نولیبرالیسم در بوته ي نقد

سرمایهداري و تولید رضایت 93بیش از یک قرن و نیم پیش مارکس و انگلس ضمن تبیین علمی نظام سرمایهداري به شکل آخرین فورماسیونموجود و مرحلهي پیشین سوسیالیسم،‏ فروپاشی درونی آن را که از پی تضادهاي درونیاش رخ میدهد،‏پیشبینی کردند.‏ تاریخ سرمایهداري و بحرانهایی که تاکنون نیز شاهد آنها هستیم مهر تأییدي است بر اینپیشبینیها.‏ اما پرسش این است که علیرغم وجود چنین بحرانهایی،‏ چه عواملی موجب پایداري نظامسرمایهداري بوده است؟ بیشک یکی از این عوامل،‏ که سرمایهداري نیز همچون صورتبنديهاي پیشین جوامع،‏جهت استحکام زیربناي خود از آن سود بردهاست عامل روبناي فرهنگی بودهاست.‏ انقلاب اطلاعات و ارتباطاتهمسو با ایجاد دگرگونی در زیربناي تولیدي،‏ در روبناي فرهنگی نیز به دستاوردهاي عظیمی دست یافته و بهمدد این ‏«دگرگونیهاي بزرگ»‏ توانسته بر اذهان و باور عمومی مردم نفوذ کرده و هر اصلی از اصولش را ‏«امربدیهی»‏ دوران ما جلوه دهد.‏ یکی از مهمترین دلایلی که سرمایهداري با همهي بحرانهایی که از سر گذرانده،‏توانسته همچنان به حیات خود ادامه دهد،‏ همین سیاستهایی است که در گسترهي ‏«روبناي فرهنگی»‏ اعمالکرده است.‏نظام سرمایهداري نظامی است که همواره منطق حاکم بر آن ‏«بیشینهسازي»‏ سود بوده و از نخستین روز شکلگیرياش،‏ در ناحیهي کوچکی در اروپاي غربی،‏ به جهانگستري و فتح جغرافیاي جهان گرایش داشته است.‏همان ویژگیاي که مارکس و انگلس در مانیفست توصیفش کردند و امروز به وضوح قابل مشاهده است.‏ اختلافدیدگاهی که نزد اندیشمندان مختلف در مورد آغاز شکلگیري ‏«امپریالیسم»‏ وجود دارد،‏ به طوريکه کسانی آنرا آخرین مرحلهي سرمایهداري دانسته ‏(لنین)‏ یا همزاد سرمایهداري میدانند ‏(سمیر امین)‏ و یا مرگبارترینمرحلهي آن ‏(استوان مزاروش)،‏ اختلاف قابلتوجهی است،‏ اما آنچه در تمام این تعابیر مشترك است همانا نفسِ‏وجود ‏«سرمایهداري»‏ در تکوینِ‏ ‏«امپریالیسم»‏ است.‏امپریالیسم و منطق وجودي آن حاصل اشتباه این یا آن دولت نیست که دولتی میانهرو قادر به توقفسیاستهاي جهانگسترانهي آن باشد.‏ همچنین امپریالیسم همچون ‏«استکبار جهانی»‏ گزارهاي ‏«اخلاقی»‏ برايبیان خواستهاي ایدئولوژیک و شعارهاي پوپولیستی محسوب نمیشود،‏ بلکه تعبیري علمی و یکی از راهکارهايفرار از بحرانِ‏ نظامی است که با تضادهاي درونزاي خود دستوپنجه نرم میکند.‏ گر چه جهانگستري نظامسرمایهداري از همان ابتداي شکلگیري در ذاتش نهفته بوده،‏ نادیده انگاشتن شرایط و قابلیتهاي کنونی براياستحکامِ‏ جهانشمولی آن فقط یادآور فقرِ‏ تحلیل از وضعیت موجود است.‏امروز امپریالیسم در قالب ‏«روابط سلطه و تابعیت،»‏ تابعیت اکثریتی محروم از اقلیتی صاحب قدرت و ثروت عملمیکند و این تابعیت نه فقط در عرصهي روابط بینالمللی که در چارچوب مرزهاي کشورهاي سرمایهداري نیزاعمال میشود.‏