اﺧﻼق ﻓﻠﺴﻔﻪ در آﻳﻴﻨﻪ ﺑﻴﻮﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي

بيوتكنولوژي در آيينه فلسفه اخلاقگانه كه حداقل در برخي نظريات اخلاقي،‏ مبناي اخلاق وتعامل انساني است.‏ با اين وجود از اين نكته نميتوانغافل بود كه ما براي كنترل اخلاقي و يا غير اخلاقيبودن رفتاري ناگزير به طرح اصول و هنجارهاييهستيم كه راهنماي عمل دست اندركاران در حوزةبيوتكنولوژي باشد.‏ از اين رو ضروري است به پارهاياز اصول بنيادين اخلاقي اشارهاي گذرا داشته باشيم كهدر اين حوزه از روابط انساني كاربرد بيشتري دارد.‏نويسنده در اراية اين ليست ادعاي جامعيت و استقلالندارد.‏ منظور از امكان عدم استقلال اين است كهميتوان برخي از اين اصول را به يكديگر فروكاست.‏ درعين حال از آنجا كه اين اصول فقط جنبه راهنما دارندتفكيك و تعدد آنها خالي از فايده نيست.‏-9-1اصل لاضرراين اصل بويژه در تنظيم روابط اجتماعي كارآيي فراواندارد.‏ برمبناي اين اصل هيچ كس حق ندارد بدون توجيهاخلاقي ضرري به ديگران وارد كند.‏ توجه داشته باشيمكه لاضرر يك اصل مطلق نيست.‏ به اين معني كه دربرخي موارد ممكن است اضرار به غير موجه باشد.‏بنابراين مي توان گفت لاضرر يك اصل نهايي نيست.‏لاضرر در پرتو ساير اصول و ارزشهاي اخلاقيبايستي تفسير شود.‏ براي مثال مسأله تعارض دو ضررخود از بحثهاي قابل توجه درمورد ‏«لاضرر»‏ است.‏ درصورتي كه پيشگيري و يا رفع ضرر از ديگري و ياجامعه موكول به اضرار به غير باشد باز هم اضرار،‏ناموجه و غير اخلاقي است.‏ از همين رو نگارنده براينباور است كه لاضرر گر چه يك اصل راهنما در كنارساير اصول است،‏ اما از اعتبار مطلق برخوردار نيست.‏اين اصل بويژه در كنار اصل ‏«برابري و منع تبعيض»‏تفسير اخلاقيتر و حقوق بشريتر خواهد يافت.‏بيترديد درقلمرو مسايل زيستي نيز لاضرر يك اصلراهنما است.‏ با اين توضيح كه اضرار غير موجه بهديگران از نظر اخلاقي ناپسند است و بايد از آن اجتنابدكتر سيدفاطميكرد.‏ با اين وجود اين پرسش باقي ميماند كه ملاكتفكيك اضرار موجه از اضرار غير موجه چيست ؟ درپاسخ به اين پرسش افزون بر ‏«لاضرر»‏ به اصولاخلاقي ديگري نيازمنديم كه مرزهاي موجهبودن رانشان دهند.‏-9-2-1اصل سودمنديبرخي فيلسوفان اين اصل و اصل لاضرر را اصلواحدي به شمار آوردهاند.‏ از نظر برخي فيلسوفاناخلاق،‏ اصل سودمندي به چهار آموزه و تعهد عمومياخلاقي قابل تقسيم است(‏‎23‎‏).‏كند،‏انسان نبايد ضرر و يا شري را به ديگري تحميل-2انسان بايستي از ورود ضرر و شر نسبت بهديگران جلوگيري كند،‏مرتفع كند،‏-3-4انسان بايد ضرر موجود راانسان نه تنها نبايد ضرر و شري بهديگران تحميل كند،‏ بلكه بايد از ورود ضرر و شر بهديگران جلوگيري و شر و ضرر موجود را مرتفع و بايددر راستاي ارتقاء و توسعه خير و نيكي گام بردارد.‏چنان كه ملاحظه ميشود،‏ اولين اصل از اين اصولچهارگانه همان اصل ‏«لاضرر»‏ به معناي مضيق آناست.‏-9-3از انساناصل غايت بودن انسان و منع استفاده ابزارياصل غايتبودن انسان را ميتوان بنياديترين اصلهنجاري در نظام اخلاقي انسان مدار به شمار آورد.‏ ايناصل بويژه ستون فقرات نظرية اخلاقي كانت است.‏ منعاستفاده ابزاري از انسان در واقع روي ديگر سكه است.‏استفاده ابزاري از انسان به معناي نفي غايتبودنانسان است.‏ برمبناي اين اصل،‏ انسانها همه غايت بالذاتبوده و از حيثيت انساني يكسان برخوردارند.‏ اين اصلاخلاقي در حوزههاي گوناگون هنجاري پيامدهايعميقي درپي دارد.‏ حق تعيين سرنوشت در حوزهDownloaded from http://www.jri.irفصلنامه باروري و ناباروري/‏ پاييز 81٦٨