8 ﻣﺎﺭﺱ، ﺯﻧﺎﻥ ﺑﺪﻭﻥ ﻣﺮﺩﺍﻥ! ﮔﻨﺎﻩ ﻧﻔﺖ ﻭ ﻧﺴﺨﻪ ﻫﺎﻯ ﻧﻮﻟﻴﺒﺮ - مجله مهرگان

ن ماهمى كند.‏ اما نمى پذيرد كه در راس شركت عاملىكه براى كشف،‏ استخراج و فروش نفت ايران درسرزمين ايران تشكيل مى شود مديريت را بلامنازعو انحصارى در اختيار انگليس قرار دهد.‏ بخشى ازاين گفتگو را عينا در زير مى خوانيم:‏2- مستخدمين فنى استوكس مى گفت كه بايدآژانسى وجود داشته باشد كه كارهاى توليدىمستخدمين خارجى را اداره كرده و تحت نظربگيرد و گزارش عمليات را بشركت ملى نفتدهد جواب من اين بود كه شركت ملى نفتايران قهرا تقسيماتى از قبيل اكتشاف و استخراجو تصفيه و كارگزينى و محاسبات و غيره خواهدداشت كه مسلما هر قسمتى رئيسى دارد كه به تمامكارهاى آن قسمت رسيدگى مى كند و آن رئيساختيار تام خواهد داشت و بنابراين ما حاضريمهمان اختياراتى را كه شركت بروساى قسمت هاميداده بآنها بدهيم و آنها را مسئول كار خودشانقرار دهيم اين را هم ميدانم كه شركت سابق باتجربيات چهل ساله خود هر تشكيلاتى را كه دادهدر صلاح خود او بوده است و دولت ايران هم كهامروز قائم مقام شركت شده تا زمانيكه ثابت نشودتشكيلات شركت سابق مضر نيست از آن صرفنظر نمى كند و آن را ابقاء خواهد كرد البته فوق تماماين تشكيلات هيئت مديره شركت ملى نفت ايرانخواهد بود و روساى هر قسمت بايد گزارشاتخود را به آن هيئت بدهند و دستورات آن را اجرانمايند با اين ترتيب دخالت يك آژانسى بين اينتشكيلات و هيئت مديره شركت ملى نفت ايرانبه هيچوجه مورد ندارد و نتيجه اى جز سوءظنجامعه ايرانى در بر نخواهد داشت با صحبت ازاين آژانس مردم چنين تصور مى كنند كه شمامى خواهيد يك امتيازى برقرار كنيد بدون اينكهاسمى از آن برده باشيد و مدت 25 سال با دخالتيك سازمان خريد و يك آژانس در تمام امورفنى و اداراى نفت دخالت كرده و ضمنا نصف ازعايدات را نيز ببريد و بعبارت ديگر همان امتيازاتبين النهرين را در ايران نيز برقرار كرده و ادامه دهيددر هيئت مديره شركت ملى نفت ايران ما حاضريمعده اى كارشناس رديف اول از ممالك بيطرف مثلسوئد و سويس و بلژيك و هلند و غيره وارد كنيمكه حتى اكثريت نيز داشته باشند تا از اين لحاظ كارفنى و ادارى شركت هم از شائبه هر گونه نگرانىنيز بر كنار باقى بماند در اينجا استوكس گفت منبا شما موافقم و اين دخالت متخصصين بمنفعتدولت ايران خواهد بود.‏3- راجع به خسارات آقاى استوكس گفت اولاىبايستى خسارت لغو يكجانبه قرارداد را كه‎40‎سال از مدت آن باقى مانده است بپردازيد و ثانياخسارت دستگاهى را كه از آن استفاده خواهيدنمود تأديه كنيد ‏.جواب من اين بود كه وقتى شماملى شدن را شناختيد آنمدت از بين رفته است وبراى خسارت مايملك استوكس و هريمن اظهارداشتند كه خسارت بقدرى است كه دولت ايراننمى تواند بدهد و من گفتم اين خسارت هىجه مى خواهد باشد ما از حرف حساب خارجنمى شويم و خسارت ملى شدن صنعت نفت را براساس قيمت بازار سهام شركت محاسبه و پرداختخواهيم نمود و اگر باين ترتيب هم موافقت نكنيدحاضريم بهترين طريقه ما جبران خسارت را كهممالكى كه صنايع خود را ملى كرده اند و شركتآن قانون را بحال خود نافع تر مى داند مورد استفادهقرار دهيم در صورتى كه نه بر اساس قيمت سهامو نه تمكين از يك قانون بين المللى نمانيد بالاخرهنمى توانيد منكر شويد كه اختلاف را بتوان توسطيك حكميت با تعيين حكم طرفين و انتخابسرحكم توسط آنها حل نمود ‏.استوكس پرسيدراجع بپرداخت غرامت چه نظر داريد و به ترتيببايستى پرداخت بشود؟ گفتم اگر مى خواهيد 50 درصدر از قيمت نفتى را كه خريدارى مى كنيد همهساله بابت وجه غرامت تا استهلاك آن حساب كنيدتا تفريق شود و اگر بخواهيد بر طبق قانون عملشود 25 در صد عايدات خالص شركت ملى نفتايران براى تأديه غرامت تخصيص داده خواهد شداستوكس گفت كه من با همكارانم در اين مسائلمذاكره مى كنم و جلسه آتيه را تعين خواهم نمود9كه دنباله مذاكرات ادامه يابد.‏آينده نشان داد كه اصل مهم براى دولت انگليس بهرسميت نشناختن حق حاكميت ملى ايران بود.‏ درحالى دولت انگليس ايران را محاصره دريايى كردهو هر روز در داخل كشور آشوب و بلوا برپا مى كرد،‏دولت ناچار به اشغال پالايشگاه نفت آبادان براىاستقرار حق حاكميت خود بر آن گرديد.‏ آمريكا كهدر مذاكره هاى دو و سه جانبه نماينده هاى ايرانو شركت نفت انگليس و آمريكا ظاهرا خود راحامى مصدق نشان مى داد عليرغم وعده هايى كهمبنى بر كمك مالى و در اختيار گذاشتن وام بهايران داده بود در برابر درخواست هاى پياپى ايرانسكوت يا آن ها را رد كرده و دولت ايران را دروضعيت دشوارى قرار داده بود.‏ در اين ميان يكدروغ شاخدار ديگر مخالفان مصدق و برخى افرادكه نام پژوهش گر را با خود يدك مى كشند طرحمى شود و آن هم طرح پيشنهادى بانك جهانى استكه لابد از نظر آقايان شرايط خوبى داشته و مصدقو تيم مذاكره كننده يا در اثر جنون يا اوهام آن رارد كرده اند.‏ اما قضيه طرح بانك جهانى چه بود؟پيشنهاد بانك جهاني ترميم و توسعه1. بانك جهانى به عنوان واسطه بى طرف وموقت وارد عمل شود2. مداخله ي بانك بر اين اساس باشد كه طيدو سال يا بيشتر نفت ايران را به نحوي به جرياناندازد تا طرفين اختلاف خود را حل و فصلنمايند.‏3. در صورت لزوم از مديران و تكنسين هاي غيرايراني استفاده شود.‏4. نفت خام را بشكه اي يك دلار و 75 سنت بهفروش برساند كه از اين مقدار 80 سنت به عنوانهزينه نگه داشته شود و 58 سنت به انگلستان و37 سنت به ايران تعلق گيرد.‏در اين پيشنهاد بانك جهانى اساسا با موضوعملى كردن نفت ايران كارى نداشت!‏ در حالى كههمه دعوا بر سر ملى كردن بود.‏ با اين وجود طبقگزارش ها مصدق اين پيشنهاد را مى پذيرد.‏ اما چهمى شود كه اين پيشنهاد در حد حرف باقى مى ماند؟آقايان اين را به نفهمى مردان صادق اما بزدلى كه01اطراف مصدق را گرفته بودند حواله مى دهند.‏پس از اعلام پيشنهاد به هيئت ايرانى،‏ گارنر ‏(فرستادهبانك)‏ به لندن رفته و با چرچيل ملاقات كرده وهيئتى را پس از كسب موافقت نخست وزير ووزير خارجه انگليس به تهران اعزام مى كند.‏ بانكهيئتي را براي مطالعه ي امر روانه ي ايران كرد وپس از اين كه بانك گزارش مساعدت هيئت اعزاميخود به ايران را مبني بر امكان استفاده ي بي درنگاز اموال و تأسيسات نفتي ايران دريافت كرد،‏ كتباپيشنهاد خود را به دولتين ايران و انگلستان ارائه دادو خواستار اعلام موافقت نهائي دولت گرديد درفوريه ى ‎1952‎م بانك،‏ هيئت ديگري را به رياستگارنر روانه ي ايران ساخت.‏ اين هيئت پس ازبررسي مجدد موضوع،‏ لازم دانست كه متخصصانفني شركت سابق نفت ايران و انگليس براي تجديدجريان نفت مجددا به كار گرفته شوند.‏ 11 مخالفتايران با استخدام كارشناسان انگليسي و اختلافزياد بين قيمت پيشنهادي دولت ايران براي نفت11شماره چهاردهم اسفند ماه 91