اﺧﻼق ﻓﻠﺴﻔﻪ در آﻳﻴﻨﻪ ﺑﻴﻮﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي

بيوتكنولوژي در آيينه فلسفه اخلاقپژوهشهاي ژنتيكي به طور مطلق و بي قيد و شرط بازكرد.‏ مخاطرات و نگرانيهاي زيست محيطي قابل چشمپوشي نيست.‏ بايد از به خطر افتادن طبيعت و روندطبيعي حيات گياهان نگران بود.‏ نميتوان به سادگي درزميني كه براي هزاران سال سخاوتمندانه نيازهايانسان را تامين كرده و ميكند،‏ اجازة هر گونه دخل وتصرف را داد.‏ بايد ميان مسأله تأمين غذا به كمكروشهاي اصلاح ژنتيكي گياهان و حفظ محيط زيستسالم و بيخطر،‏ تعادل برقرار كرد.‏ بايد مطمئن شد كهاصلاح ژنتيكي،‏ پيامدهاي خطر آفرين ديگري برايمحيط زيست ندارد.‏ از سوي ديگر نميتوان اجازه دادكه كشورها و مردم فقير به آزمايشگاه توليدات اصلاحشدة گياهي كشورهاي غني تبديل شوند.‏ نميتوان گفتچون بخشي از مردم فقير و گرسنه اند بايد آنها را باهر چيزي سير كرد.‏ آيا به راستي زمين از سير كردنساكنان خود بدون دخل و تصرف در گونههاي گياهيطبيعياش ناتوان شده است؟ آيا مدارك علمي كافيبراي اثبات اين ادعا وجود دارد؟با اين حال جاي اين پرسش وجود دارد كه حتي اگرزمين بدون دخل و تصرف ژنتيكي در گياهان قادر بهپاسخ گويي باشد چه دليل اخلاقي بر منع و يا ناموجهبودن دخل و تصرفات ژنتيكي وجود دارد؟ در حقيقتمدت زمان طولاني است كه انسان به گونهاي در فرايندطبيعي رشد گياهان دخالت ميكند.‏ حتي در زندگيكشاورزي سنتي نيز گونههايي از دخل و تصرف درجهت بهبود توليد،‏ مبارزه با آفات و توليد محصولاتجديد كشاورزي وجود دارد و هيچگاه شنيده نشدهاست كه در برابر اين اقدامات،‏ اعتراض اخلاقي شدهباشد.‏ سئوال اين است كه به لحاظ ماهوي چه تفاوتيميان دخل و تصرفات ذكر شده و اصلاحات ژنتيكيوجود دارد كه اولي موجه است و دومي مورد اعتراضقرار ميگيرد؟دكتر سيدفاطميحقيقت آن است كه اصلاح گياهان به خودي خود نه تنهاعملي ناموجه و غير اخلاقي نيست،‏ بلكه با توجه بهچشمانداز اميد بخش آن،‏ عملي است كه از نظر اخلاقيپسنديده و حتي در مواردي،‏ ضروري ميباشد.‏ با اينحال،‏ اصلاح ژنتيكي گياهان به دليل عرضي و نه ذاتي،‏ميتواند به عنوان عملي ناموجه تلقي شود.‏ در صورتيكه اصلاح ژنتيكي،‏ محيط زيست طبيعي را تهديد نمايد،‏به طور طبيعي از منظر اخلاق محيط زيست چنين عمليناموجه خواهد بود و بايد از آن جلوگيري كرد.‏ همچنيندر مواردي كه چنين گياهاني سلامت جسمي و يا روانيانسانها را تهديد ميكنند بايد از توليد اين گونه گياهان وتوزيع آن ميان مصرفكنندگان عادي ‏(نه آزمايشگاههاو مراكز تحقيقاتي)‏ جلوگيري شود.‏ موضوعات مورداشاره،‏ نمونههايي از مباحث و مسائلي است كهفيلسوفان اخلاق به دنبال پيشرفتهاي علوم تجربي باآن روبرو شدهاند.‏ مسائل اخلاق زيستي منحصر بهموضوعات فوق نيست.‏ مسائلي همچون تنظيم و كنترلجمعيت،‏ مسأله شيوة رفتار با حيوانات نيز در حوزةمباحث اخلاق زيستي مورد توجه و بحث قرار1گرفتهاند(12،13)، كه نگارنده قصد پرداختن به همة آنها را ندارد.‏اصولاً‏ از آن جا كه اخلاق زيستي به پيروي ازپيشرفتهاي حوزة بيوتكنولوژي،‏ قبض و بسط مييابد؛نميتوان ليست جامع و بستهاي از موضوعات اينحوزه را ارائه داد.‏5- معيارهاي كارآيي يك نظريه اخلاقيبرخي نويسندگان معاصر هشت معيار را به عنوانملاكهاي كفايت و كارآيي يك نظريه اخلاقيبرشمردهاند.‏ در قلمرو اخلاق زيستي و پزشكي،‏‎1‎‏-مسأله رفتار با حيوانات هم در آثار فيلسوفان بزرگي همچون كانت وبنتام مطرح بوده و هم در حال حاضر يكي از مسائل مطرح در حوزهاخلاق كاربردي است.‏ به منبع شمارة‎13‎ رجوع شود.‏Downloaded from http://www.jri.irفصلنامه باروري و ناباروري/‏ پاييز 81٦٢