كوردناسى » شهرام حاتمى

کوردناسی 12کوردناسیجارنامهی کولتووری/‏ سیاسی/‏کۆمهیهتی2008سای یهکهم/‏ 1/ژمارهیپاییزیفایل:‏زمانی کوردی و وهرگران

کوردناسی 13کوردناسیگاهنامهی فرهنگی/‏ سیاسی/‏ اجتماعیسال اول/‏ شماره/1 پاییز 2008ادیتور:‏ شھرام حاتمیمدیر طراحی:‏ هیمن روحمیایمیل:‏ shahram.h@msn.comمقالات مندرج در گاهنامه بیانگر نظر نویسندگان آنھاست.‏کوردناسی در ویرایش،‏ گزینش و تلخیص مطالب آزاد است.‏استفاده از مطالب کوردناسی با ذکر مأخذ آزاد است.‏•••

کوردناسی 14فھرستسخن ادیتور ..............................................................................تأملی بر مطالعات فرهنگی در کوردستان ... شھرام حاتمی.....................................‏‎٧‎زمانی کوردی و ئهرکهکانی ... پرۆفسۆر جهعفهر شخولیسلامی..............................‏زمانی کوردی و کشهکانی ... دوکتور رهشید قهرهداغی........................................‏زبان،‏ زبانشناسی و زبان کوردی٦١٦٤٣...پروفسور امیر حسن پور ...............................تهرجهمه ببهی پشتی راپهڕینی کورده ... دوکتور ئهحمهدی مهلا .........................دایهلكته ناوچهییهکان ..... کامیار سابیر .........................................................کارهساتی زمانی کوردی ... ئامانج شاکهلی .....................................................تزهایی کلی در مورددستور تاریخی زبان٦٥٩٣١١٤١٤٢...پرفسور ميشائيل متسلتين ترجمه ناصر ایرانپور .................١٥١١٦٤محهمهدی ................................. ١٨٠...پروفسور پییر لوکوک ترجمه هیمن روحمی .......................چهمکی نۆرم له ... کریستینا شفنر وهرگر هادیزمانی ڕاستییهکان...یوسف علیآبادی وهرگ ئارام شهکیبائی-ئحسان ههورامی ......زمان،‏ مژوو و...‏ دهيويد مك نالى وهرگر ناسرفهلسهفهی لكدانهوهیی و...‏ ك.س.‏ دانلا وهرگر ئازادگفتوگۆی جهیمس پک لهگهڵگوتلوب فرگهمافه آانی زمان١٩٥حهقپهرهست ............................... ٢٣١بههین ................................ ٢٥٧...وهرگر خهبات عارف .......................................٢٧١و ...زیا موهحید وهرگر مهسعوود حهقیقهتفهر ........................... ٣٨٤...ماریاننا راوۆ وەرگر عهزیز شخانی ...................................٤١١ئایندهی زمان،‏ دەیڤید کریستاڵ وەرگ مجید مارابی ،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،..........،،،،،،٤٥٣دهزگای داڕشتنیفهرمان ...حهسهنعهلی تورقی ئوغاز وهرگر ئارام شهکیبائی ........٤٦٣

یساندروک1 7یلمأتربتاعلاطمیگنهرفردناتسدروکمارھشیمتاح١خیراتزاغآتاعلاطمنامزاسیهتفاییگنهرفردحطسناھجارناوتیمابیاھبتکمروھشمیرکفنوچمهبتکمیگنهرف،سیلگنابتکم،تروفکنارفبتکموگاکیشویاھبتکمرگیدتاعلاطم،تخانش یگنهرفهکمادکرهزانیایاهدنوریرکفشلاتدندومنساساربیدتمصخشموفیرعتهدشهبیاهرتماراپیگنهرفویعامتجاابیشرگنیداقتنا.دنزادرپبیهزوحتیلاعفنیایاهدنوریرکفلئاسمویاهدادیورینیعهعماج،هدوبینعیواکودنک:ندرک-١ردیلئاسمهکیاربهعماجلباقمھفوصخشم.هدوبن-٢یلئاسمهکناکماداجیایعناومارردلباقمیاهدنورتفرشیپهعماج.هتشاد-٣داھنشیپییاھحرطهکردلوحتمیزاس-یگنهرفیسایسویعامتجاهعماجهبناونعیوگلا-یملعیقطنمتاریثأتفیتیزوپویاهدنزاس.دشابهتشادردلکنیاتاسسؤمیتاعلاطمیشلاتهدوبیاربدقنگنهرفطلسمویشناوخونتھجردندرکهزیروئتلئاسمطبترماب.هعماجنیاربساسادقنگنهرفکیسلاکردناتسدروکزینابیژولودتمیملعدناوتیمیاهدمایپ

یساندروک1 8یرثؤمردنیاهنیمزهبلابند.دشابهتشادتاعلاطمیداقتنااصخشمتسیابیمزاادتباربیاهداینبیگنهرفینعیگنهرفطباوریعامتجامکاحزکرمتم.دوشهتبلاتسیابیمزایشورهکرجنممیکحتهبهرابودیعونمسیلوپوپدیدجیگنهرفوهیجوتتابسانمیتنسدوشیراددوخ.درکردعقاواممیناوتیمنیاهزرمنامیگنهرفارزاسرتندشدراوهتینردمراصحمیشکبوردلخادنآتابسانمیگدنزکیسلاکویاھتیساسحشیقلاخااررس ربرگیدمهمیبوکب.تاعلاطمیگنهرفدناوتیمردبوچراچیتیلاعفیاهتشروایهبناونعیهلخادمیسایسردیاههتشریهاگشنادواییاهتشرلاماکدیدجیانبمربیعوضومدیدجفیرعت.دوشیاهتشرایفارریاهتشندوبتاعلاطمیگنهرفرهودناشنزایصصختندوبنآ.تسانیاهزوحزا،هعلاطمیاھشناوخهعماجهناسانشارزاگنهرفیتسیلوپوپوهاگنماعهنادنسپرتارف،دربیمهبنیاانعمهکرگاردرهودتلاحتاعلاطمیگنهرفهبناونعیاهتشریصصختدادملق،دوشردیطیحمتروص یهاگشناددریگیمورگایاهتشرارف،دشابردیهمادایاھتیلاعفیتاقیقحتدارفایصصختمهکجراخزاهتشرناشیهاگشنادابتخانشزاشوریسانشیتاقیقحتتروصیم.دریگاماردرهودتلاحهدربمانتاعلاطمیگنهرفردناتسدروکهنناونعهبیاهتشریصصختهکلبرتشیبردیناسونردنایمداتسا،هاگشنادنازیتراپ،ناوخباتکرس لاقبهچوکوراگنهمانزور... یاهفرحریغامتروص.تساهتفرگناوتیمنردیسرربنیایهدیدپیلکییوگ.درکننوچاعقاویهعماجیدروکسیکتسدیاهدروخنیاربتاعلاطمیگنهرف.تساامایاههنیمزیصصختندرکنیاهزوحزونههبیهزادنایفاکصخشم.تساهدشن

یساندروک1 10ابگنهرفدوجومردیهزوحیمومعامتوافتم.تسایاههناشنهتینردمزورمارتشیبردیهزوحیمومعهبمشچیم.دروخنیااههناشنرتشیبردنابزیراتفگوطباور-یعامتجایمومعنایامن.تساامارگازا یتمسقیاههزوحیصوصخگنهرفیدروکناھنپتسایشخبشرگیدییاناوخیدایزابگنهرفیمومع.درادنلقعدودحموراکهظفاحم؛یدروکگنهرفینابزسیسکارپ ویمومعهکرثأتمزا،هناسرتایقلاخاوطباورنردمردخیراترصاعمتسااریاهژورپردتھجنتسکشتاداقتعایتنسوطلسمربهعماج.دنادیمیاهوگلاگنهرفنردمربفلاخرظنناراکهظفاحمیتنسیهعماجامهناھنتیاھشزرایناسناارریزلاؤسدربیمنهکلبیمزیناکمردتھجدشر،یگنهرف،یملعینلاقعویتیوهنردمردهعماج.تسانیااھنتگنهرفتسینهکرییغتدنکیمهکلببلغایاهرتماراپیداینبویراتخاسهعماجربرثادشر،تیعمجنامزوتابلاطمنردمیعامتجاراچد.تساهدش ینوگرگدهعماجزاگنهرفامرتنردم.تساهتبلاتوافتمندوبویتحضقانتمندوبیاهداھنیصوصخهعماجابیهزوحیمومعرایسببجعتروآ.تسینامایهلئسملباقهجوتنآتساهکگنهرفیتنسهعماجیلکهبردددصندرکهلوزیاگنهرفیمومعتساهکاتبسنیارادیاھیگژیویهیلواهتینردم.تساتاداقتعایتنسهعماجردلباقمطباوریعامتجاهکهبیوسندشهزینردمدوریممادمژاتوباسداجیادنکیمونیالماوعربیسانشناور-یگنهرفیعامتجاهعماجریثأتدرادویمدناوتیعناومردلباقمشرتسگیتینلاقعنردمداجیا.دنکتسسگزاگنهرفکیتاورسنکربیاههزوحیتاعلاطمویاھلیافزابهدشنودرومیسرربرارقیهتفرگنیهعماجامریثأت.دراذگیمردنیاهطباریاھگولوئدیاتوافتموراکهظفاحمیهعماجامعونره

یساندروک1 11یشلاتیاربیزاس یبرغایندش هزیبرغیهعماجیدروکارانئمطمهبناونعیروئت،هئطوت،یگدزبرغمسیلاینولکویگدرب،یسایس،یداصتقانویسلایمیساگنهرفوتابسانم،یقلاخامسیلایرپماییارگویاههایسزانیاتاملکدادملقدنهاوخدرکیعس وردیلیلحتصخشمانزانیالئاسمصخشمهدشدنهاوخ.تشادیاربتسسگزابقعیگدنامهعماجتسیابیمزالاناکتابسانمگنهرفیبرغراذگ.مینکنوچندرکهزینردمهعماجزاینهبییاھلایرتامدرادهکیهعماجامرداقهبمهارفندرکیهمهاھنیا.تسیننیایاھلایرتامنردمزانرق١٦و١٧یدلایمهدمآدوجوبودوخبرغهکناکملماعدوجوبندمآاھنآهدوبهزورمامهردلاحلوحتمنتخاسهچرهرتشیب.تساھنآنیاراذگدناوتیمابیاھمزیناکم-یداصتقایسایسونآیژولودتمتاعلاطمیگنهرفینعیدقنیگنهرفتروصیمناوتیم تروص ره رد .دریگیزیچ ام ناتسدروک یزاس یبرغ یهسورپ رد تفگزا ار نامیاهریجنز زج.داد میهاوخن تسدچاکولینارودفده" :تفگگنهرف.تساتسایسیاهلیسوشیب".تسینردلوطهبتکرحردندمآیاھشبنجیکیژولوئدیارد،ناتسدروکنیااھشبنجابذاختایتسایسهناراکهظفاحمیلماعدناهدوبیاربظفحویاقبگنهرفناخیرلااسوییارگهلیبقرد.ناتسدروکروطبلاثمتسیسکراماههبیهناھبهلباقمابمسیلایرپماایهبیهتفگاھیتروفکنارفمسیلایرپما،یگنهرفتسیلانویساناهزاسرتندشهلوزیاگنهرفهک) یلمرتشیبیملاسا(هدوبویدروکندرکوصلاخیزاسیگنهرفویملاسااهمههبیهناھبیریگولجزاشرتسگتیحیسمونایدارگیدردناتسدروکردکیفصسدقمردلباقمشرتسگگنهرفهدرکرپس هنیس یبرغوابیاھمشچتھبهدزوبجعتمهبیدارفادناهتسیرگنهکهزینردم) ندرکهزیبرغ(ندرکناتسدروکاریتصرفیاربماگمهندشابیاھتفرشیپنامزلاح.دناهتسنادیرآاھنیاینامزرمهدنتسههکردیهھبجعافدسدقمینایلاستسارگنسدنزاسیمویاههشیش

یساندروک1 12کزانهتینردماردننکشیموردفرطرگیدزاباھتسیسکرامونامیاھتسیلانویسانزایاھشزرایلاربیلهبقوشدناهدمآوهبیهتفگناملسیدشرلوغشمچیودناس) ندروخ(نوبماژدنتسهوهسوب) یوزرآردلأم(ماعاررس رد.دنراد٣رگازانوریبیهعماجاملخادارینکهاگنتیرثکاهعماجنودبعبنمیفاکیرورض ولوغشمتاعلاطمیگنهرف.دنالاکوس نلآوناژنوهکیربردباتکتایدنرچتسپنردمءوس)هدافتسانارکفنشورتسپنردمزا(ملع:دنسیونیمناتساد)نیاباتکابکیهقحعورش.دشدنچیلاسیمدشهکیاھشیارگیرکفردیخربیاههزوحیایندکیمداکآاکیرمآاماربجعتم.دوبهدرکهبرظندیسریمیاھشخبیعیسوزامولع-یعامتجایفسلفاردناهدیزگربهکنآاراتنامزنتفایحلاطصایرتھبتسپ»«مسینردم.میناوخیمینایرجهکیهصخشمنآدرطمکوشیبحیرصتنسلقعیهنایارگرصع،یرگنشورییادجیاھنامتفگیرظنزاهنوگرهنومزآ،یبرجتویعونتیبسنییارگیراتخانشویگنهرفتساهکملعاریزیچزجیعون«تیاور»یعون«هروطسا»اییعونربیهتخاسیعامتجا.دنادیمنیاربشنکاوناشنندادهبنیا،هدیدپیکیزا«لاکوس» اممیمصتتفرگیشیامزآاملسم» فراعتمانلرتنک«یاهدشنماجنا.دهدنیاهکهبکیهیرشنتاعلاطمیگنهرفییاکیرمآدمزور"Social Text"هیوجهویاهیضقنزانآعونییاهراکارلیوحتدهدهکردیاھلاسریخاهبتدششیازفادناهتفایودننیببایآنآاررشتنمدنهاوخدرکایهننیاهلاقمابزواجت» ناونعزادودحهبیوسیلیوأتلوحتمهدننکزاشنارگ،«یموتناوکلاملاامزایاھفرحیبینعمویبطبرویاههطلاغم.تساراکشآهب،هولاعنیاهلاقمربلکشیطارفاتبسنییارگیراتخانشدیکأت:دنکیمسپزا«مزج» رخسمتزادمیاهداتفا

کوردناسی 113می گوید:‏ ‏"یک جھان بیرونی وجوددارد که ویژگیھای مستقل از تک تکانسانھا و در واقع کل بشریت دارد."‏ صریحا اعلام میکند که"‏ واقعیت فیزیکیدرست به اندازهی واقعیت اجتماعی،‏ در اصل برخاستهی اجتماعی زبان است".‏این مقاله با چند پرسش منطقی حیرت آور به این نتیجه میرسداقلیدس و عددG نیوتون،‏ که پیش از این ثابت و جھانشمول بود به شمارمیرفتند،‏ اکنون به طور قطعی تاریخمند بشمار میروند.‏ و ناظر قانونی به طرزمھلکی هرگونه مرکزی را از دست میدهد و از هر نوع پیوند معرفت شناختیبا یک نقطهی زمان-‏ مکان میگسلد،‏ نقطهای که دیگر آن را فقط به کمک هندسهتعیین کرد.»‏ بقیهی مقاله بر همین سیاق است.‏ با این همه،‏ این مقاله راپذیرفتند و چاپ کردند.‏ از این بدتر آنکه این مقاله را در شمارهی مخصوصکه » عدد π«Social Text»دانشمندانداشت.)‏از برجستهمنتشرکردند.‏ شمارهای که به اثبات نادرستی انتقادات برخیپستگرایی ساخت و مدرنیسماجتماعیاختصاصرسانه ابزاری مھم در حوزهی مطالعات فرهنگی است.‏ اما رسانهی کوردیدقیقا تا به حال ابزاری برای آشفتهسازی مطالعات فرهنگی بودهاست.‏ اغلبمطبوعات کوردی به دلیل آن بازی نوشتاری،‏ کلمهسازی و متن سازی که درچارچوبی فاقد معرفت شناسی جریان دارد،‏ روندهای آغازی و نیمهجانمطالعات ما را در مسیری قرار داده که ادامهی آن کسل کنندهاست.‏ در متنسازی که امروزه در کوردستان رواج دارد شناخت شناسی مانند مؤلف آنباختین گفتهی به و است نیمهجانفعالیتینیست ‏«مگرمتن».‏ کردن ویرانژورنالیسم زرد ما هر چی دم دستش میاد میونیسه و جامعهرو مدتی با اینآشفتگیھای اعتقاداتیش سرگرم میکنه و مدعی تخصصی کردن حوزههایمختلف جامعه نیز هست.‏ مھمترین پدیدهها و دستاوردهای فکری روشنفکرانغربی و ترمھای فکری که سالھا روشنفکران و متخصصان جوامع غربی باتمام ریزهکاریھا و پژوهشھای گسترده و حساسیتھای دقیق نوشتاری و

کوردناسی 114معرفت شناختی به دست آوردهاند در مدت زمان کوتاهی از جانبروزنامهنگاران و افراد غیرمتخصص جامعهی ما تابوت بندی میشود.‏ اینفرهنگ نوشتاری خواننده را به سوی نھیلیسمی ناپیدا می برد.‏یکی دیگر از معضلات فکری جامعهی ما مشکل زبانی است.‏ زبان ابزارپراتیکی عقل است.‏ بر این اساس عقلانیت فرهنگی ما هنوز وضعیتی مشخصندارد.‏ من زبان شناس نیستم اما ساده بگویم که مشکل زبانی ما به مسئلهیبحران زا تبدیل شدهاست.‏ چرا که عقل محدود،‏ هیجانی و کلاسیک ما قادر بهآفرینشھای زبانی نیست که بتوان آن را گفتمانی روشنفکری در قلمرو مدرنیتهفرهنگی دانست.‏ بابک احمدی از زبان اشتروس اشاره می کند که:‏ ‏"به گمانلوی اشتروس نگارش یکی از ابزارهای سلطه انسان بر انسان بودهاست.‏ اینجالوی اشتروس به پاری از ‏(اقوام ناتوان در نگارش)‏ اشارهکرد و یگانه تفاوتآنھا با انسان امروزی را در همین فرهنگ غیر نوشتاریشاندانست.‏ "با توجهبه پیشرفت سریع علم در حوزههای مختلف و ناتوانی جامعهی کوردی ازهمگام شدن با این روندها باید راه حلی منطقی که در آینده ما را دچارمشکلات متفاوتی نکند اتخاذکرد.‏ به عنوان مثال،‏ اگر از همین ابتدأ بتوان زبانانگلیسی را بعنوان زبان رسمی مدارس کوردستان نھادینهکرد هم کمکی بهتوسعه زبان علمی جامعه ما خواهدبود و هم درهای بیشتری به رویجامعهامان گشوده میشود.‏ منظور من این نیست که زبان کوردی ناتوان ازبیان کردن مسائل علمی روز است،‏ بلکه با توجه برسر باید و نبایدهایی که برسر زبان کوردی وجود دارد نباید این ناهنجارها مانعی در مقابل توسعهحوزههای علمی و آکادمیکمان شود.‏ پس حداقل در میان این بحرانھایانباشتهشده جامعهامان،‏ زبان انگلیسی میتواند بھترین آلترناتیو ما برایبهروزکردنمان باشد.‏ شاید افرادی باشند که در مقابل این نگرش موضعیمحافظهکارانه بگیرند و این مسئله را سلیقهای تفسیر نمایند اما بدون شکهیچکدام از آنھا نه راهحلی برای بیرون کشیدن زبان کوردی از ساختار بحران

کوردناسی 115زدهی آن دارند و نه آلترناتیوی که بتواند کارهایبه انجام برساند.‏انجام نشدهی جامعهی ما رامتد مطالعات غربی و مطالعات ما بسیار متفاوت است و با وجود آنکه درکوردستان مسائل و موضوعات بسیاری برای پژوهش و بررسی وجود دارداما ما خیلی دیر به فکر روشمند ساختن علمی تحلیلھایمان در مورد مسائلکوردستان افتادهایم و نیرویی که بتواند در این میدان نقش ایفاکند بسیار کمیافت میشود.‏جامعهی کوردی در همان حال که ساده نشان میدهد،‏ بسیار پیچیدهاست.‏اما با این وجود میتوان از متدی علمی و استاندارد برای بررسی پارامترهایمختلف جامعه و شروع منظم مطالعات علمی-‏ فرهنگی استفاده نمود.‏منابع :1. سیاستمطالعاتفرهنگی /مولھرن،‏فرانسیس /بابایی /2. چرندیاتنشر آگهمدرن / پستآلن سوکال،‏ ژان بریکهترجمه ی پرویزوان /ثابتی /نشر ققنوسترجمه عرفان3. افکار عمومی‏/لازار،‏ژودیت /ترجمه مرتضیکتبی /نشر نی4. ساختاراحمدی / بابک متن / و تأویلنشر مرکز

کوردناسی 116زمانی کوردی و ئهرکهکانی پاگهیشتنیدیالۆگک لهگهڵ پرۆفسۆر جهعفهر شخولیسلامیکوردناسی:‏ سهبارهت به پناسهی زمان روانگهگهلی جۆراوجۆر ههیه،‏ له سهرئهو بنهمایهی که زمان زیاتر ئامرازکی پوهندییه،‏ بهم بهشک لهزمانناسهکان زمان به گشتی لهم چوارچوهیهدا پناسه ناکهن و زیاتر گرینگییزمان له بهرههمھنانی ئهندشهدا دهبینن.‏ ئوه وهک توژهرک کهخوندنهوهتان له بوارهکانی زمان و وهرگاندا ههبووه زمان چۆن پناسهدهکهن؟جهعفهر شخولیسلامی:‏ سهبارهت به زمان و پوهندییهکانی له گهڵ دنیایئهوپهڕزمانیدا رهنگه بتوانین بین که س بۆچوون ههن.‏ (1) زمان تهنیاکهرهسهیهکی پوهندیی گرتنه.‏ به چ زمانک بدوی و چۆن بدوی زۆر گرینگنییه.‏ گرینگ ئهمهیه که بتوانی خۆت دهربی و ئهوانیدیکهش لت تبگهن.‏لرهدا،‏ زمان زۆرتر به چاوکی مکانیکی و کهرهستهیی چاوی لدهکرێ؛(2)زمان رهنگدانهوهی کولتوور و شوهژیان و ههسووکهوتی جڤاتکی زمانییه.‏بۆ نموونه،‏ له کۆمهگهیهکی رۆژههتییدا،‏ که پوهنده خاووخزانییهکانچترن،‏ وشه و دهربینی زۆرتریش ههیه بۆ دهربین و پناسهکردنی ئهوپوهندییانه،‏ له چاو زمانه ئورووپاییهکان.‏ بۆ ونه کورد بۆ برای دایک ‏(خاڵ)‏و برای باب ‏(مام)‏ دوو وشهی جیاوازی ههیه.‏ کهچی له ئینگلیزیداههردووکیان یهکن،‏ واتا ‏"ئانک‏".‏ له کوردیدا بۆ مندای خزمان وشهیجیاوازمان ههن:‏ ئامۆزا،‏ خاۆزا،‏ پوورزا.‏ له ئینگلیزیدا بۆ ههموو ئهمانه یهک

کوردناسی 117وشه ههیه:‏ ‏"کازن".‏ ئهمه نیشان دهدا که له کوردهواریدا خزمایهتیی گرینگترهله چاو کۆمهگهیهکی ئینگلیسیزمان؛(3)زمان بریتییه له سهرهتاییترین وئهساسیترین کهرهسهی پوهندیگرتن.‏ ههروهها،‏ زمان رهنگدانهوهی کولتوور ومژوو و بایهخه کۆمهیهتی و سیاسییهکانی کۆمهگهیهکه.‏ لهوهش زۆرتر،‏زمان ستراکتۆر و پکھاته کۆمهیهتی و کولتوورییهکان له خۆیدا بهرههمدنتهوه.‏ زمان بریتییه له کردهوهیهکی کۆمهیهتی.‏ زمان ئایدیۆلۆژیکیه.‏کوردناسی:‏ ههنووکه،‏ تیئۆرییهکانی بواری زمانناسی به سهر چهند بهشدادابهش بوون،‏ تکایه روونکردنهوهیهک سهبارهت به دیارترینی ئهو تیئۆرییانهباس بکهن.‏جهعفهر شخولیسلامی:‏ زمانناسی لق و پۆپی یهکجار زۆری لدهبتهوه.‏ ئهورۆژانه دوو لق زۆر گرینگن که بۆ دهستپکردنی وهمی ئهم پرسیارهش باشهبزانرن:‏ زمانناسیی تیۆرییانهکارپکهرانه/دهکارکردندابهشدهبنهوه به سهر(Theoratical Linguistics).(Applied Linguistics)و،‏ زمانناسییههرکام لهم دووانهشچهندین لکوپۆپی تردا.‏ له ههر لکوپۆپیشدا،‏ تیۆریجیاواز له کبهرک و هاوکاریدان.‏ بۆ وهمکی تروتهسهل بهم پرسیاره کاتو شونی زۆر پویسته و بۆ ئستا ناب‏.‏ پشتر له سهر ئهوه وتارکی کورتمنووسیوه به ناوی ‏"زمانناسیی چییه؟"‏ که دهکرێ لهم ماپهڕانهدا بیبینن:‏http://hedih.blogspot.com/2004/01/blog-post.htmlhttp://www.kurdishacademy.org/?q=node/166

کوردناسی 118کوردناسی:‏ بۆچی خوندنهوه و لکوینهوه له بواری زمانناسیدا لهم سهردهمهداگرینگی زیاتری ههیه وهک له رابردوودا ههیبوو؟جهعفهر شخولیسلامی:‏ دنیای ئهمۆ دنیایهکی نوبژیکراوه.(mediated)ئهمه بهم مانایهیه که زۆرتر له ههموو کاتک ئمه ئاگاداری دنیاین وپوهندیمان له گهڵ چوارقوڕنهی جیھاندا ههیه.‏ بهم ئهو پوهندییانهی ههماننپوهندی راستهوخۆ نین،‏ بهکوو پوهندیگهلکن که نوبژیدهکرن به هۆیمیدیاوه.‏ واته،‏ به هۆی میدیاوه پوهندی دهگرین.‏ چۆن؟ زۆربهی کاتان بهزمان.‏ بۆیه زمان زۆر زۆر گرینگه له دیاریکردنی ئهو پوهندییه کۆمهیهتی وکولتوورییانه که دادهمهزرن.‏ ههروهها،‏ ئهو ههموو پوهندییه دوورهدهستانهو له عهیینی کاتیشدا دابان له پوهندییه گوندیی و بهرهوڕوویییهکان وایلکردووین که زۆرتر ههست به تهنیایی بکهین،‏ ههست به سهرلشواوییپناسهیی بکهین و به شون پناسهی جهماوهرییانهی خۆماندا بگهڕین.‏ چۆندهتوانین پناسهی کۆ و جهماوهریی دخوازی خۆمان بدۆزینهوه؟ بهشک لهوهمی ئهم پرسیاره له زماندا خهست کراوهتهوه:‏ زۆربهی ئمه ههست بهنزیکی دهکهین له گهڵ ئهو کۆمهگه و جهماوهرانه که له زمانی ئمه تدهگهن.‏نیشتمانی ئینسان ئهو شونهیه که لی تبگهن.‏ ههموو کات نا،‏ بهلام زۆربهیکاتان ئهگهر ئینسان له شونک بوو که به زمانی زگماکی ئهو قسه دهکهنههست به ئهوه دهکا که له مای خۆیهتی،‏ له ناو گرووپ و جهماوهریخۆیهتی.‏ له دنیای ئهوپهڕ مۆدیرنیتهی رۆژئاوا و مۆدیرن و نیوهمۆدرنیرۆژههتدا ئهمه زۆر گرینگه،‏ چونکه تایبهتمهندییهکی گهورهی ئهو جڤاتانهیسهردهم ئهوهیه که خهکهکانیان تووشی قهیرانی پناسه هاتوون.‏ زمانیارمهتییهکی گهوره دهدا بۆ دهربین و یهکاکردنی ئهو قهیرانه،‏ بۆ ئهوه کهبتوانین بین ئمه کین،‏ ئهوان کن،‏ چیمان گهرهکه و هتد.‏ زۆر کهمههدهکهوێ که هیچ زمانکیش بتوان زۆرتر له زمانی زگماکی له بوون ووجوود و ههست و نهستی ئینسانک نزیک ب‏.‏

کوردناسی 119کوردناسی:‏ له تایبهتمهندییهکانی جیھانی مۆدن له ههرمی زمانهوانیداکورتکردنهوهی وشهکان و به کارهنانی وشهگهلی ئینگلیزییه.‏ چ جیاوازییهکدهبینن له نوان گفت و گۆ گشتییهکانی رۆژانهی ناو کۆمهگا له نوان گهنجانو گهورهساندا؟جهعفهر شخولیسلامی:‏ به داخهوه من زۆرتر له بیست ساه که له کوردستاننیم.‏ بۆچوونهکهی من له بهر رووناکایی دوو شته:‏ زمانی میدیا کوردییهکانو زمانی کوردهکانی دهرهوهی وت.‏ ئوه راست دهکهن که دهن زمانهبیانییهکان،‏ به تایبهت ئینگلیزی،‏ زۆر هاتۆته ناو کوردیی.‏ ئهوهش تایبهت بهزمانی کوردی نییه،‏ بهکوو ههموو زمانهکان له ژر کارتکهریی ئینگلیزیدان.‏ئهمهش زۆر هۆی ههیه،‏ لهوانه پهرهگرتنی تهلهڤیزیۆنی سهتهلایت و ئینترنهته،‏دهسهتی نیزامیی و ئابووریی و سیاسیی ئهمریکا و ئینگلستانیش لهوێراوهستن.‏ له پشدا،‏ بوونی زمانه بیانییهکان زۆرتر له ناوی شتهکان وشتومهکدا دهبینرا،‏ بۆ نموونه ‏"تهماته"،‏ ‏"کراوات"،‏ ‏"تراکتۆر"‏ و هتد.‏ ئهوانهش بهکهمیی ههبوون چونکه دهوهتهکان و هندک سیستهمی زمانی،‏ وهکووفهرههنگستانی زمانی فارسی له ئران،‏ ههندک کۆنتۆلیان به سهرزمانهکهیاندا ههبوو و نهیاندههشت که وشهی بگانه به ئاسانی بته ناوزمانهکهیان.‏ بۆ ونه وشهی ‏"یخچال"ی فارسی ‏(که به کوردی دهبتهچاهبهفر)‏ نهیھشت ‏"ریفریجرهیتر"ی ئینگلیسی یان وشهی زمانکی ئۆرووپاییدیکه بته ناو فارسی یان کوردیی له رۆژههت.‏ سهرهرای ئهمهش ههندکوشه به کانای گهڕیدهکان و رۆشنبیرانی وتدا خۆیان دهخزانده ناو زمانهوه.‏ئستا رادهی وشه و دهربینه ئینگلیسیهکان له ناو زمانهکانی دیکهدا،‏ وهکووفارسی یان کوردی،‏ زۆر زۆرتر بووه.‏ ئستا،‏ ئیتر خهک خۆی راستهوخۆپوهندی له گهڵ زمانی ئینگلیزی ههیه،‏ جا به هۆی ئینترنهتهوه ب یان بههۆی فیلمهکانی هالیوودهوه یان به هۆی سهفهرکردنهوه.‏ ئینگلیزی زۆرزۆرتررهخنهی کردووهته ناو زمانی کوردییهوه.‏ ئهو رهخنهکردنه له دهرهوهی

کوردناسی 120وت زۆرتریشه.‏ههروهها،‏ لهنوگهنجهکاندا زۆرترهنو ههتا لهبهساچووهکاندا.‏کوردناسی:‏ گرفته ناوهکی و دهرهکییهکانی زمانی کوردی له چیدا دهبینن؟ چپشنیارکتان ههیه بۆ دهربازبوونی زمانی کوردی له گرفته کلاسیکی وساختارییهکانی؟جهعفهر شخولیسلامی:‏ نازانم مهبهستت له گرفته ‏"ساختارییهکان"‏ چییه.‏ ئهگهرمهبهستت ‏"گرامر"ه،‏ هیچ گرامرک گرفت نییه؛ ههر ئهوهیه که ههیه.‏ هیچزمانک له ژیانی کۆمهیهتی و مژوویی و سیاسی ئاخوهرهکانیهوه جیاناکرتهوه.‏ ههلومهرجی زمانی کوردی لهدایکبووی ئهو وهزعهیه که خهکهکهتیدایه.‏ بۆ ونه کوردی دوو شوه نووسینی سهرهکی ههیه.‏ بۆ؟ چونکهزمانی کوردی باکوور له گهڵ زمانی تورکی دهژی که به پیتی لاتینه.‏ ههتا ئهوپکهوه ژیانهش،‏ که پیکهوهژیانکی بهتۆپزیی و ناعادلانهیه،‏ درژهی ههب‏،‏کوردیی باکوور ههر ئاوا دهنووسرێ و له بهشهکانی عراق و ئرانههدهبدرێ.‏ یان نموونهیهکی تر:‏ زمانی کوردیی سۆرانی ‏(یان کرمانجیخواروو—با کهس دی نهیهش‏)‏ له کوردستانی عراق زۆر پشکهوتبوو،‏ بهتایبهت له سهردهمی چالاکبوونی کۆڕی زانیاری له بهغدا.‏ زمانی کوردیخهریک بوو باش ستاندارد دهبوو.‏ بهداخهوه،‏ لهو 20-15 سانهی دواییدازمانی کوردیی سۆرانی چهند دهههیهک بهرهوپاش چووه.‏ زۆر زهحمهته تۆنووسراوهیهک له کوردستانی عراقهوه ببینی و چهندها هههی تایپ،‏ رزمان،‏ڕنووس و خابهندیی تدا نهبینی.‏ به جورئهتهوه دهتوانم بم کهله 90سهدای قههمبهدهستانی باشوور نازانن ساکارترین خابهندیی بکهن.‏ واته،‏زۆربهی ههره زۆریان نازانن خاڵ(،) له کۆما (.)جیا بکهنهوه؛ ههر بهورادهیهش نازانن رسته له پاراگراف جیا بکهنهوه.‏ ههر ئستا،‏ بوانه یهکهم

کوردناسی 121لاپهڕهی ههر ڕۆژنامه،‏ گۆڤار یان کتبیکی کوردیی کهکرابت.‏رستهیه.‏دنیام،‏ زۆر پاراگراف دهبینی کهسهرهتاوه لهلهباشوور ئامادهههتا کۆتایی یهکواته،‏ له سهرهتاوه ههتا کۆتایی یهک خای تدایه؛ واتا یهک رستهیه.‏کاکه شتی وا بهس له نووسراوهی کوردیدا دهبینرێ.‏دهی ئهوه بۆ ئاوایه؟ئهوهش رهنگدانهوهی ئهو وهزعه ناسهقامگیرهیه که کوردی باشوور تیدایه.‏ههبهت ئهوه بۆ ئهوه ناب که پاکانه بۆ ئهم کهمتهرخهمییانه بکرێ.‏ئستاشئمه قامووسکمان نییه که زۆربهی قوتابی و مامۆستا ددانی پدا بنن ههتادهکارهنانی وشه و دهربینهکان یهکدهست بکهین.‏‏"دهنگوباس"،‏ ئهویتر ب‏"ههواهکان"‏ئیتر واو ئهویتر بیکات بهنهب که یهک بی‏"نووچه"‏و هتد.‏ئستاش،‏ نامیلکهیهک نییه که ب له کوردیدا ئمه دهب ئاوا خابهندیی بکهین،‏بهمجۆره سهرچاوه1ستایل)‏ .چارهله نووسراوهیهکدا دیاری بکهین و هتدچییه؟ چارهکه،‏ چ بمانهوێ و چ نهمانهوێ،‏ لهههرمی کوردستان دایه.‏‏(به گشتی کتبیدهستی حکومهتیدهب دهزگایهکی ههسوو،‏ به پسپۆری باشهوه،‏ بهپاره و بودجهی باشهوه،‏ دابمهزرێ بۆ ئهوه که چهند کاری سهرهکیی بکا:‏قامووسک بۆ ههردوو شیوهزاری کوردی چاپ بکا.‏ب بۆ دهوهمهندکردنی ئهو قامووسانه،‏لژنهیهک ههر بهردهوامتهنانهت پاشی چاپبوونییهکهمجاریش.‏ ئهوکاره دهکرێ ئهمۆژانه به شوهی ئهلهکترۆنیکی بکرێ.‏ واتهئهم فهرههنگانهدهکرێ لهسهر ئینترنهت ههبن.‏بهم جۆرهخهکانی دیکه،‏ئاسایی یان شارهزا،‏ دهتوانن ههم له دهوهمهندکردنی فهرههنگهکاندا بهشداریبکهن،‏ ههم دهتوانن کهلکییان لوهربگرن.‏پاگهیشتن بهئهو دامودهزگایهی کهئهرکیزمانی کوردی پدهسپردرێ دهب ههروهها کتبکی ستایل19841بۆخۆم سای وتارکم له گۆڤاری سروهدا بو کردهوه له سهر خابهندی لهزمانی کوردیدا.‏ وتارهکهم له سهر ئهساسی کتبکی ستایلی فارسی نووسی.‏ ناویکتبهکه بریتی بوو له ‏"روش تحقیق"‏ که له لایهن د.‏ ئاریانپورهوه نووسرابوو.‏

شوهکوردناسی 122چاپ بکا.‏ سهرچاوهیهکی ئاوا دهتوان کاریگهر ب بۆ راپهڕاندنی ئهرکیستاندارد کردن و یهکدهست کردنی نووسین.‏ ئاوا،‏ ههم بۆ یهکتر نووسین وههمیش یهکتر خوندنهوه زۆر ئاسانتر و خراتر دهب‏.‏ ئهو دهزگایه دهتوانبهشکی زۆر له هزی خۆی تهرخانی پلاندانانی زمانی بکا بۆ کوردستان.‏ بۆونه لبکۆتهوه،‏ دهمهتهقه بکا،‏ راوژ بکا،‏ پاشان تهما بگرێ له سهر ئهمبابهتانه:‏ به کامه زمان و تا چ قۆناغک بخوندرێ.‏ له ههموو کوردستاندا و لهههر ناوچهیهکیشدا؟ له چ قۆناغکهوه عهڕهبی بخوندرێ؟ ئهدی شوهزارهکهمینهکان چی؟ ئایا،‏ له دهڤهری بادینان ههر به کورمانجی بخوندرێ یان بهسۆرانی،‏ یانیش به ههردوو-‏ که من پم وایه دهب ههموو خهکی باشوور لانیکهم ئهو دوو شوهزاره بخونن؟ باشه،‏ ئهگهر به ههردوو بخونن،‏ کهی وههتا چهند ساڵ به کامهیان؟ ئایا ئهم زمانانه ههر وهکوو مهوادک بخوندرن‏(بۆ ونه ههفتهی 4 ساعهت وانهی کرمانجی ژووروو یان عهڕبی ههبت)‏ یانئهو شوهزارانه کهرهسهی خوندن بن ‏(بۆ ونه بهو زمانه فیزیک بخوندرێ)؟ئهمانه بابهتی یهکجار جیددین و کاری جیددیشیان گهرهکه.‏ کورت وکرمانجی،‏کورد ئستا دهسهت و نیمچهدهوهتکی سهربهخۆی ههیه.‏ سهت ساڵ بوودهمانگوت دهوهته داگیرکهرهکان زمانهکهمان دهفهوتنن.‏ باشه ئستا که لهبهشکی کوردستان زمانهکه له دهست حکومهتی کوردستان دایه،‏ ئهوحکومهته دهب ئهوهی پویسته بیکا.‏ تا ئیستا زۆر کهم کراوه.‏ زۆربهی ئهکه کراوه له لایهن کهسانی ناشارهزاوه کراوه،‏ زۆر زۆر بهداخهوه.‏کوردناسی:‏ ئهو روانگانهی که ههنووکه له نوان زمانناسه کوردهکانداسهبارهت به چاک کردنی زمانی کوردی،‏ دۆزینهوه و ههروهها دروستکردنیوشه بۆ زمانی کوردی بوونیان ههیه به چهند بهش و گروپ دابهش دهکهن؟مژووی ئهم چالاکییانه بۆ کهی دهگهڕتهوه؟

نکاکوردناسی 123جهعفهر شخولیسلامی:‏ داڕشتنهوهی زمان یان زمانهکان بهشک بووه لهههموو رهوته ناسیۆنالیستییهکانی دنیا؛ بهشک بووه له ههموو پرۆژهکانینهتهوهدامهزراندن.‏ له ههندک شون ئهو زمان داڕشتنهوه له لایهنحکومهتانهوه کراوه،‏ له زۆر شونانیش بهر له دامهزراندنی حکومهتی میللی،‏شاعیر و نووسهر و زمانهوان ئهو ئهرکهیان راپهڕاندووه.‏ له ناو کورددا بهوشوهیهی دوایی بووه.‏ ههندک کهس لهو کارهدا زۆر سهرکهوتوو بوون.‏مامۆستا همن بۆخۆی پی وا نهبوو که له وشهداتاشین شارهزایه،‏ بهم پیوابوو که مامۆستا ههژار له شارهزاترین کهسهکانی ئهم بوارهیه.‏ ئهوه زۆرراستی تدا بوو.‏ بهم،‏ له گهڵ ئهوهشدا مامۆستا ههژاریش ههندک جار لهرادهبهدهر شوهزارهکانی تکهڵ دهکردن تا ئهو رادهیه که ئیتر ئاخوهرانیهیچکام له زاراوهکان لی تنهدهگهیشتن.‏ بۆ ونه ئهگهر چاو له ‏"ئارێ برا وارابرا"‏ ‏(تهرجومهی نووسینهکانی شهریعهتی)‏ بکهی دهزانی مهبهستم چییه.‏ههبهت ههژار زۆر دانسته و به مهبهست ئهو کارهی دهکرد:‏ به مهبهستیسازکردنی زمانی یهکگرتووی کوردی.‏ هههکهی مامۆستا لهوه دا بوو که پیوابوو زمانی یهکگرتوو ههر به وهرگرتنی وشه له ههموو شوهزارهکوردییهکان ‏(ئهو دهیگوت لههجه،‏ یان زاراوه)‏ و تکهکردنیان دروستدهکرێ.‏ بهم،‏ راستهقینه ئهوهیه که زمان بهر له ههموو شت واته گرامر یانرزمان.‏ رزمانی زمانهکانیش زۆر به زهحمهت تکهڵ دهکرن.‏ ههبهت بهدرژایی زهمان و کات رزمانی زمانهکان دهگۆڕدرن بهم زۆر زهحمهته تۆبتوانی به ئانقهست بی و تکهویان بکهی بۆ ئهوه که زمانکی دیکه دروستبکهی.‏ وهرگرتنی وشه و تهنانهت دهربین و زاراوهش دهکرێ و ئاسانیشه.‏ بۆونه،‏ به قسهی زمانهوانه ئینگلیسیهکان،‏ نزیکهی پهنجا له سهتی وشهکانی ناوزمانی ئینگلیسی بریتین له لاتین و فهرانسهوی،‏ بهلام ئستاش که ئستایهرزمانهکهیان زۆر جیاوازه.‏ ههر ئهوهش وهکوو دوو زمانی جیاواز ئهمانهیراگرتووه،‏ له گهڵ زۆر شتی تریش وهکوو دهنگهکان-فۆنیمه‏—و هتد؛ لهچاو ئهمانه،‏ وشه تهئسیرکی زۆر کهمی ههیه بۆ جیاکردنهوهی زمانهکان.‏

کوردناسی 124ئهوه به تایبهت زۆر راستتره له سهردهمی ئینترنهت و سهتهلایت دا.‏ گوێ بدهشوهی قسهکردنی کوردهکان ‏(خۆشم یهکک لهوانهم)،‏ به سهتان وشهیوهکوو کهمپیوتر،‏ سترهس،‏ سورپرایز،‏ ئینترستینگ و هتد دهبیسی لهئاخاڤتنهکهیاندا.‏ کهلکوهرگرتن لهو وشه ئینگلیسیانه زمانی ئهو کوردانه ههرکوردییه،‏ چونکه رزمانهکهیان،‏ شوهی ریزکردنی وشهکانیان،‏ شوهیکۆکردنی ناوهکانیان،‏ شوهی پوهلکاندنی ناو و راناوهکانیان ههر به پی یاسارزمانییهکانی کوردییه نهک ئینگلیسی.‏کوردناسی:‏ چۆن چۆنی خهسارهکانی زمانی کلاسیکی کوردی شی دهکهنهوه؟زمانی زانستیی کوردی چۆن پناسه دهکهن؟جهعفهر شخولیسلامی:‏ تناگهم مهبهستت له ‏"خهسارهکانی زمانی کلاسیکی"‏کوردی چییه.‏ پشتر وابزانم باسی ئهوهم کرد.‏ بهم،‏ سهبارهت به ‏"زمانیزانستیی کوردی".‏ ئهمه زۆر گرینگه.‏ ئهوه یهکک لهو بهشانهی زمانه کهپویستی به کاری ههنووکهیی و بوچان ههیه.‏ بوارک ههیه به ئینگلیسی پیدهن:‏ ئینتلکچووهلایزهیشن ،(Intellectualization) واته بهرۆشنبیریکردنیزمانک.‏ واته،‏ ئیشکی ئهوتۆ بکهی که بتوانی بهو زمانهی مهبهسته،‏ وهکووکوردی،‏ باسی فهلسهفه بکهی،‏ له سهر کهمپیوتر بنووسی،‏ گوتاری زانکۆ لهسهر فیزیک پشکهش بکهی و هتد.‏ لهو بوارهشدا هندک کاری شهخسی وکاری حکوومیش کراون.‏ ههم له سهردهمی حکومهتی بهعسدا و ههمیش لهمسانهی دواییدا ههندک ورده قاموس چاپ بوون که هاوواتای وشهگهلیزانستی و ئهکادیمیان تۆمار کردووه.‏ ههندکیان زۆر لهبار و وهستایانهن.‏ئهوانه زۆرتر ئهو وشه و زاراوانهن که به بهربویی کهلکیان لوهردهگیردرێ.‏ئهوه نیشانهی ئهوهیه که جگای خۆیان کردۆتهوه و بهکهلکن.‏ ههندکیشیانجگای خۆیان نهکردۆتهوه.‏ ئهوانه دهب یان سهرلهنوێ دابژرنهوه یان

کوردناسی 125وشهی هاوتا له زمانهکانی دیکه،‏ وهکوو عهڕهبی،‏ فارسی،‏ تورکی و ئینگلیسیبقۆزرنهوه یان وهربگیردرێ.‏کوردناسی:‏ بزووتنهوه ئیدۆلۆژییهکانی ناو کوردستان وهک ئیسلامی،‏ مارکسی،‏ناسیۆنالیستی و لیبرالهکان چ کاریگهرییهکیان له سهر بواری تایبهتی‏(تخصصی)‏ و گشتی زمانی کوردی ههبووه،‏ به لهبهرچاو گرتنی ئهوهی کهههر کام لهم بزوتنهوانه به شیوازی تایبهتی خۆیان و به چهشنی جۆراوجۆرکهکیان له زمانی کوردی وهرگرتووه و وشهگهلی جیاوازیان به زمانی کوردیزیاد کردووه یان لیان کهم کردووه؟جهعفهر شخولیسلامی:‏ وهمی ئهو پرسیارهت تا رادهیهک لهوهی پشوودادراوهتهوه.‏ هندکی تریش پویسته.‏ ئهو رهوته فکری و ئیدیۆلۆژییانهی ناوتبردن و زۆری دیکهش بۆ بوکردنهوهی بیروڕای خۆیان زمانی کوردییان بهوشوهیه دهکار کردووه که به کهلکیان هاتووه.‏ بهم،‏ جیاوازییهک پموایه لهناو دوو بهشاندا ههیه.‏ بهشی یهکهم لهو رکخراو و کهسانه پک دێ که بۆئهوان زمانی زگماکی یان ئیتنیکی یان نهتهوهیی تهنیا کهرهسهی پوهندییگرتن نییه.‏ بۆ ئهم بهشه زمان ههروهها بهشکی گرینگه له پناسهی ئیتنیکی ونهتهوهیی خهکان.‏ زۆربهی ئهوانه به ئهرکی خۆیانی دهزانن که به هۆیزمانهکهیانهوه خۆیان له ‏"ئهوانی دیکه"‏ جیا بکهنهوه.‏ وشه داتاشین وخۆپاراستن له بهکارهنانی وشهگهلی عهڕهبی،‏ فارسی و تورکی بهشکه لهوستراتیژییهی خۆجیاکردنهوه.‏ بۆ ئهم چهشنه بیرکردنهوهیه خۆجیاکردنهوه لهرگای زمان جیاکردنهوهوه دهکرێ.‏ ههندک جار ئهوه به رنووس دهکرێ،‏ بۆنموونه به جیاکردنهوهی رنووسی زمانکی ژردهسته له رنووسی زمانیبادهست.‏ دهکرێ بین که ئهم بهشه پک دێ له ناسیۆنالیستهکان و ههروههائهو کهس و رکخراوانهش که لهوانهیه ناسیۆنالیستیش نهبن بهلام پرسی

کوردناسی 126نهتهوهیهکی ژردهسته بۆیان گرینگه،‏ بۆ ونه له روانگهی مافی مرۆڤهوه.‏ ئهوبهشهی دوایی دهکرێ زۆر کهس و رکخراوهی سهربهخۆ یان سهر بهئیدیۆلۆژیی جیاواز،‏ له دینییهوه ههتا مارکسیستی،‏ بگرتهوه.‏ بهشهکهی دیکهلهو کهسانه پک دێ که زمانیان ههروهکوو کهرهسهیهکی پوهندیی چاولکردووه و بهس.‏ ئهوانه ئهگهر ببینن که دهکارهنانی وشه و زاراوهیزمانانی دیکه باشتر دهبته هۆی گهیاندنی بیروراکانیان به جهماوهریکوردستان،‏ ههروایان کردووه و گویان لهوه نهبووه که کوردییهکهیان پهتییهیان ناپهتییه.‏ ئهو بهشهش دهکرێ له زۆر کهس و رکخراوهی سهر بهئیدیۆلۆژیی جیاواز پک ب‏،‏ ههبهت تا رادهیهک به پچهوانهی ئهو بهشهییهکهم.‏ با ئهو راستییهش بگوترێ که زۆر کهس و رکخراوه بۆ ههمیشهههوستکی نهگۆڕیان نییه سهبارهت به زمان و دهکارکردنی.‏ ههروهکووزمان خۆی،‏ ئهوانهی کهلکیشی لوهردهگرن،‏ دهگۆڕدرن.‏ له راستیدا،‏گهورهترین هۆ و دنهدهری گۆڕینی زمانک بریتین له ئاخوهرانی ئهو زمانه.‏زۆر جار دهگوترێ که زمان بۆخۆی زیندهوهره و دهگۆڕدرێ،‏ بهم له راستیداگۆڕانی زمان بهرههمی گۆڕانی ههلومهرجی کولتووری،‏ کۆمهیهتی،‏ سیاسی وئابووریی ئاخوهرانی زمانکه.‏ زمان چۆن دهگۆڕدرێ،‏ چۆنی کهلکلوهردهگیرێ،‏ چۆن پهرهی پدهدرێ،‏ چ پله و ستاتوسکی پدهدرێ،‏بهستراوهتهوه به ئایدیۆلۆژیی و کردهکانی کۆمهیهتی ئاخوهران.‏کوردناسی:‏ مهبهست له زمانی ستاندارد چییه؟ پتان وایهتایبهتمهندییهکانی زمانکی ستانداردی تدا ههیه؟ بۆچی؟زمانی کوردیجهعفهر شخولیسلامی:‏ خۆشحام که ئهم پرسیاره دهکهی،‏ چونکه ماوهیهکهقسهوباسکی گهرموگوڕ له کوردستانی باشوور و دهرهوهی وت سهبارهتبه ئهم بابهته دامهزراوه.‏ به داخهوه،‏ زۆربهی ههره زۆری بهشدارانی ئهم

کوردناسی 127دیالۆگه چهند چهمکی سهرهتایی تکهڵ دهکهن،‏ وهکوو زمان،‏ لههجه/دیالهکت،‏زمانی ستاندارد،‏ زمانی رهسمیی/فهرمیی و زمانی یهکگرتوو.‏ زمان ولههجه/دیالهکت ههر وا به ساکاری له یهکتر جیا ناکرنهوه.‏ ئهوه که به چشوهزارک دهین زمان و به کامهیان دهین لههجه ‏(یان زاراوه یاندیالهکت)‏ کهمتر وا ههیه به پی پوانهی زمانناسیی یان به پی هیجزانستکهوه ب ‏(پوهری زمانناسسی وهکوو جیاوازیی رزمان،‏ فۆن،‏مۆرفۆلۆژیی و هتد).‏ له باتیان،‏ قهزاوهتی لهم بابهته زۆرتر ریشهی له فاکتۆرهمژوویی،‏ سیاسی و ئیدیۆلۆژیکیهکان دایه.‏ بۆ نموونه،‏ سودییهک ونۆروژییهک له یهکتر تدهگهن،‏ بهم هیچکام ئاماده نییه که به لههجه یاندیالهکتی زمانکی دیکه بناسندرێ.‏ ههردووک خۆیان به زمانی سهربهخۆدهزانن.‏ له چین،‏ نزیکهی30زمانی جیاواز ههن،‏ به تایبهت دوو زمانی‏"مهندرن"‏ و ‏"کهنتنیز"‏ قسهکهریان یهکجار زۆره.‏ ئاخوهرانی ئهم دوو زمانه،‏مادام ئهوهکه زمانهکهی دیکه فربووبن،‏ دهنا له یهکتر تناگهن؛ زۆر جیاوازنله یهکتر.‏ کهچی دهوهتی چین به ههردووکیان ده دیالهکتی چینیی.‏ واته،‏ئهم تهمایانه سهبارهت به ناودرکردنی شوهزارهکان تهمای سیاسیی وئیدیۆلۆژیکین نهک زمانهوانیی.‏ ماکس واینرایش،‏ زمانهوانکی ئامانی،‏قسهیهکی بهناوبانگی ههیه:‏ ‏"زمان دیالهکتکه که خاوهنی سوپایه".‏ واته،‏ ئهگهرکیانی سیاسیت ههبوو،‏ ئهوه شوهئاخاوتنهکهت دهبت به زمان.‏ ئهگهر کیانیسیاسیشت نهبوو،‏ شوهزارهکهت زۆر جاران به دیالهکت دهناسرێ.‏ جا بۆیهجیاکردنهوهی دیالهکت و زمان ههروا ئاسان نییه.‏ ههروهها،‏ چونکه کاتک بهشوهزارک دهین زمان یان لههجه له ئایدیۆلۆژییهکی تایبهتهوه قسه دهکهین،‏من پم وایه زمانناسهکان باشتره ههر له چهمکی ‏"شوهزار"‏ کهلک وهربگرننهک زمان یان دیالهکت.‏ کوردیی چهندین شوهزاری سهرهکیی ههیه.‏

کوردناسی 128جیاوازی زمان و زمانی ستاندارد:‏ دهکرێ به ههموو شوهزارک بگوترێزمان بهو مهرجه که ئاخوهرهکانی ئهو تهمایه بگرن.‏ زۆربهی کاتانیش ئهوکۆمهه ئاخوهره به شوهزارهکهیان دهن زمان که یان دهسهتی سیاسی‏(وهکوو دهوهتی نهتهوهیی یان ئۆتۆنۆمی)یان ههب یان ئاوات و ئامانجیگهیشتن به دهسهتی سیاسی ئهوتۆ تیاندا بههز بت.‏ ههموو شوهزارکدهتوان ببته ستاندارد.‏ بهم،‏ ههموویان هشتا ستاندارد نین.‏ زمانیستاندارد واته زمانک که له ناو جڤاتکدا یان کۆمهگهیهکدا دهبته زمانییهکدهستی پخوندن،‏ کاروباری دامودهزگا مهدهنی و جهماوهرییهکان و زمانیمیدیا.‏ ههموو زمانک،‏ بهو مهرجه که ههلی بۆ بهخس‏،‏ دهتوان ستاندارد بیان بکرێ.‏ له ناو کۆمهگهیهکدا دهکرێ زۆرتر له یهک شوهزار ستاندارد ب‏.‏وشهی ستاندارد له ئینگلیسی دا بریتییه لهستانداردکردن له ئینگلیسیدا واتهدهبته. "standard"."standardize"پرۆسهیزمانی ستانداردکراویش." Standard Language یان ،standardized language"بهداخکی گرانهوه لهم دواییانهدا کهسک به ستانداردکردنی گوتووه ‏"ستاندهرایزکردن"‏ و خهککی زۆریش ئهمهیان دووپاته کردۆتهوه.‏ له راستیدا،‏‏"ستاندهرایز"‏ له هیچ زمانکدا ههر بوونی نییه.‏ ئهو کهسهی هناویهتیویستوویه بژێ ‏"ستاندردایز"‏ که ههر بۆ خۆی و به تهنیایی واته ‏"ستانداردکردن".‏ بهو پیه ‏"ستاندرایز یان ستاندردایز کردن"‏ دهبته ‏"ستاندارد کردنکردن".‏ ئهوهش هههیه.‏ کهوابوو،‏ راسته بژین ‏"ستاندارد کردن".‏سهبارهت به زمانی کوردیی،‏ من پموایه ئستا دوو شوهزاری ستانداردیکوردیمان ههن:‏ کورمانجیی خواروو ‏(سۆرانیی)‏ و کرمانجیی ژوروو‏(کورمانجیی).‏ ههردووکیان له باشوور زمانی پخوندنن،‏ زمانی بهڕوهبردنیکاروباری دهزگا کۆمهیهتییهکانن،‏ زمانی میدیان و،‏ ژانرای جۆربهجۆریان پنووسراوه.‏ ههردووکیان رزمانیان بۆ نووسراوه،‏ فهرههنگ و قامووسیانههیه و،‏ له بهر دهکارهنانی بهردهوامیان،‏ ههردووکیشیان پرۆسهی

کوردناسی 129مۆدرنیزهبوون درژه دهدهن.‏ کهوابوو کوردیی،‏ ئستا،‏ زمانکیجووتستاندارده.‏ بهم،‏ پرۆسهی ستانداردکردنی هیچکامیان تهواو نهبووه.‏لهوانهیه بتوانین بین که کورمانجیی خواروو زۆرتریش ستاندارد بووه.‏ لهراستیدا،‏ پرۆسهی ستانداردکردنی هیچ زمانک قهت تهواو ناب‏،‏ چهنکه زمانرهنگدانهوه و سازکهرهوهی ژیانی کۆمهگهیهکه.‏ ههتا ئهو ژیانه له گۆڕاندابتزمانیش ههر له گۆڕاندایه.‏ههرچهند پرۆسهی ستانداردکردنی دوو شوهزاره سهرهکییهکهی کوردییدهمکه دهستی پکردووه،‏ ههردووکیان پویستیان به ئهوهیه که زۆرتر بهپرۆسهی ‏"ئینتهلهکچووهلایزهیشن"‏ یان پرۆسهی ‏"بهرۆشنبیرکردن"دا بۆن.‏دهب ههردووکیان زۆرتر مۆدرنیزه بکرن بۆ ئهوه که بکرێ ههموو بابهت وباسکیان پ بنووسرێ و بگوترێ.‏ ههروهها،‏ ههردوو شوهزار پویستیان بهئهمهیه که یهکدهستتر بکرن.‏ بۆ نموونه،‏ باشتره ههموو کاناهکانی دهنگوباسیهک وشه دهکار بنن له باتی ئهوه که ههریهکه به ربهی خۆی بیپوێ و ب‏"دهنگوباس"،‏ یان ‏"ههواهکان"،‏ یان ‏"نووچه".‏ ئینگلیسی بهو ههموودهوهمهندییهی خۆیهوه یهک وشه بهکار دن‏:‏ نیووز.‏ یان بۆ نموونه،‏ پویستهساغ ببینهوه که له سهر چ ئهساسک وشهی رۆژئاوایی دته ناو زمانهکهمان.‏ئهوه به تایبهت له لایهن کوردهکانی دهرهوهی وتهوه زۆر شوندراوه.‏ بۆونه بۆ یهک وشه چهندین شوهنووسین و گوتن ههیه،‏ وهکوو:‏ ستراکچر،‏ستراکتۆر،‏ ستراکتر،‏ ستراکچور و هتد،‏ ههموویان به واتای ‏"قهواره"‏ و‏"پکھاته".‏ ئهوهی که ههندک فهڕانسی فر بووه راوژه فهرانسییهکه دههنتهناو کوردی.‏ ئهوهی که له ئهمریکا یان بریتانیا دادهنیش و به کوردیدهنووس راوژه ئینگلیسیهکهی وشهکه دههنته ناو کوردی.‏ ئهمه به رای منسهرلشواوییهکی سهیری هناوهته ناو زمانی کوردی،‏ ههر به تهنیا لهکوردستانی عراق.‏ من ههر باسی ئهوه ناکهم که کوردک ده ‏"ئوتریش"‏ وئهوی دیکه ده ‏"نهمسا"‏ و ئهوی دیکهش ده ‏"ئوستریا"‏ یان ‏"ئاوستریا".‏

کوردناسی 130با له کۆتاییدا ئهمهش بم:‏ ئهمۆ له کوردستان،‏ به رای من س بابهت ههنکه دهب زۆرتر باسیان بکهین و لیان بکۆینهوه:‏ ‏(ئ)‏ ئایا پویسته زمان یانزمانگهلی رهسمیی له کوردستان ههبن و،‏ کامهیان و،‏ چۆن؟ ‏(ب)‏ چۆن ئهوشوهزارانهی پرۆسهی ستانداردبوونیان دهمکه دهستپکردووه ‏(مهبهستکرمانجی و سۆرانی)‏ ستانداردتر بکرن؟ ‏(پ)‏ چۆن دهرفهت بهخسندرێ بۆزمانه کهمینهکان ‏(وهکوو تورکمانی)‏ و ههروهها ئهو شوهزارانهی که خۆیانبه جیاواز له سۆرانی و کورمانجی دهزانن ‏(وهکوو ههورامیی)‏ بۆ ئهوه کهستاندارد بکرن ‏(رنووسیان بۆ بنووسرێ،‏ قامووسیان بۆ ئاماده بکرێ وپیان بخوندرێ).‏کوردناسی:‏ به ڕای ئوه ئهگهر فۆڕمی نوسینی زمانی کوردی-سۆرانیبگۆڕدرێ و به گشتی دهق و نووسینهکانی زمانی کوردی به پیتی لاتینبنووسرن(وهک کوردی-کرمانجی)‏ کاریگهری له سهر فربوونی زمانیئینگلیزی له ناو کۆمهگاکهماندا ناب؟ به گشتی ڕاتان سهبارهت به ڕنووسیلاتینیی کوردی چییه؟ به بۆچوونی ئوه ئهم پلانه ئیمکانی سهرگرتنی ههیه؟بۆچی؟جهعفهر شخولیسلامی:‏ تا ئستا هیچ لکۆینهوهیهکم نهدیتووه که نیشان بدائاخوهرانی زمانگهلکی وهکوو فارسی یان عهڕهبی ، که به پیتی جیاواز لهئینگلیسی دهنووسن،‏ درهنگتر زمانی ئینگلیسی فر دهبن له چاو ئاخوهرانیزمانکی وهکوو تورکی که به پیتی لاتین دهنووسن.‏ له ناو ئهدهبی فربوونیزمانی ئینگلیسی وهکوو زمانی دووههمیشدا،‏ که ئهدهبیاتکی یهکجاردهوهمهندی به زمانی ئینگلیسی ههیه،‏ هیچ پشنیاری جیددی لهم بارهوهنهکراوه.‏ ههندک قسه کراون.‏ بۆ ونه ههندک پیان وایه که رهنگه بۆ کهسککه به تورکی خوندبتی ئاسانتر بت که نووسراوهی ئینگلیسی بخونتهوه لهچاو کهسک که به عهڕهبی خوندبتی،‏ به چهند هۆ.‏ به پچهوانهی ئینگلیسی و

کوردناسی 131تورکی،‏ عهڕهبی له راستهوه بۆ چهپ دهنووسرێ و،‏ رادهیهکی زۆریش لهپیتهکان به یهکهوه دهنووسن.‏ کهوابوو رهنگه،‏ جیاوازیی له سیستهمینووسیندا تهئسیر له سهر توانایی خوندنهوه دابنت،‏ بهم به دووری دهزانمکه تهئسیری له سهر فربوونی زمانکی دیکه ههبت.‏ به پچهوانهی ئهلفوب وسیستهمی نووسین،‏ خزمایهتی یان جیاوازی له وشه و رزماندا تهئسیریانههیه له فربوونی زمانی زده دا ‏(وهکوو ئینگلیسی).‏ زۆر لکۆینهوه ئهمهیاننیشان داوه.‏ بۆ ونه،‏ به گشتی،‏ هۆلهندییهک یان ئامانییهک بۆی ئاسانتره کهئینگلیسی فر ب له چاو کوردک یان فارسک.‏ ههبهت ئهوهش ناکرێدهرحهق به ههموو کهس راست ب؛ کهسانی ههکهوته و شاز له بواری زمانفربوونیشدا ههدهکهون.‏ لهوانهیه ئرانی یان کوردی وا ههبن که له ههندکئالمانیی باشتر ئینگلیسی بزانن.‏سهبارهت به بهشی دووههمی پرسیارهکهت که ده رای من چییهسهبارهت به رنووسی لاتینیی کوردی:‏ بهش به حای خۆم ههر بهو ئاسانییهکه به پیتی ئاوگۆڕکراوی عهڕهبی/ئارامیی دهتوانم کوردی بنووسم،‏ ههر بهوئاسانییهش دهتوانم کوردی به لاتینی بنووسم.‏ بهم،‏ به ئهزموون بۆمدهرکهوتووه که خوندنهوهی کوردی به پیتی لاتینی بۆم گرانتره.‏ دیارهئهوهش دهگهڕتهوه سهر ئهزموون.‏ ههربهو رادهیه که کهمتر کوردیی لاتینمخوندۆتهوه ههر بهو رادهیهش بهکاوهخۆترم له خوندنهوهی دا.‏ نزیکهیپازدهساڵ لهمهوبهر که هشتا ئهم پیتانهی ئستا پیان دهنووسم نههاتبوونهسهر کامپیوتر،‏ ناچار بووم بۆ دهزگایهکی کهنهدیی،‏ کوردیی به لاتینبنووسم،‏ ههم سۆرانی و ههمیش کورمانجی.‏ پاشان دهبوو له ستودیۆتکستهکه بخونمهوه و تۆماری بکهم بۆ یانهیهکی وهرگیی.‏ بۆم دهرکهوتکه خوندنهوهی سۆرانی به پیتی لاتین بۆم گران بوو؛ له خوندنهوهکهدا زووهههم دهکرد و دهبوو رستهکان دووپاته و چهندپاته بکهمهوه.‏ بۆیه ئهوه دهمچونکه من ماوهی پنج سان له کاری رادیۆدا بووم و قسهکردنی ناو ستودیۆ

کوردناسی 132تارادهیهکی زۆر ئستاش بهلامهوه ئاسانه.‏ بهم،‏ خوندنهوهی تکستهسۆرانییهکه به پیتی لاتین ئاوا ئاسان نهبوو.‏ ههبهت،‏ ئستا پاشیلی راهاتووم.‏15 سالانبه گشتی من پم وایه که رنووس شتکی قهراردادییه.‏ خهکانیکۆمهگهیهک له سهر رنووسک و ئهلفوبیهک ساغ دهبنهوه و دهکاری دنن.‏وناچ که ئهمه گرفتکی ئهوتۆ ساز بکا.‏ گۆڕنهکهشی ههرواتر.‏ رهنگه لهههندک بوارانهوه به پیتی لاتین نووسین گونجاوتر ب له دنیای میدیایدیجیتالیدا،‏ له دنیای کهمپیوتردا.‏ رهنگه رۆژئاواییهکانیش زووتر فریخوندنهوهی کوردی بن ئهگهر به لاتین ب‏.‏ ههموو ئهم ئهگهرانه ههن.‏ بهم،‏شتک زۆر گرینگه که له بهرچاو ب‏:‏ رنووسی زمانک زۆر کاتان ریشهی لهکولتوور،‏ سیاسهت و مژووی کۆمهگهیهک دایه نهک له پکھاته زمانییهکهیدا.‏له زۆر شونان رنووس گۆڕاون نهک له بهر ئهوه که زمانی ئینگلیسی یانزمانکی دیکه فر بکرێ،‏ بۆ ونه له تورکیه.‏ هۆی گۆڕانی ئهلفوب زۆرترسیاسیی و ههنگاوکی ئایدیۆلۆژییانه بووه.‏کوردناسی:‏ چ ومکتان ههیه بۆ ئهو دهسته له رۆشنبیر و زمانناسانهیوتانی دهسهتدار که زمانی کوردی به زاراوه یان بهشک له زمانهکانیعهڕهبی،‏ فارسی و تورکی دهزانن؟جهعفهر شخولیسلامی:‏ تاوانهکه له تاکهکهسان نییه،‏ بهکوو له ئایدیۆلۆژییایهکهکه پی دهن ‏"ئایدیۆلۆژیی دهوهت-نهتهوه " و ‏"ئایدیۆلۆژیی ناسیۆنالیستیبهرچاوتهنگ".‏ پویست ناکا که ئهمهش ههر له رۆشنبیری فارس و تورک وعهڕهبدا ببینی.‏ ئهوه بهشک له ئایدیۆلۆژیی ههموو ناسیۆنالیستهکانیبهرچاوتهنگ بووه له درژایی مژوودا.‏ بۆ ماوهیهکی دوور و درژ لهئینگلستان زمانی ئیرلهندی و ولزهکان به زاراوه یان راوژی ناگرینگ و

کوردناسی 133دیالهکت ناوزهد دهکران.‏ له کۆتایی سهدهی ههژدهدا ئهگهر سهربازکیئینگلستانی گوی ل بوایه که سکاتلهندییهک به زمانی خۆی واته ‏"گهیلک"‏گۆرانیی ده ئهوه سزای دهدا.‏ ئهوه زۆر گرینگه که بهڕاستی بیزانین.‏ کاتعهڕهبک شتکی ئهوتۆ ب زۆر بۆی ههیه که به هۆی قین و غهرهزیشهخسییهوه نهب‏،‏ بهکوو لهوانهیه که له روانگهیهکی زۆر جیددییهوه ئهوهب‏.‏ ئهو روانگه جیدییهش بریتییه له ناسیۆنالیزمی عهڕهبی.‏ چاو له کۆمهگهیکوردهواریی بکه له کوردستانی عراق.ئستا ژمارهیهکی زۆر لهقههمبهدهستان،‏ که هندکیان زۆر بهناوبانگیشن،‏ کات باسی بادینی وههورامی دهکهن ههمان زمانی رۆشنبیرانی ناسیۆنالیستی بهرچاوتهنگی عهڕهبو فارس و تورک دهکار دنن؛ ئهوانیش ئهم شوهزارانه به راوژ،‏ زاراوه وبنزاراوه دهزانن.‏ زۆرتر لهوهش به سووکایهتی به ئاخوهرانی ئهم شوهزارانهئژن ‏"خ‏"،‏ ‏"عهشیرهت"‏ و ‏"گوندیی"‏ و هتد.‏ کورتوکرمانجی،‏ ههمان ههوستیرهگهزپهرستانه دهگرن که ناسیۆنالیسته بهرچاوتهنگهکانی عهرهب و تورک وفارس لهمژه له ئاست زمان و کولتووری کوردی ههیانبووه.‏ رهنگه بهئاشکرایی وا نهن،‏ بهلام له ژرپهردهی وشهرهنگینیهوه دهین.‏ بۆ ونه دهنله کوردستانی عراق یهک زمانی یهکگرتوو ههیه که ستاندارد بووه،‏ کهئاشکرایه وا نییه.‏ داواش دهکهن که ههر ئهمه ببت به زمانی رهسمیی ههرم.‏ناوی ناهنن،‏ بهم ههموومان دهزانین که مهبهستیان له کوردیی ناوهڕاست،‏یان کرمانجی خواروو یان سۆرانییه ‏(ههموو یهک واتایان ههیه).‏ خۆ ئهگهرئاخوهرانی کورمانجیی ژووروو له بادینان پیان وا بووبایه که زمانهکهیانستاندارد نییه و تهنیا کوردیی ناوهڕاست دهب رهسمیی بت لهوانه بوو کهئهمه زۆر کشه نهبایه،‏ ههرچهند لهم حاهشدا مافی ئهوان ههر پشل دهکرا.‏بهم به ههرحاڵ ئستا ئاخوهرانی کوردی له بادینان رایان جیاوازه.‏ پیانوایه که کورمانجیی ژوورووش،‏ شوهزارهکهی خۆیان،‏ ستاندارد بووه،‏ واتهپی دهخوندرێ و کاروباری دهوهتیی پ ههدهسووڕندرێ و میدیاش پیدهنووس و پی داخوێ.‏

کوردناسی 134کوردناسی:‏ به ڕای ئوه زمانناسانی کورد دهب له ههوی پاکتاوکردن وخاونکردنهوهی زمانی کوردیدا بن و خۆیان وشهی هاوتا و زاراوهی بۆدروست بکهن یان گرفتک نییه و وهرگه کوردهکان له کاتی وهرگاندا لهزمانهکانیترهوه بۆ سهر زمانی کوردی له وشهگهلی عهڕهبی فارسی،‏ ئینگلیزیو باقی زمانهکانی تر کهک وهرگرن لهو کاتانهدا که وشهی کوردی بۆنهدۆزرتهوه یا خود تگهیشتنی بۆ خهک زهحمهت بت یا واتاکهی ئاسان خۆبهدهستهوه نهدات؟به گشتی چ ومک یا خود پشنیارکتان ههیه بۆ ئهودهسته له زمانناسه کوردانه که پیان وایه زمانی کوردی دهب له وشهگهلیخاریجی خاون بکرتهوه،‏ له جیاتی ئهوان دهستهواژه یان زاراوهی نویان بۆساز بکرێ؟جهعفهر شخولیسلامی:‏ له وهمی پرسیاری یهکهمت دا دهم:‏ به‏.‏ با یهکشت ساغ بکهینهوه:‏ وشهداتاشین و دهرهاویشتنی وشه بگانهکان بۆدهوهمهندکردنی زمانی کوردی نییه،‏ بهکوو بۆ خۆ جیاکردنهوه له زمانهبادهستهکانه.‏ ئهوه ئهگهر له ههموو زمانهکاندا نهکراب له زۆر زمانانداکراوه.‏ له ئهمریکا بۆ ئهوه که رۆشنبیرانی ئهمریکایی پناسهی خۆیان لهئینگلستان جیا بکهنهوه،‏ به نونهرایهتی وبستر،‏ دهسکاری رنووسیئینگلیسیان کرد.‏ زهقترین پرۆسهی ههوهژرانی زمان له تورکیه کرا.‏ کوردیئران ههودهدا وشه فارسییهکان دهرهاوێ،‏ بهم کات وشهیهکی عهرهبیوهکوو ‏"زهخت"‏ دهبین پی وایه کوردییه و کهلکی لوهردهگرێ.‏ لهولاوهشکوردی که ئهمه دهزان ‏"زهخت"‏ له خۆی ناکا و ‏"فشار"‏ دهکار دن‏.‏ یانکوردی بنووسبهدهستی وامان ههن که وشهگهلی وهکوو جوان،‏ شهپاڵ،‏ دهلال،‏ژیکهه،‏ چهلهنگ،‏ شهنگ،‏ شۆخ و هتد وهلادهن و وشهی فارسی ‏"قهشهنگ"‏دهکار دن و خۆشی پ ڕادهن‏.‏ بۆ؟ چونکه پناسه ئیتنیکی و نهتهوایهتییهکانله جیاوازی دهگهڕن.‏ بۆ سهلماندنی پناسهی جیاوازی ئیتنیکی یان نهتهوهییخۆیان،‏ کوردی ئران بهس بۆی گرینگه که ب فارس نییه،‏ کوردی عراقیش

کوردناسی 135بۆی گرینگه که ب عهرهب نییه.‏ کهوابوو،‏ رهنگه سهیر نهب کهقههمبدهستانی کورد وشهی ناکوردیی دهرباون و وشهی تازهش داتاشن.‏بۆخۆم زۆرم ئهمه کردووه.‏ له ماوهی دوو سای رابردوودا،‏ ئهرکیپداچوونهوهی دوو کتبم به ئهستۆوه بووه که له لایهن یانهیفیدڕاسیۆنهکانهوه له کهنهدا به کوردی ئاماده کران.‏ له ههردووک کتبدا وایوهرگهکان بهشداریم کردووه له داتاشین و ههواردن،‏ تهنانهت ههندک جاربه نابهدی.‏ بهم،‏ له گهڵ زدهڕۆییدا نیم.‏ بۆ نموونه به لای منهوه قیامهتراناب ئهگهر وشهگهلی وهکوو ‏"حکومهت"‏،‏"دهوهت"،‏ ‏"واحید"‏ و هتد کهلکیانلوهربگیردرێ.‏ ئهمانه و زۆر وشهی دیکهی فارسی و تورکی و عهڕهبیدیکهش هیچ گرفتک بۆ پلهوپایهی کوردی پک ناهنن.‏ زمان بهر له ههمووشت بریتیه له رزمان و فۆنۆلۆژیی و مۆرفۆلۆژیی.‏ بۆ ونه بوانه ئهمرستهیه:‏ ‏"حکومهتی مهسئول ساحیبی ئیعتیباره."‏ ههرچهند ئهم رستهیه پییهله وشهی ‏"ناکوردیی"‏ بهم دهزانین که کوردییه چونکه رزمانهکهی کوردییه.‏ئهگهر له رۆژنامهی کورستانی سهردهمی کۆماری مههاباد بوانی زۆر رستهیلهم بابهته دهبینی.‏با ئهوهش بم که نهخۆشییهک تووشی زمانی کوردی بووه،‏ ئهویش بریتیهله هنانی وشه رۆژئاوایییهکان،‏ به تایبهت ئینگلیسی،‏ به شوهیهکیناشارهزایانه بۆ نو زمانی کوردی.‏ وشه هنانه نو کوردی له ههر زمانکهوهقهیدی ناکا.‏ رهنگه ئهگهر پشمان ناخۆش ب هیچمان پنهکرێ.‏ بهم،‏ خۆزگهبه شیوهیهکی شارهزایانه ئهم کاره کرابا.‏ بۆ ونه،‏ پشتر باسی وشهی‏"ستاندرایز"م کرد که گۆیا بۆیه ئاوا به ههه هاتۆته ناو کوردی ‏"بۆ ئهوه کهلهگهڵ خهسلهتی زمانی کوردی بگونج‏".‏ بهم،‏ هیچ خهسلهتکی دهنگناسیی ووشهناسیی له کوردیدا پشی ئهوه ناگرێ که ئمه بین ‏"ستانداردکردن".‏خۆزگه ئهوانهی له کوردستانن ههروا به ئاسانی ئهو وشه و دهربینانهنهقۆزنهوه که کوردهکانی تاراوگه،‏ به تایبهت ئهوانهی زمانه بیانییهکان به

کوردناسی 136باشی نازانن،‏ دهکاریان دنن.‏ راستیهکهی ئهوهیه که کوردی وا ههیه بیستساه له رۆژئاوایه و هشتا ناتوان لاپهڕهیهکی ڕۆژنامه به زمانکی رۆژئاواییبه ئاسانی بخونتهوه.‏ ههر تهنیا چونکه یهکک له فهرانسه بووه،‏ جا ئهگهربیست سایش لهوندهرێ بووب‏،‏ نیشانهی ئهوه نییه که فهرانسی بهو رادهیهدهزان که شارهزای پچوپهناکانی ئهو زمانه ب و بتوان تهرجهمه بکا و هتد.‏خۆزگه ئهوانهی ههندهرانیش ههر به قهد بهڕهی خۆیان پیان راکشابا و لهخۆڕا و کوتوپ نهبووبان به وهرگ و شارهزای زمانان،‏ ههر به حوکمی ئهوهکه له وتکی دیکه دهژین.‏کوردناسی:‏ به ڕای ئوه بوونی زاراوهگهلی جۆراوجۆری کوردی وهرگهکوردهکانی له کاتی وهرگاندا له زمانهکانی ترهوه بۆ سهر زمانی کوردی چله وهرگانی دهقدا یان خۆ وهرگانی دهماودهم تووشی گرفت کردووه یانتووشی گرفتیان دهکات؟ چ پشنیارکتان ههیه بۆ چارهسهریی ئهم گرفته؟جهعفهر شخولیسلامی:‏ ئهوه پم وانییه گرفتکی جیددی ب بهو مهرجه کهوهرگان و نووسهران بهرچاوتهنگیی ناوچهیی وهلا بنن.‏ ئهگهر ئاوا ب‏،‏ ئیتروهرگک له باتی ئهوه که بنووس ‏"له مایه"،‏ دهنووس ‏"له مادایه"،‏ له باتیئهوه که بنووس ‏"چوومه شاری"،‏ دهنووس ‏"چوومه شار"،‏ له باتی ئهوه کهبنووس ‏"نانم خواردۆ"‏ دهنووس ‏"نانم خواردووه"‏ و هتد.‏ ئهو دامودهزگایهیکه پشتر گوتم پویسته ههب بۆ ئهوه که به یهکدهستکردنی زمانی کوردیرابگا لهم بوارهدا زۆر یارمهتیدهر دهب‏.‏کوردناسی:‏ وهرگانی دهقه زانستی و ئهکادمییهکان له زمانهکانی ترهوه بۆسهر زمانی کوردی به ڕای ئوه دهتوان چ یارمهتییهک بکا به زمانی کوردی؟چالاکیی لهم چهشنه له ناو وهرگه کوردکاندا له چ ئاستکدا دهبینن؟

کوردناسی 137جهعفهر شخولیسلامی:‏ دهوهمهندتری دهکا و،‏ وا له زمانی کوردی دهکا کهئهرکی پویستی خۆی له ههموو بوارهکانی ژیاندا،‏ لهوانهش زانست وئهکادیمی،‏ بهڕوه ببات.‏کوردناسی:‏ بهشی ههره زۆری وهرگره کوردهکان له جیھاندا له پیاوانی کوردپکھاتوون،‏ هۆکارهکانی بۆچی دهگنهوه؟ ئا-‏ ب مهیلی ژنان و کچانی کوردبۆ بهشداری له بواری وهرگاندا و گهشهپدانی؟ ب‏-‏ یان یاساکانیپیاوسالارانه له ناو بنهماه کوردهکاندا؟جهعفهر شخولیسلامی:‏ پیاو زۆرتر رگای خوندهواریی و ههسووڕانوچالاکیی کولتووریی ههبووه.‏ بۆ؟ چونکه پیاو دهسهتدار بووه،‏ ئابووری لهدهستدا بووه و سیاسهتی له بهر رکفدا بووه.‏ ههندک لکۆینهوه له رۆژاوانیشانیان داوه که ژن باشتر له پیاو زمانی دووههم فر دهب‏.‏ ئهگهرپلهوپایهی کۆمهیهتی و ئابووریی و سیاسیی ژن له کۆمهگهی کوردهواریدابته هاوسهنگی پیاوان،‏ ئهوکات لهوانهیه ژمارهی وهرگانی ژن زۆرتریش بله ژمارهی وهرگه پیاوهکان.‏ لهوانهیه وهرگی زۆر باشتریش له ناو ژنانداههکهوێ.‏کوردناسی:‏ وهرگه کوردهکان چهنده ههویان داوه بۆ ئهوهی کاریگهرییانههب له سهر خۆڕکخستن و خۆ گونجاندنی دیاسپۆرای کوردی له وتهکانیتر؟ دهور و ڕۆی وهرگه کوردهکان بۆ ئاشنا کردن و ناساندنی زیاتریکۆچبهر و پهنابهرهکان له گهڵ فهرههنگی گشتی وهاوچهرخ و ئهمۆیی لهوته جۆر به جۆرهکاندا چییه؟

کوردناسی 138جهعفهر شخولیسلامی:‏ ههرچهند له بهر سهرقایی زۆر به ژیانی ئهکادیمیهوهچهند ساکه به دهگمهن کاری وهرگان دهکهم،‏ له سای ‎1990‎هوه وهرگیرهسمیی دادگاکانی پارزگای ئۆنتاریۆ بووم له کهنهدا.‏ کاتی خۆی بۆ یانهیپهنابهران،‏ سۆسیال ‏(ولفر)،‏ دامودهزگا دهوهتیی و نادهوهتییهکان کاریوهرگانم کردووه.‏ ده ساڵ لهمهوبهر له ئامادهکاریی تاقیکاری بۆ وهرگانیکورد ‏(ههم کوردیی ناوهڕاست و ههم کورمانجیی ژووروو)‏ چالاکانه بهشداربووم.‏ شهش ساک لهمهوبهر له سهر داوای دهوهتی ههرمی ئۆنتاریۆ بهکتبۆکهی رنونی بۆ تازههاتووهکانی ئۆنتاریۆدا چوومهوه و ئامادهم کرد کهبه کوردی چاپ بکرێ و،‏ کراش.‏ حهز دهکهم وا بیر بکهمهوه که ئهمانهیارمهتی کوردهکانی ئهم ههرمهیان داوه.‏ بهم بۆ ئهوه که راستییهکه بزانیدهب له خهکهکه بپرسی یان له بهرپرسان.‏ له شونی وهکوو سود کاریزۆر باش کراون.‏ مامۆستا حهسهنی قازی کاتی خۆی چهندین قامووسی بهدوو زمانی سویدی و کوردی بۆ راپهڕاندنی کاروباره کۆمهیهتییهکان ئامادهکرد.‏ کتبی کوردیی به ههردوو شوهزاری سهرهکی له سوید ئاماده کراوه.‏ئستاش وا بزانم له فرگهکان وانهی کوردی بهو کتبانه دهنهوه.‏ مامۆستائهنوهر سوتانی له ئینگلستان زنجیرهیهک کتبی مندانی وهرگاوه بۆ سهرزمانی کوردی.‏ نموونهی ئهم کتبانهم تهنانهت له شونهکانی چاوهدری لهمنداڵ له کهنهدا بینیوه.‏ کاری لهو بابهته له لایهن زۆر کهسی دیکهوه کراون کهبشک سوودی باشیان ههبووه.‏کوردناسی:‏ به ڕای ئوه ئاشنا بوونی کۆمهگای کوردی له دهرهوهی وت بهزمانهکانیتر،‏ که ههر ئهمهش بووهته هۆکاری ئاشنابوون به فهرههنگی جیاوازو مۆدن تا چهند دهتوان کاریگهری ههب له گهشه پدان و مۆدنکردنیفهرههنگی گشتی کۆمهگای کوردستان؟

کوردناسی 139جهعفهر شخولیسلامی:‏ بهشکی ئهمهم له وهممدا بۆ پرسیاری 13 باس کرد.‏به گشتی من له گهڵ ئهوهدا نیم که چونکه کوردان له دهرهوهی وتن بهشوهیهکی ئۆتۆماتیک شارهزای فهرههنگی مودرنی رۆژئاوا دهبن؛ بوام بهئهمهش نییه که ههر ئهم کوردانهی تاراوگهش بتوانن فهرههنگی ناو کوردستانمۆدرن بکهن.‏ رهنگه ههندک شت بکرێ،‏ بۆ ونه ههندک کهس که خوندنیباشیان ههبووه یان له بواری ئیش و کاسبکارییهوه له رۆژئاوا سهرکهوتووبوون رهنگه بتوانن له سهر کوردستانیش تهئسیریان ههب ‏(دیاره هیواکهئهمهیه که تهئسیری باشیان ههب‏).‏ ههندکیش ههر به حوکمی کراوهییانرهنگه زۆر شتی باش یان خراپ له رۆژئاوا فر بن.‏ بهم،‏ به رای من زۆربهیکوردهکان،‏ به تایبهت بهرهی یهکهمی پهنابهر،‏ ههر به رواهت له رۆژئاوادهژین،‏ دهنا ههر ئهو شوهژیانه و زمانهیان ههیه که له کوردستان ههیانبوو‏(ههبهت ههموویان نا،‏ بهلام زۆربهیان).‏ ههن ئهوانهی که کچیان له کوردستاندهکوشت و له سود و ئینگلستانیش ههر کچ و ژن دهکووژن.‏ کهسانکیشههندک زمان فر دهبن و رهنگه بشخونن له زانکۆ،‏ بهم زۆر جاران واودهچ که بهس بۆ خۆڕانان و ئیفاده به سهر خهکی دیکهدافرۆشتن وشهیرۆژئاوایی دهکار دهکهن،‏ به ب ئهوه که پویست بکا.‏ بۆ نموونه،‏ وشهی‏"تۆلهرانس"‏ یان ‏"تالهرنس"‏ بووهته باو له کوردستانی عراق.‏ به رای من لهلایهن کوردهکانی دهرهوهڕا چووهته ئهوێ.‏ کورت و کرمانجی ‏"تالهرنس"‏ واته‏"تهحهمول".‏ له دۆستکی تهواو شارهزام پرسی که بۆچی نانووس ‏"تهحهمول"‏که خهک لی تبگا و بۆ دهنووس ‏"تۆلهرانس".‏ له وهمدا گوتی که تۆلهرانسواتایهکی تایبهتی کۆمهیهتی و کولتووریی ههیه که تهحهمول نییهتی.‏ زۆر لهههه دا بوو.‏ بۆ؟ یهک:‏ ئهگهر تۆلهرانس واتای فکری و کۆمهیهتی قوویشیههب خۆ له کوردهواریدا ئهو واتایهی پ نهبهخشراوه بهکوو له کۆمهگهیهکیوهکوو ئهمریکادا ئهو وشهیه ئهو واتایهی وهرگرتووه.‏ دوو:‏ ئهو وشهیهشتیکی نوێ نییه له ئینگلیسیدا.‏ کۆنترین قامووسهکان چاو ل بکه و ئهو وشهیان وشهی‏"تالرهیت"ی تدایه Tolerance) (Toletare,که دهقاودهق واته

کوردناسی 140‏"تهحهمولکردن".‏بۆ ونه دهن:‏ heat." "He cannot tolerateکه دهکرێبه چهندین شوه به کوردی وهرگدرێ:‏ ‏"ئهو تهحهمولی گهرما ناکا،"‏ یان ‏"ئهوتاقهتی گهرمای نییه،"‏ یان ‏"ئهو بهرگهی گهرما ناگرێ".‏ هنانی وشهیهکیوهکوو ‏"تۆلهرانس"‏ بۆ ناو زمانی کوردی له دوو حاڵ بهدهر نییه.‏ ئهو کهسهیهناویهتی یان کوردی باش نهزانیوه یان زمانه رۆژئاواییهکهی باش نهزانیوه.‏کوردناسی:‏ هۆکار و بهربهستهکانی فیربوونی دروستی زمانه دهرهکییهکان‏(ئینگلیزی،‏ سویدی،‏ نۆروژی،‏ فینلاندی،‏ دانیمارکی،‏ ئیسپانیایی،‏ ئامانی،‏فهرانسهیی،‏ هۆلهندی و...هیتر)‏ له ناو پهنابهرانی کوردی دانیشتووی ئهموتانه له چیدا دهبینن؟جهعفهر شخولیسلامی:‏ زۆرترین لکۆینهوه لهم بوارهدا به زمانی ئینگلیسی وسهبارهت به فربوونی زمانی ئینگلیسی کراوه.‏ بیروڕاکان جیاوازییان تدایه.‏بهم،‏ دهکرێ ئهم چهند خاه باس بکهین که تهئسیری گرینگیان له سهرفربوون یان فرنهبوونی زمانی وتی میوان ههیه:‏تهئسیره کۆمهلایهتییهکان گرینگن.‏ بۆ ونه ئهگهر فرخوازک حهز لهکولتوور و خهکی ئهو زمانه نهکا که بیاره فری ب‏،‏ گرانتر فریزمانهکه دهب‏.‏ یان دهن،‏ به گشتی ژن باشتر فری زمانی وتیمیوان دهب‏،‏ بهو مهرجه که ههردووک ژن و پیاوهکه به قهد یهکتر لهدهرهوهی ماڵ بن،‏ یان بچنه فرگه.‏وهرگرتن و دانهوهی زمان بنهڕهتین.‏ رادهی گولبوون وخوندنهوهی زمانهکه،‏ ههروهها قسه پکردن یان نووسین بهو زمانهبه رادهی یهکتر گرینگن.‏ ئهوانهی قسه ناکهن و دهن رادهوهستمههتا ههموو شت حای دهبم پاشان قسه دهکهم لهوانهیه قهت قسه••

سکهکوردناسی 141نهکهن یان زۆر زۆر درهنگ بیکهن.‏ گوراگرتن و قسهکردن،‏خوندنهوه و نووسین باشتره که به یهکهوه بن.‏تکهوبوون له گهڵ ئاخوهرانی زمانی وتی میوان فاکتۆرکییهکجار گرینگه بۆ فربوونی زمانی وتی میوان.‏ئهوانهی که پشتر زمانی دیکه فربوون رهنگه ئامادهتر بن که زمانیزدهتر فر بن به تایبهت ئهگهر ئهو دوو زمانه له یهکتر نزیک بن،‏ جاله لایهنی وشهوه ب یان گرامرهوه.‏ئهگهر زمانی یهکهمی فرخواز نزیک ب له زمانی وتی میوانفربوونی زمان ئاسانتر دهب‏.‏ئهوانهی بهر له بلووغ دهست به فربوونی زمانی زده دهکهن تیداسهرکهوتوو دهبن.‏ تا رادهیهکی زۆر وهکوو منداڵ فری دهبن.‏ که لهوتهمهنه تپهڕی فربوونی زمان گرانتر دهب‏،‏ به تایبهت له بواریتهلهفوز و راوژهوه.‏ گهورهکان رهنگه زۆر باش له ههموو بوارکهوهزمانکی دیکه فر بن،‏ بهم نهتوانن تهلهفوز و راویژیان وهکووئاخوهرانی خودی زمانهکه ب‏.‏چشکه و ئیستیعداد:‏ لهوانهیه ههندک کهس توانایی فربوونیزمانیان زۆرتر بت له خهکی دیکه.‏تایبهتمهندیی تاکه‏(شهخسیی)‏ له مهڕ تکهوبوون له گهڵ خهکیان رادهی شهرمونبوون گرینگه.‏ ئهوانهی شهرمن یان شهرموننرهنگه درهنگتر زمانکی دیکه فر بن.‏ئهوانهی بیانوو و هاندهریان ههیه بۆ فربوونی زمانک زووتر فریدهبن.‏ بۆ ونه ئهگهر یهکک بزان که بۆ ئیش،‏ یان خوندن،‏ یان بۆسازدانی پوهندیی شهخسی ناچاره زمانی وتی میوان فر بزووتر فری دهب‏.‏•••••••ههموو ئهمانه زۆر قسه ههدهگرن،‏ بهم لرهدا ئهو مهودایه نییه.‏

کوردناسی 142کوردناسی:‏ گۆڕینی زمان له ههر کۆمهگایکدا رهنگه زۆر زهحمهت ب ولهوانهیه یهک له ئهستهمترین ئهگهرهکانی فهرههنگی ههر کۆمهگایک بت.‏به له بهرچاو گرتنی ئهوهی که خهکی کورد به زاراوهگهلی جۆراوجۆرئاخافتن دهکهن بهم به هۆکارگهلی مژوویی و سیاسی کوردهکانی نیشتهجله ههر کام له وتانی رۆژههتی ناڤین به شوازکی بهر بهرین ئاشناییان لهتهک زمانهکانی(عهڕهبی،فارسی،تورکی و ‏...)یش ههیه.‏ بهم ڕاتان چییهئهگهر زمانی ئینگلیزی بکرێ به زمانی دووههمی خهکی کورد؟ پتان وایهزمانی ئینگلیزی بتوان بۆشایییهکان و کهم وکوڕییهکانی زمانی کوردی لهبواری زانستدا له بوارهکانی تایبهتی و ههر وهها له بواری پهروهرده وفرکردن(آموزش وپرورش)دا پ بکاتهوه؟ ههنگاوه سهرهتایی وئامادهکارییهکانی پهرهپدانی زمانی ئینگلیزی له کوردستاندا له چیدا دهبینن؟جهعفهر شخولیسلامی:‏ به دووری دهزانم.‏ من هیچ لکۆینهوهیهکم پ شکنایه که پشتی ئهو پشنیارهی تۆ بگرێ.‏ دهتوانم ئهوهندهش بم که ئستاشئینگلیسی زمانی رهسمیی زۆر وتی ئهفریقایییه.‏ ئایا ئهوه بووهته هۆیپشکهوتنی ئهو وتانه؟ یان ئهگهر پشکهوتنک لهو وتانهدا ههب‏،‏ ئایا بههۆی زمانهوهیه؟ پموا نییه.‏ ئوه دهتوانن به جیددی له ئهمه بکۆنهوه.‏

کوردناسی 143زمانی کوردی و کشهکانیدیالۆگک لهگهڵ دوکتور رهشید قهرهداغیکوردناسی:‏ سهبارهت به پناسهی زمان روانگهگهلی جۆراوجۆر ههیه،‏ لهسهرئهو بنهمایهی که زمان زیاتر ئامرازکی پوهندی یه بهم بهشک له زمانناسهکان زمان به گشتی لهم چوارچوهدا پناسه ناکهن و زیاتر گرینگی زمانله بهرههمھنانی ئهندشهدا دهبینن.‏ ئوه وهک توژهرک که خوندنهوهتان لهبوارهکانی زمان و وهرگاندا ههبووه زمان چۆن پناسه دهکهن؟د.‏ رهشيد قهرهداخى:‏ زمان بریتیی یه له گرنگترین هۆی ڕاگهیاندن و پهیوهندیله نوان مرۆڤ و گۆمهگادا.‏ زمان ڕی سهرهکی یه بۆ دهربینی بیروڕا وخۆشی و ناخۆشی و ههست و نهستی مرۆڤ به دهم،‏ واتا به گوفتار،‏ یا بهنوسین.‏ ههروهها زمان پناسهی مرۆڤ و گهله چونکه مرۆڤ بوونی خۆی وپناسهی خۆی له زمانهکهیدا دهبین‏.‏ههر بۆیه ڕگه گرتن له مرۆڤ که به زمانی دایکی ی خۆی بخون و بهکاریبھن له ژیانی ڕۆژانهیدا تاوانکی ئهوهنده گهورهیه چونکه وا له مرۆڤ دهکاتخۆی به کهم و ب بایهخ بزان‏.‏کوردناسی:‏ بۆچی خوندنهوه و لکوینهوه له بواری زمانناسیدا لهم سهردهمهداگرینگی زیاتری ههیه وهک له رابردوودا ههیبوو؟

کوردناسی 144د.‏ رهشيد قهرهداخى:‏ خوندنهوه و لکۆینهوه له بواری زمانناسیدا لهمسهردهمهدا گرنگی یهکی تایبهتی ههیه و زیاتر له ڕابوردو چونکه دهتوانینبین ئهم سهردهمه سهردهمی پهیوهندی یه له نوان مرۆڤ و گهن وووتاندا و زمانیش ڕی سهرهکی یه بۆ دروست کردن و پتهوکردن و درژهپدانی ئهو پهیوهندی یه.‏ تهکنۆلۆجیوه بهتایبهتی ئنتهرنت جیھانی وهک دیهکل کردووه و ئهگهر بچوکترین شت ڕوو بدات له ههر کونجکی جیھاندایهکسهر ههمو جیھان پ ی دهزانت به هۆی ئنتهرنتهوه.‏ ئنتهرنتیش زمانبهکاردههن بۆیه ئهوانهی له بوواری زمانناسیدا کار دهکهن دهیانهوێ زمانپهره پ بسهندن بۆ ئهوهی زمان بتوان به باشی بهم ئهرکه نوێ و ڕۆژبهڕۆژ گرنگترهی ههس‏.‏کوردناسی:‏ له تایبهتمهندییهکانی جیھانی مۆدن له ههرمی زمانهوانهیداکورتکردنهوهی وشهکان و به کارهنانی وشهگهلی ئینگلیزییه.‏ چ جیاوازی یهکدهبینن له نوان گفت و گۆ گشتییهکانی رۆژانهی ناو کۆمهگا لهنوان گهنجانو گهورهساندا؟د.‏ رهشيد قهرهداخى:‏ کورتکردنهوهی ووشه بهشکه له تایبهتمهندی ئهمسهردهمه که دهتوانین ناوی بنین ‏"سهردهمی پهله".‏ ئهم دیاردهی ووشهکورتکردنهوهیهش به تایبهتی له گهنجهکاندا زیاتر دهبینرێ چونکه گهنج کهمئارامه و زیاتر دهیهوێ مهبهستهکهی بدا بهدهستهوه ب گودان به باش وخراپیی ئهو زمانهی بهکاری دههن و ئهگهر ووشهکان نیوهیشی بتاشبهلایهوه گرنگ نییه.‏جۆره کورتکردنهوهیهکی تر ههیه که له ئینگلیزیدا زۆره وهکUSA, EU, )(UNبهم له کوردی و عهرهبی و فارسیدا ئجگار کهمه)‏ یا ههر نییه چونکهئهم زمانانه به ئاسانی ڕێ ی ئهو کورت کردنهوهیه نادهن.‏ ئهم جۆره کورت

کوردناسی 145کردنهوهیه شتکی باش و ئاسانکهره چونکه ئهم ووشه یا دهسته ووشه کورتکراوانه ئهوانهن که زۆر بهکار دههنرن وه ههمو جار له باتی ئهوهی دهستهووشهیهکی دوورودرژ بهکار بھنیت کورتهکهی بهکار دههنیت.‏بهکارهنانی ووشهگهلی ئینگلیزی مهسهلهیهکی جیاوازه و هۆکهی بهشوهیهکی سهرهکی دهگهڕتهوه بۆ ئهوهی ڕۆژ به ڕۆژ زمانی ئینگلیزی زیاتردهچهسپ وهک زمانی یهکهمی جیھان و ههمو کهس وا به پویست دهزانفری ب و بهکاری بھن‏.‏ ههندێ کهس که به زمانی خۆیشی قسه دهکات یادهنوس ووشهی ئینگلیزی ت دهخات چونکه یا له زمانهکهی خۆیدا ئهوووشانه نین،‏ یا نایزان‏،‏ یا ئهوهی دهیهوێ بی به زمانهکهی خۆی باش پیدهرنابێ،‏ یا خووی گرتووه به بهکارهنانی ووشهی ئینگلیزییهوه و لهبهرتهمهی نایهوێ بیر له بهکارهنانی ووشهی زمانهکهی خۆی بکاتهوه،‏ وه یاخۆی پوه بادهدات.‏ زۆر بهکارهنانی ووشهی ئینگلیزی دهبته شتکی نابهجبهتایبهتی ئهگهر گوێ گر یاخونهر مانای ئهو ووشانه نهزان چونکه ئهوهدهبته هۆی ئهوهی له بابهتهکه باش ت نهگات لهبهر زۆر بهکارهنانی ئهوووشه ئینگلیزی یانه.‏کوردناسی:‏ گرفته ناوهکی و دهرهکی یهکانی زمانی کوردی له چیدا دهبینن؟ چپشنیارکتان ههیه بۆ دهرباز بوونی زمانی کوردی له گرفته کلاسیکی وساختارییهکانی؟د.‏ رهشيد قهرهداخى:‏ ئهم پرسیاره پویستی به کتبکه بۆ وهم دانهوهی،‏ بهمبه کورتی دهمهوێ بم یهکک له کشه ههره سهرهکی یهکانی زمانی کوردیبوونی چهند شوه زمان/‏ شوه زار/‏ دایهلکته که وای کردووه بۆ نموونهکوردی باشور و باکوری کوردستان به ئاسانی و باش لهیهکتر نهگهن.‏ ههربۆیه لهم ماوهیهدا دهیان ووتار نوسراوه بۆ چارهسهر کردنی ئهم کشهیه و

کوردناسی 146من لهو بوایهدام دهب کات چارهی ئهم کشهیه بکات وه بهزۆر یا به قانونناکرت.‏ ڕاسته ناتوانین بین ههر کهسه به ههوهسی خۆی بنوس چونکهههمو نهتهوه یهک پویستی به زمانی یهکگرتو ‏(ستاندهرد)‏ ههیه.‏ بهم ئایاچۆن دهگهینه چارهیهک،‏ واتا زمانکی یهکگرتو،‏ که به دی ههمو لایهک بت وههمو لایهک بچن به پیرییهوه؟ بهلای منهوه دهب له ڕی سهلماندنهوه بگهینهئهو چارهیه نهک له ڕی بهسهر سهپاندندا.‏کشهی دووهمی سهرهکی ی زمانی کوردی شوهی نوسینهکهیهتی.‏ ئایاباشتره کوردی به تیپی لاتینی بنوسرێ یا به تیپی عهرهبی؟ وهک دهزانین ئهممهسهلهیه کۆنه و چهندهها ووتاری لهسهر نوسراوه بهتایبهتی لهم ماوهیهدا بئهوهی هۆیهکی بههز و پ سهلمنهر و یهک لایی کهرهوه ههب که ڕگهخۆش کا بۆ ڕکهوتنکی گشتی و بهج لهسهر ئهم کشهیه چونکه ههردوشوه نوسینهکه لایهنی باشیش و خراپیشیان ههیه.‏ ئهم کشهیهش،‏ ههر وهکهی یهکهم که باسمان کرد،‏ به قانون و به زۆرهمل چار ناکرت بهکو دهبزمانهوانی کورد و نوسهر و شاعیر کۆببنهوه و بگهنه ڕکهوتنک کهلهبهرژهوهندی زمانی کوردی و گهلی کورد ب‏.‏ ) له وهمی پرسیاری ‏(‏‎١٠‎‏)دازیاتر دهچینه ناو مهسهلهکهوه).‏کشهی سھهمی سهرهکی ی زمانی کوردی نهبوونی زاراوهی جۆراوجۆری پویسته که ئهویش دهگهڕتهوه بۆ ئهوهی که زمانی کوردی بهپیپویست خزمهت نهکراوه چونکه گهلهکهمان ههمیشه چهوساوه بووه ودهوهتکی کوردی نهبووه تا ههوڵ بدات زمانهکه گهشه پ بدات،‏ بهکو بهپچهوانهوه دوژمنهکانی دهوروبهری نهک ههر ویستویانه بیکوژن و بیبنبهکو ویستویانه زمانهکهشی لهناوبهرن و گهلکیان ههر به زمانیشی دانانن.‏جا لهچاو ئهو مژووه سهخت و نهیارهی زمانی کوردی پیدا ڕۆیشتووه هشتاههر باشه که لهم بارودۆخهی ئستایدایه و ئهویش دهگهڕتهوه بۆ ئهوهی

کوردناسی 147گهلی کورد ههمیشه بایهخکی زۆری داوه به زمانهکهی و پناسهی خۆی لهزمانهکهیدا دیوه.‏ههر بۆیه لهگهڵ ئهوهشدا که له هیچ چهرخکدا زمانی کوردی پشتگیری ویارمهتی دهوهتی ی نهبووه کهچی ههر ماوه و بگره تا ڕادهیهکلهپهرهسهندنیشدا یه ئهویش به ههوڵ و کۆشش و کۆڵ نهدانی نوسهر وشاعیر و ڕۆشنبیرانی کورد بووه که زمانهکهیان پاراستووه.‏ئهوهیشی شایانی باسه ئهوهیه که لهم چهند سای ڕابوردووهدا زمانی کوردیئجگار پهرهی سهندووه و شتی زۆر باش کراوه بۆ دهوهمهند کردن وفراوانتر کردنی بهتایبهتی له ڕووی زاراوه و ووشهی جوان و بهج وسهردهم و داتاشراوهوه که له ناخی زمانهکهوه هاتون.‏ بهم دهب زۆرووریابین و پاکی و ڕهسهنی زمانهکه بپارزین.‏ لهگهڵ ئهوهشدا که کاری باشکراوه بۆ پهرهپدانی زمانهکهمان زۆر بهداخهوه ههندێ ووشه و زاراوهی بتام و ناقۆ خهریکه جی خۆی دهکاتهوه لهناو زمانهکهدا و تکی دهداتچونکه وهرگانکی دهقاودهق و ووشه به ووشهیه بهتایبهتی له عهرهبییهوه و هیچ جۆره ڕهسهنی یهک و مانابهخشینکی تدا نابینرێ.‏کوردناسی:‏ ئهو روانگانهی که ههنووکه له نوان زمانناسه کوردهکانداسهبارهت به چاک کردنی زمانی کوردی،دۆزینهوه و ههروهها دروستکردنیوشه بۆ زمانی کوردی بوونیان ههیه به چهند بهش و گروپ دابهش دهکهن؟مژووی ئهم چالاکی یانه بۆ کهی دهگهرنهوه؟د.‏ رهشيد قهرهداخى:‏ مژوی ههوی چاک کردنی زمانی کوردی و ووشهی تازهدروست کردن کۆنه و ئهم ههوه تازه نییه.‏ ڕووانگهی ناو زمانناسه کوردهکاندهربارهی چاک کردنی زمانی کوردی و ووشهی تازه داتاشین زۆره و ههر

کوردناسی 148زمانناسه لای خۆیهوه خهریکه و ڕای خۆی دهردهبێ بهم تا ئستا لهبهربارودۆخی نالهباری گهلهکهمان زمانناسهکانمان نهیانتوانیوه یهک بگرن وههوڵ بدهن زهمینهیهک خۆش بکهن بۆ بهراوورد کردنی بهرههمهکانیان و لدووان و تاوتوێ کردنی بۆچونهکانیان تاکو بگهنه یهک دهنگ ویهک ڕا.‏کوردناسی:‏ چۆن چۆنی خهسارهکانی زمانی کلاسیکی کوردی شیکار دهکهن؟زمانی زانستی کوردی چۆن پناسه دهکهن؟د.‏ رهشيد قهرهداخى:‏ لهو بوایهدا نیم زمانی کلاسیکی کوردی تووشی هیچخهسارهیهک بووب‏.‏ زمانی زانستی ی کوردی هشتا ساوایه و پویستی بهخزمهت کردنکی زۆر ههیه لهڕی دۆزینهوه و دروست کردن یا داتاشینیزاراوه و ووشهی زانستیی شیاو و مانابهخشهوه و وهرگرتن یا خواستنی ئهوزاراوانهی که ناتوانرێ له کوردیدا بهرامبهرکیان بۆ بدۆزرتهوه له زمانهکانیترهوه بهتایبهتی ئینگلیزی که زمانی زانستی ی جیھانه.‏بزوتنهوه ئیدۆلۆژی یهکانی ناو کوردستان وهک ئیسلامی،‏کوردناسی:‏ ناسیۆنالیستی و لیبرالهکان چ کاریگهری یهکیان له سهر بواریمارکسی،‏ و گشتی زمانی کوردی ههبووه،‏ به لهبهرچاو گرتنی‏(تخصصی)‏ تایبهتی ئهوهی که ههر کهم لهم بزوتنهوانه به شیوازی تایبهتی خۆیان و به چهشنیجۆراوجۆر کهکیان له زمانی کوردی وهرگرتووه و وشهگهلی جیاوازیان بهزمانی کوردی زیا کردووه یان لیان کهم کردووه؟د.‏ رهشيد قهرهداخى:‏ ب گومان ههر یهک لهم بزوتنهوه ئیدیولۆژیانه کهم تا زۆرکاری خۆی کردۆته سهر زمانی کوردی نهک ئهوهنده له بوواری تایبهتیدا وهکبۆ نمونه بزوتنهوهی ئیسلامی و مارکسی نهک ههرله بوواری گشتیدا.‏ یارمهتی پشکهوتنی زمانی کوردی یان نهداوه بهکو بوون به هۆی ڕاگرتنی له

هکوردناسی 149جی خۆیدا و بگره دواخستنیشی چونکه بوایان به خزمهت کردنی گهلی کوردو زمانهکهی نهبووه و نییه و ویستویانه گهلی کورد خۆی و زمانهکهی ببنهپاشکۆی گهل و زمانی تر.‏بهپچهوانهی ئم دوو ئیدیۆلۆژی یهوه،‏ بزوتنهوهی کوردایهتی وکوردپهروهری ههمیشه ههوی پشکهوتن و پهره پ سهندنی زمانی کوردیداوه چونکه به لای کوردپهروهرهوه پناسهی گهلی کورد له زمانهکهیدایه وپشکهوتنی زمانی کوردی مانای پشکهوتنی گهلی کورده.‏ بزوتنهوهیکوردپهروهری ههمیشه ههوی داوه لهباتی ووشهی عهرهبی و فارسی،‏ کهجاران زاڵ بوون بهسهر کوردیدا،‏ ووشهی ڕهسهنی پهتی کوردی و ووشهیداتاشراوی تازه و جوانی کوردی بهکار بھنرت بۆ فراوان کردن وبوژانهوهی زمانهکه.‏کوردناسی:‏ مهبهست له زمانی ستاندارد چییه؟ پتان وایهتایبهتمهندی یهکانی زمانکی ستانداردی تدا ههیه؟ بۆچی؟زمانی کوردی"د.‏ رهشيد قهرهداخى:‏ زمانی ‏"ستاندهرد"،‏ واتا یهکگرتو،‏ ئهو زمانهیه که ههموئهو کهسانهی که زمانی دایکی یانه و ئهوانهیش که فری بوون بتوانن تیبگهن و قسهی پ بکهن و خوندهوارهکانیشیان بتوانن پی بنوسن.‏ ئهم زمانیستاندهرد"هیش له ههندێ زمانی وهک عهرهبیدا جیاوازییهکی زۆری ههیهلهگهڵ زمانی ڕۆژانهی خهکدا.‏ بهم له ههندێ زمانی تری وهک ئینگلیزی وکوردیدا جیاوازی یهکهی ئهوهنده نییه.‏ زمانی کوردیش وهک ههمو زمانکی ترتایبهتمهندییهکانی زمانی ‏"ستاندهرد"ی تدایه و هیچی له زمانهکانی تری جیھانکهمتر نییه تهنھا ئهوهیه که وهک ههندێ زمانی وهک ئینگلیزی و عهرهبی‏...هتد دهوهمهند نییه له ووشه و زاراوهی زانستیی سهردهمدا نهک لهبهرئهوهی کهم و کوڕییهک له زمانهکه خۆیدا ههیه بهکو لهبهر ئهوهی خزمهت

کوردناسی 150نهکراوهچونکهکورد ههرگیز دهوهتکی نهبووهتا ههوی پهرهپ سهندنیبدات.‏کوردناسی:‏ به ڕای ئوه ئهگهر فۆڕمی نوسینی زمانی کوردی-سۆرانیبگۆردرێ و به گشتی دهق و نووسینهکانی زمانی کوردی به پیتی لاتینبنووسرێ ‏(وهک کوردی کرمانجی)‏ کاریگهری له سهر فربوونی زمانیئینگلیزی له ناو کۆمهگاکهماندا ناب؟ به گشتی ڕاتان سهبارهت به زمانیلاتینی کوردی چییه؟ به بۆچوونی ئوه ئهم پلانه ئیمکانی سهرگرتنی ههیه؟بۆچی؟د.‏ رهشيد قهرهداخى:‏ ههر وهک له وهمی پرسیاری ژماره ‏(‏‎5‎‏)دا ئاماژهم پدا،‏ئهم کشهیه یهککه له کشه سهرهکییهکانی زمانی کوردی که ئستابهرهوڕوی بوینهتهوه و دهب چارهسهرکی بۆ بدۆزینهوه.‏ ئایا باشتره زمانیکوردی به تیپی لاتینی بنوسرێ یا به تیپی عهرهبی؟ ئمه که وهک زمانناسباسی ئهم مهسهلهیه دهکهین دهب بهگورهی توانا لهسهر بناغهیهکیزمانهوانی ههوست وهرگرین نهک لهسهر بناغهیهکی سیاسی یا ئاینیئهگهرچی ههمو شتیش له ژیاندا پهیوهندی ههر ههیه به سیاسهتهوه کهم تازۆر.‏ من تا ئستا چهند بیرم لهم کشهیه کردۆتهوه هشتا نهم توانیوه خۆمبخهم به لایهکدا و بم ئهمهیان باشتره لهوهی تر.‏ئهم کشهیه ههروا به ئاسانی بیاری لهسهر نادرێ.‏ کورد که له ههرلایهکی کوردستانی پارچهپارچهکراو به جۆره تیپک نوسیبتی بهخۆشی خۆینهبووه و له ئهنجامی بیرکردنهوهدا نهبووه بهکو به زۆر دهوهتی داگیرکهرسهپاندویهتی بهسهریدا.‏ جا ئستا که گهلی کورد له باشوری کوردستاندانیمچه ئازادییهکی دهستکهوتووه و دهپرسین ئایا بۆ دواڕۆژی گهلهکهمان وزمانهکهمان وا باشتره به تیپی لاتینی بنوسین یا هی عهرهبی دهب

کوردناسی 151لکۆینهوهکهمان لهسهر بنهمایهکی زمانهوانی ب به شوهیهکی سهرهکی.‏دهب بپرسین:‏ چی جۆره تیپکیان له ههمو ڕوویهکهوه گونجاوتره بۆ نوسینیکوردی؟بۆ نمونه،‏ ئهگهر له ڕووی دهنگهکانهوه سهیرکهین دهبینین ههر دوو جۆرهتیپهکه گونجاون بۆ نوسینی کوردی.‏ ڕاسته ئهوهتی کورد دهنوس زۆربهیزۆری نوسینهکانی به تیپی عهرهبی بووه،‏ جگه له نوسینی کوردستانی باکورو یهکتی سۆڤیهتی کۆن له مژوی تازهدا،‏ وه پشتاوپشت ئمه وا ڕاهاتوینبهو تیپه بنوسین.‏ بهم ئهمه وا ناگهین که ناتوانین بیگۆڕین به مهرج ئهوگۆڕینه له بهرژهوهندی گهلی کورد و زمانهکهیدا ب‏.‏ بهلای منهوه گهورهترینسودی نوسینی کوردی به تیپی لاتینی ئهوهیه که دهروازهیهکی فراواندهکاتهوه له نوان زمانی کوردی و زۆربهی دانیشتوانی تری جیھاندا بهتایبهتیهی ووته ڕۆژاوایییهکان وه ئهمهش به سوود دهگهڕتهوه بۆ گهلهکهمان.‏ وهئهگهر به لای زۆرینهی ڕۆشنبیران و زمانهوان و نوسهرانی کوردهوه وا باشتربوو که کوردی به تیپی لاتینی بنوسرێ ئهوا به ڕای من دهتوانرێ کارهکهئانجام بدرێ و بهباشی.‏بۆ نموونه له ووتی ئازربایجان به ئهلف و بی ‏(سیریلیک)‏ دهیان-‏ نووسیلهکاتی یهکتی سۆڤیهتدا ههر وهک زمانی ڕوسی.‏ بهم له دوای ڕوخانییهکتی سۆڤییهتهوه له ئازربایجان ئهلف و بی لاتینی بهکار دههنن وکشهیشیان نییه.‏کوردناسی:‏ چ ومکتان ههیه بۆ ئهو دهسته لهوتانی دهسهتدار که زمانی کوردی به زاراوهعهرهبی،‏ فارسی و تورکی دهزانن؟رۆشنبیر و زمانناسانهییان بهشک لهزمانهکانی

کوردناسی 152د.‏ رهشيد قهرهداخى:‏ ئهوانهی زمانی کوردی به زاراوه یان به بهشک له زمانیعهرهبی،‏ فارسی،‏ یا تورکی دادهنن نه زمانهوانن و نهڕۆشنبیر و ڕاچهوتهکهیان ههر شایستهی وهمدانهوهیش نییه.‏ ئهو کهسهی قسهی وا بکاتدیاره هیچ له زمان و زمانناسی نازان و دهیهوێ ههستی ڕهگهزپهرستی خۆیو دژایهتی گهلی کورد بسهپن بهسهر زمانهکهیشیدا.‏ ئهو کهسانه دهیانهوێههر وهک چۆن خاکهکهیان داگیر کردوین و مافی ههمو شتکیان لسهندوینهتهوه به ههمان شوه زمانهکهیشمان داگیر کهن و ئهو پناسهیهشمانل بسهندنهوه.‏ ههر وهک ئاشکرایه بۆ ئهوانهی نهختک له بواری زمانداشارهزاییان ههب ههر له سهدهی نۆزدهههمهوه زمانناسان زمانی کوردی یانبه زمانکی ڕهسهن و تهواو و سهربهخۆ داناوه و به بهشک له زمانه هیندۆ–ئرانییهکان که لقکه له کۆمههی زمانه هیندۆ-‏ ئهوروپییهکان.‏ ڕاسته کوردیووشهی زۆر وهرگرتووه،‏ بهتایبهتی له عهرهبی و فارسی و تا ڕادهیهکیشتورکی و ئینگلیزیهوه ههر وهک ئهم زمانانهش ووشهیان له یهکتر و لهکوردیش وهرگرتووه،‏ بهم ئهم ووشه وهرگرتنه یا خواستنه نه زمانی کوردیدهکات بهیهکک یا بهشک لهو زمانانه و نه یهکک لهو زمانانهش دهکات بهزمانی کوردی.‏کوردناسی:‏پناسهی ئوه بۆ تیئۆری وهرگان چییه؟د.‏ رهشيد قهرهداخى:‏ وهرگان هونهرکه وهک ههمو هونهرکی تر.‏ پویستهوهرگ شارهزاییهکی باشی ههب له ههردو زمانهکه و کلتوری ئهو زمانانه وڕهگ و ڕیشه و بنچینهی ووشهدا.‏ مهرجی سهرهکی له وهرگاندا ئهوهیه کهدهقاودهق و ووشه به ووشه نهبت چونکه گهل جار ئهم جۆره وهرگانهمانای ڕاستهقینهی ڕستهکه یا ووتهکه تک دهدات و وونی دهکات.‏ وهرگاندهب مانای ڕاستهقینهی ڕسته یا ووته بدات بهدهستهوه نهک مانای ڕوکهشی.‏

کوردناسی 153کوردناسی:‏ به ڕای ئوه زمانناسانی کورد دهب له ههوی پاکتاوکردن وخاون کردنهوهی زمانی کوردیدا بن و خۆیان وشهی هاوتا و زاراوهی بۆدروست بکهن یان گرفتک نییه و وهرگه کوردهکان له کاتی وهرگاندا لهزمانهکانی ترهوه بۆ سهر زمانی کوردی له وشهگهلی عهرهبی،‏ فارسی،‏ئینگلیزی و باقی زمانهکانی تر کهک وهرگرن لهو کاتانهدا که وشهی کوردیبۆ نهدۆزرتهوه یا خود تگهیشتنی بۆ خهک زهحمهت بت یا واتاکهی ئاسانخۆ بهدهستهوه نهدات؟ به گشتی چ ومک یا خود پشنیارکتان ههیه بۆ ئهودهسته له زمانناسه کوردانه که پیان وایه زمانی کوردی دهب له وشهگهلیخاریجی خاون بکرتهوه له جیاتی ئهوان دهستهواژه یان زاراوهی نویان بۆساز بکرێ؟د.‏ رهشيد قهرهداخى:‏ ئهگهر بهراووردی نوسینی ئستای کوردی و نوسینیپش حهفتا ههشتا ساڵ بکهین دهبینین نوسینی ئستا زۆر خاون کراوهتهوه لهووشهی عهرهبی و فارسی ئهگهرچی له قسهکردندا گهلکمان هشتا زۆرووشهی عهرهبی و فارسی بهکاردههنین.‏ دهب نووسهر و وهرگ وزمانناسی کوردی بهردهوام بن له بژارکردنی زمانی کوردی له ووشهی بگانهبهمهرج ووشهی کوردی ڕهسهن یا داتاشراوی جوان و مانابهخشمان ههببهکاری بھنین لهباتی ئهو ووشه بگانانه.‏ وه ئهگهر ههر نهیشمان بوو ئهواهیچ عهیب نییه ووشهی بگانه بهکاربھنین.‏ههندێ ووشهی بگانه ههن کورد وهری گرتون ئستا بون به موکی زمانیکوردی،‏ واته به بهشک له زمانهکه،‏ چونکه ئهگهرچی له بنهڕهتدا ووشهکه هیبگانهیه کورد دهنگهکهی گۆڕیوه و به مانایهکی نهخت جیاوازیش بهکاریدههن بۆیه دهم بۆته موکی زمانی کوردی و پویست ناکات دهستلهوانهوه بدرێ چونکه چهسپیوون له زمانهکهماندا.‏

کوردناسی 154زمانی ئینگلیزی بهو دهوهمهندییهوه پی عهیب نییه ههزارهها ووشه لهزمانی ترهوه وهرگرێ ئهی کوردی بۆ پی عهیب ب؟ وهک دهبینین لهم چهندسای ڕابوردووهدا زمانی کوردی زۆر دهوهمهند بووه بههۆی دۆزینهوهیووشهی ڕهسهنی کۆنی کوردی و داتاشینی ووشهی جوانی تازهوه سوپاس بۆوهرگ و زمانناس و نوسهر و ڕۆشنبیری کورد.‏ بهم له ههمان کاتدا ههندێکهس که لهکارهکه نازانن و سهرپ یانه ووشه دادهتاشن و بهکاری دههننزمانهکه تک دهدهن چونکه خهکی تریش چاو لهوان دهکهن و ووشهکانبهکار دههنن و دهب به ماڵ بهسهرمانهوه.‏ ئهم ووشه داتاشراوه ناقۆ وناشرینانه به کورانه وهرگاوون زۆربهی کات له عهرهبییهوه و ئهووهرگانهش هیچ مانایهک نابهخش له کوردیدا،‏ لهبهر ئهوه ناب بهکاریانبھنین.‏ دیاردهیهکی تریش دهبینرێ ئهویش زۆر بهکارهنانی ووشه و زاراوهیئینگلیزییه لهسهر تهلهفزیۆن و له نوسیندا بهتایبهتی لهلایهن کوردی ئهوروپاوهب ئهوهی له خۆیان بپرسن ئایا گوێ گر یا خونهره کوردهکانیان ئهو زاراوانهت دهگهن یان نا.‏ ڕاسته ههندێ جار ناچارین ئهم زاراوانه بهکاربھنین بهمههر شتک له ڕادهی خۆی دهرچو ب‏-‏ تام و ناشرین و زیانبهخش دهب‏.‏کوردناسی:‏ به ڕای ئوه بوونی زاراوهگهلی جۆراوجۆری کوردی وهرگرهکوردهکانی له کاتی وهرگاندا له زمانهکانیترهوه بۆ سهر زمانی کوردی چ لهوهرگانی دهقدا یان خۆ وهرگرانی دهماودهم توشی گرفت کردووه یانتوشی گرفتیان دهکات؟ چ پشنیارکتان ههیه بۆ چارهسهری ئهم گرفته؟د.‏ رهشيد قهرهداخى:‏ بوونی زاراوهگهلی جۆراوجۆری کوردی بهشکه له کشهگهورهکانی زمانی کوردی و دهگهڕتهوه بۆ بوونی دوو شوهزاری سهرهکیله زمانی کوردیدا.‏ ب گومان ئهمهش هۆی سهرئشهیهکی زۆره بۆ وهرگیکورد له وهرگانی زاریش و نوسینیشدا چونکه وهرگێ به شوهزاری

شوهکوردناسی 155سۆرانی بدوێ و بیزان ناتوان کاری وهرگی بکات بۆ شوهزاری کرمانجیو به پچهوانهیشهوه وهرگێ تهنھا شوهزاری کرمانجی بزان ناتوان کاریوهرگی بکات بۆ شوهزاری سۆرانی.‏ئمه بمانهوێ و نهمانهوێ ئهم کشهی دوو شوهزارییه ههیه له زمانیکودریدا و چارهسهریشی وا ئاسان نییه مهگهر ڕۆژێ بت زمانی یهکگرتو‏(ستاندهرد)‏ بته کایهوه و وهرگ ئهو زمانه یهکگرتووه بهکار بھن لهوهرگانهکهیدا به شوهیهکی سهرهکی و له وهرگانی زارهکیشدا بهپ یکۆڕهکه ههر وهرگک شوهزاری دایکیی خۆی بهکار بھن‏.‏ دهب ئهبزانین که چارهسهرکی باش و ب گیروگرفت نییه بۆ ئهم کشهیه مهگهریهکک لهو دوو شوهزاره بخرته پشتگوێ و شوهزارهکهی تر به زۆربسهپنرێ بهسهر ههمو کوردکدا و ئهوهیش ڕگهیهکی نادیموکراتی یانهیه وبوا ناکهم هیچ کوردک پشتگیری بکات.‏ کهوا بو چارهسهری ئهم کشهیه وازوبهزو و ئاسانی ناکرێ ئهب وهرگ لهگهڵ ئهم بارودۆخهی ئستا تیاینههرچۆن بت ههڵ بکات.‏کوردناسی:‏ وهرگانی دهقه زانستی و ئهکادمی یهکان له زمانهکانیترهوه بۆسهر زمانی کوردی به ڕای ئوه دهتوان چ یارمهتی یهک ببهخشته زمانیکوردی؟ چالاکی لهم چهشنه له ناو وهرگه کوردکاندا له چ ئاستکدا دهبینن؟د.‏ رهشيد قهرهداخى:‏ وهرگانی دهقه زانستی و ئهکادیمییهکان له زمانهکانیترهوه بۆ کوردی یارمهتییهکی گهورهی زمانی کوردی دهدات چونکهدهوهمهندتری دهکات و زیاتر پشی دهخات و پهرهی پدهسهن‏.‏ ئهموهرگانه خزمهتی گهورهی زمانی کوردی دهکات به مهرج وهرگشارهزای زمان ب چونکه له کاتی ورگاندا وهرگ ناچار دهب ئهگهرووشهیهک یا زاراوهیهک بهرامبهری نهبو له کوردیدا ئهوا بۆی بگهڕێ و کاری

کوردناسی 156لهسهر بکات چونکه مرۆڤ له کاتی کارکردن و پویست و ناچاریدا بیری باشدهکاتهوه و شتی تازه دهرۆزتهوه بهم ئهگهر خهریک نهب بهم جۆرهکارهوه،‏ واتا وهرگان،‏ ئهوا زمانهکه له شونی خۆیدا دهوهست و پهرهناسن‏.‏ئهگهر چی من شارهزای ههمو وهرگانک نیم که کراوه بهم پم وایهبهگشتی لهم بووارهدا کاری باش کراوه و هیچ کارکیش ب کهم و کوڕیناب‏.‏کوردناسی:‏ بهشی ههره زۆری وهرگره کوردهکان له جیھاندا له پیاوانی کوردپکھاتوون هۆکارهکانی بۆچی دهگنهوه؟ ئا-ب مهیلی ژنان و کچانی کورد بۆبهشداری له بواری وهرگاندا و گهشهپدانی؟ ب‏-یان یاساکانی پیاوسالارانهله ناو بنهماه کوردهکاندا؟د.‏ رهشيد قهرهداخى:‏ دهتوانم بم ئهم دیاردهیه تهنھا لهناو کوردا نییه بهکولهناو ههمو نهتهوه ڕۆژههتییهکانی تریشدا ههیه و هۆکاری سهرهکیشی بمهیلی ژن نییه بۆ کار کردن له بوواری وهرگاندا بهکو نهریتی کۆمهیهتییهکه تا ئستا ڕێ ی تهواوی نهداوه به ژن له ههمو بووارکدا وهک پیاوکاربکات.‏ بهم ئهم نهریتی کۆمهیهتییه له گۆڕانکارییهکی زۆر و بهردهوامدایه و دنیام له سانی داهاتودا زیاتر کچ و ژنی کورد دهبینین له بوواریوهرگاندا کار بکهن و لهو بوایهش دام سهرکهوتو دهبن لهکارهکهیانداچونکه ژن هیچ له پیاو توانای کهمتر نییه له هیچ بووارکدا.‏کوردناسی:‏ وهرگه کوردهکان چهنده ههویان داوه بۆ ئهوهی کاریگهرییانههب له سهر خۆرکخستن و خۆ گونجاندنی دیاسپۆرای کوردی له

کوردناسی 157وتهکانیتر؟ دهور و ڕۆی وهرگه کوردهکان بۆ ئاشنا کردن و ناساندنیزیاتری کۆچبهر و پهنابهرهکان له گهڵ فهرههنگی گشتی وهاوچهرخ وئهمۆیی له وته جۆر به جۆرهکاندا چییه؟د.‏ رهشيد قهرهداخى:‏ ئهوهندهی من ئاگام ل ب وهرگانی کورد له دهرهوهیووت خۆیان جیا نهکردۆتهوه له توژهکانی تری کوردی کۆچکهر و پهنابهر وبواش ناکهم پویست بهو خۆ ل جیا کردنهوهیه بکات.‏ ئهزانم وهرگهکوردهکان له ئهمهریکا ڕکخراوی تایبهتی یان نییه،‏ بهم نازانم له ئهوروپاههیانه یان نا.‏ب گومان لهبهر ئهوهی وهرگی کورد زمانی ئهو ووتهی لی جگیربوون باش دهزانی دهب ڕۆی دیاریان ههب له پناسینی کوردی تر بهفهرههنگ و کلتوری ئهو ووته.‏کوردناسی:‏ به ڕای ئوه ئاشنا بوونی کۆمهگای کوردی له دهرهوهی وت بهزمانهکانیتر،که ههر ئهمهش بووهته هۆکاری ئاشنا بوون به فهرههنگی جیاوازو مۆدن تا چهند دهتوان کاریگهری ههب له گهشه پدان و مۆدنه کردنیفهرههنگی گشتی کۆمهگای کوردستان؟د.‏ رهشيد قهرهداخى:‏ ههر وهک ههمو دهزانین پهیوهندیی ئهلهکترۆنی ههمووجیھانی وهک دیهک ل کردووه و ههمو خوو و نهریت و فهرههنگ و کلتوریووتک کاریگهر دهبته سهر خوو و نهریت و فهرههنگ و کلتوری ووتانیتر بهتایبهتی هی ووته ڕۆژاواییهکان بۆ سهر ووتانی تری جیھان.‏ وه لهبهرئهوهی کۆچکهر و پهنابهری کورد ههموی ڕووی کردۆته ووته ڕۆژاواییهکانب گومان خوو نهریت و فهرهنگ و کلتوری هونهر و زمانی ئهم ووتانهکاریان ت دهکات و ئهمانیش که دهگهڕنهوه بۆ کوردستان به سهردان ب یابهههمیشهیی ئهوهی که فری بوون باش ب یا خراپ دهیگهیننه خهکی

کوردناسی 158کوردستان.‏ ههر بۆیه بهداخهوه له بهرنامهی سهر تهلهفزیۆنی کوردی ونوسینی کوردیدا لهم چهند ساهی ڕابوردودا بهکارهنانی ووشهی ئینگلیزیزۆر بووه که ئهمهش ههندکی لهوانهیه له ناچاریدا ب‏،‏ بهم ووشهیکوردیمان ههیه بۆ زۆری ووشهکانی تر بۆیه پویست ناکات ووشهی ئینگلیزیبهکار بھنین.‏ ئهگهر گوگر یا خونهر ئهو ووشه ئینگلیزییانه ت بگات ئهواباشه،‏ بهم ئهگهر تی نهگات ئهوا سهری ل دهشوێ و له باسهکه ت ناگاتبه باشی.‏ بۆیه دهب زۆر ووریا بین له بهکارهنانی ئهم ووشه ئینگلیزی یانهدا.‏کوردناسی:‏ هۆکار و بهربهستهکانی فیر بوونی دروستی زمانه دهرهکییهکان‏(ئینگلیزی.‏ سویدی،‏ نۆروژی،‏ فینلاندی،‏ دانیمارکی،‏ ئیسپانیایی،‏ ئامانی،‏فهرانسهیی،‏ هۆندی و...هیتر)‏ له ناو پهنابهرانی کوردی دانیشتووی ئهموتانه له چیدا دهبینن؟د.‏ رهشيد قهرهداخى:‏ هۆکاری باش فر نهبوونی زمانه بگانهکان،‏ ئینگلیزی بیا ئهمانی یا سویدی...هتد دهگهڕتهوه بۆ تهمهن گهورهیی و تکهونهبوون لهگهڵ خهکی ئهو ووتانهی زمانی سهرهکییان یهککه لهم زمانانه ودڵ نهدان به فربونی ئهم زمانانه.‏ دهتوانم بم گهورهیی تهمهن هۆی ههرهسهرهکی زمان باش فرنهبوونه چونکه وهک ههمو دهزانین تهمهنی مندایباشترین تهمهنه بۆ فربونی زمان و له دوای تهمهنی بیست ساییهوه زمانفر بوون به باشی کارکی ئاسان نییه مهگهر ئهو کهسه ههوکی ئجگار زۆربدات و له قوتابخانه به ڕک و پکی فر بب‏.‏وه لهبهر ئهوهی زۆربهی کۆچکهر و پهنابهری کورد تهمهنیان له بیستساڵ بهرهوژوره دهبینین تهنھا ئهوهنده زمان فر دهبن که ئیش و کاریڕۆژانهی پ جبهج بکهن بهم زمانهکهیان له ئاستکی زۆر باشدا نییه.‏ بهمله ههمان کاتدا دهبینین مندای کۆچکهر و پهنابهرهکان که لهو کاتهدا که

کوردناسی 159چوونهته ههندهران تهمهنیان له پانزه ساڵ کهمتر بووه زمانهکه زۆر باش فربوون ههر وهک لهو ووته خۆیدا له دایک بووبن.‏ ب گومان ئهوانهیتهمهنیان وا بچوک ب دهیشچنه قوتابخانه و تکهوییان لهگهڵ هاوتهمهنیخۆیاندا زۆر دهب که ئهمهیش یارمهتییهکی گهورهیه بۆ فر بوونی زمانهکه.‏هۆی دووهمی زمان باش فرنهبوون تکهو نهبوونه لهگهڵ خهکی ئهوووته.‏ وهک ئاشکرایه باشترین ڕگه بۆ فر بونی زمان بهکارهنانی ئهوزمانهیه وه وهک دهزانین زۆربهی ههسوکهوتی کوردی کۆچکهر و پهنابهرلهگهڵ کوردی تر دایه لهو ووتهی لی نیشتهج بوون وه ئهمانیش که یهکدهگرن زۆربهی کات به کوردی دهدون نهک به زمانی ئهو ووتهی لین.‏ وهئهوهی کاری نهبت یا کارکی وههای نهب که پویست بکات زمان زۆربهکاربھن لهگهڵ دانیشتووانی ئهو ووتهدا ئهوهنده پویستی به بهکارهنانیزمان زۆر نییه تهنھا له کاتی شت کیندا نهب لهبازاڕ و ههندێ پهیوهندیناچاری-تر که ئهوهیش پویستی ههر به پلهیهکی سهرهتایی زمانهکهیه بۆ ئیشو کارڕایی کردن بۆیه ئهوانهی تهمهنیان له بیست ساڵ زیاتره و له زانکۆنین وکارکی وههایان نییه که پویستی زۆر به زمان ب زمانهکه باش فر نابن.‏هۆی سھهمی زمان باش فر نهبونیش دڵ نهدانه بهفر بوونی زمانبهتایبهتی ئهگهر کهسک خۆی زۆر حهز له زمان نهکات و زۆر پویستی نهببۆ ئیش و کاری ڕۆژانهی و لهتهمهندا ب‏.‏کوردناسی:‏ گۆڕینی زمان له ههر کۆمهگایکدا رهنگه زۆر زهحمهت ب ولهوانهیه یهک له ئهستهمترین ئهگهرهکانی فهرههنگی ههر کۆمهگایک بت.‏ بهله بهرچاو گرتنی ئهوهی که خهکی کورد به زاراوهگهلی جۆراوجۆر ئاخافتندهکهن بهم به هۆکارگهلی مژوویی و سیاسی کوردهکانی نیشتهج له ههرکام له وتانی رۆژههتی ناڤین به شوازکی بهر بهرین ئاشناییان له تهک

کوردناسی 160زمانهکانی ‏(عهرهبی،‏ فارسی،‏ تورکی و ‏...)یش ههیه.‏ بهم ڕاتان چییه ئهگهرزمانی ئینگلیزی بکرێ به زمانی دووههمی خهکی کورد؟ پتان وایه زمانیئینگلیزی بتوان بۆشاییهکان و کهم وکوڕییهکانی زمانی کوردی له بواریزانستدا له بوارهکانی تایبهتی و ههروهها له بواری پهروهرده و فرکردن‏(آموزش و پرورش)دا پ بکاتهوه؟ ههنگاوه سهرهتایی و ئامادهکارییهکانیپهرهپدانی زمانی ئینگلیزی له کوردستاندا له چیدا دهبینن؟د.‏ رهشيد قهرهداخى:‏ ئمه بمانهوێ و نهمانهوێ زمانی ئینگلیزی ئستا بووه بهزمانی دووهم له زۆربهی ووتانی جیھاندا چونکه گرنگترین زمانی جیھانه وزمانی زانست و تهکنۆلۆجیایه وه کهم تا زۆر بهشکی زۆری کۆمهگا لهزۆربهی ووتان پویستی به فربوون و بهکارهنانی ئهم زمانهیه.‏ کهوابوئهگهر به شوهیهکی فهرمیش ئینگلیزی نهکرێ به زمانی دووهم له کوردستانداپویسته ئهوهنده بایهخی پ بدرێ له قوتابخانه و زانکۆکاندا که له ڕاستیداوهک زمانی دووهمی ل بت.‏ وه بۆ جبهج کردنی ئهم پویستییه دهب ههرله پۆلی یهکهمی قوتابخانهی سهرهتایییهوه زمانی ئینگلیزی ڕۆژی سهعاتکبخونرێ چونکه ئهو تهمهنه باشترین تهمهنه بۆ زمان فربوون.‏ وه دهب لهقۆناغهکانی تری خوندنیشدا زیاتر بایهخ بهم زمانه بدرێ بۆ ئهوهی نهوهیتازهی کوردستان ئاماده بن بۆ پویستییهکانی ژیانی دواڕۆژ.‏ ئهم بایهخ دانهشبه ئینگلیزی سودی زۆر دهب بۆ گهل و ووتهکهمان له بوواری زانستدا.‏بهم دهب ئهم ئینگلیزی خوندنه لهسهر بنهمایهکی تازه و چاک داڕژرێ نهکوهک هی جاران که سوودی کهم بوو.‏ئهم بایهخ دانهش به ئینگلیزی ئهوه ناگهین که ئیتر زمانی عهرهبیبهتایبهتی و فارسی و تورکی فر نهبین چونکه له کاتکدا که کوردستان بهتهواویش ئازاد ب و دهوهتی کوردی بته کایهوه که گومانم نییه ههر دهب وبهڕوهیه،‏ ئمه پهیوهندی ئابوری و کۆمهیهتی و زانستی و سیاسیمان ههر

یزایزایانکوردناسی 161بهردهوام دهب لهگهڵ عهرهب و فارس و تورکدا بۆیه پویسته زمانهکانیان فربین و بیزانین بهتایبهتی زمانی عهرهبی چونکه زمانکی گرنگه له ناوچهکهدا.‏د.‏تر.‏کوردناسی:‏ بيرورای ئوه له بارهی فهرههنگ نوسی دوو زمانهوه چيه؟رهشيددانهریقهرهداخى:‏فهرههنگیفهرههنگدوودانانزمانههونهركهپويستهههموو وهكشارهزاييهآیجۆرهتهواویهونهركیله ههبههردوو زمانهآهدا و له آۆمهگای ههردوو زمانهآهدا ژياب بۆ ماوهيهآی زۆرو شاره نهريت و باری آۆمهيهتی و آلتوری و فۆلكلۆری و زانستی وئابوری ...گهلووشهبريتيهئهگهرگهورهلهلههتد ههردوو آۆمهگاآه ب‏.‏آهسوادهزاننزمانكهوهوهرگان،‏فهرههنگههر دهب‏.‏دانهربۆبۆيهبهمفهرههنگههرزمانكیلهدهمپشتدانانتر.‏راستيدابهفهرههنگبريتیهراستهفهرههنگوهرگانهوهدانهرتهنھابهشكینابلهدانانببهستتهنھاوهرگزۆریزۆرئهواههرفهرههنگزياترهتوشیزمانیووشهلهوهبهدانانوههههیدووهمیخوندب و بروانامهی تدا وهرگرتب بهكو دهب ماوهيهآی زۆر لهو ووتهدائهو آه ژيابشارهزاييهآیزمانهیپهيدا باشتدابكاتبهآاردههننلهپشت ببهست به زمانی ناو آتب.‏ههروههازمانهآهداباشترهشارهآهزمانیفهرههنگتريشبهبهآارهنانیدانهربسهرهڕایبهگورهیشوهيهآیرۆژانهیسهرهآیزمانهآهداشارهزاييهآیئهو چونكه توانابۆباشنهكئهوهیلهههردووشارهزاييهيارمهتی دهدات گهل گرێ آوره بكاتهوه آه دته ڕی.‏ فهرههنگی دوو زمانهوا دهبفهرههنگیبنوسرێدووآهزمانهفربوونیپشانی دهبزمانهآهبداتئاسانجۆریبكاووشهبۆ خونهر.‏ بۆسهرهآييهآاننمونه،‏چيه له

یساندروک1 62یووڕهوهنامزڕ،رادرآ)،وانڵوائ... وان.(دتهاههورههبهدیكنامزنووروواراپونهسهڕنھبراآهبهلناگرهوویهوهنادكلهانامهشووادناآهييآهرهسویهروگهباناوتوتسيوپناآهشووهلادهتسڕنھبراآهبویتهينۆچناژبايینتووناآهشووناشپتادبهل.هوه(كيتنۆف) یووڕ:یساندروکاتۆرميئگنههرهفیلهگرۆجوارۆجهلهناآهنامز،یديوس ،یزيلگنيئ،ینامهئ،یسرافیبهرهع... وهبهدروآايهبهوهناوهچپ.نوارسونیاڕهوئهلیهرابگنههرهفیسوونوودهنامزهوهییدروآ؟هيچ.دديشهر:ىخادهرهقهلیهرابینيسونیگنههرهفوودهنامز،هوهییدروآهتاویدروآ،یدروآێوهمهدمبیكراآرۆزهنارگوهرتنارگهلینانادیگنههرهفیدروآۆبیكنامزرتايهبهوهناوهچپهكنوچنارازهههشوونهههآیچرهگهئنايناآانامشابینازهدیناوتاننايناآانامكلهوهتيهدبهبنامهه.نامزهبیپیراينازنممهآهيیگنههرهفیدروآیگنههرهف" یدروآهاخهآووبشۆخلاوخ) شخیدمحم(ڵاخىادهوانوهلسگرهبهووتاھكپوهلیناس،١٩٦٠،١٩٦٤١٩٧٤.هوهتهوارآوبمهئهگنههرهفىكراآرۆزهروهگودووس هبو.هگنرگهلیاودیگنههرهف"اخڵهوه"وودیگنههرهفیرتیدروآیدروآیگنههرهف" :نوارناد"ڵاآوتشآهآووبشۆخلاوخفورعم)یخادهرهق(یخۆدرهمهوانىاد،(١٩٧٢)هویگنههرهف""ناتسدروآینيسونويگ) ووبشۆخلاوخ.(١٩٩٩) (ینايرآومرهنیوخویراوهدنوخدروآیتسيوپهبیکگنههرهفیدروآیدروآێونوناوارفهيهههآهلیتسائیناآهييتسيوپادهمهدرهس مهئ.بمهئهراآ

یساندروک1 63شهيهروهگهبهآاتكسهآێرآانوكهبیراآكهيهتسهدیناوهنامزیوتاھلهدروآهبیناويتشپیتهموكح.ناتسدروآ:یساندروکیووژمگنههرهفیسوونهلناوناناآهدروآیهآیسهد؟هواركپ.دديشهر:ىخادهرهقدروآهلهوهنۆآیسهدهوودرآهبگنههرهف.نيسونهبیگنههرهف" یپ"ڵاخمهآهيگنههرهفهلاديدروآیكگنههرهفهییدروآ-یبهرهعهآهريعاشهمنزییدهمحهئ) دروآ(یناخیاس١٦٧٥هوانىادهبیهوشهوارنۆه/رعيشهب.هوه"راههبوهن" یوانرتپهلدهسڵاسیاودهوهئ) شخیفرام(یيدۆنیگنههرهف(یدهمحهئ)یبهرهعیدروآهوانادهبیهوش.هوارنۆه/رعيشرتيئهلیتساڕهوانناآاجنهپوهرهساتییناآهتسهشیهدهسهوهمهتسيباههدنهچیگنههرهفیدروآۆبینامزرتايهبهوهناوهچپ.هوارسونهبنيرتگنابوانوىنيرتنۆآمهئهناگنههرهفیگنههرهف" .ننايس"خۆدرهمهآیكگنههرهفیدروآیسرافدمحم) هییبهرهع(خۆدرهمیاس هوانیاد١٩٥٦یگنههرهف" .هوهتهوارآوب"ڵاخهآس یكگنههرهفیگرهبیدروآهییدروآ)شخیدمحم(ڵاخهوانىادویناس،١٩٦٠،١٩٦٤١٩٧٤.هوهتهوارآوبیگنههرهفشيمهھسیكیگنههرهفهییزيلگنيئ-یدروآهلقيفۆت) نهيلاهوبهیوهوه(زدنهمدئهوارنادویاس١٩٦٦.هوهتهوارآوبیاودمهئسنههرهفهگشاههدنهچیگنههرهفرت.هوارسون

یساندروک1 64:یساندروکگنههرهفیسونهلناوناناآهدروآهلیووژمادخرهچواهنۆچ؟ینيبهئ.دديشهر:ىخادهرهقدروآهشيمههیكخهيابیرۆزهوادهبیهآهنامزرهگهئانینامزیدروآكمهدوبهلوانووبوچهكنوچهبژرديایووژمینانمژوددروآكهناھنهتنايوهههوادۆبهلیندربوانهآهلهگیۆخوكهب.ىشيهآهنامزگنههرهفیكشهبرۆزهگنرگهلنتساراپوهشهگنادپویندرآرفنامزورۆزهتسيوپۆبینتشيهگتنلاهگهلرتآهيوینووبرفینامزرتآهيدوس وهلرتآهي.نترگرهوهلواچوهئوومههنهآویهپسۆآهلىرینامزاديدروآهووبههوهيههگنههرهفنيسونهلوانادروآهلیكتسائهيادشاباتكهيهدارمهببهدرتايزیراآادت.ێركبۆبمهئشهتسهبهمیتسيوپهبتهمزخندرآویآهيیتشپاپهرۆزهلنهيلاناوهنامزویتهموكح.هوهناتسدروآۆب،هنومنهتسيوپماوهدرهبنيبهلپايچیهوهنووهئیهناگنههرهفهآنههوهلینانادیگنههرهفێونهكنوچكهوهياركشائنامزهشيمهههلندنهسهرهپوهيادنڕۆگرهههيۆببهدیراووبگنههرهفنيسونیخهيابیرتايزپ.ێردبمهلهوهووڕهلپشوومههادكتشنامتسيوپهبیكگنههرهفناوارفوگتشییدروآ-یدروآهيههوۆبهنادماجنهئمهئشهراآێرناوتهدهراآیهآهنزهموبشۆخلاوخاتسۆمام) شخیدمحم(ڵاخهبیآهيهغانبیآهرهس.ێرنباداههورههنامتسيوپهبیگنههرهفهرتهلهوهییدروآۆبیناآهنامزرتوهلیناآهنامزهوهشيرتۆب.یدروآهوشيجرهمهيینگنههرهفرهههآاتكسهآ،سونيبكهواتاتسئ،هنامودرآوكهبهبهراآواهدنهچیكناوهنامزازهراشێرسونبهآنايۆخناخرهتنهآۆبماجنهئینادمهئهراآتسيوپوهزۆريپهبیآهييناويتشپیيارادیواوهتیتهموكح.ناتسدروآ

کوردناسی 165زبان،‏ زبانشناسی و زبان کوردیمصاحبه با پروفسور امیرحسن پورکوردناسی:‏ نظریههای گوناگونی در مورد تعریف زبان وجود دارد مبنی براینکه زبان بیشتر ابزاری ارتباطی است.‏ اما تعدادی از زبان شناسان به کلیزبان را در این چارچوب تعریف نمی کنند و آن را در تولید اندیشه مھم می-‏دانند.‏ شما به عنوان محققی که مطالعاتی در حوزهی زبان شناسی و ترجمهداشتهاید چه تعریفی از زبان دارید؟امیر حسن پور:‏ تردیدی نیست که زبان مھمترین وسیله ارتباطی است،‏ امانمیتوان آنرا به یک وسیلهی ارتباطی تقلیل داد.‏ زبان پیچیدهترین پدیدهیاجتماعی است،‏ در پروسهی پیدایش انسان ‏(گسست انسان از دنیای حیوانات)‏به وجود آمده،‏ و تصور ادامهی حیات انسان بدون زبان میسر نیست.‏ ارتباطتنھا از طریق زبان صورت نمیگیرد اما ارتباطی که زبان میسر میسازد منحصربه نوع انسان است و با وجود اینکه هر موجود زندهای باید با همنوع خود وبا محیط زیستش ارتباط برقرار بکند،‏ هیچ موجودی غیر از انسان وسیلهیارتباطیی به پیچیدهگی و کارآئی زبان انسانی خلق نکرده است.‏ با وجوداهمیت نقش ارتباطی زبان،‏ نمیتوان آنرا ‏«ابزار ارتباط»‏ نامید زیرا ارتباطخودش یک پدیدهی اجتماعی است و نمیتوان آنرا به پروسهی ارسال پیامتوسط گوینده و دریافت آن پیام توسط شنونده تقلیل داد.‏ هرارتباطی درشرایط تاریخی معینی روی میدهد و این شرایطی است که بوسیلهی عواملغیر زبانی از جمله تقسیم نابرابر قدرت ‏(اقتصادی،‏ سیاسی،‏ فرهنگی،‏ اجتماعیو غیره)‏ شکل میگیرد.‏

طهیسلکوردناسی 166زبان خودش یک پدیدهی بیطرف و خنثی نیست و،‏ دراین روابط نابرابرقدرت،‏ جانبدار است نه بیطرف.‏ برای مثال سیستم واژگان،‏ سیستم معنائی ودیگر سیستم های زبان در رابطه با تقسیم نابرابر قدرت بین جنسیت زن ومرد،‏ ازمرد بر زن جانبداری میکنند و به این معنی زبانھای موجودبه تولید و بازتولید نظام مردسالاری میپردازند.‏ در مورد طبقه هم زبان نقشمشابھی داشته است.‏ اگر زبان تنھا یک وسیلهی ارتباطی نیست،‏ میتوان گفتکه محمل اندیشیدن،‏ تعقل،‏ تفکر،‏ دانش،‏ و آنچه در فلسفه ‏«آگاهی»‏ نامیدهمیشود است.‏ این به این معنی نیست که انسانی که قادر به تکلم نیست یاحیوانات غیر انسان نمیتوانند فکر بکنند.‏ اما تفکر یا آگاهی که نوع انسان داردبا تفکر سایر حیوانات همطراز نیست.‏منظور از آگاهی،‏ که فقط در انسانھا دیده میشود،‏ این است که انسان درپروسهی درک دنیای خارج از ذهن خود ‏(یعنی ‏«واقعیت»)،‏ بر محدودیت هایحواس ‏(حس دیدن،‏ شنیدن،‏ بوکردن...)‏ و محدودیت های زمان و مکان غلبهمیکند،‏ و درک واقعیت را به آنچه حواسش به او میدهند محدود نمیکند.‏ توجهکنید که ما،‏ مانند حیوانات دیگر،‏ واقعیت را از طریق حواسمان درک میکنیم امابر خلاف آنھا در هر لحظه از زندگیمان،‏ از دادههائی که حواسمان به مامیدهند فراتر میرویم و به درک پروسهها و روابط و پدیدههائی میرسیم کهخارج از دسترسی حواس ما هستند.‏ برای مثال،‏ در حدود چھارصد سالپیش،‏ عده ای از روشنفکران عصر رنسانس،‏ استدلال کردند که زمین مسطحنیست بلکه کروی است،‏ و کرهی زمین تنھا یکی از کرات بیشماراست...‏ و ایندر حالی بود که حواس انسانھا ‏(چشم)‏ در آن زمان،‏ مانند زمان ما،‏ زمین رامسطح می یافتند.‏ اما آنھا با مداخلهی ذهنی در واقعیت،‏ مثلا"‏ با برقرارکردنرابطه بین پدیدههائی که میدیدند ‏(از جمله اینکه کشتیھائی که از دور دست بهساحل نزدیک میشدند ابتدا دکلشان پدیدارمیشد)‏ بر محدودیت حس بینائیغلبه کردند و توانستند آنچه را انسانھا چھارقرن بعد از طریق ماهواره دیدند

کوردناسی 167(...خودشان،‏ بر خلاف تجربهی حواس،‏ ترسیم یا مجسم یا تجربه بکنند.‏ این نوعتفکر مختص روشنفکرها نیست و همهی انسانھا در هر لحظه از زندگیشانمحدودیت های حواس و زمان و مکان را زیر پا میگذارند و از سطح به عمقمیروند.‏ ‏«آگاهی»‏ به این معنی بدون زبان میسر نیست.‏ زبان امکان ‏"«تفکرتجریدی»‏ را بوجود میآورد.‏اگر بعضی حیوانات ‏(مثلا"‏ گربه،‏ روباه،‏ شمپانزه)‏ تنھا از طریق مثالمیتوانند تجربهی فردی خود را به بچههایشان منتقل بکنند،‏ انسان از طریقزبان تجربهی همهی نسلھای گذشته را به کودکان منتقل میکند.‏ زبان اینامکان را میدهد که تجربهی همهی انسانھا در جامعههای گذشته و حال رابیندوزد،‏ حفظ بکند،‏ توسعه بدهد و به نسلھای بعد منتقل بکند.‏ انسانبوسیلهی زبان دنیائی را خلق میکند که وجود ندارد اما میتواند وجود داشتهباشد.‏ علم،‏ ادبیات،‏ دین،‏ فلسفه،‏ و دیگر فعالیتھای فکری بدون زبان میسرنیست.‏به این ترتیب،‏ تعریف زبان کار آسانی نیست.‏ میتوان در مورد اینکه زبانچیست بیشتر توضیح داد اما تعریف آن و تقلیلش به چند خصوصیت مشکلیرا حل نمیکند.‏ من بر خصلت اجتماعی زبان تاکید کردم اما زبان در عین حالیک پدیدهی بیولوژیک است.‏ بدون سیستم عصبی پیچیده و بدون ارگانھایزبان ‏(ریه،‏ زبان،‏ دندان،‏ لب و سخن گفتن میسر نیست.‏ حیواناتی که ازنظر تکاملی به انسان نزدیکترند ‏(ازقبیل شمپانزه)‏ نمیتوانند صداهای هیچ زبانانسانی را تولید بکنند ‏(حتی وقتیکه به آنھا آموزش داده میشود)‏ و با تعدادمحدودی صدا ‏(فونیم)‏ که هر زبان دارد تعداد چندین دههزار کلمهی آن زبانرا تولید بکنند.‏ زبان انسان،‏ بعد ازاختراع نوشتن در حدود شش هزار سالپیش،‏ و بویژه بعد از مکانیزهکردن آن توسط چاپ و سپس انقلابات پی در پیدر تکنولوژی ارتباطات از قرن نوزدهم به بعد،‏ اهمیت بیشتری در مبارزهیطبقاتی و تولیدی پیداکرد.‏ نوشتن از همان آغاز در خدمت طبقهی حاکمه در

کوردناسی 168جامعههای بین النھرین در عصر باستان بود.‏ ‏«شمشیر وقلم»‏ از همان آغاز باهم درآمیختند.‏ اما زبان،‏ هم گفتاری هم نوشتاری،‏ عرصهی مبارزه برایآزادی و علیه ستم و استثمار بودهاست.‏ ارتباط انسان با ماشین به طورروزافزونی گسترش مییابد و از آنجا که زبان مھمترین و کارآترین سیستمارتباطی برای انسانھا است،‏ تلاش میشود که این ارتباط بین موجودغیرزندهی ماشین با انسان از طریق زبان انجام بشود.‏ ماشین نه تنھا بایدزبان انسان را ‏«درک»‏ بکند بلکه باید به ترجمه هم بپردازد.‏ ماشینھا بایدبهطور روزافزونی صدای انسان را تشخیص بدهند و خودشان پاسخھای ازقبل فراهم شده را ارائه بدهند.‏ این کارها هنوز بسیار مکانیکی هستند اماتلاش برای تولید ‏"هوش مصنوعی"‏ ادامه دارد و پیشرفت هم میکند.‏کوردناسی:‏ تئوریھای موجود در حوزهی زبان شناسی به چند بخش تقسیممی شوند؟ لطفا توضیحاتی در مورد رایجترین این تئوریھا بدهید.‏امیر حسن پور:‏ تئوری در زبانشانسی بسیار متنوع و پیشرفتهاست ودرکشورهای مختلف و در دورانھای مختلف در قرن بیستم تحولات بسیاری دیدکه نمیتوان آنرا در محدودهی یک مصاحبه توضیح داد.‏تئوریھای زبانشناسی،‏ ربانشناختی،‏ و تئوریھای زبان ‏(اینھا تفاوتھائیدارند)‏ را بر اساس ملاحظات مختلف طبقهبندی میکنند.‏ مثلا"‏ بعنوان مکتب یامحفل از جمله مکتب پراگ ‏(تروبتزکوی،‏ یاکبسن،‏ و غیره)،‏ مکتب دانمارک‏(یمسلف،‏ و بعدها دلوز و گواتاری)،‏ مکتب لنینگراد ‏(باختین،‏ ولاشینف...)،‏وغیره.‏ یک معیار دیگرتقسیم تئوریھا بر اساس اسم تئوریسین ها است مثلا"‏تئوریھای بلوومفیلد،‏ فرث،‏ پایک،‏ چامسکی و غیره.‏ یا تقسیمبندی بر اساسکشور مثلا"‏ زبانشناسی انگلیسی،‏ فرانسوی،‏ آمریکائی،‏ شوروی،‏ وغیره.‏ البتهتقسیم بندی دقیقتر بر اساس نامگذاری خود تئوری ها است مثلا"‏ تئوری

کوردناسی 169ساختگرا،‏ تاویلی،‏ فونکسیونالیست وغیره.‏ و اخیرا"‏ تقسیم بندی بر اساس‏«گفتمان»‏ یعنی تقسیم بندی توضیح تئوریھای زبانشناسی به عنوان گفتمان.‏همانطور که گفتم توضیح این تئوریھا احتیاج به یک کتاب دارد و در اینمورد نوشتههای زیادی در دست است.‏ من فقط میتوانم به جنبههائی از اینگلستان اشارهبکنم.‏ ابتدا باید بگویم که در حالیکه گاهی به ‏«زبانشناسیهمگانی»‏ به معنی زبانشناسی تئوریک اشاره میشود،‏ در واقع تئوریی کهبتواند همهی جوانب زبان را توضیح بدهد تا کنون ارائه نشده.‏ یک نقطه عطفمھم در عرصهی تئوری،‏ نظرات فردینان دو سوسور (١٨٥٦-١٩١٣) است،‏ کهزبان را بعنوان یک سیستم یا ساخت توصیف میکند.‏ اینکه زبان بعنوان یکساخت توصیف بشود به این معنی است که واحدها یا اعضای تشکیل دهندهیزبان ‏(مثلا"‏ فونیم ها،‏ کلمات،‏ عبارات...)‏ در درون زبان ارزش یا معنای خودرا پیدا میکنند نه در رابطه با آنچه در خارج از زبان هست.‏ مثلا"‏ معنای نشانهیا کلمهی ‏«درخت»‏ را نباید در رابطه با آنچه در خارج از زبان وجود دارد،‏یعنی یک درخت معین،‏ دریافت بلکه در تقابل یا تفاوتھای آن با نشانههائیچون ‏«گیاه»،‏ ‏«بوته»،‏ و«سبزی»‏ و نیز در رابطه با تصویر ذهنی که ازدرخت داریم جستجو بکنیم.‏ به این ترتیب زبان سیستم نشانهها است وواحدهای تشکیل دهندهی آن در تقابل و همنشینی با هم معنی پیدا میکنند نهدر رابطه با آنچه در خارج از این سیستم وجود دارد.‏ یکی از نتایج این دیدگاهاین بود که زبان به عنوان یک پدیدهی مستقل یا قائم بالذات یعنی مستقل ازابعاد اجتماعی،‏ بیولوژیک،‏ تاریخی،‏ فرهنگی،‏ روانی وسیاسی آن و مستقل ازتاریخش و بدون توجه به جنبههای تطبیقی شناختهبشود یا بھتر بگویمتوصیف بشود.‏ تاکید بر«ساخت»‏ و ‏«توصیف»،‏ تا حدی عکس العمل درمقابل سنت فیلولوژی ‏(فقهاللغه)‏ بود که جوانب ادبی و فرهنگی و تاریخی ومتنی زبان را مطالعه میکرد،‏ و مرزهای زبان و غیر زبان در آن مشخصنبود.‏ تئوریھای ساختی و توصیفی،‏ بر خلاف مطالعات فیلولوژیک،‏ تلاش

کوردناسی 170کردند که حدود و ثغور دقیقی برای زبان،‏ موضوع مطالعهی زبانشناسی،‏ترسیم بکنند.‏ در تئوری ساخت گرائی،‏ زبان یک سیستم یا ساخت است کهقائم بالذات است یعنی متکی به سایر سیستم ها نیست و طبق دینامیسم خودعمل میکند و تغییر پیدا میکند.‏ این تاکید بر ساخت و توصیف باعث پیشرفتچشمگیری در درک زبان شد و در همهی علوم اجتماعی تاثیر جدی گذاشت وساختگرائی را برای چند دهه به چھارچوب تئوریک بسیاری از علوم تبدیلکرد و این تاثیر هنوز ادامه دارد.‏ اما محدودیتھای آنھم بیشمار بود.‏ درآمریکا،‏ ساختگرائی و توصیفگرائی با پوزیتیویسم و رفتارگرائی افراطی دودههی بعد از جنگ جھانی دوم عجین شد و کار به مسخرگی کشید بطوریکهمطالعهی معنا را از حوزهی کار زبانشناسی حذف کردند زیرا،‏ در این محیطیا پارادایم فکری،‏ معتقد بودند که همه چیز باید اندازهگیری و کمی بشود امامعنا قابل اندازهگیری نبود و از اینرو آنرا یک ‏«جعبهی سیاه»‏ به حسابمیآوردند که زبانشناس نمیتوانست به آن دسترسی بیابد.‏ با وجود اینکهبسیاری از متدهای مطالعهی ساختگرائی و توصیفی در زبانشناسیمارکسیستی،‏ در شوروی و سایر جاها،‏ بکار گرفتهشد،‏ اما زبانشناسیمارکسیستی محدودیتھای ساختگرائی را به نقد کشید و برموجودیت اجتماعیزبان تأکید کرد ‏(و این علیرغم اینکه در شوروی زبانشناسی تا سال١٩٥٠گرفتار تئوریھای ضدمارکسیستی نیکولای مار بود).‏ در اواخر سالاهای‎١٩٥٠‎‏،‏چامسکی بعضی از محدودیتھای درک ساختگرائی را به نقد کشید و با اینکار«انقلاب در زبانشناسی»‏ براه انداخت.‏امروز عرصهی تئوریک بسیار متنوعتر و پیچیدهتر شده است.‏ پسا-‏ساختگرائی به نقد ساختگرائی در زمینههای نوینی پرداخته است و این درحالی است که بسیاری از مسائلی که ساختگرائی مطرح کرد هنوز چھارچوباین بحث ها را شکل میدهد.‏ امروز مثلا"‏ ادعا میشود که زبان به دنیای خارجاز خودش ارجاع نمیکند و خودش،‏ مثل هر آنچه در خارج از زبان هست،‏

کوردناسی 171مرجع ‏(رفرانس)‏ به شمار میرود.‏ اگرچه این ادعای جدیدی نیست،‏ نتایجتئوریک و سیاسی آن قابل توجهاست.‏ رابطهی زبان با واقعیت،‏ ذهن با عین،‏آگاهی با ماده،‏ یا سوژه با اوبژه از قدیم در فلسفه و تئوری مورد بحث بوده.‏تئوری مارکسیستی،‏ چه در زبانشناسی چه در سایر عرصهها،‏ این رابطه رادیالکتیکی و به شکل وحدت ضدین میبیند در حالیکه تئوریھای ساختگرا آنرا بهشکل دوالیسم میبینند و پساساختگرایان تلاش میکنند با حذف یک طرف ‏(عین،‏واقعیت،‏ ماده)‏ از دوالیسم برحذر بمانند.‏ درست است که زبان تنھا انعکاسواقعیت نیست،‏ آئینهای نیست که واقعیت را منعکس بکند،‏ بلکه خودش به خلقواقعیت میپردازد ‏(مثلا"‏ در یک رمان،‏ در نوشتهای مانند مانیفست کمونیست،‏در یک قطعه شعر،‏ در یک تاریخچه و یا در یک گفتگوی روزمره)،‏ اما از اینتوانائی زبان،‏ که تنھا انسان از آن برخوردار است،‏ نمیتوان به این نتیجه رسیدکه زبان فاقد مرجع است.‏ دید غیر دیالکتیکی نمیتواند درک بکند که ما باکلمات،‏ مفاهیم و تئوریھا،‏ که مرجع مشخصی در دنیای خارج از زبان ندارند،‏به ساختن دنیائی میپردازیم که مشخص است و مرجعیت دارد.‏ ادعای زبانبدون مرجع در شکل پیچیدهترش به این نتیجه اشاره دارد که هر آنچه زبانیاست ساخته و پرداخته است ‏(که ادعای درستی است)‏ اما به این نتیجه عنایتندارد که این قابلیت مھمترین ویژگی انسان است که فقط از طریق زبان میسراست و از این طریق است که انسان به رهائی یا آزادی از قید وبند واقعیتمیرسد.‏ واضح است که تمام کلمات زبان حتی کلماتی چون ‏«دیوار»،‏‏«صندلی»‏ یا ‏«مداد»‏ همه مجرد هستند و هیچ کدام به دیوار یا صندلی یا مدادمشخصی ارجاع نمیدهند یا دلالت نمیکنند.‏ اما آنچه مھم است اینست که باوجود اینکه زبان کاملا"‏ انتزاعی است برای اشاره،‏ ارجاع،‏ بحث،‏ پیش بینی،‏ وساختن دنیائی به کار میرود که انتزاعی نیست و در آن زندگی میکنیم یامیخواهیم بسازیم.‏ این تنھا یکی از بحث های تئوریک است و در عرصهیمطالعات ‏«گفتمان»‏ ‏(دیسکورس)‏ هم که با مطالعهی ‏«گفتمان»‏ در زبانشناسیمتفاوت است اما با آن رابطه دارد مطرح شده است.‏

کوردناسی 172اگر تئوری زبانشناختی همگانی یا عام وجود ندارد که بتواند پدیدهیپیچیدهی زبان را در همهی جوانبش تبیین بکند،‏ مؤلفههای گوناگون زبانتوسط علوم یا دانشھای تکهپارهی امروز تئوریزه میشوند.‏ مثلا"‏ ‏«زبانشناسیاجتماعی»‏ بافت اجتماعی ساختارهای زبانی را توضیح میدهد،‏ ‏«زبانشناسیروانی»‏ زمینههای روانی،‏ ‏«زبانشناسی انسان شناختی»‏ بافت فرهنگی،‏ و‏«زبانشناسی زیست شناختی»‏ بعد بیولوژیک و ‏«زبانشناسی انتقادی»‏رابطهی زبان و قدرت و غیره.‏ از آنجا که تئوری غیرمارکسیستی فاقد یکتئوری عام جامعه است،‏ این تکهپارگی تئوریک در مورد تئوری زبانشناسی وسایر تئوریھا اجتناب ناپذیر است و مطالعات اینتردیسیپلینری(interdisciplinary) یا مالتی دیسیپلینری (multidisciplinary) یعنی بحثیک موضوع از زاویهی چند علم جدا از هم نمیتواند چندپارگی تئوری را چارهبکند.‏ وقتیکه یک مسئله از دید چند علم بررسی بشود از آنجا که تکه پارگیاین علوم همچنان ادامه دارد برخورد همه جانبه نمیتواند ارائه بشود.‏کوردناسی:‏چرا اهمیت مطالعات زبان شناسی امروزه بیش از گذشته است؟امیر حسن پور:‏ در پاسخ این سوال باید پرسید ‏"اهمیت برای کی؟".‏زبانشناسی به نیازهای گوناگون باید پاسخ بدهد.‏ انقلاب بورژوائی اواخر قرنهجدهم و بویژه بعد از انقلاب صنعتی شرایط پیدایش زبانشناسی مدرن رابوجود آوردند.‏ بدنبال به قدرت رسیدن بورژوازی،‏ زبانشناسی در جھتیحرکت کرد که آنرا از چند هزار سال سنت مطالعهی زبان جدا کرد.‏ نیازهایجامعهی سرمایهداری در زمینهی زبان با نیازهای جامعهی ماقبلسرمایهداری متفاوت است.‏ پیدایش زبان ملی،‏ زبان استاندارد،‏ زبان علمی،‏زبان ادبی و غیره نشاندهندهی استفادهی وسیعتر پیچیدهتر از زبان است.‏این هم پا به پای سایر تحولات صوت گرفت مثلا"‏ پیچیدهترشدن بی وقفهی

کوردناسی 173جامعه،‏ تجزیهی علوم،‏ پیدایش دانشھای جدید،‏ و شیوههای جدید تحقیق...‏ بهدنبال انقلاب صنعتی،‏ در نیمهیدوم قرن نوزده،‏ تحولات بی سابقهای درعرصهی تکنولوژی روی داد که نیاز به زبان را در بعدهای نوین و بیسابقهایمطرح کرد.‏ مثلا"‏ تکنولوژی تلفن و تلگراف برای انتقال پیام به شیوهای مؤثرنیاز به درک نوین از زبان داشتندهای زبان از طریق تلفن).‏هنگامیکه‏(برای مثال کیفیت انتقال صوتھا یا فونیم‏"تصویر متحرک"‏یعنی سینما در اواخرقرن نوزده اختراع شد،‏ نیاز به گویائی آنھا مطرح شد و بعد از سهدهه به ایننیاز پاسخ دادهمسئلهیشد اگر چه این مسئلهای زبانی یا زبانشناختی نبود و بیشترضبط و پخش مجدد صدا بود.‏ترجمه و تلخیص را مطرح کرداما سینمای غیر مصوت مسئلهیو بعدها با جھانی تر شدن این هنر-‏ صنعت،‏دوبله کردن و زیرنویسی مسائل نوینی در ترجمه مطرح کردند که زبانشناسھابه درک آن نپرداختند و کسانیکه در سینما کار میکردند عمده"‏بدون کمکزبانشناسھا سنتھای این نوع نوین ترجمه را ابداع کردند.‏ این داستانی طولانیاست و نمیتوانم همهی آن را بازگویی بکنم.‏در جریان جنگ،‏ که بخش مھمیاز اقتصاد و سیاست و فرهنگ سرمایهداری است،‏ نیاز به زبان بسیار جدی ترشده است.‏ بویژه در جنگھای امپریالیستی قرن بیستم نیاز به کود و شکستنکود،‏ نیاز به ترجمه هر آنچه بزبان دشمن نوشته و گفته میشود،‏ نیاز بهتبلیغات جنگی به زبان دشمن،‏ کنترل زندانیان جنگی و کسب اطلاع از آنھا وبسیاری نیازهای دیگر احتیاج به متخصصین زبان از جمله مترجمین را بیشترمیکرد و دولتھای سرمایهداری برنامهیآموزش زبانھای خارجی را دردانشگاهھا و مدارس و پادگانھا تشویق میکردند.‏ دولت آمریکا سالھا است یکلیست‏«زبانھای استراتژیک»‏دارد که انتخاب این زبانھا بر اساس منافعاستراتژیک ‏(امنیتی،‏ نظامی،‏ اقتصادی و سیاسی)‏ صورت میگیرد.‏بعد از جنگ جھانی دوم،‏ که در طی آن اولین قدمھا برای ساختنکامپیوترهای امروزی با موفقیت برداشته شد،‏ و هنگامیکه پیشرفتھای اساسی

کوردناسی 174در اواسط قرن صورت گرفت،‏ ارتباط انسان با کامپیوتر چالش بزرگی بوجودآورد.‏ کامپیوتر تنھا از طریق ‏«زبان»‏ های غیر انسانی میتوانستند دستوراتانسان را دریافت کنند و به آن پاسخ بدهد.‏ ژنرالھای آمریکایی میخواستندمستقیما"‏ با کامپیوتر ارتباط پیدا بکنند و به همین دلیل نیروی هوائی آمریکاپول فراوانی صرف تحقیقات زبانشناسی کرد.‏ در سالھایتعداد ١٩٦٠دپارتمانھای زبانشناسی در آمریکا بطور بی سابقهای رشد کرد و این بیشتربه خاطر جریان یافتن این پولھا بود.‏در سالھای اخیر،‏ رژیم بوش نظام جاسوسی و کنترل در سطح آمریکا وجھان درست کرده که در تاریخ دنیا بی سابقه است.‏ این نظام از هر فرمارتباطی برای شناسائی افراد،‏ افکار،‏ فعالیتھا،‏ محل سکونت و روابط انسانھااستفاده میکند و ارتباط زبانی از جمله مھمترین آنھا است.‏ دو سال پیش یککنفرانس بزرگ ترجمه در شھر تورانتو برگزار شده بود و در گزارش یکی ازروزنامهها در مورد کنفرانس آمده بود که دولت آمریکا بعد از شروع ‏«جنگعلیه تروریسم»‏ به اندازهای مطلب به زبانھای دنیا جمع کرده است که نهتوانائی نگھداری آنھا را دارد و نه ترجمهی آنھا.‏باید توجه کرد که تکنولوژیزه شدن زبان و ارتباط زبانی هیچ حد و مرزینمی شناسد،‏ و هم اکنون نظام سرمایهداری قدمھای جدی در جھت تبدیلانسان به سایبورگ ‏(ترکیب ماشین و انسان)‏ برداشته است.‏ زبان وزبانشناسی در تولید سایبورگ و ‏«هوش مصنوعی»‏ و در بسیاری زمینههایدیگر اهمیت بیشتر مییابد.‏ من به اهمیت دانش زبان در زمینههائی چونبیماریھای روانی-‏ زبانی اشاره نکردم.‏اینھا مثالھائی بود در مورد علاقهی دولت و نظام اقتصادی به مسائل زبانیو زبانشناختی.‏ علاوه بر اینھا،‏ زبانشناسی خودش به عنوان یک علم دینامیسمخود را دارد و اولویتھای خود را در چھارچوب ملزومات اقتصادی و سیاسی

کوردناسی 175و تکنولوژیک تعیین میکند.‏ از آنچه گفتم نباید این استنباط را کرد کهزبانشناسھا ملعبهی ژنرالھا و سرمایهداران هستند،‏ اگرچه بعضیھا مسلما"‏چنین بودهاند.‏ زبانشناسی مانند سایر علوم عرصهی مبارزهی طبقاتی و تلاشبرای دنیائی فارغ از ستم و استثمار بوده است و امروز هم هست.‏ مثلا"‏زبانشناسھا بطور روزافزونی متوجه زبانکشی و مرگ زبانھا شدهاند و تلاشمیکنند این ماشین کشتار را متوقف بکنند.‏زبانشناسی در عین حال تحت تاثیر تحولات در سایر عرصههای دانشاست.‏ برای مثال،‏ آنچه ‏«چرخش زبانی»‏ نامیده میشود و در بیست سی سالاخیر روی داده است با وجود اینکه از عرصهی زبانشناسی برنخاست،‏ توجهبه زبان و زبانشناسی را بیشتر کرده است.‏امروز بحث رابطهی زبان و قدرت و نیز زبان و ایدئولوژی،‏ که مارکسیسمهمیشه مطرح کرده است،‏ در زبانشناسی غیر مارکسیستی هم مورد توجهقرار گرفته است.‏کوردناسی:‏ از خصوصیات دنیای مدرن در حیطهی زبانی کوتاهشدن کلمات ویا به کار بردن کلمات انگلیسی است.‏ چه تفاوتی در میان مکالمات عمومیدرون جامعه در میان قشر جوان و قشر بزرگسال می بینید؟امیر حسن پور:‏ این بحث احتیاج به مطالعه دارد.‏ کوتاهکردن کلمات در هرزبانی صورت میگیرد و به دلایل بسیار متفاوت.‏ مدتھا پیش نظریهای بود کهکوتاهشدن کلمات را به میزان فرکانس یا استفاده از آنھا ربط میداد به اینمعنی که کلماتی که بسیار به کار میروند کوتاهتر میشوند ‏(این البته درزمینههائی مثل علوم خیلی صادق نیست).‏ در مورد تفاوتھای زبانی نسل جوانو بزرگسال،‏ باز هم تحقیق در مورد زبان کوردی یا سایر زبانھای منطقه

کوردناسی 176ناچیز است.‏ اما میتوان گفت که در شرایط چند دههی اخیر که تحولات مھمیدر نظام اجتماعی-‏ اقتصادی روی داده است ‏(رشد بی سابقهی شھرنشینی،‏پیدایش قشرهای نوین،‏ ورود بیشتر زنان به بازار کار،‏ انقلاب علمی و صنعتیبدون وقفه،‏ رشد آموزش و پرورش....)‏ تفاوتھای نسلھا بیشتر و پیچیدهتراست و این تفاوتھا زبان را شکل میدهند و زبان در شکل دادن آنھا نقش بازیمیکند.‏ در تحقیقی که در مورد زبان جوانان خیابان نشین در تھران صورتگرفته است،‏ بسیاری از تحولات پیچیدهی امروز را از تاثیر زبان انگلیسیگرفته تا تضاد این نسل با رژیم حاکم را میتوان بروشنی دریافت.‏کوردناسی:‏ مشکلات درونی و بیرونی زبان کوردی را در چه می دانید؟چه پیشنھادی برای برون رفت زبان کوردی از مشکلات سنتی وساختاری آن دارید؟امیر حسن پور:‏ این نیز بحث بسیار مفصلی است.‏ از آنجا که زبان کوردی بینچند کشور تقسیم شده و در سی چھل سال اخیر کوردها در همه جای دنیاپراکنده شدهاند،‏ مسائل بیش از آن است که حتی بتوان در این جا آنھا رافھرست وار ذکر بکنم.‏ مشکل اصلی مشکلات بیرونی است،‏ یعنی مسائلی کهبه ساخت زبان مربوط نمی شود و ناشی از عوامل غیرزبانی بخصوصسیاسی هستند.‏ به طور خلاصه،‏ با وجود اینکه زبان کوردی در بین تقریبا"‏هفت هزار زبان موجود دنیا،‏ از نظر تعداد گوینده مقام بالائی دارد ‏(چھلمینزبان دنیا است)،‏ اما آنرا باید یکی از زبانھای مورد تھدید دنیا به حساب آورد.‏توجه کنید،‏ تعداد متکلمین کوردی به مراتب بیش تر از زبانھائی چون فنلاندی،‏سوئدی،‏ هلندی،‏ دانمارکی،‏ چکی،‏ مجاری وغیره است.‏ اما زبان کوردی،‏ بهخاطر اینکه کوردزبانان قدرت سیاسی ‏(دولتی)‏ نداشتهاند و نیز به خاطر اینکهتحت سلطهی رژیمھای غیردمکراتیک متعھد به سیاست زبانکشی بودهاند،‏زبانی است که از نظر توانایھای فرهنگی به پای زبانھائی که اسم بردم

کوردناسی 177نمیرسد و در واقع به خاطر این سیاستھا نه تنھا در عرصههائی چون علمنمیتواند روی پای خودش بایستد بلکه از جمله زبانھائی است که تھدید شده ودر معرض خطر قرار گرفتهاست.‏در ترکیه،‏ کوردی بشیوهای بسیار خشن سرکوب و مرعوب شده است و باوجود اینکه تلاش هشتاد سالهی رژیم کمالیستی برای بی اعتبار کردن آنامروز دیگر به خاطر مقاومت کوردزبانان با شکست مواجه شده،‏ اما موانعقانونی اجازه نمیدهد که کوردزبانان آزادانه از زبان خود استفاده بکنند حتیبشیوهی شفاهی.‏ آنچه در ترکیه میگذرد خشن ترین نمونهی زبانکشی استکه،‏ همراه با سایر فرمھای اعمال خشونت ‏(ویران کردن بیش از٣٥٠٠ روستا،‏شکنجه،‏ کشتار،‏ جنایات جنگی،‏ جنایت علیه بشریت...)،‏ مورد تایید آمریکا واتحادیهی اروپا بودهاست اگر چه اتحادیه گاه و بیگاه ‏«حقوق فرهنگی وزبانی»‏ کوردها را به ترکیه یادآوری میکند.‏ بسیاری از زبانشناسھا ‏(باستثنایچامسکی،‏ تووه سکوتناب-کانگاس،‏ جویس بلاو و چند نفر دیگر)‏ در مورد ایناعمال خشونت علیه زبان کوردی سکوت کامل کردهاند و به این ترتیب در اینپروژهی زبانکشی شرکت کردهاند.‏ در ترکیه،‏ اگر هم دولت آزادی کامل برایکوردی قائل بشود،‏ این زبان آنچنان آسیب دیده است،‏ مانند پرندهای که بالشرا شکسته باشند مشکل است بتواند پرواز بکند.‏در ایران سیاست رژیم اسلامی در مورد زبانھای غیر فارسی،‏ نسخهای ازسیاستھای ناسیونال-‏ شووینیستی رژیم پھلوی است.‏ شرط مھم بقای زبانھایتھدیدشده به کار گرفتن آنھا در آموزش و پرورش است آنھم در هر چھارسطح کودکستان،‏ دبستان،‏ دبیرستان،‏ و دانشگاه.‏ در ایران رژیم اسلامی اینحق،‏ یعنی حق تحصیل به ‏«زبان مادری»،‏ را برای غیر فارس زبانھا قائلنیست.‏ در حالیکه این زبانھا در رسانههای جمعی به کار میروند،‏ از آنجا کهزبان آموزش و ادارات دولتی نیستند،‏ ارزش فرهنگی و اجتماعی و اقتصادی

کوردناسی 178آنھا بمراتب کمتر از فارسی است،‏ و به این ترتیب سیاست دولت ایجادنابرابری بیشتر است،‏ و این نابرابری بقای زبان را مورد تھدید قرار میدهد.‏در سوریه،‏ دولتی که توسط فرانسه بوجود آمد،‏ از همان آغاز درخواستکوردها را برای حق تحصیل بزبان مادری رد کردند و در دوران سلطهی بعثدر چھل سال اخیر،‏ سیاست پاکسازی قومی و زبانکشی اجرا شده است.‏در عراق،‏ بعد از تاسیس حکومت منطقهای کوردستان در سال١٩٩٢، درشرایطی که ناسیونالیسم کورد به قدرت رسیده است،‏ سیاست زبانی مشخصو واحدی وجود ندارد.‏ منطقهی کوردستان عراق به شیوهای خودبخودی بهدو منطقهی سورانی و کرمانجی تقسیم شده اگر چه سورانی هنوز هژمونیدارد و سخنگویان سایر لھجهها از قبیل ههورامی آزادی تحصیل به لھجهیخود را طلب میکنند.‏ شانزده سال بعد از سقوط حکومت بعث،‏ انتظار میرودکه درزمینههائی مانند آموزش و پرورش در سطح دانشگاه،‏ در نظام اداری وقضائی و قانونگذاری زبان کوردی بهکار برود.‏ اما پیشرفت در همهی اینزمینهها بسیار کند است.‏ در حالیکه ناسیونالیسم کورد زبان را عرصهیبسیار مھمی از ‏«ملت-سازی»‏ به حساب آوردهاست اکنون که در بخشی ازکوردستان به قدرت رسیده است،‏ توانائی رهائی زبان کوردی از ساختارزبانکشی دولت عراق را ندارد.‏در سوریه نیز مقاومت در عرصهی زبانی ادامه دارد.‏ در ارمنستان وگرجستان و آذربایجان در دوران حکومت شوروی حداقل شرایطی که برایحفظ زبان در بین جمعیتھای کوچک و پراکندهی کورد ضروری بود فراهمشده بود ‏(به استثنای سالھای.(١٩٤٥-١٩٣٧اما بعد از سقوط شوروی وبقدرت رسیدن ناسیونالیستھا در این جمھوریھا،‏ بقای زبان کوردی بشدت درخطر است.‏ روزگاری بود که یک ساعت برنامهی روزانهی کوردی رادیوایروان در دوران سیاست خشن زبانکشی ترکیه ‏(قبل از سال(١٩٩١در ترکیه

کوردناسی 179شنوندگان زیادی داشت و به آنھا امید میداد که زبانشان زندهخواهد ماند.‏امروز تفاوت زیادی بین وضع زبان کوردی در ارمنستان و ترکیه نیست.‏ درواقع بعد از جنگ آذربایجان و ارمنستان بر سر منطقهی قراباغ،‏ جمعیت کوردپراکنده شده و دیگر روزنامهیریا تازه که در دوران شوروی یکروز درمیان منتشر میشد وجود ندارد و رادیو ایروان هم برنامهی کوردی ندارد.‏تحول بسیار مھم در ده سال اخیر گسترش دیاسپورای کورد است.‏ در اثرجنگھای بی وقفه بعد از سال١٩٦١ و نیز به خاطر مھاجرت نیروی کار ازترکیه به اروپا در سالھای ١٩٦٠، دیاسپورای کورد گسترش یافته است.‏ تحولبسیار مھم دیگر،‏ انقلاب تکنولوژیک بدون وقفه است.‏ ترکیبی از این دو روندهمراه با ابتکار سیاسی باعث شد کهدر سالکوردی در اروپا شروع به سخنپراکنی بکند.‏١٩٩٥ اولین تلویزیون ماهوارهایدر سالھای اخیر اینترنت بهعرصهی فعالیت زبان و فرهنگ کوردی تبدیل شده است – از موسیقی گرفتهتا نوشتن شعر و ارائهیکتابھا و روزنامهها و مجلات کوردی.‏در ضمنعرصههای نوین نگارش مانند بلاگنویسی بوجود آمده است.‏ معمولا"‏ خوشبینیزیادی در این رابطه دیده میشود.‏ بسیاری معتقدند،‏ که زبان کوردی در عصرارتباطات الکترونیکی و اینترنتی توانائی مقابله با شرایط زبانکشی را دارد.‏ درارزیابی من،‏ در حالیکه این تحولات بسیار مھم هستند،‏ نمیتوانند ماشینزبانکشی را از کار بیندازند.‏کوردناسی:‏ دیدگاههای موجود در میان زبان شناسان کورد در مورد اصلاحزبان کوردی،‏ واژهیابی و واژهسازی برای زبان کوردی را به چند بخش وگروه تقسیم می کنید؟ تاریخ این فعالیت ها به چه زمانی برمی گردد؟امیر حسن پور:‏ پاسخ دادن به این سئوال هم احتیاج به یک کتاب دارد و بایدفقط به یکی دو نکته بپردازم.‏ در مورد واژهسازی و واژهیابی،‏ باید ابتدا تأکید

کوردناسی 180کنم که این بیشتر مسئلهای سیاسی است نه مسئلهای تکنیکی-‏ سیاسی،‏ آنھمبمعنی روابط قدرت که در این عرصه بسیار نابرابر است.‏ در مورد زبانکوردی،‏ به خاطر سیاست زبانکشی و مقاومت ناسیونالیستی واژهسازیبیشتر به صورت ‏«پهتیگهری»‏ ‏(ناب گرائی)‏ انجام شده است.‏ یعنی جنبشناسیونالیستی هدف اصلیش این بوده که واژههای ‏«ناب»‏ کوردی،‏ یعنی هرآنچه عربی و ترکی و فارسی نباشد،‏ بجای کلماتی که از این زبانھا امانتگرفته شده بگذارد.‏ فرصت پرداختن به تاریخ این جریان نیست اما همانطور کهدکتر جعفر حسن پور در رسالهی دکترای خودش نشان داده است،‏ سیاستناسیونالیستی همگون نبوده و سایه روشنھائی دارد.‏ در این رساله سیاستماموستا هیمن ‏(شاعر)‏ در واژهسازی بررسی شده و آنرا بمثابه برخوردیمعتدل در پهتیگهری ‏(ناب گرائی)‏ ارزیابی میکند.‏اما متأسفانه روش هیمن مورد اقبال قرار نگرفتهاست.‏ جریان افراطیهژمونی دارد و زبان را در همهی زمینهها از جمله در ساختمان واجی ‏(فونیمها)،‏ حروف الفبا،‏ ترتیب حروف الفبا،‏ و واژگان پاکسازی میکند.‏ برای مثالبعضی فونیم ها و حروفی که برای نشاندادن آنھا به کار میروندق،‏ – مثلا"‏ع،‏ غ،‏ ح – که بخشی از زبان کوردی ‏(هم محاورهای هم ادبی)‏ هستند،‏ عنصربیگانه به حساب آورده میشوند و به پاکسازی آنھا میپردازند.‏ برای نمونه،‏کلماتی که قرنھا است از زبانھای مجاور اخذ شدهاند و بخشی از زبان کوردیهستند حذف میشوند و یا چیزی به جای آنھا گذاشته نمیشود،‏ یا آنچه انتخابمیشود خودش واژهی قرضی است،‏ و یا کلماتی با معنای غیردقیق و گاهیبعید به جای آنھا به کار میروند.‏ مثلا"‏ کلماتی چون ‏«آبادی،‏ آتشین،‏ آحاد،‏آرایش،‏ آشیان،‏ آغاز،‏ آغوش،‏ باطن،‏ بشارت»‏ که در اشعار شاعر بزرگ نالیآمدهاند در فرهنگھای کوردی جائی ندارند و اگر کوردزبانی معنی این واژههارا بلد نباشد باید به فرهنگ لغات فارسی و عربی مراجعه بکند.‏ این پاکسازیزبانی نوعی ‏«پاکسازی قومی»‏ است که در طی آن قومیت گرائی و نادانی

کوردناسی 181چنان عجین میشوند که توان هر نوع فکرکردن را از نابگرایان میگیرد.‏ مثلا"‏کلمهی ‏«قانون»‏ را که به بخشی از زبان کوردی تبدیل شده رجم میکنند وکلمهی مغولی ‏«یاسا»‏ را،‏ فقط بهخاطر اینکه عربی نیست،‏ به جای آن به کارمیگیرند.‏ و البته اگر بخواهند از کلمهی ‏«قاعده»‏ یا ‏«مقررات»‏ استفاده بکنندبکلی مستأصل میشوند چون کلمهای در کوردی وجود ندارد،‏ و معمولا"‏ یا ازبکاربردن آن خودداری میکنند یا همان کلمهی ‏«یاسا»‏ را بکار میبرند.‏ واضحاست که در زمینهی قانون،‏ زبان کوردی واژگان کافی ندارد و باید،‏ مانندفارسی و ترکی،‏ از عربی و زبانھای غربی قرض بکند.‏ اما سیاست پاکسازیاجازه نمیدهد زبان کوردی در این زمینه پیشرفت بکند.‏ برای مثال کلماتبسیار پایهای مانند ‏«جرم»،‏ ‏«جنایت»،‏ و ‏«تھمت»‏ را،‏ که معانی متفاوتیدارند،‏ حذف میکنند و به جای آن کلمهی ‏«تاوان»‏ یا ترکیبی از آن را بکارمیبرند که اینھم کلمهایست که کوردی بودن آن جای تردید است.‏ درکوردستان عراق،‏ دشمنی با زبان عربی به آن حد از افراط میرسد که کلماتیچون ‏«قفقاز»‏ را ‏«کاوکاس»‏ مینویسند و برزبان میآورند و ‏«بعث»‏ را‏«بهئس»‏ مینویسند.‏ در ایران،‏ لغات فارسی آماج اصلی تصفیه هستند،‏ در عراقلغات عربی و در ترکیه لغات ترکی.‏بیشتر کسانی که برای پیشرفت زبان کوردی تلاش میکنند به دانشزبانشناسی کاری ندارند گوئی که چنین دانشی وجود ندارد.‏ مثلا"‏ بی اطلاعیاز الفبای دانش صوت شناسی حیرت آور است و معمولا"‏ باعث اشتباهاتخندهآور اما تراژیک میشود.‏ بیشتر کسانی که در زمینهی رفرم زبان و الفبایآن تلاش میکنند تفاوت بین فونیم و حرف را درک نمیکنند.‏ و البته کوچکتریناطلاعی از پروسهی یادگیری زبان،‏ خواندن،‏ و نوشتن ندارند و در نتیجهمسئلهسازیھائی برای زبان کوردی میکنند که به هیچ وجه مسئاله نیستند ودخالتھایشان به این زبان سرکوب شده آسیب میرساند.‏ برای مثال مؤلففهرههنگی ههرمان ‏(عهلی نانوازاده،‏ بهرگی یهکهم،‏ تھران،‏(١٣٨٠مسئلهای

کوردناسی 182آفریده است که به هیچ وجه مسئله نیست.‏ مؤلف که فرهنگ خوبی تألیف کردهاست ‏(فعلا"‏ دوجلد از چندین جلد آن منتشرشده)‏ معتقد است که اصلاحگرانزبان کوردی ‏«اساسی ترین کار»‏ ‏(کاری ههره سهرهکی)‏ را فراموش کردهاندو آن بر هم زدن ترتیب الفبای کوردی ‏(الف،‏ ب،‏ پ،‏ ت...)‏ است ‏(صفحهی.(٢١نانوازاده بهجای اینکه تمام کلماتی را که با همزه شروع میشوند ‏(ئا،‏ ئو،‏ئوو،‏ ‏...ئه،‏ ئی،‏ ئیی...)‏ در آغاز فرهنگ ثبت بکند فقط کلماتی را که با ئا شروعمیشوند آورده است و بقیه را همراه حروف و،‏ ه،‏ ی ردیف خواهد کرد.‏ اینمسئلهسازی،‏ در یک سطح،‏ ناشی از این است که مؤلف درک درستی ازرابطهی فونیم و حرف ندارد اما در سطح دیگر به خاطر این است که اولینکسی باشد که آخرین ضربه را به نفوذ زبان عربی و فارسی وارد می آورد واستقلال زبان کوردی را تامین بکند.‏ اینکه فرهنگ نویسی بتواند این چنینمسئلهسازی بکند و در زبان دخالت بکند خودش نشاندهندهی سطح نازل رشدزبان کوردی و فرهنگ نوشتاری و حتی ساخت اجتماعی-‏ اقتصادی کوردستاناست.‏ در کشورهائی چون انگلستان،‏ کانادا،‏ آمریکا،‏ زلاند نو،‏ آلمان،‏ یا فرانسهکه انگلیسی و آلمانی و فرانسه زبانھای غالب هستند،‏ کسی به این نوعمسئلهسازیھا نمی پردازد.‏ ترتیب حروف الفبا در زبانھای این کشورها،‏ مانندزبانھای عربی و فارسی و کوردی،‏ براساس ملاحظات فونتیک نیست و لزومیهم ندارد که باشد.‏ بدون شک میتوان ترتیب حروف الفبا را در همهی اینزبانھا بنا بر ملاحظات گوناگون از جمله معیارهای فونتیک زیر سئوال کشید.‏اما کسی اینکار را نمیکند و اگر بکند یا به آن اعتنائی نمیکنند یا در فراست اوتردید میکنند.‏ در این زبانھا-جامعهها،‏ ترتیب حروف الفبا نه تنھا زبان وفرهنگ نوشتاری بلکه بسیاری از روابط اجتماعی را شکل میدهد،‏ ازشمارهگذاری و طبقهبندی کتاب در کتابخانهها گرفته تا دفتر راهنمای تلفن وایندکس کردن اطلاعات دولتھا،‏ موسسات اقتصادی،‏ و سازمانھای غیر دولتی.‏حتی با وجود رخنهی روزافزون کامپیوتر که میتواند آلترنتیوی در برابر ایننظام ایندکس-مدار باشد،‏ خود اینترنت مسائل جدیدی در زمینهی ایندکس

کوردناسی 183کردن مطرح کرده است و طبقهبندی دادهها براساس ترتیب حروف الفبا را نهتنھا نتوانسته است نفی بکند بلکه مجبور است به کار ببرد.‏ اگر در زبان وفرهنگ نوشتاری کوردی،‏ ترتیب حروف ‏(در این مورد جایگاه حرف همزه)‏ بهچنین مسئلهای تبدیل میشود باید آن را به حساب عدم توسعهیافتگی و نیزمحدودیتھای جھانبینی ناسیونالیستی گذاشت ‏(دو فرهنگ دیگر نیز به این بازیناشیانه دست زدهاند).‏سیاست مارکسیستھا،‏ سوسیالیست ها یا کمونیستھا تفاوت اساسی با خطناسونالیستی دارد.‏ از دید مارکسیستی امانت گرفتن زبانھا از همدیگر نه تنھابد نیست بلکه به غنی تر شدن هر زبان و فرهنگ کمک میکند.‏ همچنین هر نوعخصومت بین زبانھا،‏ مانند دشمنی بین ملتھا،‏ امری ارتجاعی قلمداد میشود.‏ درکنگرهی ایروان در سال١٩٣٤هنگام بحث برنامهریزی زبان کوردی برایکوردهای اتحاد شوروی،‏ خطوط سیاست مارکسیستی یا سوسیالیستی روشنشد.‏ در حالیکه در سالھای ١٩٣٠ در کوردستان عراق نھضت پهتیگری پاگرفتهبود و در سوریه بدرخانیھا در مجلهی هاوار مشغول پهتیگری ‏(ناب گرائی)‏بودند،‏ در اتحاد شوروی سیاست بر این بود که زبان کوردی بتواند بهپروسهی گذار از جامعهی فئودالی-عشیرهای و پاتریارکال کوردها بهسوسیالیسم کمک بکند،‏ و این به این معنی بود که واژگان زبان نوشتاری بایدقابل فھم برای کارگران و تودهی مردم باشد،‏ هم واژهسازی بشود و هم ازواژگان سایر زبانھا استفاده بشود.‏ تقابل این دو سیاست را میتوان درفرهنگھای کوردی شوروی و عراق به خوبی مشاهده کرد.‏ صرفنظر از اینکهفرهنگھای کوردی شوروی از نظر تکنیک فرهنگ نویسی بمراتب پیشرفتهتر ازفرهنگھای کوردستان عراق بودند،‏ از نظر سیاست زبانی نیز در دو نقطهیمقابل قرار داشتند.‏ در سال ١٩٦٠ فرهنگ کوردی-روسی کوردیف درمسکومنتشر شد و سال بعد فهرههنگی مھاباد،‏ عربی-کوردی،‏ تالیف گیو موکریانیدر اربیل منتشر شد.‏ فرهنگ اول،‏ کلمات قرضی را بدون هیچ ملاحظهی

کوردناسی 184ناسیونالیستی آورده است در حالیکه دومی بیشتر آنھا را حذف کرده است وفرهنگ را پر از کلمات من در آوردی کرده است که بجز خودش کسی به کارنبرده است ‏(مثلا"‏ خشوک،‏ بیستوک...).‏ برای مثال از کلماتی که از نالی نقلکردم،‏ ‏«آبادی،‏ آتشین،‏ آشیان،‏ آغوش و باطن»‏ در فرهنگ کوردیف آمدهاند امافقط ‏«آبادی»‏ در فرهنگ موکریانی ذکر شده است.‏به نظر من پهتیگرایان با زبان کوردی خصومت میورزند و اگر دولتھایمنطقه سیاست زبانکشی در سطح دولت و جامعه را با توسل به خشونت اجرامیکنند،‏ پهتیگران افراطی بشیوهای دیگر به زبانکشی میپردازند.‏ آنھا اجازهنمیدهند زبان کوردی به زبان زندهای که قادر به کارکردن در دنیای پیچیدهیامروزی باشد تبدیل شود و تلاش میکنند آنرا در خدمت منافع طبقاتی وجنسیتی خود قرار بدهند.‏ باید این را تاکید کنم که من با پهتیکردن متناسب ومعتدل مخالفتی ندارم و خودم همین سیاست را در مورد نوشتن به کوردی بهکار میبرم.‏ در ضمن،‏ اگر پهتیگرایان ‏(ناب گرایان)‏ ادعا میکنند که زبان آنھازیباترین و پرداختهترین فورم زبان کوردی است باید بگویم که اینھم درستنیست.‏ اگر شعر را به عنوان فرم پیچیده و هنری استفاده از زبان بپذیریمبزرگترین شاعران ادبیات مدرن خاورمیانه کمونیستھا بودهاند نهناسیونالیستھا ‏(گوران در ادبیات کوردی،‏ ناظم حکمت در ادبیات ترکی،‏نیمایوشیج در ادبیات فارسی.(...کوردناسی:‏ آسیب های زبان کلاسیک کوردی را چگونه تحلیل میکنید؟ تعریفشما از زبان علمی کوردی چیست؟امیر حسن پور:‏ من بعضی از مشکلات زبان کوردی را بحث کردم.‏ زبان ادبیکلاسیک کوردی به هر سه لھجهی ‏(کورمانجی،‏ ههورامی و سورانی)‏ درجامعهی فئودالی و در شرایط سلطهی شدید عربی و فارسی پیدا شدند و

کوردناسی 185رشد کردند.‏ اینھا لھجههای ادبی بودند که در کنج مساجد و محافل فئودالیپیدا شدند و ادامهی حیات دادند.‏ تا سال ١٨٩٨ که اولین روزنامهی کوردیمنتشر شد،‏ این لھجههای ادبی فاقد نثر بودند ‏(بجز چند متن محدود که منتشرنشده بودند و چند ترجمهی بخشھائی از انجیل که میسیونرها انجام میدادند).‏به این ترتیب زبانی که نثر ندارد و در آموزش و پرورش از آن استفادهنمیشود توانائی چالش دنیای سرمایهداری و مابعد آنرا ندارد.‏ بزرگترینجمعیت کورد،‏ در ترکیه،‏ با خشن ترین سرکوب زبان روبرو شد و نیز درایران پھلوی و سوریه همین وضع ادامه داشت.‏زبان علمی کوردی،‏ به معنی زبانی که بتوان با آن تحقیقات علمی و آموزشعلوم مدرن ‏(هم علوم باصطلاح دقیق و هم علوم اجتماعی و انسانی)‏ را درسطح دبستان و دبیرستان و دانشگاه انجام داد و دارای کتب درسی در سطحدورهی لیسانس دانشگاه باشد هنوز وجود ندارد اما مقدمات آن فراهم شده ودر شرف شکل گرفتن است.‏ در بیست سال اخیر فرهنگھای اصطلاحات علمیمنتشر شده است اما در تالیف و ترجمهی کتابھای علمی پیشرفت زیادی دیدهنمیشود.‏ واضح است که کوردی مانند دیگر زبانھا از جمله زبانھای پیشرفتهترمانند فارسی و عربی یا سوئدی و فنلاندی نمیتواند به زبانھای علمی مانندانگلیسی و فرانسوی و آلمانی متکی نباشد.‏ تحقیق و تدریس در سطح پائینتردانشگاهی به زبان کوردی هنوز بسیار مشکل است و در سطوح بالاتر میسرنیست،‏ و این نتیجهی عدم پیشرفت کافی زبان و تا حدی ناشی از سیاستحکومت منطقهای کوردستان است.‏ زبان علمی زنده و فعال تنھا از طریقترجمه و تدریس بوجود نمی آید.‏ باید شرایط تولید تحقیق و تدریس فراهم– باشدداشته باشد.‏یعنی نظام اجتماعی و اقتصادی و فرهنگی که نیاز به زبان علمی

کوردناسی 186کوردناسی:‏ حرکتھای ایدئولوژیک در کوردستان اعم از اسلامیھاناسیونالیستھا--مارکسیستھا و لیبرالھا چه تأثیری بر حوزهی تخصصی وعمومی زبان کوردی داشتهاند.‏ به این معنا که هرکدام با متدولوژی خاصخود زبان کوردی را به اشکال مختلف به کار گرفته و کلمات متفاوتی به آناضافه یا کم کردهاند؟امیر حسن پور:‏ زبان را گروهھای بسیار متفاوت به کار میبرند و طبقات وقشرها مھر خود را بر زبان میزنند.‏ متاسفانه تحقیق کافی در مورد زبانکوردی انجام نشده است.‏ اما در رابطه با ماهیت مردسالارانهی زبان کوردیمثلا"‏ تقسیم نابرابر قدرت بین زن و مرد،‏ من تحقیقی انجام دادهام که نتیجهیآن اینست که زبان کوردی،‏ مانند سایر زبانھائی که از دید فمینیستی مطالعهشدهاند،‏ زن ستیزانه است و در خدمت سلطه جنسیت مرد است.‏کوردناسی:‏منظور از زبان استاندارد چیست؟مشخصات زبانی استاندارد را دارد؟ چرا؟آیا زبان کوردی ویژگیھا وامیر حسن پور:‏ بدون اینکه به تئوریھای ‏«زبان استاندارد»‏ یا تعریف آنبپردازم،‏ به عامترین مشخصات زبانھای استاندارد معاصر اشاره میکنم:‏ زباناستاندارد معمولا"‏ یکی از لھجههای زبان است که به دلایل تاریخی توسطمتکلمین سایر لھجهها بعنوان زبان مشترک پذیرفته میشود ‏(یا بر آنھا تحمیلمیشود)‏ و به کار گرفته میشود و از نظر فورم تغییراتی مییابد که این پروسهرا تسھیل میکند.‏ تغییرات در فورم معمولا"‏ بسیار دامنهدار است از جمله تنظیمیا قاعدهگذاری دستگاه صوتی،‏ دستگاه نوشتاری ‏(الفبا،‏ املاء،‏ نقطهگذاری،‏سبک نوشتن و غیره)،‏ دستگاه مورفولوژی،‏ واژگان،‏ دستگاه گرامری،‏ دستگاهمعنائی و اصول نثرنویسی.‏ زبان استاندارد که گاهی ‏«زبان ملی»‏ هم

کوردناسی 187نامیدهمیشود محصول جنبش ملی است و در خدمت تولید و بازتولید ملت قرارمیگیرد.‏ بورژوازی بدون زبان استاندارد به آسانی نمیتواند طبقهی خود رابسازد،‏ به قدرت برسد و قدرتش را اعمال بکند.‏پروسهی تشکیل زبان استاندارد،‏ مانند پروسهی تشکیل ملت،‏ پروسهایهمگون و تک خطی نیست.‏ به عبارت دیگر در عین حال که میتوان مشخصاتعام این پروسه را مشخص کرد باید در نظر داشت که هر زبانی پروسهیاستانداردشدن را در شرایط تاریخی خاص خودش طی میکند.‏ایدئولوژیستھای بورژوازی آرزوی یک ملت واحد و تجزیه ناپذیر،‏ یک وطنواحد و تجزیه ناپذیر،‏ یک زبان واحد و تجزیه ناپذیر،‏ و یک فرهنگ واحد وغیر قابل تجزیه را دارند.‏ در حالیکه بسیاری از زبانھا بر اساس یک لھجهاستاندارد میشوند،‏ زبان کوردی،‏ مانند ارمنی و آلبانی و تا حدی نوروژی،‏زبانی دارای دو استاندارد است–کورمانجی و سورانی.‏ با وجود اینکهههورامی هم سابقهی ادبی طولانی دارد اما به دلایل غیر زبانی از جمله کمبودن تعداد متکلمین امکان تبدیلش به یک استاندارد در خارج از منطقهیخودش و خارج از جمع متکلمینش محدود است.‏من در رسالهی دکتری خودم که به صورت کتاب هم منتشر شده،‏ پروسهیاستاندارد شدن لھجهی سلیمانیهای را بعنوان یکی از دو لھجهی استانداردکوردی به تفسیر توضیح دادهام.‏ این لھجه توسط گویندگان سایر لھجههایسورانی در کوردستان عراق و ایران تا حد زیادی پذیرفته شده است مثلا"‏ درآموزش،‏ رسانههای جمعی و کار اداری ‏(در کوردستان عراق)‏ به کار میرود.‏این پذیرش توسط گویندگان سایر لھجهها یک روند استاندارد شدن بشمارمیرود.‏ در عین حال،‏ این لھجه در فرم هم تغییرات لازم را کرده است از جملهرفرم الفبا ‏(که تا حد زیادی پذیرفته شده)،‏ رفرم و مدرنیزهکردن واژگان،‏رشد نثرنویسی،‏ سادهترکردن زبان ادبی کلاسیک،‏ پیدایش سبکھا و ژانرهایمتفاوت،‏ تالیف فرهنگ لغات بویژه فرهنگھای تک زبانی ‏(کوردی به کوردی)‏ و

کوردناسی 188فرهنگھای اختصاصی از جمله فرهنگ علوم،‏ تالیف و تدریس کتابھای درسیدر سطح دبستان و دبیرستان و تا حدی دانشگاه،‏ انجام تحقیقات دانشگاهی ازجمله رسالهنویسی،‏ پیدایش سبکھای اداری و غیره.‏ اینھا همه علائم استانداردشدن هستند.‏ در عین حال،‏ لھجهی کورمانجی نیز که اکثریت کوردها به آنتکلم میکنند،‏ پروسهی استانداردشدن را طی کردهاست.‏ با وجود اینکهپروسهی استانداردشدن کورمانجی قبل از سورانی شروع شد،‏ سیاستزبانکشی جمھوری ترکیه ‏(بعد از(١٩٢٣و سوریه ‏(بویژه از سالھای١٩٦٠ بهبعد)‏ این پروسه را کند کرد.‏ اما در اتحاد شوروی،‏ که تعداد کوردها بسیارکم بود و در جمھوریھای مختلف پراکندهبودند این لھجه زبان ادبی و آموزشو رسانههای جمعی بود.‏ در آغاز تشکیل دولت عراق،‏ مناطق کورمانجی زبانبیشتر روستائی و عشیرهای بودند و در نتیجه لھجهی سلیمانی که یکی ازلھجههای مناطق ‏«سورانی»‏ بود و شھر سلیمانی مرکز جنبش ناسونالیستیبود در نوشتن و رسانهها و در حد بسیار محدودی در ادارات بکار رفت.‏ اینوضع امروز تغییر کرده است و شھرنشینی،‏ آموزش از کودکستان تا دانشگاه،‏رسانههای جمعی و سایر نیازهای نوشتاری به لھجهی کورمانجی انجاممیشود.‏ در عراق تاکنون چند بار اختلاف بر سر زبان استاندارد روشدهاست.‏عدهای معتقدند که لھجهی سورانی زبان استاندارد است در حالیکه بعضیمعتقدند هر دو لھجه باید بعنوان زبان استاندارد پذیرفته شوند.‏باید اشاره بکنم که پروسه استاندارد شدن ممکن است تثبیت بشود اماپایان نمی پذیرد و حتی در زبانھای مثل انگلیسی و فرانسوی و روسی نیزهمیشه ادامه دارد.‏ در زبانھائی مثل فارسی وعربی که قرنھا بود فرم بسیارتدوین شدهی نوشتاری داشتند،‏ با رشد روابط سرمایهداری و پیدایشرسانههای جمعی ‏(که با چاپ شروع شد)‏ و تقسیم حوزهی تکلم آنھا بیندولت-ملت های مختلف،‏ پروسهی استاندارد شدن در جھت عکس آنچه درکوردی اتفاق افتادهاست رشد کرد.‏ اگر تا شروع انقلاب مشروطه زبان فارسی

کوردناسی 189کلاسیک از هندوستان و تاجیکستان تا شمال آفریقا کم وبیش زبان واحدیبود ‏(در نوشتار)،‏ از اواخر قرن نوزدهم پروسهی تجزیه شروع شد و امروززبانی داریم با سه استاندارد– فارسی‏(بر اساس لھجهی تھران)،‏ تاجیکی‏(تاجیکستان)‏ و دری ‏(افغانستان).‏ در مورد عربی هم،‏ با تجزیهی سرزمینهای عربی به حدود بیست دولت-ملت و رشد ناموزون اجتماعی-اقتصادیامروز زبان عربی چند استاندارد دارد:‏ قاهره،‏ دمشق،‏ مراکش،‏ بغداد و غیره.‏کوردناسی:‏ به نظر شما اگر طرح نوشتاری زبان کوردی - سورانی تغییر کندو به کلی نوشتهها و متون کوردی به زبان لاتین نوشتهشود ‏(مانند کوردی-کورمانجی)‏ در فراگرفتن جامعهی ما به زبان انگلیسی تأثیری ندارد؟ در کلنظرتان در مورد زبان لاتین کوردی چیست.‏ آیا چنین طرحی را ممکن میدانید؟ چرا؟امیر حسن پور:‏ به نظر من تاثیری ندارد.‏ یادگیری الفبا و سیستم نوشتاریبخش ناچیزی از پروسهی یادگیری زبان است.‏ زبان پیچیدهترین نظامی استکه بشر خلق کرده است و این پیچیدگی عمده"‏ در ساختمان جمله است نه درواژگان یا فونولوژی یا ارتوگرافی.‏ هر زبانی را به هر الفبائی میتوان نوشت.‏مثلا"‏ کوردی به الفباهای عربی،‏ ارمنی،‏ سریانی،‏ لاتین،‏ و روسی نوشته شدهاست.‏ زبان چینی که طولانی ترین سنت ادبی دنیا را دارد حتی الفبا هم نداردو با هزاران علامت که ارزش صوتی ندارند نوشته میشود.‏ متأسفانه،‏ درخاورمیانه الفبا و پروسهی یادگیری آنرا به مسئلهی عمدهای تبدیل کردهاند.‏در واقع،‏ سیستم املای انگلیسی امروز بمراتب بدتر از املای کوردی قدیم‏(قبل از رفرم الفبای کوردی در کوردستان عراق)‏ است.‏ الفبای انگلیسی بیستوشش حرف دارد و لھجهی استاندارد انگلستان چھل فونیم دارد بطوریکه درموارد زیاد یک حرف نماینده چند فونیم است و یا حتی یک حرف در یک کلمهنمایندهی فونیم های متفاوت است مانند حرف ایکس(x)در کلمهی زیراکس

کوردناسی 190(Xerox)که در اول کلمه،‏/ ز/‏ (z)(ks)تلفظ میشود و در آخر کلمه،‏ / ک س/‏تلفظ میشود.‏ همچنین بعضی از حروفی که نوشته میشوند خواندهنمیشوند مثلا"‏ در کلمهی ثرو(through)دو حرف اول نمایندهی یک فونیمهستند و دو حرف آخر تلفظ نمیشوند.‏در واقع میتوان گفت که رفرم الفبای عربی-فارسی برای اینکه بھتر زبانکوردی را بتوان با آن نوشت و یادگیری آنرا آسان تر کرد،‏ اگر هم صورتنمیگرفت مھم نبود.‏ فارسی و عربی که املای مشکل دارند رفرم نشدهاند اماشیوههای یادگیری آنھا خیلی بھتر شدهاند.‏ مھم این است که بعد از یادگیریخواندن و راهافتادن در خواندن،‏ خواننده دیگر کلمه را به حروف تجزیه نمیکندو آنرا مانند یک واحد یا یک تصویر میخواند و این هم در یک املای فونیمیکمثل کوردی امروز یا ترکی صدق میکند و هم در املای کمتر فونیمیک مثلفارسی یا بکلی غیر فونیمیک مثل چینی.‏کوردناسی:‏ چه پاسخی برای آن عده از روشنفکران و زبان شناسان ملتھایحاکمه دارید که زبان کوردی را لھجه و گویشی از زبان های عربی،‏ فارسی ویا ترکی قلمداد می کنند؟امیر حسن پور:‏ زبانشناسی تئوری و متودولوژی مناسبی برای تفاوت گذاشتنبین لھجه و زبان ندارد.‏ اینکه کوردی از نظر ساخت زبانی ربطی به عربی وترکی ندارد و جزو خانوادهی زبانی دیگری است جای تردید نیست.‏ اماکوردی با فارسی در یک شاخه از خانوادهی زبانھای هند و اروپائی قرارمیگیرند و کوردی و فارسی و بلوچی و پشتو بسیار به هم نزدیکند.‏ علمزبانشناسی نمیتواند تعیین بکند که چه حدی از اختلافات صوتی،‏ واژگانی،‏معنائی و جملهای اختلافات لھجهای هستند و چه مقدار اختلاف،‏ آن را بهتفاوت زبانی تبدیل میکند.‏ اگر هم زبانشناسی بخواهد متر زبانی را بردارد واندازهگیری بکند درایت خودش را زیر سؤال میکشد.‏ همچنین،‏ اینکه متکلمین

کوردناسی 191به گونههای زبانی ‏(لھجهها)‏ منظور همدیگر را میفھمند یا نه نیز نمیتواند معیارتمایز گذاشتن بین لھجه و زبان باشد،‏ زیرا برای تفاهم زبانی متقابل همنمیتوان حد و مرز تعیین کرد.‏ برای مثال،‏ در بین بعضی گونههائی که جزوزبان آلمانی یا چینی بشمار میروند،‏ آنقدر اختلاف هست که متکلمین آنھاهمدیگر را نمی فھمند.‏ در هر حال معیار تفاوت بین لھجه و زبان عمده"‏سیاسی است.‏ اگر متکلمین گونههای کوردی زبان خود را کوردی به حسابمیآورند و نه فارسی باید قضاوت آنھا یا هویت آنھا را قبول کرد.‏ ادعای اینکهکوردی لھجهی فارسی،‏ ترکی یا عربی است یک ادعای جدید و مدرن است:‏ادعای ناسیونالیسم فارس و عرب و ترک است.‏ اولیا چلبی سیاح تیزبین ترک،‏که از مامورین دستگاه دولت عثمانی بود،‏ سه قرن پیش هنگام مسافرتھایمفصلش در کوردستان در بارهی زبان و شعر کوردی مطلب نوشت وهیچوقت به خیالش خطور نمیکرد که کوردی لھجه است آنھم لھجهی ترکی.‏ درایران نیز،‏ حتی در دوران متأخرتر یعنی زمان ناصرالدین شاه،‏ مقامات دولتیتردید نداشتند که کوردی زبان است.‏ فرهاد میرزا،‏ عموی ناصرالدین شاه،‏هنگام حکومتش بر کوردستان،‏ علی اکبر وقایع نگار را مأمور کرد که فرهنگلغات کوردی-فارسی تالیف بکند.‏ اما با به قدرت رسیدن ناسیونالیسم فارس،‏قانون اساسی فارسی را تنھا زبان رسمی کشور به حساب آورد و بعد رژیمناسیونال شوونیستی رضاشاه با اعمال خشونت زبانھای غیرفارسی راسرکوب کرد.‏ لھجه نامیدن کوردی و بلوچی و یا بیگانه نامیدن ترکیآذربایجانی بخشی از پروژهی ناسیونالیسم فارس است و ربطی به علمزبانشناسی ندارد و در واقع چیزی جز نفی دانش زبانشناسی نیست.‏کوردناسی:‏ نظر شما در مورد فرهنگ نویسی دو زبانه چیست؟ تا به امروزفرهنگھای مختلفی از زبانھای انگلیسی،‏ سوئدی،‏ آلمانی،‏ فارسی،‏ عربی و بهکوردی یا از کوردی به زبانھای مختلف تدوین شده است.‏ نظر شما در مورد...

کوردناسی 192فرهنگ نویسی کوردی چیست؟ تاریخ فرهنگ نویسی در میان کوردها به چهزمانی برمی گردد؟ وضعیت فرهنگ نویسی در میان کوردها در تاریخ معاصررا چگونه می بینید؟امیر حسن پور:‏ اولین فرهنگھا در بیشتر زبانھا فرهنگھای دو زبانه بودهاند.‏تالیف فرهنگ یکزبانه از جمله نشانههای رشد زبان ادبی و استاندارد است.‏تاریخ اولین فرهنگ کوردی به اثر کوتاه احمد خانی در قرن هفدهم برمیگردد.‏این یک واژهنامهی منظوم عربی-کورمانجی بود که برای کمک به کودکان دریادگیری عربی تألیف شده بود.‏ در سالھای اخیر فرهنگھای دو زبانی متعددیتالیف شده است.‏ اگر از فرهنگھای روسی-کوردی و ارمنی-کوردی شورویصرفنظر بکنیم،‏ دو اثر بسیار مھم،‏ فرهنگ فارسی-کوردی ‏(سه جلد،‏ دانشگاهکوردستان)‏ و فرهنگ انگلیسی-فارسی ‏(یک جلد،‏ تالیف دکتر رشید قرهداغی)‏در یکسال اخیر منتشر شدهاند.‏ تالیف فرهنگ دوزبانی که زبان مأخذ آنکوردی باشد کار مشکلی نیست.‏ بر عکس تالیف فرهنگ دو زبانی که زبانمأخذ آن زبانھای پیشرفتهای مانند انگلیسی و فارسی باشد کار مشکلی است.‏باید تاکید کنم که این دو اثر بسیار مھم هستند و از نظر تکنیک فرهنگ نویسینیز پیشرفتهتر از سایر فرهنگھا هستند.‏ اشکال عمدهی هر دو فرهنگ ‏(بویژه- انگلیسیکوردی)‏ همانست که در رابطه با سیاست پهتیگهری ‏(ناب گرائی)‏بحث کردم.‏ اولا"‏ واضح است برای این همه واژهی دو زبان پیشرفته نمیتوانمعادل ‏«ناب»‏ کوردی پیدا کرد و در نتیجه باید سیاست پهتیگهری ‏(نابگرائی)‏ را کنار گذاشت.‏ اما به جای ترک این سیاست،‏ معمولا"‏ دو استراتژیغلط را اتخاذ میکنند:‏ اولا"،‏ یک معادل کوردی را برای چند کلمهی متفاوت بکارمیبرند.‏ ثانیا"،‏ بجای آوردن معادل کوردی،‏ کلمهی انگلیسی یا فارسی را معنیمیکنند ‏(آنطور که در فرهنگ یک زبانه الزاما"‏ باید انجام بشود).‏ در فرهنگنویسی هم یکزبانه هم دوزبانه،‏ پهتیگری مانع عمدهی رشد این عرصه از زبانکوردی است.‏

کوردناسی 193تهرجهمه ببهی پشتی راپهڕینی کوردهوتووژ لهگهڵ دوکتور ئهحمهدی مهلاکوردناسی:‏ سهبارهت به پناسهی زمان روانگهگهلی جۆراوجۆر ههیه،‏ له سهرئهو بنهمایهی که زمان زیاتر ئامرازکی پوهندی یه بهم بهشک له زمانناسهکان زمان به گشتی لهم چوارچوهدا پناسه ناکهن و زیاتر گرینگی زمانله بهرههمھنانی ئهندشهدا دهبینن.‏ ئوه وهک توژهرک که خوندنهوهتان لهبوارهکانی زمان و وهرگاندا ههبووه زمان چۆن پناسه دهکهن؟ئهحمهدی مهلا:‏ من بوا ناآهم پناسهیهآی تایبهتی خۆمم ههبت،‏ بهمدهآرێ زمان چهندین پناسه بگرته خۆی.‏ پناسهی زمان له زهمانیئهفلاتوونهوه تا فردیناند سۆسویر چهندی لكۆینهوهی لهسهر آراوه،‏ههندك به شوهیهآی میتافیزیك له زمان و وهزیفهآانی گهیشتوون،‏درهنگتریش،‏ له سهرهتای سهدهی بیستهمهوه،‏ له ژر رۆشنایی پشكهوتنیزانست و دیسیپلینه جوداوازهآان،‏ زمان له ژر بۆچوونی پهیوهندیی ئینسانبه ئینسانهوه پناسه دهآرت.‏ واته وهزیفهی آۆمۆنیكاسیۆن ههیه.‏ بهم زمانوهزیفهی دیكهشی ههیه،‏ ههروهآو رۆمان ژاآۆبسۆن،‏ زمان له شهش وهزیفهدادهبین‏.‏ زمانی ئافراندنی ئهدهبی و زمان بۆ آینی نانك له نانهواخانهیهكجوداوازه.‏ زمانی پاڕانهوه و لانهوه له زمانی پارزهرك جیاوازه.‏ ههروههاپهیوهندی زمان و فیكر یا بیردآردنهوهش دیدكی دی دهوێ.‏ ئایا بیرآردنهوهبه ب زمان ئهنجام دهدرت،‏ یا ئایا زمان ههیه به ب بیرآردنهوه؟پهیوهندییهآی ئاۆزه.‏ زمان وهآو شووشهیهك وایه ههر آۆمهك شووشهی

کوردناسی 194تایبهتی خۆی ههیه له رگایهوه واقیعی خۆی پ ببین‏،‏ به پی پداویستییهههمهچهشنهکانی ژیان زمان گۆڕانکاری تیا بهدی دهکرت.‏کوردناسی:‏ ههنووکه،‏ تیئۆری یهکانی بواری زمانناسی به سهر چهند بهشدادابهش بوون تکایه روونکردنهوهیهک سهبارهت به دیارترینی ئهو تیئۆری یانهباس بکهن.‏ئهحمهدی مهلا:‏ وهمی ئهم پرسیاره به ئاسانی دهدرتهوه آاتك لاپهڕهیههر آتبكی مژووی لهمهڕ تیۆرییهآانی زمانهوانیدا ههدهدهینهوه.‏ بهمراسته بۆ خونهری آورد ههموو شتك نویه،‏ ههموو سهرچاوهیهك دوورهدهسته.‏ له پۆی یهك و دووی دانشگا،‏ قووتابی بهشی ئهدهبییات سهرجهمتیۆریی و رباز و ئهو قوتابخانانه بهسهردهآاتهوه آه له رۆژئاوا وئهورووپای رۆژههت دا لهم شهست حهفتا ساهی دوایی هاتوونهته بهرههم.‏شۆڕشی یهآهمی زمانهوانی دهگهڕندرتهوه بۆ زمانناسی سویسری،‏سۆسویر،‏ ئهو یهآهمین آهسه زمان به سیستهم ناو دهبات و دهبته بناغهیبنهماگهری.‏ ههروهها له ئهمهریكا ربازی رزمانی گۆڕانكار و بهرههمنهرهاتهآایهوه و شۆمیسكی قههمكی زۆر بشته له بواری زمانناسیدا.‏ههروهها فۆرمالیسته رووسهآان و قوتابخانهی براغ،‏ یهآهمیان آه رووسیاو دوومیان ههر به ناوهآهیهوه دیاره،‏ بهشداریی گهورهیان له پهرهپدانیزمانناسیی له سهر ئاستی دونیا ئهنجام داوه.‏ ههروهها قوتابخانهی فهرهنسیله ژر دهستی بنڤینیست،‏ جۆره ههودانكی دیكه له سهر رچهآانی سوسویرهتد.‏تیۆری حالهتكی وهستا و جگیر نییه،‏ بهكو ئیمرۆ له سهرجهم دانشگاگرینگهآانی رۆژئاوا له لابۆر و سهنتهری لكۆینهوه ههوڵ و تهقهللایبهردهوام له بوارهآانی زمانناسیدا ههیه.‏ ئهوهی گرینگه لهم هنانهوه یاده،‏

کوردناسی 195ریزآردنی ناو و سهرچاوه نییه،‏ ریزآردنی تیۆر و لكۆینهوهآان نییه،‏ بهكوسهرنج دهدهین وتانی عهرهبی،‏ سهرهرای ئهوهی له سهدهی نۆ و دهبهرههمی گرینگییان لهمهڕ زمان و رزمانهوه ههبوو،‏ آهچی ئیمرۆ هیچشونپهنجهیهآیان لهم بواره دیار نییه.‏ ئهمه شتكمان پدهت،‏ ئهویش ئهوهیهآه لابۆر و سهنتهره گرینگهآانی دونیا،‏ چ له بوارهآانی زانسته مرۆییهآان،‏ چله بوارهآانی زانستی پهتی،‏ آهتوونهته رۆژئاواوه،‏ آهواته ئیمهی آورد دهببه پی بهرنامهیهآی تروتهسهل ههوی تهرجهمهآردنی ئهو بهرههمانه بۆسهر زمانی آورد بدهین.‏کوردناسی:‏ بۆچی خوندنهوه و لکوینهوه لهبواری زمانناسیدا لهم سهردهمهداگرینگی زیاتری ههیه وهک له رابردوودا ههیبوو؟ئهحمهدی مهلا:‏ له سهدهی ههژدهههم به سهرهوه رۆژئاوا دهچته قۆناغیزانستییهوه.‏ ئیتر لهو سهردهمهوه ئیتر زانست و میتۆدهآانی لكۆینهوه بۆقووتابیان بهیان دهآرت.‏ ئهمه خاكی جهوههرییه،‏ چونكه عهقییهتی زانستیدته آایهوه،‏ هاتنهآایهوهی ئهم عهقی زانستیییه خاوهن مژووی خۆیهتی.‏آاتك دهگهڕیینهوه دواوهوه مژووی رۆژئاوا دهخونیهوه،‏ دهبینین له چهرخیراپهرنی ئیتالییهوه دهست پدهآات.‏ ئینسانی نوێ،‏ مهبهست له ئینسانیئهورووپیه دته آایهوه.‏ له چاخهکانی ناوهند دا،‏ مهسیحی له گاور جودادهکرایهوه.‏ تا گهنجینهکانی یۆنانی کۆن و رۆمای کۆن،‏ نهک ههر نهناسراوبوون،‏ بهکو له پاڵ مهعریفهی بتپهرستان دهناسرانهوه.‏ له جهرخی راپهڕینبهدواوه،‏ ئیعتیبار بۆ ئهق گهنجینهیه گهڕایهوه.‏چهرخی راپهڕین چهرخی رهخنهگرتنه و دهقه ئاینییهآان سهر له نوێدهخوندندرتهوه ریفۆرم،‏ واته چاآسازیی دته آایهوه.‏ ئهمه وهرچهرخانكیگرینگه له پشكهوتنی عهقی ئینسان دا.‏ ههروهها سهردهمی رۆشنگهریی،‏ له

کوردناسی 196فهرهنسا به تایبهتی پ لهسهر زیھنییهتی رهخنهگریی دادهگرت و ئیتر بهتهواوی ههوڵ و تهقهللاآانی ئینسان دهآهونه سهر پی بۆ ئهوهی ههنگاویگورج و خرا له ههموو بوارهآانی ژیان بھاوژرت.‏ ئایا پهیابوونیشهمهنهفهر چ پهیوهندییهآی به هونهری تهشكلیلییهوه ههیه.‏ به بۆ یهآهمجاربه هۆی هی ئاسنییهوه،‏ هونهرمهندانی پاریس توانیان بچنه باشوور و دهریاو رۆشنایی و فهزایهآی دی ببینن و وهرچهرخانك له دیدی هونهریی بتهدی.‏ئهم تبینی و سهرنجانه ههموو شتكی دهرووبهری گرتهوه.‏ زمانیش وهآوماددهی لکۆینهوه آهوته ژر توژینهوه و لكۆینهوهوه.‏ چونكه تگهیشتن لهزمان ههموو بوارهآانی دی دهگرتهوه.‏ زمان سهرهتای ههموو زانستكه.‏کوردناسی:‏ له تایبهتمهندییهکانی جیھانی مۆدن له ههرمی زمانهوانهیداکورتکردنهوهی وشهکان و به کارهنانی وشهگهلی ئینگلیزییه.‏ چ جیاوازییهک دهبینن له نوان گفت و گۆ گشتییهکانی رۆژانهی ناو کۆمهگا له نوانگهنجان و گهورهساندا؟ئهحمهدی مهلا:‏ دهب ئهو حهقیقهته بزانین آه زمان پش ئهوهی گرافیك بت،‏دهنگه.‏ دهنگهآانی زمانیش مژووی خۆیان ههیه.‏ جۆر ئهلشیمییهآی زۆرسیحرئامزه.‏ من له بهر ئهوهی له دانشگا مژووی زمانی فهرهنسی به پۆیچوارهم دهمهوه،‏ ههموو رۆژك دیاردهیهآی نوێ دهبینم و تووشیحهپهسان دهبم.‏ وشهیهك ئیمرۆ رنووسكی ههیه،‏ له سهدهی پانزهرنووسكی دیكهی ههبووه و لهوه پشتر،‏ ههر ناوچهیهك،‏ بهكو ههندجارههر نووسهرك به جۆرێ نووسیوتییهوه.‏ بهكو ههمان نووسهر به دوو سشوهی جیاواز له یهك دهسنووسدا نووسیوتی.‏ له چاخهآانی ناوهند زمانی

کوردناسی 197فهرهنسی وهآو زمانی آوردی خاوهن دیالكت و ههر ناوچهیهك به جۆرێفهرهنسیان لهفزآردووه و به جۆرێ نووسیویانهوتهوه.‏ له سهدهی شانزه بهسهرهوه،‏ ئهویش بههۆی داهنانی ئامری چاپ،‏ ورده ورده رنووسیفهرهنسی بهرهو سهقامگیریی دهچ‏.‏آهواته ئمه بهرامبهر به حالهتكی سروشتین.‏ ئیمرۆ له سهردهمیتهآنهلۆژیای نوێ یا تهآنهلۆپژیای نومریك دا،‏ له سهر یهك پانتایی دهنگ ونووسین و ونهمان له ههمان آات پ دهگات.‏ ئهمه بجگه له خهسلهتی ئهمسهردهمهمان آه خراییه.‏ ههموو شت به خرایی دهب بوات.‏ ههموورۆژكیش دهب له دون خراتر بین.‏یهآهم تبینی:‏ ئهمهریكا یهآكه له دهستپشخهری ئهم تهآنهلۆژیایهوهزمانهآهشی ئهمهریكی یا ئینگلیزییه.‏ زمانی ئینگلیزی دهمكه خهسهتیسادهیی له خۆ گرتووه.‏ آاتك گومان له خیتابكی بووش دهبت زۆر بهسادهیی تهعبیر دهآات،‏ بهرامبهر یهآكی وهآو میتران یا شیراك.‏ فهرهنسیخاوهن ئهو خهسلهته نییه،‏ رهنگب سارآۆزی،‏ سهرۆآی ئستای فهرهنساههوی گواستنهوهی ئهو خهسلهته بداته زمان و رهفتاری فهرهنساوه!!‏مهبهست له بوارهکانی خیتابی رهسمی و سیاسیی دا.‏تبینی دووهم:‏ ئمه له رگای ئهنترنتهوه بهرامبهر به سرووشتكیدیكهین ئهویش ئهوهیه خهریكین به نووسین ئاۆگۆڕیی یا آۆمۆنیكاسیۆنیهاوسات دهآهین.‏ قسه له نووسین خراتره،‏ آهواته پهنا دهبهینه بهرآورتكردنهوه وشه،‏ یا داهنانی وشهی نوێ هتد.‏ئایا ئهمه آاریگهریی نگهتیفی بهسهر مهعریفهوه ههیه؟ بهرای من،‏ ههرقۆناغكی مژووی خاوهن خهسلهتی تایبهتی خۆیهتی.‏ تهمهنی مۆسیقایسهمفۆنی چهنده؟ چهند سهد ساكه.‏ له آهییهوه تابلۆی هونهری له سهر

کوردناسی 198قوماش دهآرت و ههدواسرت؟ مژووی آتب چییه.‏ آتبی ئیمرۆ هی ئهوزهمانهی آه له سهر پست و ئیسقان و بهرد و پهپیرووس دهنووسرا ههمانشت بوو؟کوردناسی:‏ گرفته ناوهکی و دهرهکییهکانی زمانی کوردی له چیدا دهبینن؟ چپشنیارکتان ههیه بۆ دهرباز بوونی زمانی کوردی له گرفته کلاسیکی وساختارییهکانی؟ئهحمهدی مهلا:‏ ههر وهآو له سهرهوهش ئاماژهم بۆدا،‏ ههموو زمانك لهدایكبووی واقیعكی دیاریكراوه،‏ یا راستی زمان ئاداتی واقیعبینین وواقیعخندنهوهیه.‏ به پی پداوستییهآان زمان تووشی گۆڕانكاری دن.‏ گرفتیسهرهآی زمانی آوردی پش ئهوهی رنووس و ستانداراسازیی بت،‏ گرفتیئهو زمانانهی ههیه آه تكھهكشی زمانه زیندووهآانی دونیا نهبووه و له گهڵئهواندا له تهماسدا نییه،‏ بۆ تهعبیرآردن له سهرجهم آشهآانی دونیا،‏ چزانستیی بت،‏ چ هونهریی چ ئهدهبیی بت،‏ یا پهیوهندی به ژینگه و آشهتهندروستییهآانی دونیاوه ههبت.‏ مهبهستم ئهوهی به زهحمهت به آوردیدهتوانین لهم آشانه بدوین.‏ چونكه ئامراز و زاراوهآانمان به تهواویلهوبورانه هشتا نهخهمون.‏گرفتی آۆن و نوێ،‏ به بهشك له گرفتهآانی زمانی آوردی دهناسرتهوه.‏له آۆن دا،‏ مهبهست لهم دوو سهدهیهی رابردوودا،‏ به زمانی آوردی هیچزانیارییهآی ئهوتۆ بهو زمانه نهنووسراوه.‏ مهبهست له زانیاری ئهوهیه بۆنموونه جوگرافیناسكی آوردی نههاتووه به آوردی باس له جوگرافیایآوردستان بكات،‏ یا آۆمهناسل نههاتووه به متۆدی نوێ باس له آۆمهگاینوێ بكات،‏ یا ئهدیبك بت،‏ له ژر رۆشنایی متۆدهآانی ئیمرۆ باس لهئهدهبی آوردی بكات.‏ ئهم گرفتانه ئهگهر له دون روویان دابت،‏ بهم گرفتیئیمرۆشمانن.‏

کوردناسی 199جاركی دی دمهوه سهر آاری تهرجهمه.‏ دهب زانكۆ آوردییهآان نوترینسهرچاوه لهمهڕ دیسیپلینه جوداوازهآان تهرجهمهی آوردی بكهن،‏ بۆ ئهوهیههم زمانی آوردی گهشه بكات،‏ ههم خونهر و قووتابی آورد ئاگاداریتهزوو و رهوته نویهآانی دونیا بن.‏ تا ئهم آاره نهآرت من بوا ناآهم بهیهك دوو آورته چیرۆك،‏ به دوو دیوانه شیعر با هی شاعیركی گهورهشبت،‏ بتوانن گوڕ بدهینه زمانی آوردی.‏ ئمه ئهگهر بیر له دروستكردنیمیللهتكی ساغ دهآهینهوه،‏ دهبت سهرهتا بیر له گهشه پدانی زمانهآهیبكهینهوه.‏ چونكه به ب زمان مومكین میللهتكی دیاریكراوه گهشه بكات.‏ ئهمهمانای ئهوه نییه چوارچوهی سیاسی یا ستاتوی سیاسی گرینگی نییه!‏کوردناسی:‏ ئهو روانگانهی که ههنووکه له نوان زمانناسه کوردهکانداسهبارهت به چاک کردنی زمانی کوردی،‏ دۆزینهوه و ههروهها دروستکردنیوشه بۆ زمانی کوردی بوونیان ههیه به چهند بهش و گروپ دابهش دهکهن؟مژووی ئهم چالاکی یانه بۆ کهی دهگهرنهوه؟ئهحمهدی مهلا:‏ من زۆر له نزیكهوه ئاگاداری ئهم آشانه نیم.‏ بهم زۆرجارههست دهآرت،‏ دیدی سیاسیی به سهر ئهوانهوه دیاره آه له آشهآانی زماندهگهن.‏ بهم آشهی زمانهوانی له آوردستانی باشوور دا،‏ بۆ نموونه آۆڕیزانیاری آورد ههیه،‏ ئهوان دهبت وهآو ئهآادیمای زمانی فهرهنسی لهفهرهنسا آاریی زمانهوانیان بكردبایه.‏ ئهوان دهبوایه آۆنترۆكردنی رنووسیانبكردبایه،‏ چ بۆ آتبهآانی وهزارهتی پهروهرده،‏ چ بۆ رۆژنامهوه و گۆڤارهآان،‏چ به ئهو زمانهی آوردییهی آه له پهرلهمانی آوردستان پی دهدون و پیدهنووسن هتد.‏ ‏(بۆ نموونه وهزیری مافی مرۆڤ له ههرمی کوردستاندا،‏ بۆبۆنهی ناساندنی جینۆسایدی کورد،‏ خیتابکی خویندهوه به خوندنهوه

کوردناسی 1100قووتابییهکی پۆی سی سهرهتایی دهچوو.‏ چۆنه جهخت کردن لهشووناسی میللهتک بهو کوردییه شکسته دهردهبت؟)‏سهررنووسی آوردی له پاشاگهردانی دهژت،‏ هیوادارم ئهمه آاركی آاتییبت.‏ کاتی خۆی له حهفتاآان،‏ آۆڕی زانیاری آاری جیدیترکاری دهآرد.‏ئمهی آورد له باشووردا،‏ پویستمان به سهنتهركی مهزن ههیه آه تیایاگهشه بهههموو دیسیپلینهآان بدرت.‏ هاوتهریب له گهڵ زانكۆآان له آاردابت.‏ بۆ ئهم آارهش دهبت به زووترین آات دهیان قووتابی بۆ دهیان وتیجیاواز بنردرن به توانینی حیزبی،‏ له رشته جیوازهآاندا زانیاریآۆبكهنهوه و متۆدی نوێ فر بن و ههوڵ بۆ دورستكردنی ئهو سهنتهرهبدرت.‏ ههندجار پموایه میللهتی آورد تهنھا دوو دهست شك دهبات،‏ آاتكخهریكی شتك دهبت،‏ ههموو آارهآانی دی تووشی ئیفلیجبوون دهبن.‏ نابههموو وزهآانمان له یهك آهناڵ دا بهآاربھنن.‏ آورد دهبت ببته میللهتكیلپرسراو و ئینسانی لپرسراو دروست آات.‏ زۆرجار ئینسان هیچ دلبهوآردبوونهی خۆی خۆش نییه.‏ آاتك قایمقامی ناحییهیهك،‏ بهڕیوهبهریدائیرهیهك بۆ دورۆژ ون دهبت،‏ دونیا دهچته وهرزی بهستههآهوه و ههمووشتهآان تووشی بهستین دن...‏با دوور نهآهوینهوه له پرسیارهآه،‏ ههرچهند ههموو دیاردهآان پهیوهندییانبه یهآهوه ههیه.‏ مژووی وشه له زمانی فهرهنسی به دهیان،‏ بهكو به سهدانآتبی له بۆ نووسراوهتهوه.‏ چونکه وشه له رابردوو و ئستادا دروستدهبت.‏ بهشی ئیتیمۆلۆژیا گرینگه لهم رووهوه.‏ یۆنانی آۆن و لاتینی دهوریانههبووه له داتاشینی وشه،‏ ههندك وشه ههن داتاشراون،‏ ههندێ وشه ههن لهرگای پاشگر و پشگر دروست بوونه،‏ ههندك ههن له زمانهآانی دیدهخوازرن یا خوازراوهن وهآو زمانی ئیتالی،‏ رووسی،‏ عهرهبی،‏ ئیسپانی،‏ئینگلیزی و هتد.‏ زمان سیستهمكی تایبهته زۆر جار به ویستی ئهوانهی آهقسهی پدهآهن وشهگهلك دته نو سیستهمهآهوه و به ده آۆڕی زانیاریش

کوردناسی 1101راو ناآرت،‏ ههندجاریش به پچهوانهوه،‏ بۆ نموونه رنووسهآهی آۆڕیزنیاری آورد نهیتوانی خۆی بسهپنت.‏ آهس نهیتوانی له زمانی آوردی وشهشیعر راوآات،‏ یا زمانبهدهری بكات،‏ آهچی ههبهست ناتوان شوخۆیآاتهوه.‏ آاركی ئالۆزه!!!‏کوردناسی:‏ چۆن چۆنی خهسارهکانی زمانی کلاسیکی کوردی شیکار دهکهن؟زمانی زانستی کوردی چۆن پناسه دهکهن؟ئهحمهدی مهلا:‏ زۆرجار خانهبهندییهآانی ئمه زۆر ورد نییه لهمهڕ دیاریكردنو پۆینكردنی ژهنهرهآان.‏ مهبهستم ئهوهیه آاتك زمان یا ئهدهبی آوردی بهسهر آلاسیك و رۆمانتیك و ریالیسم دابهش دهآهیهن،‏ دهمانهوێ چ بین.‏بهههرحاڵ،‏ ئهگهر مهبهستمان سهرجهم ئهو نووسینانه بت آه تا آۆتاییسهدهی نۆزدهههم پی دهنووسرا ئهوهی دهآرێ به شوهیهآی گشتی بهزمانی آوردی حوجره نوزهدی بكهین.‏ ئهو زمانهی له ژر آهپری زانست وزانیاریی و ئهدهبییاتی ئیسلامی سهریھهدا.‏ زمانكه له ژر سبهری زمانكیدیكهوه له دایك دهبت.‏ مهبهستم لهو زمانهیه ههروهآو فهرهنسییهآان پیدهن ‏"زمانی ساڤان"‏ واته زمانی مهعریفه آه خۆی له زمانی میللی جودادآاتهوه.‏ئهم زمانه به دهستهواژهی عارهبی،‏ بهم ههموو عارهبییهآیش نا بهكوعارهبییهآی حوجره،‏ سیخناخه،‏ ئهمه له پاڵ دهستهواژهی آه له ئهدهبییاتیفارسییهوه رۆچوونهته نو ئهو زمانه،‏ ئهویش له رگای خوندنهوهی حافیزیشیراز و سهعدی و هتد.‏ بۆیه آاتك مهحوی دهخونیتهوه ههست دهآهیتزایههیهآی حافیز سهرجهم دهقهآانی تهی آردووه.‏ بهم گرینگیی ئهم زمانهلهوهدایه،‏ آه ویستوتی ناسنامهی خۆی تۆمار آات.‏

کوردناسی 1102بهشی دووهمی پرسیارهآهش،‏ بوا ناآهم ئمه زمانی زانستیمان ههبت،‏رهنگه چهند بابهتك و چهند آتبكمان لهو رووهوه نووسیبت،‏ بهم هشتاماوتی ببینه خاوهن زمانكی زانستی آه بتوانین ههموو دیسیپلینهآانی بهرهوانی پ بنووسینهوه و به ب ئهوهی دووفاقهیی تهفسیر و لكدانهوهخوندنهوهآهمان لدانهشونت!‏کوردناسی:‏ بزوتنهوه ئیدۆلۆژییهکانی ناو کوردستان وهک ئیسلامی،‏ مارکسی،‏ناسیۆنالیستی و لیبرالهکان چ کاریگهرییهکیان لهسهر بواری تایبهتی‏(تخصصی)‏ و گشتی زمانی کوردی ههبووه،‏ به لهبهر چاوگرتنی ئهوهی کهههر کهم لهم بزوتنهوانه به شیوازی تایبهتی خۆیان و به چهشنی جۆراوجۆرکهکیان له زمانی کوردی وهرگرتووه و وشهگهلی جیاوازیان به زمانیکوردی زیا کردووه یان لیان کهم کردووه؟ئهحمهدی مهلا:‏ ههبهته ههر رهوتك،‏ ههر قووتابخانهیهك،‏ ههر دید وجیھابینییهك،‏ آۆمه وشهی نوێ،‏ یا وشهی آۆن له سیاقی آۆنی دادهما بۆئهوهی بهرگكی نوی بخاته بهر.‏ لهم رووهوه آۆمه گرفت تووشی نووسهرو خونهری آورد بۆنهتهوه.‏ یهآ لهو آشانه نهبوونی سهرچاهیهك بۆزانستی زاراوه وای آردووه ههندێ جار بچینه نو بورجی بابیلهوه،‏ نوپاشاگهردانییهك آه آهس له آهس تنهگات.‏ به تایبهت لهم ده پانزه ساهیدووایی.‏ آوردكی زۆر له دهرهوهی آوردستان به زمانی آوردی دهنووسن وسهرچاوه زمانهوانییهآانیان جوداوازن.‏ زمانی ئهمانی وهآو زمانی ئیسپانی،‏یا وهآو زمانی فهرهنسی زاراوهآان وهك یهک لهفز ناآات و وهك یهكناینووست،‏ بۆیه پویستمان به سهنتهركه آاركی وا بكات آه زمانی زانستیآوردی بخهمن‏،‏ یا ههر نهبت رگای پ نیشاندات.‏ ئهم آاره ئیشی زۆریدهوێ.‏

کوردناسی 1103جاركی دی با ئهوه بین آه زمان زۆر گرینگه.‏ زمان نهك وهكسیستهمكی ئهبستراآت،‏ بهكو زمانی بهآارهاتوو.‏ چ مارآسییهك له لیبرالكجودا دهآاتهوه،‏ یا ئیسلامییهك له ناسیۆنالیستك،‏ تهنھا ئهو شوه زمانهیه آهپی دهدوت.‏ له سهردهمه جوداوازهآان آاتك تهرجهمهآردنی قورئان بهحهرام لكدهدرتهوه،‏ دهچته ئهم خانهیهوه.‏ حهرام و قهدهغه یهك شتدهگهینن،‏ بهم یهآهمیان فرامنكی یهزدانییه و دووهمییان له رگای یاساوهدادهرژرت.‏ آاتك ئیسلامییهآی آوردی له جیاتی وشهی حهرام قهدهغهبهآاردههنت،‏ دهب به گهشهآردنكی نهوعی له جیھانیینیدا بخوندرتهوه.‏زمانی آوردی ئیشكردنكی زۆری گهرهآه تا به تهواوی گهشه بكات.‏ زمانیآوردی ئیمرۆ ساوایهآه پویستی به دهستگرتن ههیه.‏ آاتك آهس نابتدهسی بگرت،‏ گهشه دهآات بهم سهرشۆڕ ههنگاو دهنت و ئاسۆی لوهدیار نابت.‏کوردناسی:‏ مهبهست له زمانی ستاندارد چییه؟ پتان وایهتایبهتمهندی یهکانی زمانکی ستانداردی تدا ههیه؟ بۆچی؟زمانی کوردیئهحمهدی مهلا:‏ مژووی زمان زۆر گرینگه بۆ ئهوهی له زمان خۆی تبگهین.‏ئهم زمانه ستاندارهی آه له نو فهرهنسیان یا له لای عهرهبان باسی لوهدهآرت،‏ ههندێ جار جۆره ئیدیایهآی زمانه.‏ ههندێ له زمانناسانی فهرهنسیدهن زمانی ستاندرا وجوودی نییه،‏ ئهمه مانای ئهوه نییه آه له نو فهرنسیانزمانك نهبت آه پی بخونن و پی بنووسن.‏ نهخر،‏ له نو فهرهنسیانزمانی ئهدهب و زانست ههیه،‏ زمانی رهخنه و هونهری ههیه و له ههمانآاتیش دا ئاداتی پهویوهندییه له نوان ئهو آهسانهی که به زمانی فهرهنسیقسه دهآهن.‏ ههروهآو ئهو زمانه عهرهبییهی آه قوتابخانه و دانشگاآاندهوترتهوه،‏ زمانی رۆژانهمه و بهشكی رۆشنبیرانیش له بواری رهسمی دا

کوردناسی 1104قسهی پدهآهن.‏ ئهم حاهتهزمانهآهی ئمه جوداوازه.‏زمانی آوردی ناگرتهوه،‏ چونكهمژوویههیه دهیگهڕنتهوه نۆ نهبوونی دهوهت یا بۆ چوارچوهیهآی دامهزراوهییآه بتوان گشت له دهور زمانك آۆ بكاتهوه و جۆره تاباییهآی زمانهوانیبت.‏ ‏(بهم ئیمرۆ له باشووردا دهوهتکی بچکۆلهمان ههیه،‏ بهمسیاسهستمهدارانمان،‏ زۆر کهمییان نهبت کوردییهکی رهوان نازانن؟)‏مژووی نووسین به زمانی آوردی زۆر نویه.‏ راسته له سهدهآانیناوهندهوه ئمه به آوردی شیعرمان نووسیوه و زمانی پهخشانیشدهگهڕتهوه بۆ سهد ساك با آهب زیاتریش بت.‏ پاشان ئمه چیمان بهپهخشان نووسیوه؟هۆآاری یهآهم:‏ زمانی عهرهبی لهههمان آاتدا زمانی پیرۆز بووه،‏ واتهزمانی ئاین بوو،‏ ههروهها بۆ چهندین سهدهش زمانی مهعریفه بووه.‏ واتهزمانی پهروهرده و بیرآردنهوه و تامان بوو.‏ نهك تهنھا زمانی آوردیبهكو زمانی تورآیش لهو سهردهمانه زمانی مهعریفه نهبووه و زمانیفارسیش ئهوه نهبووه آه ئیمرۆ دهناسرتهوه.‏ رۆشنبیری ئهو قۆناغانه یا بهعهرهبی نووسیوتی یا نهبووه.‏ واته زمانی آوردی تهنھا زمانی ههستدهڕبینو گۆرانی وتن و حهآایهته نه نووسراوهآان بووه.‏ زمانی ماڵ بووه.‏ واتهزمانك آه بیری پ نهدهآرایهوه،‏ به مهبهستی زمانی فیكر و فهلسهفه نهبووه.‏به آورتی زمانی لۆگۆسناوهند.‏)ئهرکۆن)‏ نهبووه وهآو زمانی عهرهبی سهدهآانیله سهدهی نۆزدهههمهوه زمانی آوردی دهیهوێ له رگای ههستكردن بهآوردبوونك آه خهون به قهوارهیهآی تایبهتییهوه دهبین‏،‏ وجوودی خۆیفهرز کات.‏ ههروهها هۆآاره تهآنهلۆژییهآانی سهدهی بیست و بیست و

کوردناسی 1105یهآهمیش هاندهرن تهواس ودهخوننهوه.‏تهماسه له نوان ئهوانه به آوردی دهنووسن وبهردهوامی و خهمندنی ههموو دیاردهیهك پوستی به آات ههیه ویا دروستتر بدهن،‏ پویستمان بهههولومهرجی تایبهتی خۆی دهوێ.‏ چالاکاندنی هۆکاری کات ههیه.‏دیاردهی زهروورهتی زمانكی ستاندا دهگهڕتهوه بۆ پهنجا سایك،‏ ئهویسهرجهم ئهو ههلومهرجانهی آه بتوانت ئهو خهونه بهرجهسته آات؟ چزمانک ستانداره؟ زمانی ستانداری آوردستانی باشوور-رۆژههت؟ یا زمانیستانداری باآووره.‏ به آورتی آشهی دیالیكتمان ههیه.‏ ئهم آشهیه ئهگهر واچونكه تهنھا ههر ههلومهرجیباوت آورد دهبته خاوهن دوو زمان.‏ مژووییه زمان دروست دهآات و دیالكت پكهوه دهنووسن و یا جیایاندهآاتهوه!‏له سهدهآانی یانزه و دوانزه له فهرهنسا دوو شارستانییهت و دووآولتوور گهشهی آرد.‏ زمانی ئۆی له باآوور و زمانی دۆك له باشوور،‏ ههرآولتوورك خاوهن ئهدهبییات و گۆرانی و بهیت و حهآایهتی تایبهتی خۆیتهماس دروست بوو و تا سهردهمی داهنانی ئامری چاپ زمانكیبوو.‏ نهك تهنھا زمانی ستاندار وجوودی نهبوو،‏ بهكو لهپهرش و بوبوو.‏ ههستكیسهدهی پانزهش،‏ زمانی رابل زۆر جیاواز بوو له هی مۆنتان‏.‏ ئیتالی کهزمانهوانی له رگای آهشفكردنی زمانی ئیتالیهوه دروست بوو.‏ زمانی راپهڕین بوو.‏ واته زمانكی زیندووتر.‏ آهواته فهرهنسی به لاسیاییله ئاستی رزمان و ئهدهبییات وآرد.‏ آردنهوهی زمانی ئیتالی گهشهی هونهری بیناسازی و مۆسیقا و پهیكهرتاشی و دونیای دهریا و پاپۆر ودهریاوان..‏

کوردناسی 1106ههموو زمانك موتهآامیله.‏ زمانی ههژار و دهوهمهند نییه،‏ زمانی لاواز وبههز نییه.‏ مهبهست ماهییهتی زمان ههموویان پویستیان به فرمان و ناو وچهند ئامرازكه بۆ پهیوهندی دروستكردنی نوان توخمی ئهو زمانه.‏ زمانیئینسان،‏ ههروهآو ئهندرێ مارتین ئیشی لهسهر آردووه به خاوهن دوومهفسهل ناوی دهبات.‏ مهفسهللی ماناداره و مهفسهللی ب مانایه و ئهملكدانه تهنھا خهسلهتی زمانی ئینسانه.‏ تهنھا زمانی ئینسانه که خاوهن ئهمخهسلهتهیه.‏ئهوهی دهمینتهوه ههلومهرجی مژوویی،‏ آولتووری،‏ سیاسی و رككهتیشرۆی تیا دهبین‏.‏ آوردی رهنگه ببته ستاندار،‏ بهم آشهی زمان بهوهآۆتایی نایهت.‏ دهب ئیمرۆ زمان بۆ ئهوهی چالاك بت ببهسترتهوه بهو زمانهزیندووه چالاکهآانی دونیا آه بیری پدهآرتهوه،‏ لكۆینهوهی پ دهآرت.‏کوردناسی:‏ به ڕای ئوه ئهگهر فۆڕمی نوسینی زمانی کوردی-سۆرانیبگۆردرێ و به گشتی دهق و نووسینهکانی زمانی کوردی به پیتی لاتینبنووسرێ ‏(وهک کوردی کرمانجی)‏ کاریگهری له سهر فربوونی زمانیئینگلیزی له ناو کۆمهگاکهماندا ناب؟ به گشتی ڕاتان سهبارهت به زمانیلاتینی کوردی چییه؟ به بۆچوونی ئوه ئهم پلانه ئیمکانی سهرگرتنی ههیه؟بۆچی؟ئهحمهدی مهلا:‏ زمان تهنھا رنووس نییه.‏ رنووس ئهنجامه و رككهوتنكیزمنییه بۆ ئهوهی دهنگی زمانی پ بنووسرتهوه.‏ زمانی تورآی آرایه لاتینی،‏بهم زمانی تورآی نه زمانه هیندیی و ئهورووپییهآانه،‏ نه دایكه گهورهشیلاتینییه.‏ ئهوهی له زمانی تورآی رووی دا،‏ بهرگی زمانهآه بوو.‏ چگۆڕانكارییهآی جهوههری له بنهماآانی زمانی تورآی هنایه آایهوه؟ ئینگلیزكبهرامبهر به زمانی تورآی تهنھا له ئهلفهبدا یهك دهگرتهوه،‏ رهنگه چهند

کوردناسی 1107زاراوهیهآی لاتینیشیان ترنجابته زمانی تورآییهوه،‏ ئهگینا پردی نوان زمانیتورآی و زمانهآانی ئهورووپا گهل پانه.‏فربوونی ئهلفوب آاركی سهخت نییه،‏ سهختی زمان فربوون و لهفۆنهتیك و رستهسازی و تهسریفی فرمان و لهسهر ههموویهوه زمانیئیدیۆماتیك و دۆزینهوهی فۆرمولی گونجا و بۆ سیاقی گونجاوه.‏ واته رهههندهشاراوهکان ههروهکو هال ئاماژهی بۆ دهکات کاتک لیکۆینهوهیهک له مهڕ سشارستانییهت چ دهکات:‏ رۆژئاوایی،‏ عارهبی و یابانی.‏ دهگاته گهلجیاوازیی نهک له ئاستی زمان دا بهکو له ئاستی خویندنهوه واقیع ودابهشکردنی فهزا و هتد.‏چین ئهو ئهنجهتانهی آه وادهآات رنووسی آوردستانی باشوور بكرتهلاتینی؟ ئایا ئهو آوردانهی به لاتینی دهخوننهوه و دهنووسن زووتر فریزمانه ئهورووپییهآان بوونه؟ ئهمه ئهنجهتی ئهوانهیه که نه سهر له زماندهردهکهن نه سهر له ئهورووپا،‏ کاتکیش کشهکانمان بدربه دهست ئهوانهوه،‏رچه مهترسیدارهکانمان تووش دهبن.‏دوو شت دهب رچاو بكرت:ئیشكاله زمانهوانییهآان،‏ آه پهیوهندییان بهزانستی زمانهوانییهوه ههیه،‏ پاشان ئیشكاله سیاسییهآان...‏کوردناسی:‏ چ ومکتان ههیه بۆ ئهو دهسته له رۆشنبیر و زمانناسانهیوتانی دهسهتدار که زمانی کوردی به زاراوه یان بهشک له زمانهکانیعهرهبی،‏ فارسی و تورکی دهزانن؟ئهحمهدی مهلا:‏ زمانناس ئینسانكی زانایه و زانا شتی وا نات.‏ ئهگهر وابت،‏مهبهست ئهگهر آوردی بهشك بت له زمانی تورآی ئهو بۆ له تورآیا قهدهغهدهآرت؟

کوردناسی 1108کوردناسی:‏پناسهی ئوه بۆ تیئۆری وهرگان چییه؟ئهحمهدی مهلا:‏ من پناسهیهآی وا حازربهدهست شك نابهم،‏ بهم وهرگراندهیان لقی ل جودا دهبتهوه و ههر لقكی پهیوهندی له گهڵ ئهو لۆنگاژهدروست دهآات آه ئهو بابهتهی پ نووسراوه.‏ لۆنگاژ واته مهبهستم لهتایبهتمهندتی و ئهو ژهنرهیه آه ئهو بابهتهی پ نووسراوه.‏ واته آاتكآتبك لهمهڕ راچتی خواردن دروستكردنهوه له ئیسپانییهوه تهرجهمهیآوردی دهآرت.‏ چین ئهو گرفتانهی آه وهرگیر دووچاری دهبت؟ ئیسپانیانیمچهدورگهیه،‏ واته س لای دهریا و ئاوه.‏ میللهتكه به پچهوانهی آوردهوه،‏ئمه نه لهسهر دهریان نه دونیای دهریا شارهزاین.‏ تهرجهمهآردنی سهرجهمئهو زیندهوهرانهی آه له دهریا دهژین سهخته،‏ ئمهی آورد له ماسی و آیسهڵو بۆق،‏ ناوی ترمان نییه.‏ ههروهها بۆ هونهری پاپۆرسازیی و سهرجهم ئهوآهرهسانهی آه لهو بوارهدا بهآارهاتوون،‏ چۆن تهرجهمی آوردی بكرن.‏ ئمهتا ئیستا تهنھا له بارهی لهآسیك و وشهوه قسان دهآهین.‏آشهآانی فهزا و ستیل و چۆنیهتی بهآارهنانی رسته و مۆسیقا و آش وقافییه و هتد،‏ ئهوه گرفتكی دیكهیه.‏ ههروهها دهقی زانستی و دهقی ئهدهبیجوداوازن.‏ وهرگران پردكی پویسته له نوان آولتوو و شارستانییهآاندا،‏ بهب تهرجهمه درهختی زمان وشک دهآات.‏کوردناسی:‏ به ڕای ئوه زمانناسانی کورد دهب له ههوی پاکتاوکردن وخاون کردنهوهی زمانی کوردیدا بن و خۆیان وشهی هاوتا و زاراوهی بۆدروست بکهن یان گرفتک نییه و وهرگه کوردهکان له کاتی وهرگاندا لهزمانهکانیترهوه بۆ سهر زمانی کوردی له وشهگهلی عهرهبی،‏ فارسی،‏ ئینگلیزیو باقی زمانهکانیتر کهک وهرگرن لهو کاتانهدا که وشهی کوردی بۆنهدۆزرتهوه یا خود تگهیشتنی بۆ خهک زهحمهت بت یا واتاکهی ئاسان خۆ

کوردناسی 1109بهدهستهوه نهدات؟ به گشتی چ ومک یا خود پشنیارکتان ههیه بۆ ئهودهسته له زمانناسه کوردانه که پیان وایه زمانی کوردی دهب له وشهگهلیخاریجی خاون بکرتهوه له جیاتی ئهوان دهستهواژه یان زاراوهی نویان بۆساز بکرێ؟ئهحمهدی مهلا:‏ پرسیاركی زۆر بهجیه.‏ ههندجار سهیرآردمان بۆ زمانوهآو سهیرآردنمان بۆ رهگهز وایه.‏ زمانی تورآی وشهگهلكی عارهبیزمانبهدهر آرد،‏ بهم دهیان بهكو سهدان زاراوهی لاتینی،‏ به واتا فراوهنهآهیهاتۆته نو زمانی تورآییهوه.‏ بۆ میللهتی تورك له رووی زمانهوانییهوهعهرهبی و ئهمانی وهآو یهك دوورن،‏ بهم له دیدی جوگرافیا و مژوو وئاینهوه،‏ زمانی عهرهبی له تورآییهوه نزیكتره.‏ئایا زمان پاآدهآرتهوه؟؟ ئایا رهگهز خاوندهآرتهوه؟ ههموو زمان ورهگهزهآانی دونیا تهواو تكھهكشی یهآتریبوونه.‏ ئهمه دیدكی ناتهواوه آهههندێ نووسهری آورد خۆیانیان پوه خهریك آردووه و دهیانهوێ به آوردیپهتی بنووسن.‏ آوردی پهتی وجوودی نییه،‏ ئیدیایهآه له مشكی ههندك داوجوودی ههیه.‏ ئهو وشانهی آه ئیمرۆ وا دهزانین آوردی پهتی و ساغهمن،‏ئهگهر له بنچینهآانی ورد بیتهوه،‏ رهنگه عهرهبی یا فارسی یا هیندی بن.‏ ئهمهمانای وا نییه آه زمانی آوردیمان نییه،‏ نهخر زمانی آوردی ماوهتهوه ودهمنتهوه.‏ بهم گهشه دهآات و ههندجار ساتمه دهآات و پهیوهندی بهزرووفی ئهو آهسانهوه ههیه آه ئهو زمانه بهآاردههنین.‏ئهگهر بمانهوت زمانی آوردی له گۆرانیدا بهآارنھنرت،‏ ئهوه دهتوانینبین زمانی پهتیمان ههیه.‏ بهم ئهگهر آورد مهبهستی ئهوهی بت بهزمانهآهی سۆسیۆلۆژیا و سیاسهت و ژینگه و دهروونناسی پ بخون و پیبنووست،‏ ئهوه ئهو آات به پی پویست پویستمان بهو زمانانه دهبت آهلهو رشتانه سهرچاوهی زانستیان ههیه.‏ جۆر سیحركیش له زماندا ههیه آه

کوردناسی 1110آهوی ناآرت،‏ له سهدهی ههژده له لای فهرهنسییهآان به بلیمهتی زمانناویان دهبرد.‏ ههندجار هزكی وا شكدهبات آه ههندێ یاسای خۆی فهرزدهآات.‏بۆ نموونه چی بكهین ئمه له دهریاوه دوور بووینه و ناوی سهدان توخم وزیندهوهرمان نییه.‏ له آ وهرگرین؟ یا له فارس یا له عارهب،‏ یا له زمانیدی؟ قورئان که زمانی عهرهبی پهتییه،‏ پییهتی له وشهی غهیره عهرهبی!‏ئیسپانی به سهرین دهت"ئهلموههده"‏ له ‏"مخده"‏ عهرهبییهوه وهرگیراوه.‏فهرهنسی ‏"ئیسكاپاد"‏ بهآار دههین بۆ خۆ دزینهوهی چهند رۆژك آه"ئیسكابادا'ی ئیسپانییهوه وهرگیراوه.‏ ‏"ئهلگواریتم"‏ له سهدهآانی ناوهند لهعهرهبییهوه هاتۆته ناو زمانی لاتینی آه ‏"ئهلخواریزم"ه بنهڕهتی.‏ وشهی‏"آاشی"‏ بهو خشته دهلن آه له شاری ‏"آاشان"‏ ئران دروست دهآرا.‏ ئیمرۆئهو آوردانهی آه دهیانهێ به پهتی قسه بكهن،‏ نازانن رهچههآی ئهم وشهیهئیرانییه.‏ دهیان و دهیان نموونهمان ههیه آه ئهو راستییه دهسهلنن آه زمانوهآو جۆگهله وایه دهرژنه یهآترییهوه.‏ بگومان نابت خزانه زمانهوانییهآانله یاد بكهین.‏کوردناسی:‏ بهشی ههره زۆری وهرگره کوردهکان له جیھاندا له پیاوانی کوردپکھاتوون هۆکارهکانی بۆچی دهگنهوه؟ ئا-‏ ب مهیلی ژنان و کچانی کوردبۆ بهشداری له بواری وهرگاندا و گهشهپدانی؟ ب‏-‏ یان یاساکانیپیاوسالارانه له ناو بنهماه کوردهکاندا؟ئهحمهدی مهلا:‏ ژن و پیاو لهم بوارانهدا جیاوازیی نییه.‏ جیوازییهآانآۆمهیهتی و مژوویی وپهیوهندی به عهقییهتمانهوه ههیه.‏ نیسبهتی ژن نهك

کوردناسی 1111لهم بوارهدا،‏ بهكو له ههموو بوارهآاندا زۆر نزمه،‏ ئهمهش گرفتكی دیكهی بۆدروست آردووین.‏کوردناسی:‏ وهرگه کوردهکان چهنده ههویان داوه بۆ ئهوهی کاریگهرییانههب له سهر خۆرکخستن و خۆ گونجاندنی دیاسپۆرای کوردی لهوتهکانیتر؟ دهور و ڕۆی وهرگهکوردهکان بۆ ئاشنا کردن و ناساندنیزیاتری کۆچبهر و پهنابهرهکان له گهڵ فهرههنگی گشتی و هاوچهرخ وئهمۆیی له وته جۆر به جۆرهکاندا چییه؟ئهحمهدی مهلا:‏ گرفت تا ب زۆرن.‏ آوردانی دهرهوه تهمهنی ئیقامهتیانآورته.‏ له سهدا نهوهدی بۆ هۆآاری سیاسی و ئابووری و آۆمهیهتیدهگهڕتهوه.‏ آورد ب پاره و پووله.‏ ههموو به دوای ئیش و گوزهراندا ون.‏ئمه نه وهآو ئهرمهنهآانی دوای ١٩١٥ نه وهك جوولهآانین.‏ مژووی ئهوان وئهو ئیمكانییهتهی آه ئهوان ههیان بوو،‏ وای لكردن زۆر شت له بورایآولتوور و میدیا و سینهما و هتد بكهن.‏پاشان ئمه زۆرجار وهرگرین به ب پلان و خوندن.‏ له رگای حهز وسهلیقه و خۆشهویستیمان بۆ نووسین و خوندهوهوه دروست بووه.‏حكوومهتی ههرم دهب بیكاته پرۆژهی خۆی و به جیدیی بیری لكاتهوه.‏ئمهمانان ئهو پهڕی دهتوانین له زمانهآانی دییهوه،‏ دوو رۆمان ولكۆینهوهیهك و چهند بابهتكی رۆژامهوانی تهرجهمه آهین.‏ آاری ئمهپرۆفیسیۆنال نییه.‏ رهمهآییه.‏ بیكهیت و نهیكهیت هیچ شتك ناگۆڕت.‏ ئهمهسهبارهت به تهرجهمه له زمانی دیكهوه بۆ آوردی.‏بهشهآهی دووهم آه به رای من دهب غهیره آورد پی ههست.‏ ئهوانئهدهبییاتی آوردی وهرگرنه سهر ئهو زمانانهی آه قسهی پدهآهن.‏ چونكه

کوردناسی 1112ههموو آارهآان به آورد ناآرت.‏ چهند پسپۆری بیانیی ههیه لهمهڕ زمان وکولتووری کوردییهوه که خۆی به تهواوی آوردی نه به نووسین،‏ نه بهخوندنهوه به تهواوی فر نهبووه و به باشی ناینزانت !ئمه هشتا وهآو لقهوماو نهماتوانییوه دهنگی خۆمان بگهینین،‏ ئهو وهآوآولتوور چۆن بتتوانین؟؟؟کوردناسی:‏ به ڕای ئوه ئاشنابوونی کۆمهگای کوردی له دهرهوهی وت بهزمانهکانیتر،‏ که ههر ئهمهش بووهته هۆکاری ئاشنا بوون به فهرههنگی جیاوازو مۆدن تا چهند دهتوان کاریگهری ههب له گهشه پدان و مۆدنه کردنیفهرههنگی گشتی کۆمهگای کوردستان؟ئهحمهدی مهلا:‏بهدهرهوه دروست بكهین.‏ب تهرجهمهناتوانین ئهو پردهآوردستانی ئستا له چاولهنوان آوردستان و١٩٩١ جیاوازه.‏جاران وهآو قهفهزكی ههووسراو وابوو،‏ ئستا له سهر ئهرزه.‏کوردناسی:‏‏(ئینگلیزی،‏هۆکار و بهربهستهکانی فیر بوونی دروستی زمانهآوردستاندهرهکییهکانسویدی،‏ نۆروژی،‏ فینلاندی،‏ دانیمارکی،‏ ئیسپانیایی،‏ ئامانی،‏فهرانسهیی،‏ هۆندی و...هیتر)‏وتانه له چیدا دهبینن؟ئهحمهدی مهلا:‏لهناو پهنابهرانی کوردی دانیشتووی ئهمهۆکار زۆرن،‏ بهم سهرهتا دهبت بزانین ئهو کوردهی کهدهیهوێ ئهو زمانانهی که له سهرهوه ئاماژهتان بۆی کرد،‏ فر بت کیه.‏چونکه گهل پوهرمان ههیه.‏ نزیکی زمانی دایکی له گهڵ ئهو زمانهی کهدهیهوێ فری بت.‏چ زمانکی دیکه دهزان و چهندێ لهو زمانه دهزان‏.‏کورتی بیبلیۆگرافیای زمانهوانی گرینگه.‏بهئایا رزمان دهزانت،‏ مهبهستئاوهناو له راناو جیا دهکاتهوه،‏ یا دهزانت رۆی ئامرازهکانی پهیوهندی له

کوردناسی 1113رستهدا چیه.‏ کۆمه پرسیاری عهمهلی دهمانگهیهنته ئهوهی هۆکارهکانیزمان فربوون و زمان فر نهبوون چین.‏ له پاڵ ئهم هۆکارانه،‏ دهکرێ بزانینچهند سهعات بۆ فربوون تهرخان کراوهوه و حافیز و مۆتیڤاویۆن له چئاستک دان و دهیهوێ چی بکات بهو زمانهی که فری دهبت.‏ ئاستی زمانکبۆ ئیشکردن جیاوازه لهوهی که خاوهنهکهی بیهوێ گۆت تهرجهمهی کوردیبکات.‏کوردناسی:‏ گۆڕینی زمان له ههر کۆمهگایکدا رهنگه زۆر زهحمهت ب ولهوانهیه یهک له ئهستهمترین ئهگهرهکانی فهرههنگی ههر کۆمهگایک بت.‏به له بهرچاو گرتنی ئهوهی که خهکی کورد به زاراوهگهلی جۆراوجۆرئاخافتن دهکهن بهم به هۆکارگهلی مژوویی و سیاسی کوردهکانی نیشتهجله ههر کام له وتانی رۆژههتی ناڤین به شوازکی بهر بهرین ئاشناییان لهتهک زمانهکانی ‏(عهرهبی،‏ فارسی،‏ تورکی و ‏...)یش ههیه.‏ بهم ڕاتان چییهئهگهر زمانی ئینگلیزی بکرێ به زمانی دووههمی خهکی کورد؟ پتان وایهزمانی ئینگلیزی بتوان بۆشاییهکان و کهم وکوڕییهکانی زمانی کوردی لهبواری زانستدا له بوارهکانی تایبهتی و ههر وهها له بواری پهروهرده وفرکردن ‏(آموزش و پرورش)دا پ بکاتهوه؟ ههنگاوه سهرهتایی و ئامادهکارییهکانی پهرهپدانی زمانی ئینگلیزی له کوردستاندا له چیدا دهبینن؟ئهحمهدی مهلا:‏ دهکرێ زارۆکی کورد ههر له سهرهتاکانی فربوون دا به سزمان ئاشنا بکرت.‏ کوردی که زمانی دایکه نابت فهرامۆش بکرت،‏ زمانیعهربیش بۆ کوردهکانی باشوور و ههروهها یا زمانی ئینگلیزی یا زمانیفهرهنسی یا ههریهک لهو زمانه زیندووانهی که ئیمرۆ له رۆژئاوادا لکۆینهوهزانستی پدهکرت و لهو رووهوه خهزینهو پاشخانکی زۆر بهجماوه.‏

کوردناسی 1114دایهلكته ناوچهییهکان:‏شرپهنجهی زمانی ستاندهردی کوردیینوتووژ لهگهڵ کامیار سابیرکوردناسی:‏لهسهر زمانی کوردیی،‏ کۆمه بۆچوونی جیاواز ههیه،‏ تهنانهتپناسهیهکی ئهکادیمیی و ورد بۆ زمان له ئهدهبی کوردییدا کهمتردهبینرێ.‏ ئایا خوندنهوهی ئوه بۆ زمان چییه؟کامیار سابیر:‏ سهرهتا با لهووه دهست پبکهم،‏ من حهز به بواری زمان زتردهکهم،‏ ئهویش له بواری ئهنسرۆپۆلۆجیای زماندا وهک لقوپۆپکی زانستیزمان،‏ نهک لهو دیده ئهبستراکت و رووتوقووتهی زۆر کهس زمان لهچهندچهمککی لۆکاییدا قهتیس دهکهن،‏ راسته لهههردوو بوارهکهداوهرگان)(زمان وبهپی توانای خۆم کارمکردووه و بهردهوامیشم،‏ بهم زترحهزم به بواری زمانه،‏ ئهویش ، نهک وهک ئهو خاییکردنهوهیهی زمان لهههموو داتا کولتووریی و سیاسییهکانی،‏ که ههندێ کهس دهستیان داوهت‏،‏ئهم وشهیه وا نانووسرێ ‏،ئهو دهربینه نادروستهو ئهو کۆمایه لهوێ ناب، ئهم خاه لهوێ دهب و ئهم بکهرو فرمانه دهب پاشوپش بخرن‏...............تاد.‏ ئهوانهی لهم بوارهدا کاردهکهن،‏ گهڕ بهزمانی کوردیی وزمانهوانیی دهکهن.‏ رووانینی من بۆ زمان له بههای زمان وهکئایدنتیتیی ، رهگهزکی کولتووریی و رهنگدانهوهی هزرو ئهندشهیمرۆڤهوه سهرچاوه دهگرێ،‏ نهک لایهنی رزمانیی بهتهن ، نهک

کوردناسی 1115وشکهکههکی ئهو گاڕانه لهو زمانزانانهی خهریکی راستکردنهوهوچهوتکردنهوهی ئهم دهربین و ئهو پارهگرافی فن و فیسار نووسهرن.‏کوردناسی:‏کامیار سابیر:‏زمان چییه؟له روواهتدا پرسیارکی ئاسانه،‏ بهم هیچ ترمک لهمدنیایهدا ئهوهندهی زمان مشتومی لنهکهوتووهتهوه.‏ زۆربهیفیلۆسیفهرهکانی ‏(فهیلهسووفهکانی)‏ بواری تیۆریی و کولتووریی،‏ کهم و زۆرلهسهر زمان راماون و راڤهی جۆراوجۆریان لهسهر کردووه.‏ بهسهدانههزار کتب لهسهر زمان نووسراوه،‏ به میلیۆن وتاری ژۆرناڵ و شیکارییلهسهر زمان و وردهکاریی و لقوپۆپهکانی نووسراوه.‏ ئمهی کورد تازهبهتازه گغوگاڵ له سهر زانستی زمان دهکهین.‏ بهکورتییهکهی کوردکهمترین تکستی لهسهر زانستی زمان ههیه و زۆربهی ئهوانهی خۆیان بهزمانناس و زمانهوان دهزانن له وتاری2-1لاپهڕهیی زتر تشتکی)شتکی)‏ تریان نییه.‏ بهم بهو واتایهش نا،‏ که ههر هیچمان نهب‏.‏بهبوای من گرنگیی زمان له رووی فهلسهفیی و کولتوورییهوه زۆربایهخداره ئهگهر شرۆڤه بکرێ.‏ له بواری کولتوورییشدا،‏ بهشیئایدنتیتیی(‏ ناسنامه)‏ لهزماندا،‏ یاخود زمان وهک ئایدنتیتیی و بهشکلهئایدنتیتیی نیشتمانیی زۆر گرنگه سهیر بکرێ و شیکردنهوهی لهسهرئهنجام بدرێ.لای من پناسهی زمان،‏ ئهو پناسه گشتییه ئهبستراکته نییه که وهکسیستهمکی پوهندیی تاک و کۆمیونیتییهکان بهکار دههنرێ،‏ بهکووزمان بوونی منه،‏ وهک کورد بوونی ئایدنتیتییهکهمه، دیارهبۆ ههموومرۆڤهکانی دنیا وانییه.‏ بهم زمان بۆ کورد،‏ وهک کارکتهرکیئایدنتیتیی،‏ سیستهمی نووسین و کارکتهرکی سیمبۆیی گرنگیی زتریههیه،‏ چونکه ئمه هشتا خۆمان لهرووی سیاسییهوه زمانی ستاندهردماننهپهژراندووه.‏ گرنگترین دهربین لای من تایتی ئهو کتبهیJohn

کوردناسی 1116Honeyیه که ده"Bernard Showزمان هزه"‏ ، یان ئهو نووسینهی برنارد شۆو" که دههاوبهش جودای کردوونهتهوه".‏ ههروهها ئهوهیسنترای ئهدگاری ئایدنتیتیی مرۆڤه"‏ یاخودبههزی نیشتمانیی و ئایدنتیتیی ئسنیکییه".‏ئینگلاند و ئهمریکا دوو وتن،‏ زمانکیSpolskyده "زمان لهبواری خوندندا زۆر گرنگه،‏ سهدانی وهککه دهی"‏ زمانزمان سیمبۆکیCarolyn Temple،MARY BUCHOLTZ ، Adgerئهنسرۆپۆلۆجیستو پرۆفیسهری بواری سوسیۆسیاسیی و سۆسیۆکولتوورییSignithia FordhamKelleen،Tooheyفانسییفیلۆسیفهر)Pierre Bourdieuفهیلهسووف)‏ و سۆسیۆلۆجیست و زمانناسیلهسهر گرنگیی زمان،‏ ئایدنتیی،سیمبۆیزمی زمان و رۆی خوندن و پهروهرده توژینهوهی زۆریانکردووه.‏ وهک کورد تا له گرنگیی بواری پهروهردهو بههای ئایدنتییزمان و سیمبۆی نیشتمانیی و نهتهوهیی زمان تنهگهین،‏ ناتوانینتهنانهت پناسهیهکی ئهکادیمییانهی زمانیش بکهین.‏ بۆیه لهیهکرستهدا دهکرێ بگوترێ،بهب زمان،‏ کورد بوونکی سیاسیی وکولتووریی نییه،‏ بهب زمان،‏ نه ئایدنتیتیی ئسنیکیی و نهئایدنتیتیی نیشتمانیی بهتهواویی ههیه.‏کوردناسی:‏ماوهیهکه نووسین و چاوپکهوتن و توژینهوه و مزگرد لهسهرزمان بهگشتیی و زمانی ستاندهردی کوردیی پهرهی سهندووه.‏ هۆکاریئهمانه چییهو بۆچیی لهرابردوودا کهمتر ئهمانه ههبووه.‏کامیار سابیر:‏ئهم پرسیاره بۆ نهتهوهکانی تر کهمتر وایه،‏ بهکوو کاکهیئهم پرسیاره زتر پوهندیی بهدۆخی سیاسیی و کولتووریی کوردهوه ههیه.‏راسته بابهتی زمان له سهدهی بیستهوه تا ئهمۆ زۆر روانگهی تیۆریی ودیدی فهلسهفهیی و جڤاکیی...ل بهرههمھاتووه.‏ بهم لای کورد لهمسانهی دواییدا قسهی رۆژنامهوانیی نهک توژینهوهی تیۆریی،‏ لهسهر

کوردناسی 1117. دهکرێئهوه کورده لهزمانناسییدا لهدواوهیه،‏ ئهوه کورده عهقی بهوهنهشکاوه له ئاستکی گشتییدا که دهنگکی پ لهگوشار دروست بکات ودهستی دهسهتی سیاسیی بگرێ و چاوساغیی بۆ بکات و قههمکی بداتو واژۆی ئهو ههزاران داوایه بکات که خهکانی دسۆزی زمانی کوردیی،‏داوای ستاندهردبوونی زمانی کوردییان کردووه.‏ خوندنهوهو لکۆینهوهلهسهر زمانه جیھانییهکان ههر ههبووهو بهردهوامیشه.‏ راسته چهندئایکۆنکی جیھانیی لهم چهند دهیهیهی دواییدا لهسهر زانستی زمان،‏دهیان و سهدان توژینهوهی بایهخداریان کردووهو لهئاستی زانکۆکانیشدا،‏رشتهی زمانهوانیی گهشهیکردووه.‏ بهم لهئاستی کورددا،‏ ئهوه ئمهینلهدواوهین و شتهکان به دووربینکی ژهنگاویی و کۆن دهبینین.‏بهکه لهوهدایه،‏ زۆر له ئهوانهی بهخۆیان دهن زمانناس و زمانهوان،‏جارێ زۆربهیان لهکوردیی بترازێ،‏ زمانکی تر نازانن،‏ یان لهباشتریندۆخدا،‏ زمانی عهرهبیی و فارسیی دهزانن.‏ به واتایهکی بهرینتر،‏ چوارکتب و ژۆرنای زمانهوانییان بهزمانه رۆژئاواییهکان نهخوندووهتهوه،‏یان تهنانهت وهرگانهکانیشیان نهدیوه،‏ له دۆخکی بهمشوهیهدا،‏دادهبیت و ئاوهکیی دهکهویت.‏ وهک ئهو شاعیره کوردهت لدت ، سهریلووتی خۆت رهش بکهیت و بکهویته کهژ و بهسروشتدا بشیعرنی و بیباشترین شاعیری سهر ئهم ههسارهیهم.‏ سوندت لهسهرم نییه،‏ زۆرینهیرههای ئهوانهی لهبن دووگی دهسهتی کوردییدا دهلهوهڕن و دهخهون،‏بهخۆیان دهن زمانزان و زمانناس و زمانهوان و........تاد،‏ ههمووزانیارییهکانیان لهسهر زمان،‏ له چهند ستوونکی رۆژنامه و وتاریئاگراویی لهچهشنی)کورد و زمانهکهی،‏ زیندووه و نامرێی سایته (کوردییه بکهکهکانی ئینتهرنت زتر،‏ تشتکی تریان پ نییه.‏ تراژیدیائهوهیه،‏ ئهمانه کۆڕو سمینارو دیبهیت و چاوپکهوتنیش لهسهر زمانیکوردیی و ستاندهردایزی زمانی کوردییش دهکهن.‏لهرۆژئاوادا،‏ گرنگییدان بهزمان،‏ له قوتابخانهکانهوه دهست پدهکات تادهگات به نوهندهکانی لکۆینهوه.‏ واته خوندکارک بۆ بناغهو

کوردناسی 1118ستراکتۆری سهرجهم زانیارییهکانی پچهک دهکرێ به زمان و له بهرزترینئاستی ئهکادیمییشدا توژینهوهی لهسهر دهکرێ.‏ کهچیی بهداخکیکهمهرشکنهوه،‏ کورد لهسهروبهندی چکردنی نهتهوهیهکی یهکانگیردایه،‏کهچیی نهک زمانکی ستاندهردی بهفۆرمه سیاسییهکه نییه،‏ بهکوو ئهوزمانه ستاندهردهی بههۆی مژووی تکستهوه لهبهردهستماندایه،‏ خهریکهدهیان دوژمنی لهزاراوهکان بۆ قیت دهکهینهوه.‏ که دهم دوژمن،‏بهڕاستییش وایه،‏ زمانی ستاندهردو زاراوهی لۆکایی ناتوانن پکهوهههبکهن،‏ ناکرێ ههردووکیان زمانی خوندن بن،‏ دهب سهرجهم زاراوهکانبه کرمانجیی ناوهڕاستیشهوه ‏(سۆرانیی)،‏ ملکهچیی بۆ زمانی ستاندهردییکورد بکهن.‏ تهواوی زاراوهو بنزاراوهکان،‏ ههوای شۆڤینیزم له کهللهی داونو بهئاشکرا دژایهتی زمانی ستاندهردی کوردیی دهکهن.‏کوردناسی:‏له تایبهتمهندییهکانی جیھانی مۆدرن،‏ لهرشتهی زمانهوانییدا،‏لهناو کورددا کورتکردنهوهی وشهکان و بهکارهنانی وشهگهلی ئیگلیزییبهخۆیهوه دیوه.‏ چ جیاوازییهک دهبینین لهنوان گفتوگۆ گشتییهکانیرۆژانهی نوان لاوان و بهساچوواندا.‏کامیار سابیر:‏کورتکردنهوهی وشه و دهربینهکان،‏ پداویستییهکانی زانستو تهکنهلۆژیای مۆدرنه.‏ ههرچهنده ئهم کورتکردنهوانه زۆرجار بهزیانیزمانهوانیی دهشکنهوه.‏ ههر ئستا نهوهی لاو،‏ نهوهی نوێ لهرۆژئاوا ،بههۆی گۆرانیی و مۆبایل و ئیمهیهوه زمانکی ئهوهنده سهروگولاک شکاوو تکست لاواز بهکار دههنن،‏ ترسکی گهورهی له بواری پهروهردهدادروستکردووه.‏ سهبارهت بهکورد و بهکارهنانی وشهی ئینگلیزیی له زمانینووسیندا،‏ ئهمه دیاردهیهکه،‏ له دوو دهیهی رابردوودا بهتهواویهجهمۆنیی پهیداکردووه.‏ من بۆخۆم لهگهڵ ئهوهدام که وشهگهلکی نوێدههنرنه نو زمانی کوردییهوه،‏ رنووسی نووسینهکهیان وهک زمانهسهرهکییهکه بنووسرتهوه.‏ بۆ نموونه ئهگهر ئۆترنهتیڤalternative

کوردناسی 1119)دههنینه ناو زمانی کوردییهوه،‏ نهچین بهسهقهتیی بنووسین ئهتهرناتیڤیان ئهتهرناتیف)،‏ چونکه خوندنهوهکه سهقهت ب‏،‏ رنووسهکهیشسهقهت دهردهچ‏.‏بۆیه پویست ناکات بگهڕینهوه بۆ فانسییهکهی، alternatifبهکووههوڵ بدرێ لهمهوداو تهن جهخت لهیهکزمان بکهینهوه که وشهوترمۆنۆۆجییهکانی لوه وهرگرینزۆرن لهم بوارهدا،‏ ریفهرندهم،ئهویش زمانی ئینگلیزییه.‏ نموونهReferendumدهچین بهههه بهریفراندۆم دهینووسین،‏ تهن لهیهک دۆخدا دهکرێ بگهڕینهوه بۆ زمانهرهچههکهی لوهی وهرگیراوه،‏ بهتایبهت ناوهکان،‏ کات ناوی زانا،‏ سکۆلار،‏بیریارکی فانسیی،‏ ئامانیی وهردهگرین،‏ ههوڵ بدهین رنووسهکهی لهفۆنهتیکی ئهو زمانهوه نزیک ب‏.‏ بۆ نموونه ناکرێ به فورات ، بهکوردییو عهرهبیی و فارسیی بین یوفرهیتز،Euphrates چونکهئینگلیز لهگریک و عهرهبهوه وهریگرتووه،‏ پویست ناکات ئمه بچین لهئینگلیزهوهبهسهقهتیی وهریبگرینهوه.‏ ئهو وشانهی بههۆی بادهستیی زمانیفانسیی ، له کولتوور و دیپلۆماسییدا بهسهر تهواوی زمانه بیانییهکاندارهنگی داوهتهوه،‏ پویست ناکات بچین بیکهینهوه به ئینگلیزیی،‏ بۆ نموونهناسیۆنالیزم،‏ پویست ناکات بیکهینهوه به ناشنایزم،‏ کولتوورو فانسییهکهوه)(له لاتینیبکهینهوه به کهچهر،‏ یاخوود ئایدیۆلۆژیی)لهفانسییهوه (بکهینهوه به ئایدیۆلۆجیی)ئینگلیزیی).‏جیاوازیی لهنوان گفتوگۆی گهنجان و پیرهکاندا،‏ لهههموو نهتهوهکانداههیهو ئهو گرنگیی و بایهخهی نییه،‏ ئهوه زمانه گهشه دهکات و نهوهبهنهوهش شوازی دهربینهکان دهگۆڕن،‏ ئهگهر سهیری فیلمهئینگلیزییهکانی سانی چلهکان و پهنجاکان و شهستاکانی سهدهی رابردووبکهین ، لهگهڵ ئهو زمانهی ئینگلیزییهی ههنووکهدا به ئاشکراجیاوازییهکان ههست پدهکهین.‏ ئهمه ئهوه ناگهیهنت ئهمیان دروستهوئهویان نادروسته،‏ بهکوو ئهوه دهگهیهن‏،‏ زمان لهگهشهی بهردهوامدایه.‏

کوردناسی 1120بۆ کوردییش ههروایه.‏ زمانی نووسینی چل پهنجا ساڵ لهمهوبهر،‏ لهگهڵستایی نووسینی ههنووکهدا،‏ ئاسمان و رسمانی جودایه.‏کوردناسی:‏ زمانی کوردیی دهرگیری کۆمه گرفتی ناوخۆیی و لاوهکیی بووه،‏ئایا چارهسهر چییه بۆ دهربازکردنی زمانی کوردیی لهم نوهندهدا.‏کامیار سابیر:‏ئهم پرسیاره،‏ دهکرێ به دهیان جۆری جیاواز وهم بدرتهوه،‏بهم له راستییدا،‏ ئهوه دهسهتی سیاسیی کورد و عهقییهتیعهشیرهتگهریی و هۆزگهرایی و دهڤهرچییهتیی دهسهتی سیاسیی وحیزبه کوردییه خهکییهکان و ههندێ نووسهری ناوچهپهرسته که گرفتیدهرهکیی و ناوهکیی بۆ زمانی کوردیی چدهکهن.‏ ئهو حیزب و لایهن ودهسهت و نووسهرانهن،‏ که عهقییهتی سیاسیی و کولتوورییان،‏ ناتوانسنوورهکانی خ‏،‏ دهوار،‏ میرنشین،‏ حیزب،‏ زاراوه و ناوچه ببهزن و بۆئهجندا نیشتمانیی و کۆلکتیڤهکان بپهڕتهوه.‏ ئهو ئهجندانیشتمانییانهی که نهباوک و دایکی تۆیه،‏ نه هیی منه،‏ نه هیی ئهوانیشه،‏بهکوو موکی سهرجهم نهتهوهی کورده و دهربی ئایدنتیتییهکینیشتمانیی کۆلکتیڤه.‏ بۆ نموونه ههندێ له دۆستانی بادینان،‏ بههههباس لهمافی زاراوهکهی خۆیان دهکهن و بههههو سهقهتیی بیرۆکهکهیانوهرگرتووه.‏ له هیچ شونکی ئهم دنیایهدا شتی وانییه،‏ باسی مافیزاراوهیهک بکرێ،‏ باسی کهمینه دهکرێ،‏ باسی زمان دهکرێ ، بهس باسیدایهلکتی زمانک ناکرێ که ستهمی ل بکرێ.‏ دیاره میدیای کوردییشخۆی ساغنهکردووهتهوه لهئاستکی گشتییدا،‏ که بۆچیی بهگرنگییهوهبهزمانی ستاندهردی کوردیی نانووسن.‏ بۆ کوردستانی باشوور وکوردستانی رۆژههت ئهمه یهکلاییبووهتهوه.‏ ئستا ئهرکی دۆستانیکوردستانی باکووره،‏ کهک لهو زمانه ستاندهردهی کوردیی وهربگرن ودایهلکتهکهی خۆیان له زمانه ستاندهردهکه نزیک بکهنهوه.‏ ئهگهر ئهم

کوردناسی 1121کاره نهکهن،‏ سهرهنجام کورد بهرهو دابانکی کولتووریی و زمانهوانهییدهڕوات که ئهوسهری دیار نهب‏.‏کوردناسی:‏زمانناس و زمانزانهکانی کورد روانگهیان لهسهر ستاندهردایزیزمانی کوردیی جیاوازه.‏ ئایا کورد توانیویهتی له داتای زمان وهکچهمککی کولتووریی گرنگ تبگات.‏کامیار سابیر:‏من پموایه،‏ کورد زمانناس و زمانهوانی کهمه،‏ ئهوهی پیدهن کوردییزان،‏ بهی کوردییزانی زۆر باشی ههیه،‏ هههبی زۆرباشیههیه،‏ بهسهدان کهسمان ههیه کهوکوژیی دانیشتوه به تفهنگی زمانهوهتهقه لهم و لهو دهکات و بنکۆی وشهو رستهو پارهگرافهکانی نووسهراندهکات.‏ بهم ناتوانن یهک د لهڕووی زمانهوانییهوه بنووسن.‏ ناتواننیهک پارهگراف لهسهر توانینی فهلسهفیی بۆ زمان بنووسن.‏پموایه،‏ مهسعود محهمهد،‏ یهکهمین کهسه لهکورددا،‏ لهروویفهلسهفییهوه سهیری زمانی کوردیی کردووه،‏ ههر لهوشهوه ئهو پیاوهمهزنه،‏ مهزن بهفشه نا،‏ مهزن بهتکسته مهزنهکانی،‏ مهزن به بیردۆزهمهزنهکانی،‏ مهزن بهبۆچوونه مهزنهکانی،‏ زمانی کوردیی و گرنگیی زمانیستاندهردی کوردیی شرۆڤه کردووهو دهسهتی سیاسیی خستووهته ژرپرسیارگهلکی قورسهوه.‏ ئهو پیاوه لهرووی فهلسهفییهوه وردهکارییهکانیستاندهردایزی زمانی کوردیی داوهته بهر لکۆینهوه.‏ پیاوکلهسهردهمکی کۆندا ژیاوه بهم بهبیرکی زۆر مۆدرنانهوه، زۆرپشکهوتووانهو زانستییانهوه له زمانی رووانیوه.‏ خونهر دهتوان کتب ووتارگهلکی مهسعود ‏(زاراوهسازی پوانه)،‏ ‏(دهستهودامانی نالی)‏ لهدووتوی کتبهکهی ‏"حاجی قادری کۆیی"‏ و دهیان وتاری زمانهوانیی ودیدی فهلسهفیی ئهو له گۆڤاری ‏"کۆڕی زانیاری کورد،‏ کاروان و رۆشنبیری"‏بهروونی ببین و بزان ئهو سهربازه ونهی زمانی کوردیی کیه.‏

کوردناسی 1122}بۆ من یهک تشت زۆر زۆر گرنگه،‏ زمان له رووی فهلسهفییهوهشییبکرتهوه،‏ زمانی کوردیی که ئهوهنده بکهس و بنازه،‏ بهشکی بۆئهوه دهگهڕتهوه که بهپی پویست لکۆینهوهی ئهکادیمیی و مهیدانییلهسهر نهکراوه.‏ بهشک لهسکۆلاره زمانناسهکانی کورد،‏ زمانهوانهکانیکورد،‏ ههر خهریکی فاڵ گرتنهوهن،‏ بۆ ئهوهی دهسهتی سیاسیی بهزهییبهههوهکانیاندا بتهوهو زمانی ستاندهردی کوردیی له بواری پهرورهردهوفرکردندا،‏ له دامودهسگا دهوهتییهکاندا بسهلمین و بیسهپنت.‏خهریکی ئهوهن بچنه خزمهتی سهرۆک حیزبهکان و بهسهر پوهکانیاندابنوشتنهوه بۆ ئهوهی زمانی ستاندهرد بپهژرن یان بپهژرنن.‏ لهکاتکدادهبووایه،‏ ئهمانه گوشاریان بخستایهته سهر دهسهتی کوردیی بۆ ئهوهیزمانی نووسینی کوردیی جکهوت بکرێ.‏زمان لهرووی فیلۆسۆفییهوه،‏ چوار گرفتی سنترایی ههیه،‏ ئهو گرفتانهشسروشتی داتاکانی زمان،‏ بهکارهنانهکانی زمانبهزمان و پوهندیی نوان زمان و راستیی}‏ ن، دهرککردن cognition.ئهم چوار کاتهگۆرییه لهنو زمانهوانه کوردهکاندا زۆر بهکهمیی دهستی بۆ بردراوهوشییکراونهتهوه.‏ لهههموویشیان گرنگتر دهرککردن بهزمانه که بناغهیئایدنتیتیی نیشتمانیی و بوونی نهتهوهی کورده.‏ شهڕی بهشکلهوانهی خۆیان بهزمانناسی کورد دهزانن،‏ خهریکی سمپارهلدان لهم وشهوئهو وشهن.‏ بهشکیان،‏ ئهوهنده سهیر وشهی بیانیی دههننه زمانیکوردییهوه و بهههه چهمک و داتای ئهو وشانه بهکار دههنن،‏ خونهریهقی دهبتهوه.‏ بهشکی تریان ههوای ئایدیۆلۆژیی سهرمهستی کردوون وبۆچوونه سیاسیی و ئایدیۆلۆژییهکانیان له کگهی زماندا ساغدهکهنهوه.‏کوردناسی:‏هزه سیاسیی و ئایدیۆلۆژییهکانی کوردستان(‏ ئیسلامیی،‏مارکسیی،‏ ناسیۆنالیستیی و لیبرالهکان)‏ ههر لایهنهو بهپی توانای خۆیرۆیان بهسهر زمانی کوردییهوه ههبووه.‏ ئایا رۆی ئهم دیده جیاوازانهلهسهر زمانی کوردیی چۆنه؟

کوردناسی 1123کامیار سابیر:‏ئیسلامییهکان و مارکسیستهکان،‏ یاخود حیزبه فهناتیکهمهزههبییهکان و کۆمۆنیستهکان وهک یهک،‏ هیچ سوودکیان بۆ زمانیکوردیی نهبووه.‏ ئهوهی گرفتی ئهوان نهب‏،‏ زمانه.‏ بۆ ئیسلامییهکان،‏زمانی عهرهبیی ههموو تشتکهو هیچ تشتکی تر رزو بههایهکی نییه،‏جگه لهو خودایهی بهزمانی عهرهبیی تکستی بۆ پغهمبهر ناردووه،‏ هیچتشتکی تر جگه لهو قورئانهی که بهزمانی عهرهبیی نووسراوهتهوهقودسییهتی نییه . بهههمان شوهش بۆ مارکسیست و کۆمۆنیستهکان،‏ئهوهی گرنگ نهب زمانه،‏ بۆیشه زمانی نووسینهکانیان زۆر لاوازه.‏ مرۆڤبزی له خوندنهوهی تکستهکانیشیان دهبتهوه.‏کۆمۆنیستهکان دوای ئهو ئهفسانهیه کهوتوون،‏ که زمان تهن هۆکاریتگهیشتنه،‏ ئهوان بهشون خهباتی چینایهتیی و ئینتهرناسیۆنالییهوهن،‏بۆیه پیانوایه،‏ باشتره لهبری زمانی کوردیی،‏ زمانی نهتهوهی سهردهست،‏زمانه رۆژئاواییهکان بهکاربھنن.‏ ههندکیان ئهوهنده دواکهوتوو،‏ نهزان ونهخوندهوارن،‏ دهن زمانی کوردیی هیچ پیرۆزییهکی نییه،‏ چونکه زمانیئاغاو شخ و دهرهبهگهکانه.‏ ههندک لهم چهپه کلاسییکییانه بوانامهیبهرزبهرزیشیان ههیه،‏ لهرۆژئاواش دهژین،‏ بهم توانایان بهسهر زمانیزگماکی خۆیاندا ناشك‏،‏ ئیتر دهب ئینگلیزییهکهیان چۆن بت،‏ کهچییسهرسهختانه دوای مهرجهعک کهوتوون،‏ که ئایدیۆلۆژییانه نهکزمانناسییانه،‏ داوای فره ستاندهردیی بۆ زمانی کوردیی دهکات.‏ هۆکاریسهرهکییش ئهوهیه،‏ ههردوولایان واته ئیسلامییهکان و کۆمۆنیستهکان،‏ئایدیۆلۆژیا رهشمهیانی کردووهو ئاوهزی خۆیان بهدهست ئایدیۆلۆژیایئاسمانیی و بیرکی دۆگماوه گردراوه.‏ ئهگهر قسهیهک بۆ دزیش بکهین،‏تکستی ئیسلامییهکان لهڕووی زانستی زمان و گراماتیکهوه له تکستیکۆمۆنیستهکان باشتره.‏پانکوردیستهکانیش بهنۆرهی خۆیان،‏ ئهوهندهی خزمهتیان بهزمانیکوردیی کردووه،‏ ئهوهندهش زیانیان لداوه.‏ وشهگهلک بهکار دههنن،‏ئهگهر بۆ ئینگلیزیی وهریابگیت ، تشتگهلکی زۆر نائاوهز و سهقهت

کوردناسی 1124دهردهچن.‏ له زمان و ترمۆنۆۆجییهکانیاندا لاسایی ههمان کولتووریپانعهرهبیزمی سهرهتاو ناوهڕاستی سهدهی رابردوو دهکهنهوه.‏ ههموو ئهمجۆره ئایدیۆلۆژیایانه،‏ زیانیان بۆ زمانی کوردیی،‏ له قازانج زۆر زتر بووه.‏زمان دهب لهدهست ئایدیۆلۆژیا دهربھنرێ و بکرتهوه بهکاری کۆمهسکۆلارو توژهرو زمانناس و زمانهوانی دانسقه،‏ کۆمهی کهسانی تایبهتبهم بواره.‏ ههموو ئهو وشانهی ئهو جۆره ئایدیۆلۆژیایانه هناویانهته نوزمانی کوردییهوه،‏ خهریکه قیان تدهکهوێ،‏ ئهو ههلومهرجه ئازادوکراوهیهی بهڕووی زمانهکانی تردا ههیه،‏ خهریکه ریتمی خۆی وهردهگرێو ئایدیۆلۆژیا بهتهواویی کهنار دهخات.‏کوردناسی:‏زمانی ستاندهردی کوردیی چیی دهگهیهن؟ ئایا کورد زمانیستاندهردی ههیه.‏ بۆچیی جهخت لهوه دهکهنهوه که کورد زمانیستاندهردی ههیه،‏ لهکاتکدا بهفهرمیی ددانی پدانهنراوه.‏کامیار سابیر:‏.1.2.3.4.5.6.7ئهم پرسیارهم پشتر لهو نووسینانهدا وهم داوهتهوه کهلهسهر زمان نووسیومن،‏ بهم زمانی ستاندهرد و تایبهتمهندییهکانیبهشوهیهکی گشتیی دهکرێ لهم خانهدا کورت بکرنهوه:‏زمانکی دهوهمهند ب له نووسیندا،‏ واتا تکستی زۆری پنووسرابخاوهنی فهرههنگی پانوپۆڕ و ههمهجۆر بزمانی ئییتی نووسهران ، شاکارنووسان،‏ ئهدهبدۆستان و شاعیران وبیریارانی ئهو نهتهوهو گهله ب‏.‏زمانی خوندن و میدیا بزمانی یاسایی و ئهکادیمیی و سیاسیی و کولتووریی بزمانی پایتهختی سیاسیی و ئابووریی و رۆشنبیریی بخاوهن رساگهلکی تۆکمهی رزمانیی ب

کوردناسی 1125.8رزمان و داڕشتنهکانی لهسهر رساو سروشتی زمانی کوردیی ب‏،‏نهک لاساییکردنهوهو بیرازکردن.‏ئهم لیسته دهکرێ درژتر بکرتهوه،‏ بهم بهکورتیی ، ئهوانهی ئاماژهمپکردن،‏ کرایتریا سهرهکییهکانی زمانی ستاندهردن.‏ ئهوانه قسهیگیرفانی من نییه،‏ توژینهوهی سهدان زمانناسی زمانه جیھانییهکانه.‏بهشی دووهمی ئهو پرسیاره،‏ پموایه زمانی کوردیی تایبهتمهندییهکانیزمانكی ستاندهردی تدا ههیه،‏ ئهگهر ههیه بۆچیی؟ دهکرێ بهمشوهیهوهم بدرتهوه.‏بهی زمانی ستاندهردی کوردیی پشوهخت ههیه،‏ دهیان ساه بهباشییفهنکشن دهکات و خاوهنی خهزنهیهکی گهورهیه لهتکستی کوردیی.‏ کوردئهگهر تکستی ههب‏،‏ ئهوا بهم زمانه ستاندهرده نووسراوه که ههنووکهمن و تۆ قسهی پدهکهین و پی دهنووسین.‏ بهم ئهوهمان لهبیر نهچ‏،‏زمانی ستاندهرد ههرگیزاو ههرگیز وهک نی سمیس پیوایه،‏ زمانیئاخافتن ناب‏،‏ بهکوو زمانی نووسین دهب‏.‏ بۆ نموونه تۆ خهکیکوردستانی رۆژههتی،‏ من خهکی کوردستانی باشوورم،‏ دوو زاراوهیجیاوازمان ههیه لهئاخافتندا،‏ بهم ههردووکمان بهم زمانه ستاندهردهدهنووسین که لهههردوو کوردستانی باشوور و کوردستانی رۆژههتدا)نهک باشووری کوردستان و رۆژههتی کوردستان)،‏ زمانکی گشتگیروبادهستهو له ههندهرانیش ههر ئهم زمانه قورسایی خۆی سهپاندووه.‏ئهو زمانهی پی دهنووسین ههموو تایبهتمهندییهکانی زمانی ستاندهردیکوردیی بهتهواویی تدایه،‏ دهستکاریی ناوێ،‏ تهن مشتوماکردن ودهستپداهنانی لهسهرهوه دهوێ.‏ بههۆی دایهلکتهکانی ترهوه بههزبکرێ،‏ دهکرێ دایهلکتی کرمانجیی و ههورامیی رۆی سهرهکییان لهمبههزکردنهدا ههب‏،‏ چونکه دوو زاراوهن،‏ له وشهدا زۆر دهوهمهندن.‏بۆچیی؟ چونکه ناکرێ کورد دوای ئهو بهدبهختییه بکهوێ و جارکی تر بیرله بناغهی زمانکی تر بکاتهوه.‏ ئهگهر بیر لهتشتکی وا بکرتهوه،‏ ئهوهکورد دهیسهلمنی کهبهخۆڕایی نییه گهورهترین گهلی سهر ئهم

کوردناسی 1126ههسارهیهیین،‏ تا ههنووکه نهسهربهخۆییمان بهدهست هناوهو نهعهقیشمان)سیاسییهکانمان(به بههاو گرنگیی زمانی ستاندهردینیشتمانیی دهشك‏.‏ هاوکات ناکرێ لهپاڵ زمانی ستاندهردی کوردییدا کهتهن بناغهکهی سۆرانییه،‏ زاراوهیهکی تر قوت بکرتهوه.‏ ئهوه جگه لهوهیسۆرانیی لهبناغهدا،‏ ترمکه شۆڤینزمی ناوچهیی کردوویهتی بهترمۆنۆۆجییهک بهسهر زمان و کولتووریی کوردییهوه،‏ ئهگینا،‏ پانتاییجیۆگرافیی شار و ناوچهکانی سابغ و سنه و مهریوان و سلمانیی وکهرکوک و ههولر گهرمیان کهی پوهندییان به سۆرانییهوه ههیه،‏ تازهئهم زمانه کوردییه لهوه دهرچووه پی بگوترێ سۆرانیی؟ زمانیستاندهردی کوردیی تهن بناغهکهی)تکههیهکه له کرمانجیی ناوهڕاستو خواروو،‏ که بهمهغزای شۆڤینییهوه،‏ سۆرانیی پ دهگوترێ)‏ کرمانجییناوهڕاسته.‏ سهرهڕای ئهمانهش،‏ زمانی ستاندهردو زاراوه پکهوهههناکهن و تهواوی بیردۆزه زمانهوانییهکان جهخت لهوه دهکهنهوهزاراوهو زمانی ستاندهرد،‏ پچهوانهی یهکترن و زاراوهکان دهب لهپناوبهرژهوهندی گشتیی و ئایدنتیتیی نیشتمانییدا خۆیان بخهنه خزمهتیزمانی ستاندهردی کوردییهوه.‏کوردناسی:‏له ئهگهری گۆڕینی سکریپتی زمانی کوردیی له ئارامییهوه بۆلاتینیی،‏ ئایا بۆ فربوونی زمانه رۆژئاواییهکان باشتر نییه؟ ئایا پلانیگۆڕینی سکریپتی تکستی کوردیی بۆ سکریپتی لاتینیی،‏ سهردهگرێ.‏کامیار سابیر:‏ئهم پرسیارهم له نووسیندا،‏ بهشوازی جۆراوجۆر وهمداوهتهوه.‏ بهم بهکورتیی،‏ سکریپتی لاتینیی،‏ لهبهیهک زتر بۆ زمانیکوردیی هیچ دیارییهکی تری نههناوه.‏ ئمهی کورد،‏ ناکرێ نکۆییلهرابردوو ، لهمژووی خۆمان بکهین،‏ ئمه گهلکی رهگ ئرانیین،‏مهبهستم له ئرانی کۆنه.‏ گهلی فارس و کورد،‏ ئهوهنده لک نزیکن لهکولتوور و زماندا،‏ مهگهر فانسیی و ئینگلیزیی ئهوهندهیان بهسهریهکهوه

کوردناسی 1127ههب‏.‏ ئهوهی بچین خهریکی سکریپتی لاتینیی بین،‏ که خودی لاتینزمانکی مردووه،‏ شتخانهیهکه ئهوسهری دیار نهب‏.‏ سکریپت نیشانهیپشکهوتن نییه،‏ ئهگهر وابووایه،‏ دهبوو،‏ ژاپۆنییهکان و چینییهکان وهیندییهکان و رووسهکان لهدوای ههموو گهلانی دنیاوه بوونایه،‏ چونکهوهک لهکوردییدا دهگوترێ،‏ سکریپتی ژاپۆنیی و ئاسیاییهکان له دهرگا وپهنجهره و خهتخهتۆک دهچ‏.‏ کهچیی ئهوهتا ژاپۆن،‏ دووهم وتی دنیایهلهڕووی ئابوورییهوه،‏ چین بهپی پشبینیی ئیکۆنۆمیستهکان و لکۆیارهتایبهتهکانی بواری پوهندییه نودهوهتییهکان،‏ له ده-‏ بیست سایداهاتوودا ئهگهر گهشهی ئابوورییهکهی بهمشوهیه روو لهههکشان ب‏،‏بۆی ههیه بب بهگهورهترین هزی ئابووریی و سیاسیی و سهربازیی لهجیھاندا.‏بههیچ شوهیهک،‏ سکریپتی لاتینی یارمهتییدهر نییه بۆ فربوونی زمانیئینگلیزیی،‏ ئهمه لۆژیککی زۆر قۆڕه.‏ ئهمه پچهوانهی ئهو کۆنسپتهفیلۆسۆفیانهیه که پیانوایه زمان رهنگدانهوهی بیروهۆشی مرۆییه.‏ باشهئهگهر وایه بۆچیی کوردانی باکوور له ئهوروپاش فری ئینگلیزیی وفهرهنسیی و ... ‏......تاد نهبوونه؟ ئهگهر وایه کوا رۆیان،‏ باگۆترهکارییهکی کوردیی بکهین،‏ بۆیه وا دهم چونکه هیچ ئامارکی وردوزانستیی و ئهکادیمییمان لهبهردهستدا نییه،‏ بهم به ئهزموونی رۆژگارقسه دهکهم.من پموایه،‏ کوردی کوردستانی باشوور و رۆژههت،‏کهههردوولایان سکریپتی ئهو زمانه ستاندهردهمان ههیه که پی دهگوترێزمانی ستاندهردی کوردیی،‏ له فربوونی زمانه رۆژئاواییهکاندا له پشخهکی تورکیا و کوردهکانی ئهو وتهوه دین.‏له چاو نهتهوهکانی تریشدا،‏ کات فری زمانی ئینگلیزیی دهبین،‏فۆنهتیکی کورد بهگشتیی له فۆنهتیکی عهرهبیی و تورکیی و فارسییباشتره.‏ کهواته پوهنانکی بادهیهو حهشوهبهستنکی زۆر گهورهیه،‏ئهوانهی دهن سکریپتی لاتینیی یارمهتییدهره بۆ فربوونی زمانیئینگلیزیی،‏ بههههداچوون.‏ ئهگهر یارمهتییدهریش ب‏،‏ تهن بۆ ئهوانه

کوردناسی 1128یارمهتییدهره که لهرۆژئاوا گهوره دهبن،‏ بهم زۆر زۆر سنوورداره.‏ با ئهودۆستانه خۆیان فری کوردییه کرمانجییهکه بکهن،‏ که لهبنهڕهتدا نایزانن،‏ئهوکات نۆرهی ئهوه دت،‏ بههۆی ئهو سکریپتهوه فری زمانی بیانیی ببن.‏زمانی کوردیی بهسکریپتی لاتینی،‏ له ههنووکهدا لهخهونی شت دهچ‏.‏خهونکی ئهوهنده نائاوهزییه،‏ که گوناهه مرۆڤ مشکی خۆی پوه خهریکبکات.‏ ئهمه وڕنهی پانلاتینیی و کولتوور-کهمالیستهکانه.‏ زمانی کوردیییهک رگهی لهبهردهمه،‏ له پش ههموو تشتکدا،‏ ئهو زمانه ستاندهردهیههمانه بهفهرمیی له رووی سیاسییهوه بیسهپنین،‏ ئهمهش چاوکراوهییدهسهتی کوردیی دهوێ،‏ ئیرادهی سیاسیی دهوێ،‏ له قۆناغی دواتردا،‏ کاتزمانی ستاندهردی کوردیی تهواو گهشهی کردو سهرجهم زاراوهکانی لهژرچهتری خۆیدا کۆکردهوه(‏ لهئاستی کوردستانی گهورهدا ئهمه نایاته دی،‏لای کهم لهههنووکهو داهاتوویهکی نزیکدا–قسهمان لهسهر کوردستانیباشووره،‏ که حکومهت و دهسهتکی دیفاکتۆی ههیه)‏ ، ستایی نووسینمانکرد بهیهک،‏ ئهوسا دهکرێ له ئاستیک بهربهبوتردا ئهم بابهتهیهکلاییبکرتهوه.‏بهم ئهوه لهیاد نهکهین ئهو سکریپتهی جهلادهت بهدرخان بناغهکهیرۆناوه،‏ بهچاولکهریی کهمالیزم و تۆرانیزم بووه،‏ هیچ پویست ناکاتکات بنووسین چوار،‏ بهلاتینییه کهمالیزمییهکه دهبçwar بنووسین ،بهم ئهگهر به سکریپتی مۆدرنی رۆژئاوایی بینووسین،‏ دهبchwarبنووسین.‏ یاخود ههشت،‏ ئهگهر به لاتینییهکی سهقهت و کهمالیستانهبینووسین،‏ دهبheştبنووسین،‏ بهم بهسکریپتی مۆدرن،heshtXrapباشترهبنووسین.‏ بهسکریپته لاتینیییهکهی بهدرخان،‏ خراپ دهب بهبنووسین،‏ بهم به سکریپتی رۆژئاوایی نوێ ، باشترهkhrapبنووسین.‏ بهکورتییهکهی ئهم چوآهو سهروبۆرانه له سکریپتهکهیبهدرخان دهب دهربکرن،‏ راستییشت دهوێ،‏ سکریپتهکهی جهلادهتبهدرخان،‏ ئهگهر تاموچژه تورکیی و کهمالیزمهکهی لدهرکهیت،‏ هیچینامنتهوه.‏ گهورهترین بهدبهختیی و نهزانیی کورد لهوهدایه،‏ عهقی خۆی

کوردناسی 1129بداته دهست ئهوانهی دوای جهلادهت بهدرخان کهوتوونه،‏ لهکاتکدا خودیجهلادهت،‏ چاولکهری کهمالیزم بووه،‏ ئهو خۆی ئازاد نهبوو،‏ بیروبۆچوونیکۆیلهی بیری کهمالیزم بووه،‏ ئاوهزی کۆیلهی ئاوهزی نهتهوهی سهردهستیتورک و پانتۆرانیزم بووه،‏ شتییه من بچم دوای بۆچوونکی لهو چهشنهبکهوم.‏ئهوه جگه لهوهی ئهو سکریپته بۆ زمانی ستاندهردی کوردیی دهست نادات، چونکهفۆنهتیکی زمانی کوردیی لهگهڵ دایهلکتی کرمانجییدا جودان.‏بهگشتیی ، کورد ناتوان رهگه هیندۆئهوروپاییهکهی،‏ رهگهزه ئرانییهکهیلهبیر بکات و به نهزانیی و چاولکهریی خۆی بکاته رۆژئاوایی ) لهسهرستایی کهمالیزم و پانتۆرانیستهکانی تورکیا،‏ ههروهک هۆزی جهلادهتیبهدرخان کردیان).‏ پلانی گۆڕینی سکریپتی کوردییعهرهبیی چکراو)(بۆ سکریپتی لاتینیی-‏ تورکیی)فارسیی ‏–ئارامیی-‏نهک لاتینیی– کوردیی(نهزانییهکی زۆر کورانهیه،‏ زۆر کهسی پاننهتهوهیی و پانکوردیستیسهرگهردان،‏ ههویان دا،‏ ههموویان شکستیان هناو ههرچییهکی تریشبدرێ،‏ ههر شکست دن‏.‏بهپچهوانهوه ئهوه کوردهکانی کوردستانی باکووره،‏ کارکی باشیاندهکرد،‏ ئهگهر بگهڕنهوه بۆ رۆحی سکریپتی کوردیی،‏ بگهڕنهوه بۆ یهککلهتکسته گهورهکانی کورد،‏ ئهو سکریپتهی"‏ مهم و زین"‏ ی پ نووسراوه.‏سهرهنجام ئهگهر رۆژگارێ هاته پشهوه بۆ گۆڕینی سکریپتی کوردیی بۆسکریپتی لاتینیی،‏ دهب پشوهخت،‏ کورد زمانهکهی ستاندهردایز بووبتلهڕووه سیاسییهکهیهوه)چونکه لهڕووی کولتووریی و ئهدهبیی وزانستییهوه،‏ تهواو کام بووهو سهرلهبهر زمانکی ستاندهرده (لهڕگهی رفهرندهمکهوه ) لهکوردستانی باشووردابکرتهوه،‏ من ئهوهش بهکارکی راشنایی، ئهوسا()ئهمه یهکلاییعهقنیی)‏ نازانم،‏بهپچهوانهوه باشتره بۆ کورد گهشه بهم سکریپته رهسهنهی خۆی بدات.‏

کوردناسی 1130کوردناسی:‏چ وهمکتان ههیه بۆ ئهو دهسته له رۆشنبیر و زمانناسانهیوتانی دهسهتدار که زمانی کوردیی به زاراوه یان بهبهشک لهزمانهکانی عهرهبیی،فارسیی و تورکیی دهزانن؟کامیار سابیر:‏با ههموو تشتک ههر نهخهینه سهر دوژمن،‏ بهردێ لهوئاسمانهوه بته خوارێ و بین دهستی نهتهوهی سهردهستی عهرهب وتورک و فارسی تدایه.‏ من دهم خهتای ئهوان نییه،‏ خهتای خۆمانه،‏ ئمهخۆمان تاوانبارین لهوهی زمانی ستاندهردی کوردییمان بهشوهسیاسییهکهی نییه،‏ دهسهتی گهندهی کوردیی تاوانباره،‏ کابرایهکیتورکی کهمالیست بۆ تاوانباره،‏ کاتک دهسهتی سیاسیی کورد،‏ تازهبهتازه دت حهنهحهپهشی زاراوهکان برهو پدهدات و له کوردستانیباشووردا دهیخاته پرۆگرامی خوندنهوه.‏ فهرموو لهکوردستانی باشووردا،‏له کۆی ٦-٧ زانکۆی کوردستانی باشوور،‏ زانکۆی دهۆك ناوهکهی خۆی بهزاراوهیهکی کوردیی نووسیوه،‏ که دهبووایه به زمانی کوردیی،‏ نهک بهزاراوه بنووسرێ ، کهواته لۆمهی کابرای تورک و عهرهب مهکه،‏ کات دهنکورد زمانی نییه،‏ تهن ههندێ زاراوهی گهڕوگولی ههیه.‏ ئهم بۆچوونهیاندیوکی راسته،‏ بهم ئهوان بهچاویلکهیهکی شۆڤینییانه تی دهڕوانن.‏ منوهک کوردک شهرم لهخۆم دهکهم ، که دهسهته سیاسیهکهی کورد،‏ عهقیبهوه ناشک که کورد وهک ئایدنتیتیی پویسته زمانی ستاندهردی کوردییههر ئستا نهک سبهین بپهژرن‏.‏ شهرم لهخۆم دهکهم،‏ کهکوردم و ئهمدهسهته گهندههی کوردیی،‏ وهک میره کوردهکانی سهدهکانی رابردووخهریکی ناوچهچییهتیی و دایهلکتبازییه.‏بهی خهتای تورک و عهرهب و فارس نییه،‏ که ئمه زمانی ستاندهردیفهرمییمان لهرووی سیاسییهوه نییه.‏ خهتای خۆمانه،‏ خهتای دهسهتیکوردییه.‏ خهتای ئهو زمانناس و زمانهوانه ترسنۆکانهن که دنیا بهسهرئهو دهسهتهدا قپ ناکهنهوه.‏ کات زاراوهیهک لهبهرامبهر لینگوافرانکای ستاندهردی کوردییدا قیت دهکاتهوهو شهڕ دهخاته نو مایزمانهوه.‏ ئهم سهرکردایهتیی و دهسهته سیاسییه،‏ وهک ئهو پیاوه چهند

کوردناسی 1131ژنه دته بهرچاو که بچووکترین کوڕی دهلالی ژنه بچووکهکهی،‏ بۆ گیانههموو منداهکانی تری راست دهکاتهوهو دهست لهپشتی دهدات و دنهیدهدات،‏ بۆچیی؟ بۆ ئاژاوه نانهوهو خۆخۆریی،‏ چونکه ژنه بچووکهکهیخزمی خۆیهتی،‏ له خونی خۆیهتی،‏ له عهشیرهتهکهی خۆیهتی،‏ خهکیههمان ناوچهو سهر بهههمان هۆزو خه،‏ ژنه بچووکهکهی بۆ سهر ههمانتهریقهت و ههمان بهرهباب و ههمان کولتوور و ههمان زاراوه دهگهڕتهوه.‏کوردناسی:‏وهرگانی دهقه زانستیی و ئهکادیمییهکان له زمانهکانی ترهوهبۆ سهر زمانی کوردیی،‏ به ڕای ئوه دهتوان چ یارمهتییهک ببهخشتهزمانی کوردیی؟ چالاکیی لهم چهشنه له ناو وهرگه کوردهکاندا له چئاستکدا دهبینن؟کامیار سابیر:‏ئهم پرسیاره بۆیه بهگرنگ دهزانم و وهمی دهدهمهوه،‏ چونکهبهسهر خۆمدا هاتووه.‏ لهگهڵ دۆستکی تردا له بریتانیا)کاک دشادحهمه)‏ ، خهریکی وهرگانی کتبک بووین بهناوی ئاییندهی عراق-‏دیکتاتۆریی،‏ دمۆکراسیی یان دابهشبوون،‏ کتبهکه دوو سکۆلاریبریتانیایی نووسیویانه )،( Liam Anderson and Gareth Stansfieldبهڕاستیی گیانمان دهرچوو تا تهواومان کرد،‏ دنیام هاوکارهکهشم ههماندهردهسهریی بهسهردا هاتووه.‏ زمانی کوردیی لهڕووی سینتاکس ومیتافۆری زمانهوانییهوه،‏ ئهوهنده بههز نییه،‏ که دهقکی تروپیئینگلیزیی پ وهربگدرێ.‏ ئهی چارهسهر چییه؟ بهڕای من چاره ئهوهیه،‏ههوبدرێ کورداندن زۆر لهدهقهکهدا نهکرێ،‏ رۆحی نووسینهکه نهگوشرێ ولهبهرامبهریشدا،‏ خوناوی کوردیی نهکرێ بهبهریدا و وهرگ ئیدیهمهکانیناو کۆنتکستهکه له ئامانج و پکانی مهبهست دووربخاتهوه.‏ ئهگهروشهیهکمان نییه،‏ لهبری ئهوهی لهفارسیی و عهرهبییهکهوه وهریبگرین،‏باشتره بچین له ئینگلیزییهکهوه وهریبگرین.‏

کوردناسی 1132بهم دهب وهستایانهو وردهکارییانه ئهم کاره بکرێ.‏ ههندێ کهس ههیه،‏وشهی collapse ی ئینگلیزیی ، به کۆلاپس دهنووسنهوه.‏ من چاوم دهچتهپشتی سهرم،‏ کهتشتکی قۆڕی لهم چهشنه دهبینم،‏ فهرموو لهکوردییداههموو ئهم وشانهمان ههیه ) رووخان،‏ رمان،‏ داڕمان،‏ داڕووخان،‏ تهپین،‏داتهپین،‏ نوشتانهوه،‏ ههرهس،‏ شکست،‏ تلیسانهوه،‏ کهوتنه خوارهوه،‏‏..............تاد(دیاره بهپی رستهکه واتای وشهکه دهگۆڕێ،‏ دهکرێوشهیهکی کوردیی گونجاو بهکاربھنی،‏ کهچیی ههندێ نووسهری کوردیهیچ نهدیتهی وتانی ئهوروپا،‏ دهچن کۆلاپس دهنووسن.‏ لهو ب عهقترمئهگهر بهردهوام بم له خوندنهوهی نووسینهکهی،‏ کات دهمدابهتاسهیهکدا لهچهشنی"کۆلاپس"‏ و حهزی خوندنهوهم دهکوژێ.‏ بهم زۆروشهی تر لهچهشنی ‏"ریکۆرد،‏ تیۆریی،‏ گۆبایزهیشن،‏ ئایدنتیتیی،‏ سیڤیل،‏فهنکشن،‏ ‏..............تاد"‏ ههروهها ئهو وشه کوردییانهی ههن،‏ پبهپستیوشه ئینگلیزییهکه نین،‏ بهبوای من ئهگهر وهک خۆیان بنووسرنهوه،‏گرفتکی ئهوتۆ نییه.‏کوردناسی:‏وهک پداویستییهکی ژیانی مۆدرن،‏ پویسته کوردهکانی ئهوروپاو وتانی ئینگلیز زمان،‏ فری زمانی ئهو وتانه ببن که لی دهژین،‏ بهمزۆرینهی کوردهکان لهم بوارهدا کۆهوارنکامیار سابیر:‏.هۆکارهکان چیین؟بهکورتیی و بهکوردیی،‏ هۆکارو بهربهستی سهرهکیی بۆ کوردله فرنهبوونی زمانه ئهوروپاییهکاندا،‏ بۆ کولتوورک خراپ،‏ منتاکیوران،‏ رووانینی چهوت لهژیان،‏ بسهرهوبهرهیی ئهو کۆڕهوهی بۆ ئهوروپادهستیپکرد دهگهڕتهوه.‏ با ئهوهمان لهبیرنهچ‏،‏ زۆرینهی کۆمیونیتیکوردیی لهئهوروپاو وتانی تری رۆژئاوا،‏ دوای ژیانکی باشترو خۆشترکهوتووینه.‏ ئهمه مافی ههموو تاککه.‏ بهم کات ئهم تکهولکهیه،‏توخمه سهرهکییهکانی ئهم کۆمیونیتییه ب‏،‏ دهب چاوهڕوانییهکانیشمانسنووردار بن.‏ بههۆی سیاسهتی سهرکوتکهرانهی کۆماریی ئیسلامیی ،

کوردناسی 1133بهعسی رووخاو،‏ رژمی سووریاو تورکیاوه سهدان ههزار کورد پهڕیوهیههندهران بوون.‏ بهم ئهوهشمان لهبیر نهچ بهسهدان ههزارکهسیشلهکوردستانی باشوور بههۆی دۆزهخی شهڕی نوخۆ و گهندهیی دهسهتیکوردییهوه،‏ کوردستانیان جھشت.‏ کهواته کۆچ بۆ رۆژئاوا،‏ ههڕهمهکییبووه،‏ لهناو ئهم ئاپۆڕایهدا زۆرترین خهکی نهخوندهواری تدایه.‏ گۆچانیگاوانیی و شوانییهکهی فداوهو بۆ ههندهران چوونه،‏ چهکیجاشییهتییهکهی فداوه ههھاتووه بۆ دهرهوهو به تکۆشهری درینیشخۆی دهناسن‏.‏بهشکی زۆر لهمانه نهدیی و بدیین،‏ پارهیان نهدیوه،‏ چاوچنۆکن،‏لهئهوروپاو رۆژئاوا دهژین،‏ خاوهنی پارهیهکی زۆریشن،‏ کهچیی هشتادهی له ئهفگانستان و کورهدیهکی کوردستاندا دهژین،‏ ههر بهدوایپارهدا راکهڕاکیانه ، شهووڕۆژیان خستووهته سهریهک و ترناخۆن،‏ لهروویدهروونییهوه ههر ههپهیانه،‏ وهک سادهترین مرۆڤی رۆژئاوایی ناتواننچژ و خۆشیی لهژیان ببینن.‏ له دهمی خۆیان و ماڵ و مندایان دهگرنهوه ولهکوردستان بهڕیز خانوو دهکن.‏ بهههزاران خانووی کدراو لهلایهنکوردانی دایهسپۆراوه له شارهکانی کوردستاندا ههن،‏ یان چۆن یان نیمچهچۆڵ،‏ لهکاتکدا ئهو ههموو ب جگهو ب خانهیه لهکوردستاندا ههن.‏ئیتر تۆ چاوهڕوانی چیی لهم بابایهنه دهکهی فری زمانی وتهکهی خۆیانببن و خرکیان بۆ خۆیان و نهتهوهو وتهکهیان ههب‏.‏ راستهبازرگانییکردن و پاره هنانه ناو وتهوه،‏ گهشهی ئابووریی بۆ کوردستانزتر دهکات.‏ بهم ئهو رهههنده نامۆڕاییه،‏ بهرههمی گهندهی تاکی کوردو دهسهتی کوردییه،‏ که کوردستانیان بهم ئاسته سامناکه لهگهندهییگهیاندووه.‏ئهوانه ههر خهریکی پارهکۆکردنهوهن ، نه خریان بۆ خۆیانبۆ ، نهمنداهکانیان و نه بۆ نهتهوهکهشیان ههیه ، زۆریان به مانگیش پهڕهیهکناخوننهوه،‏ بهتاک قسه بکهین،‏ ناوی دوو رۆژنامهی شارو وتهکهینازان‏.‏ ئاخر بهڕاستیی ئهمانه بوون و نهبوونیان چییه.‏ ئهمانه تهن

کوردناسی 1134مرۆڤن و بهدواکهوتووترین شوهی ژیان دهژین،‏ زیانیان بۆ خۆیان و منداڵ وخزان و کۆمیونیتییهکهیان له قازانجهکانیان زۆرتره.‏ کهواته فری هیچزمان نابن.‏ بهکورتییهکهی کورد له دایهسپۆرادا،‏ کۆمیونیتییهکه هشتاسیمای پهناههندهیی به سهر ئهدگارو ئاکارو بیروهۆشییدا زاه و تازهلهسهرهتای تکهبوونییدایه به کۆمهگهی رۆژئاوا.‏ئهوهی پشتر گوتم سهبارهت به زمانه بیانییهکان،‏ ئ سهبارهت به زمانیکوردییش،‏ ههمان خهڕهکه،‏ چونکه پوهندیی به نهبوونی تگهیشتن وفرچکگرتن بهزمانی ستاندهردی کوردییهوه ههیه.‏ زۆربهی خونهرونووسهرانی ئمه ، دهرکی بهگرنگوهرگرتنی زمانمان نییه.‏ زۆربهمان بهشواز و زاراوهی گوندهکهی خۆمان،‏ شارهکهی خۆمان ، ناوچهکهی خۆمانبیر دهکهینهوه.‏ لهکاتکدا زمان دهب ههموو سنووره نوخۆییهکان ببێ وله تانوپۆی نیشتمانیی و نهتهوهییدا خۆی ببینتهوه.‏کوردناسی:‏ههنووکه دهنگک پهیدابووه،‏ داوای ئهوه دهکهن،‏ زمانیئینگلیزیی بکرێ بهزمانی فهرمیی کوردستان،‏ ئیتر گرفتی ستاندهردایزیزمانی کوردییش لهکۆڵ دهبتهوه،‏ ئایا ئهگهر ئینگلیزیی ئهم رۆه ببین‏،‏زمانی کوردیی چیی بهسهر دێ؟کامیار سابیر:‏ ئهوانهی داوای ئهوه دهکهن،‏ که ئهو لینگوا فرانکا کوردییهیههیه که ناوزهد بووه به سۆرانیی،‏ لهراستیشدا تهن بناغهی زمانهکهسۆرانییه(‏ به کینهو بوغز و شۆڤینیزمی ناوچهییهوه پی دهن سۆرانیی)‏بهزمانی ستاندهرد نهکرێ،‏ مهبهستیان روونه.‏ دهیانهوێ زمانی کوردییههنووکه بچووکبکهنهوهو زاراوهی ناوچهکهو دهڤهرهکهی خۆیان به دیفاکتۆبکهن.‏ تکستی کوردیی زۆرینهی رههای بهم زمانه نووسراوه،‏ زۆرینهیسکۆلارو زاناو شاعیرو ئهدیبی کورد لهکۆن و نودا بهم زمانه ستاندهردهدهنووسن.‏ به ترمه ئامانییهکه لهسهر زمانی ئامانیی وهکزمانی "با‏"،‏ زمانی ستاندهردی کوردییش،‏ لینگوا فرانکای کوردیی،‏ خۆبهخۆ

کوردناسی 1135بووهته زمانی بای کورد.‏ بهدهربینکی تر،‏ ئهگهر ههر لهسهر چهمکهههه باوهکه بۆین و بهسۆرانیی ناوزهدی بکهین،‏ ههنووکه سۆرانییلهوهدا نهمانهوه پی بگوترێ زاراوه،‏ بهکوو بهکردهوه،‏ بهڕهنجی شانیخۆی بووه به زمانی بای کوردیی و خۆی جکهوت کردووه.‏کهس داوای گۆڕینی زمانی نهکردووه،‏ بهکوو داوای سهپاندنی ئهم زمانهستاندهرده دهکرێ کهبوونی ههیه.‏ چۆن زمانی پاریسParisian )( Language، دوای شۆڕشی فانسه بههۆی سهپاندنی سیاسییهوه بووبهبناغهی زمانی ستاندهردی فانسیی،‏ لهکاتکدا زمانی بۆرژواکانیفانسهی پ دهگوترا،‏ تهن زمانی نووسهران و سیاسییهکان وفیلۆسیفهکان(‏ فهیلهسووفهکان)‏ بوو،‏ نهک زمانی گشتیی ناوچهجیاوازهکانی فانس،‏ ههنووکهش لهجیھاندا زمانی فهرمیی و ئۆفیشهی31 دهوهته.‏چۆن زمانی پایتهختی چین بهسهر سهدان و ههزاران زاراوهیتهتکهوپهتکهی چیندا سهپنرا،‏ چۆن زمانی ستاندهردی ئیتایی له زمانیفلۆرنسFlorenceو دهوروبهرهکهیهوه دهقی گرت و سهپنرا ، چۆنزمانی ئامانیی بهمژوویهکی دوورودرژی زمانی فیلۆسۆفی و تکستیقورسدا هاتووهو سهرهنجام زمانی بای ئامانیی بووهته بناغهی زمانیستاندهردی ئامانیی و دایهلکتی نزمی ئامانییLow Germanبهرکهنار خرا،‏ بهههمان شوهش با دهسهتی سیاسیی کورد خهمکیجدیی له زمانی ستاندهردی کوردیی بخوات.‏با زمانی نووسینی شاری ههولر،‏ زمانی شاری کهرکوک ، سابغ،‏ سنهههبژرن و بن ئهمه زمانی ستاندهردی کورده.‏ ئهم چاوهڕکردن،‏چاوبهستیی و ددارییکردنه لهگهڵ زاراوهکان و دهستیی دهستییهیدهسهتی کوردیی بۆ بهفهرمییناساندنی زمانی ستاندهردی کوردییلهرووی سیاسییهوه بهزیانکی زۆر گهوره دهشکتهوه.‏ من زۆر بهوریاییهوه دهیم ئهو زمانه ستاندهردهی ههنووکه له کوردستانیرۆژههت و باشووردا ههمانه،‏ که نزیک بهتهواوی تکستی کوردیی پنووسراوهو پی دهنووسرێ،‏ له گهڵ دایهلکتی کرمانجییدا،‏ دهقاودهق وهک

کوردناسی 1136دوو سهد ساڵ لهمهوبهری زمانی ئامانیی دهچونم.‏ له سانی1800هکاندا دوو زمان له ئامانیا فهنکشنیان دهکرد،‏ زمانی جرمانی باوزمانی جرمانی نزم.( German High, German Low )بهم سهرهنجامجرمانی نزم سهری بهرزی بۆ هجهمۆنیی زمانی ستاندهردی ئامانیینهوی کرد.‏ سهرهنجام زمانی ستاندهردی ئامانیی سهرجهم ئامانیایتهنییهوهو ئهو شارهی که ئستا پی دهگوترێ هانۆڤهر لهگهڵدهوروبهرهکهیدا،‏ بهتهواویی زاراوه لۆکایی و رهچههکهکهی خۆیلهدهست دا.‏ئاخر دنیا دهڕووخ‏،‏ ئهگهر دهۆك زمانی ستاندهردی کوردیی بپهژرن وزاراوه لۆکاییهکهی خۆیشی نهفهوتن‏.‏ کوردستان وران دهب ئهگهرئامدیی،‏ زمانی کوردیی کوردستانی باشوور بکاته زمانی پهروهردهوخوندن و دامودهسگایی،‏ ئهمه که ناکرێ،‏ هۆکارهکهی بۆ ئهوه دهگهڕتهوه،‏دهسهتی سیاسیی و حیزبی زای ئهو دهڤهره،‏ ئهوهندهی خۆیانبهکرمانجیی دهزانن ‏،ئهوهنده خۆیان بهکورد نازانن.‏ بهواتایهکی ترئهجنداکانیان نیشتمانیی نین،‏ زتر ئهجندای دهڤهرگهرایی ودایهلکتبازییه.‏ دهسهتی کوردیی و حکومهتی ههرمیش بهئاشکرا وبهدزییهوه دداریی لهگهڵ ئهم دڕدۆنگیی و شۆڤینیزمی دهڤهرپهرستییهدادهکهن.‏کوردناسی:‏ئوه ترمی لینگوا فرانکاتان له نووسینکدا"‏ لینگوا فرانکایکوردیی:‏ زمانی ستاندهردو فهرمیی"‏ بهکارهنا بوو،‏ بهڕای ئوهجیاوازییهکانی نوان لینگوا فرانکا و زمانی ستاندهرد چییه،‏ هۆی چییهههموو تاککی کورد ئاشنایهتیی به ترمی زمانی ستاندهرد ههیه،‏ بهمبهپچهوانه کهم کهس ههن ئاشنایهتییان به لینگوا فرانکا ههب؟کامیار سابیر:‏جیاوازییهکان تهکنیکیی و زمانهوانیی و کولتوورییه.‏ لهڕوویچهمکیشهوه کهم تا زۆر فهنکشنهکانیان جیاوازه،‏ بهم لهزۆر جگهشدا

کوردناسی 1137لهبری یهکتر دهتوانن فهنكشن بکهن.‏ بهواتایهکی تر سهرهڕایجیاوازییهکانیان لهزۆر روودا،‏ کهچیی زۆر تکھهکشیان بهسهر یهکهوهههیه.‏ ترمی لینگوا فرانکا،‏ بهپی ئهدهبی ئیتالیی بهواتای زمانیفرانکییFrankish" Sabirخهکی ناوچهکانیدت.‏ له بنهڕهتدا لینگوا فرانکا به ترمی"سابیر=‏ناسراوه،‏ بهنهتهوهکانی دهوروبهری دهریای ناوهڕاست واتهMediterraneanدهگوترێ ، زتریش مهبهست لهئیتاییهکان دهکات و وشهگهلکی زۆری گریکیی،‏ فارسیی ، فانسیی وعهرهبیی تکهڵ بووه.‏ وهک زمانکی دیپلۆماسیی کۆن بهکارهاتووه.‏ دواتربووهته زمانی بازرگانیی ‏،ئهدهب ، هونهر و سیاسهت،‏فهلسهفه.............تاد.‏لهسهردهمی کۆندا،‏ بهتایبهت ئیمپراتۆریای رۆمانییدا،‏ لینگوا فرانکایبهشی خۆرههت و رۆژههتی ناوهڕاست زمانی گریک بووه،‏ بهملهبهشهکانی تری ئهوروپادا،‏ لاتین لینگوا فرانکا بووه.‏ لینگوا فرانکا ئهوزمانهیه دهربی ئهو ههست و هۆشیارییهیه که لهپشت گهل ونهتهوهیهکهوه فهنکشن دهکات،‏ بهواتایهکی تر سنووری لۆکایی دهبهزنو بۆ ئهجندای نیشتمانیی و سهرتاسهریی ههودهدات.‏ له ههنووکهدا،‏کورد دهکرێ بی یهک لینگوا فرانکای ههیه،‏ ئهویش ئهو زمانهستاندهردهی نووسینه که تهواو دهقی گرتووهو فهنکشن دهکات.‏ تهواویزاراوهکانی تر نهک ههر خۆمایینVernacularبهکوو زاراوهگهلکنتوانای ئهوهیان نییه ئهو ئهرکه قورسه له ئهستۆ بگرن و ببنه زمانینووسینی نهتهوهی کورد.‏ بهڕاستی خهمکی قورسه و ئهرککی سهخته هیچزاراوهیهک تازه بهتازه شان بداته بهر ئهو ئهرکانهی که لینگوا فرانکایکوردیی یاخود زمانی ستاندهردی کوردیی ههنووکه پی ههدهست‏.‏مهسهله ئاشنایهتیی و شارهزایی بهزمانی ستاندهرد و لینگوا فرانکایکوردیی نییه.‏ مهسهله ئمهی کورد به شوهیهکی گشتیی لهئاست زانستیزماندا کۆهوارین.‏ بهڕاستیی مرۆڤ بزار دهبت کات ههندێ کهس وشهیستاندارد-‏ ) ستاندهرد( Standardبه ستاندهر دهنووسن،‏ ئهمه نیشانهی

کوردناسی 1138ئهوهیه ئهو کهسانه ئهوهنده ههڕهمهکیی لهسهر بابهتک دهدون،‏تهنانهت نازانن سپی وشهکه به رهچههک چۆن دهنووسرێ.‏ بهداخهوهزۆربهی کرمانجییهکان ئهم وشهیه به ههه به ‏"ستاندهر"‏ دهنووسن،‏هاوکات له ههولریش بوکراوهیهک به نوی ‏"ستاندهر"‏ ههیه.‏ کۆمیدیاکهلرهدایه،‏ چۆن فهنکشنی ستاندهرد تدهگهین که ناوهکهی بههههبنووسین.‏بهسهدان نوووسهریشمان ههیه،‏ سهری زمان و بنی زمانیان ، وشهیستاندهرده،‏ کهچیی ئهو دنیایه بوخ بهسهر زمانی ستاندهردی کوردییدا،‏توانای ئهوهیان نییه ستوونکی کاراو باش لهسهر بههاو گرنگیی زمانیستاندهرد به شوهیهکی زانستیی و ئهکادیمیی بنووسن.‏ لهم دیدهوه ئهگهرئمه ئهمه ئاستی تگهیشتنمان ب له زمانی ستاندهرد،‏ ئهی دهب ئاستیتگهیشتنمان له ترمی لینگوا فرانکا،‏ که کهمتر لهئاستی جیھانیی ولکۆینهوه زمانهوانییهکانیشدا بهکارهنراوه،‏ له چ شونکدا دهب؟گومانی تدا نییه،‏ کهمشارهزایی و کهمبههدییمان گهورهترین دوژمنه کهناهت نهخۆمان و نهزمانهکهمان و نه نهتهوهکهمان ههنگاوی گهورهبچینه پشهوه.‏کوردناسی:‏چییه؟دوا وتهت لهسهر گرنگیی لینگوا فرانکای ستاندهردی کوردییکامیار سابیر:‏تشتک نییه لهسهر زمان پی بگوترێ دوا وته،‏ چونکه باسکهههرگیز تهواو ناب و ههمیشهش زمان لهگهشهدایه.‏ بهم بهڕزتانمهبهستتان لهم چاوپکهوتنهیه،‏ تهن ئهوهنده دهم،‏ کورد تا گهیشتووهبهم جگهیه،‏ قوربانییهکی زۆری گیانیی و ماددیی داوه.‏ کوردستانیباشوور لهههموو بهشهکانی تر زهبری ئهم قوربانییانهی پگهیشتووه.‏ لهئستادا،‏ ههلومهرجی سیاسیی و نودهوهتیی تهن بۆ کوردستانی باشووررهخساوه بۆ ئهوهی لهرووی سیاسییهوه زمانی ستاندهردی کوردیی جکهوت

کوردناسی 1139بکرێ و بسهپنرێ)بۆیه دهم بسهپنرێ،‏ ئهمه مژووی زانستی زمانسهلماندوویهتی،‏ زمانی فانسیی،‏ ئامانیی،‏ ئیتایی،‏ چاینیی،‏ ئینگلیزیی،‏تورکیی،‏ عهرهبیی............تاد ، یان سهپنراون لهلایهن دهسهت ونوهندکی سیاسییهوه،‏ یاخود خۆیان بهتواناو هزی خۆیان سهپاندنیخۆیان مسۆگهر کردووهو دهسهتیش ئۆفیشهی کردووهتهوه).‏ئهم سهپاندنه به واتای مافخواردنی دایهلکته کوردییهکان نایات،‏ئهوهندهی دوور سهیرکردنی ئهجندا نیشتمانییهکان دهگهیهنت.‏ ئهوانهیپیانوایه،‏ زمانی کوردیی ، زمانکه جووتساندهرده یان چهند ستاندهرده،‏مۆتیڤی ئایدیۆلۆژیی زتر لهپشت بۆچوونهکانیانهوهیه.‏ ئهوانهی پیانوایهلهپاڵ زمانی ستاندهردی کوردییدا،‏ گیاکههی زاراوهکانیش بچندرن وبخوندرن،‏ پچهوانهی ئهو فۆرمه گشتگیر و کۆلکتیڤهیه،‏ که زمانبناغهی ئایدنتیتی نیشتمانییه.‏ دهکرێ زاراوهی کرمانجیی و ههورامیی)ههورامانیی)‏ و ئهوانهی تر رهنگوڕوویهکی گهش به زمانی ستاندهردیکوردیی بدهن،‏ دهکرێ سهرجهم زاراوه جیاوازهکانی شونه جیاوازهکانیکوردستان بخرنه خزمهتی لینگوا فرانکای ستاندهردی کوردییهوه.‏ بهمدرژهدان به دوو جۆر پرۆگرامی خوندن،‏ کورد بهرهو لهتبوون ودابهشبوونی زتر دهبات.‏ زمانی کوردیی ههرگیز ناکرێ جووتستاندهرد ب‏،‏جارێ کرمانجیی ، لهباشترین دۆخدا،‏ دهکرێ بین دایهلکتکیستاندهرده،‏ نهک زمانی ستاندهرد،‏ بهههمهحاڵ ، ئهم دوو فلیقانهییهلهزمانی کوردییدا درژه بکش‏،‏ کورد بهتهواویی دابهش دهب ولکتگهیشتن لهیهکدی کهمدهبتهوهو کرمانجیی ورده ورده بهرهو زمانکیسهربهخۆ ههنگاو دهن و بهتهواویی لهزمانی ستاندهردی کوردیی دووردهکهوتهوه.‏کورد گهلکه جینۆساید کراوه،‏ گهلکه تهن لهپناوی ئازادییبهدهستخستندا به چهکی کیمیایی ژارباران کراوه،‏ ناسیۆنالیزمی عهرهبییو تورکیی و تا رادهیهکیش پانئرانیزم ههمیشه کوردیان بههۆکارینائارامیی لهناوچهکهدا چوواندوه.‏ بهم ئهگهر پانعهرهبیزم و پانتۆرانیزم

کوردناسی 1140تراژیدیایان بهسهر کورددا هناب‏،‏ پانکوردیزم پهیامکی باشتری پنییه.‏ پانکوردیستهکان،‏ بهبیانووی داگرتنی ههموو تاککی کوردلهبهرچاوگرتنی ههموو پارچهکانی کوردستان بهیهک ئاست،‏ دیواری چینله رشتهی زمانهوانییدا دروست دهکات و زمانی کوردیی دابهش دهکات.‏ستاندهردایزی زمانی کوردیی پویستیی بهبهرنامهی زمانیی ههیه،‏ نهکتکهکردنی ئایدیۆلۆژیا و نیۆعهشتیرهچییهتیی بهناوی سکۆلاریزم وزمانناسییهوه.‏ دنیا گۆڕاوه،‏ ههرکهس لهقورسایی و کاریگهریی پوهندییهنودهوهتییهکان تنهگات،‏ له مژووی کورد و خهباتی کورد تناگات،‏ لهبههای زمانی نیشتمانیی و فهرمیی و ستاندهرد تناگات.‏ مهرج نییهدهوهتی سهربهخۆی کوردیی تاکه زامنی پاراستنی ئایدنتیتی نیشتمانییو کهرامهتی مرۆیی تاکی کورد ب‏.‏ بهم له ئستادا ههلکی زین بۆکورد ههکهوتووه،‏ کورد له کوردستانی باشووردا)کوردستانی عراق)،‏نیمچه دهوهتکه،‏ دهوهتکی بچووکهو له ناو دهوهتکی گهورهتردا)عراق)،‏ پانکوردیزم ، لهمهڕ ههسوکهوتکردن لهگهڵ ههلومهرجی سیاسییعراق و ناوچهکه،‏ زیانی له قازانج زۆرتره.‏ناکرێ کشهی کوردی کوردستانی باشوور،‏%100گرێ بدهینهوه بهکوردهکانی باکوورهوه.‏ ئهوانهی بیر لهکوردستانی گهوره دهکهنهوه و بهمیتۆدی پانکوردیزم بیردهکهنهوه،‏ بهئهندازهی دوژمنانی کورد زیانبهکشهی سیاسیی کورد دهگهیهنن.‏ بمانهوێ و نهمانهوێ کورد لهیهکترجیاکراوهتهوه،‏ وهک خۆم پموایه،‏ زۆر ئهستهمه کوردستانی گهوره لایکهم له داهاتوویهکی نزیکدا بته دی،‏ چهند دهوهتانی عهرهب یهکدهگرنو یهک وتی عهرهبیی دروست دهکهن،‏ ههر ئهوهندهش چوار پارچهیکوردستان یهکدهگرتهوه!‏ کهواته ئهو لینک دروستکردنه لهنوان زمانیستاندهردو زاراوهی کرمانجییدا،‏ وهک ئهجندایهکی پانکوردیستیی زیانبهزمانی کوردیی و داهاتووی سیاسیی و ئایدنتیتیی نیشتمانیی کورددهگهیهنت.‏ دهسهتی سیاسیی کورد،‏ ئهوهنده کاریزمایی تدا نهب لهکوردستانی باشووردا،‏ زمانی ستاندهردی کوردیی ساغ بکاتهوه،‏ ئهوهسهرکرده خۆخۆرهکانی کورد،‏ چۆن ئیراده دهکهن،‏ کورد بب بهیهک

کوردناسی 1141نهتهوهو یهک وت.‏ بهڕاستیی گلییهکی خۆشه،‏ مرۆڤ خهونی لهم چهشنهببین‏.‏پارچهکانی کوردستان له دوور مهودادا بۆی ههیه بهجیا سهربهخۆییبهدهست بھنن،‏ بهم ئهستهمه یهکبگرنهوه.‏ بهدنیاییشهوه،‏ زمانیستاندهردی کوردیی ههنووکه دهکرێ بهیارمهتیی زاراوهکانی تربههزبکرێ و بگتشتندرێ.‏ بهم ههرگیز زمانی ستاندهردو هیچ زاراوهیهکناکرێ پکهوه لهیهک ههرمدا کاروباری کولتووریی و کۆمهیهتیی وسیاسیی بهڕوه بهرن.‏ ههرگیزاوههرگیزیش ناکرێ ئهم دووانه تاسهر بهمگهڕهلاوژهیه درژه بدهن.‏ لهدوور مهودادا،‏ ئهگهر ئهم خهڕهکه ههربهردهوام ب‏،‏ دوو زمانی جیاواز دروست دهب‏،‏ ئهمهش سهرهتایشهقبوونی یهکجاریی نهتهوهی کورده،‏ کورد ئهگهر دوو زمانی نووسینیههب‏،‏ ههرگیزاو ههرگیز وهک یهک نهتهوه سهیر ناکرێ،‏ ئهوسا دهبین بهکورد و کرمانجیی.‏ خاوهنی دوو زمانیش دهبین،‏ زمانی ستاندهردی کوردییو زمانی ستاندهردی کرمانجیی)ئهگهر کرمانجیی بشتوان بب بهزمانیتکستی کرمانجییهکان،‏ که دیاره له دوور مهودادا ئهمه ساغ دهبتهوه ( .

کوردناسی 1142کارهساتی زمانی کوردیوتووژ لهگهڵ ئامانج شاکهلیکوردناسی:‏ سهبارهت به پناسهی زمان روانگهگهلی جۆراوجۆر ههیه،‏ له سهرئهو بنهمایهی که زمان زیاتر ئامرازکی پوهندی یه بهم بهشک له زمانناسهکان زمان به گشتی لهم چوارچوهدا پناسه ناکهن و زیاتر گرینگی زمانله بهرههمھنانی ئهندشهدا دهبینن.ئوه وهک توژهک که خوندنهوهتان لهبوارهکانی زمان و وهرگاندا ههبووه زمان چۆن پناسه دهکهن؟ئامانج شاکهلی:‏ زمان وهکو سادهترین هۆکاری پوهندی نوان مرۆڤ ولهههمان کاتیشدا گرنگترین هۆکاری گهشهکردنی هزر و توانای مرۆڤایهتی،‏ پبه پ لهگهڵ گهشهکردن و زۆربوونی داخوازییهکانی ژیاندا،‏ ئهویش گهشهدهکات و دهوهمهند تر دهب‏.‏ ههر بۆیه جیاوازی نوان زمانی ئهمۆ لهگهڵزمانی دون و ئهوهی سبهین دا ئاسمان و ڕسمانه.‏ پویستییهکانی ژیانیمرۆڤایهتی کۆهکهیهکی پتهوی گهشهکردن و دهوهمهند بوونی زمانن.‏کابرایهکی جوتیار که به درژای ژیانی سهروکاری دهگهڵ کن و درونهوگره و کشهدا ب‏،‏ قامووسی زمانهکهی ڕهنگه له دوو ههزار وشهیهک تپهڕنهکات و کهچی به سانایی کار و باری خۆی بهڕوه دهبا.‏ بهمفهیلهسووفک،‏ زانایهکی ئهتۆمی،‏ دۆکتۆرکی پسپۆڕ بهو هنده وشهودهربرینانهی کابرای جوتیار هيچی پ به هچ ناکرت.‏ به کورتییهکهی ئهمۆ،‏ناکرێ ڕۆی زمان تهنھا له چوارچوهی هۆکارکی پوهندیدا قهتيس بکرێ،‏چونکه زمان بووه به بهشک له کاراکتهری مرۆڤ و کۆهکهیهکی پتهوی

کوردناسی 1143کهتووری مرۆڤایهتی و له ههمانکاتدا،‏ ئهوه زمانه کههۆشیارانه و ئاشکرا به هزری مرۆڤایهتی دهبهخشت.‏چوارچوهو فۆرمیکوردناسی:‏ بۆچی خوندنهوه و لکوینهوه له بواری زمانناسیدا لهمسهردهمهدا گرینگی زیاتری ههیه وهک له رابردوودا ههیبوو؟ئامانج شاکهلی:‏ وهمی ئهم پرسیاره له وهمی پرسیاری یهکهمدا ههیه،‏ بهملرهدا ئهمهی ل زیاد دهکهم ‏"زۆر بوونی ئهو لکۆینهوانه،‏ ئهگهر له سهربنهمایهکی زانستیی بن،‏ ئهوا نیشانهی گهشهکردنی ههمه لایهنهی کۆمهگهیه.‏واته ئهوه ڕهوتی پشکهوتنی کۆمهگهیه وا دهکات زمان دهوهمهند تر بب‏.‏ههر بۆ نموونه زمانانی ئهوروپایی یان دنیای پشکهوتوو،‏ لهماوهی ئهمدهساهی دواییدا،‏ ناچاری درووستکردن و پکھنانی سهدان و ههزاران وشهودهستهواژهی بوواری زانستی کۆمپیوتهرن.‏ بهم ئهو گهشه کردن ودهوهمهند بوونه،‏ له زمانی کۆمهگهیهکی دواکهوتووی وهک کورد و تهنانهتعارهبیشدا،‏ ڕووی نهداوه"‏کوردناسی:‏ له تایبهتمهندی یهکانی جیھانی مۆدن له ههرمی زمانهوانهیداکورتکردنهوهی وشهکان و به کارهنانی وشهگهلی ئینگلیزی یه.چ جیاوازییهک دهبینن له نوان گفت و گۆ گشتییهکانی رۆژانهی ناو کۆمهگا لهنوانگهنجان و گهورهساندا؟ئامانج شاکهلی:‏ به چاکی لهم پرسیارهت تنهگهیشتم.‏ ئایا مهبهستت جیاوازیله نوان زمانی گهنجان و گهوره سانه،‏ یان جیاوازی نوان زمانی ڕۆژانهیبازار و کوچهو کۆنان و زمانی پرۆڤیشیۆناه؟

کوردناسی 1144بهههرحاڵ،‏ ئسته گهنجانی ئهمۆی کورد،‏ به تایبهتی ئهوانهی له دهرهوهیکوردستان و له وتانی پشکهوتوو دهژین،‏ وشهگهل و زاراوهی بیانی فره لهکاتی به کوردی پهیڤین و نووسیندا به کار دنن.‏ ڕهنگه ههژاری زمانیکوردی هۆکاری سهرهکی ئهو دیاردهیه بت.‏ عهیبی کار لهوهدایه،‏ بهکارهنای ئهو وشهو زاراوانه سنووری عادهتی ببهزنت و ئدی ئهو گهنجانهخۆیان به دهوهمهند کردن،‏ یان تهنانهت باش فربوونی زمانی کوردییهوهخهریک نهکهن.‏ ئهدی حهیف نییه گهنجی کورد له بریتی وشهی زهریا یکوردی،‏ وشهی بهحری عارهبی یان sea ی ئینگلیزی بهکار بھنت؟به داخهوه له کوردستانیش بههۆی سیستهمی وران و داتهپاوی پهروهردهو مدیای بۆگهنهوه زمانهکهمان هندهی دی کۆهوار بووه.‏ گهنجی کورد لهکوردستان به زمانک دهنووس و دهخونتهوه،‏ فی به کوردییهوه نییه.‏کوردناسی:‏ گرفته ناوهکی و دهرهکی یهکانی زمانی کوردی له چیدا دهبینن؟ چپشنیارکتان ههیه بۆ دهرباز بوونی زمانی کوردی له گرفته کلاسیکی وساختارییهکانی؟ئامانج شاکهلی:‏ گرفتهکانی زمانی کوردی هنده زۆرن له مهودایهکی ئاواتهسک و کورتدا نایهنه ژماردن،‏ ئهوه جارێ واز له مهسهلهی چارهسهرکردنیئهو گرفتانه بنه.‏ بهلای منهوه کشهی سهرهکی نهبوونی فهرههنگ‏"قامووس"ی زمانی کوردییه،‏ قامووسک که به پودانگی زانستی زمانهوانیساز کراب و کهسانی شارهزا و زانا تدا بهشدار بووبن.‏ ئاوا قامووسک،‏ لهههو بگرهی کۆلکه زمانهوانان و زڕه نووسهران و فهریکه ڕهخنهگرانڕزگارمان دهکات!‏ دیاره ئهوهش کاری رۆژ و دوو رۆژ و ساڵ و دوو ساڵنییه.‏ ههوڵ و تهقهللای دسۆزانه و پشتیوانیی دهسهتیی سیاسیی کوردیدهوت...‏

کوردناسی 1145زمانی کوردی ئهمۆم وهک کهسکی نهخۆش دته پش چاو،‏ که دهیاندهردو بهی ل ئا بن و به ههزاران حهکیمی نهفام حاته درابت!‏کوردناسی:‏ بزوتنهوه ئیدۆلۆژییهکانی ناو کوردستان وهک ئیسلامی،‏ مارکسی،‏ناسیۆنالیستی و لیبرالهکان چ کاریگهری یهکیان لهسهر بواری تایبهتی‏(تخصصی)‏ و گشتی زمانی کوردی ههبووه،‏ به لهبهرچاو گرتنی ئهوهی کهههر کهم لهم بزوتنهوانه به شیوازی تایبهتی خۆیان و به چهشنی جۆراوجۆرکهکیان له زمانی کوردی وهرگرتووه و وشهگهلی جیاوازیان به زمانیکوردی زیا کردووه یان لیان کهم کردووه؟ئامانج شاکهلی:‏ زمان پابهندی گۆڕانکارییهکانی سهردهمه به چاک یان بهخراپ.‏ دیاره ههموو ئهو شهپۆله سیاسییانهی وهک ئیسلامی و مارکسی وئهوانیتر،‏ ههریهکهیان به ئهندازهی فراوانی و مهودای زهمانیی بوونیان رۆلیانله دهوهمهندکردن یاخود ڕهش و بۆر کردنی زمانی کوردیدا ههبووه و ههیه.‏ئیسلامییهکان زیاتر کهیفیان بهو دهستهواژه و وشانهدا دتهوه که له زمانیعارهبییهوه سهرچاوهیان ههگرتبت یان ههر عارهبییهکی بیستوچوار عهیارن.‏دیاره مارکسییهکانیش بهکار هنانی وشهو دهستهواژهی لاتینی و ڕووسییانبهلاوه شیرین تره.‏ ئهم دیاردهیهش ئهگهر هۆشیارانه مامههی لهگهدا بکرێ،‏زیانی بۆ پهز نییه.‏کوردناسی:‏ مهبهست له زمانی ستاندارد چییه؟ پتان وایهتایبهتمهندی یهکانی زمانکی ستانداردی تدا ههیه؟ بۆچی؟زمانی کوردیئامانج شاکهلی:‏ زمانی ستاندارد بهو زمانه خاوهن ڕنووس و رزمانیهکگرتوو و دیاریکراوه دهگوترێ که له سهرانسهری قههمهوی زمانهکهدا

کوردناسی 1146بهکار دههنرت.‏ بگومان زمانی کوردیش ئهو تایبهتمهندییهکانی زمانیستانداردی ههیه،‏ بهم حاجیی قادری کۆیی گۆتهنی بۆخۆمان قهدری نازانین.‏کوردناسی:‏ به ڕای ئوه ئهگهر فۆڕمی نوسینی زمانی کوردی-سۆرانیبگۆردرێ و به گشتی دهق و نووسینهکانی زمانی کوردی به پیتی لاتینبنووسرێ ‏(وهک کوردی کرمانجی)‏ کاریگهری له سهر فربوونی زمانیئینگلیزی له ناو کۆمهگاکهماندا ناب؟ به گشتی ڕاتان سهبارهت به زمانیلاتینی کوردی چییه؟ به بۆچوونی ئوه ئهم پلانه ئیمکانی سهرگرتنی ههیه؟بۆچی؟ئامانج شاکهلی:‏ من تا سهر ئسقان دژی بهکار هینانی تیپی لاتینیم.‏ فربوونیئینگلیزیش هیچ پهیوهندییهکی به پیتی لاتینییهوه نییه.‏ ئهگهر وابوایه،‏ دهبوایهعارهب و ئهفغانی و چینیی و ژاپۆنییهکان به ئاسانی فری ئینگلیزی نهبوونایه.‏پاشان نازانم ئهم تیپهی ئسته من و تۆ بهکاری دههنین عهیبی چییه؟ بۆفارس و عارهب و پاکستانی و ڤییهتنامی و کوێ و کوی تیپی خۆیان ناگۆڕن؟کورد به بهکار هنانی تیپی لاتینی پشناکهوت و زمانهکهی گهشه ناکات،‏ بهپچهوانهوه.‏ئمهی کورد،‏ دهب له هۆی دهوهمهند کردن و ساغکردنهوه و بههزکردنو بژار کردنی زمانهکهماندا بین،‏ نهک به لاتینی کردنی.‏کوردناسی:‏ چ ومکتان ههیه بۆ ئهو دهسته له رۆشنبیر و زمانناسانهیوتانی دهسهتدار که زمانی کوردی به زاراوه یان بهشک له زمانهکانیعهرهبی،‏ فارسی و تورکی دهزانن؟

کوردناسی 1147ئامانج شاکهلی:‏ جارێ ههر کهسک ههگری ئهو جۆره بیرو باوهڕه بت یانتهنانهت پشتیوانیشی لکات،‏ ناکرێ پی بگوترێ ڕووناکبیر.‏ ئهوه هزرکیفاشیستانهی،‏ نامرۆڤانهیه.‏ ئاوا ئایدیا و بۆچوونک،‏ ههر له بنهڕهتهوه ڕووخاوو پووچه.‏کوردناسی:‏پناسهی ئوه بۆ تیئۆری وهرگان چییه ؟ئامانج شاکهلی:‏ نازانم مهبهستت له تیۆری وهرگران چییه،‏ بهم من بۆ خۆمکه تکستک تهرجوومه دهکهم،‏ ئهوهندهی بۆ بکرت ههودهدهم تکستهکهبکوردنم،‏ به مانایهکی تر،‏ دهمهوێ وا بکهم،‏ ئهو تکسته له کاتی وهرگانیدابۆ سهر زمانی کوردی،‏ تام و چژکی کوردانه به خۆیهوه بگرت و له ههمانکاتدا کاک و ناوهرۆکی ئهسیی خۆی له دهست نهدات.‏ ئهمه له زۆر کاتداکارکی تا بی زهحمهته،‏ بۆیهکا من نووسینم له تهرجوومه کردن زۆر بهگیان سووکتره.‏کوردناسی:‏ به ڕای ئوه زمانناسانی کورد دهب له ههوی پاکتاوکردن وخاون کردنهوهی زمانی کوردیدا بن و خۆیان وشهی هاوتا و زاراوهی بۆدروست بکهن یان گرفتک نییه و وهرگه کوردهکان له کاتی وهرگاندا لهزمانهکانی ترهوه بۆ سهر زمانی کوردی له وشهگهلی عهرهبی،‏ فارسی،‏ئینگلیزی و باقی زمانهکانی تر کهک وهرگرن لهو کاتانهدا که وشهی کوردیبۆ نهدۆزرتهوه یا خود تگهیشتنی بۆ خهک زهحمهت بت یا واتاکهی ئاسانخۆ بهدهستهوه نهدات؟ به گشتی چ ومک یا خود پشنیارکتان ههیه بۆ ئهودهسته له زمانناسه کوردانه که پیان وایه زمانی کوردی دهب له وشهگهلی

کوردناسی 1148خاریجی خاون بکرتهوه له جیاتی ئهوان دهستهواژه یان زاراوهی نویان بۆساز بکرێ؟ئامانج شاکهلی:‏ ئهگهر بۆ ئهو وشانه،‏ وشهی رهسهن و گونجاویکوردی ههب بۆ نا؟ بهم پاککردنهوی ههر زمانک له وشهو ڕستهیبگانه،‏ کارکی ئاقنه نییه.‏ زمانی گهلان پکهوه پوهند دارن و بهتایبهت لهم سهردهمی تهکنۆلۆژیادا ئهو پوهندییه تا ب و پتهو تر دهب‏.‏چ عهیبی تیدا نییه مرۆڤ له زمانی کوردیدا وشهی عارهبی وهک ‏"واقیع،‏ئیراده..."‏ بهکار بھن بهم کاتک وشهی پهتی ‏"ڕوون،‏ پاکژ"‏ ی کوردیملهبهر دهستدا ههب‏،‏ چ ڕهوای ههقه وشهیبھنم؟"شهفاف"‏ ی عارهبی بهکارکوردناسی:‏ به ڕای ئوه بوونی زاراوهگهلی جۆراوجۆری کوردی وهرگرهکوردهکانی له کاتی وهرگاندا له زمانهکانیترهوه بۆ سهر زمانی کوردی چ لهوهرگانی دهقدا یان خۆ وهرگرانی دهماودهم توشی گرفت کردووه یانتوشی گرفتیان دهکات؟ چ پشنیارکتان ههیه بۆ چارهسهری ئهم گرفته؟ئامانج شاکهلی:‏ بگومان ئهو گرفتانه ههن،‏ بهم چارهسهریان کاری تاککنییه و کات و تکوشانی زۆری دهوت.‏کوردناسی:‏وهرگانی دهقه زانستی و ئهکادمی یهکان له زمانهکانیترهوه بۆسهر زمانی کوردی به ڕای ئوه دهتوان چ یارمهتی یهک ببهخشته زمانیکوردی؟ چالاکی لهم چهشنه له ناو وهرگه کوردکاندا له چ ئاستکدا ده بینن؟

کوردناسی 1149ئامانج شاکهلی:‏ ئهو جۆره وهرگانانه تابی پیویستن،‏ به داخهوهو زۆریش لاوازن.‏زۆر کهمنکوردناسی:‏ بهشی ههره زۆری وهرگره کوردهکان له جیھاندا له پیاوانی کوردپکھاتوون هۆکارهکانی بۆچی دهگنهوه؟ ئا ب مهیلی ژنان و کچانی کورد بۆبهشداری له بواری وهرگاندا و گهشهپدانی؟ ب یان یاساکانی پیاوسالارانهله ناو بنهماه کوردهکاندا؟ئامانج شاکهلی:‏ لام وایه ئسته ژمارهیهکی بهرچاو ژنهوهرگی به توانایکورد پهیدا بوون و هیوادریشم پتریش بن.‏کوردناسی:‏ وهرگه کوردهکان چهنده ههویان داوه بۆ ئهوهی کاریگهرییانههب له سهر خۆرکخستن و خۆ گونجاندنی دیاسپۆرای کوردی له وتهکانیتر؟ دهور و ڕۆی وهرگه کوردهکان بۆ ئاشناکردن و ناساندنی زیاتریکۆچبهر و پهنابهرهکان له گهڵ فهرههنگی گشتی وهاوچهرخ و ئهمۆیی لهوته جۆر به جۆرهکاندا چییه؟ئامانج شاکهلی:‏ ئهو کاریگهرییه ئهگهر ههشب‏،‏ زۆر کاڵ و کرچه.‏هۆکارهکهشی دهگهڕتهوه بۆ نهبوونی دهزگایهکی ئهکادیمیی به توانایکوردیی بۆ پشتیوانی کردنی فهرههنگی کوردی له ههندهران.‏کوردناسی:‏ به ڕای ئوه ئاشنا بوونی کۆمهگای کوردی له دهرهوهی وت بهزمانهکانیتر،‏ که ههر ئهمهش بووهته هۆکاری ئاشنا بوون به فهرههنگی جیاواز

کوردناسی 1150و مۆدن تا چهند دهتوان کاریگهری ههب له گهشه پدان و مۆدنه کردنیفهرههنگی گشتی کۆمهگای کوردستان؟ئامانج شاکهلی:‏ ئهو کارتکردنه لهم چهند سانهی دواییهدا به ئاشکرا بهفهرههنگی کوردییهوه دیاره.‏ ههبهته زۆرجاران کارتکردنهکه لایهنی نگهتیڤیله پۆزهتیڤ زیاتره.‏کوردناسی:‏ گۆڕینی زمان له ههر کۆمهگایکدا رهنگه زۆر زهحمهت ب ولهوانهیه یهک له ئهستهمترین ئهگهرهکانی فهرههنگی ههر کۆمهگایک بت.‏ بهله بهرچاو گرتنی ئهوهی که خهکی کورد به زاراوهگهلی جۆراوجۆر ئاخافتندهکهن بهم به هۆکارگهلی مژوویی و سیاسی کوردهکانی نیشتهج له ههرکام له وتانی رۆژههتی ناڤین به شوازکی بهر بهرین ئاشناییان له تهکزمانهکانی ‏(عهرهبی،‏ فارسی،‏ تورکی و ‏...)یش ههیه.‏ بهم ڕاتان چییه ئهگهرزمانی ئینگلیزی بکرێ به زمانی دووههمی خهکی کورد؟ پتان وایه زمانیئینگلیزی بتوان بۆشاییهکان و کهم وکوڕییهکانی زمانی کوردی له بواریزانستدا له بوارهکانی تایبهتی و ههروهها له بواری پهروهرده و فرکردن‏(آموزش وپرورش)دا پ بکاتهوه؟ ههنگاوه سهرهتایی و ئامادهکاری یهکانیپهره-‏ پدانی زمانی ئینگلیزی له کوردستاندا له چیدا دهبینن؟ئامانج شاکهلی:‏ فر بوونی ههر زمانک دهوهمهند کردنی فهرههنگ و توانایمرۆڤه،‏ زمانی ئینگلیزی زمانکی گهورهی جیھانییه،‏ بهم باوهڕ ناکهم زمانکیبیانی بتوانت کهم و کووڕییهکانی زمانی کوردی چارهسهر بکات.‏

کوردناسی 1151تزهایی کلی در موردهويت و زبانپرفسور دکتر ميشائيل متسلتين ‏(وين)‏برگردان از آلمانی:‏ ناصر ايرانپور١. هويتيابی از طريق ديگرانما خود را اصولا از طريق برداشت محيط موجود،‏ از طريق ديگریمیشناسيم،‏ ديگریای که به اين دليل برای ما وجود خارجی دارد که در مقابلارگانھای ادراک و دريافت و عملکرد ما مقاومت نشان میدهد.‏ چون اينديگری در مقاومت در مقابل ‏«من»‏ موجوديت دارد،‏ اين ‏«من»‏ درمیيابد کهزنده است،‏ اما وی برای زندگی کردن بايد پيوسته چيزی را در ارتباط بامحيط پيرامون خود انجام دهد.‏ و آنچه را که وی بدين سبب انجام میدهد،‏بايد بر اساس تصميم آزادانه،‏ تنھا و منفرد خود انجام دهد،‏ چه که مقاومتمزاحم است و در وی ايجاد ترس میکند.‏بنابراين محيط،‏ يعنی همان ديگری،‏ برای ما به خودی خود وجود ندارد،‏بلکه اين محيط تنھا چنانچه ما در پيوند با آن از خود کنش نشان دهيم،‏ آنجاکه وی در مقابل ما مقاومت از خود نشان میدهد و در برابر ما واکنش دارد،‏يعنی در کنش و واکنش است که وجود دارد.‏ محيط،‏ ديگری،‏ يک واقعيتپراگماتيستی است.‏ برداشت/دريافت واقعيت علیالاصول از طريق ارتباط بدن

کوردناسی 1152به ويژه از راه دستھا و دهان با بدنھای ديگر صورت میگيرد.‏ به همين جھتپراگماتيسم مورد بحث همواره يک جنبه لمسی و يک جنبه مکانی و به هميندليل ديناميکی ‏(محرک)‏ دارد.‏انسان در ارتباط با محيطش اساسا تنھاست،‏ منفرد و ايزوله است.‏ دردهایوی را بطور همزمان سنگھا،‏ گياهان،‏ حيوانات و انسانھايی که وی رافراگرفتهاند،‏ احساس نمیکنند،‏ هر چند که وی قادر خواهد گرديد به تدريج بهموجودات زنده ديگر علاقمندی پيدا کند.‏ بسياری از کردارهای ما از طريقموجودات پيرامون ما،‏ از طريق اعضای جامعه و خود جامعه تعيين و هدايتمیشوند،‏ طوريکه ما به ميزان زيادی هدايتشده از سوی ديگرانيم.‏‏[معالوصف]‏ فرد میتواند بيانديشد،‏ در مورد تصورات و زبان يک نوع شيوه وفرآيند درک و يادگيری بوجود بياورد،‏ از طريق آن میتواند به اعماق درونخود برود و از ديگران صرفنظر کند.‏ به همين جھت است که انديشهکردنمیتواند بعنوان شاخص اصلی انسان،‏ برای احساس موجوديتش محسوبشود.‏تأمل در مورد مختصات مختلفمان،‏ در باره توانايیهای متعددمان،‏ درارتباط با جنبههای متفاوت بيوگرافیمان به ما اجازه خواهد داد هويتمان رابه چندين هويت تقسيم کنيم،‏ به اين ترتيب که ما باری يک مشخصه،‏ يکتوانايی،‏ يک سبک زندگی را مورد تأکيد قرار میدهيم،‏ باری دگر مشخصه،‏توانايی،‏ سبک زندگی ديگر را.‏ اين را ما میتوانيم از طريق تکلم يا نوشتن بهزبانھای مختلف و يا تحت نامھای مستعار متفاوت بيان کنيم.‏ برای نمونهشاعرفرديناندو پسوئا١٩٣٥) (١٨٨٨هم به زبان انگليسی مینوشت و هم بهپرتقالی و سپس تحت نامھای مستعار مختلف چون ريکاردو رايس،‏ آلبرتوکايرو،‏ آلوارو دکامپوس بينشھای جھانی و سبکھای ادبی معتبری خلق نمود.‏اجباری که در جامعه جھت تکهويتی بودن و برای ايفای نقش تکواحدیوجود دارد ما را پيوسته به مقاومت و طغيان ترغيب میکند و سوق میدهد،‏

کوردناسی 1153سپس ما مجبور میگرديم به دو انسان،‏ به دو موجود متفاوت منشقق شويم،‏موجوديت جديدی بگيريم،‏ مانند شخصيت اول در رماننوشته پيراندلوئونتی.‏Il fu Mattia pascal(١٩٠٤) و يا در رمان La vida breveبرای ساختن هويت خويش نياز به اين شناخت داريم که:‏نوشته جووان کارلوساعمال و کردار ما هميشه در ارتباط با محيط پيرامونمان است،‏در ارتباط با محيط کنجکاو هستيم و در عين حال از آن ترس داريم،‏پيوسته بايد عمل کنيم و به اين دليل بايد تصميم بگيريم،‏حيطه و حريم شخصی و خصوصی داريم،‏تنھا و منفرد هستيم،‏آزاد هستيم،‏چندين هويت داريم،‏تنھا در گروه است که میتوانيم زندگی کنيم که البته اين گروه قواعدو ارزشھای خود را تاحدودی به ما تحميل مینمايد.‏••••••••.٢درک و برداشت از ديگرانهمه اشياء منفرد هستند،‏ يعنی اينکه در اصل متفاوت از هم هستند.‏ اما برایهدايت و جھتيابی خود بايد آنھا را شناسايی و کلاسهبندی کنيم.‏ برای اينکهبتوان اشياء،‏ به ويژه اشخاص را دقيقتر شناسايی و سپس محتملا،‏ همانگونهکه رتوريک ‏(فن سخنوری)‏ آريستوتلس(٩ و ٣،١)آن را مدنظر داشت،‏تحسين يا تقبيح کرد،‏ سودمند خواهد بود،‏ چنانچه تا جايی که ممکن است ازخطوط کلی و مشروح نظام دريافتیمان،‏ از سيستم و فھرستی از مشخصاتممکن برخوردار باشيم.‏

کوردناسی 1154شخصيت اشخاص را میتوان از طريق مشخصههای ذيل معين ساخت:‏نامگذاری ‏(به ويژه اسم کوچک افراد،‏ نام مستعار و از اين قبيل که بهزبان آورده میشوند)،‏اصل و نسب،‏جايگاه و نقش در خانواده،‏شرايط اجتماعی/طبقاتی و ميزان تملک و دارايی،‏نقش در جامعه ‏(شغل،‏ پست و مقام)،‏سن،‏ظاهر ‏(سيمای فيزيکی،‏ لباس،‏ صفات)،‏توانايیهای فيزيکی،‏توانايیهای فکری،‏خصوصيات اخلاقی،‏ علاقمندیها،‏ نشست و برخاستها،‏ايدئولوژی،‏ دين،‏ مذهب،‏نوع خانه،‏ محل سکونت،‏ محل اقامت.‏••••••••••••البته کمتر فھرستی قادر است همه مشخصهها را دربرگيرد.‏ گزينشمشخصههای معين توسط جھتگيريھا و انگيزههای سياسی،‏ دينی يا اقتصادیشخص تشريحکننده تعيين و هدايت میگردد.‏ اشخاص از طريق اين گزينش وبرجستهکردن اين يا آن مشخصه مثبت يا منفی مورد سنجش ‏(نکوهش ياتقدير)‏ قرار میگيرند.‏ انتخاب تنگ و محدود يک و يا تنھا چند مشخصهبرجستهشده مثبت و يا منفی و بسط دادن آن به کل زندگی يک فرد و يا بهکل نمايندههای يک گروه باعث پيدايش کليشههای ارزشگزار میشود که غالباوارد استدلالاتی میگردند که ما را به سوی تصميمگيری مثبت يا منفی درارتباط با يک شخص يا گروه سوق میدهند ‏[و بعضا در قالب هشدارهايی

کوردناسی 1155ظھور پيدا میکنند].‏ در زمان رومیها هم در مورد‏«خيانتپيشگی»‏ يونانیها هشدار داده میشد.‏‏«فريبکاری»‏وبه کمک چنين سيستم و فھرستی از مشخصات به آسانی با صفات و جملاتیساده قابل بيان و تشريح میتوانيم انسانھا را به صورت ادراکپذير وشناختپذير ‏(«کوگنتيو»)‏ و آگاهانه آمارگيری و کلاسهبندی کنيم.‏٣. ‏«من»‏ و جامعهتمام مشخصات و دادههای مربوط به ديگری را میتوانيم ادراکا و آگاهانه،‏البته تا جايی که درک و دريافت ما اجازه میدهد،‏ برداشت و دريافت کنيم.‏ دراين رهگذر میتوانيم تفاوتھا و يا تشابھاتی که وی با ما دارد را معين وبرجسته کنيم.‏ چنانچه تفاوتھا را مورد تأکيد قرار دهيم،‏ اين ديگری ‏«بيگانه»‏میشود،‏ اما چنانچه اشتراکات مورد تأکيد قرار گيرند،‏ وی ‏«خودی»‏ میگردد.‏ما تنھا در جمع(Gemeinschaft)است که میتوانيم زنده بمانيم.‏ اما چنينجمعی تنھا زمانی میتواند بوجود بيايد که اعضای آن بر ترس از ديگری فائقآمده،‏ تعدادی اشتراکات را در آن يافته و بر مبنای آن در تلاش همکاریایبرآيند که زنده ماندن اعضاء را تأمين و تضمين مینمايد.‏ بنابراين احساسترس با احساس امنيت خنثی میشود.‏ معنی و مفھوم واژه ‏«امنيت»‏ در کنار‏«همکاری»‏ در سند ‏«کنفرانس امنيت و همکاری اروپا»‏ از اين شناخت ناشیمیشد.‏چنين بود که ‏«ما»‏ بوجود آمد.‏ اين همان ‏«ما»يی است که مورد خطاب اينهمه سياستمدار برای تسخير و حفظ قدرت میباشد،‏ بدون اينکه آنھا اين‏«ما»ی اجتماعی را به لحاظ نيازها و تمايلات پيچيده و متفاوتش مشخص ومتمايز کنند.‏ اين ‏«ما»‏ در صورت تضمين کردن يک نوع امنيت،‏ بيشتر گنگ ومبھم میماند.‏ اما برعکس،‏ تلاش روزانه و همکاری با تعداد معدودی از

کوردناسی 1156ديگریها باعث بوجود آمدن ‏«تو»‏ میشود.‏ گروهھای همکاریای که درچھارچوبھای بزرگتری بوجود میآيند،‏ اشکال متفاوت از اجتماعات ‏(قبايل،‏اقوام،‏ ملتھا،‏ اصناف،‏ تشکلھا و از اين قبيل)‏ را به خود میگيرند که مشخصاتآنھا از گروه به گروه میتواند بسيار متفاوت باشند.‏آنھا اساسا اجتماعاتی از انسانھا با منافع مشترک هستند که اعضای آنھابايد برای همديگر قابل شناسايی باشند.‏ اين امر باعث از دستدادن برخی ازمشخصات فردی،‏ همچنين باعث يک نوع اجبار نه هميشه مطلوب و نه هميشهممکن برای معرفی و شناساندن خويش با هويت ديگری و جمع میگردد،‏همانطور که نويسنده ‏(ايتاليايی؟)‏ آنی ويوانتینام(١٩٤٢ «Ego»‏(«من»)‏ بر روی کاغذ آورد:‏١٨٦٨) در شعرش بهجھان هزاران چشم خود را گشوده استو خطاب به من فرياد برمیآورد ‏«تو کی هستی؟»‏ و ‏«چکار میکنی؟»‏به من بگو اعتقادت را،‏ سنت را،‏ ميھنت را،‏اينجا چکار میکنی،‏ از کجا میآيی،‏ و به کجا میروی!‏ پاسخ میدهم:‏ ‏«از کشورم میپرسی؟»‏من کشوری ندارم،‏ تمام جھان کشور من است!‏موطن پدری و مادری من کجاست؟ مادر من آلمانی است،‏پدرم ايتاليايی،‏ من خود در انگلستان به دنيا آمدهام.‏ و اعتقادم چيست؟ به عبادت کليسا میروم،‏موسيقی مرا میسازد،‏ خوشنود میکند؛من غسل تعميد پروتستانتی گرفتهام،‏اما به لحاظ نام و سيما يھودی هستم.‏

کوردناسی 1157 از سنم پرسش میکنی؟ تقريبا ٢٠ ساله هستم.‏و کدام است هدف من؟ هنوز نمیدانم.‏چه چيزی را میجويم؟ هيچ چيزی را.‏ در انتظار سرنوشتم هستم،‏میخندم،‏ ترانه میسرايم،‏ میگريم و عاشق میشوم.‏٤. در باب شناسايی خلقھا و ملتھافيلسوفان،‏ تاريخدانان،‏ سياستمداران و زبانشناسان هموارهدر تلاشبودهاند،‏ به منظور تشکيل دولتھای مدرن اروپايی،‏ مردم يک سرزمين معين رابعنوان خلق يا ملت پیريزند و معرفی کنند.‏ چنانچه کلام عقلا را مورد تفحصقرار دهيم،‏ مثلا چگونه تاريخدانان يونان کھن،‏ دريانوردان اسپانيايی و پرتقالیو واقعنگاران يا ديپلماتھای فرانسوی در امپراطوری عثمانی به خلقھای ديگرنگريستهاند،‏ بايد علیالاصول برای شناسايی يک گروهمشخصات ذيل را با اهميت قلمداد نمود:‏•را چه مینامند؟)‏••••••••بزرگ انسانی بيگانهنامگذاری خودی و بيگانه ‏(اين گروه خود را چه مینامد و ديگران آنمنطقه جغرافيايی ‏(کجا زندگی میکند و سکونتگاه آن چگونه است؟)‏اصل و نسب و تبار ‏(تبار قومی و ملی و جغرافيايی آن کدام است؟)‏زبان ‏(چه زبانی را بطور معمول بکار میبرد؟)‏دين ‏(خود را به چه دينی بطور عملی ملتزم میداند؟)‏قانونگذاری و نظام اداری ‏(از طريق چه نھادهايی حکومت میشود؟)‏آگاهی و اعتقاد به وجود يک گذشتة تاريخی مشترکپوشش،‏برخی از خصوصيات اخلاقی معين.‏

کوردناسی 1158اکثرا تنھا برخی از اين مشخصات مورد استناد قرار میگيرند و از اينطريق نقش و وزن آنھا سنگينتر میگردد[...]برجستهکردن هر يک از اينمشخصات منجر به مخدوش شدن سيمای واقعی گروه میگردد.‏ پيشنھادکنگرههای نيمهدوم سد پيش،‏ مبنی برا اينکه گويا تعلق زبانی تنھا معيار عينیو قابل شمارش برای مشخص ساختن ‏«مليت»‏ است،‏ سيمای سياسی اروپا رااز آن هنگام چندين بار به لرزه درآورد،‏ ‏[چون تنھا معيار متمايزکننده ومتحدهکننده زبان تعيين گرديد،‏ درحاليکه]‏ امروزه زبانشناسی به اين معرفترسيده است که زبانھا ‏(برای نمونه آلمانی،‏ فرانسوی،‏ ايتاليايی،‏ اسپانيايی،‏پرتقالی،‏ رومانی،‏ کاتالانی،‏ عربی)‏ قطعا میتوانند چند مرکزی و چند مليتیباشند،‏ يعنی اينکه آنھا میتوانند در چندين کشور به گونهها و مدلھای مختلفمتکلم شوند،‏ بدون آنکه آنھا الزاما در يک دولت واحد متحد و گردآوریشوند.‏.٥ساخت و پرداخت دولتھای ملی اروپايیکشورها میتوانند در پروسههای چندين صدساله بوجود بيايند و رشدکنند،‏ مانند سويس،‏ يا اينکه کم يا بيش آگاهانه تأسيس شوند.‏ برای نيل به اينهدف بايد اعضای گروه يا گروهھای سرزمينی که قرار است به دولت تبديلشوند،‏ به لحاظ روانی و زبانی آماده شوند.‏ مردمشناس ايتاليايی توليو آتلاندر اين ارتباط از«mitopoiesi»بعنوان روند نمادين شکلگيری هويتھایقومی سخن میراند.‏ چنانچه ما تشکيل دولتھای ملی اروپا را به ويژه از قرنپيش به اين سو با دقت نظاره کنيم،‏ میتوانيم کشف ‏[ساخت و پرداخت]‏دولتھای مدرن از طريق استراتژيھای افسانهساز ذيل را نمايان سازيم:‏

کوردناسی 1159•••••تأکيد بر اين ايده که يک ملت متکی به خود و مستقل ساخته میشود ‏(بههمين جھت متونی که موضوع آنھا رهائی و آزادی است اهميت بسيار پيدامیکند)،‏تأکيد بر اين ايده که آن جمعيت مورد نظر يک تاريخ مشترک و بزرگ وکھن دارد ‏(به همين جھت آثار تاريخی،‏ رمانھای تاريخی که غالبا اهداف تبليغیرا دنبال میکنند،‏ اهميت بسزايی پيدا میکنند)،‏تأکيد بر اين ايده که اين مردم فرهنگ اصيل مشترک دارد ‏(به همين سببجمعآوری سنتھای بومی اهميت پيدا میکند)‏ و اين فرهنگ والا و غنی است ‏(بههمين جھت تاريخ ادبيات ملی نگاشته میشود)،‏تأکيد بر اين ايده که آنھا يک موطن مشترک دارند و بايد نسبت به آنوفادار باشند و مکلفند ازآن دفاع کنند‏(اهميت شعرهای سروده شده برایوطن و سرود ملی که در آنھا از قھرمانيھای سربازان خودی و زيبايیهایميھن سخن میرود،‏ از اين امر ناشی میشود)،‏ موطنی که نھادهای نمايندگیدارد،‏ يک نام مشخص دارد و از پرچم و آرم و قانون اساسی قابل ارجاع واستناد برخوردار است،‏تأکيد بر اين ايدهکهقواعد روشن برخوردار استاست.‏‏[آن جمع ناهمگون]‏يک زبان مشترک دارد که‏[و بسيار شيرين و غنی است و يکپارچه]‏ازهنراشاعه اين ايدهها از طريق انواع متنها و ديگر رسانهها و ابزارهای بيان،‏اشکال مختلف آگاهی ملی،‏ ميھنپرستی ‏(«پاتريوتيسم»)‏ و ملیگرايی‏(«ناسيوناليسم»)‏ را بوجود میآورد که میتوانند به حامل آنھا يک نوعاحساس امنيت جمعی را اعطا کنند.‏ هويت ملی منجر به شھروندشدن میگرددو اين،‏ دسترسی به منابع دولتی ‏(ملی)‏ را ممکن میسازد.‏ به همين جھتمیتوان گفت که بوجود آوردن دولتھای ملی بر پايه اين طرح و ايده قرار دارد

کوردناسی 1160که چگونگی تقسيم منابع بين تودههای بزرگ آن اجتماع را مشخص میسازد.‏اين امر به زبان علائم و کد در قانون اساسی تبلور پيدا میکند.‏کشف ‏[تأسيس]‏ دولتھا میتواند از سوی يک گروه کوچک ‏[نخبگان]،‏ اما بهلحاظ ايدئولوژيک چيره و حاکم،‏ صورت گيرد که بايد تلاش کند از کاربرداستراتژيھای نامبرده جمعی از انسانھا را به شھروندان آگاه مبدل سازد.‏ اينکشف ‏[تأسيس دولت ملی]‏ يک نوع نمايشنامه است که انسانھا ‏[برای آن و ازطريق آن]‏ مجبور میشوند به يک هويت جديد دست يابند.‏ چنين ايدهای استکه دولتمدار ايتاليايی ماسيمو دآزگيو را بر آن میدارد تا پس از وحدت ايتاليابگويد که ‏«کشور و دولت ايتاليا را ساختيم.‏ حالا نوبت اين است که ايتاليايی« را بسازيم.‏.٦••استاندارد کردن زبانھااز قرون وسطی به اين سو همگام با تشکيل دولتھای ملی استاندارد کردنزبان يا زبانھايی که ‏[از نظر حکومتھا]‏ بايد از يک سو يک ابزار ارتباطیيکسانسازی حاملان آنھا و از سوی ديگر ابزاری غرورآفرين برای هويتيابیباشد،‏ دنبال میشود.‏در پروسهاستاندارد کردن زبانھای ملی میتوان براساس تاريخ و سير زبانھای لاتينی مراحل اصلی ذيل را از هم متمايز ساخت:‏سخنوران بر منحصر به فرد بودن زبان خود آگاه میشوند ‏(بطور مثال ازطريق نامگذاری زبان خودی يا از طريق ضرورت انضمام واژنامه خارجی بهآخر کتابھا و ترجمه از زبان خارجی به زبان خود؛ ‏«پروسه خودآگاهیزبانی»).‏انواعی از متنهای سنتساز بوجود میآيند‏(در مرحلة نخست غالبا متوندينی،‏ حقوقی يا شعر و سرود)‏ که از طريق آن گنجينه واژهها و دستورزبان

کوردناسی 1161••••••برای بخشھای مختلف دانستهها و برای حوزههای مختلف اجتماعی توسعهمیيابد ‏(«متنسنجی»).‏زبان در قواعد املايی،‏ دستوری،‏ واژهنامههامدون و سيستماتيک وسامان داده میشود ‏(پيدايش گرامرنويسی،‏ فرهنگنويسی؛ ‏«مدون و نظاممندکردن زبان»).‏هستندزبان از سوی نھادهايی که از نظر جامعه و دولت رسمی و مورد قبول‏(مانند آکادمیها)‏محدوده درست و غلطدر يک پروسه گزينش به نرم و هنجار تبديل شده،‏بودن زبان کاربردی مشخص میگردد و زبان از اينطريق به يک شکل واحد درمیآيد و بدين وسيله تنھا گونهای از آن بعنواندرست تبليغ و ترويج میشود ‏(«به نرم تبديل شدن زبان»).‏اين زبان از سوی قوه مقننه حکومت ‏(بعنوان زبان مادری،‏ زبان ملی،‏زبان اداری،‏ زبان رسمی و ‏[زبان مشترک])‏ قانونا جاانداخته میشود‏(«رسمی کردن زبان»).‏اين زبان بعنوان زبان تحصيل و تدريس به همراه تدوين کتابھای درسی بهزبان مربوطه وارد مدارس و مؤسسات آموزشی میگرددزبان»).‏‏(«تحصيلی کردناين زبان در تمام بخشھای کتبی و شفاهی زندگی عمومی مردم،‏ به ويژهدر مطبوعات و در مراودات و مراسلات ادارات دولتی بکار برده میشود‏(«عادی و رايج کردن زبان»).‏اين زبان بعنوان زبان ديپلماتيک يا زبان کاری در روابط بينالمللی بکاربرده میشود و خارج از منشاء و حيطه جغرافيايی خود آموزش داده میشود‏(«بينالمللی کردن زبان»).‏زبانھای چنين استاندارد شده را میتوان بعنوان ‏«بازده وجه و اعتبار»‏ يکفرهنگ و يک دولت معرفی نمود و بعنوان مشخصه هويت برای شھروندانمورد بھرهبرداری قرار گيرد.‏

کوردناسی 1162دورنما ٧.زبان را میتوان بعنوان پرقدرتترين ابزار شناخت و ارتباطی انسانمحسوب نمود که از آن جھت شناسايی و دستهبندی خود و ديگران استفادهمیشود.‏ طبقهبندی انسانھا و فرهنگھا چنانچه ضعيف باشد،‏ میتواند بعنوانابزاری کارساز و مفيد جھت شناخت فرهنگھای متفاوت و مشارکت در آنھا وبرخورداری همزمان از هويتھای مختلف ياریبخش نيز باشد.‏ اما چنانچهطبقهبندی و دستهبندی انسانھا و فرهنگھا شديد باشد،‏ اين امر باعث پيدايشهويتھای تکبعدی و تکسالاریای میشود که به طرد و رد هويتھای ديگرسوق پيدا میکند.‏ با اين اميد که فرد اروپايی آينده يک شھروند فعال چندزبانه،‏چندفرهنگی و چندهويتی باشد و همواره در جستجوی تضادها و تنشھایميانفرهنگی نباشد.‏٨. منابع مربوطه قابل توصيهتوضيح مترجم:‏پروفسور دکتر ميشائيل متسلينMetzelin) ،(Michael متولد ١٩٤٣درسورنگوی سويس میباشد،‏ در دانشگاهھای بازل،‏ زوريخ،‏ سالامانکا،‏ کوئيمبرا،‏پادووا تحصيل نموده،‏ در سال١٩٦٩به اخذ دکترا و در سالدر ١٩٧٢دانشگاه بازل به درجه پروفسوری نائل آمده است.‏ وی در دانشگاهھای

کوردناسی 1163مختلف اروپايی ‏(آلمان،‏ سويس،‏ پرتقال،‏ رومانی،‏(...بعنوان استاد،‏ معاونرئيس و رئيس دانشگاه به تدريس و تحقيق اشتغال داشته است و آثاری درمورد زبانھای لاتينی و هويت ملی تأليف نموده است.‏ مقاله حاضر به زبانالیآلمانی در نشريهچاپعنوانلينکبه آلمانی زبان به مقاله رؤيت برای است.‏ گرديده مراجعهشود.‏،Kakanien شماره ، ٢٠٠٢ .٠٧.١٧ ص ،٥ ١ تحت«Identität und Sprache: Eine thesenartige Skizze»http://www.kakanien.ac.at/beitr/theorie/MMetzeltin1.pdfتاريخ ترجمه:‏١٩ مارس ٢٠٠٨

کوردناسی 1164(١)دستور تاریخی زبان کوردی(٢)پروفسور پییر لوکوک Lecoq) (Pierreترجمه از کوردی:‏همن روحمیسالیانی طولانیاست که برخلاف زبانھای شرقی ایرانی،‏ زبانھای مناطقغربی ایرانی مسئلهای قابل توجه برای بحث و پژوهش مفصل تاریخی(٣)نبودهاند،‏ یا منبعی اصلی که از شیوه ای دیاکرونیکی پیروی کردهباشد.‏(٤)بخصوص که دراین مورد زبان فارسی نادیده گرفته شده است .در این جا لازم نیست بر دلایل ناهماهنگیھای موجود در این تحقیقات تأملکنیم.‏ بیشتر پژوهشھای انجام شده در مورد زبانھای شرقی ایرانی از اینخواست نشأت میگیرد که زمانی در اتحاد جماهیر شوروی انگیزهای برایتحلیل و بررسی همزمان دیاکرونیک و سنکرونیکی زبانھایی که در آن کشوربه کار برده میشدند،‏داشت.‏ وجوداز طرف دیگر تحقیقات تاریخیدر موردزبانھای غربی ایرانی به دلیل پیدا شدن اسنادی نوشته شده به فارسی میانه وپارتی آسیای مرکزی،‏ گرفتار مشکلاتی شده بود،‏ چون انتظار میرفت چاپ ایناسناد ‏(که به دلیل سنگینی محتوایشان بسیار کند پیش میرفت)،‏ روشنگریھاییدر مورد زبانھای غربی ایرانی به دست دهد.‏شدنهمچنانکه میدانیم تحقیقات زبان کوردی در اروپای غربی با چاپ و منتشردر سال(Grammatica e Vocabolario della lingua kurda)مقایسهای ازGrazoni یشیوهای به ١٧٨٧واقعیگفتارهای E. Rödigeآغازشد.‏A.F. Pott واین اثر ازبه نشانیدیدگاهتاریخی وKurdische ))

کوردناسی 1165((Studienکهدر سالھایتا ١٨٤٠١٨٥٠ در für die Kurde desMorgenlandes Zeitschrift چاپ شدند،‏با وجود اینکهRödigeتقسیمبندی میکنند اماوپیشترPott(٥)میورزند .برمورد استفاده قرار گرفتهاند.‏زبان کوردی را در ردیف زبانھای ایرانیبرخی ازدر حقیقت در آنزمان گویش فارسیویژگیھایزبان کوردی‘‘dialecte perse’’تفاوت گذاشتن اشاره به کل زبانھای غربی ایران داشت.‏ به هر حالمعتقد است که زبان کوردی و زبان فارسی بهیکتأکیدبدونRödigeاندازه از زبان اوستاییدورند و میبایست این دو زبان را همانند دو پسر عموی همدیگر نگریست نه(٦)دو خواهر .این اظھار نظر مجازی و باطل نشان میدهد که این نویسنده زبان کوردی رابه زبانی تعریف میکند که با وجود نزدیکی به زبان فارسی،‏ استقلال خود راحفظ میکند.‏ضمیرشخصی ((بدین ترتیب مانند نوعی قدیمی بودن در مقابل زبان فارسی،‏(٧)ئهز))‏ به ‏(‏az∂m‏)ی اوستایی نزدیک شدهاست .به این ترتیب این زنجیره مقالات،‏ فونتیکی تاریخی،‏ پژوهشی مقایسهای درنامھای جانداران،‏ معادن و نباتات البتهدربرمیگیرد.‏تحقیقات مرفولوژی تاریخیFerdinand Justiنامبردهدر آن زمانتبدیل شدهمزمانبا فونتیکبدون مرفولوژی تاریخی راسرانجام بهاثر ارزشمندکه در سال ١٨٨٠ در سن پترزبورگ چاپ شد.‏اندکی ابزار توصیفی تازهایغربی انتشار یافته بودند،‏ در دسترس داشت.‏Justiبلافاصله‏((زبان کوردیبهبر ویژگیھای زبان کوردیاندازهایدارایگستردهترین پژوهشھای زبانشناسانهعبارتاز فارسیاصیلکه از جانب تعدادی محققپای میفشارد.‏ویژهگیھای برجستهرا دارد.‏شدهی فونتیکی از زبان فارسی جدا شدهاستاو مینویسد:‏ارزش کهزبان کوردی به هیچ شیوهاینیست که ساختارش به دلیل بعضی قانونھایباشد،‏ بلکهزبانی است کهمتحولبه

یختکوردناسی 1166صورتی مستقل پیشرفت کردهصورت خود را نمایان میسازد(٨)است))‏ .کهگستردهبیست سالبودن این کوششھا به اینبعد،‏Paul HornGrundriss der iranischen Philologie هنوز نتوانستهمنشأهای دیالکتیگوناگونرا نشان بدهد کهاثر دربود بهروشنی آنزیربنای کلمات فارسی رامیسازند و در آن تعداد کلمات گرفته شده از ‏((زبانھای غربی ایرانی))‏- مانندآنچه امروز به آنھا نام مینھیم زیاد است.‏ میبایست بیست سال دیگر نیز چشمانتظارباشیم تاروشن شوند.‏Justi همچنینارتباطدیالکتھای زبانھای غربی ایرانی بهشیوه ای مشخصنشان میدهد که زبان کوردی تعداد چشمگیری از کلمات راحفظ کرده که در همه یا بیشتر زبانھای دیگر ایرانی باقی نماندهاند.‏ شیوهی(٩)نامگذاری زانو ‏(ئهژنۆ)‏ تنھا در زبان کوردی و در یکی از زبانھای کافرستان‏(نورستان امروز)‏دست نخورده باقی مانده که منطقهای سخت و کوهستانیواقع در افغانستان است و در آنجا تعدادی زبانھای ایرانی و هندی بسیار کھنبرجای ماندهاند.‏در هر دو بخش تحلیلی و تاریخی،‏ دورهیدستورزبان (Justi)بدون شکبه سر آمده است.‏ حتی آن ابزارهای زبانشا ای هم که در دسترس ویقرار داشتند،‏ محدود بودند.‏ با این وجود برای آن دوره،‏ در عمل،‏ تنھادستورزبان تاریخی مناسبی برای زبانھای غربی ایرانی بود.‏(١٠)Le Musèon-Eugène Wilhelm در اثرمطالعاتی انجام میدهدو درآن به نوبهی خود اعلام میکند که زبان کوردی زبانی به کلی متفاوت از زبانفارسی است.‏ این مسئله را هم به یاد بیاوریم که Justi قبل از چاپ کتابرا در سالدستورزبانش،‏ فرهنگ کوردی فرانسوی(١٣)Justi(١١)Auguste Jaba١٨٧٩ در سن پترزبورگ چاپ کرده بود.‏ هر چند که بنا به گفتهی(١٢)بخش اتیمولوژیک آن به دلیل نبود دادهها در مورد زبانھای دیگر ایرانیمحدوداست.‏

کوردناسی 1167در سال- ١٨٩٨١٩٠١ بخش دوم جلد اولGrundriss der iranischenPhilologie چاپقلم توانایقبلاو پخش میشود.‏ در آن اثر بررسی تاریخی زبان کوردی بهAlbert Socin واگذارشده است.‏ این اثر سنتزی خوب است؛ امامشخصههای نسبتا تازهای ندارد و به نسبت اهمیت زبان کوردی و کاری کهJustiبعد ازانجام داده بود،‏ بسیار پرمحتواتر به چشم میخورد.‏Grundrissتاریخی کم میشوند.‏ می بایست تا سالدیالکت شناسی زبان کوردیگسترش تحقیقات توصیفی ادامه می یابد،‏ اما تحقیقات١٩٣٩Friedrich Carl Andreas زیرKaj Barr منتشرشود.‏ اماAndreasترجمهی متن اصلی اوستایی مشھورشده و در سالھایمنتظر باشیم تا بلکه نوشتههاینظر دانشجویشکه به دلیل تئوری انقلابیش دربارهیکه ١٨٨٢ تا ١٨٧٥سفر دورودرازی نیز به شرق داشته بود،‏ هرگز امکان آن برایش پیش نیامدکه یادداشتھای دیالکت شناسانهاش را در مورد گویشھای مرکزی ایران وزبان کوردی به چاپ برساند.‏ این اثر بدلایل بسیاری شایان توجه است ومتأسفانه تا به امروز به اندازهی کافی از آن استفاده نشده است.‏ قبل از هرچیز شرح چھار دیالکت کوردی ایران را در جلوی دست داریم که یاناشناختهاند یا شناخت کمی از آنھا در دست است:‏ گروسی بیجار،‏ سنندجی‏(گلباغی)،‏ کرمانشاهی و کورونی.‏ با وجود نگرانیھای موجود در بعضی ازنوشتههای انطباعی مربوط به آن دوره و همچنین باید و نبایدهای موجود دراین بررسیھای اسناد پنجاه سالهی گذشته که به قلم Andreas نوشته شدهاند،‏این اثر هنوز ارزش خود را از دست نداده است.‏ به این دلیل تا به امروز هیچبررسی علمی جامعی در مورد لھجههای کوردی این مناطق در دست نیست.‏ارزش این اثر به خصوص برای بحث ما از اهمیت بیشتری برخوردار استچرا که نه تنھا اثری توصیفی،‏ بلکه تاریخی و مقایسهای است.‏ قبل از توصیفهر دیالکت،‏ فونوتیک تاریخی دقیقی برای آن ارائه شده است.‏ گزارش وی دررابطه با مرفولوژی به تاریخ تقدیم شده و فرهنگ لغاتش سرشار از

کوردناسی 1168ارزیابیھای ارزشمند است.‏ Kaj Barrاین تلاشدر زمینهای کهدر آنکارشناس نبوده،‏ قابل ستایش است.‏در پایانKaj Barr به مسئلهیکه بعدا به آن اشاره خواهیم کرد.‏گروهبندی دیالکتھای زبان کوردی میپردازدبعد از جنگ دوم جھانی تحقیقات تاریخی زبان کوردی دچار نوعی رکودمیشود که منجر به راکد ماندنشان شد.‏ می بایست در انتظار سالباشیم تا اینکه اثرR.L. Cabolov در مسکو به نامfonetiki kurdskogo jazyka و بعد از آن١٩٧٨ چاپ شوند.‏این دو اثر نقش١٩٧٦Očerk istroičeskojOčerk istroičeskoji در سالچشمگیری در بازسازی فونوتیک و مرفولوژی زبانکوردی ایفا میکنند.‏ چاپ شدنشان مایهی شادی است.‏ در اینجا امکان بررسیاین آثار را نداریم اما بازبینیھایی در مورد آنھا خواهیم داشت،‏ به این امید کهزمینهای برای پژوهش محققان دیگر در آینده باشد.‏Cabolovاسنادش را به دو زبان بزرگ ادبی امروزی یعنی کورمانجی وسورانی و تعدادی از دیالکتھای متفاوتشان محدود کرده است.‏ در حقیقتنامبرده ابزارهایی که به کار میبرد از مرز اثرهای تازهیMacKenzie،Bakaev, Kurdoevبدرخان و غیره فراتر نمیروند که کورمانجی(١٥)نورمالیزه و کورمانجی ارمنستان،‏ آذربایجان،‏ ترکمنستان و تمامی دیالکتھایعراق را دربرمیگیرند.‏تکیه اعتمادبدون شک دلیل این بوده که به مدارک و اسناد قابلکند و خودش را از متدهایی که در مطالعات گذشته به کار بردهشده و بعضی اوقات به اشتباه نوشته شدهاند،‏ دور نگه دارد.‏ جای خۆشحالیمی بود اگرشدهبودند،‏بهاشارهایلھجههای کوردی ایران کهمیشد،‏ بهویژهسودمند Kaj Barr را در نظر می گرفت.‏نویسندهاز جانبمی بایستKaj Barrتمامیبررسیفرضیههای

یھاکوردناسی 1169از طرفی دیگر به کار بردن فرمھای اوستایی و فارسی کھن و حتی دیالکتشناسی ایران کھن همیشه جای اطمینان نیست.‏ بدین شیوه کلمهی(١٦)‏((سوار))‏به کلمهی کھن ایرانی*aspa-bara-*asa-bara-‏(فرم ساختهشده)‏ و بهنزدیک شده بدون آنکه هیچ نتیجهای در بارهیفارسی کھن(١٨)ریشهی حقیقیش ازآن گرفته شده باشد.‏ اگر چه نام اسب ‏(ههسپ)‏ راه حلکوردی *kv هندواروپایی را برایمان مشخص میسازد و از آنجا به این نتیجهمیرسیم که سوار از فارسی گرفتهشده و به همان شیوه نیز سه(ک)‏ ‏(بهسورانی سگ)؛ همانطور که قبلاهمچنین(١٩)Justi ارزیابی کردهبود .Cabolovتوجھی به نوشتههایخارجیدیگر نداشته کهطی دردورانی چندین ساله برای زبان کوردی نوشته شدهاند.‏ این مسئله ما را وادارمیکند که کمی در مورد آنھا به گفتگوتاریخی زبان کوردی تنھا در مورد کتاببپردازیم.‏ در این بحث کوتاه تحقیقاتبنیادی ای به گفتگو پرداختیم کهدر این باره بهچاپ رسیدهاند،‏ اما باید به یاد بیاوریم که در اواخر سدهی(٢٠)گذشتهاست.‏ گرفتهنوشتههایدر این اواخرزبان کوردی در چندین اثر زبانشاسی ایرانی مورد استفاده قراربی اهمیتکلمات که نبودهبیشماریاز زبان کوردی در... Güntert, Horn, Hübschmann, Geiger, BartholomaeGershevitch, Bailey و افرادوبسیار دیگری بکار برده شدهاند.‏امیدواریم که تمامی اتیمولوژیھای پراکنده در این کتابھا جمع آوری شوند.‏لازم است در این میان اشاره به نقش زبان کوردی در مجادلاتی شود کهبر اساس زبانھای هندواروپایی است،‏ در مورد بحث((hêtre))(Buchenargument)و همانطور که از طرفو HenningMayrhorferEilersبه کار برده شده است.‏ این از دیدگاهی پشتیبانی میکند که بیشتر ازیک سده قبل از جانب Justi دربارهی اصالت و زنده ماندن کلمات کھن درواژگان زبان کوردی ارائه شده است.‏

کوردناسی 1170پیش نویس کوتاه تحقیقات تاریخی زبان کوردی بدون شک کاری ناتمامخواهد بود اگر اشارهای حتی گذرا هم به وجود روزبروز گستردهترشدنکارهایی نشود که از جانب خود زبانشناسان کورد انجام میگیرد.‏تحقیقاتتاریخی چه به کورمانجی باشد یا سورانی،‏ به شیوهی کتاب یا مقاله درمجلات ادبی منتشر میشوند و حکایت از اهمیت و ارزشگذاری کوردها بهتاریخ زبانشان را نشان میدهد.‏به این دلیل تحقیقات مربوطه پیشرفتی امیدبخش را در پیش رودارند امامیبایست به تأکید این را به یادها آورد که پیشرفت واقعی این پژوهشھا تنھازمانی مسلم میشود که هماهنگ و همراه با توسعهی تحقیقات دیالکتی باشد.‏میدانیم که فرمھای قدیمی مرفولوژی و پس ماندههای واژگانی میتوانند بهشیوهای گاهبهگاه یا ویژه در بعضی دیالکتھای به حاشیه رانده شده و بدینسبب محفوظ مانده،‏ مانند اصل خود باقی بمانند،‏ اما توسعهی زبانھاینورمالیزه،‏ کورمانجی،‏ سورانی و زازا کهمایهی خوشنودیست این ترس راهم بدنبال دارد که موجب از دست رفتن آن نشانههایی بشود که برای تاریخنویس زبان بسیار مھم هستند.‏ به این دلیل می بایست در تحقیقات لھجههایداخلی در ایران و ترکیه شتاب کرد.‏تحقیقات تاریخی به شیوهای طبیعی با مشکلات گستردهتری آغازمیشوند؛مانند ارتباط زبان کوردی با زبانھای مدرنتر ایرانی،‏ همچنین با زبانھای قدیمییا دیالکتیزه شدن خود لھجههای زبان کوردی و همانند پیشینهای،‏ منشأ وچگونگی پیدایش زبان کوردی.‏اینتنھا اشارهای گذرا به آن خواهیم داشت.‏آشکار است که با وجود کمبودهای موجود درخود بحث بسیار گستردهای است که مامیان اسنادمان،‏ تقسیمبندیدیالکتھای کوردی به سه گروه عمدهی شمالی،‏ مرکزی و جنوبی امروزه دیگرنھادینه شده است.‏ چنین بنظر می رسد تحقیقات آینده بیشتر خود را بر

کوردناسی 1171حوزههای زبان کورمانجی تمرکز کنند که بسیار غنی واست.‏دارای اشکال متفاوتیب-:‏در اینجا و در ارتباط با دیالکت شناسی معضلات و کشمکش گویشھای(٢٢)(٢١)فرعی خود را بیشتر آشکار میسازد.‏ Minorsky و به ویژه Kaj Barrتوجه خود را معطوف به وجود گویشی فرعی در گورانی امروزی کوردستانجنوبی متمرکز ساختهاند که در آن ‏(ڤ – ی)‏ قدیمی ابتدای کلمه به همانشیوهی گویش گورانی ‏(همانند:‏ ڤا)‏ باقی مانده است.‏ اگر چه در کورمانجی بهبا مبدل شدهاست.‏این دیدگاه که ازAndreas بجای مانده،‏ راه را برایاین فرضیه هموارمی کرد،‏ که کوردها از جانب غرب به این منطقه آمدهاند.‏در چھارچوب اندیشهی همانند،‏ به نظر میرسد به اندازهی کافی به یکی ازویژگیھای شناخته شدهی کورمانجی اهمیت داده نشده است که سیستمیکونسنانتیکی دارد به سه زنجیرهی تلفظی که متأسفانه در دستورزبانامروزی تفکیک نمیشوند؛ مانند آنچه برای زبانھای گذشته در کلمات‏''کهر''‏ و''''کهڕ''،‏گهڕ''.‏ دلایل اختلاف این دو فونیم بی صدا هنوز برای من مشخصنشدهاست؛ اگر چه دراین مثالها،‏ اولی برای تلفظ قدیمی بی صدا ‏(در اوستاییبرمیگردد و دیگری برای خزندهای ‏(اوستاییچھارچوب بحث ما نمی شود.‏(kar∂na-.(xara-اما این واردچرا زبان کورمانجی به این سیستم رواج داده است؟ این ابداعی است،‏ چراکه نه در گویشھای دیگر و نه در زبانھای ایرانی غربی وجود دارد.‏ می توانیمبصورت سادهای به پدیدهی گویش فرعی بیندیشیم،‏ چرا که در زبان ارمنی همسیستم کونسنانتیکی همانندی دیده میشود و در این زبان خود نیز ابداعیست.‏لازم به تذکر است زبان آسی که یکی از زبانھای ایرانی بکارقفقاز میباشد،‏ همان ویژگی را دارد.‏شده در بردهبحث ما در اینجا در زمینهی زبانشناسی قفقازی میباشد که تا آناتولی شرقی گسترش پیداکردهاست.‏ بدین

کوردناسی 1172ترتیب میتوان از آنجا به این نتیجه رسید که نباید در این منطقه به دنبال اولینمکان اقامت کوردان گشت،‏ اما از طرفی دیگر این سیستم هم نمی تواند دردوران جدیدتری به وجود آمده باشد؛ حتی بدین دلیل براساس بعضیرقابتھای ‏(کشمکشھای)‏ قدیمی شکل گرفته،‏ بنابر این میتوانیم چنین فرض کنیمکوچ ‏(آمدن)‏ کوردان هم به این منطقه تاریخی کھن داشته و به نظر میرسد کهپیش از دوران پیدایش اسلام روی داده باشد.‏تحقیق و پژوهش دربارهی ارتباط زبان کوردی بازبانھای دیگر مدرنایرانی ممکن است افقھای دیگری را برایمان بگشاید.‏ این موضوع چندین بارمورد بررسی قرارگرفته است بویژه توسط افرادی همچون،Tedesco،Windfuhrخود را بهMacKenzie و همچنین پژوهشگرانی دیگر.‏من شخصا توجهبرخی ابداعات مشترک در میان زبان کوردی و تعدادی ازگویشھای مرکزی ایران معطوف داشتهام.‏برای نمونه در زبان کوردی پیشوند فعل زمانی ‏(دانگی)‏وجود دارد کهبرای صرف زمان حال و زمان گذشتهی استمراری به کار میرود.‏ مانند د-‏ کمدر گویش کورمانجی و ده-‏دیالکتھای کرمانیکهم در گویش سورانی.‏اگرچه‏(درحوالی مرکزی ایران اطراف اصفھان)‏در این قاعدهنیز مشاهدهمیشود،‏ مانند أت-کیرون در گویش محلاتی و إت-‏ کران در گویش خونساریو غیره.‏دارد:‏از طرفی دیگر فعل کوردی آمدن در زمان حال فورمی غیرمعمولمن می آیم‏(ئهز تم)،‏ حرف‏''ت''‏باشد که با ریشهی فعل هماهنگ و یکی شدهاند.‏دیالکت بهصورتی استمراری و در همهی افعالدر چندین گویش کرمانیمشاهده نیزدر اول فعل باید همانمیشود:‏پیشوند زمانیپیشوند زمانی در چندین‏''ت''‏ است.‏ اگرچهأتتون به معنایهمین پدیدهدر ‏''می آیم''‏گویش کوهرودی،‏ اووتو در گویش زیدآبادی،‏ توورو در گویش اردستانی وغیره.‏ و این پدیده تا ریشهی تعدادی افعال دیگر که با یک حرف صدادارشروع میشوند،‏ گسترش پیدا کرده است.‏

س پکوردناسی 1173همچنین زبان کوردی بهپیوستهیدیگر تفاوت دارد:‏ی -صورتی جزئی سیستمی از ضمیر شخصیوندی را حفظ کرده که در سوم شخص مفرد با گویشھای ایرانی‏(اما در زبان فارسی و گویشھای دیگر:-‏ یش).‏ اگر چهاین پسوند فقط در دیالکتھای کرمانی دیده میشود.‏ میتوان اشاره به تشابھات(٢٣)دیگری بهویژه در سطح کلمات هم بشود.‏ .درحال حاضرنتایجی گرفتنمشخص از اطلاعاتی کهدر دستمان است،‏مشکل می نماید.‏ آیا بایستی این نظریه را مد نظر قراردهیم که زبان کوردی ودیالکتھای کرمانی از یک دیالکتیک قدیمی ایرانی نشأت میگیرند؟ یا بایستیشباهتھای موجود را حمل بر همسایگی تاریخی دور و دراز تفسیر و تحلیلنمائیم؟ در هر دو حالت بی گمان لازم است که به گذشتههای بسیار دوربرگردیم.‏چنین به نظر میرسد که زمانی طولانی است با دیالکتھای کرمانی جا افتادهدر آن مناطق،‏ محاوره میشود:‏ نقطهی اشتراکی با گروه دیالکتھای دیگرندارند؛ تودهی مردمی که با آن مکالمه می کنند در دورانی نه چندان دورعادت به کوچ نداشتهاند و ساکنان مجموعهای از شھرهای بسیار قدیمیند،‏بنابر این منطقی می بود این منطقه را که در شرق محور کاشان-‏ اصفھان-‏ یزدقرارداشته و عبارتست از سرزمین باستانی ماد،‏ به گھوارهی اولیهی کورداندرنظر بگیریم.‏این قبل از هر چیز به ما فرصت آن را میدهد که با مسئلهی پیوندهای زمانکوردی با زبانھای کھن ایرانی روبروشویم.‏ باید از جستجوی ارتباط با زماناوستایی دست برداریم؛ چونکه درحال حاضر اساس و بنیادهای این زباننامشخصند و تنھا اسنادی که ازایران شرقی،‏ یعنی از افغانستان سرچشمهمیگیرند،‏ شناخته شدهاند.‏ زبان پارسی هم که به توسط نوشتههای سدهیششم شناخته شده است،‏ ویژگیھایی دارد که ویژهی خود آن زبان میباشد.‏

کوردناسی 1174همراه با زبان مادی همهی درها بازشد و البته هیچ چیزی هم ارزش ثابتکردن را ندارد و لازم است خودمان را از هرگونه بھم نزدیک کردنی ‏(هماهنگکردنی)‏ بی اساس و بنیان برحذر داریم.‏ به دلیل آنچه از مادها برجای مانده ودر نوشتههای هخامنشی در دسترسمان است،‏ دادههایمان دربارهی این زبانتا اندازهای مشخص،‏ ولی بسیار محدوداند.‏ هیچ چیزی این دیدگاه را مردودنمیداند که زبان کوردی بجای مانده از زبان مادی باشد،‏ اما ‏(همچنان)‏ هیچچیزی هم راه اثبات آنرا به ما نشان نمیدهد و حتی گویشھای ایرانی آذری وتالشی نیز به دلایل جغرافیایی مشخص میتوانند همان ادعای پدری ‏(سروری)‏زبان مادی را برای خود داشتهباشند.‏با این وصف می توان نظریهای هوشیارانه را ارائه دهیم که بر اساسارتباط همانندی گسترش دیالکتھای غربی دیگر بنیاد گذاشته شدهاست.‏ بنظرمیرسد که در دوران هخامنشیان درمیان زبانھای گوناگون ایرانی درک و فھماز همدیگر وجود داشتهاست.‏ همچون روشنگری مشھورزمانی دیرترارائه شد-Strabon هرچند–درآشکار میسازد،‏ اما پروسهی دیالکتیزه شدن می بایداز همان دوران در جریان بوده باشد.‏ زبان فارسی کھن،‏ زبان مادی و زباناوستایی پیشتر زبانھای متفاوتی بودند.‏ بنابراین میتوانیم به این نظریه برسیمکه زبان کوردی نیز قبلا به وجود آمده است و همچنین به همان شیوهزبانھای گیلکی،‏ مازندرانی و غیره.‏بی شک این زبان کوردی کھن بخش متفاوتی از زبان مدرن و پیشرفتهیآن داشته اما به هیچ شیوهای نمی توانیم بگوییم این زبان مدرن در چه زمانیبوجود آمده است.‏ زبان فارسی'' مدرن ''به سھم خود در اوایل دوران اسلامشکل گرفته،‏ اما از لحاظ زبان شناسی میتوان فارسی میانهی اسناد ساسانیموجود سدهی سوم را فارسی کھن به شمار آورد.‏ به هرحال زبان فارسیمیانه از لحاظ فونتیکی و فونولوژی به فارسی امروزی نزدیکتر بوده تا بهنوشتههای فارسی کھن دوران هخامنشی سدهی سوم قبل از میلاد.‏

کوردناسی 1175''این بدان معنا است که در فاصلهی پنج سده زبان فارسی تغییرات مھمی را(٢٤)بهخود دیده است:‏ نماندن صرف کردن نامھا ، نماندن نر و ماده،‏ گسستنسیستم فعلی و بصورت کلی از لحاظ زبان شناسی از شیوهی ‏''سنتتیک''‏(٢٥)‏(ترکیبی)‏ بهسوی شیوهی آنالیتیک''‏ ‏(تحلیلی)‏ رفتن.‏ به یاد میآوریم که درهمان دوران زبان پارتی هم تغییرات مشابھی را به خود دید.‏دانشمند سنجشگربه فراموشی سپردهAntoine Meillet در نوشتهای که برای مدتی طولانیشده و از طرف(O. Szemérenyi)نشان داده(٢٦)شد ،بدنبال دلایل این تغییرات نابھنگام است که ساختار زبانی بدان دچار و روبرومیشود.‏در اینجا نمی توانیم وارد جزئیات این بحث بشویم،‏ اما مسلم استپدیدهی کاهندهای که به موجب آن سیستم فونتیک سادهتر و مورفولوژیشفقیرتر و سبب پیدایش سنتاکسیی*‏ دقیقتر و غنی شدن گویشها میگردد،‏بیشتر هنگامی مطرح میشود که یک زبان در ناحیهای وسیعتر گسترش مییابد،‏یا از طرف مردمی که به مرور زمان بیشتر با آن زبان مکالمه نمودهاند،‏ بهکارمیرود.‏برخلاف زبانی که در آن موارد بسیار چشمگیر(٢٧)باستانیوجوددارداین هم حالتی است که در زبان کوردی نسبت به زبان فارسی دیده میشود––دلیل جایگیرشدن نیرومند مکالمهکنندگان آن زبان است.‏ پس بر این اساسزبان کوردی توانسته از این رویدادهای بزرگ رهایی یابد که در دورانسلوکیان و اشغالگری اشکانیان دچار ساکنان ایران شده بود،‏ اما بیشتر ازاین نمی توانیم در این باره سخن بگوئیم.‏‏''کورد''انی کهدر کتاب پھلوی‏(کارنامهگ)‏اما اگر اطمینان خاطراردشیر پاپهکان بهداشتیم آنآنھا اشارهشده،‏ همان اجداد کوردان امروزی اند،‏ می توانستیم اینرا هم اعلام نمائیم کهاین ملت و این زبان در اوایل دوران ساسانیھا و در ناحیهای مجاور با اینناحیه که از روی زبان شناسی مشخص کردهایم،‏ پیشتر بوجودآمده بود.‏

کوردناسی 1176آیا میشود چنین در نظر گرفت که پراکنده شدن کوردان در منطقهی کرمانقدیم و در زمان حملهی پارتھا در سدههای سوم و دوم میلادی روی داده ودر آن زمان به آناتولی شرقی کوچ کرده وسپسبخشی از آنان به طرفناحیههای گوران واقع در جنوب کوردستان ایران امروز عقب نشینی کردهاند؟البته تمامی اینھا بی شک فرضیه بوده و امیدواریم که پژوهشھای(٢٨)جغرافیایی دیالکتھا و توپونیمی و همچنین پژوهشھای تازه و ریشهدار درمنابع عربی،‏ آرامی،‏ سوریانی،‏ بیزانتی و غیره،‏ افقھای نوینی را برایمانبگشایند.‏پرانتزها و منابع:‏(1) Pierre Lecoq, > in TheJournal of Kurdish Studies, vol. II, Louvain, Peeters, 1996-1997,p. 31-36.این مقاله در کنفرانس(La Langue kurde à I’horizon de I’an 2000)در پاریس در روزهای ٢٨ و٢٩ ی نوامبر سال ١٩٩٣ عرضه شدهاست.‏(2)پییر لکوکPierre Lecoqفیلولوگ و زبان شناس درزمینهی زبانھایایرانی است و پروفسور مدرسهی پراتیکی تحقیقات عالی در پاریس:‏‏(مترجم کوردی).‏Ecole Pratique des Hautes Etudes: EPHE(3)پژوهش دیاکرۆنیکی زبان عبارتست از تحقیق و بررسی پیشرفت زبان وتغییروتحولات آن در مدت زمان دو مرحلهی مشخص تاریخی.‏ پژوهشسنکرونیکی زبان بالعکس عبارتست از برآورد کردن و تحلیل خصوصیات یک

کوردناسی 1177زبان در زمانی مشخص ‏(مترجم کوردی.‏ برای تفسیر و تحلیل لھجههای زبانشناسی از منبع زیر سود جستهایم:‏Larousse, Dictionnaire de linguistique et des sciences dulanguage, sous le direction de Jean Dubios, Paris, larousse,1994.)(4)Osnovy Iranskogo Jazykoznanija, Novoirranskie jazykiV. A. Abaev, Moskva در ساللازم است اشاره به بخش سومبشود که زیر نظرفارسیدان فارسی،‏ ص‏(همراه دری و تاجیک)‏و گویشھای جنوب١٩٨٢ دربارهی زبانغربی و زبانھای کنارهیدریای قزوین ‏(مازندران)،‏ میکند.‏(5) ‘‘persissche Sprachfamilie’’, ZKM 3, 1840, p.l.(6) >, ibid. , p. 2; Pott, p. 26.(7) Ibid, p. 47;فورم adam.٥٧(8) p. IV.(9) Kodk, p. IV; cf. Garzoni, p. 154(10) Le Muséon, 2, 1883, pp. 431 – 441.(11) Dictionnaire Kurde-Français d’August Jaba. ( )مترجم کوردی(12)صرف.‏فارسی کھن هنوز ناشناخته بود؛ به همان شیوه زان کوردی ومعنی کلمهی اتیمولوژیEtymologyعلماشتقاق لغات،‏ ریشهجویی،‏(13) p. XI-XII.(14) pp. 249-285.(15)زبان نورمالیزهزبانی است کههمهیاین فاکتورهای غیردستوری‏(گرامری)‏ آن تفکیک و به دورانداختهشده و از آن ‏(زبان)‏ فورمی استاندارددرست کردهاند.‏ می شود به آن زبان استانداردشده هم گفت.‏ ‏(مترجم کوردی)‏(16) Oč. fon., p. 59.

کوردناسی 1178(17)* اشاره بدان فورمھایی میکند که دراساس وجود نداشتهاند و از طرفمتخصصان بر مبنای قانونھای موجود در این زبان درست شده و صحیحمیباشند.‏(18) p. 60.(19) p. XI(20)(21)منظور نویسنده سدهی نوزدهم میلادی است.‏ ‏(مترجم کوردی)‏Substrat عبارتست از هرزبان مکالمهشده با آن در ناحیهای مشخصکه زبانی دیگر به دلایل گوناگونی جای آنرا گرفته است.‏ هنگامی از اینتأثیرات سخن می گوییم که زبان قدیمی بر زبان تازه داشتهاست.‏(22) Op. cit., pp. 112-113(23)مقایسهی میان زبان کوردی و گویشھای کرمانی در مبحث آینده و بادقت بیشتر منتشر می شود.‏Déclinaison(24)عبارتی اسمی همراه بایا صرف کردن نامھا عبارتست از آفیکسھایی کهیک=دراسم،‏ حرف اشاره یا صفت برای بیان استعمالگرامری یا مکانی یا عبارات زمانی آن عبارت.‏ برای نمونه در زبان کورمانجیعبارت اسمی ‏(دایکا شرزادی مادرشیرزاد)‏ کلمهی شرزاد با ‏‏آخرکلمه صرف شدهاست وآخر ‏(دایکا نهسرین=(25)حالتھاست.‏ از یکی اینمادر نسرین).‏ ‏(مترجم کوردی)‏به همان شیوه‏‏ درسنتتیک به زبانی گفته میشود که سعی میکند چندین واژک را درکلمه گردآورد.‏عکس آن هم آنالیکتیک است.‏یکزبان فرانسوی زبانی آنالیکتیکاست،‏ زیرا که این اعمال از طریق کلمات مستقل ادا می شوند و هریک از آنھادر جمله دربرابر دیگر کلمات تا اندازهای مستقل اند.‏ ‏(مترجم کوردی)‏(26) Recherche de linguistique. Hommage à Maurice Leory,Bruxellers, 1980, pp. 206-214.Archaïsme(27)بهمعنی شیوهممکن است در معرض نابودی باشد.‏ ‏(مترجم کوردی)‏یا فرم کلمه یا جملهای بسیارکھن که

کوردناسی 1179(28)*عبارتست از پژوهش بنیادی دربارهی اسامی مکانھا و ارتباط آنھا بازبان کشور و زبان کشورهای دیگر یا زبانھای از بین رفته ... ‏(مترجمکوردی)‏کلمهی ‏‏ برای مترجم نامفھوم بود.‏این مقاله را آمر طاهر از فرانسوی به کوردی ترجمه کردهاست ‏(مترجم).‏

یساندروک1 180هو یناکهوهنیژۆت هل مرۆن یکمهچادناگرThe Concept of Norms in Translation Studiesرنفش انیتسیرکیرتنهسیناکهوهنیژۆتنامزو،هگهمۆکیۆکناز،نوتسائماگنمریب:رگرهویداهیدهمهحمیکمهچمرۆنهلیادوهمیووژمیژرد،ادناگرهونیدنهچیکمهچکهو،ینیبرهو،یتسوردنایییواجنوگ1هلیهوهنادکلیرابینۆچادناگرهویۆرنایگنرگهواگوهلهتوهریناکهرۆجوارۆجادناگرهویگنرگناییزاوایج.هووبهههبیهناوهچپوهئیهناوهنیژۆتهکهلیادوهم٥٠یاسادوودربارماجنهئ،نوارداتشهیهوهنیژۆتناگرهوکهویکراوبیتسنازوارکیریدلوبهقهوارکهنورهسهلهکمهچیناکهییرهوهتیگنهدواه.هووتاههنکپنیدنهچیاگدیدزاوایجنووتاکپهکنایماکرههیگنرگهبیکدنهههریتهبیاتناگرهونهدهدوهلیکهیهگناورهوهتهبیاتیریهسیناکهمههرهبناگرهونهکهدوهلکمهچویهوارازیکینکتتهبیاتکهکنرگهدرهونای.نروبهدۆۆخکهیوهلیهناکمهچهکهلیهوهنیژۆتادناگرهوهبنیدنهچیهوشزاوایجیدووسلهواریگرهوویرگادپهوارکرهسهلوهلنامههاداحرۆزیاگجسابوگۆلاید،هووبیکمهچ.هناکهمرۆننودیگیروت2و

یساندروک1 181سنامرهۆیت3رههنایوودیگنرگنایوایشمهبهسرپهوادویکمهچنایمرۆنهلیهوهنژۆتاردناگرهونیرهب.هوهتۆدرکناوهئوودنڕۆپسپهکهلکرانیمسڕهمهلناگرهوو،ناکهمرۆنهکیگنامیهیروف١٩٩٨هلیۆکنازنوتسائ،اریگناییرادشهب.درکیهوهنیژۆتیراوب،ناگرهویسابیناگرهو،یعقاوینتشڕادامهنبناکهیتشگویۆریکیتکارپناگرهو.هوهترگهدناکهمرۆنهلوومههمهئادهناراوبڵۆر،نگهدهکنوچناییدنهوپڵهگهلناکهنامیرگوناکهییناوڕهواچهلیکمهچیتسوردناییواجنوگ4اد.هیههشتراب5(١٩٨٧)ناکهمرۆنکهویتسههرهب"ییتهیهمۆکیکمهچ"یتسوردهسانپ.تاکهد،ینایرهههلادکتاڤجتهرابهسهوهبهکچ،ێراکائهناوهل،ییدنهوپتسوردو،هوایشکرۆجیرایشو.هیهههلادهمۆکمهئهییرایشوهلیباقادناکهمرۆن.ێوهکهدرهدناکهمرۆنهلیژردیهسۆرپهوهنووبیتهیهمۆکاد(نۆیسازیلایسۆس).ندکپناکهمرۆنیهوش هب(تکارتنوک) نامیهپهلناونینامادنهئیکهمۆکادتهبیات،نرتسهبهدینایهبیهوشهنارایشوکهونهچیکلدۆمیرادرکڵۆرنگهدواههورههیناوڕهواچڕهمهلناکهرادرکویماجنهئناوهئیراید.نهکهد،(١٩٨٧) شترابهکمهکهیراجهلادیساننامزیکمهچیمرۆن،هوانهراکهبهلناونیناکهمرۆنمههرهبویناکهمرۆنادانھمههرهبهکیدنهوپنایکیزنهوهکپ،هیههیزاوایج.تنهدادیناکهمرۆنمهههبوهئیهناتشهکمههرهببهدوهبهوشتباتههتسوردو،تبواجنوگیراید.نهکهدمهئهنامرۆنیتسوردوییواجنوگیهوارازهناساننامز،(کیژۆلولیف)یناییمرۆنیکیژۆلولیفرادیدنهوپڵهگهلیرادرک،ییدنهوپ.نهکهدهڤاریناکهمرۆننانهراکهبیسابوهئهنادۆتمنهکهدهکێرکهدهبیۆههوهناوهئیکمههرهبتسوردمههارهفهناوب) .ترکبۆبیمرۆن،ڵاکیتکارپ.(١٩٩٥:٨٥یروت

یساندروک1 182نیناوتهدیرهوادڕهمهلیتسوردنامزویۆروهئهلیوور،کیژۆلۆنۆف،هناسانهشو،ییانامینامزروهوهکیتکارپماجنهئ.نیهدباههورهههلناونیهتشوهئهکهلادکنامزهببنادیگنرگهبیهتاھکپبهدراومههووهئیهتشهلیهتاھکپادیزرهفواجنوگ،نونهدیزاوایج.هیههتاکهکتیرهن6هبیۆهیزهمرۆنێرکبزههبۆبیۆخهتبهد.مرۆنناکهمرۆنهتسیوپنرکبوهپویچپرهسناوهلهلادهمۆککرۆجیتهیاژدوهوهدرکژد.نسریگهدههیتهسهدمرۆنهلیدنهوپناونیناکهواچرهس،ناکهمرۆنینارهبهورهب،ناکهمرۆنینادهژرد،ناکهمرۆنیناوهپادناکهمرۆن.تدکپۆبهنومنیناکهبتکنامزروناکهسوماقدنهچکلدۆمۆبیناکهزاوشیژۆلولیفتسوردهتسارائ،نهکهدینایاتسۆمامنامزیرادرکیتهیهمۆکهههووایشانغاس،هوهنهکهدنایینایاتسۆمامناگرهوڕهمهلکاچنایپارخینووبناگرهویرهواد.نهکهدهلیناکهوهنیژۆت،ادناگرهویهرهوهتناکهسابڕهمهل،ناکهمرۆنهلیمرۆنهوهکیژۆلولیفۆبیمرۆننایهب،نواڕۆگمهئشهراکیمههرهبیناکهراکیروتوسنامره.هووبیناکهمڕۆنکیژۆلولیفهلیناکهوهنیژۆتناگرهوادتاکهلیهوینیمههوودیهدهسادمهتسیبیهوهنیژۆتیکیتامتسیسناگرهویتسهد،درکپرۆزهلیرهگیراکرژاد(ڵاکیتکارپ) یساننامز.ووبناگرهوکهویکهیهدرایدکیژۆلولیف،وکهوکراکیکیزیفهکهلادناکهنامزهبماجنهئ،تاگهد.ارکهدهسانپمهئهراککهونۆچهلیهسانپادهوهرژ،ێوهکهدرهدکهویهسۆرپینیڕۆگزمهر7هلناونینمامزهواچرهسوینامزتسهبهم:هیاد

یساندروک1 183ێرکهدناگرهوهرۆجمهب:نیهکبهسانپینیڕۆگیایرتامیقهدکنامزینامز)(هواچرهسهبیۆهیایرتاماتواههلیکنامزینامز)رت.اد(تسهبهم(١٩٦٥:٢٠،درۆفتک)هرۆجرههیزاوایجناونینامزینامزوهواچرهستسهبهمهکهلادناگرهوتوهکهدرهدکهویزاوایجناونوودیمتسیسکیژۆلولیفوارسانهدهلادماکائیهوهنیژۆتناگرهوکهویکراوبکیژۆلولیف.ارسانهدووباوهکیجرهمشپیهوهندناقوخدروویهنارادگهمهئیقهد،هواچرهسهبیهڤاریدرونامزری(رمارگ)یکیتامتسیسناونناکهناشینوهوارازه (مرت)ناکهلرههوودادنامزمههقهل.اردهدتسیوپووبیقهدتسهبهمهلیووڕ،کۆرهوانلیاتسویرهگیراکیقهدهوهواچرهسناسکهیبورمارگویناکهمرۆنینامزتسهبهم.تاکبوهپووباوهکیهوهنیژۆتیکیژۆلولیفناگرهویناکهمرۆنیمتسیسینامزوهپ.درکهدمهل،ادهناهوهنیژۆتهکهیناکهکیژۆلولیفڵهگهلرتکهیدروارهبنارکهداتۆبنووبازتسائهلیکۆکانییهتاھکپرههوودنامزهلیهسۆرپادناگرهوکمزیناکم.تبیدهبیمرۆنناگرهووهلادهمهدرهسهلیباقیناگرهویهکهیادکیژۆلولیفیۆههبیاتواهیوابوهئهسانپکراک)ارکهدهکشاتسئێدنهههلنارهژوت.(نهکیهدرۆزیهوهنیژۆترامژهئبهکهلیراوبیناکهدرایدادیژۆلولیفماجنهئ،نواردرۆزینیبتلهسهتورتۆبینامزررههینامزوودهواچرهسوتسهبهمهوودرکهتسارائوناشۆکتاتاسایومرۆنودۆتمۆبناگرهومههارهف.نهکبۆب،هنومنوهئیهناتهبابهکهلبتکوادناکهراڤۆگسابنارکهدهرۆجمهبنۆچ" :نووبێرکهدهتسریناکهیترهشینامزینامائهبینامزیسوورژبود،"ێرکبوومههناکهنومنهلیراڤۆگینامائیتهبیاتناگرهویناس ناون هل Fremdsprachenات ١٩٧٤.(هواریگرهو ١٩٨٠

کوردناسی 1184خای دهسپکی ئهم توژینهوانهبهردهوام پکھاتهیان دیاردهیهکیفیلولۆژیکیی تایبهتی زمانی سهرچاوه بووه که بۆ چهندین میتۆدی وهرگان،‏وهک جۆرک رگهچارهی ئاماده بۆ وهرگه پرۆفیشناهکان،‏ ئاراستهدهکرا.‏حهوت متۆدی وهرگان که له کتبی ‏"ستایل ناسی بهراوردکاری ئینگلیزیو فهرانسی(١٩٥٨8compear) (Stylistic ‏(ڤینی و داربلنت ،بهپی کهههسهنگاندنی پکھاتهی واژهیی و رزمانی ئینگلیزی و فهرانسی بونیادنراوه9لهم بوارهدا ئجگار کاریگهربووه.‏ حهوت متۆدی وهرگانی نیومارک10و،‏ شوازهکانی وهرگانی فریدریک بۆ هاوتاکانی دوو(١٩٦٩)(١٩٩٨)زمانی ئینگلیزی و ئامانیش بهپی ئامانجی پراکتیکی و فرکاری هاوبهشپکھاتووه.‏ ههموو ئهم توژینهوانهدا بهپی لکدانهوهی بهراوردکاری یهکهکانیفیلولۆژیک و ، پکھاتهی رزمانی دروست له ههر دوو زماندا پهوکراوه.‏سایکتبی ‏"شوازهکانی وهرگانی:‏ ئینگلیزی و ئامانی"‏ فریدریک که یهکهم جار١٩٦٩ بوکراوهیه و لهوکاتهوه تا ئهمرۆ چهندین جار چاپ کراوهتهوه،‏دهکرێ وهک نمونهیهکی تۆژینهوهی بزانین کهنۆرمیدا ئهمنجام دراوه.‏فریدریک له٢٥لهبهشدا،‏ کشهقابی رهوتی فیلولۆژیفیلولۆژیکهکانیوهرگان راڤهدهکا و چهندین شوازی پراکتیکی بۆ چارهسهریانئاراستهدهکات.‏ئههو کشانهی کهفریدریک باسی کردوون لهسیستمیفیلولۆژیکدا پرسهکانی پهیڤ تا پکھاتهی رزمانی دهگرنهوه.‏ ههموو بهشهکانیکتبهکه تا رژهیهک پکھاتهی یهکدهستی ههیه:‏ کشهکانی وهرگان باسکراونو چهندین چارهی جۆراوجۆر به هنانهوهی زۆر نموونه که له ئاستی رستهسهرترناچن،‏ پشاندراون و هیچ باسی پکھاته یان ژانر نهکراوه.‏ گرنگی بهوپرسانه دراوه که له سیستمی زمانهکاندا چارهسهردهکرن.‏ کهوابوو،‏ ئهوبابهتانهی فریدریک ئاراستهی کردوون زۆر گشتین،‏ که ئهم پرسه له چهندینرستهی وهک:‏ ‏"لهزمانی ئامانیدا دهتوانینیان ...‏"زمانی ئینگلیزی ئههو

کوردناسی 1185دهرفهتانهمان پدهدات"‏ ... ئاشکرا دهبت.‏ ئهم جۆره وتانه حاهتکی ناخۆش بهمتۆدی وهرگانی ئهو دهبهخشن.‏چهمکی نۆرم له ستایلی فیلولۆژیکدا له دوو رووهوه گرنگی ههیه.‏ ئهمشوازه له لایهکهوه باسی نۆرمهکانی فیلولۆژکی دوو زمان،‏ یانی:‏ چۆنیهتیبهرههمھنانی وتهکان و دهقی دروستی هاوشوهی یاسا و نۆرمهکان دهکاو،‏لهلایهکی ترهوه پوهندی رزمانی نوان دوو سیستمی فیلولۆژیک که به پیتۆژینهوهی ههلسهنگاندن بهدیکراون......وهک رنون یان بنهمای کاریوهرگهکان دوبژ دهکا بهههرحال سهرهڕای گشتیبوونی رگهچارهکانیفریدریک،‏ ناب پمان واب که دهق،‏ وهک یهکهیهک،‏ کارکردی پوهندی خۆیله بارودۆخ و فهرههنگی زمانی مهبهستدا بهباشی ئهنجام دهدات.‏ لهبهرئهوهی که مهبهستی ئمه له وهرگان دوبژی واژهکان و فۆرمهکانی رزماننییه،‏ بهکوو دهقکی ئامانجداره،‏ کهوابوو کهموکورتی و کورتبینی فیلولۆژیکبهزوویی ئاشکرا دهبپکھاته دهدرت.‏...لهم کاتهدا گرنگی زیاتر به یاسای دهق،‏ ژانر ونۆرم و نهریتهکان له رهوتی فیلولۆژی دهقدازمانناسی دهقی،‏ وهک یهکهی سهرهکی پوهندی چاوله دهق دهکا و لهئاکامدا وهک بابهتی سهرهکی تۆژینهوه پناسی دهکات.‏ یانی له تۆژینهوهکانیوهرگاندا،‏ دهق وهک یهکهی وهرگان سهرنجی پدرێ.‏ لهم کاتهدا ئیتروهرگان وهک ‏"پرۆسهی گۆڕینی رهمزی نیشانهی فیلولۆژیک"‏ پناسه ناکرت،‏بهکوو وهک خوقاندنهوهی دهقی سهرچاوه چاو لدهکرت.‏ وهک چۆن نیوبرتوهرگان وهک ‏"بهرههمھنانی دهقی مهبهست به هۆی کاریگهری دهقیسهرچاوه"‏ پناسه دهکات ‏(نوبرت،‏‎١٩٨٥:١٨‎‏)،‏ له جیاتی گرنگیدان بهخوقاندنهوه پرسی خوقاندن بهرجهسته دهبت.‏

کوردناسی 1186پشمهرجی سهرهکی رهوتی فیلولۆژیک لهمهڕ وهرگان ئهوهیهدهقهکانی سهرچاوهو مهبهست نهتهنیا لهکهپکھاتهی رستهکاندا بهکوو لهگرامری بان رستهیشدا جیاوازییان ههیه.‏ به وتهیهکیتر پویسته نۆرمهکانی11دهق به نۆرمهکانی سیستمی فیلولۆژیک زیاد بکرن ‏(نوبرت و شرو.(١٩٩٢:٢٢به پی یاسای باو،‏ دهتوانین دهقهکان له قابی ژانرهکانو ریزیدهقهکاندا پۆلینبهندی بکهین.‏ یاساکانی ژانر به فهرههنگهوه ببهستراون و رهنگهبه تپهڕنی زهمهن بگۆردرن،‏ ههر ئهم پرسه ژانر لهگهڵ تۆژینهوهکانیوهرگان پوهند دهدات،‏ به ههسهنگاندن و راڤهکردنی سیستماتیکی ژانرهکانله دوو زمانی سهرچاوه و مهبهستدا،‏ دهتوانین چهندین ئولگو بۆ شوهدهقهکان یان ژانرهکان دروت بکهکین،‏ دهتوانین ئهم ئولگوانه وهک مۆدل بۆخوقاندنهوهی دهقی سهرچاوه بهپی نهریتهکانی زمانیمهبهست بهکار بنن.‏به وتهیهکیتر،‏ بۆ خوقاندنی دهقی مهبهست باشتروایه که وهرگ له ولچوونو جیاوازی فهرههنگی لهبت.‏بهگرامری ژانرهکانی سهرچاوهسهرنجدان بهوهی وترا،‏ چهمکی نۆرم بهو مهبهست ئاگادارمانای وشیاری لهیاسایژانره.‏ یانی وشیاری له چۆنیهتی بهرههمھنانی دهق وهک نمونهیهک له ژانرکبهپی نۆرمهکان.‏نۆرمهکان پکھاتهی دهقکی تایبهت ئاراسته دهکهن.‏زۆرکله تؤژهران،‏ کاتی ئاماژهدان به دهق و ژانر،‏ پیان باشتره له جیاتی ترمیبکهن ‏"نهریت"‏ باسی ‏"نۆرم"‏‏(ریب و ورمیر١٩٩١:١٧٨)، یانی بهم بهگاندنهوهکه نۆرمهکان زیاتر وهک یاسایهکن که ئهگهر پهو نهکرن،‏ سزادانیان بهدوادادت،‏ بهم نهریتهکان زۆرهملی نین و تهنیا باشتروایه که پهو بکرن.‏12لهم دوا سانهدا،‏ چهندین تۆژینهوه چ له ئاستی بچوک13بهرفراوان دا،‏ نهریتهکانی ژانریان لهرووی وهرگانهوه‏(گوفریک١٩٩٥، وتارهکانی تروسبورگ.(١٩٩٧پرۆڤهی وهرگان و پهروهردهی وهرگهکان بهسوده.‏و چ له ئاستیکردووه راڤهناسینی قابهکانی ژانر بۆبهم ههندێ کهم

کوردناسی 1187وکورتیشی ههیه.‏ لهلایهکهوه ههموو ژانرهکان ناسراونین و لهئاکامداپکھاتهیان پشبینی ناکرێ.‏ له لایهکی ترهوه بهشکی گوره له دهقهکانهاوکات ههگری چهندین توخمی نهگۆڕ و چهندین توخمی بگۆڕن،‏ کهبهوجۆرهی ڤلیس(١٩٦٦:٢١)باسی دهکات،‏ تۆژینهوهی وهرگانیفیلولۆژیکی دهق دهب له تکۆشانی خۆیدا بۆ کهشفی یاساکانی وهرگانسهرنجیان پ بدات.‏ حاتهم و میسون(١٩٩٧)به راشکاوی سهرپچی و لادانله نۆرمهکان زیاتر به هۆی ستایلهوهیه و دهب ووهرگهکان بتوانن ئهم جۆرهلادانه بناسن و لهههمبهریان بوهستن ‏(حاتهم و میسون.(١٩٩٧:٥٤14چهمکی هاوکشی ‏(هاوتهرازی)‏رهوتی فیلولۆژیک و فیلولۆژیک دهقی ههردوویان گرنگی زۆر به پکھنانیمتۆدی شیاو بۆ وهرگان دهدهن و وهرگان به پوهندیهکی تایبهت له نواندهقی‏(زمان)ی سهرچاوه و دهقیبه تایبهت به هاوکشی ناودر دهگرێ.‏چهمکهلا ئارادایه‏(زمان)ی مهبهستدا دهزانن.‏و لرهدا ههموویان رهت ناکرتهوههولز_مانتاری،‏ ١٩٨٤، ههروهها هالورسن،‏کات کهسهرچاوهدهکرت.‏ئهملاوئهولا"‏ئهم پوهندییهئهگهرچی پناسهی جۆراوجۆر بۆ ئهم.(١٩٩٧‏(بۆ نمونهپناسهیدهیانهوێ دهقی مهبهست خوقاندنهوهی ئهمگدارانهی دهقیبت،‏ ئهوجار هاوکشی وهکئهم یهکسانییهنیه،‏ بهکوو زیاتر.(١٩٨٨:١٣حهتمهن به‏"یهکسانی"(مانا یان فۆرم)‏مانایپناسه‏"توانای گۆڕانی رهها ب‏"بهرابهری بههاکان یان هاوسهنگی"‏گرنگه‏(سنل هوربنای بۆ روونکردنهوهی پوهندی نوان دهقی سهرچاوه15و دهقی مهبهست چهندین جۆر هاوکشی،‏ لهوانه هاوکشی فۆرمی و16هاوکشی دینامیکی نایدا،‏ یان هاوکشی مصداقی،‏ همایی،‏ دهق_نۆرمی،‏17پراکتیکاڵ و ستاتیکی فۆرمی کولر گههکراون.‏ له رابردوودا

کوردناسی 1188دهیانوت(هشتاش دهن)‏ که پویسته ئهگهر له ههمبهر وهرگانی ‏(ههقیقی)داوهرگرتن ‏(کولر ١٩٧٩)، وهرگانی مهعنایی وهرگانی پوهندی ‏(نیومارک،‏1918و وهرگانی نادیار وهرگانی دیار ‏(هاوس لهئارادایه،‏(١٩٩٧(١٩٨١وهرگان لهدهقی تکهو جیابکرتهوهو چهمکیبابهتانه بهکاربت که پوهندی هاوکشییان ههیه.‏‏"وهرگان"‏تهنیا بۆ ئهولهمهڕ ئهم خاه هشتا بیروڕا جیاوازن،‏ ئهم پرسه له باسهکانی سمیناری‏"وهرگان و نۆڕمهکان"دا کهمانگی فوریهیله ١٩٩٨زانکۆی ئاستۆنبهروهچوو،‏ دهبینرێ.‏ رهوتی فانکسیۆنایست هاوکشی به پوهندییهکی شیاو20له نوان پوهندییهکانی تردا دهزان ‏(ریس و ڤرمبر ، تۆژینهوهی(١٩٩١راڤهیی وهرگان که له لایهن توری و هرمانزهوه ئهنجام دراوه،‏ وهرگانوهک ئاکامی جۆرک تکۆشانی ئهخلاقی پهیوهست بهدهزان ‏(توری١٩٨٠)، یانپكھاتهی کۆمهیهتی‏"جۆرک دهستکاری دهقی سهرچاوه به مهبهستکیتایبهت"‏ ‏(هومانز‎١٩٨٥:١١‎‏).‏ تهری به وتنی ئهم شته که وهرگان دهقکه که بههۆی کۆمهکی فهرزی وهک وهرگان دهژمردرێ و قهبوڵ دهکرێ،‏ تهوهریباسهکان لهمهڕ"نۆرمهکان"ی گۆڕی.‏ بهڕای ئهو،‏ وهرگان تهنیا مارککه که لهپوهندی گواستنهوهی نوان دوو دهق دهدرت‏(توری.(١٩٨٠:٣٩-٦٥ئهمبۆچوونه رگای بۆ لکدانهوهی چهمکی هاوکشی ههموار کرد.‏ ئستا دهتوانینله پاش ناسینی جۆری پوهندی وهرگان له بابهتکی تایبهتدا رگایسهرهکی ومدانهوهی پرسهکانی دهرکی چهمکی نۆرم بدۆزتهوه.‏...نۆرمهکانی وهرگاننۆرمهکان له کۆمهدا وهک پوهر و ئولگوی رهفتاری دروست و شیاو رۆڵدهگن.‏ له کاتکدا رهوتی فیلۆلۆژیکی و فیلۆلۆژی دهق لهسهر بهرههم ‏(یانیدهقی مهبهست)‏ و نۆرمی فیلۆلۆژیک و نهریتهکانی ژانر،‏ پداگری دهکهن،‏

کوردناسی 1189تۆری نۆرمهکان وهک تهوهری کار و پرسی وهرگان پناسهنۆرمهکان ‏"چهمککن که پرسی وهرگان راڤه دهکهن"‏ ‏(توریدهکات.‏١٩٨٠:٥٧)، یانبه وتهیهکی رۆشنتر،‏ نؤرمهکان وهرگانی کۆمهک ئهندشه و بههای گشتیخهکی جڤاتکی تایبهتن-لهمهڕ ئهوهی چی دروسته و چی هههیه،‏ چی شیاوهو چی ناشیاوه-که وهک کۆمهک یاسای بهروهبهری تایبهت له ههلومهرجیتایبهتدا دهور دهبینن.‏ (١٩٨٠:٥١).کهوابوو،‏ کاری وهرگان وهک رهفتاریکۆمهیهتی له پکھاتهی بابهتی تۆژینهوهدا جگیر دهب‏.‏ نۆرمهکانی وهرگانوهک ئاستهنگی رهفتاری دهرونی کهدهناسرن.‏کهوابوو ههموو بیارهکان لهگاریگهری سیستمی فیلۆلۆژیکیههگری بهها هاوبهشهکانی جڤاتکن،‏پرۆسهی وهرگاندا لهژهههر دوو زماندا به ئهنجام ناگهن،‏ بهکوو به(١٩٨٠:٥٣)هۆی نۆرمهکانی وهرگان رکف دهکرن.‏ توری س جۆر نۆرمستراتیژی گشتی وهرگان ونۆرمهراڤه21دهکات:‏ (١) سهرهتاییهکان ، کهههبژاردنی دهقهکانی وهرگان دیاری دهکهنبیارهکانی وهرگان کونترۆڵ دهکهن.‏(٢)22نۆرمهکان دهسپک ، کهئهگهر قهبوڵ بکهین که نۆرمهکان لهکاری وهرگاندا رۆی سهرهکی دهگن،‏ ئهوجار دهب ناوهرۆک و کارکردیئهوان بهشوهی سیستماتیک راڤهبکهین.‏لهم بابهتهوه چهندین پرسیاری لهمچهشنه دنه ئاراوه:‏ چۆن دهتوانین بیسهلمنین که کام چهمکی شازی گشستیوهرگان له کۆمهکی تایبهتیدا و له سهردهمکی تایبهتدا باوه؟ ئهم چهمکه بهچ شوهیهک لهگهڵ چهمکه گشتیهکانی وهرگان که له سهردهمی دیکه و لهوتانی دیکهدا رۆیان بووه بهراورد دهکرێ؟ سهرچاوهی نۆرمهکان کن؟ ئهوکهسانهی نۆرمه زاهکان دهگۆڕن کن؟ بۆچی ئهم گۆڕانه قهبوڵ کراوه؟ بۆوهیکه کاری وهرگان له کات و شوینکی تایبهتیدا ئهنجام دهدرت،‏ ومی ئهمپرسیارانه پویستی به شرۆڤهی وردی بارودۆخ و کولتورک ههیه که خاوهن24دبژێ،‏ ئاکامیئهو نۆرمانهیه.‏ وهک چۆن هالڤرسۆن(١٩٧٧:٢١٦)گرتنهپشی تیۆری وهرگان به پی نۆرمهکان ئهوهیه که بابهتی تۆژینهوهی

کوردناسی 1190رهوتی راڤهکانی به راڤهی یاساکانی وهرگان و تایبهتمهندییهکانی بارودۆخیان کولتورک دهکات که رهنگه یام یاسایانه روون بکهنهوه".‏له دوو وتاری سهرهکی سمیناری ئاستون دا،‏ توری و هرمانز-‏ئهگهرچیهارکامیان متۆدک جیاوازیان بۆ بهیانی باسهکهیان ههبژارد-چهندیننمونهیان لهبهراوردکارییهوهشوازی وهرگ‏(یان وهرگان)‏لهگهڵ نۆرم و نهریتهکانهوههنایهوهشرۆڤهیان کرد.‏رووی و لههرمانز له25باسکدا لهمهڕ بابهتکی مژوویی،‏ یانی وهرگانی بهرههمهکانی بویسیوس26به هۆی ئادریانوس دوباک له سای ‎١٦٥٣‎دا،‏ بۆ لکدانهوهی بژاردهکانیوهرگ چهمکی نۆرم بهکاردن‏.‏ئهوده ئهو بژاردانهی که بههۆی وهرگههبژردراون له ههمان حالدا گرنگی بژارده رهتکراوهکانیشان تدایه.‏ بهمجۆرهدهتوانین کاریگهری دیالکتیکی نوان دژکردهوهکانی وهرگ و ویستهکان،‏ئاستهنگهکان و زهخت و فشاری پکھاتهی کۆمهیهتی شرۆفهبکهین.‏ توری بههنانهوهی س وهرگان لهبواری کورتهچیرۆکی‏"بکوژان"‏بهرههمیهمینگوهی به زمانی عبری،‏ داخوازییهکان لهمهڕ گهوههر و رۆی وهرگان لهکۆمهدا و ههروهها داخوازی لهمهڕ بژاردهکانی سهرچاوه راڤهدهکات.‏نۆرمهکانی وهرگان له قۆناغکی دیاریکراودا و له کۆمهیکی تایبهتدا زاڵدهبن و ههبژاردن و بهرههمھنان و تگهیشتنی وهرگان کونترۆڵ دهکهن.‏27چسترمهن‏(‏‎١٩٩٣‎و‎١٩٩٧‎‏)،‏ بههۆی کاریگهری بهرههمهکانی توری وهومانز،‏ له نوان نۆرمهکانی خهک و نۆرمی پرۆفیشنادا جیاوازی قایل دهب‏.‏نۆرمهکانی خهک بریتین لهچاوهڕوانی زمانی مهبهست،‏ یانی وهرگانرزمانی زمانی ستانداردی مهبهستی پهو کردب و لهرووی ستایل،‏سازگاری،‏ پکھاتهی دهق و نۆرمه رهسمیهکان و دیسکۆرسی زاهوه شیاو وگونجاو بت.‏ ‏(چسترمهن(١٩٩٧:١٧بهم نۆرمهپرۆفشناهکان متۆد وستراتژی شیاوی وهرگان دیاری دهکهن و به س دهسته دابهش دهکرن:‏

کوردناسی 119128نۆرمهکانی ههست به بهرپرسایهتی ، نۆرمهکانی پوهندییهکانی، نۆرمهکانی2930پیوهندی .بارتش(١٩٨٧:١٧٦)و دهسهتی نۆرم.‏پیی وایه نۆرم له دوو بهش پکھاتووه:‏ ناوهرۆکی نۆرمناوهرۆکی نۆرم بریتیهلهبۆچونی کۆمهیهتی هاوبهشلهمهڕ فاکته دروستهکان،‏ وهک چۆن هرمانز له وتارهکهی خدا باسی دهکات،‏نۆرم و نهریتهکان لهگهڵ بههاکان پوهندی نزیکیان ههیه.‏پوهندی دهسهت لهو کۆمهگهدا ئاراسته دهکهن.‏ناتوان بهدهر لهبههاکان بت.‏مژوویی خاوهن ئهم تایبهتمهندییهیه:‏بههاکانی جڤاتکله ئاکامدا وهرگان قهتوهرگان وهک دیاردهیهکی فهرههنگیئالۆزی و ناشهفافی یان ب لایهنی.‏بهپچهوانهی توری،‏ هرمانز له ئاست پاراستنی چهمکی هاوکشی له وهرگاندا که بهشی زۆری باسهکانی سمیناری ئاستون دهگرتهوه،‏ دژایهتی دهکا.‏ههروهک پشتر وتمان،‏ چهمکی هاوکشی له دهرک و دانوستانی وهرگاندارۆی گرنگ دهگێ.‏روانگهی خونهرانهوه)‏وهرگانهوه)‏(١٩٩٥)31پیمجیاوازی دادهنت.‏بواری وهرگان پیان باشترهله نوان فۆرمی دهرهکی وهرگانو فۆرمی ناوهکی وهرگانبهکهدهق،‏ یان سوودوهرگرتن پناسه‏(لههۆی ئام ئاۆزییهوهرگان بهبکهن.‏‏(لهروانگهی توژهرانیههندێ لهتوژهرانیدوبارهنووسی،‏ دهستکاریئهوان دهن کههاوکسی بۆ پناسهکردنی تکۆشانی وهرگ شیاونیه.‏پانتایی ترمیبهم یهوهله کهپراکتیکدا چ رژه و چ جۆره دوبارهنوسی یهک پشنیار دهکرێ و به شیاودهزانرێ،‏ به چهمکه سهرهکیهکانی وهرگانهوه بهستراوه.‏لای بابهتی دهسهتی نۆرمهکان و ئهم پرسهداسهپن‏.‏کهئهمشته دهمانباتهک دهتوان نۆرمهکانئهگهرچی نۆرمهکان"‏ به پشگرتن له ههندێ بژاردهی تایبهت و پشتگیری لهبژاردهی دیکه،‏ وهک ئاستهنگی رهفتاری رۆڵ دهگن"‏ ‏(هرمانز،‏،(١٩٩١:٦١

کوردناسی 1192بهم چهندین مودل و رنونی بۆ رهفتاری دروست ئاراستهدهکهن.‏نۆرمهکانی فیلۆلۆژیک زیاتر به شوهی سهقامگیر دادهنرن،‏ بۆ نموونهکتبهکانی رزمان و فهرههنگهکان.‏ له تۆژینهوهی وهرگان دا،‏ توژهرانتکۆشاون،‏ به سهرنجدان به ئامانجی پراکتیکی ‏(به تایبهت پهروهرده)‏ یاسا ورسا یان رنوینی نۆرمی بۆ وهرگان دابژن.‏ مهبهست لهم جۆره یاسایانهشرۆڤهی رساکانی وهرگان و له ههمان کاتدا پشبینی ههندێ پکھاتهیتایبهت و فۆرمی رهسمی ئهوانه بهشوهی ‏"ئهگهر-ئهوجار"،‏ ‏"نۆرم"‏ دهخولقت.‏بهداخهوه وهها بۆچونک له زۆربهی سهرچاوهکان و رنوینهکانی وهرگاندادهبینرێ،‏ بۆ نمونه:‏ وهرگان دهب شرڤهیهکی ئهمهگدارانه له بهرههمک بهزمانی ئینگلیزی بت،‏ وهرگان ناب شتک له دهق لاببات و شتکی پ زیادبکات مهگهر ئهوه که وهها گۆڕانک بۆ وهرگانی ئینگلیزی بهرههم پویستبت.‏ ‏(کتبی رنونی وهرگه ئهدهبیهکان.(١٩٩١:١٦مهبهست له ‏"نۆرمی"‏ بامانای ‏"راڤهیی"‏ وشهکه،‏ تۆژینهوهی خودی نۆرمهکانیان بهرههمهکان،‏ پرۆسهکان یان ئهو رهفتارانهیه که پیان وایه پکھنهر یاننونهری نۆرمهکان ‏(چسترمهن.(١٩٩٣:١١له دوو وتاری سهرهکی سمیناریئاستونیشدا وهها بۆچونکی راڤهیی مهبهست بووه.‏ به ههر حاڵ ئاؤزی دووترمی ‏"نۆرم"‏ و ‏"نۆرمی"‏ له باس و دیالۆگی بهشداربوانی ئهم سمینارهدا بهزهقی دبینرێ.‏باسکردنی وهرگان وهک رهفتارکی پاشکۆی نۆرمهکان له دۆخکیکۆمهیهتی،‏ فهرههنگی مژووییدا،‏ ههندێ پرس دنته ئاراوه.‏ بۆ نمونه:‏ چۆنله نۆرمهکانهوه به دهق دهگهین،‏ به چ شوهیهک نۆرمهکان لهروویتایبهتمهندی دهقهوه دهخولقنینهوه؟ چ پوهندییهک له نوان مۆدیلهکانیداڕشتنی دهق و نۆرمهکان دا ههیه؟ وهرگهکان چۆن فری نۆرمهکان دهبن؟ئایا ئهوان به پی نۆرمهکان کاردهکهن؟ ئایا له رهفتاری نۆرمای خۆیانوشیارن؟ ئهگهر وهرگهکان نۆرم شکنی بکهن چی روودهدات؟ ئایا

کوردناسی 1193وهرگرهکان دهتوانن نۆرمی تازهنۆرمی تایبهت بهبخولقنن،‏ یان نۆرمی پشوو بگۆڕن؟ ئایاوهرگان یان نۆرمی گشتیتر کهلهسهرکاری وهرگانکاریگهر بت له کۆمهدا ههیه؟ ئایا تیۆری سۆسیۆلۆژیک دهتوان نۆرمهکانراڤه بکات؟ ئایا بهڕاستی نۆرمهکان راستیهکی کۆمهیهتین،‏ یان تهنیا بهرههمیوناکانی ئمهن؟ ئایا رهفتاری وهرگهکان لهژر کاریگهری نۆرمهکان دان،‏یان ئهوهکه32‏(سیمونی : .(١٩٩٨:٢وهرگرهکان بهشوهی چالاکانهنۆرمهکان دهپارزن؟ئهمانه ههندێ لهو پرسانهن که له دوو وتاری سمیناری ئاستون دا گهه وباسکراون.‏ههندێ لهم پرسانه هشتا بهتهواوی ومیان نهدراوهتهوه و،‏ باسو دیالۆگ لهمهڕ ههندکیان له داهاتووشدا درژهی دهب‏.‏ بگومان به هۆیخواستی ئاکادمیکی ئمه بۆ دیاردهکانی وهرگان زۆر پرسیاری تر لهداهاتوودا گهله دهبن.‏سهرچاوه:‏ گاهنامه علمی،‏ فرهنگی،‏ خبری،‏ شماره اول،‏ شھریور ١٣٨٤، ص ٢٤-١٧٦1 Well-formedness2 Gideon Toury3 Theo Hermans4 appropriateness5 Bartsch6 convention7 transcoding

کوردناسی 11948 Vinay and darblnet9 Peter newmark10 friederich11 Neubert and shreve12 Micro-level13 Macro-level14 equivalence15 formal16 dynamic17 Formal aesthetic18 covert19 overt20 Reiss and Vermeer21 Preliminary norms22 Initial norms23 Operational norms24 Halverson25 Boethius26 Adriano's de bucks27 Chester man28 Accountability norms29 Communication norms30 Relation norms31 pym32 simeoni

کوردناسی 1195زمانی ڕاستییهکان و ڕاستییهکانی زمانیوسف ص.‏ علیآبادیوهرگان له فارسییهوه:‏ ئارام شهکیبائی ‏(ههورام)‏ئحسان ههورامی-1. سهرهتا:‏ڕهنگه تووشی ههه نهبووبین ئهگهر بین،‏ گۆنجاوترین بیار لهبارهی زمانئهمهیه که زمان ئامرکه.‏ ئهم وته لهسهرهتاوه شونک بۆ مشتومنایتهوه و هۆی ئهمه دهگهڕتهوه بۆ ئهوه که هیچ زانیارییهکی گرنگلهبارهی بابهتی وتهکه،‏ ناداته دهست.‏ ئهگهر کهسک لهبارهی ‏"ڤۆلت متر"‏ تهنھابهمه بوهستت که تهنھا ئامرهکه،‏ هیچ هههی نهوتووه،‏ بهم له ڕاستیدا ئهموته بۆ کهسک که هیچ شتک له بارهی ڤۆت متر نازانت هیچ زانیارییهک لهخۆ ناگرت.‏ ئهگهر وایه ئامانج له وتنی ئهم قسه چییه؟ ئهگهر له ههسهنگاندنیزمان و ڤۆتپو کهمک پتر وردببینهوه،‏ دهتوانین ئامانجی ئهم باسه ڕوونتربکهینهوه.‏دهتوانین بین:‏ ڤۆتپو ئامری پوانی جیاوازی پهستانی کارهبا لهگژهنکی ئهلکتریکییه.‏ ئهگهر بمانهوت زانیاری پتر له بارهی ڤۆلتپو بگهینیندهتوانین به ‏"سهرهتای ئهلکترۆدینامیک"‏ له فیزیا چاوک بنهخشنین و بگهینه

کوردناسی 1196ئامانج.‏ له لایهکترهوه زمان به مهبهستی جۆراجۆر به کار دهبرت،‏ بهشوازک که له ههر شونک وهک ئامرک جیاواز خۆی دهنون‏.‏ لهوتووژهکانی نوان مرۆڤ له کۆمهگا،‏ زمان له زۆربهی کاتهکان ئامرازکه بۆدهربینی ههست و پداویستییهکان و ئاگاکردنهوهی خهکی دی لهڕووداوهکان.‏ بهم له لای هۆنیهر یان چیرۆکنووسک زمان شتکتره ودهتوانت وهک ئامرکی دهستی نیگارکشک یان پهیکهرسازک بۆ خۆقاندنیشاکارک هونهری ڕۆل بگت.‏ له لایهکترهوه له دهستی وتاربژک دهتوانتوهک ئامرازک بۆ هاندان و ورووژاندن و پهژرانی شتک تایبهت به بیسهرانبهکار بگیردرت.‏ بۆ ناساندنی زمان له ههر یهک لهم دۆخه جیاوازانه شون وڕبازی جیاواز ههیه؛ زمانناسی بهگشتی زمان وهک ئامرکی له جۆری یهکهملهقههم دهدات.‏ له ‏"ڕخنهی ئهدهبی"‏ و ‏"خوندنهوه وژهییهکان"‏ زمان وهکئامری جۆری دووهم دهکهوته ژر لکۆینهوه.‏ و له ‏"بهیانزانی"‏ زمان وهکزمانی وتاربژک دهکهوته ژر لکۆینهوه.‏له ساه کۆتاییهکانی سهدهی نۆزدهههم و سهرهتای سهدهی بیستهمیزایینی له ئهوروپا،‏ تهوژمکی فیکری هاته ئاراوه که ‏"زمان"ی وهک بابهتکی‏"فهلسهفی"‏ دهزانی،‏ ئهم بیرۆکه له سهدهی بیستهم گهشهی کرد و شونکیتایبهتی له فهرههنگی ‏"فهلسهفی ئنگلیزی زمان"‏ داگیر کرد.‏ له نیگای یهکهمدالهوه دهچت که لکۆینهوه و باس له سهر زمان وهک بابهتکی فهلسهفیشتکی گران بت.‏ فهلسهفه به شوازکی تایبهت لهبارهی گرنگترین ونهناسراوترین ڕووداوه سهرنج ڕاکشهکانی مرۆڤ باس دهکات:‏ له ڕاستیداگیتی له چی بووه و بۆ ساز کراوه؟ پله و شونی ‏"بیر"‏ له جیھاندا کامهیه وئایا مرۆڤ دهتوانت دهست به سهر ڕاستییهکانی جیھان و بوونی جیھان،‏بگرت؟ ڕاستیی چاکه و خراپه چییه؟ جوانی چییه؟ و لهم جۆره پرسیارانه.‏ئهگهر زمان تهنھا ئامر یان ئامرانک بت،‏ فهلسهفه دهیهوت له سهر چیبکۆتهوه؟ ئهگهر ئامانج ناساندنی زمان بت،‏ ئهوا ههر وهها که له پشهوه

کوردناسی 1197وترا،‏ زمان له ههر شونک به ئامرازک نیشاندرا.‏ ئهگهر ئامانج،‏ بهسهندهکردن به ئهو باسانه که له سهر زمان کراوان،‏ بووه.‏ بۆ ئهم کهم و کۆرتییه بهتهواو کردنی ههر یهک لهو بابهتانه چارهسهر ناکرت؟ و له ڕاستیدا فهلسهفهلهم قۆناغهدا چ یارمهتییهکمان دهدات؟بیر و ڕای وهها،‏ وههای کردووه که بک کهس ڕوانینی فهلسهفی به زمان،‏وهک نزمایهتییهک بۆ فهلسهفه بزانن.‏ ئهمه که ئهم باوهڕانه قهخانک لهبهرانبهر ناساندنی زمان وهک بابهتکی فهلسهفی نهبوون،‏ ڕاستییهکیمژووییه.‏ ئهمه که له نوان داهنهران و گهشهدهرانی ئهم بیرۆکه،‏ ناسراوترینفهلسهفوانهکانی ئهم سهردهمه ههن،‏ ئیستا له سهری باس ناکرت.‏ که وایهکۆکردنهوهی ئهم ڕاستییه لهگهڵ ئهو شته که له فهلسهفه و بابهتهفهلسهفییهکان چاوهڕوان دهکرت،‏ پداویستی دهستنیشانکردنی شواز وڕبازی توژینهوه لهبارهی زمان له ڕوانگهی فهلسهفی و پهیوهندی به بابهتهسهرهکییهکانی فهلسهفه،‏ نیشان دهدات.‏ و ئامانجی ئهم وتاره ههنگاونانیسهرهتاییه لهو ڕبازهدا.‏له سهردهمه جیاوازهکان،‏ ههندک له فهلسهفهوانهکان له پهراوزی وتار ونووسینهکانیانهوه لهبارهی بابهته گرنگهکانی فهلسهفه،‏ باسیان له زمان وئاسهوای زمان له سهر بیرکردنهوه و باوهڕ کردووه.‏ لهم سهردهمه نوێیانهدا،‏ئهم شته له توژینهوه فهلسهفییهکانی فهلسهفهوانه ئنگلیزییهکان وهک:‏ تامس،‏هۆبز،‏ جۆن لاک،‏ دهیوید هیوم و جۆن ئستوارت میل،‏ به ئاشکرایی دهبینرت.‏بهم دوور له مهردانهگی نییه ئهگهر یهکهم کهسک که به شوازکیڕکوپک،‏ وردبینانه و به ئاشکرایی باسی له بارهی زمان و تواناییهکانی لهپهیوهندی لهگهڵ بابهته بنچینییه فهلسهفهییهکان کردووه2‏"فرگ گۆۆت " ،شتک بین.‏ فرگ بیرکار بوو،‏ ههر چهند که له ڕۆژگاری زانکۆکاری خۆیGottlob gereF2

کوردناسی 1198له بواری بیرکاری،‏ به ههندێ ئاسهوار و نووسراوی فهلسهفی،‏ به تایبهتکانت،‏ ئاشنا بوو،‏ بهم ههمی سهردهمی خزمهتکردنی له زانکۆ،‏ نزیکهی٣٩ساڵ،‏ وانهبژی بیرکاری له زانکۆی ‏"ینا"‏ له ئامانیا بووه.‏ و له توژینهوهکانی،‏تهوهره بۆنیادییهکانی بیرکاری سهرنجی فرگ ڕاکشابوو؛ ئهمه که بیرکاریچۆن زانستیکه،‏ و ئهنجام و دهرکهوتهکانی بیرکاری له بارهی بوونی چشتانکن.‏ ئهم سهرنج و باوهڕه،‏ له ڕاستیدا ڕیشه و سروشتی فهلسهفییه.‏ بهمبۆنهوه لکۆینهوهکانی له لایهن بیرکارهوانهکانی هاوچهرخی خۆی پهسهند وگرنگ نهبوون.‏ ههر وهها ئهو ڕبازه که فرگ له توژینهوهکانی بهکاریدهبرد،‏ ئهوهنده نوێ و تازه بوو که فهلسهفهوانه هاوچهرخهکانی،‏ به تایبهت لهناوچه ئامانی زمانهکانی ئهوروپا،‏ هیچ ههستکیان به تگهییشتن و گرنگبوونی نهدهکرد.‏له کۆتایی سهدهی نۆزدهههم،‏ برتراند ڕاس‎١٩٠٠-١٨٧٢)‏)‏ی لاو له زانکۆیکهمبریدجی ئگلیزی،‏ به ههست و ئهوینکی یهکسان و سهربهخۆ،‏ ب ئهوهیئاگای له ئیشهکانی فرگ بت،‏ له سهر ئهو تهوهرانه که فرگ ئیشی دهکرت،‏گهلک دهستکهوتی باشی بهدهست هنان.‏ ڕاس له سای ١٩٠٠ له کۆنفرانسینونهتهوهیی بیرکای پاریس لهگهڵ کار و ئاسهوارهکانی بیرکاری ناسراوی3ئیتالی ‏"جۆسفه پئانۆ"‏ (١٨٥٨-١٩٣٢) ئاشنا بوو.‏ پئانۆ وهک سهرۆکیلژنهیهک له بیرکاری ئیتالی له ساهکانی١٨٩٥ ههتا ١٩٠٨ سهرقایلکۆینهوه له بارهی ‏"حیسابی ژمارهکان"‏ بوو و یهکک لهو بیرکارانه بوو کهکارهکانی فرگ دهناسین.‏ ڕاس له لایهن پئانۆ ئاشنا کرا به کارهکانی فرگو به نامهناردن لهگهڵ فرگ پهیوهندی بهرقهرار کرد.‏ یهکک لهدهستکهوتهکانی ئهم پهیوهندییه ئهوه بوو که له سای ١٩٠٣ کاتک که بهرگیدووهمی دوایین کتب ئامادهی چاپ بوو،‏ فرگ لهو ههه که له سهلماندنیبیرۆکهی ‏"کۆمههکانی گئۆرگ کانتۆر"(١٩١٨-١٨٤٥)له لایهن ڕاسهوه پهیداPeano Giuseppe3

کوردناسی 1199کرابوو،‏ ئاگا کراوهتهوه.‏لهو کتیبه دوو بهرگییهدا فرگ دهستکهوتهکانیتهمهنک لکۆینهوه لهبارهی فهلسهفی کردنی بیرکاری خستهڕوو و که لهمکارهدا لکدانهوهی کانتۆر له بارهی ‏"کۆمههی ب کهم و کۆرتی"‏ کردبووبنچینه.‏ بهم له کۆتایی بهرگی دووهمدا پاشگرکی زیاد کرد و لهبارهی ئهوههه که ڕاس پهیدای کردبوو نووسی،‏ ئهم پاشگره بهم ڕستانه دهستیپکدهکرد:‏ ‏(بۆ زانایهک هیچ شتک لهوه گرانتر و ناخۆشتر نییه که بهدوایکۆتایی کارهکهی،‏ به چاوی خۆی ڕهدبوون و ڕمانی پایهکانی کارهکهی ببینت.‏له کاتک ئهم کتبه آمادهی چاپ دهکرا و له قۆناغه کۆتاییهکانیدا بوو،‏نامهیهک له ڕاس منی خسته وا دۆخک).‏دهستکهوتکیتری پهیوهندی فرگ و ڕاس‏،‏ ئاشنایی ڕاس له گهڵزانستخوازکی لاو و زیرهک بوو که به ئهوینکی زۆر به دوای خوندنهوهینووسراوهکانی فرگ‏،‏ ڕووی کردبوو فرگ بۆ بهردهستی.‏ فرگ ئهو لاوهبه ڕاس دهناسنت تا له زانکۆی کهمبریدج پیبگهینت.‏ و ڕاس ئهمهیه4پهژرا.‏ لۆدویگ ویتگنشتاین (١٨٨٩-١٩٥١) بهر له شهڕی یهکهمی جیھانیچوو بۆ کهمبریدج.‏ ئامادهبوونی ویتگنشتاین له کهمبریدج و بارودۆخیفهلسهفی ئهوێ،‏ بووه هۆی دوو ڕووداوی گرنگ له درژهی ٢٠ ساڵ،‏ کهفهههنگی فهلسهفی هاوچهرخی ئهوروپا و ئهمهریکا ئیستاش خهریکی کهکوهرگرتن له دهستکهوتهکان و وردهکارییهکانییه.‏ بهم شوازه بوو که فرگ بهدوای کۆچی دوایی له نهناسراوی دهرهات و ئاسهوار و نووسراوهکانیسهرنجی جیھانی ڕاکشا.‏له کۆتایی سهدهی نۆزدهههم،‏ کهشو ههوای فهلسهفی کهمبریدج شونی5ڕهوت و تازکیتریش بوو به ڕبهری جۆرج ئهدوارد مۆر (١٨٧٣-١٩٥٨) لهLudwig WittgensteinGeorge Edward Moore45

کوردناسی 1200دژی ڕهوتی فهلسهفی زانکۆکه.‏ مۆر زناکۆکاری سووڕی سهرهتایی وژهوانییوونانی کهون بوو له زانکۆی کهمبریدج،‏ که لهگهڵ ڕاس ئاشنا بوو،‏ ڕاسهانیدا نۆ ئهوهی واز له وژهوانی بنت و ڕوو بکاته فهلسهفه،‏ مۆر لهبیرکاریدا زۆر لاواز بوو.‏ و تهنھا ئاشنابوونی لهگهڵ ههندێ له هاودهورهکانیخۆی که لایهنگری فهلسهفه بوون و به دوای ئهو خوندنهوهی نووسراو وکتبه فهلسهفییهکانی ئهو سهردهمه،‏ بوو به مایهی ئهوه که بچت به دوایفهلسهفه.‏ ئهو نووسراوانه پتر ڕهوگه و بیرۆکهی بیرخوازی ‏(ئایدئالیسم)‏پهیهوییان دهکرد،‏ که زۆربهیان ئاسهواری بیروڕاکانی هگلی له سهربوو.‏کاردانهوهی مۆر له بهرانبهر ئهو نووسراوانه،‏ لهکهنار لکۆینهوه ودهستکهوتهکانی ڕاس و فرگ‏،‏ بووه هۆی بۆنیادنانی ڕهوتکی فهلسهفی کهڕۆی زمان له فهلسهفه و بواره فهلسهفییهکان و دۆزینهوهی ڕگهچارهیانکردبوو بابهتی لکۆینهوه.‏ و ئهمو ئهو ڕهوته به ناوی ‏"شیکاری"‏ ناسراوه.‏مۆر:‏ ١.شیکردنهوه و زمانئا)‏ زمان له فهلسهفه:‏ئهو شته که سهرنجی مۆری بۆ فهلسهفه ڕاکشا و تا کۆتایی تهمهنی لهگهیابوو،‏ ئهوه بوو که به ڕای ئهو بیردۆزه فهلسهفییهکانی ئهو سهردهمه زۆربهیانونهیهک نادرۆست له ڕاستییهکان نیشان دهدهن.‏ لهم بیردۆزانهدا ههموو ئهوشتانه که له لایهن ئهو و کهسانک که لهگهڵ فهلسهفه نائاشنان شتانک ڕاستو باوهڕ پیکراوان،‏ به شتانک ناڕوون و ڕهخنهئامز ژمار دهکرن و ڕاستبوونیان ڕهددهکاتهوه.‏ بیر و ڕای فهلسهفهوانهکان له بارهی ڕاستییهکانیجیھان دهکرا به دوو بهش دابهش بکرت.،‏ له تاقمکدا ‏(که پتر لایهنگرهئامانییهکانی ڕهوگهی هگل له خۆ دهگرت)‏ ڕاستییهکان ئهوهنده ون و

کوردناسی 1201ناڕوون دهناسرن،‏ که گهییشتن به ڕاستی تهنھا به شوهی ت گهییشتنیشھوودی ‏(بینراوی)‏ تهڤکی،‏ که تایبهتمهندی و وردهکارییهکانی هیچ کاتڕوون و دیار نین،‏ کراوهیه.‏زمانک که به مهبهستی شیکردنهوه و ڕوون کردنهوهی ئهم بابهتانه بهکاردهڕوات،‏ له کاتک که له دی زمانهکان دهچت،‏ ئهوهنده گران و وشک دتهبهرچاو که باس کردن له ئامانجی نووسهر،‏ که بۆ خۆی دیار و ڕوونه،‏ لهچوارچوک باشتر و شیاوتر نهکراوهیه.‏ تهنانهت ئهوانهش که لایهنگریسهرسهختی بیروڕای ئهم نووسرانه بوون،‏ لهبارهی ئهوه که ڕاستی و دیمهنیڕستی ئهم زمانه کامهیه هاودهنگ نهبوون،‏ و له نوانیان دهمهشهقه و به گژیهکداچوونه ڕوویداوه.‏له دهستهی دووهم ‏(که زۆربهیان لایهنگری ئینگلیزی هگلن)‏ ڕاستییهکانلهمه که له وردهکارییهکان و ڕووداوه دهستنیشان کراوهکان دهرناکهون،‏ وتهنھا له کۆکهرهوهیهکی بهربو دیاری دهدهن،‏ لهگهڵ بیروڕای دهستهی یهکهمیهکسانه،‏ بهم کۆکهرهوهیهک که دهبته مایهی دهرکهوتنی ڕاستییهکان،‏بوونک دهستنیشان دهکرت که تایبهتمهندییانک شیاوی لاواندن و شی6کردنهوهی ههبت.‏ بیروانانک وهک جۆرج ئستووت (١٨٦٠-١٩٤٤) لهکهمبریدج،‏ لهسهر ئهم بیرۆکه،‏له شی کردنهوهی ڕۆشنتر و ڕوونتریتایبهتمهندییهکانی کۆششیان کردووه.‏ ئهمانه هیچ کاتک له دۆزینهوهی زمانکساکار و ڕوون بۆ باسکردن له کۆکهرهوهکان سهرکهوتنکی شیاوی باسیانبه دهست نههنا.‏ کۆشش و ههوهکانی ئهوانه لهم ڕبازهدا،‏ به تایبهتههوهکانی مهک تگری لاو که مۆر له کهمبریدج لهگهیا ئاشنا بوو،‏ ئاسهواریبووه لهسهر مۆر.‏ ئهم بۆنه لهگهڵ خالک که له سهرهتاوه سهرنجی مۆریڕاکشا بوو،‏ کرا به بنچینهی ڕبازک که مۆر بۆ بهگژدا چوونهوهی پرسهGeorge Frederick Stout6

کوردناسی 1202فهلسهفییهکان داینا و کۆششی دهکرد له پلهپله پکهوهنانی.‏ ئهو خاه گرنگهکه سهرنجی مۆری ڕاکشا بوو،‏ ئهمه بوو که ههوهکانی ئهو بیروانانه بۆدهربینی بیردۆزهکان و شیکردنهوهی بابهتهکانیان به زمانکی ساکار وڕوون،‏ نه تهنھا نهبووه هۆی نزیک کردنهوهی بیروڕایان به یهکتر،‏ ئهوانی لهیهک دوور خستووه.‏دهسکهوتی مۆر ئهمه بوو که هۆی سهرنهکهوتنی ئهم بیروانانه له گهییشتنبه زمانک ساکار له بیردۆزه و ڕاکانایان و دهمهشهقهیان لهسهر دیبوارهکان،‏ ههر دوو لهیهک شت سهرچاوه دهگرن.‏ به ڕای مۆر هیچ کام لهوانهبۆ دهرخستنی درۆستی پرسیارک که بووه هۆی ئهم ڕووداوانه،‏ کۆشش وههوکی بهرفراوانیان نهداوه.‏ پرسیار ئهگهر ڕوون و دیار نهبت ئهوا بهشوازک سروشتی شی کردنهوه و ههھنجانی جۆربهجۆری ل دهکهوتهوه.‏و ههر کام لهم ههھنجانانه وهمی تایبهتی خۆی دهوت،‏ و ب ئهوهیپودانگک له دهستدا بت که بتوانرت نوان وهمهکان ههسهنگاندنکئهنجام بدرت.‏ ئهم بیردۆزه سهرنجی مۆری بۆ گشتی فهلسهفه و بهتایبهتشوازی ئهو پرسیارانه که لهوێ دهکرن ڕاکشا.‏ و بیر و ڕای مۆر لهمبوارهدا گهییشته شونک که دهستکهوتی بۆنیادی بۆ گهڕان به دوایڕاستییهکان له فهلسهفهی بهدواوه بوو.‏ بۆ ڕوونکردنهوهی ئهم دهستکهوتانه،‏ههسهنگاندنک نوان شوازی گهڕان به دوای ڕاستییهکان له زانستهکان وفهلسهفه دهتوانت یارمهتیدهر بت.‏ له زانستهکاندا ڕاستییهکان له ڕگایسهیرکردنی جیھان و چۆنیهتی ڕووداوهکان و بهندیوارییهکانی نوانڕووداوهکان و بووهوهکان دهردهکهون.‏ و بهدوای ئهو چهمک و ت گهییشتنانهکه بۆ دهرخستنی پرسیارهکان و ڕگای گهییشتن به وهمهکان پویستنئاشکرا دهبن،‏ و بۆ ههر پرسیارک تهنھا وهمک،‏ و بۆ ههر وهمک شوازیههسهنگاندن نوان وهمهکان دیاری کراوه.‏

کوردناسی 1203له فهلسهفه،‏ لانی کهم ههتا ئهو ج ڕوونه،‏ هیچ پرسیارک له ڕگای سهیرو گهڕانهوهی ڕاستهوخۆ بۆ جیھان نایته ئاراوه،‏ و پرسهکان بهستراون بهشوازی بیرکرنهوهی فهلسهفهوانهکان لهبارهی جیھان و ڕووداوهکان.‏ لهمشوازی بیرکردنهوهدا،‏ وای گرانبژری فهلسهفهوانه ناسراوهکان لهههبژاردنی پرسهکان،‏ ئهو ڕوشونه که له زانستهکان ههیه،‏ لرهدادهرناکهوت.‏ پشنیار کردنی بیردۆزه جۆربهجۆرهکان بۆ دۆزینهوهی وهمیڕاست له ههڕشتهکانی زانستهکاندا،‏ له کۆتاییدا دهبته مایهی گهییشتنیزانایان به وهمی ڕاست،‏ و پهژران یان ڕهدکردنهوهی بیردۆزهی پشنیارکراو،‏ له کاتکدا که له فهلسهفه ئاوگۆڕ کردنی بیروڕا لهبارهی پرسکی تایبهتله زۆربهی کاتهکان دهکهوته ژر ئاسهواری دخوازی و خواستهقووتابخانهییهکان،‏ و له زۆر بهی کاتهکانیش له نوان گوایههکانیقووتابخانهیهک هاودهنگی نییه.‏ دهرئهنجامی ئهمه له فهلسهفه هیچ کاتک بهشوازک یهکجار و دانپنراو ناتوانرت وهمی ڕاست ههبژردرت و لهنوانبیر و ڕاکان نوبژیوی بکرت.‏ و تا کاتک ئهم بارودۆخه له فهلسهفه ههیهئارهزووی پهیداکردنی ڕاستییهکان له ڕگای فهلسهفهوه شتکی نهکراوهیه.‏ب)‏ زمان و ڕاستییهکان:‏لهچاوی مۆر هنانی بیری فهلسهفی بۆ ڕبازی دۆزینهوهی ڕاستییهکان،‏چارهیهکی نییه،‏ بژگه لهمه که پش له کردنهوهی باسه فهلسهفییهکان،‏پداچوونهوهیهکی بنهڕهتی له شوازی پرسیارکردن و وهم دانهوه لهفهلسهفه ڕوو بدات.‏ مۆر لهمبارهوه دهت:‏من وههانازانم که جیھان و زانستهکان هیچ کاتک پرسیارکی فهلسهفییانله من کردبت.‏ و پرسیاره فهلسهفییهکان تهنھا له نووسراو و ڕایفهلسهفهوانهکانی دیکه له بارهی جیھان و زانستهکان بۆ من هاتنه ئاراوه.‏ ئهو

کوردناسی 1204پرسانه که لرهدا من لیان باس دهکهم دوو دهستهن،‏ دهستهیهک پرسیئهوهیه که ئامانجی فهلسهفهوانک لهو شته وتراوه چییه،‏ و دهستهی دووهمئهوهیه که کاتک پرسهکه دیاری کرا،‏ چ بهگهیهک بۆ ڕاست بوون یان هههبوونی ئهو بیرۆکه ههیه.‏ و وههادهزانم که ههموو ژیانی من له سهردۆزینهوهی وهمی پرسیارانیک لهم چهشنه براوهسهر.‏شیرازهی وتهکهی مۆر،‏ ئهگهر لهگهڵ شیرازهی بیروڕاکانی ڕاس وویتکنشتاین یهکیک نهبت،‏ ئهوا زۆر لهوان نزیکه.‏ و شیرازهی ئهم بیردۆزهئهوهیه که بهکاربردنی نالهج و هههی زمان له فهلسهفه دهبته هۆیبهدیھاتنی پرسیاره فهلسهفییهکان و ئهم پرسیارانه تهنھا له ڕگای بهکاربردنی ڕاستی زمان وهمی ڕاستیان دهدۆزرتهوه.‏ بۆ ڕوون کردنهوهی ئهمهبیروڕاکانی مۆر که له س وتاری خۆیکردوونهتهوه به کۆرتی شی دهکهینهوه.‏١٩٣٩ ،١٩٢٥ ،١٩١٧ بویوهها دته بهرچاو که زۆرن ئهو ڕاستییانه که بۆ ئمه ڕوون و ئاشکران وباس و بیرگۆڕک لهسهریان شتکی ههه و سووک دهژمردرت ‏(مهبهستئهوه نییه که چۆن ئهم راستییان سهلمندراو و ناسراون؛ مهبهست تهنھاڕاستییهکهیه)؛ بۆ نموونه له جیھاندا کهرهستهی مادی ههیه؛ یان بوون ونهبوونی ئهم کهرهستانه گوایهی تگهییشتن یان تنهگهییشتنیان له مهژۆدانییه.‏ یان ئهمه که له جیھاندا ڕووداوهکان هاوکات،‏ پاش یان پش یهکترداڕوو دهدهن.‏ کوی شاهۆ نموونهیهکه له شتکی مادی که بوونی ههیه،‏ و پشلهوهش مهژۆیهک ل تبگهیت بوونی بووه و ئهگهر ههموو مهژۆکان لهجیھان نهمنن،‏ بهردهوام دهتوانت بوونی ببت.‏ شاخی دهماوهند سهردهمکگکانی کردووه،‏ و به دوای ئهو ئستا تهنھا غازی گووگردی دهردهکات.‏بیرۆکه فهلسهفییهکان بوونی شته مادییهکان ڕهد دهکهنهوه،‏ یان بوونیان تهنھابه ت گهییشتنیان به مهژۆ دهزانن.‏ ههندێ بیردۆزهی فهلسهفی ههن که کهتوارو ڕاستین بوونی کات ‏(یان شون)‏ ڕهد دهکهنهوه.‏ له دوو دۆخ بهدهر نییه:‏

کوردناسی 1205یان ئهمه که لهم جۆره بیردۆزانه زمانهکهیان ههر ئهو زمانهیه که له دۆخیئاساییدا بهکار دهبرت،‏ که لهم دۆخهدا ئهم بیردۆزانه به ڕوونی ڕهدکراوهن؛یان ئهمه که لهگهڵ یهکسانی ڕاوژ،‏ زانیاری جیاواز لهو زانیارییانه که لهزمانه ئاساییهکان بهدی دهکرت،‏ لهم بیردۆزانه دن.‏ کهک وهرگرتن له وشهو ڕاوژی پهرهسهندوو له زمانی ئاساییهکان،‏ بۆ نیشاندان و ناساندنی زانیاریو بوونی شتکتر زۆر ڕوو دهدات.‏ بۆ نموونه له زانستی مکانیک،‏ ئهوبوونانه که به زاراوهکانی ‏(کار)‏ و ‏(ئنرژی)‏ دهستنیشان دهکرت،‏ لهگهڵ ئهوبووندارانه که له زمانی ئاسایی بهم وشانه دهستنیشان دهکرن،‏ جیاوازن.‏ بۆیهلهم جۆره دۆخانه بوونهکان له ههر زانستک به واتا و پناسهی تایبهت و ورددهستنیشان دهکرن،‏ به شوازک که هاتنه ئاراوهی پرسیارک یان گهڕان بهدوای وهمهکان نابته هۆی پهرۆشی و تووشی ههه بوون له جیاکردنهوهیڕاستی له ناڕاستییهکان.‏ ئهمه نموونهیهک ڕوون و ڕۆشنه له بهکاربردنی زمانله ڕووداوکی بیری و زانستی.‏ و به بیروڕای مۆر ئهم ڕوشونه لهبارهیبهکاربردنی زمان له فهلسهفه بهرچاو نهگیراوه.‏له بهرانبهر ڕاس و ویتگنشتاین که له ڕاستیدا ڕهسهنایهتی پرسه ودیارده فهلسهفییهکان ڕهد دهکهنهوه ‏(و ئامانجی سهرهکی فهلسهفهیان لهمهزانیوه که فهلسهفه تهنھا نیشان دهدات که ئهمانه له ڕاستیدا پرسه و دیاردهنین)،‏ مۆر باوهڕی ههیه که پرسه فهلسهفییهکان ڕهسهن و ڕاستن.‏ و به ڕایئهو فهلسهفه له ڕاستیدا ڕووداوکی زانستییه،‏ که وهک دی زانستهکان دهبتبه دوای ڕاستییهکان بگهڕت،‏ بهم تا کاتک پرسیار کردن و وهمدانهوهیانله فهلسهفه به کهک وهرگرتنی ناڕاست له زمان بت،‏ ئهم پرسیارانه ب وهمدهمننهوه.‏ چارهسهر نوبوون و بوهمی پرسه فهلسهفییهکان تهنھا بهئاۆسکاو و شواوی بوونیان بهستراوه:‏ دهتوانین بین که فهلسهفه لهبنهڕهتدا کۆششی کردووه له پناو ناساندنی ڕاستییهکان،‏ بهم پرسیارهفهلسهفییهکان زۆر ئاۆسکاو و شواون و ناکرت وهم دانهوهیان تهنھا

کوردناسی 1206تاقیکردنهوه و پرسیارک که به ‏(ئهرێ)‏ یان ‏(نه)‏ کۆتایی پ دت،‏ لو خۆبگیت.‏ له ڕاستیدا ئهم بیرۆکه له توانینی بهربو له فهلسهفه له مهژۆ ڕیشهدهگرت،‏ و ئامانجی سهرهکی مۆر ڕووبهڕوو بوونهوهی ئهم توانینهیه.‏ بهڕای مۆر،‏ ڕاستخوازی له فهلسهفه به پهژرانی بچارهسهری پرسهکان،‏ناگۆنجت و ههر بیانوونک بۆ ئاسایی ناساندنی بچارهسهری کشهکان،‏ لهڕاستیدا لادان له پرسیارهکانه.‏ به بیروڕای مۆر هنانی فهلسهفه بۆ سهر ڕیڕاستخوازی تهنھا پهژرانی ڕگهچاره له لایهن پرسه فهلسهفییهکان دهزانت.‏بۆ چارهسهربوونی کشه فهلسهفییهکان بهکاربردنی ڕک و ڕاست له زمانپشنیار دهکات.‏ ڕگایهک که مۆر بۆ ڕاست کردنهوهی ئهم پرسیارهههیبژاردووه،‏ شیاوی سهرنجه.‏ له نووسراوهکانی به ڕوونی و ئاشکرایی لهبارهی بهکاربردنی ڕاستی زمان کهمتر باسی کردووه.‏ و پتر کۆششی کردووهکه شوازی بهکاربردنی زمان له ئاسهوار و نووسراوهکانی بهکاربگرت ولهکاتی ڕووبهڕووبوونهوهی پرسه فهلسهفییهکان له زمان به درۆستی کهکوهربگرت.‏ بهم بۆنهوه بیرۆکهی بهکاربردنی ڕاستی زمان له دۆزینهوهیوهمی پرسیاره فهلسهفییهکان بهکار دهبرت و باشی و خراپییهکانی بۆکهسانی دیکه ڕوون دهبنهوه.‏ج)‏ شی کردنهوه و بابهتهکان:‏ڕهوشتک که مۆر بۆ پداچوونهوهی بهکاربردنی زمان له فهلسهفه7پشنیاری دهکات،‏ به ‏"شیکاری"‏ ناوی دهبات.‏ به پ ئهم ناونانه،‏ زاراوهی‏"شیکارانه"‏ بۆ لایهنه جیاوازهکانی کارکردنی فهلسهفی لهو ڕهوتهدا دتهئاراوه.‏ بۆ ئاشنا بوون به تایبهتمهندییهکانی ئهم ڕهوشته له سهرهتاوه دهبتبزانیین که ‏"شیکاری"‏ له لای مۆر،‏ کارکه که دهرئهمجامی دهبته ڕووتisanalys7

کوردناسی 1207بوونهوهی بابهتهکان له جلوبهرگی ئاۆزی و نامهفھوومی.‏ و هۆی ئهمهدهگهڕتهوه بۆ ئهوه که مۆر ڕاستییهکان له پهیوهندییهکی ڕهبهق لهگهڵ بابهتو پرسهکان دهزانت.‏ ڕاست یان ناڕاست ئاکارانکنبۆ کۆبابهت وکۆپرسک،‏و تهنھا به ت گهییشتنی ئهو بابهتانه که ڕاستن و ههه نین،‏ گهییشتن بهڕاستییهکان دهکرت.‏ له لایهکترهوه بابهتهکان به وشه و زاراوهی وژهیی وئهدهبی دهردهبین؛ لرهدا پهیوهندی زمان لهگهڵ ڕاستییهکان ڕوون دهبتهوهو گرنگی بهکاربردنی دروستی زمان له ڕاستخوازی دته بهرچاو.‏شوازی بهکاربردنی زمان له توژینهوه فهلسهفییهکان بهم جۆره بووه کهوشه و زاراوهکان له زمانه ئاساییهکان بهکرێ دهگیرین،‏ ب ئهوهیڕووچهکی یهکسانی یان جیاوازیی نوان ئهو بابهتانه که گۆزارشتیان لدهکهن،‏ ڕوون بت.‏ ‏(وهک نموونه،‏ ئهمه لهبارهی(بوون)،‏ ‏(کات)‏ و ‏(شون)‏ڕووی داوه).‏ یان ئهمه که وشه و زاراوهی نوێ دادهڕژرن ب ئهوهی ئهوشتانه که گۆزارشتیان ل دهکهن به ڕوونی دیار و ئاشکرا بن ‏(وهک نموونه لهبارهی ‏(ڕۆحی ڕهبهق)،‏ ‏(ونهی بیری)‏ ڕووی داوه).‏ به دوای ئهمه به کهکوهرگرتن لهم زاراوانه پرسیارانک دنه ئاراوه،‏ ‏(وهک:‏ ئایا ونه بیرییهکان له8مهژۆ دان یان له بنچینهنهکان سازکراون؟ ئایا یهکهی پیرۆز لهگهڵ یهکهی9ساوکهیی یهکسانن؟ / ئایا شته مادییهکان بوونیان ههیه؟ / ئایا کاتڕاستهقینهیه یان خهیای؟/(بهم شوازه گهلک باس و گفتوگۆ دنه ئاراوه کهئامانج لهو باسانه گهییشتن به وهمی ئهم پرسیارانه دهبت.‏ بهم ئهگهروهمک به دوایین وهم بزانین که لهبارهی ڕاست یان ناڕاست بوونی ئهوبتوانین ڕککهوین،‏ هیچ وهمک بۆ ئهم پرسیارانه ناتوانت بهس و ڕاستبت.‏89فارسی:‏ نفس متعالیفارسی:‏ نفس تجربی

ب(‏کوردناسی 1208مۆر بهکاربردنی زمان بهم شوازه نابهج دهزانت،‏ لهبهر ئهمه که زمانتهنھا له دۆخکدا له گهییشتن به ڕاستییهکان کاریگهر بت که:‏ ‏(ئا)‏ ئهو زاراوهو وشانه که به کار دهبرن تهنھا ئاماژه به یهک بوون و بابهتی تایبهت بکهن.‏و ‏(ب)‏ تایبهتمهندی و پهیوهندی نوان تهوهر و بابهتهکان له ڕاستیدا ههر ئهوپهیوهندییه بت که به ئاوته کردن و لهگهڵ یهک هاتنی زاراوه وشهییهکاننیشان دهدرت.‏ ئهمه شوازی کهک وهرگرتن له زمان بۆ گهڕان به دوایڕاستییهکان له فهلسهفه نیشان دهدات.‏بهم شوازه،‏ پش له گهه کردنی ههر پرسیارک له فهلسهفه پویسته لهسهرهتاوه بابهت و واتاکان شی بکرنهوه تا لهم ڕبازهدا له یهکتر جیابکرنهوه و جیاوازییان دهست نیشان بکرت.‏ تهنھا لهم دۆخهدایه که دهتوانینلهبارهی تایبهتمهندییهکان و پهیوهندیی نوان بابهتهکان پرسیار گهه بکرتو وهمی بۆ بدۆزرتهوه.‏شیکردنهوهی بابهتهکان له لایهن مۆر هاوواتهیه لهگهڵ دۆزینهوهی واتاکان:‏‏(دۆزینهوهی واتای بابهتک تهنھا ڕووکردنهوهی شیکارانهیه لهو بابهته).‏ مۆربهم شوازه پتر شیکاری ڕوون دهکاتهوه:‏وتهی تاکک تهنھا کاتک دهتوانت ‏"ڕووکردنهوهی شیکارانه"‏ له بابهتکبت که:‏ ‏(ئا)‏ ههم بابهتی شیکراوه و ههم دهرئهنجامی بهباشی ڕوونکرابنهوه،‏ و ئهگهر شیکاری به باشی ڕووی درابت،‏ ئهم دوو شته گۆزارشتلهیهک شت دهکهن.‏( ئهو وشه و زاراوانه که بۆ نیشاندانی بابهت وتهوهری شیکاری بهکاردهبرن،‏ لهگهڵ ئهو وشه و زاراونه که بۆ نیشاندانیئهنجامی شیکاری بهکار دهبرن،‏ لهگهڵ یهک جیاوازییان پهیدا کردبت..‏ ومهرجی سیهمیش دهبت بهم دوو مهرجه زیاد بکرت؛ ‏(ج)‏ ئهو ڕسته وزاراوانه که بۆ باس کردن له بابهتی شیکاری بهکار دهڕۆن،‏ پتر لهوهی کهنابت لهگهڵ ڕستهکانی ئهنجامی شیکاری یهکسان بن،‏ ناکرت ئهو شتانه که

کوردناسی 1209#)له پرسیارهکهدا به ڕوونی باسیان لکراوه له خۆ بگرت.‏ بۆ نموونه له ڕستهیدووهمین کۆڕی ژن و پیاوکه)،‏ زانیاری ‏(کۆڕ بوون)‏ و ‏(دووهمین کۆڕبوون)‏ به ڕوونی نیشان دراون،‏ بهم له#)برای یهککه)‏ ئهم زانیارییانهپکهوه نیشان نهدراون.‏ ڕستهی یهکهم ئهو دوو زانیارییه نیشان دهدات وشوازی ئاوته بوونیان له وشهی ‏"برا"‏ نیشان دهدات،‏ که لرهدا داڕژکیگهرانهوهییه،‏ بهم له ڕستهی دووهم،‏ گهڕاندنهوهیهک نییه.‏ بۆیه دهبتشوازی پکهوه هاتن و ئاوته کردنی بابهت و زاراوهکان دهبت له ڕستهکاندابه باشی ڕوون بکرتهوه.‏ئهوانه که لهگهڵ فهلسهفهی یوونانی کهون ئاشناییان ههیه،‏ لرهدا ئهگهریئهوه ههیه که مۆر و گهه کردنی ‏"شیکاری"‏ شتکی نوێ نیه.‏ پویستیجیاکردنهوه و ڕاستکردنهوهی بابهتهکان به واتا و زاراوهکان و گرنگییان لهگهییشتن به ڕاستییهکان،‏ چهندین سهده لهمهو پش له نووسراوهکانیئهفلاتوون باسی ل کراوه و به باشی شی کراوهتهوه.‏ لهم نووسراوانهداپهیوهندی پتهو و بهردهوامی نوان بابهت و ڕاستییهکان بۆ یهکهم جار بهشوازی نووسراو له مژوو باسی لکراوه،‏ و زارۆچکهی سۆقهراتی وهکڕبازک که خزمهت به جیاکردنهوه و شیکاری دهکات له سهر بنهمای ئهمڕاستییانه دانراوه.‏ مۆر یهکهم کهس بووه که له ژیاننامه خۆنووسهکهی خۆیباسی له خۆشهویستی و پهیرهوی له ڕبازی ئهفلاتوون ‏(و ئهرهستوو)‏کردبت.‏ بهم ئهمه نابته هۆی فرامۆش کردنی جیاوازییه بۆنیادییهکانی نوانتازهکارییهکهی مۆر و نوکارییهکهی ئهفلاتوون.‏ له لایهن ئهفلاتوونهوهبابهتهکان به بوونک ناسراون که بوونی مهژۆییان ههیه ‏(بهم بۆنهوه مهژۆتوانایی ت گهییشتن و دهست بهسهر گرتنیانی ههیه).‏ ههر وهها که شتهمادییهکان له کات و شون دان،‏ ئهفلاتوون ئهم بوونانه له جیھانکی سهرتر لهجیھانی فیزیایی دادهنت،‏ که مهژۆکان یهکک له دانیشتوانی ههتاههتایی ئهوجیھانهن،‏ گهییشتن بهم بوونانه له ڕگای مهژۆ له لایهن ئهفلاتوونهوه وهک

کوردناسی 1210‏"دیتن و چاو پکهوتن"‏ دانراوه،‏ و گهییشتن بهم بوونانه له ڕبازی زارۆچکهیسۆقهراتی و یهکسان به سینهوهی تاریکییهکان له چاو دانراوه.‏ ‏(لهم ڕوانگهدالهوه دهچت ‏(زارۆچکهی سۆقهراتی)‏ لهگهڵ ‏(شیکاریدهروونی فرۆید)‏ یهککبت).‏ له دهستکهوتهکانی مۆر.‏ له لایهکترهوه،‏ باسک لهوه که بابهتهکان چینو ئایا له شونک دانیشتوون یان نهکراوه،و لهبارهی شوازی گهییشتنی مهژۆبه بابهتهکانیش له بیروڕای مۆر شتک به ڕوونی نابینرت.‏ و ئهوه که لرهداباسی لهسهر کراوه پهیوهندی نوان ڕاوژ(زمان)ه و بابهتهکان.‏ که لهپهیوهندی ڕسته و واتا دهچت،‏ که ڕگا بۆ هاتنه نوهوهی زمان دهکاتهوه.‏ئهو شته که لا ئیشهکانی مۆر وهک نوکاری دهژمردرت،‏ ئازاد کردنیڕاستییهکان له مهژۆ و گهه کردنی زمان وهک ئامری گهییشتن بهڕاستییهکانه.‏ ‏(و لهم بارهدا تهنھا بیروانک که پش له مۆر باسی لهمهکردووه،‏ فگ بووه)،‏ ههروهها که له وتهکهی خۆی نیشان دهدرت،‏‏"شیکاری"‏ کارکه که به زمان و له ڕگای زمان ئهنجام دهگرت ‏(نه به مهژۆو شته مهژۆییهکان).‏ بهم شوازه به ڕای مۆر ئهوه که پهیوهندی نوان تگهییشتن و ڕاستییهکان نیشان دهدات تهنھا زمان.‏ که ئهمه ڕوانگهیهکی نویهکه تهوهر و پرسی زۆر گهه دهکات.‏ و له نووسراوهکانی مۆر شتک شیاویباس له ڕووبهڕوو بوونهوهی ئهم پرسانه نابینرت ‏(ئهگهری ئهوه ههیه کهمۆر توانای ڕووبهڕوو بوونهوهی ئهم پرسانه له خۆی نابینت).‏میراتکه که له مۆر به ج ماوه،‏ ئهنجامی بهکاربردنی ئمه ڕبازه بۆ وهمدانهوهی پرسه بوونناسییهکان،‏ کردار و ت گهییشتنه ههستۆکییهکانه.‏ و لههیچ یهک لهمانه ڕگهچارهی مۆر وهک ‏"دوایین ڕگهچاره"‏ نهناسراوه و گفتوگۆفهلسهفییهکان لهبارهی بابهتهکان بهردهوامه.‏ ئهو شته که لهو گفتوگۆوانه کهله ڕبازی ‏"شیکاری"دان ئاسهواری نوێکارییهکهی مۆر نیشان دهدات،‏کۆشش و ههوی فهلسهفهوانهکان بووه له ڕوون کردنهوه و جیاکردنهوهیبابهتهکان،‏ که له ڕگای ههوڵ دانیان بۆ دۆزینهوهی واتا ڕاستهکان ڕوو

کوردناسی 1211دهدات.‏ بۆیه دهتوانین بین که ئهو گفتوگۆوانه که ئیستا له ڕهوتی شیکارانهیفهلسهفه شونگری ئهو باوهڕهن که مۆر بۆ یهکهم جار ههستی به پویستیبوونی له فهلسهفه کرد و لایهنگری ل دهکرد.‏فرگ‏:‏٣. بۆنیادی گوتهنیئا)‏ بیرکاری و زمانی بیرکاری:‏چۆنیهتی چوونه نوهوهی زمان بۆ بیری فرگ و دهستکهوتهکانی فرگلهگهڵ ئهوه که لهبارهی مۆر وترا زۆر جیاوازه،‏ فرگ له سهرهتایتوژینهوه و لکۆینهوهکانی له بواری بیرکاری خرا بهرهو نهریتهکان چوو،‏که لهوێدا پرسهی سهرهکی بیرکاران دۆزینهوه بۆنیادکی گۆنجاو بۆ= ‏(شیکاریئانالیز)‏ یان ‏(بیردۆزهی ژماره کهتوارییهکان)‏ بوو.‏ ئهم بابهته لهکۆتایی سهدهی ههفدهههم به شوازیکی سهربهخۆ له لایهن نیۆتۆن و لاینبنیتزبه هنانه ئاراوهی ‏(بکۆتایی ورد)‏ چووه نو قۆناغکی نوێ.‏ ئامانجی لایبنیتزله ڕوو هنان بهم بابهته به گشتی تایبهت به بیرکاری بوو و دۆزینهوهیڕهوشتک بۆ حیساب کردنی هی وککهتی کهوانهکان و پوانهی ڕووبهریژر کهوانهکانی له خۆ دهگرت.‏ له لایهکترهوه نیۆتۆن له دیوی فیزیاییهوههاتهنو ئهم باسه،‏ و ئامانجی دۆزینهوهی ڕهوشتکی بیرکارانه بوو،‏ که بهوڕهوشته تژی و خرایی دهمی بگهڕک حیساب بکات.‏ زمانیک که ههر یهکلهم دوو کهسه که بۆ گۆزارشتی بیردۆزهکانیان بهکاریان دهبرد جیاواز بوو.‏بهم نئاخنی ههر دوو زمانهکه یهک شت بوو و یهکسان.‏ بهم زمانی لایبنیتزباشتر بوو له زمانهکهی نیۆتۆن ‏(ئیستاش له سهرهتای شیکاری و لهبابهتهکانی ئینتهگرال له زمان و هماکانی لایبنیتز کهک وهردهگرن).‏ بهمبۆنهوه جووهناسی نیۆتۆنیش بهم زمانه ئاسانتر و باشتر گۆزارشتی لدهکرت.‏ دهستکهوتهکانی جووهناسی نیۆتۆن له پشبنی و شیکردنهوهی

کوردناسی 1212ڕووداوه سروشتییهکان،‏ بووه هۆی پتر ناساندنی بیردۆزه بیرکارانهکهینیۆتۆن و لایبنیتز،‏ به شوازک که له سهرهتای سهدهی ههژدهههم بیرکارکناسراو له ئهوروپا پهیدا نهدهکرا که ئهو بیردۆزه نویه سهرنجی ڕانهکشابت.‏له سای ‎١٧١٩‎ی زایینی،‏ جۆرج بارکلی ‏(فهلسهفهوانی ناسراوی10ساوکهخوازی ئیرلهندی)‏ له نامیلکهیهک به ناوی ‏"شیکار"‏ ، بیردۆزه نوکهیخستهژر ڕخنه و بنهڕهتی خسته سهرئاو.‏ جۆرج بیرکار نهبوو،‏ بهم لهبیرهوهرییهکی ناشیرینی یهکهیی،‏ ئاسهوار و دوائهنجامهکانی ههڕهشهیلایهنگرانی فیزیای نوێ به پاپشتی بیردۆزه نوێکه بۆ بنچ و ڕیشهی باوهڕهدینییهکانی،‏ ههست کرد.‏ بۆیه کۆششی کرد له پناو ئاشنا بوون بهم بیدۆزهبیرکارییه که کرابوو به بنچینهی فیزیا.‏ ئهنجامی ئهم بهدواچوونهوه دۆزینهوهو ئاشکراکردنی ئهو ههه و ناکۆکییه گهوهنییانه بوو که له سهلماندنی ئهمبیرۆکه کهکیان ل وهردیرابوو.‏بنهڕهتی ئهم ناکۆکییانه له لایهکهوه واتای ‏(بکۆتایی ورد)‏ بوو که لهگهڵزۆر بچووک بوونیان هیچ کاتک ناگهینه سفر،‏ له لایهکتره له کاتی بهگههنان که له سهر بنهمای ‏(بیکۆتایی ورد)هکان داڕژرابوون،‏ له ههندێ کاتچاویان ل دادهپۆشین و به سفر سهیریان دهکردن.‏ له نزیکی ١٥٠ ساڵ بهدوای بوبوونهوهی ئهم نامیلکه،‏ ئهو ناکۆکییانه که جۆرج دهری خستن،‏ڕووبهڕووی گهورهترین بیرکارانی ئهوروپا بووه.‏ له لایهکهوه ‏(شیکاری)‏ئامرک بوو له دهستی بیرکاران و فیزیاکاران،‏ که توانایهکی باشی پ دهدانبۆ وهم دانهوهی پرسیارهکان و گهییشتن به دهستکهوتی نوێ،‏ که لهمژووی زانستدا ب هاوتابوو،‏ له لایهکترهوه ناکۆکییهکان له سهلماندنی ئهوبیردۆزه و بنهڕهتی باسهکان،‏ وهها بهرچاو دت که فیزیاکارهکان دهکرتچاوی ل بپۆشن،‏ بهنی حهسانهوهی به بیر و مهژۆی بیرکاران نهدهدا.‏ لهThe Analyst10

کوردناسی 1213درژهی سهدهی ههژدهههم،‏ کههبیرکارانک وهک ئۆیلر،‏ دالامبر،‏ لاگرانژ وگاوس ههر کام به شوازک کۆششیان دهکرد بۆ نههشتن و وهم دانهوهیئهو ناکۆکییانه و بهربوکردنی دهستکهوتهکانی بیردۆزه نوکه.‏ ههر چهند کهچهندین دهستکهوتی نویان به دهست هنا،‏ بهم له سینهوهی ناکۆکییهکانسهرکهوتنکیان بهدهست نههنا.‏ له سهرهتای سهدهی نۆزدهههمی زایینییهکهم ههنگاوی ڕاست له لایهن کۆشی نران و نزیکهی پهنجاساڵ به دوای ئهو11بیردۆزهیهکی ڕاست،‏ بگهرد و ب داکۆکی له لایهن وایرشتراس تۆمارکرا.‏ب)‏ بیرکاری و گهوتن:‏لهم ڕووداوهدا دوو خای گرنگ هههه،‏ یهکک ئهمه که کۆششیلکۆهرهوان بۆ دۆزینهوهی بنهڕهتکی ب ناکۆکی بۆ بابهتی شیکاری،‏ لهلایهن ئامانجکی گهوتنی درژهی پ درا،‏ و له ههر قۆناغک تهنھا وردهکارییهگهوتنییهکان له ههسهنگاندنی دهستکهوتی بیرکارهکان گرنگ بوون.‏ دووهمئهمه که ئهو بیردۆزه که له لایهن وایرشتراس تۆمار کرا به شوازکی بھاوتاله دۆخی ونهیی بوو،‏ بهم واتا که لهم بیدۆزهدا ههمووی ئهو کاردانهوانه که لهکۆششهکانی ڕابردوو تهنھا له سهر بنهمای تگهییشتنی ڕاستهوخۆی یهک یانچهند بیرکار داڕژرابوون،‏ لابران،‏ و شونی خۆیان دا به کاردانهوهی نوێ،‏ کهبهگهنامه و سهلماندنکی تایبهت و وردیان ههبوو.‏ ئهمه تهنھا به جنشینکردنی ‏(ونه)‏ بهچاو زۆر ڕوونهکانی ئهندازهکاری یان ‏(ونه ڕاستهوخۆکان)‏له بارهی ‏(بوونی ئهندازهکان)‏ به واتا و بنچینه بهگهدارهکان که له ههرچهشنه شیکردنهوه یان واتالدانهوهیهک یهکهیی ڕهها و ئازاد بوون،‏دهستکهوت.‏ به دوای کۆشش بۆ سهلماندنی ڕوشونی بابهتی پینجهمیئۆقلیدۆس ‏(همی هاوشانی)‏ و دۆزینهوهی ئهندازه نائۆقلیدۆسییهکان،‏ واKarl Weierstrass11

کوردناسی 1214دتهبهرچاو که بوکردنهوهی لکۆینهوهکان له همه ئهندازهییهکانیشڕگهیهک بهرهو ‏(ونهیی کردن)‏ پیاسهدهکات.‏ ئهم بیرۆکه سهرئهنجام بهتهواوبوونی توژینهوهکانی کانتۆر و پئانۆ له بیرکاری و بوکردنهوهیدهستکهوتهکانی ‏"هیلبرت"‏ له ئهندازهکاری به گشتی پهژردرا.‏بیردۆزه ونهییهکان به هۆی ڕووتهخوازی و ڕووت بوون له ههر چهشنهشیکردنهوه و واتالدانهوهیهکی تایبهت،‏ نیشاندهری بوونکن به ناوی ‏"بۆنیاد"‏له بابهتهکان،‏ که نیشاندانی بنچ و ڕیشهکانی ئامانجییه.‏ ونهیهک ساده وناڕاست،‏ بهم بوژ لهم بوونه به هاوشوهکردنی لهگهڵ ‏"ئسقانک"‏ بهدهستدت،‏ که به زیادکردنی ‏"گۆشت و پست"‏ له ڕگای شیکردنهوه ووتالدانهوهی دهبته بوونک تایبهت.‏ ههتا کۆتایی سهدهی نۆزدهههمی زایینیبهم چهشنه تایبهتمهندییهک تهنھا له ژردهسهتی گهوتن بوو.‏ و تهنھابیردۆزهی گهوتنی که بهشوازک تهواو ونهیی دانراوه و له ڕاستی هیچگفتوگۆیهک نییه،‏ بیردۆزهی پومانی ئهرهستوویی بوو.‏ به پ ئهم بیردۆزه،‏چارچوی سهرهکی ههر وتهیهک،‏ یان بۆنیادی گهوتنی له س بهشی ‏"تهوهر،‏لهخۆگر،‏ پهیوهندییهکان"‏ سازکراوه،‏ به چهشنک که به هنانی واتهی واتاداریشیاو لهم س بهشه ڕستهیهک تایبهت و واتادار سازبکرت.‏ لهم چهشنه یاساو ڕسایهک له بیدۆزهکان دنه ئاراوه که بهکار بردنیان له ههر کۆمهکسازکراو له س ڕسته،‏ ب ئهوهی گرنگی به واتای ڕستهکان بدرت،‏ لهئهنجام بزانرت که ئایا ئهم ڕستانه ڕبهدییهکی گۆنجاو سازدهکهن یان نه.‏بهم شوازهجیاکردنهوهی ڕبهدییه گۆنجاوهکان له نهگۆنجاوهکان له ههرتهوهرک به شوازک ڕهبهق دهکرت و گرنگی گهوتن وهک ئامرازک گرنگو نهشاراوه له بواره جیاجیا زانستییهکان له ڕبازی گهییشتن به ڕاستییهکانڕوون دهبتهوه.‏

کوردناسی 1215گرنگی ڕهبهقی گهوتن له زانستهکان بیردۆزهیهک که به ناوی بیردۆزهی‏"ڕاست گهوتنی"‏ ناسراوه،‏ شوازی زمانک که شیاوی ڕاستخوازییه دهستنیشان بکات.‏ دهرئهنجام بیردۆزهی پومانی وهک بیردۆزهیهکی ڕاستی گهوتنیههدهبژردرت،‏ زمانی ڕاستییهکان پویسته زمانک بت که توانایبهدهردانهوهی بۆنیادی تهوهر – لهخۆگری بیارهکانی ههبت.‏ زمانهئاساییهکان له تیرهی زمانه هندوئهوروپیهکان بۆ زۆربهی ڕستهکانیان ئهمتواناییهیان ههیه،‏ ئهگهر چی لهم زمانانه ڕستانک ههن که نیشاندهریڕژهکانن و لانی کهم له ڕۆخساردا ئهم شته ڕهد دهکهنهوه ‏(نیشانی نادهن).‏بۆیه پویسته لهم زمانانهدا بۆ کران به زمانی ڕاستییهکان،‏ ڕژهکان بگۆڕدرنبه لهخۆگرهکان و یان ڕاستییهکهی ڕژه وهک ڕاستییهکانی واته ڕژهییهکان‏(وهک گهورهتر،‏ بهرزتر،‏ گرانتر)‏ نکووییان ل بکرت.‏له درژهی ئهم بیست سهده ‏(پتر له بیست سهده)‏ که بیردۆزهی پومانی لهگۆڕهپانهکانی گهوتن فهرمانهوایی دهکات،‏ ئهم دوو تهوهره به شوازیجۆربهجۆر تاقیکرانهوه،‏ لهگهڵ ئهمه هیچ کاتک ئهنجامکی شیاوی باس لهمتاقیکارییانه دهستگیر نهکرا.‏ بهم ئهمه نهه نهبووه بۆ فهلسهفه،‏ له درژهیسهدهکان و تهنانهت ههتا ساه کۆتاییهکانی سهدهی نۆزدهههم،‏ له ڕگایناساندنی بیردۆزهی پومانی وهک تهنھا بیردۆزهی ڕاست لهبارهی بۆنیادیگهوتنی بیارهکان و بایهخی ڕبهدییهکان.‏له سهرهتای تۆمارکردنی بیردۆزهی پومانی،‏ بۆ گهوتنزانهکان ئاشکرا بووکه زمانی بیرکاری له بواری ئهو توانایه له زمانه ئاساییهکان زۆر جیاوازه.‏یهکهم ئهمه که بیار و کشه بیرکارانییهکان به تواوی له چارچوی ‏(تهوهر-‏لهخۆگر)‏ ناگۆنجین و دووهم ئهمه که ههموو بهگههنانه بیرکارانییهکان لهس ڕستهدا ناگۆنجرن.‏ ههتا زهمهنک دوور و درژ ئهمه پهشوی وپرسهیهکی بۆ گهوتنزانهکان نههنابوو ئاراوه،‏ لهبهر ئهوه که ئهوان توانایئهوهیان بوو که بیرکاری وهک پژگاییهک مهژۆیی ‏(وهک یارییه مهژۆییهکان،‏

کوردناسی 1216شهترهنج)‏ بزانن،‏ نه وهک زانستک که ڕاستییهکان دهدۆزرتهوه.‏ ئهم باوهڕهوهک دابکی سهرهکی له فهرههنگی یوونانی کهون به دوای ڕووخانیقووتابخانهی فیساغۆرس،‏ دهناسرت و به دوای ئهو دزهی کرد بۆ نوفهرههنگی ئهوروپی له سهده نوهڕاستییهکان.‏ له نیوهکانی سهدهی ههفدهههمئهم دابه له لایهن گالیلۆ،‏ ههم به ڕوونی و زمانی و ههم کردهوهیی،‏ هرشیکرایه سهر.‏ وتهکانی گالیلۆ له نامیلکهیهک له ژر ناوی ‏"پوسهنگ"‏ به ڕوونیبیروڕای لهبارهی پویستی جگیر کردنی زمانی ئاسایی به زمانی بیرکاریوهک زمانی ڕاستییهکان نیشان دهدات:‏ ‏(فهلسهفه نووسراوکه که له کتبکیگهوره،‏ واته جیھان،‏ نووسراوه؛ زانستک که بهردهوام لهبهر چاوانماندایه،‏بهم ئهم کتبه ت گهییشتنی نییه،‏ مهگهر زمانک که ئهم کتبه پی نووسراوهفری ببین و ئهو پیتانه که پیان نووسراوه جیابکهینهوه . ئهم کتبه به زمانیبیرکاری نووسراوه و پیتهکانی بازنهکان،‏ س گۆشهکان،‏ دی ڕواهتهئهندازهزانییهکان له خۆ دهگرن.‏ ب ئهمانه گهییشتن به یهک وشه لهنوجهرگی ئهم کتبه بۆ مرۆڤ نهکراوهیه؛ ب ئهمانه مرۆڤ وهک ڕگومکهرکدهمنت که له نوان ڕاڕهوانک به یهک تهنراو و تۆلهتۆ،‏ له تاریکیسهرگهردانه).‏گالیلۆ دهیزانی که بیردۆزهکهی لهبارهی گرنگی زانستی بیرکاری،‏ ڕاستهوخۆبیردۆزهی پومانی وهک ئامرکی گرنگ له گهییشتن به ڕاستییهکان،‏ دهخاتهبهر ڕخنه،‏ ئهمه له نو نووسراوهکانی گالیلۆ به ڕوونی دهبینرت.‏ گالیلۆ ههروهها ههنگاوه سهرهتاییهکانی به شوازک کردهوهیی به کهک وهرگرتن لهئامر و بهگه بیرکارانییهکان بۆ بیردۆزینهوه له بواری جووهناسی ههگرتن وبهم شوازه بنچینهکانی فیزیای نوێ داڕژران.‏به دواداچوونهوهی نوێکارییهکانی گالیلۆ له لایهن نیۆتۆن،‏ بیردۆزهیهکیتهواو و سهرسووڕهنهری له فیزیک به زمانی بیرکاری به دواوه بوو،‏ که لهبواری شیکردنهوه و پشبنی جووهی تهنه زهویی و ئاسمانییهکان لهگهڵ

کوردناسی 1217یهک،‏ پشکهوتنکی بهرچاوی بهدهست هنا.‏ بهم نه گالیلۆ و نه نیۆتۆن و نهدی بیروانهکان که باوهڕیان به گرنگی زمانی بیرکاری له گهییشتن بهڕاستییهکان ههبوو،‏ هیچ کامیان نهیتوانی(یان نهیویست)‏ ههنگاوک بۆ تۆمارکردنی بیردۆزهیهک گهوتنی ههبگرت که زمانی نوێ ڕاستییهکان،‏ پویستیجگیرکردنی بیردۆزهی پومانی به ئهوی گهه کردبوو.‏ بوونی بنچینهینهسپردراو و ب بهگه له بنچینهکانی ئهم زمانه نویه و نهبوونی تواناینۆژهنکردنهوهی له لایهن بیرکارهکانهوه بۆ ماوهی ١٥٠ ساڵ،‏ به ڕای نووسهرهۆی سهرهکی ئاوڕنهدانهوه به پویستی پشخستن له گهوتنه.‏ بوونی وههادۆخک،‏ بویستی گهوتنزانانی ئهوروپا له پناو تۆمارکردنی بیردۆزهیهکی نوێله گهوتن،‏ و بهردهوام بوون له پههوی له بیردۆزی پومانی ڕبهدی دهکات.‏دهستکهتهکهی وایرشتراس بۆ نۆژهنکردنهوهی ئهم کسه بۆنیادیانهیبیرکاری،‏ له لایهک بووه خاکی ههسووڕاندن لهو ڕچکه.‏ بهدوای ئهو ئیترخۆلادان له پهژرانی زمانی بیرکاری وهک زمانی ڕاستهقینهی ڕاستییهکاننهدهکرا.‏ له لایهکترهوه،‏ گهشه سهندنی ڕچکه بیرکارانییهکان بۆ بیردۆزینهوهله بواری کانیتری فیزیا،‏ وک بواری غاز،‏ گهرما،‏ کارهبا،‏ وڕاکشه(مهگنهتیس)‏ و دهستکهوتهکانی ئهم ڕچکه،‏ بوو به بهگهی زۆر وبههز بۆ سهلماندنی ئهوه که زمانی بیرکاری له پهیوهندییهکی نزیکه لهگهڵزمانی ڕاستییهکان.‏بهم شوازه له دههه کۆتاییهکانی سهدهی نۆزدهههم دوو تهوهر بهشوازک کۆششکارانه خرانه ژر لکۆینهوه گهوتنییهکان.‏تهوهری یهکهم تایبهت بوو به بهگه بههز و دانپنراوانک که گۆزارشتیانله کهم و کۆرتییهکانی بیردۆزهی پومانی له نیشاندانی بۆنیادی گهوتنی بیارو بنهڕهتی ئهنجامگرییه دانپنراوهکان،‏ دهکرد.‏ ئیتر بۆیان نهدهکرا که بهگهبیرکارانییهکان له چارچوک که بیردۆزهی پومانی بۆ بیرکردنهوه پویستیدهزانی،‏ به بیانووی نهبوونی بایهخی زانستی له بیرکاری،‏ ههڕهشهیهکی

کوردناسی 1218ج(‏مهترسیدار بۆ ڕاستبوونی ئهم بیردۆزه نهزانن.‏ ئهم ههڕهشه پویستیتۆمارکردنی بیردۆزهیهکی نوێ له گهوتن گهه دهکات،‏ که کۆی گشتیتهوژمه بیرییهکان بۆ گهییشتن به ڕاستییهکان له خۆبگرت.‏ تهوهری دووهم لهبارهی چۆنیهتی ونهیی بیردۆز بۆنیادییهکانی بیرکارییه،‏ که پرسهی شوازیهاوسانی و لک گهییشتنی بیرکاری و گهوتنی گهه دهکرد.‏ لهباره ههر دووتهوهر،‏ لکۆینهوهکانی فرگ و ڕاس به شوازک جیاواز و سهربهخۆدهستکهوتی یهکسانیان ههبوو.‏ ڕای ئهم دوو بیروانه لهبارهی لک چوونیبیرکاری و گهوتن به کۆرتی له یهک ڕستهدا ئهمهیه:‏(١)بیرکاری ونهی گهوتنه.‏ئهمه بهو مانایه دت که:‏ (١) بنهمای تهوهر و بهگه هنانی بیرکارانهکان ههرکام نیشاندهری ڕاستییهکه.‏ (٢) ڕاستییهکانی بیرکاری ههر ئهو ڕاستییانهیگهوتنن.‏ ڕای ئهم دوو کهسایهتییه لهبارهی پهیوهندی گهوتن و بیرکاری به12‏"گهوتنخوازی"‏ ناسراوه و ئمه لرهدا لهسهری ورد نابینهوه.‏ لهبارهیکۆگرترین شوازی بۆنیادی گهوتنی،‏ بیاره ههواییهکان ئهوهنده بهس که وتراههم فرگ و ههم ڕاس بنچهکییان له پهیوهندی گوایهڵ و بگۆڕهکاندۆزییهوه.‏ ئهم پهویوهندییه بنهمای بیردۆزهی تهواوکراوی شیکاری پک13دههنت و به ئاماژه پی،‏ لهگهڵ ناساندنی ئامرانک که به ‏"چۆنیهتیپو"‏ناسراون.‏ (٢)ناساندنی گوایهنک که به ‏"گوایهی ڕاستی"‏ناسراون.‏ (٣)کۆمهک ناوی تایبهت،‏ دهکرت بۆنیادکی گهوتنی ههموو ڕسته واتادارهکان لهههر زمانک که بۆ ڕاستخوازی شیاوه،‏ دهست نیشان کرد.‏( بیر،‏ مهژۆیهتی و ئهگهری ناساندنله سهردهمک که فرگ سهرقای لکۆینهوهی گهوتنی بوو،‏ تهوژمک لهگهوتن،‏ له نو فهلسهفهوانهکانی بوو که گهوتن زانستکه که ڕوونکردنهوهی12logicismQuantifier13

کوردناسی 1219یاساکانی بیرکردنهوه له خۆ دهگرت.‏ لهم بیرۆکهدا بیرکردنهوه کردارکزانراوه که له مهژۆ و له لایهن نوهڕۆکی مهژۆوه ئهنجام دهگرت.‏ و ئهنجامیئهم کردارهیان ‏"داوهری کردن"‏ دهزانی،‏ که له توانینی گهوتنی به پناوک کهبیر به ڕاستییهکان دهبهسرتهوه،‏ سنووردار کراوه.‏ بهم شوازه ئهو یاسانه کهگهوتن له پناو دۆزینهوه و ئاشکراکردنیان کۆششی دهکرد له هم وبنواشانک سازکراوه که له گهییشتن به ڕاستییهکان ئهرککی ڕنماییکهرانهیههیه.‏ ئهگهر له ویاری بیر له داوهرییهک بۆ داوهرییهکتر ئهم هم و بنواشانهبهرچاو بگیرین،‏ ئهگهری ڕوودانی هههیهک جودا له هههی شیمانهییپهژرانی داوهری یهکهم،‏ نییه.‏ بۆیه ‏"یاساکانی بیرکردنهوه"‏ له گهوتن دهتواننمهژۆ له هههچوون بپارزن.‏ ئهم یاسانه به تهنھایی توانای ڕنمایی کردنیمهژۆیان بۆ ههبژاردنی داوهرییهک بۆ سهرهتای بیردکردنهوه نییه.‏ ئاشکرایهکه ههتا پوسهنگکی شیاو بۆ وهها ههبژاردنک به یاساکانی بیرکردنهوه زیادنهکرت،‏ پهیوهندی نوان بیرکردنهوه و ڕاستییهکان بهرقهرار ناکرت.‏ لهوه کهمهرج گهییشتن به ڕاستییهکان،‏ پهیوهندی بیرکردنهوه و ڕاستییهکانه،‏ گهڕان بهدوای وهها پوسهنگک پرسکه که له زانستناسی چارهسهر دهکرت.‏ ههتاسهرهتای سهدهی بیستهم له بیردۆزهکان که قووتابخانه جیاوازهکانی فهلسهفهله زانستناسی تۆمار و دهرکران،‏ تهنھا لکگهییشتنک له چۆنیهتی زانست دتهبهرچاو.‏ لهم لکگهییششتنه،‏ زانست که کۆمهک داوهری ڕاست پکھاتووه ونوهوهی ههر داوهرییهک بوونکی تهواو مهژۆیی ههیه؛ واته تهنه و لاشانکله خۆ دهگرت که تهنھا له ونه،‏ یان دیمهنک ونهیی که تهنھا له مهژۆسازدهکرت.‏ له دواگرهکانی ئهم لکگهییشتنه بۆ بیرکاری ئهمهیه له بنچینهیتهوهر و همه کانی بیردۆزهکانی بیرکاری،‏ ڕاستییانک تهنھا لهبارهیمهژۆیهتییهکان ئاشکرا دهکهن.‏ فرگ خرا سهرنجی بۆ ئهمه که ئهم بیرۆکهناتوانت لهگهڵ ڕاستییهکان هاونووس و یهکسان بت،‏ ڕاکشرا و له ئهنجامدائهم بیرۆکهیه داڕژراو له سهر بنهمایهکی ههه ناساند.‏ توژینهوهکانی فرگلهم بارهوه له سهر بنهمای تایبهتمهندییانک ئهنجام دران،‏ که ئهو لهبارهی

کوردناسی 1220مهژۆیهتییهکان له سهرهتای لكۆینهوهکانی دۆزیبوونهتهوه،‏ و دهرئهنجامهکهیله سای ١٩١٨ بوی کردبووه،‏ ئهم تایبهتمهندییانه به گشتی له یهک ڕستهداکۆ دهبنهوه:‏ مهژۆیهتییهکان تایبهتن به مهژۆیهکی تایبهت که خۆیان لهوێ ڕوودهدهن.‏ ئهمه به واتهی ئهوه دت که چۆنایهتی مهژۆیهتییهکانئهو مهژۆ که لهوێ دنه ئاراوه،‏ ڕوون دهبتهوه.(‏(١)(٢تهنھا بۆلهو مهژۆوه بۆ مهژۆیهکتر ناگوزرنهوه.‏ ئهمه لهبارهی ههست،‏ ژان و دهردهکان ڕوونه.‏ تهنھا منههستکی تایبهتم ههیه له بهرانبهر دیمهنک که له کاتک سهیرم کردووه،‏ بهشوازک که ئهم ههسته بۆ یهککتر ناگوزرتهوه.‏ دهتوانم تبکۆشم که ئهوههسته به زمانک دهرببم،‏ یان له ڕی ونه نیشانی بدهم؛ بهم هیچ کام لهوڕسته یان ونانه وهک ههستی من نین و ئهو شته که ئهوانیتر لهوانهتدهگهن،‏ وهک تگهییشتنهکهی من نییه،‏ و تهنھا تگهییشتنی خۆیانه.‏ و هیچڕگایهک نییه که ئهو تگهییشتنهی مهژۆی من و تگهییشتنی ئهوانیترههبسهنگنرن.‏ به بیروڕای فرگ ئهمه تهنھا تایبهت به بهشک لهمهژۆیهتییهکان نییه و ههموویان له خۆ دهگرت.‏ئهگهر ڕگهیک بدزرتهوه که توانای ئهوهم پبدات که ڕاستهوخۆ بهنوهڕۆکی مهژۆیهتییهکانی بیری تاکک دهست بگهینم،‏ که له ڕیگای بتوانمتگهییشتنهکانی خۆم له نوهڕۆکی مهژۆی ئهو،‏ لهگهڵ ئهو شته که له ڕاستیداله مهژۆیدایه ههڵبسهنگنم.‏‏"دهست گهییشتنی ڕاستهوخۆی من"‏ به نوهڕۆکی مهژۆی ئهو تهنھا بهمشوازه دهبت که ب کهک وهرگرتن له هیچ ئامر و نوگرک وهکلکگهییشتووک یان ونهیهک لهو نوهڕۆکه،‏ بت.‏ بۆیه بوونی ئهمه پویستیبه هاتنه ئاراوهی ونهیهک له نو مهژۆی منه ، که هاوسانی لهگهڵڕاستییهکانی نو مهژۆی ئهویتر جی پرسیاری ههیه.‏

کوردناسی 1221هۆی نهگوزانهوهبوونی ئهم نوهڕۆکه مهژۆییه،‏ به ڕای فرگ‏،‏ لهڕاستییهکانی مهژۆ سهرچاوه دهگرت.‏ مهژۆ له ڕاستیدا شونکه پاڕوراو کهکلیلهکهی تهنھا له لایهن ئهو کهسایهتییه که مهژۆ هی ئهوه،‏ و ڕیگهیهک بۆدانی کلیلهکه بۆ تاککیتر نییه.‏ ههر ڕگهیهک بۆ ئهم کاره بته ئاراوه،‏ خۆیوهک دژکه لهبهرانبهر ئهم کاره.‏ و دهرئهنجامکی باشی بۆ زانست نییه.‏(١) ئهگهرداوهری له بنچینهکانی زانست بژمرین.‏ (٢) بۆ نوهڕۆکیداوهرییهکان،‏ بوونکی مهژۆیی بهرچاو بگرین،‏ ئهو کاته دهبت دان بهمه بننکه زانست ‏(ناساندن)‏ شتکی نهکراوهیه.‏(١) له بارهیفرگ هیچ خۆلادانکی نییه،‏ بهم ئهگهربه ڕاست (٢)بژمردرت،‏ پویسته داوهری تایبهت به مهژۆیهکی تاک بزانین که لهویسهرچاوه دهگرت.‏ بهم بۆنهوه داوهری تاکک لهگهڵ داوهری تاککترجیاوازه،‏ و داوهری کراسکی چۆنایهتی تهواو کهسایهتی له بهر دهکات.‏ئهگهر ئهو شته که من به ڕاستی دهزانم،‏ لهگهڵ ئهو شته که ئهوانیتربهڕاستی دهزانن،‏ تهنانهت ههنهسهنگرن،‏ داوهرییهک که ههمووان بهشداریبن ناکرت و له ئهنجامدا زانست،‏ به شوازک که زانستمهندهکان بوایان پیههیه،‏ شتکی نهکراوهیه.‏د(‏ ( واتا و ڕاستی:‏بهم فرگ نهتهنھا زانستی گشتی و چاوپکی کراوه دهزانت،‏ بهکوبیرکاری پشکهوتوو له سهردهمی خۆی هاتنهدی کۆتاییهکی گۆنجاو دهزانی.‏لهم بیرکارییهدا ههر بیردۆزهیهک به بهگهی گۆنجاو دهپهژریت و ههرسهلماندنک ڕاستبوونی شتک به شوازکی ڕوون که بۆ ههموو تاککیهکسانه،‏ نیشان دهدات.‏ بۆیه له بیرکاری دادوهری ههیه که هیچتایبهتمهندییهک له تایبهتمهندییهکانی مهژۆییهکانی نییه.‏ فرگ ئهم دهستکهوته

کوردناسی 1222پهرهدهدات:‏ زانست تهنھا له بوارک ڕوودهدات که دادوهری ونهیی کراو بت.‏و دادوهری به مهرجک ونهییه که نوهڕۆکی بۆ ههموو تاکک یهکسان و لهبهر دهستدا بت.‏ بهم نوهڕۆکی دادوهرییهک چۆن بت که له کاتک کهمهژۆیی نییه،‏ بۆ ههمووان یهکسان بت؟ گهه کردنی ئهم پرسیاره زیرهکیفرگ له ههبژاردنی ڕێ گهییشتن به وهمی ڕاست نیشان دهدات.‏ که زمانئهم پرسیارهیه بۆ فرگ هناوه ئاراوه.‏ هۆی ههبژاردنی زمان بۆ گهییشتن بهوهم بهم شوازهی خوار ڕوون دهبتهوه:‏ له ههر بوارک له بوارهکانیبیرمهندی که به دوای ڕاستییهکان دهگهڕن،‏ ئهنجامهکان به ڕستهکان بهیاندهکرن که له چارچوی زمانک نووسراون.‏ ڕخنهگری و پداچوونهوهی ئهمدهستکهوتانه تهنھا له ڕێ تگهییشتنی ڕستهکان و ههسهنگاندنی ههنگاوهکاندهکرت،‏ که بۆ سهلماندنی ههر باوهڕک نراون.‏ ههر کام لهم ههنگاوانه،‏ بهنۆرهی خۆی،‏ به ڕستهکان بهیان دهکرت و ئهنجامی ههسهنگاندنهکان لهچارچوی ڕستهکان بهیان دهکرت و دیسان ههر به ڕستهکان له لایهنکۆمهگا داوهرییان لهسهر دهکرت،‏ کاتک ئهم ڕووداوانه دهگهیته شونک کهڕخنهگرتن و ههسهنگاندنی پتر له خۆ نهگرت،‏ ئهوا زانست و باوهڕک بهدهست هاتووه.‏ بۆیه له گهڕان به دوای ڕاستییهکان و گهییشتن به باوهڕک،‏زمان ئهرککی گرنگ و بهرچاوی ههیه.‏بهم ئهو شته که له ڕستهکانی زمانک،‏ له بارهی ڕاستییهکان دهکهوتهبهر ڕخنه و ههسهنگاندن واتایه.‏ زمان له ڕاستیدا ‏"کهژاوه"یهکه که ‏"واتا"‏دهگوازرتهوه.‏ له لایهکهوه زمانی ڕاستییهکان به شوازک یهکسانتگهییشتنییه:‏ بهم واتا که ههموو ئهو کهسانه که له کهک وهرگرتن له زمانککه بۆ گهڕان به دوای ڕاستی شیاوه،‏ توانایهکی باشیان ههبت،‏ دهتوانن بهشوازک یهکسان له ڕسته ساکار و ڕوونهکانی زمان تبگهن،‏ بۆ نموونه ههرتاکک که زمانی ئهندازهیی ئۆقلیدۆسی به باشی بزانت،‏ له بیردۆزهکان بهوڕاده تدهگات که ئۆقلیدۆس یا دی ئهندازهوانهکان تگهییشتوون.‏ بهم دوو

کوردناسی 1223(١)مهرج بۆ ئهوهی که زمانک بۆ ههمووان یهکسان بت پویستن:‏ یهکک ئهوهکه واتا دهبت ئاشکرا و نهگۆڕ بت،‏ ئهگهر واتا بگۆڕ و ناڕوون بتتگهییشتنی یهکسان له زمان شتکی نهکراوهیه.‏ یهککتر ئهوهیه که واتایهکییهکسان له مهژۆیهک بۆ مهژۆیهکتر بگوازرتهوه،‏ ئهگهر مهژۆ ههر ئهو واتاکه مهژۆیهکتر تگهییشتووه نهگرتهوه،‏ نه تهنھا ناردنی پهیغام و بۆچوون بهزمان شتکه نهکراوه دهبوو،‏ دیسان فربوونی زانست و باوهڕهکان شتکینهکراوه دهبوو.‏ ڕوونی و گوزانراوهبوونی واتا سهربهخۆیی و ئازادبوونیواتا له مهژۆ و بیر نیشان دهدات.‏ مهژۆ واتاکان دهدۆزرتهوه و لی تدهگات،‏بهم ناتوانت واتا بخۆلقنت.‏ بۆیه جیاوازییهکی بهرچاو نوان واتا و ونهمهژۆییهکان دته بهرچاو.‏ ونهمهژۆییهکان و بیرهکان سازکراوی مهژۆ وزیندانی کراوی مهژۆن،‏ و هیچ کهژاوهیهک نییه که بتوانت بۆ مهژۆیهکتربگوازریانهوه.‏ واتا له زیندانی مهژۆ ئازاده و چ مهژۆیهک بوونی ههبت و چنهبت،‏ واتا بوونی ههیه و له بهرانبهر دیدهی ههمووان بوه.‏لرهدا قووترین پرسیار دته ئاراوه که کۆششهکانی فرگ له پناوگهییشتن به وهمی ئهژمار دهکرن:‏ پرسیارک که سهبارهت به ڕاستیی زماندته ئاراوه.‏ ئهو شتانه که باسیان لهسهر کرا،‏ له س خاڵ کۆرت دهبنهوه:‏نزیکییهک نوان مهژۆییهکان و ڕاستییهکان بوونی نییه؛(٢)(٣)له گهییشتن بهڕاستی و زانستهکان،‏ زمان ئهرککئ گرنگی ههیه؛ و زمانی ڕاستییهکانههگری واتایهکی ڕوون و نهگۆڕه که بوونی پهیوهندی به مهژۆ و مهژۆییهکاننییه.‏ ئهم س خاه نیشان دهدهن که نوان واتا و ڕاستی پهیوهندییهکی نزیکو گرنگ بوونی ههیه،‏ واتاکان ههگری ڕاستییهکانن و تهنھا له ڕێ گهییشتن بهواتاکان،‏ ڕاستییهکان ئاشکرا دهبن.‏ و چۆنیهتی ڕاستییهکان له ڕگای پهیبردن به چۆنیهتی واتاکان،‏ ڕوون دهبتهوه.‏ بۆیه دهپرسین:‏ چۆنیهتی واتاکانچۆن دهناسرت؟ وهمی فرگ بۆ ئهم پرسیاره له یهک ڕسته کۆرتکراوهتهوه:‏ له ڕگای ناساندنی چۆنیهتی زمان.‏ بۆ ئهوه زمانک ههگری

کوردناسی 1224واتایهک بت که ڕاستییهکان نیشان بدات،‏ پویسته نوان زمان و واتاکانیدیوکی یهکسان و هاوبهش بوونی بت.‏ فرگ ئهم دیوه له سازمانی گهوتنیدهبینت و لهم بوارهدا ڕای فرگ هاوسانییهکی ڕوونی ههیه لهگهڵ ڕایمامۆستای یهکهمی گهوتن،‏ ئهرهستوو.‏گهڕان به دوای سازمانی گهوتنی له لایهن ئهرهستوو به هۆی ئهمه بوو کهبتوانت له ڕێ دۆزینهوهوی،‏ به ڕاستییهکان بگهیت.‏ ڕیگایهک که ئهرهستووبۆ ئهم گهڕانه بهکاری دهبرت،‏ له سهر بنهمای شیکردنهوهی سازمانی زمانبوو،‏ که به ڕای ئهو تهنھا شتی پویسته بۆ گهییشتن به ڕاستییهکان.‏ بۆیهڕووکردن له زمان و لکۆینهوه له چۆنایهتی زمان،‏ بۆ گهییشتن به بنهڕهتیڕاستییهکان نه تهنھا له فهلسهفه شتکی نوێ نییه،‏ بهکو دژ به باوهڕک که لهسهرهتا باسمان لی کرد،‏ نهبووه هۆی لادان و لکترازانک له فهلسهفه.‏ه)‏ دهزگای زمانی ڕاستییهکان:‏بهم ههروهها که وترا ئهو شتانه که فرگ و ئهرهستوو وهک زمانیڕاستی ههیانبژاردبوون،‏ جیاوازییان ههبوو.‏ و بیروڕای ههر دوو له بارهیدهزگای گهوتنی یهکسان نهبوو.‏ ئهرهستوو سازمانی زمان تهنھا له ڕستهکانیزمانهکان دهزانی و لهوێ گهییشت به چارچوی تهوهر-کهژاو بۆ بیارهکان.‏ئهو شته که له دوایین قۆناغ وهک تهوهر یان کهژاوه دهناسرت به نیوڕستهیان دهستهواژه نیشان دهدرت که ئهو نیوڕسته خۆی له سازمانکی گهوتنینییه.‏ له بیردۆزهی ئهرهستوو،‏ تهنھا ڕستهکان سازمانکی گهوتنییان ههیه.‏ وئهمه پهیوهندی نوان تهوهر و کهژاوه ‏(گهوههری یهکهم و چۆنایهتی)‏ نیشاندهدات.‏ فرگ له لایهکترهوه،‏ لکۆینهوهی خۆی لهبارهی سازمانی زمان،‏ لهزمانی بیرکارییهوه دهست پکرد،‏ و ئهو درۆشمانه که واتا دهگرن به سدهسته دابهش دهکات:‏ (١) درۆشمک که واتای تهواوی ههیه،‏ وهک:‏...،6،8،4

قه"‏کوردناسی 1225(٢)ڕستانک که شتک نیشان دهدهن که یا ڕاسته یا ناڕاست:‏.9

کوردناسی 1226به کهک وهرگرتن لهو شتانه که ئاماژهیان پ کرا،‏ فرگ ناوهڕۆک وپهیوهندییهکان وهک جۆره گوایهک دهزانت:‏ ‏(لرهدا ئمه ڕووبهڕوویگوایهنکین که قهرهیان ههتاههتایه قهرهیهکی ڕاستهقینهیه و تهنھا یهکبگۆڕ له خۆ دهگرن).‏بهم ڕوانینه ڕگه بۆ پهرهپدانی بهکاربردنی ئهو دستکهوتانه که بهشیکردنهوهی زمانی بیرکاری بهدی هاتوون،‏ له دی زمانهکان که بۆ گهڕان بهدوای ڕاستییهکان شیاون ‏(بهتایبهت زمانه سروشتییهکان)‏ و دهکرتهوه.‏ لهڕوانگهی فرگ ناوهڕۆکهکان دیاردهیهکن که له ههر زمانک به ڕسته ونیوڕستانک ئاشکرا دهبن و وهک گوایهک تاک بگۆڕین و گۆزارشت لههاویهکییهک نوان ئهندامانی کۆمهه و کۆمههی ژماره ڕاستهقینییهکان دهکهن.‏16فرگ ئهم نیوڕستانه به ‏"بارههگر"‏ ناو دهبات،‏ بۆ نموونه ڕستانک وهک:‏x مرۆڤه،‏ y سهوزه،‏z بزونهره؛ ههر کامیان زانیارییهک کۆرت له سهرواتاکانی مرۆڤ،‏ سهوز،‏ بزونهر له زمانی کوردی ههگرتووه.‏ ههر بهمشوازه و به پ ڕاسپاردهکانی فرگ‏،‏ ئهو دهستهواژانه که نیشاندهریپهیوهنییهکانن دهست نیشان دهکرن.‏ لهم ڕوانینهدا ڕوون دهبتهوه که لهمهژی فرگ‏،‏ واتاکان دیاردهیهکن که بنهمای تایبهتییان ههیه.‏‏"بار ههگرهکان"‏وهک دهستهواژهیهکن که لهگهڵ ئهوه که دهزگایتایبهتییان ههیه،‏ به هۆی نزیکی به واتاکانهوه،‏ توانای تیشکدانهوهی واتاکانیانله زمان ههیه.‏ بۆ بوونی واتاکان له ڕوانگهی فرگ دوو کۆمهڵ پویست:‏کۆمههی ژماره ڕاستهقینییهکان و کۆمهک که پووچ نهبت.‏ به بوونی ئهمدوو کۆمهه،‏ کۆمههیهک له هاویهکییهکانی نوان ئهندامهکانیان سازدهکرت.‏که به دۆزینهوهی ئهم هاویهکییانه.‏ واتا دۆزراوهکان له ڕگهی دانانیpredicate16

کوردناسی 1227دهستهواژهیهک که بۆ نیشاندانی تایبهتمهندییهکانی ئهوان شیاون له زمانئاشکرا دهبن.‏ههر ئهندامکی کۆمهڵ دهکرت ناوکی ههبت.‏ ناونانی ههر شتک له ڕگایڕوودانی هاویهکییهک نوان دهنگهکانی زمان و ئهو شته دهستنیشان کراوهئهنجام دهگرت.‏ ئهو درۆشم و دهنگانهی زمان که لهم هاویهکییه بهشداریدهکهن،‏ له چاوی فرگ وهک ناوی تایبهت لهو زمانه دهناسرن.‏ پش له17فرگ بیردۆزهی جۆن س.‏ میل لهبارهی ناوی تایبهت ههیه که لهوێ ناوهتایبهتهکان وهک نیشانهیهک ب هیچ تایبهتمهندیهک دهناسرن و واتاکهیان لهوشته که ئاماژهی پ دهکهن کۆکراوهتهوه.‏ بهگهی فرگ لهسهر ناتهواویپهیوهندی نوان ناونان و واتاکهیان ئهمهیه که ئهگهر ئهم پهیوهندییه تهواوبوایا ئهوه ئهم دوو ڕسته یهکسانن:‏ ‏"ئهسترهی دهمهو بهیانیو ههر ئهوئهسترهی دهمهوبهیانییه."‏ و"ئهسترهی دهمهوبهیانی ههر ئهو ئهسترهیشهویه."‏ ‏(لهبهر ئهوه که ئهسترهی شهو و ئهسترهی دهمهو بهیانی له یهکشت گۆزارشت دهکه).‏ بهم ئهو دوو ڕسته جیاوازن و جیاوازییان ڕوونه.‏ڕستهی یهکهم ڕستهیهکی ‏"شی کردنهوهییه"‏ که هچ زانیارییهکی نوێ لهگهڵنییه،‏ له کاتک که ڕستهی دووهم نووسراوکه که زانیارییهک له خۆ دهگرت وڕاستییهک نیشان دهدات که یهکک له دهستکهوتهکانی ئهستره ناسییه.‏ فرگجیاوازی نوان ئهم ڕستانه نیشاندهری تایبهتمهندییهکانی ناوی تایبهته.‏ ئهودوو وشه که گوزارشت له یهک شتن،‏ له ڕستهکاندا جیاوازییان هناوه ئاراوهو ئهمه نیشاندهری جیاوازیی نوانیانه.‏بۆ باشتر ڕوون کردنهوهی ئهمه که بنهمای گهوتنی ناوی تایبهت دهتوانتچۆن بت.‏ ههر ناوکی تایبهت له یهک زمان له چاوی گهوتنی نیشاندهریتایبهتمهندیهکی ئهو شتهیه که ئاماژهی پ دهکات.‏ بۆ نمونه ناوی ‏"ئهرهستوو"‏John Sturat Mill17

کوردناسی 1228بهرچاو بگرن.‏ وابزانین که ‏"شاگردی ئهفلاتوون و مامۆستای ئهسکهندهر"‏دیوک له یهکی ئهرهستوو نیشان دهدات.‏ ئیستا ئهگهر ڕستهیهک که وشهی‏"ئهرهستوو"ی تدایه بۆ نیشاندانی ئهو زاته بهرچاو بگرین و تهنھا ‏"ئهرهستوو"‏له ج ئهو دهستهواژه دابنن،‏ ڕستانک به دهست دن که لهگهڵ ئهو ڕستانهکه له دهستهواژهکه سازکراون جیاوازییهکیان نییه.‏ ئهگهر ڕستهی یهکهمنیشاندهری ڕاستییهک بت ئهوه ڕستهی دووهمیش نیشاندهری ئهو ڕاستییهیه.‏ئاکاری ئاماژه پ کراو دارای بنهمایه:‏ بنهمای به دهستهواژهی ‏"شاگردیمامۆستایx و"yنیشان دهدرت.‏ هاوسانی ئهم ئاکاره له بواری گهوتنی لهگهڵ‏"ئهرهستوو"،‏ وههادهسهلمنت که ئهم ناوهیش ههر ئهو بنهمای بت.‏ئیستا ئهگهر به دهستهواژهیهک که نیشاندهری قهوارهی گهوتنی ناوی‏"ئهرهستوو"‏ بت،‏ بنواڕین؛ ئهو دهستهواژهیه وهک نیشاندهری گوایهکدهزانین.‏ ئهگهر کهمک سهرنج بدهین بۆمان ڕوون دهبتهوه که گوایهیدهستنیشان کراو لهو گوایهنه که ‏"واتا"‏ یان ‏"پهیوهندی"‏ نیشاندهدهن نیه.‏‏"واتاکان"‏ گوایهنکن که نوان کۆمهک له تهواکان و کۆمههی قهرهڕاستهقینییهکان سازدهبن.‏ لرهدا گوایهی ئاماژه پ کراو نوان کۆمهک لهتهواکان و کۆمهکتر له تهواکان سازدهکرت.‏ ئهگهر له شونیy و x‏"قهرهکانی"‏ ئهفلاتوون و ئهسکهندهر دابنن،‏ قهرهی گوایههکه دهبته‏"ئهرهستوو".‏ ئهگهر له شون ئهو بگۆڕانه برنتانۆ و هایدگر بنن،‏ گوایههکه‏"هۆسرل"مان پ دهدات.‏ و ئهگهر ‏"میرداماد"‏ و ‏""مهلا فهیزی کاشانی"‏ وهکقهرهی بگۆڕهکان دابننو گوایههکه ئهنجامی دهبته ‏"مهلا سهدرهدینیشیرازی".‏ ئهو هاویهکییه که لرهدا سازکراوه نوا دوو ئهندام له کۆمهک ‏(کهههموو ئهو کهسانه که شاگرد و مامۆستای تاککن)‏ لهگهڵ ئهندامک لهکۆمهکتره.‏به بهرچاو گرتنی وهها قهوارهیهک بۆ ناوی تایبهت،‏ فرگ به بیرۆکهیهکنوێ دهگات که ئهوهنده بایهخی پ نهدراوه.‏ مرۆڤ له ژیانی ڕۆژانهیدا و له

کوردناسی 1229نو ئاوهزیدا ئاماژه به تهواکان دهکهن،‏ و ناویان دهبهن.‏ ڕۆانینه مهژۆیهتیخوازهکان ئهم تواناییه یان له ڕگهی بهخشینی چۆنایهتییهکی گهڕاندنهوهییبه مهژۆییهکان یان ئهم چۆنایهتییه به یهکهی ههندێ له کرداره ئاوهزییهکان وههندک له شوازهکانی ئاگاداربوون دهگهڕنهوه.‏ پشت گوێ خستنی ئهمبیردۆزانه و پاپشتی له بیردۆزه ڕاستی خوازهکان که مهژۆ و مهژۆییهکاندهخهنه پشت گوێ،‏ ئهم پرسایره دته ئاراوه که هۆی بوونی ئهم توانایه لهئاوهز و بیری مرۆڤ چییه؟ بیردۆزهی فرگ لهبارهی ناوی تایبهت ئهممهبهسته له ڕگای بهرچاو گرتنی قهوارهیهکی گهوتنی بۆیان،‏ ڕوون دهکاتهوه.‏بهداخهوه فرگ له هچ یهک له ئیشهکانی به ڕوونی ئاوهڕی لهم پرسیارهنهداوهتهوه و هچ کاتک ئهو شته که ئمه لرهدا وهک قهوارهی گهوتنیناوهکان،‏ ناوی دهبهین باسی ل نهکردووه.‏ و تهنھا چهند نموونهیهکی بهپرژوبوی هناون.‏ بۆیه به باوهڕی ئمه ئهم واتا له ئیشهکانی ئهو ههیه و بهڕوونکردنهوهیان نه تهنھا وهمی ئهو پرسیاره دهدرتهوه.‏ بهکوو به کارزانیفرگ له فهلسهفه و نوکارییهکانی باوهڕ پهیدا دهکهین.‏گوایهی کردنی بنهمای گهوتنی ناوی تایبهت دوو دهستکهوتی ههیه:‏یهکهم ئهمه که له ڕگای بگۆڕهکان ئهگهر قهرهی شیاو بنین،‏ تهنھا یهکئهنجامی ههیه؛ ئهوی تر ئهوهیه که به دانی ئهو قهرانه به گوایههکه،‏ ناویتایبهت دۆخکی ئاگادارمردنهوه پهیدا دهکات.‏ شاگردی ئهفلاتوون و مامۆستایئهسکهندهر بوون زانیارییهکمان له بارهی ‏"ئهرهستوو"‏ دهدات‏.‏ که به زانینیتهنھا ئهرهستوو له نو کۆمهک تاک دهناسرت.‏ کرداری ناساندن له لایهنیگوایهک که قهوارهی گهوتنی ناوی تایبهت نیشان دهدات،‏ له ڕگایهاویهکییهک که نوان کۆمهنک که بوونیان ههیه و ووچ نین ئهنجام دهگرت.‏بوونی ئهم کۆمهنه نیشاندهری ئهم هاویهکییانهیه به شوازک تایبهت ونهگۆڕ،‏ لهبهر ئهوه که ههر کۆمهه خۆی دیاردهیهکی نهگۆڕ و ڕوونی ههیه.‏بهم شوازه(‏‎١‎‏)‏ قهواری گهوتنی ناوی تایبهت وهک گوایهکه که به بوونی

کوردناسی 1230ئهو قهواره،‏ ناوی تایبهت چۆنایهتییهکی گهڕاندنهوهیی و ئاماژهیی پهیدا(٢) دهکات؛ وبه ‏(ترکردنی)‏ ئهم قهواره،‏ ناوهڕۆکک نهگۆڕ و پابهجسازدهکرت که دهتوانت زانیارییهک تایبهت له شتک(تهوایهک)‏ نیشان بدات.‏‏(له کاتکدا که ئهو شته دهتوانت له بهردهستدا نهبت.‏ بۆ نموونه لهبارهیئهرهستوو یا ههر تاککتر که ڕۆژگارک بوونی بووه و ئستا نهماوه.‏ تهنھابه تگهییشتن له ناوی و ب ئهوهی گهییشتنی ئهو تاکه پویست بت،‏ دهکرتبزانین مهبهست کیه.)‏ ههر بۆیه پویست نییه که له ڕگای مهژۆ ومهژۆییهکان چۆنایهتی گهڕاندنهوهبوونی بیر و وتراوهکان شی بکرتهوه؛ زمانو چۆنایهتی پکھاتهکانی ئهم کاره ئهنجام دهدهن.‏ ڕوونه که له گرنگتریندهستکهوتهکانی ئهم ڕوانینه یهکک ئهمهیه که بیرکردنهوه نه به ئاوهز ومهژۆییهکان بهکوو به زمان و واتا دهکرت.‏ بهم شوازه زمان شونی ئاوهزله بیرکردنهوه و گهڕان به دوای ڕاستییهکان دهگرت و ئهگهر واتای‏"یاساکانی بیرکردنهوه"‏ له بیردۆزهی نهریتی گهوتن بهردهوام بپارزرت،‏ڕاستییهکهی له ڕاستی زمان ئاشکرا دهبت.‏

کوردناسی 1231زمان،‏ مژوو و خهباتى چينايهتىدهيويد مك نالى‏(مامۆستاى زانستى سياسییه له زانكۆى يۆرك له تۆرينتۆى آانادا)‏وهرگر:‏ ناسر حهقپهرهستزمان واقعييهتى جيانهبووهى بيرآردنهوهيه،‏فهيلسوفان،‏ دروست ههر وهك چۆن بوونكىسهربهخۆيان به بيرآردنهوه بهخشيوه،‏ ناچارنزمانيش له آهوشهنكى سهربهخۆدا ج بكهنهوه.‏مارآس و ئنگس‏(ئايدۆلۆژياى ئامانى)‏ئهمرۆآه شاهيدى ئايدهئاليسمكى نوين آه بهشكى بهرين له روناآبيرانىگهلى گيرۆده آردووه.‏ ئهو ئايدهئاليسمه نويه نهك ههر زمانى له آهوشهنكىسهربهخۆدا ج آردۆتهوه،‏ بهكوو آردوويهته هزكى وهها ههمهگير له ههرشون حازر و ئاماده آه هۆآاری بوونى مرۆڤى تهقريبهن تيدا بهگشتىسدراوهتهوه.‏ واتان بۆ دهردهآهوێ آه ههر شتك ئاخافتن و ئاخافتن ههمووشتكه.‏ چوونكه بوونهوهره مرۆييهآان خوقندراوهآانى زمانن،‏ لهو جيهوهآردهوهآانمان له جيھانكدايه آه دهيناسين و به بهآارهنانى زمان تهوسيفیدهآهين،‏ ئيدعای ئهوه دهآرێ آه شتك له سهروو زمانهوه بوونى نييه.‏ زمان

یساندروک1 232اي،"نتفاخائ"ايىنامز) "قهد"تهبياتێردرۆگهدمهبمايهپ(انهكيهوهئ،نينازيهدهيهوهئهآنيناوتهدیريبلهوهنيهكبوهبىهوهدرآ،نينبرهدنسانهدوىكسهترهب.هوهتاآهدادهرلىكنووچۆبشيسايس.هيهه:نلهدموزهلادیياتۆآىهشيرهلكزاوشهيادهآرهسهلوهئهيامهنبهمئوىناوهئرتهبى هيلانهوهيساننامزهسانپ.نرآهدىنووب،همئىهسانپهمئو"هز"نامناآهتهينيهلىهگرهوهنتفاخائتسورد.بهدرههكهونهواخىكنووچۆبیبهدهئوارسانهلتهبابىنامۆرىراآى–شابديويهدجلاتخهج،هوهتاآهدهآهلهسهمسهبهوهئهيينهآیهد،یچهبچيه.كهيهوشهبپىىمسيلائهديئۆت))ێونتيتيربوهلىهتشهآپت.((ێرتوهد،هتاوهآنامز((ىهناخيدنهب))هآهيهژامائ) .هيياتۆآهببى تآىهناخيدنهبنامزهلىنيسونكيرديرف.(سميجكزخهجهآادنامرهسهبهمآاحوهيايجهل،ناميرادهياپهاحمكتش هلن هآاريهآهمئرههكهونيههتسورد.تاآهدمهئهمسيلائهديئهيونهبيرهتواهڵهگهلىنامرادىوقهگناور.ناآهيسايسواهىهوشىمسيلاكيدارىمهدرهسش پاهىشآ،پهڤىمسيلاكيدارىيراتوگىملاهآب،هيهوهدرآايرتشابهياو،نیبملاهآىتايجهل.هيهوهدرآىمسيلائهديئ،ێونهلهوهنادراآهبناآهتاھكپوىناآهزاوشىعقاومهتسو،هوهندناسوهچىتسژهنايزفهلوىناڕوسرهوىوازنهتاتاوشهكشپ.تاآهدهياوهآرۆزريهسهيينكاذ،اديردكآهيهلىنافوسهليهفىآهرهسىمسيلائهديئێوننامپهدهآهل))واربوانىنانهراآهبیشوىكلهگهل(ىياههر) ىنشهچىناموگ((هيههوانهلىدنهبادنامزێرآهدهياآهبناآهشو،تركبمهبزيگرههێرآانراداويهتيبهآتۆخهلهتاھكیپىناآهڕۆگهنمهتسهآىهشيرهلىددوخهيادنامززابرهد.تيهكباوائهگناوركلهگهبىتسهبهمىهوهندناتسىترايسرپرهب،هيسايسهبىتهبياتهلىمهدرهسبىتابوسهلىرووبائىرادهيامرهس،ىناھيجرتنيرهبىهوهنووبهآهلىناآهرهبناونناراژههو

یساندروک1 233نهواخناآهيامرهسوىشرهىنيچرادتهسهدرهسۆبهمارگۆرپ.ادناآهيتهيهمۆآىمسيلائهديئێونوهتهسايسىناكپكشاپاينهتۆخت-ندناتوقههىكلهگبراسهخهبرامژهئتهيان:تهيان،هناوهئىاڕهرهس،هوهئىهناشينهكرهپمهلىهگررهسهلىهوهنادزاسۆخهوهنتوزبىتهيازهرانوهيرگارۆخ.ناآهيرهوامهجىاو،هنامهئىتسهبهممهئهتهبابىآهيهنخهررتهلىمسيلائهديائىنامزێراج-هيينهبىوانتسۆپهتاھكپىيارهگوتسۆپهنردۆمێركشهكشپوێراجهبىوانتسۆپ-مسيسآرامهلادرهبنارهبێوهھمهدهبىنادناشينهكيهوهئمسيسآرامناوتهدرتايزشرههندربرهسىآۆرهوانىمسيلائهديئمهئهتوهرهيهناريبآانورىيوتاھل،تبهههنيچبوانىكشهبرتهل.هآهسابێوهھمهدىناشينمهدبهآمسيسآرامىنهواخهواچرهسهکلهگهآاديتواچرهبهلىنترگنامزوىهگپوهئهلههمۆآىناآهوهدرآادڤۆرمرتپوهرتوقهلهگناور،ناآهيتسيلائهديئاههورههمهئهگناورةيتسيسآرامهلادياناوتهيههنامزهلناونادرتیناآهراآۆههلنامزكهوكهيهگپهلسههوىتوهآىتهيهمۆآتاگبوىآرهدتاكبهآهناوابلهلىرهزوگرىدنهوپراآو،درهبهنىنايىتابهخاديتهيانيچكش.ترگهدىراآىتهيلآهمۆآنامز)) وىنايژ((هنيقهتسارسآراموسگنئنايكنوچۆبتهرابهسهبنامز.ىبهنرهدىاڕهرهس،هوهئمهلادهمهدرهسهآلرهسىآهييواوشنيرهبهلتهبابكدنههلهڕهوابىناآهييآهرهسىمسيلايرتامىيووژمهتۆتاه،ێڕۆگوهئهبشهراآهآهلتهبابوهئهوهيهلهسهمنايماجنهئىوايش ،هوادقهز.هيهوهندرآ

یساندروک1 234اداتهرهس هلبهدىريبهوهوهنينبهآىندناگنهسههىتسيلايرتامهلووژمهآهلهمههرهبىناآهيياتهرهسكهویژۆلۆديائادينامائساب،ارآاشاحرهلۆىىرايشۆههلىنايژاديتهيهمۆآ.تاآانهب،هوهناوهچپىندناگنهسههىتسيلايرتامهل،ووژمىرايهنىهوهندرآايج،ىرايشۆههوهندرآريبوى هشوهآنهناآهديئ،راآهلمههرهبىنانهى هيهمۆآتوىآلااچهبىهوهدرآ.ڤۆرمسآراموسگنئمهلهوهوورنايمسيلائهديئدهرهوهتۆدرآهنهآهوهندرآريبوىنامزهبىدديج،هووترگووكهبهبهوهناوهچپكهيهتوهآهلىكپتسهدمهئادهتهبابناوهل،هوهتهوارنهىرهدناشينهيهوهئهآى هياژدتناوهئڵهگهلمسيلائهديئوهلووبهوهيوورهآىكنووب))((ىۆخهبرهسهبهوهندرآريبونامز.هوادناوهئديكئهترهسهلهوهئهوهنهآهدهآهرهوهنووب،ناآهيۆرمناآهديئكهوكشهبهلىمههرهبىتشگلههوىجرهمناينايژمههرهبنن د.مهبهيپىنانھمههرهبهديئوناآانامۆخوهتسار))هلڵهگىآلااچىداموىهوهنيرۆگهآ) ىدامهلونادكهخماجنهئ(تردهدىرگ.((هوودراوخ،اديتسارهلناوهئمههرهب) مهئ)) :نهدىنانههديئو(هيانامىنامزىنايژ.هي((هنيقهتسارىدنهمتهبياتىرهكيرايدىنايژ،ڤۆرمىنايژهب.ههمۆآكزاوشهآادوهلىناآهيآلااچىنانھمههرهبهوهآهيهبىراديدنهوپ،ناآهآاتۆبهوهناسيدمههرهبىنانهنامۆخ.نيهخهدکركهورههنۆچىراآى ۆرميهلىرگۆخ،هييرايشۆهنامهههبشهوشىتسيوپهبىدنهوپناون،ناآهآاتهتاوىياناوتوىرادشهبىهوهنيرۆگناآهديئهبىتسهبهمىگنههائواهىراآى هيهمۆآت.هيهههونامزىهتيساواههو،كهيدنهوپهتاوىهدامىسلاخىرايشۆه.هڤۆرمنامزىكشىرايشۆهى هبياتت،هڤۆرمىرايشۆههرهوهنووبناآهيتهيهمۆآنهواخیدنهمتهبياتى هيۆخت.هآهماآائهتبهدنامز)) هكيهوهئوىرايشۆه،نووژمواهنامزىآهيرايشۆههوهدرآهبوهآهييعقاوۆبشيرتیناآهڤۆرمىنووب.((هيههىچرهگهئمهئهنشهچهندناساناينهت

یساندروک1 235،هآهیههگمهبۆبرههكهيهگناورهلهآهيادوههنامزىآهيهوشهبىدديجوبهبهوهندرآايجهلى هيتشگتىناآهيآلااچىهوهدرآهبڤۆرمواچرهبهل،ێرگهبىواوهت.هتسيوپمهب،هيپسآرامونئگسىكتشنايرتايزهلكهيهوچراوچۆبنتشيهگتهلنامزپك.هوانههنهنارهوهتخهبىنارهسوونىرتاودوهريهپى هننوس هلت،ىتسيسآراممهئنايهيهگناورهبىكنشهچنيرهبهشهگهوادپهآهآوونهههمئىكنووچۆبكلهگهبنامنومزهئهلتهبابهوهنامزرهبهل.هيادتسهد،ناآهناشينناآهنتووىتابهخىتهيانيچىمههرهبهگرىرهدناشين.ن.ولوۆفنيشهبىوانمسيسآراموس هفلىهفه(١٩٢٩) نامزهلىهلموجنيرتگنرگوهئ.هيهنوههمهئىهمههرهبفنيشۆلوهلىمهدرهسى هدهجلدنوترهمهل،تايبهدهئ،رهنوهنامزوروتلآش پاىشڕۆشىربۆتآۆئ(١٩١٧)هتاه.ىدمهئهسابوهلادهمهدرهسهآنيلاتسىهآهتهيرۆتاتکيدىۆخ،دناپهساد.ارنتسهوفنيشۆلوىشۆخهلىتوهرىناآهييفسهتىهيهداد١٩٣٠برهسونوش.ارآمهبمهلىهناسادياودىناآهوارسونفنيشۆلووليئاخيم،نيتخابكريبآانورهآنيرتايزىرهگيراآرهسهلفنيشۆلو،انادهتهنووبى هواخنكرۆجهل.سناسنۆرهلىهگناورادفنيشۆلوتهرابهسهبنامزسهىپهشهنايآرۆىىيامهنب.ننيبهد،اتهرهستشگ-ناآهناشينهلهوهناآهشواتىناآهژامائ،نيددام-كيفارتمهبايوهئىكشىكيزيف،هوهتهنوازار:مههوودناآهناشيننهواخىكتهيهام،نيتهيهمرۆآهلىناآهرونسناونادناآهآاتناينووبهيههونايآهيانامايجهلهوهكپىنادرگناآهيدنهويهپ،هيين:مهھسهكنووچنهواخهناشينىكلهگ،نيتهيهمۆآرههوورىكندركتىتسنازتهبابهل،نامزبهدرهسهلناآهنتورژ.هوهتب

یساندروک1 236رهدهبهلناآهنتونامزهلنايژ.هشهببهتاوهآهيههمۆآهلىناآهزارمائىدنهوپنترگهآبهبىددوخىهوهدرآىدنهويهپ،نترگىككشب.هآۆرهوانمهبهيپىنامنامزوىسلاخوهئهلناآهنتووسههوىتوهآىيملاهآناونادكهخج.ترگیدمهبسههوىتوهآى هيهمۆآتاينهتىتيربهيينهل.نتفاخائناآهنتوكنهشوهآهيينڵهگهلىكنووب))اد((ۆخهبرهسووكهبهكنهيلاهلیههياردنهچىهنهيلاهيدنهويهپهيتهيهمۆآاآن.هلادماآائناآهناشينهنژرهدوانىدنهويهپهوهكلهگهآهلىنيهبامهرهوهنووبادناآهييۆرم.همآاحتهبياتهبوهئىهنايدنهويهپرهسهلىامهنبىناآهيدنهبهلپناون،هناآهآاتىآهيرهگيراآنايواچرهبرهسهلنامزوناآهنتو.هيههفنيشۆلوىناآهزاوش)) :سونهدناآهناشينرتايزرهههلكتشڵهگهلىوارخكرى هيهمۆآتناووبرادشهبادوهل.((ندكپمهب،هيپناآهنتوهرادجرهمهبناآهيدنهبهلپو-تهسهدهوىرگارۆخهلرهبمارهب.ادناوهئهپورگناآهرۆجوارۆجهلنادوههىندرآزفهلناآهشوزاوشهبىكلهگواهنشهچتبڵهگهلناينومزهئهلسههوىتوهآى هيهمۆآتوهجنامرائ.نايناآهيتهيهمۆآمهئهيهوهدرآتهبياتهبهلهيدنهويهپىناآهزاوايجى هيانيچتادناآهآاتراآهب.ێربهدهلناآهناشين)) ادماآائهندىناپهڕۆگىتابهخ.((هوهيتهيانيچهتسيوپادهرلديكئهتهوهتركبهآمهئهسابڵهگهلهگناورتسۆپهتاھكپهآ) ناآهنايارهگهگنهرهلكدنههوهنهيلاكهوكهيهنب(واچرهبنهآۆرهوان.هزاوايجۆبهنولشيمۆآۆفى هيلاهبنس نپا-هىندرآنامزكهوىدنهوان،تهسهدازڵنووبو،توآرهسهآهبتهاورهلهوارزهماد-ناآهييتهيهمۆآهلىنشهچناآهناختشو،هوارآانو-ناآهناخيدنهبوانهب

یساندروک1 237.هگنابوهئتهنانهتىنلامهآكدنه،راجكهياگجۆبۆخارگىررهبمارهبهبهتهسهدناآهازهلرهبواچ.ێرگهدهل،اديتسارىهوهندركتخهجوهئرهسهل،تهسهدهبىهوشاركشائوههكووبۆبىهوهندركتسارىچوپوهئىهنانووچۆبهآهيدنهويهپناآهيتهيهمۆآىناآهوش هبىساننامزسيلاخ.نشآهدادىارهرهس،هنامهئهلاديتساروهئيهچتاكهلىهنزابىساننامز.درآهنيارىلا،وهئىناآهيدنهويهپ،تهسهدىدنهويهپىكلهگهناساننامزناي((ىينتفاخائ))ىقاب.هوهتنمهدهلادعقاوهوهئوهبهيهيانامهآتهسهدهلادتاكنامهههآ،رگهرهپىآهيهگتساوخىهگجىنيسانهلادهگهمۆآ،هيينهووهلهوهيهگجهآتهسهدهبىنانهراآهبنامز،ێرآهداپرهبوهبهيهيانامتهسهدهلادماآائىرگاڕۆخۆب.ێرآانرهگهئهگهمۆآرهسهل))نتفاخائتسورد،((هوارآايجهلنامزچيهىآهيامهنبى هيهمۆآتۆبچيههرۆجىآهيرگاڕۆخىعقاوهلادڕۆگ.هيينكدنهراجۆآۆفهلىنيهبامپادگىررهسهلپگشهناميرهييامهنبىناآهينووچۆبوپهوهناشآ،نايلۆبىهوهئاديناشينهگڕۆبىهوهنارآازهفكهيۆبىرگاڕۆخهلرهبمارهبادتهسهد،هيهه،هوامادمهبهل،ادماآائكهورههاوچهدپىشۆخهتدرهسهكيهوهئىهآهنووچهبچيهكهيامهنبۆبهتهسايساي) ناآهيازهرانهگنهررهههنشهچ(كتهسايسپك.نهان،هتاوهآهوهنيرهگهدىلا.فنيشۆلو(ناآهناشين) رهگهئىناپهرۆگىتابهخى هيانيچت،تبهوهئوهبهيانامهيينهآناآهشواي)هب،ماع(ناآهناشينىآهيانامهبىتشگنايزاوايجۆبىنامادنهئهنيچهيتهيهمۆآناآهرۆجوارۆج.هيههفنيشۆلوڵهگهلىياهگهژرادهناراآاسى هياژدت.تاآهدهلنامهه،ادتاآهتتوآهدههرهسوهئىهناسهآهآى هياتشتهنشخهبهدهشوو،ناآانامكناسهآهآناوهئهلىياتناپىيوودنيزسههوتوهآوىشرهى هيهمۆآت

یساندروک1 238هنهبهد.رهدوهئپادگىررهسهلهوهئتاآهدناآهشوىهوش هبىقيتنهمانامىكلهگرادهياپوهبكاتن ياهباههوكنشهچهيهههآهلىكآۆگنههرهفادهشوتسهد.ێوهآهدمهبناآهنتومههنايتسيوپهبانامومهههبناآهيامنورهد.هيههناآهيامنوورهدڵهگهلوهئنحهلوادهناديكئهترهسنايراآوهيهههآىنامادنهئهپورگهيتهيهمۆآناآهواركيرايدنشۆآهدتهبىناآهشو،نهدباتىناآهنومزهئىنايۆخپ.هوهنزاوگبهل،اديتسارناآهآاتهلناتوۆپادناآهزاوايجىناآهرۆجهلكلىايجادناآهنتونرادشهبهآى هواخن،ناآهنحهل،ناآهنومزهئ،ناآهشوناآهچيهپوىكلهگتهبابىرتتهبيات.هناوهبمهلهوهووررتركس(ىشنۆم)ىآهيهريادهروهگىتاآهلندرآهسقڵهگهلاديهآهسرپرهبهبىكرۆجزاوايجهسق،تاآهداتڵهگهلكهيهتسهدهلىناراآواهىتاآهلىنان،ادۆرهوينايهلىآهيهوهنووبۆآاديتآهيش پاىنووبواوهت.راآس نپاىهىرۆجمهآهيىوهريهپوىنترگلزر.هيهنايتهلاور،نايمههودهيهناوهلهلىرگۆخكرۆجىناودلىناسآهيهنازاوخێرواهڵهگهلىكلهگشرههنخهرهنارگرهسۆبناآهسيئهروناسرپرهب.تبهلادياتۆآىهتاھكپمهيسوهرهبهوهئچهدهلىرگۆخىكنتفاخائىدنهماسيرهناييتهيازهرانتبهآىرهكيرايدوهئناكشوخ) ىهيووترگآهيو(ناياربهوۆخارگىرهلرهبنارهبنهواخ.هيادراآمهلادهنيناورتهبنامزو،ناآهنتوناآهآاتهبريگرهدڵهگهلرۆجىكلهگزاوايجهلناآهيدنهويهپوناآهيآلااچواچنرآهدلهآوهلىدنهويهپوادهنايآلااچرۆجىكلهگهواچرهس ،زاوايجىكلهگكلايجهبناآهآاتنهدهدۆبنتشيهگتوىنيربرهد.نايناآهنومزهئىكنتفاخائنيرهبهآوومههناآهتاھكپۆخهلێرگبىدووجو،هييندنهچرهههآىنارهبهورهبتهسهدهگنهرێوهھنايبهوشىكنتوتسهدآهيرهسهبادنايناآهتسهدرژ.ننپهساد

یساندروک1 239مهب،هيپرۆزواركلوناآهواسوهچهكنووچىهوهدرآرهبنارهبنايآهي،هيههرۆجىكلهگراديدنهويهپنايۆخهبتسوردنهآهدهآكلهگنهيلارهسهلهلىنوومزهئ،نايتهيهمۆآهنووچۆبنایناآهییتهییرایهنویلهگتهبابیرتمهلهنشهچدیكئهت؛هوهتاآهدهوهنتوناآهيمرهفنهدهدوههناياشاحل.نهكبمهل،هوهوورهبپىىنووچۆبفنيشۆلوناآهناشيندنهچنينحهلوىنحهلناوهئێرآهدهبىكلهگزاوشرۆجوارۆجهآىاتواههنوومزهئىناآهييتهيهمۆآهپورگناآهزاوايج،تبىتخهجرهسهل.هوهتركبمهبهنتوناآهييمرهفوهمتسيسهتوىناآهيژبهنيچناآهرادتهسهدهلنادوههاشاحهلدنهچىنحهلىنووبناآهناشين.نهكبهنيچناآهرادتهسهدێوهھنايهدهلىاگرهوهناآهنتوىكناھيجتسهدآهيهبهوهتسهد.نهدبهلادشيماآائڵوههنهدهدىآهيههمۆآناسآهيهلناآانامو،ناآهيامنوورهدكهوىهگرهآاتنيكمومۆبىندناسان،رابوراآهنهخب.وورفنيشۆلوىنيچ)) :سونهدرادتهسهدهلهيادوههىآهيدنهمتهبياتىيهشيمههونابىتهيانيچهتشخهببىناآهناشين.((كيژۆلۆديائهبىآهياتاورتىنيچرادتهسهدهل،هيادوههناآهناشينهتاكباسائتشوناوهئكهوىكلهگهدرايدرارهقرهبورۆگهنهبىنترگههىآهيانام،تسهدآهيناسآهيوىيهشيمههرهبهلواچ.ێرگبمهبىنيچرادتهسهدىارووهئوومههىهنوهههلادياناوتهيينتخهجهوهندرآرهسهلىكنهيلاتهبياتهل،ناآهناشينهبكنشهچهآهلىهوهرهدهنتوهوهناآهييمرهف،تبهبىتهواوهتتوآرهس.تاكبىراآۆهمهئهيهدرايدۆبفنيشۆلوهبىناوج.هنوورمهباوتچهدپىكمونوورهلادرۆگ.تبىهنوومنىامهنبىناآهيدنهويهپناونهنيچناآهرادتهسهدومههرهبىنارهنههواسوهچرهبهلواچ.نرگبىناآهمتسيس تشگىراآیيۆرماتهداروكلهگهلپ.نيتهيهمۆآووژمچيهىكمتسيسمههرهبىهنارهنههآاتىناآهريگهشۆگناشين.هوادهنمههرهبىنارهنهۆخوهتساراج،نارهنچادىهليۆآناآهگيآونايىناراكرآ،رۆخهچومهلىهتاھكپراآو

یساندروک1 240ىناآهيدنهويهپىهوهرهدىنوشادراآڵهگهلادرتآهينرادشهبونايراآواه.هيهههومهلراوچادهيهوچهبكلهگزاوشهوهكپدنهويهپنردهدهآهلىهوهرهدڵۆرتنۆآوىردواچىۆخوهتسارنارهنسوهچ.هيادهبىآهياتاو،رتهنتوناآهليدهبكش،نرگهدهكنووچهنتوناآهيمرهفتشگىناآهنومزهئىنايژرۆزناواركلۆخهل.ێرگانمهئهنانتونهواخكهيهنيمهزهلسههوىتوهآنيتهيهمۆآهآهبىتشگاينهترهآهلىتهاخهدىۆخوهتسارنايناآهرادتهسهد.نرهدهبهو((ىياشۆب))مهلهنايهيادهآكهيهوش ناوهئهلناآهنتوايكلهگرۆجىدهبنن دهآىربرهد،ناآهتسهه،ناآهزۆس،ناآهديئناآهنووچۆبكلهگلوبموس وهآهلىنيسانهنتوناآهيمرهفرتهواوهدچت.ناآهناشينكهوهنهچراپآهيووكهبنولناولهلىكلهگنحهل،ابهتانمهبىهبرۆزناآهتاآمهئهيهلهسهمىياناسهباركشائ.تبانفنيشۆلوهدتهل)) :لههوىجرهمىياسائ،ادنايژىآۆآانىهواراشرههىآهيهناشينكيژۆلۆديائهبى هواوهتتتناوتان.((ێوهآرهدمهبهلهمهدرهسهيواناريهقناآهيتهيهمۆآايىنيرهپار،هنارگشرۆشكتاآهآى هيعرهشتهنيچناآهرادتهسهدهتوهآهدرژ،هبرهزهبنامهههوشهآىرهوامهجويرهپارىرايزاوخشهآوىآهياوههىتشگىچرههرتهاوائنبهدۆبهنتوليدهبو،ناآهرايهنهوهنتوناآهازهنشآهدرژ،رايسرپمهئشهنايآۆآانرتايزاركشائ.تبهدهمهئكآهيوهلهيهناراآۆههآوآرهگهئىهآاتاونينلراآهب،نينبهنيرهپارناآهيتشگىناآهنژهج)) ىآۆرهوانرۆز((ناواركلرهبهتسهد،تاآهدكتاآهآىناآهتاهكپڵۆرتنۆآورۆسناسكلوب،تبهدناآهزاوشىناآهنتوۆخارگىروى هييرايهنتىآهيهگپكلهگرتنيرهبۆبنيربرهد.هوهننيبهدهومهب،هيپهنوهيناھيجرهسوناآهوارآرژهآهلىياشۆبىناآهاڤهنرهآادشرۆشۆخ،تاخهدرهدىكلهگوارنقوخىتاآ،نينناوهئهلىهگنونوهئىهنارۆجهآهپورگرۆزناآهواركلوناآهواسوهچهلىناآهيياشۆبادووژمۆبىنيربرهدنايناآهنوومزهئهنايوودناقوخ

یساندروک1 241،نربهدههدهقرههدنهچهبىكرۆج،واردنگنهسههانىناآهزاوشۆخارگىرناوهئووترگآهي.نهآهد،هتاوهآىنووچۆبفنيشۆلوهلتهباب،نامزرتايزهلرههكتش.هييووژمادهرلشهوهناسيدىآهيزاوايجىيامهنبڵهگهلىمسيلائهديائێونىنووب.هيههىکاخىاگججنرهسهلتهبابهنووچۆبىناآهيتسيلاهةديائنامزهيهوهئهآتهنانهتوهئىهتاآاوهآچهدپرهسهلىيووژم((ناآهنتو)) ىنووبپادگىر،نهآهدرههكهوۆآۆفمهلهوهيهراب،هوارسانهبىوقان.نيووژمووژمۆبناوهئاينهتهآهيهريجنزهلىناآهيزاوايج((ناآهنتو))وهبنوشادرتآهيىنتاهۆبىدنهويهپىناآهمياداراپ.ىساننامفنيشۆلوهمئۆبىدنهوانىوودنيزناآهيدنهويهپ،وهترزاوگهدىدنهوانناونهوهدرآىناآهيملاهآىنيهباموهئىهناآاتهآهتهنوتوهآىناآهيرهبهگنهتناآهيژرگوىناآهيآۆآانىنايژى هيهمۆآت.وهئۆبىندربهورهبمهئ،هراآىووژمسههوىتوهآى هيهمۆآتوىرهشى هيانيچتهتشآهدمهدرهبىهوهندنوخ.نامزمهبهيپىناآهوهنادكلوهئهلىكتسائنهواوهتاديتشگهوهتنمهدوهتسيوپهبىآهيهوشرتواركيرايدهلوودى هيلانگنرگچورترپ:هوهتركب،اتهرهسهلىراوبىآۆرهوانوهئهوهدرآىهنايتهيهمۆآهآرۆزواركلوناآهواركتوآرهسىناآهرۆجىناآهنتونايۆخوهل،نندكپهو،مههوودهلتهبابىناآهييوتاھلىهوهنادكلوهئۆبىهوهدرآ.ىسايسهلىندرآههگىهلهسهماداتهرهسمزاوخهدناشينمهدبهآنۆلچىآهيههمۆآرپوچهوارسونهلناآهيووژمناوتهدى همرايتىنتشيهگتىكيتكلايدۆخارگىرهلهوهدرآوادناآهنتو.تاكب،تاآوهئهلتهبابىهلهسهم،مههوودمزاوخهدجنرهسهنيهدبكدنههسابهلىناآهييامهنبتهرابهسهب،نامزىرايشۆهوىوارخكرىسايسهآۆينۆتنائىشمارگهلىناآهرهتفهدادنادنيز.تشرياد

یساندروک1 242هوهندناسوهچوىناآهروتلآىرگارۆخكدنهىكريبعهتنايههههلىانامىهناشيندنهچىنحهلفنيشۆلو،هيههوهبىهيانامهآىكلهگاناماههونرادهياپانهآهبى هواوهتتهبنتوهكههوهلادشياتۆآهرف.نينشهچاوائكريبعهتىرايزاوخىهوهندرآايجىمسيلائهديائنامزوناآهنتوهلىههمۆآىزۆائوهئهيهنايدنهويهپهآناآهآاتهلنانھمههرهبوىهوهنانھمههرهبلههوىجرهمادنايژىهگهل.نبهدريگرهداتاتسئمجنرهسهتهوادمهآوىناآهيتروآاوائ.كهيگناورىماآانوهئهلىنيسانهنتوىمرهفاي،ناآهليدهبهواچرهسهلهنومزهئهوهدرآهبىناآهووتاهرهد،ىتهيهمۆآهبتهبياتىناآهنومزهئراديدنهويهپهبهوهنانھمههرهب.ترگهدۆبیرگرهبىكندرآرتزههبهلىتسوههلوۆفنيشمهل،ادهراوبىناوتهدهواچرهسىكلهگگنرگهلىووژماديتهيهمۆآ.هوهتيزۆدبهكنووچكهورهههلكرۆزهلێوتوواتهندرآىناآهروهگادييووژم،هووتوهآرهدهنتوناآهليدهبوانهلىناآهتوهرۆخارگ،ىرهبتهبياتۆخارگىرهلرهبنارهبتسهدىنترگادرهسهبىمههرهبهدايزهلنهيلاىنيچهوهرهنسوهچو،ناينارهنوندهق.ێربهدههكآهيهلجنرهسىنيرتشآاروهئىهناتشهآهلڵايهخواوپىناآهنووبۆخارگاديرهل،ناآهآۆريچ،ناآهينارۆگ،ناآهنۆبناآهتووادنايناآهنشهچواهىنووب،هيهههناوهچپىهوهندرآىنوومزهئ،هوهندناسوهچناوهل.هيادىهآهيتسارهيهوهئهآوانهلىهگرهجادهوهندناسوهچىانامىزدهلێرۆگ،هيادى هيزدتهل،زداج،راكنهواخ،بابرهئهوايس پرهبر،تبىهيامنوورهدى هشيمههيىرووتلآ.هيهماع،همهئهب،تهبياتتهرابهسوهبهآۆريچىهنايزابيفهآىناآهليۆآىرزرهوهلىروشاباكيرمهئنايمههرهب،هوانه.هتساركآهيهلناسوونووژمكآهي)) :تسوونهدهلنيرتهروهگ

یساندروک1 243ىناآهتهزهل،زابفىندراوخوهئووبهآارۆخهآهلهنمژودتسهد،ىناآهووتشۆر.((ووبيزدمهئ،هناآۆريچهبىنانهراآهبىواننهژائىتايجهلناآهبابرهئو،ناآهليۆآكلهگراجترتوهدوهوهترتوهدومهبهيهوشى هييعرهشتهبىروتلآىچپرهس،ادهدكروتلآهآادوهلندركيزدهلكبابرهئكهنرههىشۆپواچل،ێرآانووكهبشياتس.ترآهدهوكدنهراجمهئهناآۆريچسهبتايهخ،نينكشهبهلهزاوشىناآهيعقاونيزدهآناآهليۆآهلنووبادوههنايهژرد.نهدبپهلتهبابهرزرهو،ناآهراوائ،ناآهنيشنخادراچر ژههاناآهووهئىهنارايتوجرهسهلىوهزوىرازنهواخىناآهكومسيلگنيئهلىاتهرهسىهدهساد١٨نايراآ،درآهدێرناوتهدهلىكلهگهدرايدهوشواهرهبهتسهد.نرآهوش نامهههبهآ.ىپ.ىهئنۆسپماتهلهمههرهب-ماسرهسىناآهرهآاديۆخكهوهاربيلاآن،و راهيچاآنوبادوىتيرهناههوشىناشين،هوادوهئىهناسهآهآتسهدهنهدهدىكلهگراآاقچىغاكهوىواراقچى هيزد))-غات((،ىوآهنزب،كشورهآىساموىتشمهلهنشهچوهلهيوهزتسهدناشينىهناوارآهآهزاتروهد،نواريگڵهگهلهسانپىناآهيونتى رادكومورهبهيكسهتىناآهيوننايناآهمانفامهل،هيادرهشهوىكروتلآهوهرچىووبشيرهوامهجىريگتشپمهئهنايچپرهس،تاآهدكروتلآهآهلىوههىعرهشانىندرآىناآهزاوشنهواخناآهناماسهيادوهلنامههادشيتاآىناهىنانپرژبىاورهپاساي.تادهدمهئهروتلآىهيرهوامهج،نامزى هواخنتيرهنوىناآامهى هيۆختوىآهيووژمىعقاوهلىهوشىنيسوون،ناآهراويدهمانهشهرههناآهزمائوىتشمهلهنشهچهلىۆخج.هووتشهىارهرهسهكيهوهئىهتاھكپاوائكلهگزاوش،هزاوايجهلتهبابیناراكرآشیناآهنردۆمهناخراآادێرآهدرههمهئهناتهبابیدهب.تیهكبوودهنوومن:هوهمنههدمهآهيهلناتسراجهمهلىهيهد١٩٧٠ومههوودهلىتنيلفنامگيشيمهلدنهچڵاس.ادرتاودشۆلكيمىچاراههلبى تآكراكرآهل

یساندروک1 244ى هموكحتاديراكرآهبىسابرهبهنادنايژهلىآهيهناخراآ،ادناتسراجهمهمئهتابهدهوهكناھيج((همئ)) هل،((ناوهئ)) وكناھيجادوهلهآوهئىهناتاآكاتىراآۆبىسخهشناخرهت،تاآهدنيمههاودىزاوشۆخارگ.هييروهئهییرگارۆخهلىنامزىدوخهوهناراكرآهشهگ.تردهدپ،ناوهئهب،ناوهئىه،ناوهئمپهييناواتاتسئكسهآهآهلادآهيهناخراآىراآ،هوودرآايتهنانهتىكسابمهآاتتروآویشياتهرهسڵهگهلادناراكرآتبووبهلتهبابىاناممهئهوهناشوناموگ...تاكبناوهئىآهيانامنايناسآهي:هيههى هيرهبهورهبتوىهناوهئهآروتسهدنهدهدوميمسهت،نرگهدنايناآهسهآوراآنايناآهرهبهورهبهآنايآهيتهيرايسرپرهب-هيههىهناوهئهآنروودهلتسهدنتشيهگارپ–تهنانهتوهئىهتاآادناموورهبوورهل.نواتسهول.٧١وهئىهناراكرآهآىچاراآنايساب.تاآهد.نراآهعتهقناوهئىارهرهسهكيهوهئبهدىمههرهب،ننبىتاآنايهوهئهيههشيكدنهنايۆخۆبمههرهب،ننبوهئىهناتشهآهبنى ھنهلهناخراآهوهنهبيهدۆب.نايناآهامناوهئۆبوهئنايهناراآىتاآهلىآلااچاددازائنايكلهگهشوهرتۆآ))-هوانهاد-((ناآهزههبهومهئهشوهيونىهوهنادگنهرىآهيههمۆآواوهتهلىدنهويهپوهتوهر.هناآهيتهيهمۆآهرتۆآ)) هوهئ((نناآهزههبهآنيرتايزىداشۆبىراآنايهناژۆرهبىرايدنن دوهئ)) .هرتۆآهزههبهلۆكچوهنامهآهآهبى هواراشيوكلهگىراآاديفوبچيهىكتسهبهمپارختسورد،نووبهآاتىكشىراآهنارهنهادو.((ندازائ١٤٢لتسوردهب))ىندرآهرتۆآ،ناآهزههبهمئنامزهرهسهبهنيآهموناميدازائهلديهقوىناآهدنهب.((نيهدهدناشين١٤٢لمهبهرتۆآناآهزههبهلادكاحهآراجرۆزهبىهوشهآاتىسهآتسورد،نرآهدنايتسيوپهبىكروتلآىراآواه:هيههكدنههلىناآهرۆجنيربوكشناآهنادپهبىتسهدناراكرآهب،نايناآهنيآهمغاچاقهرتۆآ)) ىندرآ((ناآهزههبۆب،هوهرهدىهبرۆز،تاآ

یساندروک1 245ىتسيوپهبىكروتلآىراآواهرتیناسهآتسورد)) .هيههىندرآهرتۆآىتسيوپ...ناآهزههبهبىراآواه.((هيهنارايزاوخهل،اديتساركرۆز))هلناآهيتهيرواههبتسوردىندرآىكرتۆآىزههبشهبواهتسهد.((تاآهدپ١٤٤,١٤٣ل،ىراآواه،ىتهيرواه،ىيووترگآهيىآلااچىهنارهنهاد:دازائیوومهههناوهئۆبتسوردىندرآهرتۆآناآهزههب.هتسيوپمهئهنتفاخائهييتهيازهرانوايشهن؛هيينتسوردىندرآهرتۆآناآهزههبىتسيوپهبىناآهتيرهن.هيرگارۆخهرتۆآناآهزههبىرهآانوىددامناآهخهيابوهنووچۆب،نناآهييتهيازهرانناوهئىرهدناشينىراآواهى هيهمهآتورتنۆآۆىىراكرآرهسهب.نادنانھمههرهبرههكهوىچاراهريبهوهرتۆآ)) ،هوهتندناآهزههبنآهيهنوومنۆبوومهههوهنتوزب.((ناآهيتهيازةراننيمههادىههمۆآناآهنوومنهلهبتآماسرهسىهآهرهنهنبرپاههبیوانىرهسخيمچرهپRivet head)(هوهمندهآهيتيربهلىناآهوادوورىنوومزهئىناراكرآهىژاتنومهلىهناخراآلیبمۆتۆئولیبمۆرتىزاسڵارنجزرۆتۆمهل.تنيلفيش -رپماهرۆىىآهرهستابهخرهسهلنام-تاآپناشين.تادهدكتاآهآهترنهدتهمزخڵارنجزرۆتۆمهكتاآهآهلنايژهوهتهواردنتسهئوىتسهدادرهسهب.هواريگكآهيوهلىهنازاوشهآرپماهىساب،تاآهدهكتشهآناآهراكرآهبىنتوهكر))وودىوان((هنهيلا،نهبهدادوهلراكرآوودنوهكیدكررههنايهماآهلىهوينادكتفيشهلىتايجوودهآهسهآ.تاكبراآىهوامىهآهتاآىرتناوتهدۆب،وهخ،هوهندنوخنيسوونهوايتهنانهتهبنى ھنهنووچهوهرهدهلهناخراآوهنتوهآنوشىراآىزاوخد،ىۆخ.نبراآهبهبىهوهندنوخىهسانپرپماهنوورهوهتبهدهآوهئوهراكرآىناآهراآواهنايۆبهيزاناشهآكشهبوهلىهتاآهآهكيرهشنايلتزدهدناسيد))

یساندروک1 246.((هوهنزهديهددرپماهتهرابهسهكيهوهبنۆچش پهلاىهوهنتساوگۆبهىچرهپمهئهنتوهككروودهيهنهيلاڵهگهلىكراآواهادونرهسهلێونج،تاخهد:سونهدشهوهناسيدوومههكتشكهو.ووب١٩٧٨راوچتاعهس،شيئتشههتاعهس.هچومشيرتیكراجىداشىنووب.هيهه،ىداشهوهلینتشيهگهكيهوهئىكناتسهدزههبىراداگائتهآهراآ،تاآهدهلادكتاآۆتىهشاش هلادتهآهنۆيزفهلهتواچهلڵابسيهبت هكبي.اوهدپچتهآكلهگتش اوائهلىشيئىتسهد.هرترادانامىهژردرتايز)) :تادةدپهلرههكتشمهآهدزهحفهلوومههوهئهنارهبهورهرهبهبهآۆنيننايناآهنواخوهزايتميئهوهنايناآههپهچ.((مهكب١٦١ليش -رپماهىكروتلآىتيپهبۆخارگناميرپناشين.تادهدوهئىكنهميدكيلوبمهسمهبهناراآ،تادانىناآهناشينىآهرهبوودوىيووتوهآاود(ناراكرآ)هلىندركوتواتاوهئواچرهب،توةآهدمهبشييراآواه.هيههىراآواهۆبازڵنووبادتاآرهسهبۆبىتسكشرهسراكرآايىرهبهورهب،ژورۆزۆبىهوهندناتسهئىكشهبهلۆكچهلى هياڤۆرمت،نايشهبواهتهنانهتۆبىندرآهتوائكدنهخۆشیعبهتهبىنايژكهيهوهناييهرۆجهلهى.ادژاتنوموهئىهنانوومنهآنوودراژبمههوترآهدشهوهناسيد،نركبرتايزنوشهكيپهلىقتنهمۆخارگ.ىرهناوهئىرهخرهدنهوهئهآنارهنھمههرهبهلنادوههىنوومزهئهوهندناسوهچهناوهچپ،هوهنهآهلنادوههوهلىهناسهآهآىمههرهب،ىتودنامىدازائوىآلااچناينايژلتوهز،نهآهدكتشنايۆخۆب،هوهننتسبهوكدنهشيراجكنامزنن ھبادهآىتيرهنۆخارگنايرهوهتزاوگبوهبىهوهدرآ.تنبرهد

یساندروک1 247مهبهيیپىناآهراتفوگۆخارگ،ىركهييچرههنبهبتوهكههاي.نينزاوخدكیرۆزهلنيرتزههبونيرتماوهدرهب،ناآهنتونكلهگمو–ىهبرۆزتاآىكلهگهوهنادراآىدنوتهب-هنارهنهادهبىناآهتاھكپراآو.هوهندناسوهچرهگهئادشهرلىاتاواگجىدنهسهپهتاھكپناآهنكشراآهب((همهگ)) ،ننب،هيهه،زنهتىخۆشوكهقهدىزابىنووب.هيههمهبشيتابهخهيادرۆگهلىكتابهخىدديجووودنهسهرهپرهسهل،شاعهمرهسهلنايگوهتسهجورهسهل.ىراگزرىشمارگتهبابهلنامزو(ىنۆمژه) ىيهدرآرهسمهب،هيپرهگهئرۆزناواركلىواوهتهبهتهنوتوهآهنرژى هسهدتهنتفاخائ،ناآهييمرهفووآرهگهئتوهروىكلهگنتفاخائت پهبيۆبۆخارگىرهلرهبنارهبنايناآهرادتهسهد،ننههدادمهئتوهروهنانتفاخائنۆلچڵهگهللههوىجرهمىماوهدرهبهتوسوهوهندناسوهچدنهويهپ؟تاوخهدمهلهوهيهرابىناآهينيبتۆينۆتنائىگشڕۆش ،ىشمارگ،ىيايلاتيئهلتهبابنامزوهوهیيهدرآرهسناوتهدكلهگرهديتهمراي.تبىشمارگنوشهبىنتشرادهيهوهآهيهگناورهآىراآۆهىندناسانى هييعقاوتى هدرآرهسيوهديئناآهازوىناآهديئىنيچ،هازاتوهئىهيهگجهآمهئىهناييهدرآرهس هرۆجيهچتاكنايتهيتشگ،هيينووكهبهلادرهبنارهبماوهدرهبهنوهآهدرهبىآهيدنهويهپژدكهيهبڵهگهلناآهديئوىناآهنووچۆبهژد))ى هدرآرهسي((هآىرايهنخهيابوهديئ.هناآهازىشمارگهلى هياژدتڵهگهلىيارهگتهميلبادهناريبآانور هدتشگ)) :ناآهڤۆرم.((نفوسهليهفهكنووچرههكآاتهلىهگرهوهنامزهآىتسيوپكتهيتشگ) هبهلناآهنووچۆبوانام(ناآهواركيرايد،هيههكهياناموهلهگهمۆآوىهناھيجاديتىژهدراآهب.تندىهبرۆزتاآمهئهرۆجهينيبناھيجىآهيهوش هبدنهممازينهبپىامهنب

یساندروک1 248ىناآهيآهرهسوهئحرهشوهڤۆرش.هوارآهنمهبهلىهگرهوهناآهنتوهمئىمقونكناھيجهلناآانامنيبهدهآىآهيهگناورىتشگرهسهبراآوادرابهتاآهدپش.هناميرگمهبمهئهرۆجناھيجهناينيبهبىمهآ،نريگناآهيناوهئرتاودنايتسيوپهبىندرآوهكتىواآۆآانناآهديئ.تبهدمهبهيپىهبرۆزىناآهسهآىنيچراكرآرۆجىكلهگكلزاوايجهلناآهديئوناآهنووچۆبهوۆخهبنرگهدهآنايهآهواچرهسیژۆلۆديائ.هازهلنامهه،ادتاآرههكهو،نامتيدىآلااچىرورهز،نايهناژۆرناوهئڵهگهلكلهگتوهرريگرهدتاآهدهآمهكینلاڵهگهلكدنههلىناآهنهيلاىنيبناھيجاداز.هيابهتانمهل،هوهوورهلىتاآىنينيبكمادنهئهلهنيچ،ناآهرهنھمههرهبىهبرۆزتاآرابوكخۆدهمآاحهآادوهلىرووعشىينووچۆبوهئى هيلاهبنوهييووژمناوتهدهلرهبنارهباديناآهيآلااچرارهق.ێرگبمهآاترۆزێرآهدێرتوگبهآوهئى هواخنوودىروعشىينووچۆباي)ىكروعش:هي(ىواآۆآاننايآهيهبىهوشهنوائهلادناآهيآلااچىنووبهيههووومهههراكرآىناآاتواههلىنارۆگهبىهوهدرآىناھيجاديعقاوووترگآهي،تاآهدىهوهئ،نايشيرتىآهيهوشهب،ىيتسائاركشائايهييملاهآهآهلوودربارهبتاريمپىهواربوىآهيهوش هبانهنارگهنخهر.ێرگهديرهوىدنهمتهبياتىواآۆآانىروعشىنيچراكرآىآهيهدرايدهبىدنوتوورهل.هيهشهگهلاداتهرهسىروعشهوشواههلناونىنيچادراكرآىنووب.هيينهلناونكهيهتسهدهل،ادناراكرآنايكدنهاتكهيهداروهرهبنووبرفوىنترگرهوىناآهديئ،نارهبهورهب،ناآهسيئهرىنارهستهموكحوهلىنشهچناوهئ،نچهدهلادكاحهآىهناوهئرتنايليهمهبوورهبوورىآهيهوهنووبواوهتڵهگهلاههوكناسهآ.هيههێرآهدىهبرۆزناراكرآناونهلوهئوودادهيهگپىدهبت هكبي.ىروعش مهبناوهئكهيهلادتسائ.هوهتنمانهوادوور-ناآهگنيرگ،ناآهنترگنامهنادناشپۆخ،ناآهيرهوامهجىناآهوهنوجهيتهيآهياآنومهل-هنشهچێرواهڵهگهلپوىهدنهگاپىوارخكرهديئ

یساندروک1 249ناآهرايهنناوتهدهلڵاكيدارىندرآىروعش)ىنيچ(ادراكرآروهدوىشخهن،تبهههلادكاح،ناآهتسكشش پاناآهشآهوهلىژآىنادهنتفاخائناآهييازهرانناوتهدىآهيرهگيراآىهناوهرنايمىوق.تبههمهبىشمارگنازهدهآهآهخۆدورابهلادكتاآرههرههكنۆچ،تبێرآانىآۆرهوانىواآۆآانىنيچراكرآوانهل.تردرببهوهئىآهيدنهمتهبياتىتازىهگهمۆآهييرادهيامرهسهآىنيچابتسهدهلهيادوههىدنهمازهركيژۆلۆديائۆبىهآهتهسهدىۆخرهبهتسهدهو) تاكباوائكلهگنادوههىهبرۆزتاآاتد راىآهيهنتوهآرهس رۆزتسهدهب(تندهوىناآهنوومزهئىنايژ،ناراكرآۆخارگىرناوهئهلرهبنارهبهوهندناسوهچو،تهسهدكلهگتيرهنڵهگهلاديۆخندهآڵهگهلهديئناآهازبيرهتواههيينوهلاديتساركهينيبناھيجهلاديۆختسوردت آهداهآهتوهآهدىهرهبژدوهب.هناديئهلاديتسارىلاىشمارگكآهيهلهآرهئىناآهيآهرهسىبزيحىتسيلايسۆسرگشرۆشهنادوههۆبندرآانوودنهممازينىندرآكهينيبناھيجهآهبىهوشىنورهدوانهلمهئهرۆجىهناتيرهنۆخارگادر.هيههمهئهنووچۆبىشمارگوهبهيياناوتتنهيهگهداترهسهلىساسهئوهئىهنايآۆآانهآهل،نوومزهئىآلااچوىنامزىنامادنهئىواركلرۆزادهگهمۆآ،هوبهگرهتربى هسايست.هوهناگشڕۆشوهئ هد:ى هسايستهناگشڕۆشهلىرزهىميلهسىنيچهوهراكرآرهس.تادهدههوهئهرزههميلهس،(هتسوردنهت)ىرۆزهبهلىككشادييهژامائوومههوهئهنووچۆبىهنايتهييرايهنىنيچراكرآهۆۆخهل.ترگهدوهلهوهيهگجهآ،مسيلايسۆسكهورههسآرام هد،ىراگزرىنيچراكرآهبىتسهدىنيچراكرآ،ىتهيۆخهديئناآهناگشرۆشناوتانىكنتفاخائىآهرهدتبهآهلهوهرهدهبىهوهوانىنيچراكرآدنهويهپ.تردبهب،هوهناوهچپىناآهيدنهويهپناونهديئناآهناگشڕۆشوىنيچراكرآتبهدكناگروئ،تبهوهوهئىآرهئهناآهتسيسآرامهآناشيننهدب

یساندروک1 250مسيلايسۆسىۆآوهئقتنهموىهيريگناآهيىناآهتيرهنۆخارگىرىنيچ.هراكرآمهبهيپتبهدىبزيحگشڕۆشىشهبىرورهزىهوهنتوزبىنيچراكرآ،تبتبهدهلادنايناآهنوومزهئرادشهببوهبىنامزناوهئ.ێودبهلنامهه،ادتاآىبزيحیگشڕۆشبهدوهئهزهبهآىناآهنوومزهئنارايهنهلادكمارگۆرپهبىآهيهوشنيرهبودنهممازينىتشگ،هوهتاكبكزههآهوهئناشينتادبنۆلچوهئهديئى هننوستوىهنازهبتاريمهبناراكرآهواربنامتشين)،ىتسهرهپىندراوهه،ىزهگهرىندراوهه(..،ىداژنهلهيادرهشڵهگهلىدنهوهژرهبووهئىهنانامرائهبىهوشىنوورهدىناآهزاوش هلۆخارگىرىنيچهيادراكرآرهبنارهبهوهندناسوهچوموزو،رۆزهوهلىژدوهئهناديئتابهخ.نهكبهبىهناوهچپكدنهىهوهنادكلهنايتسيلائهديائهلىشمارگهآهلىناآهاسادوودربارهتۆب،وابوهئپادگىررهسهلووبهوهئهآتسوردىندرآمهئهرۆجهوهنتوزبىهنايرهوامهجهژدىيدرآرهسهلىكتسائهباينهتىروتلآايكهوىووتاھكپى هبياتتىهناريبآانورىرايهنادكيژۆلۆديائ.تادانوورهوىتخهجهوهدرآهدهآى هياژدتڵهگهلى هدرآرهسيهلىهگرىتابهخىسايسوهوهنتوزبهوهناآهيرهوامهجێرآهدهآادوهلۆخارگىرىروبائوىتابهخكيژۆلۆديائواهىواگنههرتآهيهنچهدپش.مهب،هيپهبىآهياتاو،رتۆبناواركلرۆزىآرد)هنارگهنخهرهلنايۆخهلىهگرىتابهخى هيادرآرهستهوهيسايست هدوورا.(وهئديكئهترهسهلهوهئهوهتاآهدهآهبزيح))((ناآهيسايسرههكهوهگيقات))((ناآهيووژمناھيجىآهينيبهژدى هدرآرهسيراآ،نهآهدناوهئوهئهآ نهناڕۆآادناوهلى هيآهيتنووچۆبو،هوهدرآهآكهوىآهيووتاھكپىيووژمهنيقهتساركرد،ترآهدوور.تادهد،هتاوهآىنووچۆبىشمارگهلتهباب،نامزى هدرآرهسيوىتابهخىسايسىهوهنادكلهلىانامىناآهرۆجىناآهنتولوۆفيشنهلى هشوهآنى هسايستهب

یساندروک1 251ادهوهدرآى همرايت.تاآهدىشمارگهدتهآىهلهسهمىدنهوانى هسايستىهناگشڕۆش،ىتسيلايسۆسهنادوههۆبىنتسخآهيوهئهزاوش-هنايتهيازهرانهآى هبابتىتابهخىعقاوهلىروهدىكلهگهلهسهمیرايدوارآوى هبابتهكلهگوههۆبنتشرادودنهممازينىندرآوهئىهينيبناھيجهآهبىهوشاركشائمهلهرۆجادهنايتشگهيههوىراآۆه،ىيووترگآهيىراآواهوىناسآهي.هيزاوخنامزوىدازائنيناوتهدچكماجنهئمهلهسابهيتشگهلتهبابكدنههلهنووچۆبناآهيتسيسآرامهلىراوب،نامز؟نيرگبرهواتهرهسنامۆبتوهآرهدهآمسيسآرامرهسهلى هيآهيت-نوومزهئنايژديكئهت.هوهتاآهدنامزكهو،روعشىكنهشوهآزاوايجهلىنووبى ۆرمي،هيينووكهبى هيلانهوهرهكيشوىرهدحرهشوهئ.هيهنووبهومهبهيهوشرژهلىهزد،ناکهشآناآهيزۆائوىناآهييآۆآانىنايژىعقاو.هيادىهتوهب،نيتخابمسيلائهديئهبهنادرهبىسابنامزكمازين)) كهوهلهكمهچهبىناآهآاترووتسهد((ىينامزكهوهنىآردنامزكهوواراپ))ووبهل،((ىژۆلۆديائو((ىآۆآانهلپ))پ))هل((شآهمشآنامنتشيهگتةلىناآهيدنهوۆيهپناون،نامز،نايژووژمو،هگهمۆآزاولا.تاآهدىمسيلائهديئێونهيهناوهلىاعديئكردىندرآىژۆلۆديائوهشآوىآۆآان،تاكبمهبهبكهيانامتهنانهتىكواگنههرتهواوهلىمسيلائهديئنۆآ،هووترگههكهناينهتىۆههبىهوهندرآايج،نامزووكهبهلاديتسارىۆههبىنارۆگىكشهگهمۆآهبكمازينهلهكمهچ.ناآهيساننامزنيتخابابهوهلتاآهدهآهشوىكنوش)) هلتفوگوىيۆگپهلهشآوواردنخائهبىكلهگهشوهناگبڵهگهلىخهيابناآهيمهآهحوناآهنحهلهتدێڕۆگهآ

یساندروک1 252ڵهگهلىكلهگيدنهويهپىهنارهبنارهبادزۆلائىرگ،هوودراوخهلادنايكدنهڵهكتهووبوهلىكدنهشيرتش پاىهشآه.((هوودرآناآهشووناآهنتوزيگرههفيساپ.نينماوهدرهبهلادآهيهتاھكپنايهگجهيهههآهولناولهل،ناآهشآهمشآناآهتابهخو.ناآهشآنامزهبىكمازين)) ىهوشواههبىاينهترووتسهد((ىنامزێرآهدكهو،هآهيآهيىكتهبابىوارخادهوهنيۆكلرهبهلواچ.ێريگبمهبمهئهراآرهبهلواچىنترگهننامزهيايج))هلىووتاھكپكلى هوازارتهنيىراكناڕۆگىيووژمهآىهسانپوومهههنامز.((هناآهوودنيزمهبهيپنامزى هيهمۆآتو.هييووژمكهيانامۆبنماينهتهلمناآهيدنهويهپڵهگهلادرتيناوهئىنووب،هيهههووهئىناوهئهرتهلهيدنهويهپهيتهيهمۆآناآهواركيرايدوادواردنھكپهل.هیادڕۆگهومهئهيدنهويهپهنايتهيهمۆآىۆخ،هيهواشهگمهئهنايدنهويهپهآتابهخهلتهبابهتوسوۆخارگىرۆخهل،ێرگهدىگنهسواهزهوتهسهد.ێڕۆگهدهتاوهآناآانام،نش-ىيووژمناوهئنمقونهلكهيووتاھكپىراكنارۆگ)) هل((ىيووژمهآادوهلناآهيدنهويهپڕۆگهن،نينهوهبنامريگتهھيجوهرهب،ووتاهادوودرباروهآاتسئىرگ.هوودراوخ،نامزكهيهتاھكپهلىناآهيدنهويهپروتسهدىنامزوناآانامشهكشپهبنم.تاآانهب،هناوهشپمنووبريگرهدڵهگهلادنامزىتسيوپهبىنووبهتوائنمهلىكدنهوانىيووژموى هيهمۆآتهلنوورهد،ناآهيامناآهنحهلوادناآانامهيهههآماوهدرهبىاگجهيهشقانوموزيگرههوارخاد،هيينوهئىهناشوهآنايهه،مرژبهدهووهئىهناتوگهآنايادهئ،مهآهدىتسيوپهبتسوههنترگىنوورهدهلوهئادهدنهوان.هيههماوهدرهبىكلهگزاوشىلييدهبۆبنيربرهدوىنتوگ،مناآهنوومزهئمناآهتسوههومناآهيزاوخادهل.هيادرۆگكتاآنيتخابروعش)) :سوونهد

یساندروک1 253هبانچراىۆخهلىوورهبوورى هروورهزتتسيوپۆبىندراژبههكنامز((هوهتنيبهدهمهئىاناماگجىتسهبهم.هوهئىآهيهنوومنىياسائهلىترۆپارىوودرباركهيهمانژۆرهلتهبابىنترگنامىنانازيرايىآهيتهيآهيى هفريحيڵابسيهب.هوهمندىرترۆپارىشزرهوهنازيراي)) :سونهدناآهووتشيناد-(ناآهتوهكشاپ)رهگهئناتكلويامهتهبىنسوحريبعهت،هييننراتخومهكيهوهلناوهئهبىرواهىهوينێراينترگنامنكش-نرهبواننيمهآهيهبيردهتىناآهياينداننايۆخ.((دركپسهدادهريلناوهمانژۆركهيهدراژبهههبنارهنوخشهكشپ.تاآهدوهئنامهنلايدهبشهكشپ:ترآهدهنازيراي،ناآهتوهكشاپىنايرواهىهوين،ێر.ناآهنكش نترگنامهنوورهآنامندراژبههبهنانهيلاهيينوىسايس ىرابوى هيهمۆآتۆخهل.ترگهدهلادكسابهآهلتهبابى هننوستىتسيسآراممشهكشپ،درآمهئهلهسهمهلوومهه،ادناآهتوهوهبىهوشىتشگهلراتفوگىنامز)(وودنيزقدس.تاآهدهوكدنه،راجنامزنامكلهگهواچرهسۆبتسوردىندرآناآانامشهكشپتاآهدهآهلىنوومزهئىهآاتسئهمئرتهواوهدچت.كرۆزوهلىهناواچرهسهآنامزنامشهكشپ،تاآهدىووقههوهئىهنايانامهيوودربارهآۆبهمئبىياتۆآ،هيينهناوهئهلىنامز،همئهلىروتلآهمئوهلىنوومزهئادهمئ.نيژهدهكنووچ،ڤۆرمكهورهه،نامزهلكهيهوچراوچڵائ)) هلوىڕۆگاد((ىيووژمىنووب.هيههمهلهيهوهيوورهآنامزوهئنامهياناوتتادهدپنامتسهدهبوودربارت گباراهلادكاحهآهبوور.نيووتاهادىناآهنوومزهئ-وودربار،ىدنهوهژرهب،ناآهراسهخ،ناآهنتوهآرهس،ناآهتسكشناآهژچو-ناآهمهخناوتهدىربرهدرابوىخۆدىنزهمى هآونههي،تبناوتهدىرهكشهكشپناآهنامرائوس هدروهواچرهس

یساندروک1 254كلهگهلاويههرلواتسئ.تبهلىاحتسهدنتشيهگارهب،ووتاهادمناوتهدتاآواههوهمرهگبۆب،وودربارهونامزهلىندربهورهبوهئادهراآىراكيراه.تاآهدهكنووچنامزكهنرههىهددامىماخىهگدايىسخهشوىهگداي،هيووژمنامزكهنرههوهئهياناوتشخهبهدهآىكتسههنامرادهياپهلىهوامىناياساسڵهلنامۆخ،تبههاههورههوهئشهييتهمرايتاآهدهآوهلهگدايهيووژمدنهمدوسمباتىهگیپمۆخهلىاتسارادووتاهادىرايد.مهكبمهبهرۆجێرآهدنسوتروتوولىرهبیر)-ىسايسىمازينىسايسىتيئاههآهلىاس١٧٩١هلىژدايناتيربهبىناآهگشڕۆش هتسپشهرهوهيتيئاهتسهويهپ(ووبوخىوهئىهنلايۆآهآڵهگهلهتهسهدادگىناآرهآريزرتپنهس،گرۆبىناآهووترگنامتنيلفهل،١٩٣٧ىناآهويرهپارراجهم،١٩٦٥ناراآدنوخوىناراكرآى هسنارهفي... ،١٩٦٨ريبهو.هوهنينب،هتاوهآۆبىمسيلايرتام،ىيووژمهلادنامز((ىزغهج))هوهنامنيروولبنووبهلووژمىراكنارۆگ)) و.((هييووژیمىتايجهلتسهبرهبىندرآىتاناكميئ،ليدهبىنوومزهئهمئهوهنووبناآهيووژموهبهيهيانامهآنيناوتهدىزاوهگنابووژمنيهكبوكهيووتاهادانون هكبيهآهيايجهل.اتسئهكنووچنامزاينهتىرابنهئهديئناآهاز،هييننامزاههورهههشيكنهيلاهآادوهلیرناوتهدتابهخژدهبى هسهدتمازهوهتردنھبدايو،ێرزراپبهآادوهلێرناوتهدۆخارگىرانوێركبو.ترخبكرىآردنامزمهبهرۆجوهئهيانامنهيهگهدهآهبىهناوهچپهتسيلائهديئ،ناآهيونێرآهدىراگزركهوىآهيهديئانامپهتركبىهوچراوچ.نووچۆبوهبهيهيانامىارهرهس هآهوهرهآدرهسدىنووبلههو،جرهمىراگزراورههىناكميئ،هيههشيوهئتسوردوهلهوهيورهآىآلااچىهوهدرآهبهمئو

یساندروک1 255ىنامزهمئىرگهه،ناآهکۆرهوانناآهنحهلونكتاماھليئهآىرهگنايهبىكلهگرۆجزاوايجهلىناآهيدنهویهپناونكهخوهكراآهآىهورهب.نهبهدمادامهآىدنهبزيرىناآهلپتهسهدوىيرهگازوهوهندناسوهچهلادڕۆگ،تبىناآهزاوشگ رۆخاىروشيتابهخىنووبهيهههآىرهگيراآىۆخرهسهلنامز.تنهدادنامزنادنيز،هيينووكهبىۆآهم.هتابهخناموگبتابهخهورهبتربهدوهلادياتۆآهلىدنهوانهتاھكپىناآهييدامنهواوهتنى وش-ىعقاو،راآ،نادنيزشهترهئ-... ولهحوسهف.ترآهدمهبرهههلكهيوآت بهخاهتب،ێرۆگهلنامههنوشبهدنامز،هوهتیرزۆدبهوىهناوهئهآهلوانیپىراگزرهلموزوهوهندناسوهچهل،نادرهشماوهدرهبهلنامزوادناآهشواناموكۆروانكلهگۆب،نيبرهدىشهوهندرآوگنههائواهىندرآنايهآهتابهخۆبىآهياينودرتشاب.هوهنزۆدهد

چريکوردناسی 1256ت بينيهآان:‏ژاك 1-دريدا،‏ ‏((دآانسترلكش و هيتر))‏ له باس و خواسكدا لهگهڵ بيرمهندانىهاوچهرخى ئوروپا،‏ آۆآردنهوهىارد آرنى.‏(Moscow: Manchester university pvees١٩٨٤) , P. ١٢١2- آارل مارآس و فريدريش ئنگس،‏ ئايدۆلۆژى ئهمانى.‏ناخوازم 3-فهلسهفهىههبهتبچمهزمانىئهوهشمناونووسيوه.‏قهبووهباسكهوهآهله منباختينباختين آهبنهرهتداژماره لاپهرانهش هى درگهلكن له آت ىبزمان.‏ئهمروخساركىو.نبهشكبه آتبهياناسراوترىولۆشينف،‏ههمووولۆشينفمارآسيسمرهبتروناآبيرىو مارآسيسمبوو.‏ودهدهم،‏ئهوفهلسهفهى4- ئانتۆنيۆ گرامشى،‏ ههبژاردهگهلك له دهفتهرهآانى زيندان.‏5- ههموو نموونه هنانهوهآان له باختين له آت ىب lmoginotion) (The Diaogicوهرگرانى آريل ئمرلۆن و مايك هالكوست لاپهرهآانى.٢٩٥ ,٢٧٨ ,٢٧٦ ,٢٧٢ ,٢٧١

یساندروک1 257یهفهسلهفییهوهنادكلویهفهسلهفنامز.س.كنلانادهوارگرهوهل:هوهییسرافدازائنیههبوهئیهنادۆتیمهآهلیهوامیكشهبیرۆزیهدهسمهتسیبرهسهبهفهسلهفهلایناتیرهبوهلیناآهیهدادییاودرهسهبهفهسلهفهلاداكیرمهئڵاز،هووبمهبهیۆههبییهوهنادكلوواردرگهبهوهنامزوانهواردربهآیهوهنادكلیتهیینۆچینیبرهدناآهكمهچهل،ادنامزیآهرهس یسرپمهئوودهتهنوسهییفهسلهف.هووبیاڕهرهسیهوهئهآایلارتسۆئویناتوشیوانیدناكسیئنایكشهبهووبهههلیهشهگمهئهوهنتووزب،هییفهسلهفمهبرهدهبوهلیهناتوهآ،ناركسابمهئهتهنوسهییفهسلهفیكنارگنهیلایمهآ.هووبهههبیهناوهچپییاڕواهمهئ،هتهنوسهآاتیآاتناآهفوسهلیهفووهئیهناوهنتووزبهآیوهیهپ،نوهئهلڕهمجنامائودۆتیمیسان،هفهسلهفرترۆزیآهیهوش هب،كاتیهناوهچپینووچۆبرتآهینووبویارنایزاوایج.هووبههۆب،هنوومنكیودۆلیفووسهلیهف) نیاتشنگتیویجیربمهآ(یشیرتۆئهآشپیهوینیهدهسمهتسیبكآهیهلامیسیناآهییآهرهسمهئهتهنوس،ووبهلیووژمادهفهسلهفهبیآهیهنوومنبهنو.ێردرمژهدوهئهلیهواموودهروهدهلینانیهادییفهسلهفرۆزییرهگیراآ،یۆخیناوتوودیمهتسیسیفهسلهفزاوایجنرزهمبادهآیآۆرهوانیآهرهسنایمههوودیفهنندرآویندناگهبییووترگآهیووبهبیژدیمهتسیس.مهآهیرهههیۆبمههیمههرهبیآهرهسیغانۆقیهكلیمان) مهآهییكیژۆلیفهسلهف(١٩٢٢ومههیمههرهبیآهرهسیغانۆقیمههوودنیاتشنگتیوهوهنیژوت)و

یساندروک1 258یهوهنیۆكلیفهسلهف(١٩٥٣هبكآهیهلهنوومنیناآهووتوهكههیهفهسلهفییهوهنادكل.نردرمژهدیاڕهرهس،هوهئراجرۆزیكجنامائزاوایجهووبههۆبهوهنیژوتویهوهندنوخیفهسلهف.نامزكدنهههل،ناآهفووسهلیهفهناوهلدنارتاربلسارونیاتشنگتیویغانۆقمهآهیرهسهلوهئهڕهوابنووبهآیهتاھكپ،یآهاپینامزیهتاھكپناھیجتسورد.هوهتاآهدمهب،هیپفووسهلیهفناوتهدهبیهوهنادكلنامزهبتهقیقهحیكلهگگنیرگتاگبتهرابهسهب.یتسارمهئهییرۆیتیهییهنو،نامزهبیهناوهچپ،یهآهییرهگیراآهآۆمهئهلنهیلاینافوسهلیهفهوهییهوهنادكلهبیتشگهبووچرهسهبهلمههق.ێردهدرتیكآهیهلتشموهمناآهییآهرهسهیهوهئهآایائینامزهڕهمژۆر،(هناژۆر)،واوهتان،رایدانهبرهبادڕلاوتهنانهتێدنههراجهناوهچپوهژدنای.انمهلهوهوڕكدنهههلینافوسهلیهفییهوهنادكلهبیاویهیندنارزهمادن "لائهدیئ" یكنامز:.یكنامز،واراپنوورواركشائوینهواخیآهیهتاھكپ.نووریووگلۆئیتشگاههوكنامز(ینامز) رترۆزیكیژۆلیدامنهووبهآیندنهسهشهگهلیهدهسادمهتسیبیكۆریرهوهتهواگهلیهفهسلهف.ادییهوهنادكلرایبووباوهآیندنارزهماداههوكنامزناوتهدییاتۆآهبكرۆزهلتشموهمیناآهییتهنوسهفهسلهف،نبوهئتشمویهنامهآنایهآهواچرهسهبیهتاھكپزۆائوادڕلاهبیرهبهنامزناآهییتشورسهلمهلهق.اردهدمهبهلیهآهرهسمهج،ادرتكدنهههلنافووسهلیهفنایڕهوابووباوهآكرۆزهلهلهسهمناآهییفهسلهفهلنادجنرهس مهآیهوهبهآكهخهناژۆرهنوش هلادناآهرۆجوارۆجیسابهواچرهس ،نهآهد.ێرگهدینافوسهلیهفییهوهنادكلهبیهناوهچپمهئارهنازاوایجهلكرۆزاداخاڕواهو.ننووچۆبواهۆب،هنوومنیهبرۆزمهئهنافووسهلیهفنایجنرهسهتهوادهلهسهمهییفهسلهفناآهتهبیاتهناوهلیهلهسهم،ناڕهگنایهكیهوهئ

یساندروک1 259نایهوهنیژوترهسهلیآهیهلهسهمیواركیرایدووآهویكمهچریبوشۆهناییسانوشیسهآهآاتهوودرآهببیهوهئهآیناآهمتسیسیكیزیفاتیمییۆآ_ننرزهمبادمهئهیهگناورنامهههبنهمهتیدۆتیم،هییتارقۆسكدۆتیمهآهلیناآهكلیمانادنۆتلافهئانو.هوارآنۆتلافهئیراآیۆخهشیمهههبیكلهگرایسرپیواركیرایدتسناز" ووآهو"؟هییچتهادهع" نای"؟هییچتسهددرآهدپوهبكهیهوشهبیاودمهئادهنارایسرپووچهدهآهبیاتاویونهشوهبیناسائێرآهدهبیهنوومنیهوهنادكلیفهسلهف.نینازبرهههب،ڵاحیهوهنادكلیفهسلهفبهدێدنههیكمهچگنیرگنوورهوهتاكبویمهووهئهرایسرپهنایفهسلهفهوهتادبهآنایدنهویهپمهبهوهناكمهچ.هیههیهنوومنرایدویاركشائاههوكهیهوهنادكلێرآهدهلیرۆیتهفسهویناآهواركیرایدلساریدهب.نیهكبهبیهتولساررههیكمآوحیهداستهبابووآهوتارقۆس""همیآهحهلادتهاوروودیشهب.هیهه"دنسم" نایآهیناییتهباب،(تارقۆس) یهژامائدنسم) رتیوهئ(هیلاناییهوهئهآتهرابرهسهبینووبمیآهح) هتهباب.(تارقۆسمهبرهگهئیفسهوواركیرایدهتبیهگجیوان،تهبیاتووآهوكۆرهس" یمآوحیرامۆآهتلایوناآهووترگآهی،"همیآهحهلادتهاورهمئورهس اورههنامراآڵهگهلوهئهراآوهوهئهیهههآتهرابهسهوهبساب.ێرآهدمهبرهگهئچیهكهییازابامۆبمهئهفسهوبهنكهیهلهسهمهتدهوارائرههووآهومهئیاشاپ" :همآوحیاتسئهسنارهفیاڕهرهس ."همیآهحهكیهوهئمهئهمآوحهلتهرابهس ادتهاورهبچیهكراآهیینمهبیوایش یهآهآۆرهوان.هنتشیهگتهبیۆهینووبمهئ،هیهلهسهم.ائكآهی) گنۆنیامهلهفووسهلیهفیناآهووتوهكههشپیگنهجیناھیج(مهآهیهآیرۆیت" هب"نایعهئ،هوارسانراچانووبۆبیندركیرایداههوهنوومنكلهگهلناونوهئیهناتشهآینووبنایهنیقهتسارهیههووهئیهناتشهآناینووبهلیكرۆج،هرتیزاوایج.نبادرهبهلهب) یهوهئڕهواب

یساندروک1 260(وهئهرۆجمهئهنامآوحكرهدنرآانرهگهمیهوهئهآهبهوهكراآێرگ.نردبهبیڕهوابلساریكفوسهلیهفووآهوگنۆنیامهبیهنامتمیتهاوریكشیرووتسهدمهئ)(هیهتسرهبهههونایتسوردانینازهآایۆگهرۆجمهئهنامآوحهبیواوهتیهداس یكماكحهئ_تهباب.نواریگهههل،ادیتسارهناوهئمآوحیكلهگ،نهكترهبهلهكیهوهئیهوهنادكلوهئیهیهنوومنهوهرهسیاركشائتاآهدهآیفسهویواركیرایدیاشاپ"یاتسئ"هسنارهفهبچیهكهیهوشیكشهبۆخهبرهسهلمآوحكپ.نهانیهوهنادكلنامزیناشینادهدهآمهئهمآوحیآهیهتاھكپیواڕهگهههزۆائهلدنهچ(١) .مآوحكسهآ"یاشاپیاتسئهب" (٢) ."هیهسنارهفینلاهوهرۆزكسهآیاشاپیاتسئرهگهئ" (٣) ."هیهسنارهفكسهآیاشاپیاتسئهسنارهفب."همیآهحمهبیاخرتگنیرگهیهوهئهآرههماآمهلسهشهبهبییاینهتیكمآوحهییتشگهآهبكسهآناییكتش هبهوهتهبیاتێرگ.هواردهن(٣) ،(٢) ،(١))هبیهوهنادكلیواوهتوهئیهمآوحهوهرهس.(نردرمژهدمهلهوهنادكل،ادهواوهتچیهكشهبهبیاتاویاشاپ"یاتسئ"هسنارهفینووب.هیینمهئهراآناشینادهدهآچیهكشهبوهلهوهرهس یهمآوحێرآانهبكدنهوهكرێرنازبهآووآهوهوانناآهتهبیاترهسهبادكتشتهللاهد،تاكبكتشهآایۆگرههوهئهتهبابیهییتشگهمآوحهآیهژامائ.اركپهیۆبرههیزاوایجینانادگنۆنیامهلناونوهئیهناتشهآیكنووبنایهنیقهتسارهیههووهئیهناتشهآناینووبهلیكرۆج،هرت.هیاوهڕانیهگناوریتشگیهفهسلهفییهوهنادكلكۆرهوانوڵۆریهوش وهوهنادكل

یساندروک1 261یجنامائیهفهسلهفیهوهندركیش ییهوهنادكلهنایبدروویهوهنیژوت.هناآهكمهچیهیاپهفهسلهفیهتهنوس هلادزاوخنوومزهئحۆرویزاوشیهفهسلهفییهوهنادكلهلڵهگیتهنوسنوومزهئادزاوخ،هوهتدكتهنوسهآتخهجرهسهلیناآهدادتسهههوهتاآهدوكلهگهیهدهسهآیدنهمتهبیاتیغانۆقیتروآهتهسهخیناآهشابیهفهسلهفییایناتیرهبهووبومهئیهیهفهسلهفهلواشویمژوهتیارهگقهعیهفهسلهفیهڕاقاپووروهئایج.هوهتهوودرآمهلهوهورچیهیجنامڕوسرهسهیینهآیهفهسلهفییهوهنادكلهبیتشگهلیناتوادنۆسآاسۆلگنائیگهر.هواتوآادهل،ادیتسارهبیتشگاتهرهسویكپسهدیهفهسلهفییهوهنادكلێونهبهوهكمهدرهسێرگنهدهدهآوودیامیسیووتوهكههمهئ،هتهنوسلساروهآ) روومرههنایآوودینافووسهلیهفیۆكنازجیربمآ(نووبناینیڕهپارهبیژدكرۆجیمزیلائهدیئهژدزاوخنوومزهئاپرهبدرآهآۆبكهیهوامیراوبیهفهسلهفهلسیلگنیئهزبهقدرآ.ووبنیرتوارسانونیرترادوانینازاوخنوومزهئناژ_ایناتیرب،كلاجرۆج،یلكربدیویدمۆیهوناژتراوتسئ_لیمهلكرۆزهلناآهزهحوناآهندرآرفوادناآهوشهلڵهگینافووسهلیهفییهوهنادكلخرهچواهشهبواه.نووبهرهساڕیهكیهوهئكرۆزهلهندرآرفیناآهتهبیاتمهئهنارادوانهآۆمهئیجنامائیشرهینافووسهلیهف،هییهوهنادكلاوائهتدواچرهبهآمهئهراآرترۆزیماجنهئجنهرهسینادرههوودهپورگهبهلهسهمهییفهسلهفناآهواركیرایدوكهییزاوایجهلیهگناوریتشگیهفهسلهفادناوهئینووب.هیینیهبرۆز،نازاوخنوومزهئهبیهناوهچپینترگرهوبییاناوتناآهتسهههلینانھتسهدهبكهییایندهآهبیكهآتسناز،تبرهسهلوهئنهڕهوابهآ

یساندروک1 262نتشیهگهبهڕهوابناآهرادۆهتهرابهسهبناھیجاینهتهلیهگرنینیبوهوهنوومزهئیرهگهئ.هیهههتاویندناگهبووشپرهسهلیامهنبهییآهشپناآهراآاسناوتانیناآهییتسارنامناھیجۆباركشائ.تاكبمهئهنووچۆبهووبهبوودیابرایدویووتوهآرهدناون.تسنازیزاوایجویتهیاژدناونیتسناز،یكیزیفهآهلادییاتۆآبهدیناآهییرۆیتنایۆخهبیراآواهنینیبتسار،هوهنهكبوهتسنازییهناوپنای_ناآهییووشپۆب،هنوومنناآهییراآریبو_كیژۆلهآیدۆتیمهناوهئماجنهئینترگرهوهیهآهشآهلیامهنب،هآهتهبابرهبهلهكیهوهئهتسنازناآهییهناوپنناوتانهڕهوابناآهرادۆهنایتهنانهتتسنازتهرابهسهبناھیجۆبهمئهنهخب.وورمهئهماجنهئرهدیدرهبیهغانبوودیهوهنتووزبگنیرگهووبهلیقهدیهفهسلهف:ادییهوهنادكلیمزیمۆتۆئیكیژۆلویمزیۆیتیزۆپ.یكیژۆلۆب،هنوومنهلیهگناور،هوهییتسیۆیتیزۆپیهشآیراآریباینهتیناآهماجنهئرهدیامهنبیخۆدنایوهئنهنانامیهپهآۆبیندركیرایدیتهیینۆچینانهراآهبهدامنناآهییراآریبرامۆت.نوارآاتسئمهئهرایسرپهتدهوارائهآایائیدوخهفهسلهفبهدهبكشهبهلهتسنازناآهیینوومزهئنایهتسنازناآهییووشپ؟نینازبینازاوخنوومزهئناآهكپسهدنایهفهسلهفهبكشهبهلهتسنازناآهیینوومزهئهلمههق.ادهدناوهئهبدرهوارهبهلڵهگینافووسهلیهفییهوهنادكلخرهچواههدنهوهئیادیهشناماتنووبهنهلیآۆرهوانیدۆتیم.یفهسلهفینازاوخنوومزهئناآهكپسهدرترۆزیاودهبیرهسهراچیهلهسهمتسنازیسانیرۆیت)(نیسانویهفهسلهفهوهنیهزنووبونایڕهوابووباوهآهلیرهوهییزاوخنوورهدێرناوتهدهبهییتساریناآهییساسهئمهئهناساب.یهگبمهلهوهوریراآنایۆخهبكرۆجهلیساننوورهدزاوخنورهد.ینازهدهلادكتاآهآینافووسهلیهفییهوهنادكلیهدهسمهتسیبهدنهوهئنایزهحدرآهدهنهآیرهگنوورهدبیجنونهبیامهنبییاتۆآیندركیرایدوراآراب.ننازب

یساندروک1 263یاڕهرهسهوهئهتاههداوواچرهبهآیندنهسهشهگهدۆتیمناآهتسوردهلیكیژۆلادیتهاۆرناوتهدیتهمراییندرآرهسهراچهلهسهمناآهییفهسلهفتادبوشیكیژۆلبناموگهلهنوومنیناآهووتوهآرهدهتسناز.هناآهووشپمهب،هرۆجمهئهنووچۆبیوهربادیهپدرآهآهفهسلهفبهدڵهگهلكیژۆلوناآهییراآریبنلۆپیدنهب.تركبیهوهنادكل،ییاتاویهوهنادكل،ینامزیهوهنادكل.یتسنازهیۆبرههمهئهرایسرپاورهههوهیامهآڵۆرویدۆتیمهفهسلهف.هییچهلیهگناوركرۆزهلینافووسهلیهفهوهییهوهنادكلهآهبیآهیهوشهناوهنیژوتویهنانیبدرورومیاقرهسنهفهسلهفوهبتهبیاتهلیهگناورهوهكپورگهآیۆكنازنایدرۆفسآائهتهوودرآیدنهوانیهفهسلهف،ییهوهنادكلیراآهفهسلهفیهوهنادكل.هناآهكمهچهبیڕهوابمهئ،هپورگهفهسلهفیكساب،هییووشپرهبهلیهوهئفووسهلیهفهبیآهیانامتهبیاتهلادشپینهواخهككمهچهآێوهھیهدیهوهنادكلرهسهلتاكبوهلادماآائیزاینهبچیههنشهچیكنینیبینوومزهئ.هیینێرآهدهفهسلهفكهویهوهنادكلییاتاوناییهوهنادكلینامزهلمههق.نیهدبۆب،هنوومنفووسهلیهفهلهوهنادكلویهوهندركیشیكمهچ"نتید"اینهتینیبتیساننامزێبانرهدكهویهوهنادكلیرادرآ"نتید"رههدنهچیهوهندركیش هآیهوهئهآێرناوتهدهبیتهمرایمهئهرادرآێردبرهدیدنهویهپهبیماجنهئیناآهوهنادكلهوهوهئ،هیهههلرهبهكیهوهئناآهكمهچهبچیهیكنامزهوهتهبیاتێرگ.نواردهنرههككمهچینهیلایشهبواهوومههوهئهیهنانامزهآیاناوتناینیبرهد.هیههمهب،هیپوهئیهنافووسهلیهفهآنایڕهوابهیاونایراآیهوهنادكلهناآهكمهچماوهدرهبهلوانپینتشههنمهئهتهمۆتنایوهههوادهآهلهسهموهگرنایناآهراچاینهتهتهبیاتهب.هژو

یساندروک1 264هلیآهیلا،هوهرتیهبرۆزینافووسهلیهفییهوهنادكلرترۆزنایجنرهسهتهوادمهئهراآهآرههكدنهوهكرنۆچهلینامزیهناژۆرانیكینآهتراآهب.ێرنههدمهل،هوهوركدنهه،نارگهنخهرهبیتسهبهم،یتهیاآووسیهژاوهتسهدیهفهسلهفینامزناییاسائمهبهنشهچهناوهنادكل.هوهتهووتسهبیبتآیكهآهبیكمهچنیهزیمههرهبتربلیگلاریفووسهلیهف)یووتوهكهه(یدرۆفسآائیهنوومنیواچرهبوهئهوهنیژوتوهیهناوهنیۆكلهآهبیاڕكدنههنارگهنخهرامهنبیهآهییتشگجنرهسیكنادهاآۆلهبیتهیینۆچینتافاخائیزیلگنیئ.ناآهنامزمهبوهئهتسهدهفووسهلیهفشهناییهوهنادكلهبهوهسرتهنناوڕهدیهژاوهتسهدینامزییاسائچاگهدندناگهبرتیكلهگهماقیئ.نهكبیسرپنتشیهگتناشینادهدهآینافووسهلیهفییهوهنادكلیدنهباپیهوهنادكلییاتاونجنامائوتسهبهمویجنامائهفهسلهفهبزاوایجهلتسنازوهلنامههادتاآهبیرهآواوهتوهئ.ننازهد،ناآهتسیژۆلۆیزیفناساننورهدوكیزیفشیناآهنازهلیرناآهوهندركیقاتونینیبویرۆیتهوهنانوومزهئشهبواهنووبهلنیرهبیهوهنووبنامنتشیهگتهلیسرپ.نتشیهگتهیۆبرههاوائهتدواچرهبهآناآهتسنازماوهدرهبنزاوخهدیناآهتسوههیووشپنایۆخهنهخب،هولاكتساوخهآهلادتهاورهفهسلهفناوتانیماجنهئ.تادبۆب،هنوومنهلیهگتهسهد،ادهفهسلهفكندركیرایدهآیكفووسهلیهفییهوهنادكلووآهورۆمو،یتسیۆیتیزۆپووآهورائهلیهدهسادمهتسیبرهسهلنتشیهگتنهكیهدیآهییدنهویهپنایكیزنهلڵهگیندركیرایدكلایهدهس هلادمهههدڤهه.هیههیزاوایجناونهفهسلهفوتسنازهیادهوهلهآیاینودیوادوورهنیقهتسارووآهونتیدیش،هوهتاآهدهلادكتاآهآفووسهلیهفهوهنیژوترهسهلككمهچتاآهدهآرهههنشهچیآهیهوهنیزۆدینوومزهئرهبهلتسهدهیادوهیۆخهبرهس.یلرهگهئیهآهراآیۆخمهبهنامیرگتسهدتاآهدپهآ

یساندروک1 265ناوتهدیناآهنوومن(یكمهچ)نتیدهلیتاآیانهراآهبمهئادهكمهچایج،هوهتاكبفووسهلیهفێوهھیهدنازبهآنتیدچكراآریگتشگورهگۆسم،تاآهدنایهبرتیآهیاتاوچكجرهمێرآهدۆبنلۆپیدنهبوهئیهناخنتید.ێردنبادۆب،هنوومنوهئێوهھیهدنازبماآجرهمتسیوپنای.هواوهتهلیتاآیهوهندركیقاتمهئهرۆیتهییفهسلهفهآینتیدرههكتشیتسیوپیتهیپهآمهئهتشهلیآاتادرهنیبهتببیۆهیكنوومزهئیرۆیت) هنانتیدیژد(نتشیهگتیتسیوپهبیهوهندركیقاتیتسناز.هیینیندناسخهریتهفرهدتهبیاتهآادنایایتهتشهییكیزیفناآهرۆجوارۆجهنبانیۆهچیههنشهچیكنوومزهئ،هنانتیدشیوهئهبیتسهبهمیندناملهسینتیدهنمهئهناتشیكراآ.هیهدوھبرهبهلیهوهئرهگهئمهئهییرۆیتتسورد،بهرۆجمهئهتهفرهدهناوهندركیقات،ێرنیبانورهگهئمهئهییرۆیتتسوردانباینهتهبیفسهویكتهفرهدیآهاپبهددنهمازهر.بیآهرهس یسرپیتهیینۆچنلۆپیدنهبهناآهتهفرهدوۆبمهئهتسهبهمهتهفرهدناآهییآهاپهبیهدارهتهفرهدناآهنیقهتسار. نواجنوگیۆریینامرهدهوهنادكلهلیهگناورێدنههینافووسهلیهفیتهنوس،هوهییهوهنادكلهبتهبیاتیهناوهئهآهتهنووتوهآرژیرهگیراآ،هوهنیاتشنگتویهوهنادكلناآهكمهچیاڕهرهسیهوهئهآیۆخهلادیۆخیكراآژچ،هشخهبیاههبیشینامرهد.هیههتهنانهتنایانازوشینادنهمریبهلهتاسیناآهییفهسلهفادنایۆخیۆههبینتشیهگهنتیهوهنادكلیواجنوگوهئیهناكمهچهآیراآهب،ننههدیهلهسهمیفهسلهفتسورد.نهآهدمهئهناسهآوودڵدنبهداتۆبیندركیرایدمهئهنایراوژدیرۆیتكلهگهلۆمرۆف،نهكبهلادكتاآهآهیاوبهدیۆرناآهكمهچهلرتآهی،هوهنهكبایجكراآهآینایپدناملهسهدهآ

یساندروک1 266كهیهلهسهمهلادارائ.هیین،هرۆجمهببییاناوتهلینتشیهگتیتهیینۆچینانهراآهبهكمهچناآهییساننورهدهناوهل،تاساسحئیرادزۆسوناآهزهحیجنرهسینافووسهلیهفوهرهبیلایكلهگهلهسهمیتهبیات،هواشآارهلهسهمیكلهگووآهوتسنازهبیآهیهآۆریبرتنایهكیهوهئنۆچزۆسوناآهزهحنناوتهدهنببیۆهیناڕۆگیكیزیفهلادهراوهقوهب.هوهناوهچپمهبهیهوهندرآریبهل،هفهسلهفیهوهنادكلوهئهناكمهچهلیتایج،رهسهراچ،ناآهلهسهم)"نایردشوهخ"،تاآهدرهبهلهكیهوهئنافووسهلیهفمهبهراآنهگهدتهآوهئیهییدنهبلۆمرۆفناوهئرهسهلیدوخمهئهناكمهچیشووتكهمۆآههه.هووبراجرۆزهنخهرمهلهنشهچهنییناورنرگهدهبهفهسلهفهآیچۆبیراآهفهسلهفتهبیاتتاآهدهبرهسلیناآهییواوشیرتنافووسهلیهفومهلهوهوراكیهدهبیكراآكۆزهنو.هدووھبتهبههتسیوپتاآانهآمهئرهسهنایواوشلاینهتهبیتافووسهلیهفرتسیتهق.تركبۆب،هنوومنشینایانازنناوتهدیرۆیتیفهسلهفنژڕادهآیرهگیراآبرهسهلیتهیینۆچنایناآهوهندركیقاتومهلهوهورهرۆیتیناآهییفهسلهفشیناوهئناوتهدهتببینامرهد.یفهسلهفۆبهنوومنیزاوخراآائهل_ادیساننوورهدهتاورههوهئیهیهگناورزۆس هآوزهحوهگناورناآهیینیهزهبهلیهمناآهییراآائهلمههق_تادهدهلادتهاوریآهییرۆیت،هییفهسلهفوشیوهئرهگهئڵازبرهسهبكرۆجرهسادیواوشلتهرابهسهبیهوهنادكلهكمهچ.ناآهییساننوورهدرهههیۆبیزاوخراآائهلمچیبینترگیناآاگرناساننوورهدوهرهبتسنازرهگیراآ.هووب،هرۆجمهبهفهسلهفمهلهوهیهگناورناوتهدوهئیویدیراوبهییراییناآهییفهسلهفیاههبینامرهد.بهفهسلهفهبیهناوهچپیدنهمتهبیاتیتآارتسبهئ،یۆخهشیمهههبهزاینهوهناآهییۆرمێرگهواردوهگنهریوگلۆئینامرهد(هفهسلهف)نیرتشابیهوشیهوهنیۆكلمهئهجنامائ.بۆب،هنوومنیكهخشییاسائكهورهه

یساندروک1 267نافووسهلیهفڵهگهلمهئهرایسرپنووڕوهرهبهآایائناآهرادرآهبیجرهمولههییووشپیرایدێرآهدنای.انمهبمهئ،هیهلهسهمهبیجرهمیتساریهگناورینامهردهل،هفهسلهفیماجنهئپارخهنتشیهگتتهرابهسهبكمهچیكلهگووآهویتهیۆهویترایسرپرهبورادرآهآنایهماآرههنایتسیوپهبهوهندركنووروندركساب.هیههینامزیتهاورهلرهبارهبینامزادییاسائهلیهگناوریرهوهتدۆتیم،هوهییسانیۆرنامزكآهیهووبهلنیرتگنیرگیناآهیینیبتینافووسهلیهفییهوهنادكلوهلوومهههشآوتشموادنایناآهمیدنهههریآهرهسساب.هووبفووسهلیهفرهدهبهلینییائییهوهنادكلهبیتشگنایارهیاوهآیههكهآمهئهتهنوسهییفهسلهفهلڵهگنامزهلادمآوحهبهوهنادكلیهآهییكیسلاآكرۆجهییروودهل.هفهسلهفهلادكتاآهآنۆتلافهئو،ۆتسهرهئینافووسهلیهفیهدهس،تساڕهوانینازاوخنوومزهئیزیلگنیئوهلادیتساریهبرۆزوهئیهنافووسهلیهفهآهبنهواخمههرهبنردرمژهدنایوومههنادیگنیرگهبناینامزهبیكراآیآهرهس.هوینازرهههیۆبتهرابهسهكیهوهبنامزبهدچكۆرێرگبیزاوایجاڕییامهنب.هیههكآهیمهلهناییزاوایجاڕیدنهویهپهیهههبیگنیرگهنامزناآهییتهاورهب)یاتاوناوهرهلیكیژۆل(ادیدامنۆبهرایسرپ.ناآهییفهسلهفیڕۆگوائیكیژۆلیراآریبهلیمهدرهسادۆتسهرهئكیژۆلهلڵهگهفهسلهفهشیمههگنههائواه.هووبمهباتییاتۆآیهدهسمهههدزۆنكیژۆلرترۆزتهبیاتهووبهبیندرآرامۆت

یساندروک1 268یكنامزرتسوردۆبیككشهداسهل،هگهب.هناوپتهبههمهلادهیهوامكیژۆلچیهتاآهبیآهیهوشكروكپهلیهژردوهئیهناڕۆگوائهآیتسنازیراآریبهواتهرهسهلیراداگائ،ووبوبونیرهب.هوهوبهنهلاداتهرهسیراآریبنارهنادهبیتسوردنایكهآمهلوودهدۆتیمهگنیرگ(١) :هووترگرهوینانهراکهبیدۆتیمكهو) هآهتهبابیهسدنه(یسۆدیلقهئهلیهوهنووبنیرهبیرهوهت:یراآریبو(٢)یدربراآناآهدامننایهواڕۆگناآهییتهاۆرۆبیندركسابیماكحهئیتشگویتسوردمهئهسابهب)اههوكدۆتیمێرآهدێرتوبA+BB+AهآهیهشآواههآادیایتێرآهدرههكواننایرههكهیهرامژهترخبیجAوBوهآهماجنهئاورهههبیتسورد(.هوهتنمهدریهسهیهوهئهآكیژۆلنارهنادهلیهوامناآهدهسوادناآهخاچچیهتاآیناوتنایهنیهپهبیزهینانهراآهبهدامهنناآهییتهاور.نرهبهلادماآائكتاآینانهراآهباههوكلهگدامنیناآهوش ویرتنایراآریبتسهد،دركپنایناوتینتشیهگتهمئمهلهسابرۆزوبرهب.هوهنهكبهلناونوومهههڕۆگوائناآهییتسنازهآهلیهوامیهدهس،ادمهههدزۆنیتشگهبهلیریناآهمههرهبیراآریبهوهنارهناد،ادیووریناآهنانهادجرۆجیلۆب،یزیلگنیئیرهنادرهبهج،لۆبوكرۆئگیرۆتناآ،یسووریرهنادیرۆیت،ناآههمۆآیآهییگنیرگیتهبیات،هیههرهبهلیهوهئمهئهنانهادینگزمیرهدیكیزنیرترۆزكیژۆلوناآهییراآریب.ووبیآهییتهیاسهآووتوهكهههآمههیراآریبنازووبومههفووسلیفورههمهبهوهیهنۆبێرآهدهبیراآۆهیآهرهسیجاوهزیكیژۆلكهو) نینازبیكساب(یفهسلهفڵهگهلیناآهدۆتیم،یراآریبیوانبلتۆگهگرۆف.ووبهگرۆفهآهلینایاتسۆمامیۆكنازانهیووبهل،نامهئهلیهگناورهوهییووژمهبیتشگهبیهنۆبهوهییناآهوهندرآریبهبدنارۆتربلسار

یساندروک1 269یگنابوان.ووبدرآرهددنهچرهههآهآۆمهئیهنۆبهبیهنامتمنایۆخزرهلیناآهمههرهب.ێریگهدیمههرهبیهروهگدنارۆترب،لسارایپیكنیرپاكیتامتامیامهنب)،(١٩١٣-١٩١٠) (یراآریبهآهبیراآواهویتهمرایدرفلائسرۆندھتیاو،ووبارسوونهلڵهگیبتآیووشپلسارهبیوانیلوسوئیراآریب(١٩٣٠)ینافووسهلیهفمهلهاخاگائهوهوانههآینانهراههبیناآهدۆتیمیراآریبهلادكیژۆلهیهناوهلیراوبهلادیفهسلهفیآهییگنیرگیوایش.بههیاگزهدیدامنیكیژۆل)(یتهاورمهئیهییگنیرگووبهههآتاآواهڵهگهلادیهوهئهآیآهییدنهویهپیكیزنڵهگهلینامزادییاسائ،ووبههیهآاسرارناوتهدهبیدرویدنهبلۆمرۆف.ێركبیاڕهرهس،هوهئوهئیهنانتوهكشپهآهلینتسهبیكیژۆلادیدامنهوادیووریزاوایجویكلهگدۆتیمیرۆزهتهوانههوارائهآێرآهدهلیهوهنادكلینامزادییاسائراآهب.ێرنھبیناآهییزاوایجینامزییاسائهلڵهگیكیژۆلیتهاورمهباوائهتدواچرهبهآیزاوایجناونینامزییاسائوینامزیكیژۆلیتهاوراینهتمهلادهاختروآهوهترآانهآمهآهییآهیاسریتسورد.هیینیهوهئهآرهههلمهآهیهوهنیناورهرایدهیهوهئهآینامزییاسائیهبرۆزتاآیاسریكیژۆلیدامنهلادتهاورلشپ.تاآهدۆبهنوومنمهئیهمآوحهوهراوخواچرهبهلرهگهئ" :نرگبهمهئهآ) هزهبP یامهناشین،(ێردهدتاآوهئهلادوازتهآ) هوهتوتهدهبیامهqناشین".(ێردهداههوكمآوحهلیكیژۆلادیدامنڵهگهلیكشییكیژۆلوارسانهبكجرهمیچهكلمهآp?q (،اههب؟ادیایتهب،....رهگهئ" یاتاووهئ،.ه."...تاآرهد.ێردبهدهبیپكآهیهلیناآاسركیژۆلهمهئ" تاآرهه"هزۆردبوهئیهمآوحهوهرهس.هتسارهلادكتاآهآهلینامزادییاسائمهئهمآوحاینهترهسهلی مهنبایراآۆهییكیژۆلیتهاورهبتسورد،ێردرمژانووكهبیهآهییتسوردهوهتهوارتسهبهبیدنهوپهنیقهتسارهلیناھیجهرادرآهچرهپ

یساندروک1 270،ناآهییایمیآیدنهوپناونزنووبویوایشهوهناوتهلادوازتهآچیهیآهییدنهوپهبیكیژۆلهوهییدامن. هیینهلناونینافووسهلیهفادییهوهنادكلینووبكرۆزمهلهنشهچهییزاوایجیهنایتهاورناونیكیژۆلیدامنوینامزییاسائیهگناوریرۆجوارۆجل،هوهتهووتوهآهلهبیواچكووسینیناوریكیژۆلیدامنهبهنامزانهوهناآهواركتسوردهرگباتكنیناورهآینامزییاسائهبیكرگههواجنوگهلمههقتادانۆبتسوردینیبرهدهییتسار. ناآهییتسنازیهڤاررۆجوارۆجهلیدنهوپكژۆلونامزكرۆزهلینافووسهلیهفییهوهنادكلنایڕهوابهیاوهآیكیژۆلیدامنناوتهدیآهیهوچراوچواجنوگۆبیكنامزلائهدیئنایواوهترهبهتسهد.تاكبمهئهمآوحهبیهوش وودرۆجوارۆجێرآهد:هوهتردبكل-1لسارونیاتشنگتویهروهدمهآهینایڕهوابووباوهآكیژۆلناوتهدهبیآهیهوشهنانیبدرویهتاھكپیهنیقهتساروومههناآهنامزاركشائ.تاكبهلادماجنهئرهههنشهچیكنادلایتهاورمهلهیهتاھكپهلینامزادییاسائبهدهوهنینڕهگیبۆبمهئهییتسارهآیرووتسهدییتهاورینامزییاسائناوتانهتاھكپیهآهنیقهتساراركشائتاكبورهههیۆبناوتهدیكراآادڕلاهبرهب.بوهئیهنافووسهلیهفهآنایآۆآادمهلهنووچۆب،هوودرآهبیتسهبهم،یندرآواوهتراجرۆزنایوهههواداتینادههرهسهلهسهمناآهییفهلسهفهوهنهدرگهبیوارحیسنووبهلنهیلاهییدنهمتهبیاتیناآهییتهاور.هوهنامزۆبهنوومنهبیۆههوشواهینووبناونوودیهتسرناآهربهب"پهق"نرگهدناآهربهب" وناینووب،"هیهههیهناوهلاوائهتبواچرهبهآ" یرادرآ،"نووبههرههكهو،رتیناآهرادرآكواریگههرهسهلتهباب. ێرگهدهه

کوردناسی 1271گفتوگۆی جهیمس پک لهگهڵ نووام چۆمسکیوهرگانی له سویدییهوه:‏خهبات عارفمن ههمیشه له بهرهی دۆڕاوهکان بوومجهیمس پک:‏ تۆ هندهت لهبارهی ئهو تاقیکردنهوه و ئهزموونه تایبهتانهیخۆتهوه نهنووسیوه که بوون به بنچینه بۆ قهناعهتی سیاسیت،‏ ئهگهرچی منوا ههست ئهکهم که ئهو ئهزموون و تاقیکردنهوانه کاریگهرییان لهسهرقهناعهتی سیاسیی تۆ ههبووه و جیان لهسهر ئهو قهناعهته داناوه.‏نووام چۆمسکی:‏ نا،‏ من زۆر بیرم لهوه نهکردۆتهوه...‏ج.‏ پ.‏ من پم وایه،‏ بۆ نموونه،‏ ئهوه سهرنجاکشه که تۆ به دهگمهن ناویئهدهبیات،‏ یان فهرههنگک ئههنیت،‏ فهرههنگ بهو مانایهی که جۆرکه لهخهباتکردن بۆ ئهوهی له ڕگای کهرهسهی هونهرییهوه شوهژیانکی بهدیلبدۆزیتهوه،‏ تۆ به دهگمهن ناوی ڕۆمانک ئههنیت که کاریگهریی لهسهرتههبووه.‏ ئهمه بۆ چی ئهگهڕتهوه؟ ئایا چهند بهرههمک ههن که کاریگهرییانلهسهرت ههبووبت؟ن.‏ چ.‏ بگومان بهرههمی لهو چهشنه ههبوون،‏ بهم ئهوهیش ڕاسته که بهدهگمهن لهبارهی ئهو جۆره بهرههمانهوه ئهنووسم.‏ من لهبارهی خۆمهوه

کوردناسی 1272نانووسم،‏ هندهیش که پوهندی بهو بابهتانهوه ههیه من پیانهوه خهریکم،‏گرنگییهکی ئهوتۆی نییه.‏ جۆرک له بهرههم ههن،‏ کاتک ئهیانخونمهوه،‏ بهجۆرک له جۆرهکان کاریگهریی خۆیان لهسهر من به ج ئههن،‏ بهم لهوبوایهشدام که جوڕێ و ههستهکانی من،‏ زۆر پش ئهوهیش که دهست بهخوندنهوهی ئهدهبیات بکهم،‏ شوه و ڕهنگوڕووی خۆیان وهرگرتبوو.‏ منههمیشه و بههۆشیارییهوه ئهبم به ئاستهنگ له بهردهم ئهوهدا که ئهدهبیاتکاریگهریی لهسهر ڕاوبۆچوونهکانم ههبت و جوڕی من له کۆمهگا ومژوودا دیاری بکات.‏ج.‏ پ.‏ جارکیان وتت:‏ ‏"هیچ سهیر نابت ئهگهر ئهدهبیات،‏ لهمهودوا و لهداهاتوودا،‏ زانیارییهکی زۆر قووتر،‏ له ههر شوازکی دیکهی زانست تا ئستا،‏لهبارهی ئهوهوه که به ‏(مرۆڤ)‏ وهکو یهکهیهکی گشتگر ناو ئههنرت بدات بهدهستهوه."‏ن.‏ چ.‏ ئهوه ڕاسته و بهتهواویش باوهڕم پی ههیه.‏ تهنانهت ئهتوانم بیم ئهوهنهک هیچ سهیر نییه،‏ بهکه لهوانهیه له دنیایی تهواویش نزیکمان بخاتهوه.‏بهم لهگهڵ ئهوهشدا،‏ ئهگهر بۆ نموونه من بمهوت له چین و شۆڕشی چینتبگهم،‏ ئهبت بهگومانهوه لهو ئهدهبیاته بوانم که ئهوهم پشان ئهدهن.‏ ئهوههیچ گومانکی تدا نییه،‏ کاتک که له منایدا لهبارهی چینهوه شتم خوندهوه،‏بۆ نموونه خوندنهوهی کتبی ‏(ڕکشاو بۆی)،‏ ئهو خوندنهوهیه کاریگهرییخۆی لهسهر تگهیشتنی من بهرانبهر بهو وته دانا.‏ ئهو کتبه کاریگهرییهکیبههزی لهسهر من ههبوو.‏ ئهمهش ئهوهنده دهمکه ڕووی داوه که من ئیترشتکی تری زیاتر لهو کاریگهرییهم له بیردا نهماوه.‏ هندهی پوهندی بهخۆمهوه ههبت،‏ وهک چۆن لهوانهیه بۆ کهسانی تریش ههر وا بت،‏ به هیچجۆرکیش گومانم لهوه نییه که ههر له ڕگای ئهدهبیاتهوه،‏ ئهدهبیاتی عیبری،‏

کوردناسی 1273ڕووسی و ههموو جۆره ئهدهبیاتکی دیکهیش،‏ جۆری توانین وبۆچوونهکانی من بههز بوون و بیروڕایهکانیشم گۆڕانیان بهسهردا هات.‏ بهمله ئاکامدا مرۆڤ ناچار ئهبت جوڕی خۆی له دنیادا وهکو ئهوهی که ههیه وله بهر ڕۆشنایی ئهو زانیارییانهدا دیاری بکات که ئهتوانن بۆ خۆیههیانبسهنگنت.‏ ئهدهبیات ئهتوانت جۆری تگهیشتن،‏ زانیاری و تگهیشتنیمرۆڤ ڕۆشنتر بکاتهوه،‏ بهم لهڕاستیدا ناتوانت له بهدهستھنانی ئهوفاکتانهدا یارمهتیدهر بت که مرۆڤ پویستی پیان ههیه،‏ تا بتوانتبیارگهلک به دهست بھنت که لهسهر بنچینهیهکی پتهو ههچنراون.‏ج.‏ پ.‏ بهم لهوانهیه گرنگیی گهورهی ئهدهبیات لهوهدا بت که کهسک لهسهرئهوه ڕابھنت به ڕووی گۆشهنیگا جیاوازهکانی بوونی مرۆڤایهتیدا کراوه بت،‏که له بارکی تردا تهنانهت به دواشیاندا ناگهڕت.‏ن.‏ چ.‏ زۆر شت ههن بیر و بۆچوونهکانی خهک ئهخهنه کارکردن و ئهبت ههرواش بت.‏ج.‏پ.‏ لهوه ئهچت نهتهوت لهبارهی ئهمهوه بدویت.‏ن.‏ چ.‏ لهوه ئهچت!‏ چونکه لهو باوهڕهدام که ناتوانم به بهگهوه چهندپوهندییهکی دیار و ئاشکرا لهنوانیاندا بسهلمنم.‏ ئهتوانم بهشک لهوهیخوندوومهتهوه و کاریگهرییهکی تهواویان لهسهرم ههبووه به بیر خۆمبھنمهوه،‏ بهم ئهوهی که به چ شوهیهک جوڕی من و بیروڕاکانی منیانسهرلهبهر گۆڕیوه و چۆن کاریگهرییهکی بنبیان لهسهریان ههبووه،‏ لهڕاستیدانازانم.‏

کوردناسی 1274پ.‏ به ج.‏مندای له چ خوندنگایهک خوندووته؟ن.‏ چ.‏ که بچووک بووم،‏ بهر له تهمهنی دوو سان،‏ خرامه خوندنگایهکیتایبهت و ههر لهوش تا تهمهنی دوانزه سان لهسهر خوندن بهردهوام بووم،‏ئهمجا ههر له ههمان شار و به ئاڕاستهی تهواوکردنی خوندنی با لهئامادهییهک بهشی تیۆریم خوند.‏ج.‏پ.‏ له نیویۆرک؟ن.‏ چ.‏ له فیلادلفیا.‏ ئهو تاقیکردنهوانه،‏ ههردووکیان،‏ ئهوهی پشتر لهوخوندنگا تایبهته و ئهوی دواییش لهو ئامادهییه که خوندن تیدا به ئاڕاستهیتهواوکردنی خوندنی ئهکادیمی بوو له داهاتوودا،‏ زۆر شتیان فر کردم.‏ بۆنموونه ههتا بهر له قۆناغی ئامادهییش له لام ڕوون نهبووبووهوه که منزیرهک بووم.‏ لهوهوبهر ههرگیز ئهو پرسیارهم ل نهکرابوو.‏ گهلک سهرملهوه سووڕ ما کاتک که چوومه ئامادهیی و له ههموو بابهتهکاندا باشترینپلهم به دهست هنا و ئهمهش لهلایهن ئهوانی ترهوه گرنگییهکی تایبهتی پدرا.‏ کورت و ئاسان ئهو پرسیاره ههرگیز پشتر و له هیچ قۆناغک لهقۆناغهکانی پشووتری خوندندا نههاتبووه پش.‏ نهخر،‏ لهو خوندنگایهدا کهمن پشتر تیدا ئهمخوند،‏ ههموو خوندکارهکان،‏ به شوهیهک له شوهکان،‏به زیرهک تهماشا ئهکران.‏ بهکورتییهکهی خوندکارهکان به یهکتر بهراوردنهئهکران.‏ بهههرحاڵ!‏ لهو خوندنگایهدا که به شوهیهکی سهرهکی لهسهر بیرو توانینهکانی ‏(جۆن دوی)‏ دامهزرنرابوو و ئهتوانم لهبهر ڕۆشناییئهزموون و تاقیکردنهوهکانی خۆمدا وهک خوندنگایهکی زۆر باش ئاماژهی بۆبکهم،‏ گرنگییهکی بپایان به توانای خوقنهرانهی ههریهک له خوندکارهکانئهدرا،‏ ئهمهش نهک بهو مانایهی به بۆیهی ڕهنگاوڕهنگ پهڕهکانی بهردهمتڕهنگین بکهیت،‏ بهکو بهو مانایه که ئهو کار و بیروڕایانه جبهج بکهیت که

کوردناسی 1275بهلاتهوه گرنگن.‏ لهوێ زهمینه بۆ خولیای خوندکارهکان خۆش ئهکرا و منانهان ئهدران تۆوی ئهو خولیایانه بچنن.‏ ئهوان یان پکهوه کاریان ئهکرد،‏ یانههریهک بۆ خۆی خهریک بوو.‏ کهشوههوایهکی پ له ژیان و زیندووتی بوو وههستی ههریهککیش ئهوه بوو که شتکی گرنگ و بهبهها ئهنجام ئهدات.‏ئهو خوندکارانه ههبژارده نهبوون.‏ نهخر!‏ ئهوان تکههیهکی ئاساییبوون،‏ وهکو خوندکارانی ههر خوندنگایهکی دیکه:‏ بهشکیان خوندکارانیلھاتوو و بهتوانا و بهشکیشیان ئهو خوندکارانه بوون که لهبهر گرفت وکشهی ژیان له خوندنگا ڕهسمییهکاندا سهرکهوتنیان به دهست نههنابوو،‏بهم ههر چۆنک بت،‏ ئهو ههستهی له ههر مناکدا ههبوو ئهوه بوو کهئهگهر کهسک ههبت بتوانیت پشبکی لهگهدا بکهیت ئهوه خۆتیت و کهسیدیکه نییه.‏ پرسی سهرهکی،‏ لهوێ،‏ ئهمه بوو:‏ ئهتوانم چی بکهم؟ بهم ئهمههستهش لهژر هیچ پاهپهستۆیهکدا نهبوو و ههروهها به هیچ جۆرک ههستیدابهشکردنی پلهوپایهکان له ئارادا نهبوو.‏ زۆر جیاوازتر لهوهی که پاشانمناهکانی خۆم ڕووبهڕووی بوونهوه،‏ که ههر له پۆلی دووهمهوه لهوه بهئاگابوون ک له پۆلدا ‏(زیرهک)‏ و ک ‏(دهبهنگ)‏ بوو،‏ ک بهباشی ئهرکهکانی بهج ئههنا و ک کهمتر لهوان بهسهر ئهرکهکانیدا زاڵ بوو.‏ ئهم دابهشکردنه بۆئهوان زۆر گرنگ بوو.‏بهههرحاڵ!‏ پاشان گهیشتمه قۆناغی ئامادهیی،‏ بهشی خوندنی تیۆرییهکانیسهر به سیستهمی خوندنگا گشتییهکان،‏ که وهکو خوندنگایهکی زۆر باشتهماشا ئهکرا و ئهمهش بووه مایهی داچهکانکی تهواو بۆ من.‏ بهر له ههرشتک،‏ وهکو پشتریش باسم کرد،‏ ئهوه داچهکانک بوو بۆ من که بۆمدهرکهوت ‏(زیرهک)م.‏ ئهوه شتک بوو که ههرگیز پشتر به بیر و خهیامدانههاتبوو.‏ بجگه لهوهیش سیستهمی بهرزههسهنگاندن و گرنگیدانکی تایبهتبه جیاوازیی بهها مرۆییهکان که تکهڵ بهو دابهشکردنه کرابوو،‏ له ئاراداههبوو.‏ ههروهها گیانی پشبکی یهکتر به شوهیهکی بپایان و تهیار و

شمهڤتیکوردناسی 1276ئامادهکردنی ههمووانیش بهرهو یهک ئاڕاسته پهو ئهکرا.‏ لهڕاستیدا حاهتهکهئهوهیه که من تائستاش زۆر لهو شتانهی له قۆناغی ناوهندیدا پیانهوه خهریکبووم و ئهوانهی ئهمخوندنهوه و شتی دیکهش،‏ به بیرمدا دنهوه،‏ بهم بهشوهیهکی گشتی هیچ شتکی قۆناغی ئامادهییم له بیردا نهماوه.‏ بجگه لهکهشوههوای گشتی،‏ نزیکهی سهرلهبهری شتهکانی ئهو قۆناغهم له بیردانهماون و ئهو کهشوههوایهش بۆ خۆی شتکی ‏(نگهبوو.‏ (کاتک که بیر له سهردهمی پگهیین و گهورهبوونم ئهکهمهوه،‏ دهلاقهیهکیتاریک و ڕهش لهودا ههیه.‏ بهم دیاره ئهمه بۆ خۆی ئاماژهیهکه بهو بارهیبه شوهیهکی گشتی خوندنگای تدایه.‏ سهردهمی خوندنگا سهردهمکه لهکۆنتۆکردن و تهیارکردنی ههمووان پکهوه و بهرهو یهک ئاڕاسته.‏سهردهمکه که تیدا ههوڵ ئهدرت زانیاریی زاڵ و جهوکراو کاریگهرییلهسهر ههمووان دابنت،‏ سهردهمکه که سیستهمکی پ له زانیاریی چهوت وچهوی تدا پشکهش ئهکرت.‏ بهم لهگرنگتر،‏ بهپی تگهیشتنی تایبهتیخۆم،‏ ئهو جۆره و شوازهی بۆیه تدا به کار ئههنرت تا ڕێ له ههربیرکردنهوهیهکی خۆبهخۆیی و خوقنهرانه بگیرت و گیانی پشبکی یهکتر ودیاریکردنی پلهوپایه کۆمهیهتییهکان له بیر و هۆشدا بچهسپنرت،‏ ههروههاپویستیی ئهوهی که ‏(زیرهکیی خۆت)ی تدا بنونیت،‏ نهک بهوهی ههوڵبدهیت کارهکانت به شوهیهک که دخوازی خۆته و حهزیان لی ئهکهیت تیدابه ئهنجام بگهیهنیت،‏ بهکو بهوهی که پشان بدهیت تۆ له یهککی تر. ‏(باشتر)‏ تیبگومان خوندنگاکان له یهکتر جیاوازن،‏ بهم لهو باوهڕهشدامکه ئهم خهسهتانه له زۆربهیاندا باون و ههن.‏ ئهوهش ئهزانم که مهرج نییهبهو جۆره بت،‏ بۆ نموونه:‏ ئهو خوندنگایهی من به منای تیدا ئهمخوند وانهبوو.‏من لهو بوایهدام که ئهبوو و ئهکرا خوندنگاکان به شوهیهکی دیکه بهڕوهببرانایه.‏ ئهگهر وا بووایه زۆر گرنگ و بایهخدار ئهبوون،‏ بهم لهو باوهڕهشدا

کوردناسی 1277نیم کۆمهک که لهسهر ئهو دامهزراوانه دامهزرنرابت که پلهوپایه ودابهشکردنی دهسهت تیدا جهوگره،‏ بتوانت بۆ ماوهیهکی درژ له بهردهمسیستهمکی خوندنی ئاوهادا خۆی ڕابگرت.‏ وهکو ‏(سام بۆولس)‏ و ‏(هربگینتس)یش ئاماژهیان بۆ کردووه کۆمهڵ ئهتوانت بۆ دهستهیهکی ههبژاردهخۆ لهگهڵ خوندنگایهکی لهو جۆرهدا ڕابھنت،‏ چونکه لهودا ناچار ئهکرتخۆی فری بیرکردنهوه و خوقاندن و شتی دیکهی لهو جۆره بکات،‏ بهم نهکبۆ گشتیی خهک.‏ ئهکرت بهشک لهو ئهرکانهی سیستهمی خوندنی ڕهسمیله کۆمهدا ههیهتی زۆر زیانبهخش و ڕووخنهر بن.‏ج.‏پ.‏ سهردهمی خوندنی زانکۆت چۆن بوو؟ن.‏ چ.‏ له ئهمیاندا بهختم ههبوو،‏ چونکه من لهڕاستیدا قهت له زانکۆ نهمخوند.‏لهکۆتاییدا پلهی دوکتۆرام وهرگرت و من تهنیا دوو سای یهکهم له زانکۆبووم،‏ بهم دواتر لهسهر خوندنی ئاسایی له زانکۆ بهردهوام نهبووم.‏له زانکۆی پهنسلڤانیا ئهمخوند و بگومان له مای خۆشماندا ئهژیام،‏ئهمهش بهو مانایه بوو که ئهبوو ڕۆژانه چهند سهعاتک بۆ هاتوچۆی نوانماهوه و زانکۆ تهرخان بکهم.‏ بجگه لهوهش کارم ئهکرد،‏ بهزۆریپاشنیوهڕوان دهرسی زمانی عیبریم ئهگوتهوه و یهکشهممان و ئوارانیشههروهها.‏ لهنو خهکانی خۆمئاساییدا کهسی دیکه نهبوو لهوه زیاتر شتکیدیکهی له دهسهتدا ههبت تا بتوانت کاروباری خوندنهکهی به ج بھنت وکهسیش له باری داراییهوه نهیئهتوانی به جۆرکی دیکه بکات.‏ دوو ساییهکهمی زانکۆ،‏ به شوهیهکی گشتی،‏ له ڕوویهکهوه نهبت،‏ بهردهوامییخوندنی قۆناغی ئامادهیی بوو.‏ که دهستم به خوندن کرد،‏ بهپهرۆشهوهدهستم پ کرد و به هیوا و چاوهڕوانی ڕوودانی زۆر شتیش بووم،‏ چاوهڕوانبووم دهرگای گهلک ههلومهرجی هاندهر به ڕوومدا بکرتهوه.‏ بهم ئهو

کوردناسی 1278هیوایانهم،‏ له ههندێ حاهتدا نهبت،‏ کورتخایهن بوون و نههاتنه دی بۆنموونه:‏ بهشداربوون له کۆرسکی سهرنجاکش بۆ چوونه ناو دنیایبهرفراوانی فهلسهفهوه لهلایهن ‏(س.‏ وست چهرچمان)‏ و ههروهها کۆرسیتایبهت بۆ فربوون و قووبوونهوه له زمانی عهرهبیدا که پ به دڵ تیاندابهشدار بووم،‏ ئهمهش لهلایهکهوه لهبهر هۆکاری سیاسی و له لایهکیدیکهشهوه لهبهر گرنگیدان به زانستی زمانهوانیی سامییهکان که له ههوڵ وکۆششهکانی باوکمهوه لهو بوارهدا سهرچاوهی گرتبوو و ههروههاش لهبهرئهو کاریگهرییهی لهلایهن ‏(جیۆرجیۆ لڤی دلا ڤیدا)وه لهسهرم بوو،‏ کهئهنتیفاشیستکی ئیتالیایی بوو.‏ ئهو ههم مرۆڤکی بهرز و بهڕز و ههمیشزانایهکی لھاتوو و بهتوانا بوو.‏ که دوو سای یهکهم له زانکۆ ت پهڕین،‏ بهونیازهی بهو شتانهوه که لهلام گرنگ بوون خهریک بم،‏ بیرم کردهوه دهست لهخوندن ههبگرم،‏ خوندنک که لهو سهردهمهدا بهشی ههرهزۆری بهسیاسهتهوه پهیوهست بوو.‏ ئهوسا سای ١٩٤٧ بوو و منیش ههژدهسانم پنهکردبووهوه.‏ چهند ساک بوو کهوتبوومه نو دنیای سیاسهتکی ڕادیکالانهوهو بهتهواوی تواناوه پوهی خهریک بووم،‏ سیاسهتکی ڕادیکالانه که لهنوبۆتهیهکی ئهنارکیستانه،‏ یان به ئاڕاستهی مارکسیزمی چهپهوانهی ‏(دژهلنینی)‏ خۆی ئهبینیهوه و لهوهش زیاتر به چالاکی و ڕووداوهسههیۆنیستهکانهوه خهریک بووم،‏ یان ئهوهی که ئهوسا به ‏(سههیۆنیزم)‏ ناوئهبرا،‏ ئهگهرچی ههمان ئایدیا و بیر له ڕۆژگاری ئهمۆماندا به بیر و ئایدیا‏(دژه سههیۆنیستییهکان)‏ ناو ئهبرن.‏ بهو چارهسهره سۆشیالیستییانهوهخهریک بووم که ههوی چارهسهرکردنی کشهی دوو نهتهوهی له فهلهستیندائهدا،‏ خهریک بووم به ‏(کیبووتزهکان)‏ و سهرجهم بزووتنهوهیهاوبهشخوازانهی کرکارانهوه که ئهوسا لهوێ،‏ لهنو جوولهکهکاندا،‏ سهریههدابوو و له گهشهکردندا بوو،‏ بهم قهت سهرکهوتنم له پوهندیمدا بهو گرۆسههیۆنیستییه لاوانهوه به دهست نههنا که به ههمان ئاڕاستهی من بیریانئهکردهوه و کاریان ئهکرد،‏ چونکه ئهوان یان ستالینیست یان ترۆتسکیست

کوردناسی 1279بوون.‏ منیش ههمیشه به بوایهکی تهواوهوه بهرهنگاریی بۆلشهفیستهکانمئهکرد.‏ ئهبت ئهوهش له بیر نهکهین که ئهم پرسیارانه له دوادوایی نوشستیئابووریدا (١٩٣٠)، که سانی پگهیشتن و گهورهبوونی منیش بوون و بگره لهسانی دواتریشدا،‏ زۆر بهگهرموگوڕی قسهوباسیان لوه ئهکرا.‏ئهوسا بیرم لهوه ئهکردهوه دهست له خوندن ههبگرم و خۆ بۆ ئهو شتانهتهرخان بکهم.‏ ههر بهئاستهمیش به بیرمدا نهئههات که ڕۆژک له ڕۆژان بۆفهلهستین،‏ ڕهنگه بۆ کیبۆتزک،‏ گهشت بکهم و لهوێ بهشداری له کاریپکهوهژیان و ههکردنی فهلهستینی و جوولهکهکاندا،‏ که بهقووی بیرکیدژهدیموکراتانهیه،‏ کار بکهم.‏ ‏[لهو سهردهمهدا بیری پکھنانی دهوهتک بۆجوولهکهکان وا سهیر ئهکرا که سهر به ڕچکهی سهرهکیی سههیۆنیزمه.]‏ ههرلهم ئاڕاستهیهشدا بوو بهڕکهوت به ‏(زلگ ههریس)‏ گهیشتم ، که کهسکی تابیت نائاسایی بوو و کاریگهرییهکی زۆری لهسهر لاوانی ئهو سهردهمهههبوو.‏ ئهو بهپچهوانهی منهوه بهسهر تهواوی ئهو پرسیارانهدا زاڵ بوو ولیان حای بووبوو و خۆی و چۆنتیی قسهکردن و لکدانهوهی ئهوپرسیارانهش زدهتر بهرچاوی منیان ڕۆشن کردهوه و ههروهها ئهوکهسانهش که له ڕگای ئهوهوه ناسیمن،‏ هاوکاری گرنگ بوون بۆ من.‏ ئهویهکک بوو له پشهنگترین زمانهوانهکانی بواری زمانهوانی و له زانکۆیپهنسلڤانیا وانهی ئهوتهوه.‏ ئاڕاستهی زانستیی ئهو زۆر بهرفراوان بوو وزمانهوانی تهنیا سووچکی بچووکی لهو بهرفراوانییه گرتبوو.‏ ئهو کهسکیڕهسهن بوو و بهئاسانی دهوروبهری خۆی ڕووناک ئهکردهوه.‏ سهرهتا لهوکۆرسانهی که بۆ خوندکارانی خوندنی با بوون دهستم پ کرد و یهکهمشتکیش که له بواری زمانهوانیدا خوندمهوه،‏ کتبهکهی ئهو ‏(متۆدهکانیزمانهوانیی پکھاتهیی)‏ Linguistics) (Methods in Structuralپاکنووسکردنهوهی،‏ که سانکی زۆر درهنگتر دوای ئهوهبوو به نیازیچاپ و بوکرایهوه.‏ ههر لهسهر پشنیازی ئهویش لهو کۆرسه فهلسهفییانهدا که به

کوردناسی 1280پشهنگیی ‏(نلسۆن گودمان)،‏ ‏(مۆرتۆن وایت)‏ و چهندانکی دیکه بۆخوندکارانی خوندنی با ئاماده کرابوون،‏ دهستم به خوندنی فهلسهفه وههروهها خوندنی ماتماتیکیش لهژر چاودریی ‏(ناتان فاین)دا کرد.‏ ئهوانه ئهوبوارانهی خوندن بوون که من هیچ پشینهیهکم تیاندا نهبوو،‏ بهم زۆرسهرنجاکش بوون و بگومانیش بهشکی ئهگهڕایهوه بۆ ئهو مامۆستایانه کهبه شوهیهکی نائاسایی تامهزرۆیان ئهشکاند.‏ لهوانهیه ئهمه نیازی ‏(ههریس)‏بووبت که لهو ڕیهوه وام ل بکات دهست به خوندنی با بکهمهوه،‏ئهگهرچی لهئستادا به بیرمدا نایهت ئهگهر تایبهت لهم بارهیهوه لهگهڵ یهکترداقسهیهکمان کردبت.‏ ههموو شتک،‏ ب ئهوهی پلانکی تایبهتی بۆ داڕژرابت،‏ڕهوتی خۆی ئهگرته بهر.‏ههر چۆنک بوو ئهمه سهری گرت،‏ بهم بۆ من سهردهمی خوندنی زانکۆلهڕادهبهدهر ناباو و نائاسایی بوو.‏ ئامۆژگای زمانناسی ژمارهیهکی کهم لهوخوندکارانهی له خۆ گرتبوو که خهریکی خوندنی دۆکتۆرا بوون لهو بوارهداو ئهو چهند کهسهش که له دهوری ‏(ههریس)‏ کۆ بووبووینهوه،‏ بجگه لهزمانناسی،‏ خهم و خولیایهکی هاوبهش بۆ سیاسهت و شتی دیکه کۆیکردبووینهوه،‏ که به کهشوههوای گشتیی ئهو ڕۆژگارهی زانکۆ نامۆ و نائاشنابوو.‏ ‏(خوندن و وانهکان)ی ئمه،‏ یان له چشتخانهی ‏(هۆرن و هاردت)‏ کهکهوتبووه بهری ئهوبهری ڕاستهشهقامی زانکۆوه،‏ یان له مای ‏(ههریس)‏ له‏(پرینستۆن)‏ یان له ‏(نیویۆرک)‏ بوو.‏ ئهمهش بهو جۆرهی که بهدرژایی ڕۆژ لهدهوری بابهتی جۆراوجۆر کۆ ئهبووینهوه،‏ که ههم له باری ڕۆشنبیرییهوهگرنگ و ههم بۆ من بهتایبهتی گرنگی و بههای تایبهتی خۆیان ههبوو.‏ بجگهلهمهش،‏ به هیچ جۆرکی تر،‏ هیچ پهیوهندییهکم لهگهڵ زانکۆ نهبوو.‏ ههرئهوساش بوو که بهتهواوی خۆم به زمانناسی،‏ فهلسهفه و لۆژیکهوه خهریککردبوو ههر زۆر نائاسایی و سهیریش تاقیکردنهوهکانی خوندنی بام بهئهنجام گهیاند.‏ ‏(نلسۆن گودمان)‏ پشنیاریFellows) Society‏)ی of له

شمهشمهشمهکوردناسی 1281‏(هارڤارد)‏ بۆ کردم و له سای ‎١٩٥١‎دا لهوێ وهرگیرام.‏ ئهمهش بهو مانایه بووکه یارمهتیی داراییش درام و ههر بهو جۆرهش بۆ یهکهم جار بوو،‏ بهبئهوهی ناچار بم لهلاوه و لهگهڵ خوندنهکهمدا کار بکهم،‏ بتوانم بهتهواوی خۆبه خوندن و توژینهوهوه خهریک بکهم.‏ ههموو کهرهسهکانی زانکۆی‏(هارڤارد)م لهبهر دهستدا بوون و هیچ مهرج و داوایهکی ڕهسمیشم لهسهرنهبوو و ئهئهبۆلوانکی لهڕادهبهدهر چاک بوو.‏ له ڕووی تهکنیکییشهوهپلهی دۆکتۆرام له زانکۆی ‏(پن)‏ له سای١٩٥٥وهرگرت،‏ ئهلهڕیئهوهوه بوو بهشکم له کتبک که ئهوسا پوهی خهریک بووم پشکهش کرد تا ڕادهیهک شتکی نائاسایی بوو،‏ چونکه ئهگهرچی بهشی زۆریکتبهکه له سای ‎١٩٥٦-١٩٥٥‎دا ئاماده و تهواو بووبوو،‏ بهم تا سای١٩٧٥چاپ و بو نهکرایهوه و کاتکیش به ناوونیشانی ‏(پکھاته لۆژیکییهکانیتیۆریی زمانهوانی)‏(Logical Structure of Linguistic Theory)بوکرایهوه،‏ بهشک له کتبهکه بو کرایهوه نهک ههمووی.‏ بهم لهڕاستیدا من لهسای ‎١٩٥١‎هوه لهوێ نهبووم و بجگه له ‏(ههریس)‏ و ‏(گودمان)‏ هیچپهیوهندییهکم به زانکۆوه نهبوو.‏ کهواته سهردهمی خوندنی من له زانکۆ زۆرنائاسایی بوو.‏ج.‏پ.‏ ئهی دوای زانکۆ بوو که چوویته ئیسرائیل و له کیبۆتز ژیایت؟ن.‏ چ.‏ ههر ئهوکاتهی که له زانکۆی ‏(هارڤارد)‏ بووم،‏ واته له سای ‎١٩٥٣‎دا،‏ بۆچهند مانگک چووم بۆ ئیسرائیل.‏ ئهو کیبۆتزهی ئمه لی ئهژیاین نزیکهیبیست ساک کۆن بوو و بۆ ئهو سهردهمهش زۆر دهستکورت و ههژار بوو.‏خواردن بهئاسانی دهست نهئهکهوت و ناچار بووین زۆر کار بکهین.‏ بهم لهزۆر ڕووهوه ژیانی ئهوم پ خۆش بوو.‏ ئهگهر مرۆڤ ئهو کیبۆتزهی له باریئاسایی خۆی و لهو پهیوهندییانه دابیایه که ئهودهمه بهرقهرار بوون،‏ ئهوا

کوردناسی 1282ئهکرا وهک یهکهیهکی ههرهوهزیی سهربهست تهماشا بکرت.‏ ئهمه بیر وبۆچوونی ئهوسام بوو.‏ ههروهها پیشم وا بوو که ئهکرت ههر لهودا ههم بهکارکهوه که به لهش ئهکرت خهریک بم و ههمیش به کاری ڕۆشنبیرییهوه.‏پاشانیش،‏ دوای ئهو چهند مانگه،‏ خهریک بوو بۆ ئهوێ بگهڕمهوه وبهیهکجاری لهوێ نیشتهج بم.‏ ژنهکهم پ به دڵ ئهیویست بگهڕتهوه.‏ هیچشتکیش نهبوو که لره له وته یهکگرتووهکانی ئهمهریکا ڕامبگرت وناچارم بکات بۆی بمنمهوه.‏ پم وا نهبوو لره بتوانم هیچ پلهوپایهیهکیئهکادیمی به دهست بھنم و زۆریش بهلامهوه گرنگ نهبوو.‏ هیچ شتک نهبووکه ببت به هۆکاری سهرهکیی مانهوهم لره.‏ بهپچهوانهوه ژیانی ئهوکیبۆتزهم زۆر لا پهسهند بوو و بهگشتیش ژیانی ئهوم پ خۆش بوو،‏ بهمههندێ شتیش له ئارادا بوون که حهزم لیان نهئهکرد.‏ بهر له ههموویانیشئهو ئاڕاسته ئایدیۆلۆییهی له ئارادا بوو،‏ تۆقنهر بوو.‏ نازانم ئاخۆ ئهمتوانیماوهیهکی درژتر لهنویاندا بمنمهوه یان نا،‏ چونکه من زۆر بهتوندی دژیئایدیۆلۆژیای لینینیستانهی ئهوان و ههروهها دژی ئهو خۆبهستنهوه یهکلایهنو یهکهنگییه گشتییه بووم که بهگشتی و له ههر جیهک پیاده ئهکرا.‏ بجگهلهوهش ئهو خۆتهریککردن و خۆدابانهی به خواستی خۆمان ههمانبژاردبووو ههروهها ئهو چوارچوه ڕهگهزپهرستییهی که بووبوو به دهستوورکبۆمان،‏ بزاریان ئهکردم.ئهوهش که لهو ڕۆژگارهدا به شوهیهکی ڕاستگۆیانه خۆم لهشهنوکهوکردن و سهرلدهرکردنی نهبان ئهکرد،‏ ئهو هۆکاره حاشاههنهگر وئاشکرایه بوو که کیبۆتزهکان،‏ ههروهک ههر دامهزراوهیهکی یاسایی وکارگیی تری ئهوسا،‏ دامهزراوهی سهر به جوولهکهکان بوون.‏ بۆ نموونهتائستاش له بیرهبیرهی ئهوهدام که ئاخۆ هیچ عهرهبک له هیچ یهکک لهوکیبۆتزانهدا ههبووبت.‏ ههر لهبهر ئهو یاسایانهش که لهسهر خاوهندتییزهویوزاری کیبووتزهکان ههبوون و ههروههاش لهبهر ئهو ڕۆهی

کوردناسی 1283سهرلهبهری کیبووتزهکان له سهرجهم سیستمی ئیسرائیلدا ههیانبوو،‏ نابتهیچیاندا عهرهب ههبووبت.‏لهههروهها ئهو جوولهکه خۆرههتییانهی که له پهراوزی کیبووتزهکان یانلهو شارهدا که بۆ پهناهنه جوولهکهکان ئاماده کرابوو ههبوون و زۆرجاربه شوهیهکی ناجۆر و نالهبار ڕهفتاریان لهگهدا ئهکرا و ڕووبهڕووی ڕق وترس ئهکرانهوه.‏ ههروهها سهردانی بهشکیش له گونده عهرهبنشینهکانم کردو لهنزیکهوه به زۆر کار و کردهوهی ناخۆش ئاشنا بووم که عهرهبهکان لهسایهی دهسهتی سهربازیی ئهوسادا دووچاری بووبوون،‏ ئهو کار و کردهوهناخۆشانهی که ههرگیزاوههرگیز له هیچ جیهک لهسهریان نهنووسراوه.‏من ئهوسا بیروبۆچوونی زۆر ڕوون و ئاشکرای خۆم ههبوون.‏ ههروهکولهمهوبهریش بۆم باس کردیت به بوای تهواوهوه،‏ ههر له سانی‎١٩٤٨-١٩٤٧‎هوه،‏ دژی بیری دامهزراندنی دهوهتکی جوولهکه بووم.‏ دنیاشبووم که ئهو ئامۆژگا سۆشیالیستییانهی له ‏(یشوڤ)‏ ههبوون لهنوجوولهکهکانی فهلهستیندا بهر له دامهزراندنی دهوهتی ئیسرائیل ناتوانن خۆله بهردهم سیستهمی دهوهتیدا بگرن و لهنو جۆرک له بهڕوهبردنیدهوهتیدا ئهتونرنهوه و بهو جۆرهش ئهو لایهنانهی ‏(یشوڤ)‏ لهنو ئهچن کهمن زۆر حهزم لیان ئهکرد.‏بهم به چاوپۆشی و لهبیرکردنی ئهو ههموو هۆکارانه و ههروهها ئهوشتانهی که دهوروبهری کیبووتزهکانیان دابوو،‏ ژیان لهودا جۆرک بوو لهههرهوهزیی ئهنارکیستانه.‏ج.‏ پ.‏ له کیبووتزهکاندا خهریکی چی بوویت؟ ئایا ژیانی ڕۆشنیریی ئهوێتینووتیی ئهشکاندیت؟ بۆ به جت هشت؟

کوردناسی 1284ن.‏ چ.‏ جارێ بهر له ههرشتک تهنیا شهش ههفته لهوێ بووم.‏ به هیچجۆرکیش له هیچ کارکدا شارهزا نهبووم،‏ ههر لهبهرئهوهش ههندێ کاریکشتیاریی ساده و ساکارم به ڕنمایی و لهژر چاودریی ئهندامهکانیکیبووتزهکهدا ئهنجام ئهدا.‏ لهڕاستیشدا زۆریش لهگهڵ کارهکهمدا هاوئاههنگ وگونجاو بووم،‏ بهم لهئستادا نازانم ئایا تا چهند ئهکرا بهو کارهوه خهریک وبهردهوام بم.‏ سهبارهت به ژیانی ڕۆشنبیرییش بهو جۆره بوو که ڕهگوڕیشهیکیبووتزهکه ئهگهڕایهوه سهر بیروبۆچوونهکانی ‏(مارتین بوبهر)،‏ زۆربهیئهندامانیش جوولهکهی ئهمانیا بوون و خوندن و ڕۆشنبیریی بایان ههبوو.‏بهم یهکک لهوانهی که بهباشی و لهنزیکهوه ناسیم دیانکی پهناهن بوو کهله ڕقی ئهو کۆمهه ڕهگهزپهرستهی له ڕۆدیسیای ئهوسا ههبوو،‏ کگه وباخوباخاتکی گهورهی له پاش خۆی لهوێ به ج هشتبوو و شارهزاییهکیتهواوی له کشتیاریدا ههبوو و خاوهنی کۆمهک بیروبۆچوونی دهوهمهند بوولهو بوارهدا.‏ چهندان مرۆڤی سهرنجاکش و لھاتوو لهوێ ههبوون،‏ بهمتگهیشتنیش لهو جۆره ژیانه ئاسان نهبوو و له زۆر ڕووهوه لهگهڵ ژیانیباوی ئهو ڕۆژگارهدا نهئههاتهوه.‏ ئهمه سای ١٩٥٠ بوو،‏ ڕک لهو کاتهدا که لهچیکوسلۆڤاکیا کشه و لپرسینهوهی ‏(سلانسکی)،‏ کشه و گرفتی سهرهکیبوو و گهوجتیی ستالینیستانه بهر دهرگای به ههموو کهس گرتبوو.‏بهئاشکراش دژایهتیکردنی جوولهکه بهو پاکژکردنهوه ستالینیستانهوه ئهبینرا،‏کهچی ئهندامانی کیبووتزهکهی ئمه پارزگارییان ل ئهکرد و لی به دهنگنهئههاتن.‏ تهنانهت دژی ئهو تاوانهش به دهنگ نههاتن که درابووه پاڵ یهکكله ئهندامانی کیبووتزهکه که لهلایهن بزووتنهوهی کیبووتزهکانهوه نردرابووبۆ ئهوێ و به تاوانی جاسووسیکردن دهستگیر کرابوو.‏ ئهشیانزانی تاوانکیناڕاسته و به ناڕهوا دراوهته پاڵ ئهو ئهندامه.‏ بگومان سهرلهبهر و ههموویانله ئاست ئهو دادگاییکردنانهدا بدهنگ نهبوون.‏ ئهوانهش که بهو کشهیهوهخهریک بوون و مشکیانی خهریک کردبوو ‏[زۆریش ههبوون که به هیچجۆرک کاریان بهو کشانهوه نهبوو و خۆیان پوه خهریک نهئهکردن]،‏

کوردناسی 1285مارکسیسته لینینیسته گولهمست و ڕاهنراوهکان بوون و منیش ئهوکاتههیچ لادانکی ئاشکرا و بهرچاوم له ڕهو و پهوی پهسهندکراویپارتییهکهیاندا نهئهبینی.‏ بهم ڕهنگه زۆر شتیش ههبووبن و له ئارادا بووبن،‏که من نهمئهبینین.‏مانهوهیهکی کهمخایهن بوو و پاشان به نیازی گهڕانهوه بۆ کیبووتزهکه ومانهوه لهوێ بۆ ماوهی چهند ساک بۆ ‏(هارڤارد)‏ گهڕامهوه.‏ کاتی مانهوهم له(Society of Fellows)له سای ‎١٩٥٤‎دا تهواو ئهبوو،‏ بهم هیچ پلانکیتریشم بۆ بهدهستھنانی کارکی دیکه نهبوو و داوام کرد ماوهکهم ساکیتریش بۆ درژ بکرتهوه و قهبوویشیان کرد.‏ ههر لهو سهروهختهدا ژنهکهمگهڕایهوه بۆ کیبووتزهکه و بۆ ماوهیهکی درژتر لهوێ مایهوه.‏ پلانی ئمهئهوه بوو که بگوزینهوه بۆ ئهوێ و لهوێ نیشتهج ببین،‏ بهم که کاتیگواستنهوه نزیک بووهوه،‏ من له ‏(ئامۆژگای تهکنۆلۆژی ماساشوستس (Massachusetts Institute of Technologyوهک توژهرهوه کارکموهرگرتبوو و بهتهواوییش به کاروبارهکانی لکۆینهوهی زمانناسییهوه خهریکو سهرقاڵ بووم.‏ به ههر هۆیهک بت،‏ بهب ئهوهی لهسهر هیچ بیارک ڕککهوتبین،‏ نهگهڕاینهوه بۆ ئهوێ.‏ج.‏ پ.‏ ئایا له سهردهمی لاوتیدا،‏ له وته یهکگرتووهکانیهیچ ڕکخراوهیهکی سیاسی بوویت؟ئهمهریکا،‏ سهر بهن.‏ چ.‏ ئهندامی هیچ گرۆیهک نهبووم،‏ نه ئهندامی چهپهوانی سههیۆنیست‏(زایۆنیست)‏ و نه ئهندامی هیچ جیهکی تر.‏ بهشکیشی ئهگهڕتهوه بۆ ئهوهیکه من لهو جۆره کهسانه نیم که خۆ لهگهڵ گرۆیان یهک ئهخهن.‏ بجگهلهوهش ههموو ئهو ڕکخراوانهی ئهوسا ئهمناسین،‏ ههر نهبت ڕکخراوهچهپهوهکان،‏ ڕکخراوهی لینینیست،‏ لینینیست ستالینیست،‏ یان لینینیست

کوردناسی 1286ترۆتسکیست بوون.‏ من ههمیشه و له بوای تهواوه دژهلینینیست بووم وسووک و ئاسانیش هیچ گرۆیهکم نهئهناسی ههگری ههمان بیروبۆچوونی منبت.‏ ئهمهش ئهوهندهی ئاگادار بم،‏ ههردووکیان،‏ ههم چهپهوانی سههیۆنیستو ههم بهشکی ههرهزۆری بهرهی چهپهوانی ئهوساکهی ئهمریکا،‏ ئهگرتهوه.‏ئمه،‏ ئستا،‏ باس له سانی چلهکان ئهکهین.‏ لهڕاستیشدا من هیچ جیاوازییهکیبنهڕهتیم لهنوان ترۆتسکیستهکان و ستالینیستهکاندا به دی نهئهکرد،‏ لهوهزیاتر که ترۆتسکیستهکان دۆڕاندبوویان.‏ بگومان ئهوان بۆ خۆیان پیان وابوو که جیاوازییهکی زۆر لهنوان ئهوان و ستالینیستهکاندا ههبوو.‏ بگومانچهند خای لکنهچوونیش لهنوانیاندا ههبوو،‏ بهم من پم وا بوو له بنهڕهتداههردوولا ههر زدهڕۆییان پوه ئهکردن.‏ ئهوسا لهو باوهڕهدا بووم و ئستاشبه شوهیهکی گشتی ههر لهسهر ههمان باوهڕم.‏ کهواته من گرۆیهکمنهئهناسی لی نزیک ببمهوه و هاریکاریی بکهم.‏ بهم بۆ خۆم بهتهواوی بهوڕووداوانهوه خهریک و سهرقاڵ بووم که ڕوویان ئهدا.‏ج.‏ پ.‏ ئایا تۆ سهر به خزانکیت که ئاڕاستهیهکی سیاسیی تایبهتی ههبت؟ لهخزانهکهی ئوهدا باسی سیاسهت ئهکرا؟ن.‏ چ.‏ نزیکترین ئهندامانی خزانهکهم،‏ باوک و دایکم،‏ دیموکراتیخوازانی سهربه ‏(ڕۆزڤلت)‏ بوون،‏ بهتهواوییش خۆیان به کشهی جوولهکهوه خهریککردبوو،‏ تا ئهوپهڕیش سههیۆنیست بوون و کولتووری جوولهکهکان سهرقاڵو خهریکی کردبوون،‏ زۆر به کشهی ژیانهوهی زمانی عیبرییهوه و بهگشتیشبهو کولتووری سههیۆنیزمهوه که ڕهگوڕیشهی ئهگهڕتهوه بۆ بیرو-‏بۆچوونهکانی ‏(ئاحاد حائام)‏ خهریک بوون و بهم وردهورده و تا ئههاتزیاتر به کشهی سهرهکیی سههیۆنیزمهوه خهریک ئهبوون.‏ لهوان بهولاوهتر،‏لهنو خزماندا،‏ خاوان و مامهکان و ئامۆزاکانم و ههروهها ئهوانی تریش یان

کوردناسی 1287سهر به چینی کرکارانی جوولهکه،‏ یان توژی کۆمهیهتیی نزیک لهو چینهبوون.‏ ههندکیان یان کۆمۆنیست یان زۆر نزیک له کۆمۆنیستهکانهوه بوون وههمووشیان زۆر به سیاسهتی سهردهمی داشکان و داکهوتنی ئابوورییئهوساوه خهریک و سهرقاڵ بوون.‏ لهنو خزمانیشدا بهتایبهت پیاوکیبهتهمهن ههبوو که بۆ ئهوکاته و له کۆتایی سانی سییهکاندا و بگرهدواتریش کاریگهرییهکی زۆری لهسهر من ههبوو.‏ ئهوسا ئهو دوکانکیڕۆژنامهفرۆشیی بچووکی له نیویۆرک ههبوو و بووبووه ناوهندکی ڕادیکالبۆ ههموومان.‏ شهوانه لهوێ دائهنیشتین و،‏ یان له دوکانه بچکۆلهکهی یان لهماهکهی که کهوتبووه نزیک دوکانهکهوه،‏ به گفتوگۆ و دهمهقاوه خهریکئهبووین.‏ خۆشترین کاتهکانی ژیانی ئهو ڕۆژگارهشم ئهوانه بوون که بۆمههبوو شهوانه لهو دوکانه بچکۆلهیهدا کار بکهم و گوێ لهو ههموو شتانهبگرم که باس ئهکران.‏ج.‏پ.‏ کهوتبووه کووه؟ن.‏ چ.‏ دوکانی سهرسووچی شهقامی ژماره ٧٠٠ و شهقامی ‏(برۆدوهی)‏ بوو.‏ڕهنگه تائستاش ههر مابت.‏ لهو دهوربهره چوار دوکانی ڕۆژنامهفرۆشیههبوون.‏ دووانیان کهوتبوونه سهر ئهو شهقامهی که ڕهوی زۆربهی ئهوپیادهڕۆیانه بوو له وستگهی ‏(میترۆ)‏ ئههاتنه دهرهوه،‏ واته به ڕووی شهقامیژماره ‎٧٠٠‎دا و دووانیشیان کهوتبوونه سهری ئهوسهری وستگهکهوه و زۆربهدهگمهن خهک لی ئههاتنه دهرهوه.‏ ئهو یهکک لهو دوو دوکانهی ههبوو.‏ لهباری ڕۆشنبیرییهوه بۆ ههموومان لهبار و تینووتیشکن بوو،‏ بهم پم وایهشتکی ئهوتۆی له ڕۆژنامهفرۆشییهکه دهست نهئهکهوت.‏ له کۆتاییی سییهکاندادوکانهکهی بووبوو به ناوهندی ئهوروپاییه پهناهنهکان و خهکی دیکهش وبهتهواوی جموجووڵ و چالاکیی ت کهوتبوو.‏ خزمهکهم نزیک و دوور

کوردناسی 1288پوهندی و تکهویی لهگهڵ گشت گرۆ مارکسیسته جۆربهجۆرهکانی ئهوساداههبوو،‏ ههر له گرۆ ستالینیستهکان،‏ ترۆتسکیستهکان و دژهلینینیستهکانهوه تاههموو جۆرهکانی تر و شارهزاییهکی باشیشی پهیدا کردبوو.‏ ههر لهوڕیهشهوه بوو من شتک لهوانه حای بووم و بهڕاستییش ههرهوهزییهکیڕۆشنبیریی پ له ژیان و جموجووڵ بوو.‏ فهرههنگی چینی کرکارانیجوولهکه له نیویۆرک زۆر ناباو و نائاسایی بوو.‏ لهڕادهبهدهر ڕۆشنبیرانه،‏بهم زۆر دهستکورت و ههژارانهش بوو.‏ زۆر بوون ئهوانهی تهنانهتکارکیشیان نهبوو،‏ تیاشیاندا ههبوو له کووچه و گهڕهکه ههرهههژارهکاندائهژیان و لهوهش زیاتر.‏ بهم لهگهڵ ئهوانهشدا فهرههنگکی دهوهمهند و پ لهبزاڤ و ژیان بوو.‏ بیروبۆچوونهکانی فرۆید و مارکس،‏ تیپی مۆسیقایبوداپست و ئهدهبیات و لهوانهش زیاتر ئهو فهرههنگهیان پک ئههنا.‏ ههرئهمهش ئهو فهرههنگه ڕۆشنبیرانهیه بوو که له سهرهتای تهمهنی لاوتیمدا لهگشت شتکی تر گرنگتر بوو بۆ من.‏ج.‏ پ.‏ ئایا تۆش ههر لهنو بهشک لهو دابونهریتهپ گهیشتیت و گهوره بوویت؟فهرههنگییه جوولهکانهیهدان.‏ چ.‏ بهی،‏ بهتهواوی ماناوه.‏ لهڕاستیدا زۆربهی خوندنهوهکانیشم،‏ بهبهراورد لهگهڵ بوارهکانی دیکهدا،‏ تا تهمهنم گهیشته پانزه شانزه سان،‏ ههرلهو بوارهدا بوو.‏ج.‏پ.‏ بهدهگمهن له نووسینهکانتدا ئاماژه بۆ ئهوه ئهکهیت،‏ لهبهر چی؟ن.‏ چ.‏ له پهیوهندی لهگهڵ نووسینهکانمدا باسوخواسی ئهوه نههاتووهته پش،‏ههر لهبهرئهوهشه و هیچی تر.‏ بگومان ئهو فهرههنگه به جی خۆی

کوردناسی 1289گرنگییهکی زۆری بۆ من ههبووه.‏ ئهگهر نموونهیهک بھنینهوه:‏ ‏(مندلهمۆشهر سفاریم)؛ ئهو نووسهره لھاتووهی سهدهی نۆزدهیهم،‏ که به زمانی‏(جویش)‏ و عیبری لهبارهی ژیانی جوولهکهکانی خۆرههتی ئهوروپاوهنووسیویهتی،‏ زیرهکی و خواست و ئاواتکی زۆر به شهوق و ڕهونهقئهبهخشت.‏ ئهوه سادهکردنهوه و بههندنهگرتنه ئهگهر نووسینهکانی ئهو بهئهدهبیاتی کرکارانه ناو ببرت،‏ بهم جۆرک له تگهیشتن له باری ژیانیههژارانهوه ئهبهخشن و ههروههاش تکههیهکن له گاتهوگهپ و ههستینزیکبوون له ژیانی ههژارانهوه که بهڕاستی سهرنجاکش و سهرسووڕهنن.‏ههروهها،‏ ههر ئهوسا،‏ زۆر له بهرههمی سهردهمی ڕۆشنگهریی عیبرییهکانم،‏که بهرانبهر به سهدهی حهڤدهیهمه،‏ چ ڕۆمان و چ شیعر و چ گوتار،‏خوندهوه.‏ ئستا ناتوانم ئهوه بم که ئهو کتبانه چ کاریگهرییهکیدرژخایهنیان لهسهر من ههبووه.‏ بهم،‏ ههر چۆنک بت،‏ بهتوندی له لایهنیههستییهوه کاریگهریی خۆیان لهسهرم ههبوو.‏ج.‏ پ.‏ وا پ ئهچت له بیروبۆچوونهکانتدا جۆره تگهیشتنکی تایبهتتلهبارهی کۆمهڵ بهگشتی و ههروهها ڕۆشنبیرانهوه ههبت،‏ که به درژاییسهردهمی پگهیشتن و گهورهبوونیشت ههر ئامادهییان ههبووه و ههیه.‏ ئهمانهوا ئهکهن تۆ بهو شتانهش داناچهکیت،‏ که زۆرجاران خهکانی تر تووشیحهپهسان و واقوڕمان ئهکهن.‏ تۆ که ئهبینیت ڕۆشنبیران ههندک جوڕیئایدیۆلۆژی پ ئهکهنهوه ناحهپهسیت و چاوهڕوانی ئهوهیان ل ئهکهیت.‏ تۆناحهپهسیت و وهکو ئهوانی تر سهرت ل نایهتهوه یهک،‏ کاتک ئهبینیتدهسهت و هزی ئهمهریکایی،‏ کاتک به پیادهکردنی بهرژهوهندییهجۆراوجۆرهکانی خۆیهوه خهریکه،‏ پهنا بۆ چهمکی خۆخزاندنه نو بهرگکیئایدیالیستانه ئهبات و لهو بهرگهدا خۆی پشان ئهدات ئهمه کتومت ئهوهیهکه تۆ له دهسهتکی ئاوها چاوهڕی ئهکهیت و...‏ ههروهها شتی لهم بابهته.‏ وا

کوردناسی 1290پ ناچت ئهم بیروبۆچوونانهت له ڕامان و سهرنجدانکی مژوویییدرژخایهنهوه سهرچاوهیان گرتبت،‏ بهکو لهوه ئهچت له ههستکهوهسهرچاوهیان گرتبت که وا له مرۆڤ ئهکات چاوهڕوانی ئهوه بت شت وکردهکان چۆن ههن ههرئاوهاش له گهڕ و کاری سروشتیی خۆیاندا بن.‏ن.‏ چ.‏ ههر ئاوهاشه و منیش ههر لهووه پم ههگرتووه.‏ بهپی تگهیشتنی منئهمه دهرئهنجامی سادهترین و ب گره و کشهترین گریمانهیه که له ئاستبهڕوهچوونی بهرژهوهندییهکان و هۆکارهکان و پکھاتهی دهسهتهوهههمانبت.‏ج.‏ پ.‏ ههر ئهو گریمانانهشن که ئهبن به ناوهڕۆکی ئهوهی خهک لهبیروبۆچوون و نووسینهکانت تووڕه بن.‏ ئهبت ئهو بیروبۆچوونانه بهریان پبگیرت،‏ چونکه ئهگهر خهک پهسهندیان بکهن و وهریانبگرن،‏ ئهوا ئهبت بهجۆرکی دیکه لهبارهی وته یهکگرتووهکانی ئهمهریکاوه بنووسرت.‏ن.‏ چ.‏ وایه!‏ ئهوهش گرنگه که هیچ کهسک بهو شتانهی لهبارهی دوژمنهکانیوته یهکگرتووهکانهوه ئهیانم تووڕه نابت،‏ ئهو شتانهی کتومت لهوانه ئهچنکه بهرانبهر وته یهکگرتووهکان ئهیانم.‏ ئهوهی وا ئهکات خهک تووڕه وسهرشت بن،‏ ئهوهیه من ههوڵ ئهدهم ئهوه پشان بدهم که ههمان شت لهنوکۆمهی خۆماندا خۆی ئهنونت و ڕاستییهکهش ههر ئهوهیه.‏ ئهگهر من لهگهڵدهستهیهک له ڕۆشنبیرانی ڕووسیادا بکهوتمایهته قسهوباس،‏ دیار بووئهوانیش لهوه تووڕه ئهبوون که من له تگهکانمدا هیچ کشک بۆ ئایدیالیزم وخۆخهریکردن به چهمکی برایهتی و ئاشتییهوه لهنو چوارچوهی دهوهتیڕووسیادا دانانم.‏ ههر بهو شوهیهشه که سیستمی پوپاگهنده به ڕوهئهچت.‏

شمهکوردناسی 1291ج.‏ پ.‏ بهم ئایا بیرت لهوه کردووهتهوه که زۆرن ئهوانهی بهشداریی ئهم بیرو تگهیشتنه ڕهسمییانه ئهکهن و وهک تۆ بیر ناکهنهوه و له تۆ ناچن؟ن.‏ چ.‏ بیرم ل کردووهتهوه و لهوانهیه یهکک له هۆکارهکان ئهوه بت که بهجۆرک له جۆرهکان من لهنو کولتوورکی نامۆدا،‏ لهنو دابونهریتیکولتووریی تکهڵ له کولتووری جوولهکهکان و سههیۆنیستهکاندا گهورهبووم،‏ یان به واتایهکی تر لهنو کولتوورکی هاوبهشی پهناهنهکانداپگهیشتووم و گهوره بووم،‏ ئهگهرچی خهکی تریش ههبوون گۆشکراویههمان کولتوور،‏ بهم به شوهیهکی تریش ڕهفتاریان ئهکرد.‏ ههروهها منمندای نو سانی کۆی و داشکانی ئابووریم.‏ بهشک له یادهوهرییهههرهپشینهکان و ئهوانهش که تائستا بهزیندوویی له بیرمدا ماونهتهوه،‏یادهوهریی ئهو کهسانهن که ئههاتنه بهر دهرگامان و ئهیانویست پهڕۆوپاتاڵ وشهوپهی خۆیانمان پ بفرۆشن،‏ یادهوهریی ئهو پهلامار و هرشانهن کهپۆلیس ئهیکردنه سهر کرکارانی مانگرتوو و ههروهها یادهوهریی تریش،‏یادهوهریی سانی کۆی و داڕمانی ئابووری.‏ هۆیهکان ههرچییهک بووبتن،‏بهتوندی ڕووداوهکانی سانی سییهکان کاریگهریی خۆیان لهسهر دانام،‏ بۆنموونه شهڕی نوخۆی ئیسپانیا،‏ ئهگهرچی من ئهوسا هشتا بهتهواوی فریخوندنهوه نهبووبووم.‏ یهکهم وتارک که نووسیم،‏ سهروتارک بوو بۆڕۆژنامهی خوندنگهکهمان لهبارهی داگیرکردن و دهستبهسهرداگرتنی‏(بهرشلۆنه)وه.‏ ئهمه چهند ههفتهیهک دوای ئهوه بوو که بووم به ده سان.‏سهرههدانی نازیزمیش کاریگهرییهکی زۆری لهسهر دانام.‏ ڕهنگه ئهزیاتر لهبهر ئهوه بووبت که ئمه تاکهخزانی جوولهکه بووبتین لهو شونهدالی ئهژیاین و ماڵ و خزانهکانی تر گشتیان خزانی ڕووس و ئیرلاندییکاتۆلک بوون و بهئاشکرا و ڕاشکاوییش،‏ تا مانگی دوانزهی سایپشتگیرییان له نازیستهکان ئهکرد.‏،١٩٤١

شمهکوردناسی 1292ج.‏ پ.‏ لهگهڵ ئهمهشدا ‏(ڕۆشنبیرهکانی نیویۆرک)‏ بوون به نونهره ههرهپشهنگهکانی دژایهتیکردنکی سهرسهختانهی کۆمۆنیزم که زۆریش دوورنلهو بیر و توانیانهوه تۆ به ‏"عهقی سهلیم"ی ناو ئهبهیت؟ن.‏ چ.‏ لهوانهیه تا ڕادهیهک،‏ له حاهتی مندا،‏ تهمهن ڕۆکی بهختهوهرانهیبینیبت.‏ من نهختک لهوه گهنجتر بووم حهزی بوون به لینینیستکیئهقهلهگوێ بۆ لای خۆی ڕاپچم بکات.‏ ههر لهبهرئهههرگیز بوایهکیئاوهام لا دروست نهبوو که ههق بکهمهوه و ههرگیزاوههرگیزیش ههستی خۆبه گوناهبار زانین و فریودانم لا دروست نهبوو.‏ من ههمیشه له بهرهیدۆڕاوهکان بووم.‏ بۆ نموونه:‏ له بهرهی ئهنارکیسته ئیسپانیاییهکان بووم.‏ج.‏ پ.‏ که بیر له ڕابوردوو ئهکهیتهوه،‏ لهو بوایهدایت ئهمه حاهتکی نائاساییبووبت؟ن.‏ چ.‏ بگومان!‏ من ههمیشه ههر پم وا بووه له دهرهوهی ئهو شتانهدا کهدهوریان داوم،‏ ڕاوهستاوم و ماومهتهوه.‏ وهک پشووتریش وتم،‏ من قهتلهگهڵ گرۆیهکی ڕکخراودا نهبووم،‏ ئهمهش لهبهر نهگونجانکی پ له گرفت وکشه لهگهڵ ئهو گرۆیانهدا که له ئارادا بوون و ههروههاش لهبهر گومانکردنلیان.‏ ئهوه ڕاسته من ههستونهستم بهرهو لای گرۆ گهنجهکان ڕائهکشرا،‏وهکو گرۆی ‏(هاشومر هاتزایر)،‏ که لهو ڕۆژگارهدا له لایهنگرانیچارهسهرکی سۆشیالیستانه بوو بهرانبهر به ههبوونی دوو گهل لهفهلهستیندا،‏ ههروهها ئهوهش ڕاسته که ههستونهستم بهرهو لای بهها وههسهنگاندنهکانی کیبۆتزهکان و فهرههنگی عیبریش ڕائهکشرا و هندهی لهتواناشدا بت بهشداریم کردن.‏

کوردناسی 1293ڕاستییهکهی ئهوهیه من تا ڕادهیهک به گومان و دوودییهوه له جهنگیدووهمی جیھانم دهڕوانی.‏ کهسیشم شک نهئهبرد،‏ تهنانهت یهک کهسیش،‏ کههاوبهشی ئهو گومان و دوودییهم بت.‏ بهم کردبووم به خوو و ئهڕۆیشتمبۆ کتبخانهی شاری فیلادلڤیا و ئهبت سای١٩٤٤ یان١٩٤٥ بووبت وئهوسا یان پانزه یان شانزه سان بووم ئهو ئهدهبیاته چهپهوه تایبهتانهمئهخوندهوه که تایبهت بوون بهو کۆمهه چهپهوانهی بیر و بۆچوونهکانیانزۆر نائاشنا و تایبهت بوون و ئاڕاستهی زۆر سهیر و تایبهتیان ههبوو.‏ ئهوگرۆیانه،‏ بۆ نموونه:‏ گرۆی ‏(مالنتهکان)،‏ که لهوانهیه تۆ قهت ناویشتنهبیستبت،‏ ئهندامانی ئهو گرووپه ههویان ئهدا بهبهگهوه بیسهلمنن ئهوجهنگه،‏ جهنگی فشهگاتینهیه و ڕاستهقینه نییه و جهنگکه سهرمایهدارهکانیڕۆژئاوا لهگهڵ سهرمایهداره دهوهتییهکانی ڕژیمی سۆڤیهتیدا لهسهری ڕککهوتوون به ئامانجی تکوپکشکاندنی کرکارانی ئهوروپا و هیچی تر.‏لهڕاستییشدا من ههرگیز باوهڕم بهو تۆرییهیان نهئهکرد،‏ بهم پم وا بووئهوهندهش سهرنجاکش و گرنگه که ههوی تگهیشتن له قسهکانیان بدهم.‏هندهش شتی ڕاست لهو کهرهسانهیاندا که له بهردهستمدا بوون ههبوون،‏ وامل بکهن بهتهواوی بهگومان و دوودڵ بم بهرانبهر بهو ڕاڤهکردنهنیشتمانپهروهرییهی بۆ ئهو جهنگه ئهکرا.‏ ههروهها دتهوه بیریشم له ئاستئهو مامههکردنهدا که بهرانبهر به دیله ئهمانیاییهکان ئهکرا زۆر ناڕهحهتئهبووم.‏ به ههر هۆیهکیشهوه بووبت،‏ چهند ئهمانیاییهکی دیلی جهنگ لهجیهک له نزیک قوتابخانهکهمانهوه زیندانی کرابوون و لهلای زۆربهیخهکیش بووبوو به ‏"نیشانهی پیاوهتی!"‏ که جونیان پ بدرت،‏ کاتک به لایدیواره له تهلی دڕکاوی دروستکراوهکهی زیندانهکهیاندا تپهڕینایه.‏ منئهوساش،‏ ئهگهرچی من زۆر زیاتر لهو کوڕانهی که خۆیان بهو وهرزشهوهخهریک کردبوو دژ به نازیزم بووم،‏ ئهمهم به ههوستکی بشهرمانهی ئهوانئهزانی له ئاست ئهو زیندانییانهدا.‏ ئستاش بیرمه که زۆرجار لهسهر ئهوه،‏لهگهڵ یهکتردا،‏ تووشی دهمهقا ئهبووین.‏ ئستاش له بیرمه ئهو ڕۆژهی

هی(‏شوهکوردناسی 1294رۆشیما)‏ بۆمباران کرا،‏ دوای ئهوهی گوم له بیستنی ئهو ڕووداوه بووبوو،‏هیچ کهسکم نهبوو،‏ هیچ کهسک،‏ قسهی لهگهدا بکهم.‏ ههر ئهوهندهم پ کراخۆم پهنا بگرم و لهو کاتهدا له ههوارگهیهکی هاوینه بووم و بهرهودارستانکی نزیک ڕۆیشتم و بۆ ماوهی یهک دوو سهعات بهتهنیا و دوور لهههمووان و ههموو شتک لهو دارستانهدا مامهوه،.‏ ههرگیزاوههرگیز نهمتوانیلهبارهی ئهو ڕووداوهوه لهگهڵ کهسکدا بدوم و قهتیش له گفت و ڕهفتاریئهوانی تر تنهگهیشتم.‏ بهتهواوی ههستم به تهنیایی و لاتهریکی ئهکرد.‏سهبارهت بهو شتانهش که ڕاستهخۆ پیانهوه خهریک بووم،‏ بۆ نموونهسههیۆنیزم،‏ ههوهستهیهکم ههبوو که ڕهنگه لهو ههوهستهیهدا تهنیا نهبووم وخهکی تریش ههبووبن،‏ بهم ههرچۆنک بت،‏ خۆم زۆر دوور لهو ڕهوهپهسهندکراو و باوه ئهبینییهوه که ئهوساکه ڕهوی زاڵ بوو.‏ ئهبیروتوانک بوو که تاڕادهیهک ڕزی ل ئهگیرا و تاڕادهیهکیش لهنوبزووتنهوهی سههیۆنیزمدا پشتگیریی ل ئهکرا.‏ بهم بیروتوانینکیش بووکه له بیر و توانینی ئهو بزووتنهوانهی ئهوسا له ئارادا بوون جیاواز بوو،‏بجگه لهو بزووتنهوانه که سهر به ترۆتسکیستهکان و ستالینیستهکان بوون وئهوانیش بۆ من هیچ گرنگییهکی ئهوتۆیان نهبوو.‏ نهمئهتوانی دوایبزووتنهوهی ئهمان بکهوم.‏ نازانم ئهمه تا کهی بهو جۆره مایهوه و بهردهوامبوو،‏ بهم ههرچۆنک بت لهو کاتهوه که هۆشیاریی سیاسیم به دهستهناوه،‏ یان خۆم تهنیا و لاتهریک بینیوهتهوه،‏ یان ههمیشه لهو بوایهدا بوومکه سهر به کهمایهتییهکی بچووکم.‏ج.‏ پ.‏ وا پ ئهچت،‏ کارهکانت له بواری زمانناسیدا،‏ به هۆی ئهوبیروڕایانهوه که پشکهشیان ئهکهیت،‏ زۆرجار،‏ ببن به مایهی مشتومکیگهرموگوڕ.‏ پت وایه که به ههمان شوه گفت و ڕهفتار لهگهڵ ئهو وتارانهشتدا

کوردناسی 1295ئهکرت کهڕۆشنبیرانهوهن؟لهبارهی ئیمپریالیزمیئهمهریکاییو ڕۆی ئایدیۆلۆژیا ون.‏ چ.‏ دیاره لهم ڕووهوه جیاوازی ههن و جیاوازییهکانیش پ له گرفت وئاۆزین.‏ پشووتر کهمک باسی یهکهم کاری خۆمم له بواری زمانناسیدا کرد؛ئهو کارهی که له کاتی خوندنی دۆکتۆردا له پهنجاکاندا نووسیم.‏ ههرئهوساش بهشکی بناغهی ئهو کارهم دانا که دواتر پهرهم پ دا و زیاتربهرهوپشم برد.‏ ڕاستییهکهی ئهوهیه من هنده به خهمی ئهو کارهوه نهبووم،‏بهم نهختک تهقهلا و کۆششم دا بۆ ئهوهی شوهی ئاسایی و سروشتییخۆی وهربگرت،‏ ئهویش لهو ڕیهوه بهشک له کارهکه بخهمه بهردهم ئهوکهسانهی که لهو بوارهدا شارهزا و لھاتوو بوون.‏ ئهوسا له کۆرسکیهاوینهدا،‏ سای١٩٥٣ یان ١٩٥٤که بۆ زمانهوانی تهرخان کرابوو،‏ کۆڕکملهسهر زمانناسی پشکهش کرد،‏ بهم قهت له هیچ کۆبوونهوهیهکی تایبهتیئهو کهسانهی له بواری زمانناسیدا به لکۆینهوهوه خهریک بوون،‏ بهشداریمنهکرد.‏ ئهو تاکه وتارهش که له گرنگترین و بهرچاوترین گۆڤاری تایبهت بهوبوارهدا نووسیومه،‏ پوهندییهکی ئهوتۆی لهگهڵ ئاڕاستهی سهرهکیی من لهمبوارهدا نییه.‏ ئهو وتاره وهمک بوو،‏ دیاره بهپی تگهیشتنی من،‏ بۆ ئهوڕهخنه ناههقهی له دژی ‏(هاریس)‏ ئهنووسرا.‏ به پشنیازی ‏(ڕۆمانجاکوبسۆن)یش وتارکی ترم بۆ گۆڤارکی دیکه نارد،‏ بهم یهکهوڕاستقهبووڵ نهکرا و بو نهکرایهوه.‏ بجگه لهو کورتهوتارانه که بۆ ناساندنیههندک له کارهکان له بواری زمانهوانیدا نووسیومن،‏ لهو گۆڤارانهدا نووسینمبو کردووهتهوه که ڕاستهخۆ تایبهت بهو بواره نهبوون،‏ بۆ نموونه له).(Proceedings of the Institute of Radio Engineers)ئهو کتبهش کهخهریکی نووسینی بووم،‏ ناردم بۆ یهکک له پهخشخانهکانی ئهوسا،‏ بهمقهبووڵ نهکرا و بو نهکرایهوه.‏ ئهو کتبه بیست ساڵ دواتر،‏ دوای ئهوهیسهرنجی ههندک له کهسانی شارهزای ئهو بوارهی بۆ لای خۆی ڕاکشا،‏ له

کوردناسی 1296سای١٩٥٧ و له هۆندا بو کرایهوه و تایبهت بوو به بابهتگهلک لهسهرکشهکانی بواری زمانهوانی به ناوی ‏(پکھاته سینتاکسییهکان ( ) Syntactic.(Structuresموحازهرانهی له ‏(ئم.‏ئهم کارهش لهڕاستیدا چهند بنگهیهک بوون بۆ ئهوتی.)‏ ئای.‏ئامادهکاری ئهم زنجیرهوتارهپشکهش به خوندکارانم ئهکرد.‏ڕکخهر وپشتر وتارهکانی بینیبوو و پاش ههندکڕنونی لهلایهن ‏(مۆریس ههیل)ی هاوڕمهوه داوای کردبوو بویان بکاتهوه.‏زۆر لهسهر ئهو بوایهش نهبووم کارهکهسهرنجی ههندک له زمانناسانبهلای خۆیدا ڕابکشت و گرنگیی پ بدهن،‏ من به جۆرک لهو کارهم ئهڕوانیکه بۆ کاروکردهی تایبهتی خۆم گرنگ و سهرنجاکش بت.‏بابهتهکانی ئهو کارهم له سانیکرد.‏ئهمهش بووهموحازهرهکهی سایههندک لهو توژینهوانهش که١٩٥٨ ولهمن ههندک له‎١٩٥٩‎دا له چهند کۆڕکدا پشکهشجی سهرنج و گرنگیپدانی چهند زمانناسک و بهس.‏‎١٩٥٩‎یش،‏ لهڕاستیدا،‏ تائستاش بو نهکراوهتهوه.‏کۆتایی چلهکاندا ئهنجامم دان،‏ تا سیساکیش دوای ئهوه ههر به دهستنووسی مانهوه و بو نهکرانهوه.‏که من له ‏(ئم.‏ ئای.‏ تی.)‏ وانه ئهمهوه،‏ دهرئهنجامکی ڕاستهوخۆی ئهمهیهو هیچی دیکه.‏من لهزانکۆیهکدا کهبهنهریتی بهدواداچوونیبهشک لهبهشهکانی زمانناسییهوه خهریکه شتکی ئهوتۆم نهبوو به دهستی بھنم،‏ ئهمهچ له بواری ئهنترۆپۆلۆژیدا بووبت یان ههر بوارکی تر،‏ چونکه ئهوهی منلهگهیدا خهریک بووم تهنانهت وهکو بابهتک بۆ خوندنیش لهچاوی ل نهئهکرا.‏بجگه لهوهش من بۆ خۆم و زانکۆکانداخۆیشم یهکهم کهسم کهدانی پدا ئهنم هیچ خهسهتی کهسکم نهبوو به کارکی وا و له بوارکیوادا خهریکه.‏ ئهمهش بووه هۆکاری ئهوهی که من له لابۆرکی ئهلهکترۆنیدا جیا له جگایهکی دیکه کار بکهم.‏دهرناکهم پکھاتهکهی لهئستاشی لهگهدا بت،‏ من سهر له شتکپکھاتهی تهسجیلک ئاۆزتر بت و تهنانهتبهئاسانیش سهر له ئهمهشیان دهرناکهم،‏ بهم ئهم سی سانهی دوایی کاری

کوردناسی 1297من له لابۆرکی ئهلهکترۆنیدا بووه،‏ ئهمهش تا ڕادهیهکی زۆر پوهندی بهوهوهههیه که لهودا چ جوڕیهکی دیاریکراو بۆ ئهو کهسانهی لهودا کاران نییه و‏(جرۆمی ڤایسنهر)ی بهڕوهبهریشی ئاماده بوو گرهو لهسهر ئهو بیروڕاسهیروسهمهرانه بکات که وا ئههاتنه پش چاو گرنگن و شایانی سهرنجلدانن.‏چهندان سایشی خایاند تا لهڕاستیدا گرۆیهکی گشتی یان کۆمههیهکیشارهزای لهو بوارهدا تدا پهیدا بوو،‏ بجگه لهو هاوڕیانهی خۆم که ئهمتوانیههندک ڕاوبۆچوونیان لهگهدا بگۆڕمهوه.‏ موحازهرهکانی من له پهنجاکاندا لهوجیانهدا بوون و به کهسانک پشکهش ئهکران که هیچ پوهندییهکیڕاستهخۆیان بهو بابهتهوه نهبوو که بابهتی تایبهتی من بوو بۆ خوندن وتوژینهوه.‏ چهند کهسانکی بواری زمانناسی،‏ بۆ نموونه کارهکهی منسهرنجی ‏(برنارد بلۆخ)ی له زانکۆی ‏(یهی‏)،‏ به لای خۆیدا ڕاکشابوو وگرنگی پ ئهدا.‏ بلۆخ نموونهیهکی له کتبه بونهکراوهکهم بۆ کتبخانهیئامۆژگاکهی خۆی به دهست خست و له کۆتاییی پهنجاکانیشدا داوهتی کردمچهند وتارک له ئامۆژگاکهیدا پشکهش بکهم.‏ ههر هاوکاتیش لهگهڵ ئهوهدابوو چهند جارک بۆ ‏(کۆۆمبیا)‏ و ‏(پن)‏ داوا کرام بۆ ئهوهی چهند کۆرسکبۆ خوندکاران ئاماده بکهم.‏ لهمهش زیاتر نهبوو.‏بهم له سهرهتای شهستهکاندا ئهم بارودۆخه دهستی به گۆڕان کرد.‏هۆکاری سهرهکییش ئهوه بوو ئمه له ‏(ئم.‏ ئای.‏ تی.)‏ پرۆگرامکی تایبهت بهخۆمان بۆ ئهو خوندکارانه هنایه ئاراوه که خوازیاری خوندنی دۆکتۆرابوون.‏ خوندکاران هاتن و پرۆگرامهکهش لهبهرهوه بهرهو گهشهسهندن چوو.‏ئهمه نهک تهنیا له ‏(ئم.‏ ئای.‏ تی.)،‏ بهکو له ههندێ جگای دیکهش ههر ئاوهابوو.‏ له ماوهی چهند ساکدا بابهتکی نوێ بۆ خوندن سهری ههدا.‏ ههرئهوساش کۆمههکهسانک که له بوارهکهدا شارهزا و لھاتوو بوون ههبوون وئهتتوانی لهگهیاندا گفتوگۆ بکهیت و بیروڕا بگۆڕیتهوه،‏ ههروهک چۆن لهبوارهکانی زانسته سروشتییهکاندا گفتوگۆ ئهکرت و بیروڕا ئهگۆڕدرتهوه.‏

سکهکوردناسی 1298بگومان،‏ وهکو ههر جگایهکی تریش،‏ ناعهقنییهت لهو بوارهشدا که ئمهپوهی خهریکین ههیه،‏ بهم به شوهیهکی گشتی ئمه پهوی ئهویاساوڕسایانه ئهکهین که بۆ بهئهنجامگهیاندنی گفتوگۆیهکی عهقنی پویستن.‏کهسک کتبکی خۆی،‏ یان وتارکی خۆی،‏ بو ئهکاتهوه و له بهرانبهریشچاوهڕوان ئهکرت قسه لهسهر ئهرگومنتهکانی نو کتب یان وتارهکه بکات وشهنوکهویان بکات،‏ بۆ ئهوهی بزانرت ئاخۆ لهگهڵ فاکتدا چهند بهرانبهرن،‏لهگهیدا ئهگونجن یان نا و ئهوجاریش ئهگهر دهرئهنجامهکانی ئهولکۆینهوهیه شایان بوون،‏ شیکارییهکی ڕهخنهگرانه پشکهش بکات،‏ یانچاککاری یان گۆڕانکاری بخاته ڕوو.‏ ئهمهش لهو کاریگهرییهدا پهو ئهکرتکه له توانادایه.‏ بهم ئهمه،‏ ههرچۆنک بت،‏ ئهو ههلومهرجانهن که لهبوارهکهدا له ئارادان و لهگهیدا ئهگونجن.‏ج.‏ پ.‏ ئهو ههلومهرجانه ئاخۆ به بوای تۆ ئهو ههلومهرجانه چهند باو وئاسایین؟ن.‏ چ.‏ زهحمهته،‏ له ڕووی چهندایهتییهوه،‏ بنرخنرن.‏ لهو باوهڕهشدا نیم،‏ لهڕووی پرنسیپهوه،‏ جیاوازتر بن لهوهی لهنو زانسته سروشتییهکاندا ههن.‏ لهبواری زانسته سروشتییهکاندا،‏ لهئستادا و له ههلومهرجکدا که له ئارادایه،‏مژوویهکی بهرهوپشچوون ههیه و ههروهها ئهو بهرهوپشچوونانهش تۆمارکراون و کۆ کراونهتهوه و بۆ خۆیان بهشک له بوارهکه پک ئههنن.‏مافی ئهوهی نییه خۆ تکهی گفتوگۆیهک بکات،‏ ئهگهر دهسهتی بهسهرئهوهدا نهشکت چ بهرهوپشچوونک له ڕووی میژووییهوه له بوارهکهدائهنجام دراوه.‏ بهم ههرکهس ئهتوانت بهرهوپشچوونهکان بخاته بهرپرسیار،‏ دیاره ئهمهش خواکرد نییه و له ئاسمانهوه نهباریوه،‏ بهم به لانیکهمهوه پویسته ئهو کهسه لی ت بگات و لهوهش ت بگات که بۆچی

کوردناسی 1299تیۆرییهکانی ئهو بواره بهو جۆره گهشهیان کردووه،‏ یان لهسهر چ بنهمایهکههچنراون و ههروهها شتی دیکهش.‏ ئهگهرنا،‏ سووک و ئاسان،‏ له گفتوگۆکهدابهشدارنییت،‏ که دیاره ئهمهش ڕک ئهبت ههربهشکی زۆر سنوورداری ئهو بوارانهئینسانییهکانهوهخهریکن.‏ئاوهها بت.‏ئهگرتهوهههندێ جار وا ڕوو ئهداتکهبهم ئهمه تهنیاتوژینهوه بهبواری نوێ ڕچکهئهشکنن و پهوی ئهو ڕسایه ناکهن،‏ وهک که بهر له سی سیوپنج ساکله بواری ‏(مۆلیکولاربایۆلۆژی)دا ڕووی دا.‏ بهم له بهشی زۆری بوارهکاندا وزمانناسییش سهر به بوارکی پهراوزکراوی ئهو بوارانهیه،‏ ئهو مژووهی نییهکه له بهرهوپشچوونی ڕۆشنبیری و قوویی ڕۆشنبیری پک هاتبت.‏ بگومانزۆر شت ههن ئهکرت توانای زانستییان لهسهر کۆ بکرتهوه.‏چهندتییهش کهکهسک پویستهلهئهوبوارکدا بیزانت،‏ پوهندی بهبهرهوپشچوونی بوارهکهوه نییه.‏ ڕهنگه،‏ ڕک،‏ پوهندییهکی پچهوانهی ههبت،‏چونکه چهنده کهسک له پشتر بت و سهرکهوتنی له بوارهکهدا به دهستهنابت،‏ هنده پویستی به زانین کهمتر ئهبتهوه.‏ تگهیشتن پویسته وپویسته زیاتر تبگهیت،‏ بهم ڕهنگه پویستت بهوه ههبت کهمتر بزانیت.‏بهم لهو بوارانهدا،‏ کهتگهیشتن و لحایبوون هندهبهقووییدا ڕۆنهچوون،‏ ئهبت زانیاریی تهواوت ههبت تا بتوانیت دهسهتت بهسهرفاکتاکاندا بشکت و بیانخهیتهچهشنهن گۆڕینهوهی بیروڕای ڕۆشنبیریژر ڕکفی خۆتهوه.‏لهلهو بوارانهدا کهڕووی ناچارییهوهلهوئهبت لهئارادا ههبت ، بهتهواوی لهو ئایدیاله جیاوازه که لهنو زانسته سروشتییهکانداههیه و له ئارادایه.‏زهحمهته ئهرگومنتهکان بنرخنرن،‏ چونکه به شوهیهکیتایبهت سهروم و پربهپ نین،‏ چونکهگرنگییهکی هندهههربۆیهش پشتگیرییهکی پهراوزکارانهیان له فاکتدا ههیه.‏جیهک لهنوانی ئهو دوو سنوورهدا ئهبینتهوهیهکترهوهن.‏کهگهورهیان نییهوزمانناسی خۆی لهڕک بهپچهوانهی

کوردناسی 1300بهم،‏ بهههرحاڵ،‏ ئهوهی به بیرمدا هات بیم ئهوه بوو ههلومهرجهکانی نوبوارهکه ئهوهیه که قسهلکردن و فاکتهکان ئهبت بنرخنرن.‏ ڕهنگه ئهونرخاندنهش به جۆرکی زۆر کارا،‏ یان کهمتر کارا،‏ بکرت،‏ ڕهنگه نرخاندنهکهباشتر،‏ یان خراپتر بکرت؛ بهم به لانی کهمهوه له سنووری ئهوههلومهرجانه دهرناچن.‏ له بوارهکانی تردا،‏ بۆ نموونه کاتک پوهندی بهتگهیشتن له ڕووداوه کۆمهیهتییهکان و له پش ههر شتکی دیکهشهوهکاتک پوهندی به سیاسهتی سهردهم و ڕۆژانهوه ههیه،‏ پم وا نییه ئهوههلومهرجانه قهبووڵ ئهکرن،‏ یان لهوهش زیاتر تهنانهت وا پشان ئهدهیت کهقهبوویان ئهکهیت،‏ ڕهنگه بوات پیان ههبت،‏ بهم بهدهگمهن وا ئهبتپهویان بکهیت و به کاریان بھنیت.‏ کهواته تۆ لهو کاردانهوهیه ئهپرسیت کهبهرانبهر کارهکانی من لهو بوارهدا ههبووه.‏ ڕاستییهکهی،‏ هیچ کاردانهوهیهک لهئارادا نهبووه.‏ ههر بۆ نموونه:‏ بهگومانم لهوهی هیچ نووسراوهیهکی منلهسهر ئهو بابهتانه،‏ تهنانهت بۆ لکۆینهوهش،‏ بخرته بهر باس لهو گۆڤارانهداکه له وته یهکگرتووهکانی ئهمریکادا ههن و تایبهتن به بوارهکه.‏ج.‏ پ.‏ ئایا هیچ کام لهو کتبانهی لهگهڵ ڕۆژگاری کارکردنت له بوارهکهدانووسیوتن،‏ له هیچ یهکک له گۆڤاره گهوره و تایبهتمهندهکانی بوارهکهداخراونهته بهر باس و لکۆینهوه؟ن.‏ چ.‏ نا!‏ لره لهم وتهدا،‏ هندهی به بیرمدا بت،‏ نا!‏ هیچ دهرفهتک شک نابهمئهمهی تدا ڕوو دابت،‏ بهم لهودیو سنوور،‏ له کهنهدا،‏ له گۆڤارهتایبهتمهندهکانی بوارهکهدا ئهخرنه بهر باس و لکۆینهوه.‏ بۆ نموونه:‏ پم وایهههر یهک لهو کتبانهی لهبارهی باشووری خۆرههتی ئاسیاوهیه له ) PacificAffairs‏)دا،‏ که گۆڤاری تایبهتمهندی بوارهکهیه له کهنهدا بۆ ئهو پرسانهیپوهندییان به ئاسیاوه ههیه،‏ باس و ههسهنگاندنیان لهسهر نووسراوه.‏ یان له

کوردناسی 1301ئوستورالیا و تهنانهت له ئینگلتهراش؛ ئهو وتهی له ڕووی ڕۆشنبیرییهوه،‏ بهشوهیهک له شوهکان،‏ تا ئهوپهڕی کۆلۆنی کراوه.‏ بهم لهگهڵ ئهوهشداگۆڤارکی وهک(International Affairs)لهسهر کتبهکانی من،‏ یانکتبهکانی ‏(ئدوارد هرمان)‏ که جارجار پکهوه کار ئهکهین و ئهنووسین،‏ئهنووست و باسیان لوه ئهکات.‏ ههموو کتبهکان نا،‏ بهم بهشکیان.‏ کهچیبهپچهوانهوه به بیرمدا نایهت هیچ کام لهو گۆڤاره ئهمهریکاییانهی بهسیاسهتی نودهوهتییهوه خهریکه،‏ کارکی لهو چهشنه بکات.‏ به بیرمدا نایهتشتکی وا ڕووی دابت.‏من پم وایه ئهمه ، به شوهیهکی سهرهکی،‏ ئهگهڕیتهوه بۆ ئهوهی کارهکانیمن،‏ ههر ئهوهنده نییه که ڕهخنه له وته یهکگرتووهکانی ئهمهریکا وسیاسهتهکهی ئهگرن ئهمه خای سهرهکی نییه ،‏ بهکو بهر له ههرشتکئهگهڕتهوه بۆ ڕۆی ڕۆشنبیران له وتهکهدا.‏ ئهمهیه هۆکاری ئهوهی کارهکانکهوتوونهته دهرهوهی سنووری قهبووکراوهوه.‏ کاتکیش ئهوهی مننووسیومه ئاماژهی بۆ ئهکرت و وهک سهرچاوه وهرئهگیرت،‏ ڕووبهڕوویبهیهکجارهکی لهئارادانهبوونی کهمترین هۆکاری عهقنی،‏ یان ڕنونیکردنیبهگههنانهوه ئهبمهوه.‏ ههمان شتیش سهبارهت به هۆیهکانی ڕاگهیاندن ههرڕاسته.‏ کتبهکانی من دهربارهی پرسه سیاسییه گرنگهکان به شوهیهکی خراو بهرفراوان،‏ بۆ نموونه:‏ له کهنهدا،‏ بریتانیا و ئوسترالیا و ههندێ جگای تر،‏لهسهریان ئهنووسریت و ههئهسهنگنرن،‏ کهچی لره،‏ لهم وتهدا،‏ بهدهگمهنو جارجار و لرهولهوێ لهسهریان ئهنووسرت.‏ ههروههاش من له دهرهوهیوته یهکگرتووهکانی ئهمهریکا،‏ لهو تهلهڤیزیۆنانهدا که له سهرانسهریوتکدا پهخش ئهکهن،‏ دهرئهکهوم و بهشداری له بهرنامهی ڕادیۆدا ئهکهم وههروههاش له گۆڤارهکاندا ئهنووسم.‏ ئهگهرچی که تا ئهوپهڕی ڕهخنهگرانهدژی سیاسهتی ئیسرائیل نووسیومه،‏ کهچی سهرباری ئهوهش داوام ل کراوهله ڕۆژنامه گهوره و گرنگهکانی ئهو وتهدا بنووسم.‏ ئهمه شتکه،‏ به کردهوه،‏

کوردناسی 1302لهم وتهدا به بیروخهیادا نایهت ڕوو بدات.‏ به ڕیزپهڕ له بهرهی سهر بهسۆڤیهت،‏ که لهوێ ههر بهیهکجارهکی ڕیزبهدهر کراوم تهنانهت له بواریزمانناسییشدا ،‏ وا دته پش چاو وته یهکگرتووهکانی ئهمهریکا ئهو وتهیهکه بهیهکجارهکی و به شوهیهکی زۆر کاریگهر هۆیهکانی ڕاگهیاندن وگۆڤارهکانی به ڕوومدا داخراون.‏ حاهتی من لهم ڕووهوه شتک نییه تهنیاتایبهت بت به من و سهر و ڕووی کهسی دیکهی نهگرتبتهوه.‏ ههر ههمانشت سهبارهت به زۆربهی ئهوانه ئهکرت که ڕهخنه له ئایدیۆلۆژیا وسیاسهتی وته یهکگرتووهکانی ئهمهریکا ئهگرن.‏ ئهمه به ڕژهی له سهداسهد،‏ یان له سهدا سفر نییه،‏ بهم حاهتهکان ئاشکران.‏ ئهمهش بهپیبیروبۆچوونی من به شوهیهکی تایبهت مایهی سهرسووڕمان نییه.‏ له کۆتاییشهستهکان و سهرهتای حهفتاکاندا،‏ به هۆی ئهو پاهپهستۆیهی که بزووتنهوهمیللییهکان دروستیان کردبوو،‏ کورتخایهن و له ههندێ بهشی هۆیهکانیڕاگهیاندندا چهند پهنجهرهیهک کرانهوه،‏ بهم ههر زوو ئهو پهنجهرهکراوانهش،‏ لهژر پاهپهستۆی ئهو کاردانهوه پچهوانه ئایدیۆلۆژییهی لهحهفتاکاندا ڕووی دا،‏ داخرانهوه.‏ئهگهر،‏ جارک له جاران،‏ شتک ناو بھنرت که من،‏ یان ڕهخنهگرانی دیکه،‏وتوومانه،‏ وا دته پش چاو ئهوانهی قسهیهکیان لهبارهیهوه ههیه،‏ ههرناشزانن بیروبۆچوون و باسهکه لهسهر چ بنهمایهک ههچنراوه و چبیروڕایهکه که لهڕاستیدا قسهی لهبارهوه کراوه.‏ ئهو جاره دهگمهنانهش کهدهرفهتم بۆ ههکهوتووه گفتوگۆ لهبارهی ئهو پرسانهوه بکهم،‏ یان لهچاپکراوهکاندا،‏ یان بۆ خۆم لهگهڵ ئهکادیمییهکان و کهسانکدا که به هۆیهکانیڕاگهیاندنهوه خهریکن،‏ زیاتر ڕووبهڕووی لنههاتوویی له گوگرتندابوومهتهوه،‏ زیاتر لهوهی گوم له بهگههنانهوهیهکی دژ به بهگهکانی خۆمبت.‏ من ڕووبهڕووی ههموو جۆره لتگهیشتنکی سهیروسهمهرهی مهحاڵ ونامهحاڵ بوومهتهوه.‏ بۆ نموونه:‏ سهبارهت به بیروبۆچوون و تگهیشتنی من

کوردناسی 1303له جهنگی ڤتنام،‏ چونکه زۆرجاران دهستهی لهپشهوهی ڕۆشنبیران،‏ سووکو ئاسان،‏ ناتوانن لهوه ت بگهن چۆن کهسک ئهتوانت بیروڕای وهکو ئهوبیروڕایانهی منی ههبت.‏ بیروبۆچوونی سهرهکیی من لهبارهی جهنگیئهمهریکاوه له ڤتنام لهسهر ئهو پرنسیپه ههچنرابوو که زهبروزهنگ وههستی توندڕۆیی دوژمنانه هههیه و ههر ههمان بیروبۆچوونیش بووسهبارهت بهو توندڕۆییه دوژمنانهیهی که ئهمهریکا له ڤتنامی باشوورداپهوی ئهکرد.‏ کهسانکی یهکجار زۆر کهم له ئهقه ئهکادیمییهکانی وتهیهکگرتووهکانی ئهمهریکادا ههبوون که تهنانهت لهو وشانهش تنهئهگهیشتن.‏نهیانئهتوانی لهوه حای ببن من مهبهستم چی بوو،‏ کاتک لهبارهی توندڕۆییدوژمنانهی ئهمهریکاییهوه له ڤتنامی باشوور قسهم ئهکرد.‏ هیچ شتکی لهوچهشنه له مژووی نووسراوهی ڕهسمیدا نهبوو،‏ ئهگهرچی ئهوه بهتهواویئاشکرا و حاشاههنهگر بوو که له جیھانی واقیعدا ههبوو.‏ بۆ دهستهیلهپشهوهی ڕۆشنبیران زۆر زهحمهت بوو بوا بهوه بھنن بهرهنگاریی من بۆهرشی ئهمهریکا له ڤتنامی باشووردا لهسهر ههمان پرنسیپ ههچنرابوو کهوای کرد پاشتر ههمان ههوستم سهبارهت به چوونهناو سنوورهکانیچیکوسلۆڤاکیا و ئهفغانستانهوه ههبت لهلایهن ڕووسیاوه.‏ تگهیشتن لهمهمهحاڵ بوو بۆ ئهوان.‏ ئهوان پیان وابوو من له بهرانبهر ئهو خهرجانهدا که لهجهنگهکهدا سهرف ئهکران وهستاومهتهوه،‏ یان ڕهنگه له بهرانبهر ئهو نرخهداکه ڤتنامییهکان،‏ یان ئمه،‏ ئهبوو له ئهنجامی ئهو جهنگهدا بیدهین،‏ یان لهبهرانبهر سهرنهکهوتن له جهنگهکهدا،‏ یان لهبهرئهوهی من پشتگیریی ڤتنامیباکوورم ئهکرد،‏ که ئهمهش گریمانهیهکهی باو و قهبووکراو بوو،‏ ههر بۆنموونه:‏ باس ههر ههمان باس بوو له گفتوگۆیهکدا که دهمک نییه لهگهڵ‏(جۆزڤ نی)،‏ له ‏(هارڤارد)،‏ لهو بارهیهوه کردمان.‏ بجگه لهمانه شتی دیکه لهئارادا نهبوو.‏ ئهوه وهک پرنسیپ،‏ هی قسهلهسهرکردن نهبوو،‏ که نهتوانیتبهرهنگاریکهری ئهو توندوتیژییه بیت که ئهمریکا له ڤتنامی باشووردا بهکاری ئههنا،‏ چونکه بهپی لحایبوون و تگهیشتنی ئهوان ههرگیز

کوردناسی 1304زهبروزهنگ و توندڕۆییهک له ڤتنام ڕووی نهدابوو،‏ ههر لهبهرئهوهش نهئهبوولهبهر ڕۆشنایی ئهو فاکتهدا ڕووداوهکان لک بدهیتهوه.‏ مژووی نووسراوهیڕهسمیی وته یهکگرتووهکانی ئهمهریکا پارزگاریی له ڤتنامی باشوور ئهکردو باس له هیچ هرش و دهستدرژییهکیش نهبوو کۆترهکان بانگاشهی ئهوهئهکهن که ئهمه به عهقی کهسدا نایهت!‏ ڕهنگه کۆتری سۆڤیهتییش ههبن بهههمان شوه ڕهخنه له ‏"پارزگاریکردن له ئهفغانستان"‏ بگرن.‏ئهمانه ئهو ئاستهنگانهن که زۆر زهحمهته بهسهریاندا سهر بکهویت.‏سیستهمکی ئاۆز له خهیابوی و خۆههخههتاندن ههیه و ئهو چوارچوهحاشاههنهگرهیان به دهوری زۆربهی گفتوگۆ و باسوخواسهکاندا کشاوه.‏ئهگهر خۆیشت نهخهیته ناو ئهو سیستهمی خهیابوی و خۆههخههتاندنهوهو بهشداریی تدا نهکهیت،‏ ئهوهی ئهییت کهس لی حای نابت و تی ناگات.‏ج.‏ پ.‏ وا دته پش چاو که یهکک له لایهنه ههره بههزهکانی نهریتهئهنارکیستییهکان ئهو ڕهخنهیه بت له دهوهت و ڕۆی ڕۆشنبیران ئهگیرت ویهککی دیکهشی ڕوانگهی یۆتۆپیایانهی بت بۆ چۆنتیی زابوون بهسهرگرفت و ئاستهنگهکانی نو کۆمهه باشکخراو و ئاۆزهکان،‏ له چوارچوهیدامودهسگا ئازادهکان و پهوکردنی گیانی هاوکاریکردن و پکهوهکارکردنیڕاستهقینهدا.‏ یهکک له لایهنه بههزهکانی مارکسیزمیش ئهو خهریکبوونهمهبدهئییه توندوتۆه ڕژهییهی بووه به پکھاتهی دنیاگریی سهرمایهداری ودهسهته ئیمپریالیستهکانهوه له پنج چهرخی ڕابوردوودا.‏ هۆی چییه کهنهریته ئهنارکیستییهکان لهم جۆره پرسانهدا لاوازتر دنه پش چاو؟ن.‏ چ.‏ به بوای من یهکک له هۆکارهکان ئهوهیه دهستهیهکی ڕۆشنبیرانیئهنارکیست که ڕۆکی گرنگیان ههبووبت له ئارادا نهبووه.‏ ئهنارکیزم ئهوتوانین و بیروبۆچوونه نییه توانای ڕاکشانی سهرنجی ڕۆشنبیرانی به لای

ڕ "کوردناسی 1305خۆیدا ههبت.‏ بهر له ههرشتک،‏ بهرانبهر نییه لهگهڵ بهرژهوهندییهچینایهتییهکانی ڕۆشنبیراندا و خواستهکانی ئهوان دهستهبهر ناکات.‏ لهکۆمهکی مۆدرنی پیشهسازیدا،‏ دهسهت به دهست دهوهت،‏ یان لهژرڕکفی ئابوورییهکدایه که خاوهندارتیی تایبهت تیدا دهسهته دوو چهقیچبوونهوهی دهسهت که بهتهواوی وابهستهی یهکترن له دیموکراتییهتیسهرمایهداریدا.‏ ئهوانهی ڕۆی ڕبهری،‏ یان ڕۆی پوپاگهندهکار ئهبینن،‏ لهئابوورییهکدا که خاوهندارتیی تایبهت تیدا بادهسته،‏ شهرهفی ناوونیشانی‏"ڕۆشنبیران"یان پ ڕهوا نابینرت،‏ بهکو زیاتر بهبهری دامهزراو وکارگهکان"‏ یان به ‏"تایبهتمهندانی ڕکخستنی پوهندییهکانی نوان دام ودهسگاکان و خهک"‏ یان ههرشتکی دیکهی لهو جۆره ئهناسنرن.‏ ئهوانهیئمه به ‏"ڕۆشنبیران"‏ ناویان ئهبهین،‏ ههمیشه بهلای ئهو ڕهوته باوهدادایانشکاندووهتهوه که دهوهت وهکو ڕگایهک بۆ بهدهستھنانی دهسهت وکاریگهری و پلهوپایهی نو کۆمهڵ ئهبینن.‏ لینینیزم دهربینکه ڕک لهگهڵ ئهمڕهوته باوهدا دتهوه.‏ ئهوهی که لینینیزم جی ڕهزامهندیی ڕۆشنبیرانه و بهشوهیهکی تایبهت سهرنجیان بهلای خۆیدا ڕائهکشت،‏ پوهندی بهوهوه ههیهلینینیزم لهنو خۆیدا ئهو مافهی به ڕهوا ناساندووه ڕۆشنبیران به یارمهتییشهڕ و پکدادانه میللییهکان که بۆ نیازی خۆیان سوودیان ل وهرئهگرن و بهکاریان ئههنن،‏ به جوڕێ و پلهوپایه چهواشه و بادهستهکان بگهن.‏ کاتکیشکه ئهوه بۆ ڕۆشنبیران دهرکهوتووه که خواست و ئاواتهکانیان له ڕگایههبژاردنی ئهنارکیزمهوه به هیچ سهرکهوتن و بهرهوپشچوونک ناگهن و لهخهیابوی زیاتر شتکی دیکه نین،‏ ئاسانتر بووه بۆیان دهستبهرداری ئهمبهرهیه ببن و پاڵ بهو بهرهیهوه بدهن که پهسنی سهرمایهداریی دهوهتییلیبرالی ئهدات و به شانوبایدا ههئهت،‏ یان ئاسانتر بووه پاڵ بدهن،‏ یان ببنبه خزمهتکاری ئهو دهستهیهی که زاڵ و بادهسته له کۆمهدا.‏

کوردناسی 1306ڕۆشنبیرانی ڕکخراو،‏ ئهو کهسانهی که ئهیانتوانی بهو جۆره تاوتوکردن وشیکارییه ههسن که تۆ باسیان ل ئهکهیت،‏ ئایدیۆلۆژییهکانی سۆشیالیزمیدهوهت،‏ یان سهرمایهداریی دهوهتیان،‏ ههبژاردووه.‏ ئایدیۆلۆژیی سروشتییئهوان،‏ ئهو ئایدیۆلۆژییهیه که ڕۆی سهرهکی و گرنگ به دهوهت ئهبهخشت،‏ئهوجا ئهو دهوهته،‏ دهوهتی سۆشیالیزمی دهوهت،‏ دهوهتی سۆشیالیزمیدهوهتی خۆشگوزهرانی،‏ یان سهرمایهداریی دهوهتیی سوپایی بت لهچهشنهکهی ‏(ڕۆناد ڕهیگهن)،‏ هیچ له مهبهستهکه ناگۆڕت.‏ ئا لهم پوهندییانهدابووه که زۆربهی دهستهی ڕۆشنبیران جوڕێ و مهکانهی خۆیان بینیوهتهوه.‏ئهنارکیزمی نوێ،‏ به لانی کهمهوه له سهردهمی ‏(باکۆنین)هوه،‏ لهو ڕهخنهتوندوتیژهوه پهیدا بووه که ئهو ئاڕاستهی ڕۆشنبیرانی کرد و به ‏"ڕۆشنبیرانیخاوهنپیشهی ڕۆشنبیری!"‏ بهتایبهت مارکسیستهکان ناویان ئههنت وههروهها توندوتیژیی ئهو بهرانبهر به بهرژهوهندیی چینایهتیشیان که وهکنونهری سیستمی دهوهتکی چهوسنهر له خزمهتی دهوهتدان.‏ ئهمه ئهوهبوو ‏(باکۆنین)‏ ناوی ل نابوو ‏"چینه نویهکه"،‏ یان ‏"بیرۆکراته سوورهکان"‏ وههروهها هاوتاکانیشیان له کۆمهی سهرمایهداریی دهوهتدا که ئهوسا لهقۆناغی سهرههدان و گهشهسهندندا بوو.‏له سۆنگهی چهند هۆیهکهوه که تگهیشتن لیان زهحمهت نییه،‏ ههمیشهدوژمنایهتی و به ڕووی یهکدا ههشاخانکی زۆر لهنوان بزووتنهوهئهنارکیستییهکان و ڕۆشنبیراندا له ئارادا ههبووه.‏ ئهنارکیزم هیچ جوڕیهکیجیاواز و تایبهت،‏ یان زاڵ و بادهست،‏ به شایانی ڕۆشنبیران نازانت،‏ بهکوله ههوی لهناوبردنی ئهو جوڕێ جیاواز و تایبهتهشدایه که به ڕۆشنبیرانڕهوا بینراوه.‏ له دهرئهنجامی ئهمهشدا زۆر نین ئهو ڕۆشنبیرانهی ئهنارکیزمبهرهو خۆی به کشیان ئهکات.‏ بهدنیاییهوه ڕۆشنبیرانی ئهنارکیست ههبوون،‏بهم ژمارهیان تا ڕادهیهک سنووردار بووه لهچاو ئهو ڕۆشنبیرانهدا که

کوردناسی 1307چوونهته نو ئهم یان ئهو جۆره له ڕیزهکانی ئهو شتهوه که به مارکسییهت،‏یان سۆشیالیزمی دهوهت،‏ ناو ئهبرت.‏ ئهمه یهکک له هۆیهکان.‏هۆیهکی دیکه ئهوهیه زۆر له ڕۆشنبیره ئهنارکیستهکان،‏ به شوهیهکیگشتی،‏ توکاری و شیکردنهوهی مارکسیستانهیان بۆ سهرمایهداری قهبووڵکردووه.‏ مارکس،‏ ههرچۆنک بت،‏ دامهزرنهری تیۆریی سهرمایهداری بوو.‏ئهو زۆری لهبارهی سۆشیالیزمهوه نهنووسیوه.‏ باسکردن و شیکردنهوهتیۆرییهکانی ئهو لهمهڕ سهرمایهدارییهوه،‏ به شوهیهکی گشتی،‏ لهلایهن زۆرله ئهنارکیستهکانهوه،‏ قهبووڵ کران.‏ ئهگهرچی ئهوان له بهرانبهر ئهوهداڕاوهستانهوه که بهپی بۆچوون و تگهیشتنی خۆیان بهلای مهیلی دژ بهسۆشیالیزمدا له ههسوکهت و بیرکردنهوهکانی مارکسدا دایئهشکاندهوه.‏ بهبیروڕای من،‏ ئهمهش ڕهخنهیهکی ڕهوا و ڕاست بوو،‏ بهتایبهت کاتک کهپوهندی به جۆری لینینیستانهی مارکسیزمهوه ههیه،‏ ئهو جۆرهی کهبهتهواوی لهلایهن مارکسیستهکانی وهکو ‏(ئهنتۆن پانهکۆوک)هوه ڕهدئهکرتهوه و ڕهخنهی ل ئهگیرت.‏با حاهتی ‏(باکۆنین)‏ وهربگرین.‏ ‏(باکۆنین)‏ ههوڵ و بهشدارییهکانی مارکسیوهکو مژوونووسک و توژهرهوهیهک بهرز نرخاند،‏ چونکه مارکس زۆرشتی بههاداری ههبوو لهبارهی سهرههدان و سروشتی سهرمایهدارییهوه.‏ لهوڕووهوه زۆر بوون ئهو ڕۆشنبیره سۆشیالیست ئهنارکیستانهی پیان وا بوومارکسیستهکان تگهیشتن و لحایبوونکی شایان و گرنگیان سهبارهت بهسهرمایهداری و ئیمپریالیزمی سهرمایهداری هناوهته گۆڕێ و گهشهیان پداوه.‏ بهم پشیان وا بوو که مارکسیستهکان سهرلهبهر چهواشه لهئیمکانهتهکانی گهشهپدانی کۆمهی سۆشیالیستیی ئازاد حای بوون،‏ یانلهوهش خراپتر،‏ که ئهوان له سۆنگهی بهرژهوهندیی چینایهتیی خۆیانهوه وهکوڕبهرانی دهوهتی و پهوکهرانی ئایدیۆلۆژییهکی تایبهت ئهبوون بهلهنوبهرانی ئهو ئیمکاناتهی که پکھنهری کۆمهی لهو چهشنه بوون.‏ ڕک

شوهکوردناسی 1308لرهدا بوو ئهنارکیستهکان سنووری جیاوازیی خۆیانیان لهگهڵمارکسیستهکاندا دیاری کرد.‏ئهوان زۆربهی جاران زیاتر له مارکسیستهکان چاویان له ئامانجهکانیداهاتوو بیبوو.‏ بهم ههر به تهنیا ئهمه نییه.‏ ‏(کرۆپۆتکین)‏ لهبارهی شۆڕشیفرانساوه)‏ نووسیی و لهبارهی هاریکاریی هاوبهشهنووسیی وهکوهۆکارک بۆ گهشهسهندن و نهشونماکردن ڕهنگه ئهوهش یهکهم ههوڵ وبهشداریکردنی گرنگ و شایان بت بۆ ‏"سۆشیال بایۆلۆژی"‏ و ههندێ شتیدیکهش.‏ ‏(ڕۆدۆف ڕۆکهر)یش لهبارهی بیری نهتهوایهتی و فهرهههنگهوه،‏ لهسهردهمه جیاوازهکاندا،‏ نووسیی.‏ بهم نووسراوه و ئهدهبیاتی مارکسیستانهزۆر بهرفراوان و گشتگرترن.‏ج.‏پ.‏ ئایا ڕۆی ڕۆشنبیران له کۆمهی ئهنارکیستدا چی ئهبت؟ن.‏ چ.‏ ڕۆی ئهو کرکارانه ئهبت لهگهڵ کاری بیرکردنهوهدا خهریکن.‏ ئهوکهسانه ئهبن که کارهکانیان به بهکارهنانی سهریان زیاتر له دهستیان ئهنجامئهدهن.‏ بهم من پم وایه له کۆمهکی باشدا ئهبت بهجھنانی ئهرکهجیاوازهکانی نو کۆمهڵ خهسهتی تکهڵ،‏ ههم بهکارهنانی سهر و ههمبهکارهنانی دهستیشی تدا ههبت.‏ لهوانهیه ئهم پرنسیپه لای ‏(مارکس)‏ شیجی ڕهزامهندی و قهبووکراو بت.‏ دیمهنی ئهنارکیستانه بۆ کۆمهڵ،‏ یاخودمهیله ئهنارکیستییهکان لهنو کۆمهدا،‏ هیچ ڕۆڵ و ئیمتیازک به ڕۆشنبیرانیڕکخراو،‏ یان ئهو ڕۆشنبیرانهی تهنیا به کاری ڕۆشنبیرییهوه خهریکن،‏نابهخشت.‏ لهباتی ئهوه ئهنارکیزم خوازیاری ئهوهیه جیاوازییهکانی نوانکرکاران و ڕۆشنبیران بسیتهوه،‏ تا لهو ڕیهوه کرکاران بتوانن ڕۆکی کاراله دیاریکردنی لایهنی ڕۆحیی ئهو کارهدا ببینن که ئهنجامی ئهدهن،‏ ههروههاڕۆڵ له ڕکخستن و پلاندانان و دیاریکردنی مهبهست و مهرامی کارهکانیان و

کوردناسی 1309شتی دیکهی پوهندداریش بهوانهوه ببینن.‏ ئهو کهسانهی مهرامی سهرهکییکارهکهیان زانست یان جبهجکردنی زانسته،‏ نابت ئهو ئیمکاناته تایبهتهیانههبت که ڕابهرایهتیی کۆمهڵ بکهن،‏ یان به هۆی توانست و زانیارییتایبهتیانهوه،‏ به نفوز و جوڕی دهسهت بگهن.‏ ئهمانهش ئهو شتانه نین کهسهرنجی ڕۆشنبیران،‏ به شوهیهکی سروشتی،‏ بۆ لای خۆیان ڕائهکشن.‏من پم وایه کۆمنتارهکانی ‏(باکۆنین)‏ لهمهڕ ئهم بابهتهوه ژیرانهن:‏ڕۆشنبیران خوازیاری ئهوهن خۆیان لهو دیمهنانهدا ببیننهوه که سۆشیالیستییدهوهت یان سهرمایهداریی دهوهت پناسهی ڕۆشنبیرانی پ ئهکات،‏ بهوهیکه ڕۆکی پشهنگ به ڕۆشنبیران ئهدات.‏ بۆ نموونه:‏ ڕۆکی ئایدۆلۆژی،‏ ئهوڕۆهی تیۆریستهکانی بیروڕای دیموکراتی،‏ به ‏"ئهفراندنی بیروڕای چونیهک"‏ناوی ئهبهن.‏ سهرباری ئهوهش بگومان زۆرجار کۆمهه مۆدرنهکان بهشکیزۆر له ئیمتیازاتیان بۆ ڕۆشنبیران دهستهبهر کردووه.‏ج.‏ پ.‏ تۆ لهو بارهیهوه نووسیوته ئمه ڕۆژک له ڕۆژان زانستک لهبارهیههندک له بهشهکانی سروشتی مرۆڤهوه به دهست ئههنین که ئهتوانتتگهیشتنمان پ ببهخشت چۆن مامهه و ڕهفتار بکهین بۆ خوقاندنیکۆمهکی باشتر.‏ کاتکیش مهسهلهکه پوهندی بهم کۆششهوه ههیه،‏ ئهگهربت و له ڕوانگهی مژووییهوه تی بوانین،‏ پوهندیی نوان زانست وئهنارکیزم،‏ زۆرجاران،‏ پوهندییهک بووه که به دوو ئاڕاستهی پچهوانهییهکتر کاریان کردووه.‏ ئاخۆ زۆرک له ئهنارکیسته ئهوروپاییهکان،‏ له ههردووباردا که زانست چییه و زانست چۆن به کار ئههنرت،‏ پشو و نیگهراننهبوون؟ن.‏ چ.‏ ههروهها لهم خاهشدا پوهندییهکه زۆر ئاۆسکاوه.‏ بۆ نموونه:‏‏(کرۆپۆتکین)‏ زانیارکی زانستی سروشت بوو،‏ له یهکک له بهشه

کوردناسی 1310قهشهنگهکانی زانسته سروشتییهکاندا نا!‏ بهم،‏ ب هیچ دوودییهک،‏ ئهو پیوا بوو ههست و پشینه و خولیای زانیارکی سروشتی ههبوو.‏ بهم لهگهڵئهوهشدا پم وایه تۆ ڕاستیت.‏ له نهریتی ئهنارکیستانهدا ههستکی دیار وئاشکرا ههبووه که لهنو زانست خۆیدا بهرهیهکی توندوتۆڵ و وکچوو،‏ یانبهرهیهکی چهوسنهرانه،‏ ههبووه؛ که ئهبوو ئمه خۆمان له بنهماچهوسینهرهکانی بیرکردنهوهی زانستییانه دهرباز بکهین.‏ من هیچ تگهیشتنکمبۆ ئهو ههوهستهیه نییه.‏ ئهوهی من ئهیزانم ئهوهیه که هیچ ئهرگومنتک بۆوهرگرتنی لاگرییهکی ناعهقنی نییه.‏ من لهو بوایهدا نیم شوازه زانستییهکانلهوه بهدهر بن که ژیرانه بن و لهوهش ت ناگهم بۆ ئهبت ئهنارکیستهکان ژیرو عهقنی نهبن.‏ لهو باوهڕهدا نیم ئهمه لهوه بچت که خۆ لهبهرچهوساندنهوهدا ڕانهگرین و سهری بۆ نهوی بکهین،‏ یان لهوه بچت ههرههموومان یهک ئاڕاستهی ژیرتی وهربگرین.‏ من به جۆرک له جۆرهکان لهپشینهی ئهم جۆره ههستانه ت ئهگهم،‏ بهم هیچ هاوسۆزییهکم لهگهیاندانییه.‏ج.‏ پ.‏ بهگهیهکی زانستانه له ئهمۆدا ئهتوانت چیی لهنو خۆیدا ههگرتبت،‏تا شتکمان لهبارهی ئاکاری سهربهستانهی مرۆڤهکانهوه پ بت؟ن.‏ چ.‏ لهئستادا،‏ ئهوهندهی من بزانم،‏ یهکجار کهم.‏ ڕهنگه بتوانیت ههندێپرنسیپی تیۆری بھنیته پش چاو که بتوانن ڕنونیی کهسک بکهن بهرهوجۆرک له پشبینییهکان لهبارهی ههسوکهوت و ڕهفتارهوه له ههندێ لهپوهندییه سنووردارهکاندا.‏ دوور لهوهی که بتوانت ئهو کهسه بگهیهنتهتگهیشتنکی ڕاستهقینه سهبارهت به ئاڕاستهکردنی ڕهفتار وههسوکهوتهکانی.‏

کوردناسی 1311ئهگهرچی بشتوانین دهستبهرداری ڕنونییه ئتیکییهکان ببین،‏ بهم من پموا نییه بتوانین به لهقابدانی تاقیکردنهوهی بهنرخ و پمانا بگهین،‏ چونکه ئمهزۆر کهم لهبارهی ئاڕاستهکردنی ڕهفتار و ههسوکهوتهکانهوه ئهزانین که بهشوازکی ئازادانه ههبژردراون.‏ بۆ ئهوهی بتوانین تاقیکردنهوهکان له قاببدهین،‏ ئهبت له جۆرک گریمانهی سهرهتاییهوه دهست پ بکهین،‏ جۆرک لهتگهیشتنی سنووردار که چییه ئهتوانت که،‏ یان که چییه گومانی ل ئهکهینله پشت جۆره دیاردهیهکهوه بت.‏ کاتک که ئهمه پوهندی به خواستی ئازاد وههبژاردهی ئازادهوه ههیه،‏ پم وایه ئمه هشتا همایهکی سهرهتایی ئهوجۆره تگهیشتنهمان لا نییه.‏ ئهمهش ئهو گۆشهنیگایانهن له بیرکردنهوه وههسوکهوتی مرۆڤانهدا که ئمه سووک و ئاسان ناتوانین،‏ له حای حازردا،‏ڕۆشنبیرانه لی ت بگهین و لهوانهشه ههرگیزاوههرگیز لی ت نهگهین.‏ج.‏ پ.‏ تۆ زۆرجار له نووسینهکانتدا ئاماژه بهئهکهیت،‏ بهم بهدهگمهن دهست بۆ ئهنارکیستهئهگهرچی ‏(ڕۆکهر)‏ لره،‏ لهم وتهدا،‏ ئهژیا.‏ئهنارکیستهئهوروپاییهکانئهمریکاییهکان ڕائهکشیت،‏ن.‏ چ.‏ ڕهنگه بهشکی پوهندی به پشینه و ئهزموونی تایبهتی خۆمهوه ههبت.‏بهم لهوانهیه بهشکیشی پوهندی به نهریتی ئهنارکیستانهی ئهمهریکاییهوهههبت،‏ به لانی کهمهوه ئهو بهشهی به شوازکی ڕوون و ئاشکرا دهربیئهو نهریتهن لهو نووسهرانه پکھاتووه که له نهریتکی تاکهکهسییانهوهئهنووسن.‏ دیاره ناکرت ئهو دهربینانه پشتگوی بخرن،‏ بهم ئهوان هندهلهبارهی ئهو گرفتانهوه نادون که به لای منهوه گرنگن.‏ ئهوهی لهنوئهنارکیزمدا بهتایبهت سهرنجی من به لای خۆیدا ڕائهکشت،‏ ئهو مهیلانهینو ئهنارکیزم خۆین که ههوڵ ئهدهن چارهسهر بۆ ئهو پرسه بدۆزنهوه کهئهبت چۆن مامهه لهگهڵ کۆمهه پیشهسازییه پشکهوتووهکاندا بکرت لهنو

کوردناسی 1312پگه و ئامۆژگا ئازاد و سهربهستهکاندا و ئهنارکیسته ئهمهریکاییهکانیش،‏بهدهگمهن نهبت،‏ ئهم جۆره پرسانهیان تاووتوێ نهکردووه.‏ج.‏ پ.‏ کاتک به دوای ئهو کهسانهدا ئهگهڕیت کهتاووتوێ کردووه،‏ ک ئهبینیتهوه؟ئهم جۆرهگرفتانهیانن.‏ چ.‏ لهنو ئهنارکیستهکاندا،‏ بۆ نموونه،‏ ڕدۆف ڕۆکهر و ههندک لهئهنارکیسته ئیسپانیاییهکان،‏ ههندک لهوان ههویان داوه تا ڕادهیهکبهدوورودرژی پلانی جۆرک له کۆمهی سهربهخۆ دابژن بۆ نموونهدیگۆ ئاباد دۆ سانتیلان،‏ که له١٩٣٧و له گهرمهی شۆڕشی ئیسپانیاداکتبکی به ناوی ‏(دوای شۆڕش)هوه نووسی.‏ دۆ سانتیلان تا ڕادهیهک لهوهداکه شۆڕشی ئهنارکییانه گرتبوویه بهر،‏ بهدبهخت بوو.‏ ئهو پرۆگرامکی گرنگیبۆ گهشهکردنی ئهنارکیستانه،‏ بهتایبهت بۆ ئیسپانیا،‏ ئاماده کرد.‏ من ئهو کتبهمله سهرهتای چلهکاندا دۆزییهوه کاتک بهنو کتبفرۆشی و کتبخانهئهنارکیستهکاندا لهو جۆره بابهتانه ئهگهڕام و بهپهرۆشهوه کتبهکهشمخوندهوه.‏ ههروهها بابهتگهلکی بهرفراوان و گرنگ لهبارهی ڕبهرایهتییکرکارانهوه ههیه و به ئاڕاستهی مارکسییانهش کۆمههبابهتی زۆر ههن.‏ج.‏ پ.‏ پت وایه لکۆینهوهیهکی شایان بۆ ئهم جۆره بابهت و بیرکردنهوانه بهئاڕاستهی ئهنارکیستانه ئهمۆ له خۆرئاوادا له ئارادا بت؟ن.‏ چ.‏ نا،‏ پم وا نییه هیچ ههوکی گرنگ بۆ پاپشتیی ئهم جۆرهبیروبۆچوونانه لهم سانهی دواییدا له ئارادا بت بهم،‏ بیرکردنهوهیئهنارکیستانه ههندک بهرفراوانیی دیکهی له ههندک له پرس و کشهکانیتردا به خۆوه بینیوه،‏ بۆ نموونه:‏ له باری ئکۆلۆژیدا.‏ لهنو ههندک له

کوردناسی 1313لایهنهکانی بزووتنهوهی ‏(چهپی نوێ)شدا،‏ له شهستهکاندا،‏ جۆرک له ههستیبهرزنرخاندنی ههندک له خهسهتهکانی بیرکردنهوهی ئهنارکیستانه ههبوو.‏ئهمهش بۆ خۆی بابهتکی پچهپچ و ئاۆزه و تا ڕادهیهک بۆ ئهوهئهگهڕتهوه که کاریگهریی مارکسیزمی ئۆرتۆدۆکسی،‏ ههر نهبت،‏ له ههندکله لایهنهکانی بزووتنهوهی چهپهویدا،‏ لاوازتر بوو و ئهمهش خۆی له خۆیدابارکی باش و تهندروست بوو بۆ بزووتنهوهکه.‏ج.‏ پ.‏ ئاڕاستهی بیرکردنهوهی تۆ سهبارهت به دهسهت و پکھاتهیجیھانگریی ئیمپراتۆریهتهکان و ههروهها سهبارهت به ‏"سۆسیالیزمیئازادیخواز"‏ و نهریته ئهنارکیستییهکان تا ڕادهیهک ڕیزپهڕه و له ئاڕاسته وبیرکردنهوهکانی دیکهی ئهم بواره ناچت.‏ چییه وای کردووه زهحمهت بت بۆئهنارکیستهکان له یهک کاتدا له ههردوو بابهتهکه پکهوه بوانن؟ن.‏ چ.‏ سۆسیالیسته ئازادیخوازهکان،‏ زۆربهی کات،‏ ئهوهیان لا زهحمهت بووهکه چالاکانه خۆیان بۆ خهباتی نهتهوهیی و خهباتی دژ به ههوهئیمپریالیستییهکان خهریک بکهن.‏ ئهمهش،‏ بهداخهوه،‏ بۆ ئهوه ئهگهڕتهوه که لهدنیایهکدا تیدا دهسهت ب سنوور چ بووهتهوه و تیدا دهسهت وابهستهیئهو باوهڕهیه که ههموو ئهو ئهزموونه کۆمهیهتییانهی له بهرژهوهندییزۆربهی زۆری دانیشتووانن و زیان به بهرژهوهندیی ههندک له لایهنهکانینو دهوهته بههزهکان ئهگهیهنن،‏ له گۆڕ بنت.‏ بۆ نموونه،‏ ئهو کۆمپانیابگانانهی که ئهیانهوت سامان و دارایی خۆیان لهنو وتکدا بخهنه گهڕ لهدنیایهکی ئاوهادا تهنانهت هزه بهتهواوی ئازادیخوازهکانیش ئهمجا ئهگهرئهم جۆره هزانه له ئارادا ههبن هندهیان له بهردهمدا نییه که بتوانن تیانداههبژرن.‏ شۆڕشکی ئازادیخوازانهی ڕاستهقینه پویستی بهخۆئامادهکردنکی بهرفراوان و گشتگر ههیه بۆ زۆربهی ههرهزۆری توژ و

کوردناسی 1314چینهکانی کۆمهڵ.‏ ئهبت ئهوان ئاماده بن بۆ ئهوهی ڕنونیکردنیبهرههمھنان،‏ گهیاندن و بوکردنهوهی بهرههم و لایهنه کۆمهیهتییهکانیتری نو کۆمهڵ بگرنه دهست،‏ ئهبت ئاماده بن بۆ ئهوهی بریکارک بۆدهسهتی دهوهتی لهسهر ئاستی نهتهوهیی گهشه پ بدهن و به شوهیهکیگشتییش ئاماده بن بۆ ئهوهی ئهو دامودهستگایانه دابمهزرنن که بهتهواویشایستهی دیموکراتییهکی ڕاستهقینهن.‏ ئهو دامودهستگایانهش ئهبت ئهوکهرهسانه دهستهبهر بکهن بۆ تهواوی دانیشتووان،‏ تا بتوانن به هۆیانهوهبیار لهسهر ژیانی خۆیان و شته هاوبهشهکانی نوانیان و کارهکانیان بدهن وههروههاش له داڕشتنی سیاسهتی گشتی له بواره جیاجیاکانی ژیانیکۆمهیهتیدا بهشدار بن.‏ دیاره ههموو ئهم جۆره ههوڵ و تهقهلایانهشگهرماوگهرم لهلایهن هزه دهرهکییهکانهوه تکوپک ئهشکنرن.‏ بیھنهرهوهیادی خۆت چییان بهسهر شۆڕشی ئهنارکیستانهی ئیسپانیادا هنا و چۆنلهلایهن کۆمۆنیستهکان،‏ فاشیستهکان و سهرجهمی هزه دیموکراتهلیبرالهکانهوه تکوپک شکنرا،‏ ئهو هزانهی که دوای ئهوهی ههڕهشهیئازادییهکی ڕاستهقینهیان له پش خۆیاندا نههشت،‏ ئهوجا لهنوان خۆیانداکهوتنه وزه و بهربهرهکانیکردنی یهکتر.‏ئهمجا ئهگهر له وتهکانی جیھانی سیهم ورد بینهوه،‏ ئهگهر له باریئستای ڕۆژگارهوه سهیر بکهین و ئهوه بھنینه پش چاوی خۆمان کهلهوانهیه ڕبهرایهتییهکی شۆڕشگانه لهو وتانهدا بته پشهوه که بهڕاستیبیر لهوه بکاتهوه ئهو سامانه کهمهی له وتکدا ههیه و خۆی له خۆیدا بهشیدانیشتووان ناکات،‏ بگوزتهوه بۆ زۆربهی زۆری دانیشتووانی ههژاری ئهووته،‏ لهوانهیه ئهمه له چوارچوهی سیستهمی وتکی ئهکتۆریتاریشدا ڕووبدات.‏ بهم له بارکی ئاوهادا گهورهترین گرفتک که مرۆڤ ڕووبهڕوویئهبتهوه،‏ گرفتی ‏"مانگرتنی سهرمایه"‏ و سنووربهزاندن و ههھاتنی سهرمایهیهلهلایهن ئهو کهسانهوه که بیار لهسهر خستنهگهڕی دارایی و بهرههمھنان

کوردناسی 1315ئهدهن له ئابووریی تاکهکهسیدا.‏ لهوانهیه،‏ ههر له سۆنگهی ئهوهشدا،‏ ڕبهرانیئهو وته له بهرانبهر ههوی خۆڕزگارکردنی سهرمایهدا ببهزن و وتبگهڕننهوه بۆ شوازی بهڕوهبردنی پشووی خۆی،‏ یان لهوانهیه،‏ له وتکدا،‏ههوڵ بدرت دهست بهسهر ئابووریی تاکهکهسیدا بگیرت و بخرته ژرڕکفی دامودهستگا دهوهتییهکانهوه،‏ بهم ئهمهش ئهو گریمانهیه ئههنته پشکه لهو پوهندییانهدا که لهئستادا له ئارادان،‏ وتهکه بهرهو شوازک لهشوازهکانی سۆسیالیزمی دهوهتی ڕبهرایهتی بکات.‏ دیاره بهدیلهئازادیخوازهکانیش لهئستادا هنده ناکامن که لهگهڵ باری واقیعیی ئستادا بهخهیادا بن.‏ ڕبهران له وتک له وتاندا،‏ لهوانهیه به ههوی دانیشتووانیوتهکه خۆی،‏ بکهونه کار و دهست بهسهر زهویوزار و بهرههمھناندا بگرن؛لهوانهیه ئهوان ئهم کاره بۆ دانیشتووان ئاسان بکهن،‏ یان ههر نهبت،‏ به لانیکهمهوه،‏ نهبن به بهرگر له بهردهم خۆکۆکردنهوه و خۆئامادهکردنکیمیللییانهی خهکی وتهکهدا له بواره کۆمهیهتی و ئابووری و سیاسییهکاندا.‏بهم بهدبهختییهکه ئهوهیه که سهرجهمی ئهم گهشهسهندنه،‏ بلهبهرچاوگرتنی ئهوهی که گهشهسهندنکی ئازادیخوازانهیه یان ئهکتۆریتارییانه بهم بهتایبهت ئهگهر ئازادیخوازانه بت!‏ ب هیچ بیانووبۆهنانهوه وچهندوچۆنک ببت به مایهی دوژمنایهتیکردن لهلایهن زلھزهکانهوه و لهوبوارانهشدا که لهنو سنووری دهسهتی وته یهکگرتووهکانی ئهمهریکاشدانببت به مایهی پهلاماردان و هرشبۆبردنی ڕاستهوخۆ.‏ ئامانجی سهرهکییشلهمهدا ئهوهیه ڕێ بگیرت له ههر سووکایهتیپکردنکی ئهو سامانهتاکهکهسییهی پوهسته به دهسهتی ئهمهریکاییهوه،‏ که ههموو ههوڵ وتهقهلایهک که بهو ئاڕاستهیهن له ڕگای جموجووڵ و چالاکیی تکدهرانهوه،‏یان له ڕگای ههکوتانهسهر و هرشکردنی ڕاستهوخۆوه،‏ یان له ڕگایپاهپهستۆی ئابوورییهوه که هیچ وتکی لاواز و گهشهنهکردوو نهتوانتخۆی له بهردهمدا بگرت،‏ تکوپک بشکنرن.‏ یان وهک بهدیلکی دیکه کهبریتییه لهوهی:‏ ئهوانهی بهم کاره ناحهز و نابهجیه ههساون فی بدرنه نو

شمهکوردناسی 1316باوهشی یهکتیی سۆڤیهتهوه،‏ تا پاشان ئاسانتر بتوانن پاساو بۆ ڕهوایی ههرپهلاماردانک له داهاتوودا بھننهوه و ناوی ‏"پاریزگاریلهخۆکردن"ی ل بنن و،‏ڕبهره شۆڕشگهکانیش لهسهر بنهمای ئهو پاهپهستۆیه ناچار بکرن ڕگایبهکارهنانی شوازی زهبروزهنگ و ئهکتۆریتارییانه بگرنه بهر،‏ که ئهئهبت به هۆی زۆربوونی ناڕهزایی دانیشتووان و ئهمیش به نۆرهی خۆی وائهکات ههموو ههوڵ و تهقهلاکان نشوستی بھنن.‏ بهدیله واقعییهکانیش،‏ لهڕۆژگاری ئهمۆی دنیادا،‏ زۆر نین ئهگهر دانیشتووانی وته زلھزهکان نهگهنبه ئاستی شارستانییهتکی بهرزتر لهوهی له ئهمۆدا پشبینی ئهکرت،‏ تابتوانرت لهو ڕگایهوه ئهو زهبروزهنگی دهوهتییه سنووردار بکرت که ئهمۆبای بهسهر سیاسهتی نودهوهتیدا کشاوه.‏له وتانکیشدا که ئاستی گهشهسهندنکی مامناوهندییان ههیه ، وهکو چیلل‏،‏ئهتوانرت ئهوه بھنرته پش چاو که ههوکی وهکو ڕگاکهی ‏(سلڤادۆرئهلنده)،‏ که ههرچۆنک بت ئهوسا سهری نهگرت و لهوانهیه ئستاش،‏ ههربهو هۆیانهوه که نهختک لهمهوبهر به کورتی باسم کردن،‏ ههوکی لهو جۆرهسهرکهوتن به دهست نههنت.‏ ئهوهش ئاشکرایه که ههر بارکی تایبهت ودانسقه لهوهی دیکه جیاوازه،‏ بهم لهوانهیه ههر نهبت له ههر یهککیانهوهکهمک فر ببین.‏ به شوهیهکی گشتی هندهمان بۆ لھهبژاردن لهبهر دهستدانییه.‏ ئستا چهرخی حهڤدهیهمین نییه تا کۆۆنیالیسته ئهمهریکاییهکان بتوانن،‏که لهوانهیه ئهوسا خاوهنی دهوهمهنترین وت بووبتن له دنیادا،‏ بهردهوامبن لهسهر قکردنی دانیشتووانی ڕهسهنی ئهو وتانهی لهژر دهسهتیاندابوون،‏ یان له ڕی داگیرکردنهوه بتوانن سنوورهکانیان بهرفراوانتر بکهن،‏ یانهزی کارکی گهوره،‏ کاتک پویستیان پی ههبوو،‏ له دهست کۆیلایهتی ئازادبکهن،‏ یان تهوژمک له هزی کاری ههرزان و سهرمایهیهک که دهمک بووچاولهدووی بهدهستھنانی بوون بخهنه ژر ڕکفی خۆیان و هاوکاتیش ئهوسامانه سروشتییه زۆروزهبهنده گهشه پ بدهن که له ناوچهکانی ژر

کوردناسی 1317دهستهتیخۆیاندا بوونبهب ئهوهی زلھزهکانی ئهوروپا،‏ کهبهتهواویسهرقاڵ و خهریکی گرفت و کشهکانی خۆیان بوون،‏ لیان تک بدهن و،‏ پاشچهرخکیش ببن بهبههزترین و دهوهمهنترین دهوهت لهئهو دنیادا.‏ههلومهرجه لهبارهی ئهوسا بۆ ئهوان ڕهخسابوو له ڕۆژگاری ئهمۆدا بۆ ئهووتانهی که له قۆناغی گهشهکردندان مهحاه به دهست بھنرت.‏ئستا کهواقعهکهبهو جۆرهیه ،زهحمهتهبۆ ئهوانهی لهبواریسۆسیالیزمی ئازادیخوازدا چالاکن و خهریکی کارکردنن پشتگیری له خهبات وتکۆشانهکانی گهلانی جیھانی سیهم بکهن.‏من لرهدا مهبهستم لهوه نییه کهلهئارادانهبوونی ئهو پشتگیرییه،‏ ههر ئهوهنده بتوانیت لی ت بگهیت،‏ له جیخۆیدایهتی و ڕهوایه.‏ئهوهیمرۆڤ به ههموو ههقک له بهرانبهر ئهمهدا لهخۆی ئهپرست ئهوهیه که ئاخۆ هیچ زهمینهیهکی لهبار و بهدیلکی گونجاو بۆبیروڕای سۆسیالیزمی ئازادیخوازانه ههیه یان نا.‏ ئایا ئهو دامودهستگامیللییانهی که ههمیشه له سهردهمی خهباتی شۆڕشگانهدا سهر دهردنن وپهیدا ئهبن؛ ئهتوانن ههروهکلهسهرهتا چۆن بوون وهها بمننهوه،‏ ئایائهتوانن بهردهوامی به بوون و مانهوهی خۆیان بدهن و چوارچوهیهکی پتهوو خۆڕاگر بۆ خۆیان بھننه کایهوه،‏ تا بتوانن بهرهنگاری ئهو هرش وچالاکییه دهرهکییانه بکهن که له ههوی لهناوبردنیاندان،‏ یان ئایا خۆیان له بهرهرش و چالاکییه ناوخۆییهکاندا ئهگرن،‏ ئهو هرش و چالاکییانهی که لهجۆری هرش و چالاکییه لینینیستییه ترۆتسکیستییهکانی ڕۆژگاری کودهتایبهلشهفیکییهکانی سایتیدائهژیین،‏ ئاسۆی ئهو جۆره‎١٩١٧‎ن؟ من پم وا نییه،‏ له دنیایهکدا که ئمه ئهمۆچالاکی و جموجوونههندهڕوون بت.‏دیاره ئهوهش ئاسانه که بوترت ئاسۆی ئهو چالاکی و جموجوونه ڕوونه،‏بهم زهحمهتیشه بتوانرت کشهیهکی واقیعییانه بۆ زهمینه و لهئارادابوونیئهو ههلومهرجه گونجاوانه بکشرت.‏ دیاره ئاسانه که بوترت ئهوهی پویستهدیموکراتییهته،‏ بهم زهحمهتتر ئهوهیهلهوهت بگهیت که دیموکراتییهتکی

کوردناسی 1318پمانا و ڕاستهقینه،‏ له باشترین حاهتدا،‏ دیموکراتییهتکی سنووردار ئهبتکاتک کهرهسهکانی فهراههمکردنی ئهو دیموکراتییهته بهتهواوی سنووردارن وههروههاش بیاری خستنهگهڕی دارایی و ماڵ و سامان بهتهواوی به دهستتاکهکهسانهوهن،‏ به ههموو ئهو دهرئهنجامانهی ئهمه لهگهڵ خۆیدا ئهیھنتهئاراوه له ههسوکهوت و ڕهفتاری سیاسی و کاریگهری و کۆنتۆکردنیئایدیۆلۆژیدا.‏ لهم مانایهیاندا،‏ مارکسیزمی کلاسیکی بهتهواوی لهسهر ههقهکاتک بانگهشهی ئهوه ئهکات که ههموو بهرهوپشهوهچوونک بهرهوکۆمهکی ئازاد و دیموکراتی،‏ بهرهو کۆمهکی بهڕاستی سۆسیالیست،‏ تهنیائهتوانرت له کۆمهه پشهسازییه پشکهوتووهکاندا به دهست بھنرت.‏کاتکیش،‏ ئهنارکیستهکان،‏ یان ئهوانهی سهر به ئاڕاستهی بیروڕایئازادیخوازانهن،‏ ههوستکی ڕهخنهگرانه له بهرانبهر کۆمهه شۆڕشگهکانیجیھانی سیهمدا وهرئهگرن که ئهمهش بهڕاستی مافکی ڕهوای خۆیانه ئهبت له ڕهخنهگرتنهکهیاندا ئهم جۆره پرس و کشانه ڕهچاو بکهن و زیاترئهو گیروگرفته تایبهتانه بخهنه ڕوو که ئمه ، له دنیایهکدا که ئستاکه تیدائهژیین،‏ له شوهی ترۆریزمی دهوهتی و زهبروزهنگدا ڕووبهڕوویانئهبینهوه.‏ج.‏ پ.‏ سهردهمانک،‏ ههر نهبت له سانی شهستهکاندا،‏ خهکی له وتهسهرمایهدارییهکاندا هیوای ئهوهیان ههبوو بتوانن،‏ سهرهڕای کاروکردهوهکانیوته یهکگرتووهکانی ئهمریکا له سهرانسهری دنیادا،‏ شتک له گهل و وتانیجیھانی سیهمهوه فر ببن.‏ پت وایه ئهمه تا ئهمۆش ههر وایه؟ن.‏ چ.‏ به‏،‏ ئمه ئهتوانین له ههر کهس و لایهکهوه فر ببین.‏ من پم وایه،‏ بۆنموونه،‏ ئمه ئهتوانین تا ڕادهیهکی باش له جووتیار و کرکارهکانی شۆڕشیئیسپانیاوه فر ببین،‏ که له زۆر ڕووهوه ئیسپانیا،‏ ئهوسا له سانی سییهکاندا،‏بهشک بوو له جیھانی سیهم.‏ ئهوهندهش که پوهندی به بزووتنهوهڕزگاریخوازییهکانی دنیای سیهمهوه ههیه له سانی شهستهکاندا،‏ ههرگیز لهو

کوردناسی 1319باوهڕهدا نهبووم شتکی گرنگیان بۆ فربوون بۆ سۆسیالیستهکانی خۆرئاواپ بووبت.‏ ئهوان،‏ بهدهر لهو گیروگرفتانهی به هۆی هرش و پهلاماریدهرهکی و به هۆی بههزبوون و چکردنهوهی دهسهتی نهتهوهیی نوخۆوهگیرۆدهی بووبوون،‏ ڕووبهڕووی زۆر گیروگرفتیش بووبوونهوه که ئمه لرهله خۆرئاوا ڕووبهڕوویان نابینهوه.‏ ئمه،‏ لره،‏ لهنو ئهو پهیوهندییه پ لهگرمهوآشانهدا که له سهرانسهری وتانی دنیای سیهمدا ههن،‏ پویستمانبه گهشهپدانی هیچ کۆمهکی پیشهسازی نییه.‏بۆ نموونه،‏ سهیرکی جهنگی ڤتنام بکه.‏ له کۆتاییی شهستهکاندا هیچقسهیهک لهسهر ئهوه نهمابووهوه که وته یهکگرتووهکانی ئهمهریکا بهتهواویلهو وتهدا به ئامانجه سهرهتاییهکانی خۆی گهیشتبوو.‏ ئهمهریکاییهکان ئهوسابهیهکجارهکی بهرهی ڕزگاریخوازیی نهتهوهییان له ڤتنامی خواروو و ‏(پاستلاو)یان له ‏(لاوس)دا تکوپک شکاندبوو و،‏ ههروهکو ئهوساش له نووسینکدائاماژهم بۆ کردووه،‏ ئهوان به شوهیهکی زۆر زیرهکانه و پلانبۆداڕژراوڕنونیی ئهو سیاسهتهیان ئهکرد که به تهنیا ههر له بهردهمی هزه سیاسییهههره ئهکتۆریتارهکان له هیندی چینیدا بوار بھنهوه تا بتوانن بمننهوه وبهردهوامی به کار و چالاکییهکانیان بدهن.‏ ئهمهش سهرکهوتنکی بچهندوچۆن بوو بۆ پهلامار و هرشکردنه ئهمهریکاییهکان.‏ ههربۆیه ئهوانهشکه خاوهنی بوایهکی پتهو بوون له بهرهنگاریی جهنگی ئهمریکا لهو ناوچهیهداخۆیان لهو حاهتهدا بینییهوه که لهڕاستیدا ببن به هاریکار و یارمهتیدهریپاریزگاریکردن لهو تاکه بهرههستکارییهی له ڤتنامدا مابووهوه و ئهویشپکھاتبوو لهو گرۆیانهی که سهروبهریان له بهرهی پکھنانی سۆسیالیزمکیدهوهتیی ئهکتۆریتاردا بوون.‏ ئهگهرچی من پم وایه ئهمه هۆ نهبوو بۆ هیچکهسک تا دهست له بهربهرهکانکردنی جهنگی ئهمهریکاییهکان له ڤتنامداههبگرت،‏ بهم هاوکاتیش پم وایه هۆیهک بوو که بووه ڕگر له بهردهمیزۆر له ئهنارکیستهکاندا تا نهتوانن بهو بست و توانا و بهدهنگهوههاتنهوانهی

کوردناسی 1320که پویست بوون تکهڵ بهو جهنگه ببن.‏ سهرباری ئهمهش ههندک ئهمهیانکرد و ههندکیش دوودڵ بوون،‏ من بۆ خۆم لهمانهی دوایی بووم،‏لهبهرئهوهی ڕهخنهیهکی زۆریان ههبوو لهو ڕژمهی که بهڕوه بوو دهسهتلهو وتهدا بگرته دهست.‏ لهنو بزووتنهوهی ئاشتیدا که ئهوساکه له گهرمهیتکۆشان و خهباتدا بوو،‏ من ههوم ئهدا و بگومانیشم زۆر کهس تا ئستاشئهمهیان له یاد ماوه،‏ که ئهو بهرهنگاربوونهوهیهی دژ به جهنگی ئهمریکا لهڤتنامدا ههبوو،‏ له پشتگیریکردن بۆ بهدیھنانی سۆسیالیزمی دهوهتی لهڤتنامدا جیا بکهمهوه.‏ بهم ئاسان نهبوو،‏ لهسهر ئهو بنهمایانه و ئهو گشتخهرجییانهی که وهکو تاکهکهس،‏ بهناچاری بۆ بهڕوهبردنی ئهو کاره،‏دووچاری ئهبوویت،‏ بتوانیت بهرهنگاربوونهوهیهکی شایان و دروست دژیئهو تووڕهوتۆییه ئیمپریالیستانهیه به ج بگهیهنیت.‏ دیاره بگومان ئهمه بۆئهو کهسانهی له دهرهوهی بزووتنهوهکه بوون و تهنیا دهربی نهویستییخۆیان بوون بۆ ئهو جهنگه ئاسانتر بوو،‏ بهم بۆ ئهوانهی که بهڕاستی لهههوی ڕاگرتنی ئهو خونژییهدا بوون و بهتایبهت بۆ گهنجهکان گهلکسهختتر بوو.‏بزووتنهوهی ئهمهریکاییهکان دژی جهنگی ڤتنام و به لانی کهمهوه ههرنهبت چهند بهشک له بزووتنهوهکه،‏ خهریک بوو ئهبوو به ڕکخراوهیهکیپشتگیریکردن بۆ ڤتنامی باکوور.‏ ئهوان خۆیان تهنیا ههر وهکو ئهوهنهئهبینییهوه بهرهنگاریکهرانی جهنگی ئهمریکا بن له ڤتنامدا،‏ بهکو وهکوئهوهش خۆیان ئهبینییهوه که بووبوون به پارزگاریکهرانی ئهو ڕوانگهیهیڤتنامییه باکوورییهکان ههیانبوو بۆ دامهزراندنی کۆمهی داهاتوو لهو وتهدا.‏ج.‏ پ.‏ پم وایه لای ههندک کهس ئهو خواستهش ههبوو بهدیلی کۆمهکیمرۆڤپهروهرانهی ڕاستهقینه لهو وتهدا ببینن.‏

کوردناسی 1321ن.‏ چ.‏ ڕاسته و زۆر کهسیش پیان وا بوو ئهبت خوقنهری ئهو کۆمهه ،ڤتنامییهکانی باکوور خۆیان،‏ واته بیرۆکراته سۆسیالیسته دهوهتییهکان،‏ بن وئهمهش بهتهواوی هی ئهوه نهبوو ببته جی باوهڕ و دنیایی،‏ بهتایبهتیش کهشانبهشانی درژخایهنیی جهنگهکه تا ئههات ورانکردن و ترۆریش زیادیئهکرد.‏لهوانهیه ئهم پرس و کشانه هنده بھنن زیاتر تاووتوێ بکرن،‏ بهم ئهمهکارکی ئاسان نییه و بهتایبهتیش لهبهرئهوه ئاسان نییه که ئمه له بۆشاییدائهم کاره ناکهین و له وته یهکگرتووهکانی ئهمهریکادا ئهم کاره دهکهین؛ لهنوجهرگهی کۆمهکدا که ههرچییهکی له توانادا بت درغی ناکات بۆ ئهوهیکهرهسه ههره ئهکتۆریتار و چهوسنهر و پ له زهبروزهنگهکانی نوڕژیمهکه بههزتر بکات،‏ یان ههر نهبت سووک و ئاسان وتهکه بهرهوتکشکان ببات.‏ ئمه له کۆمهکدا ئهو کاره دهکهین که ڕهخنهکانمان سهبارهتبه ڤتنامی باکوور بهتایبهت بۆ ئهم نیازه ڕووخنهرانهیه به کار ئههنرت.‏ئهمه ئهو جۆره پوهندییانهن که هیچ مرۆڤکی بهویژدان ناتوانت نکۆییان لبکات،‏ یان ههر نهبت خۆ له ڕهچاوکردنیان ببورت.‏ ئهمهش به ههمانشوهی ڕۆژگاری جهنگ ڕاستییهکه ئاو ل ناکات.‏ وته یهکگرتووهکانیئهمهریکا ههرگیز دهستی له ههوی خۆی بۆ بردنهوهی جهنگ له ڤتنامههنهگرتووه و تائستاش له ههودایه بۆ بردنهوهی ئهو جهنگه و به زۆرشوهش سهرکهوتنی تیدا به دهست هناوه.‏ یهکک له شوهکانی بردنهوهیئهو جهنگهش ئهوهیه ئهو پوهندییانه بھنته ئاراوه که ڕخۆشکهر وبههزکهری ئهو کهرهسه سهرکوتکهرانهن که ههمیشه لهنو بزووتنهوهیکۆمۆنیستانهدا له ڤتنام ههبوون.‏ ئا لرهدا ئهو کهسه ئهمهریکاییانهیتوانینکی دیکهیان ههیه و به جۆرکی جیاواز بیر ئهکهنهوه خۆ له بهردهمگرفتکی گهورهدا ئهبیننهوه و ناچارن لهوه ت بگهن که ئهوان له سایهیدهوهتکدا ئهژین دهسهتکی لهڕادهبهدهر بههزی ههیه و بۆ گهیشتن به نیاز

کوردناسی 1322و مهبهسته ڕووخنهر و قکهرهکانی به کاری ئههنت.‏ ههر ئهمهشه ئمهئهیکهین و ئهو ههسوکهوت و ڕهفتارانهش که ئمه ئهنجامیان ئهدهین،‏ کاتککه ههل ئهڕهخست،‏ بۆ ئهو نیاز و مهبهستانهی دهوهت به کار ئههنرن.‏مرۆڤه ڕاستگۆکان ئهبت لهوه تبگهن که ئهوان له ڕووی ئاکارهوهبهرپرسیارن لهو دهرئهنجامه پشبینینهکراوانهی له ههسوکهوت وڕهفتارهکانیان ئهکهونهوه.‏ یهکک لهو ههسوکهوت و ڕهفتارانه،‏ ڕهخنهگرتنکیڕاست و دروست و ههروهها شیکارییهکی ڕهخنهگرانهی ڕاست و دروسته بۆئهو سۆسیالیسته دهوهتییه ئهکتۆریتارانهی له ڤتنامی باکوور و کوبا،‏ یانوتانی دیکهدا ههیه و وته یهکگرتووهکانی ئهمهریکا له ههوی لهگۆڕنان وتکدانیاندایه.‏ دهرئهنجامی شیکارییهکی ڕهخنهگرانهی ڕاست و دروستیشئهوهیه که ئهبت به پاپشتک بۆ ئهو جۆره ههونه و ههر لهو ڕیهشهوهیارمهتیی زیاتربوونی ئازار و چهوسانهوه ئهدات.‏ ئهمانه ئهو گرفته سهختانهنکه مامههکردنیان کارکی ئاسان نییه و دانسقهش نین تهنیا بۆ وتهیهکگرتووهکانی ئهمریکا.‏ بۆ نموونه،‏ ئایا ڕووسک که توانین وبیرکردنهوهیهکی جیاواز له توانین و بیرکردنهوهی باوی ههیه له توانایداههیه خۆ دوورهپهرز بگرت له بهرانبهر ئهو زهبروزهنگانهی بزووتنهوهیبهرهنگاری له ئهفغانستاندا پهنایان ئهباته بهر؟ ئایا ئهو ڕووسه ئهتوانت خۆدوورهپهرز بگرت له خهسهتی ئهکتۆریتارانهی ئهو بزووتنهوهیه کاتکدنیایه لهوهی ڕهخنهیهکی ڕاست و دروستی لهو چهشنه وهکو پشتگیرییهکبۆ ئهو زهبروزهنگ و هرشانه به کار ئههنرت که سۆڤیهت لهو وتهداپهویان ئهکات؟با وا دابنین که ئمه به شوهیهک له شوهکان له پهوکردنی لکۆینهوه وگفتوگۆیهکی لهم جۆرهدا،‏ بهب ئهوهی ببت به یارمهتیدهری نهخشه و پلانیدهسهتی ئیمپریالیستانه،‏ سهرکهوتن به دهست ئههنین!‏ له بارکی ئاوها پرسو کشهیهکی ههره سهخت و قورسمان ڕووبهڕوو ئهبتهوه.‏ چونکه خۆ ئهوه

کوردناسی 1323هیچ هونهرکی تدا نییه بیت ئهمانه ڕژیمه چهوسینهره سۆسیالیستییهدهوهتییهکانن و ئهمهش ڕاستییهکی ب گرێ و گۆله.‏ بهم دیسان ئهو پرسو کشه سهخته خۆی له بهردهمماندا قوت ئهکاتهوه که ئاخۆ چی له توانادایهبکرت،‏ بۆ نموونه له هیندی چینیدا،‏ له کۆمهیکدا که لهڕادهبهدهر و تا ڕادهیگیانه به جهنگکی ڕووخنهر و تکدهرانه و میراتکی کۆۆنیالیستانه کهدهرئهنجامی زۆر تۆقینهرانهی ل کهوتووهتهوه و بهتهواوی ئمه له خۆرئاوالیان بئاگاین،‏ کهلهلا بووه.‏ ئهوهش جی قسهیهک نییه که هیچ کهسکهندهی پویست گوێ بهوه نادات که ئاخۆ چی له هاووته ڕهسهنهکانیهیندی چین هات.‏ئهگهرچی چاو لهو کارهساته گهورانهش بپۆشین که له دهستی مرۆڤکهوتوونهتهوه بهم،‏ ناچارین له خۆمان بپرسین ئاخۆ ئاسۆ داهاتووییهکانیئهم جۆره کۆمهنه چین و کامانهن.‏ وهمی حازربهدهست و ههرزان بۆ ئهمپرسه کهم نین،‏ بهم ئهو جۆره وهمانه هیچ هاریکارییهکمان ناکهن.‏ج.‏ پ.‏ ئایا لهڕاستیدا هنده شتی دروستکهرانه سهبارهت بهم پرس و کشانهوتراون؟ن.‏ چ.‏ لهم بارهیهوه بیرکردنهوهی دروستکارانه زۆر کهمن.‏ بۆ نموونه،‏ بهپیبیروبۆچوونی من،‏ ههوی زۆر کهم ههن بۆ ههوستوهرگرتن له بهرانبهر ئهوپوهندی و ههلومهرجهی که کۆمههکانی دنیای سیهم،‏ ئهمۆ به شوهیهکیگشتی،‏ خۆیان تیاندا ئهبیننهوه؛ بهتایبهت لهوهدا که ئهمۆ ئهو کۆمهنهخۆیان له ئاستکی نزمتری گهشهسهندندا ئهبیننهوه لهچاو ئهو ئاستهدا کهکۆمهه ئهوروپاییهکانی سهرهتاکانی گهشهسهندنی پیشهسازی له ئهوروپا وله وته یهکگرتووهکانی ئهمریکا،‏ له چهرخی حهڤدهیهمیندا،‏ خۆیان تدائهبینییهوه.‏ بجگه لهمهش ئهو پیشهسازییهی که ئهوسا له ئهوروپا و

کوردناسی 1324ئهمهریکادا له سهرهتاکانی گهشهسهندندا بوو هیچ ههڕهشهیهکی لهلایهندهوروبهرهکهیهوه لهسهر نهبوو؛ دهوروبهرک که سامانه سروشتییهگرنگهکانی ههر ئهوسا لهلایهن وتانی دیکهوه دهستیان بهسهردا گیرابوو.‏زۆر گرنگه بیر لهمه بکرتهوه و ههر ئهمهش ڕووبهڕووی ئهو پرسهمانئهکاتهوه که ئاخۆ له توانادا ههیه جۆرک له جۆرهکانی گهشهسهندن لهوتانی دنیای سیهمدا ئهنجام بدرت!‏ج.‏ پ.‏ تۆ جارک له بارهی ئهوهوه نووسیت که وته پشکهوتووهکانیخۆرئاوا لهپکدا بیاریان دا بیر له یارمهتیدان و دهستگیرۆییهکیڕاستهقینهی وتانی دنیای سیهم بکهنهوه،‏ تا لهو ڕگایهوه وا لهو وتانهبکهن بۆیان ئاسان نهبت بزانن چی ئهکهن و چۆن ئهکهن.‏ن.‏ چ.‏ ئهمه ڕاسته و ئهو وتانه ئهتوانن ببن به بهشه پكھنهرهکانیسهرمایهداریی خۆرئاوا.‏ ئمه تاقیکردنهوهیهکی بهرفراوانمان لهوهدا ههیه کهلهوه ت بگهین کامانهن دهرئهنجامهکانی ههبژاردنی ئهم جۆره بهدیله.‏ ئهمجانموونهکانی دیکهی گهشهکردن کامانهن؟ دیاره نموونهی سهرمایهدارییدهوهتیی ئهکتۆریتار یهکک لهو نموونانهیه که له کۆریای باشووردا جبهجئهکرت و نموونهیهکی دیکهش،‏ سۆسیالیستی دهوهتیی ئهکتۆریتاره وئهمانهش،‏ له زۆر ڕووهوه،‏ سهرنج به لای خۆیاندا ڕاناکشن.‏ بهم ئاخۆلهڕاستیدا نموونهیهکی گهشهکردنی ئازادیخوازانه له ئارادا ههیه؟ ڕهنگهههبت،‏ بهم پشاندان و خستنهڕووی ئهمیان پویستی به ههوڵ و تهقهلا وبیرکردنهوهیهکی زۆر ههیه و ههر ئهوهنده بهس نییه بانگ و هاواری بۆبکهیت و ئهم پرس و کشانهش لهلایهن ئهنارکیستهکانهوه،‏ هندهی پویستبت،‏ به هند وهرنهگیراون و ئاوڕیان ل نهدراوهتهوه.‏

کوردناسی 1325ج.‏ پ.‏ به چ شوهیهک،‏ مارکس،‏ بۆ ئهو بیروبۆچوونانهی تۆ به دهستتهناون،‏ گرنگ بووه؟ ئایا بهشکی زۆری ئهو شتانهت خوندووهتهوه که به‏"نهریتی مارکسیستانه!"‏ ناو ئهبرت؟ن.‏ چ.‏ زۆربهیان نا،‏ بهم بهشکیانم خوندووهتهوه.‏ ڕاستییهکهشی ئهوهیه کهمن پم وایه خوندنهوهی نووسراوه مارکسیستییهکان تا ڕادهیهک بزارکهرنو هنده خۆش نین و منیش لکۆهرهوهیهکی مارکسیست نیم.‏ لهم ڕووهوه،‏ تاڕادهیهک،‏ خوندنهوهی نهریتی مارکسیستانهی چهپهوانه:‏ پانهکۆک،‏ کۆرش،‏لوکسمبۆرگ،‏ ماتیک،‏ بۆ من گرنگتر بووه و ههبژاردهیهکیش له کار ونووسراوهکانی مارکسم خوندووهتهوه.‏ بۆ من خهم نییه و ههوڵ نادهم فریایتهوژمی نووسراوه مارکسیستهکان،‏ ئهوهی به مارکسیزم ناو ئهبرت،‏ بکهوم.‏جارجار،‏ ههندک شت که لهلایهن کهسانکهوه نووسراوه به گرنگ ئهبینم وئهیخونمهوه.‏ بهم وهکو نهریتکی ڕۆشنبیرانه هنده گرنگ و سهرنجاکشنییه.‏ج.‏ پ.‏ ڕۆشنبیرهکان زۆربهی کات بهتهواوی سهرقاڵ و خهریکن به‏"نهریتهکان"هوه ‏"نهریتی مارکسیستانه"‏ یان ‏"نهریتی فرۆیدییانه!"‏ و یهکک لهلایهنهکانی ئهنارکیزمیش به گومانهوه سهیرکردنی ههموو جۆرهکانی‏"بیروباوهڕی چهسپاو و جی خۆ گرتووه!"؟ن.‏ چ.‏ ئهمه ڕاسته و ئهنارکیزم ‏"بیرباوهڕکی چهسپاو و جی خۆ گرتوو نییه!‏و له باشترین حاهتیدا،‏ ههودانه بۆ ئاڕاستهکردنکی مژوویی.‏ ئاڕاستهکردنکبۆ ئهو بیر و ههسوکهت و ڕهفتارانهی به زۆر شوه گهشهیان کردووه وگۆڕانیان بهسهردا هاتووه و له بهردهوامیشیاندا ئهبن به خهسهت له مژوویمرۆڤایهتیدا و ئهمننهوه.‏ با بیر لهم گریمانهیه بکهینهوه که هیوا وڕووناکییهکی زۆری لهنو خۆیدا ههگرتووه:‏ ئهوهی ئمه له خۆمانی چاوهڕێ

ه ه نههمکوردناسی 1326ئهکهین،‏ ئهوهیه له شوازکی نوێ و چاکتری کۆمهڵ له داهاتوودا،‏ که چهندبهشک له پکھاتهکانی چهوساندنهوه تیدا لهنو براوه،‏ دین و ههست بهههندک گرفت و کشهی نوێ ئهکهین که لهوهوپشتر هنده ڕوون و ئاشکراله ئارادا نهبوون و ههستمان پ نهکردوون.‏ له کۆمهکی ئاوهادائهنارکیستهکان ئهبن بهو شۆڕشگانهی که ههوڵ ئهدهن بۆ دوورخستنهوهیئهو شوازه نویانهی چهوساندنهوه و خهبات ئهکهن دژی ئهو نایهکسانی وسنووردارییانهی ئمه پشتر لیان بهئاگا نهبووین.‏ ئستا ئهگهر تهماشایهکیڕابوردووی خۆمان بکهین،‏ ئهوهمان بۆ ڕوونتر ئهبتهوه که ئهوساش ههرههمان شت ڕووی داوه.‏ تۆ سهیرکی ژیانی ئستای خۆمان بکه!‏ بۆ نموونه،‏پرسی سکسیزم.‏ بیست ساک لهمهوبهر ئهو کهسانه هنده زۆر نهبوون کهتهماشای سکسیزمیان وهکو شوهیهک له شوهکانی چهوساندنهوه ئهکرد،‏بهم ئستا ئهم پرسه بووهته پرسکی گرنگ و تکهڵ بووه به ههوڵ و تهقهلاو هۆشیاریی گشتیی خهک.‏ دیاره گرفتهکانی ئهم پرسه تائستاش ههرماونهتهوه،‏ بهم ههرچۆنک بت بوون به بهشک له ژیانی ڕۆژانهی خهک وئهگهر چارهشیان بۆ بدۆزرتهوه،‏ دیاره له داهاتوودا ڕووبهڕووی گرفتی دیکهئهبینهوه و گرفتی نوێ پهیدا ئهبن.‏ج.‏ پ.‏ چۆن ئهڕوانیته ئهوانهی وشهکانی ‏"نهریتی مارکسیستانه یانفرۆیدییانه!"‏ بۆ قسهکردن و خۆدهربین به کار ئههنن؟نهریتین.‏ چ.‏ ممهم ب ئلاوه سهیروسهمرهیه.‏ سهرجی چهمکهمارکسیستییهکان یان فرۆیدییهکان یان ههر شتکی دیکهی لهو جۆره سهیرنو ئهم جۆره چهمکانه خۆیان به تهنیا لهنو مژووی ئایینیی ڕکخراودائهبیننهوه و هیچی دیکه.‏ تهماشای ههوڵ و تهقهلای ههر مرۆڤکی زیندووبکهیت،‏ ئهبینیت دهرئهنجام به کهموکووڕی و بههههلتگهیشتن کۆتایی پ

کوردناسی 1327ئههنرت.‏ ئهمجا ئهوه گرنگییهکی ئهوتۆی نییه ئهو مرۆڤه چهند شارهزا ولھاتوو بووه.‏ ئمه ههوڵ ئهدهین له ههوڵ و تهقهلای ئهو مرۆڤانه ت بگهین وباشتریان بکهین و هههکانیشیان له نو بهرین،‏ بهم چۆن کهسک ئهتوانتباس له خۆی وهکو مارکسیستک،‏ یان فرۆیدییهک یا ههر(ئیست)‏کی دیکهبکات؟ ئهمه تهنیا ئهوه ئهگهیهنت ئهو کهسه وهکو خوایهک که ئهبتبپهرسترت تهماشا بکرت،‏ نهک وهکو مرۆڤک که بهرههم و کارهکانی ئهبتوهربگیرن و وهکو سهرهتایهک بۆ ههنگاونانی تر به کار بھنرن.‏ ئهمهبیرکردنهوهیهکی شتانهیه و جۆرکه له پهرستن که من بهتهواوی گومانهوهلی ورد ئهبمهوه...‏ج.‏ پ.‏ لهگهڵ ئهوهشدا سهرنجی زۆر لهبیرکردنهوهیه ڕاکشراوه.‏ڕۆشنبیرهکان بهرهو ئهم جۆرین.‏ چ.‏ ڕاستهڕۆشنبیرییهکی...کاتک پوهندی بهو بابهتانهوه ههیه که پویستیان بهبهرفراوان و قووڵ نییه،‏ یان ئهو بابهتانهی پویستیان بهزهبتوڕهبتکی ڕۆشنبیرانهی زیندوو نییه تا تاووتوی گرفت و کشهکانی پبکرت و ههوڵ بدرت چارهسهریان بۆ بدۆزرتهوه و به تهواوی تواناوهپشکهوتنیان تدا به دهست بھنرت،‏ دیاره که ههمیشه ئهتوانرت چهمکهکانیبیروبوایهکی ئاماده بوترنهوه و دووباره بکرنهوه.‏ من لرهدا نامهوتبانگهشهی ئهوه بکهم که ئهمه وهسفکردنکی ڕاست و عادلانهیه بۆ ههوڵ وتهقهلای کهسانکی تایبهت که خۆیان به ‏"مارکسیست"‏ یان ‏"فرۆیدیست"‏ ناوئهبهن.‏ بهم لهو ڕووهوه که ئهم چهمکانه تائستاش زیندوون و به کارئههنرن ئاماژه بۆ ناکامیی نهریته ڕۆشنبیرییهکان ئهکهن و ئهمهش لهوانهیهڕگا له بهردهم ههودانی گهشهکردنی ئهو ڕۆشنبیرییانهدا بگرت.‏ ئمه نابتخۆ بۆ پهرستنی جگا پیرۆزهکان تهرخان بکهین،‏ بهکو ئهبت ههوڵ بدهین

کوردناسی 1328خۆمان لهو کهسانهوه فر بکهین که له ژیانیاندا شتی گرنگیان پ بووه،‏ بهمهاوکاتیش ئهبت کار بکهین بۆ ئهوهی ئهو ههه و ناتهواوییانه بژار بکهین کهئهوان بهناچاری تووشیان بوون.‏ج.‏ پ.‏ ئهمه لهگهڵ توانینی تایبهتی تۆ بۆ شارهزا و لزانانی بواری زانستهکۆمهیهتییهکان چۆن بهراورد ئهکرت؟ن.‏ چ.‏ به بوای من،‏ لزان و شارهزایانی بواری زانسته کۆمهیهتییهکان،‏زۆربهی کات،‏ خۆیان بوونهته ڕگر و چاوبهست تا خهک تگهیشتن وتوانینی تایبهت به خۆیان به دهست بھنن،‏ ههروهها له خزمهتدا بوون بۆبژارکردن و ههواردنی ئهوانهی که پرسه ‏"قهبوونهکراوهکان"‏ ئهورووژنن،‏بۆ ئهوهی نهک له ڕگای بهکارهنانی زهبروزهنگهوه،‏ بهکو له ڕگایبهکارهنانی سهرجهمی ئهو کهرهسانهوه که بهئاستهم ههستیان پ ئهکرت توژینهوه و لکۆینهوهکانی ئهو بواره بهو پرسانهوه خهریک و سنوورداربکهن که ‏"قهبووکراون"‏ و خهتهرناک نین.‏ سهرنج له ههر کۆمهک بدهین،‏ئهبینین کۆڕ و کۆمهنی شارهزایانی بواری زانسته کۆمهیهتییهکان،‏ کهم تازۆر،‏ لهو کهسانه پکھاتوون که به لکۆینهوهی ئهو هۆکاره کۆمهیهتییانهوهخهریکن که کۆمهڵ بهرهوپش ئهبهن و بهم هشتاش ههندک شت ئهبینینهوهکه ئهوان به هیچ جۆرک ناخوازن لیان بکۆنهوه و توژینهوهیان له بارهوهبکهن و لهو ڕوانگهیهشهوه که ئهبت له چ پرسک بکۆرتهوه یان نا!‏ زۆرچهمک ههن که بهتهواوی ‏"بڤهن"‏ و پهردهپۆش کراون.‏ پرسک که بهتایبهت بۆئهو شارهزا و لزانانه زهحمهته خۆیانی پوه خهریک بکهن و بهوردی لیبکۆنهوه،‏ ئهو پرسهیه که لهڕاستیدا دهسهت له کۆمههکهی خۆیاندا چۆنپهو ئهکرت و به ڕوه ئهچت،‏ یان پرسی خۆیان و پوهندیی خۆیان به

کوردناسی 1329دهسهتهوه له کۆمههکهی خۆیاندا.‏ناشیانهوت لیان بکۆنهوه.‏ئهمانه ئهو بابهتانهن که تیان ناگهن وج.‏ پ.‏ پت وایه مارکسیستهکان پشنیازکی بههز و زیندوویان بۆڕکخستنی کۆمهه پیشهسازییهکان پشکهش کردبت؟ن.‏ چ.‏ له بارکی ئاوهادا بهو چاوه سهیری مارکسیزم ئهکهین که تیۆرییهکه بۆلکۆینهوه له گۆڕانکارییه کۆمهیهتییهکان،‏ نهک تیۆرییهک بۆ لکۆینهوه لهسهرمایهداری،‏ کهچی ئهبینین تیۆرییهکانی مارکس،‏ به شوهیهکی گشتی،‏سهبارهت به سهرمایهداری و گهشهسهندنی سهرمایهداری بوون.‏ ههروههاشخهسهتکی شۆڕشگانهی ئهوتۆش لهو تیۆرییهدا ههیه که چاوی لهپکھنانی کۆمهکی داهاتووییه که وا دائهنریت بهپی ههندک یاسا و ڕسایمژوویی گهشه بسنت و ئهمهش شتکی گرنگی ئهوتۆی ل به دهستناخرت.‏ مارکس لهبارهی کۆمهی داهاتووهوه زۆر شتی نهوتووه.‏جیاوازییهکی ڕوون و ئاشکرای نوان مارکس و ئهنارکیستهکان بهم شوهیهلهلایهن ‏(باکۆنین)هوه داڕژراوه که ئهت:‏ شۆڕشگ ئهبیت پکھاتهکانیکۆمهی داهاتوویی لهسهر بنهماکانی کۆمهی له ئستادا له ئارادا بوو بینابکات!‏ و له زۆربهی بهشهکانی نهریته ئهنارکیستهکان و بهتایبهت له بهشهزیندوو و بههزهکانیدا،‏ ههندک چالاکیی بیرکردنهوه لهبارهی ئهو کۆمههوهههیه که ئهمانهوت له داهاتوودا به دهستی بھنین،‏ ههروهها ههویش ههبوون،‏ههر نهبت به لانی کهمهوه،‏ بۆ بهدهستھنانی ههندک له بهشه پکھنهرهکانیئهو کۆمهه،‏ یان بۆ گهشهپکردنی جۆره هۆشیارییهک که خهک چۆن ئهتواننئازادتر بن لهوهی ههن.‏ ئهگهر سهیری مارکس بکهین وهکو کهسکی چالاکیئهم بواره،‏ زۆر کهموکووڕی له ههسوکهوت و ڕهفتارهکانیدا ئهبینینهوه،‏ بۆنموونه له ڕۆژگاری ئینتهرناسیۆنالی یهکهمدا.‏

کوردناسی 1330ج.‏ پ.‏ کهواته زۆر زهحمهت بوو بیری بهها جگرهوهکان تهنانهت بۆکۆمهکی ئاوها بدۆزرتهوه؟ن.‏ چ.‏ ڕاسته زهحمهت بوو.‏ مارکس قسهیهکی بهناوبانگی لهو بارهیهوهکردووه که خهکی ئهتوانن ژیانی خۆیان بهیانیان بۆ ڕاو و دوای نیوهڕوان بۆڕاوهماسی و ئوارانیش بۆ خۆخهریکردن به ڕهخنهی ئهدهبییهوه و ههروههاشتی دیکهوه تهرخان بکهن واته ژیانکی بهتهواوی پ مانا!‏ ئهتوانرتسهرهتاکانی ئهو بیرکردنهوانه که پوهندن به خۆبهڕوهبردنی کرکاران وههروهها به دهستبهسهرداڕاگهیشتنی بهرههمھنهران بهسهر بهرههمھناندا وشتکی دیکهش لهلای ئهو ببینتهوه.‏ بهم بهدنیاییهوه دی ئهو بهتهواوهتیلای ئهو بیرکردنهوانه نهبوو،‏ بهکو من لهو باوهڕهدام دی ئهو به شوهیهکیسهرهکی لای کشه و پرسی تر بوون!‏ ئهو پی وا بوو سۆسیالیزم ئهو کاتهدته ئاراوه که سیستهمی سهرمایهداری بهتهواوی له کار و کردهکانی خۆیبووبتهوه و ئهوساش ئهو پرۆسه مژووییانهی که هی خۆلبواردن نین ئهوبنهما سهرهکییانه ئهخوقنن که پویستن بۆ ئهو کۆمهه نویه ودامودهستگاکانی.‏ دیاره،‏ ئهمهش نه ڕوانگهیهکی زۆر جددی به مرۆڤئهبهخشت سهبارهت به گۆڕانکارییه کۆمهیهتییهکان و نه بهرانبهر بهئامانجهکانی ئهو گۆڕانکارییه کۆمهیهتییانهش.‏مارکس به شوهیهک له شوهکان کهسکی ههلپهرست بوو.‏ لهمهدامهبهستم له ڕهخنهلگرتنی نییه،‏ بهکو زیاتر مهبهستم ئهوهیه که لهوڕوانگهیهوه سهیری ئهکرد کهرهسه جیاوازهکان ئهتوانرت له پوهندییهکانینوانیاندا به کار بھنرت بۆ گهیشتن و بهدهستھنانی گۆڕانکارییهکۆمهیهتییهکان.‏ واته له ههندک باردا بهکارهنانی شوازه چاکسازییهکان وله ههندک باری دیکهشدا شوازه شۆڕشگییهکان.‏ من لهو باوهڕهدام ئهو بۆخۆیشی دیمهنکی تهواو ڕوونی بۆ ئهوهی که چی ئهتوانرت بکرت له پش

شنهشیهکوردناسی 1331چاودا نهبووه و ئهگهر ئهو دیمهبه ههله مژووییهکان ههبووه.‏له ئارادا بووبت،‏ ئهوا ئهو زیاتر باوهڕیج.‏پ.‏ ئهی سهبارهت به مارکسیزم له جیھانی سیهمدا؟ن.‏ چ.‏ پم وایه مارکسیزم مانایهکی دیکهی له وتانی جیھانی سیهمدا ههیه ومارکسیزم لهو وتانهدا،‏ به شوهیهکی گشتی،‏ ئایدیۆلۆژیی دهستهیڕۆشنبیره ‏(ئینتلیگنسیا)‏ ڕادیکالهکانه و ئهم دهسته ڕۆشنبیرانهش به یارمهتییخهبات و تکۆشانی خهک له ههوڵ و تهقهلای بهدهستھنانی دهسهتیدهوهتدان و ئهمهش پانهرکی بهتهواوی ئاساییه بۆ ئهوان و لهئایدیۆلۆژییهکه خۆیهوه به دهستیان هناوه.‏ نیاز و مهرامهکانی مارکسههرچییهک بووبتن با ببن،‏ بهم مارکسیزم له بهردهم ئهم جۆرهتگهیشتنانهدا خۆ به دهستهوه ئهدات و ئمه ئهتوانین له نووسراوه وههسوکهوتهکانی ئهو ڕبهره خۆیدا ههندک شت بدۆزینهوه که کۆمهک وپاپشتی ئهم جۆره تگهیشتنه ئهکهن.‏ گرنگترین کۆمهکی لینینیش ئهوه بووههوی داڕشتنی ئهم وانه فرکارییهی دا به سوودوهرگرتن و پکهوهلکاندنیههندک شت و بابهتی نو بیروبۆچوونه مارکسیستهکان.‏ ئهم وانهبهئاسانی لهگهڵ تهوژمه نهتهوهییه ڕادیکالهکاندا یهکانگیره و به یهکترئهگهنهوه.‏ج.‏ پ.‏ هیچ ههوکی تایبهت بۆ پکھنانی بنهمایهکی بهدیل له ئهمۆدا و لهناوکۆمهه خۆرئاواییهکاندا ههیه که پت وا بت مژدههن بن و دهرئهنجامیباشیان ل چاوهڕوان بکرت؟ن.‏ چ.‏ پرسکی ئاۆزه.‏ بۆ نموونه ئهگهر سهیری ئهو گهشهسهندنه بکهین کهله دژی خۆکارگیی کارگهران له ئهوروپادا و ههندک جاریش لره ههیه که

کوردناسی 1332به زهحمهتکی یهکجار زۆر نهبت ههستی پ ناکرت،‏ ئهبینین لهلایهکهوه ئهمهئهبت بههۆی ئهوهی هزی کار لهگهڵ سیستهمهکهدا بهگشتی خۆیبگونجنت و تکهی ببت،‏ که دوور نییه دهرئهنجامهکهی ببت به هاوکارییچینایهتی،‏ بهوهی جهخت لهسهر ههبوونی جیاوازی و ململانی بازاڕی کاربکرت،‏ یان مووچهیهکی کهمتر و قازانجکی زۆرترقهبووڵبهو بکرن.‏شوهیه ئهم پکھاتانه وهکو کهرهسهیهک بۆ گونجاندنی هزی کار لهگهڵ ئهوسیستهمی چهوساندنهوهی له ئستادا له ئارادا ههیه به کار بھنرن.‏ له لایهکیترهوه ئهوانه ئهتوانن یارمهتیی ههچوون و بهرزبوونهوهی هۆشیارییهک بدهنسهبارهت و دهربارهی تگهیشتنک که له توانادا ههیه کارگهران خۆیان،‏ بهبههبوونی پکھاتهیهکهی دهسهتدار لهسهرهوه،‏ کارگه و کۆمپانیاکان بهڕوهببهن،‏ بهوهی که پویست به هیچ سهرکارک نییه،‏ یان بهوهی که پویستییهکیخواکرده نییه که ئهبت لهسهر جگاکانی کارکردن ئهو جۆره پکھاتهڕکخراوهییانه ههبن که ئستا ههن بۆ ئهوهی کار بهڕوه بچت،‏ ئهو پکھاتهڕکخراوهییانهی کهئهتوانین بهفاشیستییهکان ناویان ببهین.‏لهمهوه دهربھنت که باسمان کرد.‏ئاسانی لهدوور نییهئاڕاستهی گهشهکردنانه لهگهڵ یهکتریدا چییه و چۆنه.‏سهرمایهداریخۆیهوه،‏ لهبواری سیاسهتدا بهگهشهسهندنکی لهو جۆرهپکھاتهسهرپرسیارهکه ئهوهیه که ئاخۆ پوهندیی ئهمڕوانگهی ڕبهرانیبگومان،‏ له ڕوانگهیکۆمپانیا و کارگهکان وڕبهرایهتیی دهوهتهوه ئهم جۆره شوازانهی پکهوهکارکردن و کاریگهریدانانلهلایهن ئهوانهوهکهکار ئهکهنکه ئهوهیهئهوهندهی لهتوانادا ههبت وبهخست وهک کهرهسهیهک به کار بھنرت بۆ ئهوهی وا بکات هزی کارسهر نهویڕادهیهک و لهبکات و تهپهسهر بت.‏چ ئاست و پلهیهکدا گرۆئهمجا پرسیارهکهئهوهیهئاخۆ تا چلهخۆهۆشیارهکانی چینی کارگهرانئهتوانن له دژی ئهمه بجهنگن و خهبات بکهن و ههوڵ بدهن ڕووی به لایهکیدیکهدا وهربگن.‏

کوردناسی 1333تا ئهو جیهی که سیستهمکی کۆمهیهتیی ئاۆز،‏ کهم تا زۆر و هندهیپویست کارا بت و ههر نهبت بتوانت پویستییه بنهڕهتییهکان بۆ زۆرینهیخهک به دهست بھنت،‏ ههندێ جاریش لهو پویستییه بنهڕهتییانهش زیاتریانبۆ به دهست بھنت و نهبت به هۆی خوقاندنی ئهو پوهندی و ههلومهرجهکۆمهیهتییانهی ژیانی زۆرینهی خهک سهختتر ئهکهن،‏ ئهوا لهو باوهڕهدام کهئهو سستهمه ئهمنتهوه.‏ ئهگهر وردتریش سهرنج بدهین ئهمه به شوهیهکیگشتی حای سهرمایهداریی پیشهسازی بووه.‏ج.‏ پ.‏ تۆ له بارهی ئهوهوه که چۆن کارمهندانی سهر به دهوهت و بیریارهپرۆفیشنههکان واقیع ئهشونن نووسیوته.‏ له بارهی ئهوهشهوه که ههندکجار به ‏"عهقی سهلیمی کارتسیانه!"‏ ناوی ئهبهیت قسهت کردووه،‏ سهبارهتبه توانای خهک که بتوانن ‏"عهق سهلیم"‏ بن.‏ تۆ لهڕاستیدا،‏ کاتک پهردهلهسهر نوهڕۆکی ئهو بیروبۆچوونانهی لهم مهیدانهدا کاران ههئهدهیتهوه،‏گرنگییهکی تایبهت بهم ‏"عهقه سهلیمه!"‏ ئهدهیت،‏ بهتایبهت بهر له ههر شتکیشکاتک باس له زانسته کۆمهیهتییهکانی ئهمۆ ئهکهیت.‏ مهبهستت له ‏"عهقیسهلیم"‏ چییه؟ له کۆمهکی وهک کۆمهی ئمهدا ‏"عهقی سهلیم"‏ چ مانایهکیههیه؟ تۆ بۆ نموونه نووسیوته له کۆمهکی دابهشکراودا که لهسهر بنهمایبهرابهرکیهکی بههزی یهکتر ههچنراوه زۆر سهخته بۆ خهک سهبارهت بهبهرژهوهندییهکانی خۆیان هۆشیار بن.‏ که نهتوانیت به شوهیهکی شایان لهسیستهمی سیاسیدا بهشداری بکهیت،‏ که ناچار بیت بهوهی خۆت وهکوبینهرکی ناکارا ببینیتهوه،‏ چ زانیارییهکت ههیه؟ چۆن ئهکرت له ژینگهی لهمجۆرهدا ‏"عهقی سهلیم"‏ بته ئاراوه؟ن.‏ چ.‏ ئهتوانم نموونهیهک بھنمهوه.‏ که له دهرهوهم و ئۆتۆمۆبیل ل ئهخوڕمههندک جار ڕادیۆ ئهکهمهوه و هنده نابات خۆم لهناو گفتوگۆیهکدا ئهبینمهوه

شمهکوردناسی 1334دهربارهی وهرزش.‏ خهکی به تهلهفۆن قسه ئهکهن و زۆرجاریش زۆر لهوبارهیهوه قسه ئهکهن.‏ ڕوون و ئاشکراشه که ئهو جۆره گفتوگۆیانه پویستیانبه چالاکییهکی تایبهتی بیرکردنهوه و ئاستکی بهرزی شیکاری ههیه.‏ خهکلهڕادهبهدهر شت ئهزانن.‏ ئاگاداری ههموو کونجوکهلهبهرکی ئاۆزن وبهشدارییش لهو گفتوگۆیانهدا ئهکهن که ههموو کونج و لایهنک ئهگرتهوه ،سهبارهت بهوهی که ئاخۆ ‏"حهکهم"ی یارییهکهی دونی بیاریکی ڕاستی دایان نا و شتی تریش.‏ ئهوانه شارهزا و لزانی بوارهکه نین و خهکی ئاسایینو بیر و زیرهکی و توانای شیکارانهی خۆیان بهم بوارانهوه خهریک ئهکهن وزانیارییهکی یهکجار زۆریش تیاندا به دهست ئههنن و،‏ هندهی منیش لی تبگهم،‏ زیرهکییهکی تهواوی تدا پهیدا ئهکهن.‏ بهم ئهگهر له لایهکی دیکهوهبوانین و،‏ بۆ نموونه ، ئهگهر گوێ له خهک بگرم که سهبارهت به سیاسهتیدهرهوه یان سیاسهتی ناوهوه قسه ئهکهن ئهوا له ئاستکی لهڕادهبهدهرڕووکهشدا قسه لهو بارانهوه ئهکهن.‏لهوانهیه بهشک لهم کاردانهوهیهی من لهم ڕووهوه پوهندی بهوهوه ههبتکه من خۆم گرنگی به چ شتک ئهدهم،‏ بهم پم وایه له بن و بنچینهوهڕاسته و پم وایه ئهو ئاڕاستهیه سهبارهت بهو بابهتانه،‏ بۆ نموونه،‏ وهکوهرزش تا ڕادهیهک ‏"عاقنه"یه.‏ بهو شوهیهی که سیستهمی کۆمهیهتیلهئستادا ههیه،‏ به ههر حاڵ،‏ خهک زۆر بهزهحمهت ئهتوانن،‏ بهبلهبهردهستدابوونی ئاستکی ڕکخستن که ساهڕووناکییهک له ئستامانهوهدووره،‏ شتک بکهن که کار بکاته سهر دهوروبهر و ئهو ژینگهیهی تیدائهژین.‏ ئهوان لهبری ئهوه ئهتوانن له دنیایهکی فهنتازیدا بژین و ئهکتومت ئهوهیه که ئهیکهن.‏ من دنیام ئهوان ‏"عهقی سهلیم"‏ و توانای زیرهکی وهۆشیاریی خۆیان به کار ئههنن،‏ بهم له بوارکدا که هیچ گرنگییهکی نییه ولهوانهیه ههر لهبهر ئهوهش که هیچ گرنگییهکی نییه،‏ بۆیه ههردهم لهگهشهسهندن و بهرفراوانبووندایه ئهمهش وهک جگرهوهیهک بۆ ئهو گرفته

کوردناسی 1335گرنگانهی که ناتوانن هیچ کاریگهرییهکیان لهسهریان ههبت و چارهیان بۆبدۆزنهوه،‏ چونکه دهسهت لای ئهمان نییه و له جیهکی دیکهیه.‏من پم وایه که ههمان توانا و بستی خهک بۆ بهدهستھنانی هۆشیاری وڕۆشنبیری،‏ ههروهها ههوی بهردهوامی ئهوان بۆ بهدهستھنانی ئاگاداریزیاتر و زانیاریی زیاتر،‏ ئهتوانرت له سایهی سیستهمکی جیاوازدا که تیدابهشداریی خهک لهو بیاره گرنگانهدا که پوهندیی ڕاستهقینهیان به ژیانیانهوهو گرنگییان بۆ ژیانیان ههیه به کار بھنرت و ئهشبت به کار بھنرت.‏پرسیاری ئاۆز و گران کهم نین.‏ ههندک بوار ههن پویستی به زانیارییتایبهت ههیه.‏ من داوای ‏"دژهڕۆشنبیرایهتی ئهنتی ئینتلهکتوالیزم"‏ ناکهم.‏ بهممهبهستهکه ئهوهیه ههر کهسک له ئمه ئهتوانت تا ڕادهیهکی باش له زۆرشت بگات،‏ بهب ئهوه زانیارییهکی زۆر تایبهتیشی له بارهی ئهو شتهوهههبت.‏ بجگه لهمهش زانیاریی تایبهت دهربارهی ههر بوارک له بوارهکان،‏ئهگهر کهسک مهبهستی بت و بهدهستھنانی ئهو زانیارییهی بهلاوه گرنگبت،‏ هنده دوورهدهست نییه کهس دهستی پیدا نهگات.‏با ههندک حاهتی ئاسان و ئاسایی بھنینهوه.‏ با سهیری داگیرکردنیئهفغانستان بکهین لهلایهن ڕووسهکانهوه کشهیهکی ئاسان و ئاسایی.‏ههموو کهسک ڕاستهوڕاست و بهب ههبوونی زانیاریی تایبهت تئهگات کهیهکتیی سۆڤیهت ئهفغانستانی داگیرکرد.‏ کتومتیش ههر ئهوه بوو و هیچی تر.‏کهس ئهمه ناخاته ژر پرسیارهوه و ئهمه شتکی سهخت و ئاۆز نییه کهستی نهگات.‏ تگهیشتن لهمه پویستی بهوه نییه دهربارهی مژووی ئهفغانستانبزانیت.‏ ئهمجا با سهیری داگیرکردنی ڤتنامی باشوور بکهین لهلایهن وتهیهکگرتووهکانی ئهمهریکاوه.‏ ههر ئستا ئهم دی داگیرکردنی ڤتنامیباشووره لهلایهن...‏ بۆ خۆی سهیروسهمهرهیه.‏ من پم وا نییه بتوانرت ئهمدهربینه له هیچ جیهکدا بدۆزرتهوه بهگومانم لهوهش بتوانرت هیچ

کوردناسی 1336حاهتک بدۆزرتهوه ئهم دهربینهی له یهکک له گۆڤاره پشهنگهکاندا تدا بهکار هنرابت،‏ لهوهش زیاتر تهنانهت له یهکک له گۆڤاره چهپهوهکانیشدا بهکار هنرابت،‏ تهنانهت لهو کاتانهشدا که جهنگ له گهرمهیدا بوو.‏ لهگهڵئهمهشدا که پرسهکه ههر داگیرکردن و ههر ههمان پرس بوو چ لهبارهیداگیرکردنی ئهفغانستانهوه لهلایهن یهکتیی سۆڤیهتهوه و چ لهبارهیداگیرکردنی ڤتنامی باشوورهوه لهلایهن ئهمهریکاوه.‏ سای ١٩٦٢ که سهرنجیهیچ کهسک بۆ لای ئهم کشهیه ڕانهکشرابوو،‏ فۆکهوانه ئهمهریکاییهکان نهک تهنیا ههر سهربازه بهکرگیراوهکانی ناو سوپای ئهمریکا،‏ بهکوفۆکهوانه ئاساییهکانی ئهمهریکا خۆیان به شوهیهکی ورانکارانه و دڕندانهبۆمبارانی گوندهکانی ڤتنامیان ئهکرد.‏ ئهمه داگیرکردنی ڤتنامی باشوور بوولهلایهن ئهمهریکاوه.‏ نیازیش لهم پهلامار و هرشه ئهوه بوو که بنهمایکۆمهی گوندنشینی ڤتنامی باشوور تهفروتونا بکرت تا لهو ڕگایهوه ئهوبهرهنگارییهی له ئهنجامی سیاسهتی چهوسنهرانهی حکوومهتی ڤتنامهوههاتبووه ئاراوه سهرکوت بکرت،‏ ئهو حکوومهتهی که بۆ خۆی دهستیاویئهمهریکا بوو و بووبووه هۆکاری ئهو بهرهنگارییه و بهم ئیتر لهتوانایدانهمابوو بهتهنیا له بهرانبهر ئهو بهرهنگارییهدا بوهستتهوه.‏ ئهمه پاش ئهوهیکه له دژی ئهو چارهسهرییه سیاسییه وهستانهوه که له سای ‎١٩٥٤‎داخرابووه نو بهندهکانی پهیماننامهی ‏(ژنڤ)هوه.‏کهواته ئهگهر باس لهوهش نهکهین که دواتر وته یهکگرتووهکانی ئهمریکادهستهیهکی ههبژاردهی خۆی بۆ لکۆینهوه لهو وته و داگیرکردن وههروههاش تکوپکشکاندنی ئهو بهرهنگارییهی که لهوێ ههبوو،‏ پکھنا؛ ئهواپهلامار و هرشکی ئهمهریکاییانه بۆ سهر ڤتنامی باشوور له سهرهتایشهستهکاندا ڕووی دا و له ئارادا ههبوو.‏ بهم کهس باسی ئهمهی وهکوداگیرکردنی ڤتنامی باشوور نهئهکرد لهلایهن ئهمهریکاوه.‏

کوردناسی 1337من شارهزاییهکی زۆرم لهبارهی ڕاوبۆچوونی گشتییهوه له ڕووسیا نییه،‏بهم هیچ به دووریشی نازانم ئهگهر بت و لهبارهی داگیرکردنیئهفغانسانهوه لهلایهن ڕووسیاوه لهگهڵ ڕووسکدا قسه بکهیت سهری لهقسهکانت سووڕ بمنت،‏ چونکه یهکتیی سۆڤیهت ئهفغانستان له دهستیگهلهکۆمهک و چهتهکانی سهرمایهداری ئهپارزت،‏ که لهلایهن دامودهستگای‏(سی.‏ ئای.‏ ئهی.)‏ و لایهنهکانی ترهوه پشتگیرییان ل ئهکرت.‏ بهم من پم وانییه ئهو ڕووسه هیچ زهحمهتییهک لهو تگهیشتنهدا ببینتهوه که ڤتنام لهلایهنئهمهریکاوه داگیر کرابوو.‏ئهمانه ‏(کۆمهی ئهمهریکا و ڕووسیا)‏ دوو کۆمهی زۆر له یهکتر جیاوازن،‏که تیاندا پکھاتهکانی کۆنترۆڵ و خۆشهکردنی خهک و ڕاهنانیان لهسهرباوهڕی باو و بادهست به شوهی جیاواز کار ئهکهن.‏ جیاوازییهکی گهورهلهنوان ئهوهدا ههیه پهنا بۆ زهبروزهنگ یان پهنا بۆ شوازی تر ببرت،‏ بهمدهرئهنجامهکان زۆر له یهکتر ئهچن و دهستهی ههبژارده و لهپشهوهیڕۆشنبیرانیش له کاریگهریی ئهم دهرئهنجامانه بهدهر نییه.‏ لهڕاستیدا ئهمهوتباوهڕ بهوه بھنم که دهستهی ههبژاردهی ڕۆشنبیران له ههر دهسته وتوژکی تری ناو کۆمهڵ زیاتر لهژر کاریگهریی ئهو بیروباوهڕهدان که خهکلهسهر باوهڕی باو و بادهست ڕابھنرت و ئهمهش ب هۆ نییه!‏ ڕۆی ئهمدهستهیه وهکو ‏"دهستهیهکی باش ڕاهنراو و فرکراوی نو فرگههاوچهرخهکان!"‏ لهڕاستییدا ئهوهیه باوهڕ بهو قسه هیچوپووچانه بھنن کهئهخرنه بهردهم خهک و خهکیش ههر ههمان شت دووباره بکهنهوه،‏ بهم لهحاهتی ئهماندا ئهوه گرنگ نهبت که باوهڕ بهو قسانه بھنن یان نا!،‏ چونکهدهستهی ڕۆشنبیران پاسهوانانی بیروباوهڕن و خهک ئهو ڕۆهی ئهوانی نییه.‏به چاوپۆشین لهو کهسانهی که به شوهیهکی ئاسایی و بهپی یاساوڕساپهوکراوهکان ههر خهریکی درۆههبهستنن،‏ زهحمهته بتوانیت کهسانکبدۆزیتهوه که به شوهیهکی باوهڕهنهر نونهرایهتیی بیروباوهڕک بکات که

ه"‏کوردناسی 1338خۆی ههگری نهبت و خۆی بۆ تهرخان نهکردبت.‏ من لهو جۆره‏"ڕۆشنبیران!‏شم بینیوه که ڕهنگ له ڕوویان ههگیراوه و به سهر-‏سووڕمانهوه تهماشایان کردووم کات باسی داگیرکردنی باشووری ڤتناممکردووه لهلایهن ئهمهریکاوه.‏ له بارکی تردا ئهمه جیاوازتره ئهگهر بۆتکههیهک له گوگران قسه بکهم،‏ چونکه وا پ ئهچت که ئهوان،‏ ههر هندهی‏(فاکت)یان بخرته بهر دهست،‏ چ زهحمهتییهکی ئهوتۆ لهوهدا نابیننهوه له بهشهگرنگهکانی باسکی لهو جۆره تبگهن.‏ ئهمانهش لهڕاستیدا تهواوکهری یهکترنو ههر ئهوهش له کۆمهک چاوهڕوان ئهکرت که سیفاتهکانی کۆمهکیوهک کۆمهی ئمهی ههبت.‏کاتکیش که باسی عهقی سهلیمی ‏(کارتسیانه)‏ ئهکهم مهبهست لهوهیه بم:‏بۆ تگهیشتن له داگیرکردنی باشووری ڤتنام لهلایهن ئهمهریکاوه هیچزانیارییهکی تایبهتی فراوان و گشتگر پویست نییه.‏ ههروههالهبهریهکھهوهشاندنی سیستهمک له فوف و تههکه و هیوا و ئامانجیبسهروبهریش که ئهرکی ئهوهیه ڕێ له تگهیشتنی ئهو واقیعه بگرت تیدائهژین،‏ پویستی به زانیاری و زیرهکییهکی نائاسایی و فراوان نییه.‏ ئهوهیپویسته سوودوهرگرتن و بهکارهنانی ئهو بهگومانبوونه ئاسایی و توانایشیکارییهیه که لای زۆربهی خهک ههن.‏ بهم جیاوازییهکه ههر ئهوهندهیه کهخهک ئهو توانای شیکاری و بهگومانبوونهیان بۆ ئهوه به کار ئههنن بزاننئاخۆ یهکشهمهی داهاتوو ‏(پاتریوتهکانی نیوئنگلاند)‏ چۆن و چی بکهن بۆئهوهی سهرکهوتن به دهست بھنن،‏ نهک بۆ تگهیشتن و شیکردنهوهی ئهوکشه و پرسانهی گرنگییان بۆ ژیانی خهکی دیکه و خۆیشیان ههیه.‏ج.‏ پ.‏ لهو باوهڕهدایت که زانین و زانیاریبتوانت ببته ڕگر له بهردهمی ههندێ کهسدا؟لهبارهی شتهجیاوازهکانهوه

کوردناسی 1339ن.‏ چ.‏ لهنو گرۆکانی فووتبۆیشدا لزان و شارهزایان ههن،‏ بهم خهک لهبهرئهو شارهزایی و لزانینهی ئهوان نابن به ملکهچی زانیارییهکانیان.‏ ئهوانهی کهتهلهفۆن بۆ وستگهکانی ڕادیۆ ئهکهن،‏ به هیچ جۆرک له باریباوهڕبهخۆکردنهوه له هیچیان کهم نییه و به لاشیانهوه گرنگ نییه ئاخۆ ئهمانخاوهنی بیروڕایهکی جیاوازترن له ڕاهنهری یاریزانهکان،‏ یان ههرکهسکیدیکهی شارهزای بوارهکه لهو ناوچهیهدا لی نشتهجن.‏ ئهوان تگهیشتنیتایبهت به خۆیان ههیه و ههگری گفتوگۆیهکی زانستیشن.‏ ئهمه دیارهیهکیسهرنجاکش و گرنگه.‏ من پم وا نییه سیاسهتی نوخۆ و سیاسهتیدهرهوهش به بهراورد لهگهڵ ئهمهدا زۆر ئاۆزتر بت.‏ ئهوهش که له نوهندیئهم کشه و گرفتانهدا به ‏"گفتوگۆیهکی جیددیی زانستییانه"‏ ناو ئهبرت،‏ هیچئاستکی زانستیی باتر یان توانینکی زیرهکانه پچهوانه ناکاتهوه.‏شتکی ئا لهم جۆره لهناو ئهو کولتوورانهشدا ههیه که پیان ئهوترتکولتووره سهرهتاییهکان.‏ ئهوهی لهناو ئهو کولتوورانهدا ههیه ئهوهیه که چهندسیستمکی بیرکردنهوهیان دروست کردووه و لکۆینهوهیان گرانه وههروههاش کهسانکی لزان و شارهزایان ههن و له گشت کونوکهلهبهرهکانیئهو سیستهمانه ئهزانن،‏ ههشن بهڕکوپکی لیان ت ناگهن و...تاد.‏ بۆ نموونهسیستهمی خزمایهتی لهسهر پکھاتهیهکی یهکجار ئاۆز ههچنراوه.‏ زۆر لهئهنترۆپۆلۆژهکان ههویان داوه ئهوه پشان بدهن که ئهمه جۆره ڕۆکیبهسوودی له کۆمهدا ههیه.‏ بهم لهوانهیه یهکک له کردهکانی،‏ ڕکوڕهوان،‏پوهند بت به بیرکردنهوهوه.‏ ئهمه جۆرکه له بیریاری؛ بابهتکه که ئهتوانینبیرکردنهوهی خۆمانی تدا به کار بھنین بۆ ئهوهی سیستهمی ئاۆز وههروهها بۆ ئهوهی لکۆینهوهی سهخت و گرانیشی ل بخوقنین وههروههاش ئهتوانین خهسهتهکانیان،‏ نزیک وهک ئهوهی له بواری بیریاریدائهیکهین،‏ گهشه پ بدهین.‏ ئهوان بیریاری و تهکنۆلۆژیایان نییه،‏ بهمسیستهمی دیکهیان ههیه بۆ ههمهڕهنگیی فهرههنگی و ئاۆزی!‏ من نامهوت

کوردناسی 1340لرهدا باس له وکچوونی لهڕادهبهدهر بکهم،‏ بهم لهوانهیه هندهی پوهندیبه وهرزشیشهوه ههبت ئهوهنده جیاواز نهبت.‏پیاوک که له بهنزینخانهیهکدا کار ئهکات و سهری خۆی له کارهکهیدا بهکار ئههنت،‏ نایهوت کاتی خۆی به سیاسهتی دهرهوهوه له دهست بدات،‏چونکه ئهمه بماناییه،‏ ئهو،‏ بهههرحاڵ،‏ ناتوانت هیچ شتک لهو بارهیهوه بکاتو بجگه لهوهش لهوانهیه شتی ناخۆشی تووش ببت و تهنانهت تووشیگیروگرفتیش ببت.‏ ههربۆیه باشتره خۆی به شتکی خۆش و له مهترسیدوورهوه خهریک بکات بۆ نموونه:‏ فوتبۆنی ئهمریکایی،‏ باسکه یان ههرشتکی دیکهی لهو جۆره.‏ بهم شارهزایی لرهشدا ههر به کار ئههنرت وههم وریایی و زیرهکی و ههم بیرکردنهوهشی پوه خهریک ئهکرت.‏ یهکک لهکردهکانی ئهم جۆره خهریککردنانه،‏ بۆ نموونه خهریکبوون به وهرزشهوه بهوشوهیهی له کۆمهی ئمهدا ههیه،‏ ئهوهیه خهکی له خزمهتی شتکدا خهریکبکرن که له پرس و شته گرنگهکان دووریان بخاتهوه تا دهسهتدارهکان،‏بهب خۆتھهقورتاندنی خهک له کارهکانیان،‏ بهو شتانهوه خهریک بن کهگرنگن.‏ج.‏ پ.‏ بهر له ماوهیهک پرسیارم ل کردیت که ئاخۆ خهک مۆرکی لزانی وشارهزایی وهک ڕگرک چاو ل ئهکات یان نا!‏ ئستا ئهتوانین پرسیارهکهئاوهژوو بکهینهوه ئایا بیریار و شارهزایان لهوه ئهترسن که خهک بۆنموونه بیر و شارهزاییهک سهبارهت به وهرزش ههیانه،‏ له بواره ئاۆزهکانیئهواندا وهکو سیاسهتی دهرهوه و زانسته کۆمهیهتییهکان و بواری دیکهیلهو جۆرهدا به کاریان بھنن؟چ.‏ ن.‏لهگهڵوا گومان ئهکهم ئهمهئهو کشهوگرفتانهداتا ڕادهیهک باو بت.‏ ئهو بوارانهی توژینهوه کهخهریکن ڕاستهوڕاست پوهندییان به مرۆڤهوه

شوهشمهکوردناسی 1341ههیه،‏ هنده به قووی ڕۆ نهچوون،‏ یان هنده دوورهدهست و سهختگیر نین بۆکهسکی ئاسایی تا به ماندووبوون و خهریکبوون تیان نهگات،‏ با ئهو کهسهپلهیهکی خوندنی تایبهتیشی نهبت.‏ ئهو قسه و قسهۆکانهی له ئهدهبیاتیئاساییدا لهبارهی گرفت و کشه کۆمهیهتییهکانهوهن،‏ زۆربهی کات،‏ سهرپینو شتکی نویان سهبارهت بهو گرفت و کشانه پ نییه.‏ ههموو ئهوانهی لهوبارهیهوه ئهنووسن،‏ یان قسه ئهکهن،‏ ئهزانن که ئهتوانن تا ڕادهیهکی زۆر لهقسه و نووسینهکانیاندا له سنوور دهربچن،‏ به مهرجک له چوارچوهیبیروبۆچوونی باو و ڕپدراودا بمننهوه.‏ من دنیام که ههموو ئهوانهی لهمبوارانهدا خهریکن،‏ سوود لهمه و لهکه بۆیان بارهنراو و ڕهخسنراوهوهرئهگرن و به کاری ئههنن.‏ بهههرحاڵ،‏ من بۆ خۆم ئهمه ئهکهم.‏ بۆ نموونه:‏من کاتک لهبارهی کاره نابهج و زوموزۆرهکانی نازیستهکان و یهکتییسۆڤیهتهوه ئهنووسم،‏ ئهزانم که داوای ئهوهم ل ناکرت به بهگهوه ئهوهی کهئهینووسم،‏ یان ئهیم،‏ بسهلمنم،‏ بهم ههر بۆ ههمان شت،‏ ئهگهر بم وڕهخنه بگرم لهوهی که چۆن یهکک له وته ‏"پیرۆز!"هکان ئهمهریکا یانئیسراییل ههسوکهوت و ڕهفتار ئهکات،‏ داوای دامودهستگایهکی زانستانهئهکرت تا بهوردی له ڕهخنه و قسهکانم بکۆرتهوه،‏ ئه لهو کاتهوه ئهوشوازهی وهرگرتووه که ‏"دهستهی بیریاران!"‏ ئهم وته ‏( واته:‏ ئیسراییل)یان،‏دوابهدوای سهرکهوتنهکانی جهنگی،١٩٦٧به ‏"پیرۆز!"‏ ناساند.‏ ئهم ئازادی ودهستواییه سهبارهت به داوای بهگههنانهوه و سهلماندن،‏ یان تهنانهتسهبارهت به بیرکردنهوهی پوخت و پلانبۆڕژراو،‏ تا ڕادهیهک،‏ ئهرکیسهلماندن و بهگههنانهوهی له مهیدانهکه دوور خستۆتهوه،‏ به جۆرک کهههرکهسکی بهئاگا که بهردهوام شون هۆیهکانی ڕاگهیاندن،‏ گۆڤارهسیاسییهکان و تهنانهت بهشکی زۆریش له ئهدهبیاتی زانستی کهوتووه،‏بهزوویی و بهئاسانی،‏ ههستی پ ئهکات.‏ دیاره ئهوه ژیان ئاسانتر ئهکات وبوارهکانی ژیانیش ڕهخساوتر،‏ ئهگهر له خۆوه و بهب هیچ بنچینهیهکیزانستی کۆمهک قسهی هیچوپووچ دهرپهڕنیت،‏ یان ههوستی ناشیاو

کوردناسی 1342وهربگریت،‏ لهوهش زیاتر ئهگهر بیت و کۆمهه بوختان و درۆیهکههبهستیت.‏ بۆ ئهنجامدانی ئهمانهش هیچ بهگههنانهوهیهک پویست نییه وسهلماندن لرهدا جی نابتهوه.‏ بهم گوناهک که ئهخرته پاڵ و دژ بهوکهسانهی بیروبۆچوونی جیاوازیان ههیه له ئهمهریکادا،‏ یان تهنانهت پاڵلیبراله ئهمهریکاییهکانیش،‏ من بۆ خۆم سهبارهت بهمه زۆر شتم لهنووسینهکانمدا به نموونه هناوهتهوه و زۆری تریشم لهلای خۆم کۆکردۆتهوه لهبهرئهوهی ئهوان بانگهشهی ئهوه ئهکهن که وتهیهکگرتووهکانی ئهمهریکا تاکهسهرچاوهی ههموو خراپهکارییهکه لهسهر زهویو گشت قسهوقسهۆککی گهوجانهی دیکهی لهم جۆره،‏ ئهوهی دهوهتانلهسهری ڕکن ئهت که ئهو جۆره گوناهبارکردنه هاوتای یاسایه لهکاتکدانیشان کهسک بت که لهگهڵ ڕیزهکهدا ڕێ ناکات،‏ ههربۆیه بهب هیچههودانک بۆ بهگههنانهوه و سهلماندن له ڕیز ئهکرنه دهرهوه.‏ گوایهی وباوهڕههبوون به خهتی پارتی،‏ ماف به کهسک ئهبهخشت به جۆرک ڕهفتارو ههسوکهوت بکات که لهڕاستیدا ئهبوو وهک ڕهفتارکی شوورهییھنهرتهماشا بکریت دژ به ههرکهسک که ڕهخنه له بیروبۆچوونی باو و قهبووکراوئهگرت.‏ بهئاگایی و وریاییهکی زۆری خهک بهگشتی ئهتوانت ببت به هۆیئهوهی خهک داوای ئهوه بکهن که پهوی ههوستوهرگرتن له ههر کهسکبه جیا بکرت،‏ ئهمهش بگومان ئهبت به هۆی ڕزگارکردنی زۆربهیدارستانهکان و کهمکردنهوهی یهکجارهکیی ئهو ههموو پهڕه و کاغهزهی بهکار ئههنرن و ههروهها زۆر ناو و ناوبانگیش کاڵ و کور ئهکاتهوه.‏مافی درۆکردن له خزمهتی دهسهتدا به ههموو حهز و ئارهزوو وهزکهوه ئهپارزرت.‏ ئهمهش بهئاشکرا لهوهدا دهرئهکهوت ئهگهر کهسکبت و ئهو ئهرکه له ئهستۆ بگرت و ئهوه پشان بدات که ئهو گوناهانهیئهخرنه ملی ‏"دوژمن!"‏ک که دامودهستگاکانی دهوهت ئاماژهی ‏"دوژمن"ایهتیبۆ ئهکات ناڕاستن،‏ یان ههندک جار بۆههبهستراویشن.‏ ڕاوهستانهوهی

شوهکوردناسی 1343یهکسهری لهنو ‏"خزمهتکارهکانی دهسهت!"دا به ڕووی ئهمهدا ئهوه ئهبت کهئهو کهسه پارزگاری لهو تاوانه ڕاستهقینانه ئهکات که ئهو ‏"دوژمن!"هیدامودهسگاکانی دهوهت ئاماژهی بۆ کردووه،‏ ئهکات.‏ کشهی کهمبۆدیا،‏ لهمڕووهوه،‏ زۆر دروستکهره!‏ هیچ کهسک،‏ بجگه له چهند دهستهیهکیپهراوزکراوی سهر به ماویستهکان،‏ گومانی لهوه نهبوو که ‏"خمرهسوورهکان!"‏ به زۆموزۆر و بهدکارییهکی تۆقنهر تاوانبار بوون.‏ ئهڕاست بوو و ههروهها بهگهبۆهنانهوهشی زۆر ئاسان بوو که پرۆپاگاندهیوتهکانی خۆرئاوا بهوپهڕی خۆشحاییهوه دهستیان بۆ ئهو تاوانانه درژئهکرد و ئاماژهیان بۆ ئهکردن،‏ تا لهو ڕیهوه پاساو بۆ ئهو تاوان و ناههقییانهبھننهوه،‏ که سهردهمانکی زووتر خۆیان لهو وتهدا ئهنجامیان دابوون و ههرلهبهرئهوهش که هیچ ڕوڕهسمک نییه بۆ بهجگهیاندنی ‏"ئامانجکی ئاوهاپیرۆز!"‏ دنیایهک له چاوبهست و بوختانبۆههبهستن هنرایه ئاراوه که جیتامان و سهرسووڕمانه.‏ ئاماژهکردنک بۆ ئهو ڕاستییه،‏ که هیچ گومانکیتدا نییه و ڕاستییهکی سهلمنراوه،‏ دنیایهک گرهوکشه و ههراوهۆریا وتهوژمک له درۆی نوێ و ئاشکرای به دوای خۆیدا هنایه ئاراوه ئهوئاماژهپکردنهش ‏(ئدوارد هرمان)‏ و من و چهند کهسکی دیکه به بهگهوههنامانه ناو ناوان!‏ لرهدا گرنگه جهخت لهسهر ئهوهش بکرت که مافیدرۆکردن له بهرژهوهندییهکانی دهوهتدا خرایه ژر لکۆینهوه و پرسیارهوه ودیاره ئهوهش تاوانکی قزهون و ڕقھهسنه.‏ ههروهها ئهوهش که کاتککهسک دت و ئاماژه ئهکات بۆ گوناهبارییهک دژی کوبا،‏ نیکاراگوا،‏ ڤتنام یانههریهکک لهو ‏"دوژمن!"انه که دهوهت و دامودهستگا پوهندهکانی به‏"دوژمن!"یان ئهزانن،‏ بهوهی که گوناهبارییهکه جی گومان،‏ یان گوناهبارییهکیساخته و بۆههبهستراوه،‏ یهکسهر ئهو کهسه،‏ ههرکهسک بت،‏ مۆرکی ئهوهیل ئهدرت که بووه به دهماستی تاوانگهلکی ڕاستهقینه یان بۆههبهستراو،‏ئهمهش تهکنیککه که زۆر به کار ئههنرت تا ئاگاداری ئهوه بکرت که‏"بیروبۆچوونی جیاواز!"‏ لهو دامودهستگایانهدا که ئهقهلهگوی دهسهتن ج

کوردناسی 1344نهگرت و پهو نهکرت و ههروههاش نههرت هیچ ڕگرک له بهردهمیاندادابنرت که ڕێ له ‏"خزمهتکاری و دهستوپوهندبوونیان!"‏ له ئاست دهوهتدائهگرت.‏ ڕهخنهگرهکان هیچیان به دهستهوه نییه هاریکارییان بکات تا دهنگیخۆیان له ڕگای هۆیهکانی ڕاگهیاندنهوه بگهیهنن و ههروهها ئهودهرئهنجامانهی ههریهک له ڕهخنهگران ڕووبهڕوویان ئهبنهوه ئهوهنده نابهجو تاقهتپرونن که زۆر کهم له ڕهخنهگران خۆ لهبهر ههبژاردنی ڕهخنهگرتن لهجی متبوون و دهنگنهکردندا ئهگرن،‏ بهتایبهت له ههندک له گۆڤارهکاندا بۆنموونه وهکو ‏(نیو ریپۆبلیک)‏ که بهتهواوی له پرسی ناڕاستی و ترسنۆکیدانقووم بووه و تهنانهت قهبوی وهمدانهوهش ناکات له بهرانبهر ئهوبوختانانهدا که بویان ئهکاتهوه.‏ ههربۆیه ‏"مافی پیرۆزی!"‏ درۆکردنئهپارزرت و لهوهیه دووچاری هیچ ههڕهشهیهکی جددیش نهبتهوه.‏ بهملهوانهیه ئهمه به شوهیهکی جیاواز بکهوتهوه ئهگهر بت و بهشکی زۆر لهخهک ‏"که جی متمانه و باوهڕی دهسهت و دامودهستگاکانی نین!"‏ ڕیان پبدرت بنه ناو مهیدانی گفتوگۆ و لدوانهوه و بهشدار بن.‏دنیایهک له زانستی تایبهت به بواره جۆراوجۆرهکانیش که بانگهشهی بۆئهکرت شوازکی دیکهیه که ‏"سیستهمی بیروبۆچوونه ڕپدراو و باوهکان"‏ بهکاری ئههنت بۆ ئهوهی خزمهتگوزارییهکانی خۆی بخاته بهر دهست و پیدهسهت و هاوکاتیش ڕووکهشکی بلایهنانه و ئۆبجهکتیڤانه به خۆیببهخشت.‏ بۆ نموونه هۆیهکانی ڕاگهیاندن ئهتوانن پهنا بۆ شارهزائهکادیمییهکان بهرن بۆ ئهوهی لهسهر ئهو ڕوانگهیه پک بن که ناوهندیدهسهت داوای ئهکات و سیستهمی زانستگاش مت و گوایهه له ئاستدهسهتداره دهرهکییهکانی دهرهوهی سنووری خۆیدا که له زۆربهی جارهکاندادهست لهسهر سنگ به پشکهشکردنی خزمهتگوزارییهکانی شارهزاکانی خۆیله خزمهتی دهسهتدا ئهوهستت تا ڕهنگوڕوویهکی زانستانه بهو دهستهههبژاردهیه له بیروڕا ببهخشت که ڕی پ ئهدرت سنووری زانستگاکان

شمهکوردناسی 1345ببهزنت و بچته ناو خهکهوه.‏ یان ئهگهر ئهو شوازهش کاری نهکرد وهکئهوهی که له ئستادا له ئهمهریکای لاتیندا پهو ئهکرت،‏ یان ئهوهی سهبارهتبهو بابهته ههیه که به ‏"ترۆرۆلۆژی!"‏ ناو ئهبرت و له گهشهکردنکی پهلهدایه ئهوا ئهتوانرت جۆرکی نوێ له ‏"شارهزا"یان بھنرته پشهوه کهبهدنیاییهوه ئهو بیروڕا قهبووکراوانه پشکهش ئهکهن که هۆیهکانی ڕاگهیاندنخۆیان ناتوانن ڕاستهوخۆ پشکهشیان بکهن،‏ بهب ئهوهی دهستبهرداری ئهو‏"ئۆبجهکتیڤتییه!"‏ ببن که خۆی له خۆیدا پانهر و دنهدهری کارایی ئهوانه لهبواری پرۆپاگاندهدا.‏ من و کهسانی دیکهش زۆر نموونهمان لهم بارهیهوههناوهتهوه.‏پکھاتهی تایبهتی ئهو گرۆ کارکهرانهی به سیاسهتی ڕهسمییهوه خهریکنیارمهتیدهری ئهوهیه که له پرسهکانی بیروڕای باوهڕپکراو و باودا بهشوهیهکی پاکوپوخت و هاوتا خهکانک بهو بیروڕایه گۆش و پهروهردهبکرن و ئه لهڕاستیدا گرنگییهکی لهڕادهبهدهری پ ئهدرت.‏ لهم ڕووهوهتاقیکردنهوه تایبهتهکانی خۆم جی لهسهرڕاوهستان و ئاوڕلدانهوهن.‏ وهکوپشتریش وتم من لهڕاستیدا ئهو خهسهته ئهکادیمییانهم نییه که پویستن لهبوارک له بوارهکاندا ههتبن و له هیچ بوارکدا نیمه و کاری من به زۆر بوار ولایهندا تهنیوهتهوه.‏ بۆ نموونه چهند ساک لهمهوبهر نهختک له بواریزمانهوانیی ماتماتیکی و ئاوتۆمات تیۆریدا کارم ئهکرد و جارجار بۆ سیمیناریئهندازیاران و ئهوانهی به ماتماتیکهوه خهریکن بانگ ئهکرام.‏ کهسک نهبووخهون بهوهوه ببینت که بپرست ئاخۆ من چۆن لوهشاوهییم لهوهدا پهیداکردووه لهو بوارهدا کۆڕ بگرم چونکه به هیچ جۆرک لوهشاوهیی پویستملهو بوارهدا نهبوو و ئهمهش لای کهس شاراوه نهبوو،‏ بۆیه پرسیارکی لهوجۆره سهیروسهمهره ئهبوو.‏ ئهوانهی له سیمینارهکاندا بهشدار بوون ئهوهیانبهلاوه گرنگ بوو که چیم بۆ وتن پ بوو،‏ نهک ئهوهی که چ ‏"ماف!"‏کم بۆوتنی ئهو شتانه ههبوو.‏ بهم کاتک لهبارهی سیاسهتی دهرهوه قسه ئهکهم،‏

کوردناسی 1346ههمیشه داوای ئهوهم ل ئهکرت ئهوه پشان بدهم که چۆن لوهشاوهییم بهدهست هناوه بۆ ئهوهی له مهیدانکی وا گرنگدا دهربکهوم و خۆم بنونم.‏ ههرنهبت،‏ ئهمه له وته یهکگرتووهکانی ئهمهریکادا وایه و له شونانی دیکهدا وانییه و ئهو داوایه ناکرت.‏ وا دته بهر چاوم ئهوه بهگشتیکردنکی مۆهتپدراوبت که بیت تا بابهتی بیرکردنهوه له بوارک له بوارهکاندا گهورهتر وبهرفراوانتر بت،‏ پویستیی ئهو بابهته بچووکتر و بهرتهسکتر ئهبتهوه بهوهیله بهردهم پکھاتهیهکدا که لهو بوارهدا کارایه بخریته بهر لوردبوونهوهیهکیزانستانهوه.‏ خۆ دیار و ئاشکراشه که ئهمه سهبارهت به پرسیارهکهی تۆ چدهرئهنجامکی ل ئهکهوتهوه.‏ج.‏ پ.‏ تۆ وتوته که زۆربهی ڕۆشنبیران لهئاکامدا ڕاستی ههئهگنهوه وچهواشه ئهکهن؟ ئایا ئهو ڕاستییه ئهزانن که چهواشهی ئهکهن؟ ئایا ئهوان لهوپرۆسه کۆمهیهتییانه ت ئهگهن که دهیانکهن به مایهی سهرلشواندن وبههههدابردنی خهک؟ن.‏ چ.‏ زۆربهی خهک درۆزن نین.‏ ئهوان زۆر لهگهڵ وکنهبوونیزیادلهپویستی چهمکهکاندا ههناکهن و تاقهتی خۆماندووکردنیان نییه.‏ مننامهوت نکۆی لهوه بکهم که درۆزنانک ههن له چوارچوهی یاسا و ڕساڕگاپدراوهکاندا ههر خهریکی درۆههبهستنن و لهوهیش زیاتر ئهوانهکهسانکن که تا سهر ئسقان و بشهرمانه خهریکی پروپاگهندهکردنن.‏ لهمکهسانه ههم له بواری ڕۆژنامهنووسی و ههم له بواری کاره ئهکادیمییهکانداههن.‏ بهم من پم وایه که ئهمه جۆره باو و ئاساییهکهیان نییه و جۆرهئاساییهکه ئهوهیانه کهسانک پهوی ئهکهن که ملکهچی قهبووڵ ئهکهن،‏ههوهستهیهک وهرئهگرن که ڕهخنهگرتن تیدا جی نابتهوه و ڕگایبهرئاوهی خۆفریودانیش ئهگرنه بهر.‏ ههروههایش پم وایه که پرۆسهیهکی

کوردناسی 1347ههبژارده ههم له بواره ئهکادیمییهکان و ههم له بواری ڕۆژنامهنووسیدا ههیه.‏ئهمه بهو مانایهی کهسانک ههن وابهسته نین و به شوهیهکی گشتییش جیمتمانهپکردن نین،‏ ههربۆیه له جی خۆیاندا ئهمننهوه و به هیچ کوێ ناگهن ودهرئهنجامیش پهراوز ئهخرن.‏ج.‏ پ.‏ تۆ له جیهکدا نووسیوته که ئیسرائیل،‏ پاش سای ١٩٦٧، ڕک بهههمان شوه بهڕوهچووه که یهکتیی سۆڤیهت له سانی سییهکاندابهڕوهچوو دهرههق به ڕۆشنبیره ئهمریکاییهکان،‏ یان ههر نهبت ههندکلهوان.‏ ئهتوانیت نهختک زیاتر سهبارهت بهم بیروبۆچوونهت بدویت؟ن.‏ چ.‏ بهی،‏ من لهسهر ئهو بیرکردنهوهیهم که لهیهکچوونکی تهواو ههیهلهنوان ههوهستهی دهستهی ڕۆشنبیرانی ئهمریکا بهرانبهر به ئیسرائیل و ئهوههوهستهیهدا که دهسته و گرۆی لهو جۆره له سییهکاندا بهرانبهر به یهکتییسۆڤیهت ههیانبوو.‏ دیاره ئهو دوو حاهته تهواو له یهکتر جیاوازن و ناکرتبهتهواوی به یهکتر بهراورد بکرن،‏ بهم من پم وایه له زۆر ڕووهوه لهیهکتر ئهچن و ئهشتوانین زۆر شت لهو وکچوونهوه فر ببین.‏ ههوستیپارزگاریکردن،‏ ههوستی خۆپاراستن کاتک که پوهندی به ‏"دهوهتیپیرۆز!"هوه ههیه و ههروهها ئهو ههوڵ و تهقهلایانهی ئهدرن بۆ ئهوهی لهئاست و چۆنتیی ئهو زهبروزهنگ و چهوساندنهوهیهی لهوێ ههیه کهمبکرتهوه و وهکو خۆیان پشان نهدرن،‏ یان بهرگرییان ل بکرت؛ یان ئهوهیکه ڕووداوهکانی جیھان بهو جۆره لک بدرتهوه و ڕاڤه بکرت که تا چڕادهیهک کاریگهرییان لهسهر بهرژهوهندییهکانی ئهو دهوهته ههیه.‏ یان ئهوچاوبهستییهی که تووشی ههندک کهس دت دوای گهڕانهوهیان لهو وته وئهو ههموو باسوخواسهش که دهربارهی ئهو وته و ئهو ‏"موعجیزانه!"ی لهوێبینیویانن ئهیگنهوه.‏ ههروهها ئهو جۆره لهسهرڕککهوتنهی که بهگومانهوه

کوردناسی 1348سهیری ههموو ڕهخنهیهک لهو ‏"دهوهته پیرۆزه!"‏ بکرت و ههوی لهگۆڕنان ولهنوبردنی بدرت.‏ ههموو ئهمانه له ههردوو حاهتهکهدا ههبوون و له یهکترئهچن.‏ من پم وا نییه که ئهمه به شوهیهکی کتومت ههمان سهرچاوهیان ههیه،‏بهم له شوازدا له یهکتر ئهچن.‏ ئهمه دهربینکه بۆ خواستی بههزی‏"دهستهی ڕۆشنبیران!"‏ بۆ خۆسپاردن و خۆدانهدهستی ئهم یان ئهو شوازیپهرستنی دهوهت،‏ بهتایبهتیش خۆسپاردن به پهرستنی دهوهتی خۆ،‏ کهسهرچاوهی هز و بهخشینی دهستکهوت و بهدهستھنانی پلهوپایهیه لهکۆمهدا،‏ بهم جارجاریش خواستی خۆسپاردن و خۆدانهدهست دهوهتکیبگانه که جی سهرنج و پهسندانه.‏ ئمه لرهدایه که جیاوازییهکان ئهبینینهوه.‏ئمه ئهبت له خۆمان بپرسین که بۆ دهوهتکی تایبهت ههئهبژرت بۆ ئهوهیله کات و بۆنهی تایبهتدا بکرت به کهرهستهی چۆک له بهردهمدا دادان وپهرستن واته دهوهتکی بگانه نهک دهوهتی خۆ،‏ که پهرستنی ئهمیانحاهتکی ئهوهنده ئاساییه و باوه که به زهحمهت تبینی و سهرنج بۆ لایخۆی ڕائهکشت.‏ ئا لهم حاهتهدا هۆیهکان ئاشکرا و دیارن.‏بهپی بیر و بۆچوونی من،‏ گرنگیدان و پوهخهریکبوون به ستالینییهتهوهلهلایهن زۆربهی ‏"دهستهی ڕۆشنبیران!"ی ئهمریکاوه له سانی سییهکاندا،‏پهیوهست بوو بهو توانینهوه که پی وا بوو ئهو گرنگیدانه ڕێ بۆبهدهستھنانی دهسهت،‏ ههروهها بهدهستھنانی دهستکهوت و وهرگرتنیپلهوپایهیه له کۆمهدا بۆ ئهو جۆره ‏"ڕۆشنبیرانه!"‏ خۆشتر ئهکات،‏ ئهویش بهبهکارهنانی شتک له جۆری مۆدیلی لینینییانه.‏ ئهمه دیاردهیهکه که ئمهئهتوانین ئستا له دنیای سیهمیشدا بیبینین.‏ ئهمه ئهتوانت،‏ لهبهر ڕۆشناییمژوودا،‏ ناواقیعی بته بهر چاو،‏ بهم لهو سهردهمهدا که ‏"برستی و داڕمانیئابووری ههموو لایهکی گرتبووهوه"‏ زۆر بوون ئهوانهی که باوهڕیان بهوهههبوو که ههلی گونجاو بۆ دروستبوونی دهوهتک له شوازی لینینییانه لهوته یهکگرتووهکانی ئهمهریکادا ههیه،‏ دهوهتک که بتوانت خۆی به شۆڕشی

کوردناسی 1349پر له سهرهوهری و شانازییهوه گرێ بدات.‏ ئهوان باوهڕیان وا بوو کهڕۆشنبیران خۆیان ئهتوانن ههمان ڕۆی لینین ببینن و ببن به پشهنگیشۆڕشگ بۆ بهرپاکردنی شۆڕش و پاشانیش ببن به بیرۆکراته سوورهکانیدهوهت.‏ بگومان ئهوان ههرگیز بهو شوهیه سهیری ئهمهیان نهئهکرد که ببتبه هۆکاری بهدهستھنانی دهستکهوت و وهرگرتنی پلهوپایه بۆ خۆیان لهکۆمهدا.‏ بهپچهوانهوه ئهوان پیان وا بوو که له پناوی یهکسانی و دادوهریو ههر شتکی دیکهی چاک و جواندا ئهجهنگن،‏ بگومان ههندکیشیانلهڕاستیشدا ههر ئهوهیان کرد و لهگهڵ خۆیاندا ڕاستگۆ بوون.‏پ.‏ ج.‏پت وایهکهئهو ههوهستهیهجیاواز بوو لهههوهستهیترۆتسکییهکان؟ن.‏ چ.‏ من نامهوت ئهم توانینه بکهم به شتکی گشتی و بهسهر ههموولایهنهکاندا بیبهخشمهوه.‏ تهنانهت،‏ ئهوهیش که ئهیم،‏ هندهی پوهندی بهستالینییهکانیشهوه ههبت،‏ تا ڕادهیهکی زۆر توانینکی گشتییه.‏ ئهوسایشکهسانکی زۆر وابهسته و ئهقهلهگوی ستالینی ههبوون که لهڕاستیدا زۆریانلهبارهی ئهوهوه نهئهزانی چی له ڕووسیادا ههیه و ڕوو ئهدات و زۆرگرنگییشیان پ نهئهدا . ئهوان زیاتر له خهمی هاریکاری و یارمهتیدانیلقهوماوان و چهوساوهکانی نوخۆی وته یهکگرتووهکانی ئهمهریکادا بوونو ئهیانویست،‏ به ههر شوهیهک بت،‏ یارمهتییان بدهن.‏ بیر و بۆچوون وتوانینی ههندک له کهسه چالاکهکانی نو ئهوانیش،‏ هندهی پوهندی بهیهکتیی سۆڤیهتهوه ههبوو،‏ زۆر سهیروسهمهره و شتانه بوون.‏ بهم ئهوانبه پلهی یهکهم وتهکهی خۆیان بهلاوه گرنگ بوو،‏ بهشکی زۆریش لهکردهوهکانیان جگای ڕز و شانازی و لهڕاستیشدا شایانی پهسن و پداههدانبوو،‏ ئهمه بهتایبهت لهوهدا که پوهندی به کردهوه و ههسوکهوته

کوردناسی 1350سهرهکییهکانی ئهوانهوهههبوو.‏بۆ نموونهپارزگاریکردنیمافههاووتییهکانی ڕهشپستهکان و کاری ڕکخراوهیی نهقابهی کرکاران.‏لهوانهیه بهب ههوڵ و تهقهلای ئازایانه و شلگیرانهی ڕکخهرانی‏(سی.‏ ئای.‏ئۆ:‏ کۆنگرسی ڕکخراوه پیشهسازییهکان:‏ یهکتیی نهقابهکانی ئهمریکا.١٩٥٥-١٩٣٥سی.‏ ئای.‏ ئۆ.‏ دوای جیابوونهوهی له فدهراسیۆنی ئهمهریکاییکرکاران ‏(ئهی.‏ ئف.‏ ئل.)‏ دروست بوو و پاشان له سای ‎١٩٥٥‎دا بوونهوه بهیهک و ‏"ئهی.‏ ئف.‏ ئل.‏ سی.‏ ئای.‏ ئۆ."یان دروست کرد)‏ قهت ئهو ڕکخراوهیهنههاتایهته ئاراوه.‏بهم ئهگهر ئمه بههۆشیارییهوه لهوه بوانین که من تا ڕادهیهکی زۆر وبه گشتی شتهکانم باس کردووه،‏ ئهوهش ب بهرههم نابت و گرنگه که ئاماژهبۆ ههندک هۆکاری بنب و یهکلاکهرهوهخهسهتی گرنگیش پشتگوێ بخهین.‏بکهین و ههندک ڕهنگوڕوو ومن پم وایه بنهمای ئهوهی که سهبارهتبه توانای ستالینییهت بۆ سهرنجاکشانی ههندک کهس به لای خۆیدا وتمڕاست و دروسته.‏ههرچی پوهندی بهئهبینییهوهیهکتییی سۆڤیهتدادان بهوهدا بنرت کهڕووی دا.‏ترۆتسکییهتیشهوهههیهتا ڕادهیهک لهوهداخۆیههندک ڕووداوی زۆر ناخۆش ئهوسا لهبهم له ڕووی پناسهکردنهوه ئهمه مانای ئهوهنهبوو که شیکارییهکی ڕهخنهگرانه سهبارهت بهو پهرهسهندن و گهشهکردنهیلهوێ ههبوو له ئارادا بوو.‏ههر چۆنک بت با له خۆمان بپرسین ترۆتسکیخۆی ک بوو؟ ڕاستییهکهی ترۆتسکی یهکک لهوابهستهکانی لینین بوو.‏نزیکترین هاوڕێ وئهو ههرچییهکی وتبت لهو کاتانهدا کههیچدهسهتکی له دهستدا نهبووه،‏ ب گرنگیدان بهوهی پش شۆڕش بووبت یاندوای ئهوهی که له وت کرایه دهرهوه،‏ دیاره بۆ ئهو ئاسان بوو که دوایدهرکردنی لهوت و دوورکهوتنهوهی لهدهسهت ببت بهئازاد،‏ بهم لهڕاستیدا ترۆتسکیی ڕاستهقینه،‏ ههمیشهئهو کهسهڕهخنهگرکیکه بووه

کوردناسی 1351دهسهتی له دهستدا بووه.‏ ترۆتسکی ئهو کهسه بوو که کاری بۆ تکشکاندنو لهناوبردنی ڕکخراوه میللییهکانی کرکاران ئهکرد له یهکتیی سۆڤیهتدا،‏ بهواتایهکی دیکه،‏ لهناوبردن و تکشکاندنی شووراکانی کرکاران وسۆڤیهتهکانیان،‏ ترۆتسکی ئهو کهسه بوو که ئهیویست چینی کرکاران بخاتهژر ڕآفی ڕبهری باوه و ئهو کهسهیش بوو که ئهیویست پرۆگرامک بۆ بهئۆردووکردنی کارکردن دابنت لهنو کۆمهکی تۆتالیتاریدا که خۆی و لینینله ههوی دروستکردنیدا بوون.‏ ترۆتسکیی ڕاستهقینه ههر ئهوه نهبوو که دهستوپوهند و تاقمهکانی خۆی بۆ کرۆنشتاد نارد و ههر ئهوه نهبوو کهتاقمی جووتیارانی ‏(ماشنۆس)ی تهفروتونا کرد،‏ دوای ئهوهی چیی ترپویستییان پیان نهما تا بۆ بهرگرتن و بهرهنگاریی سپییهکان به کاریانبھنن،‏ بهکو ئهو کهسهیش بوو که ههر لهگهڵ دهسهتگرتنه دهستدا و لهسهرهتای شۆڕشدا ههموو ڕگایهکی گرته بهر بۆ ئهوهی ڕکخراوه میللییهکانگۆڕهوشار بکات و شوازکیان بهسهردا بسهپنت که تهواو وابهسته وژرڕکفی دهسهت بت،‏ شوازک که تیدا خۆی و هاوڕیهکانی خۆیدهسهتی ڕههایان تیدا ههبت و تیدا کرکاران،‏ ب هیچ چهند و چۆنک،‏ ببنبه ژردهستهی ڕابهرهکانیان.‏ ئهمه کرۆکی ڕنمایی و وانهکانی ترۆتسکی بووکاتک که دهسهتی له ژر دهستدا بوو،‏ ئیتر گرنگ نییه پش ئهوه و پاشئهوه چی وتووه و چۆنی وتووه.‏کاتک خهکی خۆیان به لایهنگرانی ترۆتسکی ناو ئهبرد،‏ کاتک له سانیسییهکان یان چلهکاندا ئهو ناوهیان بهسهر خۆیاندا دابی و پوهی ناسران،‏ئهمه سووک و ئاسان همایهک بوو بۆ ناشارهزایی و بئاگاییهکی ترسنهر،‏ههر به ههمان شوهی ئهو ناشارهزایی و بئاگاییهی که وهکو بیانوویهک لهلایهن ستالینییهکانهوه به کار ئههنرا،‏ ئهو ستالینییانهی نهیانئهزانی،‏ یاننهیانئهویست بزانن،‏ که ئهوسا چی له ئارادا بوو و چی ڕووی ئهدا و یانڕهنگه له نوهڕۆکدا پابهندبوونی ئهوانی به بیروباوهڕه لینینییهکانهوه لهنو

شوهکوردناسی 1352خۆیدا ههگرتبت و من پم وایهکهجۆری سهرهکی بووه لای ئهمانیشلهو لهبنچینهدا ههر ئهم جۆرهی دواییانبنهماکانیشیدا هیچ جیاوازییهکیئهوتۆی لهگهڵ پابهندبوونی ستالینییهکان به ستالینییهتهوه نهبووه.‏من ئهوسابهو شوهیه بیرم ئهکردهوه و به شوهیهکی سهرهکییش ههر لهبهر ههمان هۆبوو که من،‏ وهکو ڕادیکالکی گهنج،‏ به هیچ جۆرک نهمئهتوانی پوهند ببم بهیهکک لهڕکخراوهترۆتسکییهکانهوه.‏ئهوهیشت لهبیر نهچت کهئهمانهپرسه سهرهکییهکان بوون که ههموومانی لهو ڕۆژگارهدا به خۆیانهوه خهریککردبوو.‏من ئستایش پم وایه که ئهوسا من ڕاست و لهسهر ههق بووم ونهمئهویست جیاواز له ستالینییهکان و ترۆتسکییهکان بوانم و ههردووکیانمبه یهک چاو سهیر ئهکرد،‏ بۆ ههردوولایشیان ئهو بیروبۆچوونه لینینییه بنجبو سهرهکی بوو کهبیروبۆچوونک بوو کهسهبارهتڕۆشنبیرهبهپشهوانی شۆڕشگهڕادیکالهکانی ئهوسای بهو ئهلای خۆیداڕائهکشا،‏ ئهو ڕۆشنبیرانهی که به هیوای بهدهستھنانی دهسهت بوون لهنودهوهتدا،‏ لهڕۆژگارکدا کهکهشوههوای شۆڕشگی لهبوو.‏ ئاراداترۆتسکییهکان وهک ستالینییهکان نهبوون و ههمان بیروبۆچوونیان سهبارهتبه پهرستنی دهوهت نهبوو،‏ چونکه هیچ دهوهتک بۆ ئهوان له ئارادا نهبووبتوانن بیپهرستن،‏ بهم ئهگهر دهوهتک له ئارادا ههبووایه ئهوانیش ههروهکستالینییهکانیان ئهکرد.‏لهئستادا هندهی پوهندی بهئیسرائیلهوههاندهرهکان بهتهواوی ههمان ئهو هۆکارانهبهم لهڕیپۆبلیک)‏شواز و تهکنیکدا ههر ههمان شته.‏بکهین ئهبینینبهشوهیهک مامههبن کهههبت پموا نییههۆکارهلهو ڕۆژگارهدا ههبوون،‏ئهگهر ئمهلهگهڵ کهسکدا کهسهیریڕهخنه‏(نیوولهئیسرائیل ئهگرت ئهکات که هیچ جیاوازییهکی لهگهڵ مامههکردنی گۆڤارکیستالینییدا له سانی سییهکاندا نییه له ههندک حاهتدا تهنانهت ‏(نیووڕیپۆبلیک)یش خۆی ههمان مامههی لهگهڵ کهسکدا ئهکرد که ڕهخنهی له

کوردناسی 1353یهکتیی سۆڤیهت بگرتایه.‏ ئهو تهوژمهیش که له وهخت و ناوهختدا وبهبهردهوامی لهنواندایه بۆ پاساودانهوهی ڕهوایی مافی ئیسرائیلییهکان لهچهوساندنهوه و بهکارهنانی زوموزۆردا به کهسک نامۆ نییه که ئاگاداریئهدهبیاتی ستالینییه له سییهکاندا و ڕوون و ئاشکرایه.‏ ههروهها لهڕاستیدا ههرههمان ئاوازیش لهو ڕادهربین و نووسین و گوتاره هاوشوانه بهرز ئهبتهوهکه ئهمۆ لهلایهن کارمهنده ‏(قۆمیسهره)‏ ئهمهریکاییهکانهوه ئهبیسترن وئهبینرن،‏ ئهو کارمهندانهی که به شوازی لای ههموومان ئاشکرا لهسهرڕهوایی مافی بهکارهنانی زوموزۆری دهوهتی ئهمریکا به دهنگ دن،‏لهکاتکدا ناوی ههر کهسک ئهزڕنن که هاوتا نهبت لهگهڵ داواکانی ئهواندابۆ ملنهویکردن و گوایهی.‏ئهوهی که له پشت ‏"پوهندیی ددارانهی!"‏ دهستهی ڕۆشنبیرانهوهیه لهگهڵئیسرائیلدا شتکی گرنگ و سهرنجاکشه.‏ ئا لهم ڕووهوه سای١٩٦٧گۆڕانکارییهکی چۆنتیی گرنگ ڕووی دا،‏ کاتک ئیسرائیل هز و توانایسوپایی خۆی لهو ساهدا پشان دا.‏ لرهدا نامهوت له بنجوبناوانی ئهمه بدومو له شونی دیکهدا و چهند جارک لهبارهی ئهمهوه نووسیومه بهمئهمهوت تهنیا ئهوه بم که هۆکاری بنچینهیی بۆ ڕاکشانی سهرنج به لایئیسرائیلدا و بهتایبهت لهو بۆنهیهدا،‏ ئهو توانایه بوو که دهوهت له بهکارهنانیزوموزۆردا له سهردهمکدا خستیه کار که سهردهمی ڕوو له نوشستھنانیئیمتیازات و دهسهت بوو،‏ چ له نوخۆی وته یهکگرتووهکانی ئهمهریکادا و چله دهرهوهیدا.‏ ئیسرائیل ئهوسا توانیی ونهی قوربانییهکه لهگهڵ بهکارهنانیئهو مشته پۆیینه یهک بخاتهوه که سرهواندییه ئهوانهی له دنیای سیهمداسهریان له ئاستیدا بهرز کردبووهوه ، تا جوڕی ڕاستهقینهی خۆیان پشانبدات.‏ ئهمه یهکخستنهوهیهک بوو که سهرنهوینهکردن لهئاستیدا ئاسان نهبوو،‏بهتایبهت لهو پوهندییهدا که ئهوسا تازهکی سهرهتاکانی یهکبهرهیی ستراتیژیینوان ئیسرائیل و ئهمهریکا دهرکهوتبوو.‏

کوردناسی 1354ج.‏ پ.‏ تۆ سهبارهت به یادهوهرییهکانی هنری کیسنجهر نووسیوته:‏ ‏"ئهوانهیادهوهریی بهڕوهبهرکی پلهمامناوهندیمان بیر ئهخهنهوه که خۆی فر کردبتبناوهڕۆکیی خۆی لهنو تهوژمک له وشهدا بکاته داواکاری و به ئمهیڕابگهیهنت!"‏ تۆ،‏ لهڕاستیدا،‏ گومان ئهکهیت لهوهی که ئهو خاوهنی‏"چوارچوهیهک له چهمک!"ی وردبینانه،‏ یان خاوهنی دنیابینیی تایبهت به خۆیبت.‏ ئایا ئهو هۆکاره یارمهتیدهرانه چین که ئهبن به هۆی ئهوهی کهسانیوهکو ئهو بتوانن ئهو نووناوبانگه بهربو و فراوانه به دهست بھنن،‏ لهبهرڕۆشنایی ئهوهدا که سهبارهت به توانا و لوهشاوهیی ڕاستهقینهی ئهودائهیت؟ ئهمه چیمان فر ئهکات سهبارهت به شوهی بهڕوهچوونیکۆمههکهمان؟ن.‏ چ.‏ لهڕاستیدا کۆمهی ئمه لهسهر ئهوه دروست نهبووه که کۆمهنی خهکتیدا بتوانن به شوهیهکی ڕاستهقینه بهشداری له پرۆسهکانی بیارداندا بکهن،‏بهکو لهسهر ئهوه دروست بووه که بیارهکان له لایهن دهستهیهکیههبژاردهوه ئهدرن و جارناجاریش،‏ دوای وهرگرتنی بیارهکان،‏ له لایهنکۆمهنی خهکهوه دان به ڕاستی و دروستییاندا ئهنرت.‏ ئهمهیش بگومان واله خهک ئهکات که لهسهر ئهو باوهڕه بن که کهسک له سهرهوه ههیه وئهزانت چی ئهکات و چی ناکات.‏ ههر لهبهرئهوهیش که ئمه بهشداری لهوهرگرتنی بیارهکاندا ناکهین،‏ هیچ دهسهتکیشمان بهسهریاندا ناشکت وتهنانهت بیر لهو کشه و پرسانهیش ناکهینهوه که مانا و گرنگییهکی بنب وگرنگی بۆ ئمه ههیه،‏ ئمه بهو هیوایهین که کهسکی شارهزا و لزانی بوارهکهئهو کاره به ئهنجام بگهیهنت.‏ به واتایهکی دیکه،‏ چونکه ئمه بهشداری لهوهداناکهین که چی ڕوو ئهدات و نادات،‏ به هیوای ئهوهین کهشتییهکهماندهریاوانکی لزان و شارهزای ههبت.‏ من پم وایه ئهمه هۆکارکی گرنگه،‏بهم پویسته ئاماژهیش بۆ ئهوه بکهین که سیستهمی ئایدیۆلۆژیی نوکۆمهی ئمه ههمیشه به لای ئهوهدا ئهیشکنتهوه وا له کۆمهنی خهک بکات

ی!"‏کوردناسی 1355لهسهر ئهو باوهڕه بن که ئهوان لزانی و شارهزاییهکی ئهوتۆیان نییه وناتوانن مامهه لهگهڵ ئهو کشه و پرسه ئاۆزانهدا بکهن که ڕووبهڕوویکۆمهڵ ئهبنهوه،‏ بۆیه وا باشتره ههموویان بۆ دهریاوانه لزان و شارهزاکه بهج بھن تا به ئهنجامیان بگهیهنت.‏ شوهیهکیش له شوهکانی بهڕوهبردن وبهجگهیاندنی ئهمه ئهوهیه که سیستهمک له ‏"ئهستران"‏ دروست بکهیت،‏ که لهچهند سهروبیچمک پک هنراوه و زۆربهی کات بهرههم و دهستیاویهۆیهکانی ڕاگهیاندنن،‏ یان بهرههمی ئهو دهسته ههبژردراوهن که سهرقاڵ وخهریکی پرۆپاگاندهی ئهکادیمین.‏ وا له ئمهیش چاوهڕوان ئهکرتبهسهرسووڕمانهوه له وریایی و زیرهکیی بھاوتای ئهو کهسانه بوانین وئارخهیان و دهستهوهستان له ئاست ئهو مافهدا بوهستین که به ئهوانمانبهخشیوه بۆ ئهوهی بتوانن بیار لهسهر ژیانمان بدهن و ڕبهرایهتییسیاسهتیی دهرهوهی کۆمههکهمان بکهن و بهڕوهی ببهن.‏ دهستهتبهتهواوی چ بووهتهوه و بیاردانیش ههروهها بهتهواوی لهنو چهندئهقهیهکی بچووکدا چ بووهتهوه و له دهست چهند کهسکدایه،‏ کهسانک کهبهم یان بهو جۆر پکهوه بهستراون و پکهوهیش خاوهندارتیی بهشکی زۆرله کهرهسته و ئامازهکانی ‏"کهرتی تاکهکهسیکۆمهیان له ژر دهستدایه،‏بهم ههر ئهوهنده نا بهکو بنکهیهکی گرنگیشیان لهنو دهستهیهکیههبژاردهدا ههیه که لهنو دهوهت و ڕابهڕایهتیی کارگهکاندان و له ڕوویئایدیۆلۆژییشهوه خزمایهتییهکی نزیکیان لهگهڵ یهکتردا ههیه.‏ ههرلهبهرئهوهیشه که کۆمههکهمان لهڕاستیدا بهو شوهیه به ڕوه ئهچت،‏ بۆیهناچاره خۆی بهو بیروتوانینه سیاسییهشهوه ببهستتهوه که بانگهشهی ئهوهئهکات کۆمهڵ ههر بهو شوهیه به ڕوه ئهبرت،‏ ئهمهش له جی خۆیهوه ئهوهئهگهیهنت که ئمه ئهبت وا بھنینه پش چاوی خۆمان ئهوانهی سهر بهمدهسته ههبژاردهیهن خۆیان ئهزانن خهریکی چین و وا دابنین که ئهوان له بۆئمه و له خزمهتی ئمهدان و ئهوان ئهو وریاییهیان ههیه و دهستیان بهوزانیارییه پویستانهدا ڕائهگات که به ئمه دوورهدهستن و له ئمه

کوردناسی 1356ئهشاردرنهوه.‏ لهوانهیه ئمه ئهم یان ئهویان بۆ چهند ساک ههبژرین،‏ بهمئهوه کاری ئهوانه،‏ نهک کاری ئمه،‏ که سهرپهرشتی و ڕنونیی پرس وکشهکانی نو کۆمهڵ بکهن.‏ له بهردهم ئهم پشتخانهوهیه که ئمه ئهبتسهیری دیاردهی کیسنجهر بکهین و لی ورد ببینهوه.‏ لهڕاستیدا گهلۆری وناشارهزایی ئهو خۆی له خۆیدا دیاردهیهکه.‏ من لهسهر ئهمه زۆرم نووسیوه.‏بهم ئهو بههرهیهکی زۆر سهرنجاکشی ههبوو،‏ ئهویش ئهوه بوو که ڕۆیفهیلهسووفک ببینت که به شوهیهک له پوهندییه قووڵ و ئاۆزهکان تئهگات که کهسکی ئاسایی ئهو ههلومهرجانهی له بهردهستدا نین بۆتگهیشتنیان.‏ ئهو ئهم ڕۆهیشی زۆر بهجوانی ئهگا.‏ ئهمه یهکک لهوهۆکارانه بوو که بووبووه هۆی ئهوهی هنده بهناووبانگ بت له لایهنئهوانهوه که دهسهتی ڕاستهقینهیان لهژر دهستدا بوو.‏ ئهوان کتومتکهسکی لهو جۆرهی کیسنجهریان پویسته.‏ج.‏ پ.‏ ئایا ئهو ههبژاردهیهی که دهسهتیان بهسهر بوارهکانی پیشهسازی وئهمبهئاگان که بهتهواوی لهوه کاسبکاری و خزمهتگوزاریدا ههیه سیستهمهمان چۆن بهڕوه ئهچت؟ن.‏ چ.‏ بگومان!‏ لهو ئامۆژگا و زانکۆیانهدا که بازرگانییان تدا ئهخونرت ولهو گۆڤار و ڕۆژنامانهیشدا که تایبهتن به بوارهکانی پیشهسازی وخزمهتگوزاری و بازرگانی زۆر جار تگهیشتنکی ڕوون و ئاشکرا ئهدۆزینهوهههرچییهکیشلهبارهی ئهوهوه که لهڕاستیدا جیھان چۆن بهڕوه ئهچت.‏ پوهندی بهو ئهقانهوه ههیه که ئاڕاستهیهکی ئایدیۆلۆژیی تایبهتیان ههیه،‏ لهنولکۆمهناسان و ئهکادیمییهکاندا،‏ پم وایه زیاتر ڕووبهڕووی ئهو خراپ حایبوون و خهیابوییه ئهبینهوه که بهتهواوی بیروبۆچوونی لوی وخهک له ئامۆژگا و زانکۆشونهونکهرن و ئهمهیش شتکی ئاساییه.‏

کوردناسی 1357بازرگانییهکاندا ناچارن و ئهبت به ‏"دنیای ڕاستهقینهوه " خهریک بن و فاکتهکانبدۆزنهوه،‏ ئهبت لهوه تبگهن که چی لهڕاستیدا و له دنیای ڕاستهقینهدا گرنگهو چی گرنگ نییه.‏ لهو ئامۆژگا و زانکۆیانهدا ڕبهڕانک بهرههم ئههنرن کهڕبهرانی ڕاستهقینهن،‏ نهک ئهو ڕبهرانهی به ئایدیۆلۆژییهوه خهریکن و ههرلهبهر ئهوهیشه که لهو جگایانهدا متمانهکردن به پرۆپاگانده کهمتره.‏ بهم ههربهرانبهر به خوندنگای بهرزی بازرگانی له کامبریج،‏ ماساشوستس،‏ لهوبهرڕووبارهکهوه،‏ ئهمه به شوهیهکی جیاوازتر خۆی ئهنونت.‏ لهوێ خهکانکئهدۆزیتهوه که پیان وایه لهپشترین ئهرکی سهرشانی ئهوان ئهوهیه ڕێ لهخهکی تر بگرن له شت تبگهن.‏ من نامهوت ئا لهم بوارهیشدا زدهڕۆیی بکهم،‏بهم پم وایه که ههوڵ و تهقهلا بهو ئاڕاستهیه ههیه و له ئارادایه.‏ له ههندکحایشدا لهمه کۆراوهتهوه،‏ ئهگهرچی دیسیپلینه ئایدیۆلۆژییهکان زۆر حهزیانبه لکۆینهوهی لهو چهشنه نییه.‏ بۆ نموونه چهند ساک لهمهوبهر کورتهیهکله گرنگترین خاه سهرهکییهکانی لکۆینهوهیهی ئاوها له ) the Annals of(American Academy of Political and Social Scienceبو کرایهوه ومن بۆ خۆیشم لره و لهوێ ئاماژهم پ کردووه.‏ ئهو لکۆینهوهیه لهبارهیپوهندیی کۆمپانیا گهورهکانه لهگهڵ سیاسهتی دهرهوهی ئهمهریکادا.‏ ئهملکۆینهوهیهش لهلایهن چهند ڕادیکالکهوه ئهنجام نهدرابوو،‏ بهکولکۆینهوهیهکی ‏(دنیس ڕای)‏ بوو که یهککه له زانا بهناوبانگهکانی بواریزانستی سیاسهت و دهوهت.‏ ئهو لکۆینهوهیه زۆر بهقووی بهنو پرس وکشهکاندا ڕۆ نهچووبوو،‏ بهم ههندک له سهرنج و تامانهکانی بهتهواوی وکتومت ڕاست و وریایانهن.‏ ئهو له لکۆینهوهکهیدا ڕاپۆرت لهبارهیپداچوونهوه به نزیکهی دووسهد بهرههمدا ئهنووست که خۆی به ‏"ئهدهبیاتیگرنگ سهبارهت به سیاسهتی نونهتهوهیی و سیاسهتی دهرهوهی ئهمریکا"‏ناوی ئههنت.‏ له نزیکهی ‏%‏‎٩٥‎ی ئهو ‏"ئهدهبیاته گرنگ و شایان"هدا هیچ شتکدهربارهی گرنگتیی کۆمپانیا گهورهکان له سیاسهتی دهرهوهی ئهمهریکادانادۆزیتهوه و له %٥ یشدا تهنیا به شوهیهکی سهرپیی باس لهو پوهندییه و

کوردناسی 1358گرنگیی ئهو پوهندییه ئهکرت.‏ ئهمه سای١٩٧٢بوو ڕهنگه دواتر،‏ وهکدهرئهنجامی ڕووبهڕووبوونهوهی ئهو ئاڕاسته پ له زهبروزهنگهی لهشهستهکاندا پهو ئهکرا،‏ کهمک گۆڕانکاری لهمهیشدا ڕووی دابت.‏ بهمگومان لهوهدا نییه که ئهمه بهتهواوی سهرنجاکشه و سهیره.‏ ئهمهنموونهیهکی زۆر ڕوون و ئاشکرایه که سیستهمی ‏(تابوو)‏ چۆن کار ئهکات.‏ههرکهسک که کهمترین زانیاریی لهبارهی ئهم پرس و کشانهوه ههبت،‏ئهزانت که پوهندییهکی زۆر گرنگ و بایهخدار لهنوان کۆمپانیا گهورهکان وسیاسهتی دهرهوهی ئهمهریکادا ههیه.‏ هۆکارهکانی ئهمهیش بهتهواوی ڕوون وئاشکران.‏ ئهمجا ئهکرت گفتوگۆ لهسهر کاریگهریی کۆمپانیا گهورهکان بکرتکه چۆن و چین و به چ جۆرکیش دهرئهبدرن.‏ بهم هیچ کهسکی ڕاستگۆو جددی ناتوانت نکۆی لهوه بکات که کاریگهرییهکی بههز و گرنگیان لهسهرسیاسهتی دهرهوه ههیه.‏ لهگهڵ ئهوهیشدا ئهکادیمییهکان به شوهیهکی گشتیلهوهدا سهرکهوتنیان به دهست هناوه که ئهم پرسه سهرهکی و گرنگه لهنوپرسه سهرهکییهکانی دیکهدا بھننه دهرهوه.‏بهم ئهوهی گرنگه ئهمهیه:‏ ‏(دنیس ڕای)‏ ئهت که له لکۆینهوهکهی خۆیدادوو کاتیگۆریی له بهرچاو نهگرتووه:‏ یهکهمیانی ناو ناوه ‏"شیکاریی ڕادیکالانهو زۆرجاریش نهومارکسییانه"‏ و لهوانهیه ئهمه ههموو شتک بگرته خۆی کهبه چاوکی ڕهخنهگرانه له ڕۆی کارگهکان ئهڕوانت،‏ ههموو شتک که لهگهڵبیروبۆچوونی ئایینیی ئاسایی و باودا نایهتهوه و خۆ لهو بیروبۆچوونه لائهدات.‏ کاتیگۆریی دووهمیش قسهکردنی ڕبهرانی کارگهکان و پرۆفیسۆرانیخوندنگا باکانی بازرگانی و ئاوگۆڕ بووه لهم بارهیهوه.‏ لهنو ههردووکاتیگۆرییهکهیشدا گفتوگۆ لهسهر ڕۆی کۆمپانیا و دامهزراوه گهورهکان لهداڕشتنی سیاسهتی دهرهوهی ئهمهریکادا ئهکرت و له ئارادایه.‏ ‏(دنیس ڕای)‏له لکۆینهوهکانی خۆیدا بهو دهرئهنجامه ئهگات که کۆمپانیا و دامهزراوهگهورهکان ڕۆکی گهوره و گرنگیان ههیه،‏ هیچ گومانکیش لهوهدا نییه که ئهوڕۆهیان ههیه،‏ بهم ههموو ئهوانهی ئاماژه بۆ ئهم ڕووداوه ڕاستهقینهیه

کوردناسی 1359ئهکهن ڕیان پ نادرت ببن به بهشک له ‏"ئهدهبیاتی ڕزلگراو!"‏ و ئهوانهیشکه چاو له ئاست ئهم شته ئاشکرایهدا دائهخهن ‏"ڕزلگرتن!"ی خۆیان له دهستنادهن.‏من پم وایه ئهمه ڕۆشنایی ئهخاته سهر شتکی زۆر باو و ئاسایی و ئهویشئهوهیه که تگهیشتن له دنیای واقیع و ڕاستهقینه بۆ ئهو کهسانهی که لهگهڵفاکتادا خهریکن زۆر ئاسانتره،‏ وهک بۆ ئهو کهسانهی که یهکک لهئهرکهکانیان خوقاندنی ئایدیۆلۆژییه بۆ شاردنهوه و پهردهپۆشکردنی شت وڕووداوهکان و ههروهها بۆ ئهو کهسانهیش که ئهبن به پاپشتک بۆبیروباوهڕ.‏ج.‏ پ.‏ لهگهڵ ئهوهیشدا بوارهکانی پیشهسازی و کاسبکاری بهشکی زۆر لهئهدهبیات سهبارهت بهوهی که چۆن هاوکاریی پشکهوتن و تازهکردنهوهیوتانی دیکه ئهکهن،‏ بهرههم ئههنن ئهمجا با باس لهو ههموو ئهدهبیاتهنهکهین که سهبارهت به ‏"خۆشگوزهرانی!"،‏ لره له وتهکهماندا بهرههمئههنرت.‏ن.‏ چ.‏ ئهمه کتومت ڕاسته.‏ بوارهکانی پیشهسازی و خزمهتگوزاری له وتهیهکگرتووهکانی ئهمریکا نموونهی دیار و بهرچاوی سهبارهت به هۆشیارییچینایهتیی بانونی خۆی پشان داوه و ئهوهیشی بهبهگهوه سهلماندووه کهچهند گرنگه ئهوهی که به ‏"ڕای گشتی"‏ ناو ئهبرت بخرته ژر ڕکفهوه.‏ههکشانی پیشهسازیی ڕاگهیاندن و هۆیهکانی ڕاگهیاندنیش یهکک لهوخهرواره دهربینانهیه که بهم شوازه ‏"یهکبوونی بیروبۆچوون"‏ ئهخوقنت،‏ئهمه بهپی بیروڕای ‏(ئدوارد بیرنایس)‏ که یهکک له کهسایهتییه پشهوهکانینو ئهم سیستهمهی پرۆپاگهندهی بوارهکانی پیشهسازی و خزمهتگوزارییه،‏کرۆکی دیمۆکراتییه.‏ بهشک لهو توانایهیش که لهم بوارهدا خراوهته ئاراوه،‏

کوردناسی 1360لهوهوه سهرچاوهی گرتووه که جۆره تگهیشتنکی تایبهت له بارهی ‏"ژیانی‏(خۆش)‏ چاک!"هوه،‏ با بین لره له وتهکهماندا،‏ پک بھنرت،‏ تگهیشتنک کهلهگهڵ پویستییهکانی توژه کۆمهیهتییه دهوهمهند و خاوهنئیمتیازهتایبهتهکاندا دتهوه و یهکانگره و ههر ئهو بهش و توژانهیشن که ههم بهسهرسیستهمی ئابووری و ههم بهسهر سیستهمی سیاسی و ئایدیۆلۆژیشدا زان وئاڕاستهی ئهکهن.‏ ئهوان ههروهها پشتگیری و دنهی جۆرکی تایبهت له‏"گهشهسهندنی ئابووری و تازهکردنهوهیان!"‏ داوه،‏ که ڕک و ڕهوان لهگهڵبهرژهوهندییهکانی ئهوانهدا دتهوه که له ئهمریکا ماوسامانهکانی خۆیان لهبوارهکانی پیشهسازی و خزمهتگوزاری و ههر بوارکی دیکهی ناو کۆمهداخستۆته گهڕ.‏ ئهمانه چهند پرسیارکی گرنگن که ئهبوو زیاتر لهوهی که لهئستادا ههیه ڕۆشنایی بخرته سهریان و زیاتر سهرنج به لای خۆیانداڕابکشن.‏بهم بجگه لهو تهوژمه بههزهی پرۆپاگانده که ڕاستهوخۆ مهبهستیئهوهیه ‏"ڕای گشتی"‏ بخاته ژر ڕکف و دهسهتی خۆیهوه و ههروهها پلهسهر ئهو دنیاییه دابگرت که سیاسهت بهگشتی لهگهڵ بهرژهوهندییخاوهنئیمتیازهکاندا بتهوه،‏ شتکی دیکهیش ههیه له ناواخنی ئهم باسهدا کهشایانی سهرنجدان و لوردبوونهوهیه،‏ ئهویش ئهمهیه که به شوهیهکی گشتی،‏دیمهنی ئاسایی گهشهسهندنی ئابووری وهسفکردنکی ئهو لایهنه چاکانهیگهشهسهندنه که بانگهشهی بۆ ئهکرت و گوایا به خروبر بۆ خهک لهناوخۆی وتدا ئهگهڕتهوه،‏ نهک ئهو لایهنه چاک و خروبرانهی بهسهر ئهوکهسانهدا ئهڕژن که ماوسامانیان له ئهمهریکادا خستۆته گهڕ،‏ ههروهها نهکئهو خروبرانهی بهسهر کۆمپانیا گهورهکان و نونهره ناوچهییهکانی ئهوکۆمپانیایانه و ههروهها هاوبهشهکانیاندا ئهبارن.‏ ئهوهی که وا بھنینه پشچاوی خۆمان ئهوهی ئهیکهین بۆ جووتیارانی خۆرههتی باکووری برازیلکارکی باشه،‏ زهرهر و زیانکی بۆ بهرژهوهندییه پیشهسازییهکان و

کوردناسی 1361بهرژهوهندیی بوارهکانی تر نییه،‏ بهم ئهمه وا ئهکات که له ههمان کاتدا لهباری سایکۆلۆژییهوه ئاسانتر بت بهردهوام بین لهسهر پیادهکردن وئاڕاستهکردنی بهرژهوهندییهکانی خۆمان.‏ بهم نهتوانینی تگهیشتن لهسیاسهتی دهوهتی و ههروهها لهوهیش که چۆن بیارهکان سهبارهت بهوشتانه وهرئهگیرن،‏ ئهوه به بیر و خهیادا ئههنن که ههموومان و بهشوهیهکی ههرهوهزی و کۆبهکۆ کار بۆ ئهمه ئهکهین و ههروهها ئهوهیش بهبیردا ئههنن که بیاردان تهنیا له دهستی دهسهتداراندا نییه و له دهستیخهکیشدایه ئهمهیش ئهبته بهربهستک له بهردهم ئهو کاروبارهدا که لهواقیعدا به ڕوه ئهبرت.‏ گرنگه که لهم بوارهدا چنگ لهوهی له واقیع وڕاستهقینهدا ههیه گیر بکهین.‏ پرۆپاگانده ئهوهیه که ههیه،‏ بهم دهستهبژرهپشهوهکان ئهبت بۆ خۆیان و ههر نهبت له بهرژهوهندیی خۆیان باشتر لهحاه ڕاستهقینه و واقیعییهکان ت بگهن.‏ ئمه،‏ لهو دۆکیومنتانهوه که بۆخهکی و ڕای گشتیی خهک نین،‏ فر ئهبین که سهرچاوهی ئهم تگهیشتنهلهکویه،‏ بۆ نموونه ئهو ڕاپۆرته پ له زانیارییهی که دهربارهی ‏(دیموکراتی لهقهیراندا)یه و دراوه به ئهنجوومهنی ‏(تریلاترالا)‏ لهم حاهتهیاندا دهستهیهکیههبژاردهی لیبرال له ئارادایه لهو ڕاپۆرتهدا ئهوه ڕوون ئهکرتهوه که چهندپویسته پ لهسهر ئهوه دابگیرت که خهکی بهرهو ناچالاکبوون وقهبووکردن بگهڕنرتهوه،‏ تا ئهو ههڕهشهیه له ئارادا نهمنت که سانیشهستهکان لهسهر به دیموکراتیکردن ههبوو،‏ کاتک ئهو توژهکۆمهیهتییانهی که له باری ئاساییدا هیچ گرنگییهکیان نییه،‏ لهڕاستیدا و بۆیهکهمین جار ههویان دا خۆیان بۆ ههسوکهوتی سیاسی ڕک بخهن و بنهناو مهیدانی سیاسهتهوه.‏ ههر بهو هۆیهشهوه بوو که دهسهتی زاڵ وجوڕی دهستهی بژاردهی بوارهکانی کاسبکاری و پشهسازی وخزمهتگوزاری کهوته بهر ههڕهشهوه.‏

کوردناسی 1362بهم شانبهشان لهگهڵ ئهم گفتوگۆ ڕاستگۆیانهیهدا که لهنوخۆدا ئهکرانسهبارهت به پویستیی بهرپهرچدانهوهی ئهو بهرخۆدانه دیموکراتییهی لهسانی شهستهکاندا ڕوویان دا،‏ ئهوهیه ئاگاداری ئهوه بکرت که کهس خۆیلهو ئامۆژگایانه ههنهقورتنت که بهرپرسیارتیی ‏"ڕاهنان و ڕنونییگهنجان"یان له ئهستۆدایه و،‏ ههروهها بدهنگکردنی ئهوانهی که لهوانهیه لهبوارهکانی ڕاگهیاندن و بوارهکانی دیکهیشدا بیروبۆچوونی سیاسییانهیجیاوازیان ههبت،‏ شانبهشانی ههموو ئهمانه سیستهمکی ئایدیۆلۆژی وائهبینینهوه که لهسهر بنهمایهک ههچنراوه بانگهشهی ئهوه ئهکات ئهوهیئهکرت ڕاست و ڕهوایه.‏ دیاره ئهمهیش سروشتییه و به ههمان شوهیش کهله بوارهکانی کاسبکاری و پیشهسازی و خزمهتگوزاریدا باو و ئاساییه لهبوارهکانی دیکهیشدا ههروا ئاسایی و باوه.‏ج.‏ پ.‏ به ڕای تۆ ئهوانهی لهنو ‏(سی.‏ ئای.‏ ئهی.)دا کار ئهکهن چ جۆرههۆشیارییهکیان لهبارهی ئهم دنیایهی ئمهوه ههیه؟ ههروهها ئهو هۆشیاری وتگهیشتنه به بهراورد لهگهڵ تگهیشتن و هۆشیاریی ئهکادیمییهکان لهکوداخۆیان ئهبننهوه؟ن.‏ چ.‏ ئهگهر ئهمه بهگورهی ئهو کاره پچپچ و ناتهواوانه ههبسهنگنین کهدهستمان پیان ڕائهگات،‏ لهوانهیه بتوانین بین که ‏(سی.‏ ئای.‏ ئهی.)‏ ڕاستگۆ ولهڕووتره له زۆربهی ئهو نووسینه ئهکادیمییانهی که له بوارهکانی دیسیپلینیئایدیۆلۆژییدا ئهنووسرن.‏ ئهوهی که ‏(سی.‏ ئای.‏ ئهی.)‏ کهمتر گرنگی بهفرکاریی پوختیی ئایدیۆلۆژی و کۆنترۆکردن ئهدات و زیاتر فاکتای به لاوهگرنگه،‏ ههر به ههمان شوهیه که له هۆیهکانی ڕاگهیاندن و بوکراوهکانیبواری بازرگانیدا ههیه که به شوهیهکی گشتی له هۆیهکانی ڕاگهیاندنڕاستگۆتر و لهڕووترن،‏ چونکه ئهمان زیاتر گرنگی بهو فاکتانه ئهدهن که

کوردناسی 1363بازرگانان پویستیان پیان ههیهئهوتۆیان بۆ کۆنترۆکردنی ئایدیۆلۆژی نییه.‏و ئهبت لیان بهئاگا بن و گرنگییهکیج.‏ پ.‏ بگومان کرده و کاروباریش ههن که لهلایهن ‏(سی.‏ ئای.‏ ئهی.)هوه)‏ئهنجام دراون که تیاندا کۆنترۆکردنی ئایدیۆلۆژی ڕۆی زۆر گرنگ وگهورهی ههیه.‏ن.‏ چ.‏ به‏،‏ قسهیهک لهوهدا نییه که ئهمه بهشکی تره له چالاکی وجموجووهکانی ئهوان که له زۆر سهرچاوهوه له ئمه شاراوه نییه و پیئاشناین،‏ بۆ نموونه:‏ چهندین شتی دروستکراو و دهنگوباسی ههبهستراو له‏(سی.‏ ئای.‏ ئهی.)هوه دزه ئهکهن و بو ئهبنهوه ، تهنیا به هیوای ئهوهی کههۆیهکانی ڕاگهیاندن گرنگییان پ بدهن و بویان بکهنهوه.‏ لهمهیش زیاتر،‏ منمهبهستم ئهوه نییه که ‏(سی.‏ ئای.‏ ئهی.)‏ خۆی له کۆنترۆی ئایدیۆلۆژی دوورئهگرت و پوهی خهریک نییه.‏ ئهوهیش گرنگه که بزانین دهستگای زانیارییئهمریکایی بۆ خۆی تا چ ڕادهیهک و به چ شوهیهکی بهربو و چۆن لهنو ئهوچوارچوه ئایدیۆلۆژییهدا ڕبهرایهتی ئهکرت،‏ که تا ڕادهیهکی زۆر هۆیهکانیڕاگهیاندن و توژینهوهی ئهکادیمییش ڕبهرایهتی ئهکات.‏ لهم لایهنهوه زۆرنموونهی دراماتیکی ههن.‏ با بۆ نموونه باسی ‏(ڕاپۆرتی پنتاگۆن)‏ بکهین،‏ کهسهبارهت به ماوهیهکه و نزیکی بیستوپنج سانک ئهگرتهوه و لهکاتکدایهکه بهشکی زۆر له دۆکیومنتهکانی دهستگای زانیاری لهبهردهستدا بووه.‏یهکک له گرنگترین ئاشکراکردن و لهقاودانهکانی ڕاپۆرتی پنتاگۆن ئهوهیه کهلکۆهرهوه و شیکارهکان لهو ماوهی بیستوپنج سانهدا ئهوه بوو که تهنیاتاکهڕاپۆرتکی بنکهی سوپایی ئهویان دۆزیهوه که سهبارهت بهوه بوو کهئاخۆ ‏(هانۆی)‏ تا چهنده بۆ خۆی و لهبهر ڕۆشنایی بیارهکانی خۆیداههسوکهوتی ئهکرد،‏ یان تا چ ڕادهیهک بووبوو به داردهستی مۆسکۆ،‏ یان

کوردناسی 1364داردهستی ‏(پیپینگ)‏ وهک خۆیان ناویان ئهبرد.‏ ئهمهیش بهب هیچ دوودییهکتاکهجارک بوو له ماوهی بیستوپنج ساندا که دهستگای زانیارییئهمهریکایی ههوی دا لهوه تبگات واقیع و ئهوهی لهڕاستیدا لهوێ ڕووی ئهداچی و چۆن بوو.‏ ئهمهیش لهوه زیاتر نییه که له کهسانی وهکو ‏(دین ئهیکسۆن)‏و ‏(دین ڕهسک)‏ و ههروهها له توژهرهوه ئهکادیمییه ‏"بهڕزهکان"‏ وڕۆژنامهنووسان چاوهڕی ئهکرت.‏ بهم ئهمهیش سهرسووڕهنهره کهتهنانهت شارهزایانی دهستگای زانیارییش،‏ که بۆ ئهوه مووچهیان پ ئهدرابهدوای ڕاستییهکاندا بگهڕن،‏ ڕووبهڕووی ئهوه ببنهوه و لهوه ت بگهن کهڤتنامییهکان له چوارچوهی ئهوهدا که به بهرژهوهندییهکانی خۆیانیان ئهزانیههسوکهوت و ڕهفتاریان ئهکرد.‏ بهم بۆ ئهمان سووک و ئاسان پویستبوو بیانکهن به داردهستی کهسک.‏ داردهستی ک‏!؟ ئهمهیان هنده گرنگنهبوو.‏ گرنگ ئهوه بوو بکرن به داردهست،‏ ئهمجا باشتر بوو داردهستیڕووسیا بن،‏ یان چین،‏ یان لهمانیش باشتر ئهوه بوو بکرن به داردهستیگهلهکۆمهکیهکی سۆڤیهتیی چینی،‏ دیاره ئهمهیش تهنیا بۆ ئهوهی ڕهوایی بهههڕهشه و پهلامارهکانی ئهمریکا ببهخشت،‏ بهم ئهگهر بۆ خۆیان و بهپیبهرژهوهندییهکانی خۆیان ههسوکهوتیان بکردایه،‏ زهحمهتتر بوو ئهو ڕهواییهبۆ ههڕهشهکانیان به دهست بھنن.‏ج.‏پ.‏ ڕۆی ‏(سی.‏ ئای.‏ ئهی.)‏ له زانکۆکانی ئهمریکادا چۆن ئهبینیت؟ن.‏ چ.‏ ڕاست و ڕهوان ئهمه شتکه که به هیچ جۆرک نیگهرانی نهکردووم.‏ با‏(میت (MITبه نموونه بھنینهوه.‏ لهوانهیه بمهوت باوهڕ بهوه بھنم کهدهستگای چاپهمهنیی ‏(میت)‏ ههندک کتبی به کۆمهکی ‏(سی.‏ ئای.‏ ئهی.)‏ بوکردبتهوه.‏ لهڕاستیشدا من بۆ خۆم وهک لزانک له بوارهکهدا سهبارهت بهکتبکی ‏(دۆگلاس پایک)‏ به ناوی ‏(ڤیت کۆنگ)هوه پرس و ڕام پ کرا و دوای

کوردناسی 1365پداچوونهوه،‏ سهرباری ئهوهیش که پم وا بوو گریمانهی وهرگرتنی کۆمهکینھنیی ئابووریش له جیهکهوه له پشتیهوه ههبوو،‏ بهم ڕنونی ئهوهم کردکه بو بکرتهوه،‏ ئهگهر بیریش به هههمدا نهبات،‏ پاشان ههندک ئاگاداریلهو بارهیهوه که به نھنییش کۆمهکی دارایی کرابوو بو بووهوه.‏ تاسهرهتای سانی شهستهکانیش،‏ ئهگهر به هههدا نهچووبم،‏ بهئاشکرا ‏(سی.‏ئای.‏ ئهی.)‏ پشتگیریی دارایی ‏(ناوهندی توژینهوهی نونهتهوهییCenter forInternational‏)ی Studies ئهکرد.‏ پاشان،‏ هندهی من ئاگادار بم،‏ ئهوپشتگیرییه داراییه نهما.‏ بهم ناتوانم لهوه تبگهم که به چ شوهیهک ئهمهڕۆکی گرنگ لهم بوارهدا ئهبینت!‏ خهک به شوهیهکی گشتی ههر ههمان کارئهکهن و ئامۆژگاکانیش،‏ لهو جیانهدا که دهوهت ڕیان پ بدات،‏ له خزمهتیبهرژهوهندییهکانی دهوهتدان.‏ ئهوهیش که ئاخۆ ئهمه ڕاستهوخۆ لهلایهن ‏(سی.‏ئای.‏ ئهی.)هوه یان ههر لایهنکی ترهوه پشتگیریی دارایی ل ئهکرت،‏ پموایه،‏ گرنگییهکی ئهوتۆی نییه.‏ ئهگهر ڕاستت ئهوت من پم وایه لهوانهیه ئهوهباشتر بت که پشتگیرییهکی دارایی ئاشکرا و ڕاستهوخۆ لهلایهن ‏(سی.‏ ئای.‏ئهی.)هوه ههبت،‏ چونکه ئهوسا،‏ ههر چۆنک بت،‏ کۆنترۆڵ ئهکرت.‏ منجارکیان پشنیازی ئهوهم کرد که ههریهک له زانکۆکان ‏"کۆلیژی مهرگ!"‏بکهنهوه و تهرخانی بکهن بۆ دانانی ههر چالاکییهک که لهگهڵ سیستهمی چهکو توژینهوهی سیاسی به ئاڕاستهی سیاسهتی دهرهوه و ههروهها ههر ههوڵو کۆششک که لهم بوارانه و بواری تریشدا ئهدرن.‏ ههر لهبهر ئهوهیش کهههموو ئهمانه له ئارادان و ئهکرن،‏ وا چاکتره دیار و ئاشکرا بن و له پشتهوهو به نھنی ڕوو نهدهن.‏پ.‏ ج.‏ئهی ههوهکانی‏(هارڤارد)‏بۆ دهستهبهرکردنیچۆن ئهی.)‏ ئای.‏ ‏(سی.‏ئهبینیت؟

کوردناسی 1366ن.‏ چ.‏ چاکه،‏ زانکۆی ‏(هارڤارد)‏ نهیئهویست هیچ پوهندییهکی ڕهسمیی لهگهڵ‏(سی.‏ ئای.‏ ئهی.)دا ههبت.‏ بهم ئایا ئهمه ئهوه ئهگهیهنت کارکردن لهگهڵکشه و گرفته سیاسییهکاندا له ‏(هارڤارد)‏ به ئاڕاستهیهک ئهبت که بزووتنهوهڕزگاریخوازهکان پویستیان پی ئهبت؟ نهخر،‏ به هیچ جۆرک.‏ کهواته تائهوکاتهی چالاکییهکان کتومت ههر ئهو چالاکییانه بن که چهندان ساه ههن وههر لهو پستهدا بمننهوه،‏ واتا تا وابهستهی ئهو پویستییانه بن که لهنوهندهکانی دهسهتدا ههن و بهسهر ئامۆژگا جۆراوجۆرهکاندا زاڵ وبادهستن،‏ بهتایبهتیش تا وابهستهی حکوومهت و کۆمپانیا گهورهکان و شتیلهو جۆره بن،‏ تا ئهوکاتهی لهو پوهندییانهدا بمنتهوه،‏ ئهوا من پم وایه،‏ ئهوهباشتره بانگی ئاشکرای ههبوونی ئهو پوهندییانه بدرت و له کهسنهشاردرنهوه.‏ج.‏ن.‏پ.‏ تۆ باوهڕکی بههزت به عهق ههیه؟چ.‏ نه باوهڕم بهو و نه هیچ شتکی تریش ههیه.‏ج.‏پ.‏ تهنانهت به عهقیش؟ن.‏ چ.‏ من نامهوت ناوی بنم ‏"باوهڕ".‏ مهبهستم لهوهیه که...‏ ئهمه تهنیا شتکهکه ههمانه.‏ من هیچ باوهڕیکم نییه که حهقیقهت،‏ ههر لهبهر ئهوهی ئاشکرائهبت و ئهناسرت،‏ ئیتر سهرکهوتن به دهست ئههنت.‏ بهم ئمه هیچههبژاردهیهکی دیکهمان له بهردهمدا نییه،‏ ئهوه نهبت،‏ بهب ئهوهی گوێبدهینه ئهوهی ڕاسته یان نا،‏ پاڵ بهم گریمانهیهوه بدهین.‏ خۆ دیاره ئهوهیشبهتهواوی ببایهخ نییه که ت بگهین ئهوانهی به چهواشهکردن و چاوبهستیئایدیۆلۆژییهوه خهریکن به شوهیهک ڕهفتار ئهکهن ئهوه ئهگهیهنت ئهوانیش

کوردناسی 1367ههمان تگهیشتنیان لهم بارهیهوه ههیه.‏ ئهمهیش،‏ بۆ نموونه،‏ لهو شوازهیاندادهرئهکهوت که ههوی شاردنهوهی ئهوه ئهدهن که دیار و ئاشکرایه و هیشاردنهوه نییه.‏ ئهگهرنا ئهبوو باسکردنی حهقیقهت زۆر ئاسانتر بووایه لهوهیکه ههیه.‏ئهی لهبهر چییه سیستهمی پرۆپاگانده لهسهر ئهو بنهمایه ههچنراوه کهببت به ئاستهنگ له بهردهم ههر ههوکدا که بۆ ڕوونکردنهوهی گرنگییکۆمپانیا گهورهکان ئهدرن له پوهندییاندا لهگهڵ سیاسهتی دهرهوهدا؟ یانسهیرکی میژووی هاوچهرخ بکه!‏ لهبهر چییه سیستهمی پوپاگانده لهسهر ئهوبنهمایه پک هاتووه که ببت به هۆی ملنهویکردن به ههر ههوک که بۆتوژینهوه و لکۆینهوهی ئهو پرسانهی ئهدرت که پوهندییان به گرنگییکۆمپانیا گهورهکان ههیه له سیاسهتی دهرهوهدا؟ بۆ ئهو مژووه تۆقینهره لهخۆی ناگرت که دهستوهردانهکانی ئهمهریکا له ئهمهریکای ناوهنده وخۆرئاوای هینددا چ ڕۆکی ناوهندی و ههرهگرنگیان ههبووه،‏ تا،‏ ههر بۆنموونه،‏ ههموو کهسک بزانت که خهک له گواتیمالا له کولهیهتیدا ئهژین،‏چونکه چاکسازیی زهویوزار و کشتوکاڵ لهوێ و له ئهنجامی کودتایهکی‏(سی.‏ ئای.‏ ئهی.)هوه له سای ‎١٩٥٤‎دا ڕگای پ گیرا و ڕاوهستنرا،‏ یانئهوهی که دهستوهردانهکانی سهردهمی ‏(جۆن کهنهدی)‏ و ‏(جۆنسۆن)‏ به چجۆرک بوون به هۆی کۆمهک و پشتگیریکردن له هنانهکایهیدامودهستگایهکی دهوهتی که لهسهر بنچینهکانی ترۆر و ئازار وئهشکهنجهدان،‏ که هاوتای له مژووی هاوچهرخی دنیای ئمهدا کهمه،‏دامهزراوه؟ بۆ له مژووی هاوچهرخی کۆتاییی سانی چلهکانی وتهیهکگرتووهکانی ئهمهریکادا باس لهوه ناکرت که چ ههوڵ و تهقهلایهکیدژهشۆڕشگانهی قاتوقکهر و دهمارگیرانه له یۆناندا پهو کرا؟ که بهههزاران کهس ڕاپچی ئۆردووگاکانی ڕاهنانهوه و وهبارهنانهوه کران و ههرلهو ئۆردووگایانهیشدا ئازار دران و کوژران و ههروهها ئهوهیش که به

کوردناسی 1368ههزاران کهسی دیکهیش لهو وته وتبهدهر کران و سهرلهبهری ساندیکاکانو سیستهمی سیاسیی ئهو وته تکوپک دران و کوشتاری بهکۆمهیزۆریشی تدا کرا؟ بۆ ئمه ههموومان لهمانه بهئاگا نیین؟ ئهمانه لهڕاستیدازانیاریی گرنگن.‏ یان با سهیرکی ڤتنام بکهین!‏ ئهمیان بۆ چییه و لهبهر چییه؟بۆ ئهو ههموو ههوڵ و کۆششه ئهدرن بۆ ئهوهی فاکته ڕاستهقینهکانیپهلاماردان و دهستوهردانهکانی ئهمریکا له باشووری ڤتنامدا بشاردرنهوه وخهک لیان بهئاگا نهبن و لیان نهکۆرتهوه،‏ یان لهنو نواندا نهمنن و له بیرببرنهوه و بهر له ههر شتکیش نههت بھنرنه ناو ڕشته سهرهکییهکانیخوندن و توژینهوهی ئهکادیمییهوه؟ ئهم ههموو ههوڵ و کۆششه بۆشاردنهوهی و پهردهپۆشکردنی مژووی ڕاستهقینه لهڕی گانهوهیکۆمههچیرۆککی سهیر و ههبهستراوهوه دهربارهی نیازپاکییه ههرهبهرزهکانمان،‏ لهبهر چی و بۆ چییه؟ ئهو نیازپاکییهی که بهداخهوه لهبهر ئهوچهوتی و ههنهی لهبهر ساویلکهیی خۆمان کردمانن له ڕاستهڕێ لایان دا وپچهوانه کهوتنهوه،‏ یان به هۆی دپاکییهکهوه که نموونهی له مژوودا نییه؟من پم وایه هۆکاری چاک بۆ ئهوهی سیستهمی پروپاگهنده بهو شوهیهبگهڕت که ههیه،‏ له ئارادان و ههن.‏ ئهوانهی له بوارهکهدا کاران،‏ ئهزانن وهۆشیارن بهوهی خهک بهگشتی کۆمهکی ئهو سیاسهته ناکهن که له واقیعداههیه و پهو ئهکرت.‏ ههربۆیه گرنگه بهر له زانیاری و تگهیشتن لیبگیرت.‏ دیوهکهی دیکهی ئهمه ئهوهیه که له بارکی ئاوهادا،‏ بۆ ئمه گرنگترههندهی له تواناماندا ههیه و پمان ئهکرت ههوڵ بدهین حهقیقهتهکه و ئهوهیڕاستهقینهیه ئاشکرا بکهین.‏بهم لهوانهیشه خهک،‏ ههتا ئهگهر له حهقیقهتهکهیش ت بگهن،‏ هشتا ههرکۆمهك و پشتگیریی سیاسهتهکه بکهن،‏ ئهمهیش ڕاسته و دوور نییه وا بت،‏بهم وا پ ئهچت که بیریارانی سیستهمی پوپاگهنده باوهڕیان بهمه نهبت.‏ئاخۆ بۆ و لهبهر چییه سهرلهبهری مژووی جهنگی ڤتنام بهو شوهیه

کوردناسی 1369نووسراوهتهوه و بۆ هنده نابهج و ناههموار لهنو دهستگاکانی ڕاگهیاندن ودووتوی کتبه باوهکاندا چهواشه کراوه و شونراوه؟ دیسان ههر ههمانشت!‏ چونکه ئهوهنده بهسهر جهنگی ڤتنامدا تنهپهڕیوه و هشتا له یادهوهرییزۆربهماندا ماوه،‏ بهم ههوڵ و کۆششکی زۆریش دراوه بۆ دروستکردن وخوقاندنی مژووییهکی داشۆراوه لهو بارهیهوه،‏ ئهمهش تهنیا بۆ شاردنهوه وسهرنهویکردن بهو زانیاری و ئاگادارییانهی زۆربهی خهک به دهستیانهنابوو،‏ لهکاتکدا توانیبوویان،‏ ههر نهبت بۆ ماوهیهک،‏ خۆیان له کۆنترۆیسیستهمی ئایدیۆلۆژی دوورهپهرز بگرن و بپارزن.‏ له ڕاستییشدادووبارهنووسینهوهی ئهو مژووه هنده پویست نهبوو،‏ چونکه ڕۆشنبیران،‏ بهپچهوانهی ئهوهوه زۆر کهس به بیر و خهیایاندا دت،‏ ههمیشه و بهوپهڕیمتمانهوه سهر به بهرهی پهوکهرانی بیوڕای ڕهسمی بوون.‏ بهم بهشکیزۆری خهک ئهوهیان نهکرد.‏ من ماوهیهک لهمهوبهر چاوم به بهشک لهئهدهبیاتی مژوویی باو و ڕۆژانهدا،‏ که له چوارچوهی ئهم بابهتهدانووسراون،‏ گایهوه و ههروهها بهو وتار و پرۆگرامانهیشدا چوومهوه کهلهلایهن دهستگاکانی ڕاگهیاندنهوه لهو بارهیهوه نووسراون و ئاماده کراون وئهو یادهوهرییانه به بیردا ئههننهوه و ئهوهم بۆ ڕوونتر بووهوه که ئهمهمهسهلهیهکی گرنگه له ههوی ‏"خوقاندنی بیروبۆچوونی وهکیهکی!"،‏ یانڕاستهوخۆتر بین له مهسهلهی کۆنتۆکردنی بیروبۆچووندا.‏ ههروههائهوهیش گرنگ و جی سهرنجدانه که ئهو قهبووکردن و دهستبهسنگهوهگرتنهگشتییهی ههبووه و له زۆر بواریشدا تۆمار کراوه و به نووسراوه ودۆکیومنت بۆمان ماوهتهوه،‏ وا پشان دراوه که ‏"ڕهخنهگرانه بوون بهرانبهرتوژه دهسهتدار و داراکانی کۆمهڵ"‏ و ‏"زدهڕۆیانه"‏ ناڕهوا بوون بهرانبهر بهههوڵ و کۆششه پیرۆزهکانمان.‏ ئهمانهیش ههموویان له پهوکردن وگوایهی بۆ ئهو بیاره ئهکهوتنهوه که ئهبت بهر به ههموو ئهو ئاگاداری وزانیارییانهی خهکانکی زۆر لهو بارهیهوه به دهستیان هنابوو بگرت وههویش بدرت لهنو خهکدا نهمننهوه و بو نهبنهوه.‏

کوردناسی 1370ج.‏ پ.‏ ئهم سیستهمه ههندک جار وا دهرئهکهوت که بسنوور بههزه و لهههندێ حاهتیشدا نهرمونیانییهک پشان ئهدات که خۆی له شوهی نیگهرانی وترس و...‏ دا دهنونت...‏ن.‏ چ.‏ وایه!‏ سیستهمکی تا بیت شلۆقه،‏ چونکه لهسهر درۆ ههچنراوه.‏ ههرسیستهمک لهسهر درۆ و ساختهکاری ههچنرابت،‏ به شوهیهکی سروشتی،‏سیستهمکی شلۆق و شهقوشه.‏ بهم له لایهکی دیکهیشهوه توانایهکیگهورهی خۆهنانهوهجی ههیه و بهرهنگارییهکی زۆر کهمیشی ڕووبهڕووئهبتهوه.‏ ئهو بهرهنگارییهش که ههیه زۆر سنوورداره و ههروههایش خراوهتهپهراوزهوه و ئهمهیش بووه به هۆی ئهوهی که جوڕێ و مانای سیستهمیپۆپاگهنده بههز بت و بهئاسانی ڕێ بکات.‏پ.‏ ج.‏ئایا گفتوگۆ لهم بارهیهوهسنووردار نابت،‏ لهڕی ئهوهوهکهباوهڕپنهبوونکی گشتی ههیه دژی ئهو ‏(بهدیل)انهی که ههن بۆ ئهو شوازیژیانهی که ئستا تیدا ئهژیین؟ن.‏چ.‏ زۆر زهحمهته بگهین بهو جیه که تیدا گفتوگۆ لهسهر ئهوبکهین کهههن.‏بیروخهیات و ئهفسانانهسهرهتا ئهبت توژاک لهلا بدهین کهبارهیهوه لهسهر یهک کههکه بوون.‏بهشکبیروبۆچوونی هاوبهشمان ههیه،‏ زۆرجار ڕهخنهیان لهوهبهدیلانهدوای توژاکی ئهو ههموولهگهڵ تپهڕبوونی ڕۆژگاردا لهمله هاوڕیهکانم،‏ ئهوانهی ههمانمن که گرتووهپوهی خهریکم و ئهیکهم و لهوانهیه لهسهر ههقیش بن.‏ ئهوان ئهن من،‏ بهجۆرک له جۆرهکان،‏ زۆر خۆ به ڕهخنهگرتن له دیارده ڕووکهشهکانهوهخهریک ئهکهم.‏بارهیهوهله تایبهت کهبهشکی زۆر لهو شتانهی نووسیومن وقسان ئهکهم،‏ تهرخان بوون بۆ ههندک لهڤتنام،‏ ئهمریکایله که ئهوهیشزۆموزۆرداریی زۆرخواروو،‏ خۆرههتی ناوهڕاست،‏ تیموری

کوردناسی 1371خۆرههت و کشهی دیکهی لهو جۆره ههبوون و ههن و ههروههایش بۆ ئهوساختهکاری و فریودانهی به دهوری ئهو کشانهدا چنراون و هۆنراونهتهوه.‏دیاره ئهمانه شتگهلک بوون که بایهخکی مرۆڤانهی گرنگیان ههیه،‏ بهمئهمانه به جۆرک له جۆرهکان له ڕووی تهکنیکییهوه ڕووکهش بوون،‏ بهواتایهکی دیکه ئهمانه دهرئهنجامی کۆمهک هۆکاری ناوهندی وبهقوویداڕۆچووی ناو کولتوور و کۆمههکهمانن.‏ ڕهخنهگرهکان پیان وایه کهمن ئهبوو سهرنجم زیاتر به لای ئهو هۆکاره ناوهندییانهدا ڕابکشرایه وههروهها به لای ئهو کشهیهدا که چۆن ئهتوانین ئهوانه بگۆڕین،‏ بۆ نموونه لهڕگای ستراتیژیهتکی شۆڕشگانهوه.‏ من،‏ ڕهوا بت یان ناڕهوا،‏ خۆم لهمهیانلا داوه،‏ بهم بگومان له مانا و ناواخنهکهیشی تئهگهم و لی بئاگا نیم.‏کهواته،‏ وا بیھنه پش چاوی خۆت که ئمه ئهتوانین وا له وتهیهکگرتووهکانی ئهمهریکا بکهین چیی تر کۆمهک و پشتگیری لهو چهوساندنهوهو کوشتاره بهکۆمهنه نهکات که له تیموری خۆرههتدا ڕوو ئهدهن.‏ دیارهئهمه بۆ خهکی تیموری خۆرههت،‏ که له ئستادا ترسی بهیهکجارهکی قهلاچۆو قبوونیان لهسهره،‏ زۆر بهبایهخ ئهبوو.‏ بهم ئهمه وهک ئهوه وایه وهرهمکتیمار بکهیت و پاشان ئهو وهرهمه له جیهکی دیکهدا ههبداتهوه.‏سهبارهت بهم پرس و کشانه هندهی بتوانرت دهنگت به خهک بگات وقسهیان لهگهدا بکهیت ئهمهیش کارکی ئاسان نییه چونکه بهحهقیقهتهۆیهکانی ڕاگهیاندن و گۆڤار و ڕۆژنامهکان ڕگه نادهن!‏ بهم هندهیبتوانرت دهنگت به خهک بگات،‏ ڤتنام و تیموری خۆرههت ئهو بابهتانهن کهئهتوانیت لهگهڵ خهکدا قسهیان لهبارهوه بکهیت و به شوهیهک له شوهکانبۆ ئهوان گرنگ و پبایهخن.‏ بهم ئهگهر بت و لهبارهی گۆڕانکاریی ئامۆژگاو دامهزراوهکانهوه لهگهیاندا بدویت،‏ یان لهبارهی ئهوهوه که ڕهنگ بتئهوان بتوانن له گۆڕانی ئامۆژگاکاندا هاوبهش و بهشدار بن،‏ وهک ئهوهیهلهبارهی ههسارهی ‏(مارس)هوه قسهیان لهگهدا بکهیت.‏ من نازانم چۆن

کوردناسی 1372ئهتوانرت بهو جیه بگهیت که بتوانیت ئهم پرس و کشانه بھنیته پشهوه وگفتوگۆیان لهسهر بکهیت.‏ بهدنیاییهوه ههر بهوهنده نا که تهنیا گفتوگۆیانلهبارهوه بکهیت.‏ ئهمه شتکه خهک ئهبت خۆیان تیدا بژین و ههسوکهوتیلهگهدا بکهن؛ هیوا و ئاوات و تگهیشتن،‏ ئهبت بهرههمی ئهزموون وگرمهوکشه و ههوڵ و خهبات بن و بهوان گهشه بکهن و پ بگهن.‏بۆ نموونه سهیری کارگهیهک بکه که ئهگوزرتهوه.‏ کاتک له‏(کۆنکتیکهت)هوه بۆ ‏(تایوان)‏ ئهگوزرتهوه ڕی تئهچت بتوانیت کشهکانیوهکو مافی بیاردانی کرکاران،‏ یان بهڕوهبردن لهلایهن کرکاران خۆیانهوه،‏بھنرنه پشهوه و قسهیان لهبارهوه بکرت و قسهکردنهکهیش به شوهیهکیبهتهواوی ناوازه و سهرنجاکش و ئهکادیمی بت لهو دهمهدا که سیستهمهکهکارا و له گهڕدا بووه.‏ من ڕزکی زۆرم بۆ ئهو کهسانه ههیه که شتی وا بۆباس و قسهلهسهرکردن دههننه ئاراوه.‏ ئیمکاناتکی زۆر له بهردهستدان بۆئهوهی دهستپشخهری بکرت بۆ گفتوگۆکردن لهسهر ئهو پرس و کشانهی،‏که به شوهیهک یان شوهیهکی دیکه،‏ پوهندن به ئیمکاناتی ههبژاردنهوه کهله بهردهستی خهکدان،‏ که ههر بهتهنیا خۆیان لهو شوه ئهپستراکته یانچهمکانهدا نابیننهوه که لتگهیشتنیان زهحمهته،‏ بۆ نموونه وهکو ئهوهی:‏ ئایائهتوانرت کۆمهکی دیکه جی کۆمهی ئستا بگرتهوه و له ههمووڕوویهکیشهوه بهڕوه بچت یان نا؟ زۆر زهحمهته چهند بیروبۆچوونکیئهپستراکتت لهبارهی پرسکی لهم جۆرهوه ههبت یان دروست ببت.‏ پرسکیئاوها سووک و ئاسان زۆر دووره لهو ئیمکاناتی ههبژاردنهوه که لهڕاستیدالهبهر دهستی خهکدا ههن،‏ تا گرنگییهکی ئهوتۆی پ بدهن.‏ بهم من پم وایهکه ڕک ئهم جۆره پرسانهن له ئهنجامدا ئهبت گرنگییهکی ناوهندی وسهرهکییان بۆ زۆربهی زۆری خهک ههبت،‏ ئهگهر ئمه بمانهوت لهتیمارکردنی وهرهمهکان زیاتر ئهنجام بدهین و به دهست بھنین.‏

کوردناسی 1373ج.‏ پ.‏ کهواته ئهوهی ئمه بهر له ههر شتکی دیکه پویستمانهبهرفراوانی میللییه که تیدا ڕا و مانا جیاوازهکان و ههروههایشڕهگ دابکوتن و گهشه بکهن؟بنکهیهکیبهدیلهکانن.‏ چ.‏ ب هیچ دوودییهک!‏ ئهوهی که له ئارادا نییه و ئهبوو ههبووایهڕکخستنکی بهربوی میللییه.‏ ئهگهر ئهمه ههبووایه ئهوسا گفتوگۆیڕهخنهگرانه و شیکاری و بیرکردنهوهی جددیش لهبارهی پرس و کشهکانیکۆمههوه گرنگییان به دهست ئههنا.‏ له کاتی جهنگی ڤتنامدا ئیمکاناتی ئهوهیکه ڕۆشنبیره سهربهخۆکان ڕۆکی گرنگ ببینن،‏ بهوهی پرسیار بکهن ویارمهتیی بهرفراوانبوونی ئاسۆی بیرکردنهوه و تامان بدهن،‏ له ئارادا ههبوو.‏بزووتنهوهیهکی بهربو و فراوانی میللی گهشهی کرد.‏ له سانی شهستهکاندائهتتوانی بۆ خهککی زۆر،‏ ئاپۆرهیهکی زۆری خهک که ئامادهی گوگرتنبوون،‏ بنووسیت و قسه بکهیت.‏ ئهوهیش ئهتوانرا بکرایه به بابهتیقسهلهسهرکردن و ڕهخنهلگرتن و بوکردنهوه و شتی دیکهیش.‏ ههروههائهمهیش به شوهیهکی فراوان و بهربو،‏ له سایهی ههوڵ و تهقهلای ئهوڕکخراوه گرنگ و سهرکهوتووانهدا ڕووی ئهدا که ڕکخراوهی توژهجۆربهجۆر و بهرفراوانهکانی کۆمهڵ بوون.‏ بزووتنهوهکهیش به شوهیهکیتهواو پهرش و بو بووهوه که مایهی تامان و سهرنجدان بوو.‏ به بۆچوونیمن،‏ ڕۆی ڕاستهقینهی ڕۆشنبیرانیش ئهوهیه ههوڵ بدهن له کاروبارهکانیبزووتنهوهی بهربوی میللیی ئازادیخواز و دیموکراتدا بهشدار ببن.‏ بهم لهئستادا ئهمه زۆر به کهمی لهئارادایه و له جی نهبوونه.‏ههندێ جاریش ئهتوانرت،‏ بهب بوونی ئهم جۆره بزووتنهوه میللییانه،‏کاریگهرییهکی سهرنجاکش به دهست بھنرت.‏ بۆ نموونه ئهگهر سهیریکشهی تیموری خۆرههت بکهین،‏ ئهوانهی بهڕاستی هز و وزهی خۆیان لهوته یهکگرتووهکانی ئهمهریکادا خستبووه کار بۆ پهردهههماین لهسهر ئهوبدهنگییهی بهسهر ئهو کشهیهدا درابوو،‏ له پهنجهی دهست تپهڕ نهئهبوون،‏

کوردناسی 1374ئهمه لهکاتکدا که به خراپترین شوه کوشتاری بهکۆمهی خهک و قکردنیانلهوێ له ئارادا بوو.‏ بهم چهند کهسک ههبوون و چهندین سانیشی خایاندتا لهڕاستیدا سهرکهوتنیان به دهست هنا و دهرئهنجامهکهیشی ئهوه بوو کهچهند ئهندامکی کۆنگرسی ئهمهریکا بهتهواوی تووڕه بوون و دهنگیناڕهزاییان بهرز کردهوه و چهند وتار و سهروتار له ڕۆژنامهکان و چهندڕپۆرتاژکیش له دهنگوباسهکانی هۆیهکانی ڕاگهیاندندا ئاماده کران و بوکرانهوه.‏ لهوانهیه،‏ بهههرحاڵ،‏ بوترتیش ئهمه دوای کوشتاری بهکۆمهڵ وقکردنی سهدان ههزار مرۆڤ و بگره زیاتریش دهرئهنجامکی ئهوتۆ نهبووه.‏بهم،‏ ههرچۆنک بت،‏ ئهمه له هیچ باشتره و ههروههایش کاریگهریی ههبووو لهدواییشدا بووه ڕخۆشکهر بۆ ئهوهی دامهزراوهی خاچی سوور بهشوهیهکی کاتی بچته ناو ئهو وتهوه و ههندک یارمهتی بگاته دهستقوربانییهکانی شهڕ لهو وتهدا و دهرئهنجامیش به ههزاران کهس له مردنڕزگار کران.‏ ئهمه بهدهستھنانی ئاکامکی خراپ نییه بۆ گرۆیهکی بچووک کهزۆربهی ئهندامهکانی له گهنج و لاوان پک هاتوون.‏ج.‏ پ.‏ پت وایه که گرنگترین ئهو وانانهی له سانی شهستهکانهوه فریبووین کامانهن؟ ئایا چ شتک له بزووتنهوهی مافهکانی هاووتبوون وبزووتنهوهی دژی جهنگ به زیندوویی و بۆ داهاتوو ئهمنتهوه؟ن.‏ چ.‏ لرهدا ئهبت هکی جیاکهرهوه لهنوان بزووتنهوه میللییهڕاستهقینهکانی ئهوسا و ئهو بهشانهدا بکشین که بهناو پاوتهی دهستگاکانیڕاگهیاندن و نووسراوه مژووییه باوهکاندا تپهڕ بوون.‏ ئهو وناکردن وباسکردنه دروستکراوهی بۆ چهپی نوێ و سانی شهستهکان بهگشتی ئهکرنزۆر له ڕاستی و واقیعهوه دوورن،‏ یان به واتایهکی دیکه،‏ زۆر بهوریاییهوه لهواقیعکی زۆر تکچژاو و ئاۆز ههبژردراون.‏ ئهم ههبژاردنهیش،‏ وهک ههر

کوردناسی 1375کاتکی تر،‏ له بهرژهوهندیی دهسته و گرۆ خاوهنئیمتیازاتهکانی کۆمهدایه.‏ لهمحاهتهدا ئهوان،‏ بههۆی بهرهوپشچوونی بزووتنهوه میللییهکان و ههروههایشلهبهر باشتربوونی ئهو کهشوههوا ڕۆشنبیری و ئاکارییهی که دهرئهنجامیچالاکییهکانی ئهو بزووتنهوانه بوون،‏ ههستیان به ههڕهشهیهک ئهکرد لهسهرخۆیان.‏ ئهم بهرزبوونهوهیهش له ئاستی کولتووری و ئاکاریدا لهڕاستیداشتکی بهبایهخ و گرنگ بوو و ڕوون و ئاشکرایش خۆی لهو ترس ونیگهرانییهدا ئهنواند که هنابوویه ئاراوه:‏ بۆ نموونه ترس له ‏"قهیرانیدیموکراتی"‏ که ههڕهشهی لهوه ئهکرد کۆتایی بهو ڕۆژگاره خۆش و لهباره‏(زینه)‏ بھنت که تیدا سهرۆککۆمار ئهیتوانی دهستئاوه و به ‏"یارمهتییچهند پارزهر و ژمارهیهکی کهم له بهڕوهبهرانی بانکهکان له ‏(وۆڵ ستریت)‏وت بهڕوه بهرت و ڕۆژگارک که پۆفیسۆرهکهی هارڤارد؛ سامۆئیلههنتینگتۆن،‏ بهئاشکرا له ڕاپۆرتی ‏(تریلاترال کۆمیشن)دا بهپهرۆشهوه سکابۆ لهدهستدان و بهسهرچوونی ئهکات.‏ نموونهیهکی دیکه ئهو نیگهرانییه بووبهرانبهر به دهرکهوتنی ‏"نیشانهکانی نهخۆشیی ڤتنام"‏ ههبوو،‏ که دهردکیترسناک بوو و بهناو بهشکی زۆری خهکدا بو بووبووهوه.‏ دیاردهیهکیش لهدیاردهکانی ئهو قزلھاتنهوهیه بوو که خهک بهرانبهر به ئهشکهنجه وکوشتاری بهکۆمهڵ ههیانبوو و ههروهها بهزهیی خهکیش بوو بهرانبهر بهقوربانییهکانی جهنگ،‏ یان وهکو هنری کیسنجهر له یاداشتهکانیدا باسی ئهکاتئهو ‏"نهخۆشی"یه بوو که بۆ نموونه ئاماژهی بۆ ئهوه ئهکرد ‏"تا ئهو کاتهههموو لایهک به یهک دهنگ و ب چهند و چۆن لهسهری ڕک بوون کهجهنگی سارد دهرئهنجامی ملنهدان و سهرنهوینهکردنی یهکتیی سۆڤیهت بوونهک شتکی تر!"‏ ئهمهیش لهڕلادانکی ترسناک بوو له ڕسا و بهندهکانیبیروڕای باو.‏ ڕوانینک بهو شتانهدا که لهبارهی ئهم پرس و کشانهوه لهسهرهتای سانی شهستهکاندا ئهنووسران،‏ بهرلهوهی چهپی نوێ وبزووتنهوهی خوندکاران وا بکات مهحاڵ بت سهر به پرسیارکردن لهبارهیبیروڕای سهقامگیرهوه نهوی بکرت،‏ زۆر شتمان فر ئهکات،‏ بهتایبهت لهو

کوردناسی 1376که ڕووهوههاته ئاراوه.‏باشتربوونکی بهرجهستهیی لهکهشوههوای کولتووریی گشتیدابزووتنهوهکه دژی جهنگ له ڤتنامدا کاریگهریی درژخایهن و،‏ هیوادارم،‏ههمیشهیی ههبووبت لهو ڕگهیهوه که توانیی به شوهیهکی گشتی ئاستیزانیاری و بیروبۆچوونی خهک بهرز بکاتهوه و ئهمهیش ههروهها کاری کردهسهر بهرزبوونهوهی ئاستی ڕۆژنامهگهری و توژینهوه.‏ بزووتنهوهی مافیهاووتانیش ههروهها کاریگهریی گرنگ و ڕهنگه ههمیشهییشی ههبووبت،‏ بهههمان شوه بزووتنهوهی ژنان و بزووتنهوهی ژینگهش کاریگهرییان ههبوو وههروههایش زۆر لایهنی دیکهی ههوڵ و تهقهلا ڕکخراوهیی و فرکارییهکانیشله شهستهکاندا کاریگهرییان ههبوو.‏ زانکۆکانیش به شوهیهکی سهرنجاکشبه ڕووی ئهو بیر و بۆچوونانهدا کرانهوه که تا ئهوسایش به شوهیهکیکاریگهر خرابوونه پهراوزهوه و ژردهست خرابوون.‏ ئهمه دیاردهیهکهبهدهگمهن دهتوانیت چاوی ل بپۆشیت.‏ سهرباری ئهو ههموو ههووکۆششهیکه له سانی حهفتاکاندا دران بۆ ئهوهی ئهو ههموو دهستکهوته فهرههنگییهگشتییانه و ههروههایش هۆشیاریی گشتی ڕابمارن و نههرن،‏ بهم هشتاههر زۆریان ماونهتهوه و کاریگهرییان ههیه.‏بۆ نموونه ئمه دهتوانین ئهم گۆڕانه له هۆشیاریی گشتی و فهرههنگدا لهبهراوردکردنی ئهو کاردانهوهیهدا ببینین کاتک که ‏(کهنهدی)‏ له سای ‎1962‎دا،‏هزی سوپای ئهمهریکایی نارد بۆ باشووری ڤتنام لهگهڵ ئهو ئیجرائاتانهدا که‏(ڕیگن)‏ دوای گرتنهدهستی دهسهت ههر چهند ههفتهیهک دوایدهستبهکاربوونی وهک سهرۆککۆمار گرتنیه بهر بۆ دهستوهردانیڕاستهوخۆی سهربازی له ئهمهریکای ناوهنددا.‏ هزی سوپایی ئهمهریکابهشداریی ڕاستهوخۆی خۆی لهو جهنگهدا به بۆمباران و پهلوپۆههوهراندن وورانکردنی دارستانهکانی ڤتنام له سای ‎١٩٦٢‎دا دهست پکرد.‏ ئهمهیش لهناواخنی ههووکۆششکدا بوو بۆ دهرپهڕاندنی ملیۆنان جووتیارانی ڤتنام و

ف(‏کوردناسی 1377کۆکردنهوهیان له ئۆردووگاکانی چکردنهوهی خهکدا،‏ تا لهودا لهپارتیزانهکان ‏"بپارزرن!"،‏ که بهپی دهرئهنجامی حکوومهت خۆبهختانهپشتگیرییان دهکردن،‏ پاشان به دهیان ههزاران کوژران و قکران و وتهیهکگرتووهکانی ئهمریکایش به شوهیهکی کاریگهر ڕی له ههموو ههوڵ وتهقهلایهک بۆ دۆزینهوهی ڕگاچارهی سیاسی و لهنویشیدا پشنیارک لهلایهن‏.ن.ل.)،‏ ‏[یان ‏"ڤیتکۆنگ"،‏ بۆ ئهوهی ئهو چهمکه به کار بھنین که دهستگایپرۆپاگهندهی ئهمهریکایی به کاری دههنا]‏ گرتبوو،‏ بهوهی که باشووری ڤتنامو کهمبۆدیا و لاوس وهک ناوچه بلایهنهکان چاویان ل بکرت.‏ کاردانهوهیگشتیی خهک،‏ به شوهیهکی گشتی،‏ له جی نهبوون بوو،‏ ههرچییهک ڕوویئهدا بهتهواوی وهکو کردهیهکی ئاسایی و ڕگهپدراو تهماشا ئهکرا،‏ تهنانهتبهشانازییهوه تهماشا ئهکران.‏ تهنانهت ئهو کاتهیش که هزکی داگیرکاریئهمهریکایی زۆر گهوره و بهرفراوانیش ڕهوانه کرا بۆ ئهوهی ههبکوتته سهرباشووری ڤیتنام و داگیری بکات،‏ یان تهنانهت کاتک وته یهکگرتووهکانیئهمریکا جهنگهکهی بهرفراوانتر کرد بهرهو باکووری ڤتنام و لاوس،‏ هیچدهنگی ناڕهزاییهک نهئهبیسترا.‏ ههندک جار ئهوه له بیر ئهکهین که تهنانهت تاسای ‎١٩٦٦‎یش مهحاڵ بوو له شارکی وهکو ‏(بۆستن)دا که ڕهنگه لیبرالترینشاری وته یهکگرتووهکان بت!‏ کۆبوونهوهیهک بگیرت بۆ ناڕهزاییدهربینله دژی شهڕهکه،‏ چونکه کۆبوونهوهیهکی لهو جۆره به گرتنهبهری ههمووشوازکی بهکارهنانی زهبروزهنگ بوهی پ ئهکرا.‏ له بههاری سای ‎١٩٦٦‎داتهنانهت کۆبوونهوهکانی نو کساکانیش لهلایهن دژهخۆپشاندهرانهوهشاویان ئهکرایه سهر و پهلامار ئهدران.‏ بهراوردی ههموو ئهمانه بکه لهگهڵئهوهدا که سای١٩٨١ڕووی دا،‏ کاتک ‏(ڕۆناد ڕهیگن)‏ پلان و نهخشهیئهوهی دائهنا هزی سوپایی زیاتر بنرت به هانای ئهو جهنگی قکردن وئهشکهنجهدانهوه که ‏(کارتهر)‏ له ‏(ئلسلڤادۆر)دا دهستی پ کردبوو،‏ له ڕگایئهو ئیجرائاتانهوه که دهستوهردانی ڕاستهوخۆی هزه سوپاییهکانی ئهمریکا ومهترسیی بهشداربوونی ڕاستهوخۆی ئهو هزانهی هنابووه ئاراوه.‏ ئهو پهڕه

کوردناسی 1378سپییانهی که له مانگی ‎٢‎ی ‎١٩٨١‎دا بووبوون به بناغهی ئهم زیاترکردنهیهزی سوپایی ئهمهریکا له ئهمهریکای ناوهند،‏ به هیچ جۆرک نهبوون بهمایهی قسهلهسهرگوتنکی ڕهخنهگرانه له هۆیهکانی ڕاگهیاندندا و ئهمهیشئاونهی بانمای پشاندانی ملنهویکردنی ‏"ڕۆشنبیران!"ه له سایهی سیستهمیپرۆپاگاندهی دهوهتیدا.‏ کهچی ئهم ڕک به پچهوانهوه بوو به هۆیکاردانهوهیهکی له خۆوهی خهک،‏ تهواو به پچهوانهوهی بیروبۆچوونی ئهوکهسانهوه که لهو باوهڕدا بوون دیاردهی ڤتنام له سایهی ههووکۆششهئایدیۆلۆژییهکانی سانی حهفتاکاندا بنب کرابوون و لهنو نواندا نهمابوون.‏ئهم کاردانهوهیهی خهک بووه هۆی ئهوهی حکوومهت پاشهکشهی کرد لهکۆششه ڕقھهسنهکانی خۆی له ترسی ئهوهی زۆر له پرۆژه سهرهکییهکانیبکهونه بهر مهترسی و ههڕهشهوه و بهتایبهتیش پۆگرامهکانی ‏"بهکارهنانیهزی سهربازی که ‏(کهنهدی)‏ نهخشهی بۆ داڕشتبوو!"‏ بۆ گواستنهوهی ههمووشت و کهرهسهیهک له ههژارانهوه بۆ دهوهمهندان.‏ پاشان و دواتر هۆیهکانیڕاگهیاندن دهستیان به ڕهخنهگرتن کرد له ‏"کتبه سپییهکه!"‏ و ههروهها پاشماوهیهک دهستیان کرد به ناردنی ڕاپۆرت سهبارهت بهو کوشتوبانهی بهپشتگیریی وته یهکگرتووهکان له ‏(ئلسلڤادۆر)دا ڕوویان ئهدا که مهبهستلیان ئهوه بوو ئهو ههڕهشهیه لهناو ببهن که بۆ بهدهستھنانی دیمۆکراتییهکیڕاستهقینه لهو وتهدا له ئارادا بوو،‏ که تیدا سهرکهوتنیشان به دهست هنا.‏بهراوردکردن لهنوان١٩٦٢و ‎١٩٨١‎دا زۆر شتمان فر ئهکات و ئهوگۆڕانکارییه کۆنکرتهمان پشان ئهدات که له بهرژهوهندییهکان و هۆشیارییخهکدا و ههروههایش له بیروبۆچوونی خهکدا دروست بوو سهبارهت بهواقیعی سیاسی و ئهمهیش دهرئهنجامی ئهو کهفوکوه بوو که له شهستهکاندالهنو خهکدا هاته ئاراوه.‏ من نامهوت زدهڕۆیی له پشاندانی جیاوازییهکاندابکهم،‏ بهم ههرچۆنک بت ئههنت بهگرنگییهوه سهیری ئهم جیاوازییانهبکهین.‏

کوردناسی 1379ئهو گۆڕانکارییانهش که له کهشوههوای کولتووریدا روویان دا،‏ ئهتوانرتبه زۆر شوهی جیاواز ڕووناکییان بخرته سهر.‏ بۆ نموونه ئهتوانرتبهسهرسووڕمانهوه لهو حهقیقهته بوانرت که تهنانهت لهدوای نزیکهیدووسهد ساڵ تپهڕبوون بهسهر دروستبوونی وته یهکگرتوهکانی ئهمهریکادائهوه مهحاڵ بوو به شوهیهکی شهرافهتمهندانه ههوست له بهرانبهر ئهوهداوهربگرت که چی بهسهر دانیشتووانی ڕهسهنی ئهم وتهدا هنراوه.‏ تهنانهتئهم حاهتهیش به شوهیهکی دراماتیکانه،‏ له ئهنجامی ئهو باشتربوونهی کهبهسهر کهشوههوای فهرههنگی و ڕهوشتیدا له سانی شهستهکاندا هاتڕوویان دا.‏ زۆر نموونهی دیکهی لهم جۆره ههن،‏ ههر له ژیانی تایبهتیکهسهکانهوه و ههسوکهوتکردنیان لهگهڵ یهکتردا بگره ههتا به توژینهوه وبوارهکانی دیکهش دهگات،‏ ههن و گۆڕانیان بهسهردا هات.‏سهرکهوتنهکان،‏ که تهواو بهرجهستهن و له بهردهستدان،‏ به شوهیهکیگشتی بهرههمی ههوڵ و کۆشش و بهرخۆدانی گهنجانه و زۆربهیشیان ب ناوو ناوبانگن و لهبیرکراون.‏ ئهوان ژیان و حهز و ئارهزووهکانی خۆیان تهرخانکرد بۆ چالاکیی ڕکخراوهیی،‏ فرکردن،‏ ملنهوینهکردنی مهدهنی ‏(بچهک)‏ وبهرهنگاربوونهوه و بهرههستی بچهک ‏(مهدهنی).‏ ئهمۆ زۆر نین ئهو کهسانهکه ناوی کهسه چالاکهکانی ناو ‏(س.ن.سی.سی.)یان له بیر ماوه،‏ ئهو کهسانهیکه له کاته ههرهسهختهکاندا له بهرهکانی پشهوهی بزووتنهوهی مافیهاووتیبووندا بوون،‏ ئهو کهسانهی که کاریان ئهکرد بۆ خوقاندن وهشتنهوه و بهردهوامیدان به بزووتنهوهی دژی جهنگ،‏ یان ئهو کهسانهی کهئهو کاره گرنگ و ڕاستهقینهیان ئهنجام ئهدا که بوو به بناغه بۆ بهدهستھنانیدهستکهوته بهرجهستهکانی ئهو ماوهیه.‏ بگومان هیچ شتک دهربارهی ئهمانهله باسوخواسهکانی مژووی ڕهسمیدا ناوترت و بهتهواوی قوقهپیان لکراوه.‏ باسکردنی میژووی ڕهسمی دیمهنکی دیکه پشان ئهدات و باس ئهکاتو لهم حاهتهدا یارمهتی لهو ‏"ڕبهر!'‏ و ‏"چالاکانه"‏ وهرئهگرت که خۆیان خۆیان

کوردناسی 1380به ڕبهر و چالاکهکانی ناو ئهو بزووتنهوانه ئهزانن،‏ ئهوانهی تگهیشتوون کهلهو ڕیهوه جوڕێ و ئیمتازاتکیان ئهدرت و ئامادهن ببنه کهرهسهیخۆبهخشی دهست ئهو دهسته زاڵ و دهسهتدارهی له کۆمهدا ههن و ئهوبهسهرهات و ڕووداوانه ههببهستن که چی لهو سانهدا،‏ که پ بوون لهئاژاوه و شهڕ،‏ ڕوویان ئهدا.‏ ئهو تگهیشتنهی که شایانی ڕزلگرتن وئاوڕلدانهوهیه زۆر ئاسانه:‏ ئیقناعبوونکی ڕاستگۆیانه ئهتوانت زۆر شت بهدهست بھنت،‏ ئهگهرچی زۆربهی کات زۆر ناخۆش و سهخت لهسهر ئهوکهسانه ئهکهوت که پهوی ئهکهن.‏ ئهگهر ئهم ئیقناعبوونه بهزیندووییبھرتهوه،‏ ئهتوانرت به شوهیهکی جددی تاووتوی کشه و گرفتهبنهڕهتییهکانی کۆمهکی هاوچهرخ بکرت،‏ که گهورهترینیان ئهو ههڕهشهیهیهلهسهر بهیهکجارهکی لهناوچوونی گۆی زهوی ههیه.‏ج.‏ پ.‏ کاتک ئاوڕ لهو سانه ئهدهیتهوه،‏ ئهتوانیت بیت که خۆت به هۆی ئهوسانهوه به شوهیهکی بنهڕهتی گۆڕایت؟ ئایا ئهو سانه هیچ گرنگییهکیان،‏ لهدهرهوهی کاری زمانناسیدا،‏ بۆ پشکهوتن و گهشهسهندنی کارهکانی تۆههبوو؟ن.‏ چ.‏ بگومان،‏ ژیان و کاروبارهکانیشم زۆر گۆڕان و ئهمهیش به شوهیهکبوو که نازانم لهئستادا چی دهربارهیان بم.‏ من له سای ‎١٩٦٤‎داڕووبهڕووی بیارکی سهخت و قورس بوومهوه پم وایه زۆر درهنگیشبوو بۆ ئهو ڕووبهڕووبوونهوهیه.‏ من سهرقاڵ و خهریکی ئیش و کارهکهمبووم و له باری ڕۆشنبیریشهوه هاریکارکی گرنگ بوو بۆم و زۆر پۆژهیتوژینهوهی گرنگیشم له پش بوو.‏ ههروههایش ئهوسا من جوڕێ ومهکانهیهکی باشم له ژیانکی ئهکادیمیی ب گرمهوکشهدا ههبوو،‏ ژیانکی پله کاری سوودبهخش،‏ دنیایی،‏ منانهکانیشم پ ئهگهیشتن و گهوره ئهبوون،‏

کوردناسی 1381ههموو شتکم ههبوو که له ڕوانگهیهکی کهسهکییهوه بتوانیت داخوازی بکهیت.‏ئهو پرسیارهی که ئهبوو ههوستی لهبارهوه وهربگرم ئهوه بوو ئایا چالاکانهله ناڕهزاییدهربین بهرانبهر جهنگهکهدا خهریک بم یان نا،‏ به واتایهکی تر لهوهزیاتر که بهتهنیا دهنگی خۆم بخهمه پاڵ ئهو دهنگانهی ناڕهزایینامهیانئاڕاستهی دهسهت و دامودهستگاکانی ئهکرد،‏ یان پارهیان ئهنارد،‏ یان ئامادهبوون یارمهتی و کۆمهککی کهم بکهن.‏ زۆر باشیش ئهمزانی ههر دوایگرتنهبهری ههنگاوکی وا ئیتر ڕگای گهڕانهوهم نابت.‏ ههروایش بوو و ئهوهبوو لهدوای ئشوئازارکی زۆر بیارم دا بیکهم.‏ ئهوسا ناڕهزایی بهرانبهر بهجهنگ بریتی بوو لهوهی ههفتانه چهند ئوارهیهک بۆ چهند کهسانک کهژمارهیان له پهنجهکانی دهست تپهڕ نهئهبوو له کیسایهکدا قسه بکهیت،‏ کهزۆربهی جاران بزار ئهبوون،‏ یان ههوستکی دوژمنانهیان ههبوو،‏ یان لهمای کهسکدا،‏ که چهند کهسانک تیدا کۆ بووبوونهوه،‏ یان له کۆبوونهوهیکۆلیژک له کۆلیژهکاندا که بابهتی گفتوگۆکردنهکان سهبارهت به ڤتنام،‏ ئران،‏ئهمهریکای نوهند و چهکی ئهتۆمی بوون،‏ به هیوای ئهوهی که ههر نهبتژمارهی بهشداربووان له ژمارهی ڕکخهرانی ئهو کۆبوونهوانه زیاتر بن.‏ دوایماوهیهک ئهو خهریکبوونه شوهی تری وهرگرت و بوو به خۆپشاندان،‏ زۆرو پاهپهستۆ خستهسهر لهلایهن پیاوانی دهسهتهوه،‏ چالاکییبهرهنگاربوونهوه و ملنهدانی مهدهنییانه و پهلامار و شاوی پۆلیس وقسهکردن و گهشتکردنکی له کۆتا نههاتوو و ئهمجا ئهو دهرئهنجامهچاوهڕوانکراوهی لهم چالاکییانه ئهکهوتنهوه وهک:‏ ههڕهشهکردن که له کۆتاییشهستهکاندا ههڕهشهکردن بوو نه گاته،‏ نامهوت زیاتر لهبارهیهوه بدوم وشتی دیکهی لهو بابهته.‏ کتومت وهکو پشتر پشبینیم کردبوو ئهو پرس وکشانهی پیانهوه خهریک بووم تا ئههات زیاتر و زیاتر ئهبوون.‏ داخوازییهسیاسییهکان ئهو خهسهتهیان ههیه که ههموو بۆشاییهکان پ ئهکهنهوه و جبه ئهرک و کاروبارهکانی تر لهق ئهکهن،‏ چونکه ئهو داخوازییانه زۆر جارانئهبت زووبهزوو ئهنجام بدرن و چونکه ژمارهی ئهو کهسانهیش زۆر کهمن

کوردناسی 1382که ئهبت پداویستییهکانی قسهکردن و بهشداریکردن له چالاکیی ملنهدانیمهدهنی و ئهو چالاکییانهدا که ناکرت دوا بخرن بهشدار ببن.‏ من ناچار بوومدهست له زۆر له ئیشوکارهکانم،‏ چ ئیشوکاری کهسهکی و چ ئهوانهیشپوهندییان به کارهکهمهوه ههبوو،‏ بکشمهوه،‏ که لهڕاستیدا ئهمویست له کاتیخۆیدا پیانهوه خهریک بم و ههروهها زۆر ئیشوکاری ترم کهوته سهر شانکه زۆربهی جاران هنده دم بۆیان لی نهئهدا.‏بهم له لایهکی تریشهوه به شوهیهکی یهکجار زۆر ههقی ئهوخهریکبوونانهت بۆ ئهکرتهوه،‏ به شوهیهک که ناتوانیت خۆت له بهرانبهرئاونهیهکدا بگریت و بهتهواوی شهرم داتنهگرت و تهریق نهبیتهوه ههمیشهزۆر شت ههن ئهبت ئهنجامیان بدهیت،‏ چونکه ئهوهی که ئهبت ئهنجام بدرتو بکرت زۆر زیاتره لهوهی که ئهتوانیت و پت ئهکرت یان خۆتههیانئهبژریت.‏ من کهسانکی زۆر تایبهت و شایانم ناسی که له بارکیدیکهدا ههرگیز ئهو دهرفهتهم بۆ ههنهئهکهوت و زۆر شتیشم دی و بهشداریزۆر ڕووداو بووم،‏ ههم لره له وت و ههم له دهرهوهی وت،‏ که له بارکیتردا ههرگیز ڕاستهوخۆ ئهوهم بۆ مهیسهر نهئهبوو.‏ ئهگهرچی من بۆ خۆمچاوهڕوانی ئهوهم باشترین ئامانجهکان له چاکترین باریاندا ئهگهنهوه بهئهنجامه سنووربۆدانراوهکان و ئهگهری سهرنهکهوتنی زۆربهشیان زۆرزیاتره له سهرکهوتنیان،‏ بهم دیسانیش چهند دهستکهوتکیش ههن،‏ چهندیشبچووک بن له بهرانبهر ئهوهدا که خوازیاری بهدهستھنان و ئهنجامدانیانبوویت،‏ لهگهڵ ئهوهیشدا لهگهڵ خۆدا ڕازیبوونکی زۆرت پ ئهبهخشن.‏سهرلهبهری ئهوهیش بهوه ڕوون ئهبتهوه که بیھنیته پش چاوی خۆتچیم به ئهنجام گهیاندووه و نهگهیاندووه.‏ من دهستم به نووسین لهسهربابهتگهلک کرد که زۆر دهمک لهوهوپشتر پ به دڵ به تهنگهوه بووم لهبارهیانهوه بنووسم،‏ بهم ههرگیز بیر و خهیامیان به لای خۆیاندا ڕانهکشابوو و نهمئهزانی لهکووه دهست پ بکهم.‏ بهشکی زۆر لهو شتانهی بوم

کوردناسی 1383کردوونهتهوه لهڕاستیدا شوهیهکی تری فراوانکراوی ئهو وتانهن که له ماوهینزیکهی بیست سای ڕابوردوودا پشکهشم کردوون،‏ به خراییهک که ههرنایشمهوت له ئستادا بیری ل بکهمهوه.‏کهواته ئهوه ژیانکه لهنو و لهگهڵ ڕووداوهکاندا و ژیانکی تکهوه،‏ بهمئستا دوای تپهڕبوونی ئهو کات و سهردهمه پم وایه بیارکی دروست وڕاستم وهرگرت.‏تۆ پرسیت ئاخۆ من بۆ خۆم له باری کهسهکییهوه و به شوهیهکی بنهڕهتیگۆڕام یان نا!‏ ڕاستییهکهی پم وایه که به شوهیهکی بنهڕهتی نا.‏ من زۆرشتان فر بووم،‏ زۆر لهنو و لهگهڵ زۆر ڕووداودا ژیام که ههرگیز له بارکیدیکهدا نهمئهتوانی نه لهنو و نه لهگهیاندا بژیم،‏ بهم ڕاستگۆیانه ئهتوانم بمکه نه تگهیشتن و نه ههوستیشم به شوهیهکی بنهڕهتی گۆڕانیان بهسهرداهات.‏تبینی:‏ ئهم بابهته لهNoam Chomsky, Makt, lögner och motstånd.Översättning: Hans O. Sjöström, Ordfront, Stockholm 1999.The Chomsky reader,وهرگدراوهو لهگهڵ تکستهئینگلیزییهکهیشداEditied by James Peck, Pantheom books, New York.کراوهتهوه.‏بهراورد

کوردناسی 1384گوتلوب(1)فرگه ولکدانهوهیلۆژیکی ‏"زمان"‏موهحید زیاوهرگران له فارسیهوه:‏مهسعوودحهقیقهتفهر(مهناف)‏‏"ڕاسل"‏ و ‏"وایتھد"‏ له پشهکهی کتبی ‏"پینکیپیا ماتماتیکا"‏- ١٩١٠)(2)١٩١٣م)،‏ مهزنترین بهرههمک که تا ئستا سهبارهت به بنهماکانی ماتماتیکنووسراوه-‏ دهن:‏له ههموو پرسهکانی پوهندیدار به لکدانهوهی لۆژیکی،‏ زیاتر له ههمووکهس،‏ خۆمان بهقهڕزداری "فگه"‏ دهزانین.‏و ویتگنشتاین له پشهکی کتبی مهکتهب(3)خوقنی "تراکتاتوس"‏ دا دهنووس‏:‏تهنیا ئاماژه بهمه دهکهم که له ئهنگیزهی زۆربهی هزرهکانی خۆم،‏قهرزداری ئاسهواری مهزنی فگه و نووسراوهکانی هاوڕم ‏"برتراندڕاسل"م.‏(4)ئهوهی که لهم ڕزلنانه دا بهرچاوه،‏ ڕزکی تایبهته که ‏"ویتگنشتاین"‏ له‏"فگه"ی گرتووه و له ڕاستیش دا،‏ تگهیشتنی دروستی تراکتاتوس ههروهکو دواتر باسی دهکهین ب ئاگاداری له فهسلهفهی ‏"فگه"‏ نامومکینه.‏ئهوهی که باسمان کرد دوو ونه له گرینگی و شوندانانی بۆچوونهکانی‏"فگه"‏ به سهر فهیلهسووفهکانی مهزنی هاوچهرخه.‏ شون دانانی ‏"فگه"‏ به

شمهکوردناسی 1385سهر فهیلهسووفهکانی دوای خۆی قووتر لهمهش بوو و پانتایهکیبهرفراوانتری گرته خۆ.‏ لکۆینهوه له سهر بهرههمهکانی ‏"فگه"،‏ ئستاشبابهتکی زیندوو و سهرنج ڕاکشه.‏١٨٧٩١٨٧٤Begriffsschrift" " ‏(چهمک١٩٢٥ -٨٨‏"گوتوب فگه"(‏‎١٨٤٨‎ م)‏ له سای له زانکۆی ‏"یهنا"‏دۆکتۆرای ‏"ماتماتیک"ی گرتووه و له ههمان زانکۆش وانهی ماتماتیکیگوتۆتهوه.‏ مهیلی فگه به بنهمای ماتماتیک و به تایبهت بیرکردنهوه له مانای‏"ههژمار"،‏ ناوبراوی تووشی ئاستهنگ له دهرکی ئهم چهمکه کرد و ههرئه بوو که فگهی به ناچار بۆ لای ‏"لۆژیک"‏ ڕاکشا و له سایناسی)‏دابوو که ناوبراو پهرتووککی به ناویبوکردهوه که تا ئستابه گرینگترین پهرتووک له ئاستی لۆژیکی نوێدهزانرێ.‏ فگه لهم پهرتووکه لاپهرهیه دا،‏ بۆ یهکهم جار،‏ وای هنانهبهر باسی ‏"سیستهمی تهواوی لۆژیکی ڕهستهکان"،‏ ‏"لکدانهوهی ڕهسته به(7)(6)(5)‏"فۆنکسیۆن"‏ و ‏"ئارگومهنت"‏ به جگهی ‏"بابهت و ههگر"،‏ تیۆری همایی ،سیستهمی گشتی فۆرمای ئیستنتاجی و تاریفی لۆژیکی ‏"دونباه"‏ له ماتماتیکله ناو لۆژیک دا هنایه ئاراوه که یهکک له دهرئهنجامهکانیئاشکراکردنی کورتی و لاوازیهکانی لۆژیکی ئهرهستوو و کۆتایی هنان به، شۆڕشکی(8)دا"‏دهسهتی٢٠٠٠ سانهیئهم شوازه بوو.‏ ئهگهر فگه جگه لهم پهرتووکهبهرههمکی تری نهخوقاندبا،‏ شونی ناوبراو ئستا وهکو دامهزرنهری‏"لۆژیکی نوێ"‏ ناسناوی دهردهکرد.‏بهم نرخی ئهم"پهرتووکه"‏ لهم چهرخه دا،‏ شاراوه بوو.‏ پهرتووکهکه پبوو له بابهت و مانای نهناسراو،‏ نوێ و داهنهرانه.‏ ههکانی ئاسۆیی وستوونی که فگه له زمانی ونهیی خۆی کهکی لوهردهگرێ،‏ شکلکینهناسراو و تهنانهت ترسھنهری پداون.‏ له سهر ههمان بنهمایه که بهمهبهستی تگهیشتنی ئاسانتری پهرتووکهکهی،‏ کتبی ‏"بنهماکانی ماتماتیک"‏ یا

کوردناسی 1386Arithmetic" Grundlagen‏"ی Der نووسی.‏ناسی"‏ئهم کتبه٧ ساڵ دوای "چهمکبوبۆوه و له جوانی نووسین،‏ تازهیی ناوهڕۆک و باش هنانهوهیلۆژیک،‏ له شائهسهرهکانی کۆنی فهلسهفهی ئانالیزه.‏ڕهتکردنهوهیدهڕووناسانه و پارزگاری له ئۆبژکتیو بوونی ‏"مانا"،‏ جیاوازی دانان له نوانسوبژه،‏ چهمک و نیسبهت،‏ پهنسیپی ناوهڕۆک(9)‏(تهنیا له ناوهڕۆکی ڕهستهدایه که وشهیهک مانای دهبت)،‏ پارزگاری له بوونی سوبژهی لکداباو و(10)تاک،‏ تهواوکردنی چهمکی لکدانهوه و چهمکی پشهکی کانت ، تاریفی ڕهقهمو باس له پوانهی هاوشوهیی سوبژهکان،‏ له بابهتگهلکن که لهم کتابهداهاتووه و به وردی و لهوپهری یهکگرتوویی و شیکاری دا خراونهته بهر باس.‏له ڕاستیش دا ئهوهی که‏"فگه"‏له کتبهکهی ئهمجاره دا نووسی،‏ بهتهواوکردنی بابهتهکانی نووسراو له پهرتووکی پشووتری بوو.‏زۆریبه تایبهت لهنو ئهم نووسراوانه،‏ وتارگهلک دهبینرێ که دهکرێ بنهمایی زۆربهی باس ونقاشی پوهندیدار له سهر بابهتی فهلسهفهی زمان و لۆژیک له شهست،‏ حهفتاسای دوایی ل بدۆزرتهوه.‏لهم وتارانه،‏ ئهم نووسراوانهی که زۆرتر لهپشوو دا باسم لوهکردوون و گرینگیم پداون ئهمانهن:‏(Uber Sinn und Bedeutung، 1892).١سهبارهت به مانا وناوهڕۆکلهم وتاره دا فگه سهرهتا پارادۆکسک له چهمکی ‏"هاوشوهیی"‏ دا دنتهبهر باس و پاشان بۆ چارهسهری کشهکه ههوی تاریفی جیاوازی نوانمانای چهمک و ناوه تایبهتهکان دهدات.‏ دواتر باسهکه دنته سهر ڕهسته وبهشهکانی.‏ له بابهتهکانی تری که لهم وتاره دا هاتوونهته بهر باس،‏ دهکرێ(12)ئاماژه به جیاکردنهوهی ‏"زمانهکانی چهمکی"‏ و ‏"زمانهکانی مانایی"‏(11)بکرت.‏ ههر بۆیه ئهم وتاره یهکک له بزونهرترین نووسراوهکانی ‏"فگه"‏ لهفهسلهفهی زمان و لۆژیکه.‏

کوردناسی 1387.٢ سهبارهت به چهمک و سوبژه ) 1892 Gegenstand, ( Uber Bergriff undلهم وتاره دا ‏"فگه"‏ نقاشی پارادۆکسک دهکات که جیاوازی له نوانچهمک و سوبژه دنته ئاراوه.‏ له نووسراوهکه دا ، فگه،‏ به وردی له سهر(14)ئهم پارادۆکسه ڕۆیشتووه.‏ شایانی باسه که نقاشی ‏"چهمکهکانی فۆڕماڵ"‏ یویتگنشتاین له تراکتاتوس،‏ له ژر باندۆڕی ئهم وتاره دا نووسراوه.‏.٣ هزر،‏ 1918) Gedanke, (Derئهم وتاره باس له چۆنایهتی هزر ‏(مانای ڕهسته)،‏ نهتوانین بۆ دۆزینهوهیمانای سدق) term ( verity ،middle و ڕهتکردنهوهی تیۆری هاوشوهبوونیهاوبهند دهکات.‏ فگه لهم وتاره دا دهسهلمن که(15)‏"فاکت"‏ تایبهته بهچوارچوهی مانا نهک ‏"هاوبهند"‏ و ‏"هاوشوهیی".‏ ئهمهش یهکاست خایبهرانبهری تراکتاتوسه که جیھان به کۆمهک له ‏"فاکتی ڕاستهقینه"‏ دهزان‏.‏ساهها تپهڕبوو تا ویتگنشتاین،‏ تیۆری فگه لهمبارهوه بسهلمن و بوایپبن‏.‏ له لایهکی تریشهوه،‏ دهکرێ سهرچاوهی ئهمهی که ویتگنشتاینی(16)دووههم له پهرتووکی ‏"لکۆینهوهکانی لۆژیکی"‏ خۆی دا بۆ ڕهتکردنهوهی(17)زمانی تایبهتی یا ‏"زمانی تایبهت به کهسک"‏ گووتبووی بدۆزینهوه.‏ ههروهها لهم وتاره دا کۆمهکی زۆر له بۆچوون و بیرو ڕای داهنهرانه هاتۆتهبهر باس که دهکرێ نقاشی بو و قووی ل ساز بت.‏٤. چهند خاڵ سهبارهت به "‏"مانا( AusfUhrungen Uber Sinn und Bedeutung)، 1892 -1895

کوردناسی 1388ئهم وتاره که پاش کۆچی دوایی فگه چاپ و بوکرایهوه،‏ سهبارهت بهپارادۆکسی چهمک و سوبژه نووسراوه که له وتاری سھهمین دا باسمانلکرد.‏ فگه لهم وتاره دا ڕگهی ڕاستهقینهی چارهسهری پارادۆکسیدۆزیوهتهوه و باسی کردووه.‏پهرتووکی ‏"چهمک ناسی"‏ و ‏"بنهمایی ههژمار"‏ و ههروهها ئهم کتبانهی تریکه باسمان کرد،‏ گرینگترین بۆچوونهکانی فگه سهبارهت به لکدانهوهیلۆژیکی هزر،‏ چوارچوه و ستراکتۆری زمانه.‏ بهرههمهکانی تری فرگه زۆرترپوهسته به نقاشی بنهمایی لۆژیک و بنهماکانی فهسلهفهی ماتماتیک.‏ لره دانقاشهکانی فۆرماڵ و فهننی فگه گرینگی تایبهت و بنهڕهتیان ههیه.‏ لهم وتارهدا به تایبهت دیاردهکهوت که جیاوازی لۆژیکی ئهرهستوو و لۆژیکی نوێ نهکله کورتی و فراوانی دایه و نه به عهکسی ئهوهی که بیر دهکرتهوه لهمهڕکهکوهرگرتنی له نیشانه و سهمبۆلی ماتماتیکی.‏ ههر بۆیهش لهم نووسراوه داخۆ له بهکارهنانی زمانی فۆرمایته دهپارزین.‏/ ئهنگزهی فگه بۆ ههسهنگاندنی لۆژیکله خاه جگهی باسهکانی کاری فگه ئهمهیه که ناوبراو ههر کات،‏پۆژهیهک وهکو پیشه و بابهتی بهدواداچوونی لاوهکی خۆی دهزان دواتردهبته پۆژه و کاری سهرهکی ناوبراو.‏ فگه له سهرهتا دا به دوای ئهمه بووکه ماتماتیک له سهر بنهمایهکی پتهو و یهکگرتوو دابژت و بهم جۆرهیبیردهکردهوه که دهتوان زانستی ماتماتیک له چوارچوهی لۆژیک دا بھتهوه.‏(19)‏"لۆژیسیسم"‏ یش شتک نیه جگه لهم گومانه.‏ بهم ناوبراو له پۆسهیبیرکردنهوه له دابهزاندنی ماتماتیک له لۆژیک دا بهم ئهنجامه گهیشت که زمانیسرووشتی و لۆژیکی ئهرهستوویی،‏ سهرهنج و توانایی شایانی باسی لهمپۆسه دا نیه.‏ ههر بۆیهش سهرهتا بیاری دا لۆژیککی نوێ بنیات بنت تا

هیکوردناسی 1389بتوان به هاوکاری ئهم داهنانه تازه،‏ لکدانهوهکانی ماتماتیک به سهرهنجیزۆرتر چوارچوهدار بکات و بتوان به ئاکام گهیشتنی پرسهکان ههنگاو بهههنگاو بهرته پش.‏ بهم شوه که به گوتهی ناوبراو بوڕهانهکان لهڕهستهگهلی گرینگ وهکو ‏"به تۆزک ڕامان،‏ ئاشکرا دهبت"،‏ ‏"به ئاسانی20دهدۆزرتهوه"‏ و هتد ڕزگار دهکات.(‏ (ئهوهی که بوو به هۆی داهنان و دامهزرانی لۆژیکی نوێ،‏ ئهو پۆگرامهسهرهتاییه بوو که پاشان بوو به بابهتی سهرهکی بهر باس و ئهنجامی مهزنیلکهوتهوه.‏ ئهوهی که ‏"لۆژیسیسم"ی فگه به کوێ گهیشت،‏ بابهتکه که لهباسی ئهمجارهمان دا ناگونج‏.‏ بابهتی بهرباسی ئمه لهم نووسراوهدا‏"بنهمایی پۆگرامی سهرهتایی"یه.‏ شیکردنهوهی ئهوهی که ڕکاری فۆرمایتهیبهرچاو ، جگه له ڕگهی زانینی تهواوی فۆرماڵ مومکین نیه.‏ کهوابوو پویستهسهرهتا لکدانهوهی لۆژیکی ئهم زمانه بکرت.‏ پاشان ئهنجامهکانیدهستکهوتوو لهم لکدانهوه به زمانی نیشانهکان و نمادهکان تهرجومهبکرنهوه.‏ ئامانجی سهرهکی ئهم نووسراوهش لکدانهوهی ئهو زمانهیه نهکبنهماکانی سهرهکی لۆژیکی فگه و یاسا و داهنانهکانی.‏(21)// شیکردنهوهی هزرفگه له نامهکانی دا که ٥ ساڵ بهر له مردنی بۆ یهکک له مژووناسانیزانست به ناوی ‏"لودویک دارمستهر"‏ نووسیویهتی،‏ ‏"لکدانهوهی هزر"‏شوه مانا دهکات:‏(22)بهمتایبهتمهندی تگهیشتنی من له لۆژیک ئهمهیه که پشهکی به ناوهڕۆکیوشهی ‏"ڕاستهقینه"‏ دهدهم و پاشان یهکج ههدهستم به ناساندنی هزر که کهئهویش شتکه که له بنهما دا له وهمی پرسیاری ‏"گهلۆ ئهمه ڕاستهقینهیه؟"‏

کوردناسی 1390دته ئاراوه.‏ کهوابوو بهم شوه نیه که سهرهتا له چهمکهکانهوه دهسپبکهم وپاشان ئهمان له پاڵ یهکتر دابنم و هزرکی دهستهمۆ ساز بکهم.‏ بهعهکسهوه،‏ بهش به بهشه جیاوازهکانی پکھنهری هزر،‏ له لکدانهوهی هزردهخوقنم.‏له(23)له جیھانی زمان دا چووکترین یهکه بۆ خوقاندن و بهیانی هزر ‏"ڕهسته"یه وبه بوای فگه چووکترین یهکهی ‏"مانا"ش ههر ڕهستهیه و نهک ‏"وشه".‏یهکک له پهنسیپهکانی فهسلهفهی زمانی فگه که نقاشی مهزنی لکهوتۆتهوه‏"پهنسیپی تکست"ه و به پی ئهم پهنسیپه:‏ تهنیا له ناوهڕۆکی تکستک دایهکه وشه مانا و هاوشوهیهکی ڕاستهقینهی ههیه.‏ ئهم پهنسیپه باندۆرکیمهزنی له سهر ویتگنشتاین بووه و ههر بۆیه ئهم نقاشهی وشه به وشه ههم(24)‏"تراکتاتوس"‏و ههم له(25)‏"لکۆینهوهکانی لۆژیکی"‏ ی خۆی دا هناوه.‏هزر یا مانای ڕهسته یهکک له بنهماکانی سهڕهکی بیناتی فهلسهفهی فگهیهو ئهوهی کهم باسه دا دهگونج و بۆ ئمهش گرینگه ئهوهیه که ‏"ڕهستهیتهواو مانایهکی تایبهتی ههیه و ‏"هزر"‏ بهم مانا ڕاستهقینه و تهواوه دهگوترێ.‏ئستا یهکهم پرسیاری که دته بهچار ئهمهیه که گهلۆ هزر له چیهیهکهگهلکی بنیاتی پکھاتووه.‏ ستراکتۆری لۆژیکی هزر چیه؟ ئهم پرسیارهسهرهتایی و گرینگترین و له ههمان کات دا دژوارترین پرسهکانی فهلسهفهیزمان و لۆژیکه.‏ بهم شوه که وهمدانهوهی ههر یهک لهم پرسانه دهتوانکهسی وهمدهرهوه ناچار بکات که کۆمهک چهمکی هۆکارناسی و ئهنتۆلۆژیتایبهت قهبووڵ بکات.‏ ب شک ئهوهی که فگه له ئهرهستوو و لۆژیکی نوێله بنهما و بنیات دا له لۆژیکی ئهرهستوویی جیادهکاتهوه،‏ وهمکه که فگهبهم پرسیارانهی دهداتهوه.‏ به سهرنج دانکی وردتر لهم وهمه دهکرێ بزانینکه لۆژیکی نوێ وهکو لۆژیکی کۆن،‏ کورت و ئاسانتر نیه و ئهمهش تهنیاناگهڕتهوه بۆ بهکارهنانانی هماکانی نوی ماتماتیک و نزم بوون و نهبوونیئاستی فاکت و فۆرماتهکانی ئهمۆ.‏

کوردناسی 1391بهر لهوهی که بیرۆکهکانی فگه سهبارهت به لکدانهوهی هزر باس بکهین،‏پویسته بگوترێ که لهم وتاره دا ناگونج که ههموو هۆکار،‏ شیکردنهوه ولکدانهوهکانی فگه و تهنانهت فهیلهسووفهکانی تری پاش ناوبراویش بنینهبهردهم خونهران.‏ بهکو لهم دهرفهته دا تهنیا به کورتی گۆشهیهک لهم هزر وشیکردنهوانه باسیان لوهدهکرت و ئهمهش لانی کهم چوارچوهی سهرهکیتیۆریهکانی فگه سهبارهت به هزر و پهنسیپهکانی زمان به ئمه نیشاندهدات.‏به بوای فگه ههر هزرک،‏ که مانا و ناوهڕۆکهکهی له زمانی ڕهستهیهکیتهواو دایه،‏ خۆی یهکهیهی تهواو و سهربهخۆیه.‏ بهم ههموو بهشهکانی ئهمیهکه ناتوان ب کهک وهرگیران له یهکهکانی تری ههمان ڕهسته مانایساغهمی ههبت.‏ بۆ ونه کاتک باس له دوو ناوی تایبهتی ‏"حهسهن"‏ و‏"حوسن"‏ دهکرێ،‏ دهردهکهوێ که ئهم دووانه تهنیا نونهرایهتی دوو کهس یائۆژهی تایبهت دهکهن که بوونیان ههیه و ناتوانرێ بهم دوو ناوه ڕهسته یاهزرک سازبکرت.‏ ‏"حهسهن،‏ حوسن"‏ ڕهسته نیه،‏ بهکو پستکه له دوو ناوگرێ دهدرن که له جیھان دا بوونی تایبهت و سهربهخۆ له ڕووداو وچهمکهکانی تریان ههیه.‏بهم هۆیه و هۆکارهکانی تر که ورده ورده دنه بهر باس،‏ هزر دوو بهشیبنهڕهتی ههیه.‏ بهشک که له زاتی ئهو ئۆبژهیه که بهیانی دهکات و دهبته هۆیبهرقهراری پوهندک و ئهوی تر ههمان ئۆبژهیه که دهبنه لایهنی پوهند.‏ بهواتایهکی تر هزر یا له ئۆبژه و چهمک پکھاتووه یا له ئۆبژه و پوهند.‏ ههربۆیهش یهکهکانی سازکهری هزر و ورده بهشهکانی بوڕهان ناسی فگهپکھاتوون له(27) (26)‏"ئۆبژه ، چهمکو پوهند"(28)و فگه ئهم سیه،‏ بهبهردی بناخهی لۆژیک دهناسن و دهش که به هیچ شوه ناکرێ ئهوانهتاریف(29)بکرن.‏ بهم گهلۆ ئهم ههبژارده به چ هۆیهکه؟

کوردناسی 1392یهکک له پهنسیپه سهرهکیهکانی بیرۆکهی فگه ئهوهیه که زمان لهگهڵڕووداوه ڕاستهقینهکانی پوهندیهکی پتهوی ههیه.‏ زمانی ئاونهیهکه کهدهتوان ستراکتۆری لۆژیکی جیھان له خۆی دا نیشان بدات.‏ زمانی سروشتیسهرهڕای ههموو نوقسان و کهم و کورتیه لۆژیکیهکانی خۆی کۆمهکی فاکتیڕاستهقینهیه که بنهمایهکانی جیھان دهگرته خۆ.‏ بهم هۆکاری ئهم ههبژاردنهچی بوو؟ جیھان کۆمهکه له ئۆبژهکان و ههیهک لهم ئۆبژانهش سیفهت وخسهتگهلکیان ههیه که به چهمکهکان باسیان لوهدهکرێ و دهناسندرن.‏ههروهها ههر ئۆبژه لهگهڵ ئهوانی تر به هۆی ڕادهی ئاستی جیاواز وڕهوشهکهی به ‏"نیسبهت"‏ و ‏"پوهند"‏ بهیان دهکرێ.‏ کهوابوو،‏ جیھان کۆمهکهله ئۆبژه و چهمک و پوهندهکان و خسهتی سهرهکی ئۆبژهش زاتی بوونی ئهوئۆبژهیه و خسهتی سهرهکی چهمک و پوهندیش،‏ ناتهواوبوونیانه.‏ بهم مانایهکه تاکو ئۆبژه ههگری مانایهک نهبت و لایهنی پوهند دراو بهم ئۆبژهنهزانرێ،‏ هزریهکی تهواو ناخوق‏.‏ئهوهی تا ئستا باسمان کردووه،‏ بهشکه له هۆکار ناسی و بوڕهانهنانهوهکانی فگه.‏ ئستاش پویسته بینه سهر باسی کهکی بهکردهوهیهۆکار ناسی له زمان دا.‏ یهکهکانی بنهڕهتی هزرمان باس کرد و دواتر دهبیباس له یهکه جیا جیاکانی ڕهسته بکهین که نیشاندهری زمانی هزریه.‏ بهمپش ئهوهی که بینه سهر نقاشی ئهم چهمکه ، پویسته چهند جیاوازی گرینگله نوان هۆکارناسی ‏(دلالت شناسی)‏ فگه و ئهرهستوو بنینه بهر باس.‏١. جگهی ئاماژهیه که له هۆکار ناسی ئهرهستوو ئهوهی گرینگه ‏"چهمکه"‏ وبوونهوهرهکانی ئهنتۆلۆژیکی ئهرهستوو،‏ چهمک و کولیاتن.‏ بهم هۆیهش هزر،‏ئهندشهیهکی بابهتی و ههگری نیسبهتکه.‏ لرهدا ئاماژه به یهکهی بنیاتیهزری چهمکه بهم له هزری فگه و هۆکارناسیهکهی،‏ ئۆبژه و پوهندهکانههمان گرینگی و مهزنایهتیان ئهنتۆلۆژیکیان ههیه که چهمک ههیهتی.‏ کهوابوو،‏

کوردناسی 1393.٢بوونناسی فگه ههم له چوارچوهی مانا و ههم له چوارچوهی میسداق وڕیزبهند له ئهنتۆلۆژی ئهفلاتوون-‏ ئهرهستوویی،‏ بهرینتر و پتهوتره.‏له بوونناسی ئهفلاتوون-‏ ئهرهستوویی،‏ دا ئۆبژهی ڕاستهقینه،‏ ههمانچهمکه که ئۆبژهیهکی ئینتزاعی و داباوه.‏ ئستا ئهم پرسیاره دته پش کهگهلۆ کاتک دهوترێ ‏"سوقرات زانایه"‏ و له چوارچوه و قههمۆی ،.... دلالت،‏سوقرات ئۆبژهیهکه و ‏"زانا"ش لهم ئهنتۆلۆژیه دا به پوانهی چهمک بوون،‏ئۆبژهیهکی تره.‏ بهم له جیھانی بورهان و هۆکارناسی دا کام چهسب دهتوانئهم دوانه پکهوه گرێ بدات.‏ ئهمه پرسیارکی ساده نیه و ئهگهر چهمکیشئۆبژه بت چۆن دهکرێ دوو ئۆبژهی دانیشتوو له جیھانی سارد و بدهنگیبوون دا به یهکهوه بلکنین و بین که ئهمه و ئهوی تریش ئۆبژه و ئۆبژهن؟ئهم یهکگرتوویه که له هزر دهیبینین له کووه سهرچاوه دهگرێ؟ئهوه پرسیارکه که زۆربهی فهیلهسووفان بۆ ونه ڕاس‏،‏ مۆڕ و برادی،‏دژوارتر له پرسه فهلسهفیهکانی دهزانن و فگهش بهکو یهکهم فهیلهسووفکبت که وهمی شایانی باسی بهم پرسه دابتهوه.‏ وهمی فگه بهم پرسه لهسهر بناغهی جیاوازی زاتی له نوان ئۆبژه و چهمکه.‏ بهم شوه که ده‏:‏چهمک بهڕدهوام له مانا و ناوهڕۆک دا خسهتکی ههوادهری و پناسهییههیه و بهم هۆیهش بوو که فگه ڕهستهی ‏"سوقرات زانایه"ی به دوو بهشی‏"سوقرات"‏ و ‏"زانایه"‏ دابهشکرد.‏ ئهوهی که به پی لۆژیکی ئهڕهستوویی ئهمڕهسته له س بهشی ‏"سوقرات"،‏ ‏"زانا"‏ و ‏"یه"،‏ دابهشکرێ و بهشی سھهمیوهکو پوهندی بهشی سھهم له نوان دوو ئۆبژه بناسندرێ،‏ ناچار گرفتاریئهم پرسه دهبن که گهلۆ پوهندی و یهکگرتوویی نوان دوو ئۆبژه،‏ دهتوان چمانایهکی ههبت.‏ به گورهی بۆچوونی فگه،‏ هههی ئهم تیۆریه لهوه دایه کهههندک گومان دهکهن که دهب بهشی سھهمی ئهم ڕهستهیه ‏(به گورهیدابهشکردنی لۆژیکی ئهرهستوویی)‏ وهکو بهش و ئۆبژهیهکی جیاواز وسهربهخۆ پناسه بکرێ.‏ له کاتک دا که ئهم،‏ بهشی جیانهکراوهی چهمکه و

کوردناسی 1394بهشکه که بوونی ناتهواوی چهمک له زمان دا نیشان دهدات.‏ له ڕهستهی‏"حهسهن دهڕوا"،‏ بهشی ‏"دهڕوا"‏ حاهتی وهسفی خۆی و نیشاندانی حاهتیبکهری ڕهستهکه دهگرته ئهستۆ و و بهم له ڕهستهی ‏"ئهو سوهسووره"(سیب سرخ است)،‏ ‏"سو"‏ به هاوڕیی"‏ بهشی کۆتایی ‏"ه"(است)‏ ئهوحاهته،‏ یانی سوور بوونی سوهکه دهگهین‏.‏ کهوابوو به بوای فگه ‏"است"‏تهنیا کهرهستهیهکی زمانیه بۆ نیشاندانی ڕهوشی پناسهیی و ههوادهریوشهکان.‏ بهم هۆیه فگه بۆ ئاشکراکردنی ناوهڕۆکی چهمکهکان،‏ ههر ونهیکه دهیھنتهوه به شوهی باسلکراوو (- سوور"ه"‏- زانا"یه"،‏ دهنووس‏.‏ " -‏"ش به مانایی جگهی بهتای ‏"ئۆبژه"یه که تا پ نهبت و نهنووسرێ،‏ ڕهستهکهتهواو نابت و چهمکهکه بمانا دهمنتهوه و به گورهی فگه ڕهستهکه"(30)نابت.‏ "ترئهوهی که گهلۆ ئهرهستوو به ڕاستی ‏"پوهندی"‏ وهکو بهشکی سهرهبهخۆدهزانی و یاخود پوهندی و ههگری ‏(مانا،‏ چهمک و هتد)ی وهکو بهشکیجیاواز دهژمارد،‏ پرسکی مژووییه.‏ ‏"پیتهر گهیج"‏ له پهرتووکی ‏"مژووی(31)خهساری لۆژیک"‏ به هنانهوهی بوڕهان و بهگه له ئاسهوار وبهرههمهکانی ئهرهستوو دا،‏ دهسهلمن که ناوبراو نووسراوهکانی سهرهتاییخۆی به پهوی له ئهفلاتوون،‏ ‏"ڕهسته"‏ به دوو بهشی سهرهکی دابهش دهکاتو بهم دواتر ئهم پهنسیپه گرینگه له بیر دهکات و ڕهسته دهکاته س بهشو بهم شوه لۆژیک بهرهو خهسارکی مهزن دهبات.‏ ئهم هههیه،‏ لۆژیک زانانیتری دوای ئهرهستوو به شوهیهک سهرلشواو دهکات که له زمانک وهکوعهرهبیش دا ‏"است"‏ وهکو چهمک پناسه دهکرێ و عهرهب ناچار دهکات لهجگهی ‏"زهید قائم"‏ به دوای ‏"زهید هو قائم"‏ بکهوت و ئیدعا بکهن که ‏"هو"‏ لهزمانی عهرهبی دا،‏ بهشکی سهربهخۆ له زمانه و ههمان ‏"است"‏ که له یۆنانیشدا ‏"‏estin‏"یه!‏

کوردناسی 1395به کورتی،‏ فگه یهکهم لۆژیک زانه که جیاوازی ڕاست له نوان ‏"ئۆبژه وچهمک"‏ دادهن و لکدانهوهی هزر دهگهڕنتهوه بۆ دوو بهشی بنهڕهتی و لهسهرجهم کشه و دژواریه نهخوازراوهکانی شیکردنهوه و لکدانهوهی ڕهستهبه س بهش ڕزگار دهکات.‏٣. لۆژیک زانانی کۆن و پش له ههموان ‏"ئهرهستوو"‏ که نیسبهت یا پوهند لهههموو نقاشهکان گشتی تره و هیچ ئۆبژهیهک نابینرتهوه که پوهندکی لهگهڵئۆبژهکانی تر نهبت.‏ جگه لهمهش دیار نیه که بۆچی له لکدانهوهی هزر وزمان دا ڕۆی نیسبهت و پوهند،‏ سهرهڕای ئهو بوونه ئاشکرا و ڕوونهی،‏وهبهرچاو ناگرت و لۆژیک تووشی ب چارهییهک دهکات که له وهمدانهوهیئاسانترین پرسهکانی که ‏"پوهند"یان تدایه،‏ نهتوانا دهکات.‏فگه به دۆزینهوهی گرینگی و پگهی بایی ‏"نیسبهت"‏و نیشاندانیشونی له ستراکتۆری هزر دا،‏ ‏"لۆژیکی نیسبهت"ی وهکو بهکهکترین وپکارترین بهشهکانی لۆژیک له فهلسهفه و زانستی ماتماتیک دا خوقاند.‏ئهوهی که باسمان کرد،‏ بهشکی بچووک له هۆکارناسی فگهیه.‏ بهم ههربهوهش کۆتایی به نقاشهکه ناهنین و ئستاش باس له تیۆری ‏"نحو شناسى(32)" فگه دهکهین.‏فۆنۆتیک ناسی فگهجیاکردنهوهی ‏(دلالت شناسی)‏ هۆکارناسی له فۆنۆتیک ناسی و خوقاندنیدهستهواژهی جیا بۆ ههر یهک لهمدوانه کارکه که فگه ژیرانه وسیستهماتیک دهستیپکرد و له یهکهم ههنگاو دا دهستی دایه به ‏"سهلماندنیلۆژیکی ههگرهکانی ڕیزی یهکهم".‏ فگه به گشتی داهنهری س چهشنهدهستهواژهیه که ئهوانهن:‏ دهستهواژهکانی پوهندیدار به هۆکارناسی،‏ ‏"فۆنۆتیک

کوردناسی 1396ناسی زمانی سروشتی"‏ و ‏"فۆنۆتیک ناسی زمانی ڕهواهتی".‏ له درژه داسهبارهت به مانایی ئهم چهمکانه و لکدانهوهی هاوتایی وشهکان به زمانیئینگلیزی و وهرگدراوی دهستهواژهکانی فگه له زمانی ئامانیهوه.‏دیتمان که هزر س یهکهی بنهرهتی و سهرهکی ههیه.‏ ئۆبژه و چهمک وپوهند.‏ هاوتایی هزر له زمان دا ‏"ڕهسته"یه و ئستاش دهبینین که هاوتاییهکهکانی هزر له زمانی سروشتی دا چیه.‏ ئهوهی که له زمان دا،‏ نونهرایهتی‏"ئۆبژه"‏ دهکاتم ‏"ناوی تایبهت"ه و بۆ ئهوهی که نیشان بدهین،‏ وشهی هاوتاییهزر و پوهند له ڕهسته دا چیه،‏ تهنیا ئهوهندهمان بهسه که ناوهکانی تایبهت لهڕهسته دا بسینهوه،‏ تا بزانین چی دهمنتهوه.‏بۆ ونه ئهگهر له ڕهستهی ‏"سوقرات زانایه"‏ ، وشهی سوقرات ‏(که ناویتایبهته)‏ بسینهوه،‏ ئهمه بهجدهمن‏:‏- زانایهو ئهگهر له ڕهستهی ‏"سوقرات مامۆستایی ئهفلاتوونه"،‏ ههر دوو ناویڕهستهکه یانی ‏"سوقرات و ئهفلاتوون"‏ بسینهوه،‏ تهنیا ئهمه دهمن‏:‏- مامۆستای - ه.‏فگه،‏ ڕهستهی یهکهم که بۆ تهواو بوون پویستی به ‏"ناوکی تایبهت"‏ ههیهبه ‏"ههگری یهک شونی"پناسه دهکات و دووههمین ڕهسته که پویستی بهدوو ناوی تایبهت ههیه به ‏"ههگری دوو شونی"‏ دهناسن‏.‏ ههر وهکودهبینرێ،‏ ههر دوو ڕهسته له دوو بهشی بنهڕهتی پکھاتوون،‏ بهشک پکھاتووله ناوهکانی تایبهت و بهشی تریش له سینهوهی ناوه تایبهتهکان دتهبهرچاو.‏ ههر بۆیهش ئهم دوو بهشه به نۆره به ‏"بهشی ناوی و بهشی ههگر"‏دهناسنین.‏ ههروهها له ڕهستهی ‏"قوم له نوان تاران و ئهسفههانه"،‏ کۆمهلهیقوم و تاران و ئهسفههان دهچنه چوارچوهی بهشی ‏"ناوی"‏ و- و - له نوان "

کوردناسی 1397- ه "دهبته بهشی ههگر،‏ بهم ستراکتۆری پناسهکردنی ئهم ڕهستهیه دهبته‏"ههگری س شونی".‏ به ههمان شوه دهکرێ ڕهسته به پناسهی ‏"ههگریچوار و پنج و به گشتیn شونی"‏دیاری بکهین.‏ ههگرهکانی یهک شونی لهزمانی سروشتی دا هاوتایی چهمکن و ههگرهکانی دوو شونی هاوتایینیسبهت یا پوهند له زمانی سروشتی دا.‏ جگهی ئاماژه پکردنیشه کهپناسهکردنی ئهم شوه له ڕهسته و بهشهکانی به ‏"پوهند"،‏ وهکوچاوپۆشییهکی به ئهنقهسته،‏ بۆیه که ئاشکرایه بابهتی ‏"پوهند"‏ ناکهوتهچوارچوهی نقاش و چهمکی ‏"ههگر"هوه و مهبهست لرهش دا تهنیا،‏ باس لهچۆنیهتی جگیرکردنی چهند پوهند و ههگر له نوان ئۆبژهکانه.‏ له ڕاستیش دافگه به هنانهبهر باسی وردتر و پوانهگرتن لهگهڵ ماتماتیک،‏ بهشیههگر"‏ "به ‏"فۆنکسیۆن"‏ و بهشی ناوی به ‏"ئارگومهنت"،‏ پناسه دهکات.‏لهوهی که گوتمان،‏ ئاشکرا دهبت که له چوارچوهی فۆنۆتیک ناسی دا،‏جیاوازیگهلکی گرینگ له نوان لۆژیکی فگه و لۆژیکی سونهتی ههیه وئهمهش زۆرتر له نقاشی هۆکارناسی دا دته بهرچاو که حاشا ههنهگره.‏ لرهدا باس له جیاوازیهکی تر له نوان ئهم دوو چهشنه لۆژیکه دهکهین.‏له لۆژیکی ئهرهستوویی دا،‏ ‏"پوهند"‏ به گورهی پناسهکهی،‏ ناتوان زیاترله دوو لایهنی ههبت و بهم شوه که بهردهوام ههموو پوهندهکان دوولایهنهن و به گورهی فگه ‏"ههگرهکان دوو شونی".‏ له سهرانسهریمژووی لۆژیکی ئهرهستوو دا،‏ تووشی ههگرکی س شونی نابین و ههمووونهکان ههر دوو شونی و دوو پوهندین.‏ کهسانک که سهبارهت بهماتماتیک شارهزاییان ههیه،‏ دهزانن که ئهوپهری کهکوهرگرتن له پوهندهکانیچهند شونی چهنده،‏ بهرفراوان و گرینگه.‏ سنووردارکردنی پوهندهکان به‏"پوهندی دوو شونی"،‏ ههر وهکو سنووردارکردنی فۆنکسیۆنهکان بهفۆنکسیۆنگهلی دوو بگۆر"ه.‏ ههبهت به کهرهستهی لۆژیکی نوێ دهکرێبسهلمنین که بهردهوام دهتوانرێ له جگهی ههر پوهندک که زیاتر له دوو

کوردناسی 1398شونی ههبت،‏ چهند پوهندی دوو شونی تر دابنین.‏ بهم ئهگهر بمانهوێ لهکردهوهش دا ئهمه بکهین،‏ کهس له وتهکانمان تناگات.‏ڕهستهکانی همادارئستا باسی خاکی داهنهرانه دهکهین.‏ دیتمان که به بوایی فگه،‏ هزر،‏بهردهوام هاوبهنده.‏ پکھاتهیهک له ئۆبژه و چهمک و پوهند و به گورهیدهسته واژهکانی فۆنۆتیک ناسی هاوبهندکه له ناوی تایبهت و ههگری یهک،‏دوو و چهند شونی.‏ ئستا ئهم پریساره دته ئاراوه که گهلۆ مومکینهڕهستهیهک سازبکهین که تهنیا له دوو ناو یا خود تهنیا له دوو ههگر،‏ڕهستهیهک پکبنین؟ ئهوهی که بنامهوێ له دوو ناو،‏ ڕهستهیهک سازبکهین،‏شتکی ئاساییه،‏ بهم گهلۆ له دوو چهمکی تهنیا و ب پوهندیش ناتوانرێڕهستهیهک ساز بکرێ؟ مهگهر ڕهستهی ‏"ههر مرۆڤ،‏ حهیوانکهبه ڕهواهت "له دوو چهمکی جیاواز پکنههاتووه؟ به رهواهت بهم شوه.‏ بهم له ڕاستی داواش نیه که دهبینرێ.‏ فگه به لکدانهوهی ڕهستهکانی همادار نیشانی داوهکه چۆن دهکرێ له ههر ڕهستهیهک دا که تیدا ‏"چهمک"‏ک له جگهی ‏"ناو"‏کجگیربووه،‏ دهتوانرێ شونی چهمک لهگهڵ بهشی ههگر بگۆردرێ و شونیناو بگهڕتهوه جگهی ئاسایی خۆی و ستراکتۆری لۆژیکی ڕهسته ئاشکرابکرێ.‏ بۆ ونه سهرنج بدهنه ئهم ڕهستهیه و لکدانهوهی لۆژیکی فگهلهمبارهوه:‏ههر کهس ئهگهر ئهو مرۆڤه،‏ ئهو حهیوانهدهبینین که ‏"مرۆڤ"‏ له ڕهسته کلاسیکهکهی پشوو دا جگهی ‏"سۆبژکت"یگرتووه و ڕووداوهکه له سهری دهگهڕێ،‏ بهم له ڕهستهی نوێ دا ‏"مرۆڤ"‏ له

کوردناسی 1399بهشک دا جی گرتووه که ‏"ههگر"ی تدایه و له بهشی ‏"ناو"یش دا،‏ نیشانی‏"ئهو"‏ که جنشینی ناوه،‏ هاتۆتهوه شونی خۆی.‏له خاه زۆر گرینگهکانی لکدانهوهی فگه ئهوهیه که بابهت،‏ بکهر و یالایهنی پوهندیداری ههر هزریهک پویسته تهنیا ئۆبژه بت.‏ به واتایهکی تر،‏ژرخانی هزر،‏ هزری ئهتۆمی و به دهستهواژهی فۆنۆتیک ناسی ، ڕهستهیئهتۆمیه.‏ ڕهستهی ئهتۆمی ههمان بابهته که له لۆژیکی کۆن دا به ‏"قیاسیلۆژیکی تایبهت"یان پناسه دهکرد و گرینگیهکیشیان پ نهدهدا.‏ فگه یهکاستبه عهکسی ئهم بۆچوونه،‏ له ڕهستهکانی ئهتۆمیهوه دهسپدهکات و نیشاندهدات که چۆن دهکرێ دژوارترین و تکهترین ڕهستهکان بهدهست بھنت.‏مهبهست له تیۆری همایی یا کوانتیفیکاسیۆنی فگه ئهمهیه.‏لره دا تهنیا ونهیهک دنینهوه بۆ شیکردنهوهی تیۆری همایی‏"هیچ کهس ناتوان ههموو کهس بهردهوام فریو بدات"‏ئهوه له ڕهواهت دا وهکو ڕهستهیهکی ئاسایی دتهبهرچاو.‏ بهم چوارچوه وستراکتۆری لۆژیکی ئهم ڕهسته تهنیا له ڕگهی کهکوهرگرتن له تیۆری هماییفگهیه که دهکرێ بدۆزرتهوه.‏ لۆژیکی ئهرهستوویی به گشتی له دۆزینهوهیئهم ستاکتۆره،‏ ناتوانه.‏ له ڕاستیش دا دهکرێ له ڕگهی لکدانهوهکانی فگهبهم ئاکامه بگهین که ڕهستهکه له ‏"ههگری س شونی"‏ پکھاتووه و بهمشوه که دهگوترێ ‏"ئا،‏ بی له کاتی جیم دا فریو ده دات"‏ و نیشانهکانیڕهتکردنهوه و له س همایی گشتی ‏"هیچ کهس،‏ ههمووکهس و بهردهام"‏پکھاتووه.‏

کوردناسی 1400لرهدا ئهم ڕهسته س ههگریه،‏ بهردی بناغهی ههموو ڕهسته ئهتۆمیهکانیتره که لهم همایانه دا کورتکرانهوه.‏ گرینگی ئهم لکدانهوه،‏ کاتک ئاشکرادهبت که ئمه بمانهوێ دژهبهری ڕهستهی یهکهم دیاری بکهین و یا ئهوهی کهڕهستهگهلکی که دهتوانین تیدا بدۆزینهوه،‏ به دهست بھنین.‏وتارهکه به نقاشی پارادۆکسک که جیاوازی نوان ئۆبژه و چهمکی فگهبه ڕوونی لکدهداتهوه،‏ کۆتایی پدنین.‏ ئهم پارادۆکسه،‏ ئاکامی قوویفهلسهفی - لۆژیکی دنته ئاراوه و تگهیشتن له بهرههم و ههندک له وتهکانیویتگنشتاین له پهرتووکی تراکتاتوس دا ب زانینی ئهمانه،‏ نامومکینه.‏پارادۆکسی ئۆبژه - چهمک‏"کهڕی"‏ ، یهکک له هاوچهرخانی فگه،‏ به دژایهتی لهگهڵ جیاوازی نوانئۆبژه و چهمکی فگه دا ده که ‏"خسهتهکانی ئۆبژه و چهمک،‏ نابته هۆیپشگرتن به پکهوه گردانیان و بهم شوه دهکرێ که چهمکیش ئۆبژه بت".‏ بۆونهش ناوبراو ڕهستهی ژری هنایهوه:‏چهمکی ‏"ئهسپ"،‏ یهک چهمکه.‏دژواری شاراوه لهم ڕهستهیه دا ئهوهیه که ئهگهر ئهم ڕهسته به ماناداربزانین و به شککی تریش نهکرێ که شیبکرتهوه،‏ به گورهی پداگری فگه،‏بهشی ‏"ناو"ی ئهم ڕهسته،‏ پویسته ب ئهملاو لا،‏ ئۆبژه بت و لره دا به ناچاردهب بگوترێ که ‏"چه مکی ئهسپ"،‏ ئاماژه به ‏"ئۆبژه"‏ دهکات و لهم ڕهوشهشدا،‏ ئهم پرسیاره دته پش که گهلۆ چۆن دهکرێ،‏ ناوی ‏"ئۆبژه"‏ ببردرێ و

کوردناسی 1401بگوترێ که ‏"چهمک"ه؟ کهوابوو،‏ ڕهسته با‏،‏ ڕهستهیهکی ناڕاستهقینهیه و دهببوگوترێ:‏چهمکی ‏"ئهسپ"،‏ یهک چهمک نیه.‏و ههبهت که ئهمهش ڕهستهیهکی پاڕادۆکسیه.‏ نقاشی ئهم بابهته له مزمانانه دا که بۆ ‏"ناو"،‏ نیشانیهیهکی تایبهتیان ههیه،‏ ئاسانتره.‏ وهرگردراویڕهستهی کهڕی له ئینگلیزیهوه بهم شوهیه:‏لرهدا نیشانی وهسفیThe concept "horse" is a concept، The‏"ناو"‏ بوونی،‏ کورته ڕهستهی دوای خۆینیشان دهدات و بهم له جگهی ناو تهنیا لرهدا ئۆبژه دهتوان جبگرێ وکهوابوو به گوره بیرۆکهکانی فگه،‏ ناکرێ،‏ وهسفی جهمک بوونی پبدرێ ودهب بگوترێ:‏is not a concept "horse" The conceptو دیسانیش ههمان پارادۆکس،‏ دتهوه بهر باس و شایانی باسه که بزانرێئهم وشهی پارادۆکسی دوایی،‏ فگه خۆی به لکدانهوهکهی کهڕیزدهکردووه.‏فگه له وتاری ‏"سهبارهت به چهمک و ئۆبژه"‏ دا ئهم ڕاستیه قهبووڵدهکات که ‏"چهمکی ئهسپ"،‏ به ڕاستی ‏"ناو"ه و نونهرایهتی ‏"ئۆبژه"‏ دهکات وکهوابوو دهزان که ناتوان چهمک بت و به م ڕگه چارهیهکیشی بۆنادۆزتهوه.‏ لهم وتاره دا ههوستی فگه له بهرانبهر ئهم پارادۆکسه دائهوهیه:‏

کوردناسی 1402(43)له ڕاستی دا دهب بزانرێ که لرهدا،‏ تووشی خچ و خواریهک له زمانداین و دان بهوه دادهنم که ههرگیز ناکرێ،‏ دوورهپهرزی لهم یهکهش بکرێ.‏و وتارهکه بهم شوه کۆتایی پدن‏:‏ ئهمه بهربهستکی دهروونی زمانه وبناغهی له بوونی زمان دا ههیه.‏ و ‏"هیچ ناکرێ بۆ ئهوهی بهربهستهکه لابهرین،‏مهگهر ئهوهی که بیناسین و گرینگی زۆرتری پ بدهین.‏(44)ئهوهی که لره دهب پداگری له سهڕ بکرێ،‏ ئهمهیه که ئهگهر جیاوازیبنهڕهتی نوان ئۆبژه و چهمک قهبووڵ بکهین و که ههبهت بهم هۆکارهسهلمنهرانهی که سهبارهت بهم نقاشه ههیه،‏ دهب ئهوهش قهبووڵ بکرێ کهزمانی سرووشتی کشهگهل و کهم و کۆری لۆژیکی جیددی ههیه.‏ بهم هۆیهکه ههر کات بمانهوێ سهبارهت به چهمک یا خود نیسبهت و پوهندکبدوین،‏ ناچار دهبین که ئهم بابهتانه له بهشی ‏"ناو"ی ڕهسته بگونجنین و بهمکارهش یهکج‏،‏ چهمک یا پوهند،‏ جیاوازی ناوهڕۆکیان به سهر دادت و دهبنبه ‏"ئۆبژه"‏ و یانی تایبهتمهندی ههگری مانا یا پوهندی خۆیان له دهستدهدهن.‏..."گرینگی ئهم کهم و کۆڕیهیی که فگه له زمانی سروشتی دا دۆزیهوه،‏ئهوهیه که بهکو کهس به ئهندازهی ویتگنشتاین لهم بابهته تنهگهیشت.‏..."ویتگنشتاین بابهتگهلک وهکو یهک چهمکه"،‏ یهک فۆنکیسۆنه"‏ و به(45)‏"چهمکهکانی فۆرماڵ"‏ پناسه دهکات و دهش که ههر کاتک لهگهڵ ئهمانهدا ‏"گوزاره"‏ سازببت،‏ ئاکام ب مانا دهبت.‏(46)کهوابوو چۆن دهتوانین بینکه بابهتک چهمکه یا پوهند؟ وهمنی ویتگنشتاین بۆ ئهم کشه گهلک ئاسانو له ههمان کات دا قووڵ و دژواره:‏ له ستراکتۆری لۆژیکی ئهمانهوهزمانی فۆرمای لۆژیک دا،‏ فگه،‏ ههگرهکان به ‏"نیشانهی یهک شونی"‏وهکوله .(47)" F - "و پوهندهکان به ‏"ههگری دوو یا فره شونی"‏(48)، وهکو " - -

کوردناسی 1403" Rنیشان دهدات.‏ ههر ئهم نیشانانه باشترین پناسهن بۆ لکجیاکردنهوهیچهمکهکان و پوهندهکان له رهسته دا.‏ بۆ ونه،‏ ئهم ڕهسته سهیر کهن:‏‏"حهسهن برای حوسنه"(‏ یا له شکی فۆرمای ئهم.( [ Rab :بهچاوخشاندنک دا به سهر ستاکتۆری لۆژیکی ڕهستهکه بهم ئاکامه دهگهین کهچهمک کامهیه و پوهند کام.‏ لۆژیک ئهوهمان پ نیشان دهدات و پویستیشناکات که بین" [ R"پوهندکه و به تایبهت له کاتک دا که ئستا به باشیدهزانین ئهم ڕهسته،‏ مانایهکی لۆژیکی تهواوی نیه.‏ کهوابوو،‏ لرهدا مانای ئهمڕهسته به ناوبانگهی تراکتاتوس ئاشکرای دهکات:‏ئهوهی که نیشان دهدرێ،‏ گوتهنی نیه.‏(49)و ههروهها ئهسی ناوهڕۆک،‏ مانایهک دیکه پهیدا دهکات.‏ تهنیاش لهناوهرۆکی ڕهسته دایه که تایبهتمهندیهکانی وشهکان نیشان دهدرن.‏ ئهوهیکه ئهو مانایه نیشان دهدات،‏ ستراکتۆری لۆژیکی ڕهستهیه.‏ ئهو مانایه ناببوگوترێ،‏ چونکه زمان ، ئیزنی گوتنی ئهم نادات.‏ ئهو لهم شونگهلهیه که بهوتهی فگه ‏"چی لهگهڵ ناکرت"‏ و به به گورهی وتنکی ویتگنشتاین لهدووایین ڕهستهی تراکتاتوس دا ‏"دهب به بدهنگی لی تپهر بین".‏(50)ئهوهی که گوتمان باسک بوو سهبارهت به چهمکهکانی فۆرماڵ یا‏"هاوشوهکانی ههگر".‏ بهم گهلۆ سهبارهت به ههگرهکانی ڕاستهقینه چ دهببگوترێ؟ چۆن دهکرێ بین که پوهندک موتهعهدی یا موتهقاڕنه ؟ چۆندهکرێ بین که حهسهن و حوسن،‏ پوهندی برایهتیان به یهکهوه ههیه؟ویتگنشتاین ئهم پرسانهش ههر ده دهبت که به ب دهنگی تپهڕیان بکهی وخۆیان ل لابدهی.‏ فگه له وتاری ‏"چهمک و ئۆبژه"‏ دا ههمان بیرۆکه دنتهئاراوه که ویتگنشتاین باسی کرد و له سهڕو هنامان و دهکرێ بن کهویتگنشتاین ههمان وته و بیرۆکهکانی فگهی لهمبارهوه دووپات کردۆتهوه.‏

کوردناسی 1404بهم ئستا که دوایین نووسراوهکانی فگه بودهکهینهوه،‏ دهسهمنین که‏"دووایین لدوانی فگه"‏ له سهر ئهم بابهته ئهوه نهبووه.‏له دوایین نووسراوهکانی دۆزراوهی فگه دا وتارک له ژر سهردی‏"چهند باسک له سهر مانا و میسداق"‏ دا،‏ چارهسهری ئهم کشهی نیشانداوه.‏فگه لهم نووسراوه دا سهرهتا ‏"مهرجی هاوشوهیی ئۆبژهی ئهلف و" ئۆبژهی ببهم شوه بهدهست دنت:‏دهین ئۆبژهی ئهلف،‏ ههمان ئۆبژهیی بیه ‏(بهم مانایه که به تهواویخاوهنی یهک لکدانهوهن)،‏ ئهگهر ئهلف،‏ هاومانا و هاوشوهی ههر چهمکک(51)بت،‏ بش ههگری ههمان مانا و چهمکه و به عهکسهوه.‏ مژووی ئهم(52)تیۆریه که به ‏"پهنسیپی هاوشوهی جیاوازنهکراوهکان"‏ دهناسرێ،‏ناسراوه،‏ دهگاتهوه ‏"لایپ نیتس"‏ و بهم تکهکردنی هاوشوهیی له لۆژیک دا وفۆرمۆڵ بهندی بنهماکانی هۆکارناسی،‏ دهگهڕتهوه بۆ خوقاندنهکانی فگه.‏به بۆچوونی فگه،‏ پهنسیپی ‏"هاوشوهیی"‏ تهنیا بۆ ئۆبژهکان کهکیلوهردهگیرێ.‏ نقاشی هاوشوهیی دوو چهمک هیچ مانا و بنهمایهکی نیه،‏ بهمدهکرێ شتکی نیزک له هاوشوهیی بۆ چهمکهکان بدۆزینهوه و بین که ئهگهرچوارچوهی هاوماناکانی دوو چهمک لک نزیک بت،‏ ئهو دوو چهمک بهجۆرک،‏ وهکو یهکن.‏به واتای فگه چهمکی F بهرانبهری چهمکی Gیه،‏ ئهگهر ههر ئۆبژهیهکینیزک له مانایی F، هاومانایی Gش بت و به عهکسهوه.‏لهم ڕهسته دا دوو چهمکی F , G بهکار هنراون و ‏"چهمک"‏ لرهدا به جگهی‏"ناو"‏ هاتووه و تایبهتمهندی گهیاندنی خۆی له دهست داوه.‏ فگه بۆچارهسهری ئهم کشه دژواره،‏ ڕگاچارهیهکی زۆر ئاسان و له ههمان کاات دا

کوردناسی 1405زۆر وردبینانهی دۆزیهوه.‏ به جگهی ئهوهی که بگوترێ ‏"چهمکی مرۆڤ"،‏دهین:‏‏"ئهوهی که - مرۆڤه"،‏ هۆکاری دهلالهت به سهر ئهم ڕهسته دایه.‏بهم ڕچاره لۆژیکیه،‏ به جگهی ئهوه که بگوترێ:‏‏"چهمکی مرۆڤ،‏ له ناو چهمکی حهیوان دا هاتووه"‏ ، دهین:‏ئهوهی که"- مرۆڤه"،‏شتکه که له ڕهستهی"دهلالهت به سهر مرۆڤ بوونی دا دهکات،‏ ههمان- حهیوانه"،‏ دهلالهت به بوونی حهیوان دا دهکات.‏کهوابوو به جگهی ئهوهی که بین چهمکی ‏"برایهتی"‏ دهین:‏ئهوهی که" - برا - یه"،‏و له ئاکام دا له جگهی وتنی:دهلالهت به سهری دا دهکات.‏‏"حهسهن برایهتی لهگهڵ حوسن ههیه"‏دهین:‏حهسهن لهگهڵ حوسن له سهر ئهم یهکهی کهئهم سیفهته دهکات،‏ جی گرتووه.‏" - برا‏-یه"‏ و نونهرایهتیبه تایبهت مهڕجی هاوشوه بوونی ئهم دوو چهمکه بهم شوهلکدهدرتهوه:‏ئهوهی که ‏"ئهلفی Fه"‏ و نونهرایهتی دهکات،‏ بهرانبهره لهگهڵ ئهمهی که‏"ئهلفی Gیه"‏ و ئهگهر و تهنیا ئهگهر ماناکانی ههر دوو وهکو یهک بن.‏(53)

کوردناسی 1406بۆ ونه مهرجی یهکبوونی دوو چهمکی ‏"مرۆڤ"‏ وشوه دهنووسین:‏ئهوهی که"" - مرۆڤه‏"و نونهرایهتی دهکات لهگهڵ ئهوهی کهحهیوانی قسهکهر"‏ بهم" - حهیوانیقسهکهره"‏ و نونهرایهتی ئهم یهکهش دهکات،‏ ئهگهر و تهنیا ئهگهر،‏ ماناکانیههر دووان وهکو یهک بت.‏لهم ڕهسته و ڕهستهگهلی تر دا که هنامانهوه،‏ چهمک و پوهندهکان وههابهکارهنراون و باس و نقاشیان لکراوه که تایبهتمهندی پوهندی دانیان وهکوخۆی ماوهتهوه.‏ئهم جۆره ئاخافتنه ههندک پ سهیرو سهمهرهیه،‏ بهم بۆ ئهو کهسانهیکه زانستی ماتماتیک نازانن،‏ فۆرمۆهکانی ماتماتیکیش سهیر و غهریبدهنون‏.‏ ههر زانستک،‏ زمانکی تایبهت به خۆی ههیه و ب فر بوونی ئهوزمانه ناکرێ،‏ تگهیشتنکی ڕاستهقینه و ب کهمو کوڕی لهم زانسته بتهدهست.‏ جگه لهمهش پرسی سهرهکی ئمه ئهوه بوو که گهلۆ دهکرێ ئهو کهموکورتیهی ناو زمانی سرووشتی له نقاشی چهمک و پوهندهکان دا ببهزنین یانا.‏ ئستا که متمانهمان به بوونی ڕچارهیهک بۆ بهزاندنی ئهم جور کشهگهلهدۆزیهوه،‏ نیگهرانی بهکارهنانی شکی ناڕاستی بهردهوام لهم چهشنه ڕهستانهنابین.‏ بۆیه که دهزانین بهردهوام دهکرێ،‏ لدوانکی ههه،‏ بگۆڕین و بیکهین بهبهیانکی ڕاست.‏ ونهیهکی تری ئهم سهرنج و تیۆریانه ‏"وهسفهکانی تایبهت"یڕاسه.‏ لهمبارهوهش ههر ئهوهنده که زانیمان،‏ لکدانهوهی لۆژیکی ڕهستهیهکوهکو ‏"مهزنترین ههژماری یهکهم"‏ یا ‏"پاشای ئستایی فهرهنسا"‏ چیه و کیه،‏نیگهرانی بهکارهنانی بهردهوامی ئهم نووسراوانه نابین.‏وتارهکه به خاکی مژوویی کۆتایی پدنین:‏

کمکوردناسی 1407به گورهی دیتنی ئمه،‏ فگه،‏ وتارک که تیدا وهمی پرسهکانیباسکراوی دابۆوه بۆ ئهم گۆڤاره دهنرێ که وتاری ‏"سهبارهت به چه وئۆبژه"ی چاپ کردبوو.‏ به م سهرنووسهری گۆڤارهکه - به قهزاوهتک که‏"مایکهڵ دامت"‏ به هههترین بیاری دهزان که سهرنووسهرک تا ئستائهنجامی داوه -، وتارهکه بوناکاتهوه.‏(55)هاوچهرخانی فگه،‏ له گرینگی هزرکانی ناوبراو تناگهن.‏ئهمهش یهکهم جار نهبووه کهپستهکان:‏Gottlob Frege .1Principia Mathematica .2Principia Mathematica, Cambridg, the University Press, 1910, P. viii .3.4function .5argument .6quantification theory .7mathematical sequence .8Context Principle .9a Priori .10

کوردناسی 1408intensional .11extensional .12براى ترجمه اين مقاله ر.ك.‏ فرهنگ،‏ نشريه مؤسسه مطالعات و تحقيقات.112 - 872 و . 3.13فرهنگى،‏ شformal concepts .14fact .15Logical Investigations .16private language .1718. براى ترجمهاى از اين مقاله در همين شماره ر.ك.‏ صصLogicism .19.20thought .2122. در اصطلاح فرگه:‏ ‏«انديشه معناى جمله آامل».‏Posthumous Writings, P. 253 .23Trectatus. P. 14 .24Philosophical Investigation, tr, G.E.M. Anscomb, Basil Blackwell .251978, P. 24object .26concept .27relation .28identfiables .29

کوردناسی 1409saturated .30A History of the Corruption of Logic .31.32‏«نحوشناسى»‏ را براى syntax در برابر semantics وضع آردهايم.‏ در منطق ورياضى آنچه با عنوان syntax شناخته مىشود بسيار وسيعتر از ‏«نحو»‏ به معناىمتداول آن است.‏ در منطق منظور از syntax همه مسائلى است آه بيرون از حوزهدلالتشناسى قرار مىگيرند.‏ نحو زبان صورى بخش آوچكى از اين مسائل است.‏sentence .33proper name .34Place Predicate-1 .35Place Predicate-2 .36Place Predicate-3 .37function .38arguments .39.40اينكه مىگوييم تقريبا براى اين است آه تحليل منطق جديد از قضيههاى شخصى،‏چنانكه ديديم،‏ به آلى متفاوت از منطق قديم است.‏ در اين موارد نبايد فريباصطلاحھاى مشترك را خورد.‏Quantification Theory .41Kerry .42.43.Ibid. p 55 .44formal concept .45Tractatus, 4. 1272 .46

کوردناسی 1410one-Place Predicate letter .47two-Place Predicate letter .48.Tiactatus, 4. 1212 .49.Ibid . p7 .50.Posthumous Writings, p 120 .51Principle of the identity of indiscernibles .52.Ibid, P . 121 .53.Theory of Definite Description .54Michael Dummet. Frege, Philosophy of Language, London, 1973. P. .55212

کوردناسی 1411مافهآانی زمانماریاننا راوۆوهرگرانی له فینلاندییهوه:‏ عهزیز شخانیگرینگترین مافهآانی آهمایهتیداواآاری مافه دیاریآراوهآانی آهمایهتی به تایبهت له جیھانیئهمۆآانهدا چهندان گره و آشه ناوهتهوه.‏ گرینگترینی ئهمانه بریتین لهمافیخۆ بهڕوه بردن،‏ مافی تایبهت بهزمان و ئهو مافانهی آه گهله خۆجیهآاندهگرنهوه.‏ به تایبهتی ئهو مافانهی آه مافی خاوهنایهتی زهوی و داواآاریهآانیتایبهت بهم بابهته دهگرنهوه،‏ ههروهها مافهآانی پهنابهران.‏ههر بۆیه،‏ ئهممافانه و هۆآارهآانی تایبهت بهوان لهو نوهدا وردتر تاو و توێ دهآهم.‏ تا وتوێ آردنهآه به شوهیهآی جیا له جی خۆی دایه،‏ چونكه به تامان لهروانگهی ئهخلاقیهوه ههموو مافهآان بهشوهیهآی جیا شی دهآرنهوه.‏زهقآردنهوهی بابهتی تایبهت به مافهآانی آهمایهتیش له جگای خۆیدایه وگرینگه،‏ چونكه بابهتی ههر رووداوك جیاوازه لهگهڵ ئهوانی دیكهو چاوخشاندنی تایبهت به خۆی دهخوازت.‏ ئهگهر بت و ئیندیانیهآان خاوهنی مافیخاوهنایهتی زهوی و زار بن،‏ ئهوهبه شوهیهآی راستهوخۆ مافی خاوهنایهتی

کوردناسی 1412زهوی بۆ سامیهآان دابین ناآات.‏ لایهنی دژ و نهیار ههمیشه به بوونی خۆیشونهواری خراپ دهخاته سهر لایهنی به رامبهر و ناسنامهآهیان به هۆیآزآردنی مافی زهوی و زارهوه ب هز دهآهن.‏ بۆیه له آات و ساتكی واداج به ج آردنی مافهآانی ههچندراو له سهر لایهنی دهرهآی له دایكدهبت.‏مافی دیاری آردنی چارهنووس و پكھنانی دهوهتی سهربهخۆله آۆنفرانسی ورسای سای ١٩١٩ دا ئاماژه به ئهوه آراوه،‏ آه بابهتیمافی دیاری آردنی چارهنووس خراوهته سهر هكی سوور،‏ چونكه ئهوئاوات و ئارهزووانه وهخهبهر دن آه رهنگه ههرگیز وهدی نهین.‏ له سهردهمی ئهمۆدا دهتوانین رابگهینین،‏ آه ئهو توانین و روانگهیه شتكی راستبوو.‏ له دنیادا ئهوهنده گهل زۆرن آه ئهگهری بوونه دهوهتی ههموویان لهئارادا نیه.‏ بیر و بۆ چوونی تایبهت به مافی چارهنووس له قوویی مژوویدموآراسی دا ههكهوتووه.‏ مافی دیاریكردنی چارهنووس لهو لایهنهیه،‏ آه بهشوهیهآی سرووشتی له بیر و بۆ چوونمان دا ههیه و ههروهها لهرككهوتننامهآانی تایبهت به ركخراوی نهتهوه یهآگرتووهآاندا ئاماژهیپكراوه.‏ ئهوه آه مهبهست له مافی دیاریكردنی چارهنووس چییه هشتاناڕوونه.‏ ههوه سهرهتایهآانی ركخراوی نهتهوه یهآگرتووهآان ئهوهبوو،‏مافی سهربهخۆیی وتانی بن دهست مسۆگهر آات.‏ مافی دیاری آردنیچارهنووس ههر چۆنك بت پكھاتوو له چهند بوار و لایهنی جۆرا و جۆره.‏پكھنانی دهوهتكی سهربهخۆ رهنگه بۆ هندك تاقم و آۆمهڵ و آهمایهتیدوور له راستی و ئارهزوویهآی وهدی نههاتوو بت.‏ ئهوسا پویسته بیر لهشك و شوهآانی دیكهی مافی چارهی خۆ نووسین بكرتهوه.‏ ئهوانهی آه به

کوردناسی 1413شوهیهآی له بارتر لهگهڵ بارو دۆخی دیاری آراودا دهگونجن.‏ مافی چارهیخۆنووسین آه له سهر بناخهی ئهخلاق دامهزراوه،‏ به شوهیهآی نهریتیی بهچاك آردنهوهی هههآانی رابردوو یا خۆبواردن له آار و آرداری تهریكخستنهوه و له نو بردنی آهمایهتیهآان دهناسرت.‏ ئهم شوهیه له بیرآردنه،‏نونهرایهتی یهك تاآه بیر و بۆ چوونه له لیبرایزم دهآات.‏ لهو بهشهی دواییداچهند تۆریهآی لیبرایستی تایبهت به مافی دیاری آردنی چارهنووس دهخهمهروو.‏ئۆتۆنۆمی و مافی دیاری آردنی چاره نووستۆری Daniel Philpottin لهمهڕ دیاریكردنی چارهنووسی آۆمهڵ له سهربناخهی ئهخلاقی ئۆتۆنۆمی تاك دامهزراوه،‏ ههر وهآو آانت تی گهیشتبوو.‏بابهتی دانیل ئاماژه بهوه دهآات آه ههر جۆره آۆمهه مرۆڤك له ناوچهیدیاری آراودا خاوهنی دهسهتكی دیاری آراوه بۆ ئهوهی آه خۆیان بهشوهیهآی سهربهخۆ بهڕوه بهرن،‏ ئهگهر بت و ئهو آۆمهه خوازیاری ئهومافانه بت.‏(1)له روانگهی بنكه و دامهزراوهآانی آۆمهگاوه ئۆتۆنۆمی به مانای آۆمهكناوهندی دیاری آراوه.‏ له سهرهتادا یاسا دهبت پارزهری ئازادی به ههردووك جۆری نگهتیڤ و پۆزتیڤ بت،‏ بۆ ئهوهی آه مرۆڤ بتوان ژیانیخۆی آۆنتۆڵ بكا و بهڕوه بهرت.‏ له ژیانی سیاسیدا ئهمه به مانای مافی بهشداری آردن،‏ له تكۆشانی سیاسی و نونهرایهتی دایه.‏ گرینگ ئهوهیه آهتاك بتوانت ئهو آهسانهی به نونهرایهتی ههبژردراون آۆنتۆڵ بكات.‏دووههم یاسا و بهڕوهبهری لهو بابهتانهن آه به شوهیهآی ناڕاستهوخۆ

کوردناسی 1414و بنكهبنیاتهآانی دموآراسی پك دنن و تكۆشان و ههسوآهوتیدموآراسیانه پهره پدهدهن.‏ نیشانهی سھهم لهمهڕ قهوارهی دموآراسی لهآۆمهگادا دابهشبوونی عهداهته.‏آاتك آه ئمه خۆبهڕوه بهرین پویستهئهم خۆ بهڕوه بردن و ئۆتۆنۆمیه له چوارچوهی دابهشبوونی دارای و بوونیآۆمهگادا خۆی بنون و ههروهها له دابهشبوونی باقی ئیمكانات و(2)ئهگهرهآانی آۆمهگادا دهرآهوت.‏له ئاآامی ئهو س لایهن و نیشانانهی ئۆتۆنۆمیدا دامهزراوه دموآراتیهآانئاماژه به خۆ بهڕوهبردن دهآهن.‏ مافی دیاریكردنی چارهنووس،‏ دموآراسینونهرایهتی و بهشداری آردن گهشهسیاسی ئۆتۆنۆمی تاآدا.‏پدهدا،‏ به تایبهت له رگای تكۆشانیبوار و لایهنه نزیكهآانی بریتین لهو آهمایهتیانه،‏ بهتایبهت مافهآانی نونهرایهتی و بهڕوهبردنی ناوچهیی .دیاریكردنی چارهنووس بابهتكی ب ونه و تاآه،‏ چونكهبه ههرجۆر مافیدموآراسی ئهوآۆمهه گهشه پدهدا،‏ آه ئهندامهآانی خاوهنی ناسنامهیهآی سیاسی هاوبهشنو ههروهها ههوڵ دهدهن خۆیان بهڕوه بهرن له جیاتی ئهوهی آه ههوڵ بدهننونهرایهتیهآی بهرفراوان تر له جوارچوهی دهسهتی ئستادا بهدهست(3)بنن.‏فیلپۆتن بۆ نموونهآۆمهك ههدهبژرت،‏ آه بهآۆمهی خهیای نویدهبات.‏ ئهوان له ناوچهیهآی دیاری آراودا دهژین و ئامانجی ئهوان وهدیھنانیداهاتوویهآی خهیایه له رگایهآی ئوتۆپیاییهوه.‏هۆی ههودان بۆ وهدیھنانیئهم ئامانجه رهنگه ناڕازی بوون له دهوهتی ئستا بت،‏ آه وا ههست دهآهنزۆر له بابهتهآان دووره.‏خای گرینگ لهو جۆره بیروآه دانیشتووانی دهوهتكی بهربو پویستی نهآردووهبۆچوونهدا ئهوهیه،‏آۆمهی له زهبرئوتۆپیا بدرت چ له رووی ئابووری و یا فیزیكیهوه.‏ ههروهك لاینگرانی بیرو بۆچوونی نهریت و دابهآان داواآارن.‏ئهوه بهسه آه لاینگرانی ئوتۆپیا بۆ

کوردناسی 1415خۆیان داواآاری دهسهتی زیاترن له بابهت و مهسهلهآانی تایبهت بهخۆیاندا.‏ئهوان ههست دهآهن آه دانیشتووانی دهوهتكی بهربو و فراوان،‏له زاراوهی ئهوان تناگهن.‏ئهوان ههروهها چیرۆآی قارهمانانی ئوتۆپیاناناسن و ناشیانھهوت بیر و بروای ئوتۆپیا بۆ نهوهی داهاتوو بپارزن.‏هۆیهآان رهنگه چهندان جۆربن آه دهآرت مافی دیاریكردنی چارهنووسبسهلمنن،‏ یا ههروا بهشوهیهآی نهسهلمندراو بیھنهوه.‏له راستیدا هیچجۆره هۆآارك لهم بارهوه پویست ناآا،‏ تهنیا ئهوهنده بهسه آه ئوتۆپیهآانباشتر نونهرایهتی بكرن،‏ چالاآانهبهشداری بكهن له دانی ئهو بیارانهی آهئهوان دهگرتهوه.‏ له باروودۆخكی ئهوتۆدا دهسهتی ئۆتۆنۆمی ئهوان بهرهو(4)زیاد بوون دهڕوات.‏فیلپۆتین ئاماده نیه سهربهخۆیی به ههموو تاقم و آۆمههآان بدات،‏ بهكو لهروونكردنهوهی بابهتهآهی خۆیدا باس لهو سنوورانه دهآات،‏ آه مافیدیاریكردنی چارهنووس دهگرنهوه.‏ئۆتۆنۆمی دانیشتووهآان بهرهو آهمی دهڕوات،‏ له ههلپویست ناآا مافی چارهی خۆنووسین بدرت.‏ئهگهر بت و چاوهڕوان بكرت،‏ آهو مهرجكی ئهوتۆدایا دهب ئهو مهرجانهی لزیاد بكرن آه ڕگا له پشل آردنی مافهآانی ئهندامی آۆمهڵ دهگرن.‏ههمان شوه ئهگهربهپدانی مافی دیاریكردنی چارهنووس ببته هۆی بهرتهسك بوونهوهی مافهآانی دانیشتووانی دهوهتكی بهربو،‏ ئهوا دهآرێ لهپدانی مافی چارهنووس خۆببوردرێ یا بهمهرج مامههی له گهدا بكرت.‏لهو جۆره مافانهی آه رهنگه بهرتهسك ببنهوه،‏ بۆ ونه قهدهغهآردنی سهرفآردن یا ئهو یاسالایهن دهوهتكی نوێو رێوه.‏وشونانهی آه گردراو به شونی آارهوهن لهبۆ ونه سهبارهت به لایهنهآانی ئابووری،‏ ئهگهربت و وتی آالیفۆڕنیا بیھهوت له وته یه آگرتووهآانی ئهمریكا جوێ

کوردناسی 1416ببتهوه،‏ ئهوسا وێدهچت له پوهندی له(5)آالیفۆڕنیادا گیرووگرفت بته آایهوه.‏گهڵ سیاسهتی بازرگانیلهمهڕ آهك وهرگرتن له مافی دیاریكردنی چارهنووس ههر ئهو پرسیارانهدنه گۆڕێ،‏ آه له لیبرایزمی آلاسیك دا بۆ ئازادی تاك دههاتنه آایهوه.‏ ئهمهواتای وایه،‏ آه آۆمهڵ و تاقم تهنیا دهتوانت ئهو بابهتانهی خۆی بهڕوهبهرت.‏لهو بابهتانهی آه لایهنهآانی تریش دهگرتهوه،‏ ئهرك و وهزیفهیدهرهآیان ل دهبتهوه.‏له بهر ئهو هۆیهشكی ههره بهرچاو و دیاری خۆبهڕوهبردن واتا پكھنانی دهوهتی سهرهبهخۆ،‏ پویسته زۆر به وردی و بهشوهیهآی بهربو له روانگهی دهوهتهوه تاوتوێ بكرن.‏ له هیچ حاهت وبارودۆخك دا ناآرت رگه له دهنگدان بۆ سهربهخۆیی بگیرت،‏ چونكه ئهورگرتنه بهمانای پشلكردنی ئۆتۆنۆمی دهژمردرت.‏ئهوه آه ههموو ئهوهاووتیانهی آه له ژر سبهری دهوهت دان بتوانن له دهنگدانكی ئهوتۆدا(6)بهشداری بكهن،‏ ئهوه جۆرك گاته به ئۆتۆنۆمی دته بهرچاو.‏ئهو بابهتانهی آه پشترآه لهلایهن موسوومانهآانهوهآانادا آه لهخرانه بهرچاو،‏ مانای وایه آه بۆ ونه آوردهآاندهورا و دهوریان گیراوه یا گهله خۆجیهآانیلایهن باقی آانادایهآانهوه ئابوقه دراون بتوانن به تهواوهتیبابهته پوهندیدارهآان به آلتوورو ئایین و لایهنهآانی دیكهی تایبهت بهخۆیان بهڕوه بهرن.‏بهم ئهوان ناتوانن ههوی دانانی رێشونی وبازرگانی بدهن و ههروهها پوهندیه گرینگهآانی پوهندی دار به هاوآاریئابووریهوه بقرتنن،‏ بهكو ئهوسا پویسته بیاركی هاوبهش بته آایهوه.‏(7)رگا چاره عهمهلیهآان له بارودۆخكی ئهوتۆدا دهآرت چهند لایهنه بن.‏ههروهك پشتر ئاماژهی پكرا دیاریكردن و تاریف آردنی گهل،‏ ژانهسهركی زۆری بۆ شارهزایانی یاساو ماف دروست آردووه.‏ فلیپۆتن ئاوا

کوردناسی 1417دهڕوانته ئهو بابهته،‏ آه باشترین و ئاسایی ترین تاریف له مهڕ گهلآۆمهكی ناوچهییه،‏ آه ئهندامهآانی له سهر ئهندامهتیخۆیان لهو آۆمههدا(8)ئاگادارن و دهیان ههوت ناسنامهی هاوبهشی خۆیان بپارزن.‏ئهوسادهآرێ له زۆر بابهتی ئۆبیهآتیڤ خۆ بپارزرت،‏ ئهوانهی آه ههمیشه نابنههۆی پدانی ماف به ههر تاقم و آۆمه ك.‏به گفتوگۆ آردن له سهر پكھاته و قهبارهیگونجاوی آۆمهڵ دهآرتبسهلمندرت،‏ آه دهوهته شاریهآانی بچوك وهآو ئاندۆرا،‏ مۆناآۆ،‏ سینگاپووریا لیختنشتاین وا نیشان دهدهن آه له دنیاه ئهمۆدا زۆر سهرآهوتوو بوون.‏گرینگ ئهوهیه آه دهوهتی له دایکبوو یا باقی ناوچهبكرتبكات.‏دهوهتهوهخۆ بهڕوهبهرهآانداوا سهرهآیهآانی پوهندی دار به آا گشتیهآانهوه جبهج و دابینلهم بارهوهداواآاریهآان به شوهیهآی سرووشتی له روانگهیگهورهترن وهآو ئهوهی ههوڵبدرێ بۆ دهسهتكی ناوچهی(9)بهرتهسك تر.‏ له روانگهی مافی دیاریكردنی چاررنووسروه دهآرێ پرسیاربكرت ئایا هاووتیان بهرامبهر بهدهوهت هیچ جۆرهئهرآكیان نیه لهوناوچهیهی آه تیدا دهژین؟ ئایا داواآارییهآانی دهسهتی خۆبهڕوهبهرهاوشان نین له گهڵ راپهڕین و سهربزوی؟ سهرهتا پویسته بیر لهوهبكرتهوه،‏ آه به چ شوهیهك ئهرك و وهزیفه به رامبهر به دهوهت بهزاندراوه.‏رهوایهآك لهو شوانه به تۆری رازیبوون به ناوبانگه،‏ آه به گورهیئهو تۆریه ئهرك و وهزیفهآان له رگای رهزایهت و قهناعهتهوه له دایكدهبن.‏ له روانگهی جان لاآهوه(10)له تكۆشانی هاوبهش دا بهشداری دهآرت.‏له رگای رازی بوونكی همنانه و بدهنگهوه،‏تۆری داواآارییهآانی رازیبوونی ئاسای به بگومان دفراوان ترن لهمهڕداواآارییهآانی مافی دیاری آردنی چارهنووس.‏ساآار و یهك لایهنهچونكه تۆری رازیبوونیله دهوهتی ئستادا نابیندرت.‏ بهم جۆره له ئاآامدا وا

کوردناسی 1418گومان دهآرت،‏ آه هیچ جۆره ئهرك و وهزیفهیهك له ئارادا نیهمافی دیاری آردنی چارهنووس راسته وخۆ لهوهوه سهرچاوهبۆیه و ههردهگرت.‏ههروهها له تۆری جان لاك دا بیر و بۆچوونی مافی دیاریكردنی چارهنووسبهرچاو دهآهوت،‏ چونكه ناوبراو دهت دهوهتكی عادڵ به گورهی بیاریئازاد و بهرامبهر،‏ سهربه خۆیی به تاك دهدات نهك بهزۆرهملی.‏ئهمه بهمانای ئهو مافهشه له گهڵ ئهو دهوهتهدا بژین آه بۆ خۆمان ههی ده بژرین.‏باقی تۆریهآانی دهوهتی لیبرایستهآان له گهڵ مافی دیاریكردنی چارهنووسدا دهگونجن،‏ چونكه لهو تۆریانهدا ئۆتۆنۆمی ئینسانهآان به زهق آراوهیی(11)دهبینهرت.‏له مهڕ راپهڕین و سهرههدان آه آانت بۆ ونه به رهوای نازانت دهآرتئاماژهبكرت،‏ آه راپهڕین و سهرههدانهآان له ئاستكی گشتیدا دهیان ههوتئهو دهوهته بووخنن آه له ئارادایه و رێ و شونی آۆمهگا لهنو بهرن.‏لهشك و شوهی دیكهدا لاینگرانی شاری خهیای خوازیارن به شوهیهآیهمن و خاون و به دوور لهدی.‏زهربه لدان له چنگی دهوهت رزگاریان بت.‏راپهرین و سهرههدان ههروهها له تۆری لیبرایزم دا ئهو آاته بهڕهوازاندراوه،‏ آه دهوهت لانی آهمی داواآاریهآانی عهداهتی لیبرایستی ناهنتهله ههلو مهرجكی ئهوتۆدا ههم مافی دیاری آردنی چارهنووس و(12)ههمیش مافی سهرههدان و راپهڕین تكهڵ به یهآتر دهبن .فیپۆتین به دژی ژمارهیهك شارهزای لیبرایزم پۆششی وت بهگرینگی مافی دیاریكردنی چارهنووسنازانت.‏دهوهتهآانی ئهو سهردهمه ههروهآو دهسهت و آار-‏خایله روانگهی ناوبراوهوهبهدهستهآانی خاوهنزهوی،‏ ب پدانی مافی ئیدارهآردن و پاراستنی بهڕوهبهرانی سهرهآیهاووتیان له ئاستكی گشتی دا و بهدهآهن.‏به واتایهآی دیكهبهآار-‏هنانی یاسا ههسآهوت ودهوهتی بهڕوهبهر خاوهنایهتی وتهآهی خۆی

کوردناسی 1419ناآات وهآو مرۆڤه(13)تاآهآان.‏ ههر بۆیه ركخراوی نهتهوه یهآگرتووهآان لهروانگهی فیلپۆتینهوه لهمهڕ یهآگرتنهوه ناوچهیی ههوكی زۆری داوه،‏ آه لهمرگایهدا آهند(14)خوازهآان.‏و آۆسپ بخاته سهر رگای ئاوات و ئارهزووی سهربهخۆرێ و شون دیاری آردن بۆ موك،‏ دارایی و بوون و ئهگهرهآانی دیكه لهگهڵ پ ڕاگهیشتن و ئیدارهآردن به سهروهت و سامانی گشتی له ئهرآهآانیدهوهتن.‏بهرگری آردن له وت و نیشتمان به بگومان دهگهڕتهوه بۆچواچوهی تكۆشانی دهوهت.‏بهو واتایهدهوهت خزمهتی ئهو هاووتیانهدهآات،‏ آه لهسهر ئهو خاآه دهژین،‏ آه دهوهت بهڕوهی دهبات.‏بهم بهگورهی تۆری لیبرایزم مافهآانی دهوهت ههموویان بهندن بهوهی،‏ آهدهوهتكی خهكی و عادڵ ههبت.‏ئهگهر دهسته و تاقمك آه خۆیبهڕوهبهری خۆیهتی به شوهیهآی عادانه و دادپهروهرانه ههوی وهرگرتنیدهسهتی بهڕوهبهری خۆی دهدات،‏ ئهوا ئهم دهوهته بهڕوهبهره تازهیهدهبته بهڕوهبهری وت.‏ له سهر بناخهی ئهم توریهدا هیچ جۆره داخوازیهك(15)له مهڕ دیاریكردنی مافی چارهنووس له سهر بناخهی آلتوور رهوانیه.‏تۆری فیپۆتین به گشتی له تاقیكردنهوهدا ب گیرو گرفت نیه.‏ ههرچهندهئهو مهرجانهی آه پوهندیان به مافی چارهنووسهوهتره.‏ههیه له ئاستی تۆریدا دیاری آراو و روونن،‏ بهم جبهجكردنی ئهوان له آرداردا به زهحمهتئهگهربیر له وتانی ژردهستی ئیستیعماری له ئهفهریقا بكهینهوه،‏دهآرت به روونی ئاماژه بكرت آه نهك دموآراسی لهو وتانهدا جبهجنهبووه،‏ بهكو ڕز له مافی مرۆڤیش ناگیرت.‏ ههرچهنده رهنگه ئهو خانه لهیاسای بنچینهی وتدا گونجنرابن.‏لرهدا ئهوهی گرینگه بیاردان له سهرئهوهیه،‏ آه ئایا ئهو وتانه ئستاآانه لهو ئامانجانه نزیكتر دهبوون،‏ ئهگهر بتو پرۆسهی سهربهخۆبوونی ئهوان وهدرهنگتر خرابایه.‏ستوارت میل

کوردناسی 1420ئیددیعای دهآرد،‏ آه گهل پویسته ئازادی خۆی گهشه پ بدات به تگهیشتنلهوهی،‏ آه سهربهخۆیی له زۆر بواردا تازه سهرهتای رگایهآی درژه بۆجبهجكردنی مافهآانی مرۆڤ.‏ له ئاآامدا دهتوانین بگهینه ئهو ئهنجامه،‏ ئهگهرتهنیا لانی آهمی دموآاسی لیبرایزمی آهم و آوڕی ههبت،‏ ئهوه باقیدهوهتانی لیباڵ مافی قهدهغهآردن و وهدرهنگ خستنهوهی سهربهخۆییانههیه.‏ئهم بنچینه و بنهمایهش ههمیشه جبه جنهآراوه.‏تهنیا پكھنانیدهوهتكی ئیسلامی رگهی پدراوه،‏ ههرچهنده دهوهتكی لهم جۆره ئازادیئایینی مسۆگهر ناآات،‏ آه(16)یهآك له مافهآانی مرۆڤه.‏ئهگهر له چوارچوهی دهوهتكی دموآراتیك دا آۆمهكی غهیری لیبراڵبیھهوێ جیا بتهوه یا ئۆتۆنۆمیهآی بهر فراوانتر له نو دهوهتدا مسۆگهرآات،‏بهم شوهیه پرسیاركی گرینگ دهورووژت.‏له مهڕگهلهخۆجیی و لهمژینهی وته یهآگرتووهآانی ئهمریكا خای سهرهآی گردراو بهومهسهلهیهوهیه.‏بۆ ونه رووداوی ئهو تۆ ههیه آه ئیندیانیهآانی نیشتهج لهگونده قوڕینهآانی ئهمریكا ئیددیعا دهآهن،‏ آه جبهجكردنی وهزیفه ئاینیهآانله لایهن پۆتستانهآانهوه له ناوچهی ئهواندا جگه لهوهیآه دژایهتی لهگهڵآلتووری ئهواندا ههیه ههروهها ههڕهشهی لك بو بوونیشی ل دهآا.‏آیوملیكا ئهم بابهتهی تاوتوێ آردووه و دهت:‏هیچ جۆرهههڕهشهیهك لهئارادا نیه،‏ بهم ئهگهر بت و ههش بت پویسته بۆ پاراستنی آلتووردهسهت هاوسهنگ بكرت.‏له لایهآی دیكهوه دهآرت بگوترێ آهئیندیانیهآانی نیشتهجی گوندهقوڕینهآان بۆ خۆیان به باشترین شوه ههیدهسهنگنن،‏ چونكه ئهم ههڕهشهیه له ئارادایه.‏چونكه جیابوونهوه له آۆمهڵئهگهری ههیه و رهنگه آهسانی وهرگهڕاو بۆ ئایینی عیسا ئهو آارهبكه ن.‏ لههیچ بارو و دۆخ و ئهگهركدا بهرزترین ناوهندی مافی ئهمریكا بۆی نیه

کوردناسی 1421ئیندیانیهآان بخاته ژر فشار بۆ قبوڵ آردنی رگا چارهیهك،‏ به کو بابهتهآهپویسته له ناوهندی مافی تایبهت بهله مهڕ پ(17)خۆیاندا تاوتوێ بكرت.‏نهدانی مافی دیاری آردنی چارهنووس زیاتر واشیكراوهتهوه،‏آه پدانی ئهو مافه دهبته هۆی ههیسانی شهڕ و دروست بوونی تكهڵپكهی . دهبته هۆی هاتنه آایهوهی شهپۆلی پهنابهران و له بهریهك بوبوونیژیانی ئینسانهآان.‏لهگهڵ ئهوه بهراورد بكرن،‏ آهئهمه تاوانكی گهورهیه ههربۆیه ئاآامهآانیشی دهبتبه هۆی مافی دیاری آردنی چارهنووسهوه چشتك دهآرت.‏ ههروهآو له پشتر ئاماژهی پكرا،‏ درووستكردنی دهوهتكیخۆیی ئهگهری زۆری ههیه بۆ ئهوهی ئاآامهآانی شون له سهر هاوتیانیدهوهتی دایك دابنن،‏ ههر بۆیه ئهم آاره به آاركی زۆر گهوره دهژمردرت.‏جیابوونهوهی سۆواآیا له چیكۆسۆواآیا ئهگهری زۆری ههیه،‏ له مهڕ شوندانان لهسهرآزآردنی لایهنی ئابووریدا.‏ههروهها بۆ ههندك دروست آردنیدهوهتكی بچووك دهوهتی جیرانی توڕه و دژ دهخوقن و باكان لرهدا بۆخۆی نموونهیهآی زیندووه.‏چارهی خۆنووسینیش ئاآامی خراپی لوا باشه ئهوه لهبیر نهآرت،‏ آه نه دانی مافیدهآهوتهوه.‏بهم شوهیهی آه(18)آوردهآانی عاق به بهردهوامی له ژر ههڕه شهی سدام حسن دا دهژین.‏فیپۆتین بۆ وهمدانهوه و چارهسهرآردنی پرسیارهآانی تایبهت به مافیچارهی خۆنووسین قهواره و آشهی گشتی پشنیار دهآات.‏دیاریكراو له هندك شونی دیاردا مافی چارهی خۆ نووسینیان پبهو مهرجانهی خوارهوه:‏.١ئهگهری ئهوه ههیه،‏ آههندك آۆمهیدهدرت،‏لانی آهم به قهدر ئهو دهوهتهی آه داوایجیابوونهوهی ل دهآات رز له بنهماآانی لیبرایزم بگرت.‏

کوردناسی 1422.٢.٣.٤پكھنان و درووستكردنی دهوهتی نوێ به رهواتر بزاندرت.‏ ئهگهر بت وله ژر ههڕهشه داب و له ڕگای جۆرا و جۆرهوه زهربهی ل بدرت.‏ئهو مهترسیه له ئارادابت آه جیابوونهوه،‏ دهسهتی ئۆتۆنۆمیدانیشتووانی دهوهتی ناوهندی آهم آاتهوه،‏ ئهوا مافی دیاریكردنی چارهنووسدهب بهرتهسك بكرتهوه یا خاه لاوازهآان هاوسان بكرن له گهڵ لایهنهآانیتردا.‏له آۆتایدا دهبت ههڕهشهی تكهڵ پكهی و ئاۆزی ههبسهنگندرێ ولهگهڵ رهوابوون و جبهجبوونی مافی دیاریكردنی چارهنووسدا بهراوردبكرن.‏له نوان ههبژاردنی ئهو مهرجانهدا ئهو ئهگهره آهم دهبتهوه آه هندكدهسته و تاقمی دیاریكراو آهك له مافی دیاریكردنی چارهنووس وهربگرن،‏ئهگهر بت و قازانجهآان زیاتر ئاۆز بكا له نو دهوهت دا.‏ هندك لهئینگلیزی زمانهآانی وتی آانادا لهو باوهڕهدان،‏ آه آبیك بهم شوهیهرهفتاری آردووه.‏ فیلپۆتین له وتهآانی دا زیاتر ئاماژه به دهوهتهآانی وهكبلژیك و سوویس دهآات،‏ آه ڕگا چارهسهریهآهیان سهرآهوتوو بووه.‏ههروهها ئاواتهخوازه آه مافی دیاریكردنی چارهنووس له سهر ئهو بناخهیه لهنو مافی نو دهوهتی دا بچسپندرت،‏ ئهوسا به شوهیهآی قایم و پتهوركخراو شون له سهر جیھان داده نت.‏(19)مافی زهوی و زار بههزآهری روانگهی مافی دیاریكردنی چارهنووسه.‏Christopher Wellman مافی خاوهنایهتی زهوی و زار به نیشانهیهآی دیارو بهرچاوی جیابووه له مافی دیاریكردنی چارهنووس دا دادهنت.‏ له روانگهیناوبراو مافی دیاریكردنی چارهنووس له باقی مافهآان جیاوازه.‏ ئهگهر بت وهیچ جۆره پوهندیهآی لهگهڵ رووداوهآانی رابردوودا نهبت بۆ ساخ آردنهوه

کوردناسی 1423و تھنانهوهی هههآانی ڕابردوو.‏بابهتانهی آه له بواری سهرهآی گرێجیاوازی لرهدا واتای وایه،‏ آه باقی ئهودراو و بهندن به لایهنه سهربازی وئابووریهآانهوه ئهوانهی آه دهتوانن گیروگرفت بۆ دهوهتی ناوهندی بخوقنندهآرت بهر به جیابوونهوه بگیرت،‏ تهنیا له ڕگای شون دانان له سهرمهرجهآان و پكھنانی هاوآشی له نوانیاندا.‏هاوڕیشهیه لهگهڵ مهسهلهی جیابوونهوهی خاوخزان دا.‏جیابوونهوه دهدرت،‏ بهم ئهم جیابوونهوه ئاآامی ئابووری لئهم بابهته به جۆركلهویش دا رگه بهجیابوونهوهی دهوهتیش به ههمان شوه ئهو ئاآامانهی ل دهآهونهوه.‏ومان ئهو بیرههدهچنرن به هههو بۆچوونانهی آه لهدادهنت.‏رهوا دهزانت،‏ آه دهوهت ناعادنه ههسدهآهوتهوه.‏(20)سهر بناخهی هههآانی رابردووداچونكه آاتك مافی خۆبهڕوهبردنی آۆمهڵ بهو آهوتی آردبت.‏ له بهر ئهوهی آهمافی خۆبهڕوهبردن مافكی دیار و جیایه به هیچ جۆرك داواآارینابهرابهری و ب عهداهتی ناآات،‏ بۆ ئهوهی آه ببته مهسهلهیهآی رهوا.‏ به‏،‏ههندك له بیاره پۆزیتیڤهآان له مهڕ سهربهخۆیی چهند تاقمك له نو چهنددهوهتی دیاریكراودا،‏ ههرچهنده له روانگهی ئهخلاقیهوه رهوا و حهق بن،‏ ئهمهلهسهر بناخهی مافی دیاریكردنی چارهنووس دانامهزرت و له راستیدا له گهڵمافی دهوهت لهو ناوچهیهی آه تیدایه دژایهتی ههیه.‏نیشانهی دیاری(21)آردنی مافی چارهنووس،‏ ئهوهیه آه ئهو مافهبدهنه بهناوچهیهآی دیاری آراوی وتكهوه آه دهوهتهآان به ب ئهم لاولا لكگردراون لهگهڵ ئهو ناوچه دیاری آراوانهدا.‏آردارو رهفتار ئهمهدهخاتهڕوو،‏ آه آاتك مرۆڤهآان له ژر چوارچوهیهآی سیاسی دیاریكراودا ركدهخرن،‏ ئهم پۆسهیه به شوهیهآی ناوچهیی جبهج دهبت.‏(22)

کوردناسی 1424له سهرهتای یهآهمین قۆناغی لكۆینهوهدا دهب پرسیار بكرت،‏ له چ آات وسهردهمكدا دهوهت مافی ئیدارهآردنی ناوچهآانی خۆی ههیه.‏تۆریرازیبوون یهآك له رگاچارهآانه،‏ آه به تووندی لهگهڵ روانگهی بیر و بۆچوونی لیبرتایستهآان له دژایهتیدایه.‏مافكی ب سنوورنبهو پیه تاآهآان و آۆمههآان خاوهنیبۆ جیابوونهوه له دهوهت،‏ چونكه هیچ دهوهتكی ئهوسهردهمه له سهر بناخهی ویست و داخوازی هاوتیان پك نایهت.‏روانگهی ومانهوه تهنانهت دهنگدانی زۆرایهتیش پشاندهری رازیتهواو به ئاآارلهبوونیو رهفتارهآانی دهوهت نیه،‏ چونكه دهوهت ههرچۆنك بترگا چارهآانی دهنگدانی ئاراسته آردووه.‏(23)مافی جیابوونهوهی ب سنوور له ههر حاهتكدا ئاآامی زهرهرمهندی لدهآهوتهوه.‏دهوهتی زۆر بچووك له دایك دهبن،‏ آه ناتوانن ئهرآهآانیدهوهت بهج بگهینن.‏ له ئاآامدا ب دنیایی و نهبوونی همنایهتی ههروهها بهزی بهشی ئیداری دهوهته تازهآان و دهوهته دایكهآانیش دهگرتهوه.‏رگا چارهی دووههم بریتییه له نموونهی ئامانجیی.‏(24)به گورهی ئهمنموونهیه مافی دهوهت له مهڕ ناوچهآانی وتدا گردراو بهو ئهرك ووهزیفانهیه،‏ آه دهوهت جبهجیان دهآات.‏دابین آردنی ئاشتی و مافهآانیهاووتیان لهو ئهرك و وهزیفانهن.‏ زۆر گونجاوه له سهر ئهو بناخهیهدا،‏ مافیخۆبهڕوهبردن و مافی دیاری آردنی چارهنووس قبوڵ بكرت و به ڕهوابزاندرت،‏ ئهگهر بت و ناوهندكی دیكهی سیاسی بتوان ئهو ئهرآانه باشترله دهوهت بهڕوه بهرت.‏ به واتایهآی دیكه له رووی چۆنایهتیهوه به سهرفآردنی ههمان بوودجه یا آهمتر لهوهش ئهرآهآان باشتر راپهڕنت.‏ لایهنه آزو لاوازهآانی ئهو نموونهیه بریتیه لهوهی،‏ آه به زۆری دابان و لكله گهڵ دهوهتكی دیكه بهگردانڕهوا دهزانت،‏ ئهگهر بت و ئاآامی ئهم لكدانه یاجیا بوونهوه پكھاتنی دهوهتكی به هزتر بت،‏ آه مافی هاووتیان

کوردناسی 1425بپارزت.‏وادیاره ئهم ریگا چارهیه ئامانج ناپكت و ناسرووشتیه.‏لایهنیههره لاوازی ئهوهیه،‏ آه بایهخ به مافی دیاریكردنی چارهنووس و به مافیهاوتیان نادات،‏ بۆ ئهوهی آه چارهنووسی خۆیان دیاری بكه ن.‏(25)ومان وهآو رگاچاره نموونهیهآی تكهوی ههبژاردووه.‏ ناوبراو سهرنجدهداته نموونهی رازیبوون بۆ دابینكردنی مافی خۆبهڕوهبردن،‏آه ئاآامی زهرهرمهندی لنهآهوتهوه.‏خاه باشهآانی نموونهی ئامانجیی.‏جیابوونهوه له مهڕ پبهو مهرجهیومان ههروهها سهرنج دهداته سهرئهگهر بت و سهرنج بداته ئاآامهآانیڕاگهیشتن به ئهرك و وهزیفهآانی دهوهت،‏ ههروههامافی جیابوونهوه قهدهغه بكات لهسهر ئهساسی ئاآامهروانگهی نموونهی تكهوهوه،‏ ههرزهرهرمهندهآانی.‏لهتاقم و آۆمهك مافی جیابوونهوهی لهدهوهت ههیه،‏ ئهگهر بت و بۆ لایهنی جیابووه له دهوهت و دهوهتیناوهندیش دارایی و بهرفراوانی و باقی ئهگهرهآان وهك پویست له ئارادابن.‏ههروهها له رووی رووبهرهوه شككی بهڕوهبهری ئیداری هاوشوه لهئارادابت،‏ آه بهشوهیهآی رك و پك ئهرآهآانی دهوهت جبهجبۆ ئهوهی آه همنایهتی سیاسی ناوچهآه مسۆگهر آهن.‏دهآهن،‏ئهوه واتای وایهههرچۆنك بت بهرگرتن له دامهزراندنی دهوهت بهڕهوا بزاندرت،‏ ئهگهربت و هۆآاری ئهوتۆ له ئارادابن آه نیشان بدهن دهوهتی داهاتووپارزگاری له مافه آانی هاووتیان ناآات.‏ئهو پشگرتنه له هاتنه آایهوهیدهوهت ئهو آاته بهڕهوا زاندراوه،‏ آه ههموو دانیشتووان و هاووتیانی ئهوناوهندهیهك دهنگ بیار بده ن،‏ چونكه دهوهتی ناوهندی ئهرآی پارزگاریله منداهآان و مافهآانی ئهوانی له ئهستۆدایه.‏ ئهم نموونهیه ههروهها مانایوایه آه رگای جیابوونهوه له بهردهم تاك و تاقمه بچووآهآان دا ئاواهنیه،‏ بهم چوارچوهی ئهو آۆمههی آه داواآاری ئهو مافهیه سهرنجام لهرهوتی زهمان و ههنگاو به ههنگاو دیاری دهآرت.‏(26)

کوردناسی 1426جیابوونهوه له دهوهت دهآرت له گهڵ ماشن و ئۆتۆمبیلی لهخوڕینبهراورد بكرت.‏ئهگهر بت و دهوهت بههیچ جۆرك رێوشونی آارتیماشن ل خوڕین به سهرنج دان به تهمهن و سمهتی دیاری نهآات،‏ ئهمه بۆآهسانی دیكه ئاآامی خهراپی ل دهآهوتهوه.‏دهوهت دهب رێوزهمهند له دایك نهبن.‏(27)به ههمان شوه جیابوونهوه لهشونی خۆی ههبت،‏ بۆ ئهوهی آه زهرهری زۆر وله روانگهی دهوهتانی ئهم سهردهمهوه مۆدیل و نموونهی تكهو بهومانایهیه،‏ آه مهشرووعیهت و رهواجبهجشوهیهآینیه.‏آردنی ئهرآهآانی دهوهت.‏گونجاو و لهبار بهڕوهبهرن،‏ ئهوه ناآرت بهبوونی دهسهتهآهیان بهنده به چۆنیهتیئهگهر بت و ئهوان ئهو ئهرآانه بهزهبری زۆر له گهڵباقی وتانی دیكه لك ببسترن.‏ بهم ئهگهر ئهو ئهرآانه له لایهن دهوهتهوهجبهج نهآران،‏ ئهوه دهوهت خاوهنی مافی تایبهت به آار و باری ناوچهآانبهكو لهو نوهدا ناوهندكی دیكهی سیاسی آه توانای جبهجئهرآهآانی ههیه دهبته خاوهن ماف.‏سهرچاوهآردنیو بنهمای ئهم مۆدیل ونموونهیه،‏ ئهوهیه آه مافی سیاسی دیاری آردنی چارهنووس،‏ به مافی بنهڕهتیسهربهخۆ دهژمردرت،‏ آه داواآاری پشل آردنی ئهو مافانه ناآا ودهدات آه لهگهڵ دهوهتكی دیكه تكهڵ بن.‏بوونی ئهو مافانهرگالایهنی سوود و قازانجهآانیئهگهر و ئیمكان دهداته ئهو گهلانه،‏ آه له دهسهتكیسهرهڕۆ و چهوسنهر جیاببنهوه و به شوهیهآی سهربهخۆیانه بابهت ولایهنهآانی پوهندی دار به خۆیان باشتر بهرهو پش بهرن.‏ ومان لهو باوهڕهدایه آه تهنیا بوونی ئهو مافه دهآرت شون دانهر ب لهسهر ههسوآهوتیدهوهتهآان بهرامبهر به آهمایهتیهآان،‏ بۆ ئهوهی آه پویست نهآا لهو بهینهدادهوهتی سهربهخۆ بته آایهوه.‏(28)

کوردناسی 1427گونجاندنی ئهم نموونهیه لهگهڵ رووداو و بارودۆخی دیكهدا ئهو جیاوازیانهدنته گۆڕێ،‏ آه له نوان بیر و بۆ چوونی سوننهتی و ئهم مۆدیلهدا ههن.‏ بۆونه دهآرێ وهآو نموونه ئاماژه به شهڕی نو خۆی وته یهآگرتووهآانیئهمریكا بكرت.‏لینكۆکن سهرآۆماری ئهمریكا مافی خۆبهڕوهبردن و باقیمافهآانی دهوهت و ئهرآهآانی ئهم ناوهندهی له یهآتر جیا آردهوه.‏ناوبراوچارهنووسی یهآیهتی ئهم وتهی له گهڵ بابهتی آۆیلایهتی لك جیاآردهوه.‏لینكۆن ههرچۆنك بت ئامادهبوو مامهه له گهڵ بابهتیمهرجهی یهآیهتی وت بته آایهوه.‏آۆیلایهتی بكات بهوناوبراو لهوه ت نهگهیشتبوو آه تهنیاهۆآاری بهربهست آردنی ئازادی بهشی باشووری وتی ئهوه بوو،‏ آهلهباشووردا سیاسهتی آۆیلایهتی بهڕوه دهچوو و مافی مرۆڤیش پشل دهآرا.‏ئهگهر بھاتبایه بهشی باشووروازی له آۆیلهداری هنابایه بهشی باآوور بههیچ شوهیهك مافی دژایهتی آردنی له گهڵ داواآاری جیابوونهوه نهبوو.‏نموونهیهآی دیكه لهو شوهیه جیابوونهوهی لیتوانی و باقی وتانی باتیكله یهآیهتی سۆڤییهته.‏له پوهندی له گهڵئهم بابهتهدا زۆر بیر لهوه آرایهوهچهنده آات پویسته بۆ ئهوهی یهآیهتی سۆڤیهت له پوهندی لهگهڵ ئهموتانهدا دهبته خاوهن ماف.‏ خای دیار و گرینگ لهو گفتوگۆیانهدا ئهوه بوو،‏آه لك گردانی ئهو وتانه آاتی خۆی له گهڵ یهآیهتی سۆڤییهت بهشوهیهآی ناعادنه بووه.‏ئهگهر بت و وتانی باتیك توانای به ڕوهبردنیخۆیان ههبت،‏ ئهوان به ب مهرج خاوهنی ئهو مافهن،‏ به ب گودان به وهیآه چهنده له ژر دهسهتی ئیداری یهآیهتی سۆڤییهتدا بوون.‏سھهمین نموونهدهدات.‏آبیكه،‏ آه زۆر لهمژهرهوابوونی ئهم جیابوونهوهیه زیاترآلتوور و زمانی فهرانسهوی دهبهستنهوه.‏بهههوی جیابوونهوه له آهنادابابهتهآانی وهك پاراستنیلرهآانهش دا ههر ههمانهۆآارهآانی پشوو وهك توانای خۆئیدارهآردن و ههروهها ئاآامهآانی

کوردناسی 1428جیابوونهوه بۆ آهناداییهآان له ئارا دان.‏ له پوهندی لهگهڵ یوگوسلافیایپشووشدا خای جگای گرینگ بهنده به گونجاو بوونی دهوهتهآان له مهڕبهڕوهبردنی ئهرآهآانیاندا.‏ ئاآامی ئهگهره ئابووریهآانیش دهبت له رگایرككهوتننامهوه چارهسهربكرن.‏ بهم ئهوان ناتوانن بهر به جیابوونهوه بگرنئهگهر دهوهتی له دایك بوو توانای له سهر پ ڕاوه ستانی ههبت.‏(29)روانگهی پشوو درژئهو روانگه و توانینانهی آه له مهوبهر خراونه ڕوو،له سهر بنهمایئازادی و ئۆتۆنۆمی ههچنراون.‏ خوقنهرانی ئهم روانگه و توانینان لهگهڵلایهنی سهرآهوتوو ههسگهلان بۆ سهربهخۆیی.‏مافكی داڕژراوهجبهجو آهوتكی گونجاویان ههبووه بۆ ههوڵ و تهقهللایله روانگهی ههردووآانهوه مافی خۆبهڕوهبردنو له سهر بنهمای راست و درووست هاتۆته آایهوه،‏ آهآردنهآهشی خۆی جگای دخۆشیه.‏گشتی نونهرایهتی ئهو بیر و بهچوونه ناآهن.‏لیبرایستهآان دهگهڕتهوه بۆ چهندههرلیبرایستهآان ههموویان بهئهم جیاوازیهی نوانهۆیهك بۆ ونه ئاماژه بهوهآراوه،‏ آهمافی چارهی خۆنووسین له بهگهنامهآانی نو نهتهوهییدا به ناڕوونی هاتووه.‏بۆیه ئهوان ئهو مافه بهتهواوهتی به بابهتی خۆ بهڕوهبردننازانن.‏مافی دیاریكردنی چارهنووس دهآرت زیاتر به لایهنكی خهیای دابنرت.‏(30)بهشوهیهآی خرا گفتوگۆ و دمه تهقهی نوان ئهگهر و ئیمكانه رهواآانی نواندهسته و لایهنهآان بۆ مافی چارهی خۆنووسین دهگهڕتهوه.‏ به‏،‏ سهبارهتبهم هۆآارهیه،‏ آه هیچ آۆمهك یا ناوهندكی سیاسی ناتوانت چاوهڕوانی لهخۆی ههبت،‏ آه به تهواوهتی ئازاده و به دووره له ههموو شون دانانكیلایهنه دهرهآیهآان.‏زهحمهته لك دهدرتهوه.‏ههروهها تاریف آردنی بابهتی گهل لهو بهندهدا زۆرله روانگهی فهلسهفیهوه چاوخشاندن بهو بهندانه و

کوردناسی 1429لكدانهوهیان خۆی له خۆیدا بهمانایه،‏ ئهو آاتهی آه رهوا بوون و مافیدیاریكردنی چارهنووس دهخرته ژر گفتوگۆ و تاوتوێ آردن.‏ یهآك لهشوازهآان،‏ تامان لهو ئاآامانهیه،‏ آه له سهر بنهما و بناخهی پشوودامهزراون،‏ وهك مافی دیاریكردنی چارهنووس و پكھنانی دهوهتی خۆمای.‏به شوهیهآی سرووشتی ئهم دهوهتانه له رووی ناسیۆنالیستیهوه به هزن،‏آه ههر ئهمهش دهبته هۆی ئهوه آه ئهو دهوهتانه مهیلی تهریك خستنهوهیآۆمهڵ یا چینكی دیاری آراویان ههیه.‏ بهم مهیلی رزگرتن له مافی آهس ولایهنهآانی دیكهیان نیه.‏ ئهم بهرهو پش چوونه پوهندی به لیبرایزمهوه نیه وله روانگهی بیر و بۆ چوونی مافی تایبهت به لیبرایزم دا بابهتكی داخوازیآراو نیه.‏ دهوهتهآانی ئهو سهردهمه به شوهیهآی سرووشتی زیاتر چهندآلتوورین،‏ ههر بۆیه ئهم دیاریدهیه ناآرێ له دهوهته نویهآان دا پشت گوێبخرت،‏ ئهگهر بت و له وانیش دا چهند آهمایهتیهك ههبوو.‏(31)خای گرینگی دووههم،‏ مافی لكدراو بهمانای تهواوی وشه له سهرناوچهآانی وته.‏ جبهج بوونی سهربهخۆیی له سهر بنهمای پشوو وسووننهتی به ب مهرج هههی زۆر گهورهی لدهآهوتهوه،‏ وهآو دهرآردن ودهنگدان له شونی ژیانی خۆ،‏ ئهوهی آه له ئیسائیل و پشتریش لهیوگوسلافیا بینراوه.‏ ئهم آاره دهبته هۆی توند و تیژی زیاتر و شهڕ وچهرمهسهریهآی له رادهبهدهر بۆ مرۆڤه آان.‏ ئهوه آه ههر گهلهی وتهآهیآویه،‏ به شوهیهآی به هز بۆته هۆی ورووژاندنی ههستكی دیار له دنیادا.‏ئهوانهش آه بۆ خۆیان یا باب و باپیرانیان هیچ آاتك پیان نهناوهته ئهووتهی باسی لوه دهآهن،‏ داواآاری گهڕاندنهوهی بهش و مافی خۆیانن بۆوتهآهیان هاوآات چوونهدهری لایهنی بهرامبهر له شونی ژیان.‏(32)مافی دیاریكردنی چارهنووس و خۆبهڕوهبردنی گشتی گهلیش له سهر ئهوبنهمایه آهوتۆته بهر شك و گومان،‏ آه گهل خۆی آهم و زۆر بهرههمی گومانو بیرآردنهوهیه.‏ چوونكه ههندك جار دیاریدهیهك به تهواوهتی له هیچهوه

کوردناسی 1430دروست دهبت.‏ ههر بۆیه ئهو بابهتانهی له سهر شك و گومان ههدهچنهرنبه خاوهنی ماف دانانرن.‏(33).١.٢ههر لهبهر ئهم هۆآارانهیه،‏ آه لیبرایستهآان زۆر به پارزهوه له گهڵسهربهخۆیی تهواودان.‏ ئهوان له سهر ئهو باوهڕهن،‏ آه دهب له سهرهتادا بیرلهوه بكرتهوه ئایا شك و شوهی دیاریكردنی چارهنووس له ئاستكیبهربودا دهتوانت ئهو زهرهر و زیانانه قهرهبوو بكاتهوه،‏ آه لایهنهآانی دیكهلهمهڕ داواآاری سهربهخۆیی ئهوان توشی هاتوون.‏ ودهچت بنهمای گشتیلهو بیر و بۆ چوونهدا ئهوهبت،‏ آه سهربهخۆییهآی تهواو پویستی بهناوچهیهآی دیاری آراوی تایبهته.‏ بارودۆخی ئهوتۆ له ئارادان،‏ آه جیابوونهوهله دهوهت و پدانی سهربهخۆیی به تاقم و لایهنكی دیاری آراو تهنیارگایهآی ئهخلاقی قبوڵ آراوه.‏ به ئاشكرا رهوابوونی ئهم داواآاریه آاتكمسۆگهره،‏ آه خای گرینگ دهگهڕتهوه بۆ راستكردنهوهی هههآانی رابردوو.‏ئهوسا دهآرت دوو جۆر رووداو لك جیابكرتهوه:‏دهوهتی ئستا له رگایهآی ناعادنهوه ئهو ناوچهیهی به خۆوه لكاندوه.‏پۆسهی لكاندنی ئهم ناوچهیه به دهوهتهوه له لایهن دهوهتی پشترهوهئهنجام دراوه.‏له جۆری یهآهم دا دهآرێ ئاماژه به وتانی باتیك بكهین.‏ بهم بۆ جۆریدووهم جگای ئاماژهپكردن وتی بهنگدیشه،‏ آه بهریتانیا آاتی خۆیداگیری آردبوو.‏ پاش رزگاربوونی له دهسهتی ئیستعماربوو به بهشك لهپاآستان آه دواتر لهوش جیابۆوه.‏(34)جۆر و شوهی گروپی یهآهم آاتك دنه ئاراوه و درووست دهبن،‏ آهمهسهله پوهندی به آۆمهه مرۆڤكی هاوبهش و هاوشوهیان پاشماوهآانیئهوانهوه ههیه.‏ بۆ ونه له بورای آرداری و پاگماتیسمیهوه سهربهخۆی آهی

کوردناسی 1431دهدرت.‏و آهللهراستیدا بابهتی لپهلی دزراو بهوردبوونهوه و جگای سهرنج لرهدا پدانیخاوهنه ئهسیهآهی خۆیهتی .به رابردنی آات رهچهیخزمایهتی تهم و مژاوی تر دهبت،‏ ههربۆیه له پوهندی لهگهڵ ئهومهسهلهیهدا مانایهآی زۆر نابهخش و بهم پیهزیاتر ناعادنهلهمهڕ پدانی سهربهخۆیی به دانیشتووانی ئستای ناوچهآه.‏عهداهتی و زوم و زۆركی ئهوهنده زۆرآراوه،‏ آهگانهوهیان آاركی دژوار و سهخته.‏دته بهرچاوله دنیادا براست آردنهوهوله زۆر حاهت و بارودۆخدا دهآرێبگوترت،‏ آه پهنابردن بۆ ماف و جبهجكردنی یاسا،‏ تهنیا به باشترین رگاچاره دانانرت.‏(35)روانگهیهك ئاماژه بهوهله رگای پدانی سهربهخۆییهوه چارهسهر دهآرت.‏ب تهنگدهآات،‏ آه راستكردنهوهی هههآانی رابردوو تهنیا(36)بهم،‏ ئهم بابهتهشو چههمه نیه.‏ ئهگهری دووههمی ههچنراو لهو نوهدا دابهشكردن وجیاآردنهوهی ناعهداهتیه،‏ آهرهنگه به مانای پشلكردنی مافی هاووتیان یاله پهراوز هاویشتنی ئهواندا بت.‏ لهو نوهشدا پش ههموو شتك دهبت بیرلهوهبكرتهوه آه ئایا دهتوانین به بدهست لدانخاوهنایهتی ناوچه،‏ بابهتهآه قهرهبوو بكهینهوه.‏شونهآانی و رێ لهئهگهر ئهوانهی آه تهریك وتهنیا آراون له ناوچهی خۆیان دا بژین،‏ ئهوا مافی خۆبهڕوهبردن له پوهندیلهگهڵ ئهوان دا بهئاسانی جج بهدهبت،‏ چونكه گوێنهدان به مافیهاووتیان له لایهن دهوهتهوه دهبته هۆی لهدهست چوونی مافی دهوهت لهوناوچانهدا.‏(37)باقی هۆآار و بنهما و ئهگهرهآانی دیكه بۆ جیابوونهوه له دهوهت ووهدهستھنانی سهربهخۆیی تهواو پارزگاری آردن له آلتوور و بهرگریكردنله خۆ بهرامبهر به ههرهشهی آۆمهڵآوژیه.‏ئهو هۆآارانه ههگری ئهومانایهن،‏ آه گرینگایهتی آلتوور له ژیانی تاك دا ههروهها وهآو پدهری مانابه ژیانی تاك و بهشداری آردن تیدا وهآو لایهنكی باشی ژیان له روانگهی

کوردناسی 1432.١.٢.٣لیبرایزمهوه زۆر بهنرخن.‏ پاراستنی آلتوور بهو مانایه نیه،‏ آه آلتوورپویسته به ب ئاوگۆڕ بمنتهوه.‏ بهو مانایهش نیه،‏ آه له آرداردا به ههموونرخك ههوی ژیاندنهوهی ئهو آلتوورانه بدرت آه مهحكوم به نهمانن.‏پاراستنی آلتوور بهو مانایهش نیه،‏ آه ههموو آلتوورهآان دهبت بپارزرن.‏له روانگهی لیبرایزمهوه دهآرێ آلتووری نازیسم به تهواوییهتی خۆی،‏ لهئارامی دا بمرت.‏ پارزگاری آردن له آلتووری قبوڵ آراو،‏ آلتوورك آهمهودای ژیانی ههیه له زۆر بارودۆخدا شتكی تایبهتی داوا ناآات.‏ بجگه لهپدانی مافهآانی تایبهتی رهفتار،‏ ههوستكی ئاسایی و تهواوی بهسه.‏ ئهگهربت و ههوست و رهفتاری تایبهتی لهو نوهدا ناتهواو بن،‏ جگه له مانه دهبتئهو مهرجانهی خوارهوهش دابین بكرن.‏آلتوور به شوهیهآی جیددی له ههڕهشه دایه.‏دهوهتك آه دته آایهوه مهرج و داواآاریهآانی عهداهت مسۆگهر آا.‏دهوهتی ناوهندی یا هیچ آۆمهڵ و لایهنكی دیكه له پوهندی له گهڵناوچهآاندا داواآاریان نهبت.‏لهو بوار و لایهندا چهند نموونهیهك له ئارادان.‏ بۆ ونه خای یهآهمبهرامبهر به آبیكیهآان له آانادا،‏ آه لهگهڵ خای سھهم دا په له گرهو آشه.‏(38)ئهگهر بت و آۆمهی خوازیاری جیابوونهوه،‏ آۆمهكی غهیری لیبراڵ بت،‏ههست دهآرت رگای پكھنانی دهوهتی سهربهخۆی پبدرت.‏ له روانگهیلیبرایزمهوه پشنیار دهآرت،‏ آه جۆرك دهسهتی سهربهخۆی بیاردانی پبدرت،‏ بهم له نو خۆی دهوهتی لیبراڵ دا رای دهگرن.‏ ئهو بیر و بۆچوونهوا دامهزراوه،‏ آه بۆ دهوهتانی خاوهن آشه وا باشتره شون دانهربن له سهر

کوردناسی 1433ئهمهی آه ئهندامهآانیان له بوونی مافهآانیان خۆشی وهربگرن.‏ نهك ئهوهی آهئاواتی ژیان له چواچوهی وتكی دیكهیان ههبت.‏(39)له روانگهی آۆمهكوژیهوه،‏ مافی جیابوونهوه به شوهیهآی گشتی له سهربناخهی سیستمی قبوڵ آراوی ئهخلاقی دامهزراوه.‏دهداته ههموو آهس بۆ ئهوهی آه لهنهمرن.‏ئهم مافهش خاوهنی چوارچوهآه مافی بهرگری آردنههڕهشهی پهلاماری هرش آهران داو سنووری تایبهت به خۆیهتی .لهسهرهتای بهرگری آردن دا پویسته تهنیا لهو هزه آهك وهربگیرێ،‏ آه بۆبهرپهرچ دانهوهی پهلاماری هرش آهر پویسته.‏هرش آهر بۆ پهلاماردان هانبدرت یان زیاتر تیژبكرت.‏له لایهآی دیكهوه ناآرت،‏ئهوانهدا آهك وهرگرتن له هز له دژی لایهنی سھهم دهبت زۆر بهههبسهنگندرت.‏ئیدارهآردنی ناوچهی خۆ لهئهگهر دهوهتی خۆمای هرشكهره،‏ ئهوسالهگهڵ ههموووردیمافیدایك دهبت و دهوهتی نوێ ئهگهری داواآردنییارمهتی به رهسمی ناسینی خۆی له باقی دهوهته سهربهخۆآان بۆدهڕهخست.‏نموونهی(40)دووهم بریتیه لهوهی آه هرش آهر وتكی دهرهآیه،‏ آهبهههر هۆیهك بت،‏ نهتوانت هاووتیانی خۆی له هرشی پهلامار دهربپارزت.‏Buchananنموونهیهآی بهمهرج دهخاتهڕوو،‏ آه بهو پیهجوولهآهآانی لھستان آاتی خۆی خاوهن مافی دامهزراندنی دهوهت بوون لهووتهدا،‏ چونكه لھستان له بهرامبهر هرشی نازیهآاندا بهرگری ل نهآردوون.‏بیروبۆچوونكی لهم بابهتهدهگرتهوه.‏(41)له سهردهمی ئهمۆدا آورد و ئهرمهنیهآانئهو نموونانهی آه پشكهش آران ههموویان لهو بیروبۆچوونهوه سهرچاوهدهگرن،‏ آه مافی دیاریكردنی چارهنووسی گهلان مافكی بهستراوه بهخۆبهكو بهستراوهیه به مسۆگهرآردنی باقی بایهخهآانهوه.‏ به گشتینیه،‏Buchanan

کوردناسی 1434لهو باوهڕهدایه،‏ آه مافی خۆبهڕوه بردن و چارهنووس یهآسهر داواآاریسهربهخۆییهآی سیاسی نیه،‏ بهكو هۆآارهآانی ئهم داواآاریه له شونهآانیدیكهدا دهدۆزرنهوه.‏(42)به بوای من نونهرانی روانگهی پشوودرژی له راستی نزیكن.‏ ئهگهر بتو ئامانجی ژرخانی داواآارییهآانمان بریتیه له ژیانی باشی تاآهآان،‏ ئازادی ومافی بهرابهر،‏ پدانی سهر بهخۆیی به گهلك باشترین بهگه و زهمانهت نیه بۆهاتنه دی ئهم ئامانجانه.‏ پدانی سهربهخۆیی مانای ئهوهیه،‏ آه دهوهت لهناوچهدا سهربهخۆیه.‏ چاآردنهوه و قهرهبوو آردنهوهی ناعهداهتیهآان لهدوای پدانی سهربهخۆیی آهم دهبنهوه.‏ وته یهآگرتووهآانی ئهمریكا تهنیائهو آاتانه زیاتر ههوی داوه یارمهتی گهله چهوساوهآان بكات،‏ آه قازانجهئابووری و سیاسیهآانی خۆی له ژر ههڕهشه دابووبن.‏آهك وهرگرتن له ئۆتۆنۆمی وهآو تهنیا بنهمایهك دهژمردرت بۆسهربهخۆیی تهواو.‏ ئۆتۆنۆمی ئهو ئاآامهی ل ناآهوتهوه،‏ آه مافیدامهزراندنی دهوهت ههموو ئهو مافانهی آه هاووتیان دهگرنهوه دهپكت.‏باشترین ئهگهر بۆ آۆنتۆڵ آردنی بیارهآان و توانای نونهرایهتی آردنرهنگه له وت دا بنته دی،‏ آه به ههر هۆیهك ب لهودا دهژی.‏ نموونهیهآینوێ لهو ڕگاچارهیه،‏ وهدهستھنانی دهسهتی بیاردانی زۆرتره له لایهنسكۆتلهندیهآانهوه له آاروباری تایبهت به خۆیان دا.‏ ئۆتۆنۆمی بنهمایهآی زۆرباشتره بۆ باقی مافهآانی آهمایهتی،‏ وهآو مافهآانی زمان آه تیدا دهستتوهردان له مافهآانی لایهنی بهرامبهر له آرداردا زۆر بهرچاونیه.‏ ئهوانهی آهداواآاری دهوهتی سهربهخۆن،‏ آهمتر وایه به خاونی له یهك ناوچهدا بهشوهیهآی هاوفكر بژین.‏ له ههندك بارودۆخی دیكهدا ئهوه سهرنج دهخرتهسهر مافهآانی آهسان و لایهنهآانی تر.‏

کوردناسی 1435مافه آانی زمانروو.‏مافهآانی زمان لهو سانهی دوایی دا له ئاستكی بهرزدا خۆیان خستۆتهلهمهڕ دابینكردن و پاراستنی ئهو مافانه،‏ له رككهوتننامهنونهتهوهییهآان دا گهلك پشنیار گونجندراون.‏زمانیهآان ههوی وهدهستھنانی مافهآانیان دهدهن.‏بهشك له آهمایهتیهلهم جۆره بزوتنهوانه لهآهرتی ئوروپاشدا دهبینرن،‏ بۆ ونه له وتی فهرانسهدا آه دهسهتیناوهندی تیدا به هزه چهندان آۆمهڵ و گروپی ههسووڕی خۆی ههیه.‏ وهآوئلساسیهآان،‏ برتاگنیهآان،‏ فمیهآانودهسهت له سهر بناخهی زمانهآان دابهش بكرت.‏آۆرسی آهآان،‏ آهداواآارنآهمایهتیهآانی سكۆت ووزیهآانیش له ئینگلستان دا لهو جۆره دهسته و تاقمانهن.‏ ئهم آهمایهتیانه لهدرژهی ههوڵ و تهقهللاآانی خۆیان دا توانیویانو هوندك سهرآهوتووبن.‏جگا و پگهی زمانی وزی زیاتر گرینگی پدهدرت.‏ ئهم زمانه لهقوتابخانهآان دا دهخونهرێ و له شونه گشتیهآان دا آهكی لوهردهگیرت.‏ئهگهرداوابكرت،‏ زمانی ولزی له آاروباری تایبهت به دادگادا آهكیلوهردهگیرت و ههروهها وزیهآان خاوهنی آهنای تهلهفزیۆنی خۆیانن.‏(43)بناخهی مافهآانی زمان له سهر گرینگایهتی و مانای زمان له سهرناسنامهی مرۆڤ و گهشهآردنهآهی دامهزراوه.‏فهلسهفیهآانی مافهآانی تایبهت به زمان پشكهش دهآهم.‏لهم بابهتهی دوایدا هۆآارهههروهها ئهوشونهوارانهش آه سیاسهتی تایبهت به زمان له سهر جبهجبوونی مافهآانیئینسان ههیهتی شی دهآهمهوه.‏

کوردناسی 1436مافهآانی زمان زامنی مسۆگهرآردنی همنایهتی و ئاسایشی زمانبوونی یهآیهتی زمان دهآرت به بهشداری آردنكی گونجاو لك بدرتهوه،‏آه تهنیا دهآرت پكهوه لهگهڵ آهسانی دیكهدا خۆشی لوهربگیرت.‏ههروهها زمان دهآرت به بابهتكی باش تبگهین،‏ آه تاك بۆ گهشهآردنیخۆی پویستی پیهتی .زمان ئهرك و وهزیفهیهآی گشتین.‏به گشتی آهك وهرگرتن له پاراستن و گهشهپدانینرخ و بایهخی ئهم ئهرآانه،‏ بجگه لهلهدایكبوون و گهشهآردنی زمان،‏ له سهر ئهم بناخهیهش دادهمهزرت،‏ آهتاآهآان وهآو ئامرك بۆ پوهندی گرتن له گهڵ یهآدا آهكی ل وهردهگرن.‏زمان له گهڵ آلتوور لك گردراوه،‏ آه به ههمان شوه آلتوور خۆی بابهتكیگشتی و بهربوه ههرچهنده دهآرت زۆر روانگهی آلتووری له زمان جیابكرنه وه.‏زمان زیاتره له تهنیا ئامری پوهندی گرتن به شوهیهآی بلایهن.‏ بهم جۆره پاراستن و پارزگاری آردن له آهك وهرگرتنی آۆمهك یاتاقمك له زمانی تایبهتیان،‏ له ههمان آاتدا به مانای پاراستنی آلتوورهآهیانه.‏(44)زمان ناآرت به پارزهری بوونی آۆمهڵ بژمردرت،‏ چونكه ئهم مانا ولكدانهوهیه ئهرك و وهزیفهی پارزگاری له ههموو تاقمه زمانیهآان دنتهئاراوه.‏ ئهمه دهبته هۆی خوقاندنی گیروگرفتی ب آۆتایی له پوهندی له گهڵماف و ئهرآهآاندا.‏ له هندك بارودۆخی دیكهدا رهنگه ببته هۆیهاتنهآایهوهی ئهو ئهرآهی،‏ آه دهب به ئهندامی تاقمه زمانیهآی دیكهبمنتهوه یا ئهوهی آه لهم آۆمههوه بۆ آۆمهكی دیكه بگوازرتهوه.‏ آهئهمهش به نۆبهی خۆی شهڕآردنه له گهڵ مافهآانی تاك دا.‏ به گشتی ههرجۆره سهرچاوهیهآی مافی ئهخلاقی به مانای بهرامبهری ئهخلاقی ههمووتاآهآانه.‏ ئهو مافهآه بكرێ زمانی ههموو آۆمههآان بپارزت،‏ له بهر ئهوه لهگهڵ باقی مافهآانی لهو شوه ناگونجت.‏(45)پویسته ئهوه له بهر چاو

کوردناسی 1437(46)بگیرت،‏ آه تهنیا مرۆڤهآانن خاوهنیدهزگا آلتووریهآانیش به ههمان شوه).‏مافن نهك زمانهآان.‏‏(باقی دام ومافهآانی زمان نزیكن لهو مافانهی آه به نگاتیڤ نودر آراون وهمنایهتی زمان مسۆگهر دهآهن.‏آۆمهیهتیهآان،‏ آه بهمسۆگهر دهآرت.‏بنهماآانی ماف بریتین له رهوتهئاساییهیارمهتی ئهوان آهك وهرگرتنی بهردهوام له زمانبه آۆمهیهتی آردنی منداڵ له بواری زمان دا ههروههاباقی ناوهند و روانگهآانی ژیانی آۆمهیهتی،‏ آه تیاندا له زمان آهكوهردهگیرت،‏ نموونهی ئهم جۆرهرهوتانهن.‏رهوتی آۆمهیهتی منداڵ لهسهردهمی ئستادا جگه له بنهماه ههروهها بابهتی سیستمی پهروهرده وفربوون دهگرتهوه.‏دهستن،‏لهروانگهی بابهتی زمانهوه لهو آۆمهگایانهدا،‏ آه یهكپاراستنی زمان له ههموو لایهن و بوارهآان دا رهوتكی نهبینهراوه.‏بهم آاتك له نوان آۆمهه زمانهآاندا رهقهبهرایهتی دته آایهوه،‏ له ئاآامدامانای زمان زیاتر زهق دهبتهوه.‏ئهوسا ئهو لایهن و بابهتانهی آهو ماناگرینگایهتی زمان له رووی آهك وهرگرتنهوه تیاندا به هزه بۆ باشترآردنیپگهی آهمایهتی به تایبهتی گرینگایهتی ئهوان دیاره.‏(47)مافی پاراستن و هشتنهوهی زمان له سهرهتادا دهآرت به مافی آهكوهرگرتن له زمانی دایك و ههروهها پاراستنی ئهو زمانهجۆره دهست توهردانك بخمندرت.‏یاسای آهك وهرگرتن له زمانی دایك نیه.‏به ببوونی هیچئهمه به هیچ جۆر بهمانای داسهپاندنیئهم مافه ههموو روانگهآانی آهكوهرگرتن له زمان به شوهیهآی یاسایی و پهروهردهیی منداڵ به زمانی دایكدهگرتهوه.‏(48)به آردهوهبپارزرن.‏مافهآانی زمان دهتواندرێ به گشتی له سایهی یاسادائهمه واتای وایه آه به پشت بهستن به یاسا ناآرت رگای آهكوهرگرتن له زمانی دایك بهربهست بكرت.‏ مافی پاراستنی زمان ئهرك و

کوردناسی 1438بهرپرسیایهتی دهخاته سهر آۆمهڵ و آهمایهتی دیكه بۆ ئهوهی له هزیزیاتری خۆیان به دژی آهك وهرگرتن له زمانی آهمایهتی آهك وهرنهگرن.‏(49)آاتك دوو یا چهند جۆره زمان له بواری قهوارهوه زۆر لك نزیكن،‏ لهمنوهدا دهست توهردان له شك و شوهی وهآو یاساش ئهگهری ههیه.‏ لهقوتابخانهآاندا بۆ ونه دهآرت قوتابیهآان وا دابهش بكرن،‏ آه ئهو قوتابیانهله ئاستی زمانی آۆمهڵ دا لاوازن،‏ ناچاربن له سهر قوتابخانهی تاك زمانیبدهن ئهوسا بۆ ئهوان زۆر زهحمهته آهك له سیستمی گشتی پهروهرده وفربوون وهربگرن له رهوتی آۆمهیهتی بوونی زماندا.‏ به ههمان شوهزۆرایهتی دهتوانت بنهما ئیداریهآان بهو مهرجه ركبخا،‏ آه ئهو آهسانهیبهشداریان تدا دهآهن به زمانی سهرهآی قسهبكهن.‏ بهو ڕادهیهی آهئهگهرهآان له بهردهم ئهندامانی سهر به آۆمهكی آهمایهتی زمان بهربهستدهآهن،‏ ئهوا شونهواری لاوازی ههیه له سهر یهآیهتی آۆمهی آهمایهتی دا.‏ههر چهنده ئهگهر ههر آام له ئهندامانی آۆمهڵ بیھهوت،‏ زمانهآهی بپارزتهاندانی زۆرایهتی بۆ پشت تكردن له زمانی دایك و فدانی له رهوتكی درژ-‏خایهندا،‏ شون دانهره له سهر ئهوهی آه زمان رهتدهآرتهوه به پی هۆآارهئهقیهآان.‏ههرچهنده لهو بارودۆخانهدا مهسهلهی گرینگ به شوهیهآی راستهوخۆقهدهغهآردنی آهك وهرگرتن له زمان ناگرتهوه،‏ بهم دهست توهردانیزۆرایهتیه له هز و توانای آهمایهتی بۆ آهك وهرگرتن له زمان له رهوتیئاسایی آۆمهگادا.‏ ئهگهر سیستمی پهروهردهی تاك زمانی بنهآایهوه له سهرئهو بنهمایهی،‏ آه ههموو آهس دهب بۆ قوتابخانه بچت و یهك تاآه بابهتبخونهرێ یان چ زمانك دهب مامۆستایهآانی ئهوان بیزانن.‏ بابهتی جگایسرنج لرهدا زۆرایهتی نیه،‏ آه تهنیا بابهتهآانی خۆیی جبهجدهآا،‏ آهلهروانگهی آهمایهتیهوه ئهم آار و آرداره بهداخهوه شونهواری خراپ بهج

کوردناسی 1439دت.‏ مهسهلهی گرینگ لرهدا تهریك خستنهوهیه.‏ مافی بهرامبهر ئهم بنهما وقهوارانه داواآاره،‏ آه پداویستی و ئاوات و ئارهزووی لك جیاوازی ههمووئهندامانی آۆمهگاوهدی دنن له ئاستكی ئهوتۆدا آه ئهگهری ههیه.‏هات و روانگه له نوانی تاآهآان و آۆمههآانیش دابت.‏لهم جۆره گوشارانه له(50)ئهگهرمهیدان و شونی آار و بازاڕیش دا دهبینهرن.‏زۆرن ئهو شونی آار و ههسوڕانانهی،‏ آه تیاندا زانینی زمانكی دیاری آراودهبته مهرج.‏آاتك باس له سهر بهشی تاآایهتی و خسوسی ناآرت،‏ ئهوئهرآه بخرته سهر خاوهن آاری شهخسی،‏ آه سهرنجكی تایبهت بداته سهرئهو آركارانهی به زمانكی آهمایهتی قسه دهآهن لهمهڕ پاراستنیزمانهآهیان.‏ئهگهر هات و ئهرآكی ئهوتۆ له ئارادانیه،‏ له بهرامبهردا مافكیئهوتۆش نیه.‏ ئهو مافه ناآرت تهنیا له سهر ئهو ئارهزووه خاونه دابمهزرت،‏آه زۆر باش دهبوو آه لههندك شونی دیاریكراودا بۆ نموونه آهمایهتیهزمانیهآان مافی آهك وهرگرتن له زمانی خۆیان له آاتی آارآردندا ههبت.‏مافی آهك وهرگرتن له زمانی دایك له آاتی آارآردندا دهآرێ وهآو مافیآۆمهك چاویان ل بكرت،‏آه تهنیا ئاستی آهك لبهربهستك بۆ لاواز بوونی بواری خاونی و پاراوی زمان.‏وهرگرتنی زمان ببتهآاتك ئهمداواآاریه له روانگهی آۆمهیهتیهوه به شوازكی ئاۆز بیری لدهآهنهوه،‏بهم ئهو مافهداواآاری ئهوهنیه،‏ آه ئهندامانی آهمایهتیهك له زمانی خۆیانله آاتی آار به گشتی آهك وهربگرن.‏(51)به ههر جۆر دهآرێ ئیددیعا بكرت،‏ زۆرایهتی وهآو آۆمهڵ ئهرآی هنانهآایهوهی ئهو جۆره بارودۆخانهی له ئهستۆدایه،‏ آه رگا له بهردهم آهمایهتیدا ئاوههتر آهن.‏سیستمی پهروهردهداواآاریهآی لهم بابهته به ئاشكرا دهتواندرت،‏ له بواریو فرآردنهوه ئاراستهی زۆرایهتی بكرت.‏و ئهركوهزیفهآانی دوو یا چهند زمانیی هاندهدا و پشتگیری لدهآا و دهتوانت ببتههۆی وهدیھاتنی مافهآانی آۆمهی آهمایهتی بۆ پاراستنی زمانهآهیان.‏(52)

کوردناسی 1440رووداوهآانیتایبهت به داواآاری مافی سرووشتی مافی آۆمههآان لهمهڕمافهآانی زمان ڕوون دهآاتهوه ههرچهنده،‏ آه ئاآامی آۆتایی مافی ئهوان ئهمهپشان نادات.‏دهوهتی یهآگرتووی آانادا له دهیهی١٩٧٠ دا ههوی دا دووزمانی بخاته نو گهشتی ئاسمانیهوه.‏ ئهو داواآاریه دژایهتیهآی زۆری له لایهنفۆآهوانه ئینگلیزی زمانهآان و به ڕوهبهرانی ناوهندی فین دروست آرد.‏ لهبهرامبهرئهو گوشارو ههڕهشانهدا دهوهتی هاوبهندی آانادا بابهتهآهیراگرت و زمانی ئینگلیزی بوو به تهنیا زمانی آارپكردن.‏ ئهم بیاره فۆآهوانو بهڕوهبهری نوهندهآانی گهشتی ئاسمانیی فهڕانسهوی زمانیشی دهگرتهوه.‏یهآیهتی فۆآهوانهآانی آبیك به ئاماژه آردن به یاسایی زمانه رهسمیهیهآانیسای١٩٦٩ وت،‏ ئهم بابهتهی ئاراستهی دادگاآردودادگاش سای١٩٧٨لهم بارهوه بیاری دهرآرد.‏ له ههمان آاتدا بوآراوهی چۆنیهتی آارآردن لهناوهندیناوهندهفۆآهوانیی آانادا-دا،‏ آه بهگورهی ئهم بوآراوهیه آارمهندانی ئهولهآاتی آارآردندا تهنیا مافی آهك وهرگرتن لهزمانی ئینگلیزیانههبوو رهوانهی دادگاآران.‏ له ههردوو حاهتدا باس له سهر مافی فهرانسهویزمانهآان بۆ آهك وهرگرتن له زمانی خۆیان له آار آردن دا بوو.‏ئینگلیزیزمانهآان ئیددیعای ئهوهیان دهآرد آه آهك وهرگرتن له دوو زمان ئهمنییهتیهات و چۆآهران دهخاته مهترسیهوه.‏ههردوو حاهتیان له سهرئهو دووبنهمایه چارهسهرآرد،‏ آه له بگهی یاسای تایبهت به زمانه رهسمیهآان دا بههیچ جۆر باس له بواری یاسای دابینكردنی همنایهتی له فینی فۆآهآاندانهآراوه.‏(53)قهدهغه آردنی آهك وهرگرتن له زمانی فهرانسهوی پشلكردنی ئاشكرایمافی زمانه.‏ چونكه آهك وهرگرتن له زمان له پوهندی گرتنی ئاسایی دا ئهوآاتانهی دوو آهسی قسهآهر بهآاتی آارآردندا گونجاوه.‏یهك زمان آهك لهو زمانه وهردهگرن،‏ لهچونكه بابهتی لهم جۆره نموونهیان زۆرنیه،‏دهآرت آاتك باس له پشلكردنی ماف دهآرت آه بهر به آهك لوهرگرتنی

کوردناسی 1441بگیرت و ئهگهری پویست له ئارادا ههبت.‏مهبهست لهو نموونهیه ئهوئیددعایه نیه،‏ آه مافی آۆمهڵ لهم حاهتهدا مافی زمان به سهر مافی تاآدا زاڵبت.‏بهكو مهبهست ئهوهیه،‏ آهیهآتردا بهراورد بكرن بۆ ئهوهی آهسهر ئهمنییهتی پۆسهی فرین دهبوو.‏دهبوو ههل(De Facto)و مهرج و قازانجهآان لهگهڵچ جۆره شونهواركی لهههروهها به چ شوهیهك دهآرتئهمنیهتی گهڕی ئاسمانی پش بخرت،‏ نهوهك به قهدهغهآردنی آهكوهرگرتن له زمانی دایك له آاتی آارآردندا.‏(54)دان پداهنان بهو راستیه آهكوهرگرتن له زمانی دایك مافكی رهوایه،‏ تاو و توكردنی بابهتهآهی دهگۆڕیئهگهر بت و ئاآام ههر شتك بایه.‏ بهم نهدهآرا ئهم بابهته یاساییه بهتاك وتهنیا له بهر هۆآار و بنهمای تام و چژ و خهرجی ماددی چارهسهر بكرابایه.‏رووداوی له جۆری دووهم پوهندی دارهدادگادا.‏بهزمان له آاروباری تایبهت بهئهم بابهته له ناوهندی بهرزی مافی آانادا-دا له سای(١٩٨٢)تاوتوكرا.‏ مافی آهك وهرگرتنی وهمدهر و تۆمهتبار آراو له زمانی رهسمی،‏له خای گرینگی ئهم بابهتهیهبوو.‏به بهربوی سهبارهت به تاوانبار ولایهنهآانی یاسایی له پرۆسهی دادگا-دا لكۆینهوه و لكدانهوه آرا.‏آهك وهرگرتن له زمانی دایك زۆرتر زهقآرایهوهگرینگیو ئهو مافهش درا بهتاوانبار،‏ آه به مهبهستی زیتر لك حایبوون بتوانت له زمانی دایك آهكوهربگرت.‏لكدانهوهی ناوهندی بهرزی مافی آانادا بهرتهسك ترآه،‏ تگهیشتنی تاوان بار و وهم دهری لهو نوهدا مسۆگهر آردبایه.‏له روانگهیگشتی و ههمهبوو لهوهی(55)Denise Reaumenلایهنهیه له بوونی زماندا.‏وه،‏ ئهمه بهمانای قازانج و سوودیمهسهلهی گرینگ تهنیا هاتنه پشیگیروگرفت نیه له پوهندی له گهڵ قسهآردن بۆ تاك به زمانی بگانه.‏مافیقسهآردن به زمانی دایك له زۆر ناوهند و دهزگای گشتی گرینگ دا،‏ لهروانگهی آۆمهڵ و سهرجهم خهكهوه گرینگه.‏چونكه له نو حهشیمهتی

کوردناسی 1442زۆرایهتی دا،‏ بهرگری له تواندنهوهی به زۆرهملی ئهندامهآانی دهآات.‏ بهمجۆره ئهندامانی آۆمهڵ و آهمایهتی چ به شوهی تاك و چ به شوهی آۆمهڵسهرآهوتن وهدهست دنن.‏ ئهگهر بهر به آهك وهرگرتنی زمانی دایكبگیرت،‏ به مانای سووآایهتی آردنه له ئاستكی گشتی دا بهو زمانه.‏ ئهمهشبه نۆبهی خۆیی پهره پدهری بیر و بۆچوونی جیابوونهوه لهو آۆمههیه.‏ مافیقسهآردن به زمانی دایك پاپشتی داواآاری مافی بهرفراوانتر ناآات وزهمانهتی پرۆسهی لك تگهیشتن به هز ناآات.‏(56)له روانگهی رومانهوه لكدانهوهی مافهآانی زمان وهآو مافی تاك رهنگهجگای مهترسی و ههڕهشه بت.‏ به زمانی دایك قسه آردن،‏ لهم حاهتهشداهۆآار بۆ ئهم جۆره لكدانهوه بهرتهسكه،‏ آه ئهمه خۆیی دهبته پشلكردنیمافی دادوهر و باقی ئهو آهسانهی آه له ناوهنده یاسایی و دادیهآانداآاردهآهن.‏ بهم جۆره ماف له جیاتی ئهوهی آه مهسهلهآه،‏ وهك بابهتكیتایبهت به آۆمهڵ و ناوهندكی زمانهوانی و آۆمهگا ببینت،‏ له ههر دوو لاوهبهس سرنجی داوهته تاآهآان.‏ له رهوتی دادگادا ئهو ئهگهر و ئیمكانه ههیه،‏ آهله بهشی تایبهت به دادگاش دا ئهو آهس و لایهنانه بهشدارن بن،‏ آه به زمانیدایكی تاوانبارآراو قسه بكهن و هیچ جۆره گرفتكی تایبهت لهم بارهوهنهخوقنن.‏(57)به بوای من گرینگ ئهوهیه،‏ آه تاك خاوهنی ئهو مافهیه له ناوهندهآانی دادو یاسادا به زمانی دایك بدوت.‏ ئهگهر بت و بهرگری آردنی گشتی وههمهلایهنه لهنگ و خواربت ئاآام باش نابت.‏ ههروهك له لكدانهوهی بهشیداد و یاسای آانادا وهك شتكی سهیر له ئارادایه.‏ له آۆمهگای فینلهندا ئهمجۆره آرداره ناآرێ ههبت،‏ بهم بهرامبهر به آز و لاوازبوونی جبهجبوونیمافهآانی سویدی زمانهآان لهو سانهی دوایدا هندك نموونه له ئارادابوون.‏له سای ١٩٩٥، له آاتی نوێ آردنهوهی یاسای بنهڕهتی وتدا ئهو مافهش بهسامیهآان درا،‏ آه له آاروباری تایبهت به خۆیان لهگهڵ بهرپرسانی ئیداری دا

نوتکوردناسی 1443به زمانی خۆیان قسه بكهن.‏ به ههمان شوه آهك وهرگرتنی ئهوان له وهرگرمسۆگهرآرا.‏نموونهیهآی دژ بهو بابهتهی سهرهوه له آانادا-دا گلهیی وگازندهی ژومارهیهك دانیشتووی ئینگلیسی زمان له ناوچهی فهڕانسهویزمانی آبیك دایه،‏ آهراگهیاندنهآان ههموویان به زمانی فهڕانسهوین.‏ئهنجوومهنی تایبهت به زمانی مرۆڤ له سهر ئهو باوهره بوو،‏ آه دانیشتووانیئینگلیسی زمانی آبیك به گورهی بهندیآهمایهتیهك دروست بكهن،‏ ههربۆیهتوانینهآانی هان نیكانیهوه ئهم بیاره٢٧ رككهآۆمیتهآهش بیروڕایهآی جیاوازیان ههبوو،‏ چونكهشونه خاوهنی بهڕوهبهركی بهربو بوو.‏وتانی سهربهخۆ دهآرت.‏نامهیسكای ئهوانی رهتكردهوه.‏K.P ناتواننپی بههههیه و به شك له ئهندامانی(58)آۆمیته له سهر ئهو باوهڕهیهئیدارهی شارستان لهولهو بهندهدا باس له آهمایهتیآه مافی سكاخوازهآان پشل آراوه،‏ بهم ئهو پشلكردنه له رگای پشلكردنی ئازادیبهیانهوه ئهنجام دراوه.‏سیاسهتی زمانهوانی و ئاآامهآانی ئهم جۆره سیاسهتهمهبهست له سیاسهتی زمان شك و شوازی دهوهته بۆ پاگهیشتن وچارهسهرآردنی بابهت و مهسهله زمانیهآان.‏ لكۆینهوهی سیاسهتی تایبهت بهزمان،‏ به شوهیهآی سرووشتی به مانی لكۆینهوه و به دوا داچوون پوندینوان دابهشبوونی زمان زانین و دهسهتی ئابووری و آۆمهیهتیه.‏ ههروههاپوهندی نوان بنهماآانه لهو وتانهی آه به چهند زمان قسهدهآرت.‏سیاسهتی پوهندی دار به زمان دهآرت خاوهنی چهندین مانا بت،‏ آه له نوئهوان دا گرنگترین لایهآانی به دوور له بابهتی زمان بریتین له ههودان بۆگۆڕینی سنووری نوان مرۆڤهآان.‏ ههروهها پاراستن یا ئاوگۆڕ پك هنان

کوردناسی 1444له دهسهتدا،‏ دهوهمهندبوون و گهیشتن به پلهوپایهی تایبهت له نو آۆمهگادادهآرت ههگری مانای زمان بت.‏(59)نموونهیهآی بهرچاو لهو ههوڵ و تهقهللایانهی آه دراون،‏ بریتیه لهسیاسهتی سیاسهت وانهآانی دهوهتی تامیل له هندوستان،‏ آه له آاتی خۆیدابه ئهنجامدانی ههندك آاری دیاری آراو توانیان زمانی تامیلی له زمانی سانسكریتی جیاآهنهوه بۆ ئهوهی له ئاآامدا ناسنامهی تامیلیهآان بههز بت.‏ ئهمههوڵ و تهقهللایه بۆ زانین و نووسینی شك و شوهی خاونی زمان یارمهتیبزوتنهوهی سیاسی DMK آرد.‏ بۆ ئهوهی وا پشان بدرێ آه تهنیا ئهو هزهسیاسیه توانیویهتی به باشترین شوهجگای باوهڕی ئهوان بت،‏ آاتك آه دهخوازن آلتووربپارزن.‏آهند(60)وزمانی تامیلیهآان بناست و دهآرێو ناسنامهی تامیلیآۆسپی سهررگای وهدینههاتنی مافی زمان یا هۆآارهآانینابهرابهری سیاسهتی پوهندی دار به زمانهوه زیاتر بهرتڤیسمی زمان دهناسن.‏مهبهست لهبابهتكی ههچنراو وبابهتی ههچنراو لرهدا ئهوهیه،‏ آهههندك له زمانهآان له سهردهمی ئهمۆدا به بهراورد لهگهڵ زمانهآانی دیكهدابه نرخ تر و جگیرترن.‏ زهق ترین نموونهی بهرچاو لرهدا زمانی فهڕانسهویهآه پاپی ناسراو له سهردهمی شۆڕشی فهرانسهدا Gregoire رایگهیاند آه ئهمزمانهدهآاتهوهبیرآردنهوه.‏روونه و لهشك و شوهدا ساآاره.‏ئهم زمانه،‏ بیرآردنهوه ئاسانو دهبته هۆی پدانی سروشتی ژیری و یهآگرتووی بهلهبهر ئهم هۆیهله روانگهی ناوبراوهوهفهڕانسهویش له فهڕهنسادا دهبت به زۆرهمل بهقسهبكهن.‏وتانهیانبابهتیآهسانی غهیریزمانی فهرانسهویفهرانسهوییهآان ههتا سهردهمی ئهمۆآانهش ئهم دهرس وپهیه و آردووه.‏سهرآۆماری،Pompidou بیر و بۆچوونكی لهمجۆرهی پشكهش آرد،‏ آاتك آه خهكانی فهرانسهوی و ئینگلیسی زمانی

کوردناسی 1445وتانی آهرتی ئهفریقایی لهگهڵ یهآتر بهراورد دهآرد گوتی:‏ئهوانهی بهفهرانسهوی قسهدهآهن خاوهنی بیرآردنهوهیهآی پشنگدار و ژیرانهن.‏ ئهوهآه مرۆڤهآان خاوهنی روانگهی جیاوازن بهرامبهر به دنیا،‏ به دوور لهوهی آهآام یهك لهم دوو زمانهقسهدهآهن ئهم بیرو بۆ چوونهبه بگومان دهبتوهسهریهك بخرتهوه،‏ چونكه مانای واده ب آه ئاوگۆڕ پك هنان له زمانداروانگهی جیھانی بهشوهیهآی ئاسایی و راستهوخۆ دهگۆڕت.‏ له سهر بناخهیهۆآاری لهم شوهیه چهندین وت له جیھاندا ههویان داوهسیاسهتی خۆیان لهپوهندی لهگهڵ زمان دا بهنۆبهی خۆی ئهوهیاڕهوا لهقههم بدهن.‏(61)ریتڤیسمی زمان بهزهق دهآاتهوه آه لهسهر یهك،‏ زمانهآان جۆركن آهماناآانیان ناآرت له زمانكهوه بۆ زمانكی دیكه وهڕگردرت.‏ لهنوانی١٨٠٠ دا فهیلهسوفه ناسراوهآانی وهآو،‏١٧٠٠Johan Gott, Fred Herder jaWillhelm Von Humboldtناسنامهی هاووتیان و تاقم و آۆمهیهتیهسهمبول بهكو ههروهها له بهر ئهوهش آهفشارهوهئیددیعایان دهآرد،‏ آه زمانه جیاوازهآان آاآهیآۆنهآانن.‏بۆ ئهوهی آه به شوهیهآی جیا بیر بكاتهوه.‏بوونی ریتڤیسمی زمان لهسهر بناخه و ئاآامی دژ بهنهك تهنیا وهآوئهوان مرۆڤیان خسته ژرله پاشاندا ههودرایهآی لكۆینهوهآانبسهلمنن.‏ وا دیاره آه رزمان ههر وهك زۆر لهمهڕ جیاوازی نوان زمانهآانداپشتی پ بهستراوه،‏ ئهوه له روانگهی مرۆڤهوه زۆر ج و شونی خۆی پنهدراوه.‏مرۆڤهآان ههست به جیاوازیهآان دهآهن و له ههمان آاتیشدا لایهنیوكچووهآانیش دهبینن،‏ ههرچهندههۆآارهآانی پوهندی دار لرهدا دهآرێ ئهوه ب آهزمانی ئهوان رگایان پ نهدا دهری ببن.‏رزمان و گامری یونڤر سای و جیھانی ناوی دهبات.‏Noah Chamskyئهمهبهبهو مانایهیه،‏آه جیاوازی دیاری نوان رزمانی زمانه جیاوازهآان به ب مهرج دیاریدهیهآیرووآاریه و بهههكهوته.‏(62)

کوردناسی 1446ئهوه آه خهكی سهر به آلتوورهجیاجیایهآان ههمیشه له یهآتر ت ناگهنناگهڕتهوه سهر آهك وهرگرتن له زمان،‏ بهكو پوهندی بههندك باروودۆخی دیكهوه ههیه.‏ ههر چۆنك بت،‏ ئهو روانگانهی آه پشتر ئاماژهی پكراناسینیان جگایهآی گرینگی ههیه،‏ چونكه ئهوان لهدار به زمان له دنیای ئهمۆدا شوندانهر دهبن.‏سهر سیاسهتی پوهندیئهو بیارانهی دهوهت آه چوارچوهی زمان دهگرنهوه له روانگهیBrian Weinstein له سهر پنج ناوچهی جیاجیا شون دانهرن.‏ئهوانهش لهروانگهی مافهآانی زمانهوه جگا و رگای خۆیان ههیه.‏ پش ههموو شتك لهسهر پۆسهی بهشداریكردن له دهسهتدا و آۆآردنهوهی سهرمایه و داراییو دابهشكردنی دهسهتی بایهخ و نرخهآان و داڕشتنی چوارچوه و سنووربۆ ئهوان شون دانهره.‏ئهگهر مرۆڤ به زۆرهمل له زمانكی بگانه آهكوهرگرت،‏ ئهمه دهبته درووستكردنی آهند و آۆسپ لهسهربهشداریكردن له گرنگترین خاهآانی تكۆشانی سیستمی سیاسیی دا.‏ئهو مرۆڤه ببتهدهست توهردان لهرگایرهنگهشتكی ب گیان لهدهست یاسا و ئیدارهآاندا،‏ آه توانایچوارچوهی ماددی خۆیدا نیه.‏مافی بهشداریكردن تهنیابه مانای مافی دهنگدان نیه،‏ بهكو ئهندامهتی ههسوڕی آۆمهگا جگه له مافیدهنگدان مانای تریش دهگهیهنت.‏ به آار و تكۆشانی آۆمهگا دهآرت رێ لهمرۆڤ بگیرت لهو مافهی خۆی سوود وهرنگرت.‏ قهدهغهآردنی خوندن و بهآارهنای زمانی دایك،‏ بهشداری آردن له ههندك بواری دیاری آراودا آهبهستراوه به زمانی دایك نین،‏ دانانی مهرجی وهدهستھنانی هندك پیشه وآاری ئیداری له رگای زانینی زمانكی تایبهتیهوهلهو زمانه له ناوهندهآانی دادههروهها آهك وهرگرتنو یاسا و میدیا و بهڕوهبهریدا لهو رگایانهن،‏آه آۆمهگا دهتوانت رگای مرۆڤ بۆ سود وهرگرتن بهربهست بكات.‏(63)هایتی نموونهیهآی بهرچاو له آهك وهرگرتن لهو شوهآارهیه.‏ آاتكآه دهوهت زمانی فهرانسهوی به زمانی رهسمی و ئیداری دانا،‏ ههر

کوردناسی 1447چهنده ههموو هاووتیان به زمانی آروین قسهیان دهآرد و تهنیا(%١٥)(64)له حهشیمهتی هایتی فهڕانسهویان دهزانی.‏ لهو نوهدا ههوڵ وتهقهللاآان بۆ ئهوه بوون،‏ آه له رگای قهدهغهآردنی بایهخه باوهآان،‏دهسهتی ناوهندكی دیاریكراودا بپارزرت.‏ ئهم آراداره بوو به هۆیدروستبوونی ههستی خۆ بهآهم زانین لهنو ئهواندا.‏ جگه له مه رگهیگهشهآردن و پهرهسهندنی آلتوور و زمانی آروی بهربهست آرد.‏دهسهتدارانی ئهو ناوچهیه مۆرآی فۆلكلۆڕیان له آلتووری آرویه آاندا بوو،‏آه ئهمه به مانای جۆرك دان پداهنان به بوونی ئهم آلتوورهیه.‏ بهم لهههمان آاتدا بهشتكی سهیر و سهمهرهی پوهندیدار به گهڕیدهیی دهژمارت.‏فرآردن،‏ بابهتكی دیكهی دیار و بهرچاوه،‏ آه سیاسهتی پوهندار به زماندهخاته ژر رآفی خۆی.‏ لكۆینهوهآان له بهشهآانی گشتی و تاآدا رگایچوونه نو پگه و ناوهندهآان خۆش دهآهن.‏ ههر بۆیه پرۆسهی فرآاری بهتاآه زمانك یان به چهند زمانك به شوهیهآی راسته و خۆ لهسهر توانا وئهگهرهآانی نونهرایهتی باقی زمانهآان شوندانهره له مهڕ سهرخستنیسهرآهوتوانهی ئهم لكۆینهوانهدا.‏ لهو چهند ساهی دوایدا گفتوگۆ سهبارهتبه آهك وهرگرتن له زمانی فرآردن زۆر پهرهی گرتووه.‏ رهنگاوڕهنگ آردنیزمان لهگهڵ دژایهتی مامۆستایان و سیاسهتمهدارهآانی رووبهڕوو دهبتهوه.‏مامۆستاآان لهو نوهدا له چوارچوهی پگه و شونی خۆیان دا ترسیانڕدهنیشت و سیاسهتمهدارهآانیش به نۆبهی خۆیان هاتنهآایهوهی سیستمكیچهند زمانی به رووخنهری سیاسهتی گهلی دهزانن.‏(65)له سهردهمی ئهمۆدا ژمارهی ئهو زمانانهی آه له دنیادا قسهیان پدهآرت چهند ههزاركن،‏ بهم ئهو زمانانهی آه پیان دهنووسرێ٢٠٠٠دانهن.‏ ئهوه آه آام یهك لهو زمانانه به زمانی لكۆینهوه و فرآردن دیاریدهآرت پرسیاركی دژواره.‏ هۆآارهآان له روانگهی تاآهوه دهآرت ههم

کوردناسی 1448ئامریانهبن ههمیش رهمزی.‏خوندن به زمانكی دیكهش له شونكی بجگهله وتی خۆ،‏ رهنگه ببته هۆی زیادبوونی ئهگهری بهشداریكردن له بهرنامه وپۆگرامی ئابووری دا.‏له روانگهی رهمزیشهوه زیادبوونی زمانك بهپۆگرامی خوندنی قوتابخانهآان بایهخی ئهو زمانه دهباته سهری و به ههمانشوهش پگهی آۆمهیهتی ئهو آهسانه به هزتر دهآا آه قسهی پ دهآهن.‏(66)لهمهڕ شوندانانی زمانی فرآردن له سهر سهرآهوتنی رهوتی خوندنئاآامی دژ بهیهك له ئارادایه.‏لهئهوهسهلمنراوه ئهوانهی آه بهزمانی خۆیانرهوتی فربوونیان بیوه،‏ زمانی بگانه باشتر فردهبن.‏ ئاآامهآان ههر چۆنكبت،‏ له روانگهی لكۆینهوهآانی تایبهت به منداڵ و گهورهسان دا لك ناچن.‏روانگهیهآی زانستییهوه تپهر آردن و بینی تاقیكاری له ئاستكی بهرزدادژوارتره،‏ چونكه له ههمان آاتدا آۆمهك بابهتی دیكه رۆی خۆیان دهگن.‏(67)لهو نوهدا گرینگ ئهوهیه آه سهرنج بدرته سهر ئهو خاهی آه به هیچشوهیهك ههموو لایهك فربوون به زمانی آهمایهتیهآان بۆ قوتابخانهآانناوت.‏نهك آاتالۆنیا.‏بۆ ونه له آاتالۆنیادا لایهنی زۆرایهتی له پشتی زمانی آاستلیا بووله آاتی لكدانهوهی مافهآانی آۆمهڵ و تاقمدا گرینگ ئهوهیهئازادی هه بژاردنی تاك بپارزرت.‏رهوتی فرآردن به(68)چهند زمانك شتكی تازهنیه.‏لهونوهدا بۆ ونهفینلهند خاوهنی تاقیكردنهوهیهآی دوور و درژه.‏ مهسهلهی تازه لره دایه،‏ آهبیر و بۆچوونی جبهجكردنی چهندزمانیی لهبهشی فرآردنی قوتابخانهدائهو وتانه شی گرتۆتهوه،‏ آه پشتر تهنیا یهك زمان،‏ به زمانی پهروهرده وفرآردن دهژمردرا.‏بنهما سهر لهدهروونناسیهوهله لایهآی دیكهوهئیدۆلۆژیهآی ئهوتۆ هاتۆتهو بناخهآهیدا چ له رووی پهروهردهوهشتكهآه ناآرت خۆی ل ببوردرت.‏آایهوه،‏ آهههم له روویبۆ ونه له وتیپاڕاگوادا زمانهآانی ئیسپانیای و گواڕانی و ههردووآیان به زمانی رهسمی

کوردناسی 1449ناسراون.‏ ئهوه داب و نهریتی وته،‏ آه دان بهبوونی ئهو دووزمانهدا دن وپگهیهآی به نرخ دهداته ئورووپایهآانی دانیشتووی وت و داب و نهریتیهندوهآانش.‏منداڵ بۆ ماوهیهآی بهربهپشتر له باسی تایبهت به وزدا ئاماژه بهوهآرا،‏ آه ههرچهندهدرژتر رهوتی فربوون به زمانی آیومری تپهڕآائهوا به ههمان شوه ناسنامهی وزی به هزتر له وجوودی دا دته آایهوه وزیاتر شانازی پوه دهآات.‏ به آردهوه له وتی ئرلهندیشدا زمانی ئرلهندیسهرگشتی وهآوزمانی دایك چاوی لدهآرت،‏لهنوێ له قوتابخانهآاندا دهستی پكرایهوه.‏چونكه فرآردنی ئهم زمانهئاآامهآان لهو نوهدا بهئاشكرا به شوهیهآی گشتی هاوتاو و هاوشانی وزیهآان ناآهن.‏(69)هاوآات لهگهڵ رهوتی فرآاری،‏ بهشهآانی میدیا و ئهدهبیاتیش دهستیانآردووه به آهك وهرگرتن له زمانی آهمایهتیهآان.‏مانایهآی گرینگن له دهوهمهند آردن و بههزآردنی ناسنامهدا.‏ئهم دوو زمانهش خاوهنیله روانگهیچهند زمانیدا خای جگای سرنج ئهوهیه،‏ آه ئهو مرۆڤانهی بهو زمانه قسهدهآهن به گومانن لهوهی آه زمانی آۆنی خۆیان له سهردهمی مۆدرندا جگایآهك لوهوهرگرتن بت.‏ئهفهریقاییدا هاتوونهتهلهو بهینهدا به تایبهت ئاوگۆڕهآان له وتانیآایهوه و نهوهی تازه ئاگاداری له سهر خۆی ههیه وخهریكه پ دهنته ناوهند و شونه گرینگهآان.‏ههرچهنده ب ئاگایی ونهبوونی زانیاری پویست له بواری زماندا هشتا زۆر دهوهت دهگرتهوه.‏(70)سھهمین مانا و گرینگایهتی سیاسهتی پوهندی دار به زمان له میانهیئاۆزی و گرفتهآاندا زهق دهبتهوه.‏ آاتك دهسهتی بهڕوه بهری له وتانیژردهست دا له چهنگی وتهبهڕوهبهری نوخۆیی و هزهدهسته و تاقمی آۆن و دیاری آراو بهستهوه.‏داگیرآهرهآان هاتهدهر،‏ لهو وهتانهداسیاسیهآان شك و بوونی خۆیان به هندكلهو نوهدا زهقبوونهوهیآۆمهڵ و تاقمهآان له پوهندی لهگهڵ آشه و گرفتی زماندا هاندهركی گونجاوبوو.‏له سریلانكادا حهشیمهتی زۆرایهتی آه به زمانی سینھهه قسه دهآهن،‏

کوردناسی 1450ئهم زمانهیان به تهنھا زمانی رهسمی دیاری آرد.‏ههرچهندهآهمایهتیهآی بهرچاو ههبوو،‏ آه به زمانی تامیلی قسهی دهآرد.‏ههوسته بوو بهدرژهی ههیه.‏له وتدائهم رهفتاروهۆی نانهوهی ئاژاوه و پك دادان آه ههتا ئهمۆآانهله هندوستانیش دا به بهردهوامی ئاۆزی و پشوی دنهآایهوه،‏ آه راسته و خۆ پوهندیان به آشه و گرفتی زمانهوه ههیه.‏ قهیران وئاۆزی ههروهها بوو به هۆی دابهشبوونی بلژیك به س ناوهندی لك جیایجۆغافیای،‏ آه بنهماسویسهو بناخهی لهو نوهدا شك و شوهی تایبهتی دهوهتیآه له ئاآامدا وت توانیویهتی له بابهت و مهسهلهآانی پوهندی داربه زمانهوه له ئاشتی و همنایهتی دا بمنتهوه.‏ههرچهندهله دنیای ئهمۆدا آۆمهك(71)بابهتی شوندانهر وهآو ههچوونهسیاسیهآان،‏ گهشهآردنی بۆآراسی بهڕوه بهری،‏ بزووتنهوهی بهربویئاوگۆڕهآان و سهرآهووتنی تازه به نیشانهی بابهتی سهرآهوتووزمانكی رهسمی بۆ دهوهت پكدنن.‏ژر تهوژمی چهوسانهوهداههوی گۆڕینی ئهو باروو دۆخهی خۆیان دهدهن.‏تاآههندك له وانهی،‏ آه له رابردوودا لهبوون،‏ بهزهقكردنهوهی جیاوازیی زمانیش بتئهوان بهم جۆرهبوونیخۆیان له نو آۆمهگادا زهق دهآهنهوه.‏ ئهوسا بایهخی ئهوان چ له بهر چاویخۆ و ههمیش له(72)بهردهم آهسانی دیكهدا دهچتهسهرێ،‏ چونكهناوهند ولایهنهآان هشتا خاوهنی دهسهتی بهڕوهبهری و ئابوورین.‏ چهوساوهآان لهپوهندی لهگهڵ مهسهلهی زماندا پشت به بایهخه غهیری ماددیهآان دهبهستن.‏چوارهمین مانا و بابهت له پوهندی لهگهڵ گرینگایهتی سیاسهتی زمانهوانیههبژاردنی زمانهآان دهگرتهوه.‏ ههبژاردنی زمانهآان له سهر داڕشته وپكھاتهی گهلهآان و سهر ل نوێ ئاوگۆڕ پكھنان له قهوارهیاندا دهوریانههیه.‏(73)له روانگهی K.E.Deutsch وه،‏ آۆمهه،‏ گهلكه آه لهسهرووی ماناو گرینگی ئاوگۆری آا و خزمهتگوزاریهآاندا فری پوهندی گرتن لهگهڵ

کوردناسی 1451یهآتر و تگهیشتن له یهآتر بوو.‏(74)(75)زمان سهرهتا و بناخهی ئهم پوهندیگرتنهیه.‏ بهو واتایه زمان به گرینگترین رهمزی بوونی گهل دهژمردرت.‏وهآو له پشتردا ئاماژهی پكرا،‏ زمان بابهتكی گرینگه بۆ فهرانسهویهآان،‏بهم ئهو بابهته بۆ ئهوانی دیكهش ههر گرینگه بۆ ئمهی فینلهندیش به ههمانشوهگرینگایهتی خۆی ههیه.‏ به ب بوونی دهوهتهآان جبهجبوونی مافهآانیتاك وهدی نایهن.‏ له روانگهی زمانهآانهوه گرفت ئهوهیه،‏ آه بهرهسمی آردنیههموو زمانهآان خۆی گرفتكی زۆر گهوره دهخوقنت.‏ بهم پیهگیروگرفتهآانی پوهندی دار به پوهندی نوان مرۆڤهآانهوه گهلك زۆر دهبن.‏بۆ ههموو ئهو زمانه جیاوازانه ئهگهری دامهزراندنی دهوهتی خۆیی لهئارادانیه.‏ گهشهآردنی آۆمههی گهلان داخوازی آار و تكۆشانی یهآگرتنه.‏بهرچاوترین نموونه له مانا و مهبهستی یهآگرتن له رگای آهك وهرگرتنله زمانهوه دهوهتی ئیسائیله.‏ چونكه زمانی عیبری لهم وتهدا له ماوهینهوهیهآدا ئاوگۆڕی زۆر بهسهردا هاتووه.‏ ئهوآاتهی مندای ئهو ئیسائیلیانهآه به زمانی عیبریشیان قسه نهدهآرد،‏ زمانی عیبریان وهآو یهآهم زمانیگهلی خۆیان فردهبوون.‏ وتهآانی ئهمهریكا،‏ آانادا و ئوستوڕایا نموونهیبهرچاون لهو پوهندیهدا،‏ ههرچهنده ئاوگۆڕهآان لهو وتانهدا به خرایینههاتوونهته آایهوه.‏ له وتی ئمهشدا زمان وهآو سهرهتا و بنهمایسهربهخۆی مانایهآی گرینگی ههبووه.‏ربازی ئهو سهردهمه له ههموو شونكی جیھاندا زیاتر ربازی دانپداهنان به چهند زمانییه.‏ لهو نوهدا ههوڵ دهدرێ مافهآانی زمان مسۆگهربكرن.‏ ئهوسا جگه له مافهآانی تاك و دهوهت ئاستی سھهمیش دته آایهوه،‏آه بریتیه له ئاستی مافهآانی آۆمهڵ و تاقمه آۆنهآان.‏ به ههمان شوهرگایچارهسهرآردنی گرفتهآانی زمان لهو نوهدا آه مافه ناوچهییهآان مسۆگهردهآرن چهند زمانیه.‏ به آردهوه رگا چارهی دوو زمانی زۆرتر له ئارادایه.‏

کوردناسی 1452(76)مهسهله پوهندیدارهآان به زمان له سیاسهتی جیھانیشدا جگا و شونیخۆیان ههیه.‏ وتانی فهرانسه و ئهمهریكا سهرنجی تایبهتیان داوته ئهم خاه،‏چونكه ههردووآیان ههویان داوه به آهك وهرگرتن له زمانی خۆیان لهپوهندی نونهتهوهییی دا بوونی خۆیان له دنیادا زهقتر نیشان بدهن.‏(77)ههروهها ئهو گفتوگۆیانهی آه له یهآیهتی ئورووپادا آراون وای ههوڵ وتهقهللا بناخهییهآان ههموویان پشاندهری ئهوهن،‏ آه ههموو لایهك ههتابكرت به زمانی خۆیان آاربكهن.‏ ئهمهش پشاندهری ئهوهیه،‏ آه آه كوهرگرتن له زمانی خۆ چهنده به بابهتكی بایهخدار و گرینگ دهخمنن.‏-وهرگراو له آتبی ئینسانهآان یان مرۆڤهآان،‏ فهلسهفه و بنچینهی مافیآهمایهتیهآان.‏ نووسینی:‏ ماریاننا راوۆ،‏ زانكۆی هلسینكی چاپی١٩٩

کوردناسی 1453ئایندهی زمانقس و باسی ‏"دەیڤید کریستاڵ"‏ ل زانکۆی سپاسیری شاری پونای هندستانوەرگان ل فارسیوە:‏مجید مارابیبگومان دەیی نوەد بزونرترین قۆناغی زمان بوە،‏ ب تایبت سبارەتبزمانی ئینگلیزی ئم دەورەی بۆ زمان ل رنسانس و سردەمی شکسپرەوەتا ئستای‏.‏ بم دەورەی دەم بزونر ل بر ئوەی ک سای١٩٩٠ تا ٢٠٠٠دەیی شۆڕشی زمان ناسی‏.‏ لم دەیدا س رەوتی شۆڕشگ کاریگریان لسر ئم هبوو.‏ دونیای زمان ناسی پ ناچت بۆ جارکی تر وەهابارودۆخک ب خۆیوە ببینت.‏ ئم دەی دەیی وشیاری،‏ پشکوتن و ککوەرگرتنی زمان‏.‏ خۆزگ دەکرا پاش پنجا ساڵ ئنجامی ئم شۆڕشان بچاو ببینرایت.‏باسم ل س شۆڕش ل زمانناسیدا کرد.‏ بر ل هر شتک دەیی نوەد،‏دەییک بوو ک جیھان بۆ یکمین جار بوو ب خاوەنی زمانکی جیھانی."GLOBA LANGUAGE"پشتر ئم ل هیچ دەورەیکدا زمانکمانوەکوو زمانی جیھانی نبوو.‏ دووهم ئوەی ک دەیی نوەد دەیک بوو کئم مرگی نیوەی زمانکانی دونیامان دەرک کرد،‏ و چ کارەساتکی گورە.‏و سھم ئوەی ک ل دەیی نوەدا ئم ب تکنۆلۆژیایکی نوێ و مدیۆمکیپوەندی نوێ ب نوی پوەندی ئلکترۆنیکی گیشتین.‏ ب درژایی ژیانی

کوردناسی 1454مرۆڤ مدیۆمکانی پوەندی زۆر ب کمی پک دن.‏ یکمین مدیۆمی پوەندیک ب درژایی حیاتی مرۆڤایتی پک هات،‏ بۆ پازدە هزار ساڵ پشدەگڕتوە.‏ پازدە هزار ساڵ لمو پش بوو ک مرۆڤ بۆ یکم جار فیریقس کردن بوو.‏ یکمین سیستمی نووسین بۆ ئم سردەم دەگڕتوە.‏ک وای سرەتا قس کردن و پاش ئو نووسین دوای پنج هزار ساڵ پکهات.‏ دوای پک هاتنی ئم دوو مدیۆم پوەندی مرۆڤ مدیۆمکی تری نبوە،‏تاکوو ئم دەسای دوایی ک پوەندی ئلکترۆنیک هات کایوە.‏ ل سای١٩٩٠ دا بۆ یکم جار پوەندی ئلکترۆنیکی و تۆڕە جیھانی ئنترنتیکانکشف کران.‏ ل نوەڕاستی دەیی نوەدا زۆربی ئم کک وەرگرتن ل‏"ئیمیل"‏ و ‏"چات رۆم"ەکانمان دەست پکرد.‏ هبت تاکوو نزیکی ساینوەد و پنج کک وەرگرتنی ئم ل ئنترنت زۆرتر سنووردار بوو بناردن و وەرگرتنی ئیمیل.‏ ک وای س شۆڕش ک ل سرەتادا ئاماژەمپکرد بریتین ل‏:‏ زمان جیھانیکان،‏ مرگی نیوەی زمانکان و هاتنیئنترنت.‏ رگا بدەن سرەتا باسی زمانی ئنگلیزی وەکوو زمانکی جیھانیبکم.‏ چند ساڵ پش سر دی یکک ل رۆژنامکانی بریتانیا ئم بوو:‏‏"ئمۆک هموان ب ئینگلیزی قس دەکن."‏زمانی ئینگلیزی دەتوانرێ ب سر سآ پگدا دابش بکرێ:‏ئینگلیزی وەکوو زمانی یکم،‏ئینگلیزی وەکوو زمانی دووهم،‏ئینگلیزی وەکوو زمانی بیانی.‏-1-2-3دواتر دەتوانرێ ئم پرسیارە گ بکرێ ک ل هر لق یان پگیکداچند کس ل خکی دونیا ب زمانی ئینگلیزی قس دەکن؟ ل وەمی ئمپرسیارەدا دەکرێ ئامار و ئرقامکی بم جۆرە ب دەست بت:‏

کوردناسی 1455نزیکی چوارسد ملیۆن ل خکی دونیا ب زمانی ئینگلیزی وەکوو زمانییکم یان زمانی دایکی قس دەکن.‏ واتا زمانی دایکیی ئم رژەی ل خکیدونیا ئینگلیزی‏.‏ ل وتانکی وەکوو بریتانیا،‏ ئامریکا،‏ ئوسترالیا،‏ ئیرلند،‏نیووزیلند،‏ ئافریقای باشووری،‏ کارائیب و وتانکی بچووکی تر ل چوارگۆشی دونیا زمانی ئینگلیزی وەکوو زمانی یکم و زمانی دایکی خک‏.‏ئستا چند کس ل خکی دونیا ب زمانی ئینگلیزی وەکوو زمانی دووهمقس دەکن؟ ل وتانکی وەکوو هیند،‏ سنگاپوور،‏ نیجری‏،‏ وزمانک ...وەکوو زمانی رەسمی و ناوچیی هی و ل گڵ ئم زمان وەکوو زمانیرەسمی ب زمانی ئینگلیزیش قس دەکرت.‏ بم ریژەی ئم کسان چندە؟وەم دانوە بم پرسیارە بک سخت‏،‏ چوونک ئوەی ک ئایا چ کسک لدەستبندی قس بژان ب زمانی ئینگلیزی وەکوو زمانی دووهمدا دەبت،‏بندە ب رادەی رەوان بوونی قسبژانی ئو زمانوە.‏ بۆ نموون کسک کل سدا سد ب رکی و رەوانی ب زمانی ئینگلیزیھیندی قس دەکات بدنیایوە وەکوو قس بژی زمانی ئینگلیزی ب ئژمار دت.‏ تنانت کسکک تا حفتا ل سد زمانک ب پاراوی قس بکات دیسان قس بژی ئو زماندت ئژمار.‏ ب پی ئو پوانانی ک ل سرەوە ئاماژەمان پدا زمانیئینگلیزی بۆ نزیکی چوارسد ملیۆن کس ل خکی دونیا زمانی دووهم‏.‏ک وای دەبینین ک ئم رژەی ل گڵ رژەی قسکرانک ک زمانی دوەمیئوان زمانی ئینگلیزی راست دوو برابری کسانک ک زمانی دایکیانزمانی ئینگلیزی‏.رسکاوی زمان هیچکات لگڵ وەها بارودۆخک لسراسری دونیا برەو روو نبوە.‏ ب ئاسانی دەتوانین ئم بیارە دەربکینک داهاتووی زمانی ئینگلیزی وەکوو زمانی دووهم بندە ب زمانی ئینگلیزیل وتی هیند.‏ هر چند ئاماری وردی کسانک ک ل هیند توانای ئاخافتنب زمانی ئینگلیزیان هی ل بر دەستدا نی‏،‏ بم چند ساڵ پش ب پیوتی یکک ل رۆژنامکان ‏"یک ل سی خکی هیند خاوەنی توانای زمانیئاخافتن ب زمانی ئینگلیزیان هی‏.‏ ‏"واتا یک ل سی حشیمتی هیند نزیکی

کوردناسی 1456سآسد ملیۆن کس ئم رژەی ل راستیدا زیاتر ل رژەی ئینگلیزی زمانانل ئامریکا،‏ بریتانیا،‏ کانادا،ئسترالیا و ئیرلندە.‏ ئمۆک ل هیچ شونکی دونیازمانی ئینگلیزی ب قد هیند ئاخافتنی نی‏.‏ بم سبارەت ب وتانک کزمانی ئینگلیزی تیاندا وەکوو زمانی بیانی ب ئژمار دت واتا وتانک کزمانی ئینگلیزی تیاندا پگیکی تایبتی نی وەکوو چین،‏ رووسی‏،‏ ژاپۆن،‏هندک ل وتانی ئوروپایی،‏ باشووری ئامریکا،‏ ئامریکای ناوەندی،‏ لمناوچاندا زمانی ئینگلیزی چند کس قسبژی هی یان چ ریژەیک ل خکدەتوانن ب زمانی ئینگلیزی قس بکن؟ هر چند ئامارکی ورد و دروست لبر دەستدا نی بم دەوترآ ژمارەی کسانک ک توانای ئاخافتن ب زمانیئینگلیزیان هی ب حوت سد ملیۆن کس دەگات.‏ ک وای ب حسبکیسر پنجیی دەتوانرآ ریژەی قس بژان ب زمانی ئینگلیزی ل جیھاندا بیک میلیارد و نیو براورد بکرآ و ئم ریژەی یک چوارمی حشیمتیتواوی جیھان‏.‏ هۆکار و شیی کردنوەیک ک ل سرەوە باسی لکراجیھانی بوونی زمانی ئینگلیزی دەسلمنت.‏ یکک ل سرەکیترینئامانجکانی زمان وەکوو ئامرازکی پوەندی تگیاندن‏.‏ تۆ دەتوآ ل منتبگی و من دەموآ ل تۆ تبگم.‏ ئم تگیشتن ب ئنجام ناگات مگر لرگای زمانی ئیستانداردەوە.‏ ئستاندارد بوونی زمان ک تگیاندن مسۆگردەکات.‏ کاتک ک بۆ یکم جار ل سای١٩٤٠رکخراوی نتوەیکگرتوەکان دامزرا ئم رکخراوە تنیا پنجا ئندامی هبوو،‏ بم ئمۆژمارەی ئندامانی ئم رکخراوە گیشتوەت ١٩١ ئندام،‏ واتا رژەی وتانکک دەیانوت پکوە گفتوگۆ بکن بوەت چوار برابر.‏ ل لایکوە زمانیئینگلیزی زمانی دەست بوە و هشتاکش هی‏.‏ گشتگر بوونی زمانیئینگلیزی ب هۆی پکھات و رزمانی جوانی ئم زمان نی بکوو گشتگربوونی ب هۆی ئمی ک زمانی ئینگلیزی زمانی وتانی زلھز بوە و هی‏.‏لرەدا مبست ل زلھزی دەستی ئابووری،‏ سیاسی،‏ سربازی،‏ زانستی وکلتووری‏.‏ ئگر تۆزک ورد بینوە دەبینین ک تواوی دامزراوە بانکی و

کوردناسی 1457سیستم بانکیکان،‏ دامزراوە و سیستمی ئینگلیزی زمان بوون.‏ ل لایکیتر تواوی داهنانکان و دۆزینکان و نوێ هات فرهنگیکان یان لوتانی ئینگلیزی زماندا ب ئنجام گیشتوون یان ل لاین ئوانوە ئاسان ومسۆگر بوون.‏ رادیۆ،‏ تلفزیۆن،‏ سینما،‏ ئاگاداریکان و پ و پاگندە،‏ئاژانس هوادەریکان،‏ ئینترنت و...یان ل وتانی ئینگلیزی زماندا دەستیپکردوە یان ل لاین ئوانوە ئاسانکاری و هموار و گشتگر بوون.‏ وەکوونموون پیشسازی سینما ل بر چاو بگرن.‏ سینما سرەتا ل وتیفرانس دەستی پکرد.‏ بم ئم ئمۆک هموومان هالیود ب زادگ وناسنامی سینما دەزانین و ئمۆ زیاتر ل حفتا ل سدی برهمسینمایکان ل جیھاندا یان هی وتانی ئینگلیزی زمانن یان ب زمانیئینگلیزین.‏ لم روەوەی ک دەین زمانی ئینگلیزی جیھانی‏.‏ وتانک کئینگلیزی زمان نین ب شنیی و ب تپڕ بوونی کات وەکوو بنمایک کبخو کردن و سرپرشتی مناک قبووڵ دەکن ئوانیش زمانی ئینگلیزیل لای خۆیان رادەگرن و پروەردەی دەکن.‏ ئم مندا رۆژک ل کسکیتر بوە بم ئمۆ لوان‏،‏ هی ئوەی و هی ئم‏.‏ هستی ئم بابت لمدایک ئمریکیکان و بریتانی خۆشویستکان ئیتر ناتوانن بن ئینگلیزی دەبآب زاراوەی ئامریکایی یان ئینگلیزی قس بکن.‏ ئیتر ئگرک بوونی نی‏.‏ بۆنموون ئمۆ بوونی شوازک ل زمانی ئینگلیزی ب ناوی ئینگلیزی–هیندی راستیک حاشا هنگر.‏ ئوسترالیایی،‏ کانادایی و سنگاپووریش هربم جۆرە.‏ ئمان هموویان زاراوە جۆراوجۆرەکانی زمانکن.‏ ل لایکیترەوە دەبا ئیقرار بکین ک ب همان رادە ک واتا ل زمانکدا گرینگچییتیش گرینگ‏.‏ چوونک چییتی ل ئندش و ل زماندا شاراوەی‏.‏ مرۆڤخوشدار بوونی چیتی خۆی تحمول ناکات.‏ زۆرن ئو نتوە و خنیک ب بۆنی زمانیانوە مانیان گرتوە،‏ شڕیان کردوە و گیانیان بخشیوە.‏لم روەوە دووهمین شۆڕشک ک قسی لوە دەکین و ب کارەساتیدەزانین مرگی زمانکان‏.‏ ل حای حازردا نزیکی شش هزار زمان ل

کوردناسی 1458دونیادا بوونیان هی ک نیوەیان واتا س هزار زمان ل گڵ مترسی مرگو فرامۆشی برەو روون.‏ و ئگر هنگاوک هنگیرت ئم دیاردەی تاکۆتایی ئم سدەی روودەدات.تاکوو سد سای تر هر دوو هفت زمانکل ناو دەچت و فرامۆش دەکرت ئگر لم بوارەدا هنگاوک هنگیرتمرگی زمانک واتا مرگی دوایین قس بژ و میراتگری زمانک،‏ ئمۆنزیکی شست زمان ل سراسری دونیادا هی ک تنیا یک قسبژیهی‏.‏ نزیکی نود و شش ل سدی زمانکانی دونیا ل لاین چوار لسدی خکی دونیاوە قسیان پ دەکرا.‏ بۆنموون ل نیجریدا نزیکیزمان هی ل هیند نزیکی٤٥٠٢٠٠ زمان.‏ک وای دەبینین خ و هۆزگلکیزۆر هن ک تنیا نیشاندەری ناسنامیان زمانیان لم نوەدا غتکگلکیگورە و زەبلاح هن ک زمانکان و وردە زمانکان ورد و خاش دەکن ول ناویان دەبن.‏ ل ئامریکای باشووریدا زمانی ئیسپانیایی رۆی ئم غتکدەگێ و ل زۆرک ل وتانی تر زمانی ئینگلیزی و زمانی عرەبی.‏ بمپرسیار لرەدای ک چۆن دەکرآ زمانک ل مردن رزگاری ببت و زیندوبمنت؟ بۆ رزگار کردنی زمانک ل مرگ سآ هۆکار گرینگن.‏١- داخوازی-٢خک:‏ واتا خک خۆیان خوازیاری پاراستن و زیندوو راگرتنی زمانیان بن.‏خواستی دەوت:‏ دەوتان دەبآ ل بایخی جۆراوجۆری زمان وجۆراوجۆر بوونی زمان ناسی تبگن.‏ زۆرک ل دەوتان بم جۆرەن وجۆراوجۆر بوونی زمانکان و کلتوورەکان ب شانازی دەزانن.‏ هندک لدەوتانیش ل زمانی کمایتیکان دەترسن و ئم ترسش زۆرتر سبارەتب کمنتوە گلک ک زمان و نتوە تیاندا ب تواوەتی تک ئاوە.‏ بمل زۆربی وتانی ئوروپایی دا یاسایک پسند کراوە ل سر بنمایریزگرتن ل زمانی کم نتوەکان و هودان ل جیھت پاراستن وراگرتنیاندا.‏ یوونسکۆش وەکوو دامزراوەیکی جیھانی لم بوارەدا زۆر جیدیو چالاک‏.‏ هۆکاری سھم ک بۆ زیندوو راگرتنی زمان پویست پاشکوت وسرمایی‏.‏ زیندوو راگرتنی زمان پویستی ب خرج‏،‏ پویستی ب پارەی‏.‏

کوردناسی 1459پارە بۆ نووسین،‏ چاپ و بوکردنوەی کتب و واژەنام و فرهنگ نام‏،‏پارە بۆ خستن گڕی تۆڕ و سایت ئنترنتیکان و چات رۆمکان بۆ ئوەیک خک بتوانن ب زمانی خۆیان و ل رگای ئوانوە بخونن و بنووسن وقس بکن.‏ چند ساڵ پش بە پارە و سرمایک ک بۆ ئم مبست دیاریکرا سان دوسد هزار دۆلار بوو ب ئژمار کردنی س هزار زمانی روول مرگ و فرامۆشی،‏ سان شست سد میلیۆن دۆلار پویست بۆ ئوەیک سآ هزار زمان ل مرگ رزگار بکرت.‏ ئم پارەی ل یکم نیگادا زۆر وزەبند دت بر چاو،‏ بم دەبآ بوترآ ک ئم بە پارەی هاوتریب ل گڵقازانجی تنیا یک رۆژی ئۆپک دا.‏ واتا هاوتریبی قازانجک ک تنیا یکرۆژ نسیوی ئۆپک دەب‏.‏ ک وای دەبینین ک چۆن کک لوەرگرتنی دروستو ب ج ل پارە و سرمای چۆن زمانکان ل مرگ و ل ناوچوون رزگاردەکات و فرە چشنی زمانکان دەپارزت.‏ بو جۆرەی ک ئم ئمۆرکبیر ل لناو چوونی رەگزی هندک ل ئاژەن و گیانلبران دەکینوە و بشون دۆزینوەی رگایکین بۆ پشگرتن ل لناوچوونیان و بیر ل بایخیئکۆلۆژیکی ئم مسلی دەکینوە پویست ب همان رادە بایخ ب زمان وفرەچشنی زمان بدەین.‏ ئایا مرگی دواین چشنی پنگک ل زمانک گرینگترە؟ مرگی زمانک واتا مرگی روانگیک و بۆچوونک نیسبت ب جیھان ودیاردەکانی.‏ شوازی روانینی هر خ‏،‏ هۆز،‏ یان نتوەیک بۆ جیھان تنیال رگای زمانوە دەدرکت.‏ لرەدای ک بایخی فرە چشنی زمانکان دیارە.‏ئم بایخ من و تۆ هستی پدەکین نک سیاستمدارانی خۆشویست،‏کام سیاستمدار تا ئستا هنگاوکی بۆ پاراستنی زمان هگرتوە.‏سھمین شۆڕشی زمانناسی ک باسم لوە کرد،‏ هاتنی ئنترنت وپوەندی ئلکترۆنیکی‏.‏ پوەندی ئلکترۆنیکی ب وتار(speech)(writing)و نووسینب تواوەتی جیاوازە.‏ بم ئم جیاوازیان چین؟ ل کاتی گفتوگۆو ئاخافتندا لاینکانی گفتوگۆ زانیاری ب یکتری دەدەن ل پرۆسی دان و

کوردناسی 1460گرتنی زانیاری دا هیچ کام ل لاینکان وەکوو لق دارکی رەق و وشک بتفاوەت و بآ هوست نین واتا شتک ب ناوی بازخورد هی‏.‏ ل رگای ئمبازخوردەی لاینکانی ل حای ئاخافتندای ب جووی سر و چاو یان بدنگی وەکوو ئها،‏ هاوام و...شون یکتر دەکون دەریدەخن ک گوێ لیکتری دەدەن.‏ ئم ئاماژە و جوو و دەنگان بازخوردی هاوکاتن.‏ بم لپوەندی ئلکترۆنیکی و چات رۆمکاندا وەها بازخوردک بوونی نی‏.‏ رگابدەن ئاماژە ب جیاوازیکی تر بدەم.‏ گریمان ئوە ئیمیلک بۆ کسک یاندۆستک دەنرن.‏ ئو کسی ک ئیمیلکی ئوە دەکاتوە دەبینت ک ئمئیمیل نزیکی پنجا دە.‏ وەرگر نایوت وەمی تواوی پنجا دەکبداتوە.‏ ک وای ل دو شوازیcat وpaste کک وەردەگرت.‏ واتا بشیمبست ل ناوەرۆکی ئیمیلکی ئوە جیا دەکاتوە دوبارە ل لاپڕیکدا کبیارە وەمی ئیمیلکی ئوە بداتوە نیشانی دەدات(paste)و بم جۆرەوەمی بشی جگای سرنج دەداتوە.‏ ل سرەتای مژووی پیدا بوونیزمانوە مرۆڤ هیچ کات نیتوانیوە ل دو شوازیcatو paste ل ئاخافتنیداکک وەرگرت.‏ و ئم جیاوازی زمانی ئنترنت ل گڵ زمانی نووسین ووتارە.‏ ئستا چات رۆمکان بنن بر چاو.‏ چات رۆمکان ب راستیسرسووڕ هنرن.‏ ل هر ژوورکدا نزیکی سی کس و ل ژووریگورەتردا سدان کس ب شوەی هاوکات پکوە قس دەکن ل حاکداهر کامیان ل گۆشیکی ئم دونیا برین ل پشت کومپیترەکانیاندانیشتوون.‏ لم ژووراندا سبارەت ب بابتی جۆراوجۆر و ب شوەیهاوکات قس دەکرت.‏ بۆ نموون ل لاپڕەی سرەکیدا ل سر مانیتۆر ئوەدەبینن ک کسک سبارەت ب دوایین رۆمانک ک خوندوویتیوە قسدەکات و رەستگلک دەنووست،‏ ئوی تر ل حای جنو دان و سرقاڵکردنی کسانی ترە،‏ ل گۆشیکی تر دوو کس خریکی گفتوگۆی عاشقاننبۆ یکتری رەستی عاشقان دەنووسن.‏ ئوە وەکوو ئندامک ل ئندامانیئم رۆم گوێ ل قس و باسی بیست و نۆ نفرەکی تر دەگرن و دەیبینن.‏

کوردناسی 1461تنانت هندک جار ب دەر لم لاپڕە گشتی و سرەکی ئوە دەتواننهاوکات پیام بۆ چندین کس بنرن.‏ب درژایی مژو و ل سرەتای پیدا بوونی زمانی وتار و نوسیاردا قسو باسی س کسی و هاوکات هرگیز نکراوە.‏ ونای بکن ک ئوە لمیوانیکی سی کسیدان.‏ ئایا دەتوانن ل گڵ ئم سی کس ب شوەیهاوکات قس بکن؟ بۆ نموون ب کسک بن:‏ ‏"ب خاکی سرنج راکش‏"‏و بوی تر بن ‏"ل گڵ ئم بشی قسکانی ئوەدا نیم"‏ ب چند کسکی ترل گۆشیکی تر ل میوانیکدا بن:‏ ‏"قد وانی‏"‏ و ‏...؟ تنیا شتکان دەتواننل وەها میوانیکدا ئاوا هس و کوت بکن.‏ بم ل چات رۆمکاندابشداری سی کسی و هاوکات ب ئاسانی مسۆگرە.‏ئم ب خرایی و لیزانی پنجکانی ئوە ل تایپ کردندا بندە تا کوو لویکیدا ل گڵ چندین کس قس بکن و وەمی پیامکانیان بدەنوە.‏پوەندی ئلکترۆنیکی و زمانی ئنترنت تنانت ل گڵ زمانی نووسینیشجیاوازە.‏ ب هنانی نموونیک ئم جیاوازی روون دەکموە.‏ گریمان ئوەکتبک دەکنوە و سرقای خویندنوەی لاپڕەی شست دەبن.‏ دووبارەکتبک دەبستن و همان لاپڕە دەکنوە.‏ ئگر ببینن ک لاپڕەی شستگۆڕاوە و ناوەرۆک و نووسراوەکانی ئم لاپڕەی شتکی ترە ب گومان یانل عقی خۆتان بدگومان دەبن یان پتان وای کاری ل ئم باشترەکان‏.‏ کوای بۆمان دەردەکوت ک زمانی وتار و نووسیار سابت و هاتاهتایین و ندەجوولن و ن دەگۆڕدرن.‏ لاپڕەی شستی کتبک بۆ هتا هتای هروادەمنت.‏ بم سبارەت ب لاپڕەکانی ئنترنت بم جۆرە نی‏،‏ خای جگایسرەنجی تر ک سبارەت ب چات رۆمکان هی کک وەرگرتن ل هماکورتکردنوەکان‏.‏ ئم همایان و ئم کورت کراوان ل زمانی وتار ونووسیاردا بوونیان نی‏.‏ بۆ نموون کاتی چات کردن دەنووسن:‏ (brb) و ئمواتا ‏"ئستا دموە"‏ یان دەنووسن:‏ (cul) و ئم ب مانای ‏"ب هیوای دیدارە"‏

کوردناسی 1462و ‏...ئایا ئم مدیۆمی پوەندی ل گڵ مدیۆمی وتار و نووسیار جیاواز نی؟ئایا ئم شۆڕشک ل پوەندیکاندا ب ئژمار نایت؟دواین شتک ک دەموێ ئاماژەی پبدەم ئمی ک کاتک ک بۆ یکمینجار و ل ئامریکادا ئنترنت و کک وەرگرتن لی دەستی پکرد،‏ ل سداسدی زمانی تۆڕەکان و سایتکان ئینگلیزی بوو.‏ ل سایرادەی ١٩٩٥بوونی زمانی ئینگلیزی لم تۆڕو سایتاندا گیشت نوەد ل سد چوونکزمانکان و وتانکی تر دەستیان کرد ب کک وەرگرتن لم شوازیپوەندی گرتن‏.‏ ل سای٢٠٠٠ ئم٢٠٠٣رادەی گیشت حفتا ل سد و ل سایئم رژەی بۆ کمتر ل پنجا ل سد دابزی.‏ ل بر ئوەی کئمۆک ل تۆڕ و سایت ئنترنتیکاندا زیاتر ل ٢٠٠٠ زمان هی و بکلم زمانان سدان و هزاران سایتیان کردوەتوە.‏ هر ئم تۆڕ و سایتئنترنتیان بوونت هۆی زیندوو راگرتنی ئم زمانان‏.‏ ئستا چ کسانکزۆرتر دوای ئم سایت و چات رۆمان دەکون؟ بگومان تازە لاوان زۆرترینکک لم سایت و چات رۆمان وەردەگرن.‏ ب ئرخیانیوە دەتوانم بمداهاتووی زمان پشت ئستوورە ب تازە لاوان چوونک تازە لاوان دایک وباوکانی نوەی داهاتوون.‏ ئنجام ئم دەبت ک ل بر ئوەی زیاتر تازەلاوان ل گڵ ئنترنت سر و کاریان هی‏،‏ داهاتووی زمان ل لایک بندەب تازەلاوان و ل لایکی تر ب ئنترنتوە.‏ لرەدای ک رۆی ئنترنت لرزگار کردنی زمان روو ل مرگکاندا دیاری دەکرێ.‏وەرگان ل ئینگلیزیوە بۆ فارسی:‏ ئومید وەرزندسهرچاوه:‏ دوحهوتوونامهی رۆژههت

کوردناسی 1463دهزگای داڕشتنی فهرمان لهکوردی کرمانجی ناوچهی خۆراسانحهسهنعهلیتورقی ئوغازوهرگران له فارسییهوه:‏ ئارام شهکیبائی ‏(ههورام)‏-جی ئاماژهیه لهم وهرگدراوهدا بۆ نیشاندانی وشهکان و لهجی ئهلفوبدهنگنووس له ڕنووسی کوردی لاتین کهکم وهرگرتووه و ئهم گواڕانکاریمهلهم وتاره ئهنجام داوه به هۆی ئاشنابوونی زۆربهی خونهران به ڕنووسیکوردی لاتینی ‏(وهرگ‏).‏زاراوهیکرمانجی:‏کوردی باکووری که به بادینی و کرمانجی ناسراوه،‏ یهکک له زمانهکانیباکووری رۆژئاوای ئاریایه،‏ ئهم زاراوه له رۆژئاوای زرواری ورم‏،‏ ناوچهشاخاوییهکانی ئارارات،‏ باکووری سوریا،‏ باکووری کوردستانی عهراق وناوچه کوردنشینهکانی تورکیا و ئهرمهنیستان و ناوچه باکوورییهکانیخۆراسانی ئران بوه.‏ کرمانجهکانی خۆراسان پاشماوهی ئهو کوردانهن که

کوردناسی 1464به بۆنهی بهرگری کردن له تانکاری و دهست رژییهکانی تورکهکان بهرهوناوچهی خۆراسان کۆچ دراون و لهوێ نیشتهج کراون.‏ناوچهی ئهغازی تازه:‏کوردی باکووری که به بادینی و کرمانجی ناسراوه،‏ یهکک له زمانهکانیباکووری رۆژئاوای ئاریایه،‏ ئهم زاراوه له رۆژئاوای زرواری ورم‏،‏ ناوچهشاخاوییهکانی ئارارات،‏ باکووری سوریا،‏ باکووری کوردستانی عهراق وناوچه کووردنشینهکانی تورکیا و ئهرمهنیستان و ناوچه باکوورییهکانیخۆراسانی ئران بوه.‏ کرمانجهکانی خۆراسان پاشماوهی ئهو کوردانهن کهبه بۆنهی بهرگری کردن له تانکاری و دهست رژییهکانی تورکهکان بهرهوناوچهی خۆراسان کۆچ دراون و لهوێ نیشتهج کراون.‏ئهم زاراوه له خۆراسان به هۆی نزیکی و هاوسایهتی لهگهڵ زمانزارۆچکهکانی خۆراسان ئاوگۆڕی و دهست به دهست کردنی وشهیان بووهئاسهواری بووه لهسهر ئهو زارانه و لهوانیش ئاسهواری وهرگرتووه.‏ووتازه:‏ ئهغازی ناوچهیئوغازی تازه که له لایهن لکۆهرهوهوه بۆ کۆمهی نموونهیی یهککه لهگۆندستانهکانی ناوچهی شیروان،‏ له ناوچه باکوورییهکانی خۆراسان،‏ لهڕوانگهی جوگرافیاییدا له پاناییدهرهجه و٣٧دهرهجه و١١دهقیقه و درژایی٥٨١١دهقیقهیه و بهرزایی له ڕووی ئاو دهگاته١٦١٠مهتر.‏ لهمناوچهدا دوو زارای کرمانجی و تورکی بهربون و کرمانجی لرهدا وهکزمانی ناوجییه ‏(واته کاتک تورکک و کوردک لهگهڵ یهک قسان دهکهن

یساندروک1 465یارازیجنامرک_ نهبهدراکهب.(گرهوهوهرهۆکلیۆخهککهیهلیجنامرکیناکهژبمهئ.هیهچوانیاگزهدینامزڕ:نامرهفناکهنامرهفمهلادهوارازوودیمهدوودرباڕووودربهناڕهیهههکهلیدهقوودرباڕووودربهناڕزاس.نرکهدمهلادهشهبکواچنیشخهنهدهبگواچویناکهتاکمهدنامرهفمهل.ادهوارازیناکهرگشاپ:گواچیناکهناشینگواچمهلادهوارازنیتیرب/-n/هلنای،/-in/هکنیمهکهیهبیاودیتیپرادگنهدویمهوودهبیاودیتیپگنهدب.تدۆب:هنوومن(نووچ)،çûn(ندران)،şandin(ناتسهواڕ)،sakinîn(ندرکاڕ)،revîn(ندراوخ).xarinیدهقوودرباڕو:وودربهناڕیدهقوودرباڕویوودربهنارمهئهوارازدنهچنایخۆد:هیهه(ائوهئهناگواچهکیدهقوودرباڕونایوودربهناڕ:هناسکهییدهقوودرباڕیدهقوودربهناڕگواچdirûdirûdorûnmirmirmirin

یساندروک1 466(بوهئهناگواچهکیدهقوودرباڕونایوودربهناڕناسکهیهیینوهوهلتچهدهلوودیهوویڕزاوایج:نبیدهقوودرباڕیدهقوودربهناڕگواچgo(T)(w)êjgoTinhaTêhaTinmişTmalmişTin(جوهئهناگواچهکیدهقوودرباڕهبیندرکدایزکرگشاپهبییاتۆکیدهق:ترکهدزاس وودربهناڕیدهقوودرباڕیدهقوودربهناڕگواچgaRyagaRgeRyanRijyaRijRijyanşaftşaftşaftînRevîRevRevînqalişTqalişqalişTingirTgirgirTinherdhêrhêrdinxarxaxarinrêxisTrêxrêxisTinşuşTşuşuşTin

یساندروک1 467işKasTişKişKasTinbêsTbêbêsTingiryagirîgiryan(دوهئهناگواچهکیدهقوودرباڕهبیندرکدایزکرگشاپهبییاتۆکیدهقترکهدزاس وودربهناڕڵهگهلیناڕۆگدنهچگنهدای:منۆفوودرباڕ یدهقوودربهناڕ یدهقگواچKoşTKojKoşTinxasTxazxasTinisPaRTisPêrisParTinKirKaKirinşandşînşandinçandçînçandinmîTmêjmîTinrîTrêjrîTin

کوردناسی 1468قهدی که چاوگانه ئهو ه)‏فۆنم یا دهنگ چهند گۆڕانی به ڕابردووسازدهکرت:‏قهدی ڕابردووقهدی ڕانهبردووچاوگkeTindanzankevdezêkeTdazaگرهکانی فهرمان:‏لهم زاراوهدا فهرمان چهندین گر ‏(پاشگر،‏ پشگر،‏ نوگر)ی ههیه،‏ که گریڕووچهک ‏(وجه)،‏ نهرێ کردن و ڕاناوهکان له خۆ دهگرن.‏ئا)‏ گرهکانی ڕووچهک:‏ لهم زاراوهدا گرهکانی ڕووچهک بریتین لهکه /de/ بۆ ڕابردوی بهردهوام و ڕانهبردووی ساده وداخوازی و ڕانهبردووی خۆزگهیی:‏./bi/ و /de//bi/تایبهته به فهرمانی=ڕابردووی بهردهوام:‏ dexasTimدهمخوازی=ڕانهبردووی ساده:‏ dexazimدهخوازم=ڕانهبردووی خۆزگهیی:‏ bixazimبخوازم=داخوازی:‏ bixazبخوازهب)‏ پشگرهکانی نهرێ کردن بریتین له /na/ و/ne/ و /ma/ و ./me/

نکاکوردناسی 1469گۆڕانکارییهکانیپشگرهکانیکردن:‏ نهرێ و ڕووچهکپشگری /bi/ههندجار له فهرمانی خۆزگهیی نابت:‏.1=here/بچم =بچتheRim/de/ پشگریههندێ جار له فهرمانی ڕانهبردووی ساده نابت:‏.2=zani/دهزانم =ئهوان)‏ - دهزانن ‏(ئوهzanim/de/ و /bi/ئهگهر بهر له پیتی دهنگدار بن دهگۆڕن به/T/ و :/b/.3دم(تم)‏بخهم= de + ilim : Tilim= bi + ixim : biximبه /m/پشگرهکانیدهگۆڕن بن دهنگدار پیتی له بهر ئهگهر کردن نهرێ.4و /n/:ج)‏ پاشگرهکانی‏(مهخه ( mavêj me + avêj :‏(ناخهم)‏na + êxim : nêximکهسایهتی (=فهرمانه له 1.تپهرهتهنھاڕاناوهکانی کهسایهتی لکراو):‏ڕانهبردووهکانفهرمانی وداخوازیدووهمکهسی کۆ ڕاناوی کهسایهتی لکراو دهگرن و له دی دهمکاتهکان بکهر بهشوازی ڕاناوی کهسایهتی جودا دت،‏ و ئستاش لهبهر ئهوه که ڕاناویکهسایهتیدهنهخشنن:‏جودادهستنیشانبکهری کهریفهرماننلرهداپ چاوکیان

کوردناسی 1470ڕاناوی کهسایهتی جودا دۆخی ڕووت ‏(جۆری یهکهم):‏ ئهم ڕاناوانه تهنھا لهدۆخی ڕووت ‏(بکهری)‏ و بۆ فهرمانه تپهڕهکان و ههروهها بۆ فهرمانهتپهڕهکانی ڕانهبردوو به کار دهڕۆن و زۆرینهی فهرمانه تنهپهڕهکان ڕاناویکهسایهتی لکراویش دهگرن:‏یهکهم کهسدووهم کهسسیهم کهسewTeکهسی تاک ezewnahunکهسی کۆ emڕاناوی کهسایهتی جودا دۆخی ناڕووت ‏(جۆری دووهم):‏ ئهم ڕاناوانه له دۆخیبهرکاری و تهواونهری ههروهها بکهری فهرمانی تپهڕ(بۆ ڕانهبردووهکاننهبت)‏ به کار دهڕۆن،‏ شایانی باسه که فهرمانه تپهڕهکانی ڕابردوو ڕاناویکهسایهتی لکراویان نییه.‏یهکهم کهسدووهم کهسسیهم کهسwîTeکهسی تاک miwanweکهسی کۆ me.1له فهرمانه تنهپهڕهکان ههموو دهمکاتهکان ڕاناوی کهسایهتی لکراودهگرن،‏ و ئهگهر لهگهڵ ئهم فهرمانانه ڕاناوی کهسایهتی جودا بت ئهو

سکهکوردناسی 1471ڕاناوهکانیڕاناوهکانی ‏(له تن.‏ ڕووت دۆخیدووهم ڕاناوی لکراو،‏وسیهم کهسی کۆ یهککه)‏ئا)‏ ڕاناوی لکراوی ڕابردووی ساده و بهردهوام بۆ فهرمانی تنهپهڕ:‏یهکهم کهسدووهم کهسسیهم کهس----îکهسی تاک -im-in-inکهسی کۆ - انی -ininiب)‏ ڕاناوی لکراوی تایبهت به دهمکاتی ڕابردووی تهواو:‏یهکهم کهسدووهم کهسسیهم کهس-î-îکهسی تاک -im-in-inکهسی کۆ -ini انی -inج)‏ به پی ئهوه که ئهم ڕاناوانه به دوای پیتی دهنگدار یان بدهنگ دن تووشیگۆڕانکارییانک دهبن،‏ خشتهی گشتی راناوهکان ئهمهیه:‏یهکهم کهسدووهم کهسسیهم کهس-î, a, ø-î, yکهسی تاک -(i)m-(i)n-(i)nکهسی کۆ –(i)ni انی -(i)n

کوردناسی 1472دهزگای داڕشتنی فهرمانهکان:‏ئا)‏ داڕژی فهرمانی تپهڕ:‏ڕابردوویڕابردوویڕابردوویڕابردوویڕابردوویڕاناویخۆزگهییتهواودووربهردهوامسادهکهسایهتیجودایناڕووتmişanddeşandşanduşandyeşandiwiteşanddeşandşanduşandyeşandiwiwîşanddeşandşanduşandyeşandiwimeşanddeşandşanduşandyeşandiwiweşanddeşandşanduşandyeşandiwiwanşanddeşandşanduşandyeşandiwiلهم خشتهی خوارهوه فهرمانی ڕانهبردووی تپهڕ نیشان دراوه،‏ سایانیباسه له سازدانی ئهم فهرمانانه هاتنی ڕاناوی کهسایهتی جودا پویست نییه وتهنھا بۆ ههسهنگاندن لهگهڵ فهرمانه ڕابردووهکان نووسراون.‏ڕانهبردووی خۆزگهییڕانهبردووی سادهڕاناوی کهسایهتیجودای ناڕوتaztedeşînimdeşînîbişînimbişînî

کوردناسی 1473ewemhunewnadeşînideşîninideşînindeşîninbişînibişîninibişîninbişîninب)‏ دارژی فهرمانی تنهپهڕ:‏له داڕشتنی فهرمانه تنهپهڕهکان،‏ ڕاناوهکان ئهرککی سهرهکییان ههیه وئهو ڕاناوه کهسایهتییه جودانه که له ههندێ جار پش له فهرمانهکان دن،‏ڕاناوه کهسایهتییه ڕووتهکانن.‏ڕابردوویڕابردوویڕابردوویڕابردوویڕابردوویخۆزگهییته واودووربهردهوامسادهkeTimdekeTimkeTumkeTimekeTiwimkeTîdekeTîketuykeTîkeTiwîkeTdekeTkaTukeTyekeTiwikeTinidekeTinikeTunikeTinikeTiwinikeTindekeTinkeTunkeTinekeTiwinkeTindekeTinkeTunkeTinekeTiwin

کوردناسی 1474ڕانهبردوو:‏ڕانهبردووی خۆزگهییڕانهبردووی ساکار‏(ساده)‏bikevimdekevîdekevidekevinidekevindekevinbikevimbikevîbikivibikevinibikevinbikevinشوازی گشتی داڕشتنی فهرمانهکان:‏ڕابردووی ساده:‏ قهدی ڕابردوو + ڕاناوڕابردووی بهردهوام:‏ده +ڕابردووی دوور:‏ قهدی ڕابردوو +ڕابردووی تهواو:‏ قهدی ڕابردوو +قهدی ڕابردوو + ڕاناووو +ڕابردووی خۆزگهیی:‏ قهدی ڕابردوو +ڕانهبردووی ساده:‏ڕاناوڕاناو + ڕاناو +و +ده +ڕاناوقهدی ڕابردوو + ڕاناوهڕانهبردووی خۆزگهیی:‏ ب + قهدی ڕانهبردوو + ڕاناوداخوازی:‏ ب + قهدی ڕابردوو + ‏(ڕاناو)‏بهههلستدانهوه ‏(نههی):‏مه +قهدی ڕابردوو + ‏(ڕاناو).‏

کوردناسی 1475فهرمانی ون‏(نادیار):‏ه/‏لهم زاراوهدا فهرمانی ون به یارمهتی ‏(هاتن)‏ ساز دهکرت.‏ بهم شوازه که لهدهمکاتهکان ئهم چاوگه دارژ دهکرت و فهرمانه سهرهتاییه که وهک چاوگگو به دوای ئهو ‏(‏i‏)یهک له دوای فهرمانی کۆمهکی ‏(هاتن)‏ دت:‏داڕژراوی‏(هاتن)‏ + ‏(ه)‏ +چاوگی فهرمانه سهرهتاییهکه + بزرۆکه.(i)/تهنھا بۆ یهکهم کهسی تاک و دووهم وسیهم کهسی کۆ دت:‏= haTime dîni= hat pirsînپرسرابینرامویبگهی تایبهت به زمانناسی و ههورامانناسیhttp://hawram.info

یساندروک1 476تایبدایدروکردهمینمودنرقهدزون:هتشون.م.ب،وکنیبورهمجرتزا:یسورنارماکنیماهوآتایبدایدروکردیهمینمودنرقهدزونیهماداننسیبداهسردمیلانرد)زاغآنرق(هدزونتساهکابدشریتآراکفا،هنارگنشورراعشا،زیمآوجهبهذمدض،یرلااسیاههزیگنانھیم،هناتسرپتیوقتیاھتلصخیعامتجا–،یسایسشیارگهبشیلااپنابزیبدایدروکوردتیاھنداجیاحوریبلاقناردنارعاش راثآتارکمددروکنرقمهدزونصخشمیم.ددرگردهمینمودنرقهدزونیتارییغتیداینبردیهعماجتروص دروک،تفرگهقبطیفارشادروکابیشلاتنامزاسی هلیبقیزانوردنآرس،هدروآردهعطقنیمزیاهیعیسواربحاصت.درکتردقناگدنیامنتیناحوردروکنوچ–رادنیمزیاھلادوئفهدنیآردهجیتنبسکتارایتخادودحمانیروادوهنازخیرادزاتموکحهیکرت.تفرگلاابشیازفاتایلاموجیسبمدرمردشتراهیکرترابینیگنسربشودمدرم،هنسرگ،روجنردنمزاینورجزهدیشکدروک.دوبهدشمامتنیالماوعبجومضارتعایناگمهومایقیاه،ناخردب،ریشنادزیهللادیبعونارگید.دشرهمادکزانیامایقاهوزجیاهدادیورمھمخیراترواخکیدزنهمینردمودنرقمهدزونبوسحمیم.دنوشنیامایقاهرهرابطسوتتموکحیاهناریاوینامثعابینابیتشپ

یساندروک1 477لودروطب) یجراخهدمع(ایناتیربهنامحریببوکرس.دندشردنآیاهزورتخستلایامتویاهوزرآقلخدروکردرعشباتزابیم.تفایجاحرداق١٨٩٤)ییوکرعاش–هتسیاشویلاع،دروکیجانوماھلاشخبمایقدروک.دوبردراثآواکبس ودفلتخمزیامتمیم:ددرگ(١یراعشانارعاش کبس هبکیسلاک(٢یراعشاابنومضمیعامتجاییوکداتساگرزب،رعشطلسمربنفشراگنیرنهونابزیایوگرعشکیسلاکیدروک.دوبنابزیرعشواردنایبتلاکشمیعامتجاهداسونشوررعاش .تساابدرومباطخندادرارقیعس مدرمکبس ندومنهداس ردراثآدوخوشیلااپنآزاتاریثاتبرعییارگوسرافییارگویوس زارگیدزالکشمھبمیاهرعشکیسلاک.درادیجاحییوکرداقردراثآدوخریوصتهعماجشرظندمارهبینشورمیسرت،هدرکیامیسیعقاویروتارپماینامثعارناشنیم.دهدرعاشاب،شیاھیرگاشفاهناروسج(ینامثع) تموکحنوچاریدسردلباقمدشرویقرتدرومفدهرارقیم.دهد»اهریزوولیکواهدنگرگومدرم.«همررداقییوکیوزرآییاهرقلخدروکزامتسیروتارپماینامثعوداجیایناتسدروکارتشادهکنمضقنورنتفایملعو،رنهتلادعویرباربزیناجنآردمکاح.دوشرعاشلحارمیساسایلمعندرکنیاوزرآارابحرطیاهداھنشیپریزناشنیم:دهد•زانیبندربتموصخیاهنیبی هلیبقی•لیابق داحتا•یداوسیب ندرک نک هشیر•یرگنشور

یساندروک1 478•هناحلسم گنج ویتلاوحتهکتحت«تاحلاصارصع» ناونع(تامیظنت)ردتروص هیکرتیمتفرگریثاتیکینربراثآیجاحییوکرداقتشادهکهبشقنگرزبیرگنشورردتشونرسقلخدروکیپ.دوبهدربرعاشابدجوزانیرخآیاهدرواتسدملعرداپورادای،هدرکقلخدروکارهبیریگارفمولعدیفمارفیم:دناوختعنص »دایریگبوشنادزومایبیاربهچوتقرفیمدنکهکنیاهدننیرفآیتشدرزتساایودنهوایدوھینانکاسناناپوچ تشھبواگودنفسوگدنتسیننابحاص هکلبرنهوملعو«دننافرعراعشاییوکرگناشنزاغآهلحرمیدیدجردلماکتتایبداکیسلاکیدروک.دوبراعشاییوکناسمهابطوطخیلکراعشانارعاشرگنشورقرشیارادیگژیویاهرصحنمهبدرفنوچروشوقوشیبلاقناوییارگناھجیقیمعتساهکابینابیتشپزاتازرابمیلموشخبیاهرمامتللمتحتمتسرهاظ. دوش یمراثآینارعاشنوچنودمح١٩١٥)–(١٨۵٣دمحاویلیلج١٩٠٤)–(١٨٣۴باتزابیاهدادیوریسایس–یعامتجاوفیصوتییابیزیاهتعیبط،دنتسههژیوبراعشاخيشینابلاطاضر١٩١٠)–(١٨۴٢راذگناینبرعشزیمآوجهیدروکهکهیلعربینارمکحویبیتلادعینامثعاه،دوبتیمهازایرایسبرادروخرب.تساردنمضیتاضقانتراثآردینابلاطهدیدیم.دوشینابلاطهکرسپیکیزاناربهرهتسجربهقرفیرگیفوصدوبنمضهکنآ

یساندروک1 479شراعشاارابدیجمترایسبهبرگیفوص خیشمیدقتدنکیمنامزمهزانایبودییورویراکایرینانآهکزابهذمدوس هبفادهاناش هناضرغمهدافتسایم،دننکمشچیشوپیمن:دنکخیش »اهحبص دیابماگنهباوخ هبهلولیقورفدنوراتمدرمروصتدننکخیش هکدباعبش وهدنزرادتسا«راعشازیمآوجهینابلاطشقنیگرتسردلماکتتایبداکیتارکمدونردمیدروکولکشیریگراکفایقرتمردیهعماجدروکافیا.درکردنیاهرودتاشیارگیرگیدزیننارعاش راعشارددروکهدهاشمینارعاش .دوش یمنوچی هنس یملاسی،(١٨۴۶–١٩٠٩)یدجهم,(١٨٤٩–١٩٢٥)یوحم،(١٨٣٠–١٩٠٩)داتسا(١٨۶۵–١٩٠٩) قیرحداتساهتسیاشارسلزغهکشراعشایارادشزرایاهیلااویرنهتساوحابصم١٩١٦) (بدا) ناویدلا(١٨٥٩–ییارسلزغگرزبهکشیاهرعشیمیسرتزاقشع،ینیمزتاساسحا،یناسناتعیبطویاھیداشیگدنزتساهبنآهتسدزانارعاشقلعتدنرادهکردبوچراچتایلزغ،یصوصخیبهذم–ینافرعجنکتلزع.دندیزگراثآنیانارعاشرگنایبفیاظومربمیهعماجدروکوتلایامتیسایس–یعامتجایصاخ. تسینرد،عومجمتایبدایدروکردهمینمودنرقهدزونننس همادایبداهسردمیلانرد)زاغآنرق(هدزونتساهکابدشریتآراکفا،هنارگنشورراعشا،زیمآوجهدضبهذم،یرلااسیاههزیگنانھیم،هناتسرپتیوقتتلصخیاهیعامتجا–،یسایسشیارگهبشیلااپنابزیبدایدروکوردتیاھنداجیاحوریبلاقناردنارعاش راثآتارکمددروکنرقمهدزونصخشمیم.ددرگ-:عبنمخیراتتایبدا،یناھجدلج،متفه،١٩٩١وکسم

یساندروک1 480دیاسونیژنابزمتسيسردیشزومآساگناک-بانتاكس:یدئوس زا همجرتمشاهیئاضریرصتخمهاتوکنامزاس،وکسنوینامزاسیملعویگنهرفنامزاسللم،دحتمردربماونلاس١٩٩٩یاربتیامحزانابزوگنهرفللمتحت،متستسیبزورومکیهیروفارناونعبزورنیبیللملایاربنابزیردامبیوصتب.دناسرتبسانمبنیازوریناھجکیشخبزاهتشونساگناک-بانتاكس مناخارهمجرتهدومنوارنآردرایتخاناگدنناوخزیزعرارق.مهدیممناخساگناک-بانتاکسروسفورپنابزیسانشوهرھچهتخانشهدشی ناھج(Tove Skutna-Kangas)اصوصخردهنیمزنابز،یردامودینابزوهطبارعونتیژولویبوعونتینابز.تساناشیایدنلانفلصلااونکاسروشککرامنادتساونونکادنچتسیلاسهکتسشنزابهدیدرگ.تسا-بانتاكسساگناکیکیزای ھنیسیروئتاهتسجربرددروملتقماعتسینابز(linguicde)وناکامکردهنیمزعافدوظفحعونتینابزلاعفو.تساشوکنابزنوچمه،لکشمقحای؟عبنمردی ھثحبایاکیرمایلامشاصوصخزاکیفلاتخاهکهلیسوبقححمدراچیرزیوریفرعمدیدرگثحب.دشواراھظاتشادهکنابزتیلقادناوتیمنوچمهکی،لکشمکیقحایکیعبنم.دوش هتسیرگنوهمهاھنیاارنوچمهویتانرتلآیاربرگیدکیراکب.دربردی ھثحبایاکیرمایلامشهبنیمهرطاخ

یساندروک1 481یدادعتدنتشادنپیمهکرگازانابزهبناونعکیتبحص قح،دوشنیاهطقنلباقمتسنآهکی ھنابزاتیلقاارناونعبکیعبنم.تسیرگناھنیااعبطکیداضتیرهاظ.تسانابزتیلقاویاھنابزیمیدقدیابیارادقوقحینابزدنشابیاربهکنیااھنیادنناوتبمههبعبنملیدبتهدشومههبناونععبنمهتسیرگندنوشوهنهبناونع.لکشمهچنآارهکدیابماجنادادتسنیاهک:لاواهناهاگآشلاتدرکیاربهکنیای ھنابزاتیلقاهبناونعیقیفلتمههبناونعقحومههبناونععبنمهتسیرگندنوشو:ایناثهمهتاراکتباسیردتونونفرگیدارراکبدرباتنیاهفسلفاردرومتیامحوقیوشترارقادد.تیامح) اھنیازاوتیوقتی ھنابزا(تیلقاتسیزیچنآهکناققحموناملعمیناوارفهبناونعلاثمردروشکیاقیرفایبونجاب١١نابزیمسرشلاتدننکیمهکماجنا.دنهدنمابکیلاثمزااھیماسرد)دروممدرمماسهبسیونریزهرامش١عوجر(دوشارنآصخشم.منکیملسنیمیدقاھیماسوانایحایشخبزا،اھیدنلنئورگییاھنآهکهبیماس رطاخناشندوبتسدهتخادنادنوشیمدروموهرخسموتیذارارقدنریگیموهنوگچیهشزومآنابزیماسوایسیردتهبنابزیماساردناهتشادنوبلغاروبجمدناهتشگهکزانابزیماسویماسناشندوبتلاجخ،دنشکباھنیالوگدناهدروخوروصتدننکیمهکایوگهبناشناکدوککمکدناهدرکرگااباھنآابنابزیماستبحصدناهدرکنوزافرطهعماجهباھنآلیمحتتساهدشهکنابزیماسنابز)یردام(دوخارنوچمهیلکشم.دنرگنبیشخبزاو) اھنآلاامتحا(ناشناکدوکیتحابقوقحیماس ینابزمههبفلاخم.دنزیخربونیایارباھنآتسلکشمهکیماس نابزارنوجمهیعبنم.دننیبببلغااھنآنکممتساهبهناسفایمیدقایای/ نیانآهکدیوگیمیاربهکنیاناسنادناوتبنابزیدئوس)یژورنای(یدنلانفاراتقیقحدایدریگبیتسیابزاظاحل،ینامزاتاجنآهکنکمم،تسایورنابزیژورنهیامرسیراذگ،دنکیتحرگاثعابشناددبوایمدعشنادنابزیماس.ددرگب

یساندروک1 482مدآدناوتیمسدحدنزبهکیشخبزانیااھیماسهکابنابزیماسملکت،دننکیمردکیقیقحتهدرتسگرددرومهدافتسا)اھیماسزانابز،یماس،(٢٠٠٠تبسنهبقوقحرتشیبیاربیماس نابزیعضومیفنمدنرادواھنیاناگدنیامنیرکف" هناسفایماس نابزنوچمهکیلکشم" و"اییماس نابزاینابز،یژورنرهودنابزناکماریذپ"تسین.دنتسهتاعلاطارتشیبرددرومیایازمیبریظنودینابزونیایاههناسفاروظنم) بذاکاجنیاتسایسای/نیااینآ،تساینعیاینابزیماساینابز(یژورنیتسیابردسرتسدمدرمیداع.دشابلتقماعنابزردشزومآوتلایصحتفیرعتلتقماع(ینابز)ییاھمرت" نوچمه/نتشکزانیبندربنابز" و"لتقماع" نابزناکتهدنهدوساسحتساومزلاتسافیرعت.دوشنمزاودعونفیرعتنامزاسلمل(UN)رددروملتقماعهدافتسا.منکیمن ایودعونهکزونهردنویسناونکلتقنامزاس ماعللمدوجومتساویرگیدهکردحرطییاھننیانامزاسدوجومدوباماادعبلاسرد١٩٤٨تسشنردنامزاس یمومعللمزاقیرطیأررانک.دش هتشاذگنیاودفیرعتردهطبارابی ھثحباامدنترابعزا2 دنب)ای(ودنب(ب) 2دوجومرد.نویسناونکهبلودجهرامش١٥هاگن.دینکهرامش لودج-١٥نویسناونکنیبیللملا١٩٤٨نامزاسللمدحتمرددرومتیعونمموتازاجمتیانجلتق)دیاسونژماعو،(یعمجراتشکفیرعتلتق:ماع

یساندروک1 483هدام٢)ای" .(لاقتنایرابجاناکدوکیهورگنیعمهبیهورگ"رگیدهدام٢)ب" ،(هحیرجرادندرکیدجیمسجواییحورءاضعایهورگ"نیعملودجهرامش-١٦سیونتسدیئاھننویسناونکلتقماعنامزاس١٩٤٥للم،دحتمفیرعتلتقماع:ینابزهدام٣)آی" (تعناممزانخسنتفگکیهورگنیعمهبنابزیدوخردتادوارمهرمزوروایرد،سرادمایپاچورشنیتاراشتناهبنابزنآ".هورگیشخبزاهدام٣سیونتسدیئاھنینتمهکأدعبنویسناونکیریگولج،زاوتیعونممتیانجلتقماعنامزاسللمهدناوخای )دش،٧٩٤(١٩٤٨هدام٣بیوصت،دشنووزجیئاھننویسناونکلتقماعیمن.دشابناوتیمیعدمدش" هکتعناممدناوتیم" ندرکمیقتسموایریغمیقتسماب.دشرگانابزیتیلقاناونعبهلیسویلصاشزومآویرادھگنزاناکدوکراکبهتفرگ،دوشنرگازاهدافتسازانابزتیلقاردتادوارم/هرمزورسرادمردروطبریغمیقتسمتعنامملمعب،دیآنیارماهبهلئسملتقماعینابززاب.ددرگیمعون،رگیدفیرعتیصخشمزالتقماعتسینابزهکطسوت١٦روشکردلاس١٩٤٨ردتسشننامزاسللمهبماگنهیسرربنیانویسناونکرانکب.دش هتشاذگمغریلعهکنآدنب٣دوجومردنیرخآحرطدیئات،دیدرگناماقفاوتی هدرتسگاابفیرعتلتقماعنابز.درادتعناممنکممتسامیقتسمایریغمیقتسم.دشابرگانیملعمی ھنابزا)تیلقانابز(ناکدوکردناتسکدوکوهسردمدوجومدشابنونابزتیلقاناونعبنابزیلصاسیردتدرومهدافتسارارقدریگنروطبمیقتسمریغتعناممزاهدافتسازانابز" یردامردتادوارمهرمزورای" هسردم،تساهدشینعمنیدبنیاهلاسمکیلتقماع.تسینابزنیرخآباتکلاس) نم(٢٠٠٠

یساندروک1 484اهدصلاثمزاهنوگنیااھتعناممواھبیسآیاهررض وبقاعتمارنآحیضوتهداد.تساراکبنابز)یریگ(یردامردلیصحتتایبدایعیسوردهنیمزیقیقحتویبدادوجومتساهکرداجنآحیضوتهداددوشیمهکهنوگچنابز(یردام) هیلواورلاوزبهتفرووحم.دندرگیمیماگنههکتلایصحتهلیسوبنابزتروص یردامدریگیمننویسلایمیسآینابزکیهجیتنملسموبانتجاریزپان.تسادنچ:هنومناردناسنزتیروک(١٩٩٩) Sandra Kouritzinدراومیناوارفارزااداناکحیضوتدهدیمهکرداجنآیمدرمارهکیواباھنآهبحاصمدوبهدرکشخبیناوارفزااھنآنابزیردامدوخارردکیلسنزاتسددندوبهدادواھنیارگیدییاناوتارنآدنتشادنهکابنیدلاوونادنواشیوخدوخابنابزیمیدقیردامدوخملکت.دننکیلیلگنو(Lily Wong Fillmore)جیاتننیاتیعضواردرومردییاهداوناخهکرداکیرمآیگدنزدننکیمحیضوت.تساهدادرتیپلسوھلومر)(Peter Muhlhäuslerرددرومجیاتنمسیلایرپماینابزقطانمردسونایقامارآثحبهدرک.تساویریپ١٩٩٨)فلوناژ،(Pirjo Janulf,ردتاقیقحتدوخرددرومناکدوکیدنلانفرجاھمرد(دئوسمزلاهبحیضوتتساهکنارازهرفنزااھیدنلانفردنایرجگنجیناھجموددئوس هبهدشهدنهانپودئوس ردتماقا،دندیزگ(مناشندهدیمهکمادکچیهزانیاناکدوکهکهرودیلیصحتدوخارابنابزیدئوسدناهدنارذگابنابزیدنلانفابناکدوکدوختبحص،دناهدرکنرهدنچدوخاھنآنابزیدنلانفارلاماکشومارف،دندوبهدرکنناوتیمتفگهکناکدوک"نانآابزا" رابجاظاحلینابزهبهورگینابز(یدئوس)تیرثکا.دندشهدنارواھنیااقیقدتسنآهکیارباهنویلیمرفنهکیارادی ھنابزادرومدیدھتدنتسهقافتا.دتفایمنیدلاولدمیلیصحتارهکهبنویسلاومیسآیرابجارجنم

یساندروک1 485دوشیم"دوخ،دناهدرکن" باختناهکیماگنهناردپوناردامدنروبجمناکدوکدوخارهباھناتسکدوکویسرادمهکنابزتیرثکانابزتسیلیصحت،دنتسرفباریزردنینچیسرادمویتانرتلآهکنیانابزنانکاسیمیدقدرومدیدھتواینابزتیلقانابزیلصاسیردتدشابدوجو.درادننیمھببیترتناوتیمنزا"باختنا"هنادازآناردپوتبحص ناردامدرکرگانیدلاوروبجمدناهدیدرگهکزانابزدوختلاجخدنشکبوایابلیلدریغیعقاوهکنیاایوگنانآهبناکدوک" دوخدننکیم" کمکرگانانآردلزنمابنابزتبحص تیرثکا.(دننکمزلاهبحیضوتتساهکنیاهدیدپردناریامهقافتا،دتفایم(منویسلاومیسآیرابجایاربناردپوناردامیرایتخادوبیمنرگانیدلاویسرتسدیفاکهبتاعلاطانئمطمدرومردبقاوعینلاوطتدمزاباختنایلیصحتوباختنا.دنتشادنوایهکنیااهنآاردعاقتمهبیروئت" یبلاقاییانای/نآ" یرگیدهدرک.دنشابامشدیابایکیتیوه،(کتنامور)یوقزاقیرطنابز،یردامیاربکدوکباختنادینکایتاناکمارازاب،راکزاقیرطنابز،طلسمامشدیناوتیمنرهیوداھنیاارتسدب.دیروایبیاربهکنآلاقتناهبیهورگهکابنابزتیرثکاملکتدننکیمیرایتخادشابوهن،یرابجایتسیابیاهویتانرتلآیلیصحتدوجومدشابونیدلاویتسیابتاعلاطایفاکردهرابجیاتنوبقاوعاھنیاار.دنشابهتشادامااھنیاابیرقت.تسلاحمنیمھبرطاخیطیارشارهکناکدوکردنآنابزیردامدوخارزاتسددنهدیمناوتیمناونعبکیهجیتننویسلاومیسآیرابجانایبدرکونینچمهیتیعقومارهک" نانآابرابجاهبکیهورگینابزرگیدلقتنمناوتیم" دنوشیمربقبط٢دنب)ای(ارنآلتقماع.دیماننینچمهتاقیقحتورامآی اوارفندوجومتساردهنیمزهکنیانویسلاومیسآیرابجاردتلایصحتودراومرگیدلماعوینابتاراسخوتاعیاض.تسیحورلماش اھنیاوردهدنریگربدیدھتهیلعیسارکومدو.تسیرباربنم

یساندروک1 486ردی هتشونای ھلاثمایناوارفزا،اقیرفآ،ایلارتسایاکیرمآیلامشونینچمهتلایصحتنایاونشانارحیضوتم هدادا.رداجنیاهصلاخیهاتوکزااھلاثماریفرعم:منکیمتاقیقحتدراوداWilliams) زمایلیو(Edwardردلاس١٩٩٨رددروم١٦٠٠لصحمردیاهروشکایبمازواینکناشندهدیمهکیناکدوکارهکابنابزیرداملیصحتدناهدرکتیقفومیرتشیبیتحردهدامیسردیسیلگنادناهتشادتبسنهبیناکدوکهکطقفابنابزیسیلگنالیصحت.دناهدرکنینچمهاھنیاهک)ابنابزیرداملیصحتدناهدرکونابزیسیلگناارناونعبنابزموددای(دناهتفرگروطبلباقیھجوتودهنابز.دناهدشسیردتولیصحتهبنابزیردامرجنمهبتافلاتخایعامتجاویسنجیرتمک،تساهدشردهکیلاحسیردتهبنابزیسیلگنارجنمهبنآتساهدشهکتیرثکا" نلاصحمیئاناوتفیعضورفص ایردندناوخوتئارقرهردودنابز" .دناهتشادمایلیوهفاضادنکیم" هکجیاتننومزآوتادهاشمرددرومتیرثکاناکدوکردرهودروشکناشندهدیمتسایس هکهدافتسازانابزیسیلگناهبناونعنابز،یجنایمنیارطخاردرادهکنکممتسارجنمهبیثنخندرکدشرکیمداکآیتخانش وهبیاجدشرندیشخبهباھنآددرگنامه)عبنم٦٤(٦٤-اھنیالومشمفیرعتنامزاس نویسناونکللمرددروملتقماع" تسارادهحیرجندرکیدجیمسجواییحورءاضعایهورگ"نیعمیریگهجیتنهباشمردلاس١٩٩٩زابناج(Anne Lowell)و(Brian Delvin)ردایلارتساردی هتشوناتحت" ناونعمدعمهافتنیبشنادنازومآیموبونیملعمریغیموباھنآردکیهسردمود" هنابزهبینشورناشنهدادتسا" هکناکدوکیتحردلحارمینایاپهسردم،یئادتباابلاغتاروتسدسلاکسردهبنابزیسیلگناارهجوتمیمن"دندش)ص."(١٣٧هبتارکطابترانیبناکدوکونیملعمریغیموباھنآراچدللاخا)ص " دیدرگیم،(١٣٨یتقوهکسیردتوشنکلباقتمهبنابزیسیلگناماجنایم،تفرگهجیتننیادوبهک

یساندروک1 487نازیممدعمهافتیعنامیدجردشزومآناکدوکهبدوجویمدروآ)ص ".(١٣٧ناگدنسیونردشخبیریگهجیتنوتاداھنشیپ(١٥٧ص)دنیوگیم" هکهدافتسازاینابزریغیموبناونعبنابز،سیردتهکناکدوکهطاحایفاکهبنآنابزار،دنشابهتشادننیرتگرزبتسیدسهکردلباقمتیقفومناکدوکیموبردسلاکسرد."دریگیمرارقناجخاب(John Baugh)زاهاگشناددروفناتسردهتشوندوخردلاس٢٠٠٠ی هسیاقمادنکیمنیبهکنیاهنوگچکیرتکدنارامیبدوخاریضوعویهابتشااوادمدنکیموهنوگچبلغاردکیمتسیسیشزومآنلاصحمتیلقاینابزهکیارادینابزریغزانابزیمسرروشکدنتسهدرومدروخربرارقتابرض .دنریگیمیتاعیاض وهکزا" قیرطدبیراتفروتلایصحت" دبهبنانآلیمحتددرگیمردهرمزفیرعتنامزاسل ملدرومردلتقماع" ینابزرادهحیرجندرکیدجیمسجواییحورءاضعایهورگ" نیعمرارق.دریگیملاثمیرگیدزامتسیسیشزومآندرکهفخینویسلایمیسآنابزارناوتیمردیهافش تلایصحتتفایهکرداجنآیاربشزومآنایاونشانمتسیس زاهراشاویتکرحهدافتسا.دوشیمناھنیاابلاغثعابدراوندرکتابرضیحورزالیبقتعنامم"یدجوایریخاتبنتخادنالیسناتپدشرکردو" تفرعم.دوشیمهمهنیااھلاثمقبطهدام٢)بنامزاس (للمردهرمزلتقماع.تساردهمهطیارش نیانیاهسردمتساهکعنام”هدافتسازانابزیهورگ." تسارداجنیاثحبارزاقیرطحیضوتدنچموھفمهصلاخمینکیمونیامیهافمدنترابعزانابز) یریگدایو(گنهرفهدنهاک،(subtraktiv)یریگدایهدوزفا،(additiv)نویسلاومیسآ(assimilation)ویگتسبمه.(integration)یریگدایهدنهاک(subtraktiv)هبنیاتسانعمهکشزومآلیاسمدیدجهبهنیزهنابزیردامتروص.دریگیمیاجبهکنیاشزومآیرگیدهبنآهفاضاددرگنابزیردامیاهتیحلاص زاشدوجومهتساک.دوشیمکیلاثمرگیدزا

یساندروک1 488،اھیماسهکیماگنهشخبیعیسوزااھیماسهسردمارردروشکژورنعورشطیارش ،دندرکشزومآ.دوبنابزیژورنتسیابیمشزومآدوش هدادهبهنیزهنابز(subtraktiv) اھیماسنامهیریگدایینابزهدنهاکهکردسرادملماکتادیپدرکنوایهسردمشلاتدرکیمنابزیماساردودحموایزانیب.دربباھیماس اماتسایس مغریلع،هسردمزارظنفرص دوخ یماس نابزدندرکنونیایاربنانآیاج.تسراختفایریگدایهدوزفا،(additiv)لیاسمهزاتابهفاضاندرکوندوزفاهباھیمیدق،نابز)(شزومآدایهداد،دوشیمورهودنابز)وشنادمیدقو(دیدجلماکتهداد.دنوشیمدادعتیناوارفزاناکدوکویماس ناناوجهزورمانابزیژورنارهویشبهدوزفادایهمانرب) دنریگیمتیامح.(نابزیشخبزایناکدوکهکابنابزتبحص یژورندننکیماماردیماس لصادنتسهودادعتیمکزاناکدوکیژورننودبنتشادهنیشیپیگاداوناخ،یماسزورمانابزیماساردایدنریگیمهمانرب)مامح.نابزرداجنیاروظنمهدنسیونزامامحنابزتسنآهکناکدوکیژورنلصلااردژورنهبناتسکدوکوسرادماھیماسدنوریمورداجنآابناکدوکی هماساهتخیمآهدشوراچاندندرگیمیماس نابزارهکنابزیمسرسیردتوهملاکمتسادای(.دنریگبیریگداینابزوگنهرفهویشبهدوزفا(additiv)هشیمه،تسبوخاماشزومآکبسبیریگدای(subtraktiv) هدنهاکحوطس ردفلتخمجیاتنیدبارتساهتشادویتسیابنردیاهوتیتسنایشزومآییاهروشکهکدنهاوخیمندمتمهدناوخدنوشودرادناتسایناھجاررددرومقوقحیناسناتیاعردننکیمارجا.ددرگنویسلاومیسآشزومآکبسبهدنهاکتسلیمحتزا(طلسم)گنهرفونابزهورگنابز)رگید.(طلسمنویسلاومیسآ(assimilation)ونویسارگتنا(integration)ارناوتیماباهدصشورلیلحتوفیرعت.درکنمرداجنیانیامیهافمارهویشبریزفیرعت.منکیم

یساندروک1 489نویسلاومیسآینعمبلاقتناو) یرابجارددراومردان(یرایتخاهبهورگینابزرگید.تسانویسارگتنا(integration)ترابعتسازامرفوبلاقندادهبیاهرتکراککرتشمردکیتیعمجریغ.نوگمهنویسارگتنایارادرتکاراکهنادازآودهبناجشزومآکبسبهدوزفارگید(additiv)اھگنهرفورگید.تساھنابزنویسارگتناینعمبتسنآهکناسناباختنادنکیمهکهبدنچهورگهولاعب)هورگ(یدوخقلعتم.دشابرگاشزومآکبسبیریگدایهدنهاک(subtraktiv)ابکینابزطلسمنوچمهوهفیظریغطورشمربهورگریغطلسملامعا،ددرگنیارگیدنویسلاومیسآ.تسارگاشزومآ(additiv)هدوزفاکینابزطلسمهبکیقحیاربهورگطلسمدوش لیدبتونامزمهشزومآهدوزفا(additiv)نابزتیلقاهبکیقحیاربهورگریغطلسملیدبتدوشنیایارادرتکاراکنویسارگتناتساشزومآ.کبسبیریگدایهدنهاکنابزار(subtraktiv)،دشکیماماشزومآکبسبیریگدایهدوزفا(additiv)اھنآاریرادھگنولماکتدهدیموهبتیعقومدنچینابزیرادحطسیلاعردحطسیدرف(individ)رجنم.ددرگیمنآهچهکایندیاربلیکشتورارقتساعونتینابزهبنآجایتحادرادزاهلمجشزومآی ھنابزارگیدهویشبیریگدایهدوزفا(additiv).تسارداپوراویاکیرمآیلامشسیردتی ھتیلقاارجاھمربیانبمتسنآهکی ھنابزاکچوکاردشکبوایعنامشرتسگلیسناتپعونتردیاهروشکیبرغ.دشابهمهی ھنابزاهتشکهدشنابز)،یبرع،یلویناپساینیچونابزیزنودنا((bahasa)ردریگهسورپریغهدنزاسشورهدنهاک(subtraktiv)،دنتسهابنابزیسیلگنانوچمهروسانیادسکیر١٩٩٧) .یزورما(Swalesکیمیسقت،راکابنابزییاپوراهکماقملااودرادوی ھنابزارگیدابماقمشزرا"کی" رتمکیشراریهیناھجینابزرباربانوریغکیتارکومداردیئات.دنکیماماربیغرتدننکیمهکروابهتشادمیشابهکنویسازیلابولگی هویش هبادنمزاینتسیزاس نوگمهوزاظاحلینابزمه.روطنیمهنیاروابیلعجوریغ

یساندروک1 490یعقاودیابرگهولج،دوشهرابودحرطددرکوربهیلعنآمادقا.ددرگروطبهداسناوتیمتفگنیاروابکیروابیقیقح.تسیننادرگرب:یدئوس زامشاهیئاضر١٧هیروف٢٠٠٦:سیونریز1اھیماسنانکاس نیرتمیدقلامش هقطنم،اپوراابیخیراتشیبزا،لاس ٢٠٠٠هکردیاهروشک،ژورن،دئوسدنلانفوهیسورتنوکس.دنرادیاراد،نابزگنهرفوی ھنویسدارتالاماکهناگادجزایاهروشکقوف.دنتسهنابزنانآهخاش زایلارواهکیکیدزنیناوارفهبنابزیراجم.درادنیانابزیاراد٣تکلایدیلصاودنچریزتکلاید.تساتیعمجنانآات٧٠٠٠٠نیمختهدزدوشیمهکشخبهدمع٤٠٠٠٠) نانآ(رفنردژورنیگدنز.دننکیماھنتردی ھلاساریخادنتفایهزاجاهکزانابزیردامدوخردسرادموتراداهدافتسا.دننکرددئوس روشکیارادناملراپیلحمزین.دنشابیم

یساندروک1 491رگرهو و یدروک ینامزیرگرهو دیشهڕ راوبیڕ ڵهگهل کگۆلایدیدیوس ینامز:یساندروککلهگیرۆیتیرۆجوارۆجنامزنهههکنامزکهویزارمائنترگیدنهوپهسانپ،نهکهئمهبکدنهههلناکهساننامزنامزهبیتهواوهتمهلادهیهوچراوچهسانپ،نهکانوکهبهلینانھمههرهبادهشدنهئهبیگنرگ.ننازهدهوئکهوکیگرهوچناتکهیهسانپۆبنامز؟هیهه:راوبڕیزارمائنترگیدنهوپرهههلادیۆخیمههرهب.هیهشدنهئهرایدنامزاھنهتیزارمائنترگیدنهوپ،هیینمهبنیرتهروهگیزارمائهیدنهوپوهلهوشتچهداورهه.هوهتنمبمپاوهیینڤۆرمتناوتبیآهیهسانپناساهویراآاسنامز.تاكبنامزهكزارمائهآواوهتهلرژیۆرتنۆآ.هیادكیتكلایدوهئهنامزیهییاتهرهسڤۆرمهووبیههاتسئتینیبهدهآمهههلیتسائ(ییووقاش) یینووتسومههادشییۆسائهووتوهكشپوشپ.توهآهدنامزهلیتسائادناآهتوهكشهئهتهووتشیهگیتسائ.اتسئهمهئكلهگانامویدنهههڕ،یسایس،یرووبائیتهیهمۆآویروتلوآویتشیهكید.هیههكمهدرهسكهیتسناز،ووبههاتسئهبنادهسیهوشنامتسناز.نههرههرهبهلهوهئیكنامزتهبیاتهب،تهسایسهب،یرووبائهب،ییتهیهمۆآهب،روتلوآهب،رهنوههب،كیزیفایمیآویراوبهكیدهیههورههشیكآهیهلهنامهبنایهدوهرگبنادهس هبكلونایپۆپل.هوهتبهدڤۆرمیهدهوههیراكناڕۆگوهنتوهكشپووهبهوشهیشهبكنامزیزاڕتبانهآناتسهوهتسهدووامریگ.ترگبیاڕكدنههراجتهیاشوود

یساندروک1 492هشونناوتبییاشۆبكهیرژاآهلیگنهدبپهوهنهكبویراجشاوهیهههبنایهدرژاآندرآهسقهتسیوپۆبیهوهئكرۆجهلیتسائنتشیهگت.تركپبهتاوهآنامزاھنهترهتآافهیینهلیزارمائ.ادنترگیدنهوپ،ییتسائواه،ییاڕواه،یینووچۆبواهییهنیشپواهورۆزیتشهكیداونهآهدهآنامزتناوتبیۆڕیۆختنیببنای.تنیبیهنهئهوشهبلاجهآیهبرۆزوهئهنارهتآافرایدنیینوهلییگنهدبوهلتشپهوهدرهپیروهدیرهگیراآنایۆخ.ننیبهدهگنهڕنیرتگنیرگڵاخهلادنامزییهسانپواهوینووبههنتوهككڕتبهلرهسیانامهشوهآناشاپینووڕهوهمهآهدمتسهبهم.هییچماوهنیكسمواچتهدهآیراآكیتسیوگنیلهیهوهئهآسابهوهلتاكبهآرهوخائیچهلینامزیۆخ،تنازهدكهنیچپ.تاآهد:یساندروکیۆههییچهکۆمهئهوهندنوخناکهییساننامزهلناراج؟نرتگنرگ:راوبرتهبهئشیناراجرههگنیرگ،نووبمهبهرایدڤۆرمهویناوتیهنوهئهیگنیرگنایهب.تاكبشیتسیوپیكیاد.هنانهادهبییتشگترناوتهدپتریگبادهآیڤۆرمدنوگیهشونایرتمهآهلیڤۆرمراش.هتسیوپیدنهههڕیینووتسوییۆسائینایژدنوگهتروآویهراش.ژرداتسئهلیناھیجادووتوهكشپرهگهئڤۆرمشینیشنراشتبهنهبیدنوتهلرژیرهگیراآراشویلۆپهرتیم.هیادهروهگۆبهنوومنهمانژۆڕویلهگانهآینۆیزیڤهلهت،ییرهسنارهس،تنرهتنیئسآافویتاشهتاشیكینۆرتآهلهئویتشهكیدهبیوبرهبنههویڤۆرمینیشندنوگیناتوووتوهكشپنناوتاننایرادرهبتسهد.نببناشاپتهسایسهآنیرتگنیرگیڕۆتۆمهڤۆرمۆبنتشڕادنلاپو-واگنههنانھهههبیدنووتیهتسهباو.هنامزیتهسایسدنبینامزدنبتسیوپ.تاآهدڤۆرمهلماتو،ژچهلنتشیهگتهلیۆخو

یساندروک1 493،یرهبوروهدهلنیناوتوهلیهگناوڕادیۆخنهیلاهرفوزاوایجریب.هوهتاآهدهمهئیتسیوپهبهكنامزهآتناوتبیوهئیرهبنارهبیۆخیاح.تاكبرهههیۆبمهههلیرۆئیتیتسینمفومهههلیلهگرۆئیتتهرابهسهبادیزاوخیدازائنامزهبیآهیهیاپیگنیرگیتابهخهنازاوخیدازائ.ترنیبهدهمئكهوڤۆرمینامزنامتهرفائهیههوینامز،وایپینامزنامچآهیههوینامز،نژینامزنامتسهدرهسهیههوینامز،تسهدنبینامزناملاآرایرتاپهیههوینامزیناینابروق،لاآرایرتاپینامزهبناشوابنادههونامشاباشهیههوینامزهنخهڕورژهو،نتسخرایسرپینامزنامینھنهیههویهاركشائووهب.هیهوشهتاونامزرههیۆخیككمچهیمۆتۆكیدوهلوومههادكتهاحوودیرهسمهجكهیهبیویهگهنهیهههلوودیهگرابڤیتهزۆپو،ڤیتهگنهلرنوهل،مهلهڕشوهلیپسووهب.هیهوشهلرهبهوهئییساننامزهآرههیۆخیكمههرهبهیهتینردۆمیآهیتسیوپریبوینایژ،هیهتنیردۆم-نامزییسانهلیهوهرهدوهئادهیتسیوپ،یژانوكهبهكلهگیرۆئیتۆب،هوهندركنووڕۆبیتسهدرهبهنتسخدۆتیمو.ییژۆلۆدۆتیمكیتسیوگنیلاتسئیآهیهیاپمهئیهییناتسراش.هڤۆرم،هشوهوشیناآهینامزڕهشوووآهو،وانهوائرادركهوائورادرآونامزڕهبییتشگاتسئنیرتگنیرگیهیاپنندنوخونایخهیابدایزتبهدومهآ،هوهتبانتاآواههآیسابیدوخنامزهتوهآهدیدنهههڕ.هوهرتدنبهتاوهآهمئنامنامزڕۆبهوهئتوهدیهخانبییساننامزرهسهل.نیژباد:یساندروکنۆچهنناووڕهد؟یدوس ینامزوهئهناتسهبرهبنیچهکاگڕهوهلترگهدهکینارهبانهپدروکهبیشابیرفینامزیدروک؟نببۆخائینامزیدوسکهوینامزیزیلگنیئنهواخكلهگدرکراک؟هناوارفرهب

یساندروک1 494:راوبریدوسینامزیآهیهوهتهنیآووچبۆن،هیینۆیلممهبیكنامزهبتسبوهبزپوهزههبویآهیاناوتینهڕووسرهسۆبنیبرهدوندركنایهب.هیههشیوهئهیهوهئرهبهلهآهلهژمینامزیدوسینامزمآوحندرآوتهوهد،هندرآینامزاسایو،هیاسڕینامزهوهنیسرپلو،هندرآاگدادینامزیردهواچندرآوهوهنیژوتلو.هیهوهنیۆكلهكنامزهآهلردهوهنامهزیخهیابپتردهدوتهمزخ.ترآهدهلدوسیكخهیاببهزادنهئهبنامز،تردهدهكنوچنامزهبیكزارمائیگنیرگنتشیهگتونترگیدنهوپ.ترنهدادهلدوسهنرههخهیابهبینامزیدوس،تردهدوكهبخهیابهبوومههوهئهنانامزتردهدهآهلیهوچراوچییاساییتهوهداددوس.نههیدوستناوتانهلیتسائادزیلیگنیئ.تبكهومزرهعدوس ،تیدرآینامزۆنكنۆیلمهڤۆرموشیزیلگنیئهوهآهیلاهلینامزكدرایلموینڤۆرمتبهدویآهیلاهلهوهكیدرتایزهلكهیدرایلمڤۆرمهناژۆڕیهسقپ.تاآهدبهوهلهكنامزهآهلڕۆگوائوییناگرزاب،یناھیجهلریتوكشپندنهسمههس)و(سرۆبوهلیكیفارتییناھیجوهلهیدنهوپیناآهییاسایناھیجویراینازیهوهنیڕۆگادیمسهڕراآهب.تردربهدكهوشیهناوهئگنیرگهیهوهئهآوومههوهئیهناتهوهدیزیلگنیئننامزاههورههیتهوهدیهروهگییزاسهشیپسروقو.نكسانهمهئیانامیسایسویرووبائرۆزهروهگوینارگ.هیههیزاسهشیپمهلادهناتوهبنادهسیتسائهلنارازههیراوبادزاوایج.هیهههوهئرهبهلینامزیزیلگنیئهلیكخۆد،هیادهكیدیآهیاناوتیهكیدهیههویآهیناووڕهواچیهكیدل.ترآهدنمهبیشابمنازانوودنامزوهبهیهوشهنرخب.هوهدرووارهبنایآوودرههوودننامزهآیسایس ینۆیسكنهفویرووبائویتهیهمۆآو.دته،نكپهدمهبیهوش هبادوجوناموگبهلیتسائ.ادادوج

یساندروک1 495ینامزیدوسرههووآهوكرۆزهلیناآهنامزیهكیداپووروئهبیتیپینیتلا،ترسوونهدهمهئهگنهڕمهآهیگ هتسائن.تبیگنهتسائهكیدهیهوهئهآهلادیدوسلاآۆڤهرتایزكهویهوهئهلادیزیلگنیئ.هیهههلینامزادشیدروآوهئهرۆجهنلااآۆڤ،نههمهبهآنیهدینامزیدوسنینازهدیسابیچ،نیهآهدتاآواههآنیهدینامزیدروآنینازاننامتسهبهم،هییچنایتبهدهبییدرونامۆخنووڕ.هوهنیهكبیدوسهكنامزهآتبهدتیناوتبهناآلااچهلیاگڕهوهندنوخونترگوگوهوهندناوودییرادشهبادایت.تیهكبهمهئوهبهیانامتدهآۆتكهوڤۆرمهتاخهدرژ.هوهوهندركیقاتایائدنهچتییهدامائهیهههلناآهناخبتآتیشینبادو؟هوهتینوخبدنهچزهحهلرعیشونامۆڕ؟تیهآهدچهرۆجیكسابیسایسویرووبائوتدتههولاهبنگنیرگونایدنهچتاآۆبناخرهت؟تیهآهدهمانژۆڕوراڤۆگ،هوهتینوخهدرهسهلچكتسائوهب،كهیهوش چتیدنهوپڵهگهلادنامزدوس،هنۆچهناوهئیڕواهرهسراآوینوشنراآنایسواردویڕواه؟نشزرهوهنامهئوومههیرهتآاف.نیددیجمهبۆخیڤۆرمدروآهباینهتهلۆسیئهیینوتبهدیڤۆرمیدوسیمهو.هوهتادباتاوناآهیدوسدنهچتاآوقلوخولیهموتهقاتوناینتشیهگتۆبوهئهنووبرفهیههودنهچنایراآتترآهدوهئهراآنهكبو.هیهوش وهبتاآواهشینووبرفتسائویراوبیۆخ.هیههیسهآاوهیهههآیدوس تناوتهدهلیكتسائرۆزادزرهب،تنھبراآهبتهیاش مهبهلیووڕكیتهنۆفوهوهتكلایدوهئیهیاناوتتبهنویسهآاوهیهههآهبكهیهوشڵهگهلادیدوسڵهكتتبهآتناوتبشابكیتهنۆفوتكلایدتاببراآهبمهبیتسائینامزدنبتبهنوشیكیدنههنهههآهگنهڕنناوتبهلوودرههادهآهراوبووتوهآرهس.نبهوهئاھنهتهلادكیتآارپترنیبهدویآهیهناوپیتهبیاتهیینهآكهوووزارهتراآهب.ترنھب

یساندروک1 496:یساندروکککهیهلیناکهییدنهمتهبیاتیایندووتوهکشپهلیراوب،ادیناوهنامزیهوهنووبتروکناکهشوناییندربراکهبیهشوینایب.هی(یزیلگنیئ)هوئیزاوایجناونینامزیۆگوتفگیژوتناولاویژوتهبناووچاسهلۆنادهگهمۆکنۆچ،نینیبهدایائمهئهییزاوایجهلیتواددوسهبیقهزواچرهب؟توهکهدیتشگهبچکهییزاوایجهلناونینامزناولاوادناسهروهگیدهب؟نهکهد:راوبركهومسابدرآیزیلگنیئهكنامزهآیۆخ.هوودناپهسهلاداتهرهسیزیلگنیئهلیاگڕ،ندرآریگادهتاوهوهمزیلاینۆلۆآ.توهكشپیناھیج،ایلارتسوئ،ادهنهآیدوخهتویناآهووترگآهی،اكیرهمهئدنهلزوینوتویكلهگاكیرفهئوایسائهنوهآهدوهئ.هوهیهوچراوچوومههوهئهناتویتویهروهگنیزاسهشیپهآیآهیرهگیراآییروتلوآنایشهروهگرهسهلناھیجهیههوهلرۆزادتهاحیروتلوآ،نتسیلایرپمیئهتاوهنایاگائدوخونلاپهناوارآۆبییروتلوآییسایسویگنههرهفنایۆخهوهنهآهدوبو.ننپهسهدهوهئرهبهلهییاسائیڤۆرمدروآهتوهكبرژوهئییرهگیراآوندركتراآو.هوهراشفهمهئهرایدینهیلایپارخهیههویهیشیشاب.هیههوهبهیهوشییرهگیراآینامزیزیلگنیئرهسهلیهسۆرپندرآهزیلابولگدروآوشیناتسدروآ.هوهترگهدهرایدهشیمههییاشۆبویزاوایجهلونناوهجواداسهبیناووچوومههادآهیاگهمۆآهیههوهشیمههناولاهلنادآهیراكناڕۆگهآیوودرباڕنایۆختهڕ.هوهنهآهدهلشیدوسمهئهنایزاوایجناموگب.نههمهئهییزاوایجهناژۆڕهلینامزادندرآهسق.نوهآهدرهدناولاهشیمهههشوكلهگراآهبنهبهدهآنایمهدرهس یخۆد.تبهدرهدهوارزهماد وهئهآ یهییدنهوانهلیوان رهبهوهل دوسندنمن كۆرپس"1/ Språk nämnden"نامز یمادیاس ،راپ وهب ،٢٠٠٧هب ووب یمسهڕتدۆڕ كۆرپس"2/Språk rådet،"نامز یهكنباههورههڵهگهلوهئSvenska Akademiens ordlista (SAOL)" یهوارزهماد

یساندروک1 497یگنههرهفیمداآهئ،"یدوسهناسوهئهشوهنازاتوبهوهنهآهدهآهندوانینامزهوهیدوس.كشهبهناوهلۆخوهتساڕهلهوهیزیلگنیئندوهبشیرۆزهبیهوشیدوسهوهنرسوونهد،ك هنهقهد.یهآهیزیلگنیئهرایدی هشوینامزشهكیدهیههوو هلادهییاوودك هیوودیهشویبهرهعوشیآروتهواریگرهوهب)یمسهڕانیسرافویدروآوشیهناوهئ.(هیههیآهیهوشیهكیدێونر ههی هشو،نیدوسمهبهبیآهیهوشواردكلهآووآهوهشووانام.نونیهشوینایبوارآزرهقویهشویدوسواركتسوردهلیهوشینامزڕ،ادادوجووآهو،وانیوان،تش،رادرآهوائوانوڵهوائادرادرآ.ن هههشوهبیتشگیآهیهگرابیڤیتكجبوس،هیههكهن.ڤیتكجبۆئۆبهنوومن"رازائ" ،"گنیرگ" ،"هداس" ،"ناوج" ،"شۆخ" یهشوونارازههیهشوهكیدهلادیتساڕشپرههكتشیآهیهگرابنایڤیتكجبوس،هیههاتاوۆبنمیآهیانامهیههوۆبشیۆت.كهیاناممهبشیتاآواهنتوهككڕویآهییاڕواهییتشگرهسهلوهئهناشو.نهههآنممرازائ" مهد"هیههرگوگتاگهدتمتسهبهم،هییچمهبتسائویهداڕهآهرازائ.تنازانوومههوهئشهناشوهآترآهدسابهلیهوهرهدتكجبوس،نهكبووآهو،"راد"،"تخهرد""ادوخ"ویتشهكیدنناوتهدیانامزاوایج.نهدبهمهئوهلادهناشوهآنووبهب،كمهچاتاوهتهنووتوهآرژییرهگیراآیژۆلۆیدیائوهوهییسایسنناوتهدواوهتیانامنایزاوایجتبههكهویهشو،"زۆریپ"،"مزیلایسۆس"،"اوهڕ"،"تسورد""تسوردان"و.هیهوش وهبوومهههنامهئهنبهدیۆهنتشیهگتولنتشیهگتوكلینتشیهگتزاوایجهل.رتآهیهرایدمهئ،هیزاوایجتسهوپهبیهداڕندنوخو،نتشیهگتتفرگوریگهلناونینهمهتادزاوایجتسورد.تاآهدهلیتاآینووبهن

یساندروک1 498یمهتسیسیندنوخشابو،ادنتوهكشپۆبهنوومنكهویخۆدناتسدروآمهل،ادهتاآهوهئیتفرگوریگشیرتهروهگتسورد.تاآهد:یساندروکهبییاژردینهمهتیکهراز) ناتناگرهونای(وارسوونۆخائینامزیدروکیاناوتیندنایهگیمایهپ،هووبهههتاوهلیتاکیناگرهویدوسۆبیدروکیهشواوهووبهههکاتواهناتهکهییدروک؟هوهتبیزۆدهنینامزیدروکچهشکویکتفرگیهکیدۆبیگرهودروککپ؟هوانه::راوبرنمینامزیدروآهبیكنامزشاب.منازهدهبڵاحرهههوهئهكنامزهآیاڕهرهسبیتهمزخوبتهمآوحیشینووباتشهینامزینیبرهدیآهیهوهتهنیسوهدنهوهئ.هیینۆیلممهبهرایدیكنامزبتهمزخوب.هرایتسرهپینووبهنتهمآوحوتهوهدومادویاگتسهدیسایسویرووبائویروتلوآیزابرهس وویتشهكیداوتاآهدهآینامزیدروآهلرۆزادنوشتناوتانمهو.هوهتادبیناآهیۆهتشپوهئهنیناوتهنكهیچرهه،نبۆبهنوومنینووبهن،تهمآوحدنهوانیندرآهنینامز،یدروآهبدنهوانیندرآهنیآهیدروآ،درادناتسینووبهنیتویتیتسنیئیساننامزهآهبیتساڕیناسهآڕۆپسپیراآادت،نهكبییهفریحاننایژهلناتسدروآهلیهبرۆزادناآهراوبویتش،هكیدهوشنههۆبندرآرهسهراچهآهرایدمههتاآتزاوخهدومههڵوههو.ششۆآنگواهHaugenسابهلرۆزواگنههتاآهدهآتبهدنرنبۆبیهوهئكهیهوارازهلیناآهوارازكنامزتببهب.درادناتسۆبهنوومنهوهآهیلاهلینتسخشپنامزڕونیسوونهوشویندرآهدامائیگنههرهفدرامژهئهبویآهیلاهلهوهكیدینانهراآهبوهئهنامزهلیناآهراوب،ندنوخ،اگداد،یتهیارهبهوڕهبیناگرزابو.دتهادهرلدانۆڕRonald ardhaughفواهدراوینووڕهوهتاآهدهآیندراژبههیهوارازكنامزۆبرادناتس یكمهچتناوتهد

یساندروک1 499هتببیۆهیندرآروزیناآهوارازهكیدتشهدهبیانامهلینانادهوهشپمهئوینانلاهوناوهئكل.هوهتردبوهئهوارازهواردرژبههناشاپتبهدهبوهئ" .مرۆنهمرۆنبچیهكهیلاولامهئڵهگهلینووبههادتهتسهدهترخهدهوهیدنهوپوهوارازیناآهواركتهڕهكیدكهو"تهتسهدب18.فواهدراویهسۆرپ" :تهدندرآرادناتسهبهلادیۆخكلهگراآهترگهدتویھتام) یۆخMathiotونیڤراگGarvin.(١٩٧٥هبندرآدرادناتسلهگسهآهآاتولهگپوورگهلوانیهآهییهمۆآادهروهگكهی.تاخهدهوهئرهبهلترناوتهدیاولتركبهآتببهبهوهنادنگنهڕویلوبمیسكرۆجهل:همانسان،ییهچوان،یتهیهمۆآیكینتهئونای"ینیائ19.وومههیهناوهئ،نسوونهدیتهبیاتهبۆبیهمئدروآهآنامكدرادناتس،هوودناپهسهنادكتاآهنهگهدیكتسائابهلادنیبرهدۆخیراچوودبییهشو.ندیهناوهئنگهدرهواههورهههبنامهه.هوشینامز،یزیلگنیئ،یدوس،ینامهئ،یسنهڕهفویسووڕیكدنهههكیدوهلنهنانامزهآكهیاههاسیتهمزخهروهگ.نوارآكتاآۆتیتسكتڵووقوچهتیگهدرهورهسییدروآۆبهشو.تینمهدادكدنهههشونهههآهلادشیدروآ،نههمهبنواربهنراآهبوییاسائانهند،ێوگرهگهئرهنوخنایشلتتاگهدهلینایژادیهناژۆڕهناییهشیپوهناییاسائنایراآهب.تنهانكدنهههشونهههآرهه،ننامینكدنههنهههآیهوش هبادوجهنامههوتبهدرایبۆبینانهراآهبنایكآهی.تردبهلیتسنازكتش ادنامزهیههیپییاتاوواه" ترتوگهد"equivalenceهآیراینشپینانادنیرتكیزنیهشواتاوواهتاآهدرهبنارهبهبیآهیهشو18 Ronald Wardhaugh Second Edition (1992), An Introduction toSociolinguistics,, Blackwell Publishers. S 3119.ووشپ یهواچرهس نامهه

یساندروک1 500ینامز.هكیدهمهئهكراآهآرۆزهتهمحهزهكنوچنامزكهوناشاپیسابنیهآهدهبیدنوتیهتسهباورابویخۆدیتهیهمۆآویرووبائیسایس وویناآهنهیلا.هیهكیدرهسهلوهئهیهخانبۆتزیگرههتیناوتاناتاواهیكرهنادووتوهآرهس.تیبهشیمهههشونهههآڤۆرمووآهوهآاتهآسیزههبادنایرهس.تكشانكتاآهمئزهحهلیكراآیناگرهوكسهآ،نیهآهدهگنهڕزهحهلیدوخییتسوردناآاتاوواه،نیهآهنوكهبزهحهلینانهراآهبوهئدۆآوهیهوهنادكلنیهكبهآگرهویانهپۆب.هوودرب:یساندروکهشآیکهرهدویناکهیینوورهدینامزیدروکهلادیچننیبهدوچناتکراینشپۆبینووچرهدینامزیدروکهلیهشکیتیرهننووبوادییهتاھکپ؟هیهه:راوبرینامزیدروآیدرهدمهههنادنهچومهه.نارگهمئرههنامهشآرهسهلوهئهناراوبنیینهآهلیووڕهوهییڕۆپسپ،نههووآهو،هفهسلهف،یرووبائ،یتهیهمۆآ،یژۆلۆپۆرتنهئ،یشاتراد،یرهگنسائیناآهرۆج،یزاسهشیپنامرهدویزاسنامرهدو،یكشیزپوكهباههورههنامهشآڵهگهلیناآهرۆجنامزهلیسرپ،رهدنجهلیسرپیلهگهشو،ارهگسنجهلیسرپییشۆخهنیتهبیاتومهئهرۆجادهناراوب.هیههنمكراجهلكرانیمیسمسابدرآهآهمئووآهودروآهنرههنامتاآهووبهننۆمگیسدیۆرف،هوهنینوخبوكهبنیناوتانشهناواكشاڕوهلادهسرپرادشهب.نیبۆتۆبیهوهئتیناوتبنۆمگیسدیۆرفهرابوودهوهتیهكبوتینوخیبویۆگوتفگرهسهلتیهكبتبهدتیناوتبیهشو"زوآ" ،"رآ" ووآهوونایهدیهشووهلهرۆجراآهب.تینھبیهوهرهژوتلووتوهآرهستناوتانیۆخهبیكرووتلووآهوهوارخادهوهتتسهببهآیتسهدهتهووتسخیوورهگنامزوتهانتوهكبشپوتهانهبیپیتسیوپیۆخ.تردرببراآهبهلوان

یساندروک1 501ادییراوهدروآ،كتهرفائاجچچآتبناینژوتهنانهتهلیووڕهوهشینهمهتووچاداسهب،تبتناوتاننایاگڕهبیۆختادانهلوانادكهمۆآمزیم" تب"تدمچهد" نایزیم."مهآهدهلیتایجهوهئیلهگهشوهكیدراآهبتربهدهآهمئاھنهتهلیووڕهوهییرووتلووآتنیهگهدتسهبهم.هییچهلادنارهسوونیهنوومنووآهودازرشنهسهحهمهآهآهناواكشاڕكدنههیهشواوراآهب،تابهدۆبهنوومنیهشو/ڕهپتسهد"."ناگتسهدوهبهیهوشینامزووتوهآهنشپیهتهمرابیسایس ییووتوهآاودویرووتلووآو.هییرووبائكتاآهلادیدروآترتوگهدتنامز"،"مبهدتسهبهمهلیدوخهآهنیبهلیووڕهوهیكیزیف،هیینوكهبتسهبهمهلیهوهندناتسلیاناوتنیبرهدۆخولیلهدهوهنانهوهیهوهنادمهوهل.رهوخائنامزینیبرهدیخۆدهلنووبهوهرژونووبهوهرهسهلوۆخندرآرۆسنهسورۆسنهس،هنووباههورههینیبرهدیخۆدییاناوتهنوتسهدپ.هنتشیهگهناڕۆبهنوومنیلاهمهآ) كتوهگزمنایهرامژیهكیزنیهدنهینایاتسۆمام(هناآاگندنوخهلهوهآهیۆگدنبیۆبهیهههبۆخهواآوهوهووشپسابهلرههیكتشییتسنازانتاكبهآهگنهڕدهسرۆجهوهنادكلوهنتسخرایسرپرژترگبههویهآهسابهلیرۆسنهس یهوچراوچادنییائ.هوهتههدمهبچیهریعاشوبیدهئوكرهسوونتناوتانویۆبهیینوهلیهسابادیۆخكهیۆگدنبهتاخبیتهمزخهوهیۆخوهبییدازائوهئهناشوتنھبراآهبهآیتسیوپ.هنایپهوهئرهبهلنامزهشیمههیهوهلبسابهلكخۆدتاآهداههورههیگنهڕخۆدولههوشیكجرهم.هوهتادهدتهبهئهمهئهلیجادیۆخسیتهق.تبانوومههوهئیهناخۆدورابنایژنڕۆگهدوشینامزڵهگهلادنایۆخشپ،نهخهدمهبنتوهكشپیرۆج.هرۆزنتوهكشپرهگهئوارآۆبنلاپواردنامزاس ووواركیرایدهتسارائتبتناوتهدرتشابورتارخورتدرویهناشینیۆخ.تكپب

یساندروک1 502اتیڤۆرمدروآكهوهآاتهآسرتایزشپتوهكبواتینایژیسایسیڤۆرمدروآرتدنبتباوهآرتایزهلیرهبوروهدتتاگبیتسائینامزرتدنب.تبهدنامزهكلیلآهآهوشویكتهسهخییایبیمیئهیههووومههكهیهآرچتڕۆگهدوڵوههتادهدمهوهبهآهخۆدوراب.هوهتادبتاآواهنامزیكرهوهنووبكیناگرۆئهیینهآڤیتكجبوس یۆخوهئهراآ،تاكبوكهبهوهئنمویۆتنیڤۆرمهآوهئتهسهخویمزنوزرهبویهییرادانامپ.نیشخهبهدرۆزراجڤۆرمماسرهستنمهدهآنۆچتناوتهدتببهبیهلیۆآكزارمائهآیۆخیتسورد.تاآهدهوهئاناوتوتهنتشیهگهآنامزتاآهدوهبیهزارمائ.هنامآهرهگكدنههریعاشنههنناوتهدنامزنهكبهبكپسهئوهبیتساڕهبوانیچرههیهشبیهپهواربهنتینراغراغپ،نهكبناینهكیبهبكمزیناگرۆئهآبیهوهئنوخوڵدویككشمتبههكمچیبادیهپتاآهدوهل،ییاھنهتهلرازائوهلكهییشۆخ.تودهدتاآواههلادتسنازنامزكهویهشآواهییكیتامتام،هیاورهههبیندربلاوودهشویواوهتهآهتاھكپهتوهآهد.نیزرهلاگڕهبمۆخمهدهدپمرگبادهآهبییتشگنامزهلوانییاتناپادكشمیۆبهیهههروهگ.تببیكشمنیرهبیكنامزنیرهبمههرهبهوتنههدویكشمكووچبوشیواردهنپاگڕینامز.كووچب:یساندروکۆخائهگرهوهدروکاکنوکاتاتسئچنایکبتکهلیناکهراوبینارگرهوینامزڕیدوسۆبینامزیدروکناییگنههرهفیدوسۆبیدروکنایهب،هوهناوهچپنایهلیناکهراوبیهکیدکهو،هفهسلهفیسانهمۆکنایبهدهئودتههموجرهتهودرکنای؟هویسوونهیاکتمهل

یساندروک1 503هوهرابیهوهندرکنووڕرتایز.نهدبینارگرهوهقهدناکهییمیداکائینامزیدوسرهس ۆبینامزیدروکچکهییتهمرایهبینامزیدروک؟تاکهد:راوبریوههئتهرابهسهبدوستبنممنازهدهآیآهیآلااچیدنبناگرهوونیسوونهلوانادنانامزدروآ،هیههتهبهئیتهبیاتهبوهلوودهوارازادهیآهرهسهآاتكهیهداڕدرادناتس.نووبمناوتاندنهچكوانمبهكنوچمنازهدهبنایهدرهسهوونوگرهورودغهم.مهآهدبتآۆب،نادنمیبتآ،ییهشیپ،رعیشكۆریچوگنههرهفورۆزیتشهكیدنواردگرهوو.نوارآهدامائیهرامژهنامهئهب.ننادهسیهوهئرهبهلیكدرادناتسیتسنازیوارآوهپنامنیسوونهییننیناوتانهبیكرهوپیتهبیاتهنامهئ،نینگنهسههمهبهرایدنایوومههتاآوهزووزهحویآهیووزهرائنایرۆزۆبناخرهتهوارآوهبییتشگنكلهگمههرهبهآنناوتهدییاشۆبپ.هوهنهكبشیهوهئهگنیرگهمئنینازبهآوومههكمههرهبییكخرنییمهدرهسهیههوناشاپترناوتهدیهنخهڕیهناراكتسوردلتردریگبوشپ.ترخبكنۆچرههیكلهوهنیهدبكهیڵاخهگنیرگهلنامریب،تچهنشیوهئهیهوهئهآوومهه،كراآهروهگتبنای،كووچبتبهدهبكهیهخانبۆب.هدنییائنموهلمهناسهآهآزیگرههچیهكمههرهبهلادیۆختهڕ.هوهمهآانۆبنمنانواگنههومهآهیواگنههوهخانبنتشڕاد.نگنیرگنمیڕهواچینتوهكشپیمهژآهیوهنازیجعوممیینویآهیناووڕهواچماو.هیینهبیاڕنمیناگرهویقهدییمیداآائۆبیدروآیتهمزخسابنایاشوبایانهنرهههبینامز،یدروآوكهبهبیكشمیڤۆرمدروآ.تاآهدنیرتهروهگتهمزخهبڤۆرمتیتهیندنایهگهلیتسنازرۆجهمههویرادشهبیتهیندرآهل.ادنتوهكشپنمهشیمهههموتوگهآوهئیهناتسنازاپوورروئیهكیزنهبییاڕۆخنامتسهدهو،نوهآهدبیهوهئهآهلیووڕهوهییهوهتهنهراپنایتاآوهزونامرهسهل

یساندروک1 504،تبتوهآتاآواههآنناوتهدیكمژوگنیتهبهبینامزیدروآوهبیدنهههڕتنتشیهگهآیدنهوپهبهوهنامزهیهه.نهدب:یساندروکیناکهییدنهمتهبیاتیکیگرهوییهشیپهلیهگناووڕهوهوئ؟هییچۆخائهگرهوناکهدروکهنایویناوتهبیهوشهنایمهدرهسنایۆخڵهگهلهییراکناڕۆگیناکهزاتینامزیدروکادیدوس و؟.ننجنوگب:راوبرچیهاسایوكلهگاسڕۆبیگرهوییهشیپ،هیینهگنهڕاتكهیهداڕینووبههیهمانهگهبینینازنامزتسیوپنایدووسهب،تبانهدناآهیدنهمتهبیاترتایز،نڤیتكجبوسهتاو،نیدوخكهویهوهلڤیتكجبۆئ.نبوهئهنایدنهمتهبیاتنناوتهدۆبهنوومنهناتش مهئ:نبینتشیهگتشابهل،تهبابهلهپندرآهنهل،ناگرهویراآهنایزاوخدیچرهگهئیشهزمقههادت،تبنشیهگتهلرهسوونوهلتاآیمهدرهس وهآهتهبابویسایس هوچراوچهلوییووژمویناآهیتهیهمۆآ،هآهتهبابهوهنووچادرهسهبوهوهندنوخۆخۆبویندرانۆبیندناگنهسهه.یآهرهدهلنامریبتچهنهآنامزیآهیهژۆرپییسهآهیینوكهبیآهیهژۆرپ.هییهمۆآهوهئوهبهیانامتدهآاتههیناسهآدرامژهئهبرتهرفهوهننوخیب.هرتشابنممپهیاوناآهگرهوهنایوویناوتیناآهواگرهونایۆخڵهگهلهیراكناڕۆگیناآهزاتینامزیدروآوادیدوس،ننجنوگبۆب؟انمهبهرایدرهسهلهوهئهواتسهوهآهمئچهرۆجنامآهیناوڕهواچ،هیههچیمویزرهمهمئۆبوهئهیهناوپ،هییچنامهسانپۆبینامزشاب.هییچرخائاتیدازائهآاتهآسهلاداگهمۆآرارهقرهبنیهآهننۆچنینازبهآیپسهئیهشویڤۆرمدروآنۆچوهبچكتوهڕراغ؟تادهدمنازهداتسئسابهلاپووروئناییهوهرهدناتسدروآ،نیهآهدكهنناتسدروآ،یۆخمهبییهراوائشیدنهچڤۆرمرتریژورتراددنهههڕ،تاكبوهبهیانامتهیانهآهبهوهیتنارهگهل،ندرآرۆسنهسۆخهلیسرت،تهتسهد

یساندروک1 505هلیسرتنتوهآوودهوونانوودهواڕیراگزڕ.تاآهدیهنیرۆزیدروآ،اگواراتهنرههرهسوونو،گرهونایكقلاهرلونایكقلاهل،هناتسدروآهبژۆڕووهشهلیركیفوركیزدروآو،نادناتسدروآمهبهمهئوهبهیانامتهیانهآیكندرآراگزڕۆخییرهگنشۆڕوییحۆڕوهلادهناڤۆرمووڕ.تادهدقۆتویریجنزندرآریگادوییووتوهآاوداگهمۆآرهههلتسهدوادپ،هوهتنمهددهس مهبخائ.ترنیبانرهههآهیهلهمئواغلویكتسهبمهدل،هوارتسهبتهیاشرتآووچبنای.رتهروهگیمههرهبهمئیهدازوهئ.هیهخۆدهلییدازائ،ادنیبرهدۆخروودهلیتهتسهدیسایسونییائویچویچیڤۆرمییاپووروئۆسائروونسونامسائ.یتهیچیمنبائ،ادوهلوهل،ادهیهوچراوچیراآنزهمكیادهل.تبهد:یساندروکۆخائینووبهوارازویناکهرازهوشینامزیدروکهلیتاکیناگرهویکهرازینامزیدوسۆب،یدروکیرگرهویشووتهشکهودرکنای؟ان:راوبریتهیوودرآو.شیرۆزهبیتساڕڤۆرم،یوهرۆگ" تسوونبیوهروگنای"هرۆگوۆبكهینایهنادنیرژبههوآوهئهرایرب؟تادبتهبهئهبهوهخادنامناآهشآهرفرتایزنتهمحهزكهووهلهرایسرپ.هناساههمئنادهس یراچوودهشوونیبرهدنیبهدهآنامراچانلنهآهدرایب.نیهدب"ریپ" یهشوهبیتشگتناوتهدهب"ووچاداسهب" یانامتبوهلادسهئهب/ریژ" یانام/ زۆریپ"تسامهد.تدهرایدشیهآهنووچاداس هبهآهیهوهنادكلۆبوهئ.هناخۆدمهبینیسوونشابهیهوهئهآتناوتببمهخههمامڵهگهلوهئهیزاوایجادهناشاب.تاكبنمكزۆترتژردهمهلهلیگنههرهف" یآهشپ

یساندروک1 506یدوس–ییدروآ"ووراوخ20.مواوودمراداویهیرهدنوخدنهمووزهرائیكجنرهس.تادبهلیتاآاداوۆتتبهدروبتیبهآتیناوتبیرایبتۆخ،تیهدبتهیاشمهلهمهدرهسنایوهلمرهگوادهیڕوگتیتهیاژد،تركبمهبهلادهدنییائتهیاش .هوهتیهبیبرهههبرهس شییواڕۆد.هوهتینب:یساندروکنۆچینامزییتسنازیدروکهسانپ؟نهکهد:راوبرینامزیتسنازهبیتشگیمههرهبس،همهدرهسیمهدرهس،یرهگنشۆڕیمهدرهسیزاسهشیپویمهدرهس.هتینردۆمتهبهئیمهدرهسیزاسهشیپكلهگ،هخانۆقرهههلیهشویهشیپهوهییتسهدهترگهدیۆخاتنیرتدروییزاسهشیپ.رهیوتفۆسیمهدرهسشهتینردۆموومههوهئهرۆجهوهنتووزبكیزوموینارۆگوسكسوگنههرهفوهدۆموشهناتشهوهترگهدهآمههناییرهگیراآرهسهلیدوخیزاسهشیپوڵائوڕۆگهیههومههرهسهلهنتوهكشپ.ناآهیتهیهمۆآهلناتسدروآهمئهبییتشگهنیوهآهدوهئیویدمهئ.هوهساببیتهوهدیرهرهزرۆز.نیوادلمهبهرایدیكنامزیتسنازیدروآرهه،هیهههل،كیتامتام،كیزیف،ایمیآیسانهمۆآویناآهتسنازادهكیدهتهنیووچشپونامواگنهه،هوانهدنهچرههنمهبمهنخهڕوهلهنامزیهیدروآاتسئهلیرووشابناتسدروآ،تردنوخهدیتهبیاتهبهكنوچ/ارهگپیسنیرپ) یتنتسیسنۆآ(زمائپیسنیرپ.هییننممپهیاوتبهدهبهوهییایروسابهلیكنامزییتسنازیدروآ.نیهكب20http://lexin.nada.kth.se/sve-sku.htmlهمهئ)اههورهههبشیبتآ(هیهه

یساندروک1 507:یساندروکلههویجرهمیراکنارگرهوهلدوسهبچ؟هکهیهوشیناکهییزاوایجیگرهویمرهفویمرهفان؟هییچ:راوبرلههویجرهمیراآناگرهوهلدوسهنارگویهآهیتساڕییۆڕهدزتبهنرههرۆزراوژدو.هتهمحهزیهناوهئهآیۆخنهدهدلهبییتشگیكناسهآنشخهبۆخهآیراآهنازاوخد،نهآهدهتاووهئیهتاآهوهوهبیناخرهتنهآهدهلیتاآنایۆخورهسواهونایادنم.هوهنرگیهدبهلكدنههیهلهسهمكارۆخو،كراویدراوچهلیووڕهوهپیسنیرپرهههبلههویجرهمعناقوسهكبونمهویهناوهئهكیدتچهدهآتسیوپتاآانوانزیڕ.مهكبرهسوونناییكگرهودروآرهبهلیتسههییهوهتهنناییتسههندرآرفوندرآهدرهورهپناییكتشیسهآتدوتسهدهتادهدوهئ.هراآشاپهوهئجیههرۆجیآهیتهمراییسابنایاشپاچوهوهندرآوبونیآ.هیینمنازانتتسهبهمهلیگرهوییمرهفوییمرهفان.هییچڤۆرمكهوكگرهوتناوتهدوهلهوهووڕیمرهفتبهآیهمانهگهبناگرهوتسهدهوتنھبناییراآواردرووتسهدوواردرپساڕۆبمادویآهیاگتسهدیتهمآوح،تاكبناینایآوودرههتهیاش .هوهكپشیمرهفانهوهئتبهآڤۆرموهلهناوودنایچیه،تبهنهتاوۆخهبرهسوهنازاوخدیۆخكتهبابترژبههویرهو.تگب:یساندروکیشوهڕیگرهو-دروکۆمهئو-ووتاهادهلدوسنۆچ؟ینیبهئیزاولاومهکویناکهییڕووکهلادیچ؟ینیبهئچتکراینشپۆبنادهرهپمهبهراوبوهلیهتوادیتیجهتشین؟هیهه

کوردناسی 1508ربوار:‏ باوهڕ ناآهم شایانباسانه پش بكهوت و پشم وا نییه آه لهم ئاستهی21ئستایدا دته خوار . ههمیشه خهكان دهبن آه ههستی بهرپسیاری و ئهدهبیو فهرههنگی بیانجوونت و آاری وهرگان ئهنجام بدهن.‏ آهم و آوڕیهآانزۆرن،‏ شایهت یهآهم ئهوه بت آه ڕكخراوكی وهرگان نییه و مرۆڤیوهرگ ههمیشه تاآهآهسه.‏ ڕكخستن دهتوانت زهمینه بۆ پشكهوتن وهاوآاریی و ههبژاردنی بابهت خۆش بكات.‏ خای دیكه ئهوهیه آه هاوآاریلهسهر ئاستی برادهریی و ناسیاویدایه،‏آوردستانی نییه یارمهتی بكات.‏زۆر ههر من پشنیاریمن خودیانهن.‏آهپمدامهزراوهیهآیههبوونی وایهحوآمهتیڕكخستنووسهندیكای وهرگڤانان گرینگه چونكه ئهمه دهتوانت آهناكی فراوان بۆپشخستنی توانا،‏ بۆ یهآترناسین و پوهندیی،‏ بۆ هاوآاری آردن و پلان دانانو شتی دیكه فهراههم بكات.‏ ئهوی ئستا بۆ نموونه له نیوان من و تۆدا ڕوودهداتههوكیجۆرك به ههست چونكه تۆیه آهسییبهرپرسیاریدهآهیتبهرانبهر ئهو مهسهلهیه.‏ آهكی آاری دخوازیی ئهوهیه آه دهتوانت موعجیزهئهنجام بدات،‏ لایهنی خراپیشی ئهوهیه آه به نهخۆشكهوتنك یان ههر هۆیهآیدیكهی خراپ ههموو آارهآه دهآهوته بهر مهترسیی نهمانهوه.‏ آاری ڕكخراوو پلانبۆآراو و ئاراستهآراو لهو جۆره مهترسیانه بهدوور دهبت.‏ئهبهت ههرچهنده له باسهآهیش لادهدهم بهم سود یهآكه لهو وتانهیآه یارمهتیهآی زۆری آتبخانهی آوردی آردووه و ڕهنگه له ماوهی ئهوبیست و زیاتر ساهی دوواییدا لانی آهم ملیۆن و نیوك پاره بۆ آتبی21هاوڕیهآی آورد به ناوی سیاوهیش گودهرزی دارشتنكی شایانباسی لهسهر ئهم بابهتهبه زمانی سودی ههیه آه به داخهوه آوردیهآهیم نهدیوه،‏ ڕهنگیشه نهبت.‏ بریا به ئینگلیزییههبووایه بۆ ئهوهی خونهرك آه سودی نازانت آهكی لوهربگرتایه.‏Kurdisk identitet i enkontext av Sverigeبووانه:‏ http://makwans.blogspot.com/2006/02/kurdisk-identitet-i-en-kontext-av.html

یساندروک1 509یدروآوندركپاچناخرهتتبارآونیدنهچیرهسووندروآیهراپهناشۆختسهدوناینادناهتهواردهآهگنهڕاتاتسئ22هتبتشیهگراوچنۆیلم.نۆرآاههورههینلامهآكۆیلمودهسراوچرازههنۆرآۆبیهناخبتآییدروآ23،یگنامیوود،١٩٩٦هلمۆھآۆتسناخرهت.ارآوهئمهدادوخلووبشۆخمیدهنNedim Dagdeviren نیرڤهدخادكۆرهسوتسهدیرهخشپوهئهراآ،ووباتسئدازوهن،یرورهساننامزویناڤآلااچ.یتهیآۆرهس ،ییرووتلووآرهگهئترزاوخبووآهوتآافهمهئترنازبترناوتهد-لیهوهنیژوتیتهبیاترهسهلتركبهآنهمتهحهبهوهییراآهدروهتوهآهد.ووڕكهوناتۆخننازهدوومههوهئهرۆجهنایآلااچهلدوسنیمسهڕوهبیپڵۆآۆتۆرپرامۆتنرآهدورهبهلیتسهدیاڕادیتشگ.نبهدهبهوهخادهآنمیتاآمهئمهراآ،هیینمهبهرایدیكراآگنیرگو.هدووس هب:یساندروکۆخائهلدوس،نهموجنهئیتهیکهینایینووناکیگرهودروک؟هیههرهگهئ،هیینیسابوهئتسهبرهبوهناراکۆهنهکبهک.نرگڕ:راوبراتوهئیهیجنمیههمۆآ" منازبینارهسوون"دروآهیهههآهبیپیهآهمانییائیاس١٩٦٩هوارزهمادوهرایدهبیهلپمهآهییدروآیرووآاب.نناتسدروآهلیههمۆآ"ینارهسوونادشی"دوسهگنهڕتسهشاتفهحكدروآمادنهئنم) نبیاوادمیتهمادنهئ.(هوودرآهنیتخهونپ" یۆخیبهآ"دوسیوههادنپیبهآشییدروآ،ترزهمبادیهآهیتساڕمنازانهبیچ،هووتشیهگهكنوچزیگرههیوودهو،مووتوهآهنمهبمنازهدیتفرگوریگ22 http://www.saradistribution.com/rohatalakom2.htm23 http://www.kurdishlibrary.org/kurdish_library/Start_Sve.htm

یساندروک1 510یتهیابزیحونانههسقویندربهسقناآهدروآژدهبكهییهشآت.ووبتسخمهب،یتشگهبرههبهل،دوسبیتهیآهیو.نیوارخكڕهگنهڕهرههیۆههروهگهوهئتبهآدروآرهههلردهوهنامهزكتاآمهبهتواناشائنووبوهرلهوهناسریگهلیتایجیهوهئیآهیهكنبییسایسونایناتسدروآ،تبههیآهیهكنبنایبزیح.هووبههبزیحهلاددروآرتایزینایزهوودنایهگكهویهوهلیكهآ.تبهههلیاینودادووتوهكشپییسایس یتراپرهنهادوراكتسوردورهخكڕورهخشپوهرهنادنلاپوهآهیهكشبۆبیهوهندركووقیریب.ادوجهلاددروآاتاتسئكزارمائهووبهبیتسهددنهچ.هوهكسهآكتاآهآینلاملموهلهنشهچهتوهآهدوانهوهرهوامهجرۆزهبتهمحهزنناوتهدكهی.هوهنرگبیۆههكیدهگنهڕهوهئتبهآرهبهلبییتهمآوحوبییتهوهدوینووبهنییرووتلووآاكیدنهسویهوهنتووزبییراكرآهمئهلخرنویاههبنتسخكڕۆخوهوارخكڕت.نیهگهنهمهئتاآویكراآیرۆزت.تچهدهبیتشگیمهجرهسمهئهمهوكدنهه،هنیبشهڕمهبهرایدینهیلانشۆڕ.هیههۆبهنوومنیآهیهرامژرۆزبتآویشخهپیهكیدنیسوون،نووچرهدنیدنهچرهسوونویگرهودروآنایتهخپهواردوهلیهنزابییرووتلووآوادییگنههرهفنایزڕتریگهدووهب.هیهوشڵوههمهدهدوانمنههناآهنهرلوێوهلكهیڕواهشهبب.تب:یساندروکیهبرۆزهگرهوناکهدروک،نوایپیۆههمهئ؟هییچ/فلابییلیهمیتهرفائدروکهلیراوبیراکادناگرهو/بیتهییقهئ-وایپیهنارلااسهامهنب.ناکهدروک

یساندروک1 511:راوبرهشیمههوایپنیمهآهییهواچرهستهتسهدهووبوشیوهئناموگبیگنهڕتسهخهلیراوبندنوخونیسوونوادناگرهو.هوهتادهدییرلااسوایپیۆه،هیآهرهسهكنوچهبیانامینووبههتاآوهراپویندرآهتسهجرهبزهحویتشوهلهتهبابتدۆب،وایپتهبیاتهبوارآهڤرسیڕۆب.ناوایپنممپهیاویتهرفائدروآیلیهمیناگرهو،هیههمهبوهئیهتاآوایپیتهیههتهرفائ.یتهیینكتهرفائتبهدمههیهآهرهسواهوومهههرۆجراآویكآرهئیامادهگهلهبشتاكبومههیشیاگڕلترگهنۆبیهوهئتناوتببندراوههیۆخوهبهوهراآناخرهتتاكبهآهنازاوخدیهه.ترژبهدهرایدیكخۆدهیهوش وهلهبیتهبیاتاتشهمههارهف.هووبهنیرلااسوایپیانام،هرۆزرهههلتسهدییژردهوۆخوهتساڕاتینترگلاگڕرۆزۆخوهتساڕان،هوهترگهدتهنانهتنترگلاگڕهبیواننتسیوشۆخهرفونووبراداگائو.شینتاههوهگنهتهبكدنههراجتهیاشكوایپتنازهنواگائدوخاگڕهلیهنیمیرهبوروهد،ترگهنمهبهلادكیتآارپوهئهراآ.تاآهدناموگبهوهئهلادنایاخژردراآهتاآهدرهسكووچبیهوهندرآیهنزابیراآیهنازاوخد.تهرفائ:یساندروکیشخهنیگرهودروکۆبییانشائیچرههیرتایزنارهبچۆکوینارهبانهپدروکڵهگهلادیدوس یروتلوک؟هنۆچ:راوبریهوهتهندوسهبهرامژیهكیزنۆن.ننۆیلمهمهئیآهیهرامژهروهگ،هیینمهبهلیاگڕیتابهخهوهنایسایسهنایویناووتیآهیهرهپهروهگونزهمهبینامزنایۆخدوس .نهدبیهوهلبیكتوییزاسهشیپهیهروهگهآآبآڵهگهلیتوهروهگییزاسهشیپكهو،نۆپاژ،نامهئاسنهڕهفو

یساندروک1 512اداكیرهمهئ،تاآهدتاآواهینهواخروتلوآویكگنههرهف،هنزهمهل،كیزومهل،نیسوونهل،رعیشهلیتهبابیتهیهمۆآویفهسلهفویتش.هكیدۆبنتشیهگتمهلهوهتهن،هیهروهگمهلهیهوهتهنهآمهلڵۆههسادهنادنهبمهئهیناتسراشنایهنزهمتسورد،هوودرآمهلهیهوهتهنهآنایتسهدهلرههیكنوشمهئادهیاینود،هیهههآتسوردنهتڵاحرهس وو،نراآهبتكتش ۆتهتسیوپهآیپترتوگهد.نامزبینینازیكنامزیشابییدوسیڤۆرمدروآیۆخبهرههبهلوومههوهئنتوهكشپوهییامرهگهیتهیاڤۆرم.تاآهد،روتلوآكهورههرههیكتشهكیدهرلهلدوسرهسهلیهخانبیسایس.هوارزهمادهمهئاوتاآهدهآتناوتبهبیووقیۆخنووڕهوهتاكبونایهب.تاكبمراداویهكدنهههآسهههتنهگهنوننازباومتسهبهمهلیرووتلووآ،هیتهیاتراپشهرلوهئهرووتلووآهیههوییرهگیراآیواچرهبیۆخ.هیههرخهنمتسهبهمهلهتهسایسكهو،تسنازكهوكزارمائۆب،نتشیهگتۆبهوهنووبووقوهوهنادكلوتسوهه.نترگرهوهب،ڵاحرهههمهئتهرابهسهبینووبرفییدوسهآنممپشۆخووبهلادشپیهژامائپ.مهكبیچرههتهرابهسهبهناگرهوهوهئناموگبتناوتهدیكشهبوهئهتهمزخهتاخبیناشرهس.یۆختهبهئهبیهلپمهآهیۆبینادروآرهدهل،دوسۆبیهناوهئهلناتسدروآنایهلیناتوهكید.نیژهدانهدیهناوهئ،دوسكدنههووچاسهبوناسهآتبهنهآرهبهلیۆهزاوایجهگنهڕنناوتهنهبییشابنامزرف،نببیجیتهیۆخبناگرهونناوتبهلیاگڕینووبرفینامزهوهیدوسۆخوهتساڕهلرووتلووآوییدوس یگنههرهفت.نهگب

یساندروک1 513:یساندروکهبیاڕهوئییانشائیهگهمۆکیدروکهلیهوهرهدتوڵهگهلهنامزادناکهرۆجوارۆجهدنهچتناوتهدیتهمرایهبیندرک-هزیندۆمیهگهمۆکیدروک؟تاکب:راوبرهبیاڕنمتناوتهدییرهگیراآرۆزیددیجرهسهلتبههویمژوهتیدنوتوهووڕهوهشپپ.تادبیتهبیاتهبیهوهئرهبهلیهرامژدروآهلاگوارات.هرۆزهرایدیهوهئرهبهلدروآكهویقارئوینارئوییایآروتوییایروسسوونوان،ترآهدڤۆرمتنازاننامهرامژ،هدنهچمهب.نیرۆزوهبهیهوشیكدروآرۆزهتهنووچناآاگشینادنایهلیراوبییهشیپادرۆجوارۆجراآ.نهآهدوومههمهئهنادروآمهآنایرۆزیدنهوپنایرۆجوارۆجڵهگهلناتسدروآهیههوهوهئرهبهلنناوتهدمههییرهگیراآۆخوهتساڕونایارخرهسهلیلهگناتسدروآوتبههومههییرهگیراآۆخوهتساڕانو.شیۆخهواآكتاآیتوهدناتسدروآنینرزهمهدادنینیبهدهآكنوشتبهدیشهبیرۆزناآهنامزادیایتیوهربههبت.یكتش همهئ.هشاب:یساندروکیناڕۆگینامزهلرههادکهیهگهمۆکیکراکرۆزهمهتسهئوهشیگنهریکتشڵاحهم.تبیچرهگهئیکلهخدروکهبیهوارازرۆجوارۆجهسق،نهکهئمهبهبیۆهكهمۆکیرهتکافییووژمو،یسایسیدروکرههکشهبهبیناکهنامز،یبهرهع) یهکیدیسرافوش (یکروتاتیکهیهداڕشابهسق.تاکهداتسئهوئناتاڕهییچیهرابرهدیهوهئهکینامزیزیلگنیئهتببینامزیمهوودیکلهخ؟دروکۆخائمهئهنامزتناوتهدیناکهییاشۆبینامزیدروکهلیراوبتسنازوهدهورهپوندرکرفوادیڕۆپسپپ؟هوهتاکبنۆچتبهدراوبۆبیندنهسهرهپینامزیزیلگنیئهلادناتسدروککپ؟ترنھب

یساندروک1 514:راوبرمهئهسابیتاآرۆز.توهدیندركتسوردینامزدرادناتسهشیمههییسایس یآهیهژۆرپ،هووبكهنیروتلوآنای.یگنههرهفهوهئوهبهیانامتدهآیكتهمآوحیدروآتبهدیهژۆرپندركتسوردواجوهئیندناپهسیكنامزدرادناتسهترگبیۆتسهئ.یۆخهلیهسۆرپاداوهشیمههكهیهوارازوناوودونایسكرۆجرودغهم،نبهدمهبیشئتسوردیندرآینامزدرادناتسهشیمههتبهدمههرهسهلكهخهلیآهیهوامادواركیرایدومههكهوهراپرهسهلتهمآوحولهگ.توهكبیاگڕبدهقمهلادهیهسۆرپ.هیینینینازینامزیبهرهعویآروتوشیسرافیهآهیتساڕیكهآهیههكهن،رهرهزمهبرهسهلهوهئهواتسهوهآتسهبهمهلینووبرفهییچوهلیراوبادكیتآارپاتێرهدنوآ.نردربهدراآهبۆخترآانهمئكنامزرفنیبباھنهتیهوهئرهبهلینامز،هیسوارهدنامزنووبرفتاآوهراپوتهقاتویههسوهحتوهدوهبیاڕنمتبهدیشینۆیسكنهف.تبههرهس هلیتسائییهوهتهننووبرفویندرآرفنامزهگنهڕاههنۆیلمرلاۆد.توهكبهوهئهآهیهراپۆتتبهدهلادهجدوبیباسیحۆبتیهكبوهبكهیهوشیناخرهت.تیهكبینامزیزیلگنیئویسنهڕهفوینامهئوومهههلیاگڕهوهندرآهزینۆلۆآ.هوهنووبوبیزیلگنیئبهلیناتو،سونۆمۆآوآهوو،ایلارتسوئ،ادهنهآدنهلزوینو،دتهاههورههرهههبیۆههوهشیندرآریگادووبهآهتشیهگیرهوشیآیاكیرهمهئرووآابو،ادهنهآناتسودنیهویهوینیرتایز.اقیرفهئهوادووڕناآهیسایسوهنتوهآرهسناآهیسایسنایاودرآهآینامزیزیلگنیئاتسئهووبهبیكنامزییناھیجوهنرتمهآهلكدرایلمڤۆرمۆخوهتساڕیراآهبنهبهدودنهچدهسنۆیلمیتهمزخنهآهدویكشهبهروهگهلناھیجنراچانیراآهب.ننھبیكتشپارخهیینهآینامزیزیلگنیئهلناتسدروآتببهبینامز،مههوودۆب؟انیهآهیتساڕنماههورههڵهگهلهبینیتلایندرآینامز.مادشیدروآینیتلاهبیندرآینامزیدروآتهیاشهب

یساندروک1 515یانامهوهندربوتوهآهشاپیندرآهباههنۆیلمیتاعهسراآ،تبهكنوچوهئهتاآرهسهلیتسائییهوهتهننامتسیوپهبیتیپهكید.هییننامههیتیپینیتلامههیشیدروآپترسوونهدومههیزیلگنیئومههیهبرۆزهنامزیناآهرادوهرب.شیاینودرهههناووبۆبهنوومن.تنرهتنیئۆترهگهئیمهتسیستنیسوونینیتلاتبویزیلگنیئتینازبیاناوتناڕهگوتنینكشپبدنهنامهتچهد.رهسیهوهتهنووآهو،نانۆیسووڕوبرسهآهلهشیژمنتهوهدوهئنایهلههۆب.تسخهڕانرهههوهئرهبهلكهیهوهنتووزبهلادبرسهیهههآیرایزاوخیندرآوهتپیمهتسیس،هینیتلاكهنیتیپ.نایۆخهلشینیچیكوههاو.هیهههرۆجیكوههاوهلوانادشیناآهسراف.هیهههبیاڕنموهئوودهاخنناوتهددنهههڕویادوهمندرآرفهلوومههادناآهراوبهبیآهیهزادنهئناووڕهواچوارآهنوهقسنادشپ.نهخبوهئهناووداھنهترهتآاف،نیینمهبوودیرهتآافیگنیرگ.نییآهرهسهلیتهاحاداوهگنیرگتسههزمائوهبڵدریب.هوهنیهآهنهوهئهگنیرگهآنیبهدنییائنیبیریهس ویژۆڕاوداههنۆیلمیادنمدروآ،نیهكبهنرهههباھنهتیاتسئ،نامۆخكهو،متوگتبانكهویآهیهژۆرپیگنههرهفوییسهآهلنامز،نیناووبوكهبتبهدنیهكیبهبیآهیهژۆرپییههمۆآو.یسایسنامزیكومهتشگویكزارمائهنیبرهدۆبهآاتهآس.اتنامزرتایزهوهشپوهرهبتردرببهآاتهآسرتایزتناوتهدكهوڤۆرمیۆخ.تببرهدمپهیاوكآهیهلیناآهتش نیرتگنیرگڤۆرم.یتهینیبرهدۆخراوبتبهدهلیووڕهوهییسایس.تردنسخهبهمئنیناوتانسینامزیبهرهعویسرافوشیآروتنیهكبهبییمسهڕوهناوهئینامز.نییهچوانهتساڕیبهرهعیكنامززههبو،هشابمهبمپیسناش هییناورۆزتبهههآهتبیناشواهیزیلگنیئوینامزیهكید.ییاپووروئهمئتبهدریبهلیراوبینانهراآهبنامز،هوهنیهكبۆخهآهسابتهرابهسهبیكرهفهسییسهآهیینۆبیكتو.یبهرهعكهومتوگوهئشهنانامز،نگنیرگمهبڵهگهلادهناماآ

یساندروک1 516نایدرووارهبتیهآهدوشیچۆبنایراآهب.تیهبهدناشاپشیهوهئهگنیرگنینازبهآیچرههیتسنازمهئهیهمهدرهسیمههرهبیاپووروئ.هیاوائرۆخوهئهناتسنازهسانپومرتویهوهندركنووڕنایۆخهیهههآهبیزیلگنیئویسنهڕهفوینیتلاوینامهئوهناوهئیجیۆخهووترگویكسسنۆآواوهترهسهلنایناآانامهیههونایناآۆكنازییتشگهبوهلمزهنوادهمهتسیسسههوتوهآ.نهآهدهمهئوهبهیانامتدهآشیۆتهتیوهآهدوهئهیهنزابوهلهوهرهد.تینمانیكسرپهروهگۆبیمهدرهسۆمهئیاناوتنووبادهگهلوناوراآواه.هنووب

یساندروک1 517کگۆلایدتهرابهسهبینامز،یدروکناگرهوونامزهبیتشگڵهگهل کگۆلایدیدنلانیف ینامز یرگرهو یناخش زیزهع:یساندروککلهگیرۆیتیرۆجوارۆجنامزنهههکنامزکهویزارمائنترگیدنهوپهسانپ،نهکهئمهبکدنهههلناکهساننامزنامزهبیتهواوهتمهلادهیهوچراوچهسانپ،نهکانوکهبهلینانھمههرهبادهشدنهئهبیگنرگ.ننازهدهوئکهوکیگرهوچناتکهیهسانپۆبنامز؟هیههزیزهع:یناخشنامزهلیناآهگبكهومهدرهس ،نوش ،تاآوادهگنیژیانامتڕۆگهدویزاوشهزات.ترگهدرهونامزرووتلآو،هندنایهگاررزهو،هریب،هناشۆكترهنووهو.هنانادنوشنامزهلنیرتناسائونیرتراآاسادهوهنادكلهبیزارمائكلنتشیهگتویدنهوپ.تردرمژهدنامزكهوهشوراآاس یآهیهپهلامهویهناشینزاوایجوهر،گنهڕواگنهآیاگرهدهوهنادكلرهس هلوهئهیهشویآهیهوش هبهبروبهوائ.نهآهدهبیاوبنمنامزیناھیجهڤۆرموشیناھیجینامز.ڤۆرمنووبویناھیجڤۆرمهبروودهلینامزڤۆرمانامویكآۆرهونینوورهیینوهلادیتسار.هوارسانهننامزیتیربهیینوهلانامو،یهناآۆرهونهآهلینایژهناژۆروادییاسائهنرخهد.ووڕنامزهلیآهیهوهنادكلتروآادهییتیربهلنتشیهگتویهوهنادكلیدنهبۆآرزهو،ریب،تسههتاسوتاآهلیهكچرس

یساندروک1 518یخانۆق،نودۆمهئو.ادیهبسنتشیهگتهلنووبویناھیجنووبنۆچهببدووسنترگرهووهبراآینانهنامزرهگۆسم؟تبهدهببنامزویقهدیناآهنیسوون،ڤۆرمهآهدازویهوهنادگنهرهنامزهناآهزاوایجنۆچڤۆرمتناوتهدیووژم،وودربارۆرمهئویووتاهادهوهتاخبرهسكهیووهرهبژۆراوداگر؟تببهلینووبهنادنامزڤۆرمنۆچتناوتهدیۆخهسانپتاكبونوش هبیكژۆڕاودكانوورواگنهه؟ترگههنامزیدرپناونتسههوهرزهوهلنامههادتاآیراآۆهنترگیدنهوپڵهگهلڤۆرمویناآهوشواه.هیادیگنیرگویخهیابنامزهلڵۆروهنیشخییماوهدرهب.هیادنامزهلوومههیناآهنادیهمادنایژوهبتهبیاتهلینایژاگهمۆآوادووژمهبیهببتشپهسانپ.ترآهدنامزوهئنتسهبو،هیهزارمائهآیووژمهوودناقوخوهتۆبیراآۆهینووچشپوهرهب.یتهیاڤۆرمنامزیاگرهدندرآرفوینووبرفۆبڤۆرم.هوهتۆدرآهلیوومههرتگنیرگیووژمیاگهمۆآیتهیاڤۆرموتهنانهتههمۆآناآهآووچبیدیهاشوهئ،نهییتسارهآنامزیتهیویناوتینادهژردنایژوینووبماوهدرهبنیژرهگۆسم.تاكبهلیتسائادآاتنامزیرگههنیبردو،یتهیهسانپمهبنامزهلیوانههادیۆخیرهدناشپیهفهسلهفهلنووبكیادویناخرژ.یتهیناآهتاھكپڵهمۆآونامزوودینهیلاهوهكپنواردرگویووژمرههنایآوودهوهكپتسهد.تاآهدپنامزڵهگهلیهوهئیۆخیرگههكلهگانامویآۆرهون،هتهبیاتمهبهلرهبینووبواردرگكلهبیووژمهوهیتهیاڤۆرمهویناوتیهنیۆخهلرژمژوهتویراوهنوشڵائویناآهڕۆگرهبووروهد.تزراپبنامزیهنوائنیسانۆخوهبینووچاداودینایژ.هشیآاتهگجبهلینامزندرآهسقڵهگهل،رتآهیڤۆرمینهواخینامزیخانهیۆخ،یتهآهكوهكتهلینوههنووبویرزه.ڤۆرمینامزخانوینامزرایدهلیدنهوپنادماوهدرهبویاگریندرآهشهگرههنایآوودهلرهسیهگچر

یساندروک1 519یندرآهشهگییۆسائهتچهد.شپنامزهبوومههیناآهزاوشرهتسهبویهنیچنبنادهژردهب.هنایژیووژمندرآهشهگوینووچشپوهرهبنایژناوتههویهزویۆخهلنامزهووترگرهوویۆرمهئشیتهیاڤۆرمهبدووسنترگرهوهلهتآافیرنامزونیسوونهبژگیووتاهادرایدانوپهلگنهتوادهمههچ.هوهتچهد:یساندروکیچۆبیناآهوهنیۆكلیساننامزهناآۆرمهئنایهرهپ؟هووترگزیزهع:یناخشیراآۆهتهبیاتۆبیهوهنووبقهزیهوهنیوكلییساننامز.نرۆزهلیوومههرتگنیرگ،هیهوهئهآینایژڤۆرمووومههیناآهرهتسهبنایژهلرژیمژوهتڕۆگوائ.نادهڕۆگوائناآهییتسنازوناآهیتشورسهبیماوهدرهبڵهگهلهتسنازناآهیفۆرمهلیدنهوپهتساروۆخوهتساڕانوۆخنووبادو.نبهدمژوهتویلۆپهشندرآهشهگهلیهسۆرپتسنازوادهفهسلهفهبیآهیهژررۆزیتهیویناوتهلرهسنامزرهنادنوش.تبهبتهبیاتیمهدرهس هلیشڕۆش ،ادسناسنریتسنازویندرآهشهگییرووبائهلنادههوینووچشپوهرهبادنامزیۆرنایواچرهب.هووبههوهلهوهمهدرهسهآیتهوهدیهوهتهنیرهسادههوارزهمادوادماآائهلتهسایسویرهنووهیرادتهسهدیابهبرهساداگهمۆآ،اشآنامزرترۆزوهلیكتسائهبادرتوبریهشهگ.درآنامزهلیناآهتسارائكهو،رووتلوآرهنووهواههورههوومههقلویناآهپۆپتسنازوادناآهوهنیۆكلاگجویاگررایدویواچرهب.ترگرهوهبهنتاهیهوهیاآیتوهرۆخنیسانوینادههرهسیهسۆپیهمانسانهبیاتتهبهوهتهنورووتلوآوهنتاهیهوارائیناآهدنهوانیوبرهبنووبرفو،ندنایهگارنامزهبوومههقلویناآهپۆپكهوینامز،نتفاخائ،نیسوونهژامائودتههلیخاناداگهمۆآرتایزیهرهقهچ.درآ

یساندروک1 520یهنووبدرولڤۆرمهلرزهوریبوڕهوابیخانهبنامزاد.تڕهپهدتنامزهلیناآهنووچشپوهرهباگهمۆآادیۆریرهگیراآ.هیهههلڵهگیهوهئهآنامزیرهگیراآی هبیاتتهیهههلرهسرهبووروهدوهگنیژویاگهمۆآ،یتهیاڤۆرممهبنامزهلیهشآواهناڕۆگوڵائوڕۆگادیشووتناڕۆگ.تبهدهلینووبكیاددنهوانوهناخباتوقیركفوناآهیرزهویهوارآوب،یتسنازینیدوناآهیناگرزابنایوومهههلیهگنهجآیآرهبادهناژۆرنهدهدوهههلیتسائنامزوهبینانهراآادنامزمڕۆفویزاوشتهبیاتادیهپ.نهكبیندرآهشهگیتسنازویژۆلۆنكتویهوهنووبآووچبیناھیجناآهییدنهوپیرهگیراآهلرهسنامزویۆرنامزاد.هواننامزهلرهسیمهدیۆرمهئندنایهگارادقلویپۆپیرتایز.هوهتۆتوهكلیمهدرهسڵابۆلگوینووبوبرهبیدازائویساآومدهلینترگهرهپیهوهنیوكلیناوهنامزادروهدویۆر.هووبهههگجبهلهوهنادكلس هفلیفهویناآهییهخانب،نامزهلیمهدرهسادۆرمهئیناآهوهنیۆكلتهبیاتهبنامزیروونسیكیسلاآنایۆخنبهدورهس هلنتسهبویهوچراوچیرۆتویدۆتمزاوایجو،ادیتسنازهلییاتناپاگهمۆآوهلیهگناورهوهزاوایجهشهگ.ننتسهدیدنهوپناونكاتو،ڵهمۆآیروونسناونتهسهدواسایوینترگهرهپیناآهرمائییایدمهلیهوهنووبقهزهوهنیۆكلادناآهیناوهنامزیروهدنایرهگیراآ.هیههڵهگهلادشهوهئیسایس هشآوناآهیكینتهئهلرۆزنلهآوینبژوقمهئادهناھیجهلینادپهرهپیهوهنیۆكلنامزهلیهگناورهوهییاساینایگنیرگ.هووبههینانھتسهدهویفامدووسنترگرهوهلینامزكیادونووریهوهنووبیرهگیراآینامزكیادهلرهسیتوهرهدرهورهپویندرآرفڤۆرمتشپاپویرهدناههبزههووبۆبرتایزهوهنیۆكلهلرهسیهرهوهت.نامز:یساندروکنۆچهنناووڕهدینامز؟یدنهلنیفوهئهناتسهبرهبنیچهکاگڕهوهلترگهدهکینارهبانهپدروکهبیشابیرفینامزیدروک؟نببۆخائینامزیدنهلنیفکهوینامزیزیلگنیئنهواخكلهگدرکراک؟هناوارفرهب

یساندروک1 521زیزهع:یناخشینامزیدنهلنیفرهسهبیهامهنبیناآهنامز.هییاڕوئیناآهنامزكهوینۆتسئورهس یراجهموهب.نهیهامهنبوهئهنامزكیزنهب٦نولمهآسهلدنهلنیفیرهساترهس وایندهبدیوس تهبیاتوژورۆنواكیرمهئوایلارتسۆئیهسق.نهآهدپلیئاكیم،ۆكیرگائهآیآهیهشهقیدنهلنیفووبیهدهس هلیزاوش ١٦ینیسوونینامزیدنهلنیف.انهادواربوانیزاوشینیسوونینامزیدنهلنیفرهسهلیلیدۆمیناآهنامز،یدئوسینامائوینیتلا،انهادهآینهواخیزاولا یاخیۆخ هب تهبیات.ووبهلیناون١٥٠٠واد١٨٠٠ینامزیدنهلنیفویزاوشیهآهنیسوونهلاسیلآیدووساریگهدرهولورتایزهلرهسیهخانبیهوارازیرهبوروهدیراشتوۆآر.ووبارزهمادیهوارسوونیینییائوتهبیاتهبتهسهدرتایزهبیدنهلنیف.نارسوونهدیهوهتهنیدنهلنیفرههكنۆچووبهلیهوهندنوخهقهدادناکهییدنهلنیفیتفرگرتمهآ،ووبمهبهلادنیسوونگنهتویهمههچنایواچرهب.ووبدنهلنیفهبیهروگیووژمنۆآورژهلیتهسهداددئوس،نووبرتایزهلرژرووتلوآوگنههرهفوینامزیدئوساد.ووباتیهتاآوهئدنهلنیفیهچوانرژیتهسهداددئوس،ووبیتوهریندرآهشهگیوبرهبینامزیدنهلنیفزاولا.ووبكمهدرهسهآمهئهتوهتوهآرژیتهسهدهوهیسوور(١٨٠٩)ویتهسهدیمۆنۆتۆئاردپیرهتسهبیندرآهشهگنامزرتوهتپ.ووبرههینایازهراش هیۆبنامزورهس یناسهآهبیهآۆریبییهوهتهنۆبرتایزكهآن رگرهوتهلینامزكیادیراآنایرۆز.درآاردوهههگجبهلیهوارازیرووشابتههژۆرهلیناآهوارازیتههژۆردنهلنیفدووس.تریگبرهویهتسارائناشۆكتوناآهنانهادۆبهنانهیهوهیاکینامزنیسوونهبیزابرادیقفاوهتیرهپتواردوههینامزنیسوونهلرهسیهخانبچیهیآهیهوارازراید.ترنچهنههوهلادهمهدرهسیهشورۆزتسووردنارآواردوهههلرۆزهوهشوهوارازتریگبرهووتهنانهتنایكدنهیشووتڕۆگوائندرآهدكهو)،رهفهنهمهشهآاتسئهیانویوناراجۆنۆی.(ووب

یساندروک1 522یاس١٨٦٣هلرهسیهخانباسایاردرایبهلیهوام٢٠یاسادووتاهادینامزیدنهلنیفهلتشینهتینامزیدئوسكهوینامزیمرهفهبراآ.تردنھبوهلرهسوادهدنهب،ووبهآوهئهنامزكهوینامزیهوهتهنندرآرفویراآرفیدووساریگرهولوتایبهدهئویشهمانژۆر.هوهترگینامزیۆرمهئییدنهلنیفیهآاتهرهسهوهتڕهگهدۆب١٨٧٠.ینییازنیمهآهیینامزریدنهلنیفیاس١٦٤٩ونیمهآهییگنههرهفنامزیاس١٧٤٥پاچ.نوارآوهئهنامزهباوبوینتشیهگتنمینامز.هیهشوینامزیسیلگنیئینامزینیبرهدهناآهتهبابهلیآهیهتسارائ.هوهیركفینامزیدنهلنیفهلهراوبیناآهزات،تسنازتایبهدهئوادهفهسلهفهلهنامزیناآهوودنیزاینوددووسترگهدرهوویهشوهزاتهبیۆآیناآهشووهئهنامزدایز.تبهدوهئهنامزهبیهوهنادكلنمیكنامزینهواخیدنهمتهبیاتیتهیۆخوهلیناآهراوب،یزرهوتشوورسولهآویلهپنایژیكنامز.هدنهمهوهدهلادهنیچنبهل رتمهک یهشو اد یهناژۆر ینترگیدنهوپ و نایژ ینامز هل یدنهلنیف ینامز.هووترگرهو هکید یناکهنامزیاگجهژامائ،هندركپهآهلیراوبیرادیئوهوهیرهبهوڕهبیناآهشوینامزیدنهلنیفرۆزهلیدئوس ینامزنواریگرهووهئهمشهوهتڕهگهدرهسیووژمیشهبواهناونوودهوهتهنو.توشاتسئكیزنهب٧هلیتهسیتهمیشهحیتودنهلنیفهبینامزیدئوس.نهآهدهسقینووبرفینامزیدنهلنیفۆبینارهبچۆآدروآوتهنانهتوومههناآهرهبچۆآ.همهتسهئادهرلیسابینووبرفینامزیدنهلنیفۆبكرهبچۆآ،ترآهدهآتناوتهنوومههیناآهلپیندنوخییاسائهلیهناخباتوقهوهیاتهرهسڕهپت.تاكبوهئیهنادنمهآتاآواههلڵهگهنهمهتواهناآهیدنلانیفینایژهدرهورهپوندرآرفرهسهب،نهبهدهلینووبرفادنامزیكتفرگنایۆتوهئ.تبانهدنهچرههییازهراشكیادویبابیادنم

یساندروک1 523رهبچۆآرهسهلیتوهرینووبرفینامزڵادنمهلیتوادتهبروغیكۆریگنیرگ.هیههمهبكتاآیسابیرهبچۆآڵاسهروهگوولانییهآهدهشآویتفرگتهبیاتهلرهبمهدینووبرفنامزادنایۆختوق.هوهنهآهدرهگهئیتفرگینووبرفنامزۆبیڤۆرمهروهگڵاسهلیكتسائادناوارفرهبهنیهخبرهبساب،نینیبهدهآڤۆرموهلادهخانۆقیتفرگیتهبیاتهیههۆب.نووبرفرهگهئوهئهڤۆرمینامزوهئیهتوتیژهدلهبگنیرگتنازهنوینووبرفنامزهبكرهئ،تنازهنیتوهرینووبرفنامزرهههلهواتهرهسزاولاو.هلشرهگهئیسهآرهبچۆآهلیتویۆختبیناوتیهنتنوخبویازهراشنامزرویرماگینامزكیادناییكنامزهكید،تبهننشیهگتهلیناکهکهۆک و هراوهقینامزر و یرووتسهدیكنامزهكید.همهتسهئکڤۆرمهکهلهناگب یکنامز یرف ادیاسهروهگ ینهمهت،تبهدیتهفرهدیكادنمنایرهبچۆآۆبتسخهڕانوهیۆبهلیرابنیسوونویزاوشتسووردنیسوونهگنهرماوهدرهبنایزاولاهوپ.تبرایدۆبسابندرآهلیزاوشینووبرفینامزیدنهلنیفهلنهیلایدروآهوهرهبچۆآهآهخۆدووراب.هرترایتسههیهوهتهنیدنهلنیفهلیرابهوهیرووتلوآهبیآهیهوشیتشگمهآنهسقومهئهیدنهمتهبیاتینادیهمنیرمهتوینانهارنامزهلوناداگهمۆآمهآ.هوهتاآهدهگجبهوهلهبینشامیندرآیهبرۆزهكنبوتاینبوناکهڕازابیكراآ،هوودرآهآڤۆرمهبنیرتناسائهوشتناوتهدراآویرابیهناژۆر.تنڕووسهههلیراوبیاگهمۆآهوهیدنهلنیفتبهدهژامائهبیڕازابراآ،تركبهآۆبیڤۆرمرهبچۆآوهبتهبیاتدروآكهوتوهحیناوخمهتسۆر.هیاوهدروآرهبچۆآویناآهرهبانهپدنهلنیفیاتهرهس هلیندركپتسهدینایژادهزاتكهمۆآدنهآویپسۆآنایرۆجوارۆجهلمهدرهب.هیادهلیوومههرتگنیرگینامزیدنهلنیفۆبنووبرفیكنامزهزۆائوشهییدنمتهبیات وهئهلینووبهنرف شاب یتوهرهگج ینهواخ نارهبچۆک ۆب یدنهلنیف ینامز.یتهیۆخ یهگپ وكآهیوهل

کوردناسی 1524تایبهتمهندییانه بریتیه له رهوتی زۆری ئاوگۆڕی وشه له آاتی بهآار هاتنی لهرسته دایه.‏ بجگه لهوه رزمان و وشهی دوو زمانی کوردی و فینلهندی زۆرلک جیاوازن و ئهو دوو زمانه سهر به یهک بنهماهی زمانهوانیی نین.‏چۆنیهتی فرآردن و آۆرسهآانی زمانیش له هۆآارهآانی فرنهبوونی زمانیفینلهندییه.‏ئهوئهوهیجگایئاماژهپكردنهنهتهوهی بۆلایهنه آوردآولتووریهآانیش گرینگن،‏ چوونكه مانهوه له آولتووری خۆدا بهربهستدرووست دهآات بۆ ناسینی آولتووركی دیكه.‏ تاآی آورد له ئاستكی گشتیدا نامۆ بهو آولتوورهی رۆژئاوایه و رهنگه ئاماده نهبت وهك گهوره ساكآولتوورهتكهوبوونیههزمآولتووریی،‏و بكاتسیاسی،‏وهریبگرت.‏و ئابووریفربوونیهتدهۆآارهآانی دیكه پۆسهی فربوونی زمانی فینلهندی بۆزیاترمهودای له زمانپشدهآهوت.‏آوردهکانلهئهوهیه،‏ آهبهشكی زۆری آۆچبهران له آوردستان نهپچاون و تهنانهت شهوانه زۆربهیآاتهآانیلهو بجگهبه خۆیانخانهیچاولكردنیزۆربهی کۆچبهرانی دیکهشخواردنگه.‏فینلهندیدهبت.‏مهڕ لهوآارآردنبهمئاستیپیهرهنگی و دهنگ بهشیباروودۆخی ژیان هاندهر بووه،‏ کهلهوسوود٦رچكهیدهست بکهن بهناوهندانهشوهرگرتنفربوونیلهوزیاترزمانیزمانهکار و بهبهآارهنانیدهبتفینلهندیآوردییبم،‏سهر.‏ دهبهنهکورد و تهنانهتتایبهت کردنهوهیزمانیزیاترههمووآوردیهو لارزمانكتاخچبهگورهی خۆی قسهی پ دهآرت.‏ ئهوه آه زمانی ئاماژه پكراو به رژهیئینگلیسی به آار دههندرت یا نا،‏ وهمهآه روونه.‏ زمانی ئینگلیسی وفینلهندی دوو مژوو و دوو رچكهی تهواو جیا له یهآیان ههیه.‏ فینلهندیزمانی قسهآردنی ملون مرۆڤه،‏ آهچی زمانی ئینگلیسی زمانی دایك یان٤٠٠یهآهمی نزیك به ملون مرۆڤه و بجگه لهوه زمانی دووههم یان زمانیخوندنی به سهدان ملون مرۆڤی دیكهشه.‏ سهردهمی ئهمرۆ و بزوتنهوهی

یساندروک1 525یسایس ،یرووبائورهس هنتوهكشپیناآهرهنهڕووسناھیجویژۆلۆنكتویهنیچنبینامزیتسنازایندینامز.هیسیلگنیئرهههیۆبمهئوودهنامزهلرهسیهخانبكهآلناینترگرهوهلادناھیجهنچهدوودیهناخ.هوهزاوایجنامزهنایژوینووبرفنامزۆبیكڤۆرمرهبچۆآورهبانهپهلرههیآهیاگجمهئهناھیجتبیلیلآیندرآرهسهراچیناآهشآ،یتهینایژاجوهئهنامزیدنهلنیفتبناییكنامز.هكید:یساندروکککهیهلیناکهییدنهمتهبیاتیایندووتوهکشپهلیراوب،ادیناوهنامزیهوهنووبتروکناکهشوناییندربراکهبیهشو.هی(یزیلگنیئ) یکهرهدهوئیزاوایجناونینامزیۆگوتفگیژوتناولاویژوتهبناووچاسهلۆنادهگهمۆکنۆچ؟نینیبهدایائمهئهییزاوایجهلیتوادیدنلانیفهبیقهزواچرهب؟توهکهدیتشگهبچکهییزاوایجهلناونینامزناولاوادناسهروهگ؟نهکهدیدهبزیزهع:یناخشڵائوناآهڕۆگهلف هئلویاتهرهس یب.ننایژنامزیتوهرهلادناآهوادووركهووومههیآهیهدرایدهكیدهلیآهیدنهوپ.هیادرهبمارهبهلیتوهرینایژڤۆرموتاآوهمهدرهسناآهزاوایجكلنامزیتهیویناوتریبعهتهلۆمهئتاكبوهتببیدرپناونوودربارو.ووتاهادرهگهئهلیناھیجۆرمهئ،نیناوبهبیكدرهوارهبرۆزراآاسنامۆب،توهآهدرهدهآڵاس ٢٠هوهلیكمهدرهس شپزاوایج.ووبۆمهئایندوهئهدنوگ،هیهآووچبهآهبیۆهیهكهیاریدنهوپهرۆجوارۆجكل.هواردرگیاخیناخرهچرهووهئهییدنهوپتسووردینووبیرمائیدنهوپینترگ.هاوچریوهلیاگروهئرمائویندرآهشهگژۆرهبیژۆڕكینكتتاآتاس وهتهنووبوودیاخهل،وارآریبهكنووچیاناموودربارویفیراتینۆآنایۆخ.هوادتسهدهلهلیاگرهوهكینكتڤۆرمیتهیویناوتهلكهیادتاآهلدنهچنوشهلمرۆفو

یساندروک1 526یزاوشاداوچریوهدامائ.تبكراآهآهلادوودربارهبیزاوشهنوووودنیزكش یاگجوناموگ.ووبلهآولهپویناآهرمائنایژهلڵهگادنایۆخكرۆجرووتلوآوبادویتیرهننهیاختروآنایژردرهب.نندیگنههرهفتهبیاتتسورردنهآهدوناآهڤۆرمهلهچوانرایدویناآهروودیپۆترهسیوهزهبكرۆجوهئهرووتلوآیهتوائیرووتلوآییهوهتهنویكینتهئنایۆخ.نهآهدهلهاخواچرهبویناآهرایدیناخرهچرهومهدرهسینووبرۆزهییدنهوپ.هناآهیتنرتنئوهلهوهاناآرۆزرهس یهشوهبینامزیازایدمویژۆلۆنكتهتاو)(یسیلگنیئهتهنووبی نشائارۆزنامزونلهآوینبژوقوهئ.هناھیجهبیهروگهوادوورناآهییووژمیاگهمۆک ینووچشپ وهرهب یتوهریتهیاڤۆرمناآهڕۆگوائرتایزهلكشموینوورهدادناآهولاریگجنبهدوهرهقهچ.نهآهدوهئ،یهناولاهآاتشههبیاودیناآهیتسارینایژادنایۆخننادرهگرهسوهتهنووبهنكشهبهلیگنههرهفكیسلاآوینۆیسیدارتوهوهتهنیتهیامهآ.نایۆخوهئهناولاویژوتوارسانهبیهرهبراآدنوخو،ارهگونكهویناآهوهنوودبارهلیهگرهجینووبینامزادیامۆخسیتهقهوهننمانوتهنانهتنایكشهبیگنههرهفیامۆخنایشۆخهنهآهدینابروقیكرووتلوآ،هزاتهکهبیرووتلوآناوومههویگنههرهفمزیلابۆگ.هوارسانۆبوهئهناولاگنیرگ،هیهوهئهآناوهئنۆچیهوهنادكلیرووتلوآهناژۆرونایژویگنههرهفمهدرهسنهآهدوهدرایدیناآهواراشیمزیلاینۆۆآیرووتلوآویگنههرهفریبهل.نهآهدیهوهنوودربارهبیۆهروودنووبهلیكتسائادوبرهبهلیمژوهتیندنایهگارگنهڕواگنهرویناھیجناآهییدنهوپڵهگهلنامزویرووتلوآیۆخرتیامۆخهوهتیووجهدوهلیراوبیناوهنامزادتشۆآهدتهلهبینانهراآیهشویوارشاتادیهرهبێونۆخ.تروببیاگجهژامائهندركپ

یساندروک1 527هآرهههمهدرهسینهواخكرۆجیدنهمتهبیاتولدۆمویزاوشهوهندرآریبوهژاوهتسهدو،هییرۆتهآهلادماآائینامزڤۆرموینامزندرآهسقیشووتكرۆجڕۆگوائ.تاآهدۆبهنواتسئهبیۆهینووبرۆز،لیابۆمتنرتنئویناآهرمائهنونترگههزاوشویمڕۆفشیناآهمایهپیرۆگوائادرهسهبهووتاهوكرۆجینامزمایهپندنایهگتسوورد،هووبهآۆبیهوهنریپهگنهررۆزانشائ.تبهنوهئهنایزاوایجهباركشائهلیتوادنهلنیفنرنیبهدوناآهولاینهواخیدنهمتهبیات،نرایدهآكیادونایناآهبابنایۆب.هیۆمانهلیندركنایهبیمایهپهوهناژۆرهرگباتهههتاگهدیندرانیمایهپلیابۆمولیامیئو.دتهوهئهیزاوایجهلهراشادناآهروهگرتایزیۆختاخهدرهدویهناوهئهلیناپهڕۆگیتخهتپناآهتوینایژیتهولانایۆخڕهپتنهآهدهنبهدینهواخیرووتلوآ،تهبیاتهآهگنهریراشكووچبویكدنوگمهآتهمیشهحتناوتهنوهئگنههرهفوهرووتلوآتسوورد.تاكب:یساندروکهبییاژردینهمهتیکهراز) ناتناگرهونای(وارسوونۆخائینامزیدروکیاناوتیندنایهگیمایهپ؟هووبهههتاوهلیتاکیناگرهویدنلانیفۆبیدروکیهشواو، هووبهههکاتواهناتهکهییدروک؟هوهتبیزۆدهنینامزیدروکچهشکویکتفرگیهکیدۆبیگرهودروک؟هوانھکپزیزهع:یناخشناگرهویتیربهینهلهنانهیهوهیاآیهشو.رهبمارهبرهگهئیراآناگرهورهسهلینارگرهوهشوهبهشوقهچ،تتسهببناموگبوهئهتوهرتناوتانیرگههاناموینوههیتهبابواردرگرهو.تبهلینارگرهوقهدوندرآهسقادیزاوایجتهبیاتهیههویجنامائنارگرهویندنایهگیمایهپ،هواركیرایدهآهلیهوامیكتاکادتروآهبیوگرهسیب.تاگبنامزیووقههیرهتسهبهیاگهمۆآوهلیزمائ،تاآنایژوادرووتلوآ.ترگهدپهلیهراوهقیاگهمۆآۆبهنویدنهلنیفادرۆزهكنبویوارزهماد

یساندروک1 528یتهیهمۆآ،هیهههآهلیهچوانیتههژۆرتساڕهونوهبتهبیاتیراوهدروآاد.هینوهبهیپهشووناآهژاوهتسهدهلیدنهوپهتساروۆخوهتساڕاننادۆخناکهشو وناآهشوهلڵهگرهبووروهدویتسائینایژادیتهیاڤۆرمهلیهشآواهواوهت.نادهلینارگرهویآهرازادرتناسائڤۆمتناوتهدناآهتهبابیشهوهتاكبوینادیهمرایسرپومهو.هرۆزۆبهنوهلیتاآینارگرهویآهرازاد،یرتشمدنهمراآورگرهونناوتهدهبنیرهپتهلیناآهزاورهدیندنایهگمایهپوندنایهگترۆزینهیلایهواراشتهنانهتیكرایربیهرادیئراآنایلایسۆسهنهخب.ووڕمهبهلینامزادنیسوونوینارگرهوهوارسووناد قهد وناآهمایهپتبهدرتدرووهبیكزاوشیكیژۆلهوهتهبیات.نرژبادینارگرهوهوارسوونوتنموآۆدوهئهرهگهئۆبیرتشمورهنوخ،تنقوخهدهآدنهچكراجیهوهنووچادپهلرهستاكبورتایزیریب.هوهتاكبلرههكوودیراوبینارگرهویآهرازوهبوارسووننایتسیوپهبكرۆجیراینازشپتخهو.هیههۆبهنوهلیاگهمۆآادیدروآرهگهئیسابرهسییدروک یاگهمۆک ینازهمهر یگنام یهوهندركآاچۆبیكڤۆرمیدنهلنیفیهكبهگنهررۆزیۆبریهس.تبهلیاگهمۆآیدنهلنیفادرۆزهكنبویتاینبكهویناآهرادیئتهبیاتهبینایژیتهیهمۆآوبادوتیرهنودتهۆبیرتشمنایتسیوپهبكرۆجهوهندركیش رتایز.تبهدینامزیدروآوینامزیدنهلنیفوودرووتلوآووودیناھیجزاوایجكلهلادنایۆخۆآ.هوهنهآهدناموگبرۆزیتهاحتهبیاتهلیتاآیراآینارگرهویآهرازونیسوونۆبیرتشموتهنانهتۆبشیرگرهوهتد.شپراآوناشۆكتهیتیربهلهههورهسهویهوهنتسخآهی.ناآهیراكیقاتناآهرگرهوهلیتاآیراآادنارگرهوۆبنایشۆخرۆزیراینازتسهدهونهخهدوهلنلهآوینبژوقینایژیاگهمۆآهناخێوخوتهنانهتینایژیرهبانهپویرهبچۆآادازهراش رترۆز.نبهدتوهرویهسۆرپنووبرفهلوومههاینود

یساندروک1 529ادهبیاگرتفرگوودنهآادناآهپسۆآ.تڕهپهدتناآهدروآتهرابهسیهوهبهآهلندنوخوینووبرفینامزكیادهلیكشهبیرۆزادناتسدروآ،نشهببرهههیۆبنیسانویهوهنادكلهژاوهتسهدویهشوتهرابهس زاوایجهبرۆزینادیهمنایژوراآیشووتتفرگ.نبهدینامزیدروآهلرهبینووبهنیكتهوهدییدروآهوارناوتهنكهویكنامزیكتهوهدۆخهبرهسیتهمزخ.تركبینامزیناتوووتوهكشپوهشهگوودنهسهلیوورینامز،ییتسنازهشوویهژاوهتسهدیهشیپوهوهدتههلیكتسائزاوایجهلڵهگینامزیدروآ.هیاددروآهلیناآهراوب،تسنازهفهسلهفوهگپوهتاینبناآهیتهیهمۆآاتشهیكنامزیدنهمهوهدهینورهههیۆبرۆز،هییاسائهآیرتشمویرگرهودروآنناوتهنهبیناسائناآهمایهپیهتسارائرتآهینهكبونتشیهگتڵوگ.تاكب:یساندروکهشآیکهرهدویناکهیینوورهدینامزیدروکهلادیچننیبهدوچناتکراینشپۆبینووچرهدینامزیدروکهلیهشکنووبیتیرهنوادییهتاھکپ؟هیههزیزهع:یناخشینامزیدروآڵهگهلوومههتفرگویناآهشآرهس،یاگرهكآهیهلیناآهنامزمهئ.هناھیجینامزیدروآهلدنهچهولایردهغهواركلورهههیۆبمهآویناآهیڕوآوهئهنامزهوهنڕهگهدۆبیخۆدووراب،ییووژم،ییسایسییتهیهمۆآویتسائیندرآهشهگیرووبائیتهیهمۆآ.دروآینامزیدروآهلرهبینووبهنیكتهسهدییهوهتهنویسایسهبیهوشكرانیهشهگهوودرآویهبرۆزوهئشهراآهلرژوهیاسیناشۆكتهوارخكرییسایسوهبزیحادناآهییدروآماجنهئ.هواردناتسدروآهبیهروگیكندركشهبادوارزاوخهنوهبروودهلیتسیویلهگدروآهلوومههیناآهچراپهتهوارخرژیرابیكنامز.یمرهفوهئیهنامزهیمرهفیرگهه

یساندروک1 530یهمانسانیهوهتهنتسهداب،هووبهآهتۆبیزارمائیندرآزاولایتسههیتهیاوهتهنوییسایسن کهدروآاوهلادماآائناآهتهوهدهنایوتسیودروآهوهننوتبویشهآهنامزهبیكنامزهناووتوهآاود.ننسانبیزابر،مزیلامهآمزیسعهبویناآهرادتهسهدینارئنایوومههیوههنایهوهئهواددروآهلنامزویووژمیۆخهناگبنهكبویناخشاپدروآبامهنبهلمههق.نهدبهگجبهوهلناآهدروآهلرژیرهگیراآهوهتهنناآهتسهدابوینووبازیتسههییارهگهچوانویتهریشهعودتهزیگرهه،هواجنوگهن نایۆبهلرهسینتسهبیهمانساندووس ییهوهتهنهلینامزیدروآ.نرگبرهویتهینۆچمهئهنووبشهبادیراآهتۆدرآرهسینامزییدروآویناآهوارازیدروآۆبیآهیهوامرۆزهلیناآهچراپناتسدروآۆبهنویرووآابناتسدروآهویناوتیهنهلڕهمیتهسایسیازمزیلامهآهلیآهیدنهوپیتشوورستبادهلڵهگیقاب.ادناآهوارازوهبهیپیتشوورسیندرآهشهگیناآهوارازینامزییدروآتسهدآهیوهوشواههینوهلرههیهیهچراپناتسدروآهآهخۆدوورابهبادآهیهتسارائ.هووتشیۆرهلیراوبنامزویبهدهئهوهیدروآهلیاتۆآیڕهشیمهآهیهوهیناھیجاتههۆرمهئیدروآیرووآابناتسدروآرتایزیموزهواركلوترآهدنیب3هوهنوهلیهیهچڕاپییهژر یکهیهوش هب ادناتسدروآهلگهرویهشیرو یناوهنامزیرووتلوکیۆخ.هوابادهلیناآهچڕاپیهكید،ادناتسدروآهبتهبیاتتههژۆرویرووشابناتسدروآمهآورۆزهلژۆرشاوائهآهخۆدوورابیزاوایجهووبههویدنهوپناونهئوهناچراپهبتهبیاترتوبرهبورتچ.هووبوهئیهسابهوهرهسهمهآهدیآهشپویهزاورهدهنووچونیمهو.هآهرایسرپینامزیدروآهلیراوبیزاوشنیسوونوینامزیدرادناتسهوهنیسوونینهواخیهشآ.هواچرهبهلیهگرهجیهناآۆرمهئیناآهناژپهھكپریبویاڕژدكهیهبرهبمارهبهبنامزیزاوش وینیسوون

یساندروک1 531یدرادناتسیدروآوودهآۆریب.هوهتردنوخهدیهآۆریب،مهآهیهآیرگههیندرآهشهگینامزیدروآویزاوشیهآهنیسوونهلرهسفلهئویبهآ) هییدروآهلیبهڕهع.(هواریگرهوینارگنیلاوهئریبوهنووچۆبهلرهسوهئ،نهڕهوابهآهلیڕهش یناآهییاتۆآیمهآهیهوهیناھیجاتههۆرمهئیكراآرۆزهروهگهلیناھیجیبهدهئییدروآماجنهئ.هواردناوهئهلرهسیهنیچنبووژمویهداریرۆزراآو،نیسوونینووبوبرهبندنایهگارویهوهندرآوبینهمهپاچوهمانژۆرهلرهسهوهئ،نرگادپهآیهوهئاتسئهیههترکهدپ راک وینامزیداردناتسهیدروآووومههكهیلانناوتهدیراآ.نهكبپیهآۆریبمههوودهلرهسیزابریزاوشینیتلاتودهدوكهوشهوارازهلرهسیهوارازینارۆسقهچ.تتسهبانینارگنیلاوهئهنووچۆبوریبهلرهسوهئ،نهیاوبهآیدروآیرووآابناتسدروآیتهیارۆزیتهمیشهحدروآنندكپورههاههونووچرهدهلفلهئویبیبهڕهعهبوایش یكراآ.ننازهدۆبیندرآهشهگنامزوودیاخگنیرگووودیهكۆآیآهرهس،نهههآنیتیربهلینامزدرادناتسویازاوشینیسوون.درادناتسینامزیدروآهلناونوودیناھیجتهبیاتهبفلهئویبنیتلاوییدروآادرووستاوخهدوهزاترهس هلیدرادناتس ینامزشیدروآاتشهكاتوكوتكناسهآ،نهههآیتهیاژدهئوهتوهرنهآهدهآ.هیههیتهسهدیسایسهلناتسدروآیكتهسهدریگجهینویهوهئهآههاتۆمهئهلیرووشابادناتسدروآهیهههویناوتیهنیهداریئیسایسۆبیندرآرهسهراچوهئهیهشآهبراآ.تنباتسئرهههلیرووشابهب ادناتسدروآوودهوارازهلادناآهناخباتوقسرهدهناو و،هوهترتوگهدهآهئهمشهبیانامینووبهنسهئویآهیهوچراوچ.هییهوهتهننامزهلتسووردیندرآیتسههییهوهتهنوتهنانهتیندرآهشهگیماوهدرهبادنامزیكروهدیرهگیراآ.هیههینووبشهبادینامز و کاخ ،همانسانییدروآینوهه و تسهه یرهنھکپ هنبهدینیسانۆخ

یساندروک1 532دروآهلیتسائیسایسو.ادییووژمناآهشآرۆزنرتزۆائیهوهلهبیناسائرهسهراچ.نركبهبیاوبنمترآهدیهوهنیۆكل،یتسنازیرووتلوآوناوارفرهبتركبۆبیهوهئینلامهآهلیناآهچڕاپادناتسدروآیزاوش كهینیسوونۆبیدرادناتس ینامزیدروآترنبادووهئشهنامزهلادیتسارهتبهدینامز.نیسوونرۆزسهآیپهیاوینامزدرادناتسهبیانامهلیندربون،هناآهوارازهآهناژۆرهلدنهبهموهچوانادناآایجایجیهسق.ترآهدپوهئهیهوهنادکلهبكرۆجكلینتشیهگهنتهلناونینارگنیلاوودیهآۆریبواركسابتسووردهتهوانه یرۆز یکم و تشم و هوودرآ.ڕۆگینووبهكتناآهدروآهلهراوبیناآهرایدكهو،یتهیهمۆآ،یسایس،یرووبائهوهكپنایژوندركتسوردوهبیندرآزههییدنهوپناآهرۆجوارۆجیكخۆدوورابرتشابتنقوخهدۆبیهوهئناآهدروآهبیآهیهوهندرآریبهنانیبروودوهنایژتارتسههمامڵهگهلرهبووروهد ورتآهی.نهكبمهبۆبیهوهندركخاسنامزیندناقوخوهشوهتسیوپیكڕۆآازهراشینلامهآهلیرووشابناتسدروآتسووردتركبوهلڕۆپسپوینایازهراشینامزییدروآهلوومههناتسدروک یناکهچراپوناآهوارازدووس.تریگبرهواتسئیتهسایسهتهوهدیناآهازرهسناتسدروآهتۆب،یهوهئ ۆب کراکۆههآدروآرۆزهشوویهژاوهتسهدیناآهنامزكهو،یسرافیآروتویبهڕهعهبییدروآ.تنازبهئهوشیكنتشیهگت،هتوهچهآرهسهلساسهئویهنیچنبیتسههیآهییارهگهچوانروآ.هوارزهمادمۆخرۆزراجرهگهئێوگهلكدنهیهورازییدروآمرگهدارتسهه،مهآهدهآیهبرۆزیناآهشویئینامزیمرهفیهوهتهنتسهدابهبرهس.هناتسدروآهلڵهگیوومهه،ادهنارۆب و ڵاخ وھئكناسهآادیهپ،نبهدهآهبیوانیتسیوهشۆخۆب،راشهچوانویدنهبهمناینایژیهوارازڵهكتهلڵهگینامزهناگبهبرتهروهگوهلهناواراز،ننازهدهآینلامهآهلشاپیڕهش

یساندروک1 533یمهآهیهوهیناھیجهلراوبوهنادیهمیناآهزاوایجاداگهمۆآیراآ.هواركپۆخینیسانهناییهوهتهنوروودهوهنتوهآهلهڕهشیآهڕهگهنادروآهلینادیهمادیناوهنامزیكراآ،هیهروهگهآنادیهموراوبتادهدهبیناسهآازهراشهلنامزویوانپ هل هک ،ادبهدهئینانھكپینامزینیسوونووترگآهی.نهدب هنازۆسد یوهه و ناشۆکت:یساندروکۆخائهگرهوناکهدروکوکاتاتسئچنایکبتکهلیناکهراوبینارگرهوینامزڕیدنلانیفۆبینامزیدروکناییگنههرهفیدنلانیفۆبیدروکنایهب،هوهناوهچپنایهلیناکهراوبیهکیدکهو،هفهسلهفیسانهمۆکنایبهدهئودتههموجرهتهوودرکنای؟هویسوونهیاکتمهلهوهرابیهوهندرکنووڕرتایز.نهدبینارگرهوهقهدناکهییمیداکائینامزیدوسرهس ۆبینامزیدروکچکهییتهمرایهبینامزیدروک؟تاکهدزیزهع:یناخشهلرهسینووبیگنههرهفیدنهلنیف-یدروآناینیسوونهبینامزیدروآتهرابهسهبینامزریدنهلنیفیهدنهوهئنممبراداگائوودتهبابهیهه:مهآهی)یگنههرهفیدروآ-یدنهلنیف-یدروآهلیندرآهدامائنامقول،هساببهعهآیۆخیراآیرگرهو.تاآهد:مههوودهلرهسینامزریدنهلنیفهبیدروآكبتآهلینیسووننارۆسیکآهز.(هییاگج،هیوهنانههریبوهآهگنررۆزدروآیراآیناگروناتسادونایقد،تبدرآمبهلرهبیهوهئپاچ،نووبننمنایراداگائ.مینكوهلیناھیجادناكتنموگرائ،هوابراداگائنووبنهلرهستهبابو،كهیهدرایدهبیانامینووبهنوهئهیهدراید.هیینڕهمهلنیسوونوتایبهدهئوهفهسلهفمۆخیاس٢٠٠٣یكبتآیۆكناز،یكنیسلههلینیسوونووتاخاننایرامموۆئارهبیوانن آهڤۆرم"انای"ناآهناسنئهآیآهیهوارسوونهیتسنازرهس هلیهفهسلهفیفامناآهیتهیامهآهتۆدرآ،ییدروآهآیاس٢٠٠٥هلرهسیڕۆتتنرتنیئ.هوهتهوارآوبهلیاس٢٠٠٣مكنامۆرهبیوان"یهگرهمشپ،دروآیانامگرهمو"نایژ

یساندروک1 534،یسوونهآینیواه٢٠٠٤هلیۆكنازدنپلاپاچو.هوهیارآوبهگجبهوهلیاس٢٠٠٦هلرهسڵۆرویشخهنیگرهوهلناوندنهمراآوادیرهتشممآهیهچبتآ،هویسوونهآپاچهوارآهنهب" یوانرگرهوهلناونرهبچۆآو،"اددنهمراآهآهبیدنهلنیف.هوارسوونهلینیواهیاس٢٠٠٧اد٥یآۆریچتهبیاتهبمهگنیژهلیناآهنامزیدنهلنیفویزیلگنیئهتۆدرآ،یدروآهآشیناوهئپاچ.نوارآهنهک ،هندرکپ هژامائ یاگجیهمانمرهتسامهلیاس٢٠٠٤هبینامزیدنهلنیف.هویسووننارگرهوهبیتشگهبیلاهوهنمیكراآ.هشابیڤۆرمرگرهوهلیتاآندرآراآۆبینارگرهویبهدهئهناگبنایینیسوونیتهبابادیتسنازیۆخرۆزتشرف.تبهدوهئهراآرترۆزیكراآهشخهبۆخوهگجبهوهلڤۆرمتبهدراآتاكبویتاهادینایژنیباد.تاكبرهگهئكسهآكهویكگرهویمرهفوۆبیتاهادنایژیراآیرگرهو،تاكبتناوتهدیتخهویرتایزۆبناخرهتتاكبوینایژیۆخپهبهوڕ.تاببرهس هلكهییینیسانیتایبهدهئیناآهوهتهنهكیدرۆزهگنیرگوهبیهرهجنهپازهراشنووبهب،رووتلوآ،ووژمبادوتیرهن.تردرمژهدینارگرهویناآهتهبابكهو،بهدهئ،هفهسلهف،یرووبائتهسایسو،یتهیهمۆآیتسنازودتهنایوومهههلیندرآدنهمهوهدینامزیدروآواههورهههندربیرهسیتسائیازهراشویایروینایتواهناتسدروآادیروهدیرهگیراآ.تبهدتهنانهتیناگرهویتایبهدهئنادنموناولاهلندرآهشهگوهدرهورهپیندرآڵادنموادناآهولایاگجدووسویخهیاب.یتهیۆخكتاآینایتواهناتسدروآنناوتهدیمههرهبیناآهدروآیهوهرهدتوننوخبونایشۆخهلیندناقوخیزابریركفوادنیسوونینهواخناكمیئویآهیراكیقاترترۆزنبهدوهگنهرهلادماآائترناوتبیكزابرێونهنایمهدرهس وتسووردتركبو.ترگبپهوهتهنیناآهووتوهكشپایندتاناكمیئویآهیهجدووبرۆزهلیوانپینارگرهویبهدهئینلاهگهكیدناخرهتنهآهدوهدنهوانیرووتلوآویهكنب

یساندروک1 535یریبآانووروناآۆكنازوهلادهونڵۆرویشخهنهبنایواچر.هیههدروآرهگهئتناوتبقهدهلویناآهتسكتینلاهگهكیددروهوهتبتناوتهدۆبیرهسهراچرۆزهشآوكهیهلناونامزویزاوشینیسووندرادناتسیدووس.ترگبرهولینلاهگیهكیدشیناھیجوكهیهلناویلهگیدنهلنیفنهواخیآهیووژمنۆآوچورۆزراج،نیوانوخهآترآهدهتببیآهیهواچرهسوودنیزۆبهخیتابیهوهتهن.دروآ:یساندروکیناکهییدنهمتهبیاتیکیگرهوییهشیپهلیهگناووڕهوئ؟هییچۆخائهگرهوناکهدروکهنایویناوتهبیهوشهنایمهدرهسنایۆخڵهگهلهییراکناڕۆگیناکهزاتینامزیدروکوادیدنلانیف؟ننجنوگبزیزهع:یناخشیرگرهوشابازهراش وشپكتشرههیكڤۆرم،هییاسائهآینهواخرۆزیدنهمتهبیاترایدو.هتهبیاتهلهییدنهمتهبیاتیناآهرایدكگرهوترآهدیازهراشیرووتلوآو،یناوهنامزبینهیلاهلینتساوگارتهباب،اددنهمرهنووهنووبهلیزاوشندركنایهبوتشاددایندرآوان.نیرهبكگرهواینهتهبنووبازهراشهلینامزهناگبویكیادتناوتانهلیمهدرهسادۆڕوهئیناآهراآ،تنڕهپارهبتهبیاتوهلیهنادنهبهمهآیواچدنهمراآویرهتشمهژیتوهبیآهیهگناورهنارگهنخهرهلڵهگرگرهوههمام.نهآهدنارگرهورۆجویزاوشیتهبیاتهیههوترآانهلیكتسائادیتشگوومههناآهنهیلاكهیهلادتسائواچ.نیهكبلهلیناآهرۆجنارگرهوهآنارهبچۆآیدووسنرگهدرهولیناگرهوشاپ،هنترگوگهآرهآهسقهوامهبهوامیناآهسقتبهدویڕهواچناگرهو.تاآهدیكرۆجیهكیدنارگرهوهبینارگرهوتاآواههب،هگنابوانهآمهآهیراجهلیاس١٩٢٧هلیهوهنووبۆآیئلهئۆئیدووسل.اریگرهورهگهئناآهرگوگمهآنبترآهدهلیاگریناگرهوهب،هترسهتاوهبادوگندناپرچمهئهراآ

یساندروک1 536ماجنهئ.تردبرهگهئیهرامژناآهرگوگرۆز،نبمهئهراآیتسیوپهبیرمائتهبیات.هیهههگجبوهلهوهنازاوشرگرهونایهب تهبیاتڕهآوناآهلاوهژامائوشیهنو.هیههناگرهوترآهدهلیزاوشادرۆجوارۆجهبهوڕ،تچبۆبهنوهلنوشویاگج،یسهئهبنووفهلهتوبوهبارماآماجنهئ.تردهدیگرهوهلیتسائرهبچۆآوادنازاوخانهپڵۆرویشهخهنهریگنهڕواگنهیههوهلادهوهدرآیزاوایجهرۆزهلڵهگیرگرهوتهبیاتهبسنافنۆآو.دتهرگرهووهلادهتاآتناوتهدیرهزوگارناآهمایهپ.تبهلڵهگادش هوهئرگرهوتناوتهدهلكدنهادتاآیهوهرهكنوورنهیلاب،تبۆبیهوهئمایهپوناآهسقهلرهسیهنتشیهگتهلناوندنهمراآویرهتشماد.هوهنرزاوگبهلنامههادتاآرگرهوتناوتهدیدرپیرووتلوآناونیرهتشمودنهمراآ.تبرگرهوهلیهژردیراآادیرگرهویتسیوپهبیرگۆئ.هرۆزهلیتوهرهرهبوینووچشپیراآادییرگرهویناآهاخكهوشزوومائو،نووبرفیراكیقاتو،هبوورجهتكلااچنووبوینترگرهوجنرسووریبیاڕیرهتشموهدنهمراآناآهرۆجوارۆجهلرهسزاوشویتهینۆچیراآیرگرهویۆررهگیراآ.ننیبهدیكرگرهوشابینهواخكهمۆآ،هییدنهمتهبیاتهآادهرلنایهژامائپ:مهآهد•رهنووهوییازهراش،یناوهنامزهآهیتیربهل،هشو،نامزرندنوخونیسوونهبرههكوودۆب) نامزهنویدروآو،(یدنهلنیفیهراوهق،نامز،هتسردنهپویهسق.قهتسهن•زهحیندرآرگرهوهلیراآ،ناگرهوهآنیرتزههبیاخۆخندنایهگپورتایزنووبرفونادهژرد.هراآهب

یساندروک1 537•ینتساراپینھنویزاریرهتشمووومههیناآهیراینازرادیدنهوپهبیراآ.ییگرهو•ینووبههیراینازڕهمهلیرووتلوآوهئیهنانامزیراآیگرهوپ.ترآهد•ینووبیككشم،شابهآرهگهئویاناوتكاچهتادهد.رگرهورهگهئوهئهیاناوتمهآتبوگهویهبرۆزناآهتشهتاخبرهسیڕهپلاتهبیاتیراآنارگرهوكمهآگنهل.تبهدهكنووچكڤۆرمهآ،تسوونهدهلنامههادتاآتناوتانیكرگوگشابتبووهلهوهرابناآهمایهپكهوتسیوپترگانرهوورهههیۆبهلیهوهنادوهئهمایهپیشووتمهآویڕۆآ.تبهد•اناوتویهزونترگوگو،نادجنرسهآیتهمرایرگرهوتاآهدڵهگهلهتووناآهتهبابادتاوبوهآهتهباب.تاگبت•یاناوتینیسوونهاخناآهگنیرگبیهوهئنوشهنهخبرهسینترگرهویمایهپیماوهدرهبیڤۆرمیرهتشمنای.دنهمراآ•یرهنووهنایهبو،ندرآهسقهآیرهگیراآیرۆزهیهههلرهسرهبوروهدوهلیهبرۆزیناآهشیپاداگهمۆآیهتخونرایدو.هقهز•یرهنووهیندركشهكشپیراینازویتهینۆچنووبهدامائهلمهدرهبیناكهخ.ادهكید•ۆخیندرآهدامائ،تخهوشپهلڕهمیراآ،نارگرهوهآۆبهرگرهوناآهراآهزاترۆزهشابوترآهدهدیهآواڕڤۆرماتكهیهدارمهآ.هوهتاكب•ینووبرفماوهدرهبوینووبیراینازهزاتهلرهسیتوهرراآویتوهرینایژیهناژۆریڤۆرمرهبچۆآوهتتهنانیاسایتهبیاتهب،رهبچۆآ،رهبانهپراآو.ناینایژ•ڵووبقیندرآ،هنخهرهلڕهمینیسانیناآهیزاولاراآوناشۆكتو.یگرهو یهشیپ

یساندروک1 538•ۆخنتساراپهلنانادنوشهلرهسیآۆرهونتهبابووهتویهوهندركنوور.ناآهنهیلاهبیآهیاتاوهكیدنهیلابینووبواوهتهلیتوهریراآ.ادیگرهو:یساندروکۆخائینووبهوارازویناکهرازهوشینامزیدروکهلیتاکیناگرهویکهرازینامزیدنهلنیفۆب،یدروکرگرهویشووتهشکاکهدنای؟انزیزهع:یناخشرههكهوهلیمهوكدنههلادناآهرایسرپهووتاهینامزییدروآهویناوتیهنیناشواهیناآهنامزیهكیدناھیجهشهگ.تاكبهراآۆه،یسایسیتهیهمۆآوناآهییووژمنایدروآ.هوودركشهبادوهئهندركشهبادهلادنهیاخژردوهبهوهدرآهتۆبیۆهتسووردینووبنلهآورهبهلهآهلیرهكیهپییناوهنامزویتهیاوهتهن.اددروآینووبیهوارازیناوهنامزتهبیاتهینهبینامزییدروآورهگهئینامزتهنانهتیایناتیربهروهگكهوهنوومنساب،نیهكبنامۆگبهبدنهچتاقرتایزهلینامزیدروآیهواراز.هوهتوهآهدلیهوهئادهرلهگنیرگینامزیدروآكهوینامزیهوهتهندروآهلرژۆتسهپهاپوینیسۆپاد،یسایس،یگنههرهفییووژمواددته.هووبهلیناآهچراپادناتسدروآۆبهنوروآابواوائژۆركهآنترگرهوهلینامزكیادهبتهبیاتهلرووآابهلییاتۆآیڕهشیمهآهیهوهیناھیجوهیهپهوارآویكنایزیهوارآهنوبرهقهلیتوهریندرآهشهگینامزیدروآ.هوادیوودربارینابادكلناآهوارازوینووبهنیكنامزیدرادناتسییتشگهلوومههناآهچراپكرۆجیگنهسواهانكلینتشیهگتهلناونادناآهوارازتسوورد.هودرآوهئهرۆجكلتهنتشیهگهنهییهژروهلهوهكآاتۆبیكآاتهكید.تردڕۆگهدهگجبهوهلكدنههیهوارازییدروآاتهههنیباقاقهتهنووتوهآ

یساندروک1 539ونیواد،هشوهتسروینامزرینامزیهوهتهن.ڵازوهئهتوهرهتۆبیراآۆهكلروودیهوهنتوهآاتكهیهداركدنهیهوارازیدروآهل.رتآهییاگجیتهیۆخهژامائهبیمهدرهسیۆرمهئیناھیجندنایهگاروینهمهپاچ،تركبهآكدنهیتهیویناوتهلیاگرنترگوگوینتسیبیماوهدرهبڵاوههویتهبابتهبیاتهلرهسیتسائكلینتشیهگتناآهدروآهلرتآهیروهدویۆریرهگیراآ.تبههرهگهئیجنازاقیكسهتیتهیابزیحوییوهآهتویتهسایسروودهلیامهنبییهوهتهنكدنهوارخكرویبزیحییدروآ،هیابهنیایدمیدروآووبهدهبیكدنهوانیگنیرگیهوهنادشۆجناآهوارازورهسهلیهنیچنبوهئهتوهرارآهدیراآرۆزۆبینتشڕادینامزدرادناتس.تركبهلیمهوادهآهرایسرپهبیتروآ،مهدهآرگرهویۆخیكروهدیرهگیراآ،هیههۆخائهدنهچتناوتهدهلیناآهوارازهكید.تاگبتادهرلتسهبهمهوهئ،هینهآرگرهوتناوتبیهوارازهبهآهیرهتشمهسق،تاكبوكهب،هیهوهئهآهلیهآهرهبمارهبتاگبتوتناوتبیهآهرهبمارهبت.تنیهگبهنوورهآهآهیرهتشمیشۆخیروهدهیههورهگهئهآهیرهتشمهلیناآهوارازهكید،تاگبترآهدیتفرگناونناآهوارازمهآ.هوهتركبمهبهلدنهلنیفلایسۆس یناسرپرهبوتهنانهتیناآهدنهوانهكیدهبیراكیقاتنایۆب،هووتوهآرهدهآرهگهئیناكمیئتبههكگرهوادیهپ،نهكبهآهبیهوارازیرتشمهسق.تاكبنیناوتهدهنایتسیلارمهوهوهنیهدبو،نیبهآناموگبینووبهنیكنامزیمرهفودرادناتسهلوندروآادهلرۆزیراوبادتهبیاتتفرگ.تنقوخهدهبتهبیاتیراآنارگرهویآهیاتناپهنیرهبویراآدروویراكیشیرۆز راجآهی.توهد:یساندروکینامزییتسنازیدروکنۆچهسانپ؟نهکهد

یساندروک1 540زیزهع:یناخشنامزكآهیهلیناآهزارمائیرووتلووآرهه.هآهیهوهتهنیناھیجڤۆرمواگهمۆآهلنتسهبویهنیچنبادنامزیۆخ.تنونهدینامزیتسنازرهگهئتتسهبهمینامز،هدرادناتسینهواخیهوهنادكل.هرۆزینامزیتسنازییدروآهبكهیاتاوترآهدیتیربتبوهل،هنامزهآینهواخیناآهییدنهمتهبیاتكهویامیسینامز،یتشگیزاوشرایدوواركوبقوینامزتهبیاتهبهشیپوینادیهمتهبیات.تبینامزیتشگهبكنامز،ترتوگهدهآهلیكتسائادناوارفرهبیكهآلتریگهدرهووڵهگهلینامزنیسوونیگنهدواهیرتایز.هیههدرادناتس ینامزهیچوآوهئیهفام،هیهههآیكفیراتواجنوگوواركوبقۆبدرادناتس ینامزیراید؟تاكبنادجنرس هبهبناوارفرهبینووبینادیهمهوهنادكلوریبوناآاڕرهس هلدرادناتس ینامزترآهدرتایزڵاپهبینامزهدرهورهپویندرآفونیهوچراوچییایفاغۆج.نیهدبیدرادناتس ینامزیاڕهرهس ،یدروآینووبهنیكتهسهدیهوهتهنویكنتسهبییووژمهبهمانرهبوهوهژۆپهلیاژردیمهدرهسوودربارادیهشهگ.هوودرآیخۆدوورابیسایسیراکۆه،هرهگیراآهآیتشوورسیندرآهشهگینامزیدروآهلڵهگینامزوهئادهناوهتهنیزاوایج،تبهههآینهواخیرایبنیسایسویتهسهدیسایستسهدهلنایۆخ.هیاد،نامزتهسهدویووژمیرووتلوآكهیهوهتهندنهبواهویواردكل.نرتآهینامزویرۆتآۆتسیتهیهمۆآكهیهوهتهنهلیراآواهرهبمارهب.نادآهیینامزیرادناتسیدروآهیتیربوهل،هنامزهآهلهدرهورهپوندرآرفوینامزایدمادراآهب.تدوهئهنامزیتهمزخیرۆزهواركپونامزرویرووتسهدینامزپهوارسوونوینهواخیآهیووژمتهبیاتهبینهمهپاچوهوهندرآوب.تبهرایدینامزدرادناتسهگجبهلنیسوونترآهدهبیزاوشادشیندرآهسقیدووجو.تبههیزاوایجهلناونینامزیرادناتسنیسوونوندرآهسقهلهنیچنبیراتخاس ویناوهنامز.هیادینامز

یساندروک1 541یندرآهسقدرادناتسرهسهلیهخانبیژوتناآهرهآهسقیراید.ترآهدینامزیرادناتسییدروآیكزاوش هبیتشگكتاآهتد،هوهیاآهآرهآهسقویرگوگیدروآهلرتآهی.نهگبتهبیندرآدرادناتسینامزیدروآههكتڵهگهلمڕۆنویناآۆگوتفگیاگهمۆآ.ییدروآرهگهئهبوودیمرۆفزاوایجسابهلینامزیدرادناتسیناآهچراپناتسدروآهبایج،نییهكبنامۆب،توهآهدرهدهآهبهوهدرآهلیرووشابناتسدروآادینامزدرادناتسهیههویتوهرهلهدرهورهپوندرآرفوادیرهگهمانژۆریدووسل.تریگهدرهومهبیتفرگییسایسویهشآناونناآهبزیحیرهگیراآهووبهههلرهسهنووچهنیشپیتسائیندرآهشهگینامز.ییتشگهلیتههژۆرشیناتسدروآهبیآهیهدارییهژرهلینیسوونراڤۆگویندرکرهدبتآویآلااچادیبهدهئوهلیتسائهوارخكر،ادناآهیسایسهلیمهدرهسیرامۆآهوهناتسدروآكرۆجیامهنبیدرادناتس ینامزیدروآهوارزهمادویراآ.هواركپهلیناآهچراپرووآابوشاوائژۆرهبفلهئویبنیتلامهآورۆزراآرهس هلینامزیدروآ،هوارآمهبهبیهزادنهئیناآهچراپیرووشابوتههژۆرهلینادیهم،نایژ،راآندنوخوادنیسوونیۆر.هووبهنهلیآهیلاهكیداتههیكنامزینیسووندرادناتس،تبهنهتهمحهزسابهلینامزیتسناز.تركبهكنووچینامزیتسنازرهسهلیهنیچنبدرادناتس ینامزترزهمهدادوهشهگ.تاآهد:یساندروکلههویجرهمیراکنارگرهوهلدنهلنیفهبچ؟هکهیهوشیناکهییزاوایجیگرهویمرهفویمرهفان؟هییچزیزهع:یناخشنارگرهووییگرهوهلاددنهلنیفهبتهبیاتۆبراآویرابتهبیاتهبنارهبچۆآیآهیووژمرۆزروودویژرد.هینهلیهوامیاس 20ادوودرباریوههرۆزهواردراآتركبۆبیهوهئرگرهوهدرهورهپ.تركب

یساندروک1 542یراآیرگرهومهلادهتوهبیهناوپمهدرهسوهوچراوچیناآهرایدوابهسانپ.ترآهدرهههدنهچیرگرهوراآویرابتهبیاتهبنارهبچۆآكهویهمانهگهبیرگرهویووچرهدۆكناز،نینمهبیتسیوپویزاینیماوهدرهبیرهتشمهزاتوینادنهمراآیسرپرهبیدنهلنیفینادیهمراآویناشۆكتۆبیناسهآرگرهوهدامائ.هوودرآیناآهرۆجیرگرهوهلیراوبادهوهدرآهلاددنهلنیفنیتیرب:هلیرگرهو،یمسهریرگرهویدازائنهواخیهمانهگهب،یرگرهویرگرهوب.همانهگهبیرگرهویمسهرویمرهفهلیاگریناآهدنهواننارگرهوراآنهآهدویهچوومهناگنام.نرگهدرهویرگرهویدازائنهواخهمانهگهبتناوتهدمهههلیاگریناآهدنهوانهوهنارگرهویراآیرگرهوادیهپتاكبوشیمههیۆخهبیهروگینادیهمنیسانوینوومزهئهتساروۆخڵهگهل،سیلۆپیهرادیئناآهیجیراخودتهسامهتترگبویهماننتوهككرراآرۆم.تاكبهرایدیرگرهودازائرهسهلیساسهئیهچوومهناگنامهیینویهآهراآهلرهسیهخانب.هرمژتاآرهگهئیرگرهودازائتستیراکیقات وتهبیاتهبینارگرهوڕهپتتبدرآوینهواخهماناوبتبوینهواخیرۆمتهبیاتتبتناوتهدهمانهگهبوقهدووومههكتهباب.هوهتگبرهویرگرهودازائكهویڤۆرم،هراكبساآهآیۆخراآۆبیۆخ.هوهتزۆدهدوهئهناسهآنناوتهدهلیاگریتهآریشتهبیاتناییهمانهگهبهوهجابیتاهادنایۆخ.نرگبرهوهلرۆزنوشهبیهروگزاینوینووبهنیگرهوهكیددووسهلكناسهآ،نرگهدرهوهآینهواخیهماناوبیگرهو،نینمهبهلیراوبهوهیناوهنامزنناوتهدیراآیگرهو.نهكبهتسیوپهژامائ،تركبهآیكشهبرۆزهلناآهرگرهوكهوكهیاتهرهسۆبهنووچونیڕازابراآتسهدهبیراآیرگرهو.نهآهدمهبرۆزینووبیراكبهلدنهلنیفوهبینووبوارتسیاگهمۆآیدنهلنیفیهگرهلراآویناشۆكتنارهبچۆآهووترگواینهتهلهشهبناآهیرازوگتهمزخنادیهمنهدهد

یساندروک1 543هب.نارهبچۆآاینهتكدنهوانهآرهسهلنارهبچۆآویناكهخانیدنهلنیفاتكهیهداریاگرهدهرتهوارآ،هیایآۆنهآهبیهروگیزابرڕازابویرهتشمینایژیژتارتسیۆخڕهپت.تاآهدۆبهنویتهرازهونارهبچۆآهآهوارنھكپهلیكهخرهبچۆآیهدنهوهئنممنازبیكدووسوهئۆتهلزهوییڕۆپسپنارهبچۆآ.ێرگانرهوهگجبهلهوشهلکدنهراآیڤۆرمرهكشیئتبهدهبهكلۆآیدنهلنیفتیبوانیگهئینووبهماناوبویتڕۆپساپیدنهلنیفكدرهدنامرهد.تاآانوهئتسهبرهبوهناخ،یهوهئ یراکۆه هتهنووبهآتوهرویهسۆپینووبریگجنارهبچۆآهلاددنهلنیفرۆزووتوهآرهسان.هووبناڕۆگ ۆب وارکساب یخۆدوورابهرۆز یتاک هب یتسیوپویهناوهئهلدنهلنیفنیژهد،ننازهدهآیاگرهدیرادشهبیندرآهناآلااچهلاگهمۆآونادرایبادرۆز.هتهمحهز:یساندروکیشوهڕیگرهو-دروکۆمهئو-ووتاهادهلدنلانیفنۆچ؟ینیبهدیزاولاومهکویناکهییڕووکهلادیچ؟ینیبهئچتکراینشپۆبینادپهرهپمهبهراوبوهلیهتوادیتیجهرتشین؟هیههزیزهع:یناخشرگرهوویناآهمیجرهتومدروآهلاددنهلنیفهبیراآۆهتهبیاتهبینووبشهبادناتسدروآینهواخكدنهیرهگهئ.نشابۆبهنویدروآیتههژۆرناتسدروآهگجبهلینامز،كیادینامزیسرافهبیناآهزاوش،نیسوونهوهندنوخوندركپهسق.تنازهدیهوهئیكهخرووآابناییرووشابناییاوائژۆرهناتسدروآهبیازهراش هوش نامههینامزیهوهتهنیتسهدرهسیتو.یتهیۆخوهئهییدنهمتهبیاتیراآیرترۆزۆبهرگرهوناآهدروآ.هوودناقوخهبدروارهبندرآهلڵهگیكشهبرۆزهلینارهبچۆآهكیدناآهدروآوهگرهوناآهدروآهنایویناوتهلیكتسائادرتشاب.نبادمهبهگرهون آهدروآاكهویاتسۆمامیهناخباتوقیلانامۆخهبیراآۆه

یساندروک1 544زاوایجرتمهآیوههرتایزنووبرف.نهدهدهرایدیكشهبیرۆزمهئمهآوهنایڕۆآهوهتڕهگهدۆبینووبهنیآهییدنهبواهیناوارفرهبهرگرهودروآو.ناآهدروآانیزاوشراآویناشۆكتناآهرگرهومهلهتوهلرژیرابینارگیهگناوریتهیهمۆآوینتشیهگت.هیادناآهیدنهلنیفهبیتروآنیناوتهد،نیبهآرۆزراجیسهآرگرهوهلرهبنووبهنویناردهنپراآویهشپیۆخووروهلهراآ.تاآهدوهبهیپگرهوكهویكراآنهیاخژردواچهلیهآهراآتاآانویۆخۆبناخرهت.تاآانهلیایندادۆمهئیڕۆپسپینهواخیكۆر.هتهبیاتیسهآڕۆپسپرهههلادكراوبتبیتسیوپهبرهسهویهوهنتسخآهییراكیقاتهناژۆرو.هماوهدرهبهگجبهلهوشتبهدڵهگهلكینكتوهرهنووهیناآهزاتهشیپوادیهآهراآتاوبورهگهئیتسیوپدرآهلسرۆآویهروهدادتهبیاترادشهب.تبیتفرگهرگرهوناآهدروآیتفرگوومههیمتسیسراآو،هناشۆكتكهن.ناآهآاتهلهنامزیناآهوودنیزاداینودكڤۆرمهآهتببرگرهوهتسیوپهلۆكنازتنوخبوینهیلا،یرۆتیلهمهعوهنیچنبویناخشاپمهئهتسناز.تردنوخبهلیتسائیرگرهودروآویرگرهوتهبیاتهب،رهبچۆآرهبانهپوادنازاوخانهپوهئندنوخویهییڕۆپسپ.توانۆبهنووبرگرهویكسرۆآ8هگنام،هیهههآهوچراوچویناآهنهیلایراآ،یرگرهویراوبیارۆمویناآهزاوشیرگرهوادت.هوهترتوگهدهگجبهوهلكشهبهلناآهرگرهوهلیناآهراوبنایژویراآادهناژۆریرفنامزنبهدوناشاپیرادشهبهلیراكیقاتتهبیاتادنهآهدورتاودیهمانهگهبنایرگرهوپ.تردهدۆبهرهبوندربشپنایهرهبوینووچشپهگرهوناآهدروآویقابنارهبچۆآهتسیوپهنهیلاناآهزاولاناشینتسهدنركبویهراچاگرواجنوگراینشپ.نركبهتسیوپڵوههتردبیناآهیراكیقاتینلامهآیهبرۆزیناآهرگرهوهوهتركبۆآوهتببیهگنونهاخزاولاوهبیناآهزهیراآ.یرگرهو

یساندروک1 545هلادنهلنیفیكتابابیرووتلوآ،هیهههآهلادهوهدرآیگنیرگ و ناپ یاسای.هناکهیدنهلنیفناآهیدنهلنیفنایپ،هیاوهآنایۆخوهلیڕهپادیزاولانیرتشابرهنونویرهآراآ.ننایهآهتوهلوومههادناآهراوباتههنایۆخ،نبههرتمهآاگرنهدهدهبیكهخ.یآهولاهبتهبیاتیناآهراوبتهبیاتهبیهرادئ،اگهمۆآیتهیانمهویرایبییسایسهلیتسائرهههوهراوخاتههێرهسنایوومههیرگههوهئ،نهمایهپهآدنهلنیفۆب.هناآهیدنهلنیفوهئیهرووتلوآمهژامائدركپپسۆک و دنهک رۆز یکهیهژر هبهلرهسیاگرنارهبچۆآوكهیناوهل.تنقوخهد ناآهرگرهو:یساندروکۆخائهلدنلانیف،نهموجنهئیتهیکهینایینووناکیگرهودروک؟هیههرهگهئ،هیینیسابوهئتسهبرهبوهناراکۆه، نهکبهک؟نرگڕزیزهع:یناخشیهدنهوهئنمراداگائمبیتآهیناییاكیدنهستهبیاتهبیگرهودروآهلدنهلنیف.هینیناآهراآۆهینووبهنمهئهیتآهیهوهتڕهگهدۆب،اگهمۆآیتوهكههدنهلنیفویووژمینایژنارهبچۆآهب.ییتشگوهلهتوڤۆرمتناوتهدرۆزهبیناسائیتآهیوههمۆآتسوورد،تاكبمهبكدنهراجتوهكههویاگجینایژوهئیهناسهآواهنهشیپهدنهوهئكل،نروودهآیناكمیئرتآهینینیبونیسانرۆز.همهآو هشک هوهئ یاڕهرهسیتفرگهدروآناآهرهبچۆکهدنهوهئهرۆزهآتسووردیندرآاكیدنهسویتآهییكژوتیتهبیاتاگهمۆآرۆزگنیرگهتۆتاههنرهب.واچینووبهنیتآهیییهشیپناآهرگرهورههتهبیاتهبدروآهینویهدنهوهئنمراداگائمبیناآهوهتهنشهكیدهرۆج وهئ.وهانههن کپ نایهنایاکیدنهسۆبهنوناآهسوورهآنایتهمیشهحهلدنهلنیفرتایزهل٣٥٠٠٠هسهآوناآهینۆتسئهآهل رتایز٢٥٠٠٠،نسهآاتههۆمهئیآهیتآهیتهبیاتهبینارگرهونایۆخ

یساندروک1 546.هینناآهیدنهلنیفمهئیتآهینایهیههوكهیهرامژگرهوویمجرهتومدروآوهلادهیتآهی.نمادنهئینووبهنوهئیتآهیوراداگائنووبهنهلیخۆدوورابنایژ و راک یتشگهتۆبیراآۆه،یآهرهسهآرهههسهآوهبیاودنایژویراآادیۆخ.تب نادرهگرهسهتسیوپهژامائهوهب،تركبهآهشآویتفرگیرووبائویراكبدنهلنیفهلرهسمهئهخۆدووراب.هرهگیراآیڤۆرمرهسهرشوهلادهتوتناوتانكهوتسیوپهلینایژ،ییسایس،یتهیهمۆآتهنانهتهدرهورهپوندنایهگارادرادشهب.تبناآهییدنهلنیفنناوتانهلیتوادنایۆخهبیآهیهوشیتشگیكهخرهسهرشهلیوورهسهوهنایۆخ.ننیببرهههدنهچنادیهمۆبینژرهبچۆآهاوائهوارآهبسۆبیوایپرهبچۆآهبنایهدیپسۆآرۆجوارۆجۆختوقهوهنهآهدوهلادیتساروایپوهلهتوهبیهتوگیكرهسوونینامائرهگهئرهسدرهزتبهنرۆز.هتهمحهزوهلهوهرابیهنوومنرۆزموودنیزنهههلیدنهوپڵهگهلیتهرازهو،هوهرهدۆخونویدنهوانیندنایهگارۆیدارونۆیزیفهلهتوتهنانهتیناآهیآهرهس همانژۆر.اد دنهلنیفرهبچۆآرۆزناراجكهویهسهرهآیندرآادیهپیویژبنایژۆبیكڤۆرمیدنهلنیف.هووتاھلهبیآهیاتاوهكیدناآهیدنهلنیفهبینیشاتادیهژۆرپریهسوهرهمهسهل،تهوهدیرادهراشویتآهیاپوروئیتهمراییام،نرگهدرهوایۆگیهژۆرپینادیتهمراینارهبچۆآ.نهکهد جهبجهلادكتاآرهبچۆآهلیتودنهلنیفرۆزناراجهبیمآوحوانوینوشهلینووبكیادێوگتشپ.ترخهدیهوهئهلهوهرهسمسابدرآیهنوومنیوودنیز،هیهوهئهآیچۆبینارگرهودروآنایرهبچۆآهویناوتنایهنیتآهیتهبیاتهبنایۆخ.تبهههلیوومههرتگنیرگهلیتودنهلنیفراآورابوهبتهبیاتناآهڕۆگوائهدنهوهئهرهس هل،نۆخهآیڤۆرمرهبچۆآتهآهش.تاآهدهئهوشكآهیهلیهوهتهن یناآهیدنهمتهبیاتهدنهلنیفوهلیمهدرهسیڕهشیمههوودادیناھیجكتاآهزابرهسناآهینامائهل

یساندروک1 547دنهلنیفریگجنبهدراداگائ،نرآهدهلیهوهآیهوهتهندنهلنیفهیۆخهرهس هلونایهلهپڵهگهل.ترآهنوهئهخۆدوورابیتسیوپهبڕۆگوائهیههوگنهردنایووزتبهدینووبرهبچۆآهلیاگهمۆآادیدنهلنیفرایدوواچرهب.تبوهلهتوناآهسابرتایزهلیتسائنادیرۆتویراوبیرادرآرۆزهزاولاورهگهئهلڵهگرایبهبیناآهتسهدشیتویسابوهئهیهشآ،یهكب:نهداتسئرۆزهشابوشیرتشاب.تبهدیمهدرهسووزكهخرۆزهبنامووگووبهلینتاه.نارهبچۆآوهلادهونكدنهیفۆرمباگائهلینایژیناتوهكیدهلاددنهلنیفاونهگهدتۆبهنوناتسدروآیتفرگیقویرادهنوبینانهیههورههیهدنهوهئیڤۆرمدروآیاگرتردهدپهرلتیژبۆبناوهئوومهه.هكتشدروآهلرهبینووبهنچیههرۆجیكناخشاپییسایسویهوهتهنونرتایزهلیناآهوهتهنهكیدتشپێوگترخهدورۆزناراجنووبدروآهتبهدیپسۆآرهسیاگرینترگرهوكدنهیتسۆپیرادیئو.دتههلینادیهمراآویناشۆكتادهناژۆروهبتهبیاتهدنهوانناآهیتهوهدیدنهوهژرهبتهوهدویرووبائرۆزهگنیرگوینووبیكدروآیرهبژدهمازینیناآهرادتهسهدڵازرهس هبناتسدروآهبجنازاق.ننازان:یساندروکیهبرۆزهگرهوناکهدروک،نوایپیۆههمهئ؟هییچب یهناشینیلیهمتهرفائینژ ودروکهلیراوبادناگرهوناییتهییقهئ-وایپیهنارلااسهامهنب؟ناکهدروکزیزهع:یناخشهوهئهآیهبرۆزهرگرهوناآهدروآهلیرهساترهسادناھیجنوایپای،اننمراداگائمینووهلهوهرابچیههرۆجیآهیهوهنیۆكلینادیهمومیتسناز.هوهتۆدنوخهنیهوهئهآترنیبهدوهلادتهاورهیههاوناشپ،تادهدهآیهبرۆزهدروآناآهرگرهو.نوایپرهگهئاونینبادهآناآهوایپ

یساندروک1 548وهلهوهرابهل،نادیتهیارۆزهئهمشهوهتڕهگهدۆبرۆزیراآۆهیۆخونیاگهمۆآ،یدروآینووبشهبادیآرهئنایژهلیاگهمۆآیراوهدروآوهراوبیناآهییرووتلوآیواباگهمۆآورۆزیتش.هكیدمهبهبینیبتمۆخیخۆدوورابنژویآرهئهبایندینانهڵادنمهلهراآۆهیناآهگنیرگینووبمهآهدارویهژرینانژهدروآهلیراوب.ادیرگرهوهگجبهوهلیناخشاپیتهیهمۆآیراوهدروآوبینووبشهبیكشهبرۆزهلنژویناچآدروآهلندنوخونیسوونپسۆآویهرهگهتهروهگهلمهدرهبینژدروآهلیهوهرهدتوتسورد.تاآهدرههوودیراآۆههژامائواركپهلادهآهرایسرپترآهدهبههمۆآیناآهراآۆهوهئهیزاوایجردونتهرابهس .نیهكبهبیراآۆه،مهآهیهآنانژنایۆخهبنهقلاهعتبهد،مبنانژوآهوناوایپیرگۆئوهئراآو.نهیهشیپمهبهبیآهیهوهندنوخیوبرهبینادیهمراآوناشۆكتوینایژیدروآرهبچۆآهلیهوهرهدتو،توهآهدرهدهآكهمۆآۆههنبهدیهیامتسووردنووبوینانھكپ.كخۆدورابۆبكاتوڤۆرمتسهدیندركپهشیپوراآرهس هوهتڕهگهد،یرگۆئ،اناوتهلاڕۆخ،نتیدینووبینادیهمراآو،ناڕووسههینووبهدامائیجرهمولههییهتسهجوینوورهدۆب.راآیآاتدروآهلیراوبادیگرهویتسیوپمهبهیهوچراوچهیهههل تناوتهد و.تاکب پ تسهد راک یمهکهی یخانۆق ادۆتهئ یخۆدوورابهبتهبیاتیهشیپیرگرهونارگرهو وهلیراوبیرهبچۆآوییرهبانهپوهوهیزاوخانهپیتسیوپهبیتهمسواوهتهیههوتبهدڤۆرمهلناڕۆگینوج وماوهدرهباد.تب،یرهتشم،دنهمراآینوشنارگرهووتاآوتاسنایوومههوهل،نهناخهآیراآیگرهوسروق.نهآهدیگرهووهئهراآهناسائوهییآهمر،هینهآیهبرۆزهمئیریب.هوهنیهآهدلیرگرهووهبماجنهئیندنایهگوهئهیهشیپیكآرهئ،یقلاخهئیرهنووهو،هییڕۆپسپهآوومههاناوتویتسههڤۆرمریگاد.تاآهدیكگرهوووتوآرهسرهههوهئ

یساندروک1 549،هینهآكاچوینۆچناونیرهتشمو،دنهمراآرۆتآودوشۆخهننایلیآهوورابتهمۆت.تزاوگبارهبهنانهرهبیسابوهئهنانوتوهھمهدسروقینووبیراآشیگرهوقهز،هوهمهآهآهگنهرروهدویۆریۆخهلرهسكاتتبههۆبیهوهئیراآیگرهو.تاآهنیاسایوایپیرلااسهلیاگهمۆآادهمئ،هكراآۆهمهبمهآهیراآۆهواینهتراآۆه.هینبناموگیهمئدروآهآهبرووتلوآوبادویكتیرهنزاوایجوهلیهیاگهمۆآادیتنیژهدهروهگنیوارآووهئهنتسهبهلیكتسائیهژرادرۆزروهدویۆررهگیراآ.تگهدۆخزابرهدندرآنایهلیندرآریبیوومههوهئبادوهناتیرهنهگنهریكراآمهتسهئ.تبوهئیهنانژهآهبینهمهتهروهگویاورهسواهونایناآهادنمیاگریرهبچۆآ،نرژبهدهههبیۆهینووبڵادنمویندرآوخهبڵادنموهگنهریندركتسووردیادنمهزاتهلاد اڕۆپسایدنناوتانینامزیتوهناخێوخشاب.نبرفكتاآۆتیناوتهنینامزیتوهناخێوخشاب،تیبرفمهآهیپسۆآورهپمهلهلرهبادتۆخ.هوهینیبهدهگجبهوهلرهگهئكچآهبیادنمهرلهروهگتببوینامزیكیادزاولا،تبشیوهئهگنهررهههدنهچینامزیتوهناخێوخشابرفتبووبتناوتهنویرگۆئیراآهبنارگرهو.تبهنهكنووچناگرهوویگرهوكهمۆآیدنهمتهبیاتهیههوترآانهلهلیوانپنترگزرهلنژویفامنانژوهئهناناوپهلریب.نركب:یساندروکشخهنیۆر ویگرهودروکۆبییانشائیچرههیرتایزنارهبچۆکوینارهبانهپدروکڵهگهلیرووتلوکادیدنهلنیف؟هنۆچزیزهع:یناخشگرهورهگهئكهویكڤۆرمڵانشفۆپوڕۆپسپیواچل،نیهكبیآرهئیهوهئهینكهوكگرهوادبوههكهخڵهگهلیتوهناخێوخ.تاخبكرۆبهنووچونوهئهسابهمئتبهدگرهوكهورگرهو

یساندروک1 550،نینیببكهنلیآهوو.رهکینونرهلیتاآندرآراآویندربهوڕهبادهشیپگرهوتبهدهلیهوچراوچیواركیرایدادیۆخ.هوهتنمبوهبهیاتاویتوهرهلندرآراآادتناوتانهلیوهرینارگرهوڵاتونلا.تادبیهوهئهآهلادهآهرایسرپهووتاهیدنهوپ،هیهههبراآویآلااچ،ییسایس،یتهیهمۆآیرووتلوآو ڤۆرمیآاتدروآوهلونوهئنیچوادشهناژوتیڤۆرم.گرهورگرهو،هیهههآتاآوینایژیۆخۆبیكراآدازائویآلااچتهبیاتناخرهت.تاآهدوهئهناگرهوهبنووبمادنهئهلوارخكرویههمۆآرۆجوارۆجوتهنانهتیهژۆرپگنهڕواگنهریراآینونریندرآینایتواهدروآورۆزیرهبچۆآهكید.نهآهدهلرهسكهییراآۆخندناجنوگوینتسخكریڤۆرمدروآهلرژیرهبس،بزیحیوارخكرینییائوینووبشهبادهوهناتسدروآ.هواردرگكلناآهدروآیماکائ هلیموزییووژمهتهوهدیناآهرادتهسهدمکاحهبرهس،ادناتسدروآهلیهوهرهدناتسدروآادشاڕۆپساید ینایژ ویهوچراوچ هلو بزیحیوارخكرییدروکویینیائادنایۆخ.هوهننیبهدوهئوارخكروشهنابزیحرتایزهلینووبهكهخهآۆبیتسهبهمهدنهگاپۆرپونووبمادنهئدووسنرگهدرهوورتمهآڵوههنهدهدینارهبچۆآدروآهلینایژیتوهناخادوخیتهمراینهدبونلاپویهمانرهبۆبنیباد.نهكبدروآهلیهوهرهدشیتوهویناوتیهنهلیروهدهمانرهبویآهیهآۆریبنیرهبوادناوارفرهب.هوهتببۆآیدروآاڕۆپسایدڵهگهلیهوهئكهوكاتویوارخكررۆزنایوهههوادیكهناپورهبناوارفۆبینتسخكرینیرهبناآهدروآ،هوهنزۆدبمبینووبشهبادریبویڕهوابیبزیحوییهوارخكرهتۆبیراآۆهینابادكل.رتایزوهلادهنادیهمڵۆرویشخهنیگرهودروآرۆزناوارفرهبهینوشیوهئرۆزناراجهگنهرهلرژیرهبسبزیحویوارخكرادزاوخدیۆخ.هوهتنیبهد

یساندروک1 551تهرابهسهبیندناسانیگنههرهفیتشگویندرآانشائنارهبچۆآهبیگنههرهفهناژۆرهئهوشیكراآسروقو.هنارگرگرهورهگهمهلیاگررتایزنیسوونوهوهیریبآانوورتناوتبهبدووسنترگرهوهلیناھیجناآهییدنهوپروهدویرهگیراآیمهآ.تبهههرایدهئهوشرترۆزیراآهآاتوهلرهبینووبهنیوارخكرتهبیاتورهسهوكهییهوهنتسخهناناوتویزهناآهآاتیماوهدرهبوهئیهراآكاترۆز.هینوهلادهونیاگجیتهیۆخسابهوهل،تركبهآیتوهناخێوخویگنههرهفوهئهتورۆزروهدتنیبهدهلرهسیندرآاراآیناآلااچییتهیهمۆآو.یسایسۆبهنویتودنهلنیفاتههشاتسئهدامائهینیآهیهمانرهبوۆیداریرهساترهس ینۆیزیوهلهتكهنۆبدروآوكهبۆبنارهبچۆآهدامائ.تاكبیهدنهوهئنممراداگائوڵهگهلیدنهوانگنهدویگنهردنهلنیفهلیدنهوپ،مووبادینامزیسوورهلیوورهسهوهناوومهه،ترنهدادهكنووچ٣٥٠٠٠یسوورهلدنهلنیفنیژهدوهگجبهلهوشدنهلنیفوهیسووریكروونسرۆزویآهیراآواهیناگرزرابرهبنایاناوارف.هیهههبسۆبیآهیهوهتهننبتسهدویوارسانهندروآرۆزهمهتسهئجكهیپهلیراوب،ندنایهگارایدموتهنانهتهوهنیۆكل.هوهتزۆدبۆبرتایزیهوهندركنوورمناآاڕوریبادهرلهژامائهبوودیهنوومنوودنیز،مهآهدهآمۆخهوادموههنایراآۆب.مهكب•یگنام١٢یاس٢٠٠٧هلیشهبیرووتلوآیكنیسلههلنتشینادڵهگهلیسرپرهبوهئیتاآوهئ،هدنهوانمراینشپدرآهآۆیدارویآهیهمانگنامتهبیاتهبنارهبچۆآنینبادۆبیهوهئهتببیدرپیندنایهگمایهپوتسیوویناآهزاوخادرههكوود.لایسرپرهبینووبهن یساب نم یهکۆریب یندرکدنهسهپ شاب و ناوج هب دنهوان.ووب مهو اود شهوهئ و درک یهجدووبۆبیندناڕووسههرهههژۆپوكراآیزهییناسنیئویددامورۆزیدنهههرشهكید.نتسیوپكتاآیتوهناخێوخهدامائهینویتاناكمیئتسیوپۆب

یساندروک1 552ندنارزهمادوینتسخڕهگهویآهیهژۆپرهگیراآنیباد،تاآانهبكاتودنهچكآاتیكراآۆتوهئ.ترآانكتاآسابهلدروآ،ترآهدشپویوبهبیواچڕهیههورهههسهآنهواخهكآۆرهسوهلیهنزابتسنازویراآیهناژۆرادشیرهبانهپ.لوبمهس هتاكیهد•هلیگنامیآهییاس٢٠٠٧یراشیكنیسلههلكنتشینادڵهگهلیتسهرهپرهسیآهیهمانرهبیکهی یاناک ینۆیزیفهلهت یهناووتوهحدنهلنیفمراینشپدرآنایهآهمانرهبۆبیماگۆرپنارهبچۆآنیڕۆگبورهگهئتركبرهسهلنایژویناآهوادووررهبچۆآڵاوههونامژاترۆپر.تبههناوهئنایتوگمهلهتوراآرۆزهبیشاوههنچهدشپوتبهدیدنهوپهبیتهرازهوهوهراآ،نیهكبرهگهئیتهمراییآهیهژۆرپاو.نهكبۆبو ڵاوهه ینووبرهبهخرهسهل،نایتوگ گنهر و گنهد یرهساترهس یاناکناوهئرههرۆزنزۆریپورههۆبندركساب.نبان:یساندروکهبیاوبهوئییانشائیهگهمۆکیدروکهلیهوهرهدتوڵهگهلهنامزادناکهرۆجوارۆجهدنهچتناوتهدیتهمرایهبیندرکهزیندۆمیهگهمۆکییدروک؟تاکبزیزهع:یناخشهبیاوبوومههیكڤۆرممهدرهسینووبرفنامزونووبانشائهبگنههرهفویووژمینلاهگهكیدیكراآیاگجزروپ.هنینازهبانشائنووبهبنامزنیناوتهدهلزارویزمهریرووتلوآونتوهكشپوهخانۆقیناآهرایدیووژموهئهناوهتهن.نیهگبتهلیاگرینیسان،تایبهدهئرعشوهقهدیناآهرۆجوارۆجنیناوتهدهلیناھیجاگنهرویگنهررۆزهوهتهنویتهیامهآازهراش.نیبهبهنووچوانینلاهگیهكیدناھیجنیناوتهدهشآویتفرگنامۆخهبرتیناھیجنیهكبوجنرسووریب

یساندروک1 553یاڕیكهخیهكیدۆبیلاوهئهیهشآ.نیشكبارینیساننامزوانشائنووبهبیرووتلوآهناگبهلرهسیوهرڵووقوهنایكیژۆلهتبهدرهدناهواگررهدناشیپۆبینیسانیرووتلوآ.نامۆخۆبیهوهنتشرادرهسهلیونیناخشاپیهنایمهدرهسرووتلوآوتهنانهتیهوهنیزۆدیناآاگرینتساراپبادویتیرهن،یامۆخهآڵهگهلنتوهكشپویناآهدنهههرادمهدرهسنایتهیاژد.هینینیسانهنایستنازوهبیهمانرهبرووتلوآوینووبرفینامزناوهئیرفنامهوهئتاآهدنۆچتوهآوسهههلڵهگ،نامزبادوتیرهنوامهنبیناآهیرووتلوآادنامۆخ.نیهكبهلیاگریاگهمۆآهوهییدروآویناآهدروآهواڕۆپسایدراوهنوش كرۆجهلرهسیاگهمۆآیۆخون ییدروآناتسدروکهتد.هوهیاآهلیایندادۆمهئوینووبهبلهآویلهپندنایهگاروتهنانهتگنهدویگنهریدروآودتهرۆزیتهبابتهبیاتهب،رووتلوآ،نامزگنههرهفوبادویتیرهنهچوانیناآایجایجناھیجهتدونیهنزابیاگهمۆآ.هوهییدروآمهبۆخائوهئیهیتهیانشائینادروآهوهرهدهبنامزویتایبهدهئهوهتهنویناتویووتهكشپیناھیجچیكروهدیرهگیراآتبهدهلرهسهرهبوینووچشپیرووتلوآیهوهتهندروآ؟ادهبیاوبنموهئهراوهنوشینهیلاییهژرهیههوهلادتهڕهنبیهسقمهآهی.تاآانهلیاگرهوهروودوهبیراآۆهرۆجوارۆجرۆزهتهمحهزینادروآاڕۆپسایدهنببیڕۆتۆمیڕۆگوائكلااچویوهتپ.یرووتلوآۆبندركتسووردویندرآاپرهبینادیهمیندرآهشهگرووتلوآتبهدهلوناد اگهمۆآهووجوهوهنتووزبهنب.هوهیاآهلیرهگهئنادههرهسویهوهنتووزبیناوارفرهبییۆخونهوهتهنتناوتهدرهس هلهویاگرندرآهشهگهتوهكب.اگڕهرایدهبینووبیاناآ،واركیرایدیزهیهدراژبهوهرهدوۆخوننناوتهدهلرهستوهرویزابرناآهڕۆگوائهبتهبیاتیرووتلوآرهنادنوش.نبادهرلتبانیسنابیندرآهشهگاگهمۆآ

یساندروک1 554ریبهل،نییهكبهكنووچینتوهكشپیرووتلوآوهمهههنهیلاهلرهسیهنیچنبیناوارفرهبڕۆگوائوهتخونیناآهرایداگهمۆآقهچ.تتسهبهدناموگبایندهلڵائوهیادڕۆگویاگهمۆآشیدروآوكهیناوهلینووبینادروآیهوهرهدنامتشینمهآورۆزهنوهآهدرژهاپیۆتسهپوهئ.هناڕۆگوائوهئیهنادروآیهوهرهدتوهبیهژراناوتویزهنایۆخنناوتهدهنببیكرهنوزب،ییهژرمهبیتسائیندرآهشهگاگهمۆآهتوهآهدژیرهبسیمژوهتینیرهبرهبایندو.هچوانرهگهئسابهلینتوهكشپهمهههنهیلاوینیرهباگهمۆآ،نیهكبتبهدیتهسهدییسایسهلریب.نیهآهناتههوهئیهتاآیكتهسهدكیتاآومدوییلهگیهرادیئكهخ،تاآهننتوهكشپرۆز.هتهمحهزرهگهئوهئهتهسهدهرۆتاتكیدشیدروآتبهبنامهههوشهلمهدرهبوهرهبینووچشپاداگهمۆآتسهبرهبتسورد.تاآهدهبیاوبنمیتهسهدیسایسویرایشوینهمۆآكهخویرووتلوآیرادتهسهدیزهشآووهرهبیندربشپ.ناگهمۆآرههكتاآیتهسهدیسایستویناوتهبینوورویاركشائنلاپویهمانرهبرۆجوارۆجهلیتسهدرهسیناسهآڕۆپسپونازل،تژبادوهئهیهتاآهآیناآهواگنههیندرآهشهگاگهمۆآتسهد.نهآهدپینووبیآاتدروآهلیهوهرهدتوكهویۆخیزهناڕۆگ،هینمهبهلیهوهندرآۆآوهئهناآاتوزهویهزوادناوهئترآهدیكزهراشفرهس ۆبییسایس یتهسهدهتب.هوهیاآیاگهمۆآیدروآویهبرۆزیناآاگهمۆآیتههژۆرتساڕهوناتههیهتاآوهئزاوهلیدنهههریكیسلاآیهرادیئاگهمۆآوشاپهلیناریگاركات،نرگهنههنناوتانپهننبینادیهمیندرآهشهگهنایمهدرهسویآهیووتاهادرهوهتخهبۆبیناآهوهنووتاهادتاینب.ننب

یساندروک1 555:یساندروکیناڕۆگینامزهلرههادکهیهگهمۆکیکراکرۆزهمهتسهئوهگنهرشیاحهم.بیچرهگهئیکلهخدروکهبیهوارازرۆجوارۆجهسق،نهکهدمهبهبیۆهكهمۆکیرهتکافییووژمو،یسایسیدروکرههکشهبهلناتسدروکهبیناکهنامز،یبهڕهع) کهویسرافوش (یکروتاتیکهیهداڕشابهسق.تاکهداتسئهوئناتاڕهییچیهرابرهدیهوهئهکینامزیزیلگنیئهتببینامزیمههوودیکلهخ؟دروکۆخائمهئهنامزتناوتهدیناکهییاشۆبینامزیدروکهلیراوبتسنازوهدهورهپوندرکرفوادیڕۆپسپپ؟هوهتاکبنۆچتبهدراوبۆبیندنهسهرهپینامزیزیلگنیئهلادناتسدروککپ؟ترنھبزیزهع:یناخشوهئراآوهیهسۆرپیرایماروهرایتسههویتسیوپهبیرایبهوهییسایس.هیههناتسدروآۆمهئشهبادوترهآ.هوارآوهئهییدنهمتهبیاتهلرهسوومههیناآهراوبینایژیاگهمۆآادیدروآرهنادنوشهووبو.هیههاتكتاآناتسدروآتناوتهنهتببینهواخیرهورهسییسایسیۆخوهئهتوهرهوهتهوارتسهبهبهوهتهنرهسیناآهتسهدڵازهبرهس.ادناتسدروآهوهئهآینامزیسیلگنیئهتببینامزیمههوودناآهدروآوهتببیهوهرگجیناآهنامزكهو،یسراف،یآروتیبهڕهعهلادناتسدروآكهومساب،درآۆبیاگهمۆآیۆرمهئدروآیناكمیئ.هینرهههدنهچیهمئدروآویهوهنهزاتیووتشیهگپهچوان،نینازهدهآینامزیسیلگنیئینامزرهورهسوهوهتهنیناآهتسهدابناھیجوهڕازابو،هیایژۆلۆنكتمهبهبماآائیندنایهگرههكتوهریتسیوپهبینووبهدامائكهمۆآ،هییدنهمتهبیاتهآكآهیوهلهنایدنهمتهبیاتتاآو.هنامهزیدنهبهمینایژهمئینادیهمكپینتشیهگهرووتلوآناآهزاوایج.هووبیووژمنۆآویوودرباریهچوانیتههژۆرتساڕهونیرۆز یهناو و ڵاخ،هیادتهآیهآهكهخهدامائنینهبیناسائهلیتسهد.نهدبرهگهئجنرسهنیهدبیوودربارڵاس تهس دنهچهلوهمرهبیكتوكهوسیلگنیئ،نینازهد

یساندروک1 556هآینامزیمرهفیوهسناڕهفهووبویسیلگنیئاینهتینامزندرآهسق.هووبۆمهئیناھیجهمئهواڕۆگویتهسهد،یسایس،یناگرزابیروبائوهنتوهكشپناآهیستنازیۆرنایگنیرگهووبهههلرهسوهتپینووبینتسهبدووسنترگرهوهلینامز.یسیلگنیئدروآهبینیسانۆخرتایزویندرآهشهگیهمانسانییدروآتناوتهدهتاگبیاخشهبواهۆبیهوهئینامزیدرادناتسینیسوون.تبهههلیرهگهئینووبوهئزابروادهرهگهئدروآترآهدریبهلتوهروینلاپهدرهورهپوندرآرفهوهتاكبویدنهبزیرویراآهدامائتاكبۆبینانادینامز.هناگبنووبانشائهبینامزهناگبوازهراشینووبیهوهتهندروآهلهنامزیناآهوودنیزمهدرهسڵۆرویرهگیراآهبنایزههیهههلرهسانشائنووبهبناھیجویهآۆریبیهنایمهدرهسهوهتهنوهدنهمریبیناآهرادوانهچوانو.ایندهلیاگرنووبرفویندنوخهنامزمهدرهس یناآهوودنیزوكهین وهلا،یسیلگنیئدروآتناوتهدهلرۆزنادیهمادرتاراآورتڕووسهه،تبڕۆگوائ،ننملهسیهد ناکهنتوهکرهس یووژم وهآڤۆرمكهیهوهشتناوتانهتببناوهلهمازهراش وهلیرهنووهندرآهلهم.ادرهگهئتتسهبهم،هیهوهئهآدروآزاوهلینامزییدروآتنبوینامزیسیلگنیئهتاكبینامزنیسوونوهدرهورهپوندرآرفو،ندنایهگارهئهمشیآهیهآۆریبهراوژدوهگنهرهلیكیژۆلیۆمهئادناتسدروآوتهنانهتادشووتاهادرۆزووتوهآرهس.تبهنیهوهئهآناتسودنیه،یتهیوودرآجرهمهینۆبناتسدروآووتوهآرهس.تبناتسودنهینهواخنادهسنولمهتهمیشهحوهگجبهوهلهلهوهتهنویتهیامهآ،یناوهنامزینییائوییهوارازگنهڕواگنهر.هووتاھكپیهبرۆزیناآهوهتهنایندهلیوههینتساراپینامزیآامآزنادنایۆخوۆبیهمئدروآرۆزهریهسیتسهدهبنامۆخنیبینامزكیادهلریبنییهكبوینامزیسیلگنیئكهویآهرهس ینامزهب.نینبراآ

تبت؟ركوهکوردناسی 1557ئهو ئاوگۆڕانه دهآرت له ههناوی آۆمهگادا بن و خهك له سهر دهمیئهمۆدا بهشدار بكرت لهو بهرنامه و ئهو پۆگرامانهی آه ژیان و ماڵ وداهاتووی دهخهنه ژر پاهپهستۆ.‏ باسهآان زۆرن و ههر آام له ئمه رهنگه بهجۆرك بیرمان له زۆر رگا آردبتهوه.‏ ئهوهی گونجاوهو نهتهوه و گهلانیدیكه تاقیان آردۆتهوه،‏ ئهوهیه آه بوونی قهوارهیهآی سیاسی و ناوچهیهآیجۆغافیای دیاریكراو بهردی ژرخانی زۆر ئاوگۆڕه.‏ ئمهی آورد له ژر ئهودهسهتانهی آه تدا دهژین ئازادی بیاردانمان نیه و بوون و مژوومانشوندراوه.‏ ئهگهر آوردستان لهگهڵ دهوهت و نهتهوهی بادهستیدموآاتیك جیران و هاوس بایه،‏ ئاسۆی چارهسهرآردنی ئهو گرفتانهئاسانتر دهبوو.‏ له سهردهمی ئهمۆ و لهسهدهی ‎21‎دا نهتهوه بادهستهآانی زاڵ به سهر آوردستان مافی بریاری چارهنووسیان له آوردزهوت آردوه و لهو ههل و مهرجهدا آورد ناتوانت وهك نهتهوهیهك له زۆربواری تایبهت چارهنووس سازدا بریار بدات و بهشدار بت.‏کوردناسی:‏ ئستا ئوه راتان چییه دهربارهی ئهوهی که زمانی ئینگلیزی ببتهزمانی دووهمی خهلکی کورد؟ ئاخۆ ئهم زمانه ئهتوانت بۆشاییهکانی زمانیکوردی له بواری زانست و پهروهده و فرکردن و پسپۆڕیدا پ بکاتهوه؟ چۆنده بوار بۆ پهرهسهندنی زمانی ئینگلیزی له کوردستاندا پک بھندعهزیز شخانی:‏ به لای منهوه زمان لهگهڵ ئهوهی پكھنهری مانای جیھانیمرۆڤه،‏ پكھنهری روانگهی مرۆڤیشه.‏ له بیرآردنی زمانی دایك و پهنا بردنبۆ زمانكی وهك ئینگلیسی نه چارهسهره و نه رگایهآی ژیرانه.‏ فربوونیزمانی جۆراوجۆر هوونهره و به بوای من یهآك له دینهمۆآانی بهرهوپشبردنیی آۆمهگای مرۆڤه.‏ ئهوه آه ئایا زمانی بگانه و زمانكیئینگلیسی دهتوانت آهم و آۆڕیهآانی زانستیی زمانی آوردی له هیپهروهرده و فرآردن پ بكاتهوه زۆر ئاسان نیه وهم بدرتهوه و پویستی

یساندروک1 558هبیآهیهوهنادكلیتسنازووبرهب.هیههیهشآرهههروهگهلینووبشهبادیهوهتهندروآوناتسدروآهبرهسدنهچیتهوهدرهبوروهد،هیادهآهتهنووبیتسهبرهبیتشوورس یندرآهشهگینامز.یدروآینووبهنیتهسهدییسایسوتهوهدوتهنانهتیآهیمۆنۆتۆئپهبیانام،هشوهلمهدرهبهبیمرهفیندرآینامزیدروآهلوومههیناآهخانۆقهدرهورهپوندرآرفواگهمۆآوادهرادیئرگر.هووبناتسدروآكهویكدیحاویایفاغۆجوهبیتشوورس یهروگیهآهنووبشهبادهلینامزیناآهتسهدرهس هوهتهنیۆخهلهراوبدووس ادناآهرۆجوارۆج.ترگهدرهوۆبهنوهلهیآروتینامزیآروتهلڵهگیهوهئهتۆبینامزیمرهف،راآندنوخوڕازابهلكدنهادراوبهتۆبینامزیندرآهسقڵاموینازخ.شیناکهدروآهلیناآهچوانناشامرآوكدنههنس یهچوانیناآهمیژرنارئ،هواد نایوهههآیهژریهشوینامزیسرافهلیهتسرادیدروآهتببیراآۆهیندناوشیهراوهقهتسروینامز.یدروآیرایشوانیناآهدروآوهئهیهچوانرهبمارهبهبهڕۆگوائناآهیناوهنامزوی هسایستهمیژریناآهرادتهسهدهچوانیكنتسهبیۆتوهئ،هوودناقوخهآیناآهدروآوهئهیهچوانیزاوشندرآهسقوتهنانهتهتسر،یزاسیهشوهبوارنهراآویهتشڕادتایبهدهئهلرهسینزهوینامزیسرافنهآهدوهبینامزیدروآلیسهئویخۆت.ننهدادهبیهوهنانهوهئیهنانوومنهوهرهسنامۆب،توهآهدرهدهآیندركنیشنجینامزهكیدهلیتایجینامزكیادیکهیههه،هیكیژۆلهآزیگرههووبهرهق.هوهترآانینامزكیادینامزتسههوهساسحیئوۆبینتشیهگتڤۆرمهلناھیجیهوهرگج.هینرهگهئتسهبهمهلینامزیسیلگنیئهبراآینارنهتبهلتشینهتینامزكیادهوهئیكتشهیهكیدوۆخرههشاتسئهل،نارئهیرووس ،قارعوهیآروتتردنوخهدوهلادشیناتسدروآنامهههبهوشویمرۆفهتورهس یناآهازناتسدروآ.تردنوخهدۆبپیهوهندرآینهیلایتسنازینامزیدروآرهگهئتسهبهمهژاوهتسهدویناآهرایدهوانتسنازتبترآهدۆبینتشیهگترتایزهلناآهلهسهمراآۆب،تركبهوهئهآرهگهئهلینامزادیدروآكدنههشوویهژاوهتسهدتسیوپنووبهناوهئ

شوهکوردناسی 1559ههر له زمانهآانی زیندووی دونیا وهریبگرین.‏ ئهگهر مهبهستیش به آارهنانیزمانی ئینگلیسیه وهك زمانی لكۆینهوه و آار پكردنه،‏ ئه جگا و آار وفهزای تایبهت به خۆی دهوت.‏ بۆ ونه ئهگهر له داهاتوودا له آوردستانناوهندكی زانستی ههبوو،‏ آه له زۆر نهتهوهی دیکه لكۆهڕهوه و پسپۆڕیتدابوو دهتوانین بین زمانی ئینگلیسی به زمانی لكۆینهوه و آارآردن لهوناوهنده پناسه و دیاری بکرت،‏ بهم له ههموو مهیدانهآانی آۆمهگایآوردیدا ئهم آاره ناآرت.‏ ئمه وهك نهتهوهیهآی بن دهست زۆر جیاوازیمانههیه،‏ لهگهڵ ئهو نهتهوانهی آه خاوهنی سهروهری سیاسیی خۆیانن و لهوتی خۆیاندا بیار به دهستن.‏ بۆ ئمه زمان نونگه و ناسنامهی نهتهوهییه وپهرهپدان و پاراستنی زمانی دایک له پهرهپدان و ههونكردنی ههست وویستی ماف خوازییدا دهوركی آاریگهری دهبت.‏آوردناسی:‏ئیمرۆ فهرههنگفارسی،‏ عهرهبی و...بیرو رای ئیوه له بارهی فهرههنگ نوسی دوو زمانهوه چیه؟ تا بهگهلی جۆراوجۆر له زمانهکانی ئینگلیسی،‏ سوئیدی،‏ ئهلمانی،‏به کوردی یا به پیچهوانهوه نوسراون.‏رای ئیوه لهبارهی فهرههنگ نوسی دوو زمانه کوردییهوه چیه؟ میژوی فهرههنگ نوسی لهنیوان کوردهکانا کهی دهس پیکراوه؟ فهرههنگ نوسی له نیوان کوردهکانا لهمیژوی هاوچهرخدا چون ئهبینی؟شخانی:‏ عهزیزفهرههنگی زمان یان دیكشنری پردی نوان دوو زمان بهحیساب دت.‏ بۆ وهمدانهوهی ئهو پرسیاره جگای خۆیهتی ههوستهیهك لهسهر پهڕتووآی وشه بكهیین.‏پهڕتووآی وشه بریتیه لهو پهڕتووآه،‏ آهوشهآان به گورهی ریزی ئهلف و بی زمانی مهبهست دادهڕژرت و لهبهرامبهردا مانا و لكدانهوهی وشهی زمانی مهبهست دهنووسرن.‏ فهرههنگ یاپهڕتووآی وشه له سهر بنچینهی زمانهآان دادهڕژرن.‏پهڕتووآی وشهیدوو زمانه یان یهك زمانه ههر دووآیان ههگری بهستنی زمانی دوان،‏قسهآردن و نووسینن.‏ پهڕتووآی وشه جۆری ههیه و به ئهندازهی پشكهوتنی

کوردناسی 1560زمانهوانی و ههروهها ئاستی بهآارهنانی زمان گهشهی آردووهدابهشبووه.‏وئهگهر چاوك له زمانه زیندووهآانی دنیا و تهنانهت زۆر زمانیبچووآی نهتهوه خاوهن دهسهتهآان بكهین،‏ بۆمان روون دهبتهوهفهرههنگی زمانهوانی ئهوان چهنده بهرینه.‏آهئهو نهتهوانه بۆ آهك وهرگرتن لهزمانی ستانداردی دایك و گهشهپدان و زیندوو راگرتنی له زۆر بواری تایبهتداخاوهنی پهڕتووآی وشهن.‏ ههر چهنده رهنگه ئهو پرسیاره له سهر پهڕتووآیگشتی دوو زمانه بت،‏بهم بۆ روونكردنهوهی زیاتری پرسیار و وردترچوونه نو باسهآه خهراپ نیه ئاماژهیهآی آورت به جۆرهآانی پهڕتووآیوشه بكهین .پهڕتووآی وشه دهآرت دوو یان چهند زمانه بت.‏ئهوفهرههنگانه به سهر جۆرهآانی وهك پهڕتووآی گشتی و ئاسایی،‏ سهردهم،‏زاراوهآان،‏ پیشهیی،‏ بهربو و آورتكراوه،‏ زانستیی،‏ یهك زمانی وشیكردنهوه و هتددا دابهش بكرن.‏سهبارهت به نووسینی ئهو پهڕتووآانه به تایبهت دوو زمانه و س زمانهدهبت بم،‏ به گشتی آاركی باشه.‏ بهم فهرههنگ و پهڕتووآی وشه چۆن،‏آ و له سهر چ بناخهیهك دادهڕژت؟ ئهو فهرههنگانهی آه ئستا به زمانیآوردی بوونیان ههیه،‏ زیاتر له چوارچوهی پهڕتووآی وشهی گشتیدان.‏بهتایبهت زۆر جار دیتراوه آهسك تهنیا وهك ئۆگری به آاری ئهدهبی دهستیداوهته آاری آۆآردنهوهی وشه و وهسهر یهآخستنهوهی وشه.‏له ههموویگرینگتر ناوهندكی دیاریكراو و زانستی نیه،‏ آه چاوهدری به سهر نوهرۆكو ئاستی پهڕتووآی وشهدا بكات.‏ ئمهی آورد ههرچی دهیبیستین و دهیبینینزیاتر وهك فاآت و راستی چاوی لدهآهین.‏ئهو آولتووره مهیدانی رهخنهناهت و نووسهری بابهت و بهرههمی نووسهر دهآاته لاپهڕهیهآی پیرۆز،‏ آهتاآك نهتوانت رهخنهی ئاراسته بكات.‏ ئهو آولتووره له مهیدانی سیاسهت ورامیاریدا زۆر باوه.‏ بۆ ونه زۆر به آهمی ههودراوه آردار،‏ نووسین،‏ قسه وبیاركی سهرۆك حیزبك بخرته ژر تیشكی رهخنه.‏ آولتووری زمانهوانی

کوردناسی 1561لهئمه له سهر دوو ستوون و آۆهآهی پھهگوتنی زۆر و پشتهمله آوتانیخراپی تاك و دهسته و هتد چهق دهبهستت.‏آاری فهرههنگ و پهڕتووآی وشهدا آورد زیاتر چاولكهرن تاخوقنهر.‏ ئهگهر چاو له هندك پهڕتووآی وشهی مامناوهندی بكهین و لهگهڵپهڕتووآی وشهی زمانكی جیران وهك فارسی،‏ عهڕهبی یان تورآی بهراوردیبكهین دهزانین،‏ آه پهڕتووآی آوردیه آه زیاتر وهك آۆپی ئهو پهڕتووآیوشانه وایه.‏بهشك لهو پهڕتووآی وشانه خۆشیان له سهر بناخهی تهقلید وآۆپی فهرههنگی زمانه ئورووپایهآان داڕژراون.‏ به بوای من ناآرت ئهوهیآراوه به چاوكی آهم نرخ چاوی لبكهین،‏ بهم دهبت پهڕتووآی وشهیآوردی له ههموو جۆرهآانی له سهر رهوی تازه و به متۆدی سهردهمیانهو به هوونهری زانستی تاو بدرن.‏به شوازكی تازه دهآرت آاریپهڕتووآی وشهنووسی به زۆر هۆآاری جیاواز له سهر دۆخی تازه و بهرنونی و توانای آهسانی پسپۆڕ دهست پبكات.‏لهوهدا گومانم نیه،‏ آه شارهزابوون له زمانكی بگانه سوودی زۆر ههیه وتهنانهت سوود وهرگرترن له زمانه زیندووهآانی جیھان بۆ داڕشتنهوهیپهڕتووآی وشه زۆر پویسته.‏پشكهوتنه ههمهلایهنهآان مهیدانیزمانهآانی جیھان وشهی تازه وهردهگرن وزۆر بۆ له دایكبوونی وشهی تازهدادهتاشن.‏ ههر وتهی آه خاوهنی دهسهتی سیاسیی بت ناوهندكی تایبهتبه زمانی ههیه،‏ آه له رهوتی آات و سهردهمدا باسهآانی تایبهت به وشه وزمانهوانی دهورووژنن و تهنانهت هندكیان یارمهتیدهرن و سوود و آهكوهرگرتن له دهستهواژه و وشهآان روون دهآهنهوه.‏له نو زمانی آوردیدابجگه له پهڕتووآی دوو زمانه پویستمان به پهڕتووآی زاراوهآان بهشوازی،‏ زانستی،‏ پیشهیی،‏ گشتی تازهآراوه و هتد ههیه.‏آارآردن بۆ دانانیفهرههنگی زاراوهآان و دوو زمانه و هتد ئهگهر له سهر ئهساس و بنچینهی

کوردناسی 1562سۆز و عاتیفه و تهوژمه سیاسیهآان بن،‏ ئامانجی خۆیان ناپكن و ئاآامیخهراپیان لدهآهوتهوه.‏به باوهڕی من ئستا آورد لهو باروودۆخه دایه،‏ آه رهنگه نهتوانت بهگشتی خۆی له آشی سیاسیی رزگار بكات و دابهشبوونی آوردستان وناوچهگهرای له سهر دۆخی له دایكبوونی پهڕتووآی وشهآان به شوازی لانیآهم شاراوه دهور و رۆی دهبت.‏ بوونی زمانی آوردی لهو باروودۆخهی آهتیدایه مهیدانی ئانارشیزمی خوقاندووه و زۆر آهس و تاك له بهر رق وآینهی تایبهت بهرامبهر به زاراوهیهك ههر چهنده پسپۆڕی زمان نین،‏ بهمهات و هاواری زۆر دهگرنهوه بۆ ئهوهی بۆ ونه زاراوهیهك نبته زمانیستانداردی نووسینی پارچهیهآی آوردستان.‏ وهك نهتهوهی آورد پویستمانبه زیاتر خۆ ناسین و خۆ ساخكردنهوه ههیه،‏ له زۆر بوار و مهیدانی تایبهتدا.‏یهآك لهو مهیدانانه زمانی آوردییه،‏ آه دهآرت ببته سهرهتایهآی گونجاو وله بار بۆ زۆر ئاوگۆری گهش.‏ زمان پوانه و پردی لكدانهوه و لكتگهیشتنی نوان تاآهآانه و ئهگهر زمانكی قبوكراوهی ههمهلایهنه وستانداردمان ههبت بگومان ئاستی فیكری و شوازی بیرآردنهوهی ئمهشدهگۆڕدرت.‏ به پهروهرده بوون و گهشه آردن له سایهی زمانكی پاراو وخزمهت آراو دا،‏ آهسایهتی تاك زیاتر چهقهره دهآات.‏ تاك و دواتر آۆمهڵ وتهنانهت نهتهوهیهك دهآرت خۆی له نو وشه و آۆنسپتهآانی زمان وپهڕتووآی وشهآانیی دا بدۆزتهوه.‏ ئاستی بهربوی و ههمهلایهنه بوونیپهڕتووآهآانی وشه باس له جیھان و دنیای آولتووری،‏ سیاسی،‏ ئابوری،‏وهرزی،‏ پهروهرده،‏ منداڵ،‏ سرووشت،‏ ژینگه،‏ ئهمرۆ،‏ داهاتوو و تهنانهتشوازی ههسوآهوتهآان دهآهن.‏ آورد آاتك دهبته خاوهنی ئهو زمانه،‏ آهخۆی خۆش بوت و بوونی خۆی به آهم نهگرت.‏ له رگای آار و تكۆشانیبهردرژ و ههمه لایهنهدا آورد دهتوانت دهرگایهك بهرهو دواڕۆژ بكاتهوه وبوونی خۆی له نو آۆمهه زمانهآانی جیھاندا نیشان بدات.‏

کوردناسی 1563زمان و وهرگری کورددیالۆگک لهگهڵ رکهوت ئیسماعیل ئیبراهیم وهرگری زمانی هولهندیکوردناسی:‏ گهلک تیۆری جۆراوجۆری زمان ههن که زمان وهک ئامرازیپوهندیگرتن پناسه ئهکهن،‏ بهم ههندک له زمانناسهکان زمان به تهواوهتیلهم چوارچوهیهدا پناسه ناکهن،‏ بهکو له بهرههمھنانی ئهندشهدا به گرنگیدهزانن.‏ ئوه وهک وهرگیک چ پناسهیهکتان بۆ زمان ههیه؟رکهوت ئیسماعیل ئیبراهیم:‏ سهرهتا دهمهوت بهرله وهمدانهوهی پرسیارهکانیهک سهرنجی بچوک بخهمه بهرچاوی بهڕزتان ئهویش سهبارهت به چۆنیهتیداڕشتنی پرسیارهکانه،‏ من تا رادهیهک ههست بهوه دهکهم که له ئامادهکردنیئهم پرسیارانهدا تکهوکردنک ههیه له نوان زانستی زمان و هونهریوهرگان،‏ مهرج نیه ئهو کهسهی کاری وهرگان دهکات قاهوهبووی زانستیزمان بت و خۆی به زانینی تیۆرهکانی زمانهوه ماندوو بکات چونکه کاریوهرگان زۆر جیاوازتره له کاری توژینهوه لهسهر خودی زمان،‏ بۆیه باشتروابوو ئهم پرسیاره سهبارهت به تیۆرهکانی وهرگان بکرایه،‏ یاخود ئاراستهیکهسانک بکرایه که پسپۆڕ بونایه له بواری زانستی زماندا نهک پسپۆڕ بن لهبواری وهرگاندا..‏سهبارهت به تیۆرهکانی زمان من شتکی زۆر کهم دهزانم.‏ چهندنوسراوکی پسپۆڕی بهناوبانگی ئهمهریکی ‏(نوم چۆمسکی-‏(-١٩٢٨سهبارهتبه سایکۆلۆژی زمانم خوندۆتهوه ورای ههندک شتی دیکه لرهو لهوێ لهبهرئهوه ناتوانم سهبارهت به تیۆرهکانی زمان لکدانهوهم ههبت.‏

کوردناسی 1564سهبارهت به پناسهیهک بۆ زمان من پم وایه پناسهی زمان رۆژ لهدوایرۆژ لهگهڵ مهزن بوونی رۆلی زماندا دهگۆڕت بۆ نمونه له پناسهکلاسیکیهکاندا زمان مهرجی بون یا خود مانهوهی نهتهوهکانه تهنانهتهاوشانی خاك ههمیشه زمان دهکرایه رهگهزی سهرهکی بۆ ناسینی میلهتک،‏مامۆستا ههژاریش له فهرههنگهکهی خۆیدا ‏(ههمبانه بۆرینه)‏ له یهکهم ددادهت ‏(زۆر له رۆژ ئاشکراتره ؛ پناسی گهلان له جیھان،‏ دروشمینهتهوایهتی،ئامیانی رهگهزایهتی زمانهو بهس).‏چۆمسکی یهکک بوو لهو پسپۆڕانهی که له بواری زانستهکانی زمانداشۆڕشکی زۆر گرنگی بهرپا کرد و کۆمهک گۆڕانکاری تازهی خسته نوپناسهی زمانهوه به تایبهت کاتک که لکۆلینهوهکانی لهمهڕ ‏(سایکۆلۆژیزمانهکان)‏ خسته روو ئهمهش له رگای شرۆڤهکردنی مرۆڤهکان له رگایزمانهوه یاخود لکۆلینهوهی نهتهوهکان له رگای زمانهوه،‏ کاتک لکۆلینهوهوردهکانی خۆی لهمهڕ بینای وشهکان و رستهکان و چۆنیهتی دهربینیاندهخسته روو.‏ئهگهر سهرنجی پهرهسهندنی تهواوی زمانهکان بدهین ئهوه بۆمان ئاشکرادهبت که له مژوی مرۆڤایهتیدا لهگهڵ ههموو شۆڕشکدا له بواری بهرههمهناندا زمان قۆناغک چۆته پشهوه،‏ ئهو زمانهی که کاتی خۆیشهکسپیر(‏‎١٦١٦-١٥٦٤‎‏)‏ شاکارهکانی پ نوسیوه زۆر جیاوازه لهو زمانهئینگلیزیهی که ئهمۆ بهکاردت،‏ ههروهها زمانی سهردهمی شۆڕشیپیشهسازی جیاوازه له زمانی ئهمۆمان که به سهردهمی شۆڕشی زانیاری وکۆمیونیکهیشن(communication)ناو دهبرت.‏له سهردهمی ئهمۆی جیھانیزهبوون ‏(گلۆبالیزهیشن(globalizationدا،‏زمان رۆلی تازه و نوێ دهگت،‏ ئهمۆ ئیتر زمان لهگهڵ زانست و ‏"مهعریفه"‏(Knowlogy)و تهکنهلۆژیادا به جۆرک تکهڵ بووه که خهریکه خۆی دهبته

کوردناسی 1565بهشک لهوان بهمجۆره بههۆی ئهم تکهڵ بوونه ئالۆزهوه زمان رۆلی سیاسیو ئابوری و تهنانهت سهربازیش بۆخۆی دهبینت.‏ ئهو باڵ و کوتله زمانیانهیکه ئهمۆ ههن بۆ نمونه کوتلهی زمانی ئینگلیزی ‏(ئهمهریکا و بهریتانیا وکهنهدا-‏ بهشه ئینگلیزیهکهی-)،‏ کوتلهی زمانی فهرهنسی که ناسراوه به کوتلهیفرانکۆفۆنی و کوتلهی نوی ئهمانی ‏(ئهمانیا و نهمسا و سویسرا)‏ جگه لهسهلماندنی ئهو راستیه هیچی دیکه ناسهلمنن.‏ کهواته له چرکهساتی ئهمۆدازمان ئهو داردهسته سیاسی و تهکنهلۆژی و ئابووری و سهربازی ومهعریفیهیه که بوون و ههیمهنهی کهسک یاخود نهتهوهیهک پشان دهدات.‏کوردناسی:‏ هۆی چییه که ئهمۆ خوندنهوه زمانناسییهکان له جاران گرنگترن؟رکهوت ئیسماعیل ئیبراهیم:‏زمان بهم خانه دهخاته روو:-‏رکخراوی یۆنسکۆ لهراپۆرتکی خۆیدا گرنگییهکهم - هۆکارکه بۆ دهستگهشتن به سهرچاوهکانی زانست و مهعریفهت.‏دووهم-‏ وهرگرتن و برهوپدانی ئهو زانیاری و مهعریفانه له رگای حایبوون لیان.‏سھهم-‏ وهگهڕخستنی زانیاری و مهعریفهت بۆ چارهسهرکردنیگرفتهکان.‏چوارههم-‏ بهرههمھنانی مهعریفهتی نوێ لهرگای ئهنجامدانی ڤهکۆلینهوه.‏پنجهم-‏ پچانهوهی زانیاری و مهعریفهی کۆن و تازهبوونهوهی بهردهوام.‏

کوردناسی 1566ئهو پناسهی یۆنسکۆ ئهوهمان بۆ دهردهخات که لهمۆی سهردهمیمهعریفهدا زمان بایهخی پله یهکهمی ههیه چونکه زمان هۆیهکی گرنگیبهرههمھنان و نوکردنهوهی مهعریفهیه لهبهر ئهوه ئهمۆ لهتهواوی ئهووتانهی که بههرهمهندن به تهکنهلۆژیا و مهعریفهت کارکردنی بهردهوام لهزمان و پداچونهوه و سهرلهنوێ خوندنهوهیدا له تهواوی بوارهکانی ‏(تیۆری،‏مهعجهمی،‏ فربوونی،‏ فرکردنی،‏ بهکارهنانی،‏ ئهرشیفکردنی،‏ دۆکیومنتکردنی...هتد)‏ بۆته کارکی یهکجار گرنگ.‏هۆکارهکانی ئهوههموو بایهخدانه به زمان دهگهڕتهوه بۆ سهر-‏ چاوهیهکییهکجار ههستیار و گرنگ ئهویش ئهوهیه که له دنیای ئهمۆدا فهرههنگ وچاند و کوولتوور پهلی هاویشتۆته نو بچوکترین دهمار و شادهماریکۆمهگاکان،‏ لهبهر ئهوهی زمانیش کۆهکهی بنهڕهتی فهرههنگ و چانده کهواتهلرهوه زمان خۆی لهگهڵ بچوکترین پکھاتهی نو رستهورانتکی مهکدۆنالدکههتا گهورهترین رۆکت که له ئۆقیانوسهوه ئاراستهی نو ئهشکهوتهکانیتۆرابۆرا دهکرت خۆی تکهڵ کردووه.‏بهم جۆره زمان له تهواوی پرۆسه ‏(ئابوری،‏ سیاسی،‏ زانستی،‏ تهکنهلۆژی،‏کۆمهیهتی،‏ پهروهردهیی،‏ رۆشنبیری،‏ میدیایی...هتد)‏ بهشداری دهکات،‏پمخۆشه چهردهیهک لهسهر وردهکاریهکانی ئهم بهشداربوونهی زمان بدوم:-‏یهکهم – پرۆسه ئابوریهکان:-‏ههروهک ئاشکرایه له بازاڕی تهکنهلۆژیای ئهمۆدا زۆرترین و گرنگترینکین و فرۆشتن لهنو بازاڕی ‏(ئایتی-‏(Information Technologyدایه،‏ ئهمبازاڕه تهنھا بازاڕی مۆبیل تهلهفۆن و کۆمپیتهرو دیڤیدی ناگرتهوه بهکوتهواوی ئهوههموو ماشین و ئامیرو ئامرازانه دهگرتهوه که ئهقی ئهلکترۆنی و

کوردناسی 1567رۆبهرت و پرۆگرامین رۆلی سهرهکی تیادا دهبینت،‏ ههموو ئهم شمهک وکایانهش به رادهیهکی یهکجار زۆر تیادا تهنھا زمانی ئینگلیزی زاه بهسهریدایا خود له بنهڕهتهدا بهرههمی زمانی ئینگلیزی بووه.‏بازاڕکی دیکهی یهکجار گهرمی دنیادا ئهو بازاڕو بانک و کردهوانهن که بهشوهی گهرماوگهرم و زیندوو(online)ئهنجام دهدرن،‏ ئهمهش لهرگایبهستنهوهی بازاڕهوه به تۆڕهکانی ئهلکترۆنی،‏ لهم بوارهدا تهنھا سهیریفرۆشی گوگل و یاهو بکه و هیچی دیکه مه‏...‏دووهم – پرۆسه سیاسیهکان:-‏زمان له در زهمانهوه سهرچاوهیهکی سهرهکی بووه بۆ وهدهستخستنیهزو دهسهتی سیاسی،‏ بۆ پهکخستن و کوشتنی میلهتانیش ههمووداگیرکارک له زمان و کوولتوورهوه کهوتۆته وزهی میلهتی داگیرکراو بوانهتورکیا لهو رگایهوه چی کارهساتکی بهسهر کوردهکانی باکوردا هناوه کهتهنانهت ههندکیان به نهنگی دهزانن ئهگهر به کوردی بپهیڤن یا خود ههر هیچنهبت چهندان ملیۆن لهو کوردانه زمانی خۆیان نازانن و به مشک و زمانیداگیرکار بیردهکهنهوه،‏ ههموو ههوهکانی دهوهتی تورکیش بۆ داخستنیکهناه کوردیاکانی وهک میدیا تی ڤی و مهد تی ڤی و رۆژ تی ڤی ههر لهوچوارچوهیهدا پیاده دهکرت.‏له دهوهتانی ئهوروپیشدا که باس له گلۆبالیزهیشن و لابردنی سنورهکان ونههیشتنی پارهی نیشتمانی دهکرت له بواری زماندا به جۆرکی دیکه مامههدهکرت و ئهو وتانهی که له زماندا هاوبهشن پکهوه کوتلهی هاوبهشی زمانپکدههنن ‏(ههروهک له پشهوه ئاماژهم پدا).‏ ئهمۆ ئهگهر تهماشایئهسترهکانی جیھانی سیاسهت و دیپلۆماسیهت بدهین بۆمان دهردهکهوت که

کوردناسی 1568ئهو ئهسترانه به ئینگلیزی قسان دهکهن،‏ جلی ئیتالی لهبهر دهکهن،‏ بهمارسیدیس هات و چۆدهکهن،‏ بۆن و پهرفۆمی فهرهنسی لهخۆدهدهن...‏سھهم – پرۆسه زانستیهکانئهمۆ له زۆر بهشه زانستیهکاندا زانستی زمان وهک کۆهکهیهکی زۆرگرنگ پشتی پ بهستراوه،‏ مهنھهجی(تیۆریزهکردنی زمان)‏ له زۆرک له بهشهزانستیهکانی دیکهدا پشتی پ بهستراوه بهتایبهت له زانستی بیۆلۆجیای نودا.‏چوارههم– تهکنهلۆژیزمان بنهرهتی تهکنهلۆژیای مهعلومات(ئایتی)یه،‏ به ب بوونی زمانکیزیندوو که توانای بهرههمھنان و وهبهرهنان و نۆژهنکردنهوهی مهعریفهیههبت مهحاه بتوانین تهنھا ههنگاوکیش بهئاراستهی خراو سهرشتانهیرهوڕهوهی گلۆبالیزهیشن ههنگاو ههگرین،‏ لرهدا وهک تاککی کورد ئهمپرسیاره لهخۆمان دهکهین که داخوا کۆمپانیای مایکرۆسۆفت بۆچیبهرههمهکانی خۆی به زۆربهی زمانهکان دهخاته بازاڕهوه و سهرمایهکانیخۆیی پ زیاتردهکات کهچی به زمانی کوردی تاقه یهک بهرههمیشی نییه؟وهمهکهش ئهوهیه که ههتا ئهمۆ زمانی کوردی وهک زمانی ستاندارد بوونینیه،‏ کارهساتهکه لرهدا تهواو نابت بهکو لهوهدا تهواو دهبت که ئهم کهماسیهله زمانی کوردیدا بۆته هۆی ببهش کردنی کورد لهو تهکنهلۆژیا زهبهلاحه.‏پنجهم– کۆمهیهتی

کوردناسی 1569زمان له پکھنانی داڕشتهی کۆمهیهتیدا گهورهترین رۆلی بهرچاوی ههیه،‏ههر بههۆی زمانهوهیه که ئهندامانی کۆمهگا بیروڕا جیاوازهکانی خۆیانئاوگۆڕدهکهن،‏ لکۆلینهوه زانستیهکانی کۆمهناسی دهمکه ئهو راستییهیانسهلماندووه که ئهو کهسهی زمانی دایکی خۆی نهزانت ههرگیز ناتوانت بهبخهوش و کهموکوڕی بۆچونهکانی خۆی دهربت،‏ بهکو لهوهش زیاتر لههۆندا لکۆلینهوه لهسهر کۆمهک کهسانی بگانه ئهنجام درا که ئاکامدادهرکهوت زۆربهی ئهوانهی له کۆمهگادا پگهشتون و خاوهنی پایهیهکیکۆمهتی گونجاون لهو کهسانه پیکھاتوون که به مندای زمانی دایکی وزگماکی خۆیان زۆربه باش زانیوه،‏ به پچهوانهوه ئهوانهی که توشی فیاسکۆهاتون زۆربهی ههره زۆریان زمانی دایکی خۆیان باش نهزانیوه،‏ بگومانلرهدا پرسی شوناس دیسانهوه دتهوه گۆڕی لهبهرئهوهی ئهوکهسانهی کهزمانی دایکی خۆیان نهزانیوه لهمهڕ ئینتیما بۆ شوناسی خۆشیان توشیتهنگهژه هاتوون.‏ههمان ئاریشه سهبارهت به کوردی خۆشمان له گۆڕدایه،‏ ئهگهر سهرنجیپکھاتهی کۆمهیهتی کوردهکانی باکوری کوردستان بکهین ئهوه لاوازیههستکردن به ئینتیما بۆ کوردستان و کۆمهگای کوردی له لایهن رژهیهک لهکوردانی ئهو دهڤهره هۆیهکهی ههر نهبوونی زمانکی کوردی ئهوتۆیه کهههمویان پکهوه گرێ بدات،‏ ئهوهتا له باکوری کوردستاندا که نزیکهیچواریان پنج زاراوهی کوردی ههیه که بۆته هۆی ئهوهی جڤاتی ئهو دهڤهرهبهسهر چوارو پنجدا دابهش بکاتهوه و نهتوانن به زمانی رهسهنی کوردیخۆیان پکهوه قسان بکهن.‏به ههمان شوه له بوارهکانی پهروهردهیی و رۆشهنبیری و میدیایدا زمانگهورهترین رۆلی ههیه،‏ له بواری پهروهردهییدا زۆر ساده بین پهروهردهیهکیسهرکهوتو به زمانکی زیندوو ئهنجام دهدرت که خاوهنی وشهدانکی هندهدهوهمهند بت بتوانت له سهردهمی زانیاریه زۆر و لشاوهکاندا زۆرترین بی

هی(‏کوردناسی 1570زانیاری له بوارهکانی فرکردندا بگهیهنت،‏ چونکه ئهوهی فردهبت دهتوانتبزانت،‏ کاربکات،‏ بهرههمی ههبت و خۆی به کهسکی بهنرخ له کۆمهلگادابزانت.‏له بواری رۆشنبیریدا هنده بهسه که سهردهمی رنیسانسی ئهوروپا لهسهدهکانی چوارده ههتا شازده وهک نمونه باسکهین که چۆن پشهکهوتنیزمان بووه هۆی داهنانه ئهدهبیهکان و ئهو شۆڕشه مهزنهی لکهوتهوه،‏ لهمهڕمیدیاکانیشهوه ئهمۆ ههر لهڕگای ئهو میدیایانهوه زمان کراوهته باشترینکهرهسه بۆ بو کردنهوهی ئایدۆلۆژیای خوازراوی خاوهن میدیاکان و وهکجهنگکی دهرونی ترسناک بهکار دههنرت،‏ زۆر جار دهگوترت ک خاوهنیمیدیا بت ئهوه شهڕهکه دهباتهوه،‏ بهم من دهم ک خاوهنی زمان بت ئهوهمیدیا دهباتهوه.‏کوردناسی:‏ چۆن دهرواننه زمانی هۆهندی؟ ئهو بهربهستانه چین که رگا لهوهدهگرێ که پهنابهرانی کورد به باشی فری زمانی هۆهندی ببن؟ ئاخۆ زمانیهۆهندی وهک زمانی ئینگلیزی خاوهن کارکردگهلك بهرفراوانه؟رکهوت ئیسماعیل ئیبراهیم:‏ زمانی هۆهندی له بنهڕهتدا یهککه له کۆمههیزمانی هیندوئهوروپایی،‏ ئهو کۆمهه زمانهش بۆ خۆی کراوه به شهش بهشهوهندی،‏ ئرانی،‏ ئهوروپی،‏ سلاڤی،‏ رۆمانی،‏ لاتینی و جهرمانی)‏ له کۆمههیزمانی جهرمانیشهوه زمانگهلکی وهک ئهمانی و ئینگلیزی و فهرهنسی وئهسکهندهنافی و هۆندی و فلامی پهیدابوون،‏ کهواته زمانی هۆندیدهگهڕتهوه بۆ درهختی زمانه جهرمانیهکان.‏زۆربهی زمانه جهرمانیهکانیش لهوانه هۆندی دهربینی تهواو جیاوازه لهگروپهکانی دیکهی خۆرههتی به تایبهت له کۆمههی زمانهکانی هیندی و

کوردناسی 1571ئرانی و سلاڤی،‏ کهواته لرهدا ئهو راستیه دته ئاراوه که هۆندی له شوازیگۆکردن و دهربیندا تهواو جیاوازه لهو زمانانهی دیکه که ناومان بردن.‏ژمارهی ئهو کهسانهی که به زمانک دهپهیڤن یهککه له مهرجهسهرهکیهکانی گهشهسهندن و پشڤهچونی زمان،‏ ههر ئهم هۆیهش وایکردووهکه زمانی هۆندا ههمیشه له دهرهوهی سنوری خۆیدا به کار هنانی دیاریکراو بت،‏ ئهمهش خۆی له خۆیدا بۆته هۆی قهتیس بوون و قورستر بوونیئهو زمانه له ناوخۆی وتدا.‏ئهگهر سهیری مژوی هۆندا بکهین بۆمان ئاشکرا دهبت که گۆڕانکاریهسیاسیهکان رۆلکی زۆر گرنگیان ههبوو له گهشهسهندنی ئهو زمانهدا،‏ ورایئهوهش سهردهمی رنیسانس که به سهردهمکی زۆر زینی ئهوروپا ناوزهددهکرت کاری زۆر گرنگی کرده سهر سهرلهنوێ بنیات نانهوهی زمانیهۆهندی،‏ ئهوێ دهم ئهمستهردام یهکک بوو له پایتهخته گرنگهکانیفهرههنگ و سیاسهت له ئهوروپا و خۆری فهرههنگ و سیاسهت لهئهمستهردامهوه ههدههات،‏ ئا لهو کاتهدا ئیتر ههوهکانی یهکخستنی زمان لهلایهن دهسهتی سیاسیهوه بهردهوام بوو،‏ واته بهر له ٥٠٠ ساڵ لهم وتهداپرۆسهی یهکخستنی زمانی وت و رزگار کردنی له سهدان زاراوهی پهرش وبو له گۆڕدا بوو.‏ههبهته ئهم پشهکیه بۆ ئهوه باس دهکهم تا بهگهی ئهوه به دهستهوه بدهمکه زمانی هۆندی به پچهوانهی ئینگلیزی و ئهمانی و فهرهنسی له پانتاییهکیجوگرافی زۆر بچوکدا بهکار هاتووه،‏ ورای ئهوهش له ئهنجامی یهکخستنیچهندین زاراوهی پهروش و بو هاتۆته ئاراوه ئهمهش بۆته هۆی ئهوهی کهزمانهکه زۆر لهوه ناخۆشتر و قورستر بته بهر گوێ که پشبینی دهکرت.‏وشهی داتاشراو یهککه له خهسلهتهکانی ئهم زمانه،‏ بوا ناکهم هیچزمانک وهک هۆندی پکرابت له وشهی داتاشراو که ئهمهش له راستیدا

کوردناسی 1572ئاستهنگکی هنده گران دهخاته بهردهم کهسانی بگانهکارکی زۆرو کاتکی زۆری لدهخوازت.‏کهدهربازبوون لیبهکارهنانی ئیدیۆم لهم زمانهدا هنده بوه که مرۆڤ وهڕس دهکات،‏ ئهمبهکارهنانه زۆر به بوی پهلی کوتاوهته نو میدیاکان و تهنانهت خهکانیعهوامیش،‏ ئهمهش بۆخۆی وادهکات که ههرچهنده مرۆڤ له زمانهکهدا زاڵ بتبهب زانینی پاشخانی وشهکان و ئیدۆمهکانی ئهو گهله له زۆر دهستهواژه ورسته حای نهبت.‏ئایا کهسک هنده به قورسی و ناخۆشی فری ئهو زمانه بت و پاشانئهوهش بزانت که ئهو زمانه له پانتاییهکی جوگرافی زۆر بچوکدا بهکار دتدهبت به چ ههوهس و خولیاکهوه شهنوکهوی ئهو زمانه بکات؟ئهو بهربهستانه چین که رگا لهوه دهگرێ که پهنابهرانی کورد به باشی فریزمانی هۆهندی ببن؟بهربهستهکان زۆرن یهکک له گرنگترین بهربهستهکان خودی زمانهکهیه کهیهکجار ناخۆش و قورسه،‏ ورای ئهوهش دهربین و گۆکردنی وشهکاندیسان به قورگی کورد زۆر زهحمهته ‏(جگه لهوانهی که لهم وته له دایکدهبن)‏ ئهمهش وادهکات که ههندک جار پهیڤین به زمانی هۆندی قورستربت ورای ئهوهش بهرامبهرهکهت به زهحمهت لت حای بت...‏هۆکاری دیکهش زۆرن لهوانهش قورسی و گرانی ئهو مهرجانهی که بهپهنابهران دراوه بۆ مانهوه لهم وته،‏ کهم کهس ههیه لهم وتهدا چهندین ساڵچاوهڕوانی ئهوه نهبوبت که داخۆ ماوهی مانهوهی پدهدهن یاخوددهردهکرت،‏ زۆر جار ماوهی چاوهڕوانی گهشتۆته٧ یان ٥یان‎١٠‎ ساڵ،‏ئهمهش بۆته هۆکاری ئهوهی که ئهو کهسه وهک میوان لهو ماهدا بت و زۆرخۆی به فربوونی زمانهکهوه ماندوو نهکات.‏

کوردناسی 1573هۆکارهکانی دیکهش بریتین له نهخوندن و کارنهکردن و تکهڵ نهبوون لهگهڵ کۆمهگادا،‏ ههروهک بۆ زۆر کهس ئاشکرایه رهنگه پهنابهری کورد یهککبت له ماندووترین پهنابهری کۆچ کردوو یا خود باشتر بم ههھاتوو،‏ کهماوهیهکی زۆری دهوت تا له بنهمای ژیانی ئهم وته فر دهبت که تازه بۆتهوتی دووهمی خۆی،‏ ورای ئهوهش لهبهر ئهوهی تاکی کورد ههمیشه لهدهرهوهی دهسهتدا ژیاوه نرخی خوندن و فربوونی زمان هنده لهبهرچاوناگرت...‏ئاخۆ زمانی هۆهندی وهک زمانی ئینگلیزی خاوهن کارکردگهلك بهرفراوانه؟ههرگیز....‏ نهک تهنھا زمانی هۆندی بهکو فهرهنسیش ناتوانت وهکزمانی ئینگلیزی خاوهن کارلککی فراون بت،‏ له یادمان نهچت که کاتی خۆیئینگلیز له سهردهمی ئهمپهریالی خۆیدا زمانی خۆی ههتا ئهمهریکاش برد،‏ئهمهش بووه هۆکاری بوکردنهوهی زمانهکه،‏ ههرچهنده هۆنداش چهندینوتی دنیای داگیرکردووه بهم ئهو نهیتوانیوه وهک زمانی ئینگلیزی خۆیبهسهر تهواوی دنیادا بسهپنت ئهمهش هۆکارهکهی زۆر ئاسانه دهگهڕتهوهبۆ هزی سیاسی وئابوری،‏ له یادمان نهچت که شۆڕشی پیشهسازی لهئینگلستانهوه سهری ههدا ئهمهش بووه هۆی ئهوهی که شمهک و کهلوپهلیبهرههم هاتوی ئینگلیز شاو بۆ تهواوی دنیا بهرت و زمانهکهش بهسهر بازاڕو جوگرافیای دنیادا دابهش بکهن،‏ ئهمۆش پانتایی زمانی ئینگلیزی ‏(بهریتانیاو ئهمهریکا و ئوسترالیا...هتد)‏ هنده پانتاییهکی گهورهی سیاسی و ئابوری وسهربازین له دنیادا که هیچ وت و بسته خاکک ناتوانت خۆی له کارلکیئهو زمانه بپارزت.‏کوردناسی:‏ یهکک له تایبهتمهندییهکانی دنیای پشکهوتوو له بواریزمانهوانیدا،‏ کورتبوونهوهی وشهکان یان بهکاربردنی وشهی بیانی

شمهکوردناسی 1574‏(ئینگلیزی)یه.‏ ئوه جیاوازی نوان زمانی گفتوگۆی توژی لاوان و تویژی بهساچوان له نۆ کۆمهلگهدا چۆن دهبینین،‏ ئایا ئهم جیاوازییه له ولاتیهۆهندادا به زهقی بهرچاو دهکهوێ؟ بهگشتی چ جیاوازییهک له نوان زمانیلاوان و گهروهساندا بهدی ئهکهن؟رکهوت ئیسماعیل ئیبراهیم:‏ کورت بونهوهی وشهکان له دوو بواری جیاوازدابهدیار دهکهون،‏ یهکهمیان بواری فهرمی دهوهته و دووهمیان بواری گشتیناو خهکه،‏ زۆربهی ههره زۆری زارهوهکان و ناوه دیارهکانی دهوهت بهکورتی ئاماژهی بۆدهکرت ئهمهش لهبهر ئهوهیه که ههم بۆ گوی بیستهرئاسان بت و ههم بۆ گهیاندنی پهیامهکه به خرایی و به کورتی ئاسانتر بت،‏دیاره هۆکاری ئهمهش بریتیه له پتهوی بناغهی زمانهکه و دهوهتهمهند بوونیبه ترمه جیاوازهکان و بهجهستهبوونی یاسا و دامهزراوهیی دهوهته،‏ ئهمانهههموو بونهته هۆکاری ئهوهی که پویستی کورتکردنهوهی وشهکانخواستکی زۆر گرنگ بت...‏بهم له لایهکی دیکه سهیر دهکهین که تهکنهلۆژیا بۆ خۆی ئهوهیسهپاندووه چونکه له دنیای ئهمۆدا که گرفتکی زۆر گهورهی وهک ‏(گرفتیزۆر بوون و کههکه بوونی زانیاری)‏ تهنگی به خهکی ههچنیووه ئهوادهکات که زۆربهی وشهکان یاخود ترمهکان تا ئهو مهودایهی که دهکرت وشیاوه کورت بکرنهوه،‏ لره سهرگورشتهی دایکک باس دهکهم که شهوکلهگهڵ کچه ههرزهکارهکهی لهسهر کۆمپیتهر دادهنیشت بزانت ئهم کچه چیدهنوست و باسی چی دهکات،‏ بهم سهرئهنجام دایکهکه بهوه توشی شۆکدهبت که له قسه و نوسینهکانی کچهکهی تناگات،‏ کاتک له کچهکهیدهپرست ئهوه چییه و واتای چییه کچهکهی پی دهت خۆت ماندوو مهکهئهمه زمانکی تایبهته به ئهنتهرنت و وابه ئاسانی فری نابیت!‏ کهواته ههر لهمنمونهیهوه ئهوهمان بۆ ئاشکرا دهبت که جیاوازی له نوان زمانی لاوهکان وپیرهکان تا رادهیهکی زۆر بهدی دهکرت بهم له ههموو بوارکدا نا...‏

شمهکوردناسی 1575کوردناسی:‏ به درژایی تهمهنی وهرگرانتان ‏(زارهکی یان نووسراو)‏ ئاخۆ زمانیکوردی توانای گهیاندنی پهیامی ههبووه،‏ واته له کاتی وهرگانی هۆهندی بۆکوردی وشهی وا ههبووه که هاوتا کوردییهکهتان نهدۆزیبتهوه؟ زمانیکوردی چ کشه و گرفتکی دیکهی بۆ وهرگی کورد پک هیناوه؟رکهوت ئیسماعیل ئیبراهیم:‏ ههبهته ئهم پرسیاره تا ڕادهیهک به پرسیارکیرۆتینی دهزانم لهبهر ئهوهی گومان لهوهدا نییه که ههموو زمانکی ئهروروپیله چاو زمانهکانی خۆرههتدا به تایبهت کوردی بهراورد ناکرت،‏ ئهتهنھا لهبهر هۆکاری ئابوری و سیاسی و کۆمهیهتی و فهرههنگی نییه بهکوئهوهی پهیوهسته به کوردهوه هۆکاری نهبوونی دهسهت و دهوهت و زمانییهکگرتووه.‏لرهدا من خۆم دهپرسم مهبهست له پرسیارهکه کامه زمانی کوردیه؟ ئاخرههتا ئهمۆ زمانکی کوردی ستاندار بوونی نییه.‏ ئهگهر مهبهست لرهدا ئهوزمانهیه که له باشوری کوردستان بهکاردت یا خود باشتر بم ئهو زمانهیکه پارلهمانی باشوری کوردستان بهکاری دهبات ئهوه دیسان دهکهوینههههیهکی مهزنهوه چونکه ههتا ئهمۆ به فهرمی دیار نییه که له باشوریکوردستان کامه زمان وهک ستاندارد کراوهته زمانی حکومهتی کوردی،‏ ههتائهم ساته له بهشی بادینان زمانی کوردی فهرمی زاراوهی بادینیه و لهبهشهکانی دیکهش زاراوهی سۆرانی ‏(بهچهند بهشکی جیاوازی)‏ هوه.‏له هۆندا س زمانی کوردی بهکار دت بۆ مامهه لهگهڵ پهنابهری کوردایهکهم- سۆرانیدووهم-‏بادینی

کوردناسی 1576سھهم-‏کرمانجیلهبهر ئهوه لامان سهیر نهبت کاتک که کوردک داوای وهرگ دهکاتداوای وهرگی کوردی بۆ ناکرت بهکو داوای وهرگی زاراوه کوردیهکانیبۆ دهکرت ئهمهش بۆ خۆی باشترین بهگهی ئهوهیه که زمانی کوردی وهکزمانک خاوهنی ستانداری زمان بت بوونی نییه.‏ به ئمه خاوهنیقهوارهیهکی سیاسی دیاری کراوین له باشوری کوردستان،‏ خاوهنی حکومهتو دهسهت و کهناهکانی میدیاین،‏ بهم ئهو کهناڵ و قهواره سیاسی و پارتو حیزبانه زۆرجار خۆیان بونهته هۆی دابهش کردن و لهت کردنهوهی زمانیکوردی بۆ نمونه تۆ بۆ رهگهزی م ‏(کچ،‏ ژن،‏ ئافرهت،‏ خوشک،‏ هتد)‏ بهکاردنیت بۆ وشهی شاگرد واته قوتابیش ‏(خوندکار و شاگرد و خوندهڤان وهتد)‏ بهکار دنیت ههموو ئهم دابهش کردنانه بۆخۆی دابهشکردن وپاوانکردنی وشهکانه له لایهن پارته سیاسیهکانهوه که ئهمهش بۆ خۆیهۆکاری زیاتر لهتکردن و پهرت کردنی زمانی کوردیه نهک یهکخستنی...‏سهبارهت به دهسهتیش ‏(که لرهدا مهبهستم له دهوهته)‏ ئهوهش خۆی لهخۆیدا کرۆکی سهرهکی کشهکهیه،‏ لهبهر ئهوهی کورد ههتا ئهمۆ دهوهتینییه دهتوانم بم زمانیشی نییه،‏ رهنگه ئهم وهمه زۆر کهس نیگهران بکاتبهم بهداخهوه بهر له ههموو کهس خۆم نیگهرانم لهبهر ئهوهی ئهوه راستیه،‏فهرموو بنواڕه له پانتایی گهورهی تهکنهلۆژیادا چ بستک بۆ زمانی کوردیتهرخان کراوه؟ له جوگرافیای دنیای گلۆبالیزهکراودا له شۆڕشیکۆمیونیکهشن و تهکنهلۆژیا و مهعریفهدا پگهی ئمهی کورد له کودایه؟بگومان هیچ دهنا کوا مۆبیل تهلهفۆنی زمان کوردی ‏(مهبهستم ئهوه چهنددانهیه نییه که له کۆریا به خاتر و خۆتر دروست کراوه بهکو مهبهستم لهوزمانه ستانداردانهیه که لهناو مۆبیل تهلهفۆنهکاندا داونلهود کراون)؟ کواویندۆزی کوردی،‏ کوا ئۆفیس و وۆردی کوردی؟ کامه بهرههمی ئهلکترۆنی

کوردناسی 1577سهردهم له کامیراو کۆمپیتهرو ژمیارو دیفیدی و سیدیدا زمانی کوردیبهدی دهکرت؟کهواته زمانی ئمه له تهکنهلۆژیا و زانست و مهعریفه داباوه،‏ کهزمانی کوردی ناتوانت وهک پویست پهیامی خۆی بگهیهنت..‏واته بهیئهوهی که تایبهته به کاری وهرگان تا رادهیهک زهحمهت تره،‏ وهرگ لهکاتی کارهکهی خۆیدا رۆژانه مامهه لهگهڵ وشه و دهستهواژه و ئیدیۆم وپهندی پشینان و چهندین زاراوهی دیکهی سیاسی و ئابووری و کۆمهیهتیو یاسایی و دهرونی و هتد دهکات،‏ لهبهر ئهوهی وهرگ ههرگیز ناتوانتلهههموو ئهو زانستانهدا سهر دهرکات ناچاردهبت فهرههنگ بهکار بنت،‏زانستهکانیش چهنده لق و پۆپی جیاوازیان ههیه ئهوهندهش فهرههنگی تایبهتبهو زانستانه له وته ئهوروپیهکاندا ههیه،‏ تهنانهت فهرههنگی تایبهتیسکسیش ههیه که ئهمه بۆ خۆی بابهتکه هشتا له نو کۆمهگای کوردی وزۆربهی کۆمهگا خۆرههتیهکان تابووه،‏ داخوا ئهو فهرههنگانه به کوردیچنگ دهکهون؟ نهخر چونکه زمانی کوردی له مژوی رابوردوی خۆیدا تهنھاسهرقای ئهوه بووه که خۆی له مردن بپارزت و بهدهست داگیرکهرانی لهنونهبرت،‏ لهبهر ئهوه ههرگیز مهودایهکی ئهوتۆ نهبووه بۆ ئهوهی که کوردیشوشهدانی خۆی له نو دهریای ببنی زانستدا وهگهڕ بخات،‏ ئمه ئستا باس لههۆندا و زمانی هۆندی دهکهین،‏ لهم وتهدا سایههبژاردن ئهنجام دراوه و سای١٧٩٥١٨٤٨بۆ یهکهم جاربۆ یهکهم جار دهستوری وتنوسراوه،‏ تهنھا بۆ ئهنجامدانی ههبژاردن و نوسینی دهستور پویستیمان بهسهدان یا خود ههزاران زاراوهی تایبهت ههیه،‏ کهواته ئهو زاراوانه له زمانیهۆندیدا سهدان ساه ههیه و پهرهدهسهنت،‏ بهم له کوردستانی ئمهدا تهنھاله بهشی باشور ههبژاردن چهند بههارک تهمهنی ههیه و دهستوریش جارێههر بهڕوهیه و تهواو نابت.‏ ئهم نمونهیهم بۆیه باسکرد بۆ ئهوهی لهو گرفتهمهزنه ئاگاداربین که زمانی کوردی ‏(مهبهستم زمانی کوردی سۆرانیه)‏ چهنده

کوردناسی 1578گرفتی گهورهی ههیه له ‏(زمانه زانستیه روتهکان)،‏ کهواته ههرگیز زمانیکوردی ناتوانت هاوتای زمانهکانی دیکه پهیامی مهبهست بگهیهنت.‏کوردناسی:‏ ئاخۆ وهگره کوردهکان تاکو ئیستا چ کتبکیان له بوارهکانیوهرگرانی رزمانی هۆهندی بۆ زمانی کوردی یان فهرههنگی هۆهندی بۆکوردی یان به پیچهوانهوه،‏ یان له بوارهکانی دیکهی وهک فهلسهفه،‏کۆمهناسی یان ئهدهب و هتد تهرجومه کردوه یان نووسیوه؟ تکایه لهم بارهوهروونکردنهوهی زیاتر بدهن.‏ وهرگرانی دهقه ئاکادیمییهکانی زمانی هۆهندی بۆسهر زمانی کوردی چ یارمهتییهک به زمانی کوردی دهکا؟رکهوت ئیسماعیل ئیبراهیم:‏ له وهم دانهوهی ئهم پرسیارهدا دهکهونه بهردهمدووڕیانک ئهویش ئهوهیه که ههوی جدی و باش له ههوی خراپ وسهرپیانه و له پناو مهبهستی تایبهت جیا بکرتهوه،‏ لهم بوارهدا دهتوانم بمههوی باش دراوه و نوسین و وهرگانی باشیش کراوه،‏ بۆ نمونه رۆماننوسکی کورد به ناوی ‏(ئیبراهیم سهلمان)‏ چهندین رۆمان و شعری بههۆهندی نووسیون که ههموو کارهکانیشی کاری کوردین واته بهرههمیکوردین بهم وهک کوردکی هۆندی به زمانی هۆندی نووسیونی کهئهمهش کارکی زۆر باش و ئهرنییه،‏ بهم سهبارهت به فهرههنگ ههندک کارکراون که بهداخهوه له ههندک حاهتدا زیانی به زمانی کوردیش گهیاندووه،‏دهتوانم بم رهوهندی کوردی بهتایبهت رهوهندی باشوری کوردستان‏(ئهمهش لهبهر زۆری ژمارهیان)‏ له روپهڕی رۆژنامه و گۆڤارهکان و لهسهرشاشهی تهلهفیزۆنهکاندا به دیار دهکهون،‏ دهتوانم بیم که وهرگان له زمانیهۆندیهوه بۆ کوردی زۆر زیاتره وهک له وهرگان به پچهوانهوه هۆیئهمهش دهگهڕتهوه بۆ قورسی و نارهحهتی زمانی هۆندی...‏

کوردناسی 1579سهبارهت به وهرگانی دهقه هۆندیهکان بۆ کوردی و کاریگهری لهسهرزمانی کوردی پم باشه ئاماژه به خایکی زۆر گرنگ بدهم ئهویش خودیزمانی کوردیه،‏ به داخکی زۆرهوه دهتوانم بم خهوشک لهم خاهدا ههیهئهویش ئهوهیه که تا ڕادهیهکی زۆر وهرگی کورد دهبت ورای هۆندیزانین کوردیهکهشی زۆر باش بت،‏ بهم زۆر جار ئهمه بهدی ناکرت،‏تهنانهت له ههندک وهرگاندا زۆر جاران مرۆڤ بهزهیی به زمانی کوردیدادتهوه،‏ کهواته لرهدا هندهی پویسته ئاماژه به چۆنیهتی و کوایتیوهرگانهکه بدهین هنده گرنگ نییه که چهند دانه کتب یا خود نوسراوکراون به کوردی یان به هۆندی..‏ ئهوهی من سهرنجی دهدهم ئهوهیه که ههتائستا س جار فهرههنگی کوردی-‏ هۆندی چاپکراوه بهم ههر س جارهکهبه ئاشکرا دیاره که تهنھا له فهرههنگی عهرهبی یاخود فارسی سود وهرگیراوهواته هۆندیهکه له فارسی یاخود عهرهبییهوه کراوه به کوردی نهکراستهوخۆ له هۆندیهوه!‏ که ئهم کارهش نهکردنی گهلک باشتره له کردنی...‏کوردناسی:‏ تایبهتمهندییهکانی وهرگیکی پیشهیی له روانگهی ئیوهوه چییه؟ئاخۆ وهرگیره کوردهکان توانیویانه به شوهی سهردهمیانه خۆیان لهگهڵگۆڕانکارییه تازهکانی زمانی کوردی و هۆهندیدا بگۆنجینن؟رکهوت ئیسماعیل ئیبراهیم:‏ له ڕوانگهی منهوه تایبهت مهندی وهرگ له سخای زۆر گرنگدایه که ئهمانهی خوارهوهنیهکهمسهریدا- زۆر به باشی ههردوو زمانهکه وهک یهک بزانت و زاڵ بت بهدووهم -ههبتله ئیدیۆم و کوولتورو فهرههنگی ههردوولا شارهزایی باشی

شمهکوردناسی 1580سھهمزمان لهرۆژانه به ههردوو زمان ئاگاداری روداوهکان بت و به ههردووخوندنهوه و نوسینهکان ئاگادار بت.‏-ئهگهر ئهو س خاهی سهرهوه سهرنج بدهین ئهوه تدهگهین که وهرگیپرۆفشناڵ ‏(پیشهیی)‏ کارکی زۆر زهحمهت و قورسه ئهمهش دهکهویته سهرخودی وهرگ‏،‏ بهڕای من ئهم خاه پهیوهندی به خودی کهسهکانهوه ههیه،‏پهیوهندی به ئاستی هۆشیاری و خوندهواری و سهلیقهی خودی وهرگهوهههیه،‏ پهیوهندی بهوهوه ههیه که تا چهند وهرگ خهمخۆری زمانهکهیخۆیهتی و کاری بۆ دهکات،‏ ههتا چهنده کارهکهی خۆی خۆش دهوت،‏ بهموهرگ ههیه تهنھا بۆ پاره پهیدا کردن ئهو کارانه دهکات دیاره ئهسودکی ئهوتۆی بۆ خزمهتکردنی زمان نابت.‏ئاخۆ وهرگیره کوردهکان توانیویانه به شوهی سهردهمیانه خۆیان لهگهڵگۆڕانکارییه تازهکانی زمانی کوردی و هۆهندیدا بگۆنجینن؟ ئهم کارهشدهکهوتهوه سهر شانی خودی ئهوکهسه ناتوانین بۆ وهم-‏ دانهوهی ئهمپرسیاره بژین به یاخود نهخر،‏ بهکو دهبت لرهدا ههر کهسک وهکخۆی سهیر بکرت،‏ وهرگ ههیه رۆژانه خۆی پش دهخات و خزمهت بهزمانهکهی خۆی دهکات،‏ وهرگیش ههیه چاوهڕوانی ئهوه دهکات سهری مانگپارهکهی بۆ دابهزته سهر ژماره بانکیهکهی.‏کوردناسی:‏ ئاخۆ بوونی زاراوه و شیوهزارهکانی زمانی کوردی له کاتیوهرگانی زارهکی زمانی هۆهندی بۆ کوردی،‏ وهرگری تووشی کشه کردوهیان نا؟

کوردناسی 1581رکهوت ئیسماعیل ئیبراهیم:‏ من ههروهک له سهرهتادا باسم کرد له هۆندا و لهزۆربهی دهوهتانی دیکهی ئهوروپا وهرگی زمانی کوردی نیه بهکووهرگی زاراوهی کوردی ‏(سۆرانی،‏ بادینی،‏ کرمانجی)‏ ههیه،‏ ئهمه بهشوهیهکی فهرمی بهڕوه دهچت،‏ کاتک که تۆ برۆشورک یاخود بڤۆککیوهزارهتی کۆچ یاخود فهرمانگهکانی پهنابهران بهرچاوت دهکهوت لهسهرینوسراوه ‏(سۆرانی یاخود بادینی یاخود کرمانجی)‏ ئهمه ئهوه دهگهیهنت کهزمانی کوردی وهک ستاندارد به فهرمی نهناسراوه،‏ لهبهر ئهوهش بگومانم کهنهک تهنھا وهرگ بهکو هاوتیانی کوردیشی توشی کشه کردووه،‏ چونکهزۆر وهرگی سۆرانی ههیه بهزۆر خۆی به کرمانجی و بادینیدا ههدهواستو کاری وهرگان ئهنجام دهدات ئهمهش دهبته کشه بۆ هاوتیان چونکهناحای بونکی زۆر لهم کردهوهیهدا دته گۆڕێ،‏ کشهیهکی دیکه ئهوهیه که لهناو خودی زاراوهکانی زمانی کوردیدا جیاوازیهکی یهکجار زۆر ههیه که زۆرجار دهبته هۆی خراپی لک حای بوون،‏ ئهوهی ئهم کشهیه قوتر دهکاتهوهخودی هاوتیانی کورده چونکه وهک له سهرهتادا گوتم هاوتیانی کوردئهگهر به زاراوهش قسه بکهن ئهوه زاراوهکان جیاوازن ئهمه سهرباری ئهوهیکه بهشکی زۆری هاوتیانی کورد یان خوندهوار نین یا خود به زمانیبگانه ‏(عهرهبی و فارسی و تورکی)‏ چونهته قوتابخانه و ناتوانن به شوه‏(زاراوه)کانی خۆیان بپهیڤن هۆکاری ههموو ئهمانهش ئهوهیه که کورددهسهتی سیاسی و دهوهتی نهبووه لهبهر ئهوه زمانهکهشی ههروا بخزمهت ماوهتهوه و نهگهشتۆته ئاستی زمانکی فهرمی دهوهتی که گشتهاوتیان ورای زاراوهکانی خۆیان قسه بهو زمانه فهرمیه بکهن ههروهکچۆن لهتهواوی دنیادا وایه.‏کوردناسی:‏ ههل و مهرجی کاری وهرگران لهجیاوازییهکانی وهرگری فهرمی و نافهرمی چییه؟هۆهندا بهچ شیوهیهکه؟

کوردناسی 1582رکهوت ئیسماعیل ئیبراهیم:‏ کاری وهرگان له هۆندا ههروهک له سهرهتادائاماژهم پدا دوو جۆری ههیه،‏ کهسانک ههن که وهک کاری رۆژانه له دهزگاو دامهزراوه حکومیهکاندا کاری وهرگان به شوهی ‏(دهمشهفهوی)‏ –دهکهن،‏ واته ئهو شتهی کهسک باسی دهکات به دهم ئهوان دهیگۆڕن بۆهۆندی،‏ کهسانکیش ههن که نوسراوهکان دهکهنه هۆندی یا خود کوردی،‏کهسانی دیکهش ههن که وهک خولیا ‏(هۆبی)‏ سهرقای نوسین و وهرگانن ووهک کارکی فهرههنگی ئهنجامی دهدهن.‏لرهدا من قسه لهسهر ئهوانه ناکهم که کاری وهرگان وهک پیشه ئهنجامدهدهن،‏ لهبهر ئهوهی له ههندک حاهتدا ئهم کاره نهک سود بهکو زیانیشیگهیاندووه و وهرگ تهنھا وهک پیشه ئهم کاره ئهنجام دهدات،‏ من باس لهکاری وهرگان دهکهم به شوهیهکی گشتی واته وهرگانی تکستههۆندیهکان بۆ کوردی یاخود به پچهوانهوه.‏له راستیدا ژمارهی ئهندامانی رهوهندی کوردی له هۆندا نهزانراوه چهندهئهمهش لهبهر هۆیهکی زۆر ئاشکرا ئهویش ئهوهیه که کورد وهک هاوتیعراقی یا خود ئرانی و تورکی و سوری و روسی و ئهرمهنی و لوبنانیتۆمار کراون،‏ واته له نو دۆسیه و فایلهکانی ئهو دهوهتانهدا هاوتی کوردوهک هاوتیهکی سهربهخۆ بهدی ناکرت بهکو وهک هاوتی ئهو وتانهتۆمار کراون که ناوم بردن،‏ لهبهر ئهوه دهبت لرهدا کوردهکانی باکوریکوردستان و سوریا باس نهکهین چونکه ئهوانه زمانی کوردی نوسین وخوندنهوه نازانن ‏(لهبهر ئهوهی قهدهغهکراوه)‏ بهم کوردانی باشوریکوردستان و رۆژههت دهتوانین که ئاماژهیان پ بدهین چونکه ههر دوولایهک جۆر له پیت بهکار دنن.‏ لره دهکرت ئهو زمانه کوردیهی که ئوهمهبهستانه واته زاراوهی سۆرانی بکهینه پوهر و ئاماژه بۆ باسکردنی زمانیکوردی و ههل و مهرجی کاری وهرگان تاوتوێ بکهین...‏

کوردناسی 1583به هندی پهرش و بوی رهوهندی کوردی کۆمهه کوردیهکانیش پهرش وبون،‏ لهبهر ئهوهی کورد له چوارچوهی دهوهتی خۆیدا نهبووه،‏ کوردانیتاراوگهش ههریهکه وهک گروپ و دهسته به جیا خۆیان رکخستووه،‏مهبهستم لهوهیه کوردی باشور بهجیا خۆیان کۆمههی خۆیان ههیه وکوردهکانی دیکهش به ههمان شوه،‏ بهم ئهگهر سهرنج بدهین رهنگهکوردهکانی باشور له روی کۆبونهوه و خۆ رکخستنهوه له بهشهکانی دیکه تاڕادهیهک باشتربن،‏ کۆمهه کوردیهکانی باشوری کوردستان تا ڕادهیهکی کهمتوانیویانه ههندێ کاری وهرگان بخنه ئهستۆی خۆیان،‏ دیاره ئهمهش وهکئهرکی خۆیان بۆ هۆشیار کردنهوهی ئهندامانی رهوهندهکهی خۆیان،‏ بۆ نمونهله کاتی بانگهشهی ههبژاردنهکانی هۆندا چاومان بهوه دهکهوت که ههندککۆمههی کوردی به زمانی کوردی ‏(سۆرانی)‏ بڤۆک بۆ ئهندامهکانی خۆیاندهنرن و هانیان دهدهن بۆ دهنگدان،‏ بهم کاری وهرگان ههتا ئستا ئهوبایهخهی خۆی پنهدراوه وهک پویسته،‏ ههروهک له سهرهتاشدا باسم کردوهرگهکانی دیکه له سنوری کاری خۆیاندا کاری وهرگان ئهنجام دهدهنکهئهمهش سودی تهنھا بۆ خۆیانه،‏ ئهگهر سهیری کتبخانهکانی ئهوروپا بکهینچاومان به زۆر کتب دهکهوت که بهزمانی ئهو وتانه نوسراون و گوزارشله فهرههنگ و ئهدهبیاتی نهتهوهکانی دیکه دهکهن بهم ئهمه به کوردی لهئاستکی زۆر کهمدا بهرچاو دهکهوت.‏سهبارهت به جیاوازیهکانی وهرگی فهرمی و نافهرمی من شتکی ئهوتۆنابینم تهنھا ئهوه نهبت که لای حکومهتی هۆندا ئهم جیاوازیه لهبهربیروکراسیهتی خۆیان ههیه و بهوجۆره که کارهکانیان دهخوازت وهرگیفهرمی له نافهرمی جیا دهکهنهوه.‏

کوردناسی 1584کوردناسی:‏ رهوشی وهرگی کورد-‏ ئهمۆ و داهاتوو-‏ له هۆهندا چۆنئهبینی؟ لاوازی و کهم و کووڕییهکانی له چیدا ئهبینی؟ چ پشنیارکت بۆپهرهدان بهم بواره لهو ولاتهی تیدا نیشتهجی ههیه؟رکهوت ئیسماعیل ئیبراهیم:‏ رهوشی وهرگی کورد له هۆندا هاوشوهیرهوشی ههموو کوردهکانی دیکهیه،‏ شتکی ئهوتۆ تایبهت لهم بارهوه نییه کهباس بکرت ئهمهش لهبهر ههمان ئهو هۆیانهیه که له سهرهتادا ئاماژهم پدا.‏ههروهک پشوتر گوتم دهبت ئمه جیاوازی بکهین له نوان ئهووهرگانهی که کار بۆ خۆیان دهکهن و لهسهری دهژین لهگهڵ ئهوانهی دیکهکه به مهبهستی خزمهت به زمان و چاندی کوردی ئهو کاره دهکهن.‏وهرگی کورد به تهنھا ناتوانت ههموو کارکی گرنگ ئهنجام بدات بهکوئهوه کاری حکومهتهکانه که دهستی وهرگ و نوسهرانی خۆیان له تاراوگهبگرن و هاوکارییان بکهن بۆ ئهوهی ئهوانیش بتوانن خزمهت بگهیهنن،‏بهداخهوه لهم بارهوه ههتا ئستا هیچ شتکی ئهوتۆ ئهنجام نهدراوه،‏ دهوهتانیمهغریب و تورکیا که خاوهنی دوو رهوهندی گهورهن له هۆندا سانهملیۆنهها دۆلار بۆ ئهم کارانهدا تهرخان دهکهن،‏ چهندهها کانون و کۆمههیفهرههنگی و ئاینی و کوولتوریان بۆ دامهزراندوون،‏ بگومان وهرگهکانیشلهم خزمهتگوزاریانه بههرهمهندن،‏ لهبهر ئهوه دهیهها کتب و بڤۆکی تورکیو مهغریبی سانه دهکرنه هۆهندی و به پچهوانهشهوه،‏ بهم دیسان دهمرهوهندی کورد بخاوهنه لهبهر ئهوه پهرش و بوه،‏ لهبهر ههمان هۆوهرگهکانیش ههر یهکه له مای خۆی هندهی کاری بۆ بکرت و له کاتیخۆی ببورت زیاتری بۆ ناکرت..‏

کوردناسی 1585کوردناسی:‏ئاخۆ له هۆهندا ئهنجومهن،‏ یهکیهتی یان کانوونی وهرگی کوردههیه؟ ئهگهر نییه،‏ باسی ئهو بهربهست و هۆکارانه بکهن که رگرن.‏رکهوت ئیسماعیل ئیبراهیم:‏زمانی کوردیم باسکرد،‏ دیسانهوهدهبنهوهههروهک له سهرهتا کشهکانی رهوهندی کورد وههمان کشهخۆیان دوبارهو دهکهنهوهرگر لهبهردهم کۆکردنهوهی نهک تهنھا وهرگهکان بهکوکۆکردنهوهی تهواوی رهوهندی کورد.‏کهواته لهبهر ئهوهی کورد وهک زمان و وهک دهسهت و قهوارهی سیاسییهکگرتوو نییههاوپیشهکانیش نهتوانن پکهوهئهوا بگومان ئهم راستیهیهک کۆمههی کوردی کار بکهن.‏ناو لهکوردستانهخۆی وتیشدا کهئهویش بههۆیکار دهکاتهسهرئهوهی کهلهژر چهتری یهک کانونی فهرههنگی یاخودمهبهستم بهشوهیهکی سهرهکی باشوریبوونی دهسهتی کوردی زۆربهی سهندیکاکانبهزهحمهت یهکیان گرتهوه ‏(دیاره پشتر لهبهر شهڕی ناوخۆ ههموو سهندیکاو کانونه فهرههنگی و هونهریهکان لهتلهوش یهکیهتی وهرگانی کورد ههبت .کرابوون)،‏ من تا ئستا نهمبیستووهکوردناسی:‏ زۆربهی وهرگه کوردهکان پیاون،‏ هۆی ئهمهمهیلیی ئافرهتی کورد له بواری کاری وهرگاندا ب/‏سالارانهی بنهماه کوردهکانچییه؟ الف/‏بئهقییهتی پیاو-‏رکهوت ئیسماعیل ئیبراهیم:‏وهرگانداالف/‏ مهیلیی ئافرهتی کورد له بواری کاریب/‏ ئهقییهتی پیاوسالارانهی بنهماله کوردهکان

کوردناسی 1586زۆربهی وهرگه کوردهکان پیاون هۆی ئهمهش ئهوهیه که سهرتا له وتیباوکهوه پیاوان ههلی باشتریان بۆ رهخساوه بۆ خوندن و پشڤهچون،‏ لهبهرئهوه ژمارهیهکی کهمتر له ژنان که دنه ئهوروپا ئاستی خوندهواری ئهوتۆبهرزیان ههیه که بتوانن خرا زمانی هۆندی فربن و ببنه وهرگ‏،‏ کهواتهلرهدا ههردوو هۆیهکه رۆلی خۆیان ههبووه،‏ ب مهیلی ئافرهتی کورد لهوهوهسهرچاوه دهکرت که ئهو له بنهڕهتدا وهک ژنی ماڵ و دایک سهریری کراوهواته کاری ئهو زیاتر ئهوهیه که لهماهوه بایهخ به پهروهردهی منداهکانیبدات،‏ ههرچهنده ئهم کاره خۆی له خۆیدا کارکی زۆر پیرۆزه بهم له ههمانکاتدا دهبته رگر لهبهردهم پشکهوتنی ژناندا له بواره جیاوازهکانی ژیاندا،‏ خۆئهگهر ئافرهت له سهرهتاشدا مندای نهبوو یا خود هاوسهری نهبوو ئهوهههروهک گوتم فرسهتی خۆ پهروهردهکردن له وتی باوک بۆ ژنان زۆرکهمتره،‏ بهم له ئهوروپا به پچهوانهوهیه فرسهتی خۆ پهروهردهکردن لهبهردهم ژناندا یهکجار زۆره،‏ لهبهر ئهوه ژنان لره ئهگهر مهبهستیان بت لهبواره جیاوازهکانی ژیاندا نهک تهنھا له وهرگان دهتوانن پشهنگ بن،‏نمونهش بۆ ئهمه زۆره.‏کوردناسی:‏ نهخشی وهرگی کورد بۆ ئاشنایی ههرچی زیاتری کۆچبهران وپهنابهرانی کورد لهگهڵ کوولتوری هۆهندیدا چۆنه؟رکهوت ئیسماعیل ئیبراهیم:‏ ئهم ئهرکه زۆر جار ئهرکی وهرگ نیه،‏ له ههموودنیادا وا باوه که وهرگ تهنھا کاری خۆی دهکات جا ئایا ئهم کاره بهرامبهربه پاره بت یا خود ب بهرامبهر بت،‏ بۆ ئاشنا کردنی کۆچبهران و پهنابهرانئهوه پویسته کۆمهه کوردیهکان ئهم کاره ئهنجام بدهن،‏ چونکه له بنهڕهتدائهو به پارهیهی که حکومهتی هۆندی بهو کۆمهنهی دهبهخشت بۆ ئهنجامدانی کاری ئاوتهکردنه واته ،(integration) مهبهستم له ئاوتهبوون تکهڵ

کوردناسی 1587کردنی کۆچبهران و پهنابهرانه لهگهڵ کۆمهگای هۆندیدا که ئهمه بۆ خۆیئهرکی سهرهکی ئهو کۆمهه کوردیانهیه که دروست بوون بهم بهداخکیزۆرهوه ئهم کارهش وهک پویسته به ڕوه ناچت چونکه ههمووان دهزانین کهپارت و رکخراوه سیاسیهکان له پشتی دامهزراندن و بهڕوه بردنی ئهمکۆمهنهوه دهوهستن.‏ ئهگهر وهرگ لهم بارهوه کاریگهریشی ههبت ئهوهکاریگهریهکهی دیاری کراو دهبت.‏کوردناسی:‏ به رای ئوه ئاشنایی کۆمهگهی کوردی له دهرهوهی ولات لهگهڵزمانه جۆراوجۆرهکاندا چهنده دهتوان یارمهتی به مۆدنیزه-‏ کردنیکۆمهگهی کوردی بکا؟رکهوت ئیسماعیل ئیبراهیم:‏ ههبهته زمان بۆ خۆی یهککه لهو هۆکارهگرنگانهی که نهک تهنھا دوو مرۆڤ بهکو کۆمهگانیش پکهوه دهبستتهوه،‏ تۆسهرنج بده ئهگهر نوسینهکانی مارکیز(گابریل گارسیا مارکیز(-١٩٢٧نهکرایهبه زمانی کوردی ئهوه رهنگه زۆر کهس له فهرههنگ و کوولتوری کۆلۆمبیئاگادار نهبونایه،‏ به ههمان شوهش سهبارهت به نیکوس کازانزاکی و جیمسجۆیس و دستۆفسکی و ئهرنست ههمهنگوای،‏ کهواته له رگای زمانهوه ئمهبه کوولتوری گهلانی دنیا ئاشنا دهبین و ئهوانیش به ههمان شوه،‏ من پموایه لهم سانهی دووایدا ئهو کاریگهریه زۆر بهرچاو دهکهوت به تایبهت کهسهدان کهسانی پسپۆڕ له تاراوگهوه بهرهو کوردستان گهڕانهوهو ئهوشارهزایی و پسپۆڕیهی که فری ببون باندۆرکی یهکجار پۆزهتفی وازی کردبۆ خزمهت کردنی کوردستان.‏ ههرچهنده بۆ خۆی پرۆسهی به مۆدرن کردنیا خود مۆدرنیزهکردن له نو خودی کۆمهلگا خۆیهوه دهبت سهرچاوهبگرت،‏ واته دهبت کوولتور و فهرههنگی کۆمهگا بهشی هنده کراوهبن کهقبولی ئهو تازهگهریه بکات پاشان رۆلی رهگهزهکانی دیکهی وهک زمان و

کوردناسی 1588پهیوهندیکردن و تهکنهلۆژیا دت،‏ واته له پرۆسهی مۆدرنیزهکردندا کۆمهگاخۆی رۆلی سهرهکی دهبینت پاشان هۆکارهکانی دیکه تهنھا دهبنه ههون بۆئهو گۆڕانگاریه.‏کوردناسی:‏ گۆڕانی زمانی له ههر کۆمهگهیهکدا کارکی زۆر ئهستهمه ورهنگیشه شتکی مهحاڵ بت.‏ ئهگهرچی خهلکی کورد به زاراوهی جۆراوجۆرقسه ئهکهن،‏ بهم به هۆی کۆمه فاکتهری مژوویی و سیاسی،‏ کوردی ههربهشیک به زمانهکانی دیکهی ‏(عهرهبی،‏ فارسی و تورکی)ش تا رادهیهکی باشقسه ئهکا.‏ ئستا ئوه راتان چییه دهربارهی ئهوهی که زمانی ئینگلیزی ببتهزمانی دووهمی خهلکی کورد؟ ئاخۆ ئهم زمانه ئهتوان بۆشاییهکانی زمانیکوردی له بواری زانست و پهروهده و فرکردن و پسپۆڕیدا پ بکاتهوه؟ چۆنئهب بوار بۆ پهرهسهندنی زمانی ئینگلیزی له کوردستاندا پک بھنرێ؟رکهوت ئیسماعیل ئیبراهیم:‏ئینگلیزی دهخهمه روو:-‏بهرله وهم دانهوهی پرسیارهکه بایهخی زمانیگرنگی زمانی ئینگلیزی لهم خانهی خوارهوه دایه- یهکهم زمانی بوی دنیایه که زۆر کهس پهنای بۆ دهبات.‏-زمانی سهردهمی نویه،‏ زمانکه که ئیتر ناکرت له سهدهی بیست ویهکهمدا بیت و سهرت لی دهرنهچت.‏زمانی زانست و تهکنهلۆژیا و لکۆلینهوهی زانستیه.‏زمانی بازرگانی و ئابوری و بانکییه.‏زمانی کۆمپیتهرو خوندنه له زانکۆ و پهیمانگا زیندووهکانی دنیادا.‏زمانی گهڕان و گهشت و گوزار و توریسته له دنیادا.‏----

کوردناسی 1589ئهگهر سهرنجی ئهو خانهی سهرهوه بدهین ئهوه بۆمان دهردهکهوت کهنهک زمانی کوردی به کو زمانهکانی عهرهبی و تورکی و فارسیش بههیچشوهیهک نهیانتوانیوه ئهو گرنگی و بایهخهی زمانی ئینگلیزیان ههبت،‏ لهبهرئهوه من پم وایه ههتا ئهو دهمهی زمانی کوردی یا خود تورکی و عهرهبی وفارسی بکهینه زمانی زانست و بیرکردنهوهی خۆمان ئهوه ههمیشه لهئاستهکانی بهدهستخستنی مهعریفه و پشڤهچوندا یهکهم دهبین بهم له ریزیدوواوه،‏ واته یهکهم دهبین له پاشکهوتندا نهک له پشکهوتن.‏ئینگلیزی شوازی بیرکردنهوهی مرۆڤ دهگۆڕت چونکه باشترین هۆکاریپهیوهندی کردنه،‏ زانینی زمانی ئینگلیزی چهندان پهنجهره بهڕوی ئهوکهسهدادهکاتهوه که قسهی پدهکات.‏ بوانه هاوتیانی دهوهته ئهروپیهکان ورایئهوهی خۆیان خاوهنی زمانکی زۆر سهربهخۆ و زیندوی خۆیانن بهمدیسانهوه رۆی زمانی ئینگلیزی له نویاندا زۆر کاریگهره و ههموو ههوڵدهدهن که ئهو زمانه بزانن لهبهر ئهوهی زمانی ئینگلیزی وهک کلیلکه بۆ ئاشنابوون به فهرههنگی زۆربهی گهلانی دنیا ورای ئهوهش ههر له رگای ئهوزمانهوه دهتوانین کاریگهری فهرههنگیمان ههبت بهسهر گهلانی دنیاوه.‏فربوونی زمانی ئینگلیزی جۆرک له زیرهکی ئهقی دهبهخشته مرۆڤ،‏ مننامهوت تانه له زمانی کوردی بدهم بهم دهپرسم داخوا کهسک به زمانیکوردی یان عهرهبی و فارسی دهتوانت چۆن گوزارش له فهرههنگ وکوولتووری خۆی بکات؟ دهتوانت چۆن لهم سهردهمهدا که میدیا ئینگلیزیهکانبهسهر ههست و نهستی تهواوی مرۆڤایهتیدا زاڵ بوون به بهرژهوهندی خۆیبهکاربنت؟ کهواته ئهگهر ئمه زمانکمان نهبت بۆ ئاخاوتن لهگهڵ مرۆڤهکانیدیکهی دنیا ب زمان دهبین ئهمهش ئهوه دهگهیهنت که ئمه ههرچهنده توانایئهقلیشمان باش بت ئهوه ناتوانین وهگهڕیخهین و بوونی خۆمانی پبسهلمنین.‏ فربوونی ئهو زمانه رگایهکه بۆ ئاشنا بوون به مهعریفه لهبهرئهوهی ئهمۆ بههۆی تهکنهلۆژیاوه زمانی ئینگلیزی زاڵ بووه بهسهر تهواوی

کوردناسی 1590هۆیهکان و ئامرازهکانی مهعریفه،‏ من لرهدا نمونهیهک له میدیای کوردستاندهخهمهوه یاد،‏ ئهگهر سهیری کهناهکانی راگهیاندن بکهین ‏(مهبهستمکهناهکانی باشوری کوردستانه)‏ زۆر به ئاشکرا ههست بهوه دهکهین کهریپۆرتاژهکان به جیاوازی سهرچاوهکانی زمان کوایتی و چۆنایهتیاندهگۆڕت،‏ ئهو ههواڵ و ریپۆرتاژ و کۆمنتارانهی که سهرچاوهکانی زمانیعهرهبین زۆر لاواز و ب ناوهرۆک دنه بهرچاو به جۆرک ههندک جار واههست دهکهین که سهیری کهناکی عهرهبی دهکهین نهک کوردی بهپچهوانهشهوه ئهو نوسین و ریپۆرتاژه کهمانهی که سهرچاوهکانیان زمانیئینگلیزین تام وچژکی دیکهی ههیه.‏زانیاری به زمانی کوردی دهست ناکهوت،‏ زمانی عهرهبیش ههتا بت بۆدواوه دهچت و تهنھا ئهوهی بۆ ماوهتهوه که زمانی شعر و ئهدهب بت،‏ئهگهر به دوای زانیاریدا بگهڕیت به زمانی کوردی ئهوه هیچت دهست ناکهوتبهم کامه بابهت که له مهودایهکی زۆر تهسکیشدا بایهخی ههیه به زمانیئینگلیزی تهنھا به یهک کلیک لهسهر گۆگل دهیان ههزار لاپهڕهت به رودادهکرتهوه.‏کشهی ماپهڕهکان کشهیهکی دیکهیه،‏ ئهگهر سهیرکی خرای ماپهڕهکوردیهکان بکهین ئهوه ههر زۆر زوو بۆمان روون دهبتهوه که ههم لهڕویچۆنیهتی و ههم لهڕوی چهندایهتی زمانی کوردی خاوهنی لاوازترین تۆریئهلکترۆنیه بهجۆرک که له ههندک حاهتدا مرۆڤ بهزهیی به خۆیدا دتهوه،‏ئهو ماپهڕانهی که زۆرترین خونهری کورد سهردانی دهکهن دنیام ئهگهر بهزمانکی دیکه بنوسرت رۆژی یهک نهفهریش نابت سهردانی بکات.‏ئهگهر سهیرکی تۆڕی ئهلکترۆنی به زمانهکانی دیکهی دنیا بکهین ئهوهسهیردهکهین تهنھا لهبواری فهرههنگ و زماندا دهیان یا خود سهدان ماپهڕیجیاواز ههن که تهنھا کاری فهرههنگ و گۆڕینی زمان دهکهن ئهمه ورای

کوردناسی 1591چهندهها ماپهڕی دیکهی ‏(ئۆنلاین)‏ که راستهوخۆ ههرئهو ساتهی تۆ داوادهکهیت تکستت بۆ وهردهگنه سهر ئهو زمانهی که خۆت داوای دهکهیت‏(بگومان زمانه زیندووهکان).‏که واته ئمه دهبت ههتا زووه و زۆر درهنگی نهکردووه بیر له چارهسهربکهینهوه،‏ چارهسهری زمانی کوردیش بهڕای من ئهوهیه که بۆ فهرههنگ وکوولتوور و ئهدهبیات ههوڵ بدرت ههرچی زیاتره ئهو زمانه پش بخرت وبایهخی زیاتری ههبت بهم بۆ ئهوهی که له رهوڕهوهی زانست و مهعریفهدووا نهکهوین ئهوه پویسته زمانی ئینگلیزی هاوشانی زمانی کوردی ههر لهقۆناغی سهرهتایی خوندنهوه بکرته زمانی دووهم و وهک زمانی زانست ومهعریفه بهکار بت ئهگهر وا نهکهین ئهوه دنیام دهبت ههمیشه چاوهڕوانیدهستی عهرهب و تورک و فارس بین،‏ ئهوان بیرکهنهوه و بنوسن ئمهش تهنھاوهک خونهرکی حهپهسا و مشکی خۆمان داخهین و تهنھا ئهوه بزانین وئهوه باس کهین که پشتر ئهوان گوتویانه،‏ خۆ ئهگهر شوازی گوتن وبیرکردنهوهی ئهوانیشمان زانی چۆنه ئهوه ئیتر فاتیحایهکی خر لهسهر کوردو زمانی کوردی و هزری کوردی بخونه.‏

کوردناسی 1592زبان وتاثیرآن برجامعهگفتوگو با ناهید رشیدیان مترجم زبان هلندیکوردناسی:‏ نظریه های گوناگونی در مورد تعریف زبان وجود دارد مبنی براینكه زبان بیشتر ابزاری ارتباطاتی است،‏ اما از زبانشناسان به آلی زبان رادر این چھار چوب تعریف نمی آنند و زبان را در تولید اندیشه مھم می دانند.‏شما به عنوان یك مترجم چه تعریفی از زبان دارید؟ناهید رشیدیان:‏ زبان یکی از مھمترین عاملھای اتحاد یک ملت است.‏ روز بهروز آشکارتر میشود که زبان رلی بسیار مھم در ساختار یک جامعه بازی میکند.‏ سابقا مذهب و خاک در ایجاد اتحاد یک ملت رل مھمی داشتند.‏ اما اکنونزبان و همدیگر را فھمیدن از راه گفتگو این رل را ایفا می کند.‏ گرد هم آوردنروشنفکران برای هدفھای بزرگ در حل مشکلات جامعه از راه زبان وارتباطات از دیگرفایدههای زبان است.‏ عاملی است از راه ارزش دادن به علمبرای همدیگر را شناختن و تبادل نظر و باهم بھتر زندگی کردن.‏کوردناسی:‏ چرا اهمیت مطالعات زبانشناسی امروزه بیشتر از گذشته است؟ناهید:‏ زبان هرملت می تواند نشانهای از درجهی پیشرفت آن ملت باشد.‏ ازپیشرفت زبان در هر کشوری در سطح جامعه و درمحاوره بین مردم میتوانمیزان پیشرفت آن ملت را تشخیص داد و میزان فرهنگ و روابط انسانھا باهمدیگر را شناخت.‏ روز به روز علم و دانش مانند جامعه شناسی و

کوردناسی 1593روانشناسی و دیگر علوم بر روی زندگی انسانھا و همچنین در زبان وارتباطات بین مردم تاثیر می گذارد.‏ برای رسیدن به هدفھای زندگی وپیشرفت جامعه،‏ تبادل نظر و همدیگر را فھمیدن و شناختن از راه علم و دانشو گسترش زبان هدف اصلی در کشورهای پیشرفته است.‏ بنابراین برایرسیدن به هدفھای بزرگ و پیشرفت جامعه باید در فکر هرچه بیشترخدمتگزاری اساسی برای زبان کرد که یکی از عاملھای اتحاد یک ملت است.‏کوردناسی:‏ نظر شما در مورد زبان هلندی چیست؟ موانع یادگیری صحیح آن رادر میان پناهندهگان آورد در چه می دانید؟ آیا زبان هلندی مانند زبانانگلیسی دارای آارآردهای گستردهای است؟ناهید:‏زبان هلندی مثل هرزبان دیگر اروپایی ازنظر گرامر و ساختاری ادبیتکامل یافتهتر از زبانھای ما در منطقه هستند و همپای زبانھای اروپا بخاطرفراوانی ترجمه و علمی بودن زبان پیشرفت می کند.‏اگر چه بیشتر کلماتقرضی هستند و از زبان فرانسه یا انگلیسی قرض گرفته است و این ناشی ازتاثیر زبانھای منطقه بر همدیگر و پیشرفت علم و تکنولوژی است که تاثیرروی همدیگر دارند.‏ زبان هلندی از نظر تلفظ در بین پناهندگان چه کرد و چهملیتھای دیگر قدری مشکل است ولی چون کمی نزدیک به زبان انگلیسی استیادگرفتن و فھمیدن آن قدری آسانتر از تلفظ است.‏ کارکرد گسترده آن بخاطراینکه در منطقهای پیشرفته است این زبان هم همپای زبانھای دیگر منطقهپیشرفت می کند و در زمینه ترجمه دست کمی از زبانھای منطقه ندارد.‏کوردناسی:‏ در طول زمان مترجمیتان در هر مقطعی چه شفاهی وزبان آوردی ظرفیت رساندن پیام را داشته است.‏ به معنی دیگرچه آتبی آیاآیا در زمان

کوردناسی 1594ترجمهی زبان هلندیباشید؟ زبان آوردیاست؟به آوردی آلماتی وجود داشته،‏ آه معادل آن را نیافتهچه مشكلاتی دیگری برای مترجم آورد در بر داشتهناهید:‏ زبان کوردی زبانی است بکر غنی بخاطر طبیعت جغرافی کوردستان،‏اما پیشرفت ادبی و علمی نکرده است.‏ باید روی آن کار کرد تا به زبانی ادبیو علمی در سطح دنیا مطرح شود.‏ آشکار است که روز به روز علم و دانشدر زندگی روزانه انسانھا نقش بارزتری ایفا می کند.‏ بنابر این زبان پیشرفتهزبانی است که بتواند مشکلات جامعه را بیان کند،‏ یعنی از کلمات غنی باشد ودر زبان محاوره تاثیر کند تا بتواند روی زندگی روزانه انسان موثر باشد.‏پس ما به زبان کوردی ادبی و علمی نیازمند هستیم.‏کوردناسی:‏پیشنھادیدارید؟مشكلاتدرونی و برونی زبان آوردی رابرای برون رفت زبان آوردی از مشكلاتدر چه می دانید؟ چهسنتی و ساختاری آنناهید:‏ زبان کوردی از نظر کلمات غنی است لااقل نسبت به زبان فارسیبیشترین کلمات کاربردی خود را دارد و کمتر از زبان عربی قرض گرفتهاست.‏ تنھا مشکل ما این است که تحصیل کردههای کورد که در کشورهایعربی تحصیل کردهاند بیشتر تسلط به زبان عربی دارند تا کوردی و بیشترازکلمات عربی در زبان گفتاری استفاده می کنند تا کلمات کوردی و به هماناندازه هم تحصیل کردههای کورد در ایران از کلمات فارسی بیشتر استفادهمی کنند تا کلمات کوردی و این خیلی به زبان کوردی صدمه می رساند.‏ پستحصیل کردههای ما تسلط کمتری به زبان کوردی دارند.‏

کوردناسی 1595کوردناسی:‏ آیا کتابی در مورد دستور زبان هلندی به آوردی یا فرهنگ لغتهلندی به آوردی یا آوردی به هلندی یا آتابھای دیگری در حوزهی فلسفه،‏جامعه شناسی،‏ ادبیات و غیره از جانب مترجمین کورد ترجمه یا نوشتهشدهاست؟ لطفا در این مورد توضیحاتی بدهید؟ ترجمهی متون آآادمیك اززبان هلندی به کوردی چه آمكی به زبان آوردی میكند؟ناهید:‏ در مورد زمینههای سایر متون آکادمیک اطلاع ندارم.‏ کارهای کوچکممکن است ولی شاهکار ادبی مشاهده نمیشود.‏ من بعنوان یک فرهنگ نویستوانستهام در میان سطح متوسط علمی جامعه کوردزبان در هلند جایی بازکنم.‏ فرهنگ هلندی-کوردی وکوردی-هلندی ‏(هانا)‏ که برطبق سطح علمیجامعه اروپایی و زبان محاوره روزمره مردم در اروپا نوشتهام.‏ از فرهنگکوردی-فارسی ههژار سرچشمه گرفتهاست.‏ سعی کردهام از کلمات ساده وکاربردی درمیان مردم استفاده کنم به اضافه زنده کردن کلمات فراموش شدهبخاطر استفاده از کلمات زبان بیگانه و تحقیق درباره ریشه کلمات و از کجاسرچشمه گرفته است.‏ قواعد گرامری و یکدست درتمام کتاب و جانشینکردن کلماتی با قاعده گرامری و گرفته شده از خود زبان کوردی از دیگرخصوصیات این فرهنگ است.‏ زبان را مثل یک درخت میدانم که با شاخهها وبرگھای خود آراسته شدهباشد.‏ البته نمی توان تعصبی داشته باشی اگر درمتون علمی از کلمات بیگانه استفاده کرد.‏ ولی در زمینه ادبی باید سعی شودازکلمات بیگانه دوری کرد.‏ اکنون مشغول نوشتن دو کتاب دیگر هستم،‏فرهنگ فرانسه-کوردی وکوردی-فرانسه ‏(هانا)‏ که امیدوارم مثل دو کتاب دیگردر میان مردم کورد زبان موفقیتی داشته باشد.‏

کوردناسی 1596کوردناسی:‏ به نظر شما یك مترجم حرفهی دارای چه ویژگیھای می باشد؟ آیامترجمھای آورد خود را با تغیرات جدید زبان هلندی و آوردی بهروزآردهاند یا با همان شناخت قبلیشان به آار خود ادامه می دهند؟ناهید:‏ هر زبانی برای زنده ماندن و پویایی به گسترش و واژههای جدید نیازدارد.‏ بنابراین شناخت واژهها و گویش ها و لھجههای مختلف در زبانکوردی برای واژهگزینی و معادل سازی لغات و اصطلاحات بیگانه کاریضروری است.‏ شناخت گویشھا و لھجههای مختلف کوردی به ما کمک می کندبرای هرچه بیشتر ادبی وعلمی کردن زبان کوردی.‏کوردناسی:‏ آیا وجود گویشھا و لھجههای مختلف در زبان آوردیدر آار ترجمهی شفاهی هلندی و آوردی دچار مشكل می آند؟را مترجمناهید:‏ وجود لھجههای مختلف در زبان کوردی باعث پشتوانه و تکامل زبانپیشرفتهی کوردی است.‏ می توان از ریشه کلمات لھجههای مختلف بسیاریکلمات تازه و علمی ایجاد کرد به شرط آنکه قواعد دستوری زبان را در نظرگرفت و ساختار ادبی را حفظ کند.‏ زبان را مثال یک درخت باید در نظر گرفتکه با شاخه و ساقھای خود زیبایی بیشتری دارد.‏کوردناسی:‏ تعریف شما از زبان علمی آوردی چیست؟ناهید:‏ ترجمهی متون آکادمیک در پیشرفت زبان کوردی تاثیر به سزایی برایعلمی کردن زبان کوردی دارد.‏ اما ادبی کردن زبان کوردی و استفاده ازکلمات شیرین و گویا و رسا مرحلهی ابتدایی پیشرفت است برای جا بازکردن متون علمی.‏

کوردناسی 1597کوردناسی:‏ اآثریت مترجمان آورد را در جھان مردان تشكیل می دهند.‏ دلائلآن را در چه می دانید؟ الف.‏ بی علاقهگی زنان و دختران آورد به شرآت وپیشرفت در حوزهی آار ترجمه ‏(ب)‏ قوانین مردسالار درون خانوادگی ماآوردها؟ناهید:‏ شکوفا نشدن زنان ما و برآورد نشدن هنوز نیازهای اولیه آنھا از نظرمالی و معنوی و نبودن پشتوانه تحصیلات سطح بالا برای اعتماد به نفسکافی و کفایت و مدیریت از مشکلات اصلی بی علاقهگی زنان و دختران کورداست برای پیشرفت در حوزههای کار ترجمه و سایر زمینهها است.‏ مشکلاتجامعهی مردسالاری و مشکلات خانوادهگی هم افزون بر اینھا دیگر عاملھایپیشرفت نکردن زنان ما هستند.‏کوردناسی:‏ مترجمھای آورد تا چه اندازهای تلاش آردهاند در انطباق و وفقیابیدیاسپورای آورد تاثیر داشته باشند؟ نقش مترجم آورد برای آشنایی هر چهبیشتر مھاجران و پناهندگان با فرهنگ امروزی و عمومی در آن آشورچیست؟ناهید:‏نداشتهاند.‏تاکنون مترجمان کوردی نقش زیاد عمدهای در تاثیرات فرهنگیشاید برای اینکه در این زمینه کم کاری کردهاند و یا پیشرفتنکردهاند تا بتوانند تاثیری در جامعه داشته باشند.‏کوردناسی:‏ به نظر شما آشنایی جامعهی آوردی در خارج از آشور به زبانھایمختلف آه منجر به آشنایی با فرهنگی مختلف و مدرن نیز می شود تا چهاندازه می تواند در توسعه و مدرنیزه آردن فرهنگ آل جامعهی آوردستانتاثیر داشته است؟

کوردناسی 1598ناهید:‏ کوردهای خارج از کشور می توانند رل بزرگی در توسعه و مدرنیزهکردن فرهنگ جامعهی کوردستان بازی کنند،‏ به شرط اینکه خود نیز پیشرفتکرده باشند و خود را در سطح بالای جامعه اروپایی بکشانند.‏ متاسفانهجامعهی کوردهای خارج از کشور در سطح متوسط جامعهی اروپا نیزنرسیدهاند و یا به زبانی دیگر پیشرفت نکردهاند.‏کوردناسی:‏ تغیر زبانی در هر جامعه بسیار دشوار و شاید از غیر ممكنھایفرهنگی هر جامعه باشد؟ با وجود آنكه مردم آورد به لھجههای مختلفی گفتگومی آنند،‏ اما به دلائل تاریخی و سیاسی آوردهای هر آدام از آشورهایخاورمیانه به زبانھای دیگری از عربی،‏ فارسی،‏ ترآی به شكل گستردهاینسبتا آشنایی دارند.‏ نظرتان در مورد اینكه زبان انگلیسی به عنوان زبان دوممردم آورد تبدیل شود چیست؟ناهید:‏ زبان انگلیسی مثل یک زبان بین المللی باید همیشه در نظر گرفته شودولی در سطح کلی جامعهی شرقی کاربردی در میان مردم عادی ندارد.‏ زبانبا احتیاجات روزانه زندگی انسانھا بستگی دارد.‏ ما همیشه علمی را نیازمندهستیم که بتوانیم بکار ببریم.‏ در منطقه خاورمیانه زبان انگلیسی بعنوان زباندوم تنھا در میان تحصیل کردهای سطح بالا و مترجمان بکار میرود،‏ درسطح کلی جامعه و در میان عامه مردم زیاد کاربرد ندارد.‏ ما بھتر است کهاول زبان کوردی خود را کامل کنیم و زبان ادبی و علمی داشته باشیم تابتوانیم با زبانھای دیگر منطقه رقابت کنیم و اگر زبان دومی انتخاب کردیمبسته به فرد می تواند عربی یا فارسی یا ترکی باشد.‏ مانند اروپاییان که بهغیر از زبان انگلیسی می توانند زبان فرانسه یا آلمانی یا زبانھای دیگر منطقهرا یاد بگیرند.‏

یساندروک1 599دروک مجرتم و یسور نابزیسور نابز مجرتم هوآ نیما نارماک رتکد اب وگتفگ:یساندروکیاههیرظنینوگانوگرددرومنابزدوجودرادینبمربهکنیانابزرتشیبرازبایتاطابترا،تساامایدادعتزانابزناسانشهبیلکنابزارردنیابوچراچفیرعتیمندننکونابزاررددیلوتهشیدنامھم.دننادیمامشناونعبکیمجرتمهچیفیرعتزانابز؟دیرادنارماکنیما:هوآهبروابنمنابزهناھنتیرازبایاربداجیاطابتراودیلوت،هشیدناهکلبیکییاھنوتس زایساسایاربظفحتیوهیلم.تسانابزراگدایناکاینناسناتساوزاقیرطنیلواراگزومآدرفزاردامهبوالقتنمیمش،دوناسناهبیراینابزشیردامهبتاساسحاویاههشیدنادوخیهبنجیدام،هدیشخبابهبنابزندروآ،نآتساوخوشیاههشیدناارلقتنم-یم.دنکهبرواب،نمیکیزافیاظویلصاویلمنارکفنشوردروکردلخادوجراخزاناتسدروکیریگارفنابز،یردامینغندرکرههچرتشیبنآزاقیرطشهوژپویاھشواک،یملعیعامتجایرنهتساوردنیانایمهمجرتراثآیفلتخمهکهبیاھنابزیهدنزایندهتشونیم،دنوشیمدناوتهبییانشآمدرمدروکابیاههشیدنانیونیناھجوءاقتراحطسیملعیگنهرفنانآیرای،هدناسرشقنییهتسجربرددشریعامتجاتلمدروکافیا.دنک

یساندروک1 600:یساندروکناترظنرددرومنابزیسور؟تسیچایآنابزیسوردربراکییهدرتسگدننامنابزیسیلگنا؟درادنارماکنیما:هوآنابزیسوریکیزاینغنیرتیاھنابزایندتساهکشخبیریثکزامدرماپوراوایسآهبنآملکتیم.دننکییاناوتوتردقنیانابزاریمناوتردراثآهبیندنامداینابیدارادمانسورزاهلمج،یوتسلوت،یکسفیاتساد،فنگروت،نیکشوپ،فوخچفوخلوشهبیوحنتفگشزیگناهدهاشم.دومنسپزایشاپورفداحتایوروش ریهامجوداجیاتابسانمیراجتیگنهرفلودنآابیاهروشکفلتخموزاهلمج،ناریانیانابزیاجییهتسجربارردیهنحصتابسانمیناھج،هدرکافیاجومیریگارفنآهژیوبیاجییهتسجربارردنایملسنناوجهکدنمقلاعهبلیصحتوایطباوریراجتابقباس یاهروشکیوروش داحتادنتسهدوخبصاصتخاهداد.تسا:یساندروکایآنابزیدروکتیفرظمایپیناسریهمجرتبلاطمزانابزیسورار؟درادکیمجرتمردماگنههمجرتزایسورهبیدروکابهچیتلاکشمنکممتسا؟دوش وربورنارماکنیما:هوآهبروابنمنابزیدروکیکیزایاھنابزدنمتردقوتیفرظرپیاربندناسرمایپهدنسیونومجرتمردهصرعتایبداتساکلاذعممورحمندوبتلمدروکزانتشادتلودونایکیلمیریثاتیفنمربدشروییایوپهمهیهبناجنیا،نابزصوصخبردیاههصرعیملعینفهتشاد.تسایاربهنومننتشونایهمجرتتلااقمیملعردهزوحیکشزپ... وهبتلعنادقفاههژاووتاحلاطصامزلاابیاھیراوشدیرایسبهارمه.تساییاپربناتسگنهرفنابزیسانشویزاسهژاودروکیمدناوتیزاغآرسیاربماجنا

یساندروک1 601یاھتیلاعفیدجویملعنیصصختمبرجمدروکردنیااتسار.دشابکش یبنیارمازاینهبینابیتشپیدامویونعمیرایسب،درادامامیسقتهنلاداعاننیمزرسروانھپناتسدروکردنیب٤،روشکنادقفتلوددحاویلمومورحمندوباهدروکزاییادتبانیرتقوقحیناسناهژیوهبردهیکرتوهیروسزالماوعیهدنرادزابدشروییایوپنیانابزردمامتاههصرعیم.دشاب:یساندروکایآزایوسنامجرتمدروکروتسدنابزیسورواییاههمانهژاویسور،یدروکیدروکیسورهمجرتوایهدش فیلات؟تسانارماکنیما:هوآهنافسأتمردیهصرعنتشونیاههمانهژاویدروکیسورویسوریدروکوایشراگننابزروتسدیسورهبیدروکهبریغزایکیود،درومراکلباقیھجوتردنیااتسارماجناهتفرگن.تسالیلدنآزابهبیدراومیمربددرگهکردلاابهبنآهراشا.دشزایوسرگیدردداحتایوروشقباسواییاهروشآکرتشمعفانملاینونکابهجوتهبنآهکاهدروکنیارداهروشکهنناونعبکیدروکهکلبهبناونعیاهدنورھش،ناریا،قارعهیروسوهیکرتلوغشمهبلیصحتایراکردیاھتکرشفلتخمدنتسهونابزیمسریاهروشکهدربمان،یسرافیکرتاییبرع،تساییاھبهبنابزیدروکوشراگناههمانهژاوزایوسروشکنابزیمهدادهدشنویمن.دوشهتفگاندنامنرامشاهدروکهچلبقوهچدعبزایشاپورفداحتایوروشردهسیاقمابدادعتیاهدروکنکاسوایرجاھمردیاهروشکییاپورارایسبکدنا،هدوبویهبعش لاامتحایصاخهبناونعیراگنهژاویسوریدروکردبنجیوتیتسناقرشیسانشویسانشدروکصاصتخاهدادهدشنتسااتینیصصختمردن ایهنیمزتیبرت.دندرگ

یساندروک1 602:یساندروکیگژیویاهکیمجرتمییهفرح؟تسیچردایآنامجرتمدروکدیابدوخارابتارییغتویاھنوگرگددیدجیاھنابزیسورویدروکهبزور؟دناهدرکنارماکنیما:هوآکیمجرتمدیابردیاتسارتارییغتویاھینوگرگدماجناهتفرگردنابزیجراخوینابزهکیبلطمهبنآنادرگربدوش یمشیپ.دوربنابزیاهدیدپتساایوپوتحتریثات،تلاوحتاھینوگرگدویاهدرواتسدهعماجلوحتمیم. ددرگهدنسیونایمجرتمزینیمندناوتجراخزانیابوچراچلمع.دنکوادوخارهناھنتابنیاتارییغتدیابقبطنمدزاسهکلبیشقنلاعفوایوپردیریگراکباههژاوویزادرپهلمجهبیاهویشنردمویزورماهتشاد.دشابهتفگاندنامندادعتنیمجرتمی اهفرحیدروکهکردیهتشرهمجرتزانابزیسورلیصحت،هدرکردنیاهنیمزدنهاوخبهبیاهنوگیصصختدننکراکرایسبمک.تسایاهراکهمجرتهدشزایوسیرایسبزادارفاوزاهلمجبناجنیااھنتهبرطاخهقلاعهبلئاسمدروکوباتزابراثآناسانشراکونیققحمسورردهطبارابدروکوناتسدروکهدوبتساوهنرگیهتشریصصختنمهلصافیرایسبابراکهمجرتناونعبکییهتشریصصخت.دراد:یساندروکایآدوجواھشیوگویاههجھلفلتخمردنابزیدروکراکمجرتمارردهمجرتیسورهبیدروکراچدلکشم؟دزاس یمنارماکنیما:هوآنیاهلاسمویاھیراوشدنآهبنازیمرحبتوطلستمجرتمهبیاههجھلفلتخمنابزیدروک.ددرگیمربیبکشیسکهکطقفهبیهجھلیناروسییانشآدرادردماگنههمجرتزاینیداباییماروهییازازراچدلاکشادهاوخ.دشکیمجرتمدیابهبرهودنابزیجراخوینابزهکهبنآ

یساندروک1 603همجرتیمدنکییانشآوطلستلماکهتشاددشابردریغتروصنیاهمجرترودبزاتقدهمزلادهاوخ.دوب:یساندروکرثکانامجرتماراهدرملیکشتیم،دنهدلیلادنآارردهچیم؟دینادمدعلیامتنانزونارتخددروکهبراکهمجرتایدوجوگنهرفدرمیرلااسردهعماج؟ناتسدروکنارماکنیما:هوآندیزگکیهتشریصصختزاینهبطرش ودیلصا:دراد.1هقلاعدرفوصخش ییاناوتیاربلیصحتردنآ،هتشر.2طیارش دوجووتاناکمایدامیاربیهبنجیلمعندیشخبهب.نآهبروابنمودلماعدایهدشمزلاوموزلمدنرگیدکیاماردهطبارابنارتخددروکرگاطرشلوااررانک،میراذگبیبکشحطسلزانیگنهرف،یعامتجانیناوقتسدوریگاپیفرعیبهذمهداوناخوهعماجیمدناوتشقنهدنرادزابردیافیاشقنلاعفاھنآردیرایسبزالئاسموزاهلمجردراکولیصحتهتشاد.دشاب:یساندروکییانشآیاهدروکجراخزاناتسدروکابنابزوگنهرفیاهروشکنابزیماتهچدحیمدناوترددشروهعسوتگنهرفنردمردناتسدروکرثوم؟دشابنارماکنیما:هوآهکنانچیممینادابهجوتهبجومیبوکرسوقانتخاردیاهروشکمیسقتیهدننکنیمزرس،ناتسدروکشیبزااههدرازهدروکردجراخزایاهزرمییایفارغجیسایسناتسدروکوه بهژیوردی هروشکاییاپورایگدنزیم.دننکیبکشییانشآنتفایاھنآابنابزوگنهرف

یساندروک1 604یاهروشک،نابزیملیصحتوشزومآردتاسسومیشزومآویاههاگشنادنیا،اهروشکییانشآابگنهرفومولعیزورماویهمجرتراثآابشزرا،یملعیسایس ،یگنهرف... وولاقتنااھنآزاقیرطیاههناسرددعتمیهورگوهژیوبردیاھتیاسفلتخمیتنرتنیایمدناوتشقنلباقییهظحلامردهعسوتودشریگنهرفیسایس یهعماجدروکهتشاد.دشاب:یساندروکرظنامشردهطبارابباختنانابزیسیلگناهبناونعنابزموداهدروک؟تسیچنارماکنیما:هوآنییعتنابزمودیارباهدروکهبینامزربیمددرگهکاهدروک،روشکتلودیلمولقتسمدوخار.دنشابهتشادهبروابنمردرصعینونکیریگارفنابزیاهیهدنزایندوهژیوهبنابزیسیلگنازاطیارشیلصایاربداجیا،تابسانمییانشآویریگهرھبزایاهدرواتسدیملعیگنهرفیسایس ویعامتجاردیاهروشکهتفرشیپتسا

یساندروک1 605دروک یهلئسم(ینونک تیعقوم و دشر ،أشنم).س .مفیرازلا:یسور زا همجرتهوآ نیما نارماک رتکداتیدنچشيپهلئسمدروآزاتاعوضوممآیحرطمردیاههناسریهورگدوبوروطبهدمعزافرطنيصصختمسانشرواخونارادمتسايسیاهفرحهآاصخشمابلئاسمرواخكيدزندندوبريگرددرومهجوترارق.تفرگيمگنجردجيلخسرافبجومهقلاعناوارفلفاحمابذوفنیسايسبرغوقرشوراكفایمومعناھجهبهلئسماهدروآوناتسدروآ.دشكلاذعمشلاتیاربحيضوتنياهلئسمربهياپتاظحلامهرمزورهابتشا.دوبدهاوخردعقاوللعحرطمندشهلئسمدروآردلاحرضاحهبنجیداينبهتشادویارادهشيرقيمعیخيرات.تسانيمزرسینوكسماهدروآروطبتباثنوناآتاجنشتیسايسهدوبوصوصخبردنامزامهنادنمنوناقهبهطقنینارحب.تساهديسررگایعسدوشتلعیلصانياجنشتصخشمددرگیبكشیيادجیسايسقلخدروآونادقفماظن،یتلودليلدنآدهاوخ.دوبنياقلخهآخيراتیموقنآدصناپورازهودلاسدروآربیمدوشزاريدنامز

یساندروک1 606ردنيانيمزرسهتسيزوهراومهزاناكمادشرلقتسمدوخمورحمهدوبویاھتبيصمیگرزبنوچ،گنج،مجاھت،یبوآرسهيزجتميسقتورركمموبدازشاوعاونامتسیاهلمیارلمحتم.تساهدشمغريلعنيا،اھيراوشداهدروآزاتآرشناگدننآیمتحمامتثداوحیخيراتردرواخ،كيدزندھمندمتیناھجدناونياطخهاگدازنارادرسگرزبواھتموكحهدوبوتاريثاتیقيمعربگنهرفیاھقلخهقطنم.دناهتشاذگاهدروآهاگچيهابتيعضویشكمتسوتحتناشندوبهطلسشزاسهدركنوهشيمهیاربنديسرهبیدازآوللاقتسا.دناهدرآهزرابمونيمهیگژيویخيرات،اھنآطيارشلكشیريگناورهعومجمیسانشیموقهژيونياقلخوحورهناشنمدازآوهناهاوخيدازآريگيپنآارمهارف.تساهدرآنينچتساتلعیلصاشياديپودشرشبنجیلمویياهرشخباهدروآهآابیرپسندشلحارمددعتمیخيراتهبتدحیلاابنآردنامزام.تساهديسریاربهكنياناوتبیاھیگژيوهلئسمدروآارروطبصخشمیسرربوكرددرآوشقنارنآردناھجهديچيپومارآانزورمایبايزرادومنديابلماوعیساساشياديپنياهلئسموتدشوتماخوینونآنآارصخشم.درآ.1یيايفارغج لماوعتحت) ناتسدروآروشآ“ –یظفلا(” اهدروآینيمزرسارردبونجیبرغهراقايسآليكشتدهدیمهآاهدروآردنآاجتيرثآاقلطمايیبسنارليكشت.دنهديمنيایراذگمانیارادموھفمیتلود–یسايسهدوبنوطقفیارادموھفمايفارغج–یموق.تساناتسدروآابنتفرگرارقردنيرتیزآرمتمسق

یساندروک1 607یايسآ) یبرغابيرقت٣٤نيب٤٠وهجردضرعیلامشو٣٨و٤٨هجردلوط(یقرشزابرغهبقرشهبنيمختكيرازهرتموليآوزالامشهببونجزا٣٠٠ات٥٠٠رتموليآدادتما.دبايیمعومجمتحاسمنآابيرقت٤٥٠رازهعبرمرتموليآتسا٢٠٠)رتموليآرازهعبرمرد،هيآرتشيبزا١٦٠رازهعبرمرتموليآرد،ناريارددودح٧٥رازهرتموليآعبرمردقارعو١٥رازهعبرمرتموليآ.(هيروس رددنچرههآتيرثآاقلطماهدروآردناتسدروآهاگدازیخيراتدوخیگدنزدننكیمابنياهمهدادعتیياهدروآهآجراخزانآیگدنزدننكیممآدنتسيناهدص)رازهرفنردناتساناسارخعقاوردقرش،نارياكيدزنهب٢٠٠رازهرفنردداحتاريهامجیوروشیتسيلايسوس،قباسشيبزا١٥٠رازهرفنرد،ليئارساكيدزنهبكينويليمرفنردترجاھموروطبهدمعردیاپورا.(یبرغیرايسبزانانآزانيلاعفیسايس.دنتسههبنيمهتھجداعبایيايفارغجهلئسمدروآزابوچراچناتسدروآرتارفیم.دوریگژيوهدمعتيعقومايفارغج–یسايسناتسدروآیشانزاتلاحیزرمرددحرس٢ايونيدنچیاھيروطارپما) تلود،مور،سنازيب،ینامثعتفلاخ،بارعا(ناريا.تساهدوبدعبزاندشهميمضءاروامزاقفقهبیروطارپماهيسوریاهزرمايفارغج-یموقناتسدروآهبیاهزرمنآدش كيدزنودادعتهننادنچیدايززااهدروآردلخادنآرارق.دنتفرگدعبزاگنجیناھجلواوهيزجتیروطارپما،ینامثعناتسدروآدراوبيآرت٤تلود،هيآرت،نارياقارعدش هيروس ووشخبیزرماھنآارليكشتاد.دقارعهيروس ویاھتدمینلاوطتحتلرتنآیماظنیسايس –ویداصتقاسيلگناوهسنارف.دندوبنيدببيترتناتسدروآابتيعقومیكيتيلوپوئژشادراوهزوحیاھتسايسیلخادوطباورنيبیللملا،هيآرت،نارياقارعوهيروس.دوشیمعاضواردناتسدروآونوماريپنآزاهطقنرظنكيتيلوپوئژاميقتسمهبلود

یساندروک1 608یوروشريهامجداحتایتسيلايسوسقباسویاهروشآراوجمهبرعرواخطوبرم.دوشیمردهطبارابداعبایماظنكيتلوپوئژناتسدروآمزلاتساهبیاھیگژيوحطسنيمزوهدمعروطبهبلكشیناتسهوآنآهجوت.درآابيرقتمامتنيانيمزرسطسوتهتشراههوآردضرعاتویدحردتھجفصنراھنلاهديشوپتساهدشیيوگتعيبطناتسدروآارنوچمههعلقیعيبطیگرزبهتخاسهآتايلمعیماظنیاهورينینيمزهيلعنآیبتياھنراوشد.دشابیمردنيعلاحیگژيواھییاهقطنمدننامهوآاهی،یلگنجدوجوهگنتاهیكيرابورپچيپو،مخبآیاوهویربصوصخبابتخس یاھناتسمزوشرابهوبنافربویامرسديدشاجنآاریاربیاھگنجینازيتراپدعتسم.دزاسیمهبرجتیاھمايقددعتمناشندهدیمهآشترارگبوآرس مظنمیدوزبیرتربویگدامآیماظنویگنجدوخارردلباقممايقناگدننآدروآهآیليخرتھبزانانآابطيارشیعيبطدناهدش راگزاس یلحمزاتسد.دهدیمتعيبطنغیناتسدروآلماعیلصامامتتلاكشمدروآ.تساكش یبتفنارديابرداجیلوارارق.دادهقطنمیتفنرد) كوآرآناتسدروآ(قارعزارظننغیندوبویهدهرھبتيمهایناھج.درادردقطانمرگيدناتسدروآقارعزا)لصومفرطبلامشوردهقطنم،(نيقناخردهيآرترد)ثلثم،نازراگ،كيمرگ،(نامارردناريارد)فارطا(هاشنامرآوردناتسدروآهيروسزينناوتیمتفنجارختسا.درآهلئسمتفنناتسدروآیارادیگژيواھیريز:تسایكيزااھنآديلوت،یيانثتسانازراولمحولقنتفنهژيوبردنداعمكوآرآتساهآزارظنیهدهرھبیمومعهاچتفنوجارختساتفنزاكيرتمهاچهدشرفحوتميقمامتهدشكيهكشبتفنردندعمرادروآریناھج.تسالمحولقنتفنرد) كوآرآهسياقمابلمحولقنتفنزاقيرطلاناآزئوسوهغامد(ديماابهبماجنانديسرهلولاهیتفنقرشهنارتيدمبتارمبرتنازرامامتدهاوخ.دشیگژيومودردنياتساهآتفنناتسدروآ

یساندروک1 609هيآرتوهيروساھنتعبنماھنآردتسدنتفايهبتخوسعيامویاربقارعیكيزانيرتهدمعاھنآو) تسانياردیهتشذگهننادنچروداتزاغآجارختساتفنردبونجروشآاھنتعبنم.(دوبموسهكنياتفنناتسدروآردترواجمعبانمميظعیلاط» یناھج«هايسردهقطنمجيلخسراف.درادرارقرههنوگرييغتیتيعضوردهطبارابتفنجيلخسرافربتفنناتسدروآوربسكعرثا.دراذگیمهتبلاديابنهبرگيدعبانمیعيبطناتسدروآمآاھب.دادردناتسدروآهيآرتزانداعمگنسمرآهآشزرایناھجدرادویاھگنسنهآوسمیرادربهرھب.دوشیمردناتسدروآقارعاريخانداعمنغییناآهدامميناروافشآ.تساهدشردناتسدروآتاناكمایبولطمیاربدشریزرواشآویرادلگنجدوجو.درادرياخذنغییداصتقانآلماشعبانمبآیناتسدروآابتيفرظميظعیژرنا.تساديلوتنآطقفردناتسدرآهيآرتغلابرب٩٠درايليمتاووليآتعاس رددروآرب.دوشیمنيدببيترتناتسدروآزارظناب) كيتيلوپوئژردرظننتفرگتاھجیماظن–(كيژتارتساوردهطبارابعبانماب) یعيبطهدافتساهوقلابویعقاو(اھنآهناھنتیكيزانيرتمھمقطانمردكيدزنرواخهكلبیارادتيمهایناھجزين.دشابیم.2لماوعیموقیتيعمجمغریلعیرتربلكشیناتسهوآردناتسدروآمآارتتيعمجزاتآربیداواھیزيخلصاحهبرادومنطسوتمايسآات)٤٥رفنردرهرتموليآ(عبرم.دسريمردلاحرضاحتيعمجناتسدروآغلابرب٢٥نويليمرفنتساهآتيرثآاارنآاهدروآليكشت.دنهدیمهجوهباشتودشرلمیاهدروآو

یساندروک1 610تلاكشمیسايسویملعنانآناسكي.تسادشریموقلمیاهدروآهشيمهردطيارشرايسبدعاسمانیزاسادجنياموقطسوتزرماھتلودیرپس.تساهدشرطاخبنينچیتيعضوتلمدروآزارظنتاصخشمهدمعیموقناسكيهدوبنولكش هبیكيئازومزيامتم.دوشیمنياهلئسملبقزارهزيچهبنابزطوبرم.دوشیمكيدزنهب٦٠دصرداهدروآهآلامش ،لامش رد،یبرغ،برغبونجیبرغویتمسقزاناتسدروآیزآرمیگدنزرد) دننكیمكاخ،هيآرتلامشیبرغ،ناريا،هيروسیتمسقزالامش(قارعهبهجھلیجنامرآملكتدننكیمروطب)هدمعنابزیدروآابفورحنيتلا،(دوشیمهتشونات٣٠دصردزایياهدروآهآرد،بونجبونجیقرشناتسدروآیگدنزبرغ) دننكیموبونجیبرغ،نارياقرشوبونجیقرش(قارعیارادشيوگوطخیناروسنابز) دنتسهیدروآابفورحیبرع.(دوشيمهتشونردنايمیاهدروآازازهآردتيلاو(ميسرد) یلجنوتعقاوردناتسدروآهيآرتیگدنزهدرآوهبیكيزاهقرفاهیهعيشقلعتدنرادهجھلیيازازاينابز) یلمدیدروآابفورحنيتلا(دوشیمهتشونوردنايمدروآاهیهاشنامرآردناريایناروگهجھلجاورنابز) درادیدروآابفورحیبرع.(دوشیمهتشوندنچرهنيااھشيوگزارظنطخزيامتمدنوشیمویارادكيهتشریگژيواھییروتسدزين،دنشابیمیاھتوافتینابزردطيحمیداژناهدروآردقنآگرزبتسينهآبجوممدعكرداھنآزارگيدكي.دوشدوخاهدروآتيمهاینادنچهبنآهدادنویاربنآشقنهدننآادجیموقلئاق.دنتسينريغبزا،نيانتسنادنابزیمسریروشآهآردنآیگدنزدننكیمیرايسبزانانآاردنويپ،یآرت) دهدیمیسرافاي.(یبرعنتسناد٢اي٣نابزیارباهدروآوصوصخبیياھنآهآهروداهییليصحتارهبناياپهدناسروايرداهرھشیگدنزدننكیمیرمایداع.تساابهمهاھنيادسنابزهبناونعرادومنصخشمهعماجخوسنمیدروآهناھنتهبهلزنملماعیگنهرفهكلبابیسايس تيمهایقاب.دنامیم

یساندروک1 611تشونرسیخيراتاهدروآهبلكش یاهنوگهتفرگهآلكشمتسابهذمردنامزامشقنهدننآدحتماهدروآارافيا.دنآرهدنچابيرقتمامتاهدروآناملسموبيرقهبقافتانسیدنتسهاماتنايدردهعماجهزورمااهدروآشقنهمھم.درادنابنياهمهبهذماتیاهزادناشقنهدننآادجیموقارهژيوبردهصرعگنهرفوتايصوصخیموقیزاب.دنكیمديابردرظنتشادهآیاهدروآروطب) هعيشهدمعناوريپلهاقحايلعییھلاردهيآرت٢٠ات٣٠دصردتيعمجاهدروآارليكشت(دنهدیمویاهدروآیديزيوريپشيآهژيولبقزاملاساابهصيصخاهییتيركسناسهدوبویضعبزاتاركفتقرشنھآاررددوخ.دنرادردلاحرضاحتافلاتخایبهذمویداژنیگنهرفیارباهدروآشقننييعتهدننآردلئاسملمی،یسايسوهزرابمیاربللاقتسا.درادنهتبلانياتافلاتخادنورداحتااهدروآاردنآهتخاسوزایوسنانمشدیلخادویجراخدرومیدافتسارارق.دريگيمردلاحرضاحیضعبزالئاسمطوبرمهبهباشتیداژنیموقاهدروآهآللعیسايسزيندنراددرومثحبوفلاتخا.تسایكيزانيادراومقلعتنتشاداهرلواھيرايتخبهباهدروآتساهآزایموقرظنهباھنآكيدزنهدوبوردبونجیبرغناريایگدنز،دننكیمیگناگيیموق،اهدروآاهرلواھيرايتخبمغريلعدوجودهاوشملسموريذپانراكنادننام،یسانشنابزابیاهريسفتفلتخموربورتسالویابهمهنيالاوحاهلئسم«ندوبدروآ»اهرلواھيرايتخبارديابنهديدانتفرگارچهآدنوریموقلمیردمامتناتسدروآویاھنيمزرسراوجمهزونههتشادهماداوتھجنآردلاحرضاحیتخسبلباقيپشینيب.دشابیملماعینهذوینيعتابسانملمییموق)(یسايسرداهدروآلمعهدرآوزانياورهلئسملمیگنسیانبخيراتنيونمدرمدروآارليكشتدهدیمویارادودهبنجعيسو،تسایكيهلئسملمیاهدروآردهكياهروشآردنآیگدنزدننكیمویرگيدتابسانمیموقرددوخ.ناتسدروآ

یساندروک1 612اهدروآردبونجیبرغايسآوابيرقتردمامتهكياهروشآردنآیگدنزدننكیمنيرتگرزبتيلقالمی.دنتسهاھنتردنارياتيعمجاھنآزااھيناجيابرذآرتمآهدوبوردهسياقماباھنآرتمآريزتسايس » ذوفنیسراف« ندرآرارقهتفرگوزارظنتدحتايحیموقوردهجردتسخنزاظاحلیسايسردنايمرگيدیاھتيلقایموقردتيولوارارق.دنراداهدروآزارظنتايصوصخیموقروطبصخشمزایاھموقمآاحیاهروشآهآردنآیگدنزدننكیمزا) دنزيامتمرظننابز–صوصخبرد،هيآرتقارعو،هيروسزارظنبهذمردنارياواتیدحردقارعو،هيآرتزارظنیهدنامزاسیعامتجارتشيبردنارياو.(قارعنياتافلاتخاعنامیساسانوگمهندشاهدرآطسوت،اھآرتاھبرعواھسرافهدوبونامزمهءاشنمديدش یاھتموصخیموق.تساهديدرگتيعضویموقلمیویموقیتيعمجیاهروشآهآنآاس اهدروآنآدنتسهورددوخناتسدروآابهراوزاسومدعتابثلباقیاهظحلامزيامتمیم.دوشتيعمجوهقطنمینوكسماهدروآروطبهدمعتحتريثاتیسايس لماوعرييغت.تساهدرآاهدروآابلاغردضرعمچوآیرابجاوموقیشآدناهتفرگرارقونيمهبجومیياجباجلباقهظحلاماهدروآوزاتسدندادیورينیناسنایدايزیگنسرگ) تساهدشویمديپامهبلغاتاقوابجومنآ.(دناهدشردرصعديدجريثاتعضومیاھيريگیطارفایسايسربتيعقومیفارگومدونتاقطانمنيشندروآصوصخب)ردیقطانمهآشبنجلمیجوا(هتفرگرهدنچزارظنیمآنكممتساشهاآهتفايلویعطق.تساهدشنريثاتلماوعیعامتجا–یداصتقاربدنوریتيعمجهآهصخشممامتیاهروشآناھج»«موس،تساشيازفاهتفايوردنايماهدروآنياینوزفیعيبطتيعمجهب٣دصردردلاستساهديسرنياربانبشيازفالباقهظحلامتيعمجاهدروآیشانزانيمهرما.تسا

یساندروک1 613نيدببيترتاهدروآنيرتگرزبتيلقا»«یموقردیايسآیبرغونيرترامشرپاھموقردناھجدنتسههآزاقحنييعتتشونرسدوخمورحم.دناهتشگاهدروآهبیاهنوگرباربانردیاهروشآفلتخم.دناهدنآارپنانچهآكيدزنهب٤٧دصردرد،هيآرتكيدزنهب٣٢دصردرد،نارياكيدزنهب١٦دصردرد،قارعكيدزنهب٤دصردردهيروسوكيدزنهب١دصردردقباس یاهروشآیوروش داحتایگدنز.دننكیماهدروآردمغريلع) ناتسدروآطورشمندوبزرم(نآتيعمجقلطمنآارليكشترب) دنهدیمساسایخربزاتاعلاطاتسدبهدمآ٨٤ات٩٤دصردوساساربتاعلاطارگيدزا٧٢ات٧٩دصردردیاھتمسقفلتخم.(ناتسدروآبيآرتیموقناتسدروآردرازهلاسريخاتلعبیيوروريزیسايسضرعمردتارييغتلباقیاهظحلام.تفرگرارقردهجيتنتسايسموقیشآولامعایماظنوريبادتوتامادقایتسينيوشاھتموكحردآیلوتانیقرشهآنونآاناتسدروآهيآرتردنآرارقدرادتيعمجريثآینمراروطبلماآزانيبهتفروهنزاومیموقعفنباهدروآتدشبرييغت.تساهدرآموقدروآردهجيتنیاھچوآیرابجایاھلاس٢٠٣٠وهآطسوتتموكحهيآرتماجناتفرگبيسآهديدوردهجيتنیموقراشقاكرتشيازفاهتفايواهدروآهبجراخزاناتسدروآهدشهديشآواتیاهزادناردضرعمنوگمهیزاس.دنتفرگرارقرييغتبيآرتیموقناتسدروآردنامزامصوصخبردیقطانمتروصدريگیمهآشبنجلمینيرتشيبدشرار.تساهدرآردناتسدروآقارعوهيروستلودهنادنمفدهتسايسنيشناجندرآاھبرعارهباجیاهدروآردقطانمیكيژتارتساروطب)هدمعرد(اهزرمردشيپ.تساهتفرگنيدبرظنفرص بيترتزایرتربراكشآاهدروآرد،ناتسدرآهنيمزیموقیفاآیاربديدپندمآتافلاتخالمییلخادردنآدوجو.درادابنيا،لاحاھنآتيمهاهلئسمدروآارناونعبهلئسمیهدمعلمیردییاهروشآهآناتسدروآارميسقتدناهدرآرتمآ.دننكیمن

یساندروک1 614.3لماوعیعامتجایداصتقاقطانمنيشندروآ،هيآرت،نارياقارعوهيروسزارظنحطسنيياپدشر،یداصتقاتابسانمویهدنامزاسیعامتجاونينچمهگنهرفهعماجدوخردهسياقمابنيااهروشآردلآوقطانمدشررتهتفاينآهبهجویصوصخمزيامتم.دنتسهنياتيعضواراھنتطيارش ابرايسبدعاسمانیلخادویجراخهآقلخدروآردیطنورقیدامتمردنآرارقیاھگنج) هتفرگیب،ناياپ،مايق،بوآرسشهاآهويشیتنسیناگرزابینيمززاقيرطكاخناتسدروآوزاهمهرتمھمنادقفتلودیلمهآزانيرتمھمطيارشمزلایاربرههنوگیتفرشيپ(تساناوتیمحيضوت.دادیهدنامزاسیعامتجاهعماجدروآطوطخخوسنمدوخارظفحهدرآتساویاياقبتابسانمیاهريشعنوچیيامنمتسيسزایتنسمسيلادوئفردنآهديد.دوشیمنياتابسانمنھآردمامتراتخاسهعماجدرآذوفنهدرآوتارثاشومارفیندشندوخارربهرھچیسانش ناوریموققلخ.تساهدراذگردنامزامتحتريثاتدشریبهفقوطيحمدروآلكشیتنسهعماجتعرسبنوگرگد.دوشیمردقطانماتبسندشرهتفايناتسدروآطقفیتارطاخردهطبارابتابسانمیتريشعیقاب.تساهدنامدشر–یعامتجایداصتقاردقطانماتبسنبقعهدنامناتسدروآهاردوخارزاب.دنكیملكشیتنسهعماجساكعناخيراتیعامتجاهتشذگروشآ.تساعضاومیداصتقاوذوفنیسايسفارشایناحورویفرعطوقسهدرآوراشقاوتاقبطیعامتجاديدجدننامیزاوژروبیتعنصرھش)یتراجتو(اتسوروهقبطرگراآاپهبهصرعدوجو.دنراذگیم

یساندروک1 615تلاوحتیقرتهناهاوخردهعماجدروآساساداجياوماكحتساتسايسویژولوئديامسيلانويساندروآارثعابهديدرگونامزمهیاياقبلاكشایتنسهعماجرثازمرتشاهدننآارربدنورمسينردمهعماج.دهدیمهماداناربهریتنسناتسدروآهآهدمآربزالفاحم،یلادوئفبهذمرلااسویاهليبقدنتسهزونهیارادذوفنیداصتقاوهژيوبیسايسویونعم.دنتسهابنيالاحردنايمناربهرینونآاهدروآنيلاعفتانايرجپچوكيتاركمدمآدنتسينوردتقيقحاھنآعومجمیاضفیعامتجایسايس وهعماجدروآاردنزاسیمیلواههشيدناویاھتسايس،هتشذگیياھتنسنوچیاھتموصخ،یبهذم،یرلااسردپمدقمندرمشعفانمیلحمربعفانم،یمومعتامهوتیفنصو،ینادناخیواعدتمظع،هنابلطشيآناربهررادمانوروھشمزونهتاريثاتدوخار.دنراذگیمزانيمهاجیاههديدپیفنمدننام،یسايس یرادياپانیب،یبيسنرپتلاداجمیلخادوهمشچرس هريغ.دريگیمیاياقبطوطخبقعهدنامتابسانمیعامتجاهآدولومداصتقاهنھآومآتساهرھبنونآاردتيعقومینارحبلاقتنازالاكشااملبقیرادهيامرسهبنردمرارق.دراداب) یرادمادیاھچوآ:یلصفناتسباتهبعتارمیناتسهوآوردناتسمزهب(اههردناونعبهياپداصتقایتنسیشخبزااهدروآفيعضهدشویاههويششخبرثاتيريدمتاديلوتیزرواشآهبیتخسردلاحیريگلكش.تساتعنصودشرانبريزردناتسدروآفيعضهدوبولحمیفاآیارب،نازرواشآنارگتعنصوهبسآهتسكشروداجيا.تساهدركنیاهدروآراكيبودقافلياسورارماشاعمليمنتفرهباهرھشارهتشادوليلدبندوبنتاسسومیتعنصردناتسدروآرتشيبهبتختياپايجراخزاروشآ.دنوریمرداجنآمهنارگراآدرآتلعبحطسنيياپشنادیراآوروطبهدمعتلعبیاهراآیصصختريغومآیصصختتدشهبرامثتسا.دنوشیمنخسهاتوآقطانمنيشندرآوزجبقعنيرتهدنامقطانمیياهروشآدنتسههآناتسدرآارميسقت.دناهدرآ

یساندروک1 616زارظنیعامتجاویداصتقاردهمهاجیاههناشنیشآهرھبهنارگرامعتساطسوتیاههيلازاتممومآاح،هيآرت،نارياقارعوهيروسزانيمزرساهدروآ.دوشیمهديدبقعیگدنامناتسدروآهجيتننيمههرھباھيشآ.تسایتحردهكياهاجرد١٠لاسريخایاهرلادتفنروطبريگمشچنايرجهتفايرد)قارعونارياهآتورثیتفنروطبلباقیاهظحلامردناتسدروآورواجمنآرارق(درادبقعیگدنامقطانمنيشندروآبتارمبرتشيبزایقطانمتساهآیاھموقمآاحردنآیگدنز.دننكیمیتحرددوخناتسدروآزيندشروهعسوتتيعضویداصتقاردهمهاجناسكي.تسينلبقزاههد٧٠داصتقاناتسدروآهيآرتدننامرياسطاقنهيآرت.درآدشردنچرههيآرتردیاھلاسههد٦٠زارظنگنهآدشریداصتقاهبناريا.دوبهديسرردلاس١٩٧٣ابشيازفاديدشتميقیناھج،تفننارياوقارعواهدعبهيروسردتيعقومزاتممویدنمدوس.دنتفرگرارقرهدنچهآقطانمنيشندروآنارياویاهروشآیبرعدوساتبسنیمآزاجوایناھگانیاھبتفنتفايرددندرآابنيالاحیاهرلادیتفناتیدودحباتش بجومداصتقا.دش اھنآنيدببيترتناتسدروآینونآزارظنتابسانمیداصتقاویعامتجایارادودلكشمیساسا:تساعفریاھيراجنهانبقعیگدنامودشرنوزومانردیاھشخبفلتخم.نآنياتلاكشمتاريثاتیفنمدوخارربداحتاقلخدروآویياراآهزرابماھنآیارببسآقوقحیلم.دراذگیم.4لماوعیاھتسايسیلخادناتسدروآتلعبمهردیاھیگتخيمآگنتاگنتیاهداضتیعامتجاویلمهراومههقطنمتاجنشتتباثوديدشیسايس.تساهدوبردنيااجمزلاتساهبتاكنريز.دوش هجوت

یساندروک1 617حطس لاوارايسبنيياپعضوطيارش ،یدامیيادتبایگدنزو،تشيعمنادقفمتسيسنردم،یتشادھبیشزومآوتاسسومیگنهرفهژيوراشقانيياپهعماجیدروآ.تسایرباربانیبسن،یداصتقایعامتجاویگنهرفاهدروآهبتبسننيرتلاابرادومنتيعمجبلاغروشآظفحیتحوشيازفا.دبايیممامتنيالماوعبجومهتشابناندشداومهقرتحمیفاآیاربداجياوتاضارتعاديدشیعامتجاویاھشبنجیاهدوت.دوشیممودهكنيارظنفرصزاتشرسیاھشبنجیاهدوترد،ناتسدروآلماوع-یموقیلمابنتفرگرارقردهنحص تشپهشيمهللعیعامتجاارتحتعاعشلارارق.دناهدادردنيااجیاياقبماظنیاهليبقیاهريشعشقندوخاریزابهدرآ.تسایرلااسردپیتنسابفيفختویشوپهدرپیاهداضتیتاقبطتساهتسناوتیتياضرانهدوتمدرمارزایاههيلایناقوفدروآرود.دنآتلعبراتخاسیلمیموقناتسدروآواهاگناسكيندشتاقلعتیتاقبطو،یلمراشقاینيياپهعماجدروآدقافتنسیخيراتیاھشبنجیعامتجا.تساردناتسدروآهيآرتزازابريدرشقامرفراآروطبهدمعزااھینمراواھلادوئفارثآازاناربهررياشعدروآ.دندوبرطاخبنيمهاھینمرا) اھیحيسمونينچمه(اھيروسآتداعدندوبهدرآاتمامتاهدروآوناناملسمارهبمشچلادوئفورگتراغدننيببواهدروآورگيدناناملسممهاھیحيسمارناونعب،رگرامثتساراوخناھجولماوعیجراخ.دنسانشبرهدنچهآبيرقهبقافتااھیحيسموناناملسمزاراشقانيياپهعماجهدوبوراتخاسیموقناتسدروآصوصخبردهيآرتاتيهامرييغت.درآتنس”نويسازنتا“یاھشبنجیعامتجامدرمظفح.دشموسهكنياناتسدروآهنحصكيسلاآیاھتضھنلاماآیلمهدوبودوبدهاوخونوچیياهری ملفدهیلصاقيلاعمامتیقلختساتشرسنآیارادهصيصخددعتیتاقبط.دشابیمردتقيقحردجراخزانيااي) شبنجردینمشدميقتسماب،(نآنيارصانعمآذوفنهعماجدروآتساهآليلادب

یساندروک1 618فلتخمريزجامآهنايارگتسارتلممآاحايیاهروشآیجراخهآیارادفادهاهنارگرامعتساردناتسدروآدنتسهرارق.دريگيمردهتشذگیاھقلخرگيدنياهقطنموروطبهدمعاھینمرایارببسآقوقحدوخهزرابم.دندركیمردلاحرضاحشبنجدروآردهقطنمهناھنتنيرتبلاغهكلبهناگيشبنجرد) یلمناتسدروآهيآرت(هيروس وتساهآزارظن،تيمهایرتربلباقیاهظحلامربشبنجیاھتيلقا،اھيناجيابرذآ) رگيد،اھبرع(اھيروسآ.درادیھگناویاهروشآهآناتسدروآردنيباھنآرارق،هتفرگرد١٠لاسريخاتلعبتدشوتدحیاهداضتیعامتجاویسايسیبتابثنيرتیاھتسايسیلخادارهتشادوردمامتاھنآكيهتشریاهاتدوآیماظنیور.تساهدادردناريابلاقنایلماآريزمچرپزبسهعيشیملاساماجنا.تفرگردهجيتننويطارفایارگتسارتسيلانويسانصوصخب)ردقارعو(هيروسوبهذمنارلااسرد)(نارياتدشبلاعفهدشوايتردقبهديسرویاھميژریاهماآدوخارردنيااهروشآ.دندرآرارقربنيااھمطلاتهراومهابهلئسمدروآطابتراميقتسمتساهتشادودراداريزیبیليمومدعتيلباقیاھنايرجارگتسارردلحهلئسمروطب) یلمهدمعهلئسم(دروآیكيزاليلادیلصانآهدوبویوس زارگيدهنوگرهرييغتتموكحردلودرواخكيدزنهلصافلابابتماخوديدجهلئسمدروآهبناونعهقلحفيعضماظنیسايساھنآهارمه.تساهدوبزانياورشبنجدروآكرحمیيوروريزیسايسلودرواخكيدزنودولومدشرنارحبیاھتسايس ردناشیلخاد.تساهدوبناياشتساهجوتهآچيهكيزایاهورينیسايسهآسپزایاهاتدوآرامشرپتردقبدنديسرهبلحیئزجهلئسمدروآكيدزن.دندشنطقفلاس رد١٩٧٠هقطنمراتخمدوخناتسدروآقارعليكشتدشهآهطقنیفطعیاربیلمعنتخاسیئزجزایاتساوخردیاھتسيلانوسيساندروآدوبامادشر

یساندروک1 619یدعبعياقوردقارعونوماريپنآناشندادهآنياديمازينیلايخشيب.تساهدوبننيایاهديدپدنمنوناقمتسيس .تساتابسانمیعامتجاویسايسهآزارظنیخيراتردیاهروشآیايسآیبرغلكشهتفرگمآوشيبعناملحتياضرشخبهلئسمدروآتساهدشوهلباقممسيلانويسانتردقهتفايموقدروآهآیاربنديسرهبقحنييعتتشونرسهزرابمدنكیمابرد) مسيلانويسانعقاو(مسينيوشموقمآاحهآردهزرابمابرامعتسادشروميكحتهتفايبجومرههچرتقيمعندشتافلاتخایلم.دوشیمیاههويشهماآدوخهرادمامزردیاهروشآهآاهدروآرداجنآیگدنزدننكیمهبیتسينيوش لامعاناديمهدادوهبرتميخوندشتابسانماھقلخرجنم.تساهديدرگنينچیتيعضوزاكيوسهنمادشبنجدروآاردودحمهدرآوزایوسرگيدديدشتراشفردناتسدروآبجوملكش نيرتديدش ندمآديدپهزرابماهدروآیارببسآقوقحیلمتساهدشدننام)مايقردناتسدروآنارياوقارعودشرشبنجینازيتراپردناتسدروآ.(هيآرتابدوجو،نياناسكيندوبنیاضفیعامتجاویسايسیاهروشآهدربمانربشبنجیلمدروآرثاهتشاذگویاهدروآ،هيآرت،نارياقارعوهيروسارردیاھتيعقومادجزامه.تساهدادرارقهيزجتیيايفارغجشبنجدروآویگنهامهانیخيراتنآزانيمهتيعضویشان.دوشیمردیاھنامزفلتخمیاھشخبفلتخمناتسدروآهبهنحصهزرابمیلمویياهرشخب.دندشهدناشآرددصلاسرخآتيدوجومیروطارپماینامثعزآرمنآناتسدروکهيآرت.دوبسپزاناياپگنجیناھجلواناتسدروآقارع.دوبزاطساواههد٢٠ورد١٠یطلاساددجمناتسدروآهيآرت.دوبردماگنهوسپزاگنجیناھجمودنيازآرمهبناتسدروآناريالقتنمدشودعبزایاتدوآیبلاقناردقارعردلاس١٩٥٨نوناآتمواقمدروآزابهببونجناتسدروآ.دشهديشآهلصافلابدعببلاقنا» زا«یملاساردناريانيا

یساندروک1 620هزرابمهبقرشناتسدروآ(ناريا).دشهدناشآنونآاجنشتردقطانمنيشندروآبونجیقرشهيآرتتعرسبشيازفا.دبايیمشبنجدروآهبظاحلیخيراتزينراچدتاناسونديدش.تساهدوبزاكيوسیاھنارحبیاهقطنمونيبیللملابجومءلاتعانآوزایوسرگيدیاههرودمآوشيبینلاوطدوآریاضفیسايسبجومفعضنآ.دناهدشیگنهامهانیيايفارغجویرامشهاگهشيمهعنامیلصایاربشبنجدروآ.تساهدوبنياشبنجهاگچيهتساهتسناوتنهبیاھتيقفومنييعتهدننآردحطسیروشآايمامتناتسدروآتسد.دبايطقفناوتیمهبیضعبزایاھتيقفومیئزجدرآهراشاهآنآمهارذگوتشگربريذپ.تساهدوبیگژيویتنسهلئسمدروآردیاھتسايسیلخادزانيارارق.دوبردنيارخاواتارييغتلباقیاهظحلامردشرگنتانايرجیارگتسارلودرواخكيدزنهبهلئسماهدروآدوجوب.تساهدمآرگااھنآردهتشذگهلئسمدروآارامسرهديداندنتفرگیمنونآارهدنچابیبیليمو،طورشمروبجمدناهدشتيدوجومیعقاونآارهبتيمسر.دنسانشبیياھبسچربنوچعجترمايهدش كيرحتزابناجاھلادوئفاياھتسيلايرپماواھتسينومآهآردهتشذگهبلآشبنجدروآدشیمهدزلااحرتمآراكب.دوشیمهدربردنيبلفاحمرادمامزنيااهروشآفلاتخارظنردهطبارابهويشدروخربهبشبنجدروآشيازفاتساهتفايویياههناشنزایاهدروخربعقاوهنايارگارناوتیم.ديدهمهاھنياناشنهدنهدنارحبردیتسينيوش یاهدروخربموسرمردهطبارابتيلقایلمدروآ.تساردنامزامشبنجیلمدروآهبحطسیديدجاقترا.تساهتفايشبنجینونآدروآزارظنیسايسویهدنامزاسرتهتخپهدشوابتايضتقمرصعامگنهامه.تساهتشگلوصایاهريشعیاهورينهدنمزریشروشهبهتشذگهدرپس.تساهدششقنیتنسنارسلادوئفوبهذمرلااسدروآناونعبناربهرهماآدوخوماترايتخلااهزرابمیلماهدروآروطبلباقیاهظحلام

یساندروک1 621شهاآهتفايوبازحایسايس یاھنامزاس ونوچهدنيامنفيطعيسویاهورينیسايسویعامتجاهعماجینونآدروآیاجنآار.دناهتفرگبيرقهبقافتااهدروآريز٣مچرپ،مسيلانويسانمسيتاركمدویرگيبلاقنایارببسآقوقحناشیلمدحتم.دناهدشجراخزانياهھبجعيسوطقفیاههورگمآذوفنراآهظفاحمارگتسارونينئاخرارق.دنريگیمابدوجونياشبنجدروآزونهرودبزایگناگيویگچراپكيیعقاوتساونيمهباتزاببقعیگدنامهعماجدروآونيياپندوبگنهرفیسايسنآ.دشابیممدعیياراآومآندوبرمثیاھمايقددعتماهدروآربمتس هيلعیلمردهتشذگزانيمهاجیشان.ددرگيماھنتسپزاگنجیناھجمودشبنجیرسارسونامزاسهتفايدروآردبزح» یاميستاركمد«ناتسدروآ(كدح)ابنتشادیياههبعشرد،قارع،نارياهيآرتوهيروسعورشدشوردسارنآربهر،هتسجربیفطصمینازراب.تفرگرارقردیاھلاس١٩٦١ات١٩٧٥تحتیربهرینازرابنوناآتمواقمدروآرد.دش روهلعش قارعابهكنيانيادش بوآرس ماجنارس شبنجتموكحدادغبروبجمهبداجياهقطنمراتخمدوخناتسدروآ.ديدرگتسكشمايقینازرابردقارعهبیانعمرانآنتفریعطقنآهرودزاشبنجیلمدروآدوبهآطسوتناربهردنمهرفهدمآربزافارشایتنسدروآهناماآدوخیربهروتياده.دشیمنامزمهردخيراتیتازرابمقلخدروآیارببسآللاقتساهلحرم.دش عورش یسايس مسيلارولپنونآاردرهكيزایاھشخبناتسدروآبازحایسايس ددعتمهآیگدنيامنتاقبطوراشقایعامتجاویسايسفلتخمهعماجارهدھعبدنرادتيلاعف.دننكیمهاگهاگندرآاديپتوافتردهمانربوكيتآاتنانآراآیاهداس.تسينیضعبزانيابازحالاماآرادياپانوموكحمهبزانيبنتفرعيرس.دنتسهیگدنآارپیسايسشبنجیلمدروآرگناشنتيعضوینارحبنآردهلحرمینونآ.تساامادوجونينچینارحبردتلاوحتینونآشبنجدروآهدوبدنمنوناقوعفرنآروطبمتحشبنجارلحارمبیرتلااب.داددهاوخاقترا

یساندروک1 622نونآایاههناشننياشخرچلاماآدوھشم.تسالبقزارهزيچدشرشبنجدروآردمامتناتسدروآهديد.دوشیمنيایگنهامهردهتشذگهدهاشم.دشیمنرهدنچهآتدشنآردیاهروشآفلتخمناسكيتسينامانودبكشدوآرنيدنچهلاسدوجو.تشاددهاوخنردنمضگنهرفیسايسهعماجدروآردلاحلاابنتفرهدوبوهارمهابنآلكشتویگچراپكيشبنجدروآیگدنآارپویرگنءزجهتشذگارفرطرب.درآدهاوخشيارگهبليكشتیاههھبجیسايسبازحافلتخمیدروآهژيوبردقارعوهيآرتشرتسگ.دبايیمهلئسمهدمعشبنجردهلحرمینونآیرارقربوميكحتیسايس هزرابمتساهآنآمهفرش ردندش لح.تساهرخلاابهلئسمدروآیش» زا«هسفنبندوبردهدمآونزوصوصخمنآابرگيدیلئاسمهآردلباقمیاهروشآميسقتهدننآناتسدروآردرواخكيدزندوجودرادشيازفا.دبايیمكردنياهلئسمهآنيماتتابثیلخادنيااهروشآنودبلحكيتاركمدهلئسمدروآريغنكممتساشيازفا.دبايیم.5لماوعیاھتسايسیجراخنيبندش یللملاردنامزاممامتیاههصرعیعامتجایسايس ویاهروشآناھجارتحتعاعشلارارق.تساهدادهلئسمدروآزينابهجوتهبتايصوصخیاهژيوهآلابقهباھنآدشهراشایكيزانيبیللملانيرتاھنآبوسحم.دوشيمهلئسمدروآردثلثلوانرقمهدزونوهناتسآنرقمتسيبردحطسیناھجدش حرطمواھنتسپراگنجیناھجلوایاجهژيودوخارردتابسانمنيبیللملالاغشا.درآزانآنامزاتهبلاحهلئسمدروآهببسانتیتارييغتهآردعاضوانيبیللملاوزاهلمجردبسانتاهورينردرواخكيدزنیورهدادیلحارمارتشپرسهدنارذگ.تسااتناياپگنجیناھجمود٣عضومیلصاارناوتيمردهطبارابهلئسمدرآزيامتم:دومن

یساندروک1 623.1ناتسلگناوهسنارفابعضاوملاماآهنارگرامعتساوتعفنمهنابلطردناتسدروآومامت.هقطنم.2یوروش داحتارطاخبتيعقومیيايفارغجنآوهلباقم.«مسيلايرپما» اب.3هيآرتوناريااھنتلودابقحتيمآاحلماآردرواخ.كيدزنسيلگناوهسنارفابردنتفرگرايتخاهعماجیاھقلخقارعوهيروسهآیارادتيعمجلباقهظحلامدروآدندوبیعسدنتشادزاشبنجدروآیاربتيوقتوشرتسگعضاومهنارگرامعتسادوخرد،هقطنمداجيایاههاگياپدضیوروشردناتسدروآناونعبهقلحیمھمتظافح» زا«یتشادھبهآسپزالاس١٩١٧یاربیريگولجزاذوفنوهرداص تاغيلبتزاداحتایوروش ريهامجیتسيلايسوسلكشدوبهتفرگوهرخلاابیاربراشفدراوندرآهبهيآرتونارياویمآرتريدهبقارعهآیربميكحتتيمآاحدوخهزرابم،دركيم.دننآهدافتساتسايسیاھتموكحرگرامعتسارددرومیاهدروآقارعوهيروسلاماآیقييضتدوبویعسدندركيمردنيااهروشآشبنجیلمدروآارردلباقماھبرعرارق.دنهدعضاومداحتایوروشاتنيمهرخاوارددرومهلئسمدروآلاماآردهطقنلباقموهيلععفانمیاهروشآ،یبرغنايارگتساروتانايرجراآهظفاحمردرواخكيدزن.دوبتسايسداحتایوروشردهطبارابهلئسمدروآتلعبكيهتشرطيارشینيعوینهذاتدض یاهزادناوضيقن.دوبزاكيفرطداحتایوروشناهاوخدوجونوناآتاجنشتتباثردناتسدروآهياسمهدوبنارچهآتانايرجمصاختمبرغورواخكيدزندنتسناوتیمزانياهلئسمتھجندزهبرضهبنآوعفانمیتلودشایرادربهرھب.دننآتلودیوروشاساساناهاوخلحهلئسمدروآوعفریللعدوبهآبجومتافلاتخایلمردناتسدروآ.دشیمزافرطرگيدوكسمتلعبنادقفطيارشمزلایاربءاطعاقحنييعتتشونرسهباهدروآوعضاومیتشآريذپانلودرواخكيدزنو

یساندروک1 624یاهروشآرگرامعتسابرغاتهكينامزشبنجدروآیريگتمسپچتشادوهيلعتانايرجهظفاحمراآقرش یتسينيوش ویاھتسايسویرامعتسابرغردهقطنمدومنیمهزرابمزانآتيامحدركیمونيانانچهبلیكيرابدوبهآتسايسیوروشردهطبارابهلئسمدروآاتزاغآهروداكيورتسرپیورنآیزاب.دركیمیاھتلودهيآرتونارياسپزابسآقحتيمآاحناشهلصافلابیاربميكحتنآشلاتهدومنویعسدنتشادهبنارگرامعتسایزوريدهزاجاهلخادمرددرومهلئسمدروآ.دنهدنهنوگرهشلاتهلخادمهنايوجردتاشقانماهدروآواھتموكحزاجراخردتياھنهبديدشتتاشيارگیتسينيوشردنيااهروشآوشيازفاتامادقایقييضتهيلعاهدروآ.ديماجنایمردتسايس»وآ«یدرهيآرتوناريات ظحلایرداننوچتافلاتخاهنيريدیزرموعمطیزروطوبرم) یضراهبیقطانمهآاهدروآهدمعروطبتيعمجنآارليكشت(دندادیمدمآدوجوبهآاتیاهزادناشقنیماظنوكيژتارتساارافيا.دركيماتناياپههد٥٠عضاومقارعوهيروس هژيوبردهلئسمدروآیروص تلعبندوبویاھتيدودحملعفلابتيمآاحناشدقافتيمهانيبیللملا.دوبدعبزاگنجیناھجمودرييغتیسوسحمردعضاوملودهدربمانهبهلئسمدروآداجيا.دشنامادادعتلفاحمعفنيذابی ههزيگناافلتخمیسايسردهلئسمدروآشيازفا.تفاياكيرمآزابرغرادهدھعشقنیلصادشوريثاتسيلگناهژيوبوهسنارفشهاآ.تفايردطيارشهژيوگنجدرسشقنعضاومداحتاريهامجیوروشیتسيلايسوسردرواخكيدزنوصوصخبردهلئسمدروآشيازفا.تفايماجنارسقارعوهيروسزينردرخاواههد٥٠وزاغآههد٦٠یاھتسايسلقتسمدوخاررددروماهدروآردشيپ.دنتفرگ

یساندروک1 625تيمهاناتسدروآردتسايسسپزاگنجوینونآتلااياهدحتماكيرمآردرواخكيدزنارناوتیمربساساعفانمییايفارغج–یسايسویداصتقاهآعجارهبنآدش تبحص لابقحيضوت.دادشقنلقتسمناتسدروآردلھچودنچلاسريخایاربتلاايااكيرمآهدحتمناسكيتساهدوبنصوصخبهآلودميسقتهدننآناتسدروآرد)بيآرتوتانوناميپ(دادغبنودبديقطرشوورهلابندبرغدندوبواھیياكيرمآهناھنتیزاينهبحرطمندرآهلئسمدروآدنتشادنهكلبابهجوتهبطباورناشهناتسودابیاھميژر،هيآرتنارياوقارعناهاوخدوآرشبنجدروآزين.دندوبهببسانتشيازفایرادبناجكولبیوروشهژيوبردطساواههد٥٠زادض مسيلانويسانیبرغردبرغايسآهقلاعتلاايااكيرمآهدحتمهبهلئسمدروآتھجريثاتنتشاذگربیاهروشآهقطنمشيازفا.تفايیراكتسدشبنجدروآیكيراتسايس یاههمانرباكيرمآردرواخ.دش كيدزنعضومسيلگناردهروددعبزاگنجهبهلئسمدروآربساساهزيگناهباشم.دوبعضاوم،یماظنیسايسویداصتقاسيلگناردناتسدروآتلعب)یشاپورفیروطارپمارگرامعتسا(ايناتيربروطبلباقیاهظحلامفيعض.دشهسنارفردنيارخاوایعسدنكیمشقننيشيپدوخارردهلئسمدروآايحا.دنآردعومجمهقلاعهژيوهسنارفورگيدیاهروشآگرزبیرادهيامرسردناتسدروآروطبهدمعردهصرعیداصتقالابند:دوشيمیاھتآرش،یسيلگنایسيلگنا،یدنله،یوسنارف،ینپاژ،یناملآو) یيايلاتيااتعيبط(یياكيرمآنوچهتشذگشقنلباقهظحلامونييعتهدننآردمامتتايلمعطوبرمهبتفنردرواخو) كيدزنزاهلمجرد(ناتسدروآ.دنرادنيدببيترتابهلسلس كيديقاھطرش وناوتيمتسايس زاكرتشمبرغردطابتراابشقنیساساتلاايااكيرمآهدحتمردهلئسمنخس دروآ.تفگیگژيونياتسايسردتسيچویاههويشیيارجانآردهروددعبزاگنجاتنيارخاواهنوگچ؟تساهدوب

یساندروک1 626ردنياصوصخديابتفگهآشبنجیلمدروآردزآرمنياتسايسرارق.تفرگنياشبنجردتسايسیاهروشآیبرغردرواخكيدزنشقنیساساتشادارچهآاھنآدنتساوخیمعضاومیداصتقاو–یماظنناشیسايسارردناتسدروآولآهقطنمظفح.دننآینابيتشپطورشمزایاھشبنجهناگادجاھنت) اهدروآاتهكيتقوهيلعیاھميژردضیبرغ(تساوتيوقتوندناشآیاهورينراآهظفاحماب)تيعقومیعامتجاواشنم(یناحورولفاحمتسيلانويسانیارگتسارهعماج،نايامرفراآ) دروآنارجات،گرزبناركفنشورليصحتهدرآرد(برغیشانزانامهتسايس.تسانيدببيترتاھنآزاتيعضوهژيویاھتسايسیجراخردهنحصرواخكيدزنهآردريزهباھنآدوشيمهراشایرادربهرھب:دندرآدننامیورايورديدشناھجبرعابهيكتربتايحورهناوردنتلفاحمیملاسایاهروشآريغصوصخب) یبرعردناريا(ینيمخابهآ) ليئارساددصردیرارقربیاھيراكمهیماظنليئارساواهدروآ،(تسایاھشنتیپردیپلودیبرعصوصخبهيروسواب) قارعیراكتسدشبنجدروآفاكش هآنايماھنآاررتقيمعهدرآوهببرغلاجمدهديمزانآعفنبحلاصمدوخهدافتسا،(ديامنتاشقانملودیبرعورد) یبرعريغهجردلواگنجنارياوقارعلاس رد.(١٩٨٠هدافتسابرغزاشبنجشخبيدازآقلخدروآدودحموردبوچراچیگنت.درادرارقردعقاوتلاايااكيرمآهدحتمویضعبزالودگرزبیاپورایبرغرضاحهبطورشم) یرادبناجو(تقومزاشبنجقلخدندرآاماهبچيههجوهدامآینابيتشپزافدهیياھنشبنجینعيبسآقحتشونرس نييعتوداجياتلودلقتسمدنتسيناريزنيارمایوگباوجعفانمتدمزارداھنآ.تسينزارظنبرغینابيتشپشيبزاهزادنازامسيلانويسانلاعفودشرهتفايیگرزبرطخدرادربردوبجومیبیتابثلباقريغینيبشيپردیكيزاقطانمزيمآراجفناهرايسام.ددرگیمزانياوربجعتروآتسينتسايس هآتلااياهدحتماكيرمآوشنادحتمردهلئسمدروآتيقفومیدايزهتشادنولامعهبیسايس سياسد

یساندروک1 627ردحطسنادنچهنیيلاابرجنم.تساهدشنيارماچيههبهجویاربشبنجدروآویاهورينفلاخمنآلباقلوبق.تسينمتسيسطباورنيبیللملاهآسپزاگنجیناھجمودلكشتفرگبجومندشدراورصانعیساسایاهزاتردهويشدروخربیوروشداحتاهبهلئسمدروآ.دشرهدنچهآردعضاومیلوصانآیرييغتلصاح.دشنردنيااجقطنمزارف» درس گنجوجنشت» «اهدورفیيازفا«اهجنشت» و«اھيادزدراولمع.دشدورو،هيآرتنارياوقارعهبرادمبرغبجومشيازفاینارگنوكسمزاناكماهدافتسابرغزاناتسدروآناونعب.دش یوروشدض هاگياپردهجيتنهقلاعیوروشداحتاهبیرادبناجزاشبنجدروآاتهكيئاجبجومفلاتخایدجابنيااهروشآدوشنشيازفا.تفايسپزابلاقنا١٩٥٨یلاتعانيونشبنجدروآفياظویديدجارردلباقمتسايسیوروشداحتاهباهدروآ.تشاذگهكنانچنياتسايسهناھنتتلصخیعفادتنيشيپارتشادنهكلبتلاحیضرعت.درآاديپیريگتمسیبرغدضونامزمهتيمهانآناونعبلماعريثاتیوروشردیاھتسايسیلخادهقطنمشيازفا.تفايیعياقونوچبلاقنا»«یملاسا،نارياگنجنارياو،قارعمدعیسايس تابثهيآرتردههد٦٠وزاغآههد،٨٠شيازفاتاجنشتردناتسدروآهيآرتبجومندشرتداحهلئسمدروآتسايس رد.دش وكسمدعبزاگنجزينطخیشمتسايسیجراخلودرواخكيدزنهآاميقتسمردهطبارابهلئسمدروآدندوبیدروآدض تلصخدوخارظفح.درآترابعبرتقيقدنيارمارگنايبیگتسبمهنيببیتلودردبوآرسشبنجدروآدوبوقبطلاوریگشيمهنياتآرحزابوچراچیاهزرمیتلود.تفررتارفمامتاھتموكحوبازحاهدمعنيااهروشآیاهنوگبهنامصخابنيرتآدمسيلانويساندروآدندركیمدروخربهچردلكشملاعایياھنولماآنآللاقتسا)(ناتسدروآوهچردلكشینايمورتلدتعمیراتخمدوخ» نآ،«اهدروآهتبلانيایراتخمدوخمهنوچدنفرتیسايسیاربكرادتنامهللاقتساريبعت

یساندروک1 628،دشیمايردتياھنهبرطاخنآهچردقارعتشذگهبنيامهوتنماد.دشهدزهلئسمدروآتسايس ردیجراخیياهروشآهآنآاس اهدروآنآدنتسهشقنلاعفیكمآهتشادوردتاشقانمنيبیتلودزانآناونعبكيهبرحیسايسهدافتسا.دوشیماتعيبطردنيااهارجامعفانمیلماهدروآهاگچيهدرومهجوت.دريگیمنرارقهكنانچتموكحهاشدعبزامايقیاهدروآقارعیربهرهبیفطصمینازرابردیاھلاس١٩٦١-١٩٧٥ابكمآهبمايقناگدننآو) دروآنامزمههبدصقتسدزومآندرآیاهدروآ(ناريایعستشادقارعارروبجمهبندادكيهتشراهزايتماردهطبارابتافلاتخاهنيريدیزرمردیاهدحرسینيمزورد) یبآطش(برعلا.دنآهتبلاهكنانچاهدعبمولعمدشندادنياتازايتمازارظنفادهایكيتآاتیاربقارعشزراتشادارچهآدعبزانتخاسهدروآربیواعدنارياردتافلاتخارب) یزرمساسادادرارقسرام١٩٧٥(ريازجلاناريازرمدوخارابقارعتسبوشياھكمآارهبینازرابعطقدرآونيمهیكيزاليلادعطقتقومهزرابمیاهدروآقارع.دشابروهلعشندشگنجنارياوقارعردربماتپس١٩٨٠اهدروآرابرگيدوزجفرطبيسآ.دندشهديدتايلمعیماظنیشخبزانيمزرساھنآارردربتفرگودادغبونارھتهلصافلابعورشهبیاھتيلاعفیتاغيلبتیاهدرتسگردنيبمدرمدروآیسايس یاھنامزاس ودروآردیاھفرطلباقتمدندرآوهبرض نيایسوسحمهبیگناگيشبنجیلمدروآ.دزهلئسمدروآءزجمھمطباورقارع–،هيروس–قارعهيآرتهدوبو.دوبدهاوخردتلاحلوازانياهلئسمردیاھتباقرودتلودوبازحاتسدتابعش) ناشیتساریاهقطنمبزحثعبهيروسو(قارعهدافتسا،دوشیمردتلاحمودنياهلئسمشقنیداضتمهتشادوبجومندش كيدزنودفرطردتامادقاكرتشمدضیدروآ.تساهدشلماعدروآردطباورهيآرتونارياشقننيمابريثاتهتسهآار.دراد* * *

یساندروک1 629اتنيمهرخاواطوطخیساساهلئسمدروآزانيا.دوبرارقكلاذعمردمودهمينههد٨٠وروطبصخشمردهناتسآههد٩٠شخرچیدجردحرطودشررصاعمنياهلئسمتروص.تفرگیبكشیاهدنوریلخادهآمامتهعماجیدروآاریوسبقوس ندشهزينردمدنهدیممغريلعمامتانندناملماآنيادنورویاياقبطوطخبقعیگدنامرد،نآشقندوخارردنيااج.دندرآءافياردلصاتارييغتیخيراتابتلصخنيبیللملامهرددعبیناھجومهرددعبیاهقطنمردرواخكيدزنماجنا.تفرگردنيااجمزلاتساهبودهتكنیساسا:دوشهجوت.1تارييغتیداينبردقرش طباوروبرغهآهبراكتبانيلمرآردنياهروددش عورشبجومزانيبنتفردرس گنجوداجياهياپیلصایاربندناشنورفنوناآتاجنشتردكيدزنرواخدشهآلابقتلعبلامعاتردقاھتردقرباربهيلعمهناكماريذپ.دوبن.2ردزرمههد٨٠ردتمسقیلامشرواخكيدزنهكيئاجاهدروآردنآیگدنزدننكیمزآارمديدجوكانرطخیبیتابثهجيتنرددشرهدنيازفمسيراتيلاتوتونويطارفایسايسهياپربیلمیيارگوبهذم،یرلااسردهجردلواردنارياوقارعهآمسيرورتدراوتسايسیتلوداھنآدوبهدش.دمآدوجوبرھظمنيانايرجبرخمردیاھتسايسیلخادویجراخميژرمادصنيسحردقارعویروتاتكيداهلامیربهرهبماماینيمخردناريا.دوبلفاحمتسيلانويسانوتسيراتيليمردهيآرتلاعفدندشوهژيوبربهرقارعتلاحیاهنارگزواجتهتفرگدوخبونيرتگرزبگنجاردعبزامامتاگنجیناھجلواردنياهقطنمهيلعربنارياهارب.تخادنانياگنجابيرقتمامتههد٨٠تشادهماداوابهجيتنچيهربچيهناياپ.تفايقارعسپزاتدمیهاتوآرد٢تسوگوا١٩٩٠یاهنوگبقربیياسآتيوآارلاغشادرآورد–هيوناژهيروفلاسدعبقارعردهجيتنتايلمعكرتشم

یساندروک1 630یماظننامزاسللمدحتمویربهرونييعتروضحهدننآتلاايااكيرمآهدحتملمحتم.دش ینيگنس تاراسخگنجنارياوقارعاميقتسمنيمزرساهدروآارتحتعاعشلا.دادرارقزاريغب،نيانيفرطورايوریعسدندرآزا» لماع«دروآردكاخنمشد.دننآهدافتسانيمهبجومتاقييضتهنامحريباھتموكحرباهدروآ.دشهژيوبمادصنيسحیناسناريغنيرتاههويشارردشيپتفرگاهرابوزایاھحلاسیيايميشهيلعرباهدروآ.درآهدافتساگنججيلخسرافیدژارتیديدجاریاربناتسدروآهارمھب.تشادابتسكش،مادص شترایاهدروآقارعتسدهبمايقیاهدوتهدزوتدمیهاتوآلرتنآدوخارربزآارمیلصاناتسدروآقارع.دندرآرارقرباههعيش نامزمهزينردبونجقارعاپهب.دنتساخنينچهبرظندمآیمهآديشروخیدازآاهدروآ.تساهديمدكلاذعمنيارابزينهسلماعبولطمان:یتنسفعض،یماظنمدعیگدامآیسايسونادقفیاھكمآمزلازاجراخهآهبیهزرابمشخبياهراھنآیرايدناسرريثاتموشدوخارربتشونرساهدروآ.تشاذگميژردادغبابهدافتسازایاھنادرگملاسهدنامدعبزاتسكشهآیاربتايلمعهنارگبوآرستيبرتدندوبهدشتسناوتمايقیاهدروآقارعارهآزارظنیماظنویسايسیگدامآیفاآدنتشادنوهديقعبیضعبزانارادمتسايس»«گرزبعقومبیكمآزایوسفلاتئایمادصدضتفايرد،دندركنبوآرس.دنآردهجيتنليسميظعرارفهبهيآرتونارياعورشهدشواههدرازهرفنروطب)هدمع(ناآدوآتلعب،یگنسرگامرسویراميبناج.دنتخابمغريلعتافلتینيگنسهآقلخدروآلمحتمدشگنججيلخسرافبجوملوحتیقيمعرددشرهلئسمدروآدشوهلصافلابمولعمتشگهآلاوانياهلئسمهبهنحص شيپهن) یسايس تايحاھنتحطس ردهقطنمهكلبلكش هب(رتعيسودشهديشآوامودردطابتراگنتاگنتابودهلئسمیساساوهيلواردكيدزنرواخینعينيماتتينماهقطنمجيلخسرافو

یساندروک1 631هلئسمنيطسلف.تفرگرارقبوآرسمايقاهدروآواههعيشطسوتميژرمادصنيسحبجومنانچبجومميظعضارتعاردناھجدشهآتسناوتیمهجيتنیزوريپقوفهداعلاتبثمتلاايااكيرمآهدحتموناركفمهیياپوراوكيدزنرواخنآارردگنججيلخسرافهبچيهليدبت.دنآنيدحتمهلصافلابابماجناتايلمعیماظنویسايسعضاومدادغبارردقطانمیلامشروشآتدشبمهربهدزویناكمادندروآدوجوباتنايرارفدروآهبناشهاگداز.دندرگرباھنآردطساوالاس١٩٩٢لامعدندادهزاجاتلودلقسمناتسدروآ»«دازآريزرتچلامع) وتان(اكيرمآردناتسدروآیبونجليكشت.دوشردلاحرضاحنوماريپهلئسمدروآتيعقومليذدوجوب:تساهدمآ.1برغابراتخاسیماظنوشیسايسیفاآروطبویساساردناتسدروآتساهدرآذوفنرد)ودبرمارد(بونجونيمهرماحطسهلئسمدروآارهبیياھنتابرگيدلئاسمكيدزنرواخهآیاربلحولصفنآشلاتديفمولباقیاهظحلامردحطسناھجماجنادريگیمطبترم. دزاسیم.2هلئسمدروآردیگدنزیلخادیاهروشآميسقتهدننآناتسدروآاتنآهجردلاعفهدشهآزاكيلماعجاومهبتباثليدبتهتشگولفاحمرادمامزنيالوددنناوتیمننآار.دنريگبهديدان.3لوحتیقيمعردنيبیللملاندشهلئسمدروآهناھنتزارظنیسايسهكلبزاظاحلشيازفاهجوتراكفایمومعیناھجهبنآ.دوشیمهديدهناسراهی،یهورگلفاحمیناملراپویتموكحهناھنتزاراتشآنينوخیاهدروآقارعساسحاراجزنادننكیمهكلبیپردنتفايلقادحیهاریاربلحولصفیشخبزاهلئسمدروآزين.دنتسه

یساندروک1 632نيدببيترترهدنچهآاهدروآردلاحرضاحردطيارشیتخسرسبدنربیمليلادینيعیدايزیاربینيبشيپاھیهنانيبشوخدراددوجوونامزمهعناومیگرزبزينردلباقملحتيقفومزيمآهلئسمیقاب.دنامیمیكيزااھنآعفرندشنضقانتهلئسمدروآنوچكيهلئسمیلخادردیاهروشآكيدزنرواختساهآقبطنيزاوم«یكنيسله»وقوقحرصاعمنيبیللملاتلاخدردنآتسينزياجوهلئسمدروآناونعبكيلكشمیناھجمغريلعميسقت-یتلودیيايفارغجناتسدروآوتيعقوماهدروآردرصع،نيونیاهلئسمیناھجتساهآردفيدرهزرابمیاربقوقحربانب“) رشبیاهرايعم(”یناسنا.تساهتفرگرارقعفرنياضقانتطقفابناياپهبیبیيانتعاموسرمهعماجنيبیللملاهبهلئسمدروآناكما.تساريذپزانياتھجمزلاتساهتيمآهژيوتراظنربتيعضواهدروآردنامزاسللمدحتمليكشتدوشیارب)رياسموقاهویاھتيلقایبهذمردرواخكيدزنزينناوتیمنينچیاهتيمآليكشت(داداتیاربلحهلئسمدروآرياس ویاھتيلقاهقطنمتامادقامزلاار.دنكبامودشبنجدروآزونههبنآهجردزایگناگيیسايسهچردناتسدروآوهچهنحص ردنيبیللملاهديسرنهآساساربنآدناوتبابكيهمانربدحاویسايستآرح.دنآنودبلحنياهلئسملكشمناوتبهبنيبیللملاندشیعقاوهلئسملاثم) دروآردحطسهلئسم(نيطسلف.ديسررگيدبنخستايعقاویگدنزترورضداجياویهدنامزاستلايكشتیسايسمومعیدروآارهآدناوتبیربهرشبنجدروآارردناتسدروآویگدنيامننآارردجراخهدھعبدشابهتشادباجيا.دنكیمنيدببيترتدروخربرصاعمابهلئسمدروآهنوگبليذ:تسا

یساندروک1 633.1هلئسمدروآديابماگهبماگاببسآیتيقفومردهلحرمدوجوماتنديسرهلحرمبدعبلح.دوشدوآرویوردنتزياج.تسينردلاحرضاحتسدینتفاينيرتفدهیاربیاهدرآقارعليدبتنياروشآهبنويساردفبرعودروآابنتشادقوقحربارب.تسا.2هلئسمدروآديابروطبرمتسموريگيپنودبیلطعموفقوتلح.دوششبنجشخبياهردروآديابشدوخارابتارييغتلمتحمردنآتقباطم.دهد.3هلئسمدروآديابتحتتراظنیميادوقيقدنيبیللملایاھماظنیتلودوراكفایمومعناھج.دوش لح

یساندروک1 634هجيتنیريگیاهدنورعيرسیسايسردناتسدروآینونآیاهنيمزنغییاربلماتردنياهلئسمارمهارف.دنكیملبقزارهزيچنياركفشيپديآیمهآیبیقوقحقلخدنچینويليمابیگنهرفليصاوتنسناشخردهزرابملمی-شخبياهركيیيراجنهانیخيرات.دشابیمردعومجمهلئسملمیدروآهچردعاضوایسايسیلخادهكيئاھتلودناتسدروآارميسقتدندرآوهچردعاضوانيبیللملاهقطنمناونعبیكيزایاھلماعیلصایقاب.دنامیمردنيمههطبارهبیگداسهدهاشمدوشیمهآلامعهنوگرههمانربیداعندرآعاضوایسايسو-یعامتجایداصتقاهكيئاهروشآاهدروآرداجنآیگدنزدننكیموهژيوبتيبثتعاضوانيبیللملاردرودرواخوكيدزننودبلحهلئسمدروآنكممريغ.دشابیمنيدببيترتنشورتساهآلحنياهلئسمهناھنتزاحلاصمقلخدروآهكلبزایياھتلودزينیشانددرگيمهآردنانآشبنجلمیدوجو.درادكردنياتيعقاودنچرههبیتخسویدنآشيپدوریملویلاحرھبارهدوخارزاب.دنكیمردنيااجهژيوبتيعضولمی-یقوقحاهدروآردقارعویياههناشنزایاهدروخربهنانيبعقاویشخبزالفاحممآاحتنديزرپ) هيآرتديقفلازواو(نارگيدهبهلئسمدروآیاھلاس ردريخارظندم.تسانمضهراشاهبیامنرودنياهلئسمهنھآونمزمناوتیمیتحاربتفرگهجيتنهآلحنآزاقيرطلسوتهبروزريذپناكما.دشابیمنهكنانچتيلاعفیلمعناشنهدادهنتامادقاهدرتسگ،یدرآدض یقييعضتهنديعبتوهنیتامادقاهآهصيصخموقیشآتساهتشادهبزانايمندربهلئسمدروآرجنم.تساهدشنردهجيتناھنتارهلحیعقاونيا-هلئسملحولصفهنلاداعنآ.دشابیمنيدببيترتردهلحرمینونآلوحت،عاضواهلئسملمیدروآشيبزاشيپتدح.دبايیمردنيمه،هطبارنيادنورهبنانچیاهجردهديسرتساهآیاھميژرمآاحلامعردیتيعقومدنتسينهآاھنآار.دنريگبهديدانرآذنيا

یساندروک1 635هلئسمزينتيمهادرادهآعياقویورهدادردجراخزایقطانمهآاهدروآیگدنزدننكیمهبونبدوخهبشبنجلمیدروآميقتسمايميقتسمريغورين.دهدیمردنيااجدنوریتيمهارپنوچللاقتسایاھقلخیوروشريهامجداحتایتسيلايسوسقباسوعياقورابهعجافیولاسگويحرطم.تسانيااھقلخواھموقهبتيمآاحلماآیتلودهديسرو.دنسريمردنياريسمیاھلماعلمیردهيسورويتاردفیاهدرواتسدیگرزب.دناهتشادمامتنيااهساساتسايسیياذآدرادناتسایاهناگودارمهربدنزيمهآنانچمهزایوسحلاطصاهبیاھتردقگرزبتيامح.دوشیمردنيعلاحیانبمربهچیقطنملصایريذپانرييغتیاهزرمیتلودداحتاريهامجیوروشیتسيلايسوسقباسوايیولاسگويدرومرظنديدجتدريگيمرارقاماماگنهیسرربلئاسمطوبرمهبعاضوااهدروآنيالصاريذپانرييغتملاعا؟ددرگيمردنيااجنياتقيقحهنيريدحرطم،دوشیمهنوگرهیاهلئسمینامزلحهدشبوسحمددرگيمهآیتسردبلح.دشابهدشهناھنتحلاصمقلخدروآهكلبتيبثتعاضواردهنايمرواخوكيدزنویبايماآودشرتملاسمزيمآیاھقلخهقطنمحلص لحزيمآوهنلاداعهلئسمدروآاربلط.دنكیمملسمتساهآمامتنيااهبجومندش یناھجهلئسملمیدروآدوشیمهآدوجوابیاهورينینونآردهصرعیناھجنكممتساتيمهایزاس تشونرسردتھجیوجتسجلحهلئسمشبنجدروآ.دشابهتشادرظنفرصزاتيعضوراوشدقلخدروآليلادینيعیشانزاهزرابمشخبياهرنانآیاربینيبشيپاھیهنانيبشوخ.دراددوجو٢روتآافساسانآارليكشت:دهدیم(فلاردناتسدروآوردیاھشخبهدنآارپنيشندروآهشيدناتشونرس نييعتلمینيامدرمشهارارردقمعوردضرعزاب.دنكیمیگتفيشهبنينچیركفتردشبنجابيرقتمامتهيلااهیهعماجدروآارارفدريگيمنياییورينتساهآرداقهبتلاوحتیگرزب.تسا

یجاکوردناسی 1636ب)‏ دربه اصطلاح ‏«سياست آلان»‏دادهمیشود.‏ هرچند آه تا به نتيجه مطلوبطولانی در پيش است اما پيشرفتھايی درميدهد به تحول اين مسئله اميدوار باشيم.‏برجستهای به مسئله آوردرسيدن مسئله آورد هنوز راهیاين جھت ديدهمیشود آه اجازه- این نوشته فصلی برگرفته از کتاب کوردستان معاصر است که دکتر کامرانامین آوه آن را از روسی ترجمه کردهاست.‏

کوردناسی 1637*فرهنگ و خشونت در مطالعات جنسیتشھرام حاتمی‏«وقتی اسم فرهنگ را میشنوم،‏هفت تیرم را میکشم.»‏ گوبلزارسطو هم درست نمیدانست که ‏"زن"،‏ ‏"مرد ناتمام"‏ نیست.‏ او نقش زن رادر تولید مثل منفعل دانسته و میگفت ‏"هر کس بداند درست چیست،‏ دست بهنادرست نمیزند".‏ اما آیا جوامعی که دارای فرهنگی سنتی هستند،‏ نمیدانند کهخشونت علیه قشر وسیعی،‏ کل جامعه را دچار انواع آسیبهای اجتماعی می-‏کند؟ منظور ارسطو از گفتهای که پیش از این آوردم،‏ آن است که بینش ودرکی درست،‏ بانی عملی درست است.‏ تعریف خشونت و بررسی ابعاد اینعملکرد،‏ ناشی از وسیع بودن این پدیده در جامعه است که بحث و گفتگو برسر این مسئله را گشودهاست.‏ تاریخ خشونت علیه زن،‏ در جامعه تاریخ قدرتو هژمونی مرد بر زن بودهاست.‏ این تاریخ با قدرت عملکرد مرد که ثمرهتغییر در نقش و موقعیت اقتصادی و اجتماعی زن و مرد در جامعه بود،‏ آغازشد و اعتقادات مردانه و تبعیض جنسیتی از همان زمان با استفاده از اینموقعیت فرودست زن و محدود کردن نقش آن به دلیل ساختار فیزیکی وجنسیاش نھادینه شد.‏ و این خود،‏ بستری شد برای افزایش قدرت مرد وسیستماتیک کردن سرکوب زن.‏

کوردناسی 1638در واقع مردان توانستند کنترل خود را در سطح وسیعی،‏ از درون خانوادهبر جامعه گسترش دهند این کنترل وسیع یکی از عواملی بود که نقش زن رادر روابط اجتماعی کاهش داد.‏ و همکاری و ایفای نقش هر دو جنس جایخود را به دستور دهی مرد در مناسبات جامعه و روابط اجتماعی داد.‏ از آنپس،‏ زنان در جوامع سنتی و بسته،‏ در تار و پود مکانیزمهای اقتصادی،‏سیاسی و اعتقادات سنتی،‏ مورد انواع تعرض و تبعیضها قرار گرفتند.‏ اگر ازدیدگاه تجربه گرایان به مسئله خشونت در جامعه بنگریم،‏ زیربنای اساسی آنرا باید چنین ارزیابی کنیم که از آغاز جامعه بشری تا به حال تجربیات تاریخانسان مبنای پناه بردن او به خردگرایی و منطق در زندگی بودهاست.‏ اگر دردورانی،‏ انسان خود به دلیل بی تجربگی و عدم شناخت از پیرامونش بهصورت ناخودآگاه باعث آسیبهایی به خود شده،‏ اما تکرار و تجربه در زمینهاندیشه و عمل،‏ باعث تفکیک خوبی و بدی از هم شدهاست.‏ پس تجربه درابتدای زندگی انسان زمینه و عاملی بود برای ایجاد فکر،‏ اندیشیدن و شککردن.‏ اما در مورد انسان معاصر و برتری طلبی جنسی بر جنس مخالف،‏دیگر نباید تجربه را مورد بازخواست قرار داد،‏ بلکه این هژمونی فرهنگآندروسنتریسم ‏(مرد محور)‏ حاکم بر محیط زندگی است که باید تغییر کرده واصلاح شود.‏ مارکس می گوید ‏"اگر سجایای انسانی ثمره محیط است،‏ پسباید محیط را انسانی کرد".‏ منظور مارکس تغییر در مناسبات شکل گرفتهایاست که بر محیط تاثیر دارد و برای اینکه رفتار و کنشهای انسان از آنعادتها و رفتارهای سنتی تغییر یابد،‏ باید محیط را انسانی کرد.‏سیصد سال پیش از مسیح در آتن،‏ پروتاگوراس از جانب فلسفه رواقیانسان را مقیاس همه چیز قرارداد.‏ سنکا هم در سال ۶۵ پیش از میلاد گفت‏"انسانیت برای انسان مقدس است".‏ در اینجا نمیخواهم بحث را بر اومانیسممتمرکز کنم یا به جنبههای متافیزیکی و اسطورهگرایی آن بپردازم،‏ بلکه آنچهقابل درک و مقایسه است تفاوت اخلاق،‏ اندیشیدن و رفتار انسانها و فلسفه-‏هایی است که قرنها پیش زیستهاند و در زمان حال خشونت علیه زن که از

کوردناسی 1639بینش و درکی فرهنگی نشأت میگیرد،‏ یکی از گستردهترین آسیبهای اجتماعیدر تاریخ معاصر است.‏ دترمینیسم شکل گرفته در میان جنسیت و خشونت درطول تاریخ باعث به وجود آمدن ذهنیتی سالار منش شدهاست.‏ و اما اگربخواهیم جدا از ریخت شناسی به شناخت و هستی خشونت بپردازیم،‏ جدا ازعوامل روانی و قدرت گرای مرد باید به سیستم در هم پیچیده شده اقتصاد،‏سیاست و فرهنگ حاکم که هر کدام در مکان خود به دلیل عملکردی سنتی وجھت دهی آگاهانه این ارگان ها بر طبق فرهنگ از قبل تعیین شده،‏ عواملیبودهاند برای تضادهای عمیق میان دو جنس،‏ توجه کنیم.‏ زیرا این بخش هاینامبرده از پارامترهای جامعه و نظام حاکم تولید و منعکس کننده هر نوعفرهنگ مادی و معنوی جامعه و دولت حاکمه هستند که بافت های اجتماعی راتحت تاثیر قرار می دهند.‏ خشونت های ادامه دار در سطح کلان علیه زنان دریک جامعه قبل از هر مناقشه دوطرفه،‏ نشأت گرفته از نرم های آن جامعهاست که تضادهای جنسیتی را به وجود آورده.‏ این جوامع اکثرا دارای سنتھایجنسیت سالار مردانه است و خشونت علیه زنان در جامعه چھره آشکار وعلنی از حق وتو و حاکمیت مرد دارد.‏ در این فرهنگ سنتی مرد بودن امتیازقلمداد می شود.‏ اگر در این قسمت از بحث به نرم ها و تضادهای اجتماعیاشاره می کنیم به این دلیل است که روابط انسان ها و شیوه برخورد بامعضلات اجتماعی،‏ همگی تحت تاثیر فضای محیطی است که هم سرکوبگر وهم سرکوب شده تحت تاثیر آن قرار دارند.‏ اینجا است که اگر بخواهیمخشونت وسیع در جامعه را کند و کاو کنیم باید موشکافانه به ریشههایفرهنگی موجود در متن جامعه به واقع بپردازیم.‏ پنھان نگاه داشتن خشونتهمواره منجر به افزایش آن پدیده شدهاست و آشکار شدن آن در جوامع درحال رشد و سنتی،‏ به تحقیر شدن فرد مورد خشونت که زنان می باشندمیانجامد.‏ و نیز موجب کم بھا دادن به بررسی لایههای زیرین آن مسئله شدهاست.‏ خشونت علیه زنان پدیدهای خانوادگی،‏ اجتماعی،‏ عمومی،‏ فراگیر استکه به عنوان سنتی ریشهدار و نوعی از برخوردها و رفتارهای روتین همچنان

کوردناسی 1640ادامه دارد و این مسئله نه تنھا در جوامع در حال رشد و سنتی بلکه درجوامع پیشرفته نیز قابل درک است.‏ این اپیدمی فرهنگی به دلیل قدرت فرهنگپدر سالار به عنوان میراثی از پدر به پسر که همان موقعیت فرادست برایجنسیت مرد است،‏ رسیده است.‏چنین است که در میان تمامی اقشار و طبقات جامعه می توانیم شاهد انواعبرخوردهای خشن فیزیکی و روانی باشیم.‏ اما اگر بخواهیم تعریفی کنکرت ازخشونت در خانواده و جامعه ارائه دهیم،‏ می توان گفت هر حرکت وبرخوردی که به جسم،‏ روان و هر رفتار خشنی که با تھدید به زن تحمیلمیشود و در کل موجب آسیب های جسمی،‏ جنسی و روانی می گردد،‏ درچارچوب تعریف خشونت علیه زن قرار دارد.‏ اختیار و قدرتی که در جوامعدر حال رشد،‏ ساختارهای سیاسی،‏ اقتصادی و فرهنگی جامعه به مرد میدهند،‏قوانین و قلمرو مردانه خانواده از جمله عواملی بودهاند که در ماندگاری ایناپیدمی فرهنگی تأثیرات مھمی داشتهاست.‏ در جوامع پیشرفته نیز ساختاردیرینه مرد سالاری،‏ همواره ریشههای اصلاح شده خود را در بعضی ازخانوادهها و روابط اجتماعی،‏ فردی آنھا نگه داشتهاست.‏ اما به دلیل پیگیریھایقانونی از جانب نھادهای مدنی و دولتھای سکولار و دموکراتیک در اینجوامع،‏ قدرت اجرایی مرد برای هژمونی بر زن در جامعه و خانواده بهدرجات چشم گیری تعدیل شده است.‏بحثھای زیادی از جانب روانشناسان،‏ مدد کاران اجتماعی،‏ حقوقدانان،‏جامعهشناسان و قشرهایی از این طیف ها در رابطه با علل مختلف خشونتصورت گرفتهاست.‏ بحثھایی که هر کدام در جای خود حائز اهمیت می باشد.‏اما اگر روانشناسی بخواهد عامل پدیده خشونت را فقط از منظر روانی وروحی بنگرد،‏ بدون اینکه ساختار و فرهنگ جامعه را در نظر گرفته باشد وتعریف و موقعیت زن را در مناسبات آن جامعه مورد بررسی قرار دهد،‏ بدونشک قسمتی از تعریف و شناختش از پدیده خشونت می لنگد.‏ همچنین است،‏

کوردناسی 1641جامعهشناسی که فقط ساختارهای فرهنگی،‏ اقتصادی و سیاسی جامعه را درنظر می گیرد و تعریف و شناختش متأثر از جنبههای ملموس جامعهاست و بهکنشھای فردی و عوامل روانی کمتر توجهدارد و یا حقوقدانی که بحث ناآگاهیدو طرف خشونت گر و مورد خشونت قرارگرفته را فقط از منظر حقوقی وقانونی مورد تحلیل قرار می دهد.‏ هر کدام از این افراد به دلیل اینکه تنھاقسمتی از عوامل و زمینهسازهای خشونت را در نظر می گیرند،‏ در واقعشناخت ناقصی از این پدیده را ارائه می دهند.‏ ولی در کنار یکدیگر و بهعنوان مکمل هم می توانند یک تعریف علمی و واقعی از پدیده خشونت رادست دهند.‏ همانطور که اشاره نمودم اگر این تعاریف به دیده تخصصینگریسته شوند تک بعدی می نمایند ولی با تکیه بر معرفت شناختی و با درنظر گرفتن تمام ابعاد خشونت شاید بتوان تعریفی نه مطلق بلکه علمی تر وواقع بینانه از آن ارائه داد.‏ خشونت های فیزیکی در بیشتر واقع ابتدا ازاختلالات و درگیری های لحنی،‏ زبانی و روانی شروع می شوند.‏ هر چند کهزیر بنا و دلایل خشونت های لفظی نیز خود مسئلهای دیگر است،‏ اما دربعضی از خانوادهها شدت خشونت رواشده بر زن از درگیریھای زبانی فراترنمی رود و کمتر شاهد اعمال خشونت فیزیکی هستیم.‏ اما باید گفت که اعمالحاکمیت زبان جنسیت بر طرف مقابل،‏ خود نوع دیگری از خشونت است.‏ درطول روابط اجتماعی انسان و قالبھای مشخص این روابط،‏ از خانواده گرفتهتا جامعه پیش رو،‏ روزانه شاهد انواع خشونتھای زبانی،‏ لحنی و حتی فیزیکیو زد و خورد هستیم و فعالیت مراکز حقوقی،‏ قضائی،‏ مددکاران وروانشناسان اجتماعی تلاشی بوده برای شناخت این پدیده فراگیر در جامعه ودر جھت هشداردادن و جلوگیری از آثار و نتایج زیان بار این پدیده برایکنترل و جلوگیری از گسترش هرچه بیشتر آن.‏ اگر بخواهیم از منظرروانشناسی به بعد روانی و اختلالات عصبی و خصوصیات روحی فردیجنسیت مرد و زن توجه داشته باشیم،‏ باید بگوییم که یکی از مکانیزمھایخشونت بر اثر عوامل روانی افراد به اینکه طرفین تا چه اندازهای در یک

کوردناسی 1642مجادله دو طرفه اعتماد به نفس خود را از دست نمی دهند و توان ظرفیتکنترل روان خود را درمقابل هم دارند،‏ بستگی دارد.‏ بررسیھای دیگر در موردمسائل مربوط به روابط متقابل آنھا از دید مردانه در مورد پدیده خشونت دراین تعریف جای می گیرد که زنان توان پاسخ دادن و برطرف کردن نیازهایمردان را از هر نظر،‏ چه جنسی،‏ چه عاطفی ویا حتی روابط درون خانواده ومسائلی که از دید مرد باید به آن پاسخ عملی و روحی داده شود،‏ ندارند.‏ دراین مرحله زن،‏ هر بار از جانب مرد به بھانه های مختلف مورد خشونت قرارمی گیرد.‏ از دید جامعه شناسی نیز پدیده خشونت بازتاب ساختار اجتماعی،‏فرهنگ حاکم و سنتی مناسبات تولیدی است که در این مرحله زن به دلیلفرهنگ مرد سالار حاکم بر جامعه،‏ اتوماتیک وار در حاشیه قرار می گیرد وموجبات وابستگی اقتصادی و اجتماعی او به مرد فراهم شده و وسیله وابزاری منفعل که قادر به رهایی از وضع موجود حاکم و تھاجمات نیست،‏ میشود و خشونت فیزیکی و روحی چھره برجسته،‏ گسترده و طولانی مدت بهخود می گیرد.‏ در کمتر جامعه ای آمار دقیق خشونت های خانگی بدست میآید که دلیل عمده آن هم این است که خشونت در جوامع مرد محور،‏ معمولادرونی و پنھانی صورت می گیرد.‏ پایین بودن آمار در چنین جوامعی نشان ازکاهش خشونت نیست و در اصل علنی کردن این واقعیت دردناک،‏ یک تابوشده است که نتیجه آن،‏ اعمال خشونت در سطح وسیع،‏ دراز مدت و پنھان،‏فشارهای روحی و روانی،‏ سرزنش،‏ تحقیر،‏ از دست دادن اعتماد به نفس،‏تنفر،‏ خود خوری،‏ تن فروشی،‏ آزار جنسی،‏ خود سوزی،‏ خودکشی،‏ قتل وانواع مناسبات بیمارگونه در خانواده و جامعه است.‏ بین خشونتھای جنسی وروانی و جسمی رابطه تنگاتنگی وجود دارد.‏ بدین معنی که بعضا در شرایطیزنان به دلیل مقاومت در برابر تھاجم جنسی مورد خشونت فیزیکی قرارمیگیرند و به دلیل آزارهای جنسی و خستگی از روابط غیر طبیعی دچارآسیبھای روانی زیادی می شوند که در نھایت منجر به بروز خودسوزی،‏خشونت آخر ‏(خودکشی)‏ و یا غیره می شود.‏

کوردناسی 1643البته شکل دیگری از خشونت آخر و فرهنگ حذف،‏ قتل ناموسی است.‏ دراینجا نیز همان احساس غرور و مردانگی است که باز هم به شیوهای غیرخردمندانه عمل نموده و فاجعه می آفریند.‏ در واقع خودکشی و خودسوزیزنان نیز موجبات خاص خود را داشته و از جمله خشونتھای خانوادگی استکه اگر منجر به قتل زن نشده،‏ اما او را به خودکشی و خودسوزی وا داشتهاست.‏ شدت خشونت،‏ تحقیر و طرد شدن عواملی برای این تراژدی هولناک درخانواده و جامعه هستند و در اینجا باز هم اگر پدیده خودکشی و خودسوزیرا کالبد شکافی کنیم،‏ به ریشههای همان مناسبات و نورمھای جامعه سنتیمی رسیم که با اشکال مختلف رشد نموده و در لایههای ضخیم جامعه نفوذکردهاست که دارای جایگاهی مستحکم از جنسیت سالاری مردانگی است.‏ بی-‏قانونی یا قانونی که مصلحت اندیشانه و سلیقهای از جانب دولتمردان آنجامعه نگاشتهشده اهرمی دیگر است برای ماندگاری و دفاع غیر مستقیم ازسرکوبگر در ارگانھای قضایی دولت و پیگیری نکردن ارگانھای قانونی دولتدر مورد آسیبھای نامبرده که در ادامهیافتن و مضمن شدن این خشونتھاتأثیرات زیادی داشتهاست.‏ اینجا است که در می یابیم تغییر در قانون اساسی،‏مدنی و قضایی دولت اگر در مسیر تحول آن نباشد نمی تواند بر روندهایدرحال جریان و سنتی جامعه تأثیرگذار باشد.‏ این تغییرات جدا از حذفقوانین مردسالار،‏ باید بتواند مکانیزمھایی برای ایجاد فرهنگ توسعه انسانیدر جامعه ایجاد کند.‏ تلاش برای اصلاحات و تغییر در مناسبات مردسالاریباید از قوانین قضایی و حقوقی فراتر رود و قوانین اجتماعی واقعا موجود درجامعه مردسالار را دستکاری و اصلاح کند.‏ خشونت خانگی از جانب مردخانواده ‏(صاحب قدرت)‏ تاکتیکی است از سوی او برای حفظ قدرت وهمانطور که در جامعه نیز خشونت دولتی به عنوان ابزاری برای سرکوبخواستهها و اعتراضات سیاسی و اجتماعی به کارگرفتهمیشود،‏ اینجا هم بخشعظیمی از مردان جامعه به عنوان مرد خانواده در مقیاسی وسیع از یک اصولو پرنسیب سنتی و باستانگرا پیروی می کنند و در واقع هر دو اینھا بازتاب

کوردناسی 1644چھره و نمای آشکار از مناسبات داخلی اقتصادی،‏ سیاسی و فرهنگی آن جامعههستند که دولت حاکم نیز آن را سازمان یافته تر کرده است.‏ ‏(اینجا منظوردولتھای غیر سکولار و سنتی است).‏در اینجا و در ادامه تلاش می کنم دوباره به تاریخ مراجعه کنم.‏ خشونتیک از اولین عناصر و تاکتیکھای قدرت اجرائی مرد در تحمیل جنسیت خود برزن بودهاست.‏ او بیشتر تلاش کردهاست که از اعمال خشونت برای حفظهژمونی خود در میان خانواده استفادهکند و به همین دلیل در چارچوب خانهو خانواده اعمال خشونت را به انحصار خویش در آوردهاست و از آن ابزاریساخته برای تحقق خواستههایش در این حوزه کوچک از جامعه.‏ ایندترمینیسم جنسی اراده و اختیار را به شکل گستردهای از زن گرفته است واو را در منگنه فرهنگی،‏ اقتصادی و اجتماعی قرار داده و قدرت فرهنگ سنتیو جنسیت سالار مردانه را رواج داده و نھادینه کردهاست.‏ از دورانی کهانسان ابتدایی مورد هجوم حیوانات درنده قرارگرفت و یا دچار ترس ازتغییرات طبیعی و زیست محیطی و آب و هوایی شد،‏ برای جلوگیری از آسیببه خود اقدام به برنامهریزیھایی ساختاری کرد.‏ زندگی جمعی از انسانھا درکنار هم،‏ جدا از نیازمندیھایی که به هم داشتند،‏ راهکار و آلترناتیوی بود برایتأمین امنیت فردی و اجتماعی و امنیتی که بتواند به کاهش تلفات جانیبیانجامد.‏ همین تلاش انسان در آغاز زندگی خود در جھت جلوگیری از آسیبدیدن و تأمین امنیت جانی خود،‏ باعث دست یافتن او به آگاهیھایی در زمینهشناخت از آسیبھای عمیق و انواع خشونت که بعضا تلفات جانی در بر داشته،‏شدهاست و او را به سوی زندگی امنتر با استفاده از تجارب و برخورد باپیرامونش سوق داده است.‏ گوته می گوید ‏"کسی که از سه هزار سال بھرهنگیرد،‏ تنگدست به سر می برد."‏ این گفته را می توان به انواع مسائل تعمیمداد.‏ اما باید گفت که انسان و جامعهای که از تجربیات،‏ اندیشه،‏ عقلانیت ومنطق قدرت،‏ فقط به طور یک جانبه تعریفی سود منش به نفع طبقه،‏ جنس،‏ملت و یا فردی مشخص ارائه میدهد،‏ در واقع دارد آگاهانه از آن بھرهبرداری

کوردناسی 1645می کند.‏ مثلا اگر تداوم خشونت را از منظر تقسیم کار بین انسانھا بررسیکنیم تعریف مشخصتری بدست می آید.‏ اگر زمانی زن موقتا و به دلیلموقعیت اقتصادی جامعه و پیشرفتهنبودن وسایل تولید خانهنشین شد وتقسیم کار فعلی شکل گرفت،‏ اما ادامه و نھادینه شدن این خانه نشینی زنبرای مدتی طولانی در مقیاسی وسیع در جامعه،‏ نشانه تحمیل کردن اعتقاداتمرد بودهاست که زن را در آن چارچوب بسته نگه داشتهاست.‏ همانطور کهقبلا اشارهکردم خشونت نتیجه مردسالاری و تبعیض علیه زن در نظام ها ودورانھای مختلف زندگی اجتماعی انسان در طول تاریخ بودهاست.‏ اما بهمرور به دلیل کنترل مرد بر اوضاع خانه این پدیده به فرهنگ درونی آن جامعهتبدیل شدهاست و آنچه حائز اهمیت است،‏ مسئله تغییر و تحول در روابط ومناسبات اجتماعی و متقابل بین هر دو جنس است.‏ اما نکته مھمتر این استکه خشونت در طول تاریخ به اشکال گوناگون از جانب مرد علیه زن در نھادخانواده وجود داشته و با وجود آنکه تغییراتی اساسی در مسیر تاریخ ایجادشده اما منجر به قطع عملکرد خشونت نگشتهاست.‏ یعنی تحولی شگرف دراین زمینه که بتواند به قطع خشونت بیانجامد،‏ تاکنون صورت نگرفتهاست.‏بنیامین می گوید ‏"همین که چیزی تغییر نمی کند خود یک فاجعه است"،‏ اما آیاهمه تغییرها به مرحله بھتری می انجامد؟ بدون شک منظور بنیامین تغییرفاجعه در جھت قطع فاجعه و حرکت به سوی تحول است.‏ اگر روابطاقتصادی،‏ سیاسی،‏ فرهنگی و اجتماعی در جامعه تغییرکند اما فرهنگآندروسنتریسم یا مرد محور،‏ هژمونی خود را حفظ نماید،‏ در واقع آن جامعهبه سوی تحولی چشمگیر گامی بر نداشته و اینجاست که تراژدی عمیقتریشکل می گیرد.‏ در جامعه شناسی تغییرات اجتماعی همه گسستھا و تغییرات،‏به معنای گذر به سوی تحول و مدرنیته نیست.‏ بیشتر فیلسوفان قبل و بعد ازروشنگری باور داشتند که تغییر در روبنا به معنای تغییر در هستی و ماهیتنیست.‏ برداشت دیگری از تعریف بنیامین را اینگونه می توان تحلیل کرد کهدر جامعهای که پیشتر یاد کردیم در واقع تغییرات در رو بنا است که صورت

کوردناسی 1646می گیرد،‏ در حالی که هستی و ماهیت آن تغییر نمی کند.‏ هابر مارس بحثهورک هایمر و بنیامین را اینگونه تشریح می کند که ‏"مقتولین به راستی بهقتل رسیدهاند و برایشان کاری نمیتوان کرد.‏ اما او ‏(هورک هایمر)‏ این انگیزهبدون قدرت را هم تکذیب نمی کند که حتی در غیر قابل تغییرترین مسائل ورویدادها هم،‏ چیزی قابل تغییر وجود دارد."(‏‎١‎‏)‏ بنابراین تغییر در روبنااساسا موقت و سطحی است،‏ و اگر چه به مرور هست و زیر بنای خود راهم تحت تاثیر قرار می دهد،‏ اما این روند بسیار کند است.‏ چرا که رابطهایدیالیکتیکی بین پدیدهها وجود دارد.‏ بدین معنی که تمامی تغییرات چه سطحیو چه بنیادی به هم مربوط هستند و بر هم تأثیر می گذارند.‏ به نظر می آیدکه گسست و تغییر در هستی مسئلهاست که روبنا را هم دچار تغییر می کند.‏در واقع خشونت و تحمیل علایق و خواستههای مرد بر زن با وجود گذشتچندین دوره از بازتولید این فرهنگ علیه زن،‏ به یک رابطه مکانیکی در جوامعدر حال رشد تبدیل شدهاست که قابل اصلاح و تغییر است.‏ این باز تولید خودمکانیزم حرکت بوده و در شیوه اعمال خشونت در طول زمان تأثیرداشتهاست.‏ اما نکته مھم ماهیت عملکرد فرهنگ مرد سالار است که همواره خشونترا ماندگار کرده است.‏اما آیا اعمال خشونت علیه زنان توسط مردان از جانب آنھا غریزی بوده یاعلل و عواملی غیر از این در به وجود آمدن آن نقش داشته است؟ این بحثیپرمناقشه در مورد ساختار جنسی زن و مرد ایجاد کردهاست.‏ و می توانگفت نقش و موقعیت زن و مرد،‏ جنس و قدرت فیزیکیشان در به وجود آمدناعتقاداتی که مرد را برتر از زن قلمداد می کند،‏ بی تأثیر نبودهاست.‏ کشفراهکارهای اعمال خشونت،‏ مازوخیسم و دیگر آزاری از جانب مرد علیه زنجدا از عقل ابزاری که در ادامه و عادت این عمکلرد تأثیر داشته،‏ نتیجه همانمناسبات اجتماعی،‏ زمانی و مکانی بوده که در ابزار تولید و فرهنگ جامعهتأثیر گذاشتهاست و این خشونت از عملکردی فردی به سنتی اجتماعی تبدیلشد.‏ در اینجا این قضاوت را که خشونت مرد علیه زن،‏ غریزی است یا علل

کوردناسی 1647فرهنگی،‏ اقتصادی،‏ سیاسی و اجتماعی دارد!‏ به روانشناسان و کسانی که درمباحث جامعهشناسی جنست و علوم رفتاری کندوکاو می کنند واگذار می-‏کنیم.‏ ولی باید توجه کرد که خشونت همواره در تمامی جوامع به اشکالمختلف،‏ حتی شده به شکل محدود آن باقی خواهد ماند.‏ و ریشه کن شدنشحتمی و مطلق نیست.‏ بر این اساس اگر خشونت از سطح کلان و گسترده آنکاهش یابد نمی توان آن را غریزی دانست و باید بر این مسئله شک کرد واندیشید.‏ در ضمن نمی توان آن را یک بیماری اجتماعی و عمومی در دورانامروز قلمداد نمود،‏ چون خشونت روزانه از جانب همه افراد جامعه به عنوانابزاری همهگیر و اکتیو اجرا نمی شود و باید برای اتیمولوژی خشونت بهفرهنگ بازگشت،‏ آنجا که مرد همه چیز است و زن نصفی از آن همه چیز...خشونت بخشی از غریزه و ذهنیت موجود در انسان نیست،‏ بلکه پدیده وابزاری است که شرایط و موقعیتی که او در آن قرار گرفته،‏ موجب پدید آمدنآن می شود.‏ اما قدرت در این میان چه نقشی دارد؟ قدرت در لابلای مسئلهجنسیت می تواند در شرایط حساس موجب اعمال خشونت نسبت به جنسمخالف شود.‏ قدرتی که آگاهانه در جھت هژمونی مرد بر زن قرار می گیرد وزیر بنای قدرت مردانه را جدا از ارگانیک و ساختمان بدن مرد،‏ فرهنگ مردگراو خشونت سالار رواج می دهد.‏ اعتقادات مردانه به این قدرت در جھت نیل بهاهداف خود نیرو می بخشد و میدان می دهد تا ابتکار عمل برای هژمونیکجنسی را پیدا کند.‏ این اعتقادات به دلیل قدرت ابزاری که در اختیار دارد درسطح کلان جامعه به فرهنگ عمومی تبدیل می شود و در سطح خرد خانوادهقدرت را به انحصار مرد در می آورد.‏ این اعتقادات این نگرش را نھادینه کردهو رسمیت می بخشد تا قدرت به نفع جنس مرد از آزادی عمل برخوردارگردد.‏ نقد اعتقادات و آئین مرد سالارانه،‏ نقد قدرت ابزاری آن است.‏ زیرا دراین چارچوب خشونت سالاری،‏ کمترین ابزاری برای ایزولهکردن قدرتمردسالاری وجود دارد.‏ و در واقع قدرت در اختیار مرد آن جامعه است.‏ نبود

کوردناسی 1648اهرمھایی در راستای تعدیل قدرت مردانه در جامعه نتایج سلبی و از جملهخشونت جنسی را به دنبال داشته است.‏تعدادی از محققان مانند کونرا دلورنز،‏ لیونل تیگر،‏ دزموند موریس،‏ رابرت... آردری وکه در حوزه آنتروپلوژیک‏(انسان شناسی)‏و بیولوژیک فعالیتمی کنند براین باورند که انسان همواره از آغاز به دلیل موقعیت زندگی اش ورویارویی با حیوانات درنده،‏ رفتار و عملکرد خشن در ذاتش نھادینهشدهاست.‏و بر اساس این نظر بیودترمینیستی‏(تعیین کننده بودن بیولوژی)‏وفیزیولوژی مرد به دلیل قدرت فیزیکی اش توانسته بر زن تسلط یابد و خشنعمل کردن و ایجاد خشونت به شکلی طبیعی در ذات او قرار داده شده است.‏این عده از محققان هر نوع تلاش برای پایان دادن به خشونت در جامعه وبرای ایزوله کردن عملکرد مرد در اعمال خشونت را بی نتیجه قلمدادکرده وآنرا جبر بیولوژیک می نامند.‏آردیا اسکای در این زمینه از نوشته و زباندزموند موریس در رابطه با مرحله تحول گذر از میمون به انسان می گوید‏"در همه این آثار بر نفس شکار تأکید می شود.‏تنھایی راهگشایی می کند.‏مرد مرکز ماجرا است و بهزن و بچه عواملی منفعل هستند و تقریبا موجودنیستند و در کل ماجرا مقدار زیادی خشونت و تھاجم موجود است و غیره.‏همه این داستانھا دارای بار سنگین سیاسی هستند و در جھت این ادعا کهزنان به طور طبیعی کم عرضهتر از مردان هستند و مردان به طور طبیعیخشنترند."(‏‎٢‎‏)‏او می افزاید که این نگرش می خواهد ثابت کند که اینخصلتھای خشن در مرد شکل طبیعی بهخود گرفته و در واقع بخشی از همانذات و جنبههای حیوانی وجود او است که در روند تحول و تکامل انسان درگذار از میمون به انسان،‏ ماندگاری یافتهاست.‏ آردیا اسکای ادامه می دهد که‏"اساس این تئوریھا همواره اینطوراست و از آنجا که بدبختانه ما این طورشکل گرفتهایم و نوعی جبر بیولوژیک در ما جاسازی شده است،‏ هیچ فایدهایندارد که تلاش کنیم این چیزها را عوض کنیم."(‏می افزاید(٣اسکای در نقد این تئوری‏"پاشنه آشیل این مکتب فکری ارتجاعی آن است که همواره با این

کوردناسی 1649فرد حرکت می کند که رفتارهای اجتماعی پیچیده انسان وابسته به برنامههایژنتیکی معینی است.‏ اما واقعیت آن است که هیچ گونه شواهدی دال بر اینادعا موجود نیست و به لحاظ بیولوژیکی فراهم نمودن چنین شواهدی،‏ بسیارغیرمحتمل است.‏ این تئوری به مثابه تشریح عام رفتار اجتماعی انسان و مثابهپایهای برای تئوریھای ذات بشر،‏ یک تئوری سر تا پا غلط است."(‏‎۴‎‏)‏اعتقادات مردمحور در جامعه یکی از اولین سازههایی است که زن را براساس جنسیتش تعریف می کند.‏ یعنی زمانی که بحث از زن و مرد می شود،‏مرد را به عنوان نیروی اصلی محرکه و تحول و تولید در جامعه قلمداد می-‏کند که دارای نقشی اجتماعی و همهگیر است.‏ اما زن را بر اساس اینکهجنسیتش از مرد ضعیفتر است او را ضمیمه مرد می داند.‏ در این تردیدینیست که زن و مرد هر رو از جنس انسان هستند ولی با دو فیزیولوژیمتفاوت و این فرهنگ کلاسیک حاکم است که تلاش می کند آن را به سود مردتمام کند.‏ بنابراین موانع اصلی در جھت بھبود وضع زنان در جامعه در درجهاول به فرهنگ آن جامعه باز می گردد.‏ بدین معنی که اگر دولتی فاشیستیحاکم بر یک کشور سرنگون شود و دولت سیاسی دیگری حتی از کانالانتخابات دموکراتیکی به عنوان دولت منتخب مردم حاکمیت را به دست گیرد،‏نمی توان تضمین کرد که بعد از این جابجایی در قدرت سیاسی،‏ در موقعیتزن و فرهنگ کانالیزهشده جامعه تحولی گسترده،‏ حداقل در کمترین زمانصورت گیرد.‏ این تغییر سیاسی اگر بتواند بسیار رادیکال بر این مسئله تأثیرداشته باشد،‏ در قوانین قضایی،‏ حقوقی و آموزش و پرورش آن جامعه اعمالخواهد شد.‏ ولی فرهنگ درون جامعه و خانواده که تحت نفوذ و آتوریته مرداست همچنان به روشھای سادیستی و مازوخیستی عمل خواهد کرد.‏ خشونتدر آنجا که مردسالاری حکم می راند،‏ بیشتر از آنکه تاکتیک باشد،‏ پراتیکیبرای سرکوب،‏ کنترل و تحمیل جنسی مرد صاحب آتوریتهاست که ماهیت وهستی خود این،‏ ساختار اعتقادات جاری را تشکیل می دهد.‏ پس اگر بخواهیمروند طبیعی شده این خشونت را در میان مناسبات و روابط اجتماعی فی

کوردناسی 1650مابین هردو جنس در نظر بگیریم،‏ بدون تردید اعتقادات مرد سالاری تلاشمی کند که در حافظه جامعه همواره مرد را به عنوان انسان برتر و موجودکامل تر و مثبت معرفی و تحمیل کنند.‏– جامعه کوردستان،‏ فرهنگ و فمینیسم انتقادیمرد سالاری در جامعه بشری را می توان کھنترین اعتقادات و پراکسیسدر فرهنگ روابط اجتماعی نام برد.‏ که در تمامی عرصههای سیاسی،‏اقتصادی،‏ اجتماعی و فرهنگی بخشی از هستی این پارامترهای جامعه راتشکیل داده و خود را در تمامی بخشیھای دیگر جامعه نیز نھادینه کردهاست.‏سلطهیابی مرد بر روابط و ارگانھای مختلف جامعه به مرور نا برابریھا را همبه همه عرصهها گسترانیده و در پی تلاش زنان برای تحقق خواستههایشان ورهایی از این دترمینیسم مردسالارانه،‏ خشونت به عنوان ابزاری روتین درروابط بین زن و مرد به شکل وسیعی به کار گرفته شدهاست.‏ خشونت عاملیبازدارنده در توسعه جنسیتی زنان و حضور زن در نھادهای مختلف جامعه ودولت سیاسی گشته و بر اساس این فاکتورهای تاریخی به پدیدهای فرهنگی،‏اجتماعی،‏ اقتصادی و سیاسی در سطح جھان تبدیل شدهاست.‏ تاریخ آن را همباید در طول زندگی انسان جستجو کرد.‏ و اما کارکرد این پدیده در جامعهکردستان در چه شرایط و مقیاسی وجود داشتهاست؟ بر اساس آنچه تا بهحال مطرح کردیم خشونت تنھا مختص به جامعه و فرهنگ کوردی نیست،‏بلکه بخشی از این پدیده در این قسمت از کره خاکی است.‏ چون خشونتی کهدر جامعه کوردستان یا هرکجا از این جھان علیه زن صورت می گیرد،‏ همگیدارای ماهیت و مکانیزمی مشترک است که همانا سرکوب زن و تحمیل عقایدو خواستههای مرد بر او است.‏ پس اگر در جامعه ما خشونت به اشکالمختلف وجود دارد،‏ به عنوان تنھا مکان و تنھا فرهنگی نیست که خشونت را

کوردناسی 1651در خود نھادینه کردهاست.‏ بلکه بخشی از این پدیده همهگیر است که در نقاطمختلف هر از چند گاهی به اشکال مختلف بروز می کند و تراژدی می آفریند.‏اما باید اعتراف کرد که در فرهنگ درونی جامعه ما درصد خشونت بسیاربالاست و در سطحی کلان اعمال می شود و از جمله جوامعی است کهخشونت در آن به پدیدهای روزمره در روابط اجتماعی تعدادی از مردان تبدیلشدهاست.‏ و به گفته پل ریکو،‏ خشونت و اقتدارگرایی به درس و تکلیفی برایبیشتر مردان در آمده و کارکردی وسیع یافتهاست.‏ شخصیت اقتدارگرای موردنظر اریک فروم و این تکلیف همگانی پل ریکو،‏ مرد را به ابزار قدرت و قدرت-‏گرایی تبدیل کرده و به این خشونت شکلی اجتماعی و فرهنگی دادهاست.‏ چونانسان به عنوان موجودی اجتماعی در رابطه مستقیمی که با پیرامون خودقرار دارد،‏ تحت تأثیر پارامترهای مشخص پیرامون خود نیز قرار می گیرد.‏بنابراین روابط اجتماعی فرد،‏ کنشھا و واکنشھایش،‏ اندیشه و موضعگیریھایشناشی از زندگی و پراکسیس او در محیط خانه و کاری است که با آن درارتباط است.‏ اگر جنبههای روحی،‏ روانی خشونت در زندگی و کار زنان راکندوکاو کنیم به چارچوبھای مشخصی از هژمونی فرهنگ مردمحور در تمامیروابط اجتماعی زنان می رسیم،‏ به طوری که بیشتر بیماریھای روحی-‏ روانیزنان بر اساس گزارشھای معتبری که در این رابطه وجود دارد ناشی از اینهژمونی مردانه است.‏در جامعه کوردها بارها برای زن تصمیم گرفتهشده و خشونت ازعملکردهای ماندگار در روابط خانوادههای سنتی ما بودهاست.‏ بدلیل حضورگسترده مذهب و ایدئولوژیھای باستانگرا در تمامی جامعه و مخصوصا درنھاد خانواده،‏ نرم افزارهای فرهنگی کلاسیک و اعتقادات مردسالار سختشدهاست.‏ به این دلیل در جامعه کوردستان،‏ بنیادگرایی مردسالاری به شکلیمنسجم ساخته و پرداخته شده و تاریخ نگاری جنسی آن نیز از همین دید بهنگارش در آمدهاست،‏ که البته بھتر است بگوییم نگارشی که سانسورشده ونقش زن در آن حذف گردیدهاست.‏ می توان در این رابطه از باستان شناسی

کوردناسی 1652دولایه والتر بنیامین بھرهجست که لایهای از آن تاریخی-‏ اجتماعی بوده و لایهدیگر آن مبتنی بر زیبا شناختی است.‏ بر اساس لایه دوم زن در مرحلهتاریخی ای به عنوان سمبلی اجتماعی-‏ فرهنگی ‏(خدای مادر)‏ وجود داشتهاست.‏ یعنی در برههای از دورههای اولیه تاریخ انسان در این جوامع،‏اسطورهها و سمبولھایی به نشانه زن دیدهمی شود که به مرور در فرایندزندگی اجتماعی انسان،‏ چرخشی فرهنگی و قدرت گرایانه به سوی مرد داشتهاست.‏تاریخ مختص به جنسیت مرد همیشه تاریخ اقتدارگرایی مرد با نگاهجنسیتی بر زن بوده و تاریخ مختص به زن نیز انعکاس و نمادی در جھتسکوت سرکوب شدهها و بازندگان تاریخ کلاسیک است.‏ زن در این میدانقدرت مرد،‏ بیشتر گزینههای سکوت و خاموش بودن را بر گزیدهاست.‏ براینمونه تغییر مذهبی مادر شاهی به پدر شاهی تغییری است که قدرت را بهجنسیتی داد که تا زمان حال همچنان این قدرت در شکل و قوارههای مختلفبا غیرت فی النفسه باقی ماندهاست.‏ اریک فروم مشترکات هر دوی ایننھادهای مذهبی را علایق و هیجاناتی می داند که انسان پیرامون خود را بهاطاعت کورکورانه از آن فرا می خواند.‏ فروم آن را تصمیم انسان در مقابل اینسلطه مذهبی تعریف می کند که از قابلیتھای عقلانی انسان می کاهد و از اینطریق او را به برده تبدیل می کند.‏ البته ‏(در مذهب پدرشاهی که در آن پدرکبیر،‏ خدا،‏ رئیس قبیله،‏ قانون،‏ کشور مورد پرستش است،‏ تلاش می شود کهعلایق اولیه که نسبت به مادر و زمین وجود دارد تضعیف گردد.)(‏‎۵‎‏)‏ فرهنگمردسالار دارای کارکرد و پراکسیسھای تنش زا است و در مقابل هر روندیبرای تغییر این اقتدارگرایی مرد سابوتاژ ایجاد می کند.‏ چون شخصیت یا مرداقتدارگرای مورد نظر فروم خرد گریز است و بیشتر در پی دیگر آزاری است.‏قابل ذکر است که اریک فروم شخص اقتدارگرا و فرد زیردست را مکمل هممی داند و معتقد است در نبود یکی از آنھا وجود دیگری هم امکانپذیر نیست.‏خشونت شخص اقتدارگرا،‏ سرکوب شده را وا می دارد که از بین گزینههای

کوردناسی 1653مختلف پیش رو در زندگی اش همیشه به آن سوی برود که برایش تعیینمیگردد.‏ زن به اجبار نه تنھا بر اساس مرد حاکم در خانواده همیشه انتخابیرا که برایش می شود قبول می کند،‏ بلکه از ترس به باز تولید روتین خشونتعلیه خودش نیز می پردازد.‏ و از خواستههای فردی خود می گذرد و در واقعهمیشه به شیوهای مداوم در حال خود سانسوری و سرکوب علایق درونی وبیرونی از جانب خودش است که این خود به دلیل شرایطی است که خشونتاعمال می کند.‏ هژمونی اعتقادات مرد سالاری بر جامعه و خانواده به شدت بهفردیت زن لطمهزده و این فرهنگ بسته روزنههای رشد فردی زن را به رویاو بستهاست.‏ باتوجه به دادههای موجود در زندگی و مفھوم فرد در جامعهمدرن این زن است که با علایق درونی اش به جدل می افتد و در پی سرکوباین علایق خویش بارها چارچوب فردیت خود را هم بستهتر از قبل می کند.‏ واز این جھت از تلاش برای علنی و عملی کردن خواستههایش هراس و بیمدارد.‏در بافت فرهنگی کوردها همچون بیشتر ملتھا و جوامع دیگر جایگاه مرد وزن دو جایگاه متفاوت است.‏ نگرشی که این تفاوت را از مدتھا پیش در نھادخانواده و جامعه کانالیزهکرده،‏ تحت مکانیزمی فرهنگی بوده که به کلیساختار جامعه را طبقهبندی و طراحی نمودهاست.‏ فرهنگ مرد سالاری وسیاست حذف وجودی و معنوی زن در اجتماع به شکلی فراگیر در جامعهکوردی همیشه وجود داشتهاست.‏ باستان شناسی روابط و مناسبات فرهنگی-‏اجتماعی در درون جامعه ما گویای این واقعیت است که مردها همانطوریکه بهابزار فرهنگ سنتی حاکمه تبدیل شدهاند،‏ از این فرهنگ نیز به عنوان ابزاریکارآ برای پیشبرد اهداف جنسیتی خود تا به امروز استفاده کلان را ‏(نسل بهنسل)‏ از آن کردهاند.‏ که خود باعث شدهاست که در کل،‏ تمامیت فرهنگموجود در جامعه ما که دارای عناصری به عنوان کنترل کننده تحولات درمشخصههای فردیت است،‏ چارچوبی مدار بسته را ایجاد نماید.‏ به طوری کهمرد و به خصوص زن تا کنون نتوانستهاند گامی اساسی فراتر از این خط

کوردناسی 1654تابوشده بگذارند.‏ مارکس می گوید در جامعه ‏"رشد آزادانه هر فرد شرط رشدآزادانه همگان است."‏ پس از همین نگاه دلایل عدم رشد اجتماعی و فرهنگی درجامعه کردستان،‏ حذف نقش اجتماعی زن در توسعه فرهنگی و اقتصادیجامعه و سرکوب بالقوه او با استفاده از فرهنگی ابزار شده بودهاست.‏همانطور که قبلا مختصرا اشارهکردم،‏ سرکوب جنس زن در بعضی شرایطبه وقوع حوادث ناگوار انجامیدهاست.‏ قتل ناموسی و خودکشی یکی ازمھمترین آسیبھای اجتماعی در تمامی جوامع و به خصوص جامعه کوردستانبوده که به عنوان آلترناتیو آخر در میان زنان شناخته شدهاست.‏ درجامعهشناسی آسیبھای زنان می توان این پدیده را مھمترین پدیده تراژیکاجتماعی دانست.‏ هر پدیده اجتماعی زمینههای اجتماعی و فرهنگی نیز دارد،‏اما نمی توان خودکشی را آنطور که امیل دورکیم جامعه شناس می گوید بهکلی از آن بعد دید که چون زن به دلیل اینکه توان سازگاری با جامعه رانداشته به خودکشی روی آوردهاست.‏ اینجا بحث بر سر مسئله هویت و حقوقفردی نیز در میان است.‏ خودکشی زنان به طور کلی نشأت گرفته از تئوریدورکیم نیست.‏ به واقع زن در شرایطی حساستر و فراتر از آن دترمینیسمجنسی ای قرار می گیرد که از آن بحث می شود.‏ شرایط روانی آن فرد درزمان خشونت آخر به کلی دچار پریشانی،‏ افسردگی و آشفتگی می شود کهدورکیم زیاد به آن اشاره نمی کند.‏ زن در چنین شرایطی که خودکشی را بهعنوان آخرین راه حل بر می گزیند،‏ در موقعیتی است که هیچ راه حلی را بھتراز آن سراغ ندارد و آنچه روی می دهد،‏ مجموعه شرایطی است که طرفمقابل یعنی سرکوبگر در فراهم کردنش،‏ نقش بسزایی داشته است.‏ به گفتهفرم ‏"زندگی اگر به رکود گرایش پیدا کند به مرگ روی می آورد و هنگامی کهرکود کامل شود،‏ مرگ فرا می رسد."‏ شکل دیگری از این خشونت آخر،‏ قتلناموسی است که یورگن هابر ماس به کلی در مورد مقوله قتل می گوید ‏"هرقتلی،‏ مرگی است اضافی."‏ مفھوم این گفته هابر ماس این است که برای اینقتل،‏ آگاهانه زمینهسازی شدهاست.‏ چرا که کسی که مرتکب قتل می شود حتی

کوردناسی 1655در حالت احساسی و عصبانیت هم می داند که این عمل خشونت بار موجبمرگ طرف مقابل می گردد.‏ پس قتل صورت گرفته نه تنھا مرگی طبیعی نیستبلکه قتلی است که با شناخت و آگاهی صورت می گیرد و بر این اساس قتلناموسی پایان دادن غیر طبیعی به زندگی یک انسان است.‏ مرگی که زمانطبیعی آن فرا نرسیده و آنچه صورت می گیرد،‏ مرگی اضافی محسوب میشود.‏در آخر بحث به فمینیسم انتقادی خواهم پرداخت.‏ هر جنبشی چند لایهمشخص تئوری و پراتیکی دارد و فمینیسم نیز از ابتدا نتیجه یک مقاومت وخود آگاهی جنسیتی و نیرویی برای آگاهی دادن به جامعه و شناخت ازپاتولوژی اجتماعی زنان و همچنین نقد آندروسنتریسم و ابتکار عملی برایتغییر توازن قوای جنسی در تعبیر پدر سالاری و خشونت سالاریھای مردبودهاست.‏ تمامی این فاکتورها در مسیر توسعهاندیشه فمینیستی به اشکالمختلف تعریف و تحول پیدا کردهاند،‏ اما آسیب شناسی درون جنبش فمینیستینشان می دهد که آسیب وارده در جنبش فمینیستی در واقع در وابسته شدنشبه ایدئولوژیھای مختلفی بوده که خود این ایدئولوژیھا به اشکال مختلف درمقابل روند مدرنیته،‏ سنگ اندازی کردهاند.‏فمینیسم انتقادی منعکس کننده نگرش و عقلانیتی انتقادی نسبت به جامعه وجنبشھای دیگر فمینیستی است.‏ چون ایدئولوژیھای تاریخ مدرن به اشکالمختلف تلاش کردهاند،‏ جنبش فمینیستی را ضمیمه خود سازند و بخشی ازخود این جنبشھای فمینیستی نیز پسوندهای ایدئولوژیکی به خود اضافهنمودهاند.‏ این ایدئولوژیھا مانند فمینیسم مارکسیستی،‏ فمینیسم ناسیونالیستیو فمینیسم لیبرال و غیره باعث محدودکردن اهداف اصلی جنبش فمینیستی وسوق دادن این جنبش به عنوان پتانسیلی در راستای برنامههای تعریف شدهآن ایدئولوژیھای مشخص بودهاست که به آن پیوستهاند.‏ در تمامی اینایدئولوژیھا به طور آشکار مشخص است که استراتژیھای سیاسی فکری آنھا

کوردناسی 1656در اولویتھای فمینیستی،‏ سایه انداختاست.‏ استراتژی سیاسی این ایدئولوژیھاخواستههای جنبش زنان را تحت الشعاع قرار داده و یا به حاشیه راندهاند.‏ ویا ضمیمه استراتژی خود نمودهاند.‏ با توجه به خوانش این ایدئولوژیھا کهفمینیسم نیز به بخشی از آن تبدیل شده،‏ خواستههای زنان در اولویت کارامروزشان قرار نگرفتهاست.‏ توجیه این نگرشھا آن است که با تحققایدئولوژیھای سیاسی خواستههای زنان نیز به شکلی مکانیکی تحقق می یابد.‏پس فمینیسم انتقادی با استفاده از متدولوژی علمی و منطق دیالیکتیکی می-‏تواند از متافیزیک شدن جنبشھای فمینیستی و ایدئولوژیھای این عصر فراتررود و متودی باشد برای نقد فمینیسم ایدئولوژیزهشده.‏ همچنین فمینیسمانتقادی می تواند نگرشی تازه به رویدادها و مسائل مختلف نسبت به جامعه وتغییر و تحولات امروزی داشتهباشد.‏ این یک واقعیت است که در تاریخ،‏ مردبه دلیل شرایط و موقعیتی که در آن قرارگرفته،‏ زمینههای رشد هژمونی برخانواده و جامعه برایش ایجادشده و توانسته از همان ابتدا علیه نقش زنکودتای جنسیتی انجام دهد که تا امروز ادامه یابد.‏ به عنوان مثال در روابطدرونی خانوادههای کورد به عنوان یک نھاد اجتماعی،‏ کمترین تغییری درساختارهای آن ایجاد شده است.‏ و این در حالی است که موضعگیریھایفمینسیم انتقادی از جامعه نباید جنبههای متافیزیکی به خود بگیرد و باید اینرا در نظرداشت که شالودهشکنی بنیادهای فرهنگی جامعه که به عنوان نرمافزارهای فرهنگی،‏ سالیانی است سخت شده،‏ به راحتی قابل تغییر نیست والبته این به معنای نفی تغییرات بنیادی نمی آید.‏ بلکه شرایط اقتصادی،‏ فرهنگیو اخلاقی است که بسیار حساس بوده که از نتایج آن قتلھای ناموسی ای استکه روی می دهد.‏ گذر از فرهنگ سخت شده یعنی گذر از فرهنگ روتینی کهمکانیزمی برای خشونت زایی در جامعه به حساب می آید و موانعی در مقابلخواستهها و حقوق فردی تولید و تقویت می کند،‏ بر اساس جامعهشناسیتغییرات اجتماعی تئوری ای است که موفقتر عمل می-‏ نماید.‏ چون جامعه نیزمدام در حال تغییراست و فرهنگ نسل جوان و استقبال این نسل از شیوه

کوردناسی 1657زندگی مدرن،‏ شالوده فرهنگ کلاسیک را بیشتر هدف قرار می دهد.‏ و این درجای خود نوعی گسست و گذار از این ساختارهای سنتی و بسته جامعهمحسوب می شود.‏ عمومی کردن فرهنگی نو از جانب روشن فکران و فمینیسمهای انتقادی می تواند از طریق رسانهها و آموزش و پرورش و قشر جوانهر روز ارزشھای تازهای به درون خانوادهها ببرد و آن را در حوزه عمومیگسترش دهد.‏ تغییر و اصلاح در فرهنگ،‏ سیاست،‏ اقتصاد و حتی مقوله تغییرجمعیت و جمعیت شناسی و تغییرات اجتماعی و نقد از ساختارهای جامعه وهمچنین روند اصلاحات در جامعه با آن تعریفی که هابر ماس از مقولهاصلاحات دارد،‏ نیز می تواند تأثیرگذاری فمینیسم انتقادی را در زمینهگذار ازفرهنگ کلاسیک و اصلاحات در مسیر توسعه پارامترهای مختلف جامعهبیشترسازد.‏ نقش اصلاحات فرهنگی بسیار تأثیرگذارتر از هر نوعموضعگیریھای متافیزیکی است.‏ چون به گفته گرامشی ‏"اگر کھنه بمیرد و نونتواند جایگزین آن شود،‏ در جامعه بیماریھای مختلفی به وجود خواهد آمد."‏

کوردناسی 1658منابع و یادداشت ها–(1(2هابر ماسبریک اسکایترجمه رها جزایری– یورگن– ماهنامه همشھری صفحه۵٧ بھمن ١٣٨٠– آردیا(3(4(5همان منبعهمان منبعفرم٢٢– اریک– انقلاب امید– از گام های اولیه تا جھش های بعدی– صفحه ١١۴– نشر مرواریداین مقاله در هجدههمین کنفرانس بنیاد پژوهشھای زنان ایران که دردانشگاه مریلند آمریکا در سال 2007 برگزارشد،‏ به عنوان یکی ازدر زمینهی فمینیسمرا دو مقالهی برتر جایزهی حامد شھیدیان انتقادی بخود اختصاص داد.‏•

کوردناسی 1659امكانات و راهھای برونرفت از بحران در جمھوریترآيهطرح انستیتوی شرق شناسی آلمانبرای حل مسئلهی کورد در ترکیهبا الھام از تجارب فدراليستی در آشورهای ديگرتاليف:‏ آمكه ديترت شوير ‏(عضو مجلس فدرال آلمان)‏ترجمه از آلمانی:‏ سامرند.‏ امپيشگفتار مؤلفيندر بھار سال ١٩٩٧ در جمھوری فدرال آلمان گروه آاری تشكيل شد آهرسالتش تلاش برای جستجوی راهھا و امكانات ممكن برای حل و فصلبحران ترآيه در ارتباط با مسئلهی آوردها بود.‏ اولين نتايج اين تلاشھاتحقيقاتی بود،‏ که شما هم اآنون در آتاب حاضر ملاحظه میآنيد.‏

کوردناسی 1660گروه آار از هيچ يك از طرفين درگير جانبداری نمیآند.‏ اگر از اين يا آنطرف انتقاد شده،‏ به اين لحاظ بوده آه خواستهايم با توصيههايمانطرفھای درگير را به يافتن راهحلھای عملی ترغيب آنيم.‏گروه آار مستقل است و منافع حكومتی را نمايندگی نمیآند.‏گروه آار سياست دولت آلمان و ديگر آشورهای اتحاديه اروپا را دررابطه با ترآيه،‏ جنگ داخلی در اين آشور و مھاجرين آمده از آن را منفیارزيابی میآند.‏ اين گروه بر اين اعتقاد است آه سياست آشورهای عضواتحاديه اروپا هيچ نقش سازندهای در حل بحران و اختلاف در ترآيهنداشته است،‏ اگر چه اين امر ممكن و ضروری بوده است.‏هدف گروه آار از طرح پيشنھادات برای حل بحران اين نيست آه ازبيرون مدل سياسی ديگری برای جمھوری ترآيه ارائهدهد.‏ هدفی آه دنبالمیشود اين است آه سھمی سازنده در روند بحثھايی داشتهباشيم آه هماآنون در ترآيه در جريان است.‏درآی آه گروه آار از خود دارد،‏ با توجه به هدفی آه با اين آارش دنبالمیآند،‏ درآی است آه حل بحران و عملی بودن و موفقيت راه حلها رامدنظر دارد و نه ارائه يك طرح رؤيايی.‏-----اثر حاضر نتيجهی تلاشھای مشترك گروه آار است و از طرف اعضایگروه مشترآا ارائهمیگردد.‏ بههمين دليل از آوردن نام نويسنده درهربخشصرفنظر آردهايم.‏ اعضای گروه آار و نويسندگان اين آتاب عبارتند از:‏آمكه ديتر شوير ‏(وی آه نمايندهی پارلمان فدرال آلمان میباشد،‏ مسئوليتاصلی آار حاضر را برعھدهداشته)،‏ يان آرمر ‏(مسئول هماهنگی علمی)،‏ عئمانآيدين،‏ يوخن هيپلر،‏ آريستوف مونتسل و يوهانس وانده نرات.‏نشر اين اثر و نتايج آن بدون حمايت و آمك برخی از دوستان ميسرنمیبود.‏ گروه آار از افراد ذيل سپاسگذار است:‏ هلموت اوبرديك،‏ هايدیودل،‏ ادگار آوت،‏ جورج شتول،‏ تانر آآچام و گونار ويسنر.‏

هراهرایهایهاکوردناسی 1661شخصيتھا و مؤسسات زير آار حاضر را با ياری و راهنمايیخودهمراهی نمودند:‏ هانس براند شايد،‏ مديكو انترنشنال،‏ اودو شتاينباخ،‏ انستيتوشرق شناسی و يان آلاوس و همچنين انستيتو گوستاو شترزمان.‏ديباچهای بر موضوعحل خشونتآميز اختلافاتآشورهای جھان سوم با مشكلات عديدهای چون عقبماندگیساختاریو زيربنايی درعرصه اقتصاد و همچنين مشكلات زيستمحيطی جھان شمولیروبروهستند.‏ علاوه بر اينھا،‏ بويژه درگيريھای نظامی زندگی انسانھا در اينآشورها را بطورجدی تھديدمیآند.‏تنھا در موارد بسيار معدودی،‏ بحرانھايی آه باعث بوجودآمدن اين جنگھاشدهاند از طريق نظامی حل و فصل شدهاند.‏ برعكس،‏ در اآثر موارد ايندرگيريھای نظامی باعث افزايش فقراقتصادی،‏ تبعيضات سياسی و بیعدالتیهاگرديدهاند.‏ هيچكدام از اين مشكلات و نارسايیها را نمیتوان با ابزارنظامیبرطرف نمود.‏ اعمال قھر دربھترين حالت خود میتواند باعث جلب افكارعمومی و آمادهسازی زمان برای حل بحران شود،‏ اما نمیتواند جايگزينحل سياسی گردد.‏ در پيش گرفتن يك راهحل سياسی برای درگيريھاینظامی داخل يك جامعه بھرحال بھترين و در اغلب موارد حتی ممكنترينحل میباشد.‏

کوردناسی 1662پیش شرطھای لازم برای حل مسالمت آمیز بحرانتقريبا در تمام اختلافات و تضادهايی آه منجر بهجنگ و اعمال قھرمیشوند،‏ يك مشكل اساسی آه سرراه چارهجويی سياسی قرارمیگيرد همانااين است آه طرفين درگير از پذيرش و به رسميت شناختن يكديگر بعنوانطرف گفتگو و مذاآره پرهيزمیآنند.‏ آنھا طرف مقابل را حتی به عنواننمايندهی يك قشر اجتماعی با خواستهای معين قبول ندارند.‏ اگر چه اين مشكلبحران را بغرنجتر میسازد،‏ اما نبايد حل آن را ناممكن سازد.‏ انتخاب يك راهحل سياسی نبايد مشروط و منوط به اين باشد آه طرفين درگير همديگر را بهرسميت بشناسند و يا به همديگر اعتماد داشتهباشند،‏ بلكه اين است آه آنھا باجديت حاضرباشند در جھت مشكلاتی آه باعث و عامل بروز جنگ شدهاندگامھای مشخصی بردارند.‏ با وجود تمام خصومتها میتوان در اآثر اوقاتمنافع مشترآی را يافت آه هر دو طرف تمايل دستيابی به آن را دارند مانندپايان دادن به جنگی آه با وجود تلفات فراوان از هر دو سو،‏ نتيجه ديگرینداشتهاست.‏ انتخاب راه حلھا و طرحھای سياسی نبايد معطوف به ‏«نياتخوب»‏ طرفين،‏ بلكه به درنظرگرفتن منافع هر دو طرف باشند.‏ معمولادرگيرهای پيشآمده دارای منشأهايی ميباشند آه هر دو طرف در حالت آلیبه آن اذعان دارند،‏ هر چند آه آنھا در مواردی نتيجهگيرهای مختلفی از آنارائه میدهند.‏يك راه حل سياسی بدان معنا نمیباشد آه راه منازعه را تا پايان پيمود يامورد منازعه را ساده جلوهداد.‏ و اين البته بدان معنا نيست آه خواهان ازميان بردن فوری تضاد يا منكر وجود اختلافات و يا حل آنھا شد و يا اينكهاصلا آنھا را ناديدهگرفت.‏ يك ‏«راه حل سياسی»‏ به معنای پايان يك تضاد ومنازعه نيست،‏ بلكه تبديل شيوهی برخورد اصلی آن از قھرآميز و نظامی بهشيوهی سياسی و غيرنظامی میباشد.‏ در پيش گرفتن ‏«يك راه حل سياسی»‏الزاما بهمعنای پايان و خاتمه مشكلات اجتماعی آه باعث بوجودآمدن نزاع

هراکوردناسی 1663شدهاند نيست،‏ بلكه تنھا به معنای بوجودآوردن آن مكانيزمی میباشد آه حلمشكل را فقط بصورت غير قھرآميز امكانپذير میسازد و يا حداقل امكانبروز و اعمال قھر را به پايينترين حد ممكن برساند.‏برایآغاز پروسهیصلح طبيعتا بوجودآمدن يك آتشبس مفيد میباشد،‏ اما اين شرط حتمی و لازمقضيه نيست.‏خيلیاوقات نزاع و جنگھا با يك راه حل سياسیرسيدهاند،‏ باوجوداينكه هنگامآغاز اين راهحل هنوز جنگ ادامهبه اتمامداشتهاست.‏مواردی اتفاق افتاده آه در حين مذاآرات رسمی و پنھانی حتی بهشدت جنگهم افزودهآنند.‏شدهاست.‏البته اين موضوع مايهیحل سياسی باشد.‏تا قبل از اتمام نزاع طرفين مواضع خود را مستحكمترتأسف است،‏ اما نبايد مانع در پيش گرفتنمثالھای تاريخی فراوانی شاهد اين امريك میباشند.‏آتشبس وسيع و قطع هرگونه عمليات خصمانه در مدت زمان هر چه آوتاهترهم مفيد و هم عاقلانه میباشد.‏معهذا در اآثر اوقات واقعبينانه و مثبتنمیباشد آه يك آتشبس فوری را پيششرط يك بحث و گفتگو جھت حلمسئله نمود.‏ در غير اين صورت گروهھای آوچك جنگطلب در هر دو طرفمیتوانند مانع موفقيت جھت جستجوی راهحل سياسی شوند،‏اينكه اين پروسه اساسا شروع شدهباشد.‏بررسیپروسهیيكیاز نكات مھمیآن همآهقبل ازهنگاماين جنگ بايد مورد توجه قرارگيرد اين است آه بايدمشخص نمود آه طرفين درگير چه آسانیهستند و نيروهایتمايزات سياسیتشكيل دهندهیمیباشند.‏هستند،‏ اختلافات واقعیهر يك از طرفين نزاع خود شاملجستجو جھت يافتن راهحلھایآدامھاچهمشخص هنگامیثمربخش خواهد بود آه روشن شدهباشد،‏ آدام اقوام تحت چه شرايط تاريخیو اجتماعی در آجا زندگی میآنند و وضعيت جمعيت و اقشار و اقوام مختلفبه چه شيوهای تغييريافتهاست.‏خارج چه از طريق دولتھا،‏ چه از طريق سازمانھایامكان آمك به يك راه حل مسالمتآميز ازغيردولتیتاحد خيلیزيادی به اين بستگی دارد آه گروهھای مشخصی آه طرفھای نزاع هستند تاچه حدی به محافل بينالمللی اهميت میگذارند،‏ با آنھا رابطهدارند و يا بهآنھا

ی بکوردناسی 1664وابستگی دارند،‏ و يا اينكه آيا آنھا تأثيرپذير میباشند يا نه.‏ در مورد ترآيهمیتوان تحت اين شرايط از خارج به اين مسئله آمكھای مفيد و مؤثری نمود.‏به دليل روند حرآت ترآيه به سوی اروپا و تمايل آن به عضويت در اتحاديهاروپا و همچنين پيوندهای اقتصادی،‏ سياسی و نظامی جمھوری ترآيه باآشورهای اتحاديهی اروپا امكانات متعددی برای تأثيرگذاری از خارجبوجودمیآيد آه ناديدهگرفتن آن از طرف دولتھای غربیمسئوليتی بزرگیخواهدبود.‏ اين امكانات بالقوه میتوانند تا حدودی از دست بروند،‏ چنانچهرژيمھای غربی خود را به برخوردهای صرفا تاآتيكی محدودآنند و تنھا دررابطه با عضويت در اتحاديه اروپا گريختن آوردها و يا عضويت در پيمانناتو از امكانات خود استفاده آنند.‏ گرايشی را آه باعث میشود انجام آمكھایلازم جھت راهگشايی مشكلات را قربانی منافع سياسی آوتاهمدت آرد،‏نمیتوان از منطقه بحرانزده مورد تأثير قرارداد،‏ بلكه جلو آن را فقط میتواندر خود غرب گرفت.‏جمھوری ترآيه،‏آينده و دورنمای آنبيش از يك دههاست آه در جمھوری ترآيه جنگ مسلحانهای پابرجاستو مانند خيلی اوقات ديگر از ابتدای اين جنگ روزبروز روشنترشده آههيچكدام از طرفين جنگ قادر نيستند،‏ آه به يك پيروزی نظامی دست يابند.‏باوجوداينكه هر چند وقت يكبار يكی از طرفين چنين ادعايی را میآند.‏ ترآيهمشكلات فراوان حل نشدهای را پيش روی خود دارد.‏ وضع سخت اقتصادی،‏رابطهی مذهب و سياست،‏ بدنامی سياستمداران حاآم به دليل رشوهخواری،‏ناتوانی همراه يك فضای تنگ سياسی و يا موقعيت پيچيدهی برونمرزی درجنوب و شرق آن آشور و همچنين در مقابل اروپا.‏ لذا به سختیمتصوراست آه ترآيه بتواند بدون حل ‏«مسئلهی آوردها»‏ و تجديدنظرآردنو نوين آردن ساختار سياسیاش آه با آن در ارتباط میباشد قادر به حل

کوردناسی 1665ساير مشكلات اقتصادی و سياسی خودباشد.‏ بدون حل سياسی درگيری بيندولت ترآيه و جنبش آرد جمھوری ترآيه نه تنھا آيندهی خود،‏ بلكه آيندهیاتباع خود را نيز تباه خواهدآرد.‏ دو طرف درگير نيز در حال پی بردن به اينقضيه هستند.‏ بايد اميدوار بود آه اين امر سبب جستجوی يك راه حل سياسیتوسط آنھا گردد.‏واقعیت چند ملیتی بودن ترکیهترآيه نيز مانند اآثر آشورهای جھان يك آشور همگون نمیباشد و درآنجا اقوام مختلفی زندگی میآنند.‏ اآثريت جمعيت از لحاظ قومی تركمیباشند.‏ درآنار آردها اقليتھای ديگری نيز داخل مرزهای جمھوری ترآيهزندگی میآنند آه جمعيت برخی از آنان فقط به چند هزار نفر میرسد.‏ برخیاز اين اقوام از چندين هزار سال پيش در اماآن امروزی خود زندگی میآنند.‏برخی ديگر از آنھا پس از تغييرات مرزی ناشی از تحولات سياسی در قرنھاینوزدهم و بيستم و آوچھای ناشی از آن درمناطق آنونی خود اسكاندادهشدهاند.‏ اين گروه از اقوام شامل يونانیها،‏ ارمنیها،‏ گرجیهاهستند.‏ ...يك اقليت ٢٠٠٠٠ نفری از يھوديان نيز در ترآيه وجود دارد.‏ جداسازی ايناقوام به لحاظ مذهبی،‏ قومی و زبانی هميشه با هم در انطباق نيست.‏ منكرشدن يا زير فشار قرار دادن اين اقليتھای قومی و مذهبی و زبانی و فرقھايیآه از اين نظر بين اتباع آشور وجود دارد قابل قبول نمیباشد.‏ انكار اينواقعيت تنھا منجر به مشكلات عديده و نابرابريھای سياسی و اجتماعیشدهاست و شكافھايی بين اتباع آن آشور پديد آوردهاست.‏

کوردناسی 1666شکست طرح خودمختاری در کوردستان جنوبی شمال عراقبھار کوتاه تأسيس جمھوریپس از کودتا نظامی ژنرال قاسم در سال ١٩٥٨، به رهبر کوردها مصطفیبارزان ، که از سال ١٩٤٦ در شوروی زندگی میکرد،‏ اجازهی بازگشت و بهحزب دمکرات کوردستان(KDP)اجازهی فعاليت قانونی داده شد.‏ در عراقسلطنت سرنگون شده و اعلان جمھوری شدهبود.‏ ولی بھشتی که پس ازبازگشت بارزانی بين دولتمداران و کوردها گمان می رفت،‏ چندی بيش دوامنياورد.‏ با بمباران مناطق کوردنشين در سال١٩٦١جنگ و درگيری بينکوردها و حکومت عراق شيوهی بارزی به خود گرفته و تبديل به يک جنگآشکار گرديد.‏ قدرت گرفتن و سرکار آمدن حزب بعث نيز به نوبه خود در٦٣ و سالھای٦٨ تغييری در اين امر بوجود نياورد.‏ در اين شرايط هر چندوقت يکبار اعلان آتش بس هايی میشد ولی نھايتأ جنگ تا ساليافت.‏١٩٧٠ ادامه١٩٧٠روزنه اميد در افق قرارداد خودمختاریبا قرارداد١١ مارس١٩٧٠ کوردها از يک خودمختاری در چھارچوب کشورعراق برخوردار شدند.‏ گرچه در قرارداد بين کوردها و حکومت صحبت از‏«خودمختاری»‏ بود ولی طبق معيارهای بين المللی آن در اصل يک‏«فدراليسم»‏ بود.‏ در قرارداد خودمختاری کوردستان بعنوان قسمتی از کشورعراق و کوردها بعنوان يک بخش جدايی ناپذير از واحد ملی عراق شناختهشدند.‏ قرار بر آن شد که در کوردستان طی يک رأی گيری پارلمانی انتخابشود که از آن طريق دولتی برای منطقه ‏(حکومت محلی)‏ تشکيل شود.‏اختيارات پارلمان شامل امور سازماندهی اقتصادی،‏ راه و ترابری،‏ تکامل

یهایهاکوردناسی 1667رشته گوناگون:‏ آموزش و پرورش،‏ فرهنگ،‏ بھداشت و بھزيستی،‏ امنيتداخلی،‏ تنظيم و تعيين ماليات و مسايل امور خانواده میشد.‏ دولت محلیمسئوليت به اجرا درآوردن و رعايت قوانين و نيز چگونگی و ميزان درآمدمنطقه را برعھده داشت.‏ در قرارداد به آن اشاره شدهبود که قسمتی از درآمدنفتی عراق صرف بازسازی،‏ آبادی و تکامل کوردستان شود.‏ همچنين قرار برآن بود که کارمندان دولت در کوردستان در خدمت حکومت محلی بوده وبرای ساکنان غير کورد اين منطقه کارمندان خاصی به کار گرفتهشوند.‏کوردها میبايستی در تمام ادارات و اماکن دولتی ‏(دولت مرکزی)‏ نسبت بهدرصد جمعيت خود شرکت داده شوند.‏ برای کرکوک قرار بود يک همه پرسیاز طرف دولت مرکزی انجام گيرد و در صورت خواست اکثريت ساکنين آنمیبايستی اين شھر به منطقه حکومت محلی کوردستان ملحق شود.‏ اما اينقرارداد خودمختاری هيچگاه به مرحله اجرا در نيامد.‏ شعلهجنگ مسلحانهدوباره زبانه کشيد و رئيس جمھور وقت عراق حسن البکر با توصل به مادهی٤٢ الف قانون اساسی اعلان يک قانون جديد خودمختاری را نمود.‏ اين قانونتأسيس و ادارهی پارلمان و دولت محلی در منطقه خودمختار را در اختيارحکومت مرکزی نھاد.‏ در کنفرانس الجزاير به اختلافات و مخاصمات ايران وعراق خاتمه دادهشد.‏ طبق قراردادی که در آنجا بستهشد ايران مرزهای خودرا بر روی کوردهای عراق بسته و از انجام هرگونه کمکی به آنھا سرباززد.‏اين امر باعث سرکوب مقاومت کوردها شده و جنگ را به اتمام رسانيد.‏ دولتمرکزی تقريبأ در سراسر کوردستان موفق به بازسازی قدرت شد.‏خلع قدرت دولت مرکزی خودمختاریکنترل و سلطه دولت مرکزی در کوردستان بعد از جنگ دوم خليج ‏(حملهیآمريکا و هم پيمانانش به عراق.م.)‏ از بين رفت.‏ خلاء قدرتی که بعد از اينجنگ قبل از هر جای ديگری در شمال عراق بوجود آمد به کوردها اين امکان

یملکوردناسی 1668را داد که خودمختاريی را که بدنبال آن بودند پس از ساليان متوالی پايهريزیآنند.‏ گروهھای سياسی کوردی کنترل مناطق کوردنشين را تحت سلطه خودگرفته و در جھت تحکيم حکمروايی خود ارگانھای سياسی را بوجود آوردند.‏پس از انتخابات عمومی در کوردستان عراق در تاريخ١٩ مه ١٩٩٢ پارلمانتشکيل شده و يک حکومت محلی تأسيس گرديد.‏ در منطقهای که فرهنگدمکراسی و سيستمھای پارلمانی سابقه و قدمتی نداشت اين انتخابات قدمبزرگی به پيش بود.‏ بين حزب دمکرات کوردستانکوردستان(KDP)(PUK)و اتحاديه ميھنیبه کرات جنگھای مسلحانهای صورت گرفته بود و بخشعمدهای از انتخاب کنندگان افراد مسلح بودند اما با وجود اين انتخاباتمذکور با توجه به اصول و قواعد دمکراسی به انجام رسيد.‏ حاصل اينانتخابات نه يک دولت و نه يک اپوزيسيون مشخص بود.‏ بدليل شرايط سختحاکم مسئولين مربوطه قادر به روشن ساختن دقيق نتيجه اين انتخاباتنبودند.‏ نھايتأ تعداد کرسيھای پارلمان به صورت تخمينی و توافق طرفينمشخص گرديد.‏ در اين پارلمان که دربرگيرندهی ١٠٥ نماينده میشدKDP وPUK هر کدام دارای ٥٠ نماينده بوده و ٥ کرسی باقيمانده به اقليتھای مذهبیتعلق داشت.‏ KDP رياست پارلمان را در دست گرفته وPUKوزيری را دارا بود.‏ سيستم سياسی از همان ابتدا بصورت مساوی بينسمت نخستKDPو PUK تقسيم شد.‏ در ابتدای اين کار همه اين ارگانھای رسمی کار خود رابا شور و شوق فراوان آغاز نمودند ولی نھايتأ اين پروژه با شکست مواجهشد.‏ دلايل اين شکست را میتوان در عوامل زير خلاصه کرد:‏1 مشکلات اقتصادیاز آنجايی که در کوردستان عراق هيچگونه سرمايهگذاری اقتصادیبخصوص در زمينهی احداث صنايع به عمل نيامده و صنعت رشد نکرده ومردم مناطق کوردنشين درآمد سرانه کمتری نسبت به ساير مردم عراق دارند،‏

یهایهاکوردناسی 1669زندگی اقتصادی کوردها با مشکلات فراوانی روبروشد.‏ پايهاصلی اقتصاددر کوردستان بر مبنای کشت و زرع و دامداری نھادینه شده که اکثرا برمبنای واحد خانواده استوار بود.‏ اقتصاد کشاورزی از طرفی بدليل رشد سريعجمعيت قادر به تأمين حداقل احتياجات لازم برای زندگی مردم نبوده و ازطرف ديگر جنگی که از سال ١٩٦١ به بعد تا به حال تقريبأ بدون وقفه در اينمنطقه ادامهداشته،‏ بانی رکود اين امر بودهاست.‏ تعداد اندکی از ارگانھایاقتصادی که در کوردستان باقی ماندهبودند طی جنگ دوم خليج در اثربمباران نيروهای متحده از ميان رفتند.‏ در اين رابطه پالايشگاهھای نفتی وکارخانجات توليد برق را می توان برشمرد که در کوردستان از اهميتويژهای برخوردار بودند.‏ فاکتورهای ديگری نيز به عوامل نامبرده افزودهمیشوند که عبارتند از:‏ بايکوت و محاصرهی اقتصادی از جانب سازمان مللعليه عراق پس از جنگ دوم خليج که به نوبه خود به يک ‏«محاصرهیاقتصادی مضاعف»‏ عليه کوردها تبديل شد.‏ مناطق کوردنشين بدين طريق نهتنھا از بايکوت سازمان ملل رنج میبردند بلکه علاوه بر آن متحمل محاصرهیاقتصادی داخلی ديگري نيز از جانب دولت عراق بودند.‏ هرگونه معاملهای بينشمال و جنوب عراق از جانب دولت ممنوع شد.‏ کمک محمولهغذايی ودرمانی که مقصدشان کوردستان بود از جانب دولت مصادره میشد.‏شرکتھای حمل و نقل که قادر به کمک رسانی به کوردستان بودند از اين عملخودداری میورزيدند چرا که کاميونھای آنان از طرف نظاميان عراق به آتشکشيده شده و نابود میگرديد.‏ تحت پوشش برنامه»نفت برای غذا«وضعيت تدارکات کمی بھبود بخشيده شد.‏ چرا که تقسيم کالا و مواد غذايی برعھدهی سازمان ملل بود و بدين طريق مقداری از اين کالاها به کوردستان راهپيدا می کردند.‏ البته واردات به کوردستان فقط مواد غذايی و دارو بود وبدليل عدم منابع تأمين نفت،‏ برق و انرژی،‏ اکثر جنگلھا از بين رفت چون ازچوب جھت سوزاندن و تأمين گرما استفاده میشد.‏ بدينگونه محيط زيست کهخودبخود خيلی از بين رفته بود با اينکار متحمل ضربه ديگری نيز شد.‏

یهاکوردناسی 1670سيستم آموزش و پرورش و بھداشت و درمان نيز در هم پاشيده شد.‏ يکمشکل بزرگ اجتماعی نيز خانوادهاز هم گسسته و کودکان يتيم و بیسرپرست میباشند.‏ بيکاری تقريبأ به حد اعلای خود رسيده و مردم سعیمیکنند از طريق کارهای غير قانونی و قاچاق امرار معاش کنند.‏ حکومتکوردستان چه از لحاظ مالی و چه از لحاظ تکنيکی امکان حل اين معضلات راندارد.‏ کشورهای همجوار اعم از ترکيه،‏ ايران و سوريه که خودشان هممشکلی به نام مسئلهی کورد دارند،‏ کاملأ مخالف تأسيس يک کشور کوردیمیباشند حتي اگر آن فقط به خاک عراق مختص شود.‏ آنھا همگی دست بهدست هم داده و عليه دولت کوردی که در عراق عملأ به وجود آمده يکمحاصرهی سياسی و اقتصادی را اعمال میکنند تا هيچگونه شانسی برایادامهی حيات اين دولت موجود نباشد و آن را در نطفه خفه سازند.‏ علاوه برمحاصرهی اقتصادی نامبرده حزب آارگران آوردستان نيز که از سال١٩٩٢در حال نزاع و جنگ با KDP میباشد به نوبه خود مانع از ورود کالا بهکوردستان عراق از سوی مرز هابور میشود.‏ اين در صورتيست که درآمدگمرکی قبل از همه در هابور تنھا منبع درآمد ثابت براي منطقه خودمختارکوردستان میباشد.‏ به اين دليل مردم اميد خود را نه به دولت بلکه به احزابگوناگون بستهاند.‏ احزاب هم به نوبه خود از اين درآمدها استفاده نموده تاطرفداران و نيروهای مسلح خود را تأمين کنند.‏ بدينوسيله پيشمرگھا بهسربازان حقوق بگير مبدل شدند.‏ درصد زيادی از مردم وارد صفوفپيشمرگان شدند تا از اين طريق امرار معاش کنند.‏ اعتماد اوليه و اميد مردمنسبت به دولت از بين رفت و به جای دولت اين احزاب گوناگون بودند که درعمل حکمرانی را بدست گرفتند.‏ بدين طريق دولت پشتيبانی عمومی لازم را ازدست داد.‏

کوردناسی 16712 فاکتور بينالمللیحکمرانی کوردها در منطقهای که از طرف نيروهای متحده حفاظت میشددر حقيقت سمت و سوی يک دولت مستقل را داشت اما آن دولت کورد ازطرف هيچ کشور ديگری و هيچ يک از سازمانھای بين المللی به رسميتشناخته نشد.‏ اين امر منجر به آن شد که آن دولت در عرصه بين المللی نيز بهرسميت شناخته نشود و بدينگونه امکان عملکرد و فعاليت را به عنوان يکدولت نداشتهباشد.‏ از آنجايی که کشورهای همجوار روابط خود را نه از طريقرهبران دولت مربوطه بلکه بوسيله سران احزاب حاکم در کردستان برقرارنمودند که در عمل حکمرانی میکردند،‏ مسئلهی رابطهی دولتھا در عرصهیبين المللی اصلأ مطرح نشده و مفھومی پيدا نکرد.‏ اين مسئله نيز به نوبه خودباعث از دست دادن بيشتر اعتبار دولت در داخل شد.‏3 ساختارهای سياسی و اجتماعی در کوردستانکوردها از قديم در مناطق خود مدلھای اجتماعی و اقتصادی منطبق برساختارهای سنتی خود را بوجود آوردهاند.‏ در عرصه اقتصادی به دامداریارجحيت دادهشده و در عرصهی اجتماعی سازماندهی عشيرهای يک مدل بارزمیباشد.‏ اين امر از طرفی منجر به آن شد که کوردها موفق به حفظ حياتخود در زادگاهشان شوند ولی از طرف ديگر نتيجهی حاصل از آن تقسيم وچند پارچگی جامعه میباشد.‏ شيوهی مذکور مانع از روند تکامل در عرصهاقتصادی گرديده،‏ پروسه تشکيل ملت به تأخير افتاده و هنوز به انجام خودنرسيدهاست.‏ وجود عشاير مختلف مانع از پيدايش يک دولت کورد شده وبجای همکاری بين ‏«روسای قبايل«باعث رقابت و خصومت گرديده است.‏الزام روابط ماوراء عشاير منجر به تشکيل و تأسيس احزاب سياسی شد.‏حزب دمکرات کوردستان ايران با تأسيس خود در سال ١٩٤٦ در ايران اولين

یھنیانکوردناسی 1672حزب سياسی بود که به سوی بنيانگزاری حاکميت کوردی گام برداشت.‏ اينتجربهی تبديل به سرمشقی برای تمام مناطق ديگر شد.‏ اکثريت اين احزابمانند احزاب کمونيستی بنيان نھادهشده و يک درک استالينيستی در آنھا بهچشم میخورد.‏ جامعهی کوردی که از آداب و رسوم عشايری برخواسته بودعادات خود را حفظ کرده و آنھا را با مدلھای جديد تطبيق داد.‏ کار رئيس قبيلهرا از اين پس رهبر حزب بر عھدهگرفت.‏ اين ساختار وجود افرادی را باشخصيتھای قومی می طلبيد و در عين حال مانع از بوجود آمدن يک فرهنگدمکراسی شد.‏ يکی از دلايل اصلی منازعت و مخاصمت بين نيروهای سياسیمختلف کورد در اين نوع سازماندهی سياسی اجتماعی نھفته است.‏ دراينرابطه نتيجه انتخابات هم تأثير خاص خود را داشت.‏ برابری احزاب حاکم درپارلمان کوردستان موجب آن گرديد که از تصويب و اجرای قوانين جلوگيریبعمل آيد.‏ دو حزبی که با هم حکومت میکردند همزمان نيز با يکديگر نقش ورول اپوزيسيون را بر عھدهگرفتند.‏ به اين شيوه آنھا نه موفق به کسب توانايیحکومت و نه قادر به ايفای نقش اپوزيسيون پارلمانی سازندهای شدند.‏ علاوهبر موارد مذکور از آنجايی که نه رهبر حزب دمکرات مسعود بارزانی و نهرهبر اتحاديهی می جلال طالب هيچکدام در پارلمان شرکت ندارند،‏ آنھابه نوبه خود از خارج پارلمان دست به اعمالي ميزنند بدون آنکه در مقابلدولت مجبور به جوابگويی باشند.‏ اين مھم منجر به سلب امکان عمل از دولتشده و وظايف وی را از خيلی جھات به اين دو حزب موکول نموده.‏ در اينجابايد به جنبهی ديگری از اين قضيه نيز اشاره نمود:‏ ناتوانی و يا غير ممکنبودن تشکيل ارگانھای دولتی.‏ دولت کورد قادر به تشکيل ارگانھای لازم جھتفعاليت خود نبود.‏ يک ارتش تحت فرمان دولت و يا يک دستگاه پليسی بوجودنيامد.‏ احزاب مختلف پيشمرگان خود را در اختيار دولت قرار ندادند.‏ بالعکس،‏احزاب گوناگون با در اختيار داشتن افراد مسلح هم تھديدی جدی نسبت به همبودند و هم نسبت به دولت.‏ نکته مھم ديگر درآمد دولت است.‏ دولت نهمیتواند به جمع آوری ماليات بپردازد و نه دستيابی به منابع حاصل از گمرک

یهایهایهایهاکوردناسی 1673را دارد.‏ اين منابع در اختيار احزابی بود که کار دولت را برعھده گرفتهبودند.‏دولتی که درآمدی ندارد قادر به اين هم نخواهد بود که برای مردم و اتباعخود خدماتی عرضه آند.‏ از آنجايی که کارها و خدمات لازم از طرف احزاببه اجرا درمی آمد دولت يک حالت تشريفاتی را داشته و احزاب نقش اصلی راايفا میکردند.‏ سياست خارجی نه از سوی دولت بلکه از طرف رهبران احزاببه اجرا درمی آمد که لازم نمیدانستند در مورد کارهای انجام شده حتیگزارشی به دولت بدهند چه رسد به آنکه از آن کسب تکليف کنند.‏ دولت قادربه تشکيل هيچگونه ارگانی نبوده و نمیتوانست هيچگونه خدماتی را عرضهکند و بدين طريق روز به روز از ارزش و اعتبار آن در انظار عمومی کاستهمیشد.‏4 قدمت جنگ مسلحانهملتھای مختلف جھت دستيابی به آزادی و استقلال امکان انتخاب بينشيوهگوناگون مبارزه را دارند.‏ مردم کورد از قديم و نديم نبرد خود رادر راه آزادی و استقلال با شيوهسازمانھای سياسی کوردی تجربهجنگ مسلحانه در پيش گرفتهاند.‏فراوانی را در زمينه نظامی کسب کردهاما استراتژی های سياسی ديپلماتيک را تکامل نبخشيدند.‏ اين موضوع سببآن شده که سازمانھای سياسی کوردی برای حل مشکلات سياسی ميانيکديگر نيز از شيوهنظامی استفادهکنند.‏ اين يک عامل اصلی برای وجودجنگھای مسلحانه بين گروهھا و احزاب سياسی کورد میباشد.‏

کوردناسی 16745 فاکتور حزب آارگران آوردستانزمانی که حزب آارگران آوردستان در سال ١٩٩٢ اعلان نمود که قصدتأسيس دولتی را در مناطق بوتان و بادينان دارد،‏ پيدا بود که وی استراتژینظامی خود را تغيير داده و جنگ را به جنوب کوردستان منتقل خواهد کرد.‏بدينگونه در اين منطقه که حزب دمکرات از آن برخاسته بود جنگ بين اين دوحزب اجتناب ناپذير خواهد بود.‏ تأسيس يک دولت بوقوع نپيوست اما دولتترکيه از نوروز ١٩٩٢ حملهی نظامی گستردهای را به جنوب کوردستان آغازنمود.‏ PUK که خودش با KDP در نزاع بود به اين جنگھا بيشتر دامنه ميزدتا از آب گل آلود ماهی گرفته و از ضعف طرفين ‏(حزب آارگران آوردستان و(KDPبه نفع خود استفادهکند.‏ اين موضوع منجر به بروز اختلافات جدی بينطرفين در سطح پارلمان و دولت گرديده و نتيجهی آن جنگ مسلحانهایمیباشد که تا به امروز نيز ادامه دارد.‏ از آنجايی که هر کدام از طرفين مايلبودند در صورت امکان طرف مقابل را به طور کلی از بين ببرد تا تمام منطقهرا تحت سلطهی خويش دربياورند،‏ هر کدام از طرفين به جستجویپشتيبانھايی در منطقه دست زدند.‏ بدينگونه دولتھای ايران،‏ عراق و ترکيه هرکدام در يک دوره خاص دست به پشتيبانی از اين يا آن حزب و سازمان زدندو همزمان اين گروهھا را کنترل میکردند.‏ دخالت مستقيم اين کشورها دولتکورد را تضعيف نموده و به بغرنجتر شدن موقعيت افزود.‏6 سياست قدرتھای بزرگ در مورد کوردستانبه صورت مختصر:‏ در حال حاضر برای قدرتھای بزرگ دلايل کافی وجودندارد تا کوردها را در خاورنزديک و ميانه از لحاظ بينالمللی به رسميتبشناسند.‏ از آنجايی که ساختارهای سياسی پيچيدهبوده و صحبت از منافعاقتصادی بزرگی در اين منطقه حساس در ميان میباشد ديگر ‏«ارزشھای

کوردناسی 1675معنوی»‏ مفھوم چندانی ندارند.‏ نه ايالات متحدهی آمريکا و نه کشورهایاتحاديهی اروپا هيچکدام تا به امروز سياست مشخص و استواری را نسبت بهکوردها در پيش نگرفتهاند.‏ آنھا از اين ترس دارند که در اثر تغيير وضعيت،‏اين منطقه دچار بی ثباتی شود و به اين دليل قادر به يافتن راه حلھا و چشماندازهای دائمی نيستند.‏طرحی برای تنش زدايی و گشايش يک راه حل سياسی برای مسئلهی کورد درجمھوری ترکيهمبانی طرحايجاد زمينهها و شرايط ضرورگروه کار هنگام تنظيم طرح،‏ اصول متفاوتی را مبنای کار خود قرارداد.‏ ازنظر ما مسئله گشايش پروسهی صلح اهميت ‏(درجهی اول را)‏ دارد به همينجھت هدف ما اينجا نه ارائه يک طرح رؤيايی صلح بلکه ‏(فعلأ تنھا)‏ طرح آنراهھايی است که میتوان با پيمودن آن وارد روند صلح شد.‏ چه که لازمهیگشودن هر راه حل صلح آميزی از جمله تشنج زدايی عقلانی و تحول فکریاست.‏ به همين جھت پيشنھادات ارائه شدهی ما در اينجا نبايد به عنوان مدلیقطعی و غير قابل تغيير،‏ بلکه چون توصيههايی درک شوند که میتوانند درروند بحث سياسی و مذاکرات صلح صيقل داده شوند.‏

کوردناسی 1676علل و عوامل بوجود آورندهی جنگ.1.2.3.4برای ارائهی پاسخ درخور به اين سوال که چه امکاناتی برای نزديک شدنبه يک راه حل سياسی برای جنگ در جمھوری ترکيه وجود دارد،‏ تجزيه وتحليل فاکتورهايی که باعث بوجود آمدن اين جنگ و ادامه آن شدهاند،‏ از قبلالزامیمیباشند:‏است.‏بی توجھی24شرقی ؛چھار عامل زير به احتمال خيلیاقتصادی،‏توسعه نيافتگیزياد مھمترين اين فاکتورهاو تبعيضات عملیمنطقهیجنوبتحديد حقوق مدنی و سياسی بويژه آنھايی که ترکی زبان مادريشان نيستو يا اصلأ به آن تسلط ندارند؛تمرکز گرايی در ساختار سياسی دولتی ترکيه که مانع طرح منافع اقليتھایساکن آن کشور شده و يا آنرا مشکل ساخته و اين خود ضرورتأ باعث تشديدمنطقه گرايی سياسی و اجتماعی در ترکيه شده؛فضای خشونت در جنوب شرقی ترکيه که باعث نامنعطف تر شدن مواضعطرفين اين جنگ شده و اين خود دستيابی به يک راه حل سياسی را با مشکلمواجه ساخته است.‏تعريفی که از اين نزاع ارائه میشوددر اينجا توضيح ديگری ضروری به نظر میرسد:‏جستجوی يک راه حل سياسی بايد روشن شود،‏يکی از مسائلی که هنگامعلیالقائده اين است کهیها24‏«منطقهی جنوب شرقي»‏ اصطلاحي است که دولت و اعم سياستمداران ترک و رسانههمگاني ترکيه برای يا بجای ‏"کوردستان"‏ بکار ميبرند.‏ در ادبيات سياسي کوردها،‏اين منطقه،‏ گاهأ ‏"کوردستان شمالي"‏ و گاهأ نيز ‏"کوردستان ترکيه"‏ ناميدهميشود.‏ مترجم.‏

یهایهاکوردناسی 1677طرفين نزاع چه تعريفی از کشمکش شان ارائه میدهند.‏ موضوع حق تعيينسرنوشت ملی است يا ‏«تجزيه طلبی»؟ نزاع بايد به عنوان کشمکش و تضادايدئولوژیها تعريف شود،‏ يا اينکه موضوع کسب قدرت بوده و ايدئولوژی تنھابھانه است؟ اين جنگ خصلت قومی دارد يا صرفأ منحصر و محدود بهگروهگروهزبانی میباشد؟ منشأ اين جنگ ستم استعماری است يا بلوایتروريستی است که در صددند کشور را از بين ببرند؟ منشأ جنگتبعيض و بی توجھی به منطقه مشخصی از کشور است يا اين مسئله تنھاتوجيھی برای قيام میباشد؟ اين سوالھا قطعأ از نظر سياسی و علمی مھمهستند اما برای طرح ريزی يک برنامه جھت حل صلح آميز مسئله بايد فعلأ بهعقب رانده شوند،‏ چرا که پاسخھای طرفين به آنھا چون اسلحهای سياسیجھت توجيه طرف خودی و تضعيف و محكوميت طرف مقابل بکار بردهمیشوند.‏ گروه کار نيز تصميم گرفت اين سوالھا را بی پاسخ بگذارد،‏ نه بهاين دليل که از ديدگاه سياسی و علوم سياسی برای بيشتر آنھا پاسخھايیوجود ندارند ‏(که دارند)،‏ بلکه به اين دليل که رسالت کار ما فیالنفسه تجزيه وتحليل علمی اين درگيری نيست بلکه جستجوی راهھا و پيشنھادات مشخص وعملی برای حل سياسی آن میباشد.‏ از ديدگاه عملی و دستيابی به راه حلسياسی و صلح چنين به نظر میرسد که دوری جستن از پاسخ دادن به اينسوالات با وجود اهميت انکار ناپذير آن ضرورت دارد،‏ چرا که طرفين درگيردر هر حال در آيندهی نزديک نمیتوانند حول آنھا به توافق برسند.‏ اين سوالھارابطهی آنقدر تنگاتنگی با درک طرفين درگير از هويت و ماهيت خويش وطرف مقابل دارند که به تنھايی با کمک مصالحه و اعتراف از بين نمیروند ‏(واحتياج به پروسهی طولانی تری دارند م.).‏

هرایهاکوردناسی 1678پايهدر جستجوی وجوه مشترک طرفين درگيرمسائلی که فعلأ حل شدنی نيستند بايد به عقب رانده شوند.‏ جستجوی هرحلی را بايد با تلاش برای يافتن وجوه مشترک شروع کرد،‏ نه با طرحاختلافات ايدئولوژيک و غير قابل حل.‏ در اين مرحله مھم اين است که ايننقاط مشترک وجود داشته باشند و نه آن تعاريف متفاوتی که طرفين درگيردر شرايط مختلف از آن ارائه میدهند.‏ برعکس:‏ در مرحلهی نخست اساساين است که طرفين درگير حتی بتوانند از گامھای مشترکی که برمیدارند،‏تفسيرهای متفاوت و متضادی ارائه دهند.‏ برای مثال:‏ هدف از برابری حقوقیيک منطقه را طرفی میتواند بمثابهی تلاش آنھا برای مستحکم تر کردنوحدت کشور ارزيابی کند و طرفی ديگر آنرا بعنوان نشانهی موفقيتجنبش در مبارزه با قدرت مرکزی تحليل نمايد.‏ در اينجا دنبال کردن هدف‏«مشترک»‏ ‏(برابری حقوقی)‏ و تحمل تعابير مختلف يکديگر میتواند و بايداساسی برای پايه ريزی دشوار،‏ اما نه ناممکن گامھای عملی ديگر بسوی حلسياسی مسئله باشد.‏ بھمين دليل گروه کار سعی بر آن دارد راهھايی بيابد کهاز يک طرف در چھارچوب يک درک مدرنتر از دولت و کشور باقی بمانند واز طرفی ديگر به نفع بخش کورد زبان کشور باشد و از طرف فعالين گروهھاو احزاب کوردی بعنوان گامھای مثبت ارزيابی شوند.‏ يکی از متدها اينمیباشد که در مرحلهی نخست طرح گامھای سياسی ای پيشنھاد شوند که درچھارچوبھای ايدئولوژيک و حقوقی کنونی جمھوری ترکيه عملی باشند،‏ بدونآنکه نياز به تغييرات اساسی باشد و با اين وجود در جھت خواستھای مردمکورد باشند.‏ تنھا در مرحلهی بعدی بايد اين سوال مطرح شود که در صورتضرور چه گامھای ديگری بايد برداشته شوند.‏

یهایهایهایهاکوردناسی 1679بحث مربوط به خودمختاریيکی از مسائل کليدی در رابطه با نزاعھای قومی ايدهی خودمختاری زبانیو فرهنگیمیباشد.‏اتفاقأ در اين زمينه نمونهفراوانیاز کشورها وجوامع چند زبانه وجود دارند که بخشأ موفق بودهاند و بخشأ نيز ناموفق.‏بلژيک،‏پاکستان،‏برخوردهايی با گروهسوئيس و تجارب ديگر به خوبیمیآموزند که چهزبانی مضر و غيرمنطقی و چه برخوردهايی سازندهو نتيجه بخش هستند.‏ اين تجارب نشان میدهند که راهھای متفاوتی برای نيلبه خودمختاری فرهنگی و زبانی وجود دارند و چنانچه اين راهھا منطبق بانيازهای آن مناطق باشند،‏ بھترين نتيجهی عملی خود را میدهند.‏اين تجاربدر عين حال نشان دادهاند که مھمترين عامل بروز قيام و ناآرامی و زير سوالرفتن تماميت ارضی،‏ همانا زيرپا گذاشتن حقوق گروهھای زبانی ‏(خلقھا م.)‏میباشد.‏لذا شرط اساسیهر همزيستیمسالمت آميز اعطایخودمختاریفرهنگی و زبانی برای همه شھروندان کشور که شامل حق تحصيل به زبانمادری میباشد و نيز به رسميت شناختن حق داشتن رسانههمه زبانھای موجود میباشد.‏گروهی بهچھار مقولهگروه کار پيشنھادات و توصيهخود را برای حل مسئله بر مبنای چھارمفھوم کليدی ‏(ستون)‏ طرح ريزی کردهاست که عبارتند از:‏ دمکراتيزهکردن,‏تمرکززدايی،‏ تأمين هويت زبانی و آشتی ملی.‏

کوردناسی 1680.1.2.3.4ملاکھايی برای سنجش پيشنھادات مابراه اينکه پيشنھادات مشخص ما که بر پايهی چھار مقولهی نامبردهی فوقطرح شدهاند،‏ به نتيجهی مورد نظر مبنی بر تشنج زدايی و حل نزاع برسند،‏بايد واجد شرايط متعددی باشند.‏ چھار ملاک زير از نظر ما چون سنگ محکیبرای درستی پيشنھادات طرح شده عمل میکنند:‏پيشنھادات بايد با توجه به اختيارات و توانايی های طرفين درگير واقعبينانه باشند.‏ ملاک برای واقع گرايی اين اصل است که تحول سياسی برپايه يک توافق گستردهی اجتماعی استوار باشد.‏آنھا بايد از لحاظ سياسی و مادی قابل اجرا باشند.‏آنھا بايد مراحل مختلف و راهھای مشخص حل معضل را به خوبی نشاندهند،‏ چرا که بايد در محاسبات و تحليل شرايط،‏ موانع روحی واحساسی و فکری آن بخشھای بزرگ از جامعه که به دليل وجود بیاعتمادی و ترديدهای عميق گذشته فیالواقع از تحولات پشتيبانی میکنند،‏اما از افتادن به نامعلومی و آيندهای مشخص وحشت دارند،‏ را دخيلکرد و مورد توجه قرار داد.‏ به اين دليل بايد برای پيمودن همچون راهیمدت زمانی چندين ساله را گذاشت.‏آخرين ملاک ما برای تدوين اين طرح اين تفکر البته نه چندان جديد،‏ امااغلب فراموش شده بود که طی کردن همچون راهی از طريق ‏(فشار از)‏خارج به آسانی عملی نيست.‏ به همين جھت اين پيشنھادات به بحثھایسياسی جاری در ترکيه به طور عمد نظر دارد و به آنھا رجوعکردهاست.‏

کوردناسی 1681دمکراتيزاسيونمبنامبنای پيشنھادات ما جھت دمکراتيزهکردن ترکيه تحقيقی است که کارشناسقانون اساسی ترکيه،‏ پروفسور بلند تانور،‏ انجام دادهاست.‏ اين تحقيق میتواندبعنوان تلاشی جھت تقويت مواضع حقوق بشر استنباط شود.‏ تحقيق نامبردهبرای ‏«انجمن صاحبان صنايع و شرکتھای ترکيه»‏ به نام ‏«توسياد»‏ در بھار١٩٩٧ انجام گرفت و خود اين انجمن نيز آنرا به زبانھای ترکی و انگليسیمنتشر کرد.‏ ناشر در مقدمهی اين اثر به امضای هيئت رئيسهی توسياد برضرورت اين تحقيق،‏ بويژه بدليل خواستھای روزافزون جامعه ترکيه برایدمکراسی بيشتر،‏ تأکيد میکند.‏‏«دمکراتيزاسيون»‏چه معنايی دارد؟پروفسور بلند تانور در مقدمه تحقيقش تأکيد ميکند که مشکل ترکيه نه‏(آنطور که دولتمردان ترکيه ادعا میکنند م.).‏ ‏«تروريسم»،‏ بلکه ‏«عدم وجوددمکراسی»‏ میباشد.‏ وی در بحث مروبط به دمکراتيزاسيون نه تنھا بهانتخابات آزاد،‏ بلکه قبل از هرچيزی به محدوديت قدرت حاکمان و وجود دولتحقوقی اشاره میکند.‏ او به طور پيگيری تحقيقاتش را بر اساس ابعاد مختلفدمکراتيزاسيون تنظيم میکند:‏ بعد سياسی آن ‏(ساختار قدرت سياسی)،‏ بعدحقوق بشر و دولت حقوقی.‏ زير هر کدام از اين مقولهها و ابعاد بندهایمربوطه مختلف قانون اساسی و قوانين ديگر نامبرده میشوند که بايد تغييريابند.‏ وی هر بار پيشنھادات خود را نيز ارائه میدهد.‏ در زير بطور مختصربه آن بخش از پيشنھادات وی اشاره میشود که اجرای آنھا در عين حالگامی اساسی در جھت حل مشکل و تحقق حقوق کوردها میباشد.‏

کوردناسی 1682بعد سياسی دمکراتيزاسيونتانور در بخش مربوط به ‏«بعد سياسی»‏ دمکراتيزاسيون ترکيه خواستارتضمين آزادی کامل احزاب سياسی میشود.‏ در قانون احزاب بايد بندهایمربوط به پرنسيپھای آتاتورک،‏ ليست ممنوعه و همچنين اين شرط که احزاباجازه ندارند که ‏«مدعی»‏ وجود اقليتھای ملی شوند،‏ حذف گردند.‏ قوانين ومقررات انتخابات بايد از جمله به اين شکل تغيير يابند که هر دورهی انتخاباتیبرای مجلس ملی نه پنج سال،‏ بلکه چھار سال به طول بيانجامد،‏ مانعدرصدی برای ورود به مجلس به١٠٥درصد کاهش يابد،‏ ممنوعيت همکاریکانديداها با احزاب لغو شود،‏ ليستھای رأی بازنويسی شوند و به انتخاباتشھرداريھا دورهی ديگری اضافه شود.‏ بلند تانور همچنين تغيير متنسوگندنامهی نمايندگان مجلس را پيشنھاد میکند.‏ مضاف بر آن،‏ مجلس بايدحق عفو را داشته باشد.‏ طبق نظر تانور بايد از تأثير سياسی نظاميان کاسته،‏‏«شورای امنيت ملی»‏ برچيده و ‏«شورای دفاع ملی»‏ جايگزين آن گردد.‏ اينشورا بايد تحت مسئوليت وزارت دفاع و وظايف آن صرفأ منحصر به دفاع ازکشور باشد.‏ فرماندهی کل قوا نيز بايد بطور کامل تحت مسئوليت وزير دفاعقرار گيرد.‏جنبهی حقوق بشر دمکراتيزاسيونتانور در فصل دوم اين اثر تحقيقی که به ‏«جنبهی حقوق بشر»‏پيشنھاداتش برای دمکراتيزاسيون ترکيه اختصاص دارد،‏ خواستار تغييرمقدمهی قانون اساسی ترکيه میشود:‏ هرگونه محدوديت اجرای حقوق بشر وآزاديھای بنيادی در قانون اساسی بايد ملغی شود.‏ قوانين اجرائی دادگاهھایکيفری بايد در رابطه با مقررات مربوط به دستگيری و زندانی کردن اشخاص،‏خدشه ناپذيری آنھا و ممنوعيت شکنجه و يورش از طرف نيروهای امنييتی

یهاکوردناسی 1683تغيير يابند.‏ نويسنده بطور مشخص در مورد مقررات مربوط به آزادی عقيده،‏جرايم به اصطلاح ‏«اعتقادی و ديد و باور»‏ در مورد آزادی علم و هنر ورسانههمگانی پيشنھادات خود را ارائه میدهد.‏ وی خواستار اقداماتقانونی برای جلوگيری از موانع شبه سانسوری ادارات دولتی مثلأ بر عليهانتشار و پخش مطبوعات میباشد.‏ در زير فصل ‏«آزاديھای عمومی»‏ وی ازتغييرات در قانون انجمنھا،‏ در مقررات مربوط به آزادی تجمع و تظاهراتجانبداری میکند.‏در مقدمه فصل »مسئلهی کوردمی خوانيم:‏ «‏«مسئلهی کورد همچنين منشأ اقتصادی و اجتماعی دارد.‏ با اين وصف بايدپذيرفت که اين مسئله جنبهی مربوط به هويت کوردی ‏(فرهنگی م.)‏ نيز دارد.‏در چھارچوب قانونیاين مشکل را میتوان چنين فرموله کرد:‏در قوانينجمھوری،‏ در مبنای فکری تدوين شدهی دولت مرکزگرای ترکيه مقررات ودستورالعملھايی وجود دارند که منکر وجود هويت کردی هستند که بايد موردتجديد نظر قرار گيرند.‏ (...) در هر حال مشکل ترکيه اين نيست که اگر حقوقفرهنگی و دمکراتيک ‏(کوردها)‏ را به رسميت بشناسد،‏ باعث تجزيهی ترکيه25خواهد شد،‏ برعکس اگر اين کار انجام نگيرد،‏ ترور تجزيه طلبانه قطعنخواهد شد.»‏25کاربرد اين اصطلاح از طرف نويسنده با توجه به قوانين و سياستھای حاکم بر ترکيهغير منطقي،‏ اما قابل فھم است چون در غير اين صورت شامل مجازاتھای سختي خواهدشد.‏ از روح تغييراتي که نويسنده طلب ميکند،‏ پيداست که وی در اين چھارچوب فکرنميکند.‏ چرا که خود وی بدرستي منشأ و دليل جنگ در کوردستان را سياستھای ترکيهاز لحاظ سياسی،‏ اقتصادی،‏ فرهنگی و اجتماعی میداند مترجم.‏

ی بیهاکوردناسی 1684تانور برای حفظ هويت فرهنگی و زبانی کوردها توصيه میکند در ‏«قانونسرشماريھا»‏ برای تأمين ‏«آزادی نامگذاری»‏ تجديد نظر شود و شرطقانونی ‏«فرهنگ ملی»‏ ملغی گردد.‏ برای نامھای مناطق بايد در قانون ادارهیاستانھا چند کلمه ‏«آنھا که ترکی نيستند»‏ حذف شوند.‏ هدف از اين اقداماتاين است که کوردها اجازهی اين را داشته باشند،‏ نامھای کردی به فرزندانخود بدهند و تغييراتی که در سالھای گذشته در نام مناطق کوردنشين ومفاهيم جغرافيايی از کوردی به ترکی داده شدهاند،‏گذشته بندهای٢٦ واعتبار شوند.‏ از اين٢٨ قانون اساسی دولت ترکيه که مربوط به ‏«زبانھایممنوعه»‏ میباشند بايد از قانون اساسی حذف شوند.‏ در اين فصل بحثمربوط به ‏«زبان مادری»‏ فضای زيادی را به خود اختصاص داده است.‏ دربند ٤٢ قانون اساسی ترکيه آمده است که:‏ هيچ زبانی به غير از ترکی بعنوانزبان مادری برای شھروندان جمھوری ترکيه پذيرفتنی نيست و اين از نظرنويسندهی اثر تحقيقی ‏«به تمام معنی توهين آميز»‏ است.‏ ترکيه بايد ‏«قراردادبينالمللی حقوق کودکان»‏ را محترم بشمارد که شامل کودکان سرزمينخودی نيز میشود،‏ همانھايی که به گروه زبانی ديگری غير از ترکی تعلقدارند.‏ ‏«همه بايد حق اين را داشته باشند زبان مادری خود را تا بالاتريندرجه ممکن در مدرسه و خارج از آن فرا بگيرند.»‏ مقرراتی که ‏«در تناقضبا علم و منطق»‏ قرار دارند،‏ چون بند ٤٢ قانون اساسی که فوقأ به آن اشارهشد،‏ بايد از ميان برداشته شوند.‏ وی همچنين خواهان حذف بند ٨ قانون ضدترور که برای ‏«تبليغات جدايی طلبانه»‏ مجازات تعيين میکند و آن بندهايیدر قانون انجمنھاست که بيان منافع و مسائل اقليتھا را محدود يا ممنوعمیکند.‏ اين مسئله برای قانون مطبوعات و وسائل ارتباط جمعی صدق پيدامیکند.‏ در رابطه با قوانين راديو و تلويزيون وی پيشنھاد میکند که آنھا چنانتغيير يابند که پخش برنامهغيرترکی ممکن شوند.‏ در خصوص تابعيتدولتی وی از ماندن بند ٦٦/١ که میگويد:‏ ‏«هر کس که از طريق تابعيت بهدولت ترکيه پيوند خورده است،‏ ترک است»‏ دفاع میکند،‏ چرا که به اعتقاد

یهایهاکوردناسی 1685تانور اين تعريف به اين معنی نيست که:‏ ‏«هرکس که در ترکيه زندگی میکند‏(از لحاظ قومی)‏ ترک است»‏ و اين تعريف مفھوم اجتماعی،‏ فرهنگی و قومیندارد.‏جنبه حقوقی دمکراتيزاسيون پيشنھادیبلند تانور در فصل٣اثر تحقيقیاش که مربوط به جنبهیحقوقیپيشنھاداتش میباشد،‏ در کنار ارائه پيشنھاداتی در زمينه سبک کار ديوان2726اداری کشور خواستار تغييراتی نيز در حوزهی کار ديوان عالی کشورمیباشد و برایحقوقیآن پيشنھادهایمشخصینيز میدهد.‏ضمن تأمين امنيتو داشتن حق شکايت در مقابل دادگاه بايد حق تجديد نظر احکامدادگاهها نيز به رسميت شناخته شود.‏تغيير رويه دادگاهنظامیمیدهد،‏وی همچنين پيشنھادات بنيادی برایبويژه برایاشخاص مدنی و غير نظامی از آنھا گرفته شود.‏اينکه مسئوليت دادگاهیاهميت اين تحقيقاين تحقيق توجه زيادی را در جمھوری ترکيه،‏ در رسانههمگانی،‏احزاب،‏ اتحاديهها و قبل از همه در ميان جريانات مستقل طرفدار حقوق بشربه خود جلب کرد.‏ مخصوصأ اين مسئله قابل توجه است که بزرگترينسنديکای کارفرمايان نه تنھا بلند تانور را مأمور اجرای اين پروژهی تحقيقیکرده بود،‏ بلکه با درج مقدمهای به قلم هيئت رئيسه اين ارگان در آن،‏ از آن2627رسالت اين ارگان حل و فصل دعواهای حقوقی بين ارگانھای دولتي است مترجم.‏‏(وظيفهی اين دادگاه رسيدگي به شکايات شھروندان از ارگانھای دولتی،‏ تطابقتعملکردهای آنان با قانون اساسی و حل دعوا بين ارگانھای بالای دولتی میباشد مترجم.‏

یهایهایهاکوردناسی 1686صراحتأ حمايت کردهبود.‏ روزنامهها با تيتر بزرگ نوشتند:‏ ‏«اقتصاد بر عليهیارتش».‏ پيادهکردن جنبهپايهمختلف اين دمکراتيزاسيون میتواند يکی ازاساسی راهحل ممکنی باشد برای معضل جنگ در جمھوری ترکيه.‏بدون اجراي وجوه مختلف نامبرده برای دمکراتيزه کردن ترکيه گامھایضروری ديگری که بعدأ پيشنھاد میشوند بدون پايه خواهند بود.‏ ما اينجا بايدتأکيد کنيم که دمکراتيزهکردن ترکيه مرحله و گامی ضروری برای حلمسئلهی کورد میباشد،‏ اما خود به تنھايی قادر به حل اين معضل نيست.‏تمرکززدايی ‏(دسانتراليزاسيون)-‏ آيا دولت متمرکز آيندهای دارد؟کشورهای متعددی در جھان در دههتمرکززدايی سياسی و اداری دولت انجام دادهاند.‏ميان بردن و يا تضعيف اين کشورها،‏پذير نمودن آنھا بوده تا از عھدهیاخير اقدامات جدی و جالبی جھتهدف از اين اقدامات نه ازبلكه بالعکس مدرنيزهکردن و انعطافوظايف قرن آينده برآيند.‏رابطه بينشھروندان يک کشور و دولت و سيستم اداری آن میتواند به مراتب مثمرثمرتر،‏ عميقتر و دمکراتيكتر باشد در صورتيکه اين سيستم و ادارات به تماممردم ‏(و نه فقط اهالی پايتخت)‏ نزديکتر يعنی غير متمرکز باشند.‏ در جوار يکچنين مشارکت بيشتر شھروندان با روندهای دولتی حداقل در کشورهای28اروپايی سعی شده همراه پروسهی تمرکززدايی،‏ ‏«منطقه»‏ بعنوان يک محلتاريخی و جايی که انسانھا احساس تعلق به آنجا را دارند،‏ اساس و پايه قرارگيرد.‏ در اين رابطه بايد مجددأ به تاريخ کشور فرانسه اشاره نمود که بعد ازتلاشھای سخت و فراوانی آه در جھت تمرکز دستگاه دولتی در قرنھای١٨ و١٩انجام گرفت وبعنوان بھتريننمونه يک کشور متمرکز زبان زد همگان28منظور از منطقه هر مکان جغرافيايي ميباشد که در آن مردم با آداب و سنن خاص وبويژه با زبان خويش زندگي ميکنند مترجم)‏

کوردناسی 1687بود.‏ با وجود اين در آن کشور از يک دهه قبل پروسهی تمرکززدايی شروعشده و تا به امروز نيز ادامهدارد.‏ ذکر اين مثال به اين دليل قابل توجهمیباشد که ساختار متمرکز در جمھوری ترکيه در دههیسرمشق خود قرار داده بود.‏فرانسه را ٢٠پيرامون تمرکزگرايی در جمھوری ترکيهاولين مشکلی که قبل از هر چيز ديگری در رابطه با پروسه تمرکززدايی درجمھوری ترکيه به چشم میخورد،‏ درک وابسته به ‏«تمرکز»‏ مفھوم دولتمیباشد.‏ ‏(البته)‏ در سطوح پايين دولتی در ترکيه يعنی در استانھا،‏ هيئتھایمنتخبهای وجود دارند همانند مجلس ايالتی و اما اين ارگانھا جنبهی تشريفاتیداشته و قدرتی ندارند.‏ استاندارها نمايندگان تام الاختيار دولت مرکزی هستندکه در مقابل ارگانھای استانی و بخشھا قراردارند.‏ در کنار اين ساختارمتمرکز جمھوری ترکيه قبل از هر چيز يک جنبهی استانھای اين کشور بيشترجلب توجه میآند:‏ وسعت و تقسيم بندی ٨٠ منطقه موجود اکثرأ نه بر اساستعلقات تاريخی و نه اقتصادی صورت پذيرفتهاست،‏ بلکه بهويژه در شرق اينآشور سياستھای حسابگرانه امنيتی بوده است.‏اهداف احتمالی و پيشنھادی و سرآغاز پروسهی تمرکززدايیپيشنھاداتی که در جھت پروسهی تمرکززدايی طرح میشوند بايد در کناراهدافی که فوقأ بدانھا اشارهگرديد مانند کارآيی،‏ نزديکی به شھروندان،‏ امکاناحساس تعلق و هويت,‏ قبل از هر چيزی ادامه آگاهانه دمکراتيزهکردن کشوررا دربر داشته باشند.‏

کوردناسی 1688بعنوان سرآغاز اين پروسه موارد زير پيشنھاد میشوند:‏ تقسيم مجدد استانھا و مناطق،‏ جابجائی مسئوليتھا و تأمين اجازهی کار وفعاليت استانھا و مناطق.‏واگذاری مسئوليت و قدرتتضمين و تحکيم اختيارات جديد اجرائی استانھا و مناطقتضمين هويت زبانیتنظيم و سازماندهی تدريستضمين تدريس به زبان مادریتقسيم مجدد استانھا و مناطقتقسيم اداری امروزه به٨٠استان،‏ شھرستان و منطقه از زاويه حرکتبسوی استقلال بيشتر استانھا و مناطق خطر از ميان رفتن قدرت را با خود بههمراه دارد که میتواند منجر به آن شود که قدرت به تنھايی در دست دولتمرکزی باقی بماند.‏ همچنين بسياری از اين مناطق از لحاظ اقتصادی و مالیقادر به ايستادن بر روی پای خود نخواهند بود.‏ جھت عکس اين مبالغه کهحدودأ شامل ٨ منطقه بسيار بزرگ خواهد بود که از آنان ٦ ترکی وباشند،‏ میتواند منجر به تشديد اين تشنج شود.‏ تقسيم جديدی که شامل٣٠ منطقه باشد مفيد خواهد بود که از اين تعداد٢ کوردی٢٥ تا١٥ تا٢٠ در غرب و٥ تا ٧در شرق خواهد بود.‏ معيار برای اين تقسيمات جديد میبايستی تعلقات قومی،‏مذهبی،‏ عشيرهای و اقتصادی باشد.‏

کوردناسی 1689واگذاری مسئوليت و قدرتدستگاهھای اداری و سياسی که زير پوشش استانھا و مناطق میباشند‏(بخشھا،‏ شھرها،‏ محلات و روستاها)‏ بايد به صورت فعلی خود باقی بمانند،‏تنھا تغييری که در اينجا لازم است،‏ دادن اختيارات بيشتر به اين ارگانھامیباشد.‏ در جھت پيگيری پروسهی نمرکززدايی اختيارات استاندارها وفرماندارها میبايستی به پارلمانھای استانھا و مناطق منتقل شوند.‏ توصيهمیکنيم که در قدمھای بعدی اختيارات و مسئوليتھای بسياری از دولت مرکزیبه استانھا و از آنھا به پارلمانھای مربوطه و از ايشان به نھادهای پائينترمنتقل و واگذار شوند.‏ ما مايليم راجع به پيشنھادمان که شامل واگذاریاختيارات از طرف دولت مرکزی به استانھا و بخشھاست صريحأ و بطورآشکار و مستقيم امور مدارس،‏ تربيت بدنی،‏ فرهنگی،‏ بھداری و پليس را نامببريم.‏ همچنين بايد تضمين شود که استانھا و بخشھا در تصميم گيريھایمربوط به آنان که شامل منابع زيرزمينی آنھا نيز میشود،‏ شرکت داده شوند.‏مفيد خواهد بود چنانچه فرم و شيوهی قانونی استانھا و مناطق بعنوان اداراتو مؤسسات مدنی و حقوقی پابرجا بماند.‏ در قدمھای بعدی میتوان از طريقتغييراتی در قانون اساسی وضعيت حقوقی و قانونی استانھا و مناطق را بھبودو تحکيم بخشيد.‏تضمينو تحکيم اختيارات جديد اجرایی استانھا و مناطقپروسه تمرکززدايی و به همراه آن انتقال قدرت تنھا زمانی مفھوم پيداخواهد کرد که استانھا و نھادهای تحت نطرشان قدرت مالی کافی و مستقلبرای اجرای وظايف خود را در دست داشتهباشند.‏ امری که میبايستی در اينزمينه به مرحلهی اجرا در آيد اصل مسئوليت نسبی اين مناطق در مسائلمالياتي میباشد.‏ امروزه در ترکيه برخی از مالياتھا مستقيمأ از طرف استانھا

کوردناسی 1690و مناطق اخذ میشوند.‏البته در اين موقعيت نه تنھا بايد حق اخذ ماليات بهاستانھا و مناطق واگذار شود بلکه بايد سھم آنان نيز در ماليات اخذشدهافزايش يابد.‏ از طرف ديگر علاوه بر پيشنھاد به هم پيوستن استانھا و مناطقجھت تقليل تعداد آنھا به منظور افزودن قدرت ماليشان،‏اختلاف سطح درآمد بين استانھایغربیو شرقیبرایمیبايستیمدتیبدليلطولانیقراردادی جھت يکسان ساختن وضع مالی همه استانھا بسته شود ‏(کمک مالیاستانھای ثروتمندتر به استانھای ديگر).‏تضمين هويت زبانیشرايط لازم:‏ پيشنھادات ما جھت تضمين حق هويت زبانی برمبنای پيشنھادبلند تانور میباشد که خواستار فسخ و از ميان بردن قانونھای محدود کنندهیزبان است مانند بند قانونی ‏«زبان مادری همه ترکی میباشد»‏ و غيره.‏همزمان هرکسی مطابق قانون بايد مشخصأ حق و اجازهی آنرا داشته باشد کهزبان مادری خود را بياموزد.‏ اين همانا پيشنھاد ما در عرصهی پروسهیتمرکززدايی و واگذاری امور تربيت بدنی،‏ فرهنگی و مدارس به استانھا ومناطق میباشد.‏تدريس به زبان مادریما توصيه میکنيم در مدارس برای محصلينی که زبان مادريشان ترکینمیباشد به دو زبان تدريس شود.‏ اين بدان معنا خواهد بود که کودکانی کهدر منزل خود به زبانھای کوردی،‏ عربی،‏ ارمنی و غيره صحبت میکنند اينزبانھا بعنوان زبان اصلی آنھا در مدارس دولتی خواهد بود.‏ در کنار آن زبان

کوردناسی 1691دولتی ترکی که تسلط و تکلم به آن شرط لازم رشد در جمھوری ترکيه29میباشد تدريس خواهد شد البته مانند روش تدريس يک زبان خارجی.‏29در اينکه در حال حاضر تکلم به زبان ترکی برای هرگونه رشدیي در اينکشور ضروری میباشد هيچگونه شکی وجود ندارد،‏ اما خود اين امر يک تبعيضزبانی عريان را میرساند که نھايتأ به تبعيض قومی و نژادی ختم میشود.‏ بههمين جھت هدف را نبايد استقرار و يا تحکيم يک زبانداد.‏ زبانی که در يک استانديگر نيز رسمی باشد.‏ در اين ميان میتوان به نمونهیها‏«دولتی يا رسمی»‏ قرار‏«رسمی»‏ ميباشد لزومی ندارد که در استانھایسوئيس و کانادا اشارهنمود.‏ شرح مختصر کشور سوئيس در اوائل اين کتاب رفته.‏ در کشور کانادا دوزبان رسمی وجود دارند که يکی از آنھا زبان انگليسی و ديگري فرانسویمیباشد.‏ اين در عمل بدان معنا است که هيچکدام از اين زبانھا برتری بر ديگریندارد{با وجود آنکه از ١٣ استان اين کشور فقط يکی فرانسوی زبان میباشد}.‏هر کسی میتواند در استان فرانسوی زبان کوبک به دنيا بيايد،‏زندگی،‏ تحصيلو کار کند,‏ به دانشگاه برود و ... و چشم از جھان فرو بندد،‏ بدون آنکه مجبورباشد يک کلمه به انگليسی صحبت کند.‏ بر عکس اين قضيه نيز در ساير استانھایاين کشور صادق میباشد.‏ در عين حال هر کسی که مايل باشد راه رشد خود رادر سراسر اين کشور باز کند,‏ به نحوهایبرای ادارات دولتی کار کند و ياتصميم وارد شدن به عرصه سياست را داشته باشد,‏ اولين کارش فراگيری هردو زبان میباشد.‏ کمتر میتوان سياستمدار يا نمايندهی پارلمانی را يافت که بههردو زبان تسلط کامل نداشته باشد.‏ تمام وزيران,‏ اکثر نمايندگان پارلمان وکارمندان عاليرتبه دولت هنگام سخنراني هر چند دقيقه يکبار زبانی را که به آنصحبت میکنند تغيير میدهند تا به اين شيوه به هر دو زبان انگليسی و فرانسویصحبت نموده و هيچگونه تبعيضی را قائل نشوند مترجم.‏

یهاکوردناسی 1692تنظيم و سازماندهی تدريساين پروسه آسان میباشد:‏در آغاز سال تحصيلیو يا قبل از آن مديرمدرسه از طريق سؤالی که از اولياء شاگردان بعمل می آورد،‏ مشخص خواهدنمود که تا چه اندازه به تدريس دوزبانه نيازآموزش و پروشاستان يا منطقه گزارش میدهد.‏است و اين نياز را به ادارهیاين اداره نيز به نوبه خودميزان کلی اين نياز را تعيين کرده و آنرا به مرحله اجرا در میآورد.‏ کودکاناز اولين سال تحصيلیجغرافی،‏ تاريخ و(....خود رشتهاصلی‏(خواندن،‏نوشتن،‏حساب،‏را به زبان مادری خود آموخته و در جوار آن زباندولتی را میآموزند.‏ ما در اين مورد نظری نمیدهيم که اين تدريس دوزبانه تاچه زمانی احتياج به تداوم دارد,‏آيا تا پايان کلاس٨ ياتا پايان دبيرستان.‏همچنين میتوان بعنوان مثال تعداد رشتههايی را که به زبان کوردی تدريس30میشوند بتدريج کاهش داد البته غير از خود درس زبان کوردی.‏تصميم والديننکات مثبت اين شيوه:‏ اين امر منجر به يک طبقهبندی و تقسيم کل جمعيتبر مبنای موازين قومی نخواهد شد وتنھا چيزی که لازم خواهد بود يک اقدامعملی دولت برمبنای نيازهای موجود میباشد.‏ والدين کودکان خود تصميم30اين همان طرز تفکر اشتباهی میباشد آه بالا مورد نكوهش قرار داديم.‏ دراولويت و ارجحيت قرار دادن يك زبان معين تحت عناوين ‏«زبان رسمی»،‏‏«زبان مشترك»،‏ ‏«ديوانسالاری»،‏...به هر دليل و توجيھی آه صورت گيرد،‏فرعيت بخشيدن به زبانھای ديگر را به دنبال دارد.‏ و اين همان چيزي است آهتبعيضآميز است و بايد از آن طبق معيارهای دمكراتيك،‏ حقوقبشر و موازينقيده شده در آنوانسيونھای متعدد بينالمللی چون ‏«بيانيهی حقوق آودآان»‏پرهيز جست مترجم.‏

کوردناسی 1693خواهند گرفت که برای فرزندانشان چه میخواهند.‏ البته ما منکر آن نيستيم کهدر اين رويه نکات منفی نيز وجود دارند.‏ برای نمونه امکان آن میرود والدينیکه در منطقه زبانی خود زندگی نمیکنند و بدينوسيله در اقليت بسر میبرند،‏تحت فشار قرار گيرند.‏ برای مقابله با اين وضع میتوان انجمنھای متشکل ازوالدين را بوجود آورد.‏تضمين تدريس به زبان مادریاگر مدير مدرسهای و يا ادارهی آموزش و پرورش با وجود درخواستوالدين از تدريس دوزبانه خودداری ورزند،‏ والدين مذکور میتوانند در مقابلديوان عالی قضايی از آنان شکايت نموده و طبق قانون آنھا برنده خواهند بود.‏به نظر ما با وجود امکان اين شکايت و رسيدگی سريع به آن خطر ‏«ادغام»‏شدن در اکثريت بوجود نيامده و بدينوسيله والدين کورد در شھر کوردنشينوان همان حق و حقوقی را خواهند داشت که در حومه شھرهای ترک نشينمرسين و ازمير دارند.‏وظايف ادارهی آموزش و پرورشتنظيم و چاپ کتابھای مربوطه میبايستی بصورت مرکزی صورت گيرد.‏ادارهی آموزش و پرورش میبايستی همچنين دورهی تعليمی معلمين را جھتتدريس دوزبانه تضمين نمايد.ارگان مسئول اين کار را که ‏«هيئت تعليم وتربيت»‏ باشد،‏ میبايستی از اشخاص محقق و ورزيده در امور زبانھایکوردی،‏ ارمنی،‏ عربی و...تشکيل داد.‏ يونانيھا و ارمنی ها هر کدام داراینمايندگان مشخص و شناخته شدهای میباشند ولی در مورد کوردها بايد‏«مشروعيت و تأييد»‏ اين تحقيق ابتدا از طريق شناسائی آنھا تأمين شود.‏ در

یهاکوردناسی 1694اين مورد میبايستی محققين زبان و ادبيات و...کورد ساکن منطقه باآکادمیهايی که در تبعيد و خارج از کشور هستند به توافق برسند.‏ در کناربوجود آوردن امکان آموزش معلمين مربوطه میبايستی همچنين يک آکادمیزبان کوردی و رشتهی دانشگاهی و کرسی استادی برای زبان کوردی وکوردشناسی را پديد آورده و مستقر کرد.‏محتوی درسیايرادی که میتوان به اين مدل گرفت آن است که خطر آن وجود دارد آه درجوار رشتهديگر،‏ تدريس به زبان کوردی وجود داشتهباشد،‏ اما محتویآن کمافیالسابق ‏«ترآی»‏ و بر مبنای قوميت ترك باشد.‏ به نظر ما میتوانانتظار آنرا داشت که همراه دمکراتيزهکردن و تمرکززدايی و تضمين يک هويتزبانی يک ديناميزم و روند مختص به جوامع دارای قانون بوجود آيد.‏ دروهلهی اول میبايست به زمينه تدريس در رابطه با تضمين هويت زبانی تأکيدنمود.‏ مسائلی چون دوزبانه بودن راديو و تلويزيون،‏ دادگاهھا و غيره درروند بوجود آمدهی بحث و گفتگوها در سطح کل جامعه تشريح و تصميمگيری خواهند شد.‏تحققگام به گام» اينبه تظر ما مفيد و واقعبينانه خواهد بود که بدلايل استراتيژيکی و محتوايی« مدلدوزبانه بودن در چندين وهله و نه يکجا به مرحله اجرا گذاشتهشود.‏ البته بايد اين مطلب صريحأ و دقيقأ اعلام شود که منظور از چند مرحلهبودن،‏ عدم ثبات و انتخابی بودن پيمودن اين راه نبوده و اين روند برگشتناپذير خواهد بود.‏ مرحله اول شامل اولين تغييرات قانون اساسی و آزمايش

کوردناسی 1695ادارهی غير متمرکز مدارس در دو استان انتخابی میباشند.‏ اين مرحله اوليهمیتواند برای مثال در استان وان که اصلأ کوردنشين میباشد و استانمرسين که درصد جمعيت کورد زبان آن بالا میباشد برای اولين بار به اجرادرآيد.‏ همچنين در اين گام اوليهی تحکيم ‏«هيئت آموزش و پروش»‏ و احداثادارهی تربيت معلم کوردی و آکادمی زبان کوردی مھم میباشند.‏ در مرحلهیبعدی میتوان ضمن نقد و بررسی اين دورهی آزمايشی در استانھای انتخابشده نکات ضعف آنرا اصلاح نمود.‏ همزمان میبايستی تغييرات لازمه را درقانون اساسی و ساير قوانين اداری داده و کار تربيت معلم و تنظيم و چاپکتب مورد نياز را آغاز نمود.‏ مرحله سوم به اجرا درآوردن اين طرح درسراسر کشور میباشد.‏آشتی ملیغلبه بر عوامل ناشی از تشنجهيچ طرح و برنامه پيشنھادی جھت حل مشکلات کامل نخواهدبود،‏ چنانچهاعتقاد داشته باشد که تنھا بوجود آوردن فاکتورهای سياسی اوليه جھتدمکراتيزهکردن،‏ تشنج زدايی و تضمين هويت زبانی منجر به حل مشکلاتخواهد شد.‏ تجارب کشورهای ديگر نشاندهندهی آنند که اين امر به تنھايیپاسخگو نخواهد بود.‏ بدون شک میبايستی فاکتورهای سياسی نامبرده منجربه خواست و تمايل طرفين درگير جھت رسيدن به يک راه حل صلحآميز شوندکه آن نيز به نوبه خود برپايه و اساس مشترکی جھت همکاری خواهدانجاميد.‏ اما تنھا اين خواست مشترک که انتظار بوجود آمدنش میرود و نيزهدفھای جديد در ارگانھای دولتی به تنھايی قادر به حل تمام مشکلات انسانی،‏

یهایھاکوردناسی 1696اجتماعی و اقتصادی که اين جنگ ١٠ ساله به دنبال داشته،‏ نمیباشند.‏ چنانچههدف يک ‏«جامعهی مدنی»‏ و رسيدن به آن باشد،‏ میبايستی به نقد وبررسی و حل اين مشکلات پرداخت يعنی تحکيم صلح را هم تبديل به يکپروسه سياسی نمود که دربر گيرندهی همهی جامعه و شرکت همگان در آناست.‏ استقرار و تحکيم صلح يک پروسهی بغرنج بازسازی و نوسازی استکه همه اقشار جامعه را دربر میگيرد.‏‏«مدنيت»‏ ابعادو تمدنپيشنھادات زير جھت رسيدن به صلح و آشتی ملی شامل سه بعد اساسیمیباشند:‏ خلع سلاح همراه کاهش نفوذ نظاميان،‏ تبديل اقتصاد جنگ به اقتصادصلح و فائق آمدن بر عوارض جنگ.‏خلع سلاح و کاهش نفوذ نظامياننظر ما در مورد اين مرحله اينست که:‏ منحل کردن ‏«محافظين روستا»،‏انحلال گروهحزب آارگران آوردستانمتعدد شبه نظامی دولتی در شرق و همچنين بازوی نظامی(ARGK) ضرویمیباشند.‏ همچنين منطقی به نظرمیرسد که تعداد نفرات ارتش را هم به حدی تنزل بخشيد که آنھا از عھدهیوظايف خود در ناتو برآيند و بس.‏ شرط لازم برای چنين خلع سلاحی و دادناين مسير مشخص به پروسه دمکراتيزهکردن،‏ پايان بخشيدن به وضعيتفوقالعادهای میباشد که در استانمربوطه برقرار است.‏ در بخشھايی کهراجع به ‏«دمکراتيزه کردن»‏ و ‏«تمرکززدايی»‏ صحبت شد،‏ پيشنھاداتی جھتکنترل مدنی و غير نظامی دستگاه امنيتی بعمل آمد.‏

یهاکوردناسی 1697فائق آمدن بر عواقب جنگپروسهی تحکيم همگانی و همه جانبه صلح زمانی میتواند آغازگردد کهارگانھای دولتی و نيروهای اجتماعی دست به دست يکديگر داده و در جھتبازسازی و احياء عواقب ناشی از جنگ قدم بردارند.‏ در اين زمينه میبايستیقبل از هر چيزی ٢٥٠٠ روستای ويران شده دوباره بازسازی شوند.‏ بدليلعدم اعتماد اهالی راندهشده،‏ نسبت به سياستھای سکنیگزينی،‏ پيشنھادمیکنيم که از طرف دولت منابع مالی جھت بازسازی اين روستاها مستقيمأ دراختيار بخشھا و مناطق مربوطه قرار گيرند.‏ هنگام بازسازی مادی اين مناطققبل از هر چيزی بايد به مدارس و سيستم بھداری و بھزيستی رسيدگی نمودو اين هم میبايستی توسط مقامات استانی و منطقهای که در آنجا حضوردارند صورت پذيرد.‏ شرط لازم جھت احياء و بازسازی مناطق جنگ زدهتأمين منابع طبيعي زندگی ‏(از جمله درختکاری جھت احيای جنگلھا)‏ و جمعآوری مينھای کاشته شده در اين مناطق میباشد.‏ در کنار آن بايد يک سریاقدامات جھت از سرگيری توليد و داد و ستد صورت گيرند.‏ در اين ميان بايدهم به سرمايهگذاری دولتی و هم برنامهمجتمعھای اقتصادی اشاره نمود.‏فوری کمک وتشويق از طرففائق آمدن بر عوارض غير مادی جنگاگر قرار بر آن باشد که استقرار و تحکيم صلح فقط حرف توخالی نبوده وجامه عمل به خود بپوشد،‏ مخصوصأ در ميان سطوح ميانی و پائين سياسی-‏اجتماعی میبايستی بر عواقب غير مادی جنگ توسط برنامهای تنظيم شده نهفقط از طرف دولت که خصوصأ از طرف نيروهای مختلف اجتماعی فائق آمد.‏اين برنامه اجتماعی در کنار و به همراه يک برنامه دولتی میبايستی نه تنھادر جھت برگشت و استقرار شھروندان مجبور به ترک ديار شده بلکه همچنين

یهاکوردناسی 1698جھت کمک به افراد و گروهھا برای جبران ضربات روحی و جسمی وارد آمدهگام بر دارد.‏ اين برنامه جھت تسکين و جبران ضربات جسمی و روحی واردآمده نبايد فقط مختص به کوردهايی باشد که مجبور به آوچآردن شدهاند،‏بلکه بايد همچنين به نظاميان و گروهھای شبه نظامی ‏(دولتی م.)‏ و‏«محافظين روستا»‏ و خانوادههايشان کمک رسانی کند.‏ مخصوصأ جھتبازگشت و استقرار و کمکھای روانی درمانی به جوانان هر دو طرف يعنی‏«محافظين روستا»‏ و حزب آارگران آوردستان میبايستی برنامه ويژهایتدوين نمود.‏ اين گروه عمدتأ بجز جنگ چيز ديگری نديده و تجربهای غير ازدر اين زمينه ندارند.‏ مثلأ بوسيله در اختيار گذاردن دورهمیتوان چشم انداز بھتری را برای آينده به آنھا نشان داد.‏کارآموزیپيش نويس و طرح دولتیاجتماعی جھت تشنج زدايیتمام راهحلھا و پيشنھادات فوق در موارد خلع سلاح و کاهش نفوذ نظاميان،‏فائق آمدن بر عوارض جنگ و همچنين تسکين و جبران ضربات غير مادی فقطزمانی تحقق بخش و موفقيت آميز میباشند که با توسل به يک عفو عمومی وهمه جانبه،‏ يک طرح دولتی اجتماعی تنظيم گردد که چگونگی انتقال جمھوریترکيه را از يک جامعه درگير جنگ مسلحانه به يک جامعه مدنی آشکار سازد.‏يک چنين طرحی بايستی از يک طرف به بھبود زخمھای ناشی از جنگ کمکبخشد،‏ که اين خود شامل گذاشتن يک نقطه پايان همگانی بر دوران مذکوراست،‏ و از طرف ديگر جوابگوی خواست و نياز قربانيان اين جنگ جھتبرقراری عدالت باشد.‏ با توجه به تجربيات کشورهای ديگر توصيه میکنيم که٣ کميسيون مختلف تشکيل شده و وظيفه هرکدام از آنھا رسيدگی به يکی ازابعاد نامبرده و همکاری با ٢ کميسيون ديگر باشد.‏

کوردناسی 1699کميسيون حقيقتيابیشرط لازم جھت رسيدگی جامعه به امور گذشته جواب دادن به اين سؤالمیباشد که اصلأ چه ماجرائی رخ داده؟ جھت يافتن جواب درست اين مسئله وهمچنين جھت تامين زندگی مسالمت آميز اقوام مختلف در جمھوری ترکيه وآيندهی آنان بخصوص زندگی رؤسای ‏«محافظين روستا»‏ و اعضای حزبآارگران آوردستان و همچنين مردم عادی که متأثر از شرايط فوق میباشند،‏بايد به ‏«کميسيون يافتن حقيقت»‏ تكيه نمود که کار خود را تحت رهبریNGO ‏(سازمانھایغير دولتی)‏ انجام دهد تا از طرف همگان قابل قبول باشد.‏در گواتمالا پس از پايان جنگ داخلی در اين کشور از طرف کليسا چند صدنفر تعليم داده شده و به ميان مردم در سطح شھرها و روستاها فرستادهشدند تا با آنان راجع به وقايع پيش آمده در طول دوران جنگ صحبت نمايند.‏با توجه به صحبتھای متعدد افراد اين گروه با مردم ساکن هر منطقه صورتمجلسی راجع به ‏«وقايع»‏ رخ داده در هر منطقه تنظيم شد.‏ تا آنجايی کهامکان داشت در اين صورت مجلسھا نام تمام قربانيان و همچنين عاملين اينجريانات درج شدند.‏ در آفريقای جنوبی برنامههايی توسط ‏«کميسيون حقيقتو آشتی»‏ تنظيم گرديد که در آنھا به قربانيان نقض حقوق بشر امکان آنرامیدادند که اين اشخاص در محيطی نيمه رسمی شرح حال خود را بيان کنند.‏در مناطق جنگزدهی جمھوری ترکيه نيز میتوان در مورد انجام کارهایمشابھی گفتگو نمود.‏ به نظر میرسد که تشکيل ‏«کميسيونھای حقيقتيابی»‏در هر منطقهای با سرمشق گرفتن از تجارب گواتمالا و آفريقای جنوبی تحترهبری NGO که از طرف همگان قابل قبول باشد،‏ با موفقيت روبرو شود.‏اين کميسيونھا هم میبايستی به نوبه خود نتايج بدست آمدهی تحقيقات را به‏«کميسيون جستجوی حقيقت»‏ منتقل سازند تا آن يک گزارش رسمی در موردوقايع دوران جنگ تنظيم و انتشار نمايد.‏

یهاکوردناسی 1700--میبايستی کميسيون عفو‏«کميسيون حقيقتيابی « کميسيون عفو عمومیبر اساس گزارشعمومی کار خود را آغاز نمايد.‏ البته میبايستی بر سر ضوابط و اصول عفوعمومی توافق حاصل نمود.‏ ضوابط زير میتوانند عملی باشند:‏تمام افرادی که ‏«جرم»‏ آنان طبق پيشنھادات اصلاحطلبانهی بلند تانورديگر قابل تعقيب نمیباشند.‏جرمھايی که در زمان جنگ در مقابل افراد سازماندهی شده در حين زدو خورد مسلحانه انجام گرفتهاند و يا در مقابل اعضای اين گروهھا ‏(چهدولتی و چه ضد دولتی م.‏(-نبايد مورد تعقيب قرار گيرند.‏افرادی که جرم آنان چه بعنوان فرد و چه بعنوان عضو يك گروه ‏(چهدولتی و چه ضد دولتی م.‏(در مغايرت با»قانون جنگ لاهه«-وقرارداد ژنو میباشد و يا جرم آنان بر ضد موازين انسانی و بشريتمیباشند و يا تجاوز به اشخاص و حقوق آنان بعمل آورده باشند،‏ نبايدشامل اين عفو عمومی شده و از آن بھرهمند گردند.‏همچنين کسانی که چه بعنوان فرد و چه بعنوان عضو يك گروه اعمال وجرمشان باجگيری و تھديد و دزدی بوده بايد مورد تعقيب قرار گيرند.‏کميسيون بازسازی و احياءبر اساس تحقيقات و گزارش کميسيونھای يافتن حقيقت و عفو عمومياعضای کميسيون بازسازی و احياء کار خود را شروع میکنند که شاملرسيدگی به تقاضای ادعای خسارت قربانيان میباشد.‏ جھت تأمين اينخسارات میبايستی صندوق مستقلی احداث شود.‏ محسنات اين روش وعملکرد که شامل ٣ کميسيون مختلف بوده و مشابه نمونه آفريقای جنوبيست،‏آن میباشد که متخصصين و افراد کارکشته در زمينهحقوق بشر،‏

یهاکوردناسی 1701روزنامهنگاری،‏ امور حقوقی و سازمانھای اجتماعی وNGOمختلف مشکلات رسيدگی کرده و به حل و فصل آنان کمک مینمايند.‏به جنبهچشم اندازهاطرح پيشنھادی،‏ يک راه حل نزاع را برای جمھوری ترکيه مشخص مینمايد.‏هدف عمده در اين رابطه آن میباشد که نشان داد قبل از هر چيزی ‏«شروع»‏اين پروسه به چه طريقی میتواند باشد.‏ يک راه حل مسالمت آميز اين نزاعفقط در صورت حفظ و پابرجايی ترکيه در چھارچوب مرزهای امروزی آنميسر است.‏ احزاب و سازمانھای ملی کوردی توسط همکاری و موافقتاساسي خود دال بر آنکه حق تعيين سرنوشت خويش را در اين چھارچوب بهاجرا درآورند,‏ يک امکان واقعی را جھت پيدا کردن يک راه حل مسالمت آميزبوجود آوردهاند.‏ در چھارچوب يک چنين پروسهی صلحی و همچنين استحکامو تداوم صلح میبايستی گفتگوی طرفين پيرامون ساختار سياسی آينده آغازشود.‏ اينکه آيا صورت و نوع دولت جمھوری ترکيه در پايان اين پروسه و درقرن ٢١ چگونه خواهد بود،‏ قابل پيشبينی نمیباشد،‏ چنانچه سرانجام بلژيک،‏اسپانيا و ايتاليا را نمیشد از قبل پيش بينی نمود.‏ اين مسئله تمامی شھروندانترکيه خواهد بود که راهی را جھت آيندهی خود برگزينند.‏توصيههايیعملی سياسیملاحظاتی ضروریبدون تبديل اين جنگ قھرآميز بين ترکھا وکوردها به يک طرح صلح آميز،‏سيستم سياسی حاکم در ترکی،‏ تکامل و پيشرفت اقتصادی آن در درازمدت و

یهایايکوردناسی 1702همچنين اميد همه اتباع چه ترک وچه کوردزبان مبنی بر پيشرفت و استقرارآزادي و حقوق بشر و شھروندی محکوم به نابودی خواهد بود.‏ يک راه حلسياسی برای اتمام اين جنگ نه تنھا لازم بوده بلکه قبل از هرچيزی امکانپذير میباشد.‏ برای اين منظور لازم است که خواستهتمام اتباع اين کشوررا که در خاک جمھوری ترکيه زندگی میکنند مد نظر گرفت.‏ بر اساس تجزيهو تحليل موقعيت نزاع يک سری پيشنھاداتی برای يک راه حل سياسی قضيهتنظيم شدهاند.‏ خطوط زير خلاصهای از پيشنھادات و توصيههمیباشند کهمخاطب آن دولتھای مختلف،‏ طرفين دعوا و سازمانھای بينالمللی هستند وهدف طرح آنھا کسب سريع يک ديد کلی به قضيه میباشد.‏ پيشنھادات مطرحشده در اين بخش را میبايستی هميشه در ارتباط با فصلھای مربوطه درکتاب حاضر در نظر گرفت.‏ در آنجا به طور مفصلتری راجع به چگونگی بهاجرا درآوردن اين توصيهها صحبت شده است.‏پيشنھاداتی به رئيس جمھوری ترکيه،‏ دولت ترکيه،‏ مجالسعالی،‏ احزاب ترکی و سران ارتشدمکراتيزاسيونکميسيون کار به اين نتيجه رسيده که راه حل سياسی اين کشمکشمیبايستی دارای چھار ستون اصلی باشد:‏(١)(٢)(٣)حرکت بيشتر در جھت دمکراتيزه کردنتقسيم قدرت ارگانھای دولتی در راستای تمرکززدايی در ترکيهمسئله برخورد به زبانھای گوناگون و

یهاکوردناسی 1703(٤)خلع سلاح همه جانبه وکاستن نفوذ ارتش در همه عرصهها.‏.1.2.3.4برای يافتن راه خروج از اين نزاع پيشنھاد میکنيم اقدامات زير به مرحله اجرادرآيند:‏تحکيم و افزودن حقوق شھروندی و دمکراسی برای تمام اتباع جمھوریترکيه بدون توجه به جنسيت،‏ محل تولد،‏ زبان مادری،‏ تعلق سياسی يامذهبی،‏ مقام اجتماعی،‏ فقر و يا ثروت.‏تضمين آزادی عقيده و مطبوعات برای تمام شھروندان و اتباع کشور.‏ تعقيبشھروندان بخاطر عقايد و افکار سياسی آنھا يک امر بازماندهی دوران فشار واختناق بوده و در يک کشور مدرن و آزاد جايی برای آن وجود ندارد.‏ آزادیعلوم،‏ هنر،‏ فرهنگ و رسانهگروهی بايد از طرف دولت تضمين شده وامکان اجرائی در عمل به آنان داده شود.‏ شرط لازم برای اين کار فسخ تمامقوانينی میباشد که آزادی بيان و عقيده را جرم دانسته و کسانی را که مرتکباين کار میشوند مجازات میکند.‏قوانين دادگاهی بايد هرچه سريعتر مورد تجديد نظر قرار گرفته و تغييراتلازم در آنھا بعمل آيد تا اعتقاد به ارزش انسان و موازين انسانی بوجود آمدهو شھروندان،‏ ديگر مورد حمله و تھاجم دستگاه پليس قرار نگرفته و موردشکنجه و آزار واقع نشوند.‏در جمھوری ترکيه ممنوعيت احزاب که مدام و بطور مستمر اعمال میشود،‏مانع رشد و احيای دمکراسی است.‏ بدينگونه اختلاف نظرها و دگرانديشيھا درعرصه سياست که در هر جامعهای وجود دارند،‏ از ميان گفتگوها وکشمکشھای سياسی بيرون رانده شده و برخورد با آنھا به دستگاه پليس ودادگاه واگذارمیشود.‏ بدينگونه از اتباع و شھروندان جمھوری ترکيه سلبحقوق اوليه میشود.‏ دگرانديشان را مجبور به کار مخفيانه میکنند و به اينوسيلهی آنھا به سويی کشيده میشوند که کار خود را با شيوههايی پيش

یهاکوردناسی 1704.5ببرند که با اصول دمکراسی مغاير بوده و يا بهطور کلی پناه به شيوهغيردمکراتيک مبارزه میبرند.‏ اگر در يک نزاع و کشمکش طرفی امکان آنرا نداشتهباشد خود را از طرق راه دمکراتيک و قابل قبول سازماندهی کند،‏ امکان يافتنراه حل سياسی برای اين مشکل خيلی سخت خواهد بود.‏ تغييرات در قانوناحزاب بايد در اين راستا صورت گيرند که قانونھای دست و پاگير و مغاير بادمکراسی فسخ گردند.‏يک سد بزرگ بر سر راه دمکراتيزه کردن ترکيه رياست ارتش بوده و نقشآن قبل از هر چيزی در شورای امنيت ملی بارز میباشد.‏ در نقش شورایامنيت ملی بايد تجديد نظر شده و وظايف آن به دفاع از کشور در مقابلتھديدات خارج محدود شود.‏.1.2تمرکززدايیتقسيم ساختار دستگاهھای اداری و حکومتی مدت زمان زيادی است کهمورد بحث و بررسی محافل سياسی ترکيه میباشد.‏ از طرفی برای گشودندر بروی يک راه حل سياسی جھت مسئلهی کوردها،‏ قبل از هر چيز اما بدليلآنکه عدم توانائی يک ساختار متمرکز و سانترال در حل مشکلات روزبروزآشکارتر میشود،‏ تقسيم قدرت ضروری میباشد.‏ اين امر کمک خواهدکرد کهسيستم سياسی مدرنيزه و دمکراتيزه شود و اين در عين حال يک شرط اصلیمیباشد برای دادن امکان تعيين سرنوشت برای کوردها.‏تقسيم قدرت و ساختارهای دولتی به معنای از دست دادن يک دولت واحدبرای تمام شھروندان ترکيه نبوده،‏ بلکه يک تجديد سازماندهی داخلی ارگانھایقدرت میباشد،‏ تا يک حالت تعادلی را بين دولت و جامعه برقرار نمايد.‏ اينتقسيمات،‏ دولت و اتباع آنرا به هم نزديکتر میکند و دامنه شرکت فعال درتعيين سرنوشت را در همه مناطق گستردهتر میسازد.‏

کوردناسی 1705.3اساسأ بايد قدرتی را که امروزه در دست فرماندارها و استاندارها میباشدبه پارلمانھای استانھای مربوطه واگذار نمود.‏ اين پارلمانھا نيز بايد به نوبهخود از طريق انتخابات عمومی،‏ آزاد،‏ برابر و با رأی مخفی انتخاب شوند.‏احزاب منطقهای و شھری بايد بدون توجه به محل تولد،‏ تعلق قومی و زبانمادری اعضا و کانديداهای آنھا در سراسر کشور آزاد باشند.‏ در مادهیقانون اساسی بايد تغييرات لازم را در اين زمينه بوجود آورد.‏١٢٧.4.5برای آنکه شھرها،‏ استانھا و حکومتھای محلی قادر به انجام وظايف خودباشند لازم است که آنان را هرچه بيشتر در درآمدهای مالياتی کل کشورسھيم سازند.‏ انجام اين کار بدان دليل ضروری میباشد که دولت مرکزی بهنوبه خود از انجام وظايفی که به استانھا و بخشھای مختلف واگذارمیشوندمعاف میگردد.‏ علاوه بر اين برقراری يک تعادل مالی بين استانھا و بخشھایفقير و ثروتمند لازم و ضروری خواهد بود چنانکه اين امر در کشورهای الگونيز انجام میگيرد.‏جھت تضمين ادارهی سياسی،‏ اقتصادی و مالی استانھا و بخشھای متفاوتتوصيه میشود که استانھا را بزرگتر نموده و تعداد آنھا را محدودتر کرد‏(برای مثال از ٨٠ منطقه کنونی٢٥ تا٣٠ منطقهی جديد را به وجود آورد).‏.1.2آزادی زبانبه تمام شھروندان و اتباع بايد حق طبيعی و اوليه تکلم به زبان مادری دادهشود.‏ ممنوع کردن زبانھای غير ترکی يک نوع تبعيض بوده و يک منشأناآرامی است که اتباع ترک زبان را از آنان که ترک زبان نيستند جدا میکند.‏اين ممنوعيت میبايستی هرچه زودتر از ميان برداشته شود.‏همه اتباع بايد حق آنرا داشته باشند که فرزندان خود را به زبان مادريشانتربيت کنند.‏ اين برای والدين کورد به معنای حق تربيت کودکان به دو زبانمیباشد.‏ البته نبايد در يادگيری زبان ترکی کوتاهی بعمل آيد چرا که اين امر

یهاکوردناسی 1706.3.4مانع موفقيت کودکان در زندگی آتی شده و از لحاظ شغلی باعث عقب ماندگیمیشود.‏ در مناطقی که اکثريت مردم کورد زبان هستند بايد مانع آن شد کهايشان حقوق خود را از دست دهند چرا که آنھا نيز حق آن را دارند کهفرزندان خود را به زبان مادريشان تربيت کنند.‏از آنجايی که زبان کوردی در طی دههمتوالی تحت فشار بوده و امکانتکامل نداشته است،‏ فاقد شروط لازم است که بتوان در مدارس فورأ تدريس‏(به شيوهی صحيح و علمی ( را به آن زبان شروع کرد.‏ به همين دليل بايدهرچه سريعتر يک کميسيون و يا آکادمی برای رسيدگی به امور زبان راتشکيل داده و يک فرهنگسرا جھت تعليم و تربيت معلمين زبان کوردی دائرنمود.‏ علاوه بر اين میبايستی حداقل مسئوليت سازماندهی مدارس بهاستانداريھا و مناطق مربوطه انتقال داده شود.‏از آنجايی که اين مدل برابری زبان را نمیتوان در سراسر جمھوری ترکيهبدون تدارکات قبلی يکسره پياده نمود بايد آنرا در سه مرحله به اجرا درآورد:‏اولأ:‏ تصويب تغييرات لازم در قانون اساسی،‏ تجربهی پيادهکردن آندر دو استان اوليه و تأسيس آکادمی زبان و فرهنگسرای معلمين.‏دومأ:‏ بايد در قدمھای بعدی تجربيات و دستاوردهای بدست آمده دردو استان فوق را بررسی نموده و در صورت لزوم تصحيحات لازمرا در آنھا بوجود آورد.‏ تغييراتی را که هنوز لازم باشند در قانوناساسی و در قانون ادارات دولتی بوجود آورده و به تخصصمعلمين در آکادمی مربوطه و چاپ و نشر کتابھای درسی ادامه داد.‏سوما:‏ نتايج حاصل از اين تحقيقات در سرتاسر کشور به مرحله اجراگذاشته شوند.‏

یهاکوردناسی 1707.1.2.3.4.5خلع سلاح همگانی و کاهش نفوذ نظاميانپياده کردن رفرمھای گسترده و وسيع که منجر به امکان بخشيدن يک راهحل سياسی میشود مشکل خواهد بود تا زمانيکه در بخشھايی از کشور جنگو محيط رعب و وحشت برقرار باشد.‏ به اين جو بايد پايان بخشيد.‏ استراتژیو هدف ارتش میبايستی اتمام و به حداقل رساندن جنگ و ترور باشد.‏مخصوصأ فشار و خفقان را بايد نسبت به مردم غير مسلح و غير نظامی کوردبه پايان رساند.‏ فقط بدينگونه است که احيای اقتصادی و بازگشت آوارگان ورانده شدگان کورد از شھرهای بزرگ ميسر می گردد.‏تمام فعاليتھای ارتش در جنوب شرقی کشور بايد در چھارچوب يک دولتقانونی انجام گيرد:‏ يورشھا،‏ باجگيريھا و جنگ و آدمکشی و ترور از طرفافسران ونيروهايشان عليه مردم عادی جنايت بوده و بايد فورأ قطع گردند ومسئولين اين کار را بايد به پای ميز محاکمه کشاند.‏فعاليتھای جنايی که توسط نيروهای زنجيرهای ارتشی،‏ محافظين روستا ومافيا انجام میگيرد بايد هر چه زودتر منع شوند.‏به دنبال يک خلع سلاح همگانی و کاستن نفوذ نظاميان بايد حضور ارتش درجنوب شرقی خيلی کاهش يافته و سيستم محافظين روستا را برچيد.‏ منابع وهزينههايی را که صرف اين موارد میگشته بايد از اين به بعد صرف بازسازیو تکامل اقتصادی و سياسی گردند.‏در پايان انجام عمليات نظامی ماورای مرزهای بينالمللی و در خاککشور همجوار شديدأ مانع يک راه حل سياسی و صلح آميز اين نزاعمیشود.‏ با توجه به سياست دولتھای ترکيه،‏ ايران،‏ عراق و سوريه که درطول تاريخ از کوردها مانند يک وسيله جھت اعمال فشار به کشورهای مقابلاستفاده کردهاند،‏ خطر اين وجود دارد که ناثباتی و تشنج از يکی از آنھا بهکشورهای ديگر منتقل شود.‏ دولت ترکيه میبايستی از انجام عمليات نظامیدر خاک کشورهای همسايه خودداری کند.‏ پايان جنگ مسلحانه در محدودهی

یهایحتکوردناسی 1708ترکيه از روابط خصمانه آن کشور با همسايگانش کاسته و آرامش را به منطقهباز خواهد آورد.‏توصيههايی به جنبشھای کوردیجنبشھای کوردی،‏ روشنفکران و اعضای فعال احزاب از لحاظ سياسی،‏نظامی و کمي در موضع خيلی ضعيفتری از دولت ترکيه میباشنداگر .دولت ترکيه موفق به نابودی کامل حزب آارگران آوردستان از لحاظ نظامینشود,‏ آنھا ‏(حزب آارگران آوردستان)‏ قادر به پيشبرد اهدافشان به وسيلهجنگ نخواهند بود.‏ روی بيشتر خواستهها و توصيهاين کميسيون بدليلوضعيت قدرت متوجه دولت میباشد با وجود اين يک راه حل سياسی وپيشرفت صلحآميز در اين امر بدون شرکت فعال جنبشھای کوردی ميسرنمیباشد.‏.1دمکراتيزاسيون،‏ جامعه مدنی،‏ کاهش نفوذ ارتش و دستگاه نظامیجامعهی کورد در عرصه تاريخ اکثرأ هنگام بروز اختلافات سياسی تمايل بهشکاف و چندگانگی،‏ جنگ و ستيز نظامی را داشتهاند.‏ اين رويكرد نه تنھا بهخود کوردها ضربه زده و آنھا را تضعيف نموده بلکه همچنين باعث آن شدهکه يافتن يک راه حل سياسی جھت حل قضيه بسی مشکلتر گردد.‏ جنبشھایکوردی،‏ فعالين حزبی و روشنفکران در داخل و خارج بايد در اين زمينهبکوشند که يک فرهنگ برخورد سياسی و صلح آميز و خالی از جنگ را درهنگام بروز اختلافات بوجود آورده و بر فضای حاکم استقرار بخشند.‏ خيلی ازکوردها به اين امر مھم پی برده و در راستای رسيدن به اين هدف میکوشند.‏

کوردناسی 1709.2.3.4.5.6اين مشکل با کمبود دمکراسی در جامعه کرد در ارتباط ميباشد.‏ دليل اينامر تنھا در وجود خفقان و اعمال فشار جمھوری ترکيه نسبت به کوردهاخلاصه نشده بلکه ريشه در گرايشھای غير-‏ يا ضد دمکراسی در خود اينجامعه نيز دارد.‏ اقدام وفعاليت عليه سياست متکی به شخص و ديکتاتوری وجنگ طلب نه تنھا به خودی خود لازم و مفيد میباشد بلکه در اين مورد بهگشايش يک راه حل سياسی مسئله نيز کمک مکند.‏جنبشھای کوردی و فعالين حزبی ‏(روی سخن در اينجا بدليل توازن نيروهاقبل از هر کسی با حزب آارگران آوردستان میباشد)‏ نيز بايد موازين حقوقبشر را بدون چون و چرا پذيرفته و رعايت کنند.‏ حمله و تجاوز به افراد غيرنظامی به هيچ نحوی قابل بخشش نيست بدون توجه به آنکه چه کسی مرتکباين عمل شده و دليلش برای اين کار چه بوده است.‏حزب آارگران آوردستان بايد به نوبه خود از اقدام به جنگ و تجاوز صرفنظر کند تا بدينوسيله راه را برای يک برخورد سياسی بگشايد.‏روشنفکران و محققين کورد ‏(در داخل و خارج)‏ میبايستی در تکامل وتدوين سياسی و فرهنگی جامعهی کورد شرکت فعالانه داشته و سھم خود رادر اين زمينه بجا بياورند.‏ برای مثال جھت تأسيس يک آکادمی زبان کوردیکه از طرف همگان قابل قبول باشد و بتواند در تعليم معلمين ياری نمايد.‏تا بحال بين احزاب و سازمانھای کورد کشورهای همجوار رسم بر اين بودهکه آنھا در امور داخلی احزاب اين کشورها دخالت بعمل نياورند.‏ حزبآارگران آوردستان بايد در سياستھای خود به اين امر توجه کند که موقعيتناثبات منطقه را دچار تزلزلات بيشتری نسازد چرا که از اين طريق يافتنهرگونه راهی برای صلح مشکلتر خواهد شد.‏ او میبايستی مخصوصأ درسياست داخلی کشورهای همسايه از اعمال هرگونه دخالتی خودداری ورزيدهو بخصوص از برخوردهای مسلحانه اعضايش در تشنج داخلی شمال عراق وشرکت آنان در اين امر پرهيز کند.‏

کوردناسی 1710توصيههايی به دولت جمھوری فدرال آلمان،‏وزارت امور خارجه و پارلمان اين آشور و احزاب آلمانی.1امکان عمل از طريق سياست خارجیيک رابطه دوستانه تاريخی که قبل از همه مرتبأ از طرف ترکيه بر آن تأکيدمیشود دو کشور جمھوری فدرال آلمان و جمھوری ترکيه را به هم پيوندمیدهد.‏ با وجود مشکلات تازهای که در رابطه با عضويت ترکيه در اتحاديهاروپا پيش آمده جمھوری فدرال آلمان کماکان نقش مرکزی و اساسی را دررابطهی سياسی و اقتصادی ترکيه با اروپای غربی بازی میکند.‏ به اين دليلدولت آلمان از موقعيت خوبی برخوردار بوده که فعالانه در جھت راهيابی بهصلح شرکت کند ‏(چه از طريق روابط دو جانبه و چه در چھارچوب اتحاديهیاروپا و.(OSCE.2بزرگترين هدف ترکيه در امور سياست خارجی ورود آن کشور به اتحاديهیاروپا میباشد.‏ در رابطه با بحث و گفتگوها و مذاکراتی که در اين زمينه انجاممیگيرند،‏ مکررأ وضع حقوق بشر در ترکيه،‏ مسئله کوردها و پيشرفتھای لازمدر زمينه دمکراتيزاسيون پيش ميآيند.‏ از آنجايی که از طرف دولت ترکيهاحساس میشود ‏(و آن هم بی دليل نيست)‏ که طرح اين مسائل فقط بھانهایمیباشد تا مانع از ورود ترکيه به اتحاديهی اروپا شد.‏ فعاليت جھت استقراردمکراسی و حقوق بشر از طرف اين دولت لوس گرديده و فقط به يک جنبهفورماليته تبديل گشته است.‏ دولت آلمان بايد سعی خود را در جھت يکبرخورد صادقانهی اتحاديهی اروپا با ترکيه بعمل آورد.‏ برای اين آار بايد بهاين سؤال پاسخ گفت که آيا عضويت ترکيه در آيندهای نزديک واقع بينانه بودهيا خير و يا اينکه بايد روابط را خارج از اتحاديهی اروپا گسترش بخشيد.‏

یهایهایهایهاکوردناسی 1711.3شرط لازم برای هر دو آلترناتيو پيشرفت ترکيه در زمينهی دمکراسی و حقوقبشر بوده و هر دوی اين راهھا تنھا هنگامی قابل اجرا میباشند که کشمکش ونزاع داخلی بر سر موقعيت و وضعيت کوردها از طريق مسالمت آميز به پايانبرسد.‏ برای اين منظور بايد با دولت ترکيه مشترکا برنامه مشخصی تھيه وتدوين شود.‏يک راه حل سياسی در ترکيه بر سر نزاع کوردها و ترکھا مستلزم از بينبردن ظلم وستم اقتصادی و کمبودهای ساختاری و صنعتی و راه و ترابریدر جنوب شرقی میباشد.‏ جمھوری ترکيه دارای منابع مالی لازم جھت بهاجرا درآوردن وظايف فوق نبوده و بايد از خارج به آن کمک گردد ‏(به جایکمکھای ميلياردی تسليحاتی زمان حاضر م.).‏ در صورت پياده شدن راهحلمسالمت آميز دولت آلمان بايد در اين مورد کمکھای سخاوتمندانهای را بهانجام برساند.‏ در اين رابطه اين امر مھم میباشد که در حين پيادهکردنبرنامهکمکی به نيازها و خواستهمردم منطقه توجه شود.‏ برای نمونهبايد به روستائيان امکان اين داده شود که روستاهای ويران شدهی خود رادوباره آباد سازند و در آنجا سکنی گزينند،‏ نه اينکه برنامه» احداث.4.5روستاهاي مرکزی « و قابل کنترل را همچنان دنبال نمود.‏موجود برایبا توجه به تخريب فراوانی که در طبيعت مناطق کوردنشين پديدآمده مفيدخواهدبود که تا بوجودآمدن جريان صلح،‏ وزارت همياری اقتصادی و توسعهیآلمان از وقت موجود استفاده نموده و تحقيقاتی در مورد چگونگی بازسازی واحيای محيط زيست بعمل آورد.‏ در اين رابطه لازم است روشھای مناسبیجھت حصول اين کار يافته و برنامهلازم را در اين زمينه تھيه سازد.‏دولت آلمان میبايستی تبادل روزنامه نگاران،‏ محققان،‏ سازمانھای غيردولتی،‏ سازمانھای سياسی و انجمنھای گوناگون را با ترکيه تشديد بخشد ودر اين زمينه به اين امر دقت کند که چنان رابطهای را به همان اندازه بااشخاص و سازمانھای کوردی داشته باشد.‏ يک موضوع قابل طرح در اينتبادلات بين گروهھای شخصی اجتماعی میبايستی بررسی راهھای خروج از

کوردناسی 1712.6اين نزاع ترکی کوردی باشد.‏ از طرف ديگر بايد به سؤالاتی نيز رسيدگیکرد که از دور با اين مسئله در ارتباط میباشند مانند حل مشکلات اقتصادیو ساختاری،‏ زندگی مشترک و همزيستی گروهھای مختلف زبانی قومی،‏استنباطھا و پيشداوريھای طرفين،‏ نقش برابر زنان در زندگی سياسی واقتصادی و غيره.‏دولت آلمان بايد به قربانيان اين جنگ کمکھای بيشتری نموده و از آنانحمايت بعمل آورد.‏ در اين رابطه نبايد صرفا کمکھا فقط به قربانيان شکنجه وامور پزشکی ختم شوند بلکه بايد به ‏«گروهھای کمک به خود»‏ ياریرسانيد،‏ بعنوان مثال برای تلاش بيشتر در تخصص نيروهای پزشکی.‏روابط اقتصادیروابط اقتصادی بين آلمان وترکيه از اهميت ويژهای برخوردار میباشد ولیاين ويژگی برای هر دو کشور يکسان نمیباشد.‏ اين روابط از نظر آلمان مثبتو مفيد بوده ولی از نظر ترکيه دارای مرکزيت و اهميت خاصی میباشند.‏روابط دوجانبه اقتصادی ‏(همچنين بين اتحاديهی اروپا و ترکيه برای اينکشور دارای اهميت خيلی بيشتری میباشند تا برای آلمان ‏(يا اتحاديهی اروپا)‏چرا که داد و ستد آلمان و اتحاديهی اروپا کمتر روی ترکيه متمرکز شده تابالعکس.‏ درصد و حجم اين معاملات با يکديگر قابل مقايسه نيستند.‏ دليلاصلی آن اين است که برای ترکيه در معاملات خارجی خود آلترناتيو کمتریوجود دارد تا برای آلمان و اتحاديهی اروپا.‏ معاملات و داد و ستدهایخارجی میتواند و بايد در جھت تأثيرگذاری برای تلاش و جستجوی يک راهحل سياسی مشکلات ثمربخش باشد.‏ البته بايد اين موضوع با احتياط وظرافت لازم به انجام رسد.‏

یهاکوردناسی 1713صادرات تسليحاتیجمھوری فدرال آلمان يکی از مھمترين صادرکنندهاسلحه و تسليحاتنظامی به ترکيه میباشد.‏ دليل و توجيه رسمی اين صادرات از طرف دولتآلمان یک سوء تفاهم عمدی میباشد که به آن بھای زيادی داده میشود:‏ دولتآلمان از ترکيه میخواهد که تسليحات نظامی آلمان نه در جنگ جنوب شرقیآن کشور ‏[آوردستان]‏ بلکه صرفأ در چھارچوب عمليات ناتو مورد استفادهقرار گيرند.‏ دولت ترکيه مرتبأ قول میدهد که از نکتهی يادشده پيروی کند امااستفاده از اين تسليحات را جھت ‏«مبارزه با تروريسم»‏ در راستای منشورناتو میداند.‏ در پشت اين فضای مهآلود می توان نيمی از واقعيتھا را ديد کهاين اسلحهها و ساير تسليحات نظامی وارده از آلمان در جنوب شرقی ترکيهجھت سرکوب قيامھای اين منطقه استفاده میشود،‏ چرا که اين قيامھا يک»باطن تروريستی»‏ دارند.‏ دولت آلمان میبايستی فورأ به اين وضعيت فوقالعاده خاتمه بخشد.‏ صدور تسليحات نظامی به اين منطقه جنگخيز هيچگونهخدمتی به پايان درگيريھا نکرده،‏ بلکه اوضاع تشنج را وخيمتر میکند.‏ تازمانيکه درگيری ترکھا و کوردها از طريق سياسی حل نشده میبايستی ازصدور تسليحات نظامی به ترکيه و همچنين کالاهای شخصی و همکاری دراين زمينه جلوگيری شود.‏.1سياستی که بايد در برابر مھاجرين ترک و کوردمقيم آلمان در پيش گرفتسياست آلمان در مقابل ترکيه هميشه علاوه بر موارد ديگر از اين جنبهمتأثر بوده که ميليونھا ترک و کورد به طور دائم در آلمان زندگی میکنند.‏درستی و صداقت در سياست آلمان نسبت به درگيری و نزاع ترکھا و کوردها

کوردناسی 1714.2.3به اين امر بستگی دارد که با اين مھاجرين که از جمھوری ترکيه آمدهاند درآلمان چه رفتاری میشود.‏ جمھوری فدرال آلمان بايد طبق تعھدات خود درزمينه حقوق بشر ‏(حفاظت از کودکان،‏ حمايت از خانواده،‏ ممانعت از تبعيضقومی،‏ زبانی و مذهبی)‏ و همچنين بخاطر ايجاد اعتماد به سياست آلمان درمورد درگيريھای ترکيه،‏ وضعيت حقوقی و امنيتی و حمايت از اين مھاجرين رادر قبال هرگونه تبعيض بھتر سازد و از حقوق آنان پشتيبانی نمايد.‏ اين امرهمچنين سبب آن خواهد شد که به انتقاد آلمان به کشورهای ديگر در زمينهتجاوز به حقوق بشر بھای بيشتری گذاشته شود.‏در آلمان امکانات کمی جھت يادگيری زبان کردی در مدارس وجود دارد چراکه کوردهای ترکيه بر حسب دکترين دولت ترکيه هنوز هم به عنوان ترکقلمداد میشوند.‏ تا زمانيکه دولت آلمان در کشور خود درخواستی را که ازترکيه میکند به مرحله اجرا درنياورد يعنی اعطای حقوق فرهنگی و زبانی بهکوردهای ساکن آلمان کسی پافشاری اين دولت را در جھت کسب حقوقاقليتھا در ترکيه جدی نخواهد گرفت.‏ به اين دليل بايد امکانات تدريس زبانمادری برای کودکان کرد و احيای فرهنگی برای کوردها در آلمان با فوريتروبه فزونی نھد.‏ممنوعيت حزب آارگران آوردستان در آلمان منفی بوده و میبايستی اينسازمان دوباره آزاد شود.‏ همانطوری که مسلم است هرکسی که در آلمانمرتکب جرم و جنايتی میشود بايد مجازات گردد به همانگونه نيز ممنوعيتحزب آارگران آوردستان باعث امنيت داخلی ‏(در آلمان)‏ نشده و به حلدرگيريھا در ترکيه کمک نکرده است.‏ اگر اعضای سازمانی مرتکب جنايتیشوند بايد آنھا را تعقيب،‏ دستگير و محاکمه نمود.‏ اين عمل قبل از ممنوعيتحزب آارگران آوردستان ممکن بود واجرا هم میشد.‏ ممنوعيت حزبآارگران آوردستان براي اين کار لازم نبود.‏ اين عمل سياسی نشان دهندهیطرز درگيری سياسی در ترکيه و تأثير و انتقال آن بر حسب فشار دولتترکيه به آلمان بوده است.‏ بدينگونه دولت آلمان طرفدار يکی از طرفين نزاع

یهایهاکوردناسی 1715‏(ترکيه)‏ شده و اين امکان را از خود سلب میکند که بتواند در جستجوی يکراه حل سياسی کمک مؤثری بنمايد.‏توصيههايی بهاتحاديهی اروپا،‏پارلمان اروپا و سازمانامنيت و همكاری اروپااتحاديه اروپا میبايستی از تمام امکاناتی که در اختيار دارد استفاده نمودهو با تمام سعی و کوشش خود به جريان صلحی که بايد در آينده بوجود آيداز لحاظ اقتصادی هرگونه کمک لازم را بعمل آورده و در جھت بھبود اوضاعاقتصادی و ساختارهای سياسی در ترکيه گام بردارد.‏ اتحاديه اروپامیبايستی قبل از هرچيزی از سياست دوپھلوی خود در برابر ترکيه در موردعضويت آن کشور در اتحاديھی اروپا خودداری ورزيده و دوری جويد.‏ درغير اينصورت او اعتمادی را که جھت انجام يک نقش مثبت در حل درگيری ورعايت و پيروی از حقوق بشر لازم میباشد از دست خواهد داد.‏ اتحاديهیاروپا میبايست فعالانه در بوجود آوردن يک جريان صلح بکوشد و بوسيلهبرنامه---کمکی قدم برداشتن در اين زمينه را تشويق کند.‏ کمک وياری قبلاز هر چيزی در زمينهزير ضروری میباشند:‏بازسازی راهھايی که در اثر جنگ از بين رفتهاند و احيای زيربنایاقتصادی در جنوب شرقی ترکيه،‏کمکھای مالی و معنوی برای برداشتن قدمھای اوليه در جھت دمکراتيزهکردن و تمرکززدايی،‏پشتيبانی و کمک جھت برپائی تدريس به زبان کوردی و برای تأسيسمؤسسات لازم جھت انجام اين کار،‏

یهاکوردناسی 1716--کمک برای انجام کارهای لازم جھت آشتی در اجتماع بخصوص در جھتايجاد کميسيونھای ‏«يافتن حقيقت و عفو عمومی و رسيدگی به ادعايخسارت»‏ پيشنھادی در صورتيکه منابع نامبرده از سوی کوردها و ترکھا مفيدو لازم تلقی شوند.‏ ديوان عالی اروپا ترکيه را بدليل نقض حقوق بشر مكررامحکوم نموده و تغيير اعمال و قوانين ضد حقوق بشر را در اين کشورخواستار شده است.‏ اين وظيفه دولتھای عضو پارلمان اروپا میباشد که درسطح تبادلات سياسی به ترکيه فشار بياورند تا به تحقق خواستهفوقدست زند.‏ اگر اين امر انجام نگيرد خطر آن میرود که مکانيزمھای اروپايیجھت حمايت و حفظ حقوق بشر ثمر بخشی خود را از دست داده و کسیديگر به آنھا باور نداشته باشد.‏در فعاليتھای سازمان امنيت و همكاری اروپا حمايت از اقوام،‏ زبانھا ومذهبھايی که در اقليت میباشند نقش عمدهای را ايفا میکنند.‏ اين سازمان حتیوجود يک کميساريای مستقل را به اقليتھای ملی اختصاص دادهاست.‏ پايه واساس حمايت از اقليتھا سند کپنھاگ مورخ١٩٩٠ جون ٢٩میباشد.‏کشورهای امضا کننده که ترکيه جزو آنان میباشد متعھد شدند حمايت ازحقوق متساوی برای اقليتھا را عملی سازند و حقوق ايشان را بوسيلهپشتيبانيھای مخصوص در اين زمينه حفظ کنند.‏ اين تعھدات همچنين شاملتضمين استفادهی آزادانه از زبان مادری در عرصهی زندگی شخصی و درملاء عام و ادارات بوده و همچنين احداث مؤسسات مخصوص تحصيلی،‏فرهنگی و مذهبی را تضمين میکند.‏ با وجود اين قوانين مساعد يادشده،‏متأسفانه سازمان امنيت و همكاری اروپا تا بحال کوششی جھت حل درگيریترکيه بعمل نياورده است.‏ به اين دليل ما از سازمان مذکور میخواهيم که باجديت بيشتری به اين درگيری بنگرد و نماينده مخصوصی را برای اين کارتعيين کند.‏

یولیهایولکوردناسی 1717توصيههايی به ناتوسازمان ناتو خود را تنھا به عنوان يک اتحاد نظامی تلقی نکرده بلکه طبقمنشور آن همچنين سازمانی متشکل از اعضائی میباشد که هدفشان حفظدمکراسی و حقوق بشر میباشد.‏ اين امر بايد در سياست کشور عضو يعنیترکيه نيز صادق باشد.‏متأسفانه درست در اين مورد حقوق فوق قربانیمنافع استراتژيک میشوند.‏ ارتش و نظاميان ترکيه نقش بارزی را در اينمورد ايفا میکنند که آيا يک راه حل سياسی برای حل اين درگيری ميسرگردد يا خير.‏ نمايندگان ناتو در اين زمينه امکاناتی را جھت گفتگو در اختياردارند که معمولأ دست نمايندگان دولتھا و پارلمانھا به آن نمیرسد.‏ از اينامکانات بايد بدون قيد وشرط استفاده نمود تا نظاميان را جھت قبول يک راهحل سياسی تشويق و ترقيب نمود.‏ همچنين در مورد صادرات تسليحات وهمکاريھای نظامی وظيفهی ناتو میباشد که فاصله بين خواستهمطرحشدهی خود و سياست عملی اش را کم کرده و به آنچه میگويد عمل کند.‏ترکيه بايد هرگونه کمک لازم را در جستجوی يک راه حل سياسی و جھت ازبين بردن کمبودهای اقتصادی،‏ اجتماعی و سياسی بدست آورد اما اين کشورنبايد به هيچگونه کمک نظامی دست يابد که امکان ادامه بخشيدن و سرکوبداخلی وتمديد اين جنگ خانمان برانداز را به او بدهد.‏سخن پايانیغلبه بر جنگ و به اتمام رساندن آن امکان پذير میباشد.‏ در جمھوریترکيه فقط عدهی کمی منافعشان در ادامهی جنگ و خونريزی،‏ نابودیروستاها،‏ خانهها،‏ راه و ترابری و آيندهی اقتصادی کشور میباشد.‏هنوزهم در اين کشور يک ديناميزم صلح بوجود نيامدهاست.‏ يکی از دلايل اين امرآن میباشد که خيلی از سياستمداران و نظاميان،‏ وقت خود را کمتر صرف حل

کوردناسی 1718مشکل نموده و بيشتر سعي و کوشش خود را بر آن نھادهاند که به ‏«حفظظاهر»‏ پرداخته و يا از ايدئولوژيھايی دفاع کنند که زمان آنھا بسر آمده.‏ همهطرفين و شرکتکنندگان اين نزاع میبايستی بيشتر متوجه سرنوشت انسانھا وکشورشان بوده و بدنبال راه حلھای عملی باشند.‏ هر دو طرف بايد در اينمورد از خود انعطافاتی نشان داده و حقوقی برای طرف مقابل قائل شوند واين نه به آن دليل که آنھا از طرف دشمن به انجام اين کار ‏«ناچار»‏ شدهاندبلکه به اين خاطر که انجام اين کار در دراز مدت در راستای منافع هر دوطرف میباشد.‏ يافتن اين منافع مشترک و تشخيص آن در آغاز مشکل میباشداما آن در قدمھای سياسی فراوانی که در اين راستا بايد برداشته شوند،‏ ممكنمیگردد.‏ دمکراتيزه کردن و تمرکززدايی در جمھوری ترکيه به عنوان مثالکاری نمیباشد که کماليستھا آنرا به خاطر کوردها انجام دهند بلکه اين امر باايدهی کشور واحد تطابق داشته و در راستای مدرنيزهکردن ساختارهایدولتی به خودی خود لازم میباشند.‏ از طرف ديگر اتصال امر دمکراتيزاسيونبه پروسهی تمرکززدایی اين امکان را به کوردها میدهد به طور گسترده درتصميم گيريھای مھم شرکت داشته و از لحاظ سياسی فعال باشند و نه آنکهفقط از طرف عدهای انگشت شمار در آنکارا نمايندگی شوند.‏ برای کوردها ايننه تنھا به معنای شانسی میباشد که خود در بحث و گفتگوهای سياسیشرکت جويند بلکه در جوار آن نقش فردی را کنار نھاده و اين به آنان اينامکان را میدهد خود مسئوليتھای سياسی را قبول کنند.‏ ما اميدواريم که همهکسانی که به نحوی در اين درگيری شرکت دارند به مسئوليت خود در قباليک راهحل صلح آميز و امکانات آن پی برده و همه سد و مرزهای ايدئولوژيکیو غيره را به کناری زده و آماده باشند که تضادهای خود را قبول کرده و باوجود آن هر کدام در راستای منافع خويش در جھت يک صلح مشترکبکوشند.‏

کوردناسی 1719Dieter‐Scheuer, Amke:Möglichkeiten der Konfliktlösung in der TürkischenRepublik.Deutsches Orient‐Institut Hamburg, 1999.ISBN 3‐89173‐051‐9.ISSN 0177‐4158.-این نوشته بخشی از کتاب امكانات و راهھای برونرفت از بحران درجمھوری ترآيه که توسط ‏،(طرح انستیتوی شرق شناسی آلمان برای حلمسئلهی کورد در ترکیه)‏ میباشد.‏

کوردناسی 1720تاریخ مدرن کوردها«A Modern History of the Kurds»نوشتهی دیوید مکداولترجمه از انگلیسی:‏ احمد اسکندریتوضیحی درباره این ترجمه:‏یکبار با ماموستا شیخ عزالدین درمورد کتاب دیوید مکداول صحبتمیکردم.‏ ایشان گفتند یکی از نوههایم که چندروز قبل متن انگلیسی کتاب راخوانده بود میگوید که دراین کتاب بدفعات درمورد شما صحبت شدهاست.‏ایشان هم میگویند که من ترجمهی فارسی را خواندهام و یکبار بیشتر اسم مندراین کتاب نیامدهاست!‏ منھم صحبت نوهی ایشان را تایید کردم و گفتم دراینکتاب درمورد شما و شخصیتھا و احزاب جنبش کوردستان ایران مفصلا

کوردناسی 1721صحبت شدهاست.‏ باتوجه به این مطلب چون کتاب را مدتھا قبل بزبان انگلیسیخواندهبودم درمورد ترجمهی آن کنجکاو شده،‏ نسخهای از ترجمهی فارسیکتاب را با عنوان ‏«تاریخ معاصر کورد»‏ ترجمهی آقای ابراهیم یونسی بدستآورده و فصلھای آنرا بامتن اصلی مقایسهکردم.‏ متوجه شدم که یک فصل کاملاز کتاب ‏(فصل سیزدهم صفحات٢٦١-٢٨٣متن انگلیسی)‏ درمورد کردستانایران تحتعنوان ‏«اتباع جمھوری شیعه»‏ در این ترجمه نیامدهاست.‏کتاب دیوید مکداول شامل پنج بخش است بنامھای کتاب اول،‏ کتاب دوم،‏کتاب سوم،‏ کتاب چھارم و کتاب پنجم و هرکدام از این بخشھا هم شامل چندفصل است.‏عنوان و فصول بخش سوم در متن اصلی از صفحه ‎٢٣١‎تا ٢٨٣ چنین است:‏کتاب سوم - ناسیونالیسم قومی در ایران- عشایر یا قومیت؟ جمھوری مھاباد صفحه٢٣١- ایران:‏ایجاد یک جنبش ملی صفحه- اتباع جمھوری شیعه صفحه٢٤٩٢٦١درترجمه فارسی آقای ابراهیم یونسی،‏ چاپ پانیذآمدهاست:‏– تھران ١٣٨٠ بدینترتیبکتاب سوم - ناسیونالیسم مبتنی بر قومیت در ایران- قبیله یاقوم؟ جمھوری مھاباد٣٩٥ صفحه- ایران:‏ایجاد یک جنبش ملی٤٢٥ صفحه

کوردناسی 1722همچنانکه ملاحظه میکنید،‏ فصل سوم یعنیکامل غایب است!‏‏«اتباع جمھوری شیعه»‏بطوراینکه در جمھوری اسلامی سانسور هست و کتاب باید ازجانب ممیزی تاییدشود قابل درک است و این امر بھیچوجه راز پنھانی نیست.‏ مشکل امادراینست خواننده با این تصور رها میشود که گویا این ترجمه متن کامل کتابآقای مکداول را دربرمیگیرد.‏ آقای یونسی درعوض مقدمه مفصلی گنجاندهاست که در آن نظرات شخصی خودشان را درمورد جنبش کوردستان وبرخی شخصیتھای آن ابراز میدارد که با توجه به حذف فصل مورد اشارهبسیار جای شگفتی است.‏ جا داشت که درمورد خود کتاب و نویسندهی آنیعنی آقای دیوید مکداول در این مقدمه مطالبی نوشته میشد.‏و اتفاقا درغیاب این فصل هم میدانی برای ‏«تایید»‏ اظھار نظرهایشان درنشریهی چشمانداز ایران ‏(شماره١ویژهنامهی کردستان فروردین(١٣٨٢بدست میدهد.‏ اگر ترجمه کتاب بدون مقدمه آنچنانی چاپ میشد آنوقت برایخوانندگان آن مشکل نبود تا متوجه شوند که درجمھوری اسلامی ‏(که مصاحبهشوندگان در نشریه چشمانداز ایران فوقالذکر آنھمه در وصف آن سخنمیگویند)‏ تنھا آندسته کتابھای تاریخی میتوانند ترجمه شوند که هیچگونهانتقادی متوجه خودشان نکند.‏ بھرحال تاکنون خوانندگان از دیدن این فصل از– کتابکه بویژه مسائل مھم مربوط به کوردستان ایران و سیاستھا وعملکردهای جمھوری اسلامی درقبال آنرا تحلیلمیکند – محروم ماندهاند.‏اینک چاپ سوم بازبینیشده انگلیسی کتاب ‏«تاریخ مدرن کوردها»‏ منتشرشدهاست.‏ از آنجاییکه احتمال میرفت که نوسینده دراین بخش از کتاب نیزتغییراتی دادهباشد،‏ با آقای دیوید مکداول تماس گرفتم و خواستم درصورتیکه چنین است،‏ من بتوانم آن تغییرات را در ترجمه این فصل بگنجانم.‏آقای مکداول که در جریان ترجمه کتابش به فارسی قرارنگرفته است،‏ ضمنتشکر گفت که تغییرات اولا در اصل مطالب نوشتهشده تغییر چندانی داده

کوردناسی 1723نشدهاست و ثانیا اینکه در بخش مربوط به کوردستان ایران متن همان استکه در چاپ اول آمدهاست.‏آقای مکداول اظھارداشتند که تغییراتی جزیی در بخش مربوط بهکوردستان عراق و اندکی اضافات در بخش مربوط به کوردستان ترکیه انجامگرفتهاست.‏ درضمن گفتند امیدواراست که ملت کرد علیرغم دردها و رنجھایفراوانی که از جانب رژیمھای حاکم برآنان وارد آمدهاست،‏ بتوانند در آرامش وهمزیستی صلحآمیز و احترام متقابل با همسایگان خود بسربرند.‏ . .یادآوری چند نکته درباره این ترجمه:‏(25١- شماره یادداشتها به عدد لاتین نوشتهشدهاست مثلا )و توضیحاتدرپایان آمدهاست.‏-٢دراین ترجمه هرجا که توضیحاتی را برای درک بھتر مطلب ویا تبدیلتاریخ میلادی به شمسی بنظرم ضروری آمدهاست،‏ آنرا در این علامتآوردهام.‏٣- پرانتزها همه از اصل متن و از نویسنده کتاب است.‏۴- در پاراگراف دوم مقدمه،‏ آقای مکداول چنین میگوید:‏[ ]»ظرف سههفته ازورود پیروزمند خمینی از تبعید،‏ جنگ بزرگی بین کوردهای محلی و نیروهایوفادار به رژیم جمھوی اسلامی تازه اعلامشده در نزدیکی بانه بوقوع پیوستکه طی آن بیشاز یکصدنفر کشته شدند.»‏ توضیحی در این مورد ضروریمینماید.‏ سه هفته بعداز آمدن خمینی میشود هفته اول اسفندماهمراجعه ١٣٥٧.به آرشیو نشریات و نیز منابع آنزمان این درگیری را نهدرمنطقه بانه ونه درهیچکدام از شھرهای دیگر کردستان تایید نمیکند و معلوم نیست آقای دیوید

کوردناسی 1724مکداول این مطلب را به استناد به کدام منبع نوشتهاست.‏ درعین حال ایندرگیری در نزدیکی شھر بانه درست یکسال بعد اتفاق افتاد که در آن تعدادزیادی از نیروهای ویژه و آموزشدیده جمھوری اسلامی در کمین نیروهایپیشمرگ افتادند و تعداد زیادی کشتهشده و مقدار معتنابھی مھمات و تجیھزاتنظامی بهغنیمت گرفتهشد.‏احمد اسکندریاتباع جمھوری شیعهمقدمهکوردستان نیز همانند باقی نقاط ایران از سقوط رژیم پھلوی استقبال وازآن بھرهبرداری کرد.‏ناآرامیھای پاییز سال١٩٧٨ مغایرتزیادی با آنچیزیداشت که هویدا نخستوزیر تنھا یکسال قبل گفتهبود مبنی براینکه هیچ مشکلی‏[درکوردستان]‏ وجود ندارد و اینکه ‏«جامعهی کورد نسبت به میھن احساس1وفاداری عظیم میکنند.»‏ انزجار کوردها از شاه که از قبل بسیار شدید بود،‏با قرارداد الجزایر درسال١٩٧٥که طی آن کوردهای عراق را رهاکرد،‏ افزایشیافتهبود.‏ هنگامیکه پادگانھای ارتشی درمناطق کوردنشین درپاییز ١٩٧٨محرمیت خود را از دستدادند،‏ کوردها تا آنجاییکه توانستند تسلیحاتمصادرهکردند و نزدیک به پایان سال بهیک نیروی موثر در صحنه تبدیلشدند.‏‏:[کوردها]‏ هرچند بدوا ورود خمینی به تھران را خوشآمد گفتند،‏ اما آنان برایسرنگونی رژیم سابق تلاش کردهبودند و نه بخاطر ایجاد یک جمھوریاسلامی.‏ هرچند احتمالا اکثریت آنان با خوشحالی موافق شعار حزب دموکراتکوردستان ایران ‏[حدکا]‏ مبنی بر ‏«دموکراسی برای ایران و خودمختاری برایکوردستان»‏ بودند،‏ معلومنبود که بجای آن خواهان چه ‏[رژیمی]‏ بودند.‏

کوردناسی 1725ظرف سههفته از ورود پیروزمند خمینی از تبعید،‏ جنگبزرگی بین کوردهایمحلی و نیروهای وفادار به رژیم جمھوی اسلامی تازهاعلامشده درنزدیکیبانه بوقوع پیوست که طی آن بیش از یکصدنفر کشته شدند.‏ ‏[به توضیحیدراین مورد درمقدمه مراجعهکنید.‏ م]‏ این درگیری دراصل با تبوتاب ودرگیری میان شییعیان محلی و نیروهای کورد برانگیخته شدهبود.‏ با وجوداین در ورای حوادثی که در صحنهی عمل رویمیداد،‏ کشمکش بنیادین میانرژیم جدید و کوردها برخورد انتظارات ناسازگار بود.‏ برای جمھوری اسلامیجدید آرمان سیاسی برای ایران الزاما همهی مسلمانان درون جمھوری راشاملمیشد.‏ قرارگرفتن در خارج ازآن باعثمیشود که بر وفاداری به ایمانشککرد.‏ در همان حال رژیم جدید،‏ نامطمئن از خود و از رایدهندگانی کهآنرا مستقر کردهبودند از تجزیهی ملی وحشتزده شدهبود.‏ هیچ نوعپارچهپارچهشدنی را در مرزها را تاب نمیآورد،‏ و این درست همان چیزی بودکه آنانرا از کوردها بههراس میانداخت.‏٣٥ازسوی دیگر انتظارات کوردها پساز سال تمرکز قدرت تدریجیدرمرکز اینبود که میتوان درنتیجه خلاء قدرتی که پیش آمدهبود سیاستعدمتمرکز را جامهی عمل پوشاند.‏ درنظر اکثریت قاطع کوردها ادارهی امورمحلی درچارچوب خطوط دموکراتیک و سکولار جای میگرفت.‏این حالت فکری ‏«حدکا»ی چپگرابود که ناچار به درافتادن با دیدگاهاسلامی در تھران بود.‏ درطول حدود یکسال بعد کوردستان درمعرضدرگیریھای مکرر و آرایش رزمی میان جنگاوران کورد و گاردهای انقلابیداوطلب که تازه بنام پاسداران تشکیلشده بودند قرارگرفت.‏ این پاسدارانبهشیوهای تھاجمی بر ارزشھای شیعهگری در رژیم جدید تأکیدمیکردند.‏بطور کلی،‏ بیشترین بخشھای روستایی تا سالھای١٩٨٢-١٩٨٣ دردستکوردها باقیماند درحالیکه بشتر شھرها هرچند درمعرض طغیان متناوب

کوردناسی 1726بودند،‏ اما در تسلط ضعیف رژیم قرارداشتند.‏ مھاباد مکررا و گاهی بمدت چندماه بهدست شورشیان میافتاد.‏بوکان بمدت بیش از دوسال پایگاه مستحکمکوردها باقیماند.‏ شھر مرزی سردشت،‏ همینکه مجددا بدست دولت افتاد،‏ تنھااز طریق آذوقهرسانی هوایی حفظ شدهبود زیرا که تا اواخر سالمنتھی به شھر در دست شورشیان باقیماند.‏١٩٨٢ جادهدرگیریھا دردآورتر شد زیرا که رژیم بجای ارتش منظم،‏ از پاسداراناستفادهمیکرد و قساوتی که در جریان آرامسازی انجامگرفت موجبشد کهحدود دههزار از کوردها در دوسال اول کشتهشدند؛ برخی در درگیریھا وعدهای در اعدامھای وسیع و سرسری که توسط آیتالله صادق خلخالی،‏ »قاضی اعدام کننده»‏ اجرامیشد که برای مرعوبساختن و وادارکردن مردم2بهتسلیم ‏[به کوردستان]‏ فرستاده شدهبود.‏باوجوداین در هردو طرف تلاشھایی درگیربود تا به درگیریھا خاتمهدادهشده و به یک سازش موقت دستیابند.‏ازجانب کوردها انگیزهی اینکارآرزوی کسب خودمختاری و پایان بخشیدن به صدمات گستردهای بود کهدرنتیجه درگیریھا پیشآمدهبود.‏چالشھاییاز طرف رژیم،‏ انگیزهیاصلی کمکردنبود که هم در داخل و هم درخارج با آن روبروبود،‏ حتی درصورتلزوم با دادن امیتازاتی که تمامیت ارضی کشور را بهخطر نمیانداخت.‏درطول نخستین سال مبادرت به سه دور گفتگو کردند.‏١٩٧٩ ‏[اسفند [١٣٥٧دراوایل مارسکوردها اولین مجموعه خواستھای هشتگانه شانهی خودرا عرضهکردند که درآن درعین برسمیت شناختن جمھوری اسلامی،‏ برایتمامی کوردستان بعنوان یک واحد اداری درچارچوب ایران فدرال خواستار3خودمختاری شدند.‏ مطالبات آنان بسیار فراتراز استان کوردستان بود ومیبایست آذربایجان غربی،‏ که درواقع اکثریت آنرا آذریھا تشکیلمیدادند،‏کرمانشاه و ایلام که اکثریت آنرا شیعیان تشکیلمیدادند و درمورد ایلام کهجای بحثاست لر بودند تا کورد،‏ را شامل شود.‏ غیر محتمل بود که بتوان به

کوردناسی 1727هرگونه توافقی دستیافت.‏رژیم چنین تعریف وسیعی از کوردستان را ردکرد و درعوض با پیشنھاد حقوق کامل فرهنگی و زبان و نیز مقامات بالایکورد که بتوانند اداره امور محلی را در دست داشتهباشند و همچنین باتضمینھای مشخص برای اقلیتھا در قانون اساسی جدید پاسخداد.‏مجددا بر دیدگاهھای خویش تاکید ورزیدند.‏مردم ما برای دو هدف اساسی مبارزهکردهاند؛ سرنگونی دیکتاتوری و جایگزینی آنبا یک رژیم انسانی که به حقوقو آزادیھایسیاسی در سراسر ایران احترام میگذارد،‏ وکسب حقوق ملی همه ملتھا را در شکلخودمختاری ویا فدرالیسم در یک ایران آزاد4میپذیرد.‏درقم خمینی قبلا پیشنھاد دولت را وتو کردهبود.‏کوردهادر کوردستان اندکتوجھی به این مبادلات میشد،‏ زیرا که آتش جنگ ابتدا در اطراف سنندج وسپس بطرف شمال و درنقده شعلهور شدهبود.‏در اوایل ماه اوت بنابدرخواست یکرهبر روحانی کورد،‏ شیخعزالدینحسینی بدنبال آنکه یکصد نفر کشته و هزاران نفر درنتیجه درگیریھای تابستاندرمناطق مرکزی و شمالی کوردستان آوارهشدهبودند،‏ تلاشی برای یکآتشبس انجام گرفت.‏ این آرامش بزحمت دوهفته طول کشید پیش از آنکه یکجنگ وسیع در پاوه درگیرشود که سببشد تا آیتالله خمینی هم قاسملو و همشیخ عزالدین را تکفیرکرد.‏ بیشترین چیزی که وی حاضربود بدهد این بود کهبرای همه کسانیکه خود را تسلیم میکردند یک عفو عمومی صادرکند و یکروزدرآمد نفت را٧٥)میلیون دلار)‏بهمنظور توسعهیفوری اختصاصدهد.‏قاسملو براساس توافق دولت درموارد زیر درخواست آتشبسکرد:‏ارسال نیروی کمکی به منطقه،‏٢- آزادی همه زندانیان سیاسی،‏١- توقف٣- آزادکردن

کوردناسی 1728همه گروگانھای کورد،‏ واین تقاضا گوش شنوایی نیافت.‏۴- متوقف کردن اعدامکوردهای دستگیرشده؛ اماطی پاییز[١٣٥٨]١٩٧٩موقعیت رژیم بهوخامتگرایید و آشکارشد کهشورشیان ارتباطات پاسدازان را مخفیانه گوشمیکردند و درنتیجه کمینهایموثری را درمسیر تحرک نیروهایشان برقرار میکردند.‏ درماه اکتبر پاسدارانکنترل مھاباد،‏ سمبل اصلی جنبش ملی کوردها را ازدست دادند.‏در اواخر ماه دولت موافقت خمینی را که ازروی بیمیلیبود،‏ کسبکرده ومجددا مذاکره را با شورشیان از سرگرفتند.‏ به کوردها کنترل امور اقتصادی،‏سیاسی،‏ اجتماعی و فرهنگی استان پیشنھاد شد.‏آذرماه]‏کوردها با یک طرح هشتروز دوم دسامبر١١]مادهای دیگر پاسخدادند با ارجاع به همانجغرافیای گستردهی قبلی اما اینبار با این درخواست که خودمختاری5کردستان میبایست در پیشنویس قانون اساسی نوشتهمیشد.‏کوردها اما چندروز بعد رفراندوم برای قانون اساسی جدید را تحریمکردند هنگامیکه برایشان معلومشد که درمتن بازبینیشده هرنوع اشارهای بهکوردها حتی بعنوان یکی از حلقھای ایران حذف شدهاست.‏در مخالفت باقانون اساسی پیشنھادی کوردها تنھا نبودند؛ بیش از هشتاد درصد رأیدهندگان آذربایجانی نیز رفراندوم را بایکوت کردند.‏دراواسط ماه دولتطرحی مبنی بر ادارهی محلی در شوراهای دو استان در مھاباد و سنندج و6نیز خودمختاری فرهنگی را به کوردها پیشنھادکرد.‏ درماه ژانویه خمینی طرحدولترا بسط داد با این پیشنھاد که قانون اساسی اسلامی اصلاح و انجاممراسم مذهبی تسنن در مناطقی که اکثریت آنرا سنیها تشکیل میدادند،‏تضمینمیشود؛ اما این پیشنھاد هرچندهم که ناکافیبود،‏ جامهی عمل نپوشید.‏جنگ باردیگر بین کوردهای محلی و پاسداران در اوایل سال جدید ابتدا درسنندج شروع شد و سپس به پاوه،‏ نوسود،‏ جوانرود،‏ پیرانشھر و اشنویه در

کوردناسی 1729ماه مارس و آوریل ‏[اسفند-فروردین]‏ گسترش پیداکرد.‏ این بهیک تھاجمنظامی عمدهی دیگر به کوردستان دامنزد.‏ هرچند بیشتر شھرها دوبارهتسخیر شدند،‏ مناطق روستایی در دست کوردها باقیماند.‏ باشروع جنگ ایرانو عراق در ماه سپتامبرقطعشد.‏١٩٨٠ ‏[شھریور١٣٥٩]، روابط بطور جبرانناپذیریچرا توافق از راه مذاکرات تحقق نیافت؟دلایل شکست:‏وجود اختلاف در درون جمھوری اسلامیدرظاهر امر شکست نتیجهی شکافی بود بین حداقل خواستھای هرکدام ازطرفین.‏ اگر این تنھا دلیل میبود درآنصورت یک سازش قابلتحمل ممکنبودیافتشود؛ چیزی که کمتر از خودمختاری کامل بود اما اجازهی یک حکومتغیرمتمرکز بهدرجات با اهمیت به کوردها میداد.‏ اما موانع عمدهی دیگریبرسر راه مذاکرات موفقیتآمیز قرارداشتند.‏ هیچکدام از طرفین از یک رهبریواحد و صاحب اختیار ‏[از جانب]‏ رأی دهندگانی که ادعای نمایندگی آنانرامیکردند،‏ برخوردار نبودند.‏ برعکس هردو طرف رهبری چندسر داشتند.‏درایران عملا دو رژیم وجودداشتند:‏ دولت درتھران که دارای مسئولیت کاملولی قدرت محدود بود و یک رژیم مذهبی درقم که در آیتالله خمینی تجسمیافتهبود.‏ حتی چنین بیانی هم سادهگرایانه است،‏ زیرا که ملاهای بزرگ بسیارجناحبندیشده بودند.‏ بھرحال دولت درتھران که ابتدا ازجانب مھدی بازرگاننخستوزیر و سپس ابوالحسن بنیصدر رئیس جمھور ادارهمیشد،‏ توسطفرامینی که از قم صادرمیشد ویا ترفندهایی که از سوی افرادی در بارگاهروحانیونی میآمد که دستخوش درگیریھای جناحی دردرون سلسله مراتبروحانیت بودند،‏ مکررا تضعیف میشد.‏ برای مثال در اواخر ماه اوت‏[اوایل شھریور١٩٧٩[١٣٥٨وبدنبال یک جنگ و زورآزمایی بویژه زیانبار،‏ رحیم

کوردناسی 17307سیفقاضیکهیک ملیگرای کھنهکار بود،‏ بهمنظور شکلدادن به یکتوافقآتشبس با آیتالله طالقانی روحانی بسیار مورد احترام به تھران سفرکرد.‏بیستو چھار ساعت بعد خمینی آنرا وتوکرد.‏چند روزبعد مھدیبازرگاننخستوزیر بخاطر رفتار ‏«لیبرالی»‏ با اوضاع کوردستان ازجانب سلسلهمراتبروحانیت بشدت مورد انتقاد قرارگرفت.‏در آمد.‏برسر رئیس جمھور بنیصدر بدترپشتسر وی روحانیون تندرویی بودند که میخواستند مطمئن شوندکه وی هیچ امتیاز اساسیای به کوردها ندهد.‏مقامات مدنی و روحانی جمھوری درپی آن بودند که اتوریته خودطریق نیروهای رقیب یکدیگر یعنی ارتش منظم و پاسداران اعمال کنند.‏‏[ارتش]‏سایهی سابق خود بود.‏درصد ارتش شاهنشاهی نیرومندو اعدامھا چیزی درحدودفرار از خدمت در سطح وسیع تا سطحرا ازاولی۶٠١٧١١٢هزارنفری رسیده بود.‏ تصفیه،‏ برکناریهزار نفردیگر را شامل میشد.‏تقریبا نصفافسران ردهی متوسط ارتش ‏(فرماندهان گروهان و گردان)‏ جابجا شدهبودندو در نیتجه آمادگی رزمی آنان نابود شدهبود.‏ وفاداری آنان زیرسئوال رفت وتا ماه ژوئیه ١٩٨٠ چندین اقدام به کودتا صورتگرفت که یکی از جدیترینآنھا در منطقهی‏[خردادماهمرزی کوردستان درشھر پیرانشھر و در ماه ژوئن١٩٨٠8[١٣٥٩ انجامگرفت .بهشیوهای قابلدرک عدمتمایل شدیدی برایاینکه نیروهای ارتش در کوردستان مستقرشوند وجودداشت.‏ حتی پس از آنکهدرپاسخ به شورش روزافزون در آوریل١٩٨٠انجام اینکار ضرورت پیداکرد،‏دولت خودرا در شرایطی یافت که از ارتشی استفادهمیکند که خود میبایست» یب علیهانضباطی»،‏ یعنی درحقیقت نپذیرفتن بمباندازی وروستاهای کوردستان،‏ اخطار بگیرد.‏داخلی نفرتی طبیعی پیدامیکرد.‏یا حمله بهدر غیاب ایمان یقین،‏ ارتش از جنگازاینجھت رویکردن به پاسداران که بلحاظ ایدئولوژیک داوطلبانی دارایانگیزه بودند که برای امنیت داخلی پرورش یافتهبودند،‏ امری طبیعیبود.‏

کوردناسی 1731پاسداران اما،‏ مطمئنا درآغاز بزحمت تحت کنترل مقامات قرارداشتند.‏ آناندرمقابل کمیتههای امام،‏ کمیتههایی شیعه که در سراسر کشور بمنظور تامینادارهی محلیموقت ایجاد شدهبودند و دربرابر خودشان پاسخگو بودند.‏ وجهتمایز هردوی این نیروها بیشتر غرور تعصبآمیز شیعهگری بود تا مھارتھایمدنی یا نظامی چه رسد به دیسیپلین.‏ مشکلاست تصورکرد که نیروهاییبیشتر از اینھا متمایل به ایجاد برخورد با کوردستان سنیمذهب و ارتش منظمبودهباشند.‏ بیشتر درگیریھا ناشی از حضور سرکوبگرانهی پاسداران بود.‏تھران خود را در وضعیتی مییافت که نه کنترل پاسداران راداشت و نه کنترلکمیتههای امام را.‏ باوجود این تمایلی برای جابجاکردن آنان نداشت.‏دلایل شکست:‏وجود اختلاف در میان کوردهابا این همه کوردها نیز از ضعف چنددستگی رنج میبردند.‏ بزرگترین حزب،‏حدکا ادعامیکرد که مردم کوردستان را نمایندگی میکند اما در زمان انقلابهیچ پایگاه تودهای نداشت.‏ قاسملو که در ماه نوامبر١٩٧٨به کشوربازگشتهبود،‏ با عجله در تھران و مھاباد شروع به ارتباط گرفتن با یاوران ودیگر تبعیدیھای بازگشته از خارج کرد.‏ برخی از آنھایی که ازقبل درایرانبودند،‏ تلاش کردهبودند که شبکههای حدکا را زنده نگاهدارند.‏ اما بسیج یکجنبش تودهای برای مطالبه خودمختاری از رژیم جدیدی که اکنون درحالشکلگیری بود،‏ موضوعی کاملا متفاوتبود.‏حدکا میبایست اقتدار خودرا در توفان حوادث انقلابی برقرارکرده و تلاشمیکرد که اینکار را از طریق ایجاد شوراهای روستایی انجامدهد.‏ با وجود ایندر کنترل و یا مھارکردن طغیان خشم تودهای برعلیه پاسداران ناتوانبود.‏آنچنانکه یک تاجر نگونبخت بدنبال زورآزمایی جنگی عمده در سنندج کهنزدیک به یکصد کشته بجایگذاشت خاطرنشانکرد،‏ ‏«هنگامیکه همهی این

کوردناسی 1732اوضاع پایانمیگیرد،‏ آنچه که به ما ضربه میزند نبودن رهبری است.‏ بهدوروبرنگاهکنید.‏رهبرما هیچ رهبری نداریم؛ حتی از9است.»‏اتحاد بود.‏مبارزهی کوردها درطی آناینھم بدتر،‏ هر آدمی فکرمیکند یک١٨ماه سرنوشتساز توام با عدماگر بیانضباطی یکی از مشکلات بود،‏ اذعانکردن به رهبری حدکا یکی دیگربود.‏ حدکا میتوانست بر روی حمایت یکپارچه – هرچند بینظم – در سرزمینمرکزی و سنتی خود دراطراف مھاباد و ارومیه حسابکند،‏ اما کمتر بطرف10شمال و جنوب.‏ درشمال با رقابت ح.د.ک عراق برهبری برادران بارزانیروبروبود که اینک درجستجوی تجدید سازمان دادن عشایر کورمانجی زبانبرای حمایت از جمھوری و برعلیه خودمختاری کوردها بودند.‏ ازطرف جنوبحدکا توسط کومهله‏(سازمان انقلابی کوردستان ایران)‏که همانند فدائیان خلق که آنان نیز در کوردستان فعالیتبهچالش طلبیدهمیشدنظامی داشتند،‏ درزمینههای ایدئولوژیک با آنھا مخالفت میکردند،‏ و ازاین فرض حدکا که خودرانماینده مردم کوردستان میدانست،‏ آزردهبودند.‏کومهله،‏ آنچنانکه اعضایش ادعا میکردند،‏ توسط یکگروه دانشجویی درسال ١٩٦٩ در تھران بسبب دلسردی از شکست آسان کمیتهی انقلابی حدکا ودرنتیجه انفعال آشکار اینحزب ایجاد شدهبود.‏خودرا در اواخر سالگرفتهبود باین امید که بهکردند.‏ علنی ١٩٧٨اما در واقع آنان‏[کومهله]‏کومهله از انقلاب چین الھامابتکار کادرهایی که بمنظور آموزش تودهها وگشترش باورهای آنان به مراکز صنعتی و کشاورزی کوردستان برمیگشتند،‏آنرا ‏[انقلاب چینرا]‏سرمشق خود قراردهند.‏اگرچه آنان ازروی مسخره رهبران حدکا را‏«ناسیونالیستھای بورژوا»‏میخواندند،‏ بسیاری از بنیانگذاران کومهله خود فرزندان خانوادههای سرشناس11بوکان،‏ سقز و سنندج بودند باین دلیل ساده که هیچکدام از طبقات پایین آنامکانات کسب آموزش دانشگاهی را نداشتند.‏

کوردناسی 1733کومهله بسیج تودهای را از طریق آموزش،‏ خدمات و نیز از راه کلینیکھایبھداشت روستایی که متعاقبا ایجاد کردهبودند هدف خود قراردادهبود.‏ آنان باحرارت تمام ‏«رویزیونیسم روسی»‏ حزب توده را محکوم کرده وناسیونالیسم کورد را بعنوان جاهطلبی کوتهنظرانه مردود میشمردند.‏ آنانخواستار بازگشت قدرت به تمام جوامع ایران و شکست دولت مرکزی بودند.‏هدف راهنمای آنان عدم تمرکز بود تا ناسیونالیسم.‏ کوردها دراین پروسهصرفا جامعهای بودند که تنھا میتوانستند درهماهنگی بادیگران امید به پیروزیداشته باشند.‏هیچجای دیگری کومهله به اندازه منطقهی سنندج-‏ مریوان قوی نبود.‏ بلحاظتاریخی این امر تاحدودی بدین علت بود که بخش بزرگی از اعضای ارشدکومهله از این منطقه بودند و همچنین احتمالا از آنجھت که سنندج از جنبشھایپیشین کورد برای نمونه شورش سمیتقو ‏[اسماعیل آقای سمکو]‏ و جمھوریمھاباد که مرکز آنھا درمناطق شمالیتر قرار داشتند،‏ دور بودهاست.‏ بنابراینیک عنصر وفاداری منطقهای وجود داشتهاست.‏درهرحال سنندج همیشه بیشتر خودرا با امور استانھای فارسھای همجوارگنجانده بود و درنتیجه بیشتر درمعرض ایدئولوژیھای طبقاتی که نقش مھمیدر درون گروهھای اپوزیسیون بخشھای مرکزی ایران ایفا کردهبود،‏قرارگرفتهبود.‏ آنھا ‏[کومهله]‏ همچنین تاریخی از همبستگی طبقاتی باخودداشتند.‏ برای مثال درسالھای١٩١٧-١٨ یکگروه از بازرگانان طبقهی پایینتحت تاثیر دموکراتھای مناطق دیگر ایران حزبسوسیال دموکرات را تشکیلدادهبودند.‏ هنگامیکه قحطی درکوردستان به اوج خود رسید،‏ آنان کنترلشھرها را بدستگرفته و غلات احتکارشده را از انبارهای متنفذین بویژهفرجالله آصف خارج و بین مردم توزیعکردند.‏ اینان بسرعت توسط مالکین وملاهای محلی که ازجانب تھران عملمیکردند،‏ بیرون راندهشدند.‏

کوردناسی 1734بھرحال بذر کاشتهشدهبود.‏دراوایل سالھای١٩٢٠شاخهی سنندج خود را سازمان داد تا اینکه حزب درسالبه انحلالشد.‏حزب سوسیالیست١٩٢٦ بزور وادارطرفداری آن از یک جامعهی برابر درعمل متضمن ازسرگرفتنمبارزه علیه مالکین و زمینداران بود.‏سایر نقاط کوردستان ازنزدیک خودحدکا نتوانست حمایت آنانیرا که دربھار سالنتیجتا حزب توده در سنندج بیشرا درگیرکردهبود.‏ازازاینرو هنگامیکه١٩٧٩ در سنندج و مریوان باپاسداران میجنگیدند کسبکند،‏ کومهله و فدائیان بسرعت به افشای آن پرداختهو کومهله خودرا بعنوان نیروی فایق منطقهای تثبیتکرد.‏سرانجام کومهله برای مردم زیادی در منطقه جذابیتداشت چرادموکراتیکتر بنظرمیرسید.‏کمیتهیکهمرکزی آن سلولھای نیمه خودمختاریداشت،‏ اما به تصمیمگیریھای محلی اجازهی بیشتری دادهمیشد.‏ درمورد حدکا12علیرغم شبکههای محلیاش،‏ همگان این احساس را نداشتند.‏ حدکا درسنندجپایگاهی اندک اما فعالداشت ولی با فرستادن مردی از مھاباد بعنوان نمایندهیخود در سنندج،‏ بجای انتخاب شخصی محلی،‏ برداشت یک انفصال غرورآمیزرا تقویت13کرد.‏کومهله کمتر از حدکا تمایل به سازش با تھران ازخود نشانمیداد و درادامهی جنگ از حدکا مصممتر بود.‏ این بطور اجتناب ناپذیری موقعیت کوردهادر مذاکرات را تضعیفمیکرد.‏ هنگامیکه حدکا در نوامبربعنوان مقدمهی١٩٧٩ ‏[آذرماه [١٣٥٨مذاکرات با آتشبس با دولت موافقتکرد،‏ دریافت کهتلاشھایش با حملات مکرر کومهله به نیروهای دولتی تضعیفشدهاست.‏کومهله همچنان مردد باقیماند و یکماه طول کشید تا با بیمیلی متقاعدشد تانرمش نشاندهد.‏ هنگامیکه گفتگوها در دسامیر شکستخورد،‏ دوباره به میدانجنگ بازگشت.‏ ‏[کومهله]‏ژوئن١٩٨٠ ‏[خردادازحمایت بیشتری برخوردار گردید.‏حاضرنشد در تلاش برای آتشبس بعدی در ماه١٣٥٩] شرکتکند و بهحساب حدکا درمیان تودههای مردد

کوردناسی 1735آنگاه یک دستهمردمان‏«محافظهکار»‏مرکباز مالکین،‏ شیخها و زمیندارانبودند که هنوز بر طرفدارانی ساده اما ناهمخوان فرمان میراندند.‏یکی دومالک و برجستهترین آنان پسر سمکو یعنی طاهرخان تلاش کردهبود تا دراواخر سالبازگردد.‏١٩٧٨از آشوب در کوردستان استفادهکرده و مجددا به صحنهدیگران هنگامیکه تلاشکردند تا باترفند زمینھایی راکه در سالھای١٩٦٠ ازدست دادهبودند بازپسبگیرند،‏ براین آشوب افزودند.‏ عدهای هم که ازرفتن رژیم قبلی افسوس میخوردند امیدواربودند تا به استاندار سابقکرمانشاه ژنرال پالیزبان که کوردبود و تھدید کردهبود که از طریق عراق بالشکری به ایران برگردد،‏ ملحق شوند.‏رژیم جدید درجستجوی کمک درمیان کوردهایی بود که با شاههمکاریکردهبودند با این پنداشت که اینان بدون درنظرگرفتن رژیم ‏[حاکم]‏ بهمرکز وابسته بودند.‏همانند عراق بخشھای معینی از عشایر احتمالا بدلیلرقابتھای محلی،‏ برای نمونه پیروان حاجی جوهر در درهی مرگور،‏ بدوا مایلبه طرفداری از دولتبودند.‏کار آسانی نبود.‏باوجوداین همیشه پیشبینی سیاستھای یک مالکمثلا طاهرخان در شمال بدوا با ارتش و ژاندارمری محلجنگیدهبود بدین امید که بتواند تسلط خویش را مجددا برقرارسازد؛ اما در ماهژوئیه١٩٧٩ با بیمیلی ناچارشد از حدکا درخواست کمککند،‏ کاریکه چندانبه بھترکردن رهبری وی درمیان مردم عادی عشایر منجرنشد.‏آنگاه بابارزانیھا که بھترین نیروی طرفدار عشایر در بخش شمالی کوردستان ایرانبودند،‏ متحدشد یعنی با نیرویی که خانوادهی14بودندو بدینترتیب خودرا در ارودگاه مخالف حدکا یافت.‏فامیلھای وی که ‏«عبدویی شکاک»‏ بودند،‏ علیه تھران جنگیدند.‏بعلاوه یکی دوکردند.‏‏[عشیره]‏وی تاریخا با آنان در پیونداما بسیاری ازدیگر بودند که بلحاظ اعتقادی از حدکا حمایتبرای نمونه سنار رهبر شکاکھای مامندی دارای سابقه طولانیملیگراییبود.‏ وی بھیچوجه دوست بارزانی نبود زیرا هنگامیکه درسال١٩٦٧

کوردناسی 1736در کمیتهی انقلابی حدکا مبارزهمیکرد،‏ ملامصطفی ویرا دستگیر و به شاهتحویل دادهبود.‏وی شانس آورد که تنھا بهزندان محکومشد.‏شاه وی دوباره به جنبش ملحقشد و در ماه فوریهکمیته مرکزی حدکا انتخابشد.‏١٩٨٠ ‏[بھمنپساز سقوطبه ١٣٥٨]تابستان همانسال رودرروی بسیاری از افرادخانوادهی خودش ایستاده و تنھا ریل خط آهن رابط ‏[ایران]‏ با ترکیه و اروپارا که از درهی قطور یعنی منطقهی نفوذ وی عبورمیکرد،‏ منھدمکرد.‏یکی از سرشناسترین کسانیکه تھران ویرا بخود جلبکرد روحانی سنیارشد سنندج احمد مفتیزاده بود.‏مفتیزاده در سالھای دههمدارس ١٩٧٠قرآن را در شھر ایجادکرده و یکی از حامیان حقوق فرهنگی کوردهابشمارمیرفت.‏ درجریان نخستین دور درگیریھا در سنندج در ماه مارس١٩٧٩باوی تماس گرفتهشد بمنظور تضعیف ملای محبوب مھاباد عزالدین حسینی‏(که معمولا شیخ نامیده میشود)‏و تبدیل به کانون مقاومت کوردها شدهبود.‏مفتیزاده هرچند با فعالین کورد مرتبط بود،‏ وسیعا بعنوان یک مرتجع15نگریستهمیشد.‏این امر درمیان مردم شھرها که درتبوتاب انقلابی بودندباعثشد که جایگاهی ضعیف داشتهباشد.‏ شیخعزالدین هنگامیکه درتوصیف16وی میگفت که ‏«او طرفدار خودمختاری است ولی معنای آنرا اصلا نمیداند»‏ ،درواقع احساسات مردمی را منعکس میکرد.‏ مفتیزاده برای نجات خودش17ناچار شد در موقع مقتضی از سنندج فرارکند.‏طبقه روحانی که در هیات احمدمفتیزاده نمودار شده بود،‏ بسویمحافظهکاری گرایش داشت.‏ اما همواره استثنائات موجود بودند.‏ شیخ عزالدیننامدارترین روحانی چپگرا بود اما عدهای دیگر درمورد مسائل ناسیونالیستیو اجتماعی یک مشی لیبرالی ویا چپ اتخاذ کردند.‏یکی دوتن ازآنان براصلاحات ارضی سالھای دهه ١٩٦٠ پیشدستیکرده تا روستاها را به ساکنینآن واگذارکنند،‏ ویا زنان را تشویق به آموزش در مدارس دولتی میکردند.‏18بدینترتیب موضع لیبرالی برخی از روحانیون کمککرد که مارکسیسم

کوردناسی 1737گوشخراش کومهله نزد مردم عادی کمتر تکاندهنده بنماید که درغیراینصورتممکن بود آنچنان بنظر برسد.‏روحانیون دیگر اقبال خود را در جایی دیگر جستجو میکردند.‏برادر شیخعزالدین یعنی شیخ جلال با اسلحه صدام حسین اقدام به بسیج یک نیرویشبهنظامی شدیدا محافظهکار سنی یعنی ‏«خهبات»‏ ‏(مبارزه)،‏ نمود که هم با19تھران و هم با کومهله و حدکا اختلافداشت.‏برای بسیاری از طبقه زمینداران قدیمی سقوط رژیم شاه فرصتی بود تازمینھایی را که بدنبال انقلاب سفید درمیان دهقانان توزیع شدهبود بازپسبگیرند؛ یا لااقل اجارههای معوقه آنچه را که تملک دوباره آن ناممکنبود،‏دریافتکنند.‏ درجاهایی دیگر دهقانان قانون را دردست خود گرفته و اقدام بهتملک زمینھایی کردند که معتقدبودند با فریب ازدستشان خارجکردهبودند.‏ هیچجایی به اندازه مریوان این مسئله سختگیرانه نبود که درآن روابط دهقانزمیندار بصورت بسیار شناختهشدهای بدبود.‏علیه طبقه زمیندار حمایت،‏ و درحقیقت هدایتمیکرد.‏سال–‏[تیرماه ١٩٧٩راهپیمایی کرده خواستار[١٣٥٨کومهله دهقانان را در مبارزههنگامیکه در ماه ژوئیهدهقانان خشمگین بطرف کمیته امام مریوان‏«اخراج عناصر فئودال»‏شدند،‏ برای زمینداران کارمشکلی نبود تا کمیته و پاسداران را متقاعدکنند که مشخصا فئودالیسم آنان برکمونیسم کومهله ارجحیتداشت.‏بنابراین حتی در شرایطی که در بسیاری از نقاط ایران نمایندگیهای محلیدولت از دهقانان حمایت میکردند،‏ دراینجا اوضاع متفاوت بود؛ یک مشاجرهطبقاتی درمورد زمین تبدیل به یک دعوای ملیگرایانه میشد و درمراحل اولیهروابط با تھران را بطور جدی دچار لطمهمیکرد.‏بعدها بالاخره رژیم پس ازآنکه در سراسر ایران با مدیریت بدی با آن برخورد کردهبود،‏ با تفاهمبیشتری با مسئله زمین رفتارکرد.‏

کوردناسی 1738کومهله درمورد تصرف زمین بویژه در اطراف مریوان و سنندج موضعیبسیار پر سروصدا بطرفداری از دهقانان درپیشگرفت.‏ ‏[این موضعگیری]‏دراطراف بوکان که ‏[طایفه]«دهبکری»‏ یعنی خویشاوندان رهبران کومهله در آنمیزیستند بطرزی بسیار خموش عملمیکرد.‏اقتصادی سوسیالیستی موافقبود.‏حدکا نیز با اصلاحات اجتماعی-‏هنگامیکه مالکین اطراف ارومیه و مھابادتلاش کردند تا پرداخت مالیات مرسوم را وضعکنند حدکا آنانرا ناچارکرد کهپسبکشند.‏باوجود این‏[حدکا]‏مایلبود از این نوع رودرروییھا که کومهلهدرپی آن بود،‏ اجتناب کند.‏ آنان ‏[حدکا]‏ میخواستند با نقطهنظراتشان دل عشایررا بدست بیآورند و نه بهخاطر این ‏[نقطهنظرات]‏ آنانرا درهم بشکنند.‏ معھذا یکپروسه طبیعی قطببندیشدن درجریان بود که مالکین از مقامات دولتیتقاضای کمکمیکردند و دهقانان هم بطرف کومهله و حدکا روی میآوردند.‏سرانجام رژیم در نواحی کرمانجیزبان شمالی کوردستان و بمنظورپاککردن حدکا از مواضعی که درجوار مرز داشت و نیز براساس همبستگیزبانی و برای اینکه مالکین کورمانجی زبان را از مناطق عمدتا سورانی زبان20طرفدار حدکا دورکند،‏ همکاری با نیروهای بارزانی را برگزید.‏ بارزانیھا باهمان رغبتی که با پھلویها داشتند با جمھوری اسلامی همکاری کردند.‏امابیشترین این مالکین تلاشکردند که خارج از درگیریھا بمانند و تمایل داشتندکه حاکمیت تھران را برسمیتبشناسند و بھمین جھت کموبیش مستقلباقیبمانند،‏ تا بطور عملی بدرون جنگ کوردستان کشیدهنشوند.‏رفتار جمھوری دربرابر کوردهارژیم جدید شور ملیگرایانه کوردها را با تیزهوشی مینگریست.‏ اقلیتھایغیر فارس ایران باهم تقریبا نیمی از جمعیت ایران را تشکیلمیدهند.‏ درروزهای اولی که هنوز رژیم از وضع خودش نامطمئنبود،‏ دریافتند هرامتیازی

کوردناسی 1739که به کوردها دادهشود از طرفبدست میآوردند.‏گروهھای دیگر نیز خواسته شده ویا بزوراین اقلیتھا هردو سوی مرزهای ایران را دربرمیگرفتند؛کوردها و عربھا در مرز عراق،‏ آذریها و ترکمنها در مرزهای ترکیه وشوروی و بلوچها در مرزهای افغانستان و پاکستان.‏ در سه مورد ‏(کوردها،‏ترکمنها،‏ بلوچها)‏درون ایران به اوج میرسید.‏احساس خویشاوندی فرامرزی با بودن یک اقلیت سنی دربجای فرونشاندن کجاندیشی تشکیلدولت،‏ برای کوردها وسوسهانگیز بودکه خطر خارجی را بعنوان مھمیزی برای امتیازات بکارگیرند.‏١٩٧٩ غنیبلوریانباشتابزدگی اظھارداشتدرماه مارس‏(که ماه دسامبر قبل بعداز ٢٥ سال از زندان آزادشدهبود)‏‏«اگر دولت انقلابی با دادن حقوق ملی به مردمکوردستان موافقتکند،‏ دفاع از مرزهای ایران دربرابر تجاوز خارجی بسیارآسانتر خواهد بود.‏ اما اگر اینکار را نکند،‏ برخی نیروهای خارجی میتوانند از21احساسات مردم کوردستان سوء استفادهکنند.»‏ تھدید غیرقابل تردید بود.‏درهرحال مسئلهی کورد قبلا اعصاب حساسی را درتھران تحریککردهبود زیراکه ازآن بوی خاطرات سمیتقو،‏ مھاباد و شیوهایرا که عراق به ناراضیانکورد اجازهدادهبود تا از خاک آن بعنوان سکوی پرش استفادهکنند،‏ بهمشاممیرسید.‏بنابراین ‏«خودمختاری»‏ آنچنانکه در میان کوردها برزبان میآمد،‏ در تھرانبعنوان ‏«جداشدن»‏ صدامیداد.‏ مثلا هنگامیکه جنگ در مریوان و سنندج برسرمشاجره تصرف زمین در ماه ژوئیه و اوتنخستوزیر نتیجهگرفت که‏«آنھا‏(کوردها)‏نبودند،‏ آنھا میخواستند از ایران جدا باشند.»‏دقتمیکردند که نشاننداشتهباشد.‏١٩٧٩درگیرشد،‏ بازرگانصرفا خواستار خودمختاریهرچند که رهبران کورد بسیاردهند توضیح آنان درمورد خود مختاری چنین پیامدیدرواقع،‏ بنظر قاسملوجداییطلبی فریاد میکشیدند.‏‏«این مرتجعین بودند که درموردچپ کورد خواهان یک خودمختاری

کوردناسی 174022سازندهبود.»‏ اما دیدگاه تھران درباره کوردها تغییر ناپذیر بود:‏ آنان جداییطلب بودند و جداییطلب باقیمیماندند.‏کوردها با یک مانع دیگر روبرو بودند،‏ مانعی که هم جنبههای عملیداشتو هم ایدئولوژیک.‏و آن تقسیمبندی مذهبی بود که بیشتر کوردها را بعنوانیک اقلیت سنی در سرزمین شیعه برجستهمیکرد.‏درسطح عملی روابطکوردهای سنی با همسایههای شیعه غیرکورد بطور سنتی ضعیفبود و23هرازگاهی منجر به انفجار خشونتمیشد.‏ اکنون رژیم متعصبین شیعه را درهیات امام کمیتهها و پاسداران برای کنترل کوردستان گسیلمیداشت با سلسلهدرگیرهای مسلحانه قابلپیشبینی تقریبا در همه شھرهای کوردنشین؛ مریوان،‏سنندج،‏ سقز،‏ بانه،‏ پاوه،‏ و غیرو.‏پس از اولین دور درگیریھا در سنندج،‏تھران با منصوبکردن یک شخص شیعه،‏ آیتالله حجتالاسلامصفدری [!]بعنوان رهبر پادگان پاسداران هرچه بیشتر احساسات محلی را خشمگین کرد.‏جدیترین درگیری اما در نقده شکلگرفت،‏ شھری که جمعیتی مختلطداشت.‏در اواخر آوریل سال١٩٧٩ ‏[اردیبھشت [١٣٥٨حدکا یک گردهماییبزرگ را در استادیوم فوتبال که در قسمت آذرینشین شھر قرارداشت،‏ترتیبداد.‏ کمیتهی آذری محل از حدکا خواست تا بخاطر اجتناب از تحریکاتگردهمایی را در محل دیگری برگزارکند.‏ حدکا نهتنھا این درخواست را ردکردبلکه برخی گروهھای حزب دموکرات با اسلحه واردشدند.‏ آذریها خودرا برایآنان آمادهکردهبودند.‏همینکه گردهمایی شروعشد چند گلوله شلیکگردید کهبسرعت منجر به درگیریشد.‏ یک باند آذری شروع به غارت روستاهای24کوردنشین کردند و حداقل ٢٠٠ نفر کشته و ‎١٢‎هزار کورد بیخانمان شدند.‏کوردهای شیعهیجنوبتر از سنندج درباره انقلاب اسلامی احساسیمتفاوت از برادران سنی خود داشتند.‏ ‏[کوردهای]‏خاطرنشان میکردند که هیچ دلبستگی به خودمختاری ندارند.‏استان کرمانشاهآنان حداقلدرآغاز میخواستند بخشی از جمھوری شیعه باقیبمانند و رژیم در استخدام

کوردناسی 1741کردن‏«پیشمرگان مسلمان»‏مناطق شمالیتر تابرای جنگیدن علیه ناسیونالیستھا و چپها دراندازهای دچار مشکلاتبود.‏درواقع سنیها و شیعیان درسال ١٩٧٩ در روستاهای مختلط استان کوردستان باهمدیگر گلاویزشدند.‏باوجود این در سطح ایدئولوژیک بود که چشماندازهای کوردها در موردمحدوده اداره امورخود بطور جدی دچارابھام گردید.‏ خمینی قبل از رسیدن بهقدرت و علیرغم اینکه نوشتجات مفصلی در باره مسائل اجتماعی،‏ الھیات،‏اقتصادی و سیاسی داشت،‏ در مورد اقلیتھای قومی هیچگاه نظری ابرازنکردهبود.‏معھذا مشکلات ایران انقلابی بهاندازه کافی فرصتدراختیار ویقرارداد تا چنین کند.‏ نگرانی اولیه خمینی استراتژیکبود.‏ این از نخستین دیدارشیخ عزالدین باوی در ماهآوریل١٩٧٩ پیداست:‏‏«هنگامیکه ویرا ترکمیکردم،‏وی ‏(خمینی)‏ یقه عبای مرا گرفت و بهمن گفت:‏ آنچه که من از شما میخواهمامنیت کوردستان است.‏ منھم یقه عبای وی را گرفته گفتم:‏ آنچه که من از شمامیخواهم خودمختاری کوردستان است.»‏25در ماهھای اول وی مایلبود کهبه دولت اجازهدهد تا با کوردها درمورد خودمختاریشان گفتوگو کنند.‏آنطوریکه بازرگان نخستوزیر گفتخودمختاری درشرایط دشواری قرارداشت):‏ما خواهان رسیدن به توافق با کوردها بودیمهرچند ما با آدمھای رادیکالی سروکارداشتیمکه کمی بیشازحد تندرو بودند.‏‏(هرچند نظرات خود وی دربارهما گفتیم‏«بگذار آنھا هر چه دلشان میخواهد انتخابکنند».‏ و هنگامیکه آنان شروع به گفتگو دربارهخودمختاری کردند ما حتی آنرا نیز قبول26کردیم.‏

کوردناسی 1742پیشنویس قانون اساسی اسلامی که در ماه ژوئن١٩٧٩ چاپشد در عینحالیکه خودمختاری را مطرحنمیکرد،‏ وعدهمیداد که ‏«فارسھا،‏ ترکھا،‏ کردها،‏27عربھا،‏ بلوچها،‏ ترکمنها و دیگران از حقوق برابر برخوردار خواهندشد.»‏این ‏[قانوناساسی]‏ حتی دکترینی را که بعدها تصویب شد،‏ بعنی حکومت رهبرروحانی اعلا‏(ولایتفقیه)‏رانیز پیشنھاد نکردهبود.‏خمینی تمایل داشت کهاجازهدهد پیش نویس مستقیما به رفراندوم مردمی گذاشتهشود.‏فاجعهآمیزاینکه این بازرگان و بنیصدر بودند که اصرار داشتند که پیشنویس باید بدوابه یک مجلس موسسان انتخابی تقدیم و اصلاح شود.‏ آنان از پیشبینی این امرناتوان بودند که اینکار سیلبند را دربرابر روحانیون رادیکال بازمیکند.‏برعکس این آیتالله علیاکبر رفسنجانی بود که به آنان اخطارکرد،‏‏«شما فکرمیکنید چه کسانی برای این مجلس موسسان انتخاب خواهند شد؟ یکمشتبنیادگرای متعصب و نادان که آنچنان لطمهای بزنند که شما همواره از اینکه28اصلا آنھا را گردهم آوردهاید تاسف خواهید خورد.»‏ و ثابت شد کههمینطور همبود.‏نفرشان روحانی بودند.‏یک مجلس خبرگان٧٣ نفره در ماه اوت گردهم آمدند؛٥٥برای این بنیادگرایان کمک به خمینی برای تغییر عقیده درمورد پیشنویسکار مشکلی نبود.‏اقلیتھای قومی حذفشدهبود:‏در ماه نوامبر وی توضیحگاهی کلمه اقلیتھا بهمنظور اشاره به مردمانیچون کوردها،‏ لرها،‏ ترکھا،‏ فارسھا،‏ بلوچھا وازاین قبیل هستند.‏ این مردمان را نباید اقلیتنامید زیرا که این اصطلاح نشان میدهد که بینبرادران اختلاف وجوددارد.‏جایی دراسلام ندارد.‏داد که چرا هرنوع اشارهای بهچنین اختلافی هیچبین مسلمانانی که

کوردناسی 1743بهزبانھای مختلف مثلا فارسی ویا عربی تکلممیکنند هیچ اختلافی وجودندارد.‏بهاحتمال قویچنین مشکلاتی توسط کسانی ایجادشدهاستکه تمایلی ندارند که کشورهای مسلمان متحد. . . شوند آنھا مسائل ناسیونالیسم،‏ پان-‏ایرانیسم،‏ پان-‏ ترکیسم و ایسمهایی ازاین قبیلایجادمیکنند که با تعالیم اسلام درتضاد هستند.‏نقشهی29اسلامیاست.‏آنان نابودی اسلام و فلسفهیبنابراین حتی صحبت درباره اقلیتھای قومی در قلمرو اسلامی تخلفی علیهمذهب واقعی بود.‏اگر کوردها را نمیشد بعنوان یک اقلیت قومی مشخصکرد،‏ شاید اکثریتآنان میتوانستند دست به دامن موقعیتی بعنوان اقلیت سنی شوند.‏تردید نبودکه اختلاف آنھا و موقعیت فرودست آنھا در حکومت شیعه،‏ بازتاب وارونهموقعیت شیعیاندر عربستان سعودی و دیگر کشورهای عربی بود.‏آنانمردم عام یعنی امه بودند،‏ درمقایسه با شیعیان که مردمی مخصوص یعنیخاصه بودند.‏با اینحال اینجا هم در حالیکه پیشنویس قانون اساسی چھارمکتب شرعی سنیها را با اسم برسمیت میشناخت،‏ متن نھایی آن این اسامیرا حذفکرددرحالیکه بر ماهیت شیعهی حکومت تأیید میکرد از طریق اینخواست که کارمندان ارشد دولت،‏ رئیس جمھور و نخستوزیر بایستی شیعهباشند.‏اگر آنان نهبعنوان کورد و نه سنی هویتی نداشتند،‏ دراینصورت موجبیبرای دادن رای به قانون اساسی وجودنداشت.‏بنابراین کوردها تقریباباتفاقآرا ازدادن رای خودداری کرده و هرجا که توانستند صندوقھای رای را

کوردناسی 1744سوزاندند.‏‏[بھمن ١٩٨٠30تنھا کوردهای شیعه کرمانشاه درآن شرکتکردند.‏ در ماه ژانویه[١٣٥٨خمینی بهاندازه کافی ملایمت نشانداده قولداد کهاصلاحیهای در قانون اساسی انجام گیرد طوریکه انجام عادات مذهبی سنیهادرمناطقی که آنان اکثریت دارند تضمینشود.‏باوجوداین هیچگونه اصلاحیهایازاین نوع دردسترس نبود و کوردها این وعدهرا بعنوان ترفندی برای31راضیکردن آنان به شرکت در انتخابات ریاستجمھوری تفسیر کردند.‏ازهمان ابتدا شیخعزالدین به ناسیونالیستھای کورد یک توجیه مذهبیدادهبود برای مخالفت با تاریکاندیشی رژیم جدید.‏وی بعنوان یک روحانیآزادمنش و یک چپگرا بیشتر با کومهله همخوانی داشت تا با حدکا و اینامرازوی یک روحانی سنی نادر ساختهبود.‏با اینحال وی هراندازه هم کهبحثانگیز بود،‏ معیارهای پندآموز شخصیاش احترام وسیعی را برایش تضمین32کردهبود.‏بنابراین باتوجه به مقام شخصی،‏ روحانی و ملیگرایانهاش،‏ وییک کاندیدای طبیعی بود برای پرکردن خلاء رهبری در مھاباد هنگامیکه رژیمپھلوی سقوط کرد.‏شیخعزالدین دکترین ولایتفقیه را و بدینترتیب عملا خود خمینی و شوراینگھبان را با کلمات زیر مردود شمرد:‏آنچه که ماداریم نه یک دولتمذهبی بلکهیک دیکتاتوری بنام اسلام است. . .نقش روحانیت اینست که در شناختخداوند مرشد باشندو شما حتی برخیاز روحانیون شیعه رانیز پیدامیکنید کهمخالف مفھوم ولایتفقیه هستند.‏ اینهرگونهرژیماسلامی نیست.‏ . .حکومت مذهبی منجر به دیکتاتوری

کوردناسی 1745میشود،‏ و مذهب وسیلهای میشود برای33زدن،‏ اعدام و کشتن بنام خداوند.‏باورنکردنی بود که خمینی چنین انتقادی را فراموش ویا ببخشد.‏این شیخ عزالدین فراتر رفت:‏باوجودمن معتقد به جدایی دین از دولت هستم.‏هرگاه که دولت دینی برقرار شده است،‏دوگماتیک،‏ و ضد دموکراتیک بودهاست.‏دولت باید به دموکراسی و اختلافنظر34سیاسی اجازه بروز بدهد.‏چنین ایدههایی بنظرمیرسید که متعلق به اروپائیان باشد تا به افکار سیاسیاسلامی و مطمئنا در ایران شیعه هیچ جایی نداشت.‏نبود که به شیخ از دیدگاه قم بعنوان یک تکفیری نگریسته شود.‏ازاینجھت جای تعجببرآورد اینکه کوردهای پرهیزکار تا چه اندازه نظرات مذهبی شیخ عزالدینرا قبولداشتند مشکل است،‏ اما استدلال وی بهنفع یک خودمختاری ملی،‏بزرگواری و سبک زندگی خود وی حمایت گستردهای را برایش بهارمغانآوردهبود.‏وی خودرا از ادعای جھانشمولبودن اسلام که در قمپیشکشیدهمیشد و از اینزیر کنارمیکشید:‏راه خودمختاری قومی را نفی میکردند،‏ با استدلالاسلام ملزم نمیکند که تمام مسلمانانباید توسط تنھا یک گروه مردم ادارهشوند.‏اسلام اینرا برسمیت میشناسدکه مردم به گروهھا و ملتھا و قبایل

کوردناسی 1746مختلفی تقسیمشدهاند.‏در اسلام هیچدلیلی مبنی براینکه این گروهھا نباید35امور خودرا اداره کنند،‏ وجود ندارد.‏چنین نظراتی اما بکارگرفته میشد تا دیدگاه خمینی را درمورد دنیایکوردها تایید کند.‏ وی شیخ عزالدین و قاسملو را شخصا درمورد درگیریھاییکه در مناطق تحتکنترل آنان درماهھای ژوئیه - اوت سال١٩٧٩ ‏[تیر – مرداد[١٣٥٨صورتگرفت مستقیما مسئول میدانست هرچند آشکاربود که آنان باموج حوادث کشیدهشدهبودند.‏عزالدین٧٣‏(افتخار دین)‏نفره مجلس خبرگان کهبگویند ضدالدینمبلغین رژیم شروع کردند به اینکه به شیخ‏(مخالف دین).‏وی برای آن انتخابقاسملو هم از کرسیشدهبود،‏ محروم گردید.‏هردوی آنان بعنوان فتنهانگیز نگریستهشدند و حدکا منحله و ‏«حزب شیطان،‏36فاسد و عامل بیگانگان»‏ اعلام شد.‏تنھا بعدها بود که زیر فشار جنگ باعراق رژیم یکسنیها در پیشدیدگاه سازگار باگرفت و تلاشھایی جدی بکار گرفت تا نظر روحانیون سنیکورد را برای پشتیبانی از دولت جلبکند.‏اختلاف در درون و در بیروندرپایان نخستین سال پرماجرا،‏ چنین وضعیتی بطور قابلدرکی منجر بهازدسترفتن صبر از جانب رژیم و از دست دادن امید از جانب کوردهاشدهبود.‏نابسامانیهای ماهھای مارس – آوریل سال١٩٨٠ ‏[فروردین [١٣٥٩دولترا درتھران برانگیخت تا به یک تھاجم بزرگ مبادرت کند.‏ مقررشد که سلطهکامل بر سراسر کشور حاصل شود و این ترس وجود داشت که یک کردستان

کوردناسی 1747آزادشده نمونهای خطرناک برایدیگر نقاط ایران خواهدشد.‏بنیصدر کهبشدت از وجود دشمنان روحانی خود در قم آگاهبود،‏ بهصلاحش نبود کهضعیف ظاهرشود.‏ اما جنگ درکردستان آنچنان نامحبوببود که وی ناچاربودبهارتش درمورد عواقب نافرمانی اخطاردهد.‏دراواخر ماه آوریل دولت کنترلبیشترین نقاط کوردستان را به قیمت تقریبا یکھزار کشته در نبرد بدست آورد.‏هنگامیکه موضوع یافتن یک راهحل مسالمتآمیز پیشآمد،‏ تلاشھای بنیصدرتوسط روحانیون تندرو همانند آیتالله محمد بھشتی که خواستار ‏«پاکسازی»‏37تمام منطقهبود،‏ برباد دادهشد.‏ غنی بلوریان که حاضرنشدهبود کرسی خودرا بعنوان نماینده مھاباد اشغالنماید،‏ خودرا در شرایطی یافت که در مطبوعاتدرحال دفاع از همکارانش بود درمقابل آیتالله خلخالی.‏ این آخرین خدمت ویبه حزببود.‏در درون حدکا تنشی درمیان دو خواست ظاهرا ناهمساز بوجود آمدهبود؛موقعیت را غنیمت شمرده خودمختاری را بدستآورد و‏[یااینکه]‏انقلاب رفته،‏ ازآن حمایتکرده و خودرا با آن منطبق ساخت.‏آمدهبود که پلزدن برروی آن بطرز روزافزونی ناممکن مینمود.‏به استقبالشکافی بوجودکاملا جدا ازمشکلات برخورد با تھران،‏ تلاش برای مذاکرات مجدد بهسویی میرفت که باعزم کومهله مبنی بر ادامه جنگ تضعیفمیشد.‏وانگھی کوردستان تبدیل به میدان نبرد بسیاری از مخالفین رادیکال رژیمشدهبود و اینامر کنترل سیاسی کوردها را بر مبارزه کاهشدادهبود.‏درسراسر تابستان حدکا،‏ کومهله،‏ فدائیان خلق و مجاهدین باگذاشتن کمین درمسیر ستونھای سپاهپاسداران مشغول یک پیکار چریکی شدید بودند.‏دولتبمدت سه ماه هیچ تلاشی برای بازپسگرفتن مھاباد،‏ بوکان و سردشتانجامنداد.‏

کوردناسی 1748تلاشھای متناوب حدکا برای مذاکره با رژیم هیچ نتیجهای نبخشید جزاینکهبرخی از کردها را تشویق به ملحقشدن به کومهله بکند.‏چھارم خود در ماه فوریه‏[بھمنماه]‏بمنظور یافتن یک راهحل مسالمتآمیز اعلامکردهبود.‏سرخوردگی از مذاکرات و قانون اساسی پایان سالبسوی جنگ سوقدادهشد.‏عقبنشینی کنند.‏حدکا در کنگرهموافقت خود را برای پیگیری تلاشاما با توجه به١٩٧٩، بطور بیامانیبه اعضای خود فرمانداد که بسوی کوهھاعدهای از شیوهای که بنظرمیرسید حزب تصمیمات کنگرهچھارم را رهامیکرد و اینکه چگونه از تلاشھایی که حزبتوده از درون سیستمبرای مذاکره انجاممیداد منحرفمیشدند،‏ هرچه بیشتر نگران میشدند.‏دراواخر ماه مه‏[اوایل خردادماه]‏غنی بلوریان و ششنفر دیگر از اعضایکمیتهمرکزی حزب در اعتراض به رهبری قاسملو و باصطلاح عدول وی از38کنگره چھارم،‏ عضویتخود از حزب را ترککردند.‏ آنان همچنین قاسملو رابهاین دلیل محکومکردند که در شرایطی که خطر روزافزون برای ایرانوجودداشت از بغداد کمک دریافتمیکرد و اینکه خودمختاری کوردستان تنھابعداز تضمین انقلاب ضدامپریالیستی ایران میتوانست مطرحشود.‏ آنان حدکا رامتھم میکردند که با انجام مبارزه مسلحانه بازیچه دست امپریالیسم شدهبود.‏این استدلال کاملا منطبق با سیاست حزب توده مبنی بر حمایت از رژیماسلامی بود.‏ بلوریان متعاقبا برخی مکاتبات قاسملو با عراقیھا را منتشرساخت39اما درفراهم آوردن دلایل مستندی برعلیه وی ناکامماند.‏ درحقیقت حدکاهیچگاه با نیروهای عراقی برعلیه ایران همکاری نکرد.‏این طغیان امواج شوکدهندهای در درون حزب پخشکرد.‏بلوریان با یک محکومیت زندان٢٥ سالههرچهباشدمیھنپرستی خودرا اثباتکردهبود.‏ اماتوازن وفاداری بهنفع قاسملو بود و به متمردین بزودی برچسپ ‏«گروه40جاشھای ششنفره»‏ زدهشد،‏ بدینترتیب آنان به گروه کوردهای مزدور رژیمتنزل داده شدند.‏ درهمین ایام انشعاب مشابھی در درون فداییان خلق بوقوع

کوردناسی 1749پیوست اما این اکثریت بود که تصمیمگرفت سیاستی مشابه حزب تودهاتخاذنماید.‏ تنھا اقلیتی به انجام مبارزه مسلحانه متعھد باقیماندند.‏ایران سرگرم تحریکات خودبود.‏ آنان با تبلیغات شیعهگری و نکوهشصدامحسین،‏ دشمنی عراق را برانگیختهبودند.‏ آنان ازقبل به پارتدموکراتکوردستان ‏[عراق]‏ البته عمدتا برای شکست دادن حدکا کمککردهبودند واینک مشغول مذاکره با اتحادیهمیھنی کوردستان عراق بودند.‏ در اواسطتابستان سال١٩٨٠درگیرشدن جنگ محتملبود،‏ اما ایران باتجھیزات ضعیفیکه داشت نمیتوانست با آن روبروشود.‏ ارتش ‏[ایران]‏ بدلیل فرار ازخدمت وتصفیهها لتوپار شدهبود.‏ سهلشکر از یازده لشکر باقیمانده ارتش ازقبل برایآرام نگاهداشتن کوردستان در آنجا مستقرشدهبودند.‏ هنگامیکه عراق در اواخر١٩٨٠ سپتامبرحملهکرد،‏ انتظار میرفت که ایران بسرعت تسلیمشود.‏بنظرمیرسید که حمله عراق یک فرصت طلایی باشد برای کردها تا ازشرکنترل دولت کاملا راحت شده ویا اینکه بتوانند شرایط خود برایخودمختاری موردنظرشان را دیکتهکنند.‏ یک گزینش میتوانست حمایتبیقیدوشرط حدکا از تمامیت ارضی ایران باشد باین امیدکه تھران پاداشچنین حرکتی را خواهدداد.‏ اما قاسملو که انتظارات اندکی از یک روحیه متقابلدر تھران داشت،‏ خود را بهاندازه کافی قوی میدانست تا اصرار ورزد کهتھران اصول خودمختاری کوردها را بپذیرد و نیروهایش را ازکوردستانخارج کند پیشاز آنکه حدکا اسلحههایش را بهسمت متجاوزین عراقیبرگرداند.‏ باتوجه به طرزفکری که در تھران وجود داشت،‏ چنین اولتیماتومیتنھا بعنوان خیانت محسوبمیشد.‏شکست و اختلاف بازهم بیشتر عمر امیدهای کوردها کوتاه بود زیرا کهارتش ایران با دفاع قاطعانهشان از خوزستان درماه اکتبر پیشبینیها را بهچالش کشیدند.‏ طی چند ماه آینده ارتش نگران هضم یورشھای عراقیھا بود وکوردها را عمدتا بحال خودشان گذاشتند.‏ حدکا و کومهله در محل قادربودند

کوردناسی 1750که مدارس و شوراهای منتخب روستا و شھرداری را در مراکزی که دراختیارداشتند،‏ برقرارکنند.‏باوجوداین بهتعبیر سیاسی هردوی آنان متوجه زمان بوده و درانتظارتلاش ایرانیان برای بازپس گرفتن این مناطق بودند.‏ در ماه اوت١٩٨١ مسعودرجوی رهبر مجاهدین با رئیس جمھور سابقو فراری بنیصدر تشکیل شورایملی مقاومت را اعلام کردهبودند.‏ منشور شورای ملی مقاومت ازجملهآزادیھای مدنی،‏ استحکام زمینھای کشاورزی بعنوان اشتراکی،‏ احترام بهمالکیت،‏ برابری برای زنان و شوراهای انتخابی و مشورتی را وعده میدادند وهمه چیز حسابشدهبود طوریکه مشخصا به اقشار پائینی طبقات متوسط که‏[شورای ملی]‏ مقاومت بیشترین نیروی خودرا از آنان میگرفت توسلمیجستند.‏ حدکا بدنبال کنگره پنجم خود تصمیم گرفت که به شورای ملیمقاومت بپیوندد،‏ اما عدهای احساس میکردند که تصمیم شتابزده و غیرعاقلانه بوده و حدکا بعنوان یک عضو بیآرام باقیماند.‏در تابستان[١٣٦١] ١٩٨٢ایرانیھا به حملهای که مدتھا بود انتظارش میرفتدستزدند.‏ ابتدا نیروهای دولتی نمیتوانستند که بسوی جنوب پیشبروند و بهارتشی که در امتداد جبھه جنوبی مستقر شدهبود بپیوندند.‏ بالاخره در ماهنوامبر بود که آنھا جاده بلحاظ تاکتیکی با اهمیت سردشت – پیرانشھر را کهدر مسیر آن حدکا قادر به نقلوانتقال نیروها و تدارکات خودبود،‏ مجدداتسخیر نمایند.‏ ازدست دادن این جاده حدکا را ناچارکرد تا از ارتفاعاتدوروبر سردشت یک مبارزه صرفا چریکی را پایهگذاری کند.‏ درماه سپتامبرموقتا شھر بوکان را دوباره تصرفکرد تا نشاندهد که هنوز یک نیرویفرسوده نیست.‏ در اواخر سال١٩٨٣عملا تمامی مناطق کردستان که دردست نیروهای شورشی بودند مجددا توسط نیروهای ایرانی تصرفشدهبودند.‏

کوردناسی 1751درماه ژوئیه١٩٨٤ ‏[تیرماه [١٣٦٣نیروهای ایرانی سرانجام اعلام کردند کهحدکا را از استحکامات مرزی در اورامان بیرون کرده و با استفاده ازهلیکوپتر قلههای کوهھا را تسخیرکرده و بر روستاهای اطراف مسلطشدهبودند.‏ایرانیھا هرجا هم که لازمدیدند-درست مانند عراقیھا–روستائیان را درمناطق مرزی بیرون رانده تا یک کمربند امنیتی ایجاد نموده وبدینترتیب چریکھا را از حمایت محلی محروم سازند.‏حدکا بدرون عراقراندهشد جائیکه از طرف اتحادیه میھنی برای مبارزه علیه نیروهای ایرانیکمک دریافتکرد.‏ازهمان حملات تابستانپیدابود ١٩٨٢بدون عواقب ناخوشایند همدیگر را نادیدهبگیرند.‏که حدکا و کومهله مشکل بتوانندعلیرغم عدم توافق برسرعضویت حدکا در شورای ملی مقاومت،‏ کومهله درماه نوامبر١٩٨٢موافقتکرد که فعالیتھای نظامی خودرا تحت یک فرماندهی مشترک با حدکاهماهنگ کند.‏طی دوسال و اندی دو حزب حدکا و کومهله چندین عملیاتنظامی مشترک موفقیتآمیز انجام دادند.‏درماه نوامبر١٩٨٤ ‏[آبانماه [١٣٦٣اما،‏ یک منازعه برسر مالکیت زمین و کشتهشدن یک فرمانده حدکا توسطکومهله یک جنگ درنده و خانمانسوز بین آنان درگرفت که بطور خستهکنندهایبمدت چھارسال و اندی ادامهداشت و در مراحلی از آن هیچکدام از طرفین41زندانی نمیگرفتند.‏ توافق برسر یک آتشبس تنھا هنگامی انجام گرفت کهدوطرف با نیروهای ایرانی مواجهشدند.‏پشتسر این درگیری اختلافات عمیق ایدئولوژیک بین این دو گروه بود.‏ درماه ژوئیه هیات حدکا امکان یک توافق درمورد منازعه با تھران رابررسیکردهبودند.‏این امر موجب کشمکش با کومهله شد ولی همچنینمنجربه استعفای آنان از شورای ملیمقاومت گردید.‏ تصمیم ترک شورا توسطشخص قاسملو اتخاذشد وبسیاری از چپگرایان درون شورا رارنجیدهخاطرکرد.‏ حدکا اینک بین آنھاییکه در تعھدات شورای ملیمقاومت و یا

کوردناسی 1752کومهله سھیمبوده و خواستار سرنگونی رژیم بودند و آنانیکه هنوز به یکسازش امیدوار،‏ درکشاکش قرارداشت.‏علائم دیگری از فشار در درون حدکا برسر مسئله رهبری موجود بودند.‏بدنبال کنگره ششم حزب در ژانویه١٩٨٤ ‏[بھمنماه [١٣٦٢42افراد مردد را ازصفوف خود پاکسازی کردهبود که مشھورترین آنان کریم حسامی عضوقدیمی و برجسته حزب بود که از سال ١٩٨٠ فرد چشمگیری بود زیرا که ویبا نظرات – ونه با استعفای – گروه شش نفره سالھای قبل همسویی داشت.‏کومهله نیز وارد یک دوران عقبنشینی شدهبود.‏همواره ایده‏«بورژوایی»‏بهلحاظ ایدئولوژیک آنانمبارزه صرف برای ملت کورد را طرد کردهبودند.‏اما این نقطهنظر بیشتر متوجه نمایندگی قوی روشنفکران آنبود تا بدنه نسبتاکوچکتر کارگران و دهقانان درون آن.‏١٩٨٢ درسالکومهله به دو گروهکوچکتر چپ ایرانی ‏(سھند و بعضی از اعضای پیکار که خود انشعابی بود از43سازمان مجاهدین)‏ پیوست تا حزب کمونیست ایران را تحت رهبری یکی ازبنیانگذاران کومهله یعنی عبدالله مھتدی ایجاد نماید.‏موجودیت کومهله بطور رسمی پایان پذیرفت هرچندکه نام آن درکوردستانهمچنان باقیماند.‏افشای]‏کومهله با افشای نهتنھا حدکای امروزی بلکه همچنینلحظه شکوهمند سال١٩٤٦آن در مھاباد احساسات‏[باکوردها رانادرست ارزیابیکرد.‏ درطول ششسال بعد بسیاری از جنگجویان و طرفدارانآن از حزبکمونیست ایران دورشدند زیراکه علیرغم بخش قوی و نامتناسبکوردی آن،‏ این حزب رنگو بوی کوردی ویژه خود را ازدست دادهبود.‏هنگامیکه سرانجام کومهله در سال١٩٩١ هویتکوردی خود را بازیافت،‏بهلحاظ نفرات از آن گروهھای کوچکی که درسال ١٩٨٢ با آنھا متحد شدهبود،‏ضعیفتر بود.‏ تصمیم به رجعت به هویت کوردی اینک نوعی دیگر از نفاق را

کوردناسی 1753موجب شد و آنھم تشکیل گروهی جدید،‏ حزب کمونیست پرولتری ایران بودکه مھتدی و هوادارن ویرا بعلت چسپیدن به بقایای ناسیونالیسم نکوهشمیکردند.‏پایان جنگ ایران و عراق درسال ١٩٨٨ آرامش اندکی برای کوردهای ایرانبھمراهداشت.‏ لافزنی قاسملو مبنی براینکه نیروهای کورد هنوز یکربعمیلیون نیرو را گرفتار کردهبودند،‏ یک خودستایی بیھوده بود.‏ موقعیتویضعیف بود و او اینک متقاعد شدهبود که ناچاربود با رژیم به گفتگو بنشیند.‏علیرغم جدلی که پیشنھاد مذاکره با رژیم در صفوف حدکا موجبشدهبود،‏قاسملو قبلا طی کنگره هشتم در ماه ژانویه سال ١٩٨٨ اینرا به امری مرکزیدرحزب تبدیل کردهبود.‏ وی این امر را بر سه عامل بنا نھادهبود:‏ هیچ راهحلنظامی وجود نداشت؛ هنگامیکه جنگ ایران و عراق پایان میپذیرفت ایرانبرخورد خود با کوردها را مورد ارزیابی مجدد قرارخواهد داد؛ سرانجامباتوجه به اینکه خمینی توان خود را از دستمیداد،‏ یک شانس واقعی برایآغازی تازه از روابط بین کوردها و جمھوری اسلامی موجودبود.‏معھذا چنین استدلالاتی و تلاشھای قاسملو برای بهپیشبردن آن موجب یکشورش جدی در درون حدکا گردید.‏ در درون حزب همواره یک جناحسوسیالیستی قوی وجود داشتهاست،‏ جناحی که محتملا همان اندازه مکتبیبود که کومهله.‏ اعضای این گروه اینک قاسملو را متھم میکردند که حدکا را ازسوسیالیسم به سوسیال دموکراسی منحرف کرده و با انجام چنین کاریپایگاه تودهای حزب را به خطر میانداخت.‏ پانزدهنفر از اعضای کمیتهی اجراییاعتراض کردند که پس از اینکه پنجاههزار کورد در نتیجه سرکوبھای رژیمجان خود را از دست دادهبودند،‏ مذاکره غیرقابل تصور بود.‏ درپس چنینموضوعھایی اما،‏ نارضایتی عمیق از شیوه مستبدانهی قاسملو قرارداشت که اززمان کنگرهی ششم رشد یافتهبود.‏

کوردناسی 1754این شورشیان که رهبرشان جلیلگادانی بود،‏ از کنگره خارجشده و حزبدموکرات کوردستان ایران– رهبری انقلابی را تشکیلدادند.‏آنان یک حمایتمحکم درمیان چپگراهای حدکا و دیگرانی را که رنجیده از آنچه که آنانروشھای غیردموکراتیک قاسملو میخواندند بخود جذبکردند.‏این نفاق،‏همچنانکه نفاق سال ١٩٨٠، کاملا شدیدبود؛ همانند بلوریان،‏ گادانی یکی از44قدیمیترین فعالین و تقریبا مترادف با خود حدکا بود.‏رهبری انقلابی بسرعت با کومهله صلحکرد،‏ چیزی که حدکا برایش انجام آنمشکل مینمود.‏ باوجود این وزن حزب بهسمت قاسملو بود و طی دوسال بعدو فروپاشی امپراطوری شوروی و اعتبار مارکسیسم و چپ طرفدار شوروی،‏- حدکارهبریانقلابی تضعیفگردید.‏رهبری انقلابی هرچند که بدنبال یکسازش با حدکا بود،‏ رهبری این حزب احساس نمیکرد که تمایلی برای دادنامتیازاتی داشته باشد و عمیقارنجیدهخاطر کرد.‏دراین‏«انحرافییون»،‏ نامیکه به آنان دادهبودند رااثنا قاسملو توسط دوستش جلال طالبانی مطلعگردید که تھرانعلاقمند به گفتگو میباشد.‏ این یک خبر خوشبود و یکسری دیدارهای مخفی– دیماه سال در شھر ویندر دسامبر تا ژانویهترتیبدادهشد.‏[١٣٦٧١٩٨٩ ‏[آذرماه١٩٨٨قاسملو ازاینکه درمییافت نمایندگان تھران نه خواستخودمختاری و نه این تقاضارا که مناطق کوردنشین لازمست بلحاظ اداریمتحد گردند بعنوان‏[خواستھای]‏غیرقابل دستیابی رد نمیکردند،‏ فوقالعادهدلگرم شدهبود،‏ هرچند که این مطالب را قبول هم نکردهبودند.‏‏[اسفندماه]‏قطعکند.‏درماه ژوئنقاسملو با ناامیدی خبریافت که ایران میخواهد‏[خردادماه]‏مایلاست گفتگوها را از سربگیرد.‏درماه مارسکه این گفتگو رااندکی پس از مرگ خمینی،‏ قاسملو شنید که تھرانوی از چشمانداز آن بههیجان آمد اگرچهحتی دستور جلسه صرفا مربوط به یک برنامه عفو برای پیشمرگانش بود و

کوردناسی 1755نه یک توافق سیاسی.‏ بعد از خمینی فرصتی برای یک آغاز جدید وجودداشت.‏هنگامیکه هیات مذاکرهکننده ایرانی به آپارتمانی در شھر وین وارد شد،‏ قاسملوقبلا با دستیارش و یک میانجی قابلاعتماد درانتظارشان بودند.‏ هرسه نفر45بهضرب گلوله بهقتلرسیدند.‏ این چھلمین روز عزاداری آیتالله فقید بود.‏ترورقاسملو ضربهای عمیق بود بر امیدواری کوردها.‏بسیاری از کسانیکهشخصا باوی آشنایی داشتند او را بعنوان یک سیاستمدار ماهر درتمامیکوردستان میشناختند.‏رهبری حزب را بدستگرفت.‏ حدکاقاسملو مباهات کند:‏-دکتر صادق شرفکندی،‏ که یک همکار نزدیک وی بودرهبری انقلابی نمیتوانست بر سرنوشتدکتر قاسملو قربانی مصیبتبار اشتباهات سیاسی خود و موضعسازشکارانه در برابر تروریستھای مرتجعی شد که بر جمھوری اسلامیحکومت میکنند...ما امیدواریم که مرگ دکتر قاسملو درس عبرتی باشد بهآنانی که از سیاست کنگره هشتم مبنیبر سازش درمورد مبارزه مسلحانه46حمایتکردند.‏شش هفته بعد یک رهبر برجسته کومهله در لارناکا ‏[قبرس]‏ ترورشد.‏47شرفکندی نیز دیری نپائید.‏ وی همراه با سهتن از همکارانش در ماهسپتامبر١٩٩٢ اندکی پساز حضور در کنگره انترناسیونال سوسیالیست درشھر برلین بهقتلرسید.‏یعنی مصطفیهجری بود.‏جانشین وییک مبارزه بدون وقفه سالشدید شدند:‏١٩٩٣یکی از اعضای کمتر شناختهشده حزبهم حدکا و هم کومهله دچار قھقرایشکست در میدان جنگ،‏ نابسامانی درونی و ترور.‏یک پادگاندویستهزارنفره کنترل مناطق کوردنشین را – جز بھنگام تاریکی – در اختیارداشت.‏

کوردناسی 1756رژیم طی مدتی طولانی و بهاندازه کافی احساس امنیت کردهبود تا بدرجاتیآزادی فرهنگی،‏ شامل انتشارات و برگزاری مراسمهای فرهنگی را مجازکند.‏48باوجوداین در دشمنی با گروهھای سیاسی کورد همچنان سرسخت باقیماندبخشا بدلیل کمینهای زیادی که برای پاسداران گذاشتهمیشد و اینکه تعدادکشتههایشان روبهافزایش بود.‏اینک هیچگونه سخنی از مذاکرات درمیان نبود.‏دولت درعوض مبادرت بهیک سری حملات هوایی و توپخانه به مراکز حدکا و کومهله درداخلکوردستان عراق نمود که موجب تلفاتی گردید و بسیاری از کوردهای عراقرا مجبور به فرار از دهکدههای مرزیشان نمود.‏الگوی کردهای عراق که از سالبودند،‏ عکسالعمل نشانمیداد.‏١٩٩١اما پاییزتھران بخشا درمقابل تھدیدباینسو از آزادی ملی نسبی برخوردار‏[آنسال]‏بدنبال امتناع طالبانی وبارزانی از بیرونراندن شورشیان کورد ایرانی از عراق،‏ یکعکسالعملسریع»‏تشکیلداد برای مصدودکردن مرزهاسال قبل درمورد شورشیان ‏[کورد]‏ ترکیه انجام دادهبودند.‏باوجوداین سیاست تھران قابل درکبود.‏‏«نیروی– درست همانکاریکهآنان هیچگونه چشمانداز واقعیبرای محوکردن نه حدکا و نه کومهله نداشتند زیرا دراینزمان هردو حزبمترادف بودند با گرایشات ملیای که توسط بیشتر کوردها احساسمیشد.‏بنظرمیرسید که متلاشیشدن هرکدام از این احزاب بعلت عدمتوافقات داخلیبیشتر محتملبود تا توسط حملات خارجی.‏حدکا مکررا و صریحا اظھار داشتهبود که هیچگونه باور ویا توقعی درسرنداشت مبنی براینکه بتواند در یک جنگ چریکی پیروزشود،‏ و اینکه هیچ49آلترناتیوی برای راهحل ازطریق مذاکره وجودنداشت.‏ باوجود این در بدنهحزب کسانی با جاروجنجال سخناز جدایی میگفتند اگر چنانچه رژیم اسلامیهمچنان در برابر خواست خودمختاری انعطافناپذیر باشد.‏همچنانکه در

کوردناسی 1757ترکیه،‏ انکار مصرانه و نرفتن زیربار ایده خودمختاری کمکم داشت نشانههاییاز فراهمآوردن جداییطلبی واقعی را بروز میداد.‏پاسخ تھران به این شورش،‏ دو وجه حیاتی چالشگری کوردها را نادیدهمیگرفت.‏اول اینکه بیشترین عملیات چریکی در نزدیکی مرز عراق انجاممیگرفت،‏ فعالیتھایی که دور از زادگاه هوادارانشان در طولو عرضکوردستان صورتمیگرفت.‏ همچنانکه یک عضو دفتر سیاسی حدکا خاطرنشان‏(تھران)‏ ‏«آنھا ساخت،‏تجھیزات بسیار بھتری دارند؛ آنھا تمامی امتیازات یکحکومترا دارامیباشند.‏ اما آنان هیچگونه پایگاه سیاسی ندارند.‏ تنھا پایگاه آنھا50قلعهنظامی در نوک هرتپهای است.»‏ میلیتاریزه شدن کوردستان اهدافبالقوه بیشتری را برای چریکھا فراهم میآورد و گرایشات ناسیونالیستی رادرمیان اهالی غیرنظامی عمیقتر میکرد.‏آزادی چریکھا در زندگی کردن درمیان مردم کوردستان از زمان انقلاب یکنشانه کلیدی بودریاست جمھوری ماه ژوئناز پیشرفت جنبش ملی.‏١٩٩٣‏[خردادماهیک نشانه دیگر درزمان انتخابات[١٣٧٢به نمایش گذاشتهشد.‏کردستان بعنوان تنھا استانی که اکثریت رأیدهندگان آن یک کاندیدایاپوزیسیون را بر فرد متصدیترجیح دادند،‏ خود را برجستهکرد.‏‏[ریاست جمھوری]‏یعنی علیاکبر رفسنجانیو سرانجام اینکه گرایشات ملیگراییبسوی جنوب که عمدتا مناطقی شیعهنشین هستند سرایتکرد بخشا بخاطرانزجار ازوحشیگری دولت علیه کوردهای مناطق شمالیتر آنان وتا اندازهایهم بعلت نامحبوبیت و هزینههای انسانی حمایت از رژیمی ایدئولوژیک درجنگ علیه عراق در سالھای دهه.١٩٨٠طعنهآمیز اینکه،‏ مورد اعتمادترین متحدین تھران در کردستان در سال١٩٩٣ درمیان عشایر شیعه افراطی اهل حق یعنی گوران و سنجابی بودند.‏ اززمان سرکوب روسای عشایر توسط رضاشاه اقتدار سیدهای حیدری بطرزچشمگیر رشد کردهبود.‏شیخ نصرالدینبعنوان رهبر قدرتمند گوران

کوردناسی 1758سربرآورد،‏ همانندی دیرگاهی درقیاس با ظھور شیخهای تسنن در پایان قرننوزدهم عثمانیھا در کردستان.‏ اهل حق که از موقعیت آسیبپذیر خود بعنوانیک اقلیت ناهماندیش آگاهبودند،‏ از پھلوی حمایتکردند؛ ضروریبودن چنینسیاستی با استقرار یک جمھوری پرمدعای شیعه در تھران،‏ بجای کاستن،‏افزایش یافت.‏ شیخ نصرالدین شخصا نیروهای اهل حق را در دفاع از مرزهابھنگام جنگایران و عراق رهبریکرد،‏ و این لازمهاش آوازهای برای پایداریبیشتر از واحدهای بسیجی در هرطرف آنان در زیر آتشباری بود.‏ بعلاوه،‏عشایری مانند سنجابی که در زمان پھلوی باوجود حمایتکردن ازآنانرنجبردهبودند،‏ رژیم اسلامی را برای رواجدادن مجدد زندگی عشیرهایآمادهتر دیدند؛ بخشا بعنوان مولفهای بلحاظ غریزی با اهمیت فرهنگی درایرانو تااندازهای هم بسبب ارزش دامپروری در کشوری که از کمبود گوشتبشدت رنجمیبرد.‏ اما اینھا استثناهای جالبیبودند از یک پروسه بیگانگی کهقبلا بطورکامل در جریان بود.‏عامل دیگر که یک چالش درازمدت را دربرابر رژیم قرارمیداد،‏ اقتصادبودکهدرآن کوردستان مستمند جلوهگاه وجه وخیمی از یک معضل وسیعتر بود.‏بدنبال افزایش قیمت نفت در سال ١٩٧٣ دریک آن بنظر میرسید که ایران موفقبه یک رشدسریع اقتصادی خواهدشد.‏ اولین ضربه به چنین امیدهای بیپرواییو هزینههای بیبرنامه شاه درمورد تسلیحات و امور روبنایی بود.‏ این کساداقتصادی سال١٩٧٧بود که پیشدرآمد سقوط پھلوی گردید.‏ پنجسال بعداقتصاد وارد آزمایشسخت خسارتبارتر هشت سال جنگ با عراق گردید.‏دراوایل سالھای١٩٩٠ایران با مشکلات اقتصادی غولآسا روبروبود.‏ باجمعیتی که حدود هر بیستسال بهدوبرابر میرسید،‏ اینکه کشور هنوز تواناییآنراداشت که جوابگوی تقاضای تولید مواد غذایی،‏ آموزش و اشتغال باشدمورد تردیدبود.‏ درسال ١٩٩٢ بیکاری درمیان کسانیکه زیر ٢٥ سال بودند٧٠درصد و تورم واقعی یکصد درصد بود.‏ بنظرمیرسید که بقا و نه پیشرفتدستور روزبود.‏

کوردناسی 1759درکوردستان این تغییرات اقتصادی در تغییر در اشتغال و مھاجرت قابلرویتبود.‏در اواسط سالھایتوسعه پیدا کردهبودند.‏١٩٧٠در سالشھرهای کوردستان برای١٩٩٠احتمالا بیشاز٦٠جذب نیروی کاردرصد کوردهاساکنین شھر بودند؛ اما اینک شمار روزافزونی از آنان درجستجوی کار درصنایع نفت و یا در بنادر به خوزستان و یا به تھران مسافتمیکردند.‏ بدور ازایجاد یک هویت ملی نو و همگن،‏ آنچنانکه به کرات رژیمھای متمرکز بهآن امیدبستهبودند،‏ راندهشدن بهمراکز صنعتی بزرگ تمایل بهتاکید بر احساس تمایز،‏بیگانگی و هویت محلی میکرد.‏این در محلات فقیرنشین سریعا رشدکردهچنین شھرهایی که در آنھا دولت ناتوان از فراهم آوردن حتی خدمات ابتداییبود که بنظر میرسید جنبش کوردستان بیشترین احتمال رشد و پیریزی پیوندبا دیگر جنبشهای سیاسیای را که خواهان اقدامات تمرکززدایی بودند راداراباشد.‏کومهله عملا بادقت و هوشیاری از این پدیدههای اجتماعی درحالرشد بھرهبرداری میکرد اما راهی طولانی درپیشبود.‏ بهگفته رهبر کومهله51عبدالله مھتدی،‏ ‏«بهمنظور بسیج مردم رژیم را باید آشکارا بیثباتکرد.»‏باید دید آیا هیچکدام از گروهھای کورد میتوانند نارضایتی را در برخیمراحل به اعتراضات تودهای تبدیل کنند و اگر چنین شود،‏ آیا دولت آینده درتھران هیچگاه بهاندازه کافی خود را موردمحلی را با اقدامات تمرکززدایی ارضاء نماید.‏تھدید احساسمیکند تا گرایشاتدرحالیکه قرن به پایان خود نزدیکمیشود،‏ استیصال کردها بنظرمیرسد کهبا همان احتمالی که در گذشته بود موجب افزایش جذب بهجانب جداییکاملشود،‏ این درحالیاست که هیچگونه نشانهای دال بر تمایلی در دولت مشاهدهنمیشود که نشاندهد هیچکدام از اقلیتھای ایران مجازخواهند بود کمتریندرجهای از اداره امورخود را بدستآوردند.‏

؛)‏کوردناسی 1760******************منابعمنابع دست دوم:‏ نوذر علاالملکی،‏‏«چپ جدید ایران»،‏ روزنامه میدلایستژورنال مجلد ٤١، شماره‎٢‎ ‏(بھار ‎١٩٨٧‎‏)؛ شاول بخاش،‏ ‏«حکومت آیتاللهها»‏‏(لندن،‏ ‎١٩٨٥‎‏)؛ ابولحسنبنیصدر،‏ ‏«نوبت صحبتمن است»‏ ‏(واشنگتن١٩٩١علی بنوعزیزی و مایرون واینر،‏ ‏«دولت،‏ مذهب و سیاستھای قومی»‏‏(سایراکوس ‎١٩٨٦‎‏)؛ وان بروینسون ‏«عشایر کورد و حکومت ایران:‏ موردشورش سمکو»؛ وان بروینسون ‏«کوردها بین ایران و عراق»،‏ میدل ایستریپورت،‏ شماره- ‏(ژوئیه ١٤١اوت ‎١٩٨٦‎‏)؛ شھرام چوبین و چارلز تریپ،‏‏«ایران و عراق درجنگ»(لندن،‏ ‎١٩٨٨‎‏)؛ نادر انتصار،‏ ‏«کوردها در ایران بعدازانقلاب و عراق»،‏ د ثرد کوارترلی،‏ مجلد ششم،‏ شماره ‎۴‎‏(اکتبرو ١٩٨٤)ناسیونالیسمو قومیت کوردها؛ کاهن،‏ فرزندان جن؛ چارلز مکدانالد،‏ ‏«مسئلهکورد در سالھای ١٩٨٠»، و دیوید منشری،‏ ‏«سیاست خمینی درقبال اقلیتھایقومی و مذهبی»‏ در میلتون اسمان و ایتامار رابینوویچ،‏ ‏«قومیت،‏ پلورالیسم وحکومت در خاورمیانه»‏ ‏(ایثاکا و لندن،‏ ‎١٩٨٨‎‏)؛ کریستیان مور،‏ ‏«کوردهایامروزی»(پاریس،‏ ‎١٩٨٤‎‏)؛ بو اوتاس،‏ کارینا جھانی،‏ فرهاد شاکلی،‏ محمدمھتدی،‏ ‏«اوضاع کنونی کوردها در ایران»‏ ‏(صفحات تکثیرشده،‏ استکھلم مارس‎١٩٩١‎‏)؛ سپھر زبیح،‏ ‏«ارتش ایران در انقلاب و جنگ»‏ ‏(لندن و نیویورک.(١٩٨٨روزنامهها و غیره:‏ بیبیسی،‏‏«خلاصهای از سخنپراکنیهای جھان»،‏ دیلیتلگراف،‏ فاینانشال تایمز،‏ گاردین،‏ هاوکار،‏ الحیات،‏ ایندپندنت،‏ هرالدتریبونبینالمللی،‏ لیبراسیون،‏ لوموند،‏ میدلایست بینالمللی،‏ نیویورک تایمز،‏ آبزرور،‏تایمز.‏

؛)‏کوردناسی 1761مصاحبهها:‏حمهعلی ‏(لندن٢٦ژوئیه ‎١٩٩٣‎‏)؛ کمال میراودلی(استکھلم،‏‎١٧‎مارس ‎١٩٩١‎‏)؛ حسن قاضی ‏(ازطریق کاست،‏ پاییز ‎١٩٩١‎‏)؛ مصطفی هجری‏(لندن١٨ ژوئنعبدالله مھتدی‎١٩٩٣‎‏)؛ شیخ عزالدین حسینی ‏(استکھلم١٦ مارس ١٩٩١١٦)‎١٩٩٣‎‏)؛ کاوه و بیان رضانژاد ‏(لندنمارس ‎١٩٩١‎‏)؛ خلیل و هایده رشیدیان ‏(لندن ژوئن٣٠ ژوئن١٧ اکتبر .(١٩٩٣یادداشتها:‏‎١٩٩٣‎‏)؛ عباس ولی ‏(سوانزیThe Egyptian Gazette, 9 February 1977 -12- تا ماه فوریه ١٩٨١ شمار کشتهشدگان درمیان کوردهای ایران دههزار نفرتخمین زدهمیشد،‏ دیلی تلگراف،‏١١ فوریه .١٩٨١3- این متن توسط شوراهای انقلابی کوردستان آمادهشدهبود ، یعنی جمعی کهبسرعت و ازطریق یک گردهمایی مرکب از پانصد نفر ‏«ارشد»‏ گردهمآمدهبودند و نمایندگی گروهھای اصلی کورد را میکردند.‏Franjo Butorac -4International Affairsدر ‏«انقلاب ایران و کوردها»،‏بلگراد،‏Review ofآوریل ٢٠مکدانالد در ‏«مسئلهی کورد در سالھای،١٩٨٠ ص ،١٧«١٩٨٠بهنقل از چارلزدر کتاب میلتون اسمان وایتامار ربینوویچ،‏ ‏«قومیت،‏ پلورالیسم و حکومت در خاورمیانه»‏ ‏(ایثاکا ولندن،‏،(١٩٨٨ ص .٢٤٢5- این خواستھا عبارتبودند از:‏ ١- خودمختاری کوردها باید رسما برسمیتشناختهشده و در قانون اساسی ذکرشود؛ ٢- مناطق کوردنشین از ایلام تاآذربایجان غربی را دربرمیگیرد؛و با آرای مخفی انتخابشود؛مکاتبات رسمی باشد؛٣- مجمع-۴-۵ملی کوردستان باید به شیوهای آزادکوردی باید زبان رسمی در مدارس وبخشی از بودجه سراسری باید به کوردستان

کوردناسی 1762اختصاص دادهشود بمنظور جبران عقبماندگی اقتصادیآن؛ ۶- نمایندگان کردباید به مقامات مرکزی دولت منصوبشوند؛ ٧- سیاست خارجی،‏ دفاعملی وبرنامهریزیھای اقتصادی باید در مسئولیت دولت مرکزی باشد؛تمامی ٨-ایران باید از آزادیھای اساسی دموکراتیک،‏ آزادی اجتماع،‏ بیان و انجام مراسممذهبی برخوردار باشند.‏ ‏(روزنامه تایمز،‏۴ دسامبر (.١٩٧٩6- نکات واقعی پیشنھادی اداره محلی عبارتبودند از:‏ ١- یک شورای استانیکه اهالی محل را اداره خواهدکرد بجز درمواردی که به دفاعملی،‏ امورخارجه،‏سیستم پولی و برنامهریزی درازمدت،‏ شرکتھای اقتصادی بزرگ،‏ ارتباطاتراهدور،‏ راهآهن و جادههای اصلی مربوط میشود.‏٢- انتصابات-۴افراد ارشد،‏مثلا فرمانداران،‏ پلیس محلی و فرماندهان ژاندارمری توسط دولت مرکزی وبنا به توصیه شورای استانی انجام خواهد گرفت.‏ ٣- یک سیستم قضایی بطورخودمختار عمل خواهدکرد،‏ اما تابع شورای عالی جمھوری اسلامی خواهدبود.‏مسئولیت محلی برای برقراری نظم.‏ ۵- قدرت قانونگذاری شورای استانیمحدود به قانون فردی سنتی،‏ خانواده و مذهب خواهدبود.‏ ۶- مذهب اکثریتبهمنزله مذهب ‏«رسمی»‏ خواهدبود.‏-٧بودجه از دوجھت توسط دولتتکمیلخواهد شد:‏ توسط یارانه ازطرف دولت مرکزی و از طریق مالیات وگمرکات محلی.‏گرفت.‏-٨-٩دارایی اضافی دردسترس مناطق عقبمانده قرارخواهدآزادی بیان و تشکل برای کلیه فعالیتھای سیاسی،‏ مذهبی وفرهنگی.‏ ١٠- آزادی تدریس بهزبانھای کردی،‏ بلوچی،‏ آذری،ارمنی،‏ آسوری،‏عبری،‏ عربی و ترکی.‏ زبانھای اصلی در مدارس در کنار زبان فارسی تدریسخواهندشد.‏ ١١- میتوان از زبان محلی برای امور اداری استفادهکرد اما نه درمکاتبات با دولت مرکزی.‏ ١٢- هر استانی دارای دانشگاه،‏ سرویسھای رادیو وتلویزیون خواهد بود.‏-١٣ژاندارمری بهنسبت جمعیت.(لوموند،‏شورای استان برای تعیین تعداد ارتش و١٨ دسامبر (.١٩٧٩

کوردناسی 1763-7رحیم،‏ پسر سیفقاضی در زمان سقوط جمھوری مھاباد در آذربایجانشوروی آموزش نظامی میدید.‏ وی غیابا محکوم به مرگ شدهبود.‏ پس ازسقوط سلسله پھلوی وی دعوت بهبازگشت شدو در کنگره چھارم حکا در١٩٨٠ فوریه‏[بھمنماه[١٣٥٨به عضویت کمیتهمرکزی انتخاب گردید.‏ ویبعدها همراه با گروه هفتنفری فرارکرد.‏ ‏(به صفحه ١٧٣ ‏[متن انگلیسی]‏ ص١٠ این متن مراجعه کنید.)‏ وی درسال ١٩٩١ در شھر باکو درگذشت.‏8- رویھم٦٢ افسر و مرد اعدامشدند و١١٥٢٠٠نفر توسط حکا نجات یافتند؛ زبیح،‏ ‏«ارتش ایران»‏ صنفر محکوم به حبسابد شدند؛.١٢٤9- نیویورک تایمز،‏ ٢٢ مارس ١٩٧٩.10- در ماه مارس ١٩٨٠ انتخابات برای مجلس ملی ایران قدرت حدکا را درمنطقه نفوذش در شمال غربی کوردستان آشکار نمود.‏ درمھابادو در نقده-‏ اشنویه٨٠٩٦درصد.‏ بطرف جنوب ضعیفتر بود:‏ تنھادرصد آرادرصد ٥٧بهترتیب در بوکان و سقز و بطرف مناطق جنوبیتر آراء باطل اعلامشدند.‏ هیچتلاشی برای انتخابات در سنندج صورت نگرفت.‏ لوموند،‏١٢ آوریل .١٩٨٠11- برای مثال عبدالله مھتدی و عمر ایلخانیزاده هردو ازبوکان بودند.‏‏[طایفه]‏دهبکری12- علاالملکی،‏‏«چپ جدید ایران»،‏ ص.٢٣١13- مردی با یک نامخانوادگی ناخجسته بنام بغدادی.‏14- یادآوری میشودکه ملا مصطفی راهپیمایی تاریخیاش را ازمیان سرزمینشکاکھا در بھار سال[١٣٢٦] ١٩٤٧انجامداد.‏15- مفتیزاده ممکناست از همپیوندی با عمویش محمدصدیق مفتیزاده کهسردبیر کوردستان روزنامه تبلیغاتی پھلوی بود،‏ رنجبردهباشد.‏ یک شایعهی

کو«‏کوردناسی 1764بیپایه هم بود درمورد رابطهاش با ادریس بارزانی،‏ که نزد برخی مربوطمیشد بهحمایت ازطبقات فئودال قدیمی برعلیه کشاورزان.‏ لوموند،‏٢٣ مارس.١٩٧٩-16 لوموند،‏ ٣٠١٩٧٩. مارس17- مفتیزاده متعاقبا توسط رژیم زندانی شد و بدنبال آزادشدنش در سال١٩٩٢ درگذشت.‏18- برای نمونه سید عبدالله حضرتی ملکشان که زمینھایش را به مردمی کهبرروی آن کار میکردند فروخت.ملا عبدالرحیم مدرسی نخستین روحانیسنندج بود که دخترانش را به مدرسه دولتی فرستاد.‏ پسرش به کومهلهپیوست.‏ ‏[مسعود مدرسی که در یورش به تشکیلات مخفی کومهله در تھراندر سال ١٣٦٠ دستگیر و اعدامشد.‏ مترجم]‏19- شیخجلال ارتباطش را با بغداد بدنبال حمله شیمیایی به حلبچه قطعکرد.‏20- مارتین وان بروینسن،‏شماره ژوئیه– اوت ،١٩٨٦ صفحات ١٤ و .١٧Egyptian Mail, 3 March 1979 -21-22 لوموند ۶ مارس .١٩٧٩-23ردها بین عراق و ایران»،‏ میدلایست ریپورت،‏کوردها آزردهخاطر بودند ازاینکه در زمان پھلوی شیعیان برای ادارهامورشان منصوبمیشدند.‏ هنگامیه کشاورزان شیعهی آذری اطراف ارومیهتوسط تھران بهمنظور برقراری نظم،‏ تلویحا علیه کوردهای متمرد مسلحشدند،‏ این حساسیت منجر به خشونتگردید.‏ یک آمریکایی که در سال١٩٧٥در ارومیه زندگی میکرد یادآوری میکند ‏«یکی از دلایلی که کوردها برای تنفر

ص،‏کوردناسی 1765صخود از ترکھا ارائهمیکنند نفس شیعه بودنشان است»،‏ کاهن،«بچههای جن»‏.١١٩24- بھترین روایت ماجرای نقده در خاطرات کریم حسامی یافت میشود کهدر سال ١٩٩٠ در استکھلم چاپشدهاست.‏.٩25- میدلایست ریپورت،‏ شماره،١١٣ مارس – آوریل ١٩٨٣26- مجله نیویورک تایمز،‏٢٨ اکتبر .١٩٧٩۵ ماده -27پیشنویس چاپشده در ‏«صدای ایران»،‏ دوم ژوئیه،١٩٧٩نگاهکنید به حمید آلگار در ‏«اسناد:‏ پیشنویس قانون اساسی جمھوری اسلامیایران»،‏ چاپسوم ‏(پاییز١٩٧٩) صفحات ٢٠ تا٥١ به نقل از چارلز مکدانالددر ‏«روزنامه مطالعات آسیای جنوب شرقی و خاورمیانه»،‏ جلد نھمشمارههای یک و دو ‏(پاییز/زمستان،(١٩٨٩ ص .٦١28- بخاش،‏‏«حکومت آیتاللهها»،‏ ص به نقل از روایت خود بنیصدر.‏١٩ دسامبر29- رادیو تھران،‏١٩٧٩ به نقل١٧ دسامبر ،١٩٧٩ BBC/SWBاز مناشری در ‏«سیاست خمینی»‏ ص.٢١٧30- در استان کوردستان صندوقھای ٣٦ حوزه توسط کوردها برچیدهشدند،‏در سیوهفتمین سوزانده شد.‏ اما در کرمانشاه آراء بطرز کوبندهایموافقبودند؛ در قصرشیرین٩٤٦٠رای موافق و تنھا ٢١ رای مخالف بودند.‏31- اگر کاندیدای طرفدار خودمختاری یعنی مسعود رجوی بدلیل مخالفتش باقانون اساسیای که به تازگی معرفی شدهبود ردصلاحیت نشدهبود،‏ ممکنبودکوردها و ترکمنها شرکت کنند.‏ بنیصدر در ماه ژوئیهاسلامی»‏ را پیشکشید اما غیرقابلتوجه بود.‏١٩٨٠ ‏«خودمختاری

کوردناسی 1766-32برخلاف بسیاری چھرههای مذهبی،‏ وی ‏[شیخعزالدین]‏ ساده زندگیمیکرد،‏ بهنیروی کلاسھای عربی برای دانشجویان الھیات ‏[زندگی]‏ همسر وهفت فرزندش را تامینمیکرد،‏ زمینی در اختیار نداشت و از تحسینکنندگانشهدیه نقدی قبولنمیکرد.‏١٩٨٣، صفحات ٩ تا33- میدلاست ریپورت،‏ شماره.١٠34- مصاحبه با مولف،‏ استکھلم،‏١١٣، مارس – آوریل١٦ مارس .١٩٩١35- مصاحبه با شیخعزالدین حسینی،‏ استکھلم،‏١٦ مارس .١٩٩١36- فاینانشال تایمز،‏ ٢١-٢٠ اوت؛ نیوبورک تایمز،‏ ١٩ اوت‎١٩٨٠‎؛ مناشری،‏‏«سیاست خمینی»،‏ ص.٢١٨37- فاینانشال تایمز،‏ ٢٢ ماه مه.١٩٨٠-38امضاء کنندگان عبارت بودند از:‏ فوزیه قاضی،‏ نوید معینی،‏ رحیمسیفقاضی،‏ فاروق کیخسروی،‏ احمد عزیزی و محمدامین سراجی ‏(درمشاورت با کمیته مرکزی)،‏ برمبنای اطلاعات از حسنقاضی.‏-39خاطرات کریم حسامی اظھارات بلوریان را بعنوان مدارک غیرواقعیمردود میشمارد.‏ یکی از نامههای مربوط به دیدار مخفی قاسملو با معاونرئیس جمھور طهیاسین رمضان در حاجیعمران.‏-40‏«جاش»‏ معنای تحتالفظی کرهالاغ است،‏ اما درمیان مردم منظورهمدست ‏[رژیم]‏ است.‏-41کنشیار این درگیری منازعهای بود برسر بریدن درختان.‏ کومهلهاصرارداشت که مردم حق داشتند که سوخت تھیهکنند،‏ درحالیکه حدکا اعتراض

کوردناسی 1767میکرد که درختان موردنظر اموال شخصی بودند.‏ برمبنای اطلاعاتحسنقاضی؛ تایمز ٢٤ ژانویه؛ لوموند ٩ فوریه؛ گاردین۴ مارس .١٩٨٥42- کریم حسامی از موضع خودش با تکیه به روایت شخصیاش از رویدادهادر خاطراتش منتشره در سال١٩٩٣در استکھلم،‏ دفاع میکرد.‏ وی که ازرفتن گروه هفتنفره اظھار تاسف میکرد،‏ در انتقاد از دکتر قاسملو ومشاورانش که آنھا را ‏«جاش»‏ نامیدهبودند درنگ نمیکرد.‏ برمبنای اطلاعات ازحسن قاضی.‏43- برای اطلاعات بیشتر درمورد پیکار به ‏«چپ جدید ایران»،‏ علاالملکی نگاهکنید.‏44- گادانی بدنبال بازداشت شدن بھمراه ٢٥٠ نفر دیگر در سال١٩٥٩ بمدت١٠ سال زندانی بود.‏ وی بھنگام شرکت در خاکسپاری سلیمان معینی در سال١٩٦٨ دوباره بازداشت گردید.‏ بعنوان یک فعال سازماندهنده در تھران وی١٩٧٨ درسالتکیهگاهی بود برای قاسملو تا بتواند در آنجا کارکند.‏ ویهمانسال یکی از سهنفر سخنران اصلی بود ‏(بھمراه شیخ عزالدین حسینی وعمر قاضی)‏ که در مراسم خاکسپاری عزیز یوسفی خواهان خودمختاری برایکردها شدهبود.‏45- بھترین روایت آن در روزنامه لیبراسیون،‏ هفتم اوت.١٩٨٩-46آغازی نو،‏ بولتن ویژه،‏‏«ناسیونالیسم قومی کوردها»،‏ صژوئیه ١٨١٩٨٩، بهنقل از انتصار در.٤٢47- این شخص بھمن جوادی بود ‏(نام مستعار غلام کشاورز).‏48- یک کنگره فرهنگ و ادب کوردی در سپتامبر١٩٨٦ ‏[شھریور [١٣٦٥مھاباد برگزارشد.‏ یک مجله فرهنگی کوردی،‏ سروه،‏ در بھار سالدر١٩٨٥ آغاز

کوردناسی 1768بهکار کرد.‏ کار برروی متن کتاب درسی در سطح مدارس ابتدایی شروعشد،‏اوتاس،‏ جھانی،‏ شاکلی،‏ مھتدی،‏ ‏«اوضاع کنونی کوردها درایران»،‏ ص.١٩کمال داودی،‏ سخنگوی حدکا،‏ استکھلم ١٧مارس‎١٩٩١‎؛ مصاحبه با-49مصطفی هجری،‏ لندن١٨ ژوئن .١٩٩٣50- سلام عزیزی،‏ ایندپندنت،‏٢٣ ژوئن .١٩٩٣51- مصاحبه با عبدالله مھتدی،‏ استکھلم،‏١٦ مارس .١٩٩٣-فصلی ترجمه نشده از کتاب:‏تاریخ مدرن کوردها A Modern History of the Kurdsنوشتهی دیوید مکداول

کوردناسی 1769ئینسانهآان یان مرۆڤهآان،‏ فهلسهفهآهمایهتیهآانو بنچینهی مافیماریاننا راوۆوهرگرانی له فینلاندییهوه:‏عهزیز شخانیمافهآهمایهتیهآانمافه ئهخلاقیو یاساییهآانپش ئهوهی،‏ آه بكرت بناخهآانی مافی آهمایهتیهآانبزاندرێ آاتك آهقسه لهدابژرن،‏ دهبمافهآان دهآرت خای گرینگ و بهرچاوآامهیه.‏ئهوسا دۆزینهوهی جیاوازی نوان مافه ئهخلاقی و یاساییهآان دهبته ئهرآیدیاری آراو.‏مافه یاساییهآانله ئارادان ئهگهر بت و ناوهند ودهزگایهكبیاری له سهر دابن.‏ مافه ئهخلاقیهآان له سهر بناخهی آردارهآانی خۆیاندامهزراون.‏ ئهم دوو جۆره مافه هیچ جۆره پهیوهندییهآی زهروور یان لهگهڵیهآدا نیه.‏ئهوان له یهآتری بنیازن وهآو دهزاندرێ آه ئمه آۆمهك مافییاسایمان ههیه،‏ آه به هیچ جۆر له سهر بناخهی ئهخلاق دانهمهزراون.‏آهسایهتی ناسراوHohfeldمافهیاسایهآان بهچوار دهسته دابهشدهآات و ئهم دابهشكردنه دهآرت یاسا ئهخلاقیهآانیش بگرتهوه،‏ بهتایبهتی

کوردناسی 1770لهچوارچوهی دوو دهستهی یهآهمدا.‏ئهمانهن:‏تاقم و دهستهمافهآانی هۆهفد.1.2.3.4بهمافی داواآراو،‏ بهو مانایهیهآه آاتك آهسك مافی شتكی ههیه،‏ ئهوهلایهنی بهرامبهر ئهرآی جبهجكردنی ئهو مافهی دهآهوته ئهستۆ.‏مافی ئازادی،‏ بهو واتایهیه آهلایهنی دیكه.‏آارك بكرت بهبدهست توهردانیمافی دهسهت،‏ آه به مانای توانای گۆڕینی پوهندیه یاساییهآانه.‏توانای پارزگاری،‏لایهنی بهرامبهره.(‏(١به آهمانای بهرگری آردن لهدهست توهردانیئهم روانگهیه گهشهی آردووهو بهرهو پش چووه به جۆرك آهههموومافهآان وهآو هۆهفد وهك ئهندامهآانی ركخراوك دهبینن آه مهبهستیگشتی ئهوان پارزگاری آردنه لهو چوار دهسته مافانهی آهگورهی ئهم لكدانهوهیه بۆ نموونهزمانه،‏ دهآرت لهناوانهی آهلهدهسهت ئهم جۆرهمهسهلهآهی لهبازرگانك آهسهر بهباس آران.(‏(٢آهمایهتیهآیزمانهآهی خۆی آهك وهرگرت و له مامههآردندا ئهوسهر آهل و پهلهآان دابنت آهئازادیهخۆی دهیھهوت.‏مافیدهپارزت،‏ ئهوسا آهسی ناوبراو دهتواندژی دهسهتی ئیداری بۆ دادگا بهرز آاتهوه.‏ئهو مافیبهرگریكردنی ههیه بهرامبهر به دهوهت و تاك،‏ ههروهها مافی داواآاری ههیه،‏آه لهبناخهدا دهوهت وهزیفهیهتی پارزگاری پۆلیسی پبدات له دژیزۆرایهتی زمان.(‏(٣ئهم بكهره ئهخلاقیانه شوندانهرن له سهر مانهوهو بوونی مافی ئهخلاقی آهله سهر بناخهی ئهوان ماف دامهزراوه.‏دهآرت ئهوانه بهآارتی دهسهتیئامانجی گشتی آۆمهیهتی بناسندرن،‏ وهآو به دژی گهشهآردنی بهرههمینهتهوهیی .دهبنهوه،‏ آهمافهآان لهئهوانهچوارچوهیماف و ئامانجه گشتیهآاندا له یهآتر جیاتایبهتین و به شوهیهآی بهرامبهر ئهگهر و ئیمكانات

کوردناسی 1771بهسهر ئهو آهسانهدا دابهش دهآهن آه پوهندی دارن بهو مهسهلهیهوه.(‏‎٤‎‏)‏خای گرینگی مافه ئهخلاقیهآان ئهوهیه آه ئهوان قازانجهآانی تاك لهتهواوییهتی خۆیدا دهپارزن له دژی بوون و ئیمكاناتی ئهخلاقی دا.‏ بۆدامهزراندنی ئهمانه هۆیهآی ئهخلاقی ئهوهنده بههز ههیه،‏ آه باڵ به سهرلایهنی گشتی دا دهآشت و ئامانجی قبوڵ آراو دهپكت.‏ئهرك و وهزیفهآان لهگهڵ مافهآان لك گردراون.‏ مهسهلهی ماف لهحاهتكدا بخرته ڕوو،‏ آه ماف ئهو آاته بوونی ههیه آه تایبهتمهندیهآانیلایهنی ماف پدراو بۆ ئهم مافه تهواوبن.‏ واته ئهرآی ئهوهی لهسهره کهچوارچوهی جبهجكردنی مافهآان بپارزت.‏(٥)سیاسیهآان به نۆبهی خۆیان جیاوازیان لهوه دایه،‏ آهتۆری و بیرۆآهقازانج و سوودیتاآهآان له چ جۆركن آه پویسته بپارزرن.‏ مافی مرۆڤ ئهم جۆرهچوارچوانه دهپارزت،‏ آه به گشتی ههموو لایهك له سهر یان هاو بیرن.‏آاتك پرسیار له مافی آهمایهتیهآانه له روانگهی مافه ئهخلاقیهآانهوه خایبهرچاو ئهوهیه،‏ آه ئایا بابهتهآانی پوهندی-‏ دار بهو آهمایهتیانه ئهوهندهبایهخیان پدهدهن بۆ پاراستنیان.‏ چونكه مافه ئهخلاقیهآان لایهنه گرینگهآانیئینسان دهپارزن،‏ ئهم لایهنانهی آه تهنیا مرۆڤ خاوهنیانه.‏ قسهآردنسهبارهت به ئهگهری مافی گیان لهبهران له چوارچوهی ئهم بهرههمهدا نیه.‏ئایا ئیمكانی ئهوهههیه تاقم و گروپ خاوهنی ماف بن؟نزیكایهتی لیبرایزم به شوهیهآی توندو تۆڵ له مافهآانی تاك بۆ تههۆیدروست بوونی گفتوگۆی جۆراوجۆر له ناوهندی لیبایزمدا،‏ آه چۆن لهگهڵمافی آهمایهتیهآان ههسوآهوت بكرت.‏ لیبرتالیستهآان وهآو رابردوو یاندیاره به شوهیهآی سوننهتی تهنیا دانیان به بوونی بابهتهآانی دهوهت وتاك هناوه،‏ لهو نوهدا دهسته و تاقمه آهمایهتیهآان له بیرآراون.‏ لهو چهند

کوردناسی 1772سانهی رابردوودا ههروهآو پشتر باسكرا له ئاآامی زهقبوونهوه ودهرآهوتنی بابهتی گشتی و ههمهلایهنهدا،‏ مهسهلهی دهسته و تاقمهآانمانایهآی دیكهی پهیدا آردووه.‏ ئهم ئاوگۆره پكھاتووه،‏ لیبرایزمی خستۆتهژر چهتری رهخنهوه.‏ ههرچهنده مانا و واتای تاقمهآان بۆ ئینسانهآان دانیشیپدا بھندرت،‏ ئهو مانایهی آه به آهمایهتیهآان رهوابینراون آه به مافیههمه لایهنه ناسراون آۆمهك پرسیاری تایبهت لهو بهینهدا دروست دهآهن.‏ئایا ئهو مافا نه جیاوازن لهگهڵ مافهآانی تاك له آۆمهدا؟ ئایا دهسته وتاقمهآان خاوهنی مافن؟ ئایا ئهوانه لهگهڵ ههموو لایهآدا دهآرت خاوهنی مافبن یان تهنیا ئاآامی ئهندام بوون له آۆمهك دان؟ ئهدی له نوهرۆآیآهمایهتیهآاندا چی له ئارادایه؟له سهر ئهگهری مافه یاسایهآانی دهستهو تاقمهآان،‏ له سهر بناخهیلكدانهوهو تاوتوێ آردنی مافه یاساییهآان دهگونجت بهئاسانی گفتوگۆبكرت و وهمی پرسیارهآان بدرتهوه.‏ ئهگهر هات و له پرۆسهی یاسایبنچینهیدا لهمهڕ بوونیان بیاریان لهسهربدرت،‏ لهم باروودۆخهدا بوونیانههیه.‏ له روانگهی مافه ئهخلاقیهآانهوه ئهم بابهته خاوهنی چهند روانگهی لكجیاوازهوه.‏ لهمهڕ وهمدانهوه بهم پرسیاره لیبالیستهآان به س دهستهدابهش دهبن:‏گشتیهآان،‏ آه له روانگهی ئهوانهوه مافه ئهخلاقیه گشتیهآان گرینگنو ئهگهری بوونیان زۆره.‏تاك خوازهآان،‏ آه له روانگهی ئهوانهوه ئهوه تهنیا تاآهآانن،‏ آهدهآرت خاوهنی مافه ئهخلاقیهآان بن.‏آرداریهآان،‏ آه له روانگهی ئهوانهوه گرینگایهتی ئهم پرسیارهلهوهدایه آه چۆن دهآرت مافی ئهوآهسانه آه سهر به تاقم و دهستهآهمایهتیهآانن بپارزرن.‏.1.2.3

کوردناسی 1773ئهوانهی بهرگری له بوونی مافه گشتیهآان دهآهن،‏ زیاتر ئاماژه بهنونهتهوهیی بوونی ئهو مافانه دهآهن.‏ لهو نوهدا گرینگترینی ئهم مافانه،‏مافی دیاریكردنی چارهنووسی گهلانه.‏ سهرهڕای ئهمه لهو ماوهیهی رابردوودائهو مافهش به گهلان دراوه بۆ ئهوهی آلتوور و فهرههنگی خۆیان بپارزن.‏ لهگهڵ تاریفهآانی پشتر جیاوازی ئهوهیه له ناویاندا ههوی ئهوه دراوه له دانیماف بهو تاآانه خۆ بپارزرت،‏ آه سهر بهدهسته و تاقمی جیاوازن.‏ لهوبهینهدا دهب ئاماژه بهوهش بكرت،‏ آه تهنیا ئاماژهآردن به مافی یاساییههگری هیچ جۆره بناخهیهك نیه بۆ مافه ئهخلاقیهآان.‏Vernon Van Dykeآه سهر به ئۆردووگای گشتی خوازهآانه دهت:‏شتكی به دوور له ئهق و ژیرییه آه ئیدعا بكرێ ئهو گهلهی آه پكهوه مافییاسای خۆی وهردهگرت ئهوه تا وهدهستھنانی سهربهخۆیی رهوانیه مافهئهخلاقیه گشتیهآانی پبرت.‏ جگه لهوه ناوبراو ئیددیعا دهآات،‏ آه دهوهتهآانبه ب سهرنجدان به یاساآان له سهر آهك وهرگرتن له چهآی ناوهآیتووشی ئهو پرسیارانه دهبن آه ههقووی بابهتی ئهخلاقین.‏ لهو نوهدادهآرت ئاماژه به زیادآردنی یارمهتی پشكهوتن به وتانی ههژار بكرت.‏دهوهتهآان به قبوڵ آردنی بهیاننامهی مافی مرۆڤی نونهتهوهی بیاری قبوڵآردنی بنهمای ئهخلاقیان داوه.‏ ئهگهر بت و بتوانرێ ئاماژهبكرێ بهوهی،‏ آهدهوهتهآان خاوهنی مافه ئهخلاقیهآان و ئهرك و وهزیفهآانن.‏ ئهمه ئهو گهلو نهتهوانه دهگرتهوه آه خای گرینگی جگای باسهآهن،‏ چونكه ئهوا نخاوهنی دیاریكردنی مافی چارهی خۆنووسینن.‏(٦)(٧)وا ئیددیعا آراوه آه ئهم جۆره مافهش دهگهرتهوه سهر مافهآانی تاك.‏وان دیكن ده‏:‏ ئهم جۆره روانگهیه هههیه،‏ چونكه یهآگرتنهوهی ئازادیبهو مانایه نیه،‏ آه ههر تاآه مافی ههبژاردنه ئهوهی پبدرت آه لهچوارچوهی چ وتكدا دهیھهوێ بژیت.‏ سهبارهت بهم هۆآارهیه آه تاك ئهومافهی نیه،‏ ههر بۆیه ناتوانت نونهرایهتی بكات.‏ مافهآانی تاك له پوهندی

کوردناسی 1774لهگهڵ ئیدارهآردنی خۆی تهنیا ئهو مافانهن،‏ آه دهآرێ بهشكیان بخرنه پاڵبیاری به آۆمههوه.‏ مافی دیاریكردنی چارهنووس له روانگهی گشتیخوازهآانهوه تهنیا پوهندیداره به دهستهو تاقمهآانهوه.‏(٨)ههروهها ئهو مافه آلتووریانهی آه بهشی سهرهآی مافی آهمایهتیهآانپك دنن،‏ دهآرێ به شوهیهك به مافی گشتی بناسرن.‏ ئاماژه بهوه آراوهآه جۆرك بهشداریكردنی تایبهتی له ئارادایه،‏ آه له سهر بناخهآهیدا خاهپۆزیتیڤهآان دامهزراوه و بایهخی ئهوانیش بهستراوهتهوه به جبهجبوونیان لهئاستكی گشتیدا.‏ له حاهتكی ئاوادایه،‏ آه نرخی خای چاك و پۆزیتیف لهتكۆشاندا دهردهآهوت و جۆری تكۆشانیش به آلتوورهوه گردراوه.‏ آه كوهرگرتن له زمانی دایك وهك یهآك لهو خاه چاآانه گردراو بهم خالهیه.‏ لهسهر ئهم روانگهییه،‏ آه تهنیا ئهو مافانهی گشتین و ههموولایهك دهگرنهوهمافی رهوا و رهسهنن،‏ چونكه لهم جۆره مافانه ناآرێ له ئاستی تاآایهتیدا تامو چژی ل وهرگیرت.‏(٩)له مهڕگهله خۆجیهآانهوه ئهم بیروبۆچوونه بهڕهوا دهزانرت،‏ ههروهها بۆزۆربهی ئهم گهلانهی له دهرهوهی رۆژ ئاواشن.‏ ئهندامهآانی ئهو گهلانهخۆیان به گیان لهبهركی آۆمهیهتی دهژمرن،‏ آه بۆ ئهوان بنهماهیه.‏ تایفهوتاقمهآۆنهآان دهوركی گرینگیان ههیه له هنانه آایهوهی مافهآانی تاآدا.‏میستۆدۆلۆژی تاآایهتی تاك،‏ آه بۆ خۆی راسته وخۆ لهگهڵ دهوهترككهوتننامه دنته آایهوه،‏ له روانگهی ئینسانهآانهوه تگهیشتنهآهی ئهستمه.‏ههروهها وا باس آراوه آه زهقكردنهوهی لهراده بهدهری تاآایهتی رهنگه ببتههۆی تواندنهوهی له ناو گهلكی دیكهدا.‏ له پاراستنی مافه آلتووریهآاندا خایجگای سهرنج ئهوهیه،‏ آه ئهندامهآان به ئهندام بوونی خۆیان له ناو گروپداهمنایهتیهك دروست دهآهن.‏ ههروهها تواندنهوهی خۆیان له ناو گهلكیبههزتردا به ههشه و مهترسی سهر یهآیهتی خۆیانی دهزانن.‏(١٠)

کوردناسی 1775بیروبۆچوونی تاك گهراآان لهو نوهدا بهرگری لهوه دهآا،‏ آه قازانجی چآهسك دهب بپارزرت.‏ ئهمانه وا بیردهآهنهوه له بهر ئهوهی مافهئهخلاقیهآان پارزهری بابهتهآانی باش و ئیمكاناتهآانن،‏ آه گرینگایهتیهآیتایبهتیان ههیه بۆ خۆش گوزهرانی تاآهآان.‏ ههر بۆیه ئهرك و وهزیفهیلایهنهآانیتر دیاری دهآهن.‏ گروپ و دهسته ناآرت جیا له تاك خاوهنی مافهئهخلاقیهآان بن.‏ ئهوان دهمهتهقهی ئهوه ناآهن آه بوونی یهآیهتی ئاینی وآهمایهتی زمانی و دهستهو تاقمهآان گرینگ نهبن بۆ خۆش گوزهرانی تاآهآان.‏یان ئهوهی آه دهسته و تاقمهآان نابت مافی یاساییان ههبت.‏ بهم تاكگهراآان ئهگهری ئهوه به دوور دهزانن آه ئهم دهسته و تاقمانه خاوهنی مافهئهخلاقیهآان بن.‏(١١)ئهگهر له روانگهی تاآهوه آۆمهڵ شتكی گرینگه،‏ دهآرێ ببته هۆیداتاشینی ئهرك و وهزیفهیهآی ئهخلاقی بۆ دهوهت و باقی ئهندامهآانی،‏ بۆئهوهی آه آۆمهڵ بپارزرت.‏ ههروهها ئهندامانی یهآیهتیهآه خاوهنی ئهو مافهئهخلاقیهن،‏ بۆ ئهوهی آه آۆمههآهیان درژه به ژیانی خۆی بدات.‏ لهمروانگهیهوه آۆمهیش دهآرت به نۆبهی خۆی تهنیا ئهو مافانهی ههبت،‏ آهئهوان جیا له مافی تاآی ئهندامهآانیان بن.‏ له روانگهی تۆری تاآایهتیهوه ئهممافانه مسۆگهر ناآرن.‏ ئهگهر مافهآانی آۆمهڵ له ئارادان،‏ پویسته ئهوان لهسهر چاوهی مافهآانی تاك ئاو بخۆنهوه.‏ (١٢) به بوای من ئهم بیروبۆچوونهدهگهڕتهوه بۆ بناخهی روانگهیهك آه پشتر باسی لوهآرا.‏ ئهوه آه لهآردارداداواآردن و جبهجكردنی مافهآان چۆن مامههیان لهگهڵ دهآرت،‏ ئهوهبابهتكی جیا لهوهیه آه لهرووی ئهخلاقیهوه رووبهرووی آ دهبنهوه.‏ تاكگهراآان ههویان داوه به مهبهستی له بیرآردنی مافی آهمایهتیهآان پهنا بۆبناخهی ب هۆ بهرن.‏ ئهوان بۆ نموونه ئیددیعا دهآهن آه وهدهستھنانی مافهآلتووریهآان ئهوه دهخوازن آه ههموو ئهندامهآانی آۆمهڵ ههسوآهوتیانپبكهن.‏ ئهوسا بۆ ونه منداڵ به چ زمانك له قوتابخانهدا دهخونت،‏ بابهتكنیه آه دایك و باوآان بهئازادی بیاری لهسهر بدهن.‏(١٣)ئهم جۆره

کوردناسی 1776ههسوآهوته به دته آایهوه،‏ بهم له روانگهی لیبرایزمهوه ب بناخهیه،‏چونكه رهتكردنهوهی داواآاری آهمایهتیهآان بناخهو بنهمایهآی گشتی نیه.‏ههروهها ئهو ئیددیعایهش آراوه ئهگهر بت و مافهآان بدرنه دهستهوتاقمهآان نهك تاآهآان ئهوا یارمهتی دهركه بۆ مان و مهوجوودیهتی دهستهو تاقمهآان.‏ ههروهها ئهم بابهته پارزگاری لهو یهآیهتی و آۆمهنه ناآا آهتازه له دایك دهبن و آۆنهآانیش گهشه پنادهن.‏(١٤)ئهگهربهڕوهبهریآۆمهڵ و یهآیهتیهآان له پگهو شونی خۆیان آهكی ناڕهوا وهربگرن،‏ ئهوامهترسیهآه جگای خۆی ههیه،‏ بهم لهراستیدا مافه آلتووریهآان لهگهشهآردنی فهرههنگ و آلتوور بهرگری ناآهن.‏ بهكو ئیمكاناتی گهشهآردنبۆ آلتوورهآان ئاماده دهآهن و آلتوورهآان بهرهو ئهو ربازه دهبهن آهئهندامهآان خوازیارن.‏ راسته آه داواآارانی مافی دهسته و تاقم له آرداردا ودام و دهزگای جبهجكهری ئهم دهسته و تاقمانه رهنگه لهگهڵ ئهندامهآانیآۆمهڵ و قازانج و ئامانجهآانیان له ناتهباییدابن.‏ بهڕوهبهرهآان رهنگه بهمهبهستی قایم آردنی پگهی خۆیان داواآاری پاراستنی روشونهآلتووریهآان بكهن،‏ بهم ئهندامانی دهستهو تاقمهآان دهآرێ زیاتر ئۆگریوهدیھنانی قازانجی ماددی بن.‏ ئهمه بۆ ونه لهو جۆره حاهته دایه،‏ آهئهندامانی آۆمهڵ به دڵ فراوانیهوه موك و دارای خۆیان سهرفی ئهوه بكهنآه ناوبانگی گشتییان لهگهڵ روشونه آلتووریهآان بپارزرت.(‏‎١٥‎‏)‏له لایهآی دیكهوه مافهآانی دهستهو تاقم به شوهیهآی ههه لهسهربناخهیهآی غههت دژایهتیكراوه.‏ بهگورهی ئهم تگهیشتنه داواآارانی ئهومافانه وا سهیر دهآهن،‏ آه مافی دهستهو تاقمهآان به سهر مافی تاآدا باڵدهآشت.‏ لرهآانهدا خای جگای پرسیار ئهوه نیه،‏ آه له روانگهی داواآارانیجیاجیای مافه آهمایهتیهآان له ئارادان،‏ بهكو ئهو مافانه لهئاستی هاوشانییهآتر له ئارادان.‏ آشهو گرفتی نوان مافهآانی دهستهو تاقمهآان به حقیقهترهنگه له دایك بت،‏ بهم ئهم آشانه له نوان مافهآانی تاآیشدا دروست

کوردناسی 1777دهبن.(‏‎١٦‎‏)‏آه ئهمهخاوهنی مافهآانیمافهآانی تاآیش بخاته ژرڕآفی خۆی.‏آۆمهڵ زیاتر رهنگهچوارچوهیخای جگای گرینگ لرهدا پاراستنیئیمكاناتهآانه و لهروانگهی ئهخلاقیهوه ژمارهو رژه مانایهآی نیه.‏ لكۆینهوهیئهو بابهته ئاسانتر دهبت،‏ ئهگهر بت و یهآیهتی و آۆمهڵ لهروانگهی تاآهوهبیریان ل بكرتهوه.‏هه سبهههمان شوهله آهمافی نونهتهوهیشدا چاو لهوهناآرت ئایا وتك بچووآه یان گهورهیه یان له روانگهی مافی آۆمههوه ئهوههنگندرێ ئایا آۆمههآه گهورهتره یان بچوآتره.‏ ئهوسا دهآرت بیر لهتاك بكرتهوه وهآو تاآه آهسك آه نونهرایهتی آۆمهڵ دهآا.(‏‎١٧‎‏)‏ئهوانهی آههیچ پوهندی نیهبهدژایهتی مافهآانی گشتی دهآهن،‏ وا باوهناوهرۆآهآهیان ههروهآو ئهوهی آهههموو ناڕك و ناتهبابن لهگهڵ مافهآانی تاآدا.‏مافهآهدژایهتی آردنیبهب ئهم لاو لاگشتیهآان دهآرت لهسهرهتادا به دوو شوه تبگهین،‏ یهآهم له بیرو بۆچوونكی بههزدا یا له دووبناخهی بووندا.‏ ئهوآات ناآرت به شوهیهآی بهرتهسك تهنیا مافی گشتی بتهبهرباس و گرینگی پبدرت.‏گشتیهآان ئهو مانایهی ههیه،‏ آهآۆمههآهیانهوهوهربگیرت.‏خۆجیهآانی وتهیان لهلهم جۆرهله بیروبۆچوونی بههزدا تگهیشتن له سهر مافهدهآرێ ئهوان تهنیا لهرگای نونهرایهتیسهر بناخهی بیاری گشتی آۆمههآهوهمافانهبهڕوهبردن آهك وهردهگرن.‏مافانه وهربگرت.(‏‎١٨‎‏)‏آهك وهرگرتن لهبۆ ونهیهآگرتووهآانی ئهمریكاو آانادان،‏ آهعهشیرهت و تایفهآانی گهلهآهكلهناوی مافی خۆتاك وهآو ئهندامكی آۆمهڵ ناتوان آهك لهومافی دووبناخه دهآرت لهشك و شوهی آۆمهڵ یانتاآك آه سهر به آۆمهه،‏ بته ئاراوه.‏ له ههلومهرجكی ئهوتۆدا تاك دهتوانتلهو مافه به نونهرایهتی خۆی یان آۆمهڵ یان ئهندامكی دیكهی ئهو آۆمههوهآهك وهربگرت.‏ مافی بهشداری آردنی له رێ و ڕهسمه ئاینیهآان و پۆشینیجل و بهرگی آولتووریش جۆرك لهو مافانهیه.‏جیاوازی له نوان مافی

کوردناسی 1778تاآهآان لرهدایه آهلهدهآرێ دهستهو داونیان بن.‏لایهن ئهوانهوه تهنیا تاآه،‏ آهبهم لهلهروانگهی مافی گشتی دوو بناخهی دا ههرداونیان بت.‏پبایهخن.‏ههردووك جۆری ئهم مافانهمافی دیاریكردنی چارهنووس پویستهمافهآانی پشلكراوهوشك و شوهی دوو بناخهیدا،‏ واتهئهندامك بۆی ههیهلهروانگهی گهلهبۆ ئهوهی آهدهستهوخۆجییهآانهوهئهو گهلهخۆجیانه بتوانن فهرههنگ و آلتووری خۆیان له هرشی ناعادنهی فهرههنگیزاڵ بپارزن و آۆنتۆی بكهن.‏قورسایی و وزهیهآی زیاترن.‏مافهآانی دوو بناخهیی گرینگن،‏ چونكه خاوهنیئهگهر ئهوان گهڕۆك و سووآهه بن،‏ آۆمهڵیان تاآكی سهر به آۆمهڵ به ئاسانی دهتوانت مافی ئهندامكی سهر بهو گهلهخۆجیانه پشل بكات.(‏‎١٩‎‏)‏بهWill Kymlicka لهوبیردۆزهرهوانهیه،‏ آهآهمایهتیهآان پشكهش آردووهو سهر بهبابهتی بهرفراوانتری سهبارهتربازی نونهرایهتی آردارییه.‏ناوبراو سهبارهت به لكگردراو بوون و تكهیی مافی تاك و بسوود بوونیانئهم مافانه له پوهندی مافی آهمایهتیهآاندا دهمهتهقه دهآات.‏ به بوای ناوبراودهمهتهقهو گفتووگۆ سهبارهت بهباس لهباروودۆخی نوخۆی آۆمههآهمافی ئهندامهآانی آۆمهڵ آاتك ئاساییه،‏ آهبكرت.‏ئهندامهآانی خۆیاندا لكگردارون یان ئهوانهی مافیدهآهن.‏لهم جۆرهبهربهستكردن و سنووردارآردنهزۆربهی لیبرایستهآان دگرانن و قبوی ناآهن.‏ئهندامانی آۆمهدا ههمیشه لهریزی پشهوهن.‏ئهو مافانهلهگهڵ آهئهندامهآان سنووردارنهتهنیا آیوملیك بهكومافهآانی مرۆڤ لهبهم سهبارهت بهآردن و بهربهست آردنی لاوهآی،‏ شیكردنهوهیهآی ئهوتۆ نهآراوهنوسنووردار-‏بۆچی آهتاقمك خاوهنی گهلك قازانج و سووده،‏ بهم تاقم و دهستهیهآی دیكه لیانب بهشه.‏ ههر بۆیه له پشهوهبوونی تاك یان دهسته یارمهتیدهر نیه،‏ ئهگهرسهر بهآۆمهك بیتلهعهداهتی نوان دهستهو تاقمهخاوهنی مافی جۆراوجۆر بن.(‏‎٢٠‎‏)‏رووی بایهخپدانهوه.‏جیا جیایهآان خوازیاره،‏ آهخای گرینگ ئهوهیه،‏ آهئهندامهآانیان

کوردناسی 1779بهآردهوهیهآتی ژنان بهباسكردنیی مافهآانیان.‏گهلك بنكهو بنیات ودهزگای آهمایهتیهآان،‏ ربهرایهتی وبهراوردآردن لهگهڵ تاآدا مهیدانكی باشتریان ههیه بۆچونكه ئهو ركخراو و بنیات و ریهرایهتییانه خاوهنینونهرایهتیهآی دهسهت پدراون.‏ بۆیه لهمهڕ ئاراستهآردن و پشكهشكردنییمافهآانیان خاوهنی پگهیهآی باشترن.‏بهب ئهم جۆرهنونهرایهتیانه دانپداهنان به مافی آهمایهتیهآان سهختهو ئهو مافانه وهدی نایهن.‏ ئهوه رگر وبهربهست نیهلهبابهتكی نائاسای شكایهت بكا.‏ژردهستهو چهوساوهآان زیاترآهسایهتی و تاآانهی لهقسهآهری آۆمههآه.‏لهلهبهردهم تاآدا بۆ ئهوهی نهتوان لهسهر توش بوونی بهربهری آۆمهدان بهپناوی خه باتكردندارابردوو یهك دهگرن.‏آۆمهڵ و دهستهلهئاآامدا ئهوشوهیهآی سرووشتی دهبنهآام دهستهو تاقم خاوهنی مافن؟ئهندامی آام آۆمهڵ و تاقم مافی لدهآهوتهوه؟ ئاشكرایه آه ئهندامهتی له هیچركخراو و آۆمهكدا لهروانگهی خۆشگووزهرانی تاآهوه ئهوهنده گرینگ نیه،‏آه لهگهڵ خۆیدا مافه ئهخلاقیهآان به دیاری بنت.‏ به بوای منVernonVan Dyken ههروا پرستكی بهآهكه لهو بكهرانهی،‏ آه شوندانهرن لهسهربایهخپدان بهو مافانهی آه لهگهڵ آۆمهڵ و یهآیهتیدا گردراون.‏داواآاری پاراستنی آۆمهڵ خواستی زانراوی ئهندامهآهیهتی .آه نهریتهئهملهنوان ئهندامهآانی آۆمهكدا ههستی هاوآاری وهاوپوهندی لهگهڵ یهآتر،‏ ههروهها هاوچارهنووسی و داب ونهریتی هاوبهش له ئارادایه.‏.1

کوردناسی 1780آۆمهڵ،‏ پویسته آۆمهك ئهگهری پاراستنی خۆی مسۆگهر بكات.‏ئهم تایبهتمهندییه لهآۆمهڵ دهخوازت آهڕادهیهك گهورهو ههروهها هزی خۆڕاگری ههبت.‏خاوهنی قهوارهیهآی تارهخنهی روون و ئاشكرا له پوهندی لهگهڵ ئهندامهآانی آۆمهدا.‏ بهوواتایه آه ههموو دهزانن چ آهسانك سهر به آۆمههن و چ آهسانكلهدهرهوهی آۆمهن .زمان،‏ رهگهز،‏ ئاین،‏ هاونیشتیمانیهتی،‏ داب ونهریتی آۆمهیهتی،‏ زیاتر وهآو رهخنهگرك ههسوآهوت دهآهن.‏ئهندامیهتی گروپ گرینگایهتیهآی لهرهخنهلهو نوهدا ئهوهیه آهخۆیان دهناسن بهآه مانایهیهپویستن و تهنیا بهبهرههم.‏آۆمهڵ بهدان بهلهمه جگهسهرنجسهر ژیانی ئهندامهآانی ههیه.‏چۆن ئهندامهآان بهپدان بهئهندامهتیهآهیانهوه.‏شوهیهآی ئاشكرابهو ئهمهبۆ لكگردانی ئهندامهآانیی آۆمهك بابهت و لایهندانهیهك ئهم یهآیهتیهی ئهندامهآان ناهتهداواآاری مافی گرووپ ئهوآاتهبهڕهوا دهزاندرت،‏ آهشوهیهآی سهرهآی آاری آۆمهیهتی خۆی بهآهسایهتی ئهندامهآانی و بایهخدان بهخۆشگووزهرانی ئهندامهآانیش بهلهگهڵ ئهندامهتیی له پوهندی دایه.‏ماناو گرینگی مافهئهندامهآان.‏داواآراوهآان لهپویسته سهرنج بدرته ئهو فشاروانهوهجۆرك لهسهر تواناسهرنجببهستتهوه.‏جۆرهآانو ئیمكاناتیو قورسایهی آههۆی دروست بوونی پرۆسهی وهدهستخستنی مافهآانهوهلایهنانهی آه له دهرهوهی آۆمهن دته آایهوه.‏ركخراو بوونی آۆمهڵبوونی آۆمههآهبهشوهیهآی ئاشكرا ههروهها توندگرینگی و بایهخی خۆی ههیه.‏بهبۆ ئهوو تۆڵبهم شك وشوهی ئهم ركخراو بوونه پش شهرتی پویست نیه بۆ مافهآان.‏.2.3.4.5.6

کوردناسی 1781.7.8روانگهی لایهنه دهرهآیهآان له سهر ئهوهیه،‏ آه ئایا مهسهلهیگرینگی آۆمهه چیه.‏ ئهوانهی آه به گورهی یاسا پگهیان دیاریآراوه له بواری سرووشتیهوه له ئاستكی بههزدان.‏له روانگهی مافی بهرامبهرهوه مانای مافهآان گرینگه.‏ مافی بهرامبهرداواآاره آه بابهتی له یهك شوه دهبت به یهك جۆر ههسوآهوتیانلهگهدا بكرت.‏ ئهم چوارچوهیه دهب باڵ بكش به سهر دهسته وتاقمهآانیشدا،‏ نهك تهنیا لهسهر تاك بته جبه جكردن.(‏‎٢٢‎‏)‏له لكدانهوهی مافی بهرامبهردا گیروگرفتكی زۆر ههیه بهتایبهت آاتكپرسیار ئهو مافه بهرامبهریه دهگرتهوه آه لهسهر بناخهی یاسا دامهزراوه.‏ئهوه داواآاریهآی گونجاو نیه،‏ آه هاووتی وته جیا جیایهآان بۆ نموونهههموویان لهیهك شوهی ئهگهری پهروهرده و فرآردن آهك وهربگرن.‏ ئهمیاسایه لایهنه ئابووریه نونهتهوهیهآان،‏ آۆمهیهتیهآان،‏ مافه رۆشنبیریهآان،‏وه هتد دهگرتهوه.‏ بهم له روانگهی مافه ئهخلاقیهآانهوه بابهتی جگایگفتوگۆ جۆركی دیكهیه.‏ ئهوان پویسته بهرفراوان و جیھانیی بن.‏ ئهوهندهبچنه پشهوه ههتاآوو مافی پهروهرده و فرآردنی فینلهندیهآان وئیكوادۆریهآان بگهینته یهك ئاست.‏ له لایهآی دیكهوه مافی ئهخلاقیداسهپندراو ناآرێ ههبت ئهگهر بت و به آردهوه جبهجنهآرت.(‏‎٢٣‎‏)‏مافهآانی آۆمهڵ له جۆركن آه مان و بوونیان ناآرێ لهسهر بناخهینهبوونیدا تاریف بكرن.‏ له آاتی لكدانهوهی مافهآاندا ههروهها ئهو دمهتهقه وباروودۆخانه آه دنه آایهوه،‏ دهب سهرنج بدرته سهر باروودۆخیراستهقینه.‏ چونكه له پشتی ههر آۆمهكدا ئهنجام دهرك ههیه بۆچارهسهرآردنی بابهتهآه داوای جۆرك رگاچارهسهری گونجاو دهآهن.‏ ئهودادوهرانهی آه جیاوازی نوان ئهو جل و بهرگانه ههدهسهنگنن آه رهقهبهرییهآتر دهآهن،‏ پویسته سهرهتا شارهزای بایهخهآانی دهسته و تاقمهآان ببن.‏ئهگهر بت و مرۆڤ بۆ خۆی ئهندامی ئهو آۆمههیه نهبت،‏ آه له

تکوردناسی 1782ژرچاوهدری دایه،‏ زۆر سهخته شتك آهم بایهخ بكاتهوه،‏ آه بۆ ئهندامهآانیآۆمههآه گرینگه.(‏‎٢٤‎‏)‏بهرفراوانی گشتیدا دهژین.‏دونیایهآین،‏ آهلهRobert Cover ده :به ئمهههر یهك له ئمه له ناو هكیبهردهوامی خهریكی خوقاندن و پاراستنیراستی،‏ ههه،‏ یاسایی و نائاسایی پكھاتوه.‏خاوهن روشونهدا یاسا و چیرۆك دوو شتی لك جیانهآراوهن و لهیهآتردا لك گردراون.‏گفتوگۆ،‏ آهگرنگایهتیه.‏خۆیهتی . (٢٥)ههر یاسایهك داواآاره لك گربدرێ لهخاوهنی مژوو و چارهنووس،‏ سهرهتالهو دونیاگهڵگهڵ جۆركو آۆتای،‏ ماناوههر چیرۆك و سهر بردهیهك داواآاری چوارچوهی ئهخلاقیئهم بابهته دهبته هۆی گیان وهبهرنانی ئهو روانگهیه،‏ آه بۆ آۆمۆنیستهآانشتكی ئاسایییه.‏ بهو پیه،‏ ههگرانهوه و وهرگانی آلتوور و فهرههنگگ بهزمانكی دیكهگران و تهنانهت نهآراویشه.(‏‎٢٦‎‏)‏ههرچهندهئهم روانگهیهلهدنیای ئهمۆدا،‏ بابهتكی زۆر باو نییه،‏ چونكه آلتوورهآان بهگورهی پویستتكهوی یهآتر بوون.‏بهم داواآاری ههسهنگاندن،‏ لهسهر دژایهتیئهومافانهی،‏ آه لهسهر بنهمای دهسته و تاقم دامهزراون،‏ پارزهركی باش دهخاتهژر گوشارهوهبپارزیت.‏بۆ ئهوهی ههوبدات لهئهو شك و گومانانهی،‏ آهگومانهدانانی پش وهختخوقنهری ئهم بیرۆآهیهن،‏ آهخۆیگوته وبایهخه و قازانجهآانی دادوهر،‏ بتوانن وهمدهری بایهخ و قازانجهآانی دهستهو تاقم بن.‏مافهآانی آۆمهڵ لهرۆژگاری ئهمۆدالهلاپهڕهآانی پشوودا مافهآانی آۆمهڵ و دهسته لهروانگهی فهلسهفیهوهتاوتوێ آران.‏ لهمهودوا بابهتی جگای تاوتوكردن ئهوهیه،‏ آه پرسیاری مافیدهستهو تاقم له دنیای ئهمۆدا بهآردار چۆن وهم دراوهتهوه.‏ دموآرات

کوردناسی 1783لیبراهآان پاراستنی مافی سیاسیی و هاووتی بوونی تاك به شوازكیگرینگ دادهنین،‏ له مهڕ پاراستنی مافی آهمایهتیهآاندا.‏ له زۆربهی وتهآاندابهئاشكرا ئهو بیرۆآهیه قبوكراوه آه بۆ پاراستنی جیاوازیهآانی نوانآلتوورهآان پویست به یاسای تایبهت و جبهجكردنیی تایبهتیه.‏ ئهمانه لهمافی هاونیشتیمانان،‏ واته له بواری گشتییهآهیدا جیادهبنهوه.‏ لهبهر ئهوهی آهدامهزراندنی ئهم جۆره مافانه لهسهر بناخهی بهستراوبوون به فهرههنگ وتاقمكی تایبهتیهوه دامهزراوه،‏ ئهم جۆره مافانه به ناوی مافی دهسته و تاقمناوبانگیان دهرآردووه.‏ ئهم مافانه س دهستهن:‏ مافی خۆبهڕوهبردن،‏ مافیپاراستن و گهشهپدانی آلتووری و مافی نونهرایهتی آردن.‏مافهآانی خۆبهڕوهبردنمافی خۆبهڕوهبردن لهدرژخایهندا شك وشوهی مافی آهمایهتیهآاندیاری دهآهن.‏ بهئاشكرا ئهمانه ههرهشهیهآی گهوره بۆ سهر یهآیهتی دهوهتدروست دهآهن.‏ئهم بابهته،‏ له بهشهآانی مافی آلتووری و نونهرایهتیآردنداتاوتوێ دهآرن،‏ ئهوانهی آه ئامانجیان ئاسان آردنهوهی یهآگرتنه.‏ داواآاریمافی خۆبهروهبهری ئهو خانهلاواز دهآات،‏ آه بهدهیبهستنهوه و ههروهها دهسهت دهخاته ژر پرسیار.‏باوهڕیان وایه،‏ لهبهرمافی خۆبهڕوهبردنن.‏ئهوانهوهئهوهی آه ئهوان گهلكی جیاوازن،‏یهآیهتیهآی گهورهترآهمهههرنهتهوایهتیهآانبۆیهبیروبۆچوونی مافی خۆبهڕوهبهریی،‏ لهخاوهنیروانگهیبریتییه،‏ لهوهی آه ئهوان ههوڵ دهدهن بهشكی دیاری آراو لهمافهآانیان بۆ دهسهتی ناوهندی راگوازن و باقی مافهآان بۆ خۆیان بپارزن.‏مهبهست ئهوه نیه،‏ آهئهوان بهپگهیهآی لاوازن،‏ بهكو مهبهست ئهوهیه(٢٧) ئارادان.‏بهراوردآردن لهگهڵ ئهوانی دیكه خاوهنیآهچهندان یهآیهتی سیاسی له

کوردناسی 1784بهردی بناخهی مافی خۆبهڕوهبردن لهسهر بناخهی راگهیندراوی مافیرككهوتنبهندی یهآهمی له مرۆڤی ركخراوی نهتهوه یهآگرتووهآانه.‏ نامهآهدا بهم شوهیه هاتووه:‏ههموو گهلان خاوهنی مافی دیاری آردنی چارهنووسی خۆیانن.‏لهسهر ئهم بناخهیه ئهوان به ئازادی سیستمی سیاسی خۆیان دیاریدهآهن.‏ ئابووری ههبژردراوی خۆیان لهگهڵ بواری آۆمهیهتی ورۆشنبیری و بوارهآانی دیكه گهشه پدهدهن.‏گهلهآان به شوهیهآی ئازاد مافی آهك وهرگرتن له ئیمكاناتیسرووشتی خۆیان ههیه،‏ بهو مهرجهی قازانج و سوودی گشتینهخاته مهترسیهوه.‏ ههروهها لهسهر چوارچوهی آاری هاوبهش وآاری هاوبهشی ئابووری نونهتهوهی و مافی نونهتهوهیهوهدامهزرابن.‏ به هیچ شوهیهك و له هیچ حاهتكدا ناآرت رگاآانیبژیوی ژیان لهگهدا بمادرت.‏.1.2بهگورهی لكدانهوهی ئهو خانه،‏ تاریفكی تهواو بۆ گهل نهآراوه.‏آۆمیتهیهی آهلهوشهی گهل،‏ خهك بوو.‏بهآارهنانی نهتهوهآهئهوبنهرهتدا نامهآهی ركخست مهبهستی آهك وهرگرتن لهبهو واتایه،‏ آه بهآارهنانی وشهی خهك،‏ لهیان دهوهت باشتره،‏ چونكه دهسته و تاقمهئینسانیهآاندهگرتهوه.‏ ئهوانهی بهیهآهوه دهآرت دهوهت یان نهتهوه پك بنن یا ئهوهیههروهآو خۆیان بمنهوه.‏بۆوه،‏ آهئهم بابهتهلهآاتی گفتوگۆ آردن لهسهر تاریفی گهل روونخاوهنی دوو رووی بكهر و پكراوه.‏له روانگهی لایهنیبكهریهوه،‏ گهل دهبت بۆ خۆبهڕوهبردن خاوهنی یهك ویست و داخوازی بت.‏بجگه لهمه ههست و نیستی لهگهڵ یهآدا بوون،‏ ناسنامهی هاوبهش یا ویستو داخوازی بۆ پاراستنی ئهم ناسنامهیهبۆ خۆبهڕوهبردنی گهلك پویستن.‏له روانگهی لایهنی پكراویهوه لایهنهآانی وهك مژووی هاوبهش،‏ روشونی

کوردناسی 1785ئاشكرا بۆ جیابوونهوه،‏ ئاین و زمانی هاوبهش و شونی ژینگه پویستن.‏ هاتنهآایهوهی گهل لهسهر بنچینهی ئهم خانه،‏ وهآو ئهوهیه آه به شوهیهآیدهستكرد تاقم و دهستهیهآی دیكه بۆ ژیان جگیر آرابت.‏ لهلایهآی دیكهوهههودراوه گهلهآان،‏ لهگهڵ آۆمهه آۆنهآان،‏ ئاینیهآان،‏ زمانهوانیهآان وآهمایهتیهآان جیابكرنهوه.‏ ئهوانهی آه مافهآانیان به گورهی بهندی(‏‎٢٧‎‏)‏رككهوتننامهی مافهآانی هاووتیهتی و سیاسیی(KP)دیاری آراون.‏(٢٨)لهپرهوی ركخراوی نهتهوه یكگرتووهآان و دابهندی تایبهت به بوآراوهیئهو ركخراوهیهدا باس له پدانی سهربهخۆیی بهو گهلانه دهآرت،‏ آه لهژردهسهتی ئیستعماری دان،‏ یان لهژر دهسهتی دهوهتكی میواندان یانئهوهی آه داگیرآراون.‏ ئهم بهنده لهسهرهتادا وا لكدرایهوه،‏ آه گوایه تهنیائهوتانهی لواری دهریا دهگرتهوه آه لهژر دهسهتی داگیرآهردا بوون.‏ ئهمبابهته بهناوی بابهتی ئاو و دهریایهآان ناوبانگی دهرآرد.‏ دواتر روون بۆوهآه بهیاننامهی ركخراوی نهتهوهیكگرتووهآان مهبهستی ههموو گهلهژردهستهآان بووه.‏ واته دهبت مافی سهربهخۆیی بهو گهلانه بدرت،‏ بهدوور لهوهی آه خهكانكی سپی،‏ رهش یان زهرد پست بن.‏ یا ئهوهی آه لهدهوهتكی سهرمایهداری،‏ سۆسیالیستی،‏ یا فودایدا له دایك بوون.‏ لهلكدانهوهدا لایهنی بكهری آهوتۆته ژر باری رهخنهو گازندهوه.‏ بهگشتی بهشوهیهآی رهسمی ئاماژهآراوه ئهگهر گهلان به ئازادی بژین و به شوهیهآیئازاد لهژر دهسهتی دهوهتكی یاساییدا بژین،‏ مافی سهربهخۆی رهوانیه.‏جگای ئاماژهپكردنه،‏ لهو شونانهی آه له پناوی وهدهستھنانیسهربهخۆییدا ئۆپۆزیسیۆنی بههز هاتۆته ئاراوه یا له بهر هۆآاری سیاسیهوهدهستهوتاقمی پهنابهریی له دایكبوون ئهمه به زۆر چهوساندنهوهیه.‏ لهو نوهدالكدانهوهآان لهئاستكی بهربودا سهبارهت به مافی چارهی خۆنووسین،‏یارمهتیدانی ئهو گهلانهیه آه له باروودۆخكی گهلك جیاوازدا دهژین،‏ وهآو لهئهفغانستان،‏ دوورگهآانی فاكهند،‏ آهمبۆجیا،‏ نامیبایا،‏ فههستین و بیابانیرۆژئاوا.(‏‎٢٩‎‏)‏ گهله خۆجیهآان لهسهر بناخهی هۆآاره تایبهتیهآان،‏ مافی

کوردناسی 1786پكھنانی دهسهتی خۆبهڕوهبردنیان ههیه.‏ گهله خۆجییهآان بریتین لهئیندیانیهآانی ئهمریكای باآوور،‏ سامیهآانی باآووری ئۆروپا،‏ بۆریگناهآانیئوستورایا و ماوریهآانی زیلاندی نوێ.‏ به گشتی لهدنیادا حهشیمهتی ئهو(٣٠٠) گهلانهملیۆن نهفهره آه له ٧٠ وتی دنیادا دهژین،‏ ئهندامانی ئهو گهلهخۆجیانه تهنیا ٢٪ حهشیمهتی دنیا پك دههنن،‏ بهم لهآلتووری جیاوازدا٥٠٠٠٪ ٨٠ پك دنن.(‏‎٣٠‎‏)‏ههزارله تاریف آردنی ئهو گهلانهدا دهن:‏گهله خۆجیهآان ئهو آۆمهڵ و گهل و نهتهوانهن،‏ آه له رووی مژوویهوهدرژهیان به ژیانی خۆیان داوه پش ئهوهی وتهآهیان ئابۆقهبدرێ له لایهنوتانی داگیرآهری ئیستعماریهوه.‏ ئهوانهی آه خۆیان بهجیا له باقی بهشهآانیآۆمهگا دادهنن یا لهو شونه دهژین آه پشتر ههر لهوێ ژیاون.‏ ئهوانبهشكی نا یهآگرتوو له آۆمهگادا پك دنن و دهیان ههوت ناوچهی درین وباستانی خۆیان ورای پاراستن و گهشهپدانی بۆ نهوهآانی داهاتووبگوازنهوه.‏ ناسنامهی له مژینهیان ههمیشه وهآو گهلك بپارزرن،‏ گهلك آهخاوهنی شوهیهآی آلتووری تایبهت بهخۆیانن و دام و دهزگای آۆمهیهتی وبهرنامهو پهیهوی یاسایی خۆمایان ههیه.‏(٣١)ئهم تاریفهی پشوو دهگهرتهوه بۆ سای ١٩٨٦ آه لهسهر چارهسهرآردنیآشهی گهله خۆجیهآان له چوارچوهی لكۆینهوهیهآدا پشكهش آراوه.‏بهآردهوه له نوان یاسای وتهآاندا ئهم تاریفهی آه له گهلهخۆجیهآان آراوهآهمك جیاوازی ههیه.‏ چونكه خاوهنی ئهم تایبهتمهندیهآانی وهك رهگهز،‏لهدایك بوونی بنهچهآه،‏ آلتوور،‏ زمان،‏ ئاین،‏ داب و نهریتی ژیان،‏ قبوڵ آردنیآهسك به ئهندامی آۆمهڵ شونی ژیان و زانیاری تایبهت به آۆمهه.‏گیروگرفتی سامیهآان له فینلهند بۆته هۆی دروستبوونی ئهم تاریفهی خوارهوهله سهر سامیهآان:‏ سامی ئهو آهسهیه آه خۆی بهو مهرجانهی خوارهوه بهسامی بزانت:‏

کوردناسی 1787آه خۆی،‏ یان لانی آهم دانهیهك لهدایك وباوآی یان دایهیان بابهگهورهی زمانی سامی وهآو یهآهم زمان فرببن.‏گهورهیئهو آهسه پاش ماوهی آهسانك بت آه له بهگهنامهآانی تایبهت بهدارستانی تونتووری،‏ ماسی گرهآانی پند،‏ لیستهی ناوی ئهوانهیمایاتیان داوه یان لهدهفتهری سهرژمریدا ناویان هاتبت.‏ئهو آهسهدابت،‏ آهلانی آهم ناوی دایك یان بابیان لهخاوهنی مافی دهنگدان بوون لهلیستهی ئهو آهسانهههبژاردنی ئهنجوومهنیسامیهآاندا یان له ههبژاردنی ناوهندی ماف واته مهحكمهآاندا ههبت.‏(٣٢).1.2.3ئهم تاریفه خهریكه ئاوگۆری بهسهردا دت و نوێ دهآرتهوه.‏ لهلكدانهوهی تازهدا قورسای زیاتر دهخرته سهر گرنگایهتی ناسنامه و ژیانیئینسان و ویست و داخوازی مرۆڤ بۆ پاراستنی داب و نهریتهآانی ژیان.‏ لهونوهدا زمان خاوهنی گرینگایهتیهآی تایبهت به خۆیهتی،‏ بهم ناتوان تهنیاگرینگایهتی ئهم لكدانهوهیه لهسهر ناسنامه بت.‏لهداڕشتنی یهآیهتی نونهتهوهییدا ههنگاوی له بارو و گونجاو لهمهڕههسوآهوت آردن بهرامبهر به گهله آۆن و خۆجیهآان دهبینهرن.‏ یهآهمینو ئاشكراترین بابهت آه ئهم گهلانهی گرتهوه،‏ بابهتی ركخراوی نهتهوهیكگرتووهآان له سای ١٩٥٧ دابوو،‏ آه به رككهوتننامهی(I LO)ناسراوه.‏مهبهستی سهرهآی ئهم رككهوتننامهیه ئهوهبوو،‏ آه تواندنهوهی ئهو گهلانه لهنو گهله دهسهتدارهآانی ناوچهآهدا،‏ ههروهها روو بهڕو بوونهوه له گهیانداله ههموو روویهآهوه له رۆكی چاودرانهدابت.‏ له رككهوتننامهی ئهوركخراوهدا له سای ١٩٨٩ روانگهیهآی راشكاوانهتر سهبارهت به چاآكردنیباروودۆخی ئابووری و آۆمهیهتی ئهو گهله خۆجیانه هاته آایهوه.‏ سهرنجدرایه سهر ئهو خاه،‏ آه گهلان به گورهی ئیمكان توانای ئهوهیان ههیه

کوردناسی 1788ئابووری خۆیان بخهنه ژر چاودری و بهڕوهی بهرن.‏ ههروهها بواریآۆمهیهتی و آلتووری گهشه پ بدهن.‏ فینلهند ئهم رككهوتننامهیهی بهتهواوهتی مۆر نهآردووه.‏ ئهو بابهت و بهگهنامانهی ركخراوی نهتهوهیهآگرتووهآان لهسهر مافی گهله آۆن و خۆجیهآان و نوهرۆآیان لهمدوایانهدا روونترو تیژترن.‏ لهوانهدا ئاماژه به مافی ئۆتۆنۆمی یا ئازادیدیاریكردنی مافی چارهنووس دهآرت و له بهیاننامهآهدا به ئاشكرا هاتووه،‏ آهباروودۆخی ئابووری و آۆمهیهتی ئهوان جیاوازهو دهآرت مافی ئهوه یانپ بدرت،‏ آه له پرۆسهی بیارداندا بهشداربن.‏ دهب گوێ لهو گهلانهرابگیرت لهسهر ئهو بابهتانهی آه ماف و به رژهوهندیهآانیان دهگرنهوه.‏(٣٣)ئهگهر تاریفی گهل و آهمایهتی جۆرك آشهو گرفتی بۆ یاسازان وپسپۆڕانی ماف دروست آردووه،‏ سهرهرای ئهمهش نوهرۆآی خۆبهڕوهبردنله نو بهگهنامهآاندا به شوهیهآی ناڕوون خراوهته بهرباس.‏ له آردارداآۆمهك هۆ بوونهته مایهی دروستبوونی ئهم بیرۆآهیه،‏ آه بههیچ شوهیهكههموو داواآاریهآانی مافی خۆبهڕوهبردن لهگهڵ مافی تهواوی سهربهخۆیییهك ناگرنهوه.‏ له چوارچوهی زۆربهی ئهو دهوهتانهدا،‏ آه له چهند نهتهوهپك هاتوون هندك له نهتهوهآان ههوی ئهوهیان داوه مافی چارهنووس لهشوهی ئۆتۆنۆمیدا له رووی سیاسیهوه وهدهست بنن.‏ بۆ ئهوهی آه بتواننآلتوورهآهیان بپارزن و به شوهیهآی ئازاد گهشه بكهن و مافی نهتهوهآهیانله بهرامبهر نهتهوهآانی دیكهدا پارزراوبت.‏بۆ جبهجكردنی به آردهوهی خۆبهڕوهبهری لهشكی ئۆتۆنۆمیدا چهند رگاچارهیهآی جیاوازخراونهته ڕوو.‏ فیدرایزم یهآك لهو رگایانه آه دان به مافینهتهوهآان دادهنت.‏ له ژر تیشكی فیدرایزمدا دهسهت له نوان دهسهتیناوهندی و ناوچهآاندا دابهش دهآرت.‏ له وتی آانادادا ئهم شوازه لهناوچهی Quebeciدا آه ٨٠٪ حهشیمهته آه بهزمانی فهرهنسی دهدون پهیهوآراوه.‏ ئهم ناوچهیهی آهنادا خاوهنی مافی خۆبهڕوهبردنی بهربوه،‏ آه تیدا

کوردناسی 1789لایهنهآانی پهروهردهو فرآردن،‏ زمان و آلتوور ههروهها سیاسهتی تایبهت بهآۆچ بهران پهیهو دهآرن.‏آهئهمانه ههموویان لهبواری پاراستنی زمان و لهروانگهی گهشه پدانیهوه بۆ آهمایهتیهآه خاوهنی بایهخكی تایبهتین.‏بهشكی زۆر لهشوازهآهمایهتیه نهتهوهیهآان لهبابهتی فیدرایزم لهونوهدا نایهتهسای لهخهكانی لاوهآی بۆ ئهم ناوهندهئهستهم و دژوارآرد.‏سنووری دهوهته نوخۆیهآانیان بهبهرباس.‏(٣٤)رووی ژمارهوه ئهوهنده آهلهمنسهر ئیندیانیهآان ئهم‎١٨٠٠‎ی زایینیدا ئهگهری بوونی ههبوو،‏ بهم چوونیجبهجبوونی ئهم ئهگهرهی بهههروهها ئهوهی آهتهواوهتیوتهیكگرتووهآانی ئهمریكائهنقهست دابهش آردووهزۆرایهتی آهئیندیانیهآان بۆ زیادآردنی رهگهزی خۆی نهتوانت بۆ هیچ شونك بوات.‏ئینووتیهآانی آانادا لهگهڵ ئهم گهلهههیه،‏ چونكه آاناداییهآان ناوچهی آۆلیسیان آردۆتهآۆنهی ئهمریكای باآووردا جیاوازیاندوو بهش،‏ آه لهبهشیرۆژ ههتدا گهلی ئینووتی زۆرایهتی پك دنن.‏ بهم شوهیه لهو بهشهی رۆژههتی ناوچهی آۆلیسدا بۆ(35) هاتوه.‏دهسهتی خودمووختاری ههرچۆنك بت لهلهگهڵ بیرۆآهی جگیریی لك گرێ دراوه.‏پهروهرده،‏ تهندروستی،‏ تاوان،‏ بنهماهچوارچوهی ئهو دهوهتانهدا دهژین،‏ آهآاروباری ئیداری ئهو دهوهتانهی آهگهلی ئینووتی دهوهتك به ناوی نوناڤوت پكوتهیكگرتووهآانی ئهمریكاداعهشیرهت دهسهتی تایبهت بهو پۆلیسی ههیه،‏ بهم ئهوان لهتیداپویستهئیدارهی خۆیان لهگهڵدهژین رك خهن.‏بهو ئهمهمانایهیه،‏ آه دهب یاسای ئهو گهلانه لهگهڵ جۆری سیستمی دهوهت آۆكبت و یهك بگرتهوه.‏ له وته یهآگرتووهآانی ئهمریكادا دهمه تهقهیهك سهریههداوه،‏ آهبن.‏ئهندامی تایفهو عهشیرهتهآان ئهو آاتانهی آهههست دهآهنههسوآهوتی نالهبار و نهگونجاویان بهرامبهر دهآرت،‏ دهسته و داونی آوێئیندیانیهآان دژ و نهیاری پهنابردن بۆ بهشی یاسای بهرزی وته

کوردناسی 1790یكگرتووهآانی ئهمریكان،‏ چونكه ئهوان ههست دهآهن دادوهره سپیپستهآانی ئهم ناوهندانهی یاسا،‏ مافه آلتووریهآانی ئهوان بهراست نازانن.‏بیاردهرانی سیاسی ئیندیانیهآان بۆ آاتكی دیاریكراو ههدهبژردرن.‏عهشیرهتهآانی ئهم گهله له جیاتی ههبژاردن،‏ له داب و نهریتی آۆنی خۆیانآهك وهردهگرن بۆ ئهوهی آه جۆرك هاوفكری و هاوبیری له بیارداندامسۆگهر آهن.‏(٣٦)مافی پاراستنی آلتووریی یان مافی پۆی ئتنیستیمهبهست لهو مافانه پاراستن و گهشه پدانی مافه آلتووریهآانه.‏ بۆ ونهمافهآانی آهك وهرگرتن له زمان،‏ مافی گانی ئاههنگی آلتووری،‏ مافی آه كوهرگرتن له جل و بهرگی نهتهوایهتی یان جبهجكردنی روشون و باقینهریتهآان به مافه آلتووریهآان دژمردرن.‏ به گورهی رككهوتننامهینونهتهوهی،‏ خای پارزهری ئهم مافانهیه آه دهت:‏ لهو وتانهی آهخاوهنی آهمایهتی نهتهوهیی،‏ ئاینی یان زمانهوانین،‏ ئهندامانی ئهم جۆرهآهمایهتیانه ناآرێ له تهنیشت گروپهآانی دیكهدا مافی آهك وهرگرتن وسوودوهرگرتن له آلتوور و فهرههنگیان ل قهدهغه بكرت.‏ پویسته بگوترێآه بابهتی آهمایهتی و تاریف آردنی ئهم بابهته گفتوگۆیهآی زۆری لهسهرآراوه.‏ ئهم گفتوگۆیانه خاوهنی دوو ڕوون،‏ ڕوویهآیان بكهرین ئهوهیدیكهیان پكراو.‏ مهبهست لهلایهنی یهآهم ئهوهیه آۆمهڵ به شوهیهآی گشتیخاوهنی ویست و داخوازی پاراستنی آلتوور،‏ داب و نهریت،‏ ئاین یانزمانهآهی بت.‏ ئامانج و مهبهستی مافهآان دابین آردنی مافی وهآو یهآهلهگهڵ زۆرایهتی چ له بواری یاسایی و چ له بواری ژیانی ئاساییدا.‏ بواریدووههم لهو گفتوگۆیانه ئاماژه به جیابوونهوهی تاقمهآانی ئایینی یانزمانهوانی،‏ رژهو ژمارهی آهمایهتی و پگهی آهمایهتی و پگهی ئاوهه لهآۆمهگادا دهآهن.‏ خای گرینگی ئهم باسهی پشوو ئهوهیه آه لاینگری پدانیمافی آهمایهتی به آهمایهتی وهك سپی پستهکانی ئهفهریقای باشووره.‏ ئهم(٢٧)

کوردناسی 1791لاینگریه بۆ پاراستنی ئهو جۆره مافه پویست نیه و ههگرتنی ئهم جۆرهمافانهرهنگه رهفتاری هههی لایهنهآانی دیكه بگۆڕت.‏ ئهم رهفتاره دهآرت،‏ لهگهڵبابهتهآانی پشووی ‏"واندایكن"‏ بهراورد بكرت،‏ آه گوایا له ههردووی ئهملایهنانهدا ههردووك بواری سوبیهآتی و ئۆبیهآتی دهبینهرن.‏ ههسوآهوتیآۆمهگای نونهتهوهی لهو دهساهی رابردوودا بهرامبهر به آهمایهتیهآانئاوگۆڕی ئاشكرای بهسهر داهاتووه.‏ ئاوگۆرهآان دهآرێ به چوارجۆر دابهشبكرن.‏ جۆری یهآهم نونهرایهتی ئهساسنامهی ركخراوی نهتهوهیكگرتووهآاندهآا،‏ آه تیدا هاواردن قهدهغهیه و مافی بهرامبهر زهق دهآرتهوه.‏ لهقۆناغی دووهمی ئهم ئاوگۆڕانهدا رهفتارو ئیجرائاتی تایبهت له باروودۆخكیزانراودا رگا پدراوه.‏ له حاهتی سھهم دا دانیان بهوهدا هناوه آه لهسهربنهمای بهندی ‏(‏‎٢٦‎‏)ی رككهوتننامهی مافی مرۆڤهوه پویسته ئیجرائات بكرت.‏دهوهت لهوه بهدوا ناتوان بلایهن بت،‏ بهكو پویسته همنایهتی و ئاسایشبۆ آهسانی زوملكراو دابین بكات.‏ له قۆناغی ئستا و چوارهمدا ههسوآهوتو ئیجرائات لهو بهینهدا ئاشكراتر و روونتر خراوهتهڕوو.‏ لهم جۆرهرككهوتننامانانه دهآرێ ئاماژه به ڕككهوتنامهی ئهنجوومهنی ئۆروپا له سالیدابكهین آه تیدا باسی زمانه ناوچهیهآان و آهمایهتیه زمانیهآانبهگورهی ئهساسنامهی ئوروپای یهآان دهآات.‏ لهو رككهوتنامهیهدا ههموولایهك هان دهدرن بۆ ئهوهی دهزگاو ناوهندی ئهوتۆ پك بن،‏ آه راپۆرتیتهواو له ههموو بوارهآاندا رهوانهی لای بهرپرسان بكهن،‏ بهتایبهت ئهوبوارانهی آه چوارچوهی خاه گرینگهآانی زمان دهگرتهوه.‏ لهبهندی ئهمئهساسنامهیهدا بۆ ونه باس له پرۆسهی پهروهرده و فرآردن له پشقۆناغی سهرهتای ههتا قۆناغی زانستگا آراوه.‏(٨)(٣٧)١٩٩٢ركخراوی نهتهوهیكگرتووهآان له سای ‎١٩٧٩‎دا به مهبهستی روونآردنهوهی بهندی ‏(‏‎٢٧‎‏)ی رككهوتننامهآه لهمهڕجبهجكردنی له آرداردالكۆینهوهیهآی آرد.‏ ئهم لكۆینهوهیه دهریخست آه مافهآان تهنیا بهقهدهغهآردنی جیاآردنهوه و ههواردن جبهج نابن،‏ بهكو پاراستنیآلتووری به مهرجكی گرینگ دادهنرت و گهشهآردنی ئابووری و

کوردناسی 1792(٣٨)آۆمهلایهتیش داواآاری پشتیوانی گهرم و گوڕی دهوهته.‏ ههر بۆیهلهسهر بناخهی ئهم ئاآامانه ویستیان بهرنامه و پۆگرامكی تازه بۆ هنانهدیرككهوتننامهیهك لهسهر پاراستنی آهمایهتیهآان دهست پبكهن آهسهرهتایهآهی دهگهڕتهوه بۆ سای زایینی.‏ له ناوهرۆآی رككهوتننامهآهدا ئاوگۆڕ و رووداوهآانی آۆمهگای نودهوهتی و گۆڕانی ههوستیانبهرامبهر به آهمایهتیهآان دهبینهرن.‏ له خاه تازهآانی ئهو بهیاننامهیه ئهوهیه،‏آه لهوه به دواوه له سهر ‏-بوونی آهمه نهتهوهآان پشت به راگهیاندنیدهوهتهآان نابهسترت.‏ بۆ روونكردنهوهی ئهم لایهنه پشت به ركخراویدهرهآی دهبهسترت.‏ هاتنهگۆڕی ئهم جۆره خاه تازانه بۆ ئهوهبوو،‏ لهوباروودۆخانه خۆ ببوردرت،‏ آه تیاندا دهوهت له بهر هۆیهك نایھهوێ ناویآهمایهتیهآانی رابگهنت.‏ ههروهآو پشتر رووداوی لهم جۆره له آهرتیئهمریكای باشووردا روویداوه.‏ ههروهها لهو بهیاننامهیهدا ئیجرائاتییاسایی گرینگایهتی زۆرت یان پدهدرت،‏ بۆ ئهوهی آه دهوهتهآان له پناویپاراستنی ناسنامه و بوونی آهمایهتیهآان رهچاویان بكهن.‏١٩٩٢(٣٩)جبهجكردنی مافی آهمایهتیهآان بهتایبهتی له وتانی گهشه نهآردوودا،‏ آهخاوهنی ئابووریهآی لاوازن ئاۆزتره.‏ یهآیهتی گهل ئهمه دهخاته ڕوو،‏ آهلهگهڵ فهرههنگ و ئاین و روشونی دیكه له ماوهیهآی آورتخایهنداخوازیاری یهك زمانی هاوبهشه.‏ جگای ئاماژهپكردنه،‏ آه ئهم بهیاننامهیهههموو آهمایهتیهآانی جیھان دهگرتهوه.‏مافی تایبهت به نونهرایهتیهآانئهم جۆره مافهدیاری آراوانه زیاتر شك و شوهی مافی تاقم وآۆمههآانن.‏ مهبهست لهو مافانه ئهوهیه،‏ آه آۆمهكی دیاری آراو له ناوهندیدیاری آردنی یاسادا خاوهنی نونهرایهتی خۆی بت.‏ ئهم رگا چارهیه بۆیههاتۆته آایهوه،‏ چونكه له دموآراسی رۆژئاواییدا لاینگری لهوهآراوه آه بده

یسپکوردناسی 1793سهرنج بدرته سهر ئهوهی آه دهسته و تاقمی دیاری آراو له ناوهندوئۆرگانی سیاسی دا نونهرایهتیان ههبت.‏ پستهآان ناوهند و ئۆرگانییاسادانان دهخهنه ژر دهسهتی خۆیان وای پیاوانی سهربه چینینوهڕاست و خاوهن تهندروستیهآی باش.‏ له روانگهی مژووییهوه ئهوانهی لهچوارچوهی نونهرایهتی چاوهدریدان،‏ له بواری گشتی دا پگهآهیان بهرهولاوازی رۆیشتووه و ئهمهی ئستاش راستیهآی بهرچاوه.‏ بۆ ونه له وتهیكگرتووهآانی ئهمریكادا حهشیمهتی ئافرۆ ئهمریكایهآان‎١٢.٤٤‎‏٪‏ حهشیمهتیوت پكدنن.‏ بهم بهشی ئهوان له شونه ئیداریهآاندا آه به شوهی،٪٨١.٤٤٪ ه.‏ژمارهی ئهمریكایه لاتینیهآانههبژاردن هاتۆته آایهوه تهنیا بهم بهشی ههبژردراویان له ئیدارهآاندا ٪0.8 له سهته.‏ له آانادا-دایان یهك لهگهله آۆن وخۆجیهآان ئهم حاهته سهبارهت به سهتدایه.(‏‎٤٠‎‏)‏٣.5ههوڵ دراوه آهم و آوڕیهآانی ئهم بابهته چارهسهر بكرن.‏ بۆ ونهله رگای پدانی مافی نونهرایهتی تایبهتیهوه.‏ گرینگترین شواز لهوبهینهدا ئاوگۆڕ پكھنان له سنووری ناوچهی ههبژاردندا بووه.‏ ئهوانهیآه ومدهری سنووری تواناو قازانجهآانی آهمایهتیهآانن.‏ بهم جۆرهدهیانھهوێ ههرچۆنك بت له چوارچوهی ههبژاردندا شوازكبدۆزنهوه،‏ چونكه آاتك آه آهمایهتی پش و بوبت آارهآه لهنگدهبت.‏ دهآرت بۆ چاآكردنی باروودۆخهآه یارمهتی پویست بهآهسانی آاندیدآراوی سهر به تاقم و آۆمهه نهتهوایهتیهآان بكرت.‏ ئهمشوازانه ههرچۆنك ب به شوهیهآی روون و ئاشكرا به بهراوردآردن لهگهڵ ئهو رگاچارهیه آه زهمانهتی پدانی چهند شونكیانپبكهن لاوازتره.‏ بۆ ونه له آانادا-دا گفتوگۆ له سهر پدانی شونینونهرایهتی به ژن و آهم ئهندامان ههروهها به گهله آۆن و لهمژینهآان آراوه.‏ بهو آهمایهتیانهی آه له آۆمهدا دیارن و تهنانهت لهناوهندی یاسادانانیش دا.‏ لیبرایستهآان زۆر راشكاوانه دژایهتی(٤١)

کوردناسی 1794مافهآانی شوازی نونهرایهتی آردنیان آردووه،‏ چونكه له روانگهیئهوانهوه ناوهند و دامهزراوی جیاجیا دروست دهبن،‏ آه بهگشتیجۆركله لایهآی دیكهوه به یهآیهتی دهوهت لاواز دهآهن.(‏‎٤٢‎‏)‏ جۆرك ههبژاردهیومكه به بهرگری لكراوه آه گوایا ئهمه سیستمكی سیاسی آه ئهگهرهآان ئهستهم تر دهآا.‏ قازانج و روانگهآانیبیاردانیو له دهآا پشوو ئاۆزتر خاوهن پگهی لاواز زیاتر له سیاسی دا ههلومهرجكی خراپیان بۆ دروست دهآات.(‏‎٤٣‎‏)‏ ههرچهنده لهنونهرایهتی آردندا ئهرك و وهزیفهی ناوهندی یاسادانان راستهوخۆ آۆآردنهوهی گهل و نهتهوه نیه.‏ له آاتی پویست سهرپشك ههویشتنوگرینگ ئهوهیه روانگه روو.‏ بخرته دهآرت وهك رگاچاره سرنجئاستكی باش دا دهرآهوت.‏ بیروبۆچوونی آهمایهتیهآان له داروهته سهر ئهم خاه،‏ آه آشه و گرفتی تایبهتی تاقم و آۆمههآان لهئهگهری نهناسینیان دا زهق نابنهوه.‏ رگا چاره و پرۆسهی زۆرایهتینابنه هۆی تهنیا شهرت و مهرج بۆ هنانه آایهوهی ئهو ئامانجه.‏مهبهست و مانای ههبژرانی نونهرایهتی آه مایهتیهآان وهكنونهرایهتی بهپویست چییه؟ یهآك له رگا چارهآان ئهوهیه آه ئهم جۆره رگاگورهی رژهی حهشیمهت و دانیشتووانهوه بت.‏ چارهیه،‏ ههرچۆنك بت پارزهری لانی آهمی مافهآانه.‏ ههروهها تاقی-‏بوونی یهك یان دوو نونهر لهمآردنهوه ئهوهی پشان داوه،‏ آه چوارچوهیهدا بهس نیه.‏ شوازی بیاردانی سیاسی به رادهی پویستشوندانهره له سهر ئهوهی ئایا جۆرك مافی وتۆ له ئارادا ههیه،‏ آهپوهندی به آهمایهتی یا دهسته و تاقمكی جیاوه بت.(‏‎٤٤‎‏)‏دان پداهنان به مافی نونهرایهتی خاوهنی تایبهتمهندیهآی دیكهشه.‏وهك ئهو مافهی،‏ آه له زیلاندی نوێ مافی نونهرایهتی به ماوریهآان

کوردناسی 1795بهخشراوه.‏ نونهرایهتی ئهم آهمایهتیه باروودۆخهآهیان وا لكداوهتهوه،‏آه ئیدی پویست ناآا به هیچ شوهیهك له مهسهلهی ماوریهآانبدون.‏ به شوهیهآی سرووشتی ئهو رهفتاره پشاندهری مانا و ههونیئهو سیستمه نیه،‏ بهكو سیستم دهب له روانگه و بیروبۆچوونیماوریهآان پشتیوانی بكات.‏ جگه لهوه دهبت آار بۆ ئهوه بكرت،‏ آهروانگهی ئهوان بخهنه ڕوو.(‏‎٤٥‎‏)‏چ آهسانك پوهندیدار بهو تاقمانهوهن،‏ آه پویسته لانی آهمی مافینونهرایهتیان بۆ مسۆگهر بكرت؟ وهمدانهوهی ئهم پرسیاره له بواریگشتیدا دژواره.‏ دهتوانرت ئهوه بگوترێ آه پویسته ئهوان پوهندیانبه یهآك لهو تاقم و دهستانهوه ههبت.‏ آۆمهڵ و تاقمك آه بهشوهیهآی سروشتی به بهراوردآردن له گهڵ ئهوانی دیكهدا لهپگهیهآی لاوازی سیاسی آهك وهردهگرت.‏ یا ئهوه آه آۆمههآه بهجۆركی بناخهیی داوای مافی خۆ بهڕوهبردن دهآات.‏ مافه تایبهتیهآانینونهرایهتی ئهو مافانهن،‏ آه له قۆناخی دواییدا تهواوآهری مافی خۆبهڕوهبردنن.‏ له سهر ئهم بناخهیه دهسهتی خۆ بهڕوهبهر ناتوانتئاآامكی دڵ خۆشكهر وهدی بنت،‏ ئهگهر بت و له دهسهتی ناوهندیدابه ب گوگرتن له نونهرایهتی ئهم آۆمهه بیاریان له سهر دهرآهن.‏ لهبهر ئهم هۆیه مافه تایبهتیهآانی نونهرایهتی له ئاستی آۆمهدا ناآرتبه آاتی و تپهڕ چاویان لبكرت،‏ ههرچهنده له ههندك بارهوه دهآرتبه آاتی بژمردرن.‏ چونكه جیایی آهمایهتی و تاقمهآان له چوارچوهیدهسهتكی خۆ بهڕوهبردندا ههروا بهزهقی دهمنتهوه.(‏‎٤٦‎‏)‏دهستهی دووههم آه له بواری سرووشتیهوه له باروودۆخكی خراپدایه،‏ ئهوا سهختره بسووتن،‏ چونكه ئهم دهسته و تاقمانه به شوهیهآی

کوردناسی 1796خۆرسك زۆرن.‏ ئهوهی آه گرینگ و شوندانهره له سهر ئهم بابهتهئهوهیه،‏ آه دهب ئهوان بۆ خۆیان به ئاشكرا بیان ههوت له سهررووداوهآان شون دانن.‏ به تایبهتی وهآو آۆمهكی جیاواز له سهربناخهی ناسنامهی آلتووری خۆیانهوه.‏ له شوه ی ههبژاردنینونهرهآاندا دوو ئهگهر دنهڕوو.‏ ئهگهری یهآهم ئهوهیه،‏ آهمایهتی بۆخۆی خاوهنی لیستهی خۆیهتی و لهو بهینهدا آهسی ههبژردراو لهسهر بنهمای تۆری آهسكی تر بت نهك ئهندامی آۆمههآه.‏ ‏(ئهمسیستمه له زیلاندی نوێ آاری پ ده آرێ).‏ له ئهگهری دووههمدالیستهآه بۆ ههموو دهنگ دهرهآان وهآو یهك بت،‏ بهم ههندكنونهرایهتی دیاریكراو بۆ آهمایهتیهآان لهبهرچاو گیرابت.‏ واته سهرنجله نونهرهآانه نهك له سهر دهنگ دهران.‏ ئهم رگا چارهیه خراوهتهژر پرسیار،‏ چونكه ئهوسا آهسانی غهیری آهمایهتی بیار له سهر ئهوبابهتانه دهدهن آه به آهمایهتیهآهوه گردراون.‏وهرگراو له آتبی ئینسانهآان یان مرۆڤهآان،‏ فهلسهفه و بنچینهی مافیآهمایهتیهآان١٩٩٩نووسیینی:‏ماریاننا راوۆ،‏ زانكۆی هلسینكی چاپیوه رگرانی:‏عهیز شخانی هاوینی٢٠٠٣

کوردناسی 1797سنتی لباسکوردهایعراق و ایرانو.‏ ای.‏بوگاسلووسکایاترجمه از روسی:‏آوه امین کامرانپیش سخن مترجمدردو سدهی گذشته برخی ازکوردشناسان،‏ مورخین و جھانگردان غیرکورددررابطه با تاریخ،‏ ساختارو مناسبات اقتصادی اجتماعی و سیاسیفرهنگی کوردستان تحقیقات ارزندهای انجام دادهاند که خوشبختانه به همتمترجمان برجسته کورد آقای ابراهیم یونسی و زندهیاد محمدقاضی برخی ازآن ها به زبان فارسی ترجمه شده،‏ دراختیارعلاقمندان قرارگرفته است.‏––

یساندروک1 798هنافساتمرهدنچهآردداحتاريهامجیوروشقباساھباتآوتلااقمیرايسبعجارهبدروآوناتسدروآوخيراتوتايبدانآهدشهتشونتسایليلادبدوھشمعبانماھنآرتمآدرومهدافتسارارقهتفرگايهبیسرافویدروکهمجرت.تساهدشی هتشوناهکردرایتخانادنمقلاعرارقدریگیمطسوترگشهوژپسور.یا.وایاکسووساگوبهبهتشرریرحتهدمآرد.تساهکنانچبلاطمزانیاهتشونیمربدیآعبانمدرومهدافتساناشیارایسبدودحموزکرمتمربسابلیاهدوجومردهزوممدرمیسانشوگنهرفیسانشریبکرتپردنس،گروبزرتپکتیراگنیاه،نسناه،لگیزد،فراعAl-JadirW-Azzawiohویخربزانایوجشناددروکردهیسور,،هدوبیمندناوتردهدنریگربمامتبناوجسابلوکاشوپیدروک.دشاباذھعمزارظنهدنراگننیاروطسهمجرتورشنرههچنآردهطبارابدروکوناتسدروکرظنفرص تسازاهویش ،دیدشرگنوناھجینیبهدنسیونیمدناوتیکمکتخانش یاربتاکنیفیرظدشابهکرتمکدرومهجوتام.دریگیمرارقدیماتساهک،نادنمشنادناگدنسیونوناگهتخیهرفدروکهکفقاوتاکنربفیرظ،خیراتتابسانمیعامتجا–یگنهرفیسایس و–یداصتقاهعماجدوخدنتسهردرماقیقحتوخیراتیراگنیملعرتاشوکدنشاباتراثآاھنآعبنمیقثومیاربهدافتساقرش،ناسانشنارگشهوژپونیخرومدروکریغ.ددرگ***ناھج،ینیب،هاگدید،شزراداقتعاومامتدراومطوبرمهبهصرع،تایونعمرتشیبطسوتگنهرفناسانش(اھفارگونتا)درومیسرربرارق.دریگیمابدوجونیالامعشخبیمھمزاتایحیونعمدوبمه،*یکینتاعومجمتایرظنیتخانش ابیزنآولیامتییاههورگهکیارادتاجردصخشمیکینتادنتسهزارظنیم.دتفایاربنایبنیالئاسمدیابمامتبناوجتایحارهبی هنوگامظنمناشن.دادردشهوژپ،اههلوقمیتخانش ابیزاھنتیسرربردیاههدیدپ–یعازتنا،کیزوم) یگنهرف(صقرایراذگرنهردلاحدشرهبرنه

یساندروک1 799ی هفرحارهاظیم،دوشیھتنمهبیگداسیمناوتهجوتمنیاهتکندشهکاتحلحارمردهیلوایلماکتناسنازینیتخانش ابیزیگدنز،یعامتجاصتخمهبناسناهدوب.تساهبهکیتروصاھناسناردلحارمیزاغآهعماجیکارتشازایاههناشنیرنههبتروصتملاعولبقزارهزیچکینتایرادربهرھبیم.دندرکعادبایاههویشلاقتناتاعلاطاهورگیکینتاناینبربهدیدپام»–«اھنآوشیارآیطیحممظنمردنوماریپ،نآیاطعاتاصتخمیگنهرفنابزهبنآویکردهاگآدوخانولاماکیساسحایم.دشابنامزمهشرورپوتیبرتدارفاهعماجتنس بوچراچردیاه،دوجومربهیاپطیحمیگنهرفوگنرابویامنصخشمیکینتاتروص،هتفرگهبنآیگنرصخشموردعقاویروصتزاییابیزیم.دهدابیز» موھفم–«تشزابام» موھفم–«اھنآدنویپ،هتشادطوطخنشورناھجینیبیاههورگفلتخمکینتاارلیکشتیم.دهدیبکشتنسایوپهدوبوتحتریثاتلماوعینوریبوتارییغتینوردهکیارادییاھیدمنوناقردبوچراچتنس،دنتسهیمرارق.دریگهنافساتمنونکازینحرطیصخشمیاربهیزجتولیلحتیروصیگژیویاهکینتایرایسبزایاههدیدپگنهرفیدامدوجودرادنونیاردیلاحتساهکترورضنینچشهوژپییاهلاماکساسحا،هتشگدوبمکنتخادرپهبیگژیویاهیکینتاءایشانامهزارظنلوابلاطمردهدش رشتنمناسانش گنهرفهدهاشم.دوش یمسابلیلمزاهطقنرظنیسانشابیزی هدیدپالاماکرصحنمدرفب.تسازاکیوسهعماجیتنسردلاحدشریارادتاناکماینغویفاکیاربهدافتساداومزافلتخمتھجهیھتسابلتساویوس زارگیدرییغتردهچراپطیارشو،یگدنزارمتسمبجومهیھتسابلیاهدیدجابندوزفایاهزیچونهبنآ.ددرگیمیگژیویاهتعیبط،ناسناتساوخاهوباختنایدرفردبوچراچ،تنسبجومدشریاھیزتنافقلاخهیھتردسابل.ددرگیماتعیبطابدشر

یساندروک1 800یژولونکتنخسزامویسوس(Socium)نآهتسدزایاههورگیعامتجایمدورهکناکمایبایتسدهبداومهیلواار.دنرادیاربهنومنسابلناتسدیھترتشیبزاهمههبنجلمعییارگدرادونیاردیلاحتساهکسابلراشقاهفرمهعماجلاومعمرتمکردهطبارابتنس،هدوبرتشیبهبنجژیتسرپ.درادردهجیتنباختناسابلییاههکیارادیاههناشنیفاکیتنسدنتسهیاربهیزجتولیلحتیگژیویاهابیزیتخانشتیمهایرایسب.دنرادسابلراشقاینایمهعماجنوچی هدعاقایوگخساپنیازاینیم.دشابرداجنیادیابشقنرگیدسابلزیندرومهجوترارق.دریگرد،یتنس عماوجسابلابیرقتنودبتکراشمنارگتعنصی هفرحاهیھتدوش یمونیمهبجومدشرتیلباقیاهیرنهدارفا.ددرگیمهبنیقییمناوت،تفگهکسابلیتنساهدروکتردنبدرومیسرربرارق.تساهتفرگلامعیقیقحترددرومسابلیاهدروکهیکرت.تساهدشنتاعلاطاطوبرمهبتایبدایاهدروکناریارایسبکدنایم.دشابنسناهHansenردههدمجنپنرقمتسیبیگدنزنانزدروکقارعردارهتشربریرحت.دروآردکتتشاگنواراشرسزاریواصتوحرطییاهتساهکنودباھنآلکشمناوتببلاطماردرومشجنسوهسیاقمرارق.دادنمض رددیابهبهتشون.مفراعوهژیوبDziegiel لگیزدهراشادروکهکیاربنیتسخنرابزاهویشابیزیتخانشیاربیسرربسابلیاهیلمراشقافلتخممدرمردقارعهدافتسا.دندرککتیراگنAl-Jadir W-Azzawiohزینیواحتاعلاطایبلاجردهطبارابسابلیاهیدروک.تساامازاهطقنرظن،یتخانشابیزنویسکلککاشوپوریواصتدوجومردهزوممدرمیسانشوگنهرفیسانشنسرد)ریبکرتپ–گروبزرتپ(معبنمیلصاهیزجتولیلحتسابلیدروکیم.دشابردنیاهزومنیدنچتسدسابلواههدسکعدوجودرادهکیبوخبیولباتیمومعینوگرگدسابلارردنرقمتسیبلیمکت،هدرکیرادیاپیاههنومن

یساندروک1 801(Stereotype)نیعمتبثهدشردتایبداارسکعنمیم.دنکمزلاهبرکذتساهکاهدروکردناریاوقارعناونعبتیلقایموقتحتمتسفعاضم،هدوبیارببسکقحنییعتتشونرسیلم–یسایسدوخهزرابمیم.دننککش یبنیاهلاسمیبردریثاتهطباراهدروکابگنهرفدوخیمن.دشابردنرقمتسیبتارییغتلباقیھجوتردسابلیتنس یاهمامتیاھقلخناھجتروص.تفرگذوفنیاههچراپی هناخراکاردیاهروشکقرشکیدزنبجومینوگرگدگنهرفیدامقلخی هانیاهقطنم.دشنامزمهدشریهاگآدوخیلمبجومدیدشتهقلاعهبسابلوصوصخبهبعونیسلجمنآ،دیدرگی هدیدپاهکهدنراگننیاروطسردنیبیاضعاتیعمجیاهدروکدارگنینلنس)گروبزرتپ(ینونکهدهاشم.تساهدرکسابلهنادرمنسناهردکتیراگندوخهبحیرشتودعونسابلیدروکیزودناور]وی هینامیلسا[ردقارعیم.دزادرپیریگهجیتنف ؤملابتادهاشم.مفراعوAl-Jadir W-Azzawiohزیندییأتیم.دوشنویسکلکهزومریبکرتپناکماحرطیرتعیسوزانآارهبام.دهدیمهدودحمهدافتسازای هینامیلس» عونا«نآهبناریازینیم.دسرهدودحمششوپسابلهنادرم«یزودناور» یدروکاھنتصتخمهبشخبینیعمزا[ناتسدروک]قارعیم.دشابدراومریزدراوبیکرتسابلیزودناوریم:دنوشنهاریپزاهچراپیخندیفسابتخود،تخاونکینیتسآیاهتسارونودبریز.لغبکتهچراپهسشوگیگرزبهکهبیاجتسدرس[یناروس]هتخودیمدوشیکیزایاھیگژیوصخشمنهاریپیتنساهدروک.تسانینچینهاریپردعونی هینامیلس»ا«زیندوجو،هتشادروطبیلکصتخمهبسابلیدروکیم.دشابشربراولشریزهیبشراولش،تساابنیاتوافتهکزاهچراپمرنیخنهیھت

یساندروک1 802یم.دوشسابلورارهکلاومعمزاهچراپیگناخیمشپهیھت،هدشیورسابلریزیم.دنشوپردلاحرضاحزانیااههچراپهدافتسایمندوشهکلبزاهچراپتکویراولشیمشپوایزامشپابلاسولا(lavsal)هدافتسایم.دننکتوافتیساساسابلیزودناورابماوقایناریانابزردعونراولشنآ.تساهچاپراولشرتداشگتمسقزایلاابنآ.تساکتشخراولشهبلکشششیعلض.دشابیمیاربنتخودراولشومینهنتییلاابزاکیعونهچراپهدافتسایم.دوشمینهنتابتماقمیقتسم،هدوبیارادنیتسآیاهتسارودقافریزلغب.تسایکیزایاههناشنتیمهارپسابلیزودناوریگنوگچیاھگنرراولشمینوهنت.تسااهدروکزاییاههچراپهکشقنیاه،تشردهناخراھچوایارههار،دنتسهیمهدافتسا.دننکیناگهدنهوژپهکنیاعونسابلاردرومیسرربرارقدناهدادیارب،مهرابکیهدافتسازایاههچراپهداسارروآدای.دناهدشنشفکیتنساهدروکویناریااههبهنوگی هژیوا.تساتختشفکاھنآزاهکتیاههچراپتخسسرپهدشتساهدشهتخاسییورنآیارادیبلاقزایاھخنتفلکی هبنپا.تسااهدروکهلاکیدمنیمرنهککیایدنچدقراچهبلکشراتسدیورنآهتسبیم،دوشیمرسرب.دنراذگهسشوگییاھتنانیتسآنهاریپزانیتسآریزمینهنتنوریب،تساهدمآن ایشوگهسهبرودهجنپ،هدش هدیچیپردیکیدزنجنرآلاش .دوشیمهدزهرگیرمکیرتمدنچزا،ریمشکمشیربااییاههچراپرگیدزینقلعتهبنیاعونسابل.درادگنرنآنکممتسانشور.دشابلاشارسپزادنچرودندناچیپهبرود،رمکهبتروصیاهژیوردیولجرمکهرگی مدادعت) .دننزاههرگبسانتمابدادعتشچیپلاشهبرودرمکیمدشابهکلاومعم٦٥–رود.(تسای هینامیلس» سابلا«ودزاهبنجاب«یزودناور» عونزیامتمیم:ددرگ

یساندروک1 803(1نیاعونراولشصاخماوقایناریا،هدوبتمسقیرمکنآرایسبداشگوشراولش هچاپگنت.تسا،کتشخگرزبولکش یعبرمهدوببجومداجیاکییرسنیچردهیحاننار.دوش یم(2نیاس بلااهزایاههچراپهکگنری هداس یاهادنرادهیھت.دنوش یمردنویسکلکامسابلدروکزرواشکیقارعزامشپیرتسکاخهریتوگنرهدشنتسد،تفابوسابلیدروکزا(ناریا) داباھمزادیفس مشپتفابزیرهکهناداتساابمشیرباشفنبنشور،تساهدش یراکور.دراددوجوهبریغزانیا،اهیاههنوگیرگیدزین.دنراددوجوردنویسکلک،هزومسابلدروکینیشنرھشزاداباھمدوجودرادهکمینییلاابهنتنآمامتیاھیگژیوشربیتنسارظفحتساهدرکویارادیرسکیاههکتدننامهخیوبیجیاهورووتیمدشابهکروطبنیقیزاسابلیماظنذخاهدش. تسانیاسابلابهدافتسازاهچراپیمشیربای هوھقاهریتتفابهناخراکهتخود.تساهدشرصانعسابلیماظنردسکعییاههکطسوتنسناهواواتسیرآزینیروآدرگ،دناهدشهدهاشم.ددرگیمابهجوتهبتاکندای،هدشهچیزیچسابلهنادرمیدروکارزاسابلیناریااهواھبرعزیامتمیم؟دنکتادهاشمنادرگناھجردنرقمهدزونهبحوضورگنایبیگنوگچسابلیتنساهدروک.تسالاکشا،عونتمییایوپگنر،اهینوزفرطقیاربنتسارآ،راتسدتوافتگنراهردشخبیاهفلتخمسابلرگناشنشلاتیاربداجیایریوصتیندنامدایبتساهکچیهیلیامتیاربندش گنهامه.درادنسابلهنانزسابلیتنسنانزدروکردقارعرتشیبدرومیسررب.تساهتفرگرارقنویسکلکیاههزومریبکرتپنیاناکمااریمدهداتریغبزادراومهتخانش

یساندروک1 804،هدشکیعونجیارنآردناریاارزینازجمرد) درکنیادرومهبیتخسیمناوتزاحطسفلاتخایسانشهنوگنانآنخس.(تفگسابلهنانزیاهدروکقارعردطساواهدسمتسیبهبلکشریزهیھتیم:دشریزنهاریپیخنهکاعطقهبدیلقتزاسابلریزییاپوراهتخودیم،دشداشگراولشابکتشخیعبرمهننادنچیگرزبهکتمسقیلاابنآزاهداس هچراپونشورهدشهیھتوردتمسقرمکوچماپعمج.دوشیمشخبیساسانیاعوناهراولشزاهچراپهداسیخناییمشیرباابیاھگنرنشورهتخود.تساهدشیورنیا،هعومجمینهاریپابشرب،تخاونکینیچیاهلیامیبنجویاھنیتسآتسارشوگهس ابیگرزبهکهبتسدرس یاج،تساهدش هتخودهدیشوپ.دوش یمنینچیسابلاریمناوتابهدافتسازایاههچراپهاوخلد،یخنیمشیرباواییلمخمربانبتعاضبهداوناخ.تخودیھتنمهچنآردسکعاهبلجهجوتیمدنکگنرنشوروشقنلگیاهتشردردمامتسابلاه.تسایبکشنانزهنایملاسرتشیبحیجرتیمدنهدسابلیاهگنرهریتارهبیاجسابلییاههکزایاههچراپیگنرهداسابشقنیاهکچوکیتنسیناریاهتخود،دناهدش.دنشوپباھنآیور،سابلهقیلجیلمخماییمشیربانشورشقنیرادهکیورنآیراکنزوس،تساهدشیم.دنشوپیورنآنکممتساتکاژیدنلبهکشرب،تخاونکییاهولھپداشگردتمسقنییاپونیتسآیاهتساردرادهدیشوپ.دوشیاربنتخودتکاژزایاههچراپفلتخمهدافتسایدهاوش) دوشیمینبمربعونیمشپنآردتسد(تسینتروص ردناکمانآارابراونویزودلگنیئزتیم.دننکنانزدروکیهلاکارهکلاومعماب،هکسریجنزوقوجنم،هدشهتسارآیمرسرب.دنراذگیراتسدزاکیایلاش دنچرودهلاک،هدیچیپنآارابیدنبزایاههلوگنمیخناییمشپنیئزتیم.دننکهاگلاشکزانوی هداسایورراتسدیم.دنشک

یساندروک1 805تاعلاطاطوبرمهبسابلنانزدروکردقارعاریمناوتابحیرشتودعونسابلیسلجمدوجومردرتپ] هزوم[ریبکلیمکت.درکردهسیاقمابنامز،نسناهردلاسیاهریخایتارییغتردسابلیدروکنانزدوجوب.تساهدمآییاهرتخدهکزاطیحمیرکفنشوردناهتساخربلاومعمهلاکیمرسربدنراذگویاربنتخودسابلزایاههچراپمه(Synthetic) هتشھنهدافتسایم.دننک.للگنیزدردهطبارابتارییغتسابلیدروکردزاغآههد٨.نرقمتسیبیمدسیوناهدروک"ابهجوتهبراذگزاهمینچوکینیشن-یرادمادهبیزرواشکاتیدحزارظنیدامرتینغ،هدشدناهتسناوتطابترامظنمویرادیاپابزکارمیراجتدوجوب،دنروآردهجیتنیتخسطیارشیگدنزناشهدش رتمک."تساتیعضودیدجبجومیتارییغتردسابلهدش اھنآ.تسایتنس هقلاعهبگنریاه،نشورراذگیمومعهبیاههچراپمههتشھننشورارایھمهتخاس.تساهتشذگرداھنتیاههداوناخدنمتورثرداقهبندیشوپسابلیاهکیشویزودلگهدشابلاطوهرقندندوبیلونونکاناکماهیھتیاههچراپیلپرتساهدش نیئزتابکلوپیاهییلاطوی هرقنایاربناگمهدوجو.درادسابلیاهیسلجمنایوجشناددروکیقارعزاهکتهسلیکشتهدش:تسا،نهاریپراولشو.هقیلجشرباھنآهبهویشیتنستسااماعونتگنراهیبدننامودرفبرصحنم.تسایکینیازاسابلاهیبیکرتزانهاریپیلپرتسایروتشفنبنشورتسارساترس هکنآابخنیاهی هرقنا،تساهدش یزودلگزاراولشهچراپیلپرتسایگنرزبستساهکابخنیزلفزمرقیگنریراکور.تساهدشیورنهاریپهقیلجدیفسیهاتوکسنجزامشیربایمدنشوپهکشقنیاهیناشخرد.درادکیتسدسابلرگیدیبیکرتزانهاریپزبس،گنرندبامنابیاھشقنییلاطخرس راولش وتفابرزوهقیلجیمشپمههتشھنیبآخرس –.تساردنیا،سابلگنراهیورردورمهرارقیم،دنریگشقناهتشردتساوهب

یساندروک1 806ینشورمدعیگنهامهنانآابرصانعرگیدسابلهبمشچیم.دروخسابلهرطاخیشخبریثاتدوجوهبیم.دروآهدنراگنناکماتفایاتسابلیاههباشمارردنیبتکرشناگدننکنشجزورونردنس] دارگنینلگروبزرتپ[ینونک.دنیببردلاس١٩٨٦سابلکینزلهاتموابتعاضبدروک(ناریا) یداباھمارهبهزوم.دندروآسابلروطبیریگمشچزاعونیقارعزیامتمیم.ددرگرگانیاسابلارساساربریواصتدوجومردنویسکلکدرومیبایزرارارق،میهدیبوخبیگژیوصتخمهبسابلیاهدروکناریازیامتمیم.ددرگشربنهاریپتخاونکی،تساتماقنآشربیطخدرادوینمادنیچرپهبنآهتخودهدش.تسارمکنهاریپنییاپدحزارتلومعمتساهکیروطبماگنهندیشوپلاابهدیشک،دوش یمردهجیتنتمسقلاابهنتیوررمکنازیوآ.دوش یمردبیکرتنیاسابلیاهراولشداشگاب) یمشیرباشربیتنسیاربمامت(اهدروکوزولبدراویم.دوشزولب،تساهاتوکاتهیحانناردسریموردولھپیارادیگتسجربیصاخ.تساشربزولبهیبششربزولبیناریااه.تسالاشیریمشکیدنلبابنامهییاههرگهکزاتاصخشمسابلهنادرم،تسارودبرمک.دوش یمهتسبیهلاکهتسارآورپقرزوقربرس هبهتشاذگ،هدشیوریلاش نآزاروتمههتشھنیم.دنشکهتشرگنریاهسابلرایسبعونتم:تساراولش،یتروصنهاریپیتروصیجنرانابشقنویاههراگن،ییلاطلاشیجنرانابیاھشقنعونتمیگنروزولبهبگنرشفنبنشورابیاھشقن.ییلاطهلاکزایاههچراپزمرقوزبس،هدشهیھتولاشیجنران.تسارد،ریواصتگنریساساسابلیتروص اهاییجنران،تسااماردلصارهشخبنآیارادگنریصاختساهکدراویگنهامهیمومعیمندوشولبقزارهزیچساسحایگنهامهانبیکرتیاهفلتخمارردهدننیبیمربدزیگناتمس هکیوس ونآردتھجلداعتمندرکنیاهعومجمردتیمامتنآ

یساندروک1 807تسینواددجمهرطاخشخبریثاتییایوپدوجوبیم.دروآمزلاهبنتفگتساهکچیهمادکزاهس نیاتسدسابلهبیاهرشقتسدیھتهعماجقلعت.دنرادننیدببیترتابهجوتهبساکعنایضعبزاطوطخیرنهناھجینیبسابلیاهیتنساهدروکیمناوتهبکردنیاهتکندیسرهکنیاسابلاههچطوطخیصخشمزاسابلیلماهدروکارسکعنمیم.دننکیکیزایگژیویاهسابلهنادرموهنانزاهدروکشلاتیاربییامندوخوییورایورسابلدوخابنارگید.تسا،للاقتسارورغواهدروک یروشحلسهبیبوخنایع.تسااھنآتلاصایگنهرفدوخارلاماکسحیعس ،هدرکردظفحنآ.دنرادیھتنمردهدلاسریخایتاحلاصاردسابلیاهیتنستروص.تساهتفرگردیاهرھشگرزبندیشوپهرمزورسابلیدروکمکرتگنر.تساهدشردرتشیباهاجسابلیتنسشقنیسلجمارافیایمدنکونیاردیلاحتساهکردطیارش،تخستیدوجومیموقشقنی هژیواارافیایم.دنکاهدروکاتحیماگنههکرودزانھیمزیندنتسهسابلیتنسناشارهبهارمهدنرادونیالمعشیاتسیزیگنارب.تساهنافساتمابگنتندشطیحمدربراکسابل،یتنسیانغیاھگنرنآزینمکیم.دوشنونکالاماکدوھشمتساهکتوافتیاهی هلیبقاردیتخانشابیزردلاحزانیبنتفر.تسارددنورلکشیریگیهاگآمامت،یکینتایگژیویاهیلمسابلزانیبیمدورورتشیبهبتروصیاههناشنمامتیکینتایمرد.دیآتاریثاتینوریبهژیوبزاقیرطتاریثاتابیزیتخانشیاههعومجم،هچراپ) یکینتاریغرصانعینیئزتو(...زینریثاتدوخارربیگنوگچسابلیلمیم.دراذگرییغتهویششرگنوطابتراکینتاابناھجنوماریپتفابربهدنزیگنهرفوهژیوبسابلرثایم.دراذگ

یساندروک1 808*هژاوکینتاردیسرافناونعب،موقیموقهدش همجرت.تساابهجوتهبهکنیالداعمیسرافنآردهدنریگربینعمیعقاونآتسینرداجنیانامههژاوکینتاهبراکهدش هدرب.تسا-:عبنمباتکناھجیتنس ینیبقلخیاهیایسآکیدزنیهعومجم-تلااقم١٩٩٢

نکاکوردناسی 1809دوکتاب معرفی شده به زبان نروژی از طرف عرفان تارینلهپناوپاراستنیدا نامووسڤی ئونی نووسهرکتبهکه ونهیفاتیمهبهزۆر به شوودان،‏ کوشتن له سهر نامووس،‏ وه ههروهها خهتهنه کردنیژنان چهند بابهتیک بوون که لهم چهند سالانهی ئهخیردا ببوه تهوهرهی باس وگفتوگۆ کردن له و یت نهرویج.‏ لکۆهر ئوونی وڤیکهن به شوهیهکی چالاکبهشداری ئهم باسانهی کردوه.‏ ئهو به ب هیچ مهرج و ل پرسینهوهیهکلایهنگری خۆی بۆ زوم ل کراوهکان دهربریوه.‏ زوم لکراو ئهو کهسانهن که

یساندروک1 810وهبیهناوشهوهرهسدنوتونایژیترهبمارهبماجنهئ... هواردهلهوهکهیلارهسوونیهنخهریدنووتیۆخیهتسارائیتهموکحیتلاوجیورهنتاکهدهکووتوهکرهسهوبهنهلنداجنوگوڵهکتیندرکنارهبانهپهلیاگهمۆک.یجیورهنهلیکهیلاهوهرتوهئرۆزهبیندووتشره،رهس هتاکهدتی هسهدیکهخمکاحهبرهس،ادنارهبانهپهبتهبیات،ناکلاهمویوارخکرکیادو،ناکوابتهبیاتهبناکهکوابونایهنخهرلترگهدهکیهلهسهمیسخهشهنهخهدشپیتهحهسهمڵانمویدازائویناکهیتسیوادپ.نایهناژۆرمهل،ادهبتکرهسوونڵوههتادهدهکیهسانپیکمهچسوومانونتشوکۆبینتساراپسوومان،تاکبهلیهگناوروهئنژویهناچکهکهلنهیلاکیادوهوهنایناکوابیشووتدنووتویژیت،نووتاهاههورههیهسانپمهئهکمهچتاکبهلیهگناورکوابو.هوهنایناکاربهکهبتکرترۆزناخرهتهوارکتهرابهسهبیتشوکیهمیتافنهمهت٢٦ڵاسهلیتلاو.دیوسرهسوونتوهیهدهکهلیکوابیاحتبهککتاکتیهدوهئچیهیکهیاگریرتهلشپاد،ووبهنهگجهلینتشوکیهکهچک.تبهنرهسوونهلیکیپتسهدیهکهبتکیۆخادتهدهکیتسهبهموهئهیهوهئهکهلیهلهسهمسوومانیاح،تبهلیهگناوریتاهرهسهبینتشوکهمیتافهلرۆز،اداگلهمۆکوهبتهبیاتهلون،ادناکهدروکبیهوهئهکچیههرۆجکهیراکتسهد.ترکبیجنامائمهئهبتکرتشابیاحهنووبهلیکمهچهشهرفوهشهرف،یتسهرهپهکیچۆبمهئهکمهچهدنهۆبیناکهڤۆرمیمهدرهسۆرمهئهزۆریپونۆچهمهئریسئهتهتاکهدرهستشوهرویراتفهر،ناکهڤۆرماتیهدار.نتشوک

یساندروک1 811ۆبینیسوون،هکهبتکرهسوونهلدنهچهبشهلییاگدادیندرککوابویهکاربادهمیتافیرادشهب.درکاههورههرهسوونیسهرتسهدووبهههبرهسرۆزیتینموکدییاگدادویترۆپارسیلۆپ،ادهکیکهرهسنیرتیهواچرهسنرهسوونۆبنتشیهگتهلیکمهچ.سوومانهلیزوارهپراکۆبینیسوونمهئ،هبتکرهسوونرۆزیتاپمیسۆبوهئهناسهکادیهپهوارکهکهلیراب،رکفتوهکوسههوهوهنادجیویروودل،تیرگهدهکیتهیارهنونکرکفتاکهدهکرهسوونهبیژدتابهخ.تاکهدرهسوونیۆبهوتوهکرهدهکشیناکهرهکزواجهتینهواخنکنایژرپهلاژگو،یزۆلائهکشیتهفهخنۆخهدۆبوهئیهناسهکهکنایۆخنایتسهدهیهههلناینتشوک.ادرهسوونوهلیهبتک،ادهبینوورتلهدهکسوومانونتشوکۆبسوومانیتسهرهپتهبیاتهینهبیکهیاگلهمۆک،روودووکهبمهئهروتلهکهوبهبیزرهئعیقاووکیشهبهلیاگلهمۆکیجیورهنو... یدیوسرهههلرهبمهئهیۆهتسیوپتاکهدهکنامنتشیهگیتتبههۆبمهئ،هکمهچاتنیناوتبهبیکهیهوشیناسنیئیوورهبوورمهئهیهشکهوهنیبویرهسهراچۆب.نینبادیبتکهلوانپینتساراپسسومانهل٢٩٦هرهپلاکپهوتاهوینهمهپاچیاگشنادیۆلسۆئیتخهتپیتلاویلاس جیورهن٢٠٠٣هبیپاچ.هودنایهگ

یساندروک1 812یهرابرهد:رهسوونینووئناکیڤیارۆتکۆدهیهههل،یفۆسۆلیفوهرۆرسفۆرپهلیشهبڵهمۆکیسانهلیاگشنادیراشیۆلسۆئیتخهتپیتلاو.جیورهنناکیڤرتشپنیدنهچرابیهوهنیۆکلیهرابرهدیدنهچتی ورتماجنهئ،هوادکهو،رسیم،نهمهی،ایسۆۆدنیئو.. جیورهنناکیڤنیدنهچڵاسیهوهنیلۆکلیهرابرهدینیئائملاسیئماجنهئ،هوادهبیتسهبهمیندناگنهسههیرۆتلوکملاسیئڵهگهلیناکامهنبیفام.ڤۆرم

یساندروک1 813،ناتسدروک،وودربارکهخوووتاهاددنهلرهئدرۆڤکلۆفهل)یووبکیادی١٥ینئوژ(١٩٤٥،رهسووننیلرهئ،درۆڤکوفورگهنواکینۆرڤ،ۆلمیکهیهوامروودوهژردهکهبووننایرهفهس ادناتسدروک.هودرکهلیهواممهئکهییهیهههد،ادوودرباریهلهسهمنووبدروکهلیلایکهخناتسدروکرتزههبهوب."یتهیادروک"ناتسدروکۆرمهئهل،اراکنائ،ناراتدادغهبوهوهقشهمیدیتهیارهبار.ترکهدمهئهبتکنیمهکهیهبتکهلیناتویڤانیدناکسهکسابهلرهسیووژیمناتسدروک،تاکهدویسابوهئهوادورهناگنرگتاکهدهکمهلدنهچیهناس،ادریخهئنایوورهوادهبپاچ.هویهگیکشهبمهئهبتکناخرهتهوارکۆبوهئهواژگیهیسایسهکهلادایکروتیرهس،هوادهههبیتهبیاتشپیندراژبههیراتنامهلراپوهئهتوشپی٣.رهبماڤۆن

یساندروک1 814رتدایزهلسرازههڵاسهوهلرهبووبهکیکسهک-یریسهئ،اشاپهکیسابیتاهرهسهبیراملاهپیۆخهودرکۆبرهسهچوان،ناکهنیشندروکوهلیهناچوانهکۆرمهئهتوهکهئیتههرۆخهوهناتسدروکهلرژیتلاهسهدیتلاو.ادایکروت٣٠٧ڵاسهوهل،رهبیدهمحهئ،یناخهپۆکیرعشمهموینیزیسوونهکووبهبیلوبمیسییهوهتهنۆب.ناکهدروکرههمهلادهدنهبورهسووبهکیرکفیکناتسدروک،دازائو،ووترگکهی.هوهیاکهتاهمهئ،هرکفشۆرمیئرهههلونید،ادناکهدروکرهه،هودنیزهکیتهوهدایکروتناسحیئینامکروتهب١٣گنامنادنیزموکحهمدرکرهسهلپاچیهوهندرکیهمانرعشمهمونیزهبینامز.یدروکمهئ،هبتک،وودربارکهخو،ووتاهادهل٣٦٨هڕهپلاکپ.هوتاه١٢یهشخهن،هیادتڵهگهل٨٠یهنو،یگنهروهلرژ،ادناکهنوهبوودرههینامزیدروکویژورون.هوارسونیکرهئپاچیندرکمهئ،هبتکهلیۆتسهئینهمهپاچریبات1 .هیاکسیمداکائۆبیندرکاوادمهئ،هبتکنناوتهدیدنهویهپنهکبهب1www.kurdistan.nohttp://www.bokkilden.no/SamboWeb/produkt.do?produktId=135259&rom=MP

کوردناسی 1815Kurdish StudiesA Cultural, Social & Political JournalVol. 1, No. 1, Fall 2008Editor-in-ChifeSharam HatamiDesignerHemen RohmiE.mail: shahram.h@msn.com

کوردناسی 1816Kurdish StudiesA Cultural, Social & Political JournalVol. 1, No. 1, Fall 2008The Kurdish Language and Translation

كوردناسى » شهرام حاتمى

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?