اﺧﻼق ﻓﻠﺴﻔﻪ در آﻳﻴﻨﻪ ﺑﻴﻮﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي

بيوتكنولوژي در آيينه فلسفه اخلاقتقسيم اعضاي بيمار در حال مرگي كه اميدي بهبازگشت وي نيست،‏ به ديگر بيماران كاري درست استيا خير؟ ايجاد تغييرات ژنتيكي در گياهان و حيوانات ويا انسان از نظر اخلاقي عملي پذيرفته است يا خير؟اخلاق فضيلت مدار از پاسخ به اين سئوالات با توجه بهتوقف و درنگي كه در حوزه فضيلتها دارد،‏ ناتواناست و ناگزير بايد به اخلاق عمل مدار متوسل شود.‏7- بيوتكنولوژي در آيينة اديان(21)گستردهگي حوزة مباحث بيوتكنولوژي و تنوعموضوعات آنها از يك سو و تحول و توسعة شگرفدستآوردهاي اين حوزهها از سوي ديگر آموزههايديني را با مسائل متنوع،‏ جديد و در عين حال پويا و درحال گسترش روبرو كرده است.‏ مسائلي كه در زمانبنيانگذاران اديان يا به كلي مطرح نبوده و يا در برخيموارد به اين اندازه مطرح نشده است.‏ براي مثالتحقيقات دست آوردهاي علم ژنتيك در هر سه حوزةگياهي،‏ انساني و حيواني مسائلي است كه به طور عمدهدر دهههاي اخير مطرح شده است.‏ در اين مبحث با بهرهگيري از تقسيم بندي سه لاية آموزههاي اديان به لايةآموزههاي بنيانگذاران اوليه ‏(پيامبران)،‏ لايه تفسيرمفسرين از اين آموزهها و بالاخره عمل مؤمنان،‏ به ايننكته اشاره ميگردد كه موضوعات بيوتكنولوژي جديدبه طور عمده در لايه اول اديان ‏(يعني متون بجايماندهاي كه بيانگر آموزههاي بنيانگذاران اديان بودهاست)،‏ مورد اشاره قرار نگرفتهاند.‏ اما اين بدان معنينيست كه اديان سنتي به اين گونه موضوعات حساسيتو دغدغه خاطر و حتي موضع قاطع نداشتهاند.‏ همچنانكه در مورد ساير نظريات اخلاقي نيز در حقيقتپيامدهاي اصول و قواعد بنيادين اخلاقي است كه اثرخود را در حوزه موضوعات بيوتكنولوژي نشانميدهد،‏ درمورد اديان نيز ميتوان گفت اصول اخلاقيمنبعث از آموزههاي لايه اول اديان ميتواند در حوزةدكتر سيدفاطميموضوعات زيستي مورد توجه قرار گيرد.‏ با اين حال ازاين نكته نبايد غافل بود كه آنچه بعنوان نظريه اخلاقيديني ارائه مي شود در حقيقت چيزي نيست جز لايةدوم مذهب كه همانا برداشت و تفسير مفسرين از لايةاول است.‏ در حقيقت لاية اول در قالب متون تاريخي بهپيروان اديان عرضه شده است.‏ استنباط اصول اخلاقياز لاية اول و بكارگيري آن درحوزههاي جديد درحقيقتگونهاي تفسير لفظي از آن متون است كه مفسر با توجهبه پيشرفتهاي علمي،‏ باورها و چارچوبهاي نظري خودبه آن دست مييابد.‏ اعتقاد به هنجارهاي ارزشي واخلاقي برخاسته از فرامين الهي،‏ وجه مشترك بسياري،‏البته نه همه،‏ پيروان اديان است.‏ توضيح آن كه ميانديني بودن و فرمان مداري يك ارزش اخلاقي،‏ ملازمةمنطقي وجود ندارد.‏ زيرا ممكن است فردي در عين باورعميق به آموزههاي متا فيزيكي دين،‏ درحوزة ارزشي وهنجارهاي اخلاقي به عقل مداري اين هنجارها معتقدباشد.‏ معماي معروف افلاطون كه ‏«آيا آنچه خوب استخداوند هم آن را دوست دارد؟ يا آنچه خداوند دوستدارد خوب است؟»‏ بعدها پيروان اديان را نيز به دوگروه عقل مدار و نقلمدار در حوزه اخلاق سوق داد.‏براي مثال مسلمانان دو گرايش عمده اعتزال و اشعريپيدا كردند.‏ اشعريان با طرح اين ايده كه خوبي و بديجز از قالب وحي دست يافتني نيست،‏ به گونهاينقلگرايي افراطي تمايل پيدا كردند؛ برخلاف معتزليان كهميتوان گفت به نوعي عقلگرايي در حوزة ارزشهاروي آوردهاند.‏ در جهان مسيحيت نيز ميتوان بين نگاهكاتوليكها و پروتستانها به هنجارهاي اخلاقي تفكيكقائل شد.‏ چنان كه حتي يهوديان نيز به دو گروهارتدكس و مدرن تقسيم شدهاند.‏ هدف از بيان اين مقدمهتأكيد بر اين نكته است كه به سادگي نميتوان از يكموضع مشخص به عنوان موضع اخلاقي دين باورانياد كرد.‏ بنابراين درباره هر موضوع خاصي بايستيمواضع گوناگون موجود را بررسي نمود.‏ تنوع وDownloaded from http://www.jri.irفصلنامه باروري و ناباروري/‏ پاييز 81٦٦