <strong>ا</strong>لجسمي علي<strong>ا</strong>لعدو<strong>ا</strong>نية ب<strong>ا</strong>ٔنه<strong>ا</strong> ویعر ِّف <strong>آ</strong>م<strong>ا</strong>ل سيس<strong>ا</strong>لم<strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔشخ<strong>ا</strong>ص و<strong>ا</strong>لممتلك<strong>ا</strong>ت،‏ وعندم<strong>ا</strong> یكون لهذ<strong>ا</strong> <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>عتد<strong>ا</strong>ء مبرر<strong>ا</strong>ته ف<strong>ا</strong>ٕنه یوصف ب<strong>ا</strong>ٔنه سلوك عدو<strong>ا</strong>نين<strong>ا</strong>تج عن رد فعل تج<strong>ا</strong>ه موقف معين،‏ أم<strong>ا</strong> إذ<strong>ا</strong> لم یكن لهذ<strong>ا</strong> <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>عتد<strong>ا</strong>ء أي مبرر ف<strong>ا</strong>ٕنه یوصف ب<strong>ا</strong>ٔنه1978)سلوك عدو<strong>ا</strong>ني صریح قد ینتج عن <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٕص<strong>ا</strong>بة ب<strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ضطر<strong>ا</strong>ب<strong>ا</strong>ت <strong>ا</strong>لسلو<strong>آ</strong>ية،‏ أو <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٕص<strong>ا</strong>بة ب<strong>ا</strong>ضطر<strong>ا</strong>بضعف <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>نتب<strong>ا</strong>ه،‏ و<strong>ا</strong>لنش<strong>ا</strong>ط <strong>ا</strong>لز<strong>ا</strong>ئد " .قي<strong>ا</strong>س <strong>ا</strong>لسلوك <strong>ا</strong>لعدو<strong>ا</strong>نيإن أهم م<strong>ا</strong> یوجه لقي<strong>ا</strong>س <strong>ا</strong>لسلوك <strong>ا</strong>لعدو<strong>ا</strong>ني من نقد هو م<strong>ا</strong> أسم<strong>ا</strong>ه أحمد عبد <strong>ا</strong>لخ<strong>ا</strong>لقمشكلة <strong>ا</strong>لتشویه <strong>ا</strong>لد<strong>ا</strong>فعي ‏-أي <strong>ا</strong>لخد<strong>ا</strong>ع <strong>ا</strong>لمتعمد من قبل <strong>ا</strong>لمفحوصين ‏-وتغيير <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ستج<strong>ا</strong>بة على<strong>ا</strong>لمقي<strong>ا</strong>س وتزیيفه<strong>ا</strong> لد<strong>ا</strong>فع معين أو ليبلغو<strong>ا</strong> ح<strong>ا</strong>جة في صدورهم ، ف<strong>ا</strong>لفرد یستجيب للمقي<strong>ا</strong>س بطریقة معينةبحيث یقدم فيه<strong>ا</strong> نفسه في صورة مقبولة وجذ<strong>ا</strong>بة ، وذلك حتى یحدث <strong>ا</strong>نطب<strong>ا</strong>ع<strong>ا</strong>ً‏ حسن<strong>ا</strong>ً‏ وأثر<strong>ا</strong>ً‏ جيد<strong>ا</strong>ً‏ منج<strong>ا</strong>نب مطبق <strong>ا</strong>لمقي<strong>ا</strong>س ، وتسمى هذه <strong>ا</strong>لعملية ب<strong>ا</strong>لت<strong>ا</strong>ٔثير <strong>ا</strong>لو<strong>ا</strong>جهي أو <strong>ا</strong>لدف<strong>ا</strong>عي وهي جهد متعمد لدى <strong>ا</strong>لفردلتقدیم صورة محببة عن نفسه وحسنة <strong>ا</strong>لتو<strong>ا</strong>فق ، فت<strong>ا</strong>ٔتي <strong>ا</strong>ستج<strong>ا</strong>بته متمشية مع <strong>ا</strong>لمرغوبية <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>جتم<strong>ا</strong>عية.‏لهذ<strong>ا</strong> یعتمد على تقدیر<strong>ا</strong>ت <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٓخرین عند قي<strong>ا</strong>س <strong>ا</strong>لسلوك <strong>ا</strong>لعدو<strong>ا</strong>ني ، ول<strong>ا</strong> نعتمد على <strong>ا</strong>لتق<strong>ا</strong>ریر<strong>ا</strong>لذ<strong>ا</strong>تية ل<strong>ا</strong>ٔن ذلك یبعدن<strong>ا</strong> عن تزیيف <strong>ا</strong>ستج<strong>ا</strong>ب<strong>ا</strong>ت <strong>ا</strong>لمفحوصين <strong>ا</strong>لتي تتمشى مع <strong>ا</strong>لمرغوبية <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>جتم<strong>ا</strong>عية.‏ولهذه <strong>ا</strong>لطریقة عدة مز<strong>ا</strong>ی<strong>ا</strong> منه<strong>ا</strong> م<strong>ا</strong> یليأنه<strong>ا</strong> تقضي على عدم قدرة <strong>ا</strong>لشخص في <strong>ا</strong>لتعبير عن <strong>ا</strong>تج<strong>ا</strong>ه<strong>ا</strong>ته وأفك<strong>ا</strong>ره وسلو<strong>آ</strong>ه.‏تقضي على مق<strong>ا</strong>ومة <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔفر<strong>ا</strong>د في <strong>ا</strong>لتحدث عن أنفسهم بصر<strong>ا</strong>حة أو <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ستج<strong>ا</strong>بة لعب<strong>ا</strong>ر<strong>ا</strong>ت<strong>ا</strong>لمق<strong>ا</strong>یيس.فهي ل<strong>ا</strong> تت<strong>ا</strong>ٔثر برغبة <strong>ا</strong>لشخص أو عدم رغبته في <strong>ا</strong>لتحدث عن نفسه <strong>آ</strong>م<strong>ا</strong> أنه<strong>ا</strong>تقضي على <strong>ا</strong>لتزیيف في <strong>ا</strong>ستج<strong>ا</strong>ب<strong>ا</strong>ت <strong>ا</strong>لمفحوصين و<strong>ا</strong>لن<strong>ا</strong>تجة عن <strong>ا</strong>لميل للمرغوبية <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>جتم<strong>ا</strong>عية.‏: 1993).:(317(1(2


:(1(2(3ومن بين من یمكن <strong>ا</strong>ختي<strong>ا</strong>رهم عند تقدیر <strong>ا</strong>لسلوك <strong>ا</strong>لعدو<strong>ا</strong>ني لدي <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔطف<strong>ا</strong>ل ، <strong>آ</strong>ل من <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٓب<strong>ا</strong>ءو<strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔقر<strong>ا</strong>ن و<strong>ا</strong>لمعلمين ، ولكن یتميز <strong>ا</strong>لمعلمون عن غيرهم في تقدیر <strong>ا</strong>لسلوك <strong>ا</strong>لعدو<strong>ا</strong>ني لعدة أسب<strong>ا</strong>بمنه<strong>ا</strong> م<strong>ا</strong> یليأن هؤل<strong>ا</strong>ء <strong>ا</strong>لمعلمين و<strong>ا</strong>لمعلم<strong>ا</strong>ت وخ<strong>ا</strong>صة في <strong>ا</strong>لمرحلة <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>بتد<strong>ا</strong>ئية هم مدرسي فصول ولذ<strong>ا</strong> یت<strong>ا</strong>حلهم فرصة <strong>آ</strong>بيرة لمل<strong>ا</strong>حظة سلوك <strong>ا</strong>لتلميذ عن قرب ولمدة طویلة یومي<strong>ا</strong>ً‏ ، <strong>آ</strong>م<strong>ا</strong> أنهم في <strong>آ</strong>ثيرمن <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔحي<strong>ا</strong>ن یقضو<strong>ا</strong> مع هؤل<strong>ا</strong>ء <strong>ا</strong>لتل<strong>ا</strong>ميذ أ<strong>آ</strong>ثر من ع<strong>ا</strong>م در<strong>ا</strong>سي.‏<strong>ا</strong>لخبرة <strong>ا</strong>لطویلة في مج<strong>ا</strong>ل <strong>ا</strong>لعمل <strong>ا</strong>لمدرسيتنظيم <strong>ا</strong>لمدرسة لرحل<strong>ا</strong>ت دوریة یكون <strong>ا</strong>لمدرسون مشرفين فيه<strong>ا</strong> على <strong>ا</strong>لتل<strong>ا</strong>ميذ ومن ثم تت<strong>ا</strong>حلهم <strong>ا</strong>لفرصة لمل<strong>ا</strong>حظة سلو<strong>آ</strong>هم أثن<strong>ا</strong>ء <strong>ا</strong>لنش<strong>ا</strong>ط <strong>ا</strong>لحر.‏أم<strong>ا</strong> ب<strong>ا</strong>لنسبة ل<strong>ا</strong>ستبع<strong>ا</strong>د <strong>ا</strong>لو<strong>ا</strong>لدین ، و<strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔخص<strong>ا</strong>ئيين <strong>ا</strong>لنفسيين و<strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>جتم<strong>ا</strong>عيين ، و<strong>ا</strong>لزمل<strong>ا</strong>ءو<strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٕد<strong>ا</strong>ریين في تقدیر <strong>ا</strong>لسلوك <strong>ا</strong>لعدو<strong>ا</strong>ني لدى <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔطف<strong>ا</strong>ل ف<strong>ا</strong>ٕن ذلك یرجع إلى عدة أسب<strong>ا</strong>ب هي:‏ب<strong>ا</strong>لنسبة للو<strong>ا</strong>لدین یعود عدم <strong>ا</strong>للجوء ل<strong>ا</strong>ختي<strong>ا</strong>ر <strong>ا</strong>لو<strong>ا</strong>لدین لتقدیر <strong>ا</strong>لسلوك <strong>ا</strong>لعدو<strong>ا</strong>ني لدىأطف<strong>ا</strong>لهم إلى أن طبيعة <strong>ا</strong>لقي<strong>ا</strong>س تتعلق بموضوع ش<strong>ا</strong>ئك ب<strong>ا</strong>لنسبة لهم ول<strong>ا</strong>ٔطف<strong>ا</strong>لهم مم<strong>ا</strong> قد یعتبروهوصمة لهم - أن یكون أطف<strong>ا</strong>لهم عدو<strong>ا</strong>نيين - وهذ<strong>ا</strong> م<strong>ا</strong> سيرفضه <strong>آ</strong>ثير منهم ، مم<strong>ا</strong> سيكون لهأ<strong>آ</strong>بر <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔثر في موضوعيتهمأم<strong>ا</strong> ب<strong>ا</strong>لنسبة لل<strong>ا</strong>ٔخص<strong>ا</strong>ئيين <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>جتم<strong>ا</strong>عيين : یرجع سبب <strong>ا</strong>ستبع<strong>ا</strong>دهم إلى أن دورهم ینحصرفي حدود متطلب<strong>ا</strong>تهم <strong>ا</strong>لوظيفية في تنظيم <strong>ا</strong>لرحل<strong>ا</strong>ت وغيره<strong>ا</strong> من <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔنشطة <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>جتم<strong>ا</strong>عية<strong>ا</strong>لمدرسية <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔخرىأم<strong>ا</strong> ب<strong>ا</strong>لنسبة لل<strong>ا</strong>ٕد<strong>ا</strong>ریين <strong>ا</strong>لمدیر ‏-<strong>ا</strong>لن<strong>ا</strong>ظر..‏ ( : ليس من <strong>ا</strong>لمنطقي أن نستعين ب<strong>ا</strong>ٔحد من<strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٕد<strong>ا</strong>ریين في تقدیر سلوك <strong>ا</strong>لتل<strong>ا</strong>ميذ و<strong>ا</strong>لذي غ<strong>ا</strong>لب<strong>ا</strong>ً‏ م<strong>ا</strong> یحدث د<strong>ا</strong>خل <strong>ا</strong>لفصول أو في <strong>ا</strong>لملعب وهمبعيدون في أغلب <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔوق<strong>ا</strong>ت عن هذ<strong>ا</strong> أو ذ<strong>ا</strong>ك بم<strong>ا</strong> یشغلهم من أعب<strong>ا</strong>ء وظيفية.‏أخير<strong>ا</strong>ً‏ ب<strong>ا</strong>لنسبة للزمل<strong>ا</strong>ء فغ<strong>ا</strong>لب<strong>ا</strong>ً‏ م<strong>ا</strong> یحدث تشویه في <strong>ا</strong>ستج<strong>ا</strong>ب<strong>ا</strong>تهم ، وذلك خوف<strong>ا</strong> منأن ذلك قد یضر بزمل<strong>ا</strong>ئهم <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٓخرین أو قد یكون له عو<strong>ا</strong>قب وخيمة عليهم أو لخوفهم من معرفةزمل<strong>ا</strong>ئهم بذلك أو أن <strong>ا</strong>لصد<strong>ا</strong>قة <strong>ا</strong>لحميمة بينهم قد تمنعهم من <strong>ا</strong>لتصریح بذلك ، لذ<strong>ا</strong> یصعب<strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ستع<strong>ا</strong>نة بهم في تقدیر سلوك بعضهم <strong>ا</strong>لبعض.‏ وهذ<strong>ا</strong> قد أ<strong>آ</strong>د عليه بُسّ‏ وبيريبقولهم<strong>ا</strong> : ‏"أن مق<strong>ا</strong>یيس <strong>ا</strong>لسلوك <strong>ا</strong>لعدو<strong>ا</strong>ني <strong>ا</strong>لتي یطلب فيه<strong>ا</strong> تسمية<strong>ا</strong>لقرین نجد أن <strong>آ</strong>ثير<strong>ا</strong>ً‏ من <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔطف<strong>ا</strong>ل و<strong>ا</strong>لمر<strong>ا</strong>هقين یرفضون تحدید زمل<strong>ا</strong>ئهم <strong>ا</strong>لعدو<strong>ا</strong>نيين وذلك لم<strong>ا</strong>بينهم من عل<strong>ا</strong>ق<strong>ا</strong>ت <strong>ا</strong>جتم<strong>ا</strong>عية قد تمنعهم من ذ<strong>آ</strong>ر م<strong>ا</strong> یسئ إليهم".‏Buss, A, &..)‏(<strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔقر<strong>ا</strong>ن)‏ ::.(456 : 1992) Perry, M.:(1(2(3(4وحتى ت<strong>ا</strong>ٔتي نت<strong>ا</strong>ئج <strong>ا</strong>لقي<strong>ا</strong>س على قدر <strong>آ</strong>بير من <strong>ا</strong>لموضوعية یجب مر<strong>ا</strong>ع<strong>ا</strong>ة نقطتين رئيسيتينعلى قدر <strong>آ</strong>بير من <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔهمية هم<strong>ا</strong><strong>ا</strong>لنقطة <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔولى:‏ أنه لكي یت<strong>ا</strong>ح قدر <strong>آ</strong>بير من <strong>ا</strong>لصدق و<strong>ا</strong>لموضوعية ل<strong>ا</strong> بد من <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ستع<strong>ا</strong>نة ب<strong>ا</strong>ٔ<strong>آ</strong>ثرمن مدرس لتقدیر نفس <strong>ا</strong>لسلوك لنفس <strong>ا</strong>لتل<strong>ا</strong>ميذ ، حيث قد یتم <strong>ا</strong>ختي<strong>ا</strong>ر ثل<strong>ا</strong>ثة مدرسين لكل فصلبحيث یكونو<strong>ا</strong> مستقلين عن بعضهم <strong>ا</strong>لبعض.‏ فيتم <strong>ا</strong>ختي<strong>ا</strong>ر معلمي <strong>ا</strong>لفصل ‏-وهو <strong>ا</strong>لمدرس<strong>ا</strong>لمُدرسة)‏ ر<strong>ا</strong>ئد <strong>ا</strong>لفصل وخ<strong>ا</strong>صة في <strong>ا</strong>لمرحلة <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>بتد<strong>ا</strong>ئية و<strong>ا</strong>لذي یل<strong>ا</strong>زم <strong>ا</strong>لتل<strong>ا</strong>ميذ أطول فترة علىمد<strong>ا</strong>ر <strong>ا</strong>ليوم <strong>ا</strong>لدر<strong>ا</strong>سي ، وأحي<strong>ا</strong>ن<strong>ا</strong>ً‏ یكون معهم في أ<strong>آ</strong>ثر من ع<strong>ا</strong>م در<strong>ا</strong>سي ، ثم <strong>ا</strong>ختي<strong>ا</strong>ر أحد معلمي<strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔنشطة ‏(<strong>ا</strong>لتربية <strong>ا</strong>لموسيقية و<strong>ا</strong>لتربية <strong>ا</strong>لفنية و<strong>ا</strong>لتربية <strong>ا</strong>لبدنية حيث أن لكل منهم <strong>ا</strong>لفصل أو<strong>ا</strong>لملعب <strong>ا</strong>لذي یستقبل فيه تل<strong>ا</strong>ميذه ، وأن من أسب<strong>ا</strong>ب <strong>ا</strong>ختي<strong>ا</strong>رهم أن <strong>ا</strong>لتل<strong>ا</strong>ميذ یكونو<strong>ا</strong> أ<strong>آ</strong>ثر حریة منأي حصة أخرى ومن ثم فهن<strong>ا</strong>ك فرصة لظهور <strong>ا</strong>لعدید من ألو<strong>ا</strong>ن <strong>ا</strong>لسلوك <strong>ا</strong>لمختلفة ، وأخير<strong>ا</strong>ً‏ یتم<strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>عتم<strong>ا</strong>د على مدرس أحد <strong>ا</strong>لمو<strong>ا</strong>د <strong>ا</strong>لدر<strong>ا</strong>سية <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔخرى.‏<strong>ا</strong>لنقطة <strong>ا</strong>لث<strong>ا</strong>نية:‏ إن تقدیر<strong>ا</strong>تن<strong>ا</strong> إذ<strong>ا</strong> <strong>آ</strong><strong>ا</strong>نت من محض تفسير<strong>ا</strong>تن<strong>ا</strong> وت<strong>ا</strong>ٔویل<strong>ا</strong>تن<strong>ا</strong> وفهمن<strong>ا</strong> لل<strong>ا</strong>ٔحد<strong>ا</strong>ث ،فب<strong>ا</strong>لطبع لن یحدث بين <strong>ا</strong>لمقدرین <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>تف<strong>ا</strong>ق <strong>ا</strong>لمستقل في <strong>ا</strong>لوصف ، فهذه <strong>ا</strong>لتفسير<strong>ا</strong>ت تسمح لجو<strong>ا</strong>نبن<strong>ا</strong><strong>ا</strong>لذ<strong>ا</strong>تية أن تلعب دور<strong>ا</strong>ً‏ في ذلك <strong>ا</strong>لتقدیر ، ف<strong>ا</strong>ٕذ<strong>ا</strong> تدخل <strong>ا</strong>لمقدرین وتج<strong>ا</strong>وز <strong>ا</strong>لبعض منهم حدود مهمتهم في) وأ. ( ..-


عملية <strong>ا</strong>لتسجيل و<strong>ا</strong>لذي یقوم عليه<strong>ا</strong> <strong>ا</strong>لوصف <strong>ا</strong>لدقيق للظو<strong>ا</strong>هر وتحویله<strong>ا</strong> إلى مستوى <strong>ا</strong>لتفسير سيصبح<strong>آ</strong>ثير من <strong>ا</strong>لتق<strong>ا</strong>ریر ل<strong>ا</strong> یعتد به<strong>ا</strong> إذ<strong>ا</strong> تضمنت <strong>ا</strong>لكثير من <strong>ا</strong>ٓر<strong>ا</strong>ء <strong>ا</strong>لمقدرین <strong>ا</strong>لشخصية وطرقهم في فهم<strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔحد<strong>ا</strong>ث بدل<strong>ا</strong>ً‏ من أن تتضمن وصف<strong>ا</strong>ً‏ دقيق<strong>ا</strong>ً‏ لل<strong>ا</strong>ٔحد<strong>ا</strong>ث ذ<strong>ا</strong>ته<strong>ا</strong> ، ولذلك یتم تحدید <strong>ا</strong>لسلوك <strong>ا</strong>لمر<strong>ا</strong>د تقدیرهب<strong>ا</strong>لضبط وأي أنو<strong>ا</strong>ع <strong>ا</strong>لسلوك <strong>ا</strong>لتي سوف یتم تقدیره<strong>ا</strong> ، إلى ج<strong>ا</strong>نب تعریفه<strong>ا</strong> إجر<strong>ا</strong>ئي<strong>ا</strong>ً‏ و<strong>آ</strong>ذلك <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔبع<strong>ا</strong>د<strong>ا</strong>لفرعية حتى یسهل على <strong>ا</strong>لمعلم فهم م<strong>ا</strong> یقوم بتقدیره ، هذ<strong>ا</strong> إلى ج<strong>ا</strong>نب صي<strong>ا</strong>غة عب<strong>ا</strong>ر<strong>ا</strong>ت محددةو<strong>ا</strong>ضحة في لغة سهلة ليس فيه<strong>ا</strong> لبس أو غموض ‏(إیه<strong>ا</strong>ب <strong>ا</strong>لببل<strong>ا</strong>وي ،. ( 2006:(1)ومن بين مق<strong>ا</strong>یيس تقدیر <strong>ا</strong>لسلوك <strong>ا</strong>لعدو<strong>ا</strong>ني م<strong>ا</strong> یليمقي<strong>ا</strong>س <strong>ا</strong>لسلوك <strong>ا</strong>لعدو<strong>ا</strong>ني لل<strong>ا</strong>ٔطف<strong>ا</strong>ل <strong>ا</strong>لذ<strong>آ</strong>ورإعد<strong>ا</strong>د : ضي<strong>ا</strong>ء عبد <strong>ا</strong>لحميد یعتمد هذ<strong>ا</strong> <strong>ا</strong>لمقي<strong>ا</strong>س على أس<strong>ا</strong>س تقدیر <strong>ا</strong>لزمل<strong>ا</strong>ء ‏(حيثیطلب من <strong>ا</strong>لزمل<strong>ا</strong>ء قر<strong>ا</strong>ءة <strong>ا</strong>لعب<strong>ا</strong>ر<strong>ا</strong>ت ثم <strong>ا</strong>لرجوع إلى ق<strong>ا</strong>ئمة <strong>ا</strong>لفصل و<strong>آ</strong>ت<strong>ا</strong>بة أسم<strong>ا</strong>ء <strong>ا</strong>لذین تنطبق عليهم<strong>ا</strong>لعب<strong>ا</strong>رة)‏ ویتكون <strong>ا</strong>لمقي<strong>ا</strong>س من أربعة أبع<strong>ا</strong>د هي ‏(<strong>ا</strong>لعدو<strong>ا</strong>ن <strong>ا</strong>لبدني ‏، <strong>ا</strong>لعدو<strong>ا</strong>ن <strong>ا</strong>للفظي ، <strong>ا</strong>لعدو<strong>ا</strong>ن<strong>ا</strong>له<strong>ا</strong>دف إلى إتل<strong>ا</strong>ف <strong>ا</strong>لممتلك<strong>ا</strong>ت ، <strong>ا</strong>لعدو<strong>ا</strong>ن غير <strong>ا</strong>لمصنف)‏ ویبلغ مجموع عب<strong>ا</strong>ر<strong>ا</strong>ت <strong>ا</strong>لمقي<strong>ا</strong>س <strong>ا</strong>ثنتينوأربعين عب<strong>ا</strong>رة وقد تم حس<strong>ا</strong>ب <strong>ا</strong>لثب<strong>ا</strong>ت بطریقة <strong>ا</strong>لتجزئة <strong>ا</strong>لنصفية حيث بلغت ، أم<strong>ا</strong> <strong>ا</strong>لصدقفقد تم <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>عتم<strong>ا</strong>د على <strong>ا</strong>لصدق <strong>ا</strong>لذ<strong>ا</strong>تي و<strong>آ</strong><strong>ا</strong>ن و<strong>آ</strong>ذلك <strong>ا</strong>لصدق <strong>ا</strong>لتل<strong>ا</strong>زمي حيث بلغویل<strong>ا</strong>حظ على هذ<strong>ا</strong> <strong>ا</strong>لمقي<strong>ا</strong>س أنه یستخدم فقط للتعرف على أسم<strong>ا</strong>ء <strong>ا</strong>لتل<strong>ا</strong>ميذ ول<strong>ا</strong> یعطي درجة <strong>آ</strong>ميةلسلو<strong>آ</strong>هم <strong>ا</strong>لعدو<strong>ا</strong>ني.‏، (0.76)(0.90)::(0.91)(1976)(2)مقي<strong>ا</strong>س <strong>ا</strong>لسلوك <strong>ا</strong>لعدو<strong>ا</strong>ني ل<strong>ا</strong>ٔطف<strong>ا</strong>ل <strong>ا</strong>لمرحلة <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>بتد<strong>ا</strong>ئيةویعتمد <strong>ا</strong>لمقي<strong>ا</strong>س على تقدیر <strong>ا</strong>لزمل<strong>ا</strong>ء ، وتقدیروهو من إعد<strong>ا</strong>د دودج<strong>ا</strong>لمدرسين ، و<strong>ا</strong>لمقي<strong>ا</strong>س یتكون من بعدین رئيسين هم<strong>ا</strong> ‏(<strong>ا</strong>لسلوك <strong>ا</strong>لعدو<strong>ا</strong>ني ، و<strong>ا</strong>لسلوك <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>جتم<strong>ا</strong>عي)‏وأسئلة <strong>ا</strong>لسلوك <strong>ا</strong>لعدو<strong>ا</strong>ني تشير إلى <strong>ا</strong>لمب<strong>ا</strong>درة ب<strong>ا</strong>لعر<strong>ا</strong>ك ، و<strong>ا</strong>لوجود <strong>ا</strong>لفعلي في <strong>ا</strong>لمع<strong>ا</strong>رك ، أث<strong>ا</strong>رة<strong>ا</strong>لشغب في حين تدل أسئلة <strong>ا</strong>لسلوك <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>جتم<strong>ا</strong>عي على <strong>ا</strong>لتع<strong>ا</strong>ون و<strong>ا</strong>لحب.‏ ولكي یتم تشخيص<strong>ا</strong>لطفل على أنه عدو<strong>ا</strong>ني ، یجب أن یحصل على درجة أعلى من <strong>ا</strong>لمتوسط في أسئلة <strong>ا</strong>لسلوك<strong>ا</strong>لعدو<strong>ا</strong>ني وتحت <strong>ا</strong>لمتوسط في أسئلة <strong>ا</strong>لعل<strong>ا</strong>ق<strong>ا</strong>ت <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>جتم<strong>ا</strong>عية.‏،:(1980) Dodge, K.::.(3)مقي<strong>ا</strong>س <strong>ا</strong>لسلوك <strong>ا</strong>لعدو<strong>ا</strong>ني ‏(تسمية <strong>ا</strong>لقرین)‏ :وهو من إعد<strong>ا</strong>د عص<strong>ا</strong>م فرید عبد <strong>ا</strong>لعزیز وهذ<strong>ا</strong> <strong>ا</strong>لمقي<strong>ا</strong>س یعتمد على تقدیر<strong>ا</strong>لزمل<strong>ا</strong>ء ‏(یقوم بتقدیر <strong>آ</strong>ل ط<strong>ا</strong>لب ثل<strong>ا</strong>ثة أقر<strong>ا</strong>ن)‏ ویتكون <strong>ا</strong>لمقي<strong>ا</strong>س من خمسة أبع<strong>ا</strong>د هي ‏(<strong>ا</strong>لعدو<strong>ا</strong>ن<strong>ا</strong>لبدني ، <strong>ا</strong>لعدو<strong>ا</strong>ن <strong>ا</strong>للفظي ، <strong>ا</strong>لعدو<strong>ا</strong>ن <strong>ا</strong>لحي<strong>ا</strong>زي ، إتل<strong>ا</strong>ف <strong>ا</strong>لممتلك<strong>ا</strong>ت ، <strong>ا</strong>لعن<strong>ا</strong>د)‏ ویتكون منعب<strong>ا</strong>رة تم توزیعه<strong>ا</strong> ب<strong>ا</strong>لتس<strong>ا</strong>وي على أبع<strong>ا</strong>د <strong>ا</strong>لمق<strong>ا</strong>یيس <strong>ا</strong>لفرعية وقد تم حس<strong>ا</strong>ب <strong>ا</strong>لثب<strong>ا</strong>ت بطریقة إعد<strong>ا</strong>د<strong>ا</strong>لتطبيق على ط<strong>ا</strong>لب<strong>ا</strong>ً‏ ، و<strong>آ</strong><strong>ا</strong>ن مع<strong>ا</strong>مل <strong>ا</strong>لثب<strong>ا</strong>ت أم<strong>ا</strong> <strong>ا</strong>لصدق فقد تم <strong>ا</strong>ستخد<strong>ا</strong>م <strong>ا</strong>لصدق<strong>ا</strong>لتل<strong>ا</strong>زمي بترتيب <strong>ا</strong>لمعلمين للتل<strong>ا</strong>ميذ <strong>ا</strong>لعدو<strong>ا</strong>نيين ترتيب<strong>ا</strong>ً‏ تن<strong>ا</strong>زلي<strong>ا</strong>ً‏ و<strong>آ</strong><strong>ا</strong>ن مع<strong>ا</strong>مل <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>رتب<strong>ا</strong>ط <strong>ا</strong>لرب<strong>ا</strong>عي.0.94(120)(1986). (0.97):(1987):(29)(4)مقي<strong>ا</strong>س <strong>ا</strong>لسلوك <strong>ا</strong>لعدو<strong>ا</strong>نيوهو من إعد<strong>ا</strong>د نجوى شعب<strong>ا</strong>ن ویعتمد على تقدیر <strong>ا</strong>لمدرسين و<strong>ا</strong>لزمل<strong>ا</strong>ء و<strong>ا</strong>لن<strong>ا</strong>ظرو<strong>ا</strong>لعم<strong>ا</strong>ل و<strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔخوة و<strong>ا</strong>لو<strong>ا</strong>لدین ، ویتكون <strong>ا</strong>لمقي<strong>ا</strong>س من أربعة أبع<strong>ا</strong>د هي ‏(<strong>ا</strong>لسلوك <strong>ا</strong>لعدو<strong>ا</strong>ني <strong>ا</strong>لبدني<strong>ا</strong>لو<strong>ا</strong>قعي <strong>ا</strong>لمب<strong>ا</strong>شر ، و<strong>ا</strong>لسلوك <strong>ا</strong>لعدو<strong>ا</strong>ني <strong>ا</strong>لبدني <strong>ا</strong>لو<strong>ا</strong>قعي غير <strong>ا</strong>لمب<strong>ا</strong>شر ، و<strong>ا</strong>لسلوك <strong>ا</strong>لعدو<strong>ا</strong>ني <strong>ا</strong>للفظي<strong>ا</strong>لو<strong>ا</strong>قعي <strong>ا</strong>لمب<strong>ا</strong>شر ، و<strong>ا</strong>لسلوك <strong>ا</strong>لعدو<strong>ا</strong>ني <strong>ا</strong>للفظي <strong>ا</strong>لو<strong>ا</strong>قعي غير <strong>ا</strong>لمب<strong>ا</strong>شر وتتكون صورة <strong>ا</strong>لمدرسينمن ثل<strong>ا</strong>ث وعشرین عب<strong>ا</strong>رة وصورة <strong>ا</strong>لزمل<strong>ا</strong>ء من ست وثل<strong>ا</strong>ثين عب<strong>ا</strong>رة ، وصورة <strong>ا</strong>لن<strong>ا</strong>ظر من عشرعب<strong>ا</strong>ر<strong>ا</strong>ت ، وصورة <strong>ا</strong>لعم<strong>ا</strong>ل من عشر عب<strong>ا</strong>ر<strong>ا</strong>ت وصورة <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔخوة من تسع وأربعين عب<strong>ا</strong>رة ، وصورة<strong>ا</strong>لو<strong>ا</strong>لدین من سبع وثل<strong>ا</strong>ثين عب<strong>ا</strong>رة ، ویل<strong>ا</strong>حظ أن <strong>آ</strong>ل صورة تتكون من نفس محتوى <strong>ا</strong>لعب<strong>ا</strong>ر<strong>ا</strong>ت <strong>ا</strong>لتيتتكون منه<strong>ا</strong> <strong>ا</strong>لصور <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔخرى ولكن <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ختل<strong>ا</strong>ف في عدده<strong>ا</strong> فقط ، وقد تم حس<strong>ا</strong>ب ثب<strong>ا</strong>ت <strong>ا</strong>لمفرد<strong>ا</strong>تب<strong>ا</strong>ستخد<strong>ا</strong>م <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>حتم<strong>ا</strong>ل <strong>ا</strong>لمنو<strong>ا</strong>لي ، و<strong>آ</strong><strong>ا</strong>ن مع<strong>ا</strong>مل ثب<strong>ا</strong>ت <strong>آ</strong>ل صورة على <strong>ا</strong>لترتيب، 0.79 ، 0.63). (


(0.90 ، 0.91 ، 0.57 ، 0.88وقد تر<strong>ا</strong>وحت م<strong>ا</strong> بين - 0.56 0.87) .:/(5)وتم حس<strong>ا</strong>ب <strong>ا</strong>لصدق ب<strong>ا</strong>ستخد<strong>ا</strong>م مع<strong>ا</strong>مل <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>رتب<strong>ا</strong>ط <strong>ا</strong>لثن<strong>ا</strong>ئي <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔصيل ،مقي<strong>ا</strong>س <strong>ا</strong>لعدو<strong>ا</strong>نيةویعتمدوهو من إعد<strong>ا</strong>د أرنولد بُسّ‏ وم<strong>ا</strong>رك بيري<strong>ا</strong>لمقي<strong>ا</strong>س على <strong>ا</strong>لتقدیر <strong>ا</strong>لذ<strong>ا</strong>تي ، ویتكون من تسع وعشرین عب<strong>ا</strong>رة موزعة على أربعة أبع<strong>ا</strong>د هي‏(<strong>ا</strong>لعدو<strong>ا</strong>ن <strong>ا</strong>لبدني ، و<strong>ا</strong>لعدو<strong>ا</strong>ن <strong>ا</strong>للفظي ، و<strong>ا</strong>لغضب ، و<strong>ا</strong>لحدة)‏ وعدد عب<strong>ا</strong>ر<strong>ا</strong>ت <strong>آ</strong>ل بعد على <strong>ا</strong>لترتيبوقد تم تطبيق <strong>ا</strong>لمقي<strong>ا</strong>س على عينة من <strong>ا</strong>لجنسين ممن تتر<strong>ا</strong>وح أعم<strong>ا</strong>رهم بين19 ع<strong>ا</strong>م<strong>ا</strong>ً‏ ، وقد تم حس<strong>ا</strong>ب <strong>ا</strong>لصدق ب<strong>ا</strong>ستخد<strong>ا</strong>م طریقة <strong>ا</strong>لصدق <strong>ا</strong>لع<strong>ا</strong>ملي وقد وصلفقد تم حس<strong>ا</strong>به ب<strong>ا</strong>ستخد<strong>ا</strong>م طریقة إع<strong>ا</strong>دة <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ختب<strong>ا</strong>ر وقد وصل إلى ، 0.80 وب<strong>ا</strong>ستخد<strong>ا</strong>م مع<strong>ا</strong>مل ألف<strong>ا</strong> أیض<strong>ا</strong>ً‏<strong>ا</strong>لذي وصل إلى.(1992) Buss, A. & Perry, M.)- 14، 0.87 أم<strong>ا</strong> <strong>ا</strong>لثب<strong>ا</strong>ت.0.89( 8 ، 7 ، 5 ، 9(2)<strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>نسح<strong>ا</strong>بية و<strong>ا</strong>ٔس<strong>ا</strong>ليب قي<strong>ا</strong>سه<strong>ا</strong>:‏یظهر <strong>ا</strong>لكثير من <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔطف<strong>ا</strong>ل <strong>ا</strong>لمضطربين سلو<strong>آ</strong>ي<strong>ا</strong>ً‏ <strong>ا</strong>نسح<strong>ا</strong>ب<strong>ا</strong>ً‏ من <strong>ا</strong>لمو<strong>ا</strong>قف <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>جتم<strong>ا</strong>عية و<strong>ا</strong>لعزلةو<strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ستغر<strong>ا</strong>ق في أحل<strong>ا</strong>م <strong>ا</strong>ليقظة و<strong>ا</strong>لكسل و<strong>ا</strong>لخمول.‏ إن مثل هؤل<strong>ا</strong>ء <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔطف<strong>ا</strong>ل ل<strong>ا</strong> یستجيبون لمب<strong>ا</strong>در<strong>ا</strong>ت<strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٓخرین ول<strong>ا</strong> ینظرون إلى <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔشخ<strong>ا</strong>ص <strong>ا</strong>لذین یتكلمون معهم ول<strong>ا</strong> یكونون صد<strong>ا</strong>ق<strong>ا</strong>ت بسبب <strong>ا</strong>فتق<strong>ا</strong>رهمللمه<strong>ا</strong>ر<strong>ا</strong>ت <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>جتم<strong>ا</strong>عية <strong>ا</strong>لمن<strong>ا</strong>سبة لفعل ذلك.‏ وهم ل<strong>ا</strong> یمثلون أي تهدید لغيرهم من <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔشخ<strong>ا</strong>ص.‏إن <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>نسح<strong>ا</strong>ب <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>جتم<strong>ا</strong>عي ظ<strong>ا</strong>هره سلو<strong>آ</strong>ية معقده ذ<strong>ا</strong>ت جو<strong>ا</strong>نب متعددة.‏ وقد تكون هذه<strong>ا</strong>لظ<strong>ا</strong>هرة دليل<strong>ا</strong>ً‏ على عجز في <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔد<strong>ا</strong>ء أو عجز في <strong>ا</strong>لمه<strong>ا</strong>ر<strong>ا</strong>ت ، وفي <strong>آ</strong>لت<strong>ا</strong> <strong>ا</strong>لح<strong>ا</strong>لتين فهذه <strong>ا</strong>لظ<strong>ا</strong>هرةیص<strong>ا</strong>حبه<strong>ا</strong> فقد<strong>ا</strong>ن <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>هتم<strong>ا</strong>م ب<strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔحد<strong>ا</strong>ث و<strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔشي<strong>ا</strong>ء و<strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔشخ<strong>ا</strong>ص <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔمر <strong>ا</strong>لذي یقود إلى <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong><strong>آ</strong>تئ<strong>ا</strong>ب و<strong>ا</strong>لخجلو<strong>ا</strong>لقلق و<strong>ا</strong>لخوف وغير ذلك من <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔنم<strong>ا</strong>ط <strong>ا</strong>لسلو<strong>آ</strong>ية غير <strong>ا</strong>لمقبولة.‏وحقيقة <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔمر أن <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>نسح<strong>ا</strong>ب <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>جتم<strong>ا</strong>عي هو سلوك یميل فيه <strong>ا</strong>لطفل إلى <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٕحج<strong>ا</strong>م عن <strong>ا</strong>لتف<strong>ا</strong>علمع <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٓخرین ، وتجنب ذلك في <strong>آ</strong><strong>ا</strong>فة <strong>ا</strong>لمو<strong>ا</strong>قف ، مم<strong>ا</strong> یؤدى إلى عزلته.‏ وقد تعددت <strong>ا</strong>لمصطلح<strong>ا</strong>تو<strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔوص<strong>ا</strong>ف <strong>ا</strong>لتي <strong>ا</strong>ستخدمت في أدبي<strong>ا</strong>ت <strong>ا</strong>لتربية <strong>ا</strong>لخ<strong>ا</strong>صة وأدبي<strong>ا</strong>ت <strong>ا</strong>لتربية وعلم <strong>ا</strong>لنفس لوصف سلوك<strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>نسح<strong>ا</strong>ب <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>جتم<strong>ا</strong>عي ، فمنه<strong>ا</strong> على سبيل <strong>ا</strong>لمث<strong>ا</strong>ل <strong>ا</strong>لعزلة <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>جتم<strong>ا</strong>عيةعلى <strong>ا</strong>لذ<strong>ا</strong>ت ، و<strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>نسح<strong>ا</strong>ب <strong>ا</strong>لن<strong>ا</strong>تج عن <strong>ا</strong>لقلق.‏ف<strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>نسح<strong>ا</strong>ب <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>جتم<strong>ا</strong>عي ‏-بصورة ع<strong>ا</strong>مة-هو <strong>ا</strong>لميل إلى تجنب <strong>ا</strong>لتف<strong>ا</strong>عل <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>جتم<strong>ا</strong>عي ،إذ<strong>ا</strong> ح<strong>ا</strong>ول <strong>ا</strong>لطفل أن یتف<strong>ا</strong>عل مع <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٓخرین ، ف<strong>ا</strong>ٕنه یخفق في <strong>ا</strong>لمش<strong>ا</strong>ر<strong>آ</strong>ة ول<strong>ا</strong>سيم<strong>ا</strong> في <strong>ا</strong>لمو<strong>ا</strong>قف<strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>جتم<strong>ا</strong>عية بشكل من<strong>ا</strong>سب ، ب<strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٕض<strong>ا</strong>فة إلى <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>فتق<strong>ا</strong>ر إلى <strong>ا</strong>لتو<strong>ا</strong>صل <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>جتم<strong>ا</strong>عي ، ویتر<strong>ا</strong>وح هذ<strong>ا</strong><strong>ا</strong>لسلوك بين عدم إق<strong>ا</strong>مة عل<strong>ا</strong>ق<strong>ا</strong>ت <strong>ا</strong>جتم<strong>ا</strong>عية ، أو بن<strong>ا</strong>ء صد<strong>ا</strong>قة مع <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔقر<strong>ا</strong>ن،‏ إلى <strong>آ</strong>ر<strong>ا</strong>هية <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>تص<strong>ا</strong>لب<strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٓخرین،‏ و<strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>نعز<strong>ا</strong>ل عن <strong>ا</strong>لن<strong>ا</strong>س و<strong>ا</strong>لبيئة <strong>ا</strong>لمحيطة ، وعدم <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong><strong>آ</strong>تر<strong>ا</strong>ث بم<strong>ا</strong> یحدث في <strong>ا</strong>لبيئة <strong>ا</strong>لمحيطة، وقد یبدأ في سنو<strong>ا</strong>ت م<strong>ا</strong> قبل <strong>ا</strong>لمدرسة،‏ ویستمر فتر<strong>ا</strong>ت طویلة،‏ وربم<strong>ا</strong> طو<strong>ا</strong>ل <strong>ا</strong>لحي<strong>ا</strong>ة(‏ خولهیحي،‏‎2000‎‏:‏ومن <strong>ا</strong>لجدیر ب<strong>ا</strong>لذ<strong>آ</strong>ر أن حو<strong>ا</strong>لي من أطف<strong>ا</strong>ل <strong>ا</strong>لمدرسة <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>بتد<strong>ا</strong>ئية ل<strong>ا</strong> یتم <strong>ا</strong>ختي<strong>ا</strong>رهم منقبل أي أحد من زمل<strong>ا</strong>ئهم <strong>آ</strong><strong>ا</strong>ٔقر<strong>ا</strong>ن یمكن قض<strong>ا</strong>ء <strong>ا</strong>لوقت معهم؛ وهؤل<strong>ا</strong>ء <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔطف<strong>ا</strong>ل قد یتم نبذهم بشكلمقصود من قبل <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٓخرین أو یتم تج<strong>ا</strong>هلهم ویحدث هذ<strong>ا</strong> <strong>ا</strong>لشكل <strong>ا</strong>لمتطرف من <strong>ا</strong>لعزلة عندم<strong>ا</strong>ینسحب <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔطف<strong>ا</strong>ل على <strong>ا</strong>لدو<strong>ا</strong>م أو في أغلب <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔوق<strong>ا</strong>ت إلى ع<strong>ا</strong>لمهم <strong>ا</strong>لمتخيل <strong>ا</strong>لخ<strong>ا</strong>ص،‏ وهذ<strong>ا</strong> <strong>ا</strong>لنوع من<strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>نسح<strong>ا</strong>ب <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>جتم<strong>ا</strong>عي یتطلب تدخل<strong>ا</strong> متخصص<strong>ا</strong> على <strong>ا</strong>لفور ‏(شيفر وميلم<strong>ا</strong>ن،‏<strong>ا</strong>لمنعزل <strong>ا</strong>جتم<strong>ا</strong>عي<strong>ا</strong>ً‏یعرف <strong>آ</strong>ل من ریبر"‏ب<strong>ا</strong>ٔنه ذلك <strong>ا</strong>لشخص <strong>ا</strong>لذي تكون له عل<strong>ا</strong>ق<strong>ا</strong>ت بين شخصية – أي <strong>ا</strong>لمتب<strong>ا</strong>دلة مع شخصي<strong>ا</strong>ت أخرىقليلة نسبي<strong>ا</strong>ً.‏ویعرف <strong>آ</strong>م<strong>ا</strong>ل سيس<strong>ا</strong>لم"‏ (2002: <strong>ا</strong>لسلوك <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>نسح<strong>ا</strong>بي ب<strong>ا</strong>ٔنه أحد <strong>ا</strong>لمظ<strong>ا</strong>هر <strong>ا</strong>لتي یتميزبه<strong>ا</strong> <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔطف<strong>ا</strong>ل <strong>ا</strong>لذین یع<strong>ا</strong>نون من <strong>ا</strong>ضطر<strong>ا</strong>ب<strong>ا</strong>ت سلو<strong>آ</strong>ية أو <strong>ا</strong>نفع<strong>ا</strong>لية،‏ وهو <strong>ا</strong>لسلوك <strong>ا</strong>لذي یعبر عن فشلSocial Isolation و<strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>نطو<strong>ا</strong>ء–.%10.(388 :1989(Reber& Reber, 2001: 689)(418– إذن" ریبر &.(193"


":<strong>ا</strong>لطفل في <strong>ا</strong>لتكيف مع <strong>ا</strong>لو<strong>ا</strong>قع ، ومع متطلب<strong>ا</strong>ت <strong>ا</strong>لحي<strong>ا</strong>ة <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>جتم<strong>ا</strong>عية ، وأن من مظ<strong>ا</strong>هر هذ<strong>ا</strong> <strong>ا</strong>لنوع من<strong>ا</strong>لسلوك <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>نطو<strong>ا</strong>ء على <strong>ا</strong>لذ<strong>ا</strong>ت ، وأحل<strong>ا</strong>م <strong>ا</strong>ليقظة،‏ و<strong>ا</strong>لقلق <strong>ا</strong>لز<strong>ا</strong>ئد و<strong>ا</strong>دع<strong>ا</strong>ء <strong>ا</strong>لمرض ، و<strong>ا</strong>لخوف،‏ وعدم<strong>ا</strong>لرغبة في إق<strong>ا</strong>مة عل<strong>ا</strong>ق<strong>ا</strong>ت مع <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٓخرین.‏في حين یعرفه عبد <strong>ا</strong>لعزیز <strong>ا</strong>لسرط<strong>ا</strong>وي و<strong>ا</strong>ٓخرون"‏ (2002: ب<strong>ا</strong>ٔنه ذلك <strong>ا</strong>لسلوك<strong>ا</strong>لموجه نحو <strong>ا</strong>لد<strong>ا</strong>خل أو نحو <strong>ا</strong>لذ<strong>ا</strong>ت وأنه یتضمن <strong>ا</strong>لبعد-من <strong>ا</strong>لن<strong>ا</strong>حية <strong>ا</strong>لجسمية و<strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>نفع<strong>ا</strong>لية عن<strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔشخ<strong>ا</strong>ص و<strong>ا</strong>لمو<strong>ا</strong>قف <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>جتم<strong>ا</strong>عية،‏ وأن <strong>ا</strong>لكثير من <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔطف<strong>ا</strong>ل <strong>ا</strong>لمضطربين سلو<strong>آ</strong>ي<strong>ا</strong> یظهرون <strong>ا</strong>نسح<strong>ا</strong>ب<strong>ا</strong>من <strong>ا</strong>لمو<strong>ا</strong>قف <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>جتم<strong>ا</strong>عية ، و<strong>ا</strong>لعزلة و<strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ستغر<strong>ا</strong>ق في أحل<strong>ا</strong>م <strong>ا</strong>ليقظة،‏ و<strong>ا</strong>لكسل و<strong>ا</strong>لخمول وأن مثلهؤل<strong>ا</strong>ء <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔشخ<strong>ا</strong>ص ل<strong>ا</strong> یستجيبون لمب<strong>ا</strong>در<strong>ا</strong>ت <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٓخرین ، ول<strong>ا</strong> ینظرون إلى <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔشخ<strong>ا</strong>ص <strong>ا</strong>لذین یتكلمونمعهم،‏ ول<strong>ا</strong> یكونون صد<strong>ا</strong>ق<strong>ا</strong>ت بسبب <strong>ا</strong>فتق<strong>ا</strong>رهم للمه<strong>ا</strong>ر<strong>ا</strong>ت <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>جتم<strong>ا</strong>عية <strong>ا</strong>لمن<strong>ا</strong>سبة لفعل ذلك.‏ وهم ل<strong>ا</strong>یمثلون أي تهدید لغيرهم من <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔشخ<strong>ا</strong>ص ؛ ذلك أن <strong>ا</strong>لسلوك <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>نسح<strong>ا</strong>بي هو م<strong>ا</strong> یظهره <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔشخ<strong>ا</strong>صشدیدو <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ضطر<strong>ا</strong>ب وقد یطلق عليه في بعض <strong>ا</strong>لكت<strong>ا</strong>ب<strong>ا</strong>ت أسم ذه<strong>ا</strong>ن <strong>ا</strong>لطفولة.(273."".تقييم <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>نسح<strong>ا</strong>ب <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>جتم<strong>ا</strong>عي وتشخيصه:‏تك<strong>ا</strong>د تتفق أدبي<strong>ا</strong>ت <strong>ا</strong>لتربية <strong>ا</strong>لخ<strong>ا</strong>صة فيم<strong>ا</strong> یتعلق بقي<strong>ا</strong>س سلوك <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>نسح<strong>ا</strong>ب <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>جتم<strong>ا</strong>عي على أنهن<strong>ا</strong>ك ثل<strong>ا</strong>ثة أس<strong>ا</strong>ليب رئيسية لتقييمه وتشخيصه،‏ وهى <strong>ا</strong>لمل<strong>ا</strong>حظة،‏ وتقدیر <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔقر<strong>ا</strong>ن،‏ وقو<strong>ا</strong>ئم <strong>ا</strong>لتقدیر<strong>ا</strong>لسلو<strong>آ</strong>ية.‏ وهذه <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔس<strong>ا</strong>ليب یمكن <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٕش<strong>ا</strong>رة إليه<strong>ا</strong> على <strong>ا</strong>لنحو <strong>ا</strong>لت<strong>ا</strong>لي:‏<strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔول:‏ <strong>ا</strong>لمل<strong>ا</strong>حظة Observationوهي أ<strong>آ</strong>ثر <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔس<strong>ا</strong>ليب <strong>ا</strong>ستخد<strong>ا</strong>م<strong>ا</strong> في هذ<strong>ا</strong> <strong>ا</strong>لخصوص ؛ وتتضمن مل<strong>ا</strong>حظة أنم<strong>ا</strong>ط تف<strong>ا</strong>عل <strong>ا</strong>لطفلفي <strong>ا</strong>لمو<strong>ا</strong>قف <strong>ا</strong>لطبيعية بشكل مب<strong>ا</strong>شر.‏ و<strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔس<strong>ا</strong>س في مكون<strong>ا</strong>ت <strong>ا</strong>لمل<strong>ا</strong>حظة <strong>ا</strong>لمب<strong>ا</strong>شرة <strong>ا</strong>لطبيعية)‏ یتمثلفي تحدید <strong>ا</strong>لسلوك بدقة وفي تحدید <strong>ا</strong>لمو<strong>ا</strong>قف <strong>ا</strong>لتي سوف تتم فيه<strong>ا</strong> مل<strong>ا</strong>حظة <strong>ا</strong>لسلوك ، وفي إرس<strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>لمل<strong>ا</strong>حظين لتسجيل <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔنم<strong>ا</strong>ط <strong>ا</strong>لسلو<strong>آ</strong>ية <strong>ا</strong>لمختلفة ، وفي <strong>ا</strong>لت<strong>ا</strong>ٔ<strong>آ</strong>د من أن <strong>ا</strong>لسلوك تتم مل<strong>ا</strong>حظته بدقةوبشكل ث<strong>ا</strong>بت.‏ <strong>آ</strong>ذلك ف<strong>ا</strong>ٕن هذه <strong>ا</strong>لطریقة تمكن <strong>ا</strong>لب<strong>ا</strong>حثين من قي<strong>ا</strong>س سلوك <strong>ا</strong>لطفل بشكل متكرر ،ودر<strong>ا</strong>سة <strong>ا</strong>لمثير<strong>ا</strong>ت <strong>ا</strong>لقبلية و<strong>ا</strong>لمثير<strong>ا</strong>ت <strong>ا</strong>لبعدیة <strong>ا</strong>لمرتبطة بسلو<strong>آ</strong>ه،‏ وذلك له أهمية <strong>آ</strong>بيرة في تحليل<strong>ا</strong>لسلوك وب<strong>ا</strong>لت<strong>ا</strong>لي في وضع <strong>ا</strong>لخطط <strong>ا</strong>لعل<strong>ا</strong>جية <strong>ا</strong>لمن<strong>ا</strong>سبة.‏Peer assessment:<strong>ا</strong>لث<strong>ا</strong>ني:‏ تقدیر<strong>ا</strong>ت <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔقر<strong>ا</strong>ن وتقييم<strong>ا</strong>تهموتهدف إلى معرفة تقدیر <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔقر<strong>ا</strong>ن للسلوك <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>جتم<strong>ا</strong>عي ، و<strong>ا</strong>لمك<strong>ا</strong>نة <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>جتم<strong>ا</strong>عية للطفل،‏ویستخدم لتحقيق هذ<strong>ا</strong> <strong>ا</strong>لهدف <strong>ا</strong>لمق<strong>ا</strong>یيس <strong>ا</strong>لسوسيومتریة على نط<strong>ا</strong>ق و<strong>ا</strong>سع.‏<strong>ا</strong>لث<strong>ا</strong>لث قو<strong>ا</strong>ئم <strong>ا</strong>لتقدیر <strong>ا</strong>لسلو<strong>آ</strong>يةinventory Behavioral Ratingویقوم بتطبيقه<strong>ا</strong> <strong>ا</strong>لمعلمون ، وتتضمن توظيف هذه <strong>ا</strong>لقو<strong>ا</strong>ئم في تقييم <strong>ا</strong>لسلوك <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>نسح<strong>ا</strong>بيلل<strong>ا</strong>ٔطف<strong>ا</strong>ل،‏ وتشتمل هذه <strong>ا</strong>لقو<strong>ا</strong>ئم مجموعة من <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔنم<strong>ا</strong>ط <strong>ا</strong>لسلو<strong>آ</strong>ية <strong>ا</strong>لتي یطلب من <strong>ا</strong>لمعلمين تقدیر مدىإظه<strong>ا</strong>ر <strong>ا</strong>لطفل له<strong>ا</strong>.‏


(1)(2)مر<strong>ا</strong>جع <strong>ا</strong>لفصل <strong>ا</strong>لع<strong>ا</strong>شر<strong>ا</strong>ستخب<strong>ا</strong>ر<strong>ا</strong>ت <strong>ا</strong>لشخصية،‏ <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٕسكندریة،‏ د<strong>ا</strong>ر <strong>ا</strong>لمعرفة <strong>ا</strong>لج<strong>ا</strong>معية.‏أحمد عبد <strong>ا</strong>لخ<strong>ا</strong>لق <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔمر<strong>ا</strong>ض <strong>ا</strong>لنفسية و<strong>ا</strong>لمشكل<strong>ا</strong>ت <strong>ا</strong>لسلو<strong>آ</strong>ية و<strong>ا</strong>لدر<strong>ا</strong>سية عندأحمد محمد <strong>ا</strong>لزعبي <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔطف<strong>ا</strong>ل ، <strong>ا</strong>لری<strong>ا</strong>ض:‏ د<strong>ا</strong>ر زهر<strong>ا</strong>ن للنشر و<strong>ا</strong>لتوزیع.‏محمد أحمد غ<strong>ا</strong>لي وإله<strong>ا</strong>مي عبد<strong>ا</strong>لعدو<strong>ا</strong>ن <strong>ا</strong>لبشري أنتوني ستور <strong>ا</strong>لظ<strong>ا</strong>هر ‏،<strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٕسكندریة ، <strong>ا</strong>لهيئة <strong>ا</strong>لمصریة <strong>ا</strong>لع<strong>ا</strong>مة للكت<strong>ا</strong>ب.‏معجم علم <strong>ا</strong>لنفس و <strong>ا</strong>لطب <strong>ا</strong>لنفسي ،ج<strong>ا</strong>بر عبد <strong>ا</strong>لحميد و عل<strong>ا</strong>ء <strong>ا</strong>لدین <strong>آ</strong>ف<strong>ا</strong>في <strong>ا</strong>لجزء <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔول،‏ <strong>ا</strong>لق<strong>ا</strong>هرة:‏ د<strong>ا</strong>ر <strong>ا</strong>لنهضة <strong>ا</strong>لعربية.‏عم<strong>ا</strong>ن:د<strong>ا</strong>ر <strong>ا</strong>لفكر للطب<strong>ا</strong>عة<strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ضطر<strong>ا</strong>ب<strong>ا</strong>ت <strong>ا</strong>لسلو<strong>آ</strong>ية و<strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>نفع<strong>ا</strong>لية خوله أحمد یحي و <strong>ا</strong>لنشر و <strong>ا</strong>لتوزیع.‏<strong>ا</strong>لمشكل<strong>ا</strong>ت <strong>ا</strong>لنفسية عند <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٔطف<strong>ا</strong>ل،‏ <strong>ا</strong>لق<strong>ا</strong>هرة:‏ د<strong>ا</strong>ر <strong>ا</strong>لفكرز<strong>آ</strong>ری<strong>ا</strong> أحمد <strong>ا</strong>لشربيني <strong>ا</strong>لعربي.‏سيكولوجية <strong>ا</strong>لطفولة و<strong>ا</strong>لمر<strong>ا</strong>هقة،‏ ترجمة وتعریب:‏ سعيد <strong>ا</strong>لعزة،‏شيفر وميلم<strong>ا</strong>ن عم<strong>ا</strong>ن:‏ <strong>ا</strong>لد<strong>ا</strong>ر <strong>ا</strong>لعلمية <strong>ا</strong>لدولية للنشر.‏ضي<strong>ا</strong>ء عبد <strong>ا</strong>لحميدعل<strong>ا</strong>قة <strong>ا</strong>لسلوك <strong>ا</strong>لعدو<strong>ا</strong>ني ببعض متغير<strong>ا</strong>ت <strong>ا</strong>لشخصيةمحمد منير ضي<strong>ا</strong>ء و<strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>جتم<strong>ا</strong>عية لدي طل<strong>ا</strong>ب <strong>ا</strong>لمرحلة <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>بتد<strong>ا</strong>ئية،‏ رس<strong>ا</strong>لة م<strong>ا</strong>جستير ، <strong>آ</strong>لية <strong>ا</strong>لتربية،‏ ج<strong>ا</strong>معة<strong>ا</strong>لمنصورة.‏عبد <strong>ا</strong>لرحمن سيد سليم<strong>ا</strong>ن (1999) : سيكولوجية ذوي <strong>ا</strong>لح<strong>ا</strong>ج<strong>ا</strong>ت <strong>ا</strong>لخ<strong>ا</strong>صة ‏(أس<strong>ا</strong>ليب <strong>ا</strong>لتعرفمكتبة زهر<strong>ا</strong>ء <strong>ا</strong>لشرق، <strong>ا</strong>لجزء <strong>ا</strong>لث<strong>ا</strong>ني ، <strong>ا</strong>لق<strong>ا</strong>هرة و<strong>ا</strong>لتشخيص <strong>ا</strong>لمضطربين سلو<strong>آ</strong>ي<strong>ا</strong>،‏ <strong>ا</strong>لری<strong>ا</strong>ض،‏ مكتبة <strong>ا</strong>لرشدعبد <strong>ا</strong>لرحمن سيد سليم<strong>ا</strong>ن(‏‎2004‎‏):‏ ‏(ن<strong>ا</strong>شرون).‏<strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٓب<strong>ا</strong>ء و <strong>ا</strong>لعدو<strong>ا</strong>نية،‏عبد <strong>ا</strong>لرحمن سيد سليم<strong>ا</strong>ن وإیه<strong>ا</strong>ب عبد <strong>ا</strong>لعزیز <strong>ا</strong>لببل<strong>ا</strong>وي(‏‎2005‎‏):‏ <strong>ا</strong>لری<strong>ا</strong>ض،‏ مكتبة <strong>ا</strong>لرشد(تحت <strong>ا</strong>لطبع).‏سيكولوجية <strong>ا</strong>لطفل غير <strong>ا</strong>لع<strong>ا</strong>ديعبد <strong>ا</strong>لسل<strong>ا</strong>م عبد <strong>ا</strong>لغف<strong>ا</strong>ر ویوسف محمود <strong>ا</strong>لشيخ د<strong>ا</strong>ر <strong>ا</strong>لنهضة <strong>ا</strong>لعربية<strong>ا</strong>لق<strong>ا</strong>هرة و<strong>ا</strong>لتربية <strong>ا</strong>لخ<strong>ا</strong>صة معجم <strong>ا</strong>لتربيةعبد <strong>ا</strong>لعزیز <strong>ا</strong>لسرط<strong>ا</strong>وي و یوسف <strong>ا</strong>لقریوتي و جل<strong>ا</strong>ل <strong>ا</strong>لق<strong>ا</strong>رسي د<strong>ا</strong>ر <strong>ا</strong>لقلم.‏<strong>ا</strong>لخ<strong>ا</strong>صة.‏ دبي <strong>ا</strong>لعدو<strong>ا</strong>نية وعل<strong>ا</strong>قته<strong>ا</strong> بموضععبد <strong>ا</strong><strong>ا</strong>لله سليم<strong>ا</strong>ن إبر<strong>ا</strong>هيم ومحمد نبيل عبد <strong>ا</strong>لحميد <strong>ا</strong>لضبط وتقدیر <strong>ا</strong>لذ<strong>ا</strong>ت لدي عينة من طل<strong>ا</strong>ب ج<strong>ا</strong>معة <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٕم<strong>ا</strong>م محمد بن سعود <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٕسل<strong>ا</strong>ميةب<strong>ا</strong>لمملكة <strong>ا</strong>لعربية <strong>ا</strong>لسعودیة ، مجلة علم <strong>ا</strong>لنفس،‏ <strong>ا</strong>لعدد <strong>ا</strong>لثل<strong>ا</strong>ثون،‏ أبریل م<strong>ا</strong>یو یونيه،‏<strong>ا</strong>لهيئة <strong>ا</strong>لمصریة <strong>ا</strong>لع<strong>ا</strong>مة للكت<strong>ا</strong>ب،‏ ص ص<strong>ا</strong>لسنة <strong>ا</strong>لث<strong>ا</strong>منة ، <strong>ا</strong>لق<strong>ا</strong>هرة <strong>ا</strong>لمتغير<strong>ا</strong>ت <strong>ا</strong>لنفسية <strong>ا</strong>لمرتبطة بسلوك <strong>ا</strong>لعدو<strong>ا</strong>نية لديعص<strong>ا</strong>م فرید عبد <strong>ا</strong>لعزیز <strong>ا</strong>لمر<strong>ا</strong>هقين وأثر <strong>ا</strong>ل<strong>ا</strong>ٕرش<strong>ا</strong>د <strong>ا</strong>لنفسي في تعدیله،‏ رس<strong>ا</strong>لة د<strong>آ</strong>تور<strong>ا</strong>ه،‏ <strong>آ</strong>لية <strong>ا</strong>لتربية،‏ ج<strong>ا</strong>معةأسيوط.‏د<strong>ا</strong>ر<strong>آ</strong>م<strong>ا</strong>ل س<strong>ا</strong>لم سيس<strong>ا</strong>لم(‏‎2002‎‏)‏ : موسوعة <strong>ا</strong>لتربية <strong>ا</strong>لخ<strong>ا</strong>صة و <strong>ا</strong>لت<strong>ا</strong>ٔهيل <strong>ا</strong>لنفسي ، <strong>ا</strong>لعين <strong>ا</strong>لكت<strong>ا</strong>ب <strong>ا</strong>لج<strong>ا</strong>معي.‏<strong>ا</strong>لتقویم<strong>ا</strong>لتقييم في <strong>ا</strong>لتربية <strong>ا</strong>لخ<strong>ا</strong>صة لند<strong>ا</strong> ه<strong>ا</strong>رجروف ، جيمس بوتيت مكتبة<strong>ا</strong>لتربوي"‏ ترجمة عبد <strong>ا</strong>لعزیز <strong>ا</strong>لسرط<strong>ا</strong>وي ، وزید<strong>ا</strong>ن <strong>ا</strong>لسرط<strong>ا</strong>وي ، <strong>ا</strong>لری<strong>ا</strong>ض <strong>ا</strong>لصفح<strong>ا</strong>ت <strong>ا</strong>لذهبية:38 . 58":..(2002).، ترجمة :،(1988):: (1985).: (1994):(1988,:(1993):(2001):(2001):(1975): (2000): (1999):(1976):(1982)::(1986)),.:((3)(4)(5)(6)(7)(8)(9)(10)(11)(12)(13)(14)(15)(16)(17)(18)


نجوى شعب<strong>ا</strong>ن در<strong>ا</strong>سة ع<strong>ا</strong>ملية للسلوك <strong>ا</strong>لعدو<strong>ا</strong>ني في مرحلة <strong>ا</strong>لطفولة <strong>ا</strong>لمت<strong>ا</strong>ٔخرة،‏رس<strong>ا</strong>لة د<strong>آ</strong>تور<strong>ا</strong>ه،‏ <strong>آ</strong>لية <strong>ا</strong>لتربية،‏ ج<strong>ا</strong>معة <strong>ا</strong>لزق<strong>ا</strong>زیق.‏یوسف <strong>ا</strong>لقریوتي،‏ عبد <strong>ا</strong>لعزیز <strong>ا</strong>لسرط<strong>ا</strong>وي،‏ جميل <strong>ا</strong>لصم<strong>ا</strong>دي(‏‎2001‎‏):‏ <strong>ا</strong>لمدخل إلي <strong>ا</strong>لتربية<strong>ا</strong>لخ<strong>ا</strong>صة د<strong>ا</strong>ر <strong>ا</strong>لقلم.‏:(1987)(19)(20)، دبي :(21) American Psychiatric Association (1994). Diagnostic andstatistical of mental disorders , 4 th ed., (DSMIV) ,Washington: DC.author.(22) Bandura, A. (1969) : Principles of Behavior Modification. NewYork; Holt, Rinehart, and Winston .(23) Buss, A. (1960). The Psychology of Aggression . John Wiley andsons, Inc. New York .(24) Dodge, K. (1980). Social Cognition and Children's aggression behavior, Journal of Child Development , Vol. 51. p. 162-170.(25) Reber,E & Reber, A (2001). The penguin Dictionary ofPsychology, Third Edition، England: penguin Books.(26) Sutherland, S. (1991). Macmillan Dictionary of PsychologyMacmillan, New York .

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!