شماره 61 ، دلو و حوت 1391

97تر حاکمیت الندې یو قانونمند دولت منځ ته راشي.‏د ۱۳۰۱ کال د کب په ‎۹‎مه په جالل آباد کې د ملت د۸۷۲ استازو په ګډون په لویه جرګه کې د افغانستان لومړیاساسي قانون تائید شو او بیا د پغمان په لویه جرګه کېتصویب شو.‏تر دغه اساسي قانون وړاندې چې یو شمېر قوانین تدوینشوي وو هغه د اساسي قانون سره هم آهنګه او ورپسې پهمختلفو چارو کې د قوانینو د تدوین لړۍ په چټکۍ سرهروانه شوه.‏دغه لومړنی ملي وثیقه )) ددولت اساسي نظامنامه((،‏ لسفصله او دري اويا مادې درلودې،‏ چې په هغه كې د دولتدندې او وجيبې د ملت په وړاندې او د ملت دندې اووجيبې د دولت په وړاندې تنظيم او تشریح شوې وې.‏ددې نظامنامې له ۸ مې مادې څخه تر ۲۴ مې مادې پورېد هېواد د اتباعو حقونه او دندې ‏)بشري حقونه(‏ تشرېحشوې وې.‏ ددې نظامنامې په اتمه ماده كې داسې ويلشوي دي:‏ ‏))ټول خلك چې په افغانستان كې اوسېږي لهديني او مذهبي توپير څخه پرته د افغانستان اوسيدونكي بللكېږي((.‏نهمه ماده وایي:‏ ‏))د افغانستان ټول اوسيدونكي په دينياو مذهبي چارو کې او ددولت د اساسي نظامنامې پابنداو د خپلو شخصي حقونو ازادي لري.((‏ ، په لسمه مادهکې راغلي دي:‏ )) شخصي ازادي له هر ډول تيري اوالس وهنې څخه خوندي ده.‏ هېڅوك د شرعي او مقننهنظامنامې له امر نه پرته توقيف او مجازات كېدلى نه شي،‏په افغانستان كې د اسارت اصول بالكل موقوف دي.((،‏ پهشپاړسمه ماده كې په صراحت سره ويل شوي چې:‏ ‏))دافغانستان ټول اوسيدونكي د شريعت او د دولت د نظامنامېپه وړاندې په هېواد كې مساوي حقونه او دندې لري.((‏د امان اهلل خان د واکمنۍ پر مهال په بېال بېلو برخو کېپرمختګونه وشول،‏ تعلیم او تربیې دومره پراختیا وموندلهچې حتی د پکتیا او خوست خلکو هم ۷۰۰ زره افغانۍمرسته دولت ته ورکړه،‏ چې ښوونځي ورته جوړشي او پههمدغه وخت کې په ګردېز،‏ خوست،‏ زرمت او څمکنیوکې څلور ښوونځي جوړ او زده کوونکو په زده کړو پیلوکړ.‏په نورو والیاتو کې هم د معارف سره مینه په زیاتېدو وه اوپه کندهار او کابل کې هندوانو هم ښوونځي جوړ کړل اوپه وروستیو کې د مستوراتو یا نجونو ښوونځي هم تاسیسشول او خارج ته د لوړ تحصیل لپاره هلکان او نجونې ولېږلشول.‏په اقتصادي برخه کې رفورم د صنایعو له انکشاف سرهوتړل شو او په باندینۍ سوداګرۍ کې افغاني پیداوارو دنړۍ مارکېټونو ته الره پیداکړه.‏په عمراني یا رغنیزه برخه کې نوي ښارونه جوړ شول اود کابل ښار له پخوا څخه څو چنده پراخ شو.‏ د والیاتو ترمنځ الرې او سړکونه له سره ورغول شول او په الرو کې دمسافرو د هوساینې لپاره هوټلونه جوړ شول.‏امیر امان اهلل خان ‏)چې د ‎۱۳۰۵‎کال د جوزا له ‎۱۶‎مېڅخه وروسته امان اهلل شاه شو(‏ یو وطن دوست پاچا ؤ،‏خو د شهزادګۍ غرور هغه ته ډېره لږ اجازه ورکوله چېد سالمو او په مسائلو کې د باخبره شخصیتونو مشورو تهغوږ ونیسي.‏په خپله دی لومړی پاچا ؤ چې ملت ته یې د خپل هغه سفرد لګښتونو په اړه راپور ورکړ،‏ کوم یې چې د ۱۹۲۷ کالپه ډسمبر کې پیل او د ۱۹۲۸ کال په جوالی کې یې پایته ورساوه-‏ ددغه سفر په لړ کې امان اهلل خان هند،‏ ایران،‏ترکیې،‏ مصر،‏ ایټالیا،‏ فرانسې،‏ بلجیم،‏ آلمان،‏ انګلستان اوشوروي ته الړ.‏په دې سفر کې لګښتونه او عواید داسې وو:‏لومړی-لګښتونه:‏ مېلمستیاوې،‏ ښاروالیو او روغتونونو تهاعانې،‏ له غریبو افغانانو سره مرسته،‏ بخششونه،‏ د هوټلخرڅونه،‏ د هوټل کرایه او نور ټول جیب خرڅونه،‏ نولسلکه او یو پنځوس زره افغانۍ.‏دوهم-‏ عایدات:‏ سوغاتونه،‏ تحفې او بخششونه،‏ یو کروړ اتهویشت لکه او اته اتیا زره افغانۍ.‏قانون جوړونه:‏د قانون او ښې حکومتوالۍ په برخه کې د اساسي تشکیالتود نظامنامې رامنځ ته کول لویه السته راوړنه وه،‏ د نوموړېنظامنامې تاریخي اهمیت پدې کې ؤ چې ددې قانونپواسطه په ډېره ژوره توګه په هېواد کې د مشروطه ادارېډول رامنځ ته شو او د لومړي ځل لپاره یې په افغانستان کېد وزیرانو شوری او دولتي شوری رامنځ ته کړه.‏د اساسي نظامنامې مطابق د دولتي واک په سر کې پاچا دامیر په توګه راغی او د میراثي اصولو مطابق سلطنت د شاهکورنۍ ته لېږدېده.‏ددې قانون ‎۴‎مې او ‎۷‎مې مادې پاچا ته زیات صالحیتونه اوافتخاري حقونه ورکړي وو.‏په خطبو کې د پاچا نوم،‏ د پاچا په نوم سکه،‏ د ځانګړیو