کودتا، حاکمیت و فروپاشی - Goftaman.com

www.goftaman.comبه جای مقدمه:‏برخی کشورها در جهان از لحاظ طبيعی و اجتماعی در موقعييتطلایی قرار دارند و از تمام زمينه های مساعد توسعه و پيشرفت وشرایط مناسب کشور شدن،‏ ملت شدن و حاکميت ملی داشتن بهرهمند هستند.‏ اما افغانستان حتی از نظر طبيعی و جغرافيایی موانعو دشواریهای زیادی را در مسير کشور شدن به معنی یک کشور باثبات و پيشرفته با دولت مدرن و ملی دارد.‏ سرزمينی که بدوندسترسی به راه بحری از کوه های دشوار گذار و دشت های خشکو بی آب و علف تشکيل شده است،‏ سرزمينی که تنها‎12،3‎ درصدزمين آن استعداد زراعت دارد اما هنوز ابزار و وسایل این آمادگیفراهم نشده است.‏ در حالی که افغانستان را کشور زراعتی میخوانند ولی زمين های دارای آب به‎3،8‎در صد می رسد.‏موقعييت ناگوار طبيعی کشور،‏ آدم ها و جوامع انسانی آنرا در پشتکوه ها و در ميان دره های جدا از هم با فرهنگ،‏ زبان،‏ کلتور،‏ لهجه،‏آداب و رسوم مختلف و متفاوت بار آورده است.‏ در قرن که دنيا بهدهکده ی کوچک تبدیل شده و فرهنگ مسلط جهانی از دروازه ودریچه وارد خانه های مردم در دور ترین نقطه ی جهان می شود،‏ امادر افغانستان هنوز مردم بر سر زبان،‏ فرهنگ،‏ کلتور،‏ رواج هاو سنتهای متفاوتی در تعارض و تقابل به سر ميبرند.‏ افغانستان یک کشورواحد محسوب می شود که در زبان و بيان رسمی دولت از ملتواحد نيز سخن می رود اما باشندگان جنوب آن زبان باشنده یشمال را نمی فهمند و ساکنان شرقی آن زبان ساکنان مرکزی وغربی آنرا.‏ حتی آنهایيکه با زبان واحد در این گوشه و آن گوشه یکشور سخن ميگویند دارای چنان تفاوت لهجه هستند که به آسانیگپ همدیگر را درک نمی کنند.‏معضل اجتماعی در افغانستان فرا تر و گسترده تر از این هااست.‏ توافق و وحدت اجتماعی و سياسی در افغانستان یکپدیده ی ناقص و ضعيفی شمرده می شود که در طول ساليانمتمادی به ویژه در تاریخ معاصر افغانستان کمتر تبلور داشتهاست.‏ افغانستان یک جامعه ی متشتتِ‏ قبایلی است که به ندرتمی توان سنت های مدرن و دموکراتيک را در ميان فرهنگ قبيلهیی مشاهده کرد و زمينه های پذیرش ذهنی و عينی تحولاتمدرن را در آن سراغ داشت.‏ وقتی افغانستان را با این همهدشواری ها و ناهمواریهای طبيعی و اجتماعی مطالعه می کنيم ونگاه خود را به منازعه ی پایان ناپذیر سياسی و اجتماعی آن درطول سده های اخير و تا امروز می بریم،‏ این پرسش مطرحمی شود که آیا افغانستان از لحاظ اجتماعی،‏ اقتصادی،‏ فرهنگی،‏سياسی و حتی طبيعی و جغرافيایی ظرفيت آن را دارد تا به217www.goftaman.comپيشرفته،‏ دارای نظامیک کشور با ثبات،‏و حاکميت متوازن و عادلانه ی سياسی و جامعه ی مدرن و دارایوحدت ملی تبدیل شود؟دو تا سه نسل از مردم افغانستان شاهد جنگ و بی ثباتی سه دهه یاخير هستند؛ در حالی که جنگ در افغانستان به خصوص جنگ برسرقدرت سياسی ریشه در چندین سه دهه های پيشين و طولانیدارد.‏ بخشی از ریشه های پيچيدگی جنگ و بی ثباتی سه دهه یاخير نيز از این گذشته ی طولانی آب می خورد.‏ مرور کوتاه و شتابزده برسرخط منازعه ی خونين قدرت ميان سلاطين و اميران دونيم سده یاخير می تواند تصویری از گذشته ی خونبار سياست کشور را برای دووسه نسلی شاهد جنگ و بی ثباتی سه دهه ی اخير ترسيم کند.‏امپراتوری درانی یاابدالی و یاسدوزایی آخرین امپراتوری در کشورخراسان است که افغانستان امروز بخشی از آن امپراتوری بود.‏احمدشاه ابدالی در‎1747‎این امپراتوری راپس از مرگ نادرشاه افشار درقندهار بنيان گذاشت.‏ هرچند وی جنگ را بر سر توسعه قلمروامپراتوری خویش به بيرون از پایتخت و خاصتاًبسوی شبه قاره ی هندکشاند تا قبایل مختلف مدعی سلطنت را از منازعه و توطئه بر سرقدرتآرام و مشغول سازد،‏ علی رغم آن شعله های جنگ قدرت در مرکزامپراتوری زبانه می کشيد.‏ اما جنگ واقعی بر سرقدرت پس از فوتاحمدشاه ابدالی ميان پسران و بازماندگان او آغاز یافت.‏ آتش این جنگنه تنها تا حدود یک قرن دیگر ميان شاه و شاهزادگان سدوزاییو تا آخرین وارث این سلسله دوام کرد،‏ بلکه سدوزایی ها با سلسله یجانشين خود محمدزایی ها و سرداران محمدزایی در ميان خویشمنازعه ی قدرت را تا آخرین فرد خانواده ادامه دادند.‏ در این جنگ که درواقع تا کودتای ثور‎1357‎ ادامه یافت برادر با برادر،‏ پسر عليه پدر و پدرعليه پسر،‏ خانم عليه شوهر،‏ عموزاده با عموزاده جنگيدند.‏ چشم همراکور کردند،‏ اعضای بدن هم را بریدند و با توسل به بی رحمانه ترین وغير اخلاقی ترین شيوه خون هم را ریختاندند.‏ این جنگ ها در پایتخت وبسياری از ولایات زبانه می کشيد وتمام خوانين،‏ شهزادگان،‏ سرانقبایل در آن دخيل بودند.‏ هزینه ی جنگ را مردم بدوش داشتند وسربازان جنگی را نيز آنها در زیر فرمان سران قبایل شان تهيه ميکردند.‏پس ازفوت احمدشاه ابدالی در ميلادی دوتن از پسران او،‏سليمان در قندهار و تيمور در هرات اعلان پادشاهی کردند.‏ تيمور باهجوم به قندهار،‏ شاه ولی خسر سليمان و وزیر قدرتمند دورانپادشاهی احمدشاه درانی را با دو پسر و دو برادر زاده اش دستگير واعدام کرد و با سلطه بر قندهار به جانشينی پدر رسيد.‏ سپس او هرچند پایتخت را با شماری از سران قبایل و شهزادگان مدعی تخت و تاجبه کابل انتقال داد تا از مخالفت و شورش آنها بر سرتصاحب سلطنت درامان بماند ولی شورش و مخالفت در مواقع مختلف تاسال که اواز جهان چشم بست،‏ ادامه یافت.‏ از تيمورشاه ‎32‎پسر باقی ماند.‏ اینپسران و فرزندان و نواسگان آنها تا یک قرن دیگر بر سر پادشاهی باهم17931773(1834)8