Shehurrezikut, intensiteti (përmasat), madhësia elëndimit në punë , sëmundjet profesionale, dhetë gjitha sëmundjet tjera të lidhura me ambientine punës të cilat kanë ndikim në kualitetin eshëndetit të punëtoreve. Në këtë faze të rritjes sësigurisë në miniera kemi të bëjmë me vlerësimine rrezikut që mund të vije në një apo disa burime.Grumbullimi i informative të besueshme ështëmundësia ma e mirë e identifikimit të shkallës sërrezikshmërisë. Vlerësimi i rrezikshmërisëpërfshin aktivitete minerare ku bëhet parandalimidhe kontrollimi i rrezikshmërisë dhe parashihenmasat adekuate të aplikueshme për qasje shumëdimenzionale të kësaj problematike.Për situata të tilla duhet aplikuar tri variante tëveprimit:- Ashpërsia.- për kontroll jo adekuate si dheveprim të gabuar për humbjen. Humbje e vogël,shumë vogël, e mesme e lartë dhe shumë e lartë.- Frekuenca.- përsëritja e rastit, shumërrallë,rrallë, herë pas here, shpesh dhe shumëshpesh.- Mundësia.- konsiderohet lidhshmëri në mesëtë punëtorit - pajisjes- materialit-mjedisit tëpunës- faktorët në procesin e operimit minerar.Saktësia e vlerësimi të shkalles së rrezikshmërisëdeterminon lehtësitë e përballjes me pasoja apoprobabilitetin e ngjarjes se ndodhur .Përgjegjësine vlerësimit të shkalles së rrezikut e bartin stafiprofesional dhe menaxherial, andaj ata janë tëobliguar të licencohen për vlerësim të rrezikutsipas rregullave të përcaktuar me ligj përkatëse,por e rëndësishme është edukimi i vazhdueshëmi të punësuarve për mbrojtje në punë dheverifikimi i dijes.Kështu mundet të mirët si model Ligji për Siguri,Shëndet dhe Ambient të punës së Kosovës kuobligon çdo kompani që posedon numër më tëmadh të punësuarve se 250 të ofrojë shërbimprofesional për siguri në punë. Kosova nukposedon Ligjin e Minierave si dhe shumërregullore teknike dhe standarde; mangësitëlegjislative paraqesin një problem në vete.1.3. KONTROLLI I RREZIKSHMËRISËKjo faze e procesit të rrezikshmërisë ka të bej mesjelljen e vendimeve dhe masave përkatëse përreduktimin dhe kontrollin e rrezikut në procesin epunës. Kontrolli pason pas identifikimit tëshkalles së rrezikshmërisë dhe vlerësimit të saj.Sjellja e këtyre veprimeve i paraprin baza ligjorekompetente që mundëson mbajtjen nën kontrolltë shkalles së rrezikshmërisë .Për kontroll dhe mbikëqyrje minerare është masee nevojshme, njohja e standardeve minerare dheimplementimi i tyre, marrja e masave të duhuradhe në kohë, vlerësimi i rezultateve dhepërmirësimi i pa rregullsive në punë. Derisa tesistemi i kontrollit jo adekuat është mos përfillja estandardeve dhe mos harmonizimi i tyre nëkuadër të një apo më shumë minierave në njëkompani.Me qëllim arritjen e objektivave është edomosdoshme paraprakisht të merren këtomasa:- eliminimi i rrezikshmërisë duke u bazuar nëstandarde dhe procedura,- izolimi i pozicioneve të rrezikshme për mesoperimeve nga distanca apo rrethimi i tyre,- përdorimi i pajisjeve personale mbrojtëse(PPM) sipas standardeve te BE si dhe ,- organizimi dhe kompletimi i shërbimeveemergjente.Mënyra më e mirë e kontrollit të rrezikut nëminierë është observimi i punës dhe pajisjeve.Ndryshimet jashtë standarde në vende pune janëburimet kryesore të faktorëve që kontribuojnë nëshfaqjen e aksidenteve. Këta faktorë paraqitenherë pas here në periudha te shkurtra apo tëgjata kohore. Identifikimi i tyre në fazën më tëhershme shndërrohen në standarde të rejaprndaj observimi i planifikuar është metodëvëzhgimi i kushteve dhe praktikave të një apo mëtepër operacionesh minerare në mënyrësistematike dhe të organizuar.1.4. MASAT PËR IMPLEMENTIMIN ELIGJSHMERISËMasat e implementimit të detyrave kanë të bejme aplikimin e standardeve dhe procedurave tëaprovuara për mbrojte në punë. Implementimikëtij procesi përmes programit të sigurisë dhemenaxhimit të sistemit për siguri, korrelacioni iobservimit në njërën anë dhe mirëmbajtjes sëAKTET Vol. IV, Nr 2, 2011 319
Shehupajimeve dhe stabilimenteve në anën tjetër që nëliteraturë botërore shpesh hasemi si korrelacionnjeri- makinë. Përmes së cilës identifikohet praniae rrezikut me vlera reale për rrezik konkret përpersonelin, pajisjen apo mjedisin e punës. Kjometodë për çdo skenar të shpenzimeve si pasoj eaksidenteve përcakton probabilitetin përkatëspërmes pikave të vlerësimit por gjithnjë duke paspër bazë seriozitetin e rrezikut dhe klasifikiminnë kategori të përcaktuar. Në shpenzimekryesisht përfshihen aksidentet me fatalitet,ndërprerja e punese, aksidentet me invaliditet tepërkohshëm apo përhershëm varësisht ngashkalla e lëndimit, dëmtimi i pajisjeve apostabilimentit deri te ndërprerja e prodhimtarisëetj. Të dhënat gjatë zbatimit të kontrollit tërrezikut shprehen për njësi specifike tëparametrave të procesit të ngjarjes ( koha ehumbur, humbjet në prodhim, çmimi, vlera edëmit, shpenzimet plotësuese si dhe shpenzimete kompensimit për mes gjykatave).Viti Lënd.raport. 1 - 30 ditë h/humb. € >30 ditë h/humb. €2005 197 147 13,372 20,652 398 59,000 92,1822006 164 134 11,804 18,445 534 65,742 102,6972007 104 78 7,350 12,006 355 54,172 90,8652008 97 77 7,688 13,054 385 59,328 101,9172009 100 72 6,360 11,280 480 74,024 137,081Totali 662 508 46,574 75,437 2,152 312,266 524,742Tabela 1PeriudhaMuajt e vitit2005-2009 I II III IV V VI VII VIII IX X XI XIIFataliteti 0 0 0 0 0 0 1 0 0 1 0 0Len.raport. 60 65 75 57 60 56 53 62 37 48 46 48Shk. /100p 1.75 1.90 2.19 1.66 1.75 1.63 1.55 1.81 1.08 1.40 1.34 1.40Len. Hum. 50 53 52 44 46 48 47 38 31 34 30 48Shk./100p 1.46 1.55 1.52 1.28 1.34 1.40 1.37 1.11 0.90 0.99 0.88 1.40Tabela 22. ANALIZA E LENDIMEVE NE MINIERATEKZISTUESE (2005-2009)Duke iu referuar statistikave të aksidenteve nëminierat ekzistuese në KEK sh. a. për periudhën2005-2009 të paraqitur në tabela 1 janëraportuar 662 raste të aksidenteve prej tyre 508raste me humbje prej 1 deri 30 ditë/pune si dhe2.152 raste që kanë pas tretman të kurimit mbi30 ditë.Si pasoj e lëndimeve deri në 30 ditë/pune, janëhumbur 46.574 orë pune që me vete bartinkoston e humbjeve prej 75.437,00 €. Humbjetkanë të bëjnë me humbje kohe për rastet eaksidenteve qe duhet kurim me i gjate se 30 dite,me 312.266 orë pune, shprehur në koston ehumbjeve: 524.742,00 €.Përmes hartimit dhe zbatimit të programit tësigurisë si dhe menaxhimit të këtij sistemi, i cili katë bëj me krijimin e shërbimeve efiçienteprofesionale me synim të krijimit të ambientitpunues të sigurtë për personelin dhe pajisjet përmes implementimit dhe harmonizimit tëstandardit të kontrollit dhe mbikëqyrjes si dheminimizimit të humbjeve duke eliminuarshkaktarët e mundshëm për aksidente si dheduke proceduar raportim real për to.Përmes implementimit të këtij programi tësigurisë, numri i të aksidentuarve nga viti 2005 në2009 ka një zvogëlim të theksuar prej 98%.Zvogëlim i numrit të aksidentuarve ka bartur mevete zvogëlimin humbjeve për 97.96%, orët ehumbura si pasoje e aksidenteve deri në 30 ditejanë zvogëluar për 200 %, por te rastet që kanë320AKTET Vol. IV, Nr 2, 2011