Grammar and homework for part four of Pasporto - Esperanto ĉe la ...

Semajno 6! Esperanto ĉe la Universitato de Roĉestro – aŭtuna kurso, 2012Pasporto al la tuta mondo, leciono kvar (parto 1)Subject and direct objectSo far we’ve seen lots of sentences that express what asubject does or is. For example, here la atleto is the subject:La atleto kuras en parko.La atleto estas laca.La atleto ŝvitas.The athlete runs in a park.The athlete is tired.The athlete is sweating.But sometimes we’re concerned not just with what thesubject does, but what it does to something. When we read,for example, we must read something; and when we eat, wemust eat… something. This “something” is called the directobject, and in Esperanto we add -n to distinguish it from thesubject:Subject Verb Direct objectla viro manĝas pomonthe man eats an appleLooking at this sentence, we know what does the eating (laviro), and we know what is eaten (pomo, because it hasthe -n). The -n allows us to re-arrange the order of thesentence without changing its meaning: la viro is still theobject, and pomon is still the subject, no matter where theyappear in the sentence:La viro pomon manĝas. The man eats an apple.Pomon manĝas la viro.Manĝas la viro pomon.…etc.The -n can also be added to pronouns:La viro manĝis ĝin.and to plurals:Flora havas du kolĉenojn.Ŝi vendos ilin.The man eats an apple.The man eats an apple.The man ate it.Flora has two necklaces.She will sell them.Remember how adjectives “agree” with their nouns bytaking the plural ending -j? (e.g. “ruĝaj pomoj”?) In thesame way, adjectives take the ending -n along with theirnouns:La greka filozofo trinkas mineralan akvon.The Greek philosopher drinks mineral water.La laca atleto manĝis tri ruĝajn pomojn.The tired athlete ate three red apples.The -n is also added to words like kio/tio and kiu/tiu whenthey represent or indicate an object:Kion manĝas Karlo? —Li manĝas bananon.What is Karlo eating? —He’s eating a banana.Kiun libron legis Jolanda?Which book did Jolanda read?Kial and tialFollowing the pattern of kio/tio, kie/tie, kiom/tiom and soon, we have kial (why, for what reason) and tial (therefore,so, for that reason):Kial li manĝis la pomon?Why did he eat the apple?Mi pensas, tial mi ekzistas.I think, therefore I exist.Note: don’t confuse tial (therefore) with ĉar (because).Mi manĝos, ĉar mi estas malsata.I will eat because I am hungry.Mi manĝis, tial mi ne estas malsata nun.I ate, therefore I am not hungry now.The correlatives (tabelvortoj)In English we have a set of words to express related ideaslike “where”, “there”, “somewhere”, etc.. They follow asemi-regular pattern:where there somewhere nowhere everywherewhichone…and so on.that one someone no one everyonewhen then sometime never alwayshow that way somehow no way every waywhythatreasonsome reasonnoreasoneveryreasonIn Esperanto, these words are called correlatives. They alsofollow a pattern, but that pattern is completely regular.You’ve already learned some of the correlatives beginningwith ki- and ti-.The ki- words generally express “what + something”, andthe ti- words generally express “that + something”. For1

Semajno 6! Esperanto ĉe la Universitato de Roĉestro – aŭtuna kurso, 2012example:kio what (thing)tio that thingkiu which one; which person tiu that one; that personkia what kindtia that kind; suchkie where (what place) tie there; that placekiel how (in what manner)kial why (for what reason)...tiel that mannertial therefore; for that reasonNote: be careful not to confuse the endings used for makingcorrelatives (e.g. -u, -a, -o, -e, etc.) with the grammaticalendings used for making nouns, verbs, adverbs, etc. (The -uin kiu, for example, is not the same -u in silentu.) Thesystem of correlatives is independent of the rest of thelanguage, and it follows its own simple set of rules.Although we won’t encounter them in this lesson, we canalso make -iĝ words from other parts of speech:amiko friendedzo husbandedzino wifekun withsidi to sitstari to stand‣-aĉamikiĝi to become friendsedziĝi to marry (become a husband)edziniĝi to marry (become a wife)kuniĝi to unite, become joinedsidiĝi to become seated, sit downstariĝi to get to one’s feet, stand upThe suffix -aĉ is used to denote poorness of quality orcondition — it forms words that disparage the thingindicated by the root. As an independent word, aĉameans “rotten”, “lousy”, or “poor in quality”.In addition to ki- and ti- words, there are ĉi- words thatexpress “all-something” or “every-something”. Just as withki- and ti- words, the ending tells us whether the wordrefers to a person, place, thing, etc.:domo houseinfano childĵurnalo newspaperskribi to writedomaĉo hovelinfanaĉo bratĵurnalaĉo a “rag”skribaĉi to scribble, scrawlĉioĉiuĉiaĉieĉielĉialeverythingevery one; every personevery kindeverywherein every wayfor every reasonĉiom everything (quantity); all ofAffixes‣-oblThe suffix -obl is used to denote multiples of a number:du two duoble twice (two times)It can also form a word by itself:‣-iĝDek estas oblo de kvin.Ten is a multiple of five.The suffix -iĝ expresses a state that has come into being.As an independent word, iĝi means “to become.”We can make -iĝ words from adjectives:trankvila tranquil; calmebria drunk; inebriatedtrankviliĝu! calm down!ebriiĝi to get drunk‣-ulThe suffix -ul denotes a person characterized by the ideaof the root:stranga strange strangulo a stranger, “weirdo”stulta stupid stultulo an idiot, foolriĉa rich riĉulo a wealthy personWe can add the prefix mal- to these words to makeopposites:malriĉulo a poor personAnd using both -aĉ and -ul we can make the pejorativeaĉulo, “a lousy person”, a word that appears in part 4 ofPasporto.‣-aĵThe suffix -aĵ denotes something “concrete”: an instanceor manifestation of an idea or action.okazi to occurskulpti to sculptnova newtrinki to drinkokazaĵo an eventskulptaĵo a sculpturenovaĵo newstrinkaĵo a beverageAs a standalone word, aĵo means “a (concrete) thing”.2

Praktiko 4.1: Translate each word/phrase into English.abomeniaĉetasaĉuloaeroafablaaferoakceptialiaambulancoamikoankaŭankoraŭarboatendiatentu!aŭskultiaŭtoaŭto-permesiloaŭtobusobabilisbalaosbestobildoblekasbotelobrakhorloĝobrakobrilacertaĉarĉeĉieĉiodankidanĝeradekdekobledemandidevasdiligentadiridolorasdomodorsodrinkisduobleebleebriaebriiĝasegaleekzistaselenesperebleeĉfaktefakturofalifarosfinasfinfinefloroforforgesiforiru!forkurifotofreŝafulmoglasogratuligravasĝojashaltu!havashelposherbohodiaŭhorohoteloideoiliimaguinstruisinterinterrompiinteresosjajamĵonglaskafokapdolorokapokaptikarakialkiamkielkinokolĉenokolokompatindakompreneblekonaskorbojkrurojkruĉokulpakunlampolernilingvolistoliteroliterumimankimanomatenomatenmanĝomembromemorasmi petasmontrineimageblenovanuronipagipardononpardonpetaspermesipermesilopetiplenapluporportispostpostepreferasprenaspreparospriprizonoproprovirigardurompassanasatasensenpermesesentosilentu!soifassonojsovaĝastrangastrangulostultastultulosubsupersursurdaŝancoŝoforasŝtelitamentempotenasteotietieltondrotratrankvilatrankviliĝutretrinkitrotrovostutevarovazoverdirevereverŝividivirinovizitivodkovojovolontevortoSemajno 6! Esperanto ĉe la Universitato de Roĉestro – aŭtuna kurso, 20123

Semajno 6! Esperanto ĉe la Universitato de Roĉestro – aŭtuna kurso, 2012Praktiko 4.2: Fill in the blanks with the correct word endings.Flora havas vendej___ kiu estas ver___ internaci___. Ŝi vendas var___ el Eŭrop___ kaj Azio. Sed ŝi havas grand___ problem___:klient___ venas al la vendej___, sed ili ne aĉet___ la var____, ĉar la varoj estas tro multekost___. Kenĝi intervjuas Flor___, seddetektiv___ interrompas ili___. Li montras al ili bild___ de Rusel___. Rusel___ serĉas la detektiv___. Kiam li trovos li___, lakompatind___ ŝafist___ el Nov-Zelando ir___ al prizon___.Praktiko 4.3: Fill in the blanks.In each problem, the same idea is expressed twice. Here are the verbs to choose from: abomenas, aĉetos, akceptas, finas,forgesis, havas, ĵonglas, montras, preferas, ŝtelas, trinkas, trovis.1. Mankas al mi mono! Mi ne __________ monon!2. “Rigardu! Jen bela vazo!” diras Flora. Ŝi ______ ĝin alGeorgo.3. Tri pomoj dancas en la manoj de Karlo. Li _______ ilin.4. “Tre malplaĉas al mi ŝafoj. Mi ________ ilin!”5. “Mi serĉis ĉie; kie ĝi estas, kie?Ha, jen ĝi! Mi ______ ĝin!”6. “Hmm”, pensas Georgo: “Mi ne scias! Mi sciis hieraŭ!Mi ______ lian nomon.”8. Georgo estas soifa; kaj jen la sovaĝa akvo!Glut’, glut! Li ________ ĝin.9. Danĝera ulo venas kaj prenas monon de Ruselosenpermese. Li ________ ĝin.10. Karlo kuras kaj kuras. Je la dua horo li haltas.Li ________ la kuradon.11. “Ne! Tiu vazo ne estas por mi!” diras Georgo.Li ne ________ ĝin.12. “Kafo estas bona, sed teo estas tre bona.Mi ___________ teon.”7. La kosto estas 20 steloj. Ĉu vi ______ ĝîn?Praktiko 4.4: Fill in the blanks.1. “T_______ ŝ_______!”Kion faras Kenĝi? Li t________ ŝ________.2. “Pr________ a________ p_______ ŝ______.”Kion faras Kenĝi? Li p______ b______ da a_______.3. “Sinjorino ne trinkos el botelo. P______ gl______.”Kion faras Kenĝi? Li _______ _______.4. “V_____ la ______n!”Kion faras Kenĝi? Li v_______ _____ _______.5. “Tr______ la a_______n!”Kion faras s-ino Bundo? Ŝi t_______ ____ ________.6. “Diru vian nomon!”“Ve! Terure! Katastrofe!”“Strangaj nomoj!”“Ne! Vi ne komprenas. Ŝia nomo estas Flora.”“L__________ ĝ_____, mi p________.”“Fo, Lo, O, Ro, A.”Kion faris Kenĝi? Li l__________ ŝian _______.4