Καρδιολογική Γνώμη - Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο ...

Έκδοση του Ελληνικού Κολλεγίου ΚαρδιολογίαςEKΔOTEΣ:Γεώργιος N. ΘεοδωράκηςΓενοβέφα ΚολοβούYΠEYΘYNΟΣ TEYXOYΣ:Κωνσταντίνος Α. ΔημόπουλοςΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΚΑΙ ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ:Ίνα ΚαπάτουΓPAMMATEIA:Ελένη ΜπίνουΘεοδώρα ΠανακούλιαMέλη Δ.Σ.:ΠΡΟΕΔΡΟΣ:Γεώργιος Ν. ΘεοδωράκηςΕΠΙΤΙΜΟΣ ΠΡΟΕΔΡΟΣ:Σπυρίδων ΜουλόπουλοςΕΚΛΕΓΕΙΣ ΠΡΟΕΔΡΟΣ:Ιωάννης ΛεκάκηςΓΕΝΙΚΟΣ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ:Δημήτριος ΚρεμαστινόςΓΕΝΙΚΟΣ ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ:Σάββας ΤουμανίδηςΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ:Γενοβέφα ΚολοβούΜΕΛΗ:Θωμάς ΑποστόλουΗλίας ΤσούγκοςΔημήτριος ΦαρμάκηςΚωνσταντίνος ΠαπαδόπουλοςΔHMIOYPΓIA-EKTYΠΩΣH-ΔIAΦHMIΣEIΣ:IΔΙΟΚΤΗΣIA:Ελληνικό Κολλέγιο Καρδιολογίας,Μιχαλακοπούλου 93, 115 28 ΑθήναΜαραθωνομάχων 26, 151 24 Mαρούσι,Tηλ.: 210 6839690-1, 210 6827405, Fax: 210 6827409

Tόμος 7, Τεύχος 2, Aπρίλιος-Μάιος-Ιούνιος 2012ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝH ελληνική Συμμετοχή στο Πανευρωπαϊκό Συνέδριο Kαρδιολογίας στο ΜόναχοΓ. Γουδέβενος .......................................................................................................................................................... 76ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑΜε μια «Ματιά» στη ΒιβλιογραφίαΚ. Παπαδόπουλος ...................................................................................................................................................... 78Σε αυτό το τεύχος ................................................................................................................................................ 82Παράγοντας ενεργοποίησης των αιμοπεταλίων (Platelet-Activating Factor, PAF)Κ.Α. Δημόπουλος ...................................................................................................................................................... 84Δυσλιπιδαιμία, φλεγμονή και αθηρογένεση – Ο ρόλος του Παράγοντα Ενεργοποίησης ΑιμοπεταλίωνΧ.X. Καραντώνης, Σ. Αντωνοπούλου, Κ.Α. Δημόπουλος .................................................................................................. 95Βιοχημικοί και διατροφικοί παράγοντες που επηρεάζουν τα επίπεδα PAF και τα ένζυμα μεταβολισμού τουστον άνθρωποΠ. Ντετοπούλου, Ε. Φραγκοπούλου, Τ. Νομικός, Γ. Σταματάκης, Σ. Αντωνοπούλου .......................................................... 104HIV λοίμωξη και καρδιαγγειακός κίνδυνος, ο ρόλος του Παράγοντα Ενεργοποίησης Αιμοπεταλίων (PAF)Μ. Χίνη, Β.Δ. Παπακωνσταντίνου, Κ.Α. Δημόπουλος ...................................................................................................... 110Η μεταγευματική ενεργοποίηση των αιμοπεταλίων ως πιθανός μηχανισμός ανάπτυξης της αθηρωματικήςπλάκαςΑ. Μικελλίδη, Τ. Νομικός .......................................................................................................................................... 119Μεσογειακή δίαιτα: αντιφλεγμονώδης - αντιοξειδωτική και αντιθρομβωτική δράσηΣ. Αντωνοπούλου ...................................................................................................................................................... 127Φυσικής προέλευσης ενώσεις με in vitro αντι-PAF δράση και in vivo αντιαθηρογόνο δράσηΓ. Σταματάκης, Κ.Α. Δημόπουλος ................................................................................................................................ 134Η χρήση ελαιοπυρήνα για την παραγωγή νέων λειτουργικών τροφίμωνΙ. Ζαμπετάκης, Κ. Νασοπούλου, Κ.Α. Δημόπουλος ........................................................................................................ 143Η επίδραση της κατανάλωσης κρασιού σε καρδιαγγειακούς δείκτες κατά τη μεταγευματική κατάστασηΕ. Φραγκοπούλου ...................................................................................................................................................... 148Οδηγίες προς τους συγγραφείς .................................................................................................................................... 157

Καρδιολογική Γνώμη (2012) 7(2):76H ελληνική Συμμετοχή στο Πανευρωπαϊκό ΣυνέδριοKαρδιολογίας στο ΜόναχοΓιάννης ΓουδέβενοςΑναμφισβήτητα η μεγαλύτερη στιγμή του Συνεδρίου γιατην Ελλάδα ήταν η ανάληψη των καθηκόντων ως προέδρουτης Ευρωπαϊκής Καρδιολογικής Εταιρείας από τον καθηγητήΠαναγιώτη Βάρδα. Συμβαίνει για πρώτη φορά στα χρονικάτης Εταιρείας να εκλέγεται Έλληνας Πρόεδρος. Σε μια χρονικήσυγκυρία που η χώρα μας απαξιώνεται συνεχώς διεθνώςκάθε σχόλιο γι’αυτή τη μεγάλη επιτυχία πέρα από ταθερμά συγχαρητήρια και τις ευχές μας για καλή δύναμη στανέα καθήκοντα του Έλληνα προέδρου περιττεύουν.Η επιστημονική παρουσία ήταν 10 διαλέξεις και 25 προεδρεία(από το σύνολο 1019).Από το σύνολο των 4203 ανακοινώσεων οι 141 με τησυντριπτική τους πλειοψηφία να προέρχεται από τη ΠανεπιστημιακήΚαρδιολογική Κλινική του Ιπποκρατείου Νοσοκομείουήταν ελληνικές. Βραβείο νέου επιστήμονα χορηγήθηκεσε δυο Έλληνες – που όμως προέρχονται από το χώροτης διασποράς (Γράψα Ι. και Καρανάσος Α.). Στις βραβεύ-σεις των 6 νέων επιστημόνων δεν υπήρχε καμία ελληνικήυποψηφιότητα.Στα Highlghts του συνεδρίου την τελευταία ημέρα αναφέρθηκαντρεις Ελληνικές Εργασίες (Ανδρίκου Ι., ΙωακειμίδηςΝ., Τσιάχρης Δ.). Και οι τρεις εργασίες προέρχονταναπό το χώρο της υπέρτασης.Όπως πάντα ονόματα Ελλήνων καρδιολόγων της διασποράςόπως Νιχογιαννόπουλος Π., Γιαννίτσης Ε., ΚαραμίτσοςΤ., Νούσιας Μ. κοσμούσαν το επιστημονικό πρόγραμμα.Ως συμμετοχή να σημειώσουμε το προσεγμένο stand τηςΕλληνικής καρδιολογικής εταιρείας και τη λιτή και θερμήδεξίωση που προσέφερε στα μέλη της.Σαν σχόλιο στα παραπάνω θέλω να επισημάνω τις ευθύνεςτων επαγγελματιών στο χώρο της καρδιολογίας γιαμεγαλύτερη συμμετοχή από τα υπόλοιπα κέντρα και πιο ποιοτικήπαρουσία στο επόμενο συνέδριο.

Καρδιολογική Γνώμη (2012) 7(2):78-81ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑΜε μια «Ματιά» στη ΒιβλιογραφίαIούνιος 2012Η ασπιρίνη στην πρόληψη των υποτροπών τηςεν τω βάθει φλεβικής θρόμβωσης. N Engl J Med2012; 366:1959-67.Είναι γνωστό ότι περίπου 20% των ασθενών με επεισόδιοεν τω βάθει φλεβικής θρόμβωσης, χωρίς εμφανή αιτία,παρουσιάζουν υποτροπή εντός δύο ετών από τη διακοπήτης αντιπηκτικής αγωγής. Συνέχιση δε, της χορήγησης αντιπηκτικήςαγωγής στους ανωτέρω ασθενείς αυξάνει τονκίνδυνο αιμορραγιών. Σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη, η χορήγησηασπιρίνης μετά τη διακοπή της αντιπηκτικής αγωγήςσε ασθενείς με ιστορικό εν τω βάθει φλεβικής θρόμβωσηςχωρίς διαπιστωμένη αιτία, ελαττώνει τον κίνδυνο υποτροπήςχωρίς να αυξάνει τον κίνδυνο μείζονος αιμορραγίας.Αποτελέσματα της εμφύτευσης βηματοδότη σεασθενείς με νευροκαρδιογενή συγκοπή και διαπιστωμένηασυστολία. Circulation 2012;125:2566-2571.Η εμφύτευση μόνιμου διπλοεστιακού βηματοδότη, σεασθενείς >40 ετών με νευροκαρδιογενή συγκοπή και ασυστολία,είναι αποτελεσματική ως προς την ελάττωση τωνυποτροπών της συγκοπής. Οδηγεί δε σε απόλυτη και σχετικήμείωση των υποτροπών κατά 32 και 57% αντίστοιχα, δικαιολογώνταςτην επεμβατική θεραπεία σε μια σχετικά καλοήθηπάθηση.Η διάρκεια του QRS διαστήματος σε ηλεκτροκαρδιογράφημαηρεμίας ως προγνωστικός δείκτηςαιφνιδίου θανάτου. Circulation 2012;125:2588-94.Μελέτη 20ετούς παρακολούθησης σε 2000 άνδρες ηλικίας40-60 ετών έδειξε ότι, η διάρκεια του QRD διαστήματοςστο ΗΚΓ αποτελεί ανεξάρτητο προγνωστικό παράγοντα αιφνιδίουκαρδιακού θανάτου. Αύξηση του QRS>10 ms σχετιζότανμε 27% υψηλότερο κίνδυνο για αιφνίδιο θάνατο, ενώάτομα με QRS>110 ms είχαν 2.5 φορές υψηλότερο κίνδυνογια αιφνίδιο θάνατο από εκείνα με QRS

Με μια «Ματιά» στη Βιβλιογραφία79κλάσμα εξώθησης (>50%) έχουν μικρότερη θνητότητα απότους αντίστοιχους με επηρεασμένο κλάσμα εξώθησης, ανεξάρτητααπό την ηλικία, το φύλο και την αιτιολογία της καρδιακήςανεπάρκειας. Η θνητότητα αυξάνεται κυρίως, όταντο κλάσμα εξώθησης είναι μικρότερο από 40%. Η ανωτέρωμεταανάλυση δίνει έμφαση στο γεγονός ότι και οι ασθενείςμε διατηρημένο κλάσμα χρειάζονται, λόγω υψηλής θνητότητας,θεραπεία η οποία να βελτιώνει την πρόγνωση.Βραχυχρόνια έναντι μακροχρόνιας αντιαρρυθμικήαγωγή μετά από καρδιοανάταξη κολπικήςμαρμαρυγής. The Lancet 2012; 380:238-246.Σε τυχαιοποιημένη, προοπτική μελέτη χορηγήθηκε, σεασθενείς με εμμένουσα κολπική μαρμαρυγή μετά καρδιοανάταξη,αντιαρρυθμική αγωγή με φλεκαινίδη, είτε βραχυχρόνια(1 μήνας) είτε μακροχρόνια (6 μήνες). Από τα αποτελέσματατης μελέτης διαπιστώθηκε ότι η χορήγηση μακροχρόνιαςαγωγής υπερέχει ως προς τη διατήρηση τουρυθμού, παρά το γεγονός ότι η βραχυχρόνια αγωγή προλαμβάνειτις περισσότερες από τις υποτροπές σε κολπικήμαρμαρυγή.Σχετικά με τη δόση χορήγησης των Β-αποκλειστώνσε ασθενείς με καρδιακή ανεπάρκεια. J AmColl Cardiol 2012; 60:208-215.Σύμφωνα με πολυκεντρική, τυχαιοποιημένη μελέτη παρακολούθησηςγια 2.5 έτη, 2.300 ασθενών με καρδιακή ανεπάρκειακαι επηρεασμένο κλάσμα εξώθησης (

80 K. Παπαδόπουλοςδιαβητικών ασθενών στα 5 έτη παρακολούθησης. Η μελέτηδεν καταφερε να αναδείξει την «μη κατωτερότητα» της αγγειοπλαστικήςέναντι της χειρουργικής επέμβασης στην ανωτέρωομάδα ασθενών."REVERSE" StudyH εμφύτευση αμφικοιλιακού βηματοδότη σε ασθενείς μεσυστολική καρδιακή ανεπάρκεια (Κλασμα εξώθησης 1 έτους (κλάση ΙΒ) ή όταν ενδείκνυταιη χειρουργική επέμβαση αλλά είναι υψηλού κινδύνου(EuroSCORE ≥20% ή STS SCORE >10%, κλάση ΙΙaB).- Σύμφωνα με την τρίτη προσπάθεια ορισμού του μυοκαρδιακούεμφράγματος που ανακοινώθηκε στο Πανευρωπαϊκόσυνέδριο:Α. Έμφραγμα μετά από αγγειοπλαστική (PCI) θεωρείταιόταν αυξάνονται εντός 48 ωρών τα επίπεδα της τροπονίνης5 φορές πάνω από το 99 ο εκατοστημόριο URL σε ασθενείςμε φυσιολογικές τιμές προ της επέμβασης ή πάνω από 20%,αν οι αρχικές τιμές ήταν αυξημένες (σταθερές ή σε πτωτικήπορεία). Επιπρόσθετα, πρέπει να υπάρχουν είτε συμπτώματαισχαιμίας, ή ισχαιμικές ΗΚΓικές μεταβολές, ή αγγειογραφικάευρήματα συμβατά με περιεπεμβατική επιπλοκή, ή τέλος,ηχωκαρδιογραφικά ευρήματα νέων τμηματικών διαταραχώντης συσπαστικότητας.Β. Έμφραγμα μετά από αορτοστεφανιαία παράκαμψη(CABG) θεωρείται όταν αυξάνονται τα επίπεδα της τροπονίνης10 φορές πάνω από το 99 ο εκατοστημόριο URL σεασθενείς με φυσιολογικές τιμές προ της επέμβασης. Επιπρόσθετα,πρέπει να υπάρχουν είτε νέα παθολογικά κύματα Qή LBBB στο ΗΚΓ, ή αγγειογραφικά ευρήματα συμβατά μεαπόφραξη του μοσχεύματος ή του γηγενούς αγγείου, ή τέλος,ηχωκαρδιογραφικά ευρήματα νέων τμηματικών διαταραχώντης συσπαστικότητας.Γ. Η θρόμβωση στο stent σχετίζεται με μυοκαρδιακό έμφραγμαόταν ανιχνεύεται με στεφανιογραφία ή βιοψία και

Με μια «Ματιά» στη Βιβλιογραφία81συνδυάζεται με μυοκαρδιακή ισχαιμία και αύξηση των επίπεδωντης τροπονίνης τουλάχιστον 1 φορά πάνω από το99 ο εκατοστημόριο URL- Σύμφωνα με τις κατευθυντήριες οδηγίες για την καρδιακήανεπάρκεια τα νεότερα αφορούν την επέκταση τωνενδείξεων χρήσης των ανταγωνιστών των υποδοχέων τωνμινεραλοκορτικοειδών, τη χρήση της ιβαμπραδίνης για τονέλεγχο της καρδιακής συχνότητας, την ένδειξη εμφύτευσηςαμφικοιλιακού βηματοδότη σε πρωιμότερα στάδια της νόσου,τις νέες πληροφορίες για το ρόλο της στεφανιαίας επαναγγείωσηςκαι τέλος την αναγνώριση του αυξημένου ρόλουτων συσκευών υποβοήθησης.- Σύμφωνα με τις κατευθυντήριες οδηγίες για το έμφραγμαμε ανάσπαση του ST διαστήματος:Έμφαση δίδεται στην ανάπτυξη του κατάλληλου τοπικούδικτύου (ασθενοφόρα, εξειδικευμένη ομάδα ιατρών –νοσηλευτών,αιμοδυναμικά εργαστήρια) για την έγκαιρη παραλαβή,μεταφορά και ταχεία διενέργεια επαναιμάτωσηςστον ασθενή. Οι αποδεκτοί χρόνοι για επαναιμάτωση παραμένουνπερίπου οι ίδιοι με προηγούμενες κατευθυντήριεςοδηγίες.Κατά την αγγειοπλαστική ενδείκνυται η εμφύτευση stent,κατά προτίμηση DES σε απουσία αντένδειξης.Η αγγειοπλαστική είναι προτιμότερο να διενεργείται απότο χέρι.Τα χρησιμοποιούμενα αντιαιμοπεταλιακά στην αγγειοπλαστικήείναι ασπιρίνη και είτε πρασουγκρέλη είτε τικαγκρελόρηή κλοπιδογρέλη επί μη χρησιμοποίησης των δύο ανωτέρω.Στην θρομβόλυση χρησιμοποιείται ασπιρίνη και κλοπιδογρέλη.Πρώιμη έξοδος από το νοσοκομείο (μετά 3 ημέρες νοσηλείας)δικαιολογείται σε επιλεγμένους, χαμηλού κινδύνουασθενείς.Διπλή αντιαιμοπεταλιακή αγωγή συστήνεται για 12 μήνεςμετά από αγγειοπλαστική ή θρομβόλυση.- Σχετικά με τις κατευθυντήριες οδηγίες για την πρόληψητης καρδιαγγειακής νόσου στην κλινική πράξη:Από όλους τους θανάτους σε ηλικία 40 ετών και γυναίκες >50 ετών ή μετεμμηνοπαυσιακές.Ο δεκαετής κίνδυνος θνητότητας μπορεί να συγκρίνεταιμε τον αντίστοιχο κίνδυνο ενός μη καπνιστή με φυσιολογικάεπίπεδα αρτηριακής πίεσης και χοληστερόλης.Η αποφυγή του παθητικού καπνίσματος, η μεσογειακή διατροφή,η αλλαγή του τρόπου ζωής και ο έλεγχος των παραγόντωνκινδύνου αποτελούν βασικά σημεία πρόληψης τωνκαρδιαγγειακών νοσημάτων. Η πρόληψη πρέπει να ξεκινάαπό την παιδική ακόμα ηλικία και ο ρόλος του οικογενειακούιατρού είναι σημαντικός. Οι ασθενείς με καρδιαγγειακό συμβάνπρέπει να εντάσσονται σε πρόγραμμα αποκατάστασης.- Τέλος, τα σημαντικότερα από την ανανέωση των κατευθυντήριωνοδηγιών για την κολπική μαρμαρυγή είναι ταακόλουθα:A. Σε ό,τι αφορά την πρόληψη των αγγειακών εγκεφαλικώνεπεισοδίων η χρήση των νεότερων αντιπηκτικών σταοποία δε χρειάζεται αιματολογικός έλεγχος για το INR θεωρείταιαποτελεσματική και ασφαλής και μπορεί να χρησιμοποιηθείεναλλακτικά από τους ανταγωνιστές της βιταμίνηςΚ σε μη βαλβιδική κολπική μαρμαρυγή (Κλάση ΙΙαΑ). Η χρήσητης ασπιρίνης δεν προσφέρει ιδιαίτερα στην πρόληψητων ΑΕΕ ενώ ταυτόχρονα αυξάνει τον κίνδυνο μειζόνωναιμορραγιών.B. Σε ό,τι αφορά τη χρήση των νεότερων αντιαρρυθμικών,η Βερνακαλάτη χρησιμοποιείται σε ενδοφλέβια έκχυσηγια την φαρμακευτική ανάταξη κολπικής μαρμαρυγής διάρκειας≤7ημερών ή ≤3 ημερών μετά καρδιοχειρουργικήεπέμβαση. Η Βερνακαλάτη αντενδείκνυται σε καρδιακή ανεπάρκειακλάσης NYHA III-ΙV, πρόσφατο (30 ημερών) στεφανιαίοσύνδρομο, σοβαρή αορτική στένωση και παράτασηQTc διαστήματος >500 ms.Γ. Σε ό,τι αφορά τέλος, την επεμβατική θεραπεία αντιμετώπισηςτης αρρυθμίας, η κατάλυση της κολπικής μαρμαρυγήςενδείκνυται σε συμπτωματική, παροξυσμική κολπική μαρμαρυγήόπου έχει αποτύχει η φαρμακευτική αγωγή (Κλάση ΙΑ).ΕπιμέλειαΚωνσταντίνος Παπαδόπουλος,Καρδιολόγος,Μέλος Δ.Σ. Ελληνικού Κολλεγίου Καρδιολογίας

ΣE AYTO TO TEYXOΣΤο παρόν τεύχος του περιοδικού επιχειρεί να παρουσιάσει τον πιο ισχυρό -μέχρι σήμερα- λιποειδικό φλεγμονώδημεσολαβητή, τον Παράγοντα Ενεργοποίησης Αιμοπεταλίων (PAF, Platelet-Activating Factor). Ειδικότερα,τα άρθρα που ακολουθούν εστιάζονται κυρίως στην εμπλοκή/ρόλο του PAF στην αθηροσκλήρωση που αποτελείτο πιο κοινό αίτιο καρδειαγγειακών νοσημάτων. Μετά την αποδοχή της θεωρίας γνωστής ως «απόκριση στοντραυματισμό», η φλεγμονή είναι σε θέση να εξηγήσει - με τον πλέον αποδεκτό σήμερα τρόπο - μέσα από τουςμηχανισμούς που τη διέπουν την παθολογία της αθηροσκλήρωσης. Με βάση τα δεδομένα των δικών μας πειραμάτωνκαι εκείνων της διεθνούς βιβλιογραφίας, έχουμε επιχειρήσει μια νέα προσέγγιση στο θέμα και προτείνουμετην «νέα θεωρία της αθηρογένεσης με εμπλοκή του PAF» με συγκεκριμένο μηχανισμό, σύμφωνα με τονοποίο ο PAF φαίνεται να παίζει κεντρικό ρόλο στην πρόκληση της αθηρογένεσης.Έτσι, γίνεται κατ’ αρχήν μια συνοπτική ανασκόπηση για τον PAF ώστε να ενημερωθεί ο αναγνώστης και ναγίνουν πιο εύκολα κατανοητά τα επόμενα άρθρα.Στη συνέχεια παρουσιάζεται ο ρόλος του PAF ως πιθανός συνδετικός κρίκος ανάμεσα στη δυσλιπιδαιμία καιτη φλεγμονή μέσα από μοριακούς μηχανισμούς κατά την αθηροσκλήρωση.Ακολουθεί η πρώτη μελέτη παρατήρησης όπου παρουσιάζονται βιοχημικές παράμετροι και παράμετροι του τρόπουζωής (όπως η διατροφή), που επηρεάζουν τον PAF και τα μεταβολικά του ένζυμα σε φαινομενικά υγιή πληθυσμό.Στο επόμενο άρθρο, παρουσιάζονται και παράλληλα σχολιάζονται, σε σχέση με τα δεδομένα της διεθνούςβιβλιογραφίας, τα ερευνητικά δεδομένα της ομάδα μας, σύμφωνα με τα οποία είναι πιθανόν να εμπλέκεται οPAF και στην αύξηση του καρδιαγγειακού κινδύνου που παρατηρείται σε HIV ασθενείς κατά τη θεραπεία τουςμε κάποιες αντιρετροϊκές θεραπείες υψηλής δραστικότητας (HAART).Στο τελευταίο άρθρο που σχετίζεται με την εμπλοκή του PAF στους μηχανισμούς αθηρογένεσης, ανασκοπείταικαι σχολιάζεται η μεταγευματική ενεργοποίηση των αιμοπεταλίων ως πιθανός μηχανισμός σχηματισμού της αθηρωματικήςπλάκας και η εμπλοκή του PAF στην αντιαιμοπεταλιακή δράση της ινσουλίνης.Η θεωρία μας αυτή, όπως παρουσιάζεται στα προηγούμενα άρθρα, εξηγεί επίσης – με βιοχημικό τρόπο – καιτη γνωστή επιδημιολογική παρατήρηση ότι η διατροφή και ειδικά η μεσογειακή δίαιτα, λόγω της ύπαρξης ανταγωνιστώντου PAF σε τρόφιμα αυτής, προστατεύει από το σχηματισμό αθηρωματικών πλακών, την αρτηριοσκλήρυνσηκαι τις καρδιαγγειακές παθήσεις.Ένα θέμα που αναπτύσσεται γιατί παρουσιάζει επιστημονικό ενδιαφέρον είναι η αντιφλεγμονώδης, η αντιοξειδωτικήκαι η αντιθρομβωτική δράση της μεσογειακής δίαιτας, διότι οι μηχανισμοί αυτοί εμπλέκονται στο σχηματισμόκαι την εξέλιξη των αθηρωματικών πλακών και εν τέλει στις καρδιαγγειακές παθήσεις.Στα επόμενα δύο άρθρα σχολιάζεται η ύπαρξη και η πιστοποίηση ισχυρών αναστολέων του PAF - φυσικής προέλευσης- που συνήθως προσλαμβάνονται μέσω της τροφής (και κυρίως της μεσογειακής δίαιτας) και είναι καθοριστικήςσημασίας βήμα για την πρόληψη της εμφάνισης και της ανάπτυξης, αλλά και της θεραπείας (υποστροφής)της αθηρωματικής νόσου. Συγχρόνως βάζουν και τις βάσεις για την ανάπτυξη νέων λειτουργικών τροφίμων μεπροστατευτικές ή/και θεραπευτικές ιδιότητες έναντι των καρδιαγγειακών νοσημάτων. Δηλαδή, τη δημιουργίανέων λειτουργικών τροφίμων, βάσει της ισχύουσας ευρωπαϊκής νομοθεσίας, ώστε αφ΄ενός μεν να ενισχυθεί ηπροστατευτική δράση στα υπάρχοντα υγιεινά μεσογειακά τρόφιμα, αφ΄ετέρου δε να γίνει αξιοποίηση διαφόρωνπαραπροϊόντων (π.χ. ελαιουργίας) με υψηλό ρυπαντικό φορτίο, για την προστασία του περιβάλλοντος.Τέλος, συνοψίζονται και παρουσιάζονται οι μεταγευματικές μελέτες που αφορούν την επίδραση της κατανάλωσηςκρασιού παράλληλα με ένα γεύμα, στους καρδιαγγειακούς δείκτες, σε μια προσπάθεια προσέγγισης –σύμφωνα με τα προηγούμενα άρθρα - του βιοχημικού μηχανισμού που αφορά τη γνωστή επιδημιολογική παρατήρησητου «Γαλλικού Παράδοξου».Κωνσταντίνος Α. Δημόπουλος,Καθηγητής Βιοχημείας &Χημείας Τροφίμων, ΕΚΠΑ

Καρδιολογική Γνώμη (2012) 7(2):84-93Παράγοντας ενεργοποίησης των αιμοπεταλίων(Platelet-Activating Factor, PAF)Κωνσταντίνος Α. ΔημόπουλοςΕργαστήριο Βιοχημείας, Τμήμα Χημείας, Εθνικό & Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο ΑθηνώνΛέξεις ευρετηρίου:Platelet ActivatingFactor,PAF,Φλεγμονή,Μεσολαβητής,Αναστολείς του PAFΜε την παρούσα ανασκόπηση γίνεται προσπάθεια να ενημερωθεί ο αναγνώστης για τον ΠαράγονταΕνεργοποίησης Αιμοπεταλίων (Platelet Activating Factor, PAF), ώστε να γίνουν πιο εύκολα κατανοητάτα επόμενα άρθρα που αναφέρονται σε αυτόν. Ξεκινώντας με μια ιστορική αναδρομή των ιατρικώνθεμάτων (αθηροσκλήρωση και ασθένειες που σχετίζονται με τις λιπαρές ύλες) που προκάλεσαν τηνμελέτη των λιποειδών και συνεχίζοντας με τον τρόπο διαπίστωσης της ύπαρξης και της διαλεύκανσηςτης δομής του PAF, στη συνέχεια δίνονται περιληπτικά με μορφή πινάκων και σχημάτων το πού βιοσυντίθεται,οι βιολογικές του δράσεις και ο κεντρικός του ρόλος στην έναρξη και εξέλιξη διαφόρωνπαθολογικών καταστάσεων. Ακόμα περιγράφεται δι’ολίγων ο τρόπος ποιοτικού και ποσοτικού προσδιορισμούτου PAF. Τέλος, αναφέρονται μερικά και μόνο παραδείγματα από την εμπλοκή του σε παθολογικέςκαταστάσεις. Η ανακάλυψη του PAF, που είναι ίσως ο ισχυρότερος γνωστός λιποειδικήςφύσης φλεγμονώδης παράγοντας, άνοιξε νέους ορίζοντες στην μελέτη των λιποειδών και την κατανόησηπολλών παθοφυσιολογικών καταστάσεων στις οποίες εμπλέκεται η φλεγμονή. Η μελέτη δετων αναστολέων του υπόσχεται πολλά, αν και μέχρι τώρα έχει κυκλοφορήσει μόνο ένα φάρμακοαναστολέαςτου PAF.Ιστορική αναδρομήΗ μελέτη των λιποειδών ξεκίνησε τις δεκαετίες του 50και 60 με κύριο θέμα μελέτης την πρόκληση και θεραπείατης αθηροσκλήρωσης, αλλά και άλλων ασθενειών που σχετίζονταιμε τις λιπαρές ύλες 1 . Αρχικά δηλαδή η έρευνα τωνλιποειδών ήταν εστιασμένη στη Χημεία των Τροφίμων καιτην Οργανική, δεδομένου ότι το λίπος αποτελεί ένα από ταβασικά μακροθρεπτικά συστατικά των τροφίμων. Ότανόμως αποκτήθηκαν γνώσεις για την βιοχημεία και βιολογίατων μεμβρανών, τη δράση της ακετυλο-χολίνης 2 και της φωσφατιδυλο-ινοσιτόλης3 , διεφάνει ο ρόλος των λιποειδώνστην μεταγωγή του σήματος. Σήμερα είναι πλέον αποδεκτόςο πολύ σημαντικός ρόλος των λιποειδών όχι μόνο στο βασικόμεταβολισμό του κυττάρου άλλα και στο σύνολο τωνδιεργασιών/αποκρίσεων του κυττάρου. Επιπλέον, έχει αποδειχθείότι εκτός από τους σημαντικούς ρόλους των λιποειδώνπου βρίσκονται σε μεγάλη ποσότητα στο κύτταρο,* Διεύθυνση Επικοινωνίας: Κωνσταντίνος Α. Δημόπουλος, ΕργαστήριοΒιοχημείας, Τμήμα Χημείας, Εθνικό & Καποδιστριακό ΠανεπιστήμιοΑθηνών, Πανεπιστημιούπολη, TK 15771, ΑθήναE-mail: demopoulos@chem.uoa.grυπάρχουν και λιποειδή σε πολύ μικρές ποσότητες (που συνήθωςσχηματίζονται κατά την ενεργοποίηση των κυττάρων),που δρουν ως χημικοί μεσολαβητές αυτού.Ένα από τα κομβικά σημεία στην έρευνα των λιποειδώνήταν η ανακάλυψη το 1979 ενός λιποειδικού μορίου (τουπρώτους φωσφολιποειδούς) που δρούσε μέσω υποδοχέακαι συμμετείχε στην συστηματική IgE-αναφυλαξία. Η ύπαρξηενός φωσφολιποειδούς ικανού να δρα μέσω διαμεμβρανικούυποδοχέα, άλλαξε τις μέχρι τότε επιστημονικές απόψεις καιάνοιξε νέους ορίζοντες στην ιστορία των φωσφολιποειδώνκαι κατ’ επέκταση της έρευνας των λιποειδών. Η ιστορία ξεκίνησεόταν οι Barbaro and Zvaifler 4 διεπίστωσαν ότι τα λευκοκύτταραόταν ενεργοποιηθούν από αντιγόνο, προκαλούντην έκλυση ισταμίνης από τα αιμοπετάλια. Ο Henson 5 βρήκεότι η έκλυση ισταμίνης συμβαίνει όταν το ειδικό αντιγόνοενεργοποιήσει ευαισθητοποιημένα σε αυτό λευκοκύτταρα,οπότε εκλύεται από αυτά ένας διαλυτός παράγοντας που επιδράστα αιμοπετάλια και τον οποίο οι Benveniste, Henson,Cochrane ονόμασαν Platelet Activating Factor (PAF) 6 . Οι Siraganianκαι Olser 7 διαπίστωσαν ότι η παραπάνω διεργασίαπεριλαμβάνει συγκεκριμένα τα βασεόφιλα. Το 1977 η ομάδατου Pinckard 8,9 βρήκε ότι η πρόκληση υπερευαισθησίας τύπουΙ γίνεται μέσω του PAF, αλλά και ότι τα αυξημένα επίπεδα PAFστο αίμα προκαλούν υπερευαισθησία τύπου Ι. Δηλαδή όταν

Παράγοντας ενεργοποίησης των αιμοπεταλίων (Platelet-Activating Factor, PAF)85Πίνακας 1. Παγκόσμια και Πανελλήνια συνέδρια για τον PAF.ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΣΥΝΕΔΡΙΑ ΜΕ ΘΕΜΑ ΤΟΝ PAF• 1 st International Symposium on Platelet-Activating Factor and structurally related ether-lipids. 26-29 June, 1983, Paris, France.• 2 nd International Conference on Platelet-Activating Factor and structurally related alkyl ether-lipids. 26-29 October, 1986,Gatlinburg, Tennessee, USA.• 3 th International Conference on Platelet-Activating Factor and structurally related alkyl ether-lipids. 8-12 May, 1989, Tokyo,Japan.•4 th International Congress on Platelet-Activating Factor and related lipid mediators. 22-25 September, 1992, Snowbird, Utah, USA.• 5 th International Congress on Platelet-Activating Factor and related lipid mediators. 12-16 September, 1995, Berlin, Germany.• 6 th International Congress on Platelet-Activating Factor and related lipid mediators. 21-24 September, 1998, New Orleans,Louisiana, USA.• 7 th International Congress on Platelet-Activating Factor and related lipid mediators. 24-27 September, 2001, Tokyo, Japan.• 8 th International Congress on Platelet-Activating Factor and related lipid mediators. 6-9 October, 2004, Berlin, Germany.ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΑ ΣΥΝΕΔΡΙΑ ΜΕ ΘΕΜΑ ΤΟΝ PAF• 1 ο Πανελλήνια Ημερίδα για τον Παράγοντα Ενεργοποίησης των Αιμοπεταλίων (PAF). 28 Νοεμβρίου 1987, Ιωάννινα.• 2 ο Πανελλήνιο Συμπόσιο για τον Παράγοντα Ενεργοποίησης των Αιμοπεταλίων (PAF). 5-6 Μαΐου 1990, Αθήνα.• 3 ο Πανελλήνιο Συμπόσιο για τον Παράγοντα Ενεργοποίησης των Αιμοπεταλίων (PAF). 3 Δεκεμβρίου 1994, ΙωάννιναΣχήμα 1. Χημικός τύπος της δομής του PAF και δομή του μορίουστο χώρο. Με βέλη φαίνεται η αντιστοιχία της αλκυλο-ανθρακικήςαλυσίδας, της ακετυλο-ομάδας και της ομάδας της φωσφο-χολίνηςμεταξύ του χημικού τύπου και της δομής του μορίου στο χώρο.το αντιγόνο εισέρχεται για 2 η φορά στον ευαισθητοποιημένοσε αυτό οργανισμό και δεσμεύει/γεφυρώνει δύο μόρια απότα IgE-αντισώματα στην επιφάνεια του κυττάρου (βασεόφιλα/μακροφάγα)και εκλύεται PAF, τότε γίνονται και «άλλα έργα»(εξού και αλλεργία), εκτός από τη δέσμευση των αντιγόνωναπό τα αντισώματα. Συγχρόνως, εκλύονται ισταμίνη καιαυτακοειδή. Σήμερα, παρ’ ότι είναι γνωστό ότι η ισταμίνη προκαλείέκλυση PAF και το αντίθετο, τα πειραματικά αποτελέσματααπό μελέτες ενισχύουν την άποψη ότι ο PAF είναι εκείνοςπου κυρίως προκαλεί έκλυση ισταμίνης.Ο PAF αποτελεί ένα δομικό ανάλογο της φωσφατιδυλο-χολίνης(Σχήμα 1) και έχει χαρακτηριστεί ως 1-Ο-αλκυλο-2-ακετυλο-sn-γλυκερο-3-φωσφο-χολίνη, με αιθερικό δεσμό στηνsn-1 θέση του γλυκερινικού σκελετού (με 16-18 άτομα άνθρακα)και οξικό οξύ στην sn-2 θέση που είναι υπεύθυνο γιατην βιολογική του δράση 10 . Στην πραγματικότητα, πρόκειταιγια μια οικογένεια φωσφολιποειδών με παρόμοιες δομές (PAFlikemolecules) όπου ο PAF αποτελεί το δραστικότερο μόριο,άποψη που διατυπώθηκε για πρώτη φορά στο 2 nd InternationalConference on Platelet-Activating Factor and structurally relatedalkyl ether-lipids. October 26-29, 1986, Tennessee, USA (Novelagents with PAF-like activity and aspects on their physiologicalimplication. C.A. Demopoulos). Υπάρχουν όμως και διαφορετικήςδομής μόρια, που επίσης παρουσιάζουν δραστικότηταπαρόμοια με τον PAF (PAF-like activity molecules). Όλα αυτάτα δραστικά μόρια έχουν προφανώς διαφορετικούς παθοφυσιολογικούςρόλους στα ζώα, στα φυτά και στους μονοκύτταρουςοργανισμούς. Ο όρος platelet-activating factor (PAF)που χρησιμοποιήθηκε αρχικά για την ικανότητά του να ενεργοποιείκαι να συσσωρεύει τα αιμοπετάλια, μετά τη διαπίστωσητου ευρέως φάσματος των βιολογικών ιδιοτήτων του, δεναποδίδει πια την πραγματικότητα. Μετά την ανακάλυψη της δομήςτου PAF και της σύνθεσής του χημικά, υπήρξε μεγάλη ώθησηστην έρευνά του και για 20 χρόνια διοργανώνονταν κάθε 3χρόνια Παγκόσμια Συνέδρια σε διάφορες ηπείρους (Πίνακας1) με αποκλειστικό και μόνο θέμα τον PAF. Έγιναν ακόμα και3 Πανελλήνια Συνέδρια. Σήμερα η έρευνα του PAF έχει εμπλακείσε τόσα πεδία της επιστήμης, ώστε τα αποτελέσματα τηςέρευνάς του παρουσιάζονται στα επιμέρους ειδικά Συνέδρια.Δράσεις του PAFΟι πρώτες ενδείξεις που είχαμε για την εμπλοκή του PAFσε αλλεργικές καταστάσεις, προέκυψαν από την χορήγησητου σε μοντέλα πειραματοζώων. Η χορήγηση τόσο φυσικούPAF όσο και συνθετικού PAF σε μη ευαισθητοποιημένα κουνέλιαείχε ως αποτέλεσμα πλήρες αλλεργικό σοκ, θάνατοσε 2 λεπτά (με χορήγηση 4 μg PAF) και συσσώρευση αιμοπεταλίωνκυρίως στους πνεύμονες. Τα ίδια δηλαδή αποτελέσματαπου προέκυπταν στις αλλεργικές διαδικασίες κατά

86 Κ.Α. ΔημόπουλοςΠίνακας 2. Τα κύτταρα που βιοσυνθέτουν PAF.ΒασεόφιλαΠολυμορφοπύρηνα, ουδετερόφιλαΜακροφάγαΜονοκύτταραΜαστοκύτταραΗωσινόφιλαΑιμοπετάλιαΕνδοθηλιακά κύτταραΝεφρικά κύτταραΠρωτόζωαΜύκητεςΠροκαρυωτικά κύτταραΦυτικά κύτταραΚύτταρα που παράγουν PAF(κουνελιού, ανθρώπου)(κουνελιού, ανθρώπου, χοίρου)Περιτοναϊκά (ποντικού, ανθρώπου)Κυψελιδικά (αρουραίου, κουνελιού, πιθήκου, ανθρώπου)(ανθρώπου)Μυελού οστών (ποντικού)Πνεύμονα (ανθρώπου)(κουνελιού, ανθρώπου)(κουνελιού, ανθρώπου)Καλλιέργειες ενδοθηλιακών κυττάρων (κουνελιού, ανθρώπου)Απομονωμένα κύτταρα μυελού του νεφρού (αρουραίου)Απομονωμένα σπειράματα (αρουραίου)Μεσσαγγειακά κύτταραΚαλλιέργειες μεσαγγειακών κυττάρων(Tetrahymena pyriformis)(Saccharomyces cerevisiae)(βακτήρια)(Urtica dioica)Σχήμα 2. Οι πορείες μεταγωγή σήματος του PAF. Γίνονται μέσω του διαμεμβρανικού υποδοχέα του στην περικυτταρική μεμβράνηκαι στη μεμβράνη του κυτταρικού πυρήνα.

Παράγοντας ενεργοποίησης των αιμοπεταλίων (Platelet-Activating Factor, PAF)87Πίνακας 3. Οι δράσεις του PAF σε διάφορα κύτταρα στόχους.Πολυμορφοπύρηνα Αποκοκκίωση Συσσώρευση (απαιτείται εξωκυττάριο Ca 2+ και Μg 2+ )ΟυδετερόφιλαΧημειοταξίαΠαραγωγή προϊόντων υπεροξειδίου (μόνο σε κύτταρα που επεξεργάστηκαν πρώτα με κυτοχαλασίνη Β)Αύξηση της προσκολλητικής ικανότητας (στα ενδοθηλιακά κύτταρα και σε ξένες επιφάνειες)Ενεργοποίηση της παραγωγής προϊόντων μεταβολισμού του αραχιδονικούΗωσινόφιλαΧημειοταξίαΈκκριση κατιονικών πρωτεϊνώνΑύξηση κυτταροτοξικότηταςΣύνθεση LT-C4Παραγωγή προϊόντων υπεροξειδίουΑύξηση συγκέντρωσης ελευθέρων ιόντων Ca 2+Μονοκύτταρα-ΣυσσώρευσηΜακροφάγαΈκκριση άλλων μεσολαβητώνΑύξηση παραγωγής προστακυκλίνης Ι 2 και TxB 2Παραγωγή υπεροξειδίωνΠαραγωγή ΙL-1Επίδραση στα επίπεδα c-AMPEνεργοποίηση κύκλου φωσφατιδυλοϊνοσίτηΕνδοθηλιακά Αύξηση ενδοκυττάριου Ca 2+Ανακατανομή κυτταροσκελετούΣύνθεση προστακυκλίνηςΛεμφοκύτταραΒλαστική τροποποίησηΚαταστολή παραγωγής IL-2Συμμετοχή στην κυτταροτοξική δράσηΑιμοπετάλιαΑποκοκκίωσηΣυσσώρρευσηΑλλαγή σχήματοςΑύξηση της εισροής Ca 2+Ενεργοποίηση του κύκλου του φωσφατιδυλοϊνοσίτη και της παραγωγής προϊόντων μεταβολισμού τουαραχιδονικού οξέοςΦωσφορυλίωση πρωτεϊνώνΠρωτόζωαEνεργοποίηση της παραγωγής προϊόντων μεταβολισμού του αραχιδονικού οξέος(TetrahymenaΑύξηση της γλυκογονόλυσηςpyriformis)ΦυτάΜεταβολισμός – μεταβολές της σύστασης των λιποειδώνΕπίδραση στο σύστημα των μικροσωμάτωνΕπίδραση στη μεμβράνη των θυλακοειδών των χλωροπλαστώντην χορήγηση ειδικού αντιγόνου σε ευαισθητοποιημένα στοαντιγόνο αυτό κουνέλια 11 . Επιπλέον φάνηκε ότι ο συνθετικόςPAF προκαλεί ίδια αγγειακά–καρδιαγγειακά – αναπνευστικάπροβλήματα με την αναφυλαξία 12 σε φυσιολογικά κουνέλιακαι κυνοπίθηκους 13 . Η δράση του PAF στον οργανισμόδεν ασκείται μόνο μέσα από αιμοπετάλια άλλα και μέσα απόάλλα προ-φλεγμονώδη κύτταρα, αφού όταν ενεθεί συνθετικόςPAF προκαλεί τα ίδια φαινόμενα και σε κουνέλια, σταοποία έχουν απομακρυνθεί τα αιμοπετάλια 14 . Υποδόρια ένεση52 pg συνθετικού PAF σε άνθρωπο, προκαλεί άμεσα (σε5 min) δερματική αντίδραση με τοπικό πόνο, κνησμό και οίδημαμε ερύθημα. Τα παραπάνω φαινόμενα δεν αναστέλλονταιαν έχει χορηγηθεί πριν H1, H2 αντισταμινικά, υδροξυζίνη,πρεδνιζόνη, ασπιρίνη και ινδομεθακίνη 15 . Τα επίπεδατου PAF σχετίζονται στατιστικά με την βαρύτητα των συμπτωμάτωνσε οξείες αλλεργικές αντιδράσεις, κάτι που δενσυμβαίνει με την ισταμίνη 16 . Τέλος, κυρίως ο PAF και όχι ηισταμίνη συμμετέχει στην αναφυλαξία στα ποντίκια 17 .Συνοψίζοντας αξίζει να αναφερθεί ότι: α) in vitro, σεπλυμένα αιμοπετάλια κουνελιού, για συσσώρευση (με 50%έκκριση) απαιτούνται: 10 -5 μg PAF, 10 -2 μg ADP (δηλαδή x1.000), 10 -2 μg θρομβίνη (δηλαδή x 1.000), 4 μg αραχιδονικόοξύ (δηλαδή x 100.000) και 10 μg κολλαγόνο (δηλαδήx 1.000.000), β) in vivo σε κουνέλια η δραστική δόσηγια αναφυλακτικό σοκ είναι της τάξης των 10 -10 Μ και δόσητης τάξης 10 -8 Μ επιφέρει τον θάνατο, γ) υποδόρια ένεση52 pg PAF σε άνθρωπο, προκαλεί άμεσα (σε 5 λεπτά) δερματικήαντίδραση με τοπικό πόνο, κνησμό και οίδημα μεερύθημα.Σήμερα είναι γνωστό ότι βιοσυντίθεται από πολλούς τύπουςκυττάρων (Πίνακας 2) (προκαρυωτικά, ευκαρυωτικά και φυτικάκύτταρα) και παρουσιάζει πληθώρα δράσεων (Πίνακας 3, 4).

88 Κ.Α. ΔημόπουλοςΠίνακας 4. Οι δράσεις του PAF σε διάφορα παρασκευάσματα ιστών και σε απομονωμένα όργανα.ΉπαρΛείες μυϊκές ίνεςΠνευμονικός ιστόςΚαρδιάΝεφρόςΑυξάνει την ηπατική γλυκογονόλυση (δεν αναστέλλεται από α και β ανταγωνιστές σε συγκεντρώσειςπουαναστέλλουν τον αδρενεργικό ερεθισμό της)Προκαλεί σύσπαση των λείων μυϊκών ινών σε απομονωμένο ειλεό μέσω ειδικού υποδοχέαΠροκαλεί μείωση της επιφάνειας των τριχοειδών, σύσπαση του απομονωμένου πνευμονικού ιστού(με άμεση δράση στα συσταλτά κύτταρα) και μείωση της διατασιμότητας αυτού, καθώς επίσης καιαγγειοσύσπασηΣε απομονωμένη καρδιά προκαλεί μείωση της συσταλτικής ικανότητας της κοιλίας, σύσπαση τωνστεφανιαίων (άμεση δράση) με αποτέλεσμα τη μεγάλη μείωση της ροής του αίματος και την πρόκλησηαρρυθμίας αγωγιμότηταςΣε απομονωμένο θηλοειδή μυ καρδιάς προκαλεί παροδική θετική ινότροπη και σημαντική αρνητικήδρομότροπη δράσηΣε κυτταροκαλλιέργειες μεσαγγειακών κυττάρων προκαλεί σύσπαση και αλλαγή σχήματος(με αποτέλεσμα τη μείωση του μεγέθους των σπειραμάτων)Έκκριση ελευθέρων ριζών και ενεργοποίηση σύνθεσης προσταγλανδινώνΣε απομονωμένα σπειράματα προκαλεί μείωση της διατομής τους (με αποτέλεσμα την τροποποίησητης σπειραματικής διήθησης)Σχήμα 3. Ο κεντρικός ρόλος του PAF στον βρόγχο των διεργασιών. Μετά από σχετική διέγερση προκαλείται η έκκριση του PAF απόδιάφορα κύτταρα. Εν συνεχεία ο PAF επιδρά στα (εν πολλοίς ίδια) κύτταρα και στους ιστούς από τους οποίους εκκρίθηκε και – μεταξύτων άλλων δράσεών του - προκαλεί δευτερογενή έκκριση PAF και άλλων προ-φλεγμονωδών μεσολαβητών.

Παράγοντας ενεργοποίησης των αιμοπεταλίων (Platelet-Activating Factor, PAF)89Σχήμα 4. Αντιπροσωπευτικοί φυσικοί και συνθετικοί αναστολείς του PAF.Οι δράσεις αυτές είναι γνωστό ότι εκδηλώνονται μέσωδιαμεμβρανικού υποδοχέα, που συνδέεται με G-πρωτεΐνες(Σχήμα 2) και έχει εντοπιστεί τόσο στην περικυτταρική μεμβράνηόσο και στον πυρήνα. Τα μέχρι στιγμής επιστημονικάδεδομένα υποστηρίζουν την εμπλοκή του σε πληθώρα παθοφυσιολογικώνκαταστάσεων (Πίνακας 5). Φαίνεται ότιο PAF συμμετέχει σε ένα βρόγχο διεργασιών μέσα στονοργανισμό (Σχήμα 3), όπου η διέγερση διαφόρων κυττάρωναπό διάφορους παράγοντες προκαλεί την έκκριση PAF,ο οποίος επιδρά στα κύτταρα και τους ιστούς προκαλώνταςτην δευτερογενή παραγωγή PAF και άλλων προ-φλεγμονωδώνμεσολαβητών. Αποτελεί δηλαδή, τον συνδετικό κρίκοτων μεσολαβητών που εμπλέκονται σε παθοφυσιολογικέςφλεγμονώδεις καταστάσεις, λόγω της ικανότητάς τουνα ενεργοποιεί φλεγμονώδη κύτταρα και να συμμετέχειστην μεταγωγή σήματος μέσα στο κύτταρο αλλά και απόκύτταρο σε κύτταρο, με δράση συνδετοκρινή (juxtacrine),παρακρινή (paracrine), ενδοκρινή (endocrine), αυτοκρινήή αυτακοειδή (autocrine).Τελικά, ο PAF μπορεί να χαρακτηριστεί ως μήνυμα, σήμα,μεσολαβητής, ορμόνη, αρχέγονος-καθολικός κυτταρικόςβιολογικός ρυθμιστής (universal cellular biological regulator),με ανεπιθύμητες δράσεις (π.χ σε ασθένειες) ή ευμενείςδράσεις π.χ. στην αναπαραγωγή, όπου είναι από τα πρώταμόρια που βιοσυντίθενται μετά λίγες ώρες από την γονιμοποίησητου ωαρίου από το σπερματοζωάριο, παίζει θετικόρόλο στην εμφύτευση του γονιμοποιημένου ωαρίου στηνμήτρα, αυξάνει την κινητικότητα του σπέρματος, σηματοδοτείτην έναρξη του τοκετού κ.λπ.Μερικά παραδείγματα από την εμπλοκή του σε παθολογικέςκαταστάσεις είναι τα ακόλουθα:• Ο υποδοχέας του εμπλέκεται στην ενεργοποίηση της απόπτωσηςσε κύτταρα 18 .• Προκαλεί αθηρογένεση και εμπλέκεται στις διαδικασίεςτης φλεγμονής, θρόμβωσης και οξείδωσης 18 .• Οι φυσικής και συνθετικής προέλευσης αναστολείς τουυποδοχέα του επιδρούν ευεργετικά στον διαβήτη 18 .• Σχετίζεται με το μεταβολικό σύνδρομο, τα επίπεδα ινσουλίνης,την ινσουλινοαντίσταση, την πίεση του αίματος καιτο πάχος του μέσου χιτώνα της καρωτίδας 18 .• Εμπλέκεται σε πολλές μορφές καρκίνων, αλλά και στηναγγειογένεση και μετάσταση 19 .• Αποτελεί μεσολαβητή στην παθοφυσιολογία του νεφρούκαι εμπλέκεται στην παθογένεση της νεφρικής βλάβης 18 .• Παράγεται από την Tat πρωτεΐνη και εμπλέκεται σε διάφορεςεκδηλώσεις του AIDS 18 .• Υψηλά επίπεδα ενός αναλόγου του PAF (του υδροξυ- PAF)έχουν βρεθεί στο ουλικό υγρό αλλά και στο αίμα σε ασθενείςμε περιοδοντίτιδα 18 .• Ο PAF υπάρχει στον εγκέφαλο, μπορεί να τροποποίησειτη δράση των νευρώνων και να επάγει την αύξηση τωννευροπεπτιδίων 18 .Αναστολείς του PAFΕίναι μεγάλη και η σημασία των αναστολέων του PAF(Σχήμα 4), γιατί αν δεν μπορεί κανείς να αποφύγει έναδυσμενές αίτιο ή δεν μπορεί να θεραπεύσει ένα ανεπιθύ-

90 Κ.Α. ΔημόπουλοςΠίνακας 5. Οι διάφορες in vivo δράσεις του PAF.ΒρογχόσπασμοςΘρομβοπενίαΟυδετεροπενίαΒασεοφιλοπενίαΑναφυλακτικές αντιδράσειςΕπίδραση στη συστηματικήκυκλοφορίαΕπίδραση στο πεπτικό σύστημαΕπίδραση στο νεφρικό σύστημαΕπίδραση στο σύστημααναπαραγωγήςΕπίδραση στην εγκεφαλικήλειτουργία(χωρίς μεσολάβηση ισταμίνης ή σεροτονίνης)Στο αναπνευστικόΜείωση αναπνευστικής συχνότητας (με περιόδους άπνοιας λόγω καταστολής του αντίστοιχουκέντρου)ΒρογχόσπασμοΑύξηση των πνευμονικών αντιστάσεωνΜείωση της ενδοτικότητας του πνεύμοναΑύξηση της πίεσης στις πνευμονικές αρτηρίες με αποτέλεσμα πρόκληση πνευμονικού οιδήματοςΣτο κυκλοφορικόΆμεση, σχεδόν αλλαγή του ηλεκτροκαρδιογραφήματος (αρχικά παροδική βραδυκαρδία καιμετά ταχυκαρδία με αρρυθμία αγωγιμότητας και πτώση της ανάσπασης)Αιμοδυναμικές αλλαγές: 1) μείωση της συστολικής πίεσης της αριστερής κοιλίας, 2) μείωσητης συστολικής και της διαστολικής αρτηριακής πίεσης στις μηριαίες, που στη συνέχεια παροδικάαυξάνουν και μειώνονται, 3) αύξηση της κεντρικής φλεβικής πίεσης, 4) αύξηση τηςπίεσης στο δεξιό κόλπο, 5) μείωση της τελοδιαστολικής πίεσης στη δεξιά κοιλία (με αποτέλεσματη μείωση της πλήρωσης της αριστερής κοιλίας και μείωση του καρδιακού παλμού)Μείωση της μέσης αρτηριακής πίεσης (με αποτέλεσμα την πρόκληση shock, λόγω τηςμείωσης του κυκλοφορούντος όγκου αίματος εξαιτίας της εξαγγείωσης και της αύξησης τηςπεριφερειακής αποθήκης)Μείωση του κατά λεπτό όγκου αίματοςΜείωση των περιφερειακών αντιστάσεωνΒλάβη γαστρικού βλεννογόνου (μέσω υπεραιμίας και παραγωγής ελευθέρων ριζών)Ισχαιμική νέκρωση εντέρου (σχετίζεται με σηπτικό shock)Μορφολογικές αλλοιώσεις στην άνω παγκρεατοδωδεκα-δακτυλικη αρτηρίαΜείωση νεφρικής ροής αίματοςΜείωση σπειραματικής διήθησηςΕλάττωση ποσού ούρων, αύξηση επαναρρόφησης Na 2+ ,K +Συμμετοχή στη νεφρική ανοσολογική βλάβηΠρόκληση ιστολογικών αλλοιώσεωνΕναπόθεση ανοσοσυμπλεγμάτων στα σπειράματαΣυμμετοχή στην κινητοποίηση του σπέρματος,Στην ωορρηξία,Στη εμφύτευση ωαρίου καιΣτην υπέρταση της εγκυμοσύνηςΠαίζει ρόλο στην έναρξη και διατήρηση του τοκετούΚαταστροφή νευρώνων,Συμμετοχή στην ανάπτυξη και στην αναγέννηση των νευρώνωνΕνεργοποίηση του άξονα υποθάλαμος-υπόφυση επινεφρίδια και έκκριση ορμονώνΑλλαγές φαινοτύπων στο κεντρικό νευρικό σύστημαΑύξηση διαπερατότητας εγκεφαλικών αγγείων καιΣυμμετοχή στη σκλήρυνση κατά πλάκαςμητο αποτέλεσμα αυτού του αιτίου, μπορεί να παρέμβεικαι να διακόψει το σήμα για να συμβεί το ανεπιθύμητοαποτέλεσμα, δηλαδή να «μπλοκάρει» τον υποδοχέα τουPAF και να αναστείλει την δράση του ή/και να παρεμποδίσειτην βιοσύνθεσή του ή/και να ενεργοποιήσει την αποικοδόμησήτου.Υπάρχουν πολλοί φυσικοί αναστολείς του PAF, με κυριότεροειδικό αναστολέα του υποδοχέα του το γκινγκολίδιοBN-52021 (από το φυτό Ginkgo biloba) ή ακόμα καιπολικά λιποειδή και συστατικά από τα τρόφιμα της μεσογειακήςδίαιτας, τα οποία θα αναλυθούν εκτενέστερα σεάλλο άρθρο. Ακόμα υπάρχουν πολλοί συνθετικής προέλευσηςειδικοί αναστολείς του υποδοχέα του PAF όπως τοWEB 2086, το CV-3988 και το CV-6209 (δομικό ανάλογο)ή το Rupatadine (με διαφορετική δομή) που αποτελείκαι το πρώτο φάρμακο του PAF για κνησμό και αλλεργικήρινίτιδα 20 .

Παράγοντας ενεργοποίησης των αιμοπεταλίων (Platelet-Activating Factor, PAF)91Σχήμα 5. Ανίχνευση και προσδιορισμός του PAF με βιολογική δοκιμασία. Γίνεται σε τροποποιημένο φωτόμετρο το συσσωρευματόμετρο (Δ).Α: Μη ενεργοποιημένα αιμοπετάλια στη φυσιολογική τους κατάσταση, όπως φαίνονται στο μικροσκόπιο και σχηματικά. Β: Η αλλαγήσχήματος και η διόγκωση των αιμοπεταλίων. Γ: Θρόμβοι από συσσωρευμένα αιμοπετάλια, όπως φαίνονται στο μικροσκόπιο και σχηματικά.Ε: Οι υποδοχείς των συσσωρευτικών παραγόντων που υπάρχουν στην περικυτταρική μεμβράνη των αιμοπεταλίων και οτρόπος σύνδεσης των αιμοπεταλίων στον σχηματιζόμενο θρόμβο μέσω του ινωδογόνου και των ιντεγκρινών (GP IIb/IIIa) πουεκτίθενται στην περικυτταρική τους μεμβράνη κατά την ενεργοποίησή τους από κάποιον από τους συσσωρευτικούς παράγοντες.Ποσοτικός προσδιορισμός και πιστοποίησητης ύπαρξης του PAFΕπειδή ο PAF είναι πολύ δραστικό μόριο και υπάρχει στακύτταρα και στα βιολογικά υγρά σε ελάχιστες ποσότητες,τα δείγματα που πρέπει να αναλυθούν περιέχουν συνήθωςποσότητες 10 -9 g (ng) ή 10 -12 g (pg) ή ακόμα και 10 -15 g(fg), που καθιστά αδύνατο τον χημικό ποιοτικό και ποσοτικόπροσδιορισμό του.Για τον λόγο αυτό έχουν αναπτυχθεί βιολογικές μέθοδοιανίχνευσης και προσδιορισμού του, που κυρίως βασίζονταιστην ιδιότητά του να προκαλεί συσσώρευση σε αιμοπετάλιαπου παρακολουθείται φωτομετρικά σε ειδικό όργανο τοσυσσωρευματόμετρο (aggregometer). Είναι ένα τροποποιημένοφωτόμετρο (Σχήμα 5Δ), με κυψελίδα χωρητικότητας0,5 ή 0,25 mL, θερμοστατούμενη στους 37 ο C και αναδευόμενηαπό μικρό μαγνητικό αναδευτήρα στις 1200 rpm. Ητυπική διαδικασία μέτρησης περιγράφεται ως εξής: Αρχικάπροστίθεται το εναιώρημα των αιμοπεταλίων (Σχήμα 5Α)και ρυθμίζεται το επίπεδο της % διαπερατότητας έναντι κυψελίδαςχωρίς αιμοπετάλια (τυφλό δείγμα). Στη φάση αυτήδιέρχεται κάποιο ποσοστό της φωτεινής δέσμης και η διαπερατότητααυτή καταγράφεται με τη μορφή σταθερής ταλάντωσηςκαμπύλης σε διάγραμμα % διαπερατότητας ωςπρος τον χρόνο. Όταν στη συνέχεια προστεθεί ο PAF, τότεκατά το πρώτο στάδιο του φαινομένου της συσσώρευσης,όπου επέρχεται αλλαγή σχήματος και διόγκωση των αιμοπεταλίων(Σχήμα 5Β), η διαπερατότητα μειώνεται και το καταγραφικόδίνει καμπύλη μικρότερης ταλάντωσης που κινείταιπρος τα κάτω. Στη συνέχεια, κατά το δεύτερο στάδιοτου φαινομένου της συσσώρευσης όπου σχηματίζονταιθρόμβοι από συσσωρευμένα αιμοπετάλια (Σχήμα 5Γ), ηδιαπερατότητα αυξάνεται και το καταγραφικό δίνει καμπύληπου κινείται προς τα άνω, με συνεχώς μεγαλύτερη ταλάντωση(θόρυβο), ανάλογα με το μέγεθος των σχηματιζόμενωνθρόμβων. Αν η συγκέντρωση του PAF είναι μεγάλη παραμένουνοι σχηματισθέντες θρόμβοι και η καμπύλη στοκαταγραφικό κινείται σε ευθεία (μη αντιστρεπτή συσσώρευση).Αν δεν είναι πολύ μεγάλη η συγκέντρωση του PAF,ακολουθεί και τρίτο στάδιο (αντιστρεπτή συσσώρευση) κατάτο οποίο επέρχεται «αποσυσσώρευση» των αιμοπεταλίωνκαι επαναφορά τους στην αρχική τους κατάσταση, οπότε η

92 Κ.Α. Δημόπουλοςκαμπύλη στο καταγραφικό κινείται προς τα κάτω με συνεχώςμικρότερη ταλάντωση και καταλήγει στην αρχική της μορφήκαι περίπου στο αρχικό επίπεδο της % διαπερατότητας. Ητυπική μέτρηση διαρκεί από 3 έως 6 min.Τα αιμοπετάλια στην κυψελίδα μπορεί να βρίσκονται μέσαστο πλάσμα (ex vivo δοκιμασία), οπότε έχουμε το πλάσμαπλούσιο σε αιμοπετάλια (Platelet Rich Plasma, PRP) χρησιμοποιώνταςσαν τυφλό δείγμα στο συσσωρευματόμετρο τοπλάσμα (Platelet Pour Plasma, PPP) ή να βρίσκονται μέσασε κατάλληλο ρυθμιστικό διάλυμα (in vitro δοκιμασία), οπότεέχουμε τα πλυμένα αιμοπετάλια (washed platelets), χρησιμοποιώνταςσαν τυφλό δείγμα στο συσσωρευματόμετρο τορυθμιστικό διάλυμα. Τα πλυμένα αιμοπετάλια λαμβάνονταιαπό το PRP με κατάλληλες εκπλύσεις και φυγοκεντρήσεις,οπότε μπορεί να μελετηθεί με το φαινόμενο της συσσώρευσηςη άμεση επίδραση του PAF στα αιμοπετάλια, χωρίς τιςεπιδράσεις των άλλων συστατικών που υπάρχουν στο πλάσμα,με επαναλήψιμα αποτελέσματα. Η πλέον δόκιμη καιευαίσθητη πιστοποίηση του PAF περιλαμβάνει in vitro δοκιμασίαμε πλυμένα αιμοπετάλια κουνελιού.Μπορεί όμως να χρησιμοποιηθεί η εν λόγω δοκιμασίακαι για ποσοτικό προσδιορισμό του PAF ως εξής: γίνεται ηκαμπύλη του ύψους της συσσώρευσης σε συνάρτηση με γνωστέςσυγκεντρώσει PAF και λαμβάνεται μια σιγμοειδούςμορφής καμπύλη με ένα ευθύγραμμο τμήμα. Από το ύψοςτης συσσώρευσης του άγνωστης συγκέντρωσης δείγματος,εφόσον βρίσκεται μέσα στο ευθύγραμμο τμήμα είναι δυνατόννα υπολογιστεί η περιεκτικότητα του δείγματος σε PAF.Είναι δυνατόν ακόμα να προσδιοριστεί και η ικανότητα μιαςένωσης να αναστέλλει την προκαλούμενη από τον PAF συσσώρευση,αν προστεθεί στα αιμοπετάλια πρώτα η μελετώμενηένωση και στη συνέχεια ποσότητα PAF που προκαλείγνωστού ύψους συσσώρευση.Από το ύψος της εν λόγω συσσώρευσης σε σχέση με τηνγνωστού ύψους συσσώρευση που προκαλεί μόνος του οPAF, είναι δυνατόν να υπολογισθεί η % αναστολή που προκαλείη μελετώμενη ένωση. Η ποσότητα του μελετώμενουδείγματος για αναστολή κατά 50% της προκαλούμενης απότον PAF συσσώρευσης εκφράζεται ως IC 50 (half maximalInhibitory Concentration for 50% aggregation), ενώ η ποσότητατου μελετώμενου δείγματος που προκαλεί το 50%της μέγιστης αντιστρεπτής συσσώρευσης εκφράζεται ωςEC 50 (Equilibrium Concentration for 50% aggregation).Για να είναι όμως αξιόπιστα τα αποτελέσματα της βιολογικήςδοκιμασίας απαιτείται πολύ καλός χημικός διαχωρισμόςτου από τις άλλες ενώσεις με χρωματογραφικές μεθόδουςδηλαδή, να απομονωθεί και να καθαριστεί ο PAFαπό κάθε άλλη ένωση πριν τη βιολογική δοκιμασία της συσσώρευσης,για να μην τροποποιηθεί η δράση του στα αιμοπετάλιαλόγω της επίδρασης άλλων ενώσεων. Αυτό μπορείνα γίνει με μια απλή σχετικά χρωματογραφική μέθοδο (π.χ.χρωματογραφία λεπτής στοιβάδας, TLC) αν δεν υπάρχουνπολλές σε ποσότητα άλλες ενώσεις (π.χ. εκχύλισμα PAF απόμικρό δείγμα κυτταροκαλλιέργειας) ή σε αντίθετη περίπτωσηαπαιτείται συνδυασμός πολλών και πολύπλοκων χρωματογραφικώνμεθόδων (π.χ. χρωματογραφία στήλης και μετάχρωματογραφία υψηλής απόδοσης - HPLC). Έχουν κυκλοφορήσειδιάφορα kit προσδιορισμού του PAF, ακριβά αλλάχωρίς αποδεκτά αποτελέσματα. Εμείς έχουμε αναπτύξει μιαμέθοδο προσδιορισμού του PAF 21 που περιλαμβάνει παραλαβήτου PAF με κατάλληλη για κάθε βιολογικό δείγμα εκχύλιση,καθαρισμό με χρωματογραφία στήλης, μετά με χρωματογραφίαυψηλής απόδοσης - HPLC και τέλος in vitro δοκιμασίασε πλυμένα αιμοπετάλια κουνελιού. Η μέθοδος αυτήθεωρείται η πλέον δόκιμη, αλλά είναι χρονοβόρα και απαιτείεξειδικευμένο προσωπικό.ΣυμπεράσματαΟ κεντρικός ρόλος του PAF στην φλεγμονή και σε πολλέςπαθοφυσιολογικές καταστάσεις κάνουν την έρευνά του όλοκαι περισσότερο ενδιαφέρουσα όχι μόνο στους βιοχημικούςκαι στους βιολόγους αλλά και στους ιατρούς.Βιβλιογραφία1. Hanahan DJ, Lipid Chemistry. John Wiley & Sons, 1960.2. Hokin LE, Hokin MR. Effects of acetylcholine on the turnover of phosphorylunits in individual phospholipids of pancreas slices and brain cortexslices. BBA - Biochimica et Biophysica Acta 1955; 18(C):102-110.3. Michell RH. Inositol phospholipids and cell surface receptor function.Biochimica et Biophysica Acta 1975; 415(1):81-147.4. Barbaro JF, Zvaifler NJ. Antigen induced histamine release from plateletsof rabbits producing homologous PCA antibody. Proc Soc ExpBiol Med 1966; 122(4):1245-1247.5. Henson PM. Release of vasoactive amines from rabbit platelets inducedby sensitized mononuclear leukocytes and antigen. J Exp Med1970; 131(2):287-306.6. Benveniste J, Henson PM, Cochrane CG. Leukocyte-dependent histaminerelease from rabbit platelets. The role of IgE, basophils, and aplatelet-activating factor. J Exp Med 1972; 136(6):1356-1377.7. Siraganian R, Posler AG. Destruction of rabbit platelets in the allergicresponse of sensitized leukocytes. II. Evidence for basophil involvement.Journal of Immunology 1971; 106(5):1252-1259.8. Henson PM, Pinckard RN. Basophil-derived platelet-activating factor(PAF) as an in vivo mediator of acute allergic reactions: Demonstrationof specific desensitization of platelets to PAF during IgE-induced anaphylaxisin the rabbit. Journal of Immunology 1977; 119(6):2179-2184.9. Pinckard RN, Halonen M, Palmer JD. Intravascular aggregation andpulmonary sequestration of platelets during IgE-induced systemic anaphylaxisin the rabbit: Abrogation of lethal anaphylactic shock by plateletdepletion. Journal of Immunology 1977; 119(6):2185-2193.10. Demopoulos CA, Pinckard RN, Hanahan DJ. Platelet-activating factor.Evidence for 1-O-alkyl-2-acetyl-sn-glyceryl-3-phosphorylcholine asthe active component (a new class of lipid chemical mediators). JBiol Chem 1979; 254(19):9355-8.11. McManus LM, Hanahan DJ, Demopoulos CA, et al. Pathobiology ofthe intravenous infusion of acetyl glyceryl ether phosphorylcholine(AGEPC), a synthetic platelet-activating factor (PAF), in the rabbit.Journal of Immunology 1980; 124(6):2919-2924.12. Halonen M, Palmer JD, Lohman IC. Respiratory and circulatory alterationsinduced by acetyl glyceryl ether phosphorylcholine, a mediatorof IgE anaphylaxis in the rabbit. Am Rev Respir Dis 1980; 122(6):915-924.13. Pinckard RN, McManus LM, Orourke RA, et al. Intravascular and Car-

Παράγοντας ενεργοποίησης των αιμοπεταλίων (Platelet-Activating Factor, PAF)93diovascular Effects of Acetyl Glyceryl Ether Phosphorylcholine (Agepc)Infusion in the Baboon. Clin Res 1980; 28(2):A358-A358.14. Halonen M, Palmer JD, Lohman IC, et al. Differential-Effects of PlateletDepletion on the Physiologic Alterations of Ige Anaphylaxis and AcetylGlyceryl Ether Phosphorylcholine Infusion in the Rabbit. Am Rev RespirDis 1981; 124(4):416-421.15. Pinckard RN, Kniker WT, Lee L, et al. Vasoactive Effects of 1-0-Alkyl-2-Acetyl-Sn-Glyceryl-3-Phosphorycholine (Acgepc) in Human-Skin. J Allergy Clin Immunol 1980, 65(3):196-196.16. Vadas P, Perelman B, Liss G. Platelet Activating Factor, Histamineand Tryptase Levels in Human Anaphylaxis. The Journal of allergy andclinical immunology 2008; 121(2):S148.17. Shibamoto T, Liu W, Cui S, et al. PAF, rather than histamine, participatesin mouse anaphylactic hypotension. Pharmacology 2008;82(2):114-120.18. Antonopoulou S, Nomikos T, Karantonis HC, et al. PAF, a potent lipidmediator, in Bioactive Phospholipids. Role in inflammation and Atherosclerosis,A.D. Tselepis, Editor. 2008, Transworld Research Network:Kerala, India. p. 85-134.19. Tsoupras AB, Iatrou C, Frangia C, et al. The implication of plateletactivating factor in cancer growth and metastasis: Potent beneficialrole of PAF-inhibitors and antioxidants. Infectious Disorders - DrugTargets 2009; 9(4):390-399.20. Izquierdo I, Merlos M, Garcia-Rafanell J. Rupatadine - A new selectivehistamine H-1 receptor and platelet-activating factor (PAF) antagonist- A review of pharmacological profile and clinical management of allergicrhinitis. Drugs of Today 2003; 39(6):451-468.21. Demopoulos CA, Andrikopoulos NK, Antonopoulou S. A simple andprecise method for the routine determination of platelet-activatingfactor in blood and urine. Lipids 1994; 29(4):305-309.

Στο τετράδιο του πίνακα αναγράφεται το ποίημα: «Ανούσιος ο μαζοχισμός σου ακόμα κρατάει πίσω κάθε εναλλακτική απόλαυση απεξάρτησης».Ο Διονύσης Φραγκόπουλος γεννήθηκε το 1968 στον Πειραιά. Σπούδασε Οικονομικά και Διοίκηση Επιχειρήσεων. Έχει εκδώσειδύο βιβλία για εφήβους στο χώρο της φανταστικής λογοτεχνίας τα οποία κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Ψυχογιός («Το ΚόκκινοΡόδο» και «Τα Αυγά των Δράκων»). Επίσης γράφει και ποίηση τόσο στην Ελληνική όσο και στην Αγγλική γλώσσα (Ποιητικός Λαβύρινθοςhttp://dionysisfragopoulos.psichogios.gr/). Με την ζωγραφική ασχολείται ανά περιόδους ανάμεσα στις επαγγελματικές του υποχρεώσειςκαι το γράψιμο αντλώντας έμπνευση κυρίως από την ποίηση του, δουλεύει τόσο σε καμβά όσο και σε ξύλο τα έργα του μεακρυλικά και ενίοτε με λάδι. Tα σχέδια του είναι μια αναδρομική έκθεση με έργα εμπνευσμένα από την ποίηση του σε ένα συνδυασμόεικαστικού και λογοτεχνικού πειραματισμού. Τα καλοκαίρια τα περνάει στο νησί του στις μικρές Κυκλάδες στη Δονούσα, όπου λειτουργείτο beach bar “Corona Borealis”.

Καρδιολογική Γνώμη (2012) 7(2):95-103Δυσλιπιδαιμία, φλεγμονή και αθηρογένεση –Ο ρόλος του Παράγοντα Ενεργοποίησης ΑιμοπεταλίωνΧαράλαμπος X. Καραντώνης 1 , Σμαραγδή Αντωνοπούλου 2 , Κωνσταντίνος Α.Δημόπουλος 31Τμήμα Επιστήμης Τροφίμων και Διατροφής, Πανεπιστήμιο Αιγαίου2Τμήμα Επιστήμης Διαιτολογίας-Διατροφής, Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο3Εργαστήριο Βιοχημείας, Τμήμα Χημείας, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο ΑθηνώνΛέξεις ευρετηρίου:Δυσλιλπιδαιμία,Φλεγμονή,Αθηρογένεση,PAF,Μεσογειακή ΔίαιταΤα υψηλά επίπεδα της χοληστερόλης του ορού, ως ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά της δυσλιπιδαιμίας,είναι πλέον κοινά αποδεκτό ότι σχετίζονται με την ανάπτυξη καρδιαγγειακών νόσων. Εντούτοις,ερευνητικές προσπάθειες δείχνουν ότι σε μοριακό επίπεδο υπάρχουν αλληλεπιδράσεις καισυσχετίσεις πολύ πιο περίπλοκες από αυτές που θεωρήθηκαν αρχικά. Μετά την αποδοχή της θεωρίαςγνωστής ως «απόκριση στον τραυματισμό», η φλεγμονή είναι σε θέση να εξηγήσει μέσα από τουςμηχανισμούς που τη διέπουν την παθολογία της αθηροσκλήρωσης. Η συσχέτιση της δυσλιπιδαιμίαςμε τη φλεγμονή μέσα από μοριακούς μηχανισμούς κατά την αθηροσκλήρωση καθίσταται σήμεραμια πρόκληση. Ο Παράγοντας Ενεργoποίησης Αιμοπεταλίων (Platelet Acticvating Factor, PAF) ωςλιποειδικός φλεγμονώδης παράγοντας φαίνεται να έχει ένα σημαντικό ρόλο στη φλεγμονώδη διαδικασίακατά την πρόκληση αθηρογένεσης είτε μετά από πρόκληση δυσλιπιδαιμίας μέσω διατροφής,είτε λόγω τρόπου ζωής. Πειραματικά αποτελέσματα φανερώνουν ότι η δυσλιπιδαιμία οδηγεί σε αύξησητων επιπέδων του PAF στο αίμα, η οποία οδηγεί σε πρώιμες αθηρωματικές βλάβες. Η αύξησητων επιπέδων του PAF στο αίμα φαίνεται να γίνεται λόγω αλλαγής της δραστικότητας των κύριωνμεταβολικών ενζύμων του PAF σε κύτταρα του αίματος. H αναστολή του PAF από στατίνες και συστατικάτης μεσογειακής δίαιτας παρέχουν πιθανές εξηγήσεις για την προστατευτική τους δράσηέναντι των καρδιαγγειακών παθήσεων.ΕισαγωγήΗ αθηροσλκήρωση αποτελεί μία δυσμενή κατάστασητων αγγείων που είναι κοινή σε διάφορες παθολογικέςκαταστάσεις, όπως η στεφανιαία νόσος, οι οποίες ευθύνονταιγια το μεγαλύτερο ποσοστό νοσηρότητας και θνησιμότηταςστο δυτικό κόσμο. Επιδημιολογικές μελέτες φανερώνουνότι η υιοθέτηση του δυτικού τρόπου ζωής έχειοδηγήσει στην επικράτηση και τη συνεχή αύξηση της αθηροσκλήρωσηςσε παγκόσμια κλίμακα έχοντας αποκτήσειδιαστάσεις επιδημίας 1 .Οι πρώιμες βλάβες που είναι ορατές κατά την ανάπτυξητης αθηροσκλήρωσης γνωστές ως λιπαρές ραβδώσεις (fattystreak), που αφορούν την πάχυνση του έσω χιτώνα λόγωτης συγκέντρωσης κυρίως κυττάρων και λιποπρωτεϊνικών* Διεύθυνση Επικοινωνίας: Χαράλαμπος X. Καραντώνης, Τμήμα ΕπιστήμηςΤροφίμων και Διατροφής, Πανεπιστήμιο Αιγαίου, ΜητροπολίτηΙωακείμ 2, ΤΚ 81400, Μύρινα, ΛήμνοςE-mail: chkarantonis@aegean.grσωματιδίων. Οι πρώιμες αυτές βλάβες είναι σε θέση ναεξελιχθούν σε αθηροσληρωτικές πλάκες. Οι αθηροσκληρωτικέςπλάκες αναπτύσσονται πρακτικά ως αποτέλεσμαδιεργασιών στον υποενδοθηλιακό χώρο. Οι διεργασίεςαυτές περιλαμβάνουν τη συσσώρευση λιποπρωτεϊνικώνσωματιδίων, τη μετανάστευση λευκοκυττάρων, τον σχηματισμόαφρωδών κυττάρων, τον πολλαπλασιασμό λείωνμυϊκών κυττάρων και την παραγωγή συνδετικού ιστού.Η δυσλιπιδαιμία συσχετίστηκε με την ανάπτυξη της αθηροσκλήρωσηςαπό τις αρχές του 20 ου αιώνα χωρίς ναυπάρχουν ιδιαίτερες γνώσεις επί του μηχανισμού πρόκλησης.Η φλεγμονή με τις διεργασίες που τη διέπουν έκανετην εμφάνισή της στα τέλη του 20 ου αιώνα προσφέρονταςεξηγήσεις επί του μηχανισμού πρόκλησης της αθηροσκλήρωσης.Τα τελευταία χρόνια είναι σαφές ότι μια σημαντικήπαράμετρος όσον αφορά τη δυσλιπιδαιμία, πέρα από τηνποσότητα των λιποπρωτεϊνικών σωματιδίων στο αίμα,αποτελεί η ποιότητα αυτών καθώς επηρεάζει τη λειτουργικότητάτους σε μοριακό επίπεδο. Η λειτουργικότητα τωνλιποπρωτεϊνικών σωματιδίων φαίνεται να εμπλέκεται στις

96 Χ.X. Καραντώνης και συν.διαδικασίες της ανοσοφλεγμονής μέσω της δράσης συγκεκριμένωνμορίων που απαντούν σε αυτά τα σωματίδια.Το γεγονός αυτό εξηγεί και την ύπαρξη κοινών παραγόντωνκινδύνου που παρατηρούνται σε καταστάσεις εκτόςτης αθηροσκλήρωσης, όπως για παράδειγμα ο διαβήτηςτύπου ΙΙ, η παχυσαρκία ή ακόμα και το μεταβολικό σύνδρομοκαι γενικότερα παθολογικές καταστάσεις που έχουνφλεγμονώδη αιτιολογία.ΔυσλιπιδαιμίαΩς δυσλιπιδαιμία από κλινική άποψη θεωρείται η διαταραχήστα επίπεδα των λιποειδών και των λιποπρωτεϊνώντου αίματος. Αν και η δυσλιπιδαιμία διακρίνεται σε υπολιπιδαιμίακαι υπερλιπιδαιμία, τα περισσότερα περιστατικάδυσλιπιδαιμίας, και ιδιαίτερα στις ανεπτυγμένες χώρες,αφορούν καταστάσεις υπερλιπιδαιμίας συχνά λόγω της διατροφήςκαι του τρόπου ζωής του ανθρώπου. Η αύξηση τωνεπιπέδων των μικρών πυκνών λιποπρωτεϊνών χαμηλής πυκνότητας(small dense Low Density Lipoprotein, sd LDL)και των τριακυλογλυκερολών (Triacylglycerols, TAG) και ηταυτόχρονη μείωση των λιποπρωτεϊνών υψηλής πυκνότητας(High Density Lipoprotein, HDL) που παρατηρείται στο αίμα,ορίζεται ως αθηρογόνος δυσλιπιδαιμία 2 .Η δυσλιπιδαιμία θεωρείται ως ο πιο σημαντικός παράγονταςεπικινδυνότητας για την ανάπτυξη αθηροσκλήρωσης. Σωματίδιαόπως οι λιποπρωτεΐνες χαμηλής πυκνότητας (LowDensity Lipoprotein, LDL), τα υπολείμματα των λιποπρωτεϊνώνπολύ χαμηλής πυκνότητας (Very Low Density Lipoproteinremants, VLDL remnants), τα χυλομικρά, οι μικρές πυκνέςLDL (sd LDL), η λιποπρωτεΐνη (α) (Lp(a)) και οι οξειδωμένεςλιποπρωτεΐνες χαμηλής πυκνότητας (Oxidized LDL, Ox-LDL)έχουν δράσεις προαθηρογόνες, ενώ τα σωματίδια των λιποπρωτεϊνώνυψηλής πυκνότητας (High Density Lipoprotein,HDL) έχουν αντιαθηρογόνο δράση. Αυτό που έχει παρατηρηθείείναι ότι οι Ox-LDLs, και όχι οι ενδογενείς LDLs, είναιτα σωματίδια που οδηγούν στο σχηματισμό των αφρωδώνκυττάρων, που αποτελούν τα πρώτα ορατά ευρήματα στιςαρτηρίες κατά την αθηρογένεση. Μεταξύ των σωματιδίωντων LDLs, οι sdLDLs είναι πιο επιρρεπείς στην οξείδωση,έχουν μεγαλύτερο χρόνο ζωής και υψηλότερου βαθμού συγγένειαμε μόρια της εξωκυττάριας ύλης. Σημειωτέον ότι η καθυστέρησητης εκκαθάρισης των λιποπρωτεϊνών, των πλούσιωνσε τριακυλογλυκερόρες όπως οι VLDL και τα υπολείμματααυτών που συσχετίζονται με αντίσταση στην ινσουλίνηκαι υπερλιπιδαιμία, ευοδώνουν το σχηματισμό των sd LDL.Τα μειωμένα επίπεδα της HDL-χοληστερόλης (HDL-C) αποτελούνκαι αυτά ένα χαρακτηριστικό της μεταβολικής δυσλιπιδαιμίας.Τα σωματίδια των HDL διαδραματίζουν ένα πρωτεύονταρόλο στην διαδικασία της αντίστροφης μεταφοράςτης χοληστερόλης, ενώ παράλληλα έχουν αντιφλεγμονώδειςκαι αντιοξειδωτικές δράσεις. Για το λόγο αυτό η δυσλειτουργίατων HDL θεωρείται ένας ανεξάρτητος προαθηρογόνοςπαράγοντας 3 .ΦλεγμονήΗ φλεγμονή αποτελεί ένα σύνολο αλληλεπιδράσεων μεταξύδιαλυτών παραγόντων και κυττάρων, που λαμβάνουνχώρα σε κάθε ιστό ως απόκριση σε κάκωση που μπορεί ναπροέρχεται από έναν τραυματισμό, μία λοίμωξη, μία ισχαιμικήκατάσταση, έναν τοξικό παράγοντα ή μία αυτοάνοσηκατάσταση 4 . Πλήθος μελετών φανερώνουν ότι οι αλληλεπιδράσειςαυτές που χαρακτηρίζουν τη φλεγμονή εμφανίζονταισε όλα τα στάδια ανάπτυξης της αθηροσκλήρωσης.Εμπλέκεται στο σχηματισμό των πρώιμων βλαβών (γνωστώνως λιπαρές ραβδώσεις), μετά από ενεργοποίηση τουενδοθηλίου και έκφραση χημειοκινών, όπως της χημειοτακτικήςπρωτεΐνης 1 των μονοκυττάρων (Monocyte ChemotacticProtein 1, MCP-1) και της ιντελευκίνης-8 (IL-8) καιμορίων προσκόλλησης όπως το διακυτταρικό μόριο προσκόλλησης1 (Intercellular Adhesion Molecule 1, ICAM-1),το μόριο προσκόλλησης των αγγείων -1 (Vascular Cell AdhesionMolecule 1, VCAM-1) και την P-σελεκτίνη.Το αποτέλεσμα αυτής της ενεργοποίησης είναι η προσέλκυσηστο ενδοθήλιο μονοκυττάρων/λεμφοκυττάρωνκαι η ακόλουθη μετανάστευσή τους στον υποενδοθηλιακόχώρο 5 . Οι φλεγμονώδεις διεργασίες συμμετέχουν επίσηςστην έναρξη δυσμενών κλινικών αγγειακών συμβάντων,κατά την έκκριση πρωτεασών της εξωκυττάριας ύλης απόενεργοποιημένα κύτταρα μέσα στην αθηρωματική πλάκα,οι οποίες αποικοδομούν τις πρωτεΐνες της εξωκυττάριαςύλης, καθιστώντας εύθραυστο το ινώδες κάλυμμα τηςαθηρωματικής πλάκας και οδηγώντας στη ρήξη της καιστη δημιουργία θρόμβων 6 . Τα κύτταρα που εμπλέκονταιστη διαδικασία της αθηροσκλήρωσης είναι τα αγγειακάκύτταρα όπως τα ενδοθηλιακά και τα λεία μυϊκά, τα μονοκύταρα/μακροφάγα,τα λεμφοκύτταρα όπως τα Τ-λεμφοκύτταρα,τα Β-λεμφοκύτταρα και τα Τ-φυσικά κυτταροκτόνακύτταρα (Natural Killer T-cells), τα δενδριτικάκύτταρα και τα σιτευτικά κύτταρα των ιστών γνωστά καιως μαστοκύτταρα ή ιστιοκύτταρα. Τα κύτταρα αυτά εκκρίνουνδιαλυτούς παράγοντες γνωστούς ως κυτταροκίνες.Οι κυτταροκίνες είναι σε θέση να διεγείρουν τα ίδιατα κύτταρα από τα οποία εκκρίθηκαν και να προκαλέσουντο πλήθος των αντιδράσεων που διέπουν τη φλεγμονώδηδιαδικασία. Μηχανιστικά, η μεταγωγή σήματος από τιςκυτταροκίνες γίνεται μέσα από συγκεκριμένες οδούς. Οιοδοί αυτοί που σήμερα είναι γνωστοί είναι: 1) η οδός τουπυρηνικού παράγοντα κΒ (Nuclear Factor - KappaB, NFκΒ),2) η οδός της κινάσης του αμινοτελικού άκρου τηςc-Jun/ενεργοποιού πρωτεΐνης-1 (c-Jun Ν-terminal kinase/ActivatorProtein-1, JNK/AP-1), 3) η οδός της κινάσηςτου Ιανού/μεταγωγέα σήματος και ενεργοποιητήτης μεταγραφής (Janus Kinase/Signal Transducer and Activatorof Transcription, JAK/STAT), 4) η οδός των smadπρωτεϊνών και 5) η οδός των TL υποδοχέων (Toll-like receptors,TLR)/πρωτεΐνης Myd88 (TLR/Myd88) 7 .Μεταξύ των πέντε αυτών οδών η οδός του NF-κB απο-

Δυσλιπιδαιμία, φλεγμονή, αθηρογένεση - ρόλος του PAF97τελεί μία από τις κυριότερες οδούς μεταγωγής σήματος πουενεργοποιείται ως απόκριση σε προφλεγμονώδεις κυτταροκίνεςόπως ο νεκρωτικός παράγοντας όγκων-α (TumorNecrosis Factor-alpha, TNF-a), οι ιντερλευκίνες-1 και -8(IL-1 and IL-8), καθώς και μέσω της ενεργοποίησης τωνTL υποδοχέων 8 .ΑθηροσκλήρωσηΣτα μέσα της δεκαετίας του 1970, η θεωρία των λιποειδών(Lipid theory) για την αθηρογένεση έδωσε τη θέσητης στη θεωρία της απόκρισης στον τραυματισμό (responseto injury hypothesis) που αναπτύχθηκε από τον Russel Ross.Η θεωρία αυτή δεχόταν ως αξίωμα ότι οι αθηροσκληρωτικέςβλάβες αναπτύσσονται ως αποτέλεσμα τοπικού τραυματισμούστο αρτηριακό ενδοθήλιο, που ακολουθείται απόπροσκόλληση και συσσώρευση αμοπεταλίων 9 .Αργότερα διαπιστώθηκε ότι και η ενεργοποίηση του ενδοθηλίουαρκούσε ώστε να λάβουν χώρα οι ανοσοφλεγμονώδειςαποκρίσεις που διέπουν την αθηροσκληρωτικήδιαδικασία. Η παρατήρηση από τους Poole και Florey ότι ηχορήγηση χοληστερόλης στην τροφή κουνελιών 10 οδηγείσε προσκόλληση μονοκυττάρων στο ενδοθήλιο τα οποίαστη συνέχεια μεταναστεύουν, μέσω του μορφολογικά άθικτουενδοθηλίου, στον υποενδοθηλιακό χώρο, οδήγησετον Michael Gimbrone να προτείνει ότι κατά την αθηροσκλήρωσησυμβαίνει μία τροποποίηση του φυσιολογικούενδοθηλίου σε ένα δυσλειτουργικό ενδοθήλιο, με αποτέλεσματην απώλεια της προστατευτικής επίδρασής του 11 .Σήμερα είναι αποδεκτό ότι η αθηροσκλήρωση είναι μίαχρόνια φλεγμονώδης ασθένεια κατά την έναρξη της οποίαςπαρατηρείται προσκόλληση μονοκυττάρων/λεμφοκυττάρωνστο ενεργοποιημένο ενδοθήλιο 12 .Ο ρόλος του Παράγοντα ΕνεργοποίησηςΑιμοπεταλίωνΈνας αριθμός βιοδραστικών λιποειδικών μεσολαβητώνέχουν χαρακτηριστεί ως πρωταρχικοί ενεργοποιητές τηςαθηρογένεσης. Ανάμεσα σε αυτούς ο Παράγοντας ΕνεργοποίησηςΑιμοπεταλίων (Platelet Activating Factor, PAF)και τα ανάλογά του αποτελούν τους ισχυρότερους λιποειδικούςφλεγμονώδεις μεσολαβητές. Ο PAF είναι σε θέσηνα επάγει την παραγωγή TNF-α από τα μονοκύτταρα μεμηχανισμό ίδιο με των Ox-LDLs 13 . Επιπλέον, μετά την ανίχνευσηαπό την ερευνητική μας ομάδα παραγόμενου PAFστα σωματίδια των ox-LDLs 14 η δραστικότητα των σωματιδίωναυτών αποδόθηκε στα μόρια του PAF 15 . Μία απότις σημαντικότερες δράσεις του PAF κατά την έναρξη τηςαθηρογένεσης είναι η μεσολάβησή του για προσκόλλησητων μονοκυττάρων στο ενδοθήλιο σε συνέργεια με τηνP-σελεκτίνη 16 . Ο PAF ενισχύει τη μεταφορά του πυρηνικούπαράγοντα κΒ (NF-κB) στον πυρήνα των ανθρώπινων μονοκυττάρωνπου είναι προσδεμένα στην P-σελεκτίνη καικατά τον τρόπο αυτό αυξάνεται δραματικά η βιοσύνθεσητης MCP-1, της IL-8, του παράγοντα νέκρωσης όγκων-α(TNF-α), και άλλων προϊόντων γονιδίων που σχετίζονταιμε τη φλεγμονή 17 .Η οξειδωμένη μορφή της 1-παλμιτοϋλο-2-αραχιδονοϋλο-s n-γλυκερο-3-φωσφορυλοχολίνης (Oxidized1-palmitoyl-2-arachidonoyl-sn-glycero-3-phosphocholine,OxPAPC), αποτελεί ένα από τα ανάλογα του PAF που έχειανιχνευθεί στις τροποποιημένες LDL αλλά και στις αθηρωματικέςβλάβες. Η OxPAPC ενεργοποιεί τα ενδοθηλιακάκύτταρα και προωθεί την προσκόλληση μονοκυττάρων καιτην έκκριση της MCP-1, και της IL-8 18 . Ενδιαφέρον παρουσιάζειτο γεγονός ότι η OxPAPC αναστέλλει τη δέσμευσητων LPS στις πρωτεΐνες δέσμευσής τους (LPS-binding protein)που απαιτείται ώστε να εκθέσουν τους LPS για ναγίνει η σύνδεσή τους στους TLR-4. Αυτό υποδεικνύει ένανδιπλό ρόλο για τη δράση του PAF και των αναλόγων τουκαθώς φαίνεται ότι σε καταστάσεις οξείας φλεγμονής απόβακτηριακούς παράγοντες δρουν ως αντιφλεγμονώδειςπαράγοντες αναστέλλοντας την οδό του NF-κβ 19 , ενώ σεκαταστάσεις χρόνιας φλεγμονής, η δραστικότητά τους καθίσταταιυπεύθυνη για ανάπτυξη παθολογικών καταστάσεων18 .Η παραγωγή του PAFΤόσο οι ενδογενείς όσο και οι τροποποιημένες, μέσωοξείδωσης ή γλυκοζυλίωσης, λιποπρωτεΐνες του αίματοςαποτελούν συστατικά των αθηρωματικών πλακών και τωναφρωδών κυττάρων. Οι τροποποιημένες λιποπρωτεΐνεςείναι σε θέση να προκαλέσουν οξειδωτικό στρες με αποτέλεσματόσο την παραγωγή ελευθέρων ριζών όσο καιτου Παράγοντα Ενεργοποίησης των Αιμοπεταλίων (PAF)και των αναλογών του (PAF-like) (Σχήμα 1) 14,20-22 . Συγχρόνωςο PAF δεσμεύεται στους υποδοχείς σε κύτταρατου αίματος σηματοδοτώντας την εκ νέου παραγωγή τόσοελευθέρων ριζών όσο και νέας ποσότητας PAF 23,24 .Πολλές μελέτες in vitro και ex vivo σε πειραματόζωα καιανθρώπους αποδεικνύουν τα παραπάνω επιμέρους μηχανιστικάστάδια 25 . Επιπλέον, in vivo μελέτες που διενήργησεη ερευνητική μας ομάδα σε πειραματόζωα που τράφηκανμε τροφή πλούσια σε χοληστερόλη (αθηρογόνο δίαιτα,ΟΜΑΔΑ Γ) δείχνουν αύξηση των επιπέδων του PAF στοαίμα των πειραματόζωων (Σχήμα 2). Η αύξηση αυτή τωνεπιπέδων του PAF αφορά τόσο τον PAF που κυκλοφορείσυνδεδεμένος με λιποπρωτεΐνες (free PAF) όσο και τονPAF που είναι δεσμευμένος στα έμμορφα συστατικά τουαίματος (bound PAF) 26,27 .Τα αποτελέσματα αυτά επιβεβαιώνονται και ενισχύονταιαπό μελέτες που αφορούν τη δραστικότητα των μεταβολικώνενζύμων του PAF στο αίμα. Οι μελέτες αυτές αφορούντο ένζυμο της φωσφο-χολινο-τρανσφεράσης του PAF(PAF-cholinephosphotransferase; PAF-CPT, EC 2.7.8.16)που αποτελεί ρυθμιστικό ένζυμο της de novo βιοσυνθετικής

98 Χ.X. Καραντώνης και συν.Σχήμα 1. Σχηματική υπεραπλοποιημένη απόδοση της συσχέτισης της δυσλιπιδαιμίας με τη φλεγμονή και την αθηρογένεση.Η φλεγμονή, για την πρόκληση της αθηρογένεσης, μπορεί να προέλθει όχι μόνο από την χοληστερόλη αλλά και από άλλες αιτίες, όπωςπροϊόντα οξείδωσης (οξειδωτικό στρες), φλεγμονώδεις καταστάσεις και μολυσματικούς παράγοντες και μικροοργανισμούς. Η προστασίαμπορεί να ασκείται από τον περιορισμό της οξείδωσης (μείωση οξειδωτικού στρες), αναστολή επιπέδων χοληστερόλης, παρεμπόδισηενεργοποίησης υποδοχέων φλεγμονωδών ενώσεων, αναστολή βιολογικών δράσεων φλεγμονωδών ενώσεων, καθώςεπίσης και παρέμβαση στο μεταβολισμό των φλεγμονωδών ενώσεων, με αναστολή της βιοσύνθεσής τους. Η προστασία αυτή ασκείταιείτε από φάρμακα είτε από τρόφιμα.του οδού, το ένζυμο της ακετυλο-τρανσφεράσης του lyso-PAF (Lyso-PAF-acetyltransferase; Lyso-PAFAT, EC2.3.1.67), που αποτελεί το ρυθμιστικό ένζυμο της βιοσυνθετικήςτου οδού αναδιαμόρφωσης, (Σχήμα 3) καθώς καιτο ένζυμο της PAF ακετυλο-υδρολάσης (PAF-AH, EC3.1.1.47), όπου ανήκει και η ισομορφή που υπάρχει στοπλάσμα του αίματος, γνωστή ως λιποπρωτεϊνική φωσφολιπάσηΑ 2 (Lp-PLA 2 ), που αποτελεί το ρυθμιστικό ένζυμοτης οδού αποικοδόμησης του PAF 28 .Στις παραπάνω μελέτες μας η δραστικότητα των βιοσυνθετικώνενζύμων (PAF-CPT και lyso-PAF-AT) αυξάνεται σεέμμορφα συστατικά του αίματος, όπως τα λευκοκύτταρακαι τα αιμοπετάλια. Η αύξηση αυτή συνοδεύεται με μείωσητης δραστικότητας του αποικοδομητικού ενζύμου (PAF-AH)στα ίδια κύτταρα, ενώ η δραστικότητα της Lp-PLA 2 μετάαπό παροδική αύξηση στο πλάσμα των πειραματόζωων,επανέρχεται στα αρχικά της επίπεδα 28 .Τα παραπάνω αποτελέσματα επιβεβαιώνουν την αύξησητων επιπέδων του PAF στο αίμα των πειραματόζωων, σταοποία προκλήθηκε δυσλιπιδαιμία μέσω διατροφικής παρέμβασηςμε παροχή χοληστερόλης και συγχρόνως φανερώνουνως κύρια πηγή προέλευσης του PAF τα λευκοκύτταρατου αίματος 28 . Αξίζει δε να σημειωθεί ότι ο PAF που υπάρχειστο αίμα μπορεί - ανάλογα με την κατάσταση των οργανισμών- να προέρχεται και από άλλες πηγές, καθώς παράγεταιαπό πληθώρα κυττάρων και ιστών.Η πρόκληση της φλεγμονήςΟ PAF και τα ανάλογά του που παράγονται κατά το οξειδωτικόστρες απαντώνται είτε στις Ox-LDL, είτε σε κύτταρατου αίματος και του ενδοθηλίου είτε ελευθερώνονται στηνκυκλοφορία του αίματος. Μετά την παραγωγή τους προσδένονταιστους υποδοχείς του PAF, που υπάρχουν στα κύτταρατου αίματος και του ενδοθηλίου σηματοδοτώντας τηνπρόκληση φλεγμονής 21,24 .Καταστάσεις στις οποίες δεν μπορεί να ρυθμιστεί η διαδικασίατης φλεγμονής από τον οργανισμό, λόγω ανεξέλεγκτηςκαι παρατεταμένης σηματοδότησης, οδηγεί σε χρόνιαφλεγμονή προκαλώντας την έναρξη της αθηρογένεσης.Σύμφωνα με την «νέα θεωρία της αθηρογένεσης με εμπλοκήτου PAF» προτείνουμε συγκεκριμένο μηχανισμό, σύμφωνα

Δυσλιπιδαιμία, φλεγμονή, αθηρογένεση - ρόλος του PAF99Σχήμα 2. Αποτελέσματα, με μορφομετρική ανάλυση, in vivo πειραμάτων αναστολής/υποστροφής αθηρωματικών πλακών.Μελετάται η αναστολή των αθηρωματικών πλακών με την συγχορήγηση αθηρογόνου δίαιτας και της προς μελέτη ένωσης, σε σύγκρισημε την χορήγηση μόνο αθηρογόνου δίαιτας. Στα πειράματα υποστροφής, σχηματίζονται οι αθηρωματικές πλάκες με χορήγηση αθηρογόνουδίαιτας και συγκρίνεται η εξέλιξη της αθηρωματικής πλάκας μετά τη χορήγηση μόνο κανονικής δίαιτας ή συγχορήγησης μετην κανονική δίαιτα της προς μελέτη ένωσης.με τον οποίο ο PAF φαίνεται να παίζει κεντρικό ρόλο στηνπρόκληση της αθηρογένεσης 29,30 , με τα επιμέρους στάδιατου προτεινόμενου μηχανισμού να έχουν αποδειχθεί απόin vitro και ex vivo μελέτες 25 .Ο υποδοχέας του PAF φαίνεται να έχει έναν ιδιαίτερορόλο στη διαδικασία της πρόκλησης της φλεγμονής καθώςμπορεί να ενεργοποιηθεί και να προκαλέσει σηματοδότησητης φλεγμονής και μέσω άλλων μορίων εκτός του PAF καιτων αναλόγων του. Τέτοια μόρια αποτελούν το λιποτειχοϊκόοξύ (LTA) και διάφοροι λιποπολυσαχκαρίτες που αποτελούνσυστατικά μολυσματικών παραγόντων και μικροοργανισμών.Τα μόρια αυτά όταν αναγνωριστούν από τονυποδοχέα του PAF προκαλούν την έναρξη της διαδικασίαςτης φλεγμονής η οποία - αν δεν ρυθμιστεί έγκαιρα - είναισε θέση να οδηγήσει στην έναρξη της αθηρογένεσης.Ο PAF και τα ανάλογά του φαίνεται να έχουν επίσης ένανιδιαίτερο ρόλο στη διαδικασία της έναρξης της φλεγμονώδουςαθηρογένεσης, καθώς αποτελούν μόρια πρόσδεσηςτων TLR, των οποίων η σηματοδότηση σχετίζεται με την πρόκλησηαθηρογένεσης αλλά και την εκ νέου παραγωγή PAF 31,32 .Οι TLR ανήκουν στους λεγόμενους υποδοχείς αναγνώρισηςδομικών περιοχών (PPRs; Pattern Recognition Receptors)και αποτελούν μέρος του έμφυτου ανοσολογικούσυστήματος. Έως σήμερα έχουν κλωνοποιηθεί 13 από αυτούς,με τους 10 να αφορούν τον άνθρωπο και τους 12 τοποντίκι. Ανήκουν στις διαμεμβρανικές γλυκοπρωτεΐνες τύπουΙ με εξωκυτταρικό διαμεμβρανικό και ενδοκυτταρικότμήμα. Εκφράζονται στα κύτταρα του ανοσολογικού συστήματοςαλλά και σε άλλους ιστούς, όπως αυτούς του καρδιοαγγειακούσυστήματος. Οι TLR1, TLR2, TLR4-TLR6 καιTLR11 εκφράζονται στις περικυτταρικές μεμβράνες ενώ οιTLR3, TLR7-TLR9 εκφράζονται ενδολυσοσωματιακά.Ενεργοποιούνται μετά την αναγνώριση συγκεκριμένων δομικώνπεριοχών (PAMPS; pathogen-associated molecularpatterns) είτε των μικροοργανισμών (εξωγενή προσδενόμεναμόρια) είτε μορίων που απελευθερώνονται μετά απόκάποια προκληθείσα βλάβη στον οργανισμό (ενδογενήπροσδενόμενα μόρια). Τα προσδενόμενα μόρια για τουςTLR που εκφράζονται ενδολυσοσωματιακά είναι τμήματαγενετικού υλικού όπως dsRNA, ssRNA, dsDNA. Ενώ για

100 Χ.X. Καραντώνης και συν.Σχήμα 3. Μεταβολισμός PAF. Περιλαμβάνει δύο βιοσυνθετικές πορείες. Την de novo (εξ υπ’ αρχής) πορεία βιοσύνθεσης καιτην πορεία βιοσύνθεσης με αναδιαμόρφωση της χημικής δομής. Υπάρχει και μία τρίτη, μη ενζυμική πορεία, με οξειδωτική τροποποίησηκαι αναδιαμόρφωση της χημικής δομής, που γίνεται με το οξειδωτικό στρες. Τα ρυθμιστικά ένζυμα-κλειδιά των ενζυμικών πορειώνδείχνονται με βέλη. Η αποικοδόμηση γίνεται με μία πορεία, με ρυθμιστικό ένζυμο-κλειδί που δείχνεται με βέλος.τους TLR, που εκφράζονται στην περικυτταρική μεμβράνητων κυττάρων ,τα προσδενόμενα μόρια είναι διάφορεςενώσεις, όπως το λιποτειχοϊκό οξύ (Lipoteichoic αcid,LTA), οι λιποπολυσακχαρίτες (Lipopolysaccharides, LPS),τροποποιημένες LDL, και PAF-ανάλογα. Η ενεργοποίησήτους περνά μέσα από την οδό του NF-κB και οδηγεί στηνπαραγωγή μορίων με προ φλεγμονώδη δράση όπως οι κυτταροκίνες,που με τη σειρά τους οδηγούν στην έκφρασημορίων προσκόλλησης, χημειοκινών, ΝΟ και ιντερφερονών(Ι και ΙΙ) με άλλοτε ευεργετικές και άλλοτε επιβλαβείς δράσειςστον οργανισμό 7 .Ο TLR-4 του ανθρώπου είναι ο πρώτος TLR που χαρακτηρίστηκεσε θηλαστικό. Ο TLR-4 μαζί με τον TLR-2 εμφανίζονταινα παίζουν ένα σημαντικό ρόλο στην αθηροσκλήρωσηως ενεργοποιητές του έμφυτου ανοσολογικούσυστήματος και σημαντικό τμήμα της κατάστασης χρόνιαςφλεγμονής. Μελέτες έχουν δείξει ότι οι TLR1, 2 και 4 εκφράζονταισε αθηροσκληρωτικές πλάκες στον άνθρωπο.

Δυσλιπιδαιμία, φλεγμονή, αθηρογένεση - ρόλος του PAF101Χορήγηση εξωγενών μορίων πρόσδεσης ή των ίδιων τωνπαθογόνων, οδηγεί σε επιτάχυνση της διαδικασίας της αθηροσκλήρωσης,ενώ εξωγενή μόρια πρόσδεσης όπως ταανάλογα του PAF, οδηγούν σε αύξηση της αθηροσκλήρωσης.Κατά την σύνδεση αυτών των μορίων πρόσδεσης διεγείρεταιη έκφραση διαφόρων φλεγμονωδών μορίων όπωςIL-6, IL-1β, TNF-α. Με την ενεργοποίηση των TLR γίνεταιστρατολόγηση πρωτεϊνών γνωστών ως πρωτεΐνες προσαρμογής(adaptor proteins) όπως η myD88 (Myeloiddifferentiationprotein 88), ηTRIF (Toll–interleukin-1-receptordomain-containing adaptorinducing interferon-β), η TRAM(TRIF related adaptor molecule), και η TIRAP (TIR domaincontainingadaptor protein) μέσω αλληλεπίδρασης με τηνδομική περιοχή TIR. Το αποτέλεσμα είναι η ενεργοποίησηMAP κινασών (JNK, ERK, p38a) και προφλεγμονοδών μεταγραφικώνπαραγόντων (NF-κΒ, AP1, Elk1) 7 .Αν και παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον το πως οιTLR ανταποκρίνονται σε συστατικά των τροφίμων, λίγεςμελέτες έχουν γίνει επί του παρόντος. Τα κορεσμένα λιπαράοξέα διεγείρουν τη φλεγμονώδη διαδικασία ενεργοποιώνταςτον NF-κΒ μέσω του TLR-4. Αντίθετα τα μονοακόρεσταλιπαρά οξέα και κυρίως τα ω-3 που υπάρχουν σε λιπαράψάρια αναστέλλουν την πρόσδεση των κορεσμένων λιπαρώνοξέων στους TLR και κατά συνέπεια αναστέλλουν τηνενεργοποίηση των TLR και έμμεσα την ενεργοποίηση τουNF-κΒ 33 . Τρόφιμα φαινομενικά μη αλλοιωμένα, πιστεύεταιότι περιέχουν LPS που - ως ανθεκτικό μόριο στις συνθήκεςμαγειρέματος - οδηγεί σε μαγειρεμένα τρόφιμα με συστατικάπου διεγείρουν τους TLR. Σε πρόσφατη μελέτη αυτάτα μόρια ανιχνεύθηκαν σε προϊόντα κρέατος και επεξεργασμένατρόφιμα, χαρακτηριστικά του δυτικού τρόπου διατροφής,ενώ ήταν ελάχιστα ή μη ανιχνεύσιμα σε φρούτακαι λαχανικά που χαρακτηρίζουν πρότυπα διατροφής όπωςαυτό της μεσογειακής δίαιτας 34 . Αν και αναστολείς του PAFδεν έχουν μελετηθεί κατά πόσο επιδρούν στην ενεργοποίησητων TLR, το γεγονός ότι οι Ox-LDLs (που περιέχουνPAF) καθώς ο PAF και τα ανάλογα του PAF αποτελούν μόριαπρόσδεσης στους TLR-4, αποτελεί ισχυρή ένδειξη ότι οιαναστολείς του PAF, όπως αυτοί που έχουν βρεθεί σε τρόφιματης μεσογειακής δίαιτας, θα μπορούσαν να δρουν καιως αναστολείς της ενεργοποίησης των TLR 32 .Πρόσφατη μελέτη έχει παρουσιάσει νέα δεδομένα γιατην αναστολή της διέγερσης των TLR από τις στατίνες, σύμφωναμε τα οποία οι στατίνες ασκούν την αντιφλεγμονώδηδράση τους (στο πλαίσιο των πλειοτροπικών δράσεώντους) και μέσω επίδρασής τους στη μεταβίβαση του σήματοςτων TLR, αναστέλλοντας την ενεργοποίηση των RhoA 35 .Σημειώνεται ότι - όπως θα αναφερθεί πιο κάτω - οι στατίνεςαποτελούν και αναστολείς του PAF.Αναστολή και υποστροφή της αθηρογένεσηςΤα παραπάνω δεδομένα, που διέπουν τους μηχανισμούςμίας ανοσοφλεγμονώδους κατάστασης, υποδεικνύουν ότιφάρμακα που έχει φανεί να αναστέλλουν την αθηρογένεση,πιθανώς να δρουν μηχανιστικά μειώνοντας τα επίπεδα τουPAF στο αίμα και έτσι να αναστέλλουν και τη δράση ή/καιβιοσύνθεσή του, ενώ αντίστροφα συστατικά που έχει φανείνα αναστέλλουν τη δράση ή/και βιοσύνθεση του PAF καιμειώνουν τα επίπεδα του PAF στο αίμα, πιθανώς να αναστέλλουνκαι την αθηρογένεση.Φάρμακα που αναστέλλουν την αθηρογένεσηΜε την εμφάνιση της λοβαστατίνης το 1987, οι στατίνεςαποτέλεσαν μία πολύ ισχυρή ομάδα φαρμακευτικών σκευασμάτωνγια την αντιμετώπιση των διαταραχών του μεταβολισμούτων λιποπρωτεϊνών και της μείωσης της LDL-χοληστερόλης(LDL-C) στο αίμα, ενώ ταυτόχρονα έχει φανείότι μειώνουν τον κίνδυνο για όλες τις αθηροσκληρωτικέςκλινικές καταστάσεις. Οι στατίνες αποτελούν αυτή τη στιγμήτην κυριότερη ομάδα φαρμάκων που αναστέλλει και υποστρέφειτην αθηρογένεση (Σχήμα 2, ΟΜΑΔΑ Ζ). Πέρα απότην πλέον γνωστή δράση των στατινών που είναι η αναστολήτης βιοσύνθεσης της χοληστερόλης, πλήθος μελετώνκαταδεικνύουν και άλλες δράσεις που έχουν αυτά τα μόριακαι γίνεται λόγος για πλειοτροπικές δράσεις των στατινών.Η αντιφλεγμονώδης δράση είναι μία από τις πολλές δράσειςτων στατινών. Η διερεύνηση της σχέσης της αντιφλεγμονώδουςδράσης των στατινών με τον PAF σε πειράματαin vitro, ex vivo και in vivo με χρήση κυτταροκαλλιεργειών,πειραματόζωα και ανθρώπους, έδειξε ότι οι στατίνες είναιαναστολείς τόσο των δράσεων του PAF, όσο και της βιοσύνθεσήςτου 36,37 . Μπορούν όμως να επιδρούν ανασταλτικάστον PAF και δευτερογενώς, αφού αναστέλλουν καιτη δράση των TLR, που δευτερογενώς προκαλούν βιοσύνθεσηPAF.Συστατικά που αναστέλλουν τη δράση ή/και βιοσύνθεσητου PAFΠολλά φυσικά συστατικά, που έχουν απομονωθεί απότρόφιμα, αποτελούν ειδικούς αναστολείς του υποδοχέα τουPAF 27 ή γενικά αναστολείς των δράσεων και της βιοσύνθεσηςτου PAF 38,39 . Οι δράσεις αυτές των συστατικών τωντροφίμων, σύμφωνα με τα όσα αναπτύχθηκαν παραπάνωείναι σε θέση να μειώσουν τα επίπεδα του PAF στο αίμα καινα αναστείλουν με αυτό τον τρόπο την αθηρογένεση.Πειράματα της ερευνητικής μας ομάδας, αλλά και άλλωνερευνητών, σε κουνέλια, στα οποία πραγματοποιήθηκε διατροφικήπαρέμβαση με συγχορήγηση αφ’ ενός μεν αθηρογόνουδίαιτας και πρόκληση δισλιπιδαιμίας, αφ’ ετέρου δεφυσικών συστατικών από τα οποία πολλά προέρχονται απότρόφιμα της μεσογειακής δίαιτας, όπως λινάρι, σκόρδο,ελαιόλαδο, ψάρια, κρασί, φαινολικά, βιταμίνη E, βιταμίνηD, αλλά και εκχύλισμα από Gingko biloba, έδειξαν ότι ο σχηματισμόςπρώιμων αθηρωματικών βλαβών αναστέλλεται(Σχήμα 2, ΟΜΑΔΑ Ε) και υποστρέφεται (Σχήμα 2, ΟΜΑΔΑΖ) με ταυτόχρονη μείωση των επιπέδων του PAF στο αίματων πειραματόζωων (Σχήμα 2, ΟΜΑΔΑ Ε) 26,27 . Η μείωση

102 Χ.X. Καραντώνης και συν.αυτή των επιπέδων του PAF συμβαδίζει με μείωση της δραστικότηταςτων βιοσυνθετικών ενζύμων του PAF στα έμμορφασυστατικά του αίματος των πειραματόζωων. Αντίθετασε ομάδα ελέγχου στην οποία χορηγήθηκε μόνο αθηρογόνοςδίαιτα (Σχήμα 2, ΟΜΑΔΑ Γ) παρατηρήθηκαν αυξημένηδραστικότητα βιοσυνθετικών ενζύμων και επιπέδωνγια τον PAF και αυξημένες πρώιμες αθηρωματικές βλάβες 28 .ΣυμπεράσματαΠειραματικά δεδομένα φανερώνουν ότι η υπερλιπιδαιμίαοδηγεί σε αύξηση των επιπέδων του PAF στο αίμα, πρόκλησηφλεγμονής και αθηρογένεσης προς πρώιμες αθηρωματικέςβλάβες. Μία τέτοια αύξηση επιπέδων PAF στο αίμαείναι δυνατόν να προέλθει και από χρόνιες φλεγμονώδειςκαταστάσεις που παρατηρούνται σε διάφορες ασθένειες,ή προκαλούνται από μολυσματικούς παράγοντες και μικροοργανισμούςλόγω της ανεπάρκειας κατάλληλων μηχανισμώνρύθμισης των μηχανισμών της φλεγμονής.Οι στατίνες, πέρα από τη μείωση των επιπέδων της χοληστερόλης,μέσω της αντιφλεγμονώδους δράσης τους (με τιςπλειοτροπικές ιδιότητές τους) αναστέλλουν άμεσα αφ’ ενόςμεν τη βιοσύνθεση του PAF αφ’ ετέρου δε τις βιολογικέςδράσεις του, αλλά αναστέλλουν και έμμεσα την παραγωγήPAF μέσω της αναστολής των TLR. Καθώς η επίδραση τουPAF στην καρδιακή λειτουργία αποτελεί γνωστή και μελετημένηβιολογική δράση 40 αποκτά ιδιαίτερη σημασία η μελέτητων δράσεων των στατινών, ως αναστολέων του PAF, στηγνωστή επίδραση του PAF και στην καρδιακή λειτουργία.Διάφορα φυσικά συστατικά, τα περισσότερα από ταοποία απαντώνται σε τρόφιμα της μεσογειακής δίαιτας,αναστέλλουν τη δέσμευση του PAF στον υποδοχέα του ήγενικά αναστέλλουν τις βιολογικές δράσεις του PAF, ενώμειώνουν και τα επίπεδα του PAF, αναστέλλοντας την βιοσύνθεσήτου. Συγχρόνως δε, συντείνουν στην μείωση τωνεπιπέδων του PAF, μέσα από την αντιοξειδωτική τους δράσηκαι την μείωση του οξειδωτικού στρες.Βιβλιογραφία1. Lopez AD, Murray CC. The global burden of disease 1990-2020.Nat Med 1998; 4:1241-1243.2. Musunuru K. Atherogenic dyslipidemia: Cardiovascular risk and dietaryintervention. Lipids 2010; 45:907-914.3. Koba S, Hirano T. Dyslipidemia and atherosclerosis. Nihon Rinsho2011; 69:138-143.4. Nathan C. Points of control in inflammation. Nature 2002;420:846–52.5. Hansson GK. Inflammation, atherosclerosis, and coronary artery disease.N Engl J Med 2005; 352:1685-1695.6. Libby P, Theroux P. Pathophysiology of coronary artery disease. Circulation2005; 111:3481-3488.7. Tedgui A, Mallat Z. Cytokines in atherosclerosis: Pathogenic and regulatorypathways. Physiol Rev 2006; 86:515-581.8. Janssens S, Beyaert RA. Universal role for MyD88 in TLR/IL-1Rmediatedsignaling. Trends Biochem Sci 2002; 27:474-482.9. Ross R, Glomset J, Harker L. Response to injury and atherogenesis.Am J Pathol 1977; 86:675-684.10. Poole JC, Florey HW. Changes in the endothelium of the aorta andthe behaviour of macrophages in experimental atheroma of rabbits.J Pathol Bacteriol 1958; 75:245-251.11. Gimbrone Jr MA, Buchanan MR. Interactions of platelets and leukocyteswith vascular endothelium: in vitro studies. Ann NY Acad Sci1982; 401:171-183.12. Ross R. Atherosclerosis-an inflammatory disease. N Engl J Med 1999;340:115-126.13. Frostegard J, Huang YH, Ronnelid J, Schafer-Elinder L. Platelet-activatingfactor and oxidized LDL induce immune activation by a commonmechanism. Arterioscler Thromb Vasc Biol 1977; 17:963-968.14. Liapikos TA, Antonopoulou S, Karabina SA, et al. Platelet-ActivatingFactor formation during oxidative modification of low-density lipoproteinwhen PAF-acetylhydrolase has been inactivated. Biochim BiophysActa 1994; 1212:353-360.15. Marathe GK, Davies SS, Harrison KA, et al. Inflammatory plateletactivatingfactor-like phospholipids in oxidized low density lipoproteinsare fragmented alkyl phosphatidylcholines. J Biol Chem 1999;274:28395-404.16. Prescott SM, McIntyre TM, Zimmerman GA, Stafforini DM. Inflammationas an early component of atherosclerosis and vascular damage- a role for P-selectin and platelet-activating factor. Jpn Circ J 1996;60:137-41.17. Weyrich AS, McIntyre TM, McEver RP, et al. Monocyte tethering byP-selectin regulates monocyte chemotactic protein-1 and tumor necrosisfactor-alpha secretion. Signal integration and NF-kappa Btranslocation. J Clin Invest 1995; 95:2297-303.18. Leitinger N. Oxidized phospholipids as modulators of inflammationin atherosclerosis. Curr Opin Lipidol 2003; 14:421-430.19. Bochkov VN, Kadl A, Huber J, et al. Protective role of phospholipidoxidation products in endotoxin-induced tissue damage. Nature2002; 419:77-81.20. Kotani K, Yamada S, Uurtuya S, et al. The association between bloodglucose and oxidized lipoprotein(a) in healthy young women. LipidsHealth Dis 2010; 9:103.21. Mehta JL, Saldeen TGP, Rand K. Interactive Role of Infection, Inflammationand Traditional Risk Factors in Atherosclerosis and CoronaryArtery Disease JACC 1998; 31:1217-1225.22. Parul Lakhanpal, Deepak Kumar Rai. Role of quercetin in cardiovasculardiseases. Internet J Med Update 2008; 3:31-49.23. Dentan C, Lesnik P, Chapman MJ, Ninio E. Phagocytic activation inducesformation of platelet-activating factor in human monocytederivedmacrophages and in macrophage-derived foam cells-relevanceto the inflammatory reaction in atherogenesis. Eur J Biochem1996; 236:48-55.24. Antonopoulou S, Nomikos T, Karantonis HC, et al. PAF, a potentlipid mediator. In: Bioactive Phospholipids: Role in Inflammation andAtherosclerosis. 1st Edition. TselepisAD; Transworld Research Network2008; 85-134.25. Αντωνοπούλου Σ, Δημόπουλος ΚΑ. Αθηρογένεση. Αναστολή σχηματισμούκαι υποστροφή αθηρωματικών πλακών. Καρδιολογική Γνώμη2007; 2:158.26. Karantonis HC, Antonopoulou S, Perrea DN, et al. In vivo antiatherogenicproperties of olive oil and its constituent lipid classes in hyperlipidemicrabbits. Nutr Metab Cardiovasc Dis 2006; 16:174-185.27. Tsantila N, Karantonis HC, Perrea DN, et al. Antithrombotic and antiatheroscleroticproperties of olive oil and olive pomace polar extractsin rabbits. Mediators Inflamm 2007; 36204:1-11.28. Nasopoulou C, Tsoupras AB, Karantonis HC, et al. Fish polar lipidsretard atherosclerosis in rabbits by down-regulating PAF biosynthesisand up-regulating PAF catabolism. Lipids Health Dis 2011; 10:213.29. Demopoulos CA, Karantonis HC, Antonopoulou S. Platelet activatingfactor-a molecular link between atherosclerosis theories. Eur J LipidSci Technol 2003; 150:705-716.30. http://www.chem.uoa.gr/research/PAF_mechanism.htm31. Shimizu T. Lipid Mediators in Health and Disease: Enzymes and Re-

Δυσλιπιδαιμία, φλεγμονή, αθηρογένεση - ρόλος του PAF103ceptors as Therapeutic Targets for the Regulation of Immunity andInflammation. Ann Rev Pharmacol Toxicol 2009; 49:123-150.32. http://www.athero.org/commentaries/COMM1004.ASP33. Lee JY, Zhao L, Youn HS, et al. Saturated fatty acid activates butpolyunsaturated fatty acid inhibits Toll-like receptor 2 dimerizedwith Toll-like receptor 6 or 1. J Biol Chem 2004; 279:16971-16799.34. Erridge C. The capacity of foodstuffs to induce innate immune activationof human monocytes in vitro is dependent on food content ofstimulants of Toll-like receptors 2 and 4. Br J Nutr 2011; 105:15-23.35. Haobo L, Youjun X, Guoqiang C, et al. HMG-CoA reductase inhibitorsimvastatin suppresses Toll-like receptor 2 ligand-induced activation ofnuclear factor kappa B by preventing RhoA activation in monocytes fromrheumatoid arthritis patients. Rheumatol Int 2011; 31:1451-1458.36. Tsantila N, Tsoupras AB, Fragopoulou E, et al. In vitro and in vivo effectsof statins on platelet activating factor and its metabolism. Angiology2011; 62:209-218.37. Tsoupras AB, Fragopoulou E, Nomikos T, et al. Characterization ofthe de novo biosynthetic enzyme of platelet activating factor, DDTinsensitivecholinephosphotransferase of human mesangial cells. Medof Inflammation 2007; 27683.38. Tzeng SH, Ko WC, Ko FN, Teng CM. Inhibition of platelet aggregationby some flavonoids. Thromb Res 1991; 64:91-100.39. Nomikos T, Fragopoulou E, Antonopoulou S. Food ingredients andlipid mediators. Curr Nutr Food Sci 2007; 3: 255-276.40. Tselepis AD, Evangelou A, Tsoukatos D, et al. Electrocardiografic alterationsinduced by AGEPC in Wistar rats in relation to its hypotensiveand hematologic effects. Comp Biochem Physiol 1987; 87:41-46.

Καρδιολογική Γνώμη (2012) 7(2):104-109Βιοχημικοί και διατροφικοί παράγοντες που επηρεάζουντα επίπεδα PAF και τα ένζυμα μεταβολισμού του στονάνθρωποΠαρασκευή Ντετοπούλου 1 , Ελισάβετ Φραγκοπούλου 2 , Τζώρτζης Νομικός 2 , Γεώργιος Σταματάκης 3 ,Σμαραγδή Αντωνοπούλου 21Tμήμα Διατροφής, ΓΝΑ Κοργιαλένειο-Μπενάκειο2Τμήμα Επιστήμης Διαιτολογίας-Διατροφής, Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο3Εργαστήριο Βιοχημείας, Τμήμα Χημείας, Εθνικό & Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο ΑθηνώνΛέξεις ευρετηρίου:Δίαιτα,Παράγοντας ΕνεργοποίησηςΑιμοπεταλίων(PAF),Lp-PLA 2 ,DTT-ανεξάρτητηφωσφοχολινοτρανσφεράση,Λυσο-PAF ακετυλοτρανσφεράσηΣκοπός της παρούσας εργασίας είναι η παρουσίαση των βιοχημικών παραμέτρων και παραμέτρωντου τρόπου ζωής, όπως η διατροφή, που επηρεάζουν τον PAF και τα ένζυμά του στον άνθρωπο. Παρουσιάζονταιτα αποτελέσματα από μία μελέτη 106 υγιών ατόμων, όπου μετρήθηκαν τα επίπεδα PAF,οι δραστικότητες των βιοσυνθετικών του ενζύμων λυσο-PAF:ακετυλο-CoA ακετυλοτρανσφεράση(λυσο-PAF-AT) και DTT ανεξάρτητη CDP-χολίνη:αλκυλοακετυλογλυκερόλη φωσφοχολινοτρανσφεράση(PAF-CPT) σε ομογενοποίημα λευκοκυττάρων, η δραστικότητα του αποικοδομητικού του ενζύμουLp-PLA 2 (ισομορφή πλάσματος) και η δραστικότητα της PAF-AH των λευκοκυττάεων και συζητούνταιμε βάση τα βιβλιογραφικά δεδομένα. Βρέθηκε ότι τα δύο βιοσυνθετικά ένζυμα του PAF συσχετίστηκανθετικά μεταξύ τους γεγονός που υποστηρίζει ότι οι δύο βιοσυνθετικοί οδοί του PAF δεν είναι τόσοανεξάρτητες όσο αρχικά πιστευόταν. Μάλιστα, τα αποικοδομητικά ένζυμα του PAF δεν φάνηκε ναεπηρεάζουν σημαντικά τα επίπεδά του. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσίασε η θετική συσχέτιση τηςεναπόθεσης κοιλιακού λίπους με την Lp-PLA 2 στους άνδρες, που συνηγορεί υπέρ της ενεργοποίησηςτου ενζύμου στο περιβάλλον της υποκλινικής φλεγμονής και του οξειδωτικού στρες που συνοδεύουντην παχυσαρκία. Από τις πιο σημαντικές συνεισφορές της μελέτης είναι η αντίθετη σχέση της αντιοξειδωτικήςικανότητας της δίαιτας με τον PAF, που για πρώτη φορά διαπιστώνεται και υποδεικνύειέναν πρόσθετο μηχανισμό με τον οποίο μία δίαιτα πλούσια σε αντιοξειδωτικές ουσίες μπορεί ναασκήσει αθηροπροστατευτική δράση.ΕισαγωγήΟ Παράγοντας Ενεργοποίησης Αιμοπεταλίων (Platelet-Activating Factor, PAF) ή 1-Ο-αλκυλο-2-ακετυλο-snγλυκερο-3-φωσφοχολίνηαποτελεί έναν πλειοτροπικό χημικόδιαμεσολαβητή που εμπλέκεται στη φλεγμονή 1 και την αθηροσκλήρωση2 . Συντίθεται εξ’υπαρχής (de novo) ή μέσω ανασχηματισμού(remodeling) από μεμβρανικά φωσφολιποειδή3,4 . Η de novo πορεία σύνθεσης του PAF πιστεύεται ότι είναιυπεύθυνη για τη συνεχή παραγωγή του PAF διατηρώντας ταεπίπεδά του στο αίμα και τους διάφορους ιστούς. Κέντρικό* Διεύθυνση Επικοινωνίας: Σμαραγδή Αντωνοπούλου, Τμήμα ΕπιστήμηςΔιαιτολογίας-Διατροφής, Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο, ΕλευθερίουΒενιζέλου 70, ΤΚ 17671, ΚαλλιθέαE-mail: antonop@hua.grένζυμο στην πορεία αυτή είναι η DTT ανεξάρτητη CDP-χολίνη:αλκυλοακετυλογλυκερόληφωσφοχολινοτρανσφεράση(PAF-CPT, EC 2.7.8.16) 5 . Η remodeling πορεία πιστεύεταιότι είναι υπεύθυνη για την παραγωγή PAF σε φλεγμονώδειςκαταστάσεις. Κεντρικό ένζυμό της είναι η λυσο-PAF:ακετυλο-CoAακετυλοτρανσφεράση (λυσο-PAF-AT, EC2.3.1.67) 6 . Όσον αφορά στον καταβολισμό του PAF, το σημαντικότεροεμπλεκόμενο ένζυμο είναι η PAF-ακετυλοϋδρολάση(PAF-AH, EC 3.1.1.47) που υδρολύει ακυλομάδες μικρήςαλύσου από την sn-2 θέση του PAF προς σχηματισμόλυσο-PAF 7 . H ισομορφή της PAF-AH στο πλάσμα είναι γνωστήκαι ως συνδεόμενη με λιποπρωτεΐνες φωσφολιπάση Α 2(lipoprotein-associated phospholipase A 2 , Lp-PLA 2 ) καθώςκυκλοφορεί συνδεδεμένη κυρίως με τις LDL λιποπρωτεΐνες 8 .O μεταβολισμός του PAF και οι παράγοντες που επηρεάζουντα επίπεδα αυτού και των ενζύμων του έχουν μελε-

Βιοχημικοί και διατροφικοί παράγοντες που επηρεάζουν τα επίπεδα PAF και τα ένζυμα μεταβολισμού του στον άνθρωπο105Πίνακας 1. Επίπεδα PAF και δραστικότητα των ενζύμων μεταβολισμού του σε δείγμα 106 υγιών ατόμων 10 .Παράμετροι που αξιολογήθηκαν Σύνολο (n=106) Άνδρες (n=48) Γυναίκες (n=58) PΕλεύθερος- PAF (fmol/mL)† 19 (9-91) 19 (9-38) 19 (9-115) 0,2Δεσμευμένος- PAF (fmol/mL)† 36 (10-410) 20 (8-313) 53 (16-651) 0,03Τotal-PAF (fmol/mL)† 119 (34-578) 82 (29-372) 152 (43-944) 0,01Λυσο-PAF-AT (nmol/min/mg) 8,18±5,44 9.39±6.28 7.21±4.46 0,04PAF-CPT (pmol/min/mg) 120±830 140±100 120±670 0,1Lp-PLA 2 (nmol/min/mL) 22±6 25±4 20±5

106 Π. Ντετοπούλου και συν.νακας 1) 10 . Στη βιβλιογραφία είναι γνωστό ότι οι άνδρεςέχουν υψηλότερη δραστικότητα της Lp-PLA 29,20. Ο υψηλόςβαθμός αποικοδόμησης του PAF μπορεί να ερμηνεύει τα χαμηλότεραεπίπεδα PAF στους άνδρες. Όσον αφορά στηνηλικία, η Lp-PLA 2 σχετίστηκε θετικά με την ηλικία των εθελοντών(r=0,201, P=0,04), εύρημα που έχει επιβεβαιωθείαπό αρκετές μελέτες 9,34 . Επιπλέον, η ηλικία σχετίστηκε αρνητικάμε τον ελεύθερο-PAF στους άνδρες (r=-0,279,P=0,06) και τη λυσο-PAF-AT στις γυναίκες (r=-0,280,P=0,05). Η σχέση του PAF με την ηλικία δεν έχει αποσαφηνιστείπλήρως καθώς μία μόνο ακόμα μελέτη που έχει γίνειστο πεδίο αυτό δείχνει θετική συσχετισή του με την ηλικία 35 .Δεν υπάρχει κανένα δεδομένο για τη σχέση της λυσο-PAF-ΑΤ με την ηλικία. Το γεγονός ότι η PAF-CPT δεν παρουσίασεκάποια σχέση με την ηλικία ίσως να συμβαδίζει με το γεγονόςότι ευθύνεται για τη βασική παραγωγή και ομοιόστασητου PAF.Σχέση του PAF και των ενζύμων του με το λιπιδαιμικό,γλυκαιμικό και αιματολογικό προφίλΤο ένζυμο που σχετίζεται περισσότερο με τα επίπεδα λιποειδώνείναι η Lp-PLA 2 . Πιο συγκεκριμένα, η δραστικότητατης Lp-PLA 2 συσχετίστηκε θετικά με τα τριγλυκερίδια(r=0,384, P

Βιοχημικοί και διατροφικοί παράγοντες που επηρεάζουν τα επίπεδα PAF και τα ένζυμα μεταβολισμού του στον άνθρωπο107Σχέση του PAF και των ενζύμων του με ανθρωπομετρικούςδείκτεςΔεδομένης της έντονης εξάρτησης της κατανομής του λίπουςαπό το φύλο τα αποτελέσματα θα αναφερθούν για τοκάθε φύλο ξεχωριστά. Στους άνδρες δεν εντοπίστηκε κάποιασχέση του PAF με παραμέτρους της σύστασης σώματοςενώ βρέθηκαν ισχυρές συσχετίσεις με τα ένζυμα μεταβολισμούτου. Σημαντική σχέση βρέθηκε μεταξύ της Lp-PLA 2 μεπαραμέτρους κοιλιακής εναπόθεσης λίπους και το λίπος άνωάκρων, η οποία ήταν ανεξάρτητη της ηλικίας και της LDLχοληστερόλης54 . Η σχέση αυτή συνηγορεί υπέρ της ενεργοποίησηςτου ενζύμου στο περιβάλλον της υποκλινικήςφλεγμονής και του οξειδωτικού στρες που συνοδεύουν τηνπαχυσαρκία. Επιπρόσθετα, παρατηρήθηκε μία αρνητική σχέσητης ισχνής μάζας σώματος (ολική, άνω και κάτω άκρων)με την PAF-CPT, η οποία ήταν ανεξάρτητη από την ηλικίακαι που απαιτεί περισσότερη διερεύνηση.Σχέση του PAF και των ενζύμων του με διατροφικούςπαράγοντεςΗ σχέση διαιτητικών παραγόντων με τον PAF και τις δράσειςτου έχει μελετηθεί εκτενώς in vitro: εκχυλίσματα απότρόφιμα της μεσογειακής δίαιτας έχουν δράση ανταγωνιστώντου PAF, όπως το πολικό εκχύλισμα ελαιολάδου 59 , τοκρασί 60 , τα ψάρια 61,62 , το μέλι 63 , το γάλα και το γιαούρτι 64 ,το σκόρδο 65 και το κρεμμύδι 66 . Ανταγωνιστές PAF έχουνεντοπιστεί και σε εκχυλίσματα ολόκληρων μεσογειακών γευμάτων67 . Ωστόσο, μέχρι σήμερα δεν υπάρχουν δεδομέναστον άνθρωπο για την επίδραση της διατροφής στα επίπεδατου PAF και των ενζύμων του αυτά καθ’ αυτά.Από τη μελέτη των 106 υγιών εθελοντών προέκυψαν ταεξής:– Ο ελεύθερος- PAF συσχετίστηκε αρνητικά με την κατανάλωσηφυτικών ροφημάτων στο σύνολο του πληθυσμούκαι τις γυναίκες. Επιπλέον, στις γυναίκες σχετίστηκε αντίθεταη ολική αντιοξειδωτική ικανότητα της δίαιτας με ταεπίπεδά του.– O δεσμευμένος-PAF σχετίστηκε αρνητικά με την ολική αντιοξειδωτικήικανότητα της δίιατας στο σύνολο του πληθυσμούκαι τους άνδρες.– Ο total-PAF συσχετίστηκε αρνητικά με την κατανάλωσηκαφέ, σχέση που εντοπίστηκε στην ομάδα των γυναικών.Οι αρνητικές συσχετίσεις που παρατηρήθηκαν επίσης μεταξύτροφίμων πλούσιων σε αντιοξειδωτικά, όπως ο καφέςκαι τα φυτικά ροφήματα, της αντιοξειδωτικής ικανότηταςτης δίαιτας, όπως αυτή εκφράζεται από τιμές της βιβλιογραφίαςγια τα FRAP, TRAP, TEAC 68 και του PAF έχουν ιδιαίτεροενδιαφέρον. Αντικατοπτρίζουν την ευεργετική δράση τωναντιοξειδωτικών ουσιών στον καταρράκτη της φλεγμονής.Πράγματι, η ολική αντιοξειδωτική ικανότητα της δίαιτας έχεισυσχετιστεί αρνητικά με τα επίπεδα της CRP 69 και θετικά μετην αντιπονεκτίνη 70 ενώ φυτικά ροφήματα, όπως το τσάιμειώνουν τους δείκτες φλεγμονής, την ενεργοποίηση τωναιμοπεταλίων και τη δημιουργία συσσωματωμάτων λευκώναιμοσφαιρίων-αιμοπεταλίων 71 .Παρατηρήθηκαν επίσης αρνητικές συσχετίσεις μεταξύ τηςκατανάλωσης φυτικών ροφημάτων και της Lp-PLA 2 καθώςκα μεταξύ της αντιοξειδωτικής ικανότητας της δίαιτας και τηςPAF-AH. Οι σχέσεις αυτές μπορούν να επεξηγηθούν ως εξής:(i) τα φυτικά ροφήματα και τα αντιοξειδωτικά της δίαιταςμειώνουν τον PAF που κυκλοφορεί και στη συνέχεια μειώνεταιη δραστικότητα των ισομορφών των ενζύμων καταβολισμούτου εφόσον δεν υπάρχει το κατάλληλο ερέθισμα γιατην παραγωγή του 72 και (ii) πιθανότατα οι φυτοχημικές ουσίεςδρουν στην παραγωγή ή στην τροποποίηση της δραστικότηταςτου ενζύμου. Από τα παραπάνω φαίνεται ότι δίαιτεςπου μειώνουν τους μεσολαβητές της φλεγμονής φαίνεται ναμειώνουν και τα επίπεδα του PAF. Επιπρόσθετα, η PAF-CPTσχετίστηκε αρνητικά με το γλυκαιμικό δείκτη της δίαιτας μετάαπό στάθμιση για το φύλο, την ηλικία και το λόγο ΕΠ/ΒΜΡ,σχέση που απαιτεί περισσότερη διερεύνηση.ΣυμπέρασμαΗ παρούσα μελέτη αποτελεί την πρώτη εργασία που διερευνάτη σχέση τόσο του PAF όσο και των ενζύμων του μεπαράγοντες καρδιαγγειακού κινδύνου (ηλικία, σύσταση σώματος,λιπιδαιμικοί δείκτες, γλυκαιμικοί δείκτες, δείκτες οξείδωσηςκαι φλεγμονής, διατροφή). Τα δύο βιοσυνθετικά ένζυματου PAF συσχετίστηκαν θετικά μεταξύ τους γεγονόςπου υποστηρίζει ότι οι δύο οδοί βιοσύνθεσης του PAF δενείναι τόσο ανεξάρτητες όσο αρχικά πιστευόταν. Ο μεταβολισμόςτου PAF είναι αρκετά περίπλοκος καθώς ανιχνεύθηκαντρία μεταβολικά πρότυπα του PAF στα φαινομενικά υγιήάτομα. Ενδιαφέρον παρουσίασε το γεγονός ότι τα αποικοδομητικάένζυμα του PAF δεν φάνηκε να επηρεάζουν σημαντικάτα επίπεδά του. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσίασεη θετική συσχέτιση της εναπόθεσης λίπους με την Lp-PLA 2στους άνδρες, που συνηγορεί υπέρ της ενεργοποίησης τουενζύμου στο περιβάλλον της υποκλινικής φλεγμονής και τουοξειδωτικού στρες που συνοδεύουν την παχυσαρκία. Απότις πιο σημαντικές συνεισφορές της μελέτης είναι η αντίθετησχέση της αντιοξειδωτικής ικανότητας της δίαιτας με τονPAF, που για πρώτη φορά διαπιστώνεται και υποδεικνύειέναν πρόσθετο μηχανισμό με τον οποίο μία δίαιτα πλούσιασε αντιοξειδωτικές ουσίες μπορεί να ασκήσει αθηροπροστατευτικήδράση.ΕυχαριστήριαΟι συγγραφείς θα ήθελαν να ευχαριστήσουν τη Δρ. Ξανθοπούλουκαι τη Δρ. Λέτσιου για τη βοήθειά τους στην επεξεργασίατων δειγμάτων, την κα Κουνάρη για τη βοήθειά της στη συλλογήτων διατροφικών δεδομένων και την κα Χρηστέα για τη βοήθειάτης στις αιμοληψίες.

108 Π. Ντετοπούλου και συν.Βιβλιογραφία1. Stafforini DM, McIntyre TM, Zimmerman GA, Prescott SM. Plateletactivatingfactor, a pleiotrophic mediator of physiological and pathologicalprocesses. Crit Rev Clin Lab Sci 2003; 40:643-72.2. Demopoulos C, Karantonis H, Antonopoulou S. Platelet activatingfactor - a molecular link between atherosclerosis theories. Eur J LipidSci Technol 2003; 105:705-716.3. Snyder F. Platelet-activating factor and its analogs: metabolic pathwaysand related intracellular processes. Biochim Biophys Acta 1995;1254:231-49.4. Shindou H, Hishikawa D, Nakanishi H, et al. A single enzyme catalyzesboth platelet-activating factor production and membrane biogenesisof inflammatory cells. Cloning and characterization of acetyl-CoA:lyso-PAFacetyltransferase. J Biol Chem 2007; 282:6532-9.5. Snyder F. CDP-choline:alkylacetylglycerol cholinephosphotransferasecatalyzes the final step in the de novo synthesis of platelet-activatingfactor. Biochim Biophys Acta 1997; 4:111-6.6. Harayama T, Shindou H, Ogasawara R, Suwabe A, Shimizu T. Identificationof a novel noninflammatory biosynthetic pathway of platelet-activatingfactor. J Biol Chem 2008; 283:11097-106.7. Stafforini DM. Biology of platelet-activating factor acetylhydrolase(PAF-AH, lipoprotein associated phospholipase A2). CardiovascDrugs Ther 2009; 23:73-83.8. Tellis CC, Tselepis AD. The role of lipoprotein-associated phospholipaseA(2) in atherosclerosis may depend on its lipoprotein carrier inplasma. Biochim Biophys Acta 2009; 1971:327-338.9. Thompson A, Gao P, Orfei L, et al. Lipoprotein-associated phospholipaseA(2) and risk of coronary disease, stroke, and mortality: collaborativeanalysis of 32 prospective studies. Lancet 375:1536-44.10. Detopoulou P, Nomikos T, Fragopoulou E, Stamatakis G, PanagiotakosDB, Antonopoulou S. PAF and its metabolic enzymes in healthy volunteers:Interrelations and correlations with basic characteristics.Prostaglandins Other Lipid Mediat 2012; 97:43-49.11. Demopoulos CA, Andrikopoulos NK, Antonopoulou S. A simple andprecise method for the routine determination of platelet-activatingfactor in blood and urine. Lipids 1994; 29:305-9.12. Nathan N, Denizot Y, Huc MC, et al. Elevated levels of paf-acetherin blood of patients with type 1 diabetes mellitus. Diabete Metab1992; 18:59-62.13. Izaki S, Yamamoto T, Goto Y, et al. Platelet-activating factor andarachidonic acid metabolites in psoriatic inflammation. Br J Dermatol1996; 134:1060-4.14. Labrakis-Lazanas K, Lazanas M, Koussissis S, Tournis S, DemopoulosCA. PAF of biological fluids in disease: blood levels in allergic rhinitis.Haematologica 1988; 73:379-82.15. Denizot Y, Desplat V, Drouet M, Bertin F, Melloni B. Is there a roleof platelet-activating factor in human lung cancer? Lung Cancer 2001;33:195-202.16. Antonopoulou S, Tsoupras A, Baltas G, Kotsifaki H, Mantzavinos Z,Demopoulos CA. Hydroxyl-platelet-activating factor exists in bloodof healthy volunteers and periodontal patients. Mediators Inflamm2003; 12:221-7.17. Demopoulos CA, Lazanas M, Labrakis-Lazanas K. PAF of biologicalfluids in disease: I. Levels in blood and urine in cancer. Clin Chem EnzymComms 1990; 3:41-47.18. Yang YM, Cao HC, Xu ZR, Chen XM. Creation of reversed phase high-performanceliquid chromatographic technique to assay plateletactivatingfactor. J Zhejiang Univ Sci 2004;5:738-42.19. Cao HC, Chen XM, Xu W. Determination of platelet-activating factorby reverse phase high-performance liquid chromatography and its applicationin viral hepatitis. World J Gastroenterol 2005; 11:7364-7.20. Tselepis AD, Panagiotakos DB, Pitsavos C, Tellis CC, Chrysohoou C,Stefanadis C. Smoking induces lipoprotein-associated phospholipaseA2 in cardiovascular disease free adults: the ATTICA Study. Atherosclerosis2009; 206:303-8.21. Baker PR, Owen JS, Nixon AB, et al. Regulation of platelet-activatingfactor synthesis in human neutrophils by MAP kinases. Biochim BiophysActa 2002; 1592:175-84.22. Misso NL, Gillon RL, Stewart GA, Thompson PJ. Lyso-PAF acetyltransferaseactivity in neutrophils of patients during acute asthma andafter recovery. Eur Respir J 1996; 9:2243-9.23. Detopoulou P, Nomikos T, Fragopoulou E, et al. Platelet activatingfactor (PAF) and activity of its biosynthetic and catabolic enzymes inblood and leukocytes of male patients with newly diagnosed heartfailure. Clin Biochem 2009;42:44-9.24. Tsoupras AB, Fragopoulou E, Nomikos T, Iatrou C, Antonopoulou S,Demopoulos CA. Characterization of the de novo biosynthetic enzymeof platelet activating factor, DDT-insensitive cholinephosphotransferase,of human mesangial cells. Mediators Inflamm 2007;2007:27683.25. Tsantila N, Tsoupras AB, Fragopoulou E, Antonopoulou S, Iatrou C,Demopoulos CA. In vitro and in vivo effects of statins on platelet-activatingfactor and its metabolism. Angiology 2011;62:209-18.26. Bussolino F, Sironi M, Bocchietto E, Mantovani A. Synthesis of platelet-activatingfactor by polymorphonuclear neutrophils stimulatedwith interleukin-8. J Biol Chem 1992; 267:14598-603.27. Valone FH, Epstein LB. Biphasic platelet-activating factor synthesisby human monocytes stimulated with IL-1-beta, tumor necrosis factor,or IFN-gamma. J Immunol 1988; 141:3945-50.28. Tosaki T, Sakamoto H, Kitahara J, Imai H, Nakagawa Y. Enhancementof acetyl-CoA: 1-O-alkyl-2-lyso-sn-glycero-3-phosphocholine acetyltransferaseactivity by hydrogen peroxide. Biol Pharm Bull 2007;30:272-8.29. Heller R, Bussolino F, Ghigo D, Garbarino G, Pescarmona G, Till U.Stimulation of platelet-activating factor synthesis in human endothelialcells by activation of the de novo pathway. Phorbol 12-myristate 13-acetate activates 1-alkyl-2-lyso-sn-glycero-3-phosphate:Acetyl-CoAacetyltransferase and dithiothreitol-insensitive 1-alkyl-2-acetyl-snglycerol:CDP-cholinecholinephosphotransferase. J Biol Chem 1991;266:21358–61.30. Ibe BO, Portugal AM, Usha Raj J. Metabolism of platelet activatingfactor by intrapulmonary vascular smooth muscle cells. Effect of oxygenon phospholipase A2 protein expression and activities of acetyl-CoA acetyltransferase and cholinephosphotransferase. Mol GenetMetab 2002; 77:237-48.31. Nieto ML, Velasco S, Sanchez Crespo M. Biosynthesis of platelet-activatingfactor in human polymorphonuclear leukocytes. Involvementof the cholinephosphotransferase pathway in response to the phorbolesters. J Biol Chem 1988; 263:2217-22.32. Ρεκλείτη Ε. Μεταπτυχιακή Διατριβή: Επίδραση μικροθρεπτικών συστατικώντης μεσογειακής δίαιτας στη σύνθεση του παράγοντα ενεργοποίησηςαιμοπεταλίων (PAF) από ανθρώπινα μεσαγγειακά κύτταρα.Τμήμα Επιστήμης Διαιτολογίας- Διατροφής. Αθήνα: Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο,2006.33. Βλαχογιάννη Ι. Ερευνητική εργασία διπλώματος ειδίκευσης: Μελέτητης επίδρασης εκχυλίσματος ελαιολάδου στην επαγόμενη από σύνθεσηPAF σε κυτταρική σειρά μονοκυττάρων. Εθνικό και ΚαποδιστριακόΠανεπιστήμιο Αθηνών. Αθήνα, 2009.34. Gomes MB, Cobas RA, Nunes E, Nery M, Castro-Faria-Neto HC, TibiricaE. Serum platelet-activating factor acetylhydrolase activity: anovel potential inflammatory marker in type 1 diabetes. ProstaglandinsOther Lipid Mediat 2008; 87:42-6.35. Zhang X, Yuan CL, Zhang HZ, Huang RX. Age-related increase of plasmaplatelet-activating factor concentrations in Chinese. Clin ChimActa 2003; 337:157-62.36. Kudolo GB, Koopmans SJ, Haywood JR, DeFronzo RA. Chronic hyperinsulinemiainhibits platelet-activating factor (PAF) biosynthesis inthe rat kidney. J Lipid Mediat Cell Signal 1997; 16:23-37.37. Hines KL, Braillon A, Fisher RA. PAF increases hepatic vascular resistanceand glycogenolysis in vivo. Am J Physiol 1991; 260:G471-80.38. Daniels LB, Laughlin GA, Sarno MJ, Bettencourt R, Wolfert RL, Barrett-ConnorE. Lipoprotein-associated phospholipase A2 is an independentpredictor of incident coronary heart disease in an apparently

Βιοχημικοί και διατροφικοί παράγοντες που επηρεάζουν τα επίπεδα PAF και τα ένζυμα μεταβολισμού του στον άνθρωπο109healthy older population: the Rancho Bernardo Study. J Am Coll Cardiol2008; 51:913-9.39. Sabatine MS, Morrow DA, O’Donoghue M, et al. Prognostic utility oflipoprotein-associated phospholipase A2 for cardiovascular outcomesin patients with stable coronary artery disease. Arterioscler ThrombVasc Biol 2007; 27:2463-9.40. Mockel M, Muller R, Vollert JO, et al. Lipoprotein-associated phospholipaseA2 for early risk stratification in patients with suspectedacute coronary syndrome: a multi-marker approach: the North Wuerttembergand Berlin Infarction Study-II (NOBIS-II). Clin Res Cardiol2007; 96:604-12.41. Brilakis ES, Khera A, McGuire DK, et al. Influence of race and sex onlipoprotein-associated phospholipase A2 levels: Observations fromthe Dallas Heart Study. Atherosclerosis 2007; 199:110-115.42. Oldgren J, James SK, Siegbahn A, Wallentin L. Lipoprotein-associatedphospholipase A2 does not predict mortality or new ischaemic eventsin acute coronary syndrome patients. Eur Heart J 2007; 28:699-704.43. Raichlin E, McConnell JP, Bae JH, Kremers WK, Lerman A, Frantz RP.Lipoprotein-associated phospholipase A2 predicts progression of cardiacallograft vasculopathy and increased risk of cardiovascular eventsin heart transplant patients. Transplantation 2008; 85:963-8.44. Ballantyne CM, Hoogeveen RC, Bang H, et al. Lipoprotein-associatedphospholipase A2, high-sensitivity C-reactive protein, and risk for incidentcoronary heart disease in middle-aged men and women in theAtherosclerosis Risk in Communities (ARIC) study. Circulation 2004;109:837-42.45. Furberg CD, Nelson JJ, Solomon C, Cushman M, Jenny NS, Psaty BM.Distribution and correlates of lipoprotein-associated phospholipaseA2 in an elderly cohort: the Cardiovascular Health Study. J Am GeriatrSoc 2008; 56:792-9.46. Koenig W, Khuseyinova N, Lowel H, Trischler G, Meisinger C. Lipoprotein-associatedphospholipase A2 adds to risk prediction of incident coronaryevents by C-reactive protein in apparently healthy middle-agedmen from the general population: results from the 14-year follow-up ofa large cohort from southern Germany. Circulation 2004; 110:1903-8.47. Persson M, Nilsson JA, Nelson JJ, Hedblad B, Berglund G. The epidemiologyof Lp-PLA(2): distribution and correlation with cardiovascularrisk factors in a population-based cohort. Atherosclerosis 2007;190:388-96.48. Allison MA, Denenberg JO, Nelson JJ, Natarajan L, Criqui MH. Theassociation between lipoprotein-associated phospholipase A2 andcardiovascular disease and total mortality in vascular medicine patients.J Vasc Surg 2007; 46:500-6.49. El-Saed A, Sekikawa A, Zaky RW, et al. Association of lipoproteinassociatedphospholipase A2 with coronary calcification among Americanand Japanese men. J Epidemiol 2007; 17:179-85.50. Rana JS, Arsenault BJ, Despres JP, et al. Inflammatory biomarkers, physicalactivity, waist circumference, and risk of future coronary heartdisease in healthy men and women. Eur Heart J 2009.51. Kim JY, Hyun YJ, Jang Y, et al. Lipoprotein-associated phospholipaseA2 activity is associated with coronary artery disease and markers ofoxidative stress: a case-control study. Am J Clin Nutr 2008; 88:630-7.52. Tsimikas S, Willeit J, Knoflach M, et al. Lipoprotein-associated phospholipaseA2 activity, ferritin levels, metabolic syndrome, and 10-year cardiovascular and non-cardiovascular mortality: results fromthe Bruneck study. Eur Heart J 2009; 30:107-15.53. Liapikos TA, Antonopoulou S, Karabina SP, Tsoukatos DC, DemopoulosCA, Tselepis AD. Platelet-activating factor formation during oxidativemodification of low-density lipoprotein when PAF-acetylhydrolase hasbeen inactivated. Biochim Biophys Acta 1994; 1212:353-60.54. Detopoulou P, Nomikos T, Fragopoulou E, et al. Lipoprotein-associatedphospholipase A2 (Lp-PLA 2 ) activity, platelet-activating factoracetylhydrolase (PAF-AH) in leukocytes and body composition in healthyadults. Lipids Health Dis 2009; 8:19.55. Carallo C, Mancuso G, Mauro G, et al. Hepatic steatosis, carotid atherosclerosisand metabolic syndrome: the STEATO Study. J Gastroenterol2009; 44:1156-61.56. Grundy SM. Gamma-glutamyl transferase: another biomarker for metabolicsyndrome and cardiovascular risk. Arterioscler Thromb VascBiol 2007; 27:4-7.57. Verouti SN, Fragopoulou E, Karantonis HC, et al. PAF effects on MCP-1 and IL-6 secretion in U-937 monocytes in comparison with oxLDLand IL-1beta effects. Atherosclerosis 2011; 219:519-25.58. Zhang H, Forman HJ. Redox regulation of gamma-glutamyl transpeptidase.Am J Respir Cell Mol Biol 2009; 41:509-15.59. Karantonis HC, Antonopoulou S, Demopoulos CA. Antithrombotic lipidminor constituents from vegetable oils. Comparison between oliveoils and others. J Agric Food Chem 2002;50:1150-60.60. Fragopoulou E, Antonopoulou S, Nomikos T, Demopoulos CA. Structureelucidation of phenolic compounds from red/white wine with antiatherogenicproperties. Biochim Biophys Acta 2003; 1632:90-9.61. Panayiotou A, Samartzis D, Nomikos T, et al. Lipid fractions with aggregatoryand antiaggregatory activity toward platelets in fresh andfried cod (Gadus morhua): correlation with platelet-activating factorand atherogenesis. J Agric Food Chem 2000; 48:6372-9.62. Rementzis J, Antonopoulou S, Argyropoulos D, Demopoulos CA. Biologicallyactive lipids from S. scombrus. Adv Exp Med Biol 1996;416:65-72.63. Koussissis S, Semidalas C, Hadzistavrou EC, Kalyvas V, AntonopoulouS, Demopoulos C. PAF antagonists in foods: Isolation and identificationof PAF in honey and wax. Rev Fr Corp Gras 1994; 41:127-132.64. Antonopoulou S, Semidalas C, Koussissis S, Demopoulos C. Platelet-Activating Factor (PAF) antagonists in foods. A study of lipids, withPAF or anti-PAF like-activity, in cow’s milk and yoghurt. J Agric FoodChem 1996; 44:3047-3051.65. Lim H, Kubota K, Kobayashi A, Seki T, Ariga T. Inhibitory effect ofsulfur-containing compounds in Scorodocarpus borneensis Becc. onthe aggregation of rabbit platelets. Biosci Biotechnol Biochem 1999;63:298-301.66. Phillips C, Poyser NL. Inhibition of platelet aggregation by onion extracts.Lancet 1978; 1:1051-2.67. Karantonis HC, Fragopoulou E, Antonopoulou S, Rementzis J, PhenekosC, Demopoulos CA. Effect of fast-food Mediterranean-type dieton type 2 diabetics and healthy human subjects’ platelet aggregation.Diabetes Res Clin Pract 2006; 72:33-41.68. Pellegrini N, Serafini M, Colombi B, et al. Total antioxidant capacityof plant foods, beverages and oils consumed in Italy assessed by threedifferent in vitro assays. J Nutr 2003; 133:2812-9.69. Brighenti F, Valtuena S, Pellegrini N, et al. Total antioxidant capacityof the diet is inversely and independently related to plasma concentrationof high-sensitivity C-reactive protein in adult Italian subjects.Br J Nutr 2005; 93:619-25.70. Detopoulou P, Panagiotakos DB, Chrysohoou C, et al. Dietary antioxidantcapacity and concentration of adiponectin in apparently healthyadults: the ATTICA study. Eur J Clin Nutr 2010; 64:161-8.71. Steptoe A, Gibson EL, Vuononvirta R, et al. The effects of chronictea intake on platelet activation and inflammation: a double-blindplacebo controlled trial. Atherosclerosis 2007; 193:277-82.72. Howard KM, Abdel-Al M, Ditmyer M, Patel N. Lipopolysaccharide andplatelet-activating factor stimulate expression of platelet-activatingfactor acetylhydrolase via distinct signaling pathways. Inflamm Res2011; 60:735-44.

Καρδιολογική Γνώμη (2012) 7(2):110-118HIV λοίμωξη και καρδιαγγειακός κίνδυνος, ο ρόλος τουΠαράγοντα Ενεργοποίησης Αιμοπεταλίων (PAF)Μαρία Χίνη 1 , Βασιλική Δ. Παπακωνσταντίνου 2 , Κωνσταντίνος Α. Δημόπουλος 21Γ΄ Παθολογικό Τμήμα – Μονάδα Λοιμώξεων, Γ.N.A. «Kοργιαλένειο-Μπενάκειο» Ε.E.Σ.2Εργαστήριο Βιοχημείας, Τμήμα Χημείας, Εθνικό & Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο ΑθηνώνΛέξεις ευρετηρίου:ΠαράγονταςΕνεργοποίησηςΑιμοπεταλίων (PAF),ΗIV λοίμωξη,Καρδιαγγειακόςκίνδυνος,ΑbacavirΜετά την αύξηση του προσδόκιμου ζωής των ασθενών με τη χορήγηση αντιρετροϊκής θεραπείαςυψηλής δραστικότητας (HAART), η HIV λοίμωξη οδηγεί σε χρόνια ανοσολογική ενεργοποίηση καιεμμένουσα φλεγμονή με αποτέλεσμα την εμφάνιση διαφόρων παθολογικών καταστάσεων. Δεν έχειακόμα διευκρινιστεί ο μηχανισμός παθογένεσης των καταστάσεων αυτών ανάμεσα στις οποίες είναικαι η αύξηση καρδιαγγειακού κινδύνου σε ασθενείς που λαμβάνουν αντιρετροϊκό σχήμα με abacavir.Στην παρούσα ανασκόπηση, παρουσιάζονται και παράλληλα σχολιάζονται, σε σχέση με τα δεδομένατης διεθνούς βιβλιογραφίας, τα ερευνητικά δεδομένα της ομάδα μας που αφορούν στο αντιρετροϊκόσχήμα abacavir/lamivudine/efavirenz. Μετρήθηκαν τα επίπεδα του PAF στο αίμα και οι ειδικές δραστικότητεςτων ρυθμιστικών μεταβολικών του ενζύμων στο πλάσμα και στα έμμορφα συστατικά τουαίματος, σε διάφορες χρονικές στιγμές στη διάρκεια 12 μηνών θεραπείας. Παράλληλα προσδιορίστηκανοι προφλεγμονώδεις κυτταροκίνες ΤNFa, IL-12p70, IL-8, ΙL-6, IL-1β, η αντιφλεγμονώδηςκυτταροκίνη IL-10 και ο αυξητικός παράγοντα VEGF, σε μια απόπειρα διερεύνησης του μηχανισμούαύξησης του καρδιαγγειακού κινδύνου σε ασθενείς με HIV λοίμωξη. Τα δεδομένα μας δείχνουν μειωμένηin vitro ικανότητα του σχήματος για αναστολή του PAF σε πλυμένα αιμοπετάλια κουνελιού,ενεργοποίηση του μεταβολισμού του PAF καθώς και αύξηση των επιπέδων του. Στα επίπεδα των κυτταροκινώνδεν υπάρχουν σημαντικές διαφοροποιήσεις. Δεδομένης της συσχέτισης του PAF με τα καρδιαγγειακάνοσήματα, είναι πιθανόν να εμπλέκεται ο PAF στην αύξηση του καρδιαγγειακού κινδύνουπου παρατηρείται σε αυτούς τους ασθενείς κατά τη διάρκεια θεραπείας τους με το εν λόγω σχήμα.ΕισαγωγήΗ δεκαετία του ‘80 συνδέθηκε εκτός πολλών άλλων μετην ανακάλυψη του HIV, ως αιτίου του συνδρόμου επίκτητηςανοσολογικής ανεπάρκειας (ΣΕΑΑ) το οποίο αποτελούσενόσημα με θανατηφόρο κατάληξη μέσα σε μικρό χρονικόδιάστημα από την εκδήλωσή του. Μετά την εισαγωγή τηςHAART η HIV λοίμωξη μετατράπηκε σε χρόνια ασθένεια μεσχεδόν φυσιολογικό προσδόκιμο επιβίωσης και καλή ποιότηταζωής για τους ασθενείς. Η νέα αυτή κατάσταση είχεως αποτέλεσμα να αναδυθούν μη καιροσκοπικά νοσήματατα οποία αποτελούν σημαντικό παράγοντα νοσηρότητας καιθνητότητας αυτών των ασθενών.Πλήθος ερευνών αναφέρουν αυξημένο καρδιαγγειακό* Διεύθυνση Επικοινωνίας: Μαρία Χίνη, Γ’ Παθολογικό Τμήμα-Μονάδα Λοιμώξεων, Γ.Ν.Α. «Kοργιαλένειο-Μπενάκειο» Ε.E.Σ.,Ερυθρού Σταυρού και Αθανασάκη 1, Αμπελόκηποι, ΑθήναE-mail: mariachini@gmail.comκίνδυνο για τους ασθενείς υπό HAART με εμφάνιση ισχαιμικώνκαρδιαγγειακών επεισοδίων και πρώιμης αθηροσκλήρωσηςη οποία οδηγεί σε αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια,στεφανιαία ή περιφερική αρτηριακή νόσο 1 . Είναιγεγονός οτι η στεφανιαία νόσος είναι συχνότερη στουςασθενείς με HIV λοίμωξη σε σχέση με το γενικό πληθυσμό2 , ενώ παρατηρείται αυξημένος καρδιαγγειακός κίνδυνοςστους ασθενείς υπό HAART σε σχέση με μη θεραπευμένους(naïve) ασθενείς 3 . Τελικά, φάνηκε ότι η HIVλοίμωξη αποτελεί από μόνη της έναν ανεξάρτητο παράγοντακινδύνου για οξύ έμφραγμα μυοκαρδίου, παρόμοιαςσημασίας με παράγοντες όπως το κάπνισμα και ο σακχαρώδηςδιαβήτης 4,5 . Βρίσκεται ακόμα υπό έρευνα το κατάπόσο ο κίνδυνος αυτός σχετίζεται, εκτός από τον ίδιο τονιό, με τη μακροχρόνια αντιρετροϊκή αγωγή ή με τον συνδυασμόκαι των δύο. Παρ’ όλο που αρχικά το ενδιαφέρονείχε επικεντρωθεί κυρίως στους αναστολείς της πρωτεάσης(PI), αργότερα φάνηκε ότι η χρήση του abacavir, που ανήκειστους νουκλεοσιδικούς αναστολείς της αντίστροφης

HIV λοίμωξη και καρδιαγγειακός κίνδυνος, ο ρόλος του Παράγοντα Ενεργοποίησης Αιμοπεταλίων (PAF)111μεταγραφάσης (NRTI), σχετίζεται πιθανόν με αυξημένοκαρδιαγγειακό κίνδυνο 6 . Αυτό το γεγονός δημιούργησεπολλά ερωτηματικά καθώς το abacavir δεν έχει συσχετιστείμε υπερλιπιδαιμία και ινσουλινοαντίσταση σε αντίθεση μετους αναστολείς πρωτεάσης 7 . Έτσι, πλήθος μελετών ανέλαβαννα αποσαφηνίσουν τη σχέση abacavir και αυξημένουκαρδιαγγειακού κινδύνου. Οι τέσσερις στις επτά έρευνες(D.A.D. 6 , SMART 8 , ANRS analysis 9 και QPHID 10 ) βρήκανσυσχέτιση ενώ οι άλλες τρεις όχι (ACTQ 11 , GSK 12 καιVA 13 ). Τα ευρήματα της D.A.D υποστηρίζουν ότι ο κίνδυνοςπροέρχεται από τη συσσωρευτική αλλά και την πρόσφατηχρήση abacavir ενώ της ANRS υποστηρίζουν ότι ο κίνδυνοςυφίσταται μόνο για τον πρώτο χρόνο λήψης του abacavir.Αξίζει να αναφερθεί ότι και οι δύο έρευνες συμφωνούνστην εξασθένιση του κινδύνου μετά από τη διακοπή χρήσηςτου φαρμάκου. Από την άλλη η μελέτη VA υποστηρίζει ότιο κίνδυνος υπάρχει μεν αλλά σχετίζεται με τη χρόνια νεφρικήνόσο των ασθενών παρά με τη χρήση abacavir. Hμελέτη STEAL 14 η οποία απέκλεισε όσους εμφάνιζαν χρόνιανεφρική νόσο, επιβεβαίωσε τη σχέση καρδιαγγειακού κινδύνουκαι χρήσης abacavir. Το ζήτημα παραμένει υπό έρευναόπως και η διευκρίνηση του ακριβούς μηχανισμού πουφαίνεται να είναι πολυπαραγοντικός. Η αύξηση της βιοσύνθεσηςπροφλεγμονωδών κυτταροκινών και η προκαλούμενηενεργοποίηση και συσσώρευση των αιμοπεταλίωνσυνηγορούν υπέρ φλεγμονώδους αιτιολογίας 15 .Ο Παράγοντας Ενεργοποίησης ΑιμοπεταλίωνΟ Παράγοντας Ενεργοποίησης Αιμοπεταλίων (PlateletActivating Factor, PAF) είναι ένα μόριο φωσφολιποειδικήςφύσης με δομή 1-Ο-αλκυλο-2-ακετυλο-sn-γλυκερο-3-φωσφο-χολίνη. Πρόκειται για τον ισχυρότερο φλεγμονώδηκαι αλλεργιογόνο λιποειδικό παράγοντα 16-18 . Έχει βρεθείσε πλήθος οργανισμών, από ζωικούς ως φυτικούς αλλάκαι σε μικροοργανισμούς επιβεβαιώνοντας, έτσι, τη δράσητου ως αρχέγονου βιολογικού ρυθμιστή. Συντίθεται καιεκκρίνεται από πολλά είδη κυττάρων τόσο για να διατηρήσειτα φυσιολογικά του επίπεδα σε κάθε οργανισμό,όσο και ως απόκριση σε παθολογικές καταστάσεις στιςοποίες εμπλέκεται. Αρχικά βρέθηκε σε ευκαρυωτικά κύτταρατα οποία σχετίζονται με φλεγμονώδεις και αλλεργικέςκαταστάσεις, όπως αιμοπετάλια, ουδετερόφιλα, βασεόφιλα,ηωσινόφιλα, μακροφάγα, μονοκύτταρα, μαστοκύτταρακαι ενδοθηλιακά κύτταρα. Αργότερα, βρέθηκε PAF στακύτταρα των περισσοτέρων ιστών και γι’ αυτό ανιχνεύεταικαι στα περισσότερα βιολογικά υγρά όπως πλάσμα, αμνιακόυγρό κ.ά. 19-24 .Πρόκειται για ένα μόριο-σήμα, που δρα μέσω υποδοχέαόχι μόνο τοπικά, αλλά και μακριά από το σημείο της βιοσύνθεσήςτου, υποστηρίζοντας έτσι τον χαρακτηρισμό του ωςορμόνη. Επισημαίνεται ότι έχουν προκύψει σημαντικά και πολλάυποσχόμενα αποτελέσματα από την χορήγηση αναστολέωντου PAF σε διάφορες παθολογικές καταστάσεις, όπως η ρουπαταδίνηγια την αντιμετώπιση της αλλεργίας 25-27 .Όσον αφορά στο μεταβολισμό του PAF φαίνεται να υπάρχουνπολλές μεταβολικές πορείες οι οποίες βρίσκονται κάτωαπό αυστηρό ενζυμικό έλεγχο και ρυθμίζονται από εξωκυτταρικάσήματα 28 .Η σύνθεση του PAF γίνεται με δύο διαφορετικές πορείες.Η πρώτη ονομάζεται εξ υπαρχής πορεία (de novo) και ξεκινάαπό το αρχικό πρόδρομο μόριο τη φωσφο-διυδροξυακετόνημε τελικό στάδιο τη μεταφορά φωσφοχολίνης σε1-0-αλκυλ-2-ακετυλογλυκερόλη. Ενζυμο κλειδί που ρυθμίζειτην πορεία αυτή είναι η ανεξάρτητη από το DTT PAF-φωσφο-χολινοτρανσφεράση(PAF-CPT, EC 2.7.8.16) η οποίακαταλύει το τελευταίο στάδιο της βιοσύνθεσης. Η PAF-CPT,όπως και τα άλλα ένζυμα της πορείας αυτής, δεν ενεργοποιούνταισε οξείες φλεγμονώδεις καταστάσεις αλλά απόφυσιολογικούς παράγοντες και γι’ αυτό θεωρείται ότι η denovo πορεία χρησιμοποιείται από το κύτταρο κατά κύριο λόγογια τη διατήρηση των βασικών επιπέδων PAF σε φυσιολογικέςσυνθήκες 29 .Η δεύτερη πορεία ονομάζεται αναδιαμόρφωσης (remodeling)και πραγματοποιείται με πιο άμεσο και γρήγοροτρόπο αναδιαμορφώνοντας ουσιαστικά τα γλυκεριναιθερικάφωσφολιποειδή, τα οποία προϋπάρχουν στις μεμβράνεςτων κυττάρων, και μετατρέποντάς τα σε PAF. Ένζυμοκλειδί που ρυθμίζει την πορεία αυτή είναι η ακετυλο-CoA:lyso-PAFακετυλοτρανσφεράση (lyso-PAF-AT, EC 2.3.1.67).Η πορεία αναδιαμόρφωσης πιθανόν να εμπλέκεται περισσότεροστην παραγωγή PAF κατά τη διάρκεια οξείας φλεγμονώδουςαπόκρισης, κάτι που φαίνεται και από την οικονομίατων αντιδράσεων σε σχέση με τις αντιδράσεις τηςde novo πορείας 30 .Αξίζει να σημειωθεί ότι υπάρχει και μη ενζυμικός τρόποςσύνθεσης PAF σε περιπτώσεις οξειδωτικού stress.Η αποικοδόμηση του PAF έγκειται ουσιαστικά στην απομάκρυνσητης ακετυλομάδας από την sn-2 θέση του σκελετούτης γλυκερόλης προς λυσο-PAF, μιας βιολογικά αδρανούςένωσης. Το κύριο ένζυμο που καταλύει την υδρόλυσηαυτή είναι η PAF-ακετυλο-υδρολάση (PAF-AH, EC3.1.1.47) ενώ η ισομορφή του ενζύμου που βρίσκεται στοπλάσμα, ονομάζεται λιποπρωτεϊνική φωσφολιπάση Α 2(LpPLA 2 ) 31 .Παράγοντας Ενεργοποίησης Αιμοπεταλίωνκαι HIV λοίμωξηΚατά την HIV λοίμωξη παρατηρείται σε πρώιμη και ύστερηφάση της νόσου μια συστηματική φλεγμονώδης απόκρισητου ξενιστή η οποία μπορεί να οδηγήσει σε διάφορες,καιροσκοπικές και μη, παθολογικές καταστάσεις όπως σάρκωμαKaposi, άνοια του AIDS, νεφροπάθεια, καρδιαγγειακήνόσος, κ.ά. 32 . Ο HIV είναι ο κύριος υπεύθυνος των παθολογικώναυτών καταστάσεων καθώς τις προκαλεί, ενεργοποιώνταςδιάφορους μηχανισμούς. Οι έρευνες σχετικάμε την πολυπαραγοντική ανοσοπαθογένεια αυτών των κα-

112 Μ. Χίνη και συν.Εικόνα 1. Εμπλοκή του PAF στην προκαλούμενη από τον HIV πολύπλευρη παθοφυσιολογία του AIDS 35 .ταστάσεων συνεχίζονται. Εκτός από τα κύτταρα που προσβάλλειο ιός με την είσοδο του, ασκεί επιδράσεις και σεάλλα μη προσβεβλημένα. Ένας τέτοιος παράγοντας που επιδράσε προσβεβλημένα από τον ιό αλλά και υγιή κύτταρα,με αποτέλεσμα να εμπλέκεται σε διάφορες παθολογικές καταστάσεις,είναι η ιική λειτουργική πρωτεΐνη Tat, η οποίααποτελεί έναν ενδοκυττάριο trans ενεργοποιητή της μεταγραφήςκαι ρυθμιστή της αντίστροφης μεταγραφής. Η πρωτεΐνηαυτή μπορεί να εκκριθεί εκτός κυττάρου και να επιδράσειστα γειτονικά κύτταρα ή να μεταφερθεί αιματογενώςκαι να δράσει σε κύτταρα άλλων ιστών. Η εξωκυτταρικήδράση της πρωτεΐνης Tat μπορεί να προκαλέσει τηνεπέκταση της HIV λοίμωξης στον οργανισμό ενώ παράλληλαπροκαλεί ανοσοκαταστολή και κατόπιν απόπτωση μηπροσβεβλημένων κυττάρων, πλήττοντας έτσι το ανοσοποιητικόσύστημα και καθιστώντας τον οργανισμό επιρρεπήσε λοιμώξεις και νεοπλάσματα.Όλες οι παραπάνω δράσεις της Tat έχουν ως κοινό αποτέλεσματην φλεγμονώδη απόκριση του ξενιστή, η οποίαμάλιστα μπορεί να λάβει χώρα στην πρώιμη φάση, προκαλώνταςοξεία φλεγμονή ή στην ύστερη φάση της λοίμωξης,καταλήγοντας σε χρόνια φλεγμονή. Γνωρίζοντας, λοιπόν,ότι ο PAF αποτελεί έναν βασικό και ισχυρό κυτταρικό μεσολαβητήτης φλεγμονής, μπορούμε να υποθέσουμε την εμπλοκήτου στην HIV λοίμωξη. Έρευνες έχουν επιβεβαιώσειότι η εξωκυτταρική δράση της Tat επάγει την έκκριση κυτταροκινών(ΤΝFα) και αυξητικών παραγόντων (VEGF),ενεργοποιώντας μέσω αυτών τη βιοσύνθεση άλλων φλεγμονωδώνπαραγόντων όπως ο PAF. Ο παραγόμενος PAFσυμμετέχει ενεργά σε διαδικασίες, όπως αυξημένη τοξικότηταέναντι των νευρικών κυττάρων, μείωση της λειτουργικότηταςτων κυττάρων του νεφρικού σπειράματος, χημειοταξίατων λευκοκυττάρων και έναν προφλεγμονώδη καταρράκτηστα ενδοθηλιακά κύτταρα, αυξάνοντας την αγγειακήενδοθηλιακή διαπερατότητα, που τελικά οδηγούνστις προαναφερθείσες παθολογικές καταστάσεις. Σύμφωναμε τα παραπάνω, ο PAF φαίνεται να εμπλέκεται στην παθογένεσηδιαφόρων παθήσεων σχετιζόμενων με την HIV λοίμωξη,όπως αποτυπώνεται και στην Εικόνα 1 33,34 . Η ερευνητικήμας ομάδα έχει διαπιστώσει ότι διάφορα σχήματαHAART έχουν διαφορετική in vitro ανασταλτική ικανότηταέναντι του PAF. Το συγκεκριμένο σχήμα με abacavir βρέθηκεότι δεν ανήκει στους ισχυρούς αναστολείς του PAF 35 . Παράλληλαμελετήθηκε η in vitro επίδραση ορισμένων σχημάτωνHAART, ισχυρών αναστολέων του PAF, στη δραστικότητακαι το μεταβολισμό του 35 . Tα in vivo αποτελέσματα δείχνουντην αυξημένη βιοσύνθεση του PAF στα λευκοκύτταρακαι την αυξημένη αποικοδόμηση του PAF στο πλάσμα naïveHIV ασθενών σε σχέση με υγιείς μάρτυρες 36 . Τέλος, προκύπτειμείωση της βιοσύνθεσης του PAF με το σχήμα tenofovir-DF/emtricitabine/efavirenzκαι αύξηση της βιοσύνθεσηςτου PAF με το σχήμα abacavir/lamivudine/efavirenz,όταν χορηγήθηκαν σε δύο ομάδες ασθενών για χρονικήδιάρκεια 6 μηνών 37,38 .Παράγοντας Ενεργοποίησης Αιμοπεταλίωνκαι Καρδιαγγειακός Κίνδυνος σε ασθενείςμε HIV λοίμωξη υπό αντιρετροϊκό σχήμα μεabacavirΗ αθηρογένεση είναι μία από τις αιτίες των διαφόρωνκαρδιαγγειακών παθολογικών καταστάσεων. Με την «νέαθεωρία της αθηρογένεσης με εμπλοκή του PAF» προτείνεταισυγκεκριμένος μηχανισμός σύμφωνα με τον οποίο ο PAF φαί-

HIV λοίμωξη και καρδιαγγειακός κίνδυνος, ο ρόλος του Παράγοντα Ενεργοποίησης Αιμοπεταλίων (PAF)113Εικόνα 2. Σχηματική απόδοση της πορείας μελέτης μεταβολισμού PAF και κυτταροκινών. Δείγμα αίματος συλλέχθηκε σε αντιπηκτικόδιάλυμα κιτρικών. Στη συνέχεια το ολικό αίμα διαχωρίστηκε με φυγοκέντρηση σε πλάσμα πλούσιο σε αιμοπετάλια (PRP), και στησυνέχεια σε αιμοπετάλια, λευκοκύτταρα και ερυθροκύτταρα μέσω διαδοχικών φυγοκεντρήσεων και εκπλύσεων. Οι ειδικές δραστικότητεςτων PAF-CPT και lyso-PAF-AT στα λευκοκύτταρα και τα αιμοπετάλια προσδιορίστηκαν μέσω ενζυμικής δοκιμασίας ακολουθούμενηαπό καθαρισμό των προϊόντων της αντίδρασης με χρωματογραφία λεπτής στιβάδας (TLC) και βιολογική δοκιμασία σεπλυμένα αιμοπετάλια κουνελιού (WRPs). Η ειδική δραστικότητα της PAF-AH των αιμοπεταλίων, λευκοκυττάρων και ερυθροκυττάρωνόπως και της LpPLA 2 στη περίπτωση του πλάσματος μετρήθηκαν μέσω ραδιενέργειας 38 . Τα επίπεδα των κυτταροκινών και του VEGFμετρήθηκαν μέσω κυτταρομετρίας ροής.Εικόνα 3. Σχηματική απόδοση της εκχύλισης, απομόνωσης και προσδιορισμού του PAF. Μετά τη συλλογή του αίματος έγινε άμεσα προσθήκηαπόλυτης αιθανόλης και διαχωρισμός του πλάσματος από τα έμμορφα συστατικά με φυγοκέντρηση. Ακολούθησε εκχύλιση τωνλιποειδών στο υπερκείμενο και στο ίζημα της φυγοκέντρησης με την μέθοδο Bligh-Dyer όπου και έγινε η παραλαβή του ελεύθερου PAF(free-PAF), δηλαδή αυτού που ευρίσκεται στο πλάσμα, και του δεσμευμένου PAF (bound-PAF), δηλαδή αυτού που ευρίσκεται δεσμευμένοςστα κύτταρα του αίματος. Περαιτέρω καθαρισμός του PAF έγινε με χρωματογραφία στήλης και με υγρή χρωματογραφία υψηλής πίεσης(HPLC). Τα επίπεδα του καθαρού PAF στα δείγματα μετρήθηκαν με βιολογική δοκιμασία σε πλυμένα αιμοπετάλια κουνελιού (WRPs) 41 .νεται να παίζει κεντρικό ρόλο στην πρόκληση της αθηρογένεσης39 , [http://www.chem.uoa.gr/research/PAF_mechanism.htm].Τα επιμέρους στάδια του προτεινόμενου μηχανισμούέχουν αποδειχθεί από in vitro και ex vivo μελέτες 40 .Η ερευνητική μας ομάδα έχει δημοσιεύσει τα αποτελέσματαμελέτης σχετικά με την επίδραση της HAART με abacavirστο μεταβολισμό του PAF για 6 μήνες 38 . Ολοκληρώθηκανοι μετρήσεις (που δεν έχουν ακόμα δημοσιευτεί) γιατους συμμετέχοντες 10 άρρενες συμπτωματικούς ασθενείςμε HIV λοίμωξη οι οποίοι μελετήθηκαν συνολικά για διάστημα12 μηνών με 6 αιμοληψίες. Η πρώτη προσδιορίζεταιως baseline (t=0) και λαμβάνει χώρα πριν την έναρξη αγωγήςμε το σχήμα abacavir/lamivudine/efavirenz, ενώ στησυνέχεια ακολουθούν οι χρονικές στιγμές 1,3,6,9,12 μήνες.Στα δείγματα αυτά εξετάστηκαν τα επίπεδα και ο μεταβολισμόςτου PAF όπως και ορισμένες από τις σημαντικότερεςκυτταροκίνες που σχετίζονται με την HIV λοίμωξη(Eικόνες 2, 3).Από τα βασικά ανθρωπομετρικά και βιοχημικά χαρακτηριστικάτης ομάδας των ασθενών (Πίνακας 1), παρατηρείταιστατιστικώς σημαντική αύξηση των CD4 κυττάρων ήδηαπό τον 1 ο μήνα θεραπείας. Σταδιακά υπάρχει πτώση τουιικού φορτίου όπου στον 6 ο μήνα είναι μη ανιχνεύσιμο γιαόλους τους ασθενείς. Η ολική χοληστερόλη, η HDL και ηLDL αυξάνονται στατιστικώς σημαντικά από τον 1 ο μήνα.Αντιθέτως, το ΒΜΙ και τα τριγλυκερίδια παραμένουν σχετικάσταθερά. Τα ανωτέρω είναι συμβατά με τη συνήθη ανταπόκρισημη προθεραπευμένων ασθενών μετά την έναρξη

114 Μ. Χίνη και συν.Πίνακας 1. Ανθρωπομετρικά και βιοχημικά χαρακτηριστικά των HIV ασθενών υπό το σχήμα με abacavir για το διάστημα 12 μηνών.*P

HIV λοίμωξη και καρδιαγγειακός κίνδυνος, ο ρόλος του Παράγοντα Ενεργοποίησης Αιμοπεταλίων (PAF)115Σχήμα 2. Μέτρηση της ειδικής δραστικότητας της lyso-PAF-AT λευκοκυττάρων και αιμοπεταλίων. Παρατηρείται στατιστικώς σημαντικήαύξηση της ειδικής δραστικότητας της lyso-PAF-AT των λευκοκυττάρων τον 3 ο μήνα αγωγής (p=0.043), ενώ των αιμοπετaλίων τον3 ο (p=0.029) και τον 9 ο μήνα (p=0.055). *P

116 Μ. Χίνη και συν.Σχήμα 4. Μέτρηση των επιπέδων του PAF. Τα επίπεδα του δεσμευμένου και του ολικού PAF αυξάνονται στατιστικώς σημαντικά τον3 ο μήνα αγωγής (p=0.044 και 0.028 αντίστοιχα) επανερχόμενα κατόπιν στα αρχικά επίπεδα. *P

HIV λοίμωξη και καρδιαγγειακός κίνδυνος, ο ρόλος του Παράγοντα Ενεργοποίησης Αιμοπεταλίων (PAF)1175. Grunfeld C, Delaney J, Wanke C, et al. Preclinical atherosclerosis dueto HIV infection: carotid intima-medial thickness measurements fromthe FRAM study. AIDS 2009; 23:1841-9.6. Lundgren J, Reiss P, Worm S, et al. Risk of myocardial infarctionwith exposure to specific ARV from the PI, NNRTI, and NRTI drugclasses: the DAD study. In: Abstracts of the Sixteenth Conferenceon Retroviruses and Opportunistic Infections, Montreal, 2009. Abstract44LB. Foundation for Retrovirology and Human Health, Alexandria,VA, USA.7. Pricilla Y, Peter W. Hunt, Yuaner Wu, et al. Association of abacavirand impaired endothelial function in treated and suppressed HIV-infectedpatients. Aids 2009; 23(15):2021-2027.8. Phillips AN, Carr A, Neuhaus J, et al. Interruption of antiretroviral therapyand risk of cardiovascular disease in persons with HIV-1 infection:exploratory analyses from the SMART trial. Antivir Ther 2008;13:177-87.9. Lang S, Mary-Krause M, Cotte L, et al. Impact of specific NRTI andPI exposure on the risk of myocardial infarction: a case-control studynested within FHDH ANRS CO4. In: Abstracts of the Sixteenth Conferenceon Retroviruses and Opportunistic Infections, Montreal, 2009.Abstract 43LB. Foundation for Retrovirology and Human Health, Alexandria,VA, USA.10. Durand M, Sheehy O, Baril J-G, et al. Relation between use of nucleosidereverse transcriptase inhibitors (NRTI) and risk of myocardialinfarction (MI): a nested case control study using Quebec’s publichealth insurance database (QPHID). In: Abstracts of the Fifth InternationalAIDS Society Conference on HIV Pathogenesis, Treatmentand Prevention, Cape Town, South Africa, 2009. Abstract TUPEB175.11. Benson C, Ribaudo H, Zheng E, et al. No association of abacavir usewith risk of myocardial infarction or severe cardiovascular diseaseevents: results from ACTG A5001. In: Abstracts of the Sixteenth Conferenceon Retroviruses and Opportunistic Infections, Montreal, 2009.Abstract 721. Foundation for Retrovirology and Human Health, Alexandria,VA, USA.12. Brothers CH, Hernandez JE, Cutrell AG, et al. Risk of myocardial infarctionand abacavir therapy: no increased risk across 52 GlaxoSmithKline-sponsoredclinical trials in adult subjects. J Acquir ImmuneDefic Syndr 2009; 51:20-8.13. Bedimo R, Westfall A, Drechsler H, et al. Abacavir use and risk ofacute myocardial infarction and cerebrovascular disease in the HAARTera. In: Abstracts of the Fifth International AIDS Society Conferenceon HIV Pathogenesis, Treatment and Prevention, Cape Town, SouthAfrica, 2009. Abstract MOAB202.14. Cooper D, Bloch M, Humphries A, et al. Simplification with fixeddosetenofovir/emtricitabine or abacavir/lamivudine in adults withsuppressed HIV replication: the STEAL study, a randomized, openlabel,96-week, non-inferiority trial. In: Abstracts of the SixteenthConference on Retroviruses and Opportunistic Infections, Montreal,2009. Abstract 576. Foundation for Retrovirology and Human Health,Alexandria, VA, USA.15. Sabin CA, Worm SW, Weber R, et al; D:A:D Study Group. Use of nucleosidereverse transcriptase inhibitors and risk of myocardial infarctionin HIV-infected patients enrolled in the D:A:D study: a multicohortcollaboration. Lancet 2008; 26:371(9622):1417-26.16. Demopoulos CA, Pinckard RN, Hanahan DJ. Platelet-activating factor.Evidence for 1-O-alkyl-2-acetyl-sn-glyceryl-3-phosphorylcholine asthe active component (a new class of lipid chemical mediators). Journalof Biological Chemistry 1979; 254(19):9355-9358.17. Hanahan DJ, Demopoulos CA, Liehr J, et al. Identification of plateletactivating factor isolated from rabbit basophiles as acetyl glycerylether phosphorylcholine. Journal of Biological Chemistry 1980;255(12):5514-5516.18. Pinckard RN, McManus LM, Demopoulos CA, et al. Molecular pathobiologyof acetyl glyceryl ether phosphorylcholine: evidence for thestructural and functional identity with platelet-activating factor. J ReticuloendothelSoc 1980; 28(Suppl):95s-103s.19. McManus LM, Hanahan DJ, Demopoulos CA, et al. Pathobiology ofthe intravenous infusion of acetyl glyceryl ether phosphorylcholine(AGEPC), a synthetic platelet-activating factor (PAF), in the rabbit.J Immunology 1980; 124:2919-2924.20. Zimmerman GA, McIntyre TM, Prescott SM, et al. The platelet-activatingfactor signaling system and its regulators in syndromes ofinflammation and thrombosis. Crit Care Med 2002; 30(5Suppl):S294-301.21. Benveniste J. Platelet-activating factor, a new mediator of anaphylaxisand immune complex deposition from rabbit and human basophils.Nature 1974; 249:581-582.22. Antonopoulou S, Nomikos T. Role in inflammation and atherosclerosis(Βioactive Phospholipids), Chapter 4, 2008:85-134.23. Stafforini DM, McIntyre TM, Zimmerman GA, et al. Platelet-activatingfactor, a pleiotrophic mediator of physiological and pathological processes.Crit Rev Cl Lab Sci 2003; 40(6):643-672.24. McManus LM, Pinchard RN. PAF, a putative mediator of oral inflammation.Critical Reviews in Oral Biology and Medicine 2000; 11(2):240-258.25. Honda Z, Ishii S, Shimizu T. Platelet-activating factor receptor. J Biochem.2002; 131(6):773-9.26. Negro Alvarez JM, Miralles Lopez JC, Ortiz Martinez JL, et al. Platelet-activatingfactor antagonists. Allergol Immunopathol 1997; 25(5):249-5827. Feuerstein G, Rabinovici R, Leor J, et al. Platelet-activating factor andcardiac diseases: therapeutic potential for PAF inhibitors. J Lipid MediatCell Signal 1997; 15(3):255-84.28. Snyder F. Platelet-activating factor and its analogs: metabolic pathwaysand related intracellular processes. Biochim Biophys Acta 1995;1254:231-49.29. Tsoupras AB, Fragopoulou E, Nomikos T, et al. Characterization ofthe de novo biosynthetic enzyme of platelet activating factor, DDTinsensitivecholinephosphotransferase, of human mesangial cells. MediatorsInflamm 2007; 2007:27683.30. Shindou H, Hishikawa D, Nakanishi H, et al. A single enzyme catalyzesboth platelet-activating factor production and membrane biogenesisof inflammatory cells. Cloning and characterization of acetyl-CoA:LY-SO-PAF acetyltransferase. J Biol Chem 2007; 282(9):6532-9.31. Stafforini DM, McIntyre TM, Carter ME, et al. Human plasma platelet-activatingfactor acetylhydrolase. Association with lipoproteinparticles and role in the degradation of platelet-activating factor. JBiol Chem 1987; 262:4215–22.32. Plaeger SF, Collins BS, Musib R. Immune Activation in the Pathogenesisof Treated Chronic HIV Disease: A Workshop Summary. AIDS ResHum Retroviruses 2012; 28(5):469-7733. Del Sorbo L, Arese M, Giraudo E, et al. Tat-induced platelet-activatingfactor synthesis contributes to the angiogenic effect of HIV-1 Tat.Eur J Immunol 2001; 31(2):376-83.34. Arese M, Ferrandi C, Primo L, et al. HIV-1 Tat protein stimulates invivo vascular permeability and lymphomononuclear cell recruitment.J Immunol 2001; 15166(2):1380-8.35. Tsoupras AB, Chini M, Tsogas N, et al. Anti-platelet-activating factoreffects of highly active antiretroviral therapy (HAART): a new insightin the drug therapy of HIV infection? AIDS Res Hum Retroviruses2008; 24(8):1079-86.36. Tsoupras AB, Chini M, Mangafas N, et al. Platelet-Activating Factorand Its Basic Metabolic Enzymes in Blood of Naive HIV-Infected Patients.Angiology 2012; 63(5):343-52.37. Chini M, Tsoupras AB, Mangafas N, et al. Effects of HAART on Platelet-ActivatingFactor Metabolism in Naive HIV-Infected Patients I:Study of the Tenofovir-DF/Emtricitabine/Efavirenz HAART RegimenAIDS Res Hum Retroviruses 2011.38. Chini M, Tsoupras AB, Mangafas N, et al. Effects of highly active antiretroviraltherapy on platelet activating factor metabolism in naive HIVinfectedpatients: ii) study of the abacavir/lamivudine/efavirenz HAARTregimen. Int J Immunopathol Pharmacol. 2012; 25(1):247-58.

118 Μ. Χίνη και συν.39. Demopoulos CA, Karantonis HC and Antonopoulou S. Platelet activatingfactor- a molecular link between atherosclerosis theories. EurJ Lipid Sci Technol 2003; 150,705.40. Αντωνοπούλου Σ, Δημόπουλος ΚΑ. Αθηρογένεση. Αναστολή σχηματισμούκαι υποστροφή αθηρωματικών πλακών. Καρδιολογική Γνώμη2007, 2:158.41. Demopoulos CA, Andrikopoulos NK, Antonopoulou S. A simple andprecise method for the routine determination of Platelet-ActivatingFactor in blood and urine. Lipids 1979; 29:305.42. Post FA, Moyle GJ, Stellbrink HJ, et al. Randomized comparison ofrenal effects, efficacy, and safety with once-daily abacavir/lamivudineversus tenofovir/emptricitabine, administered with efavirenz, in antiretroviral-naive,HIV-1-inefcted adults: 48-week results from theASSERT study. JAIDS 2010; 55(1):49-57.43. Paraskevas KI, Katsiki N, Tzovaras AA, et al. Peripheral Arterial Diseaseand HIV-Positive Patients. Angiology 2011; 62(1) 7-9.

Καρδιολογική Γνώμη (2012) 7(2):119-126Η μεταγευματική ενεργοποίηση των αιμοπεταλίων ωςπιθανός μηχανισμός ανάπτυξης της αθηρωματικής πλάκαςΑναστασία Μικελλίδη, Τζώρτζης ΝομικόςΤμήμα Επιστήμης Διαιτολογίας Διατροφής, Χαροκόπειο ΠανεπιστήμιοΛέξεις ευρετηρίου:Μεταγευματικήυπεργλυκαιμία,Mεταγευματικήυπερλιπιδαιμία,Aιμοπετάλια,Aθηρογένεση,ΠαράγονταςΕνεργοποίησηςΑιμοπεταλίων (PAF)Τα αιμοπετάλια αποτελούν κύτταρα που κατέχουν κομβικό ρόλο στη δημιουργία της αθηροσκλήρωσηςαφού όταν ενεργοποιηθούν αλληλεπιδρούν με το αγγειακό ενδοθήλιο και τα λευκοκύτταρα εκκρίνονταςπλήθος βιοδραστικών μεσολαβητών που ενισχύουν το φαινόμενο της αθηρογένεσης. Κατανάλωσηγευμάτων υψηλού ενεργειακού περιεχομένου οδηγούν σε υπερβολικές αυξήσεις γλυκόζηςκαι λιποειδών στο αίμα, των οποίων ο μεταγευματικός μεταβολισμός επάγει οξειδωτικό στρες. Τομεταγευματικά επαγόμενο οξειδωτικό στρες επάγει φλεγμονώδη απόκριση, ενδοθηλιακή δυσλειτουργία,και ενεργοποίηση των αιμοπεταλίων, τα οποία συμμετέχουν ενεργά στην διαδικασία τηςαθηρογένεσης και την ανάπτυξη της αθηρωματικής πλάκας, μέσω των μεσολαβητών που εκκρίνουνκαι την προσκόλληση τους στο ενδοθήλιο και στα λευκοκύτταρα. Ο Παράγοντας Ενεργοποίησης Αιμοπεταλίων,μόριο κλειδί για τη δημιουργία της αθηροσκλήρωσης, πιθανόν να παράγεται κατά τομεταγευματικό στάδιο, καθώς οι συνθήκες που επικρατούν, ευνοούν το σχηματισμό του από πληθώρακυττάρων, και να προάγει την ενεργοποίηση των αιμοπεταλίων μέσω της παρεμπόδισης της φυσιολογικήςανασταλτικής δράσης της ινσουλίνης στα αιμοπετάλια. Δεδομένου ότι ο σύγχρονος δυτικόςτρόπος διατροφής, περιλαμβάνει συχνά γεύματα με μεγάλο θερμιδικό περιεχόμενο που επάγουν τηνκαθημερινή μεταγευματική ενεργοποίηση των αιμοπεταλίων και αυτά με τη σειρά τους την ενεργοποίησητων μηχανισμών αθηρογένεσης είναι απαραίτητο να διευκρινιστούν οι μηχανισμοί αυτοί καιστη συνέχεια τα διατροφικά χαρακτηριστικά των γευμάτων τα οποία θα μπορούσαν να διατηρήσουντη μεταγευματική ενεργοποίηση των αιμοπεταλίων σε χαμηλά επίπεδα.ΕισαγωγήΤα αιμοπετάλια είναι μικρά, διαμέτρου 2-5 μm, ακανόνιστουσχήματος, απύρηνα κυτταρικά θραύσματα, τα οποίαπαράγονται στο μυελό των οστών μετά από την διάσπασητων μεγακαρυωκυττάρων. Διαδραματίζουν κεντρικό ρόλοστην επίσχεση μίας αιμορραγίας, αφενός συμβάλλονταςενεργά στο σχηματισμό του θρόμβου αφετέρου συμμετέχονταςστην πήξη του αίματος. Περά από την φυσιολογικότους ρόλο στην αιμόσταση, τα αιμοπετάλια συμμετέχουνενεργά στην έναρξη της αθηρoγένεσης, στην εξέλιξη τηςαθηρωματικής πλάκας και στον σχηματισμό θρόμβου κατάτην ρήξη της αθηρωματικής πλάκας με συνέπεια την εμβολήκαι την πρόκληση ισχαιμικών επεισοδίων 1-5 .Η κατανάλωση γευμάτων υψηλού θερμιδικού περιεχομέ-* Διεύθυνση Επικοινωνίας: Τζώρτζης Νομικός, Τμήμα Επιστήμης ΔιαιτολογίαςΔιατροφής, Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο, Ελ. Βενιζέλου 70,ΚαλλιθέαE-mail: tnomikos@hua.grνου και υψηλών συγκεντρώσεων σε επεξεργασμένους υδατάνθρακεςκαι λιποειδή, είναι δυνατόν να οδηγήσει σε παροδικέςυπερβολικές αυξήσεις των ενεργειακών υποστρωμάτων(γλυκόζη, τριακυλογλυκερόλες, ελεύθερα λιπαράοξέα), τα οποία κατά τον μεταβολισμό τους επάγουν τοσχηματισμό υπερβολικών ποσοτήτων ελευθέρων ριζών. Τοεπαγόμενο, από το μεταγευματικό μεταβολισμό, οξειδωτικόστρες διεγείρει ένα καταρράκτη βιοχημικών αντιδράσεωνστην κυκλοφορία που οδηγούν στην φλεγμονή, στην αγγειακήδυσλειτουργία και διαταραχές στο σύστημα πήξης 6,7 .Το 1979 ο Zilversmith συνέδεσε τη αθηροσκλήρωση με τημεταγευματική κατάσταση και από τότε αρκετές είναι οι μελέτεςοι οποίες κατάφεραν να συσχετίσουν την μεταγευματικήκατάσταση με δυσλειτουργία του ενδοθηλίου, διαταραχέςστο σύστημα πήξης, την εμφάνιση οξειδωτικούστρες και φλεγμονής 8,9 . Επιπλέον, ο μεταγευματικός μεταβολισμός,τόσο σε συνθήκες υπεργλυκαιμίας όσο και υπερλιπιδαιμίας,συσχετίσθηκε άμεσα με τον καρδιαγγειακό κίνδυνο10-12 . Μέρος της ερμηνείας των παραπάνω παρατηρήσεωναποτελεί και η ενεργοποίηση των αιμοπεταλίων κάτω

120 Α. Μικελλίδη, Τ. Νομικόςαπό τις συνθήκες που επικρατούν στην μεταγευματική κατάσταση,τα οποία με τη σειρά τους, μέσω του σχηματισμούαιμοπεταλιακών θρόμβων, της έκκρισης προφλεγμονωδώνμεσολαβητών αλλά και της σύνδεσης τους στο ενδοθήλιοκαι τα λευκοκύτταρα επάγουν μηχανισμούς που οδηγούν σεαθηρογένεση.Μεταγευματική ενεργοποίηση των αιμοπεταλίωνκαι αθηρογένεσηΣυμμετοχή των αιμοπεταλίων στο σχηματισμό της αθηρωματικήςπλάκαςΗ συμμετοχή των ενεργοποιημένων αιμοπεταλίων στοσχηματισμό θρόμβου σε παθολογικές καταστάσεις, όπως ηαθηροσκλήρωση είναι ένα γεγονός ευρύτατα μελετημένο.Ρήξη της αθηρωματικής πλάκας έχει ως αποτέλεσμα την έκθεσητου υποενδοθηλιακού κολλαγόνου τύπου Ι, στην κυκλοφορία,το οποίο διεγείρει την ενεργοποίηση και την προσκόλλησητων αιμοπεταλίων στο σημείο διάνοιξης της πλάκαςκαι την δημιουργία θρόμβου, ο οποίος μπορεί να έχειως αποτέλεσμα το έμφραγμα του μυοκαρδίου, τον αιφνίδιοθάνατο, το ισχαιμικό και το εγκεφαλικό επεισόδιο 4,5,13 .Πληθώρα πρόσφατων ερευνητικών δεδομένων καταδεικνύουνότι τα αιμοπετάλια είναι πιθανόν να διαδραματίζουνσημαντικό ρόλο τόσο στην έναρξη όσο και στην εξέλιξη τηςαθηροσκλήρωσης είτε μέσω αλληλεπίδρασης των ενεργοποιημένωναιμοπεταλίων με τα κύτταρα του ενδοθηλίου καιτα λευκοκύτταρα 14,15 , είτε μέσω απελευθέρωσης διαφόρωνμεσολαβητών, οι οποίοι έχει βρεθεί ότι προάγουν την φλεγμονή(μόρια προσκόλλησης, χυμοκίνες, πρωτεΐνες πήξης καιινωδόλυσης, αυξητικοί παράγοντες και μόρια τα οποία διεγείρουντο ανοσοποιητικό σύστημα) 16 .Ο τραυματισμός ενός αγγείου, ο οποίος έχει προκαλέσεικαταστροφή των ενδοθηλιακών κυττάρων, έχει ως αποτέλεσματην έκθεση, προς τον ενδοαγγειακό χώρο, πρωτεϊνώντου συνδετικού ιστού του υποενδοθηλιακού χώρουόπως το κολλαγόνο και ο ακινητοποιημένος σε αυτό vWF(παράγοντας von Willebrand). Η καταστροφή των ενδοθηλιακώνκυττάρων και η αποκάλυψη του υποενδοθηλιακούχώρου έχει ως αποτέλεσμα την προσκόλληση των αιμοπεταλίωνστον ακινητοποιημένο vWF, διαμέσου του υποδοχέαGPIb/IX/V 17 και στο κολλαγόνο, διαμέσου του υποδοχέαGPVI 18-20 . Η σύνδεση των αιμοπεταλίων στο κολλαγόνοπροκαλεί την ενεργοποίηση τους και την μετέπειτα έκκρισηαπό τα ενεργοποιημένα αιμοπετάλια και άλλων παραγόντωνενεργοποίησης, πέραν του κολλαγόνου όπως η θρομβίνη,το θρομβοξάνιο Α2 (ΤxΑ 2 ), το ADP και ο Παράγοντας ΕνεργοποίησηςΑιμοπεταλίων (Platelet Activating Factor, ΡAF) 21 .Η ενεργοποίηση των αιμοπεταλίων, προκαλεί αλλαγή στηνδιαμόρφωση του υποδοχέα GPIIb/IIIa στον οποίο προσδένεταιτο ινωδογόνο μέσω του οποίου προσκολλώνται νέαενεργοποιημένα αιμοπετάλια, με τελικό αποτέλεσμα το σχηματισμόενός αιμοπεταλιακού θρόμβου μέσα στο αγγείο 22,23 .Παράλληλα, στην περιοχή του ενδοθηλίου όπου βρίσκονταιπροσκολλημένα τα αιμοπετάλια απαντώνται υψηλές συγκεντρώσειςενεργοποιητικών παραγόντων των αιμοπεταλίων,όπως το κολλαγόνο, η θρομβίνη, το ADP και ο PAF, ενώ εμφανίζονταισε χαμηλά επίπεδα προστατευτικοί ρυθμιστικοί παράγοντες,όπως το ΝΟ και η προστακυκλίνη (PGI2). Επιπλέονο PAF, ο οποίος βρίσκεται στη μεμβράνη των ενδοθηλιακώνκυττάρων 24 , υπό αυτές τις συνθήκες, ενεργοποιεί και προκαλείτην συσσώρευση των αιμοπεταλίων 25 , ενώ διεγείρει την μετάφρασηήδη αποθηκευμένων mRNA των αιμοπεταλίων προςσχηματισμό και έκκριση διαφόρων αυξητικών παραγόντων,χυμοκινών και κυτταροκινών. Συγκεκριμένα υπό την επίδρασητου PAF, τα αιμοπετάλια σχηματίζουν και εκκρίνουν την κυτταροκίνηIL-1, η οποία μπορεί να οδηγήσει στην ενεργοποίησητων λευκοκυττάρων και των ενδοθηλιακών κυττάρων 26,27 . Τοαποτέλεσμα της ενεργοποίησης των αιμοπεταλίων είναι η ενίσχυσητων επιπέδων των προφλεγμονωδών διαμεσολαβητώνκαι η αποκοκκίωση τους, επάγοντας έτσι μοριακές αλλαγέςκαι ενεργοποίηση των ενδοθηλιακών κυττάρων, ενώ παράλληλαδιεγείρουν την ενεργοποίηση και την στρατολόγηση τωνμονοκυττάρων στο κυτταρικό τοίχωμα, ένα στάδιο το οποίοαποτελεί κλειδί στην δημιουργία της αθηρωματικής πλάκας.Τα μονοκύτταρα τα οποία συναθροίζονται στο σημείο, αλληλεπιδρούνμε τα ενεργοποιημένα αιμοπετάλια μέσω της γλυκοπρωτεΐνηςπρόσδεσης της Ρ-σελεκτίνης-1 (PSGL-1) και τουCD11b/CD18 των μονοκυττάρων με την Ρ-σελεκτίνη και τοGPIb-IX-V αντίστοιχα των αιμοπεταλίων. Οι αλληλεπιδράσειςτων μονοκυττάρων με τα αιμοπετάλια προάγουν την περαιτέρωενεργοποίηση τους και την παραγωγή διαφόρων μεσολαβητών,όπως δραστικών μορφών οξυγόνου, του αιμοπεταλιακούαυξητικού παράγοντας (PDGF), χημειοτακτικών πρωτεϊνώντων μονοκυττάρων και κυτταροκινών. Οι μεσολαβητέςαυτοί ενισχύουν περαιτέρω την παρατηρούμενη διέγερση καισυνεισφέρουν στην μετανάστευση και στον πολλαπλασιασμότων μονοκυττάρων και των λείων μυϊκών κυττάρων προάγονταςτον σχηματισμό του αθηρώματος 28,29 .Υπό φυσιολογικές συνθήκες, μη τραυματισμένο και μηενεργοποιημένο ενδοθήλιο, δεν αλληλεπιδρά με τα αιμοπετάλια,ενώ ρυθμίζει την ενεργοποίηση τους μέσω έκκρισηςαναστολέων ενεργοποίησης τους όπως η προστακυκλίνη(PGI2) και το NO 30 . Τα τελευταία χρόνια, έχει γίνει κατανοητόότι δεν είναι απαραίτητη η διάρρηξη και ο τραυματισμόςτου ενδοθηλίου των αγγείων, για να παρατηρηθεί αλληλεπίδρασητου με τα αιμοπετάλια. Πληθώρα μελετών σεπειραματόζωα υποστηρίζουν ότι η αθηροσκλήρωση αποτελείμία φλεγμονώδη διαδικασία στην οποία ενεργή συμμετοχήφαίνεται να έχουν τα ενεργοποιημένα αιμοπετάλια, τόσοκατά την έναρξη όσο και κατά την εξέλιξη της 15,31,32 . Μελέτεςπου έγιναν σε ποντίκια έδειξαν ότι η προσκόλληση των αιμοπεταλίωνσε μη τραυματισμένο αλλά ενεργοποιημένο ενδοθήλιοπροκαλεί προσκόλληση παρόμοια με την προσκόλλησήτων αιμοπεταλίων σε τραυματισμένο αγγείο και περιλαμβάνειτην ενεργοποίηση και την συσσώρευση των αιμοπεταλίων,τον σχηματισμό του αιμοπεταλιακού θρόμβου και

Η μεταγευματική ενεργοποίηση των αιμοπεταλίων ως πιθανός μηχανισμός ανάπτυξης της αθηρωματικής πλάκας121Πίνακας 1. Επιδημιολογικές μελέτες, οι οποίες διερεύνησαν τη σχέση της μεταγευματικής υπεργλυκαιμίας και των καρδιαγγειακώνσυμβαμάτων.Μελέτη Πληθυσμός Διάρκεια ΑποτελέσματαΜελέτη της Honolulu 39 6400 άτομα μη διαβητικά 12 έτη Ισχυρή συσχέτιση της μεταγευματικής γλυκαιμίαςμε τη στεφανιαία νόσο και τον στεφανιαίο θάνατο.Τιμές μεταξύ 157-185mg/dl συσχετίστηκαν μεδιπλάσια θνητότητα σε σχέση με τιμές μικρότερες144mg/dlWhitehall study 40 18 403 άτομα μη διαβητικά 33 έτη Γραμμική συσχέτιση του μετά φόρτιση σακχάρουμε την στεφανιαία θνητότητα σε επίπεδασακχάρου μεγαλύτερα από 86 mg/dlMελέτη DECODE 41 25 000 άτομα (μη διαβητικά, 10 έτη Το μεταγευματικό σάκχαρο βρέθηκε να είναιδιαβητικά, με IGT και με IFT)ανεξάρτητος παράγοντας καρδιαγγειακού θανάτου(και μετά από προσαρμογή με το σάκχαρονηστείας).Δεν βρέθηκε να συμβαίνει αυτό με το σάκχαρονηστείας.Μελέτη DIS 42 6000 άτομα διαβητικά 11 έτη Το μεταγευματικό σάκχαρο, αλλά όχι το σάκχαρονηστείας, παρουσίαζε σημαντική καιανεξάρτητη σχέση με το έμφραγμα του μυοκαρδίουκαι τον καρδιαγγειακό θάνατο.Mελέτη DECODE 43 25 000 άτομα (μη διαβητικά, 10 έτη Η μεταγευματική γλυκόζη βρέθηκε να είναιδιαβητικά, με IGT και με IFTισχυρότερος παράγοντας της γλυκόζης νηστείαςκαι της γλυκοζυλιωμένης αιμοσφαιρίνης(HbA1C), όσον αφορά την συσχέτιση με τηνπρώιμη αθηρωμάτωση (συσχετίστηκε το πάχοςτου εσω-μέσου χιτώνα της καρωτίδας με τα επίπεδαγλυκόζης).Μελέτη της Βερόνα 44 3000 άτομα διαβητικά 10 έτη Οι ασθενείς που παρουσίαζαν συντελεστή διακύμανσηςτης γλυκόζης νηστείας 20% (δηλαδήπαρουσίαζαν μεταγευματικά σάκχαρα μεγαλύτερακατά 20% των σακχάρων νηστείας)είχαν υψηλότερο ποσοστό θνητότητας ανεξάρτητααπό το μέσο σάκχαρο νηστείας.την θρόμβωση 33 . Επιπλέον, χρόνια έγχυση ενεργοποιημένωναιμοπεταλίων σε ποντίκια με δυσλιπιδαιμία είχε ως αποτέλεσματην αύξηση της αθηρογένεσης 5,34 ενώ σε πειραματόζωαστα οποία προκλήθηκε αθηροσκλήρωση, φάνηκε ότιη έγκαιρη χορήγηση αναστολέα του υποδοχέα του ADP, έχειως αποτέλεσμα την μείωση της αθηρωματικής πλάκας κατά47% και την βελτίωση της σταθερότητας της, αυξάνονταςτο ποσοστό της σε ινώδες κατά 31% 35 . Σε υπερχοληστερολαιμικάκουνέλια και σε γενετικά τροποποιημένα ποντίκιαμε ανεπάρκεια σε ΑροΕ, μέσω μικροσκοπικής ενδοσκόπησης,βρέθηκε προσκόλληση ενεργοποιημένων αιμοπεταλίωνσε περιοχές αθηρωματικής βλάβης, πριν αυτή να είναι δυνατόννα παρατηρηθεί 15,36,37 . Επιπλέον, σε γενετικά τροποποιημέναποντίκια με ανεπάρκεια σε ΑροΕ, βρέθηκε ότι τακυκλοφορούντα ενεργοποιημένα αιμοπετάλια αυξάνουν τοσχηματισμό του αθηρώματος με τρόπο εξαρτώμενο από τηνΡ-σελεκτίνη, ενώ διακοπή του σήματος της πρόσδεσης τουμορίου προσκόλλησης CD40 στον υποδοχέα του στα αιμοπετάλια(CD40L), μειώνει το μέγεθος και βελτιώνει την σταθερότητατης αθηρωματικής πλάκας 38 . Παρόλο που τα δεδομένασε αιμοπετάλια είναι πολλά, σε ανθρώπους είναιελάχιστα και αφορούν κυρίως μελέτες οι οποίες έχουν πραγματοποιηθείin vitro. Συγκεκριμένα, μελέτες σε μονοστοιβάδαενδοθηλιακών κυττάρων, έδειξαν ότι τα αιμοπετάλιαδύναται να προσκολληθούν σε μη τραυματισμένα αλλά ενεργοποιημέναενδοθηλιακά κύτταρα μέσω της γλυκοπρωτεΐνης,υποδοχέα, των αιμοπεταλίων GPIIb/IIIa 6,7 .Μεταγευματική κατάσταση και ενεργοποίηση τωναιμοπεταλίωνΜεταγευματική υπεργλυκαιμία και ενεργοποίηση τωναιμοπεταλίωνΛόγω της παρατηρούμενης ενεργοποίησης των μηχανισμώνθρόμβωσης στο σακχαρώδη διαβήτη τύπου ΙΙ, δόθηκετο έναυσμα στην επιστημονική κοινότητα ώστε να μελετήσει

122 Α. Μικελλίδη, Τ. Νομικόςτην επίδραση των επιπέδων γλυκόζης του αίματος στην λειτουργίατων αιμοπεταλίων σε υγιείς ανθρώπους. Επιπλέον,τα τελευταία χρόνια διερευνάται η λειτουργία των αιμοπεταλίωνσε συνθήκες έντονου μεταγευματικού υπεργλυκαιμικούφορτίου. Μία σειρά επιδημιολογικών, προοπτικώνκαι συγχρονικών μελετών, έχουν διερευνήσει την σχέση μεταξύτης μεταγευματικής γλυκόζης και των καρδιαγγειακώνσυμβαμάτων (Πίνακας 1). Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι ταμεταγευματικά επίπεδα σακχάρου είναι αυτά που σχετίζονταιμε την αθηρωμάτωση και τις καρδιαγγειακές επιπλοκές, ανεξάρτητααπό τα επίπεδα νηστείας 39-44 .Έχουν πραγματοποιηθεί αρκετές μελέτες οι οποίες εξέτασαντην απόκριση των αιμοπεταλίων ως προς τα επίπεδαγλυκόζης του αίματος, και κατέληξαν στη διαπίστωση ότιακόμα και σε υγιείς ανθρώπους τα αιμοπετάλια, υπό την επίδρασηυψηλών επιπέδων γλυκόζης του αίματος, είναι υπερενεργοποιημένακαι πιο ευαισθητοποιημένα ως προς τουςδιάφορους αγωνιστές 45-49 . Συγκεκριμένα για την εκτίμησητης επίδρασης της υπεργλυκαιμίας ή/και της υπερινσουλιναιμίαςστην λειτουργία των αιμοπεταλίων μετρήθηκε η έκφρασητου CD40L στην επιφάνεια των αιμοπεταλίων. OCD40L είναι μία γλυκοπρωτεΐνη η οποία ανήκει στην υπεροικογένειατου νεκρωτικού παράγοντα. Περισσότερο απότο 95% αυτής βρίσκεται αποθηκευμένη στο εσωτερικό τωναιμοπεταλίων και εκτίθεται γρήγορα στην επιφάνεια τουςμετά την ενεργοποίηση τους. Η έκθεσή της σε συνθήκεςυπεργλυκαιμίας ή/και υπερισουλιναιμίας βρέθηκε αυξημένηόπως και αυτή του ιστικού παράγοντα (TF) των μονοκυττάρωνκαι της P-σελεκτίνης 46,49 . Ο CD40L και ο TF θεωρούνταιδείκτες της προθρομβωτικής κατάστασης του οργανισμούκαι της αθηρογένεσης λόγω των προφλεγμονωδώνδράσεων τους 46 . Η ικανότητα συσσώρευσης των αιμοπεταλίωνκάτω από συνθήκες υπεργλυκαιμίας έχει βρεθεί αυξημένη47 ενώ και σε μία αντίστοιχη μελέτη βρέθηκε να μηνέχει σημαντικές διαφορές σε σχέση με τις συνθήκες φυσιολογικώνεπιπέδων γλυκόζης και ινσουλίνης 45 . Αυξημένη επίσηςέχει βρεθεί η συσσώρευση αιμοπεταλίων-μονοκυττάρων49,50 , αιμοπεταλίων-φαγοκυττάρων 49,50 λευκοκυττάρωναιμοπεταλίων50 και λεμφοκύτταρων-αιμοπεταλίων 50 . Η παραγωγήΤxA2 από το αραχιδονικό οξύ στα αιμοπετάλιαβρέθηκε αυξημένη μετά από επώαση τους με υψηλές συγκεντρώσειςγλυκόζης και η αύξηση αυτή βρέθηκε να επηρεάζεταιδοσοεξαρτώμενα από τα επίπεδα γλυκόζης 47 . Επίσης,έχει φανεί ότι τα προσωρινά κανάλια ασβεστίου (TRPC6),τα οποία πρόσφατα ανακαλύφθηκαν στα ανθρώπινα αιμοπετάλια,εμφανίζουν αυξημένη έκφραση σε συνθήκες υπεργλυκαιμίαςσε υγιείς εθελοντές σε σχέση με την ομάδα ελέγχου.Επιπλέον, στην ίδια μελέτη βρέθηκε ότι σε ασθενείς μεσακχαρώδη διαβήτη τύπου ΙΙ η έκφραση τους είναι αυξημένησε σχέση με τους μη διαβητικούς 60 . Σε μία άλλη μελέτη, οιερευνητές, προσπαθώντας να αιτιολογήσουν την υπερενεργοποίησητων αιμοπεταλίων κάτω από υψηλές συγκεντρώσειςγλυκόζης, διερεύνησαν την παραγωγή δραστικών ριζώνοξυγόνου από τα αιμοπετάλια. Σε αυτές της συνθήκες βρέθηκευπέρμετρη παραγωγή δραστικών ριζών οξυγόνου, ηοποία αποδόθηκε στον υπέρμετρο μεταβολικό καταβολισμότης γλυκόζης στην αλυσίδα μεταφοράς ηλεκτρονίων στα μιτοχόνδριατων αιμοπεταλίων 48 . Μια άλλη προσέγγιση γιατην εξήγηση της παρατηρούμενης υπερενεργοποίησης τωναιμοπεταλίων σε άτομα με σακχαρώδη διαβήτη τύπου ΙΙπραγματοποιήθηκε όταν σε άτομα με μη επιτυχή γλυκαιμικόέλεγχο μελετήθηκαν τα επίπεδα του ισοπροστανίου 8-ισοπροσταγλανδίνηςF2a (8-iso-PGF2a). Τα ισοπροστάνια είναιβιοδραστικές προσταγλανδίνες που παράγονται μη ενζυμικάαπό το αραχιδονικό οξύ. Η παραγωγή των ισοπροστανίωνείναι μία αντίδραση που καταλύεται από ελεύθερεςρίζες και παρατηρείται τόσο στις κυτταρικές μεμβράνες καιστις LDL. Η 8-iso-PGF2a έχει βρεθεί ότι προκαλεί αγγειοσυστολήκαι μπορεί να ρυθμίσει την λειτουργία των αιμοπεταλίωνλειτουργώντας ως in vivo δείκτης της δραστικότηταςτους. Στην εν λόγω ερευνητική εργασία συσχέτισαντον σακχαρώδη διαβήτη με αυξημένα επίπεδα σχηματισμούτης 8-iso-PGF2a και με αυξημένη ενεργότητα των αιμοπεταλίων,ως επακόλουθο του μειωμένου γλυκαιμικού ελέγχουκαι της αυξημένης υπεροξείδωσης των λιποειδών 47 . Τέλος,σε in vitro πειράματα βρέθηκε ότι τα προϊόντα προχωρημένηςγλυκοζυλίωσης όπως η γλυκοζυλιωμένη αλβουμίνη, ενισχύουντην συσσώρευση των αιμοπεταλίων μέσω του υποδοχέατης σεροτονίνης, προτείνοντας έτσι έναν επιπλέονμηχανισμό για την αυξημένη ενεργότητα που παρουσιάζουντα αιμοπετάλια στα άτομα με σακχαρώδη διαβήτη 51 .Παρόλο που τα περισσότερα στοιχεία τείνουν προς το γεγονόςότι ο κίνδυνος για θρόμβωση στους διαβητικούς τύπουΙ και ΙΙ οφείλεται στην παρατηρούμενη ινουλινοαντίσταση αρκετάστοιχεία έρχονται να ενισχύσουν την άποψη ότι και ηυπεργλυκαιμία από μόνη της μπορεί να προκαλέσει αλλαγέςστην διαδικασία αιμόστασης και ότι εμπλέκεται στην ανάπτυξημίας προθρομβωτικής κατάστασης. Συγκεκριμένα, σε μελέτεςclamp (όπου διατηρούνται τα επίπεδα ινσουλίνης ή γλυκόζηςσε φυσιολογικά επίπεδα μέσω έγχυσης ινσουλίνης ή γλυκόζηςμε σταθερό ρυθμό) βρέθηκε ότι σε συνθήκες ευινσουλιναιμίαςη υπεργλυκαιμία αυξάνει το σύμπλοκο θρομβίνης-αντιθρομβίνηςκαι τον διαλυτό κυκλοφορούντα ιστικό παράγοντα.Ενδιαφέρον ήταν και το ότι σε συνθήκες ευγλυκαιμίας καιυπερινσουλιναιμίας παρατηρήθηκε αύξηση του αναστολέατου ενεργοποιητή του πλασμινογόνου (ΡΑΙ-1). Οι ερευνητέςμε τα πιο πάνω αποτελέσματα κατέληξαν στο συμπέρασμαότι η γλυκόζη επηρεάζει την διαδικασία της θρόμβωσης ενώη ινσουλίνη την διαδικασία της ινωδόλυσης 52 .Μεταγευματική υπερλιπιδαιμία και ενεργοποίησηαιμοπεταλίωνΤα τελευταία χρόνια έχει εδραιωθεί η άποψη ότι τα μεταγευματικάεπίπεδα των τριακυλογλυκερολών του αίματοςσυνιστούν ανεξάρτητο παράγοντα κινδύνου για καρδιαγγειακέςπαθήσεις, ενώ επιπλέον έχει αναγνωριστεί ότι η σύστασητων μεταγευματικών λιποπρωτεϊνών του πλάσματοςείναι πιο σημαντική, σε σχέση με τα επίπεδα νηστείας 53-56 .

Η μεταγευματική ενεργοποίηση των αιμοπεταλίων ως πιθανός μηχανισμός ανάπτυξης της αθηρωματικής πλάκας123Εικόνα 1. Πιθανοί μηχανισμοί της παρατηρούμενης μεταγευματικής ενεργοποίησης των αιμοπεταλίων.Αρκετά είναι τα δεδομένα τα οποία καταδεικνύουν ότι η κατανάλωσηενός γεύματος πλούσιου σε λιπαρά είναι ικανόνα προκαλέσει οξεία και άμεση αύξηση των επιπέδων τωντριακυλογλυκερολών, των χυλομικρών και των υπολειμμάτωνχυλομικρών και VLDL (remnant-like particles, RLPs)στο αίμα, τα οποία στη συνέχεια επάγουν οξειδωτικό στρες,φλεγμονή, αγγειακή δυσλειτουργία και αύξησης της αρτηριακήςπίεσης 57,58 . Επιπλέον έχει βρεθεί ότι η μεταγευματικήυπερλιπιδαιμία επιδρά και επηρεάζει τόσο τα επίπεδα όσοκαι τον μεταβολισμό της γλυκόζης κατά το μεταγευματικόστάδιο, ενώ φαίνεται να επηρεάζει την δράση της ινσουλίνηςπροάγοντας την ινσουλινοαντίσταση 59-62 .Οι πιθανοί μηχανισμοί, οι οποίοι εμπλέκονται στην παρατηρούμενηπροθρομβωτική κατάσταση και ενεργοποίηση τωναιμοπεταλίων, κατά την μεταγευματική υπερλιπιδαιμία είναιτο παρατηρούμενο οξειδωτικό στρες, και ο αυξημένος σχηματισμόςτων RLP που παρατηρείται σε αυτό το στάδιο. Ηδιαταραγμένη οξειδωτική κατάσταση που παρατηρείται κατάτην μεταγευματική υπερλιπιδαιμία έχει ως αποτέλεσμα τηνμειωμένη δράση της συνθάσης του ΝΟ στο ενδoθήλιο 63 καικατά συνέπεια την μειωμένη παραγωγή του ΝΟ, το οποίοαποτελεί αναστολέα της ενεργοποίησης των αιμοπεταλίων,από το ενδοθήλιο. Επιπλέον, τα RLP, που σχηματίζονται κατάτον μεταγευματικό μεταβολισμό των λιποειδών προάγουν

124 Α. Μικελλίδη, Τ. Νομικόςτην συσσώρευση των αιμοπεταλίων, χωρίς την παρουσίακάποιο αγωνιστή, κάτι το οποίο παρατηρήθηκε για πρώτηφορά το 1997 64 και επιβεβαιώθηκε και από άλλες μετέπειταμελέτες 65-67 . Επιπλέον τα RLP βρέθηκε ότι ενεργοποιούν τονΡΑΙ-1 και ότι προάγουν την προσκόλληση των μονοκυττάρωνστα ενδοθηλιακά κύτταρα 68 . Παρ’ όλα τα ευρήματα για τηνεπίδραση της μεταγευματικής υπερλιπιδαιμίας στην ενεργοποίησητων αιμοπεταλίων είναι λίγα και όχι πρόσφατα 69-71 .Επιπλέον υπάρχουν και μελέτες οι οποίες υποστηρίζουν ότιη δραστικότητα των αιμοπεταλίων αναστέλλεται κατά τουπερλιπιδιμικό μεταγευματικό στάδιο 72 .Πιθανή εμπλοκή του PAF στην μεταγευματική ενεργοποίησητων αιμοπεταλίωνΑν και δεν υπάρχουν βιβλιογραφικά δεδομένα για τηνπαραγωγή PAF κατά το μεταγευματικό στάδιο, οι μηχανισμοίπου ενεργοποιούνται σε αυτό το στάδιο (ενεργοποίηση τουNF-κΒ, αυξημένα κυκλοφορούντα επίπεδα φλεγμονωδώνκυτταροκινών, όπως TNF-α, IL-6) είναι πιθανόν να διεγείρουντην έκκριση PAF από τα αιμοπετάλια, τα μονοκύτταρακαι τα επιθηλιακά κύτταρα. Η πιθανότητα αυτή διερευνάταιαυτή τη στιγμή στο εργαστήριο μας. Ο μεταγευματικά παραγόμενοςPAF θα μπορούσε διττά να ενεργοποιήσει τα αιμοπετάλια.Είτε άμεσα ως ένας από τους ισχυρότερους αγωνιστέςτης συσσώρευσης τους, είτε έμμεσα εμποδίζονταςτην αντιαιμοπεταλιακή δράση της ινσουλίνης. Είναι γνωστόότι η ινσουλίνη μπορεί να λειτουργήσει ως αναστολέας τωναιμοπεταλίων 73 πιθανότατα σε μία προσπάθεια να διατηρήσειμη ενεργοποιημένα τα αιμοπεταλία σε μεταγευματικέςσυνθήκες. Ο PAF αποτελεί έναν πιθανό αναστολέα της δράσηςτης ινσουλίνης αφού εκκρίνεται σε καταστάσεις οξειδωτικούστρες και η μεταγωγή σήματός του στα αιμοπετάλιααντιτίθεται σε εκείνη της ινσουλίνης. Η υπόθεση αυτή επιβεβαιώθηκεστο εργαστήριο μας όταν σε in vitro πειράματαμε πλυμμένα αιμοπετάλια κουνελιού βρέθηκε ότι ο PAF, σεφυσιολογικά απαντώμενες συγκεντρώσεις, που δεν προκαλούνσυσσώρευση αιμοπεταλίων, μειώνει την ανασταλτικήδράση της ινσουλίνης στην συσσώρευση αιμοπεταλίων πουεπάγεται από θρομβίνη. Μέσω αυτής της δράσης του ο PAF(Eικόνα 1) αποτελεί πιθανά ένα νέο μεσολαβητή της μεταγευματικήςενεργοποίησης των αιμοπεταλίων 74 , θέμα πουβρίσκεται υπό έρευνα από την ομάδα μας .ΣυμπεράσματαΌπως φαίνεται από την ανασκόπηση της βιβλιογραφίας,το οξειδωτικό στρες, η φλεγμονή και η ενεργοποίηση τωνμηχανισμών θρόμβωσης κάτω από συνθήκες έντονου μεταγευματικούυπεργλυκαιμικού και υπερλιπιδαιμικού φορτίουαποτελούν προδιαθεσικό παράγοντα της αθηροσκλήρωσης.Επιπλέον, τα αιμοπετάλια, τα οποία φαίνεται να είναιενεργοποιημένα υπό αυτές τις συνθήκες, είναι δυνατόν νααλληλεπιδρούν με το αγγειακό ενδοθήλιο και τα λευκοκύτταρακαι να αποτελούν τον ενδιάμεσο σύνδεσμο μεταξύ τηςφλεγμονής, της θρόμβωσης και της αθηρογένεσης. Δεδομένουότι ο σύγχρονος δυτικός τρόπος διατροφής χαρακτηρίζεταιαπό έντονα μεταγευματικά επεισόδια υψηλώνσυγκεντρώσεων σε υδατάνθρακες και λιποειδή, οι παραπάνωμηχανισμοί θα μπορούσαν να συνεισφέρουν σε καθημερινήβάση στην ανάπτυξη αθηροσκλήρωσης.Βιβλιογραφία1. Hoffman R, Benz EJ, Shattil SJ, Furie B, Cohen HJ, Silberststein LE,McGlove P. Hematology: Basic principles and practice. Churchill andLivingstone, 2000.2. Vander Α, Sherman J, Luciano D, Τσακόπουλος M. Επιμέλεια ΕλληνικήςΈκδοσης: Ν. Γελαδάς, Μ. Τσακόπουλος. Κυκλοφορία. Αιμόσταση: ηπρόληψη απώλειας αίματος. 8η Έκδοση. In: Φυσιολογία του ανθρώπου:Μηχανισμοί Λειτουργίας του Οργανισμού. Ιατρικές ΕκδόσειςΠασχαλίδη 2001:519-615.3. Vorchheimer DA, Becker R. Platelets in Atherothrombosis. Mayo ClinProc 2006; 81(1):59-68.4. Jennings LK. Mechanisms of platelet activation: Need for new strategiesto protect against platelet-mediated atherothrombosis. ThrombHaemost 2009; 102:248–257.5. Gawaz M. Platelets in the onset of atherosclerosis. Blood Cells Moleculesand diseases 2006; 36:206-210.6. Bonora E, Corrao G, Bgnardi V, Cebriello A, Comaschi M, MontanariP and Meigs JB. Prevalence and correlates of postprandial hyperglycemiain large sample of patients with type 2 diabetes mellitus. Diabetologia2006; 29:846-854.7. Weissman A, Lowenstein L, Peleg A, Thaler I and ZXimmer EZ. Powerspectral analysis of heart rate variability during the 100g oral glycosetolerance test in pregnant women. Diabetes Care 2006; 29:571-574.8. Zilversmith DB. Atherogenesis: a postprandial phenomenon. Circulation1979; 60:473-85.9. De Caterina R. Endothelial dysfunctions: common denominators invascular disease. Curr Opin Lipidol 2000; 119-23.10. Helmut S, Wilhelm Stahl and Alex Sevanian. Nutritional, Dietary and PostprandialOxidative Stress. Journal of Nutrition 2005; 135:969-972.11. Ceriello A. The post-prandial state and cardiovascular disease: relevanceto diabetes mellitus. Diabetes Met Res 2000; 16:125-132.12. Heine RJ, Dekker JM. Beyond postprandial hyperglycaemia: metabolicfactors associated with cardiovascular disease. Diabetologia 2002;45(4):461-75.13. Jennings LK. Role of platelets in atherothrombosis. Am J Cardiol 2009;103:4A–10A.14. Seizer P, Gawaz M, May AE. Platelet–monocyte interactions - a dangerousliaison linking thrombosis, inflammation and atherosclerosis.Curr Med Chem 2008; 15:1976-80.15. Massberg S, Brand K, Gruner S, et al. A critical role of platelet adhesionin the initiation of atherosclerotic lesion formation. J Exp Med 2002;196:887-96.16. Antoniades C, Bakogiannis C, Tousoulis D, Antonopoulos AS, StefanadisC. The CD40/CD40 ligand system: linking inflammation withatherothrombosis. J Am Coll Cardiol 2009; 54:669-77.17. Ruggeri ZM. Platelets in atherothrombosis. Nat Med 2002; 8:1227–1234.18. Massberg S, et al. A crucial role of glycoprotein VI for platelet recruitmentto the injured arterial wall in vivo. J Exp Med 2003;197:41-49.19. Nieswandt B, et al. Glycoprotein VI but not alpha2beta1 integrin isessential for platelet interaction with collagen. EMBO J 2001;20:2120-2130.20. Nieswandt B, Watson SP. Platelet-collagen interaction: is GPVI thecentral receptor? Blood 2003; 102:449-461.

Η μεταγευματική ενεργοποίηση των αιμοπεταλίων ως πιθανός μηχανισμός ανάπτυξης της αθηρωματικής πλάκας12521. Fuster V, Jang IK. Role in platelet-inhibitor agents in coronary arterydisease. In: Textbook of interventional cardiology. 2nd ed. Edited byTopol EJ. Vol1.Philadelphia: Saunders WB, 3-22, 1994.22. Arya M, Lopez JA, Romo GM, et al. Glycoprotein Ib-IX-mediated activationof integrin alpha(IIb)beta(3): effects of receptor clusteringand von Willebrand factor adhesion. J Thromb Haemost 2003;1:1150-1157.23. Kasirer-Friede A, Ware J, Leng L, et al. Lateral clustering of plateletGP Ib-IX complexes leads to up-regulation of the adhesive functionof integrin alpha IIbbeta 3. J Biol Chem 2002; 277:11949-11956.24. Zimmerman GA, McIntyre TM, Mehra M, et al. Endothelial cell-associatedplatelet-activating factor: a novel mechanism for signaling intercellularadhesion. J Cell Biol 1990; 110:529-40.25. McManus LM, Hanahan DJ, Pinckard RN. Human platelet stimulation byacetyl glyceryl ether phosphorylcholine. J Clin Invest 1981; 67:903-6.26. Lindemann S, Tolley ND, Dixon DA, et al. Activated platelets mediateinflammatory signaling by regulated interleukin 1beta synthesis. J CellBiol 2001; 154:485-90.27. Klinger MH. Platelets and inflammation. Anat Embryol (Berl)1997;196:1-11.28. Jennings LK. Mechanisms of platelet activation: Need for new strategiesto protect against platelet-mediated atherothrombosis. ThrombHaemost 2009; 102:248-257.29. Troxler M, Dickinson K, Vanniasinkam SΗ. Platelet function and antiplatelettherapy. British Journal of Surgery 2007; 94:674-682.30. Gawaz M, Langer H, May AE. Platelets in inflammation and atherogenesis.J Clin Invest 2005; 115(12):3378-84.31. Lusis AJ. Atherosclerosis. Nature 2000; 407:233-41.32. Gawaz M, Stellos K, Langer HF. Platelets modulate atherogenesis andprogression of atherosclerotic plaques via interaction with progenitorand dendritic cells. J Thromb Haemost 2008; 6:235-42.33. Gawaz M, Langer H, May AE. Platelets in inflammation and atherogenesis.J Clin Invest 2005; 115:3378-3384.34. Huo Y, Schober A, Forlow SB, et al. Circulating activated plateletsexacerbate atherosclerosis in mice deficient in apolipoprotein E. NatMed 2003; 9:61-7.35. Afek A, Kogan E, Maysel-Auslender S, et al. Clopidogrel attenuatesatheroma formation and induces a stable plaque phenotype in apolipoproteinE knockout mice. Microvasc Res 2009; 77:364-9.36. Theilmeier G, Michiels C, Spaepen E, et al. Endothelial von Willebrandfactor recruits platelets to atherosclerosis-prone sites in response tohypercholesterolemia. Blood 2002; 99:4486-93.37. May AE, Kalsch T, Massberg S, et al. Engagement of glycoproteinIIb/IIIa (alpha(IIb)beta3) on platelets upregulates CD40L and triggersCD40L-dependent matrix degradation by endothelial cells. Circulation2002; 106:2111-7.38. Huo Y, Schober A, Forlow SB, et al. Circulating activated plateletsexacerbate atherosclerosis in mice deficient in apolipoprotein E. NatMed 2003; 9:61-7.39. Levitan EB, Song Y, Ford ES, et al. Is Nondiabetic Hyperglycemia sRisk Factor for Cardiovascular Disease? A Meta-analysis of ProspectiveStudies. Archives of Internal Medicine 2004; 164:2147-2155.40. Brunner EJ, Shipley MJ, Daniel R, et al. Relation Between Blood Glucoseand Coronary Mortality Over 33 Years in the Whitehall Study. DiabetesCare 2006; 29-26-31.41. Glucose tolerance and mortality: comparison of WHO and AmericanDiabetic Association diagnostic criteria. The DECODE study Groupon behalf of the Europe an Diabetes Epidemiology Group. The Lancet-August1999; Vol 354, issue 9179:617-621.42. Hanefeld M, Fischer S, Julius U, et al. Risk factors for myocardial infarctionand death in newly detected NIDDM: the Diabetes InterventionStudy, 11year follow up. Diabetologia 1996; 39:1577-1583.43. Qiao Q, Tuomilehto J, Borch-Johnsen K. Post-challenge hyperglycemiais associated with premature death and macrovascular complications.Diabetologia 2003; 46(suppl.1) M17-21.44. Bonora E, Muggeo M. Postprandial blood glucose as a risk factor forcardiovascular disease in type II diabetes. Diabetologia 2001;44:2107-2114.45. Schuerholz T, Lösche W, Keil O, Friedrich L, Simon T, Marx G. Acuteshort-term hyperglycemia impairs platelet receptor expression evenin healthy adults in vitro. Med Sci Monit 2008; 14(12):BR294-298.46. Vaidyula VR, Rao AK, Mozzoli M, Homko C, Cheung P, Boden G. Effectsof Hyperglycemia and Hyperinsulinemia on Circulating TissueFactor Procoagulant Activity and Platelet CD40 Ligand. Diabetes.2006; 55(1):202-8.47. Valentovic MA, Lubawy WC. Elevated glucose in vivo and in vitro adverselyalters prostaglandin generation in rat aortas and platelets.Prostaglandins Leukot Med 1985; 19(3):271-7.48. Yamagishi SI, Edelstein D, Du XL, Brownlee M. Hyperglycemia potentiatescollagen-induced platelet activation through mitochondrialsuperoxide overproduction. Diabetes 2001; 50(6):1491-4.49. Vaidyula VR, Boden G, Rao AK. Platelet and monocyte activation byhyperglycemia and hyperinsulinemia in healthy subjects. Platelets December2006; 17(8):577-585.50. Sudic D, Razmara M, Forslund M, Ji Q, Hjemdahl P, Li N. High glucoselevels enhance platelet activation: involvement of multiple mechanisms.British Journal of Haematology 2006; 133:315-322.51. Liu D, Maier A, Scholze A, Rauch U, Boltzen U, Zhao Z, Zhu Z, TepelM. High Glucose Enhances Transient Receptor Potential Channel CanonicalType6 Dependent Calcium Influx in Human Platelets via Phosphatidylinositol3-KinaseDependent Pathway. Arterioscler ThrombVasc Biol 2008; 28:746-751.52. Stegenga M, van der Crabben S, Levi M et al. Hyperglycaemia stimulatescoagulation, whereas hyperinsulinaemia impairs fibrinolysis inhealthy individuals. Diabetes 2006; 55:1807-12.53. Haratz D, Stein O, Shwartz R, Berry EM, Stein Y. Preferential metabolismby macrophages of conditioned rabbit hypercholesterolemicremnant lipoproteins. Biochim Biophys Acta 1988;959(2):127-133.54. Iso H, Naito Y, Sato S, et al. Serum triglycerides and risk of coronaryheart disease among Japanese men and women. Am J Epidemiol 2001;153:490-9.55. Nordestgaard BG, Benn M, Schnohr P, Tybjaerg-Hansen A. Nonfastingtriglycerides and risk of myocardial infarction, ischemic heart disease,and death in men and women. JAMA 2007; 298:299-308.56. Bansal S, Buring J, Rifai N, Mora S, Sacks FM, Rider PM. Fasting comparedwith nonfasting triglycerides and risk of cardiovascular eventsin women. JAMA 2007; 298:309-1657. Jakuji F, Zarnicke K, Bacon S, et al. A high fat meal increases cardiovascularreactivity to physiological stress in health young adults. JNutr 2007; 137:935-939.58. Britt Burton-Freeman. Postprandial metabolic events and fruit-derivedphenolics: a review of the science. British Journal of Nutrition (2010),104:S1-S14.59. Ansar S, Koska J, Reaven PD. Postprandial hyperlipidemia, endothelialdysfunction and cardiovascular risk: focus on incretins. CardiovascDiabetol 2011; 10(1):61.60. Blum S, Aviram M, Ben-Amotz A, Levy Y. Effect of Mediterraneanmeal on post-prandial caretonoids, paraxonase activity and C reactiveproteinlevels. Ann Nutr Metab 2006; 50:20-24.61. Ceriello A, Assaloni R, Roe RD, et al. Effect of arorvastatin and irbesartan,alone and in combination, on post-prandial endothelial dysfaction,oxidative strww and inflammation in type 2 diabetic patients.Circulation 2005; 111:2518-2524.62. Dilley J, Ganesan A, Deepa R, Deepa M, Sharada G, Williams OD,Mohan V. Association of A1C with cardiovascular disease and metabolicsyndrome in Asian Indians with normal glucose tolerance. DiabetesCare 2007; 30(6):1527-32.63. Kris-Etherton PM, Lefevre M, Beecher GR, et al. Bioactive compoundsin nutrition and health-research methodologies for establishing biologicalfunction: the antioxidant and anti-inflammatory effects of flavonoidson atherosclerosis. Annu Rev Nutr 2004; 24:511-538.64. Saniabadi AR, Umemura K, Shimoyama M, Adachi M, Nakano M, NakashimaM. Aggregation of human blood platelets by remnant like lipoproteinparticles of plasma chylomicrons and very low density li-

126 Α. Μικελλίδη, Τ. Νομικόςpoproteins. Thromb Haemost 1997; 77(5):996-1001.65. Knöfler R, Nakano T, Nakajima K, Takada Y, Takada A. Remnant-likelipoproteins stimulate whole blood platelet aggregation in vitro. ThrombRes 1995; 78(2):161-71.66. Mochizuki M, Takada Y, Urano T, Nagai N, Nakano T, Nakajima K,Takada A. The in vitro effects of chylomicron remnant and very lowdensity lipoprotein remnant on platelet aggregation in blood obtainedfrom healthy persons. Thromb Res 1996; 81(5):583-93.67. Saniabadi AR, Umemura K, Suzuki Y, Kondo K, Ikeda Y, Adachi M,Nakashima M. Adenosine 5'-diphosphate as a factor in platelet aggregationinduced by human plasma remnant lipoproteins. Life Sci1998; 63(12):1065-74.68. Tanaka A. Postprandial hyperlipidemia and atherosclerosis. J AtherosclerThromb 2004; 11(6):322-9.69. Fuhrman B, Brook JG, Aviram M. Increased platelet aggregation duringalimentary hyperlipemia in normal and hypertriglyceridemic subjects.Ann Nutr Metab 1986; 30(4):250-60.70. Aviram M, Fuhrman B, Brook JG. Postprandial plasma lipoproteins innormal and hypertriglyceridaemic subjects and their in vitro effect onplatelet activity: differences between saturated and polyunsaturatedfats. Scand J Clin Lab Invest 1986; 46(6):571-9.71. Aviram M, Rosenblat M, Potesman M, Dankner G, Brook JG. Plasmalipoprotein and platelet function after heparin injection: studies innormal fasted and postprandial and in type V hyperlipoproteinemicsubjects. Biochem Med Metab Biol 1986; 35(3):279-92.72. Nimpf J, Malle E, Leopold B, Wurm H, Kostner GM. Postprandial hyperlipemiainhibits platelet aggregation without affecting prostanoid metabolism.Prostaglandins Leukot Essent Fatty Acids 1989; 37(1):7-13.73. Τrovati M, Anfossi G. Insulin, insulin resistance and platelet function:similarities with insulin effects on cultured vascular smooth musclecells. Diabetologia 1998; 41:609-622.74. Μικελλίδη Α, Σταματάκης Γ, Φραγκοπούλου Ε, Αντωνοπούλου Σ, ΔημόπουλοςΚ, Νομικός Τ. O παράγοντας ενεργοποίησης αιμοπεταλίωνεπηρεάζει με χρονοεξαρτώμενο τρόπο τη δράση της ινσουλίνης σεαιμοπετάλια κουνελιού. Ελληνική Επιθεώρηση Αθηροσκλήρωσης,2010; 1(1):94.

Καρδιολογική Γνώμη (2012) 7(2):127-133Μεσογειακή δίαιτα: αντιφλεγμονώδης - αντιοξειδωτικήκαι αντιθρομβωτική δράσηΣμαραγδή ΑντωνοπούλουΤμήμα Επιστήμης Διαιτολογίας-Διατροφής, Χαροκόπειο ΠανεπιστήμιοΛέξεις ευρετηρίου:Μεσογειακή δίαιτα,Αντιφλεγμονώδηςδράση,Αντιοξειδωτική δράση,Αντιθρομβωτική δράση,PAFΗ ευεργετική δράση της ΜΔ θεωρείται ότι οφείλεται στην ύπαρξη βιοδραστικών συστατικών στατρόφιμα, τα οποία έχουν αντιφλεγμονώδη, αντιοξειδωτική, αντιθρομβωτική δράση, βελτιώνουν τομεταβολισμό λιποειδών, μειώνουν την αρτηριακή πίεση, επιτυγχάνουν καλύτερο γλυκαιμικό έλεγχοκαι συντελούν στην καλή λειτουργία του ενδοθηλίου. Η αντιφλεγμονώδης, αντιοξειδωτική και αντιθρομβωτικήδράση της ΜΔ που αναπτύσσονται στην συνέχεια, παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον,διότι οι μηχανισμοί που εμπλέκονται στο σχηματισμό και την εξέλιξη των αθηρωματικών πλακών καιεν τέλει στις καρδιαγγειακές παθήσεις είναι η φλεγμονή, το οξειδωτικό stress και η θρόμβωση. Είναιδε σημαντικό να επισημάνουμε ότι οι τρεις αυτοί μηχανισμοί δεν είναι ανεξάρτητοι μεταξύ τους,αλλά αλληλεπιδρούν σε σημαντικό βαθμό. Τέλος υπενθυμίζεται ότι η ΜΔ, σύμφωνα και με τον ορισμότης UNESCO, είναι κάτι παραπάνω από διατροφικό πρότυπο και «… περιλαμβάνει δεξιότητες, γνώσεις,πρακτικές και παραδόσεις που ξεκινούν από την καλλιέργεια της γης και καταλήγουν στην κατανάλωσητου γεύματος …». Οι δε ευεργετικές επιδράσεις της ΜΔ αυξάνουν σημαντικά όταν συνδυάζονται μεένα υγιεινό πρότυπο ζωής.ΕισαγωγήΗ μεσογειακή δίαιτα (ΜΔ) αποτελεί ένα υγιεινό διατροφικόπρότυπο παγκοσμίως, αφού πλήθος επιδημιολογικών μελετώνέχουν δείξει ότι η υιοθέτηση αυτού του προτύπου σχετίζεταιμε χαμηλή θνησιμότητα και έναντι καρδιαγγειακών παθήσεων.Παρόλο που το πρότυπο της ΜΔ δεν εμφανίζει ομοιογένειαλόγω των διαφορετικών τροφίμων που καταναλώνονται στιςχώρες που χαρακτηρίζονται από την υιοθέτηση της μεσογειακήςδιατροφής, κοινά χαρακτηριστικά είναι η υψηλή κατανάλωσηπροϊόντων φυτικής προέλευσης, η χρήση ελαιολάδου,τα ψάρια και τα πουλερικά ως κυριότερες πηγές πρωτεϊνώνκαι η μέτρια κατανάλωση γαλακτοκομικών και κρασιού 1 .Η ευεργετική δράση της ΜΔ θεωρείται ότι οφείλεται στηνύπαρξη βιοδραστικών συστατικών στα τρόφιμα τα οποίαέχουν αντιφλεγμονώδη, αντιοξειδωτική, αντιθρομβωτικήδράση, βελτιώνουν το μεταβολισμό λιποειδών, μειώνουν τηναρτηριακή πίεση, επιτυγχάνουν καλύτερο γλυκαιμικό έλεγχοκαι συντελούν στην καλή λειτουργία του ενδοθηλίου.* Διεύθυνση Επικοινωνίας: Σμαραγδή Αντωνοπούλου, Τμήμα ΕπιστήμηςΔιαιτολογίας-Διατροφής, Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο, ΕλευθερίουΒενιζέλου 70, ΤΚ 17671, ΚαλλιθέαE-mail: antonop@hua.grΗ αντιφλεγμονώδης, αντιοξειδωτική και αντιθρομβωτικήδράση της ΜΔ παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον διότι οιμηχανισμοί που εμπλέκονται στο σχηματισμό και την εξέλιξητων αθηρωματικών πλακών και εν τέλει στις καρδιαγγειακέςπαθήσεις είναι η φλεγμονή, το οξειδωτικό stress και η θρόμβωση.Είναι δε σημαντικό να επισημάνουμε ότι οι τρεις αυτοίμηχανισμοί δεν είναι ανεξάρτητοι μεταξύ τους αλλά αλληλεπιδρούνσε σημαντικό βαθμό. Χαρακτηριστικά αναφέρεταιότι η δραστικότητα πολλών κυττάρων της φλεγμονήςεξαρτάται από την ικανότητά τους να παράγουν δραστικέςρίζες οξυγόνου και αζώτου, η δε παραγωγή ελεύθερων ριζώνοδηγεί σε επαγωγή της σύνθεσης προφλεγμονωδώνκυτταροκινών. Επιπλέον, η ενεργοποίηση των αιμοπεταλίωνείναι κοινό σημείο ανάμεσα στη θρόμβωση και στη φλεγμονή,στη δε διαδικασία της φλεγμονής σημαντικό ρόλοπαίζει το ενζυμικό σύστημα του καταρράκτη της πήξης καιτης ινωδόλυσης, που αποτελεί την καρδιά της αιμόστασης.Πρωταγωνιστικό δε ρόλο και στους τρεις μηχανισμούς παίζειη ενεργοποίηση του NF-κB. Ο NF-κB είναι ένας από τουςπιο σημαντικούς επαγόμενους μεταγραφικούς παράγοντεςγιατί ρυθμίζει την έκφραση γονιδίων, οι πρωτεΐνες τωνοποίων ρυθμίζουν τη φλεγμονώδη απόκριση, τον κυτταρικόπολλαπλασιασμό και την προσκόλληση κυττάρων 2 .Επιπλέον, και ο Παράγοντας Ενεργοποίησης Αιμοπεταλίων(Platelet-Activating Factor, PAF) είναι ένα μόριο που

128 Σ. Αντωνοπούλουεμπλέκεται και στους τρεις παραπάνω μηχανισμούς. Ο PAF(1-0-αλκυλο-2-ακετυλο-sn-γλυκερο-3-φωσφοχολίνη) είναιένα φωσφολιποειδές με σκελετό γλυκερόλης, που χαρακτηρίζεταιαπό μια αιθερική λιπαρή αλυσίδα στην sn-1 θέση,ακετυλομάδα στην sn-2 θέση και φωσφοχολίνη στην sn-3θέση 3 . Η δράση του PAF γίνεται μέσα από τον ειδικό υποδοχέατου, που ανήκει στους επταδιαμεμβρανικούς υποδοχείς,που συνδέονται με G-πρωτεΐνες και μέσω πλήθουςδεύτερων μηνυμάτων με τελική ενεργοποίηση MAPK κινασών,εκδηλώνει τις δράσεις του σε κύτταρα στόχους όπωςδιέγερση/ενεργοποίηση, χημειοτακτισμό ενεργοποίηση ιντεργκρινών,παραγωγή ελευθέρων ριζών έως και έκφρασηγονιδίων. Ο PAF είναι ο πιο ισχυρός λιποειδικός φλεγμονώδηςπαράγοντας, παράγεται και κατά την οξείδωση τηςLDL και συμμετέχει στην πρόκληση σχηματισμού θρόμβων.Πέρα δε από τις άμεσες δράσεις του, διεγείρει και την έκκρισηάλλων φλεγμονωδών παραγόντων, όπως τις χημειοτακτικέςπρωτεΐνες των μονοκυττάρων-1 (MCP-1) και τονογκονεκρωτικό παράγοντα (TNF-α) σε προσκολλημένα μονοκύτταρα4 .Αντιθρομβωτική δράσηΞεκινώντας λοιπόν με την αντιθρομβωτική δράση τηςΜΔ, αξίζει να αναφερθεί ότι σε περιπτώσεις τραυματισμούτου ενδοθηλίου, όπου υπάρχει διαρροή του αίματος στονυποενδοθηλιακό χώρο, ο οργανισμός για να επουλώσει τοντραυματισμό και να περιορίσει την απώλεια αίματος, ενεργοποιείτο μηχανισμό αιμόστασης και δημιουργεί ένα ινώδεςκάλυμμα, το θρόμβο, που αποτελείται από αιμοπετάλια καιπρωτεΐνες της πήξης του αίματος. Ρυθμιστικοί μηχανισμοίτου οργανισμού ελέγχουν και περιορίζουν το θρόμβο στοσημείο της βλάβης, ο οποίος διαλύεται μέσω μίας διαδικασίαςπου ονομάζεται ινωδόλυση. Η διατάραξη της παραπάνωισορροπίας αποτελεί σημαντικό παράγοντα στην ανάπτυξηαθηροσκλήρωσης. Όπως φαίνεται και στο σχετικόσχήμα 5 σε προηγούμενο άρθρο με τίτλο “Παράγονταςενεργοποίησης των αιμοπεταλίων. Platelet-Activating Factor(PAF)”, τα αρχικά φυσιολογικά μη ενεργοποιημένα αιμοπετάλια,με την επίδραση διαφόρων παραγόντων, όπωςADP, θρομβίνη, κολλαγόνο και PAF- οι οποίοι μπορεί ναπαράγονται από τα ίδια τα αιμοπετάλια ή από άλλα κύτταρα- αλλάζουν σχήμα και συσσωρεύονται. Η συσσώρευση τωναιμοπεταλίων καθώς και η αναστολή αυτής από συγκεκριμένεςενώσεις ή εκχυλίσματα, προσδιορίζεται ποσοτικά μετη χρήση ενός τροποποιημένου φωτομέτρου, του λεγόμενου«συσσωρευματόμετρου» (aggregometer). Τρόφιμα της ΜΔέχει φανεί ότι μπορούν να επηρεάσουν την παραπάνω ισορροπίατου αιμοστατικού συστήματος. Η αντιθρομβωτικήτους δράση αφορά είτε τη διαδικασία ενεργοποίησης καικυρίως συσσώρευσης των αιμοπεταλίων είτε την επίδρασήτους στη συγκέντρωση στο πλάσμα διαφόρων προ-θρομβωτικώνπαραγόντων, όπως του ιστικού παράγοντα, τουινωδογόνου, του αναστολέα του ιστικού ενεργοποιητή τουπλασμινογόνου (PAI-1), του παράγοντα Von Willebrand καιάλλων. Είναι σημαντικό δε να αναφερθεί ότι οι ευεργετικέςαυτές επιδράσεις έχουν καταγραφεί τόσο σε στάδιο νηστείαςόσο και σε μεταγευματικό στάδιο.Από τα τρόφιμα της ΜΔ που έχει φανεί ότι έχουν ευεργετικέςεπιδράσεις στη διαδικασία της θρόμβωσης ξεχωρίζουντα ψάρια, τα οποία αναστέλλουν τη συσσώρευση των αιμοπεταλίων,κυρίως λόγω της περιεκτικότητάς τους σε ω-3 λιπαράοξέα 5 . Πρέπει όμως να επισημάνουμε ότι τα ω-3 λιπαράοξέα δηλαδή το εικοσαπεντανοϊκό οξύ (ΕΡΑ) και το δοκοσαεξανοϊκόοξύ (DHA) έχει φανεί ότι οδηγούν και σε μείωσητης παραγωγής PAF, ο οποίος αποτελεί τον τρίτο δρόμοενεργοποίησης και συσσώρευσης των αιμοπεταλίων 6 .Ισχυρή ανασταλτική δράση έναντι της συσσώρευσης αιμοπεταλίωνεμφανίζει και το ελαιόλαδο, η οποία αποδίδεταιστην παρουσία ελαϊκού οξέος και μικροσυστατικών, ταοποία από χημικής δομής είναι φαινολικές ενώσεις και γλυκολιποειδή7-11 . Στο σχετικό σχήμα 5 στο επόμενο άρθρο μετίτλο “Φυσικής προέλευσης ενώσεις με in vitro anti-PAFδράση και in vivo αντιαθηρογόνο δράση”, φαίνεται η δομήτου πιο ισχυρού αναστολέα από την κατηγορία των γλυκολιποειδών.Οι μηχανισμοί που εξηγούν την ισχυρή αυτή αντιθρομβωτικήδράση του ελαιολάδου περιλαμβάνουν τη μείωσηπαραγωγής θρομβοξανίων και PAF, τη μειωμένη δραστικότητατων αιμοπεταλίων σε αγωνιστές όπως το ADP καιο PAF, όπως επίσης και την άμεση επίδραση του ελαιολάδουστη συγκέντρωση διαφόρων προ-θρομβωτικών παραγόντωνστο πλάσμα, που αναφέρθηκαν νωρίτερα 12 . Επιπλέον,έχει διαπιστωθεί η ύπαρξη αντιθρομβωτικών ενώσεων καιστα παραπροϊόντα ελαιουργίας 13 . Όσον αφορά το κρασί,εκτός από τη ρεσβερατρόλη, που αποτελεί τον κύριο εκπρόσωποτων φαινολικών ενώσεων σε αυτό και η οποία εμφανίζειin vitro ανασταλτική δράση στη συσσώρευση τωναιμοπεταλίων που προκαλείται από τον PAF, τη θρομβίνηκαι το ADP, έχουν βρεθεί από την ερευνητική μας ομάδακαι άλλες φαινολικές ενώσεις σε κόκκινο κρασί ποικιλίαςCabernet Sauvignon και σε λευκό, ποικιλία Ρομπόλα, με παρόμοιαανασταλτική δράση in vitro 14,15 . Επιπλέον, η μέτριακατανάλωση κρασιού έχει φανεί ότι μειώνει προ-θρομβωτικούςπαράγοντες, όπως το ινωδογόνο, αλλά δεν επηρεάζειτη συσσώρευση των αιμοπεταλίων που προκαλείται από τοADP και το κολλαγόνο, ενώ επιπλέον αυξάνει το μέσο αιμοπεταλιακόόγκο 16,17 .Πρόδρομα αποτελέσματα της ερευνητικής μας ομάδαςδείχνουν ότι η κατανάλωση κρασιού παράλληλα με ένα γεύμαμπορεί να μειώσει τη μεταγευματική ικανότητα των αιμοπεταλίωνστη συσσώρευση 18 .Αντίστοιχα αποτελέσματα δηλαδή ex vivo μειωμένη ευαισθησίατων αιμοπεταλίων στη συσσώρευση έναντι του ADPκαι του PAF διαπιστώσαμε σε μεταγευματική μελέτη παρέμβασηςσε ασθενείς με μεταβολικό σύνδρομο, οι οποίοι κατανάλωσαν5 γεύματα με τυχαία σειρά. Τα 4 από αυτά ήτανεδώδιμα άγρια χόρτα, που συνήθως καταναλώνονται στηνΚρήτη, Urospermun picroides (κοινό όνομα αρχοντολαχα-

Μεσογειακή δίαιτα: αντιφλεγμονώδης - αντιοξειδωτική και αντιθρομβωτική δράση129νίδα), Reichardia picroides (γαλατσίδα), Cynara cardunculus(αγκινάρα) και Chrysanthemum coronarium (μαργαρίτα),το δε πέμπτο γεύμα ήταν το γεύμα ελέγχου. Τα καλύτερααποτελέσματα όσον αφορά τη μειωμένη ενεργοποίηση τωναιμοπεταλίων, διαπιστώθηκαν με την κατανάλωση της αρχοντολαχανίδαςκαι της γαλατσίδας, στις 2 και 3 ώρες μετάτην παρέμβαση. Επιπλέον, η αρχοντολαχανίδα οδήγησε καισε μείωση των επιπέδων του ινωδογόνου 19 .Επίσης αναφέρεται ότι το σκόρδο και το κρεμμύδι, μεδραστικό συστατικό την αλλυσίνη, αναστέλλουν τη συσσώρευσηαιμοπεταλίων 20 .Υπάρχουν λοιπόν με βάση τα παραπάνω σοβαρά δεδομέναότι συστατικά της ΜΔ ασκούν ευεργετικές επιδράσειςέναντι της θρόμβωσης. Όταν μάλιστα φαινομενικά υγιείςεθελοντές και διαβητικοί τύπου ΙΙ κατανάλωσαν για έναμήνα γεύματα μεσογειακού τύπου, τα οποία είχαν προηγουμένωςελεγχθεί ως προς την ικανότητά τους να αναστέλλουντην προκαλούμενη από PAF συσσώρευση αιμοπεταλίων, φάνηκεότι οι εθελοντές που είχαν καταναλώσει το διαιτολόγιοπου ήταν πλούσιο σε αναστολείς του PAF, παρουσίασαν αύξησηστην αντίσταση της συσσώρευσης των αιμοπεταλίωντους τόσο έναντι του PAF όσο και στο ADP 21,22 .Αντιοξειδωτική δράσηΌσον αφορά την αντιοξειδωτική δράση της ΜΔ, υπενθυμίζεταιότι στον οργανισμό υπάρχουν συστήματα προστασίαςαπό τις ελεύθερες ρίζες, που περιλαμβάνουν τααμυντικά ενζυμικά συστήματα και τα ενδογενή και εξωγενήαντιοξειδωτικά μόρια. Η διατάραξη της ισορροπίας ανάμεσαστα προ- και αντι-οξειδωτικά μόρια προς όφελος τωνπρο-οξειδωτικών μπορεί να οδηγήσει στο οξειδωτικό στρες,το οποίο έχει βρεθεί να συμμετέχει στους μηχανισμούς πρόκλησηςπολλών παθολογικών καταστάσεων.Ένα σημαντικό ζητούμενο είναι η ύπαρξη συστατικών τηςΜΔ, τα οποία έχουν την ικανότητα να εκκαθαρίζουν τις ελεύθερεςρίζες ή να δεσμεύουν τα ιόντα μετάλλων, οπότε εμποδίζουντη συμμετοχή τους στις οξειδοαναγωγικές αντιδράσειςκαι άρα προστατεύουν τα βιομόρια (λιποειδή, πρωτεΐνες,υδατάνθρακες και νουκλεϊνικά οξέα) από οξείδωσηκαι έτσι εμποδίζουν την τροποποίηση της λειτουργίας τωνκυττάρων και εντέλει προστατεύουν τον οργανισμό.Ανάμεσα στις μεθόδους εκτίμησης της αντιοξειδωτικήςικανότητας, που βρίσκουν εφαρμογή στη βιβλιογραφία, διακρίνουμεμεθόδους ολικής οξειδωτικής ικανότητας όπωςείναι το TRAP (total reactive antioxidant potential), το TE-AC (trolox equivalent antioxidant capacity), το FRAP (ferricreducing antioxidant power) και το DPPH (diphenyl-1-picrylhydrazyl), χρήση δεικτών που έχουν να κάνουν με τηλιποειδική υπεροξείδωση όπως τα TBARS (thiobarbituricacid reactive substances), τα συζυγή διένια, οξείδωση τηςLDL, κλασικές μεθόδους, όπως το comet assay, η RT-PCR(reverse transcription polymerase chain reaction), ενζυμικέςδοκιμασίες και άλλες 23 . Από την αξιολόγηση και τη σύγκρισητων μεθόδων έχει φανεί ότι οι ίδιες μέθοδοι εφαρμόζονταιμε διάφορες παραλλαγές και δεν μπορεί να υπάρχει πάνταάμεση σύγκριση αποτελεσμάτων μεταξύ των εργαστηρίων.Καμία μέθοδος δεν μπορεί να εκτιμήσει αξιόπιστα τη συνολικήαντιοξειδωτική ικανότητα και γι’ αυτό ο συνδυασμόςδύο ή και παραπάνω μεθόδων δίνει πιο τεκμηριωμένα αποτελέσματακαι τέλος η επιλογή του βιοχημικού δείκτη πρέπεινα γίνει λαμβάνοντας υπόψη την παθολογική κατάσταση πουεξετάζεται και το βιολογικό δείγμα που θα χρησιμοποιηθεί.Τα τρόφιμα της ΜΔ που είναι πλούσια σε αντι-οξειδωτικέςενώσεις είναι τα φρούτα, τα λαχανικά, το ελαιόλαδο, τοκρασί και τα φυτικά ροφήματα. Τα κύρια αντιοξειδωτικάπου περιέχουν είναι η βιταμίνη Ε, η βιταμίνη C, τα καροτενοειδή,φαινολικές ενώσεις και ιχνοστοιχεία. Η βιταμίνη Εμεταφέρεται με τις λιποπρωτεΐνες και εμφανίζει αντιοξειδωτικήδράση ως δότης υδρογόνου στα λιποειδικά υπεροξείδια.Η βιταμίνη C είναι ισχυρό αντιοξειδωτικό και αναγεννάτη βιταμίνη Ε. Κύριες πηγές των καροτενοειδών είναιτα φρούτα και τα λαχανικά. Τα καροτενοειδή πέρα από τηναντιοξειδωτική τους δράση που οφείλεται στην απενεργοποίησητου μονήρους οξυγόνου και άρα στην ικανότητάτους να σταματούν τη λιποειδική υπεροξείδωση, εμφανίζουνκαι προ-οξειδωτική δράση.Στη βιβλιογραφία καταγράφεται ένα πλήθος φαινολικώνενώσεων, η ύπαρξη των οποίων έχει πιστοποιηθεί σε διάφορεςφυσικές πηγές, ως επί το πλείστον φρούτα, λαχανικάκαι φυτικά ροφήματα και οι οποίες εμφανίζουν αντιοξειδωτικήικανότητα 24 . Συγκεκριμένα απενεργοποιούν τις ελεύθερεςρίζες, δεσμεύουν τα μέταλλα, αναστέλλουν την οξείδωσητης LDL, αναστέλλουν τη δράση ενζύμων που εμπλέκονταισε οξειδοαναγωγικές αντιδράσεις και τέλος τροποποιούντη δραστικότητα μεταγραφικών παραγόντων με αποτέλεσματην τροποποίηση της έκφρασης γονιδίων ενζύμωνπου εμπλέκονται στο οξειδωτικό στρες ή προφλεγμονωδώνμεσολαβητών που εμπλέκονται με το οξειδωτικό στρες. Ηαντιοξειδωτική τους ικανότητα διαφοροποιείται ανάλογαμε τη δομή τους. Συνήθως, αυξάνεται με τον αριθμό τωνυδροξυλίων και μάλιστα των ορθο-υδροξύλιων που περιέχουνκαι μειώνεται με τον αριθμό των υποκατάστατων (π.χ.σάκχαρα). Σε αρκετές μελέτες το συνολικό φαινολικό περιεχόμενοσε εκχυλίσματα τροφίμων θεωρείται ότι άμεσασχετίζεται με την αντι-οξειδωτική τους ικανότητα.Πιο συγκεκριμένα, σε μια μελέτη της ερευνητικής μας ομάδας,που αφορούσε την ικανότητα των φαινολικών εκχυλισμάτωνκρασιών –ποικιλίες Ρομπόλα και Cabernet Sauvignon-να δεσμεύουν ιόντα Fe, να αναστέλλουν τη δράση τηςλιποξυγονάσης (LOX) και τέλος να εκκαθαρίζουν ελεύθερεςρίζες, τα αποτελέσματα έδειξαν ότι το συνολικό φαινολικόπεριεχόμενο των κλασμάτων δεν σχετίζεται πάντα με την αντιοξειδωτικήτους δράση. Επιπλέον, το κλάσμα των προκυανιδινών-κατεχινώνκαι στα δύο είδη κρασιού εμφάνισε τηνκαλύτερη αναστολή στη δράση της λιποξυγονάσης. Τέλος, ηικανότητα των κλασμάτων να εκκαθαρίζουν ελεύθερες ρίζεςδεν συμβαδίζει απαραίτητα με την αναστολή της LOX 25 .

130 Σ. ΑντωνοπούλουΠαρόμοια αποτελέσματα έδωσε και η μελέτη της ερευνητικήςμας ομάδας με εκχυλίσματα κολοκυθόσπορου πουαφορούσε την ικανότητά τους να εκκαθαρίζουν ελεύθερεςρίζες και να αναστέλλουν τη δράση της LOX. Φάνηκε ότιενώ η ικανότητά τους να εκκαθαρίζουν ελεύθερες ρίζεςεξαρτάται από το ολικό φαινολικό τους περιεχόμενο, το τελευταίοδεν σχετίζεται με την ανασταλτική τους δράση έναντιτης λιποξυγονάσης 26 .Από την άλλη πλευρά, τα αποτελέσματα των in vivo μελετώνδεν είναι τόσο εντυπωσιακά. Η χορήγηση βιταμίνηςC, Ε, καροτενοειδών ή συνδυασμός αυτών δεν είχαν στιςπερισσότερες των περιπτώσεων θετικά αποτελέσματα, όσοναφορά τη μείωση των δεικτών οξειδωτικού στρες 27,28 . Αντίστοιχαείναι και τα αποτελέσματα όταν οι εθελοντές κατανάλωνανφρούτα και λαχανικά 29,30 .Επιπλέον, οι μελέτες παρέμβασης με φαινολικές ενώσειςαπό παρθένο ελαιόλαδο έχουν δείξει αντικρουόμενα αποτελέσματα.Κάποιες από αυτές έχουν δείξει αύξηση της αντιοξειδωτικήςικανότητας του πλάσματος και μείωση της λιποειδικήςυπεροξείδωσης, που σχετίστηκε με το φαινολικόπεριεχόμενο του ελαιολάδου, ενώ άλλες μελέτες δεν έδειξανκανένα αποτέλεσμα 31 .Οι μελέτες παρέμβασης με κρασί, εμφανίζουν παρόμοιαεικόνα. Σε μερικές από αυτές η κατανάλωση κόκκινου κρασιούμείωσε δείκτες οξειδωτικού στρες, ενώ σε άλλες δενεμφανίστηκε καμία αλλαγή 32 .Αρκετά είναι τα σημεία που προβληματίζουν στο σχεδιασμότων παραπάνω μελετών και πιθανώς εξηγούν τα αντιφατικάαποτελέσματα. Σημαντικό ρόλο παίζει η βιοδιαθεσιμότητατων φαινολικών ενώσεων, η οποία είναι διαφορετικήγια κάθε φαινολική ένωση και εξαρτάται από το τρόφιμοστο οποίο βρίσκεται. Επιπλέον, θα πρέπει να αναφερθείότι οι μεταβολίτες των φαινολικών ενώσεων μπορεί ναεμφανίζουν διαφορετική βιολογική δράση από εκείνη τηςαρχικής ένωσης. Τέλος, κάποιες φαινολικές ενώσεις όπωςπ.χ. η κερκετίνη εμφανίζουν και προ-οξειδωτική δράση.Πολλές μελέτες έχουν καταλήξει στο εύλογο συμπέρασμαότι ένα αντιοξειδωτικό δεν είναι ικανό από μόνο του ναυπερνικήσει το πολύπλοκο οξειδωτικό δίκτυο του οργανισμού,αλλά απαιτείται η συνδυαστική δράση διαφόρων αντιοξειδωτικώναπό διαφορετικές πηγές. Η προσπάθεια εκτίμησηςτης επίδρασης του συνόλου της διατροφής δεν μπορείμεν να αντιμετωπίσει το θέμα της βιοδιαθεσιμότητας και τηνπιθανή προ-οξειδωτική τους δράση, λαμβάνει όμως υπόψητην αθροιστική και συνεργιστική δράση των επιμέρους αντιοξειδωτικώνπου προέρχονται από διαφορετικές πηγέςκαθώς και την επίδραση του μαγειρέματος στο αντιοξειδωτικόπεριεχόμενο των τροφίμων.Δεδομένα από τη μελέτη ΑΤΤΙΚΗ όπου συμμετείχαν 3000φαινομενικά υγιείς εθελοντές έδειξαν ότι μεγαλύτερη προσκόλλησηστη ΜΔ σχετίζεται με μεγαλύτερη αντιοξειδωτικήικανότητα πλάσματος και μειωμένα επίπεδα οξειδωμένηςLDL. Επιπρόσθετα φάνηκε ότι η κατανάλωση δίαιτας με μεγαλύτερηαντιοξειδωτική ικανότητα σχετίζεται με υψηλότεραεπίπεδα αδιπονεκτίνης, με άλλα λόγια φαίνεται να επηρεάζειθετικά και τη διαδικασία της φλεγμονής 33,34 . Τέλος, μια άλλημελέτη που πραγματοποιήθηκε σε υγιείς εθελοντές έδειξεότι η προσκόλληση στη ΜΔ σχετίζεται με αύξηση του λόγουγλουταθειόνης προ οξειδωμένη γλουταθειόνη 35 .Επιπρόσθετα, σε μια μελέτη παρέμβασης της ερευνητικήςμας ομάδας που πραγματοποιήθηκε με μεσογειακού τύπουγεύματα, -τα οποία είχαν ελεγχθεί in vitro ως προς την ικανότητάτους να αναστέλλουν την οξείδωση της LDL - τόσοσε υγιείς εθελοντές όσο και σε ασθενείς με διαβήτη τύπουΙΙ, φάνηκε ότι η κατανάλωση διαιτολογίου με ισχυρή αντιοξειδωτικήικανότητα οδηγεί σε αύξηση της αντίστασης τουπλάσματος στην οξείδωση και στις δύο ομάδες εθελοντών 36 .Τέλος, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα αποτελέσματαμιας μελέτης παρέμβασης σε εθελοντές υψηλού καρδιαγγειακούκινδύνου. Οι εθελοντές κατανάλωσαν είτε μιαπαραδοσιακή ΜΔ εμπλουτισμένη με 1 L ελαιόλαδο την εβδομάδα,είτε την ίδια ΜΔ με ξηρούς καρπούς, είτε τέλος μιαδίαιτα χαμηλών λιπαρών. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι ηΜΔ με το ελαιόλαδο οδηγεί σε μεγαλύτερη μείωση των επιπέδωντης οξειδωμένης LDL σε σύγκριση με τη δίαιτα χαμηλώνλιπαρών 37 .Αντιφλεγμονώδης δράσηΌσον αφορά την αντιφλεγμονώδη δράση της ΜΔ, υπενθυμίζεταιότι η φλεγμονή είναι μια φυσιολογική απόκρισητου οργανισμού και τον προστατεύει – αρχικά – από τη βλάβητων ιστών ή από λοίμωξη ή από τραυματισμό. Στη διαδικασίατης φλεγμονής συμμετέχουν διάφορα κύτταρα τουαιμοποιητικού συστήματος, των ιστών και πολλά μόρια –σήματα, τα οποία έχουν ρόλο μεσολαβητών της φλεγμονής.Η φλεγμονή μπορεί να διακριθεί βάση του χρόνου διάρκειαςκαι των ιστοπαθολογικών αλλαγών σε: α) οξεία φλεγμονή,η οποία αποτελεί την πρώιμη φάση και χαρακτηρίζεται απόγρήγορη έναρξη και μικρή διάρκεια, τα δε κύτταρα του αίματοςπου κυρίως εμπλέκονται είναι τα πολυμορφοπύρηναουδετερόφιλα και σε β) χρόνια φλεγμονή, η οποία έχει μεγαλύτερηδιάρκεια και τα κύτταρα του αίματος που κυρίωςεμπλέκονται είναι τα μονοκύτταρα, τα μακροφάγα και ταλεμφοκύτταρα. Τα τελευταία χρόνια έχει φανεί ότι ακόμακαι μια μικρή αλλά μόνιμη ενεργοποίηση της διαδικασίαςτης φλεγμονής, η οποία μπορεί να μη δίνει κλινικά συμπτώματα,ενδέχεται να αποτελέσει εξίσου σημαντικό προδιαθεσικόπαράγοντα για χρόνιες παθήσεις. Βασική αιτία γιατην εμφάνιση συστηματικής φλεγμονής είναι η διατάραξητης ισορροπίας μεταξύ φλεγμονωδών και αντιφλεγμονωδώνμηχανισμών προς όφελος των πρώτων. Πολλοί μεσολαβητέςεμπλέκονται στην όλη διαδικασία της φλεγμονής,όπως οι πρωτεΐνες οξείας φάσης (C-αντιδρώσα πρωτεΐνη,αμυλοειδές Α και ινωδογόνο), η ισταμίνη, η κινίνες (βραδυκινίνη),έναυσμα του συστήματος πήξης (θρομβίνη, C 3a ,C 5a ) και ο PAF.Εκτός από τους παραπάνω μεσολαβητές, τα τελευταία

Μεσογειακή δίαιτα: αντιφλεγμονώδης - αντιοξειδωτική και αντιθρομβωτική δράση131χρόνια μελετώνται και οι TLR (Toll-like receptors), που ανήκουνστους λεγόμενους υποδοχείς αναγνώρισης δομικώνπεριοχών και αποτελούν μέρος του έμφυτου ανοσολογικούσυστήματος. Ενεργοποιούνται μετά την αναγνώριση συγκεκριμένωνδομικών χαρακτηριστικών είτε των μικροοργανισμώνπου αποτελούν τα εξωγενή προσδενόμενα μόριαείτε ενώσεων που απελευθερώνονται μετά από κάποια βλάβηστον οργανισμό και είναι τα ενδογενή προσδενόμεναμόρια. Η ενεργοποίησή τους περνά μέσα από την οδό τουNF-κΒ και οδηγεί στην παραγωγή μορίων με προ-φλεγμονώδηδράση.Τρόφιμα φαινομενικά μη αλλοιωμένα φαίνεται να περιέχουνλιποπολυσακχαρίτες, που είναι ανθεκτικά μόρια στιςσυνθήκες μαγειρέματος, οπότε προκύπτουν μαγειρεμένατρόφιμα με συστατικά που διεγείρουν τους TLR. Σε πρόσφατημελέτη τέτοιες ενώσεις ανιχνεύτηκαν σε προϊόντακρέατος και επεξεργασμένα τρόφιμα, χαρακτηριστικά τουδυτικού τρόπου δίαιτας, ενώ είναι ελάχιστες ή μη ανιχνεύσιμεςσε φρούτα και λαχανικά που χαρακτηρίζουν τη ΜΔ 38 .Η σύσταση του λίπους της διατροφής, ιδιαίτερα η αναλογίατων λιπαρών οξέων, παίζει καθοριστικό ρόλο στηρύθμιση των μηχανισμών της φλεγμονής. Πολλές επιδημιολογικέςμελέτες και διατροφικές επεμβάσεις σε ανθρώπους,έχουν δείξει ότι η κατανάλωση ψαριών κυρίως λόγω τηςπεριεκτικότητάς τους σε ω-3 αλλά και του πρόδρομου λιπαρούοξέος , α-λινολενικού, σχετίζεται αρνητικά με δείκτεςφλεγμονής (CRP, IL-6) και με την έκφραση μορίων προσκόλλησης(ICAM, VCAM) στα ενδοθηλιακά κύτταρα 39,40 .Η αντιφλεγμονώδης δράση των ω-3 λιπαρών οξέων φαίνεταινα οφείλεται σε ένα πλήθος βιοχημικών δράσεωνόπως αναστολή της ενεργοποίησης των TLR και έμμεσα τουNF-κB, αναστολή της επαγόμενης από κυτταροκίνες και λιποπολυσακχαρίτεςέκφρασης των μορίων προσκόλλησηςστα ενδοθηλιακά κύτταρα, αναστολή της προσκόλλησης τωνμονοκύτταρων στο ενδοθήλιο, αναστολή παραγωγής κυτταροκινών,ρύθμιση έκφρασης φλεγμονωδών γονιδίων(όπως αυτών που εκφράζουν την κυκλοοξυγονάση 2, τονTNF-α, IL-1α), αναστολή των in vivo δράσεων του PAF καιάλλες 41,42 .Τα ψάρια εκτός όμως από την περιεκτικότητά τους σε ω-3 λιπαρά οξέα, περιέχουν μικροσυστατικά, τα οποία εντοπίζονταιστο εκχύλισμα των πολικών λιποειδών και τα οποίαμειώνουν τα επίπεδα του PAF, μέσω μείωσης της δραστικότηταςτων ενζύμων βιοσύνθεσής του και αύξησης της δραστικότηταςτων ενζύμων αποικοδόμησής του. Το εκχύλισμααυτό περιέχει κυρίως γλυκολιποειδή όπως ακετυλιωμένουςγαγγλιοζίτες. Επιπλέον, το παραπάνω εκχύλισμα έχει τηνικανότητα να αναστέλλει το σχηματισμό αθηρωματικών πλακώνσε υπερχοληστερολαιμικά κουνέλια 43-45 .Τα σταφύλια και το κρασί, κυρίως λόγω της περιεκτικότητάςτου σε φαινολικές ενώσεις, με κύριο εκπρόσωπο τηρεσβερατρόλη, εμφανίζουν ισχυρές αντιφλεγμονώδεις δράσειςμέσω δύο κυρίως μηχανισμών. Ο πρώτος περιλαμβάνειτην αναστολή της ενεργοποίησης του NF-κB (μέσω αναστολήςοξειδωτικού στρες) και ο δεύτερος περιλαμβάνει τηναναστολή της δραστικότητας των τυροσινικών κινασών. Οιδράσεις αυτές έχουν σαν αποτέλεσμα την εξασθένηση τωνμηχανισμών μεταγωγής σήματος που οδηγούν σε σύνθεσηπρο-φλεγμονωδών μορίων και μορίων προσκόλλησης απότα μονοκύτταρα 46-48 .Η σοκολάτα και γενικά τα προϊόντα του κακάο περιέχουνσε υψηλά ποσά φλαβανόλες που ασκούν αντιφλεγμονώδηδράση στα κύτταρα. Η κατανάλωση ροφήματος κακάο έχειάμεση επίδραση στη διαθεσιμότητα του ΝΟ και στη σωστήλειτουργία του ενδοθηλίου. Μειώνει την παραγωγή προφλεγμονωδώνκυτταροκινών από τα μονοκύτταρα (IL-1B,IL-2) ενώ παράλληλα ενεργοποιεί τη σύνθεση αντιφλεγμονωδώνκυτταροκινών (IL-4 και TGF-β). Ο μηχανισμός μέσωτου οποίου ασκούν τις δράσεις αυτές, είναι η αναστολή τηςδράσης του NF-κB 49-51 .Στα φυτικά ροφήματα των οποίων τα φαινολικά εκχυλίσματαεμφανίζουν ισχυρή αντιφλεγμονώδη δράση in vitroανήκει και το πράσινο τσάι, το οποίο όταν χορηγήθηκε σε πειραματόζωαμαζί με ισοφλαβόνες σόγιας, οδήγησε σε μείωσητης έκφρασης των TLR-2 και TLR-4, οι οποίοι φαίνεται ναπαίζουν σημαντικό ρόλο στην αθηροσκλήρωση 52 . Αποτελέσματααπό την ερευνητική μας ομάδα δείχνουν ότι η κατανάλωσηφυτικών ροφημάτων από φαινομενικά υγιή πληθυσμόσχετίζεται αρνητικά με τα επίπεδα PAF στον πληθυσμό αυτόκαθώς και με τη δραστικότητα της Lp-PLA 2 σε γυναίκες 53 .Επιπλέον και το ελαιόλαδο εμφανίζει αντιφλεγμονώδειςδράσεις, λόγω της περιεκτικότητάς του σε τυροσόλη, υδροξυτυροσόληκαι ολευροπαϊνη, οι οποίες αναστέλλουν τηνοξείδωση της LDL και την ικανότητά της να ενεργοποιεί τηνέκκριση προφλεγμονωδών κυτταροκινών. Επίσης, μειώνουντην παραγωγή εικοσανοειδών, αυξάνουν τη σύνθεση τουΝΟ και αναστέλλουν τους μεταγραφικούς παράγοντες NFκΒκαι AP1 54 .Όσον αφορά τη ΜΔ συνολικά, επιδημιολογικές μελέτεςέχουν δείξει ότι η υιοθέτηση αυτής σχετίζεται με μειωμένα επίπεδαCRP, IL-6, Ε-σελεκτίνης, s-ICAM-1 και με αυξημένα επίπεδααδιπονεκτίνης. Η υπεροχή της ΜΔ ακόμα και έναντι παρόμοιωνευεργετικών διατροφικών μοντέλων φαίνεται καιαπό μελέτη διατροφικής παρέμβασης σε ασθενείς με μεταβολικόσύνδρομο, σύμφωνα με την οποία παρατηρήθηκε πολύμεγαλύτερη μείωση φλεγμονωδών δεικτών (IL-6, IL-7, IL-18, CRP) στους ασθενείς που ακολούθησαν το πρότυπο τηςΜΔ, έναντι εκείνων που ακολούθησαν μία τυπικά προτεινόμενηδίαιτα, ευεργετική για καρδιαγγειακά νοσήματα 55-57 .ΣυμπεράσματαΜε βάση όσα αναφέρθηκαν, η ΜΔ εμφανίζει ισχυρή αντιφλεγμονώδη,αντιοξειδωτική και αντιθρομβωτική δράσηπου εξηγούν, σε σημαντικό βαθμό, την ευεργετική της επίδρασηέναντι καρδιαγγειακών παθήσεων. Όμως να μην ξεχνάμεότι η ΜΔ, σύμφωνα και με τον ορισμό της UNESCO,είναι κάτι παραπάνω από διατροφικό πρότυπο και «… περι-

132 Σ. Αντωνοπούλουλαμβάνει δεξιότητες, γνώσεις, πρακτικές και παραδόσειςπου ξεκινούν από την καλλιέργεια της γης και καταλήγουνστην κατανάλωση του γεύματος …». Οι δε ευεργετικές επιδράσειςτης ΜΔ αυξάνουν σημαντικά όταν συνδυάζονταιμε ένα υγιεινό πρότυπο ζωής.Βιβλιογραφία1. Ministry of Health and Welfare. Supreme Scientific Health CouncilDietary guidelines for adults in Greece, Archives of Hellenic Medicine1999; 16(5):516-524.2. Fullard N, Wilson CL, Oakley F.Roles of c-Rel signaling in inflammationand disease. Int J Biochem Cell Biol 2012; 44(6):851-860.3. Demopoulos CA, Pinckard RN, Hanahan DJ. Platelet-activating factor.Evidence for 1-O-alkyl-2-acetyl-sn-glyceryl-3-phosphoryl-choline asthe active component. (A new class of lipid chemical mediators). JBiol Chem 1979; 254:9355-9358.4. Demopoulos CA, Karantonis HC, Antonopoulou S. Platelet activatingfactor- a molecular link between atherosclerosis theories. Eur J lipidSci Technol 2003; 105:705-716.5. Seo T, Blaner WS, Deckelbaum RS. Omega-3 fatty acids: Molecularapproaches to optimal biological outcomes. Curr Opin Lipidol 2005;16(1):11-18.6. Nomikos T, Fragopoulou E, Antonopoulou S. Food ingredients andlipid mediators. Curr Nutr Food Sci 2007; 3(4):255-276.7. Singh I, Mok M, Christensen AM, Turner AH, Hawley JA. The effectsof polyphenols in olive leaves on platelet function. Nutr Metab CardiovascDis 2008; 18 (2):127-132.8. Smith RD, Kelly CN, Fielding BA, Hauton D, Silva KD, Nydahl MC,Miller GJ, Williams CM. Long-term monounsaturated fatty acid dietsreduce platelet aggregation in healthy young subjects. Br J Nutr 2003;90(3):597-606.9. Visioli F, Galli C. The effect of minor constituents of olive oil on cardiovasculardisease: new findings. Nutr Rev 1998; 56(5Pt.1):142-147.10. Andrikopoulos NK, Kalliora A, Antonopoulou S. Oleuropein inhibitsLDL oxidation induced by cooking frying by-products and platelet aggregationinduced by Platelet-Activating Factor. Lebbensmittel-Wissenschaftund Technologie, Food Science and Technologyn 2002;35:479-484.11. Karantonis HC, Antonopoulou S, Demopoulos CA. Antithrombotic lipidminor constituents from vegetable oils. Comparison between oliveoils and others. J Agric Food Chem 2002; 50:1150-1160.12. Delgado-Lista J, Garcia-Rios A, Perez-Martinez P, Lopez-Miranda J,Perez-Jimenez F. Olive oil and haemostasis: platelet function, thrombogenesisand fibrinolysis. Curr Pharm Des 2011; 17(8):778-785.13. Tsantila N, Karantonis HC, Perrea DN, Theocharis SE, Iliopoulos DG,Antonopoulou S, Demopoulos CA. Antithrombotic and antiatheroscleroticproperties of olive oil and olive pomace polar extracts inrabbits. Mediat Inflamm 2007; art. No. 36204.14. Fragopoulou E, Antonopoulou S, Demopoulos CA. Biologically activelipids with antiatherogenic properties from white wine and must. JAgric Food Chem 2002; 50:2684-2694.15. Fragopoulou E, Antonopoulou S, Nomikos T, Demopoulos CA. Structureelucidation of phenolic compounds from red/white wine withatherogenic properties. B.B.A., Molecular and cellular biology of lipids2003; 1632: 90-99.16. Mezzano D, Leighton F. Haemostatic cardiovascular risk factors: differentialeffects of red wine and diet on healthy young.” PathophysiolHaemost Thromb 2003; 33(5-6):472-478.17. Tozzi Ciancarelli MG, Di Massimo C, De Amicis D, Ciancarelli I, CaroleiA. Moderate consumption of red wine and human platelet responsiveness.Thromb Res 2011; 128(2):124-129.18. Ξανθοπούλου M, Καλαθαρά K, Αραπατζή K, Αντωνοπούλου Σ, ΦραγκοπούλουΕ. Μεταγευματική επίδραση κρασιού στην ικανότητα συσσώρευσηςτων αιμοπεταλίων. 4 ο Συμπόσιο Ομάδων Εργασίας ΕλληνικήςΕταιρείας Αθηροσκλήρωσης, 2-3 Δεκεμβρίου 2011, Αθήνα.19. Fragopoulou E, Detopoulou P, Nomikos T, Pliakis E, Panagiotakos DB,Antonopoulou S. Mediterranean wild plants reduce postprandial plateletaggregation in patients with metabolic syndrome. Metabolism:Clinical and experimental 2012; 61(3):325-334.20. Banerjee SK, Maulik SK. Effect of garlic on cardiovascular disorder:A review. Nutr J 2002; 1:1-14.21. Antonopoulou S, Fragopoulou E, Karantonis CH, Mitsou E, Sitara M,Ginis A, Phenekos C. Effect of traditional Greek Mediterranean mealson platelet aggregation in normal subjects and in patients with type2 Diabetes Mellitus. J Med Food 2006; 9:356-362.22. Karantonis HC, Fragopoulou E, Antonopoulou S, Rementzis J, PhenekosC, Demopoulos CA. Effect of fast-food Mediterranean-type dieton type 2 diabetics and healthy human subjects’ platelet aggregation.Diabetes Res Clin Pract 2006; 72:33-41.23. Knasmuller Σ, Nersesyan A, Misik M, Christopher Gerner C, WolfgangMikulits W, Ehrlich V, Hoelzl C, Szakmary A, Wagner K-H. Use of conventionaland -omics based methods for health claims of dietary antioxidants:a critical overview. Brit J Nutr 2008; 99(E-Suppl.1):ES3-ES52.24. Singh M, Arseneault M, Sanderson T, Murthy V, Ramassamy C. Challengesfor Research on Polyphenols from Foods in Alzheimer’s Disease:Bioavailability, Metabolism, and Cellular and Molecular Mechanisms.J Agric Food Chem 2008; 56:4855-4873.25. Xanthopoulou MN, Fragopoulou E, Kalathara K, Nomikos T, KarantonisHC, Antonopoulou S. Antioxidant and anti-inflammatory activity ofred and white wine extracts. Food Chemistry 2010; 120(3):665-672.26. Xanthopoulou MN, Nomikos T, Fragopoulou E, Antonopoulou S. Antioxidantand lipoxygenase inhibitory activities of pumpkin seed extracts.Food Research International 2009; 42(5-6):641-646.27. Thomson MJ, Puntmann V, Kaski J-C. Atherosclerosis and OxidantStress: The End of the Road for Antioxidant Vitamin Treatment? CardiovascDrugs Ther 2007; 21:195-210.28. Katsiki N, Manes C. Is there a role for supplemented antioxidants inthe prevention of atherosclerosis? Clinical Nutrition 2009; 28:3-9.29. Paterson E, Gordon MH, Niwat C, Gearge TW, Parr L, WaroonphanS, Lovegrove JA. Supplementation with fruit and vegetable soups andbeverages increases plasma carotenoid concentrations but does notalter markers of oxidative stress or cardiovascular risk factors. J Nutr2006; 136(11):2849-2855.30. Kawashima A, Madarame T, Koike H, Komatsu Y, Wise JA. Four weeksupplementation with mixed fruit and vegetable juice concentratesincreased protective serum antioxidants and folate and decreasedplasma homocysteine in Japanese subjects. Asia Pac J Clin Nutr 2007;16(3):411-421.31. Fito M, De la Torre R, Farre-Albaladejo M, Khymenetz O, Marrugat J,Covas MI. Bioavailability and antioxidant effects of olive oil phenoliccompounds in humans: A review. Annali dell’ Istituto Superiore di Sanita2007; 439(4):374-381.32. Covas MI, Gambert P, Fito M, de la Torre R. Wine and oxidative stress:up-to-date evidence of the effects of moderate wine consumptionon oxidative damage in humans. Atherosclerosis 2010; 208(2):297-304.33. Pitsavos C, Panagiotakos DB, Tzima N, Chrysohoou C, Economou M,Zampelas A, Stafanadis C. Adherence to the Mediterranean diet isassociated with total antioxidant capacity in healthy adults: The AT-TICA study. Am J Clin Nutr 2005; 82(3):694-699.34. Detopoulou P, Panagiotakos DB, Chrysohoou C, Fragopoulou E, NomikosT, Antonopoulou S, Pitsavos C, Stefanadis C. Dietary antioxidantcapacity and concentration of adiponectin in apparently healthyadults: the ATTICA study. Eur J Clin Nutr 2010; 64(2):161-168.35. Dai J, Jones DP, Goldberg J, Ziegler TR, Bostick RM, Wilson PW, ManatungaAK, Shallenberger L, Jones L, Vaccarino, V. Association betweenadherence to the Mediterranean diet and oxidative stress. AmerJ Clin Nutr 2008; 88(5):1364-1370.36. Aronis P, Antonopoulou S, Karantonis HC, Phenekos C, Tsoukatos DC.Effect of Fast-Food Mediterranean-Type Diet on human plasma oxidation.J Med Food 2007; 10(3):511-520.

Μεσογειακή δίαιτα: αντιφλεγμονώδης - αντιοξειδωτική και αντιθρομβωτική δράση13337. Fito M, Guxens M, Corella D, Saez G, Estruch R, de la Torre R, CovasMI. Effect of a Traditional Mediterranean Diet on Lipoprotein Oxidation:A Randomized Controlled Trial. Arch Intern Med 2007;167(11):1195-1203.38. Erridge C. The capacity of foodstuffs to induce innate immune activationof human monocytes in vitro is dependent on food content ofstimulants of Toll-like receptors 2 and 4. Br J Nutr 2011; 105:15-23.39. Lopez-Garcia E, Schulze MB, Manson JE, Meigs JB, Albert CM, RifaiN, Willett WC, Hu FB. Consumption of (n-3) fatty acids is related toplasma biomarkers of inflammation and endothelial activation in women.Journal of Nutrition 2004; 134(7):1806-1811.40. Zampelas A, Panagiotakos DB, Pitsavos C, Das UN, Chrysohoou C,Skoumas Y, Stefanadis C. Fish Consumption Among Healthy AdultsIs Associated With Decreased Levels of Inflammatory Markers Relatedto Cardiovascular Disease The ATTICA Study. JACC 2005;46(1):120-4.41. Calder PC. Polyunsaturated fatty acids and inflammation. ProstaglandinsLeukotrienes and Essential Fatty Acids 2006; 75(3):197-20242. Mori TA, Beilin LJ, Burke V, Morris J, Ritchie J. Interactions betweendietary fat, fish, and fish oils and their effects on platelet function inmen at risk of cardiovascular disease. Arteriosclerosis, Thrombosis,and Vascular Biology 1997; 17(2):279-286.43. Nasopoulou C, Tsoupras AB, Karantonis CH, Demopoulos CA, ZabetakisI. Fish polar lipids retard atherosclerosis in rabbits by down-regulatingPAF biosynthesis and up-regulating PAF catabolism. Lipids inHealth and Disease 2011; 10:213.44. Nasopoulou C, Karantonis CH, Perrea DN, Theocharis SE, IliopoulosDG, Demopoulos CA, Zabetakis I. In vivo anti-atherogenic propertiesof cultured gilthead sea bream (Sparus aurata) polar lipid extracts inhypercholesterolaemic rabbits. Food Chemistry 2010; 120:831-836.45. Rementzis J, Antonopoulou S, Demopoulos CA. Identification andstudy of gangliosides from Scomber scombrus muscles. J Agric FoodChem 1997; 45:611-615.46. Pan MH, Lai CS, Dushenkov S, Ho CT. Modulation of inflammatorygenes by natural dietary bioactive compounds. J Agric Food Chem2009; 57(11):4467-77.47. Fragopoulou E, Demopoulos CA, Antonopoulou S. Lipid minor constituentsin wines. A biochemical approach in the French paradox. IntJ Wine Res 2009; 1:131-143.48. Delmas D, Jannin B, Latruffe N. Resveratrol preventing propertiesagainst vascular alterations and ageing. Mol Nutr Food Res 2005;49(5):377-95.49. Corti R, Flammer AJ, Hollenberg NK, Luscher TF. Cocoa and cardiovascularhealth. Circulation 2009; 119:1433-1441.50. Widmer RJ, Lerman LO, Lerman A. Chocolate and cardiovascular disease:a sweet deal? European Heart Journal doi:10.1093/eurheartj/ehs026.51. Selmi C, Mao T K, Keen C L, Schmitz HH, Eric GM. The anti-inflammatoryproperties of cocoa flavanols. J Cardiovasc Pharmacol 2006;47(Suppl.2):S163-S171.52. Baeza I, de Castro NM, Arranz L, de la Fuente M. Expression of Tolllikereceptors on peritoneal macrophages and dendritic cells from oldmice treated with soyabean isoflavones and green tea. 1 st InternationalImmunonutrition Workshop, Valencia, 3-5 October 2007, Valencia,Spain. Proceedings of the Nutrition Society 2008; 67(OCE), E27.53. Ντετοπούλου Π, Νομικός Τ, Φραγκοπούλου Ε, Παναγιωτάκος Δ, ΑντωνοπούλουΣ. Σχέση της δραστικότητας της LP-PLA2 και της PAF-AHμε διατροφικούς παράγοντες σε υγιή πληθυσμό. 11 ο Πανελλήνιο ΣυνέδριοΔιατροφής και Διαιτολογίας, 24-27 Νοεμβρίου 2011, Αθήνα.54. Covas MI. Olive oil and the cardiovascular system. Pharmacol Res2007; 55:175-186.55. Babio N, Bullo M, Salas-Salvado J. Mediterranean diet and metabolicsyndrome: the evidence. Public Health Nutr 2009; 12(9A):1607-17.56. Esposito K, Ciotola M, Giugliano D. Mediterranean diet, endothelialfunction and vascular inflammatory markers. Public Health Nutr 2006;9(8A):1073-6.57. Chrysohoou C, Panagiotakos DB, Pitsavos C, Das UN, Stefanadis C.Adherence to the Mediterranean Diet Attenuates Inflammation andCoagulation Process in Healthy Adults. The ATTICA Study. JACC2004; 44(1):152-8.

Καρδιολογική Γνώμη (2012) 7(2):134-142Φυσικής προέλευσης ενώσεις με in vitro αντι-PAF δράσηκαι in vivo αντιαθηρογόνο δράσηΓεώργιος Σταματάκης, Κωνσταντίνος Α. ΔημόπουλοςΕργαστήριο Βιοχημείας, Τμήμα Χημείας, Εθνικό & Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο ΑθηνώνΛέξεις ευρετηρίου:PAF,Αθηρογένεση,Αναστολείς του PAF,Λειτουργικά τρόφιμα,Μεσογειακή διαίταΜεγάλος αριθμός ερευνών έχει αποδείξει την ύπαρξη ισχυρότατων ειδικών αναστολέων του PAF -φυσικής προέλευσης - που συνήθως προσλαμβάνονται μέσω της τροφής, πολλοί μάλιστα από τουςοποίους ευρίσκονται στα βασικά τρόφιμα της μεσογειακής δίαιτας. Με βάση τα δεδομένα των δικώνμας πειραμάτων και εκείνων της διεθνούς βιβλιογραφίας, έχουμε προτείνει την «νέα θεωρία της αθηρογένεσηςμε εμπλοκή του PAF» με συγκεκριμένο μηχανισμό, σύμφωνα με τον οποίο ο PAF (Platelet-Activating Factor) φαίνεται να παίζει κεντρικό ρόλο στην πρόκληση της αθηρογένεσης. Η θεωρία μαςαυτή εξηγεί επίσης – με βιοχημικό τρόπο – και τη γνωστή στατιστική και επιδημιολογική παρατήρησηότι η διατροφή και ειδικά η μεσογειακή δίαιτα προστατεύει από το σχηματισμό αθηρωματικών πλακών,την αρτηριοσκλήρυνση και τις καρδιαγγειακές παθήσεις. Στο άρθρο αυτό περιγράφεται το κλασικόπείραμα μελέτη της αναστολής των αθηρωματικών πλακών σε πειραματόζωα με διατροφική παρέμβαση,που γίνεται συνήθως σε κουνέλια ή ποντίκια και παρατίθενται οι προστατευτικές δράσεις φυσικήςπροέλευσης ενώσεων που είναι αναστολείς του PAF, αλλά και περιπτώσεις φυσικής προέλευσης ενώσεωνπου είναι in vitro αναστολείς του PAF αν και δεν έχουν ακόμα μελετηθεί οι in vivo αντιαθηρογόνεςδράσεις τους. Τα παρακάτω πειραματικά δεδομένα συνηγορούν και ενισχύουν τη νέα θεωρία, αναδεικνύονταςτην κατανάλωση τροφών πλούσιων σε αναστολείς του PAF ως καθοριστικής σημασίαςβήμα για την πρόληψη της εμφάνισης και της ανάπτυξης, αλλά και της θεραπείας (υποστροφής) τηςαθηρωματικής νόσου. Επιπλέον βάζουν τις βάσεις για την ανάπτυξη νέων λειτουργικών τροφίμων μεπροστατευτικές ή/και θεραπευτικές ιδιότητες έναντι των καρδιαγγειακών νοσημάτων.ΕισαγωγήΣυνεχώς αυξάνει το ενδιαφέρον και η έρευνα για την λήψημε την τροφή βιολογικά δραστικών -φυσικής προέλευσηςσυστατικών,πολλά από τα οποία ευρίσκονται στα βασικάτρόφιμα της μεσογειακής δίαιτας. Πρόσφατα έχει αποδειχθείη ύπαρξη και ισχυρότατων ειδικών αναστολέων του PAF -φυσικής προέλευσης - που συνήθως προσλαμβάνονται μέσωτης τροφής και μάλιστα με την μεσογειακή δίαιτα. Με βάσητα δεδομένα των δικών μας πειραμάτων και εκείνων της διεθνούςβιβλιογραφίας, έχουμε προτείνει την «νέα θεωρία τηςαθηρογένεσης με εμπλοκή του PAF» με συγκεκριμένο μηχανισμό(http://www.chem.uoa.gr/research/PAF_mechanism.htm),σύμφωνα με τον οποίο ο PAF (Platelet-ActivatingFactor) φαίνεται να παίζει κεντρικό ρόλο στην πρόκληση της* Διεύθυνση Επικοινωνίας: Γεώργιος Σταματάκης, Εργαστήριο Βιοχημείας,Τμήμα Χημείας, Εθνικό & Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών,Πανεπιστημιούπολη, TK 15771 ΑθήναE-mail: stamatakisgeo@gmail.comαθηρογένεσης, με τα επιμέρους στάδια του προτεινόμενουμηχανισμού να έχουν αποδειχθεί από in vitro και ex vivo μελέτες,δικές μας και άλλων ερευνητών. Επιπρόσθετα, με τηνθεωρία μας αυτή δίνεται εξήγηση με βιοχημικό τρόπο για τηγνωστή στατιστική και επιδημιολογική παρατήρηση ότι η διατροφήκαι ειδικά η μεσογειακή δίαιτα προστατεύει από τοσχηματισμό αθηρωματικών πλακών, την αρτηριοσκλήρυνσηκαι τις καρδιαγγειακές παθήσεις 1,2 .Στο άρθρο αυτό παρατίθενται οι προστατευτικές δράσειςγια την αναστολή της αθηρογένεσης ή/και την υποστροφήτων υπαρχουσών αθηρωματικών πλακών από φυσικής προέλευσηςενώσεων που είναι αναστολείς του PAF. Αναφέρονταιπεριπτώσεις που τα ανωτέρω διαπιστώνονται μεάμεσο τρόπο, σύμφωνα με το κλασικό πείραμα μελέτης τηςαναστολής των αθηρωματικών πλακών σε πειραματόζωαμε διατροφική παρέμβαση ή περιπτώσεις φυσικής προέλευσηςενώσεων που είναι in vitro αναστολείς του PAF αν καιδεν έχουν ακόμα μελετηθεί οι in vivo αντιαθηρογόνες δράσειςτους. Τα πειραματόζωα που χρησιμοποιούνται είναισυνήθως κουνέλια ή ποντίκια.

Φυσικής προέλευσης ενώσεις με in vitro αντι-PAF δράση και in vivo αντιαθηρογόνο δράση135Σχήμα 1. Κλασικό πείραμα μελέτη της αναστολής/ υποστροφήςτων αθηρωματικών πλακών σε πειραματόζωα με διατροφική παρέμβαση.Σχήμα 2. Δομή του Gingolide B (BN 52021) και εικόνα του φυτούGinkgo biloba.Για τα κουνέλια (αρσενικά κουνέλια νέας Ζηλανδίας)(Σχήμα 1) δίνεται σε μια ομάδα πειραματοζώων (ΟμάδαA) κανονική τροφή. Σε άλλη ομάδα (Ομάδα Γ) δίνεται αθηρογόνοςδίαιτα (1% σε χοληστερόλη) και μετά 6 εβδομάδεςμε μορφομετρική ανάλυση συγκρίνονται οι αθηρωματικέςπλάκες με ομάδα κουνελιών που έτρωγε κανονική τροφή(Ομάδα Α). Σε μια άλλη ομάδα (Ομάδα Ε) παράλληλα μετην αθηρογόνο δίαιτα συγχορηγείται και η μελετώμενη ένωση.Μετά 6 εβδομάδες με μορφομετρική ανάλυση συγκρίνονταιοι αθηρωματικές πλάκες με την ομάδα κουνελιών(Ομάδα Γ) που έτρωγε αθηρογόνο δίαιτα.Για την μελέτη της υποστροφής των αθηρωματικών πλακών(Σχήμα 1) στα κουνέλια δίνεται σε μια ομάδα πειραματοζώων(Ομάδα Δ) αθηρογόνος δίαιτα (1% σε χοληστερόλη)και μετά 6 εβδομάδες δίνεται για 3 εβδομάδεςκανονική τροφή. Με μορφομετρική ανάλυση συγκρίνονταιοι αθηρωματικές πλάκες της Ομάδας Δ με την Ομάδα Γ,αλλά και με την ομάδα (Ομάδα Β) που έτρωγε κανονικήτροφή για 9 εβδομάδες. Σε μια άλλη ομάδα (Ομάδα Ζ)δίνεται για 6 εβδομάδες αθηρογόνος δίαιτα και στη συνέχειαγια 3 εβδομάδες κανονική τροφή μαζί με την μελετώμενηένωση. Με σύγκριση των αθηρωματικών πλακώντων ομάδων Γ, Δ και Ζ συμπεραίνουμε για την υποστροφήή μη που προκαλεί η μελετώμενη ένωση στην υπάρχουσααθηρωματική πλάκα.Στην περίπτωση που σαν πειραματόζωα χρησιμοποιούνταιτα ποντίκια, αυτά είναι τροποποιημένα γενετικά ποντίκια πουαναπτύσσουν αθηρωματικές πλάκες είτε αυθόρμητα με κανονικήδίαιτα (Apo E) είτε με αθηρογόνο δίαιτα (LDL rKO).Στη συνέχεια παρατίθενται σχετικά πειραματικά δεδομέναμε ενώσεις φυσικής προέλευσης με αντι-PAF δράση, τα οποίαεπεξηγούνται σύμφωνα με την νέα προσέγγιση που κάνουμεστο θέμα της αθηρογένεσης. Βέβαια, πάντα ένα πειραματικόαποτέλεσμα μπορεί να τύχει διαφορετικής ερμηνείας. Τοποια είναι η ορθή ερμηνεία, διαπιστώνεται στο μέλλον.Σχήμα 3. Δομή του λιγνάνιου διγλυκοζίτη της σεκοϊσολαρισιρεζινόλης(secoisolariciresinol diglucoside, SDG) και εικόνα του φυτού.Φυσικής προέλευσης ενώσεις με in vitro αντι-PAF δράση και in vivo αντιαθηρογόνο δράσηΚινγκολίδιαΟ καλύτερος σήμερα γνωστός ειδικός ανταγωνιστής τουυποδοχέα του PAF προέρχεται από το δέντρο Ginkgo bilobaκαι είναι το Gingolide B ή BN 52021 (Σχήμα 2). Αναστέλλειτην προκαλούμενη από τον PAF συσσώρευση των αιμοπεταλίων,μειώνει την κινητοποίηση του ασβεστίου στα αιμοπετάλιακαι την παραγωγή υπεροξειδίου του υδρογόνουαπό τα λευκά αιμοσφαίρια ύστερα μετά από επίδραση μεPAF 3-6 . Το φυτό αυτό αποτελεί ένα παραδοσιακό λαϊκό φάρμακοτης Κίνας και έχει χρησιμοποιηθεί πριν από χιλιάδεςχρόνια για τα καρδιαγγειακά προβλήματα. Όταν το BN52021 συγχορηγήθηκε με αθηρογόνο δίαιτα σε κουνέλια,μείωσε την περιεκτικότητα των αθηρωματικών πλακών σεχοληστερόλη κατά 36%, χωρίς να μειώσει τη χοληστερόλητου αίματος, ενώ η μορφολογική ανάλυση των αγγείωνέδειξε ότι απέτρεψε την ασβεστοποίηση των άκρων των αρτηριών,σε αντίθεση με την ομάδα ελέγχου 7 . Aναστολή τηςαθηρογένεσης προκαλεί επίσης και σε ποντίκια 8 .

136 Γ. Σταματάκης, Κ.Α. ΔημόπουλοςΛιγνάνιαΈνα άλλο παραδοσιακό φάρμακο είναι ο λιναρόσποροςπου περιέχει τα λιγνάνια, τα οποία είναι ευρέως διαδεδομέναστην φύση. Συγκεκριμένα το λιγνάνιο που είναι ο διγλυκοζίτηςτης σεκοϊσολαρισιρεζινόλης (secoisolariciresinol diglucoside,SDG) (Σχήμα 3) αποτελεί αναστολέα του PAF. Η ένωση αυτήυπάρχει σε μεγάλα ποσά στον λιναρόσπορο με συγκεντρώσειςπου φτάνουν το 1,8 g/100 g καρπού 9 . Τα βακτήρια τουεντέρου στον οργανισμό το μεταβολίζουν στο άγλυκο παράγωγοεντεροδιόλη και εντερολακτόνη 10 . Τόσο το SDG όσοκαι τα προϊόντα μεταβολισμού του είναι αντιοξειδωτικά μόρια11,12 . Η αντιαθηρογόνος δράση του έχει αποδειχτεί σε πειράματαμε κουνέλια και ποντίκια. Έτσι η συγχορήγηση SDGσε κουνέλια που τρέφονταν με αθηρογόνο δίαιτα, ανέστειλετο σχηματισμό αθηρωματικών πλακών κατά 73%. Στο λιπιδαιμικόπροφίλ των πειραματόζωων παρατηρήθηκε μείωσητης ολικής χοληστερόλης του ορού (TC) κατά 33%, της LDLχοληστερόλης(LDL-C) κατά 35% και του λόγου TC/HDL-Cκατά 64%, σε σχέση με την ομάδα ελέγχου. Ενώ η HDL-Cαυξήθηκε τις 4 πρώτες εβδομάδες κατά 140%, παρέμεινεστην συνέχεια σταθερή μέχρι τη λήξη του πειράματος 13 . Προκαλείόμως και υποστροφή των αθηρωματικών πλακών, όπωςφαίνεται από τα ακόλουθα πειράματα. Τα κουνέλια τα οποίατρέφονταν με τυπική τροφή μετά την ανάπτυξη αθηρωματικώνπλακών, εμφάνισαν αύξηση του σχηματισμού των αθηρωματικώνπλακών, κάτι που δεν παρατηρήθηκε στην ομάδαπου γινόταν παρέμβαση με SDG, το οποίο μηδένισε το ρυθμόαύξησης. Ακόμα παρατηρήθηκε και μείωση των αθηρωματικώνπλακών στις 120 ημέρες, σε ποσοστό 17,5%, χωρίςόμως στατιστική σημαντικότητα 14 . Σε ποντίκια (LDL rKO) πουτρέφοντο με δίαιτα πλούσια σε λίπος μείωσε τα τριγλυκερίδια(TG) του ορού κατά 38% και την TC κατά 15% 15 , ενώ σευπερλιπιδαιμικούς αρουραίους παρατηρήθηκαν μειώσεις τηςTC κατά 33%, των TG κατά 39% και της LDL-C κατά 45%,και αύξηση της HDL-C κατά 22% 16 .Βιταμίνη ΕΣε πειράματα με ποντίκια (ApoE) έχει βρεθεί ότι αναστέλλεταιη αθηρογένεση από την βιταμίνη Ε 17 . Στην βιβλιογραφία,η εξήγηση της αντι-φλεγμονώδους και αντι-αθηρογόνουδράσης, δίνεται μέσω των αντιοξειδωτικών δράσεωντης βιταμίνης 18 , αλλά από πειράματά μας φαίνεται ότιη βιταμίνη Ε αποτελεί και αναστολέα του PAF 19 .Σχετικό θέμα αποτελεί και η δράση του παραδοσιακούλαϊκού φαρμάκου Hippophaea. Έχει βρεθεί ότι αναστέλλειτην αθηρογένεση σε κουνέλια, ικανότητα που στην βιβλιογραφίααποδίδεται στα υψηλά επίπεδα βιταμίνης E 20 .Συστατικά των ψαριώνΌπως θα αναπτυχθεί σε άλλο άρθρο έχουμε διαπιστώσειότι και το κλάσμα των πολικών λιποειδών των ψαριών πουΠίνακας 1. Τιμές των IC 50 και EC 50 των πρότυπων διαλυμάτωντων EPA και DHA. IC 50 : Η ποσότητα του μελετώμενουδείγματος για αναστολή κατά 50% της προκαλούμενης απότον PAF συσσώρευση. EC 50 : Η ποσότητα του μελετώμενουδείγματος που προκαλεί το 50% της μέγιστης αντιστρεπτήςσυσσώρευσης.Πρότυπα διαλύματα EPA & DHAΔράση IC 50 (mg) EC 50 (mg)DHA Αναστολή 0,001 -EPA Αναστολή & 0,05 0,12ΣυσσώρευσηΣχήμα 4. Εικόνα του φυτού Piper sarmentosum και δομή του νέολιγνάνιουκαντσουτερόνη. Η καντσουτερόμη είναι ο πρώτος φυσικόςαναστολέας του PAF που ανακαλύφτηκε από το είδος πιπεριούPiper futokadsurae.περιλαμβάνει γλυκολιποειδή (π.χ. ακετυλιωμένους γαγγλιοζίτες)21 διαθέτει in vitro αντι-PAF δράση και in vivo αναστέλλειτον σχηματισμό αθηρωματικών πλακών σε κουνέλια 22 . Για ταω-3/6 λιπαρά οξέα δεν υπάρχουν in vivo πειραματικά δεδομένασε πειραματόζωα που να δείχνουν με άμεσο τρόπο ότιαναστέλλουν ή/και υποστρέφουν τις αθηρωματικές πλάκες.Υπάρχουν μόνο έμμεσες ενδείξεις για αναστολή/υποστροφήσε πειραματόζωα που και αυτές εμπλέκονται με τις δράσειςτου PAF. Συγκεκριμένα, το λινελαϊκό οξύ (18:2, ω-6) έχει δημοσιευτείότι παρεμποδίζει την πρόσδεση μονοκυττάρων σεενδοθήλιο μέσω παρεμπόδισης βιοσύνθεσης του PAF 23 . Τοδοκοσαεξαενοϊκό οξύ (DHA, 22:6, ω-3) έχει δημοσιευτεί 24,25ότι αναστέλλει κάποιες in vivo δράσεις του PAF. Πρόδρομαπειράματα της ερευνητικής μας ομάδας δείχνουν ότι in vitroαναστέλλουν τον PAF, αφού τα ω-3 δρουν ως ανταγωνιστέςκαι ασθενείς αγωνιστές του PAF στην συσσώρευση των πλυμένωναιμοπεταλίων κουνελιού, δηλαδή τελικά αναστέλλουντην δράση του PAF (Πίνακας 1). Σήμερα ο μηχανισμός προστατευτικήςδράσης από τα ω-3 δεν είναι κατανοητός και ηδιαλεύκανσή του θα ανοίξει νέες θεραπευτικές οδούς.Συστατικά του πιπεριούΕκχύλισμα μαύρου πιπεριού Piper sarmentosum (Σχήμα 4)αναστέλλει την αθηρογένεση σε κουνέλια 26 . Στα πιπέρια

Φυσικής προέλευσης ενώσεις με in vitro αντι-PAF δράση και in vivo αντιαθηρογόνο δράση137υπάρχουν νέο-λιγνάνια που είναι αναστολείς του PAF, καιμάλιστα ο πρώτος φυσικός αναστολέας του PAF που ανακαλύφτηκεήταν η καντσουτερόνη από το είδος πιπεριού Piperfutokadsurae 27,28 .Πολυσακχαρίτες τύπου ηπαρίνηςΟι πολυσακχαρίτες αυτοί από δωδεκαδάκτυλο χοίρου,αναστέλλουν την αθηρογένεση σε κουνέλια 29 . Είναι όμωςγνωστό ότι η ηπαρίνη (και μάλιστα η μικροκρυσταλλική) είναιαναστολέας του PAF 30 .SpirulinaΈχει βρεθεί ότι η Spirulina αναστέλλει την αθηρογένεσησε κουνέλια 31 . Η ικανότητά της αυτή αποδίδεται στην φυκοκυανίνη.Η φυκοκυανίνη της Spirulina όμως έχει βρεθείαπό μελέτες μας ότι είναι αναστολέας του PAF 32 .ΦαινολικάΗ προστατευτική δράση της μεσογειακής δίαιτας αποδίδεταιαπό πολλούς στις φαινολικές ενώσεις που περιέχει,όπως Τυροσόλη, Ελευροπαϊνη, Κατεχίνη, Κερκετίνη, Ρεσβερατρόληκ.λπ. Θεωρούν δε, ότι αναστέλλουν την αθηρογένεσημε μηχανισμό διαφορετικό από εκείνον του οξειδωτικούστρες και του λιπιδαιμικού προφίλ, ενδεχομένως με μηχανισμόφλεγμονής. Δηλαδή, δεν εμπλέκεται μόνο η αντιοξειδωτικήτους δράση, αλλά και η αντι-συσσωρευτική (αντιθρομβωτική)τους δράση 33-37 .Εμείς και άλλοι 38,39 , έχουμε δείξει ότι in vitro οι φαινολικέςενώσεις είναι αναστολείς τόσο του PAF όσο και της βιοσύνθεσηςτου PAF. Ακόμα, έχει δειχθεί ότι είναι και αναστολείςδιαφόρων in vivo δράσεων του PAF. Συγκεκριμέναυπάρχει αντι-PAF δραστικότητα στην Ελευροπαΐνη, Τυροσόληκαι Ρεσβερατρόλη, που μάλιστα τροποποιείται με ακετυλίωσήτους και ενισχύεται 40,41 .ΣτατίνεςΣτην ευρεία έννοια και οι στατίνες μπορούν να χαρακτηριστούνκαι σαν φυσικά προϊόντα, αφού ανακαλύφτηκανσε μικροοργανισμούς που τις χρησιμοποιούσαν σαν άμυναέναντι άλλων μικροοργανισμών που συνέθεταν χοληστερόλη.Πέρα από την γνωστή in vivo αντιαθηρογόνο δράσητων στατινών, έχουμε δημοσιεύσει 42 ότι in vitro αναστέλλουντις δράσεις και την βιοσύνθεση PAF και επιπλέον επιταχύνουντην αποικοδόμησή του. Τα αποτελέσματα αυτάέρχονται να εξηγήσουν τις γνωστές πλειοτροπικές δράσειςτων στατινών, σύμφωνα με τις οποίες η αντιφλεγμονώδηςδράση τους μπορεί να οφείλεται στην παρεμπόδιση της βιοσύνθεσηςκαι των ισοπρενοειδών ενώσεων, προδρόμωνενώσεων στην βιοσυνθετική πορεία της χοληστερόλης. Οιισοπρενοειδείς ενώσεις (π.χ. φαρνεσόλη) εμπλέκονται στηνμεταγωγή του σήματος μέσω της Ras πρωτεΐνης που είναιμία G-πρωτεΐνη η οποία για να δράσει - και να προχωρήσειη μετάδοση του μηνύματος - πρέπει να είναι συνδεδεμένημε την μεμβράνη, κάτι που επιτυγχάνεται μέσω λιπόφιλωνομάδων (π.χ. φαρνεσυλο- ομάδων). Έτσι μπορεί να γίνεταικαι η παρεμπόδιση του μηνύματος του PAF (που έχει υποδοχέαG- πρωτεϊνών) και κατ’ επέκταση της φλεγμονώδουςαντίδρασης. Αν λάβει κανείς υπ’ όψιν του ότι οι στατίνεςαναστέλλουν και την δράση των TLR 43 , αξίζει να μελετηθούνκαι να συσχετισθούν θεωρητικά οι πορείες μεταγωγής τουσήματος κατά την ενεργοποίηση του υποδοχέα του PAF καιτου υποδοχέα των TLR και να εντοπισθούν τα πιθανά σημείατων πορειών που αναστέλλονται από τις στατίνες, ώστε ναδιαλευκανθεί ο μηχανισμός δράσης τους.Συστατικά της μεσογειακής δίαιταςΜελέτες της ερευνητικής μας ομάδας έχουν αποδείξει τηνύπαρξη λιποειδικής φύσης βιολογικά δραστικών μικροσυστατικώνστην μεσογειακή δίαιτα με δράση αναστολέων/αγωνιστώντου PAF αλλά που συγχρόνως παρεμβαίνουν και στονμεταβολισμό του PAF, με αναστολή της βιοσύνθεσής του ή/καιενεργοποίηση της αποικοδόμησής του 2 .Οι εν λόγω αγωνιστές, επειδή ασκούν την δράση τουςμε δραστικότητα πολλές χιλιάδες φορές μικρότερη από εκείνητου PAF, τελικά δρουν ως αναστολείς του. Η απουσίαπρόσληψης των προερχομένων από την μεσογειακή δίαιτα,αναστολέων/αγωνιστών του PAF θα μπορούσε να οδηγήσεισε πλήρη εκδήλωση της δραστικότητας του PAF, με ότι δυσμενέςαποτέλεσμα για την υγεία σημαίνει αυτό. Έτσι μπορείνα δοθεί και μία βιοχημική εξήγηση της στατιστικής παρατήρησης,που προήλθε από πειραματικές, κλινικές και επιδημιολογικέςμελέτες, σύμφωνα με τις οποίες η μεσογειακήδίαιτα προστατεύει από τη δημιουργία αθηρωμάτωσης καικατά συνέπεια οδηγεί σε μείωση της εμφάνισης των καρδιαγγειακώννοσημάτων.Εκτός όμως των διατροφικών αναστολέων του PAF,έχουν προσδιοριστεί και ενδογενείς αναστολείς του PAF σεκύτταρα και πειραματόζωα. Αναζήτηση ενώσεων ανάλογηςδράσης, έγινε από την ερευνητική μας ομάδα και στο ανθρώπινοαίμα, το οποίο αποτελεί την πρώτη δεξαμενή τωνθρεπτικών συστατικών των τροφίμων και παίζει σημαντικόρόλο σε διατροφικές - και όχι μόνο - ασθένειες. Πράγματι,απομονώσαμε και πιστοποιήσαμε ότι οι καρδιολιπίνες απόαίμα είναι ειδικοί αναστολείς του υποδοχέα του PAF, δίνονταςμια πιθανή εξήγηση στα θρομβωτικά προβλήματαπου παρουσιάζονται στις περιπτώσεις του αντιφωσφολιπιδικού-αντικαρδιολιπιδικούσυνδρόμου. Η ύπαρξη αντισωμάτωντης καρδιολιπίνης στο σύνδρομο αυτό παρεμποδίζειτην ανασταλτική δράση της καρδιολιπίνης στον θρομβωτικόπαράγοντα PAF, με αποτέλεσμα να παρουσιάζονται τα γνωστάπροβλήματα πήξης 44 .

138 Γ. Σταματάκης, Κ.Α. ΔημόπουλοςΣχήμα 5. Δομή της δραστικότερης ένωσης από τα πολικά λιποειδή του ελαιολάδου. Παρουσιάζονται και τα θραύσματα του μορίουαπό την ανάλυση της δομής του με φασματομετρία μάζας.Σκόρδο – κρεμμύδιΤο δραστικό συστατικό αυτών είναι η Allicin (diallyl thiosulfinate)που αποτελεί αναστολέα του PAF 45 . Σε πειράματαμε κουνέλια, έχει βρεθεί ότι προκαλεί αναστολή καιυποστροφή των αθηρωματικών πλακών, ανεξάρτητα απότα επίπεδα της χοληστερόλης 46 .ΚρασίΣχετικά με τα κρασιά και το «Γαλλικό παράδοξο», δηλαδήτην χαμηλή θνησιμότητα από παθήσεις στεφανιαίας στουςκατοίκους της Β. Γαλλίας, έχουμε απομονώσει και μελετήσειβιολογικά και δομικά το κλάσμα των πολικών λιποειδώναπό κρασιά. Όπως αναφέρεται εκτενώς σε άλλο άρθρο,αναστέλλουν τις δράσεις και την βιοσύνθεση του PAF.ΜέλιΑπό μελέτες μας στο μέλι φαίνεται ότι υπάρχουν ενώσειςλιποειδικής φύσης (ουδέτερα γλυκεριναιθερικά λιποειδή)που αναστέλλουν την προκαλούμενη από τον PAF συσσώρευσησε πλυμένα αιμοπετάλια κουνελιού, δίνοντας μια πιθανήεξήγηση στην γνωστή αντιθρομβωτική και αντιφλεγμονώδηδράση του μελιού 47 .ΕλαιόλαδοΜελετώντας την in vitro ικανότητα των συστατικών τουελαιολάδου να αναστέλλουν τον PAF (μετρώντας τη συσσωρευτικήδράση του σε πλυμένα αιμοπετάλια κουνελιών),βρήκαμε ότι τα ολικά λιποειδή (ολΕ) του ελαιόλαδου αλλάκαι το κλάσμα των πολικών του λιποειδών (πλΕ) εμφάνισαντη μεγαλύτερη βιολογική δραστικότητα σε αντίθεση με τοκλάσμα των ουδετέρων λιποειδών (ουλΕ) του ελαιολάδου.Το κλάσμα των πλΕ που εμφάνισε τη μεγαλύτερη βιολογικήδραστικότητα διαχωρίστηκε περαιτέρω με HPLC και τα επιμέρουςνέα κλάσματα που συλλέχθηκαν από αυτή δοκιμάστηκανξεχωριστά πάλι με βιολογική δοκιμασία με πλυμένααιμοπετάλια κουνελιού. Τα δραστικότερα εξ αυτών αναλύθηκανδομικά με χημικούς προσδιορισμούς και φασματομετρίαμάζας (Σχήμα 5), προσδιορίζοντας τη δομή τους ωςγλυκεριναιθερικά γλυκολιποειδή 48 .Στη συνέχεια, το ελαιόλαδο αλλά και τα κλάσματα αυτού(πλΕ, ουλΕ) δοκιμάστηκαν με διατροφική παρέμβαση σεκουνέλια που τρέφονταν με αθηρογόνο δίαιτα. Τα κουνέλιατης ομάδας που τράφηκε με αθηρογόνο δίαιτα και αποτελούσετην ομάδα ελέγχου (Σχήμα 1, Ομάδα Γ), και της ομάδας(Σχήμα 1, Ομάδα Ε) που τράφηκαν με αθηρογόνο δίαιταεμπλουτισμένη από τα ουλΕ (που περιέχονται στο 15%του ελαιολάδου), είχαν μεγαλύτερο πάχος αθηρωματικώνπλακών από τις ομάδες (Σχήμα 1, Ομάδα Ε) που τράφηκανμε αθηρογόνο δίαιτα εμπλουτισμένη κατά 15% σε ελαιόλαδοή τα πλΕ, που περιέχονται στο 15% του ελαιολάδου 49 .Οι βιοχημικοί δείκτες (TC, HDL-C, LDL-C και TG) των πειραματόζωωνβρέθηκαν αυξημένοι σε όλα τα πειραματόζωα,εκτός από την ομάδα που τρεφόταν με τα πλΕ στην οποίαυπήρξε μείωση της HDL-C, παρατηρήσεις όμως που συμφωνούνμε άλλες έρευνες 50 . Όλες οι ομάδες εμφάνισαν αύ-

Φυσικής προέλευσης ενώσεις με in vitro αντι-PAF δράση και in vivo αντιαθηρογόνο δράση139Σχήμα 6. Δομή της δραστικότερης ένωσης από τα πολικά λιποειδή του σησαμελαίου. Παρουσιάζονται και τα θραύσματα του μορίουαπό την ανάλυση της δομής του με φασματομετρία μάζας.ξηση του χρόνου της λανθάνουσας φάσης κατά την οξείδωσητων λιποειδών του πλάσματος των πειραματόζωωνμε ιόντα Cu 2+ . Η δραστικότητα της Lp-PLA 2 ήταν σημαντικάαυξημένη σε όλες τις ομάδες εκτός από την ομάδα που τράφηκεμε τα πλΕ, προσθέτοντας δεδομένα για την αμφιλεγόμενηδράση της Lp-PLA 2 , για την οποία στις επιδημιολογικέςμελέτες θεωρούν ότι τα αυξημένα επίπεδα της Lp-PLA 2 αποτελούνένα σημαντικότατο παράγοντα κινδύνου για την αθηρωματικήνόσο 51 .Ανάλογα αποτελέσματα in vitro έχουμε και από τα διάφορασπορέλαια, αλλά φαίνεται ότι η ποσότητα των δραστικώνσυστατικών είναι σε πολύ μικρότερη ποσότητα, πιθανόνεπειδή απομακρύνονται κατά τον εξευγενισμό τους.Εξαίρεση αποτελεί το σησαμέλαιο (που ανήκει στα συστατικάτης μεσογειακής δίαιτας) στο οποίο έχουμε βρει ποσότητεςδραστικών συστατικών (Σχήμα 6) ανάλογης τάξης με τουελαιολάδου 48 . Τα αποτελέσματα αυτά επιβεβαιώνονται καιαπό in vivo μελέτες άλλων ερευνητών που διαπιστώνουν ότιτο ελαιόλαδο δίνει καλύτερη αναστολή αθηρωματικών πλακώναπό τα άλλα φυτικά έλαια 52-54 .Συμπαράγωγα ελαιουργίαςΤα παραπάνω θετικά αποτελέσματα με το ελαιόλαδο και οεντοπισμός του λιποειδικού κλάσματος που είναι υπεύθυνογια την προστατευτική του δράση έναντι των καρδιαγειακώνπαθήσεων, μας οδήγησαν να αναζητήσουμε αναστολείς/αγωνιστέςτου PAF στα διάφορα στάδια της ελαιοπαραγωγής 55 .Βρέθηκε ότι τα δραστικά αυτά λιποειδή (πλΕ) απομακρύνονταιαπό το εξευγενισμένο ελαιόλαδο κατά τα διάφορα στάδιατου εξευγενισμού και δεν περιέχονται στο προϊόν που προκύπτειως εξευγενισμένο ελαιόλαδο (αναφερόμενο και ωςκλασικό) ή στο πυρηνέλαιο. Βέβαια τα προϊόντα αυτά τουελαιολάδου κυκλοφορούν στο εμπόριο υποχρεωτικά με προσθήκηενός ποσοστού (20%) από παρθένο ελαιόλαδο, οπότεκαι εμπλουτίζονται σε ένα βαθμό από το βιολογικά χρήσιμολιποειδικό κλάσμα των πλΕ.Βρέθηκε όμως ότι στον ελαιοπυρήνα τα πολικά λιποειδή(πλΠ) ήταν αυτά με τη μεγαλύτερη βιολογική δραστικότητααναστολής του PAF, τα οποία δείξαμε ότι είχαν και ανάλογηδομή με τα πλΕ. Συγκεκριμένα, πειράματα μας με πρόσδεσηςστον υποδοχέα του PAF έδειξαν ότι για δέσμευση στο 50%των υποδοχέων του PAF χρειάστηκαν 0,42±0,11.10 –7 Μτων πλΠ εκφρασμένα σε ανάλογα σακχάρου, ενώ για τοελαιόλαδο χρειάστηκαν 1,5±0,2.10 –7 Μ των πλΕ, με αντίστοιχησυγκέντρωση για το BN 52021 2,3±0,8.10 –7 Μ.Δηλαδή είχαν την ικανότητα να προσδένονται στον υποδοχέατου PAF με την ίδια τάξη μεγέθους που έχει ο καλύτεροςειδικός αναστολέας του PAF, δηλαδή το BN 52021 56 .Ανάλογα αποτελέσματα είχαμε και από τα in vivo πειράματα,αφού όταν στα πειραματόζωα δόθηκε αθηρογόνοςδίαιτα εμπλουτισμένη με τα πλΠ σε ποσοστό 0,13% w/wστην τροφή, παρατηρήθηκε στατιστικώς σημαντική μείωσητων αθηρωματικών πλακών εν συγκρίσει με την ομάδα ελέγχου.Τα αποτελέσματα αυτά ήταν τα μόνα που σχετίζονταιμε τα επίπεδα του προσδεδεμένου PAF στα συστατικά τουαίματος, αλλά και την αύξηση του απαιτούμενου PAF για τηνπρόκληση συσσώρευσης των αιμοπεταλίων των πειραματό-

140 Γ. Σταματάκης, Κ.Α. Δημόπουλοςζωων που τράφηκαν με τα πλΠ, δηλαδή, η αθηρογένεση σχετίζετοθετικά με την αντιθρομβωτική ικανότητα των αιμοπεταλίων.Παραδόξως, η HDL μειώθηκε στην ομάδα της παρέμβασης,ενώ η Lp-PLA2 δεν εμφάνισε διαφοροποιήσεις 56 .Στα πειράματα υποστροφής των αθηρωματικών πλακών,τα πειραματόζωα που τράφηκαν με αθηρογόνο δίαιτα για έξιεβδομάδες και στη συνέχεια με τυπική τροφή για 3 εβδομάδες(Σχήμα 1, Ομάδα Δ), εμφάνισαν σημαντική αύξηση του πάχουςκαι της επιφάνειας των αθηρωματικών πλακών σε σχέσημε τις ομάδες που τράφηκαν με τυπική τροφή εμπλουτισμένημε 0,34 mg πλΠ/g τροφής (Σχήμα 1, Ομάδα Ζ1) ή με 0,13mg Simvastatin/g τροφής (θετική ομάδα ελέγχου Ζ2). Η Lp-PLA 2 της ομάδας ελέγχου (Ομάδα Δ) ήταν αυξημένη έναντικαι των 2 άλλων ομάδων (Ομάδα Ζ1 και Ζ2), οι οποίες επανήλθανσε σχεδόν φυσιολογικά επίπεδα 57 . Αρκετά ενδιαφέρουσαπαρατήρηση της μελέτης ήταν η αύξηση του χρόνουλανθάνουσας φάσης στην ομάδα των πλΠ και της Simvastatinέναντι της ομάδας ελέγχου, παρά το ότι ούτε τα πλΠ αλλάούτε και η Simvastatin έχουν ισχυρές αντιοξειδωτικές ιδιότητες.Το φαινόμενο αυτό αποδίδεται στο ότι και η Simvastatinστο πλαίσιο των πλειοτροπικών της δράσεων ασκεί τηναντιφλεγμονώδη δράση της και μέσω της αναστολής τωνδράσεων του PAF, μεταξύ των οποίων είναι και η παραγωγήROS όπως έχει αναφερθεί παραπάνω 42 .Ισχυροί αναστολείς/αγωνιστές του PAF βρήκαμε ότι περιέχονταικαι στα υγρά απόβλητα ελαιουργίας (υαΕ), η δομήτων οποίων είναι παρόμοια με αυτές που απομονώθηκαναπό το ελαιόλαδο (πλΕ) και τον ελαιοπυρήνα (πλΠ) 55 . ΤαυαΕ είναι το μίγμα των υπολειμμάτων του ελαιοκάρπου μαζίμε το περιεχόμενο νερό, τα οποία απομακρύνονται μετά τηνπαραλαβή του ελαιολάδου και αποτελούν την πρώτη ύλη παραγωγήςτου πυρηνελαίου ενώ μέχρι σήμερα απορρίπτονταιανεξέλεγκτα στο περιβάλλον. Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικότων υαΕ είναι ότι περιέχουν μεγάλο αριθμό φαινολικών ενώσεωνκαι σε πολύ μεγάλες συγκεντρώσεις. Η μεγάλη συγκέντρωσητων υαΕ σε βιολογικώς δραστικά συστατικά (σεκάποια μόρια μεγαλύτερες ακόμα και από αυτές του ελαιολάδου)έχει οδηγήσει πολλούς ερευνητές στη μελέτη μεθόδωνανάκτησης και αξιοποίησής τους. Η ανάκτηση βιολογικάδραστικών μορίων, τα περισσότερα των οποίων είναι υψηλήςπροστιθέμενης αξίας, θα αποτελέσει και κίνητρο για τηφιλικότερη προς το περιβάλλον διαχείρισή τους 58,59 .Τέλος, η ύπαρξη ισχυρότατων αναστολέων του PAF καιστα συμπαράγωγα ελαιουργίας ανοίγει προοπτικές αξιοποίησήςτους όχι μόνο για φιλικότερη προς το περιβάλλονδιαχείρισής τους, αλλά και για την ανάπτυξη νέων λειτουργικώντροφίμων.Νέα λειτουργικά τρόφιμαΣτο πλαίσιο της διερεύνησης ανάπτυξης νέων λειτουργικώντροφίμων, με ενίσχυση γνωστών αποδεδειγμένα υγιεινώνμεσογειακών τροφίμων με δραστικά συστατικά άλλωνεπίσης υγιεινών μεσογειακών τροφίμων, επιχειρήσαμε τηδημιουργία ενός λειτουργικού γιαουρτιού. Το γιαούρτι αυτό,πέρα από τις γνωστής θρεπτικής αξίας ιδιότητές του, εμπλουτίστηκεμε το κλάσμα των πολικών λιποειδών του ελαιολάδου,που όπως αποδείξαμε ασκεί προστατευτική δράση σεκαρδιαγγειακές νόσους. Συγκεκριμένα, προσθέσαμε σε γιαούρτι(2% σε λιπαρά) το αιθανολικό εκχύλισμα του υαΕ.Το ποσό του εν λόγω κλάσματος των πολικών λιποειδώνπου προστέθηκε σε κάθε μια συσκευασία 120 g με γιαούρτιπεριέχονται σε αντίστοιχη ποσότητα περίπου 50 mL λαδιού.Έτσι μπορεί κανείς να παίρνει μαζί με το γιαούρτι και τα προστατευτικάγια τις καρδιαγγειακές νόσους συστατικά των 50mL λαδιού χωρίς να παίρνει συγχρόνως και τις αντίστοιχεςθερμίδες από τα υπάρχοντα στο λάδι τριγλυκερίδια.Η ενισχυμένη δράση του εν λόγω νέου γιαουρτιού απεδείχθημε τα ακόλουθα πειράματα: Χρησιμοποιήθηκαν κουνέλιαΝέας Ζηλανδίας τα οποία χωρίστηκαν σε 3 ομάδες και οι οποίεςτράφηκαν για 48 ημέρες με αθηρογόνο δίαιτα, δηλαδή τροφήεμπλουτισμένη με 1% σε χοληστερόλη, (Σχήμα 1, ΟμάδαΓ) ενώ σε μία ομάδα συγχορηγήθηκε γιαούρτι 2% εμπλουτισμένομε 500mg υαΕ/120g γιαουρτιού (σχήμα 1, Ομάδα Ε1)ενώ στη τρίτη συγχορηγήθηκε γιαούρτι εμπορίου 2% (Σχήμα1, Ομάδα Ε2) από τη ΜΕΒΓΑΛ Α.Ε. Μετά το τέλος της παρέμβασηςτα πειραματόζωα ευθανατώθηκαν και έγινε μορφομετρικήαξιολόγηση των αθηρωματικών βλαβών στα αγγεία τους.Επιπλέον μετρήθηκε το λιπιδαιμικό προφίλ του αίματος πρινκαι μετά τη παρέμβαση. Τα πειραματόζωα δεν εμφάνισαν πρόβλημαστην πρόσληψη της τροφής της ενισχυμένης με γιαούρτιείτε εμπορίου ή εμπλουτισμένο με υαΕ και αναπτύχθηκαν κανονικά.Τα πειραματόζωα της Ομάδας Ε1 εμφάνισαν μείωσηκατά 54% του μέγιστου πάχους και 57% του μέσου πάχουςτων αθηρωματικών πλακών σε σύγκριση με την Ομάδα Γ. ΗΟμάδα Ε2 επίσης εμφάνισε μείωση των αθηρωματικών πλακών32% και 30% αντίστοιχα αλλά χωρίς στατιστική σημαντικότητα.Δεν παρατηρήθηκε καμία διαφορά στο λιπιδαιμικόπροφίλ του αίματος σε καμία από τις τρεις ομάδες. Από τα παραπάνωαποτελέσματα επιβεβαιώνεται και πάλι η παρατήρησηότι η δραματική μείωση των αθηρωματικών πλακών δεν σχετίζεταιμε τη μεταβολή των επιπέδων των λιπιδίων του αίματοςανάμεσα στις 3 ομάδες (Γ,Ε1 και Ε2) και μπορεί να αποδοθείστις αντι-PAF, αντι φλεγμονώδεις και αντιοξειδωτικές δράσειςτων πολικών λιποειδών του ελαιολάδου 60 .ΣυμπεράσματαΣυμπερασματικά, μπορούν διατυπωθούν οι ακόλουθεςσκέψεις, θέτοντας και τα εξής ερωτήματα:– Μήπως είναι καθοριστικής σημασίας για την πρόληψη καιθεραπεία της αθηροσκλήρωσης, η λήψη αναστολέων τουPAF μέσω της διατροφής;– Μήπως πρέπει ο PAF να συμπεριλήφθη στους παράγοντεςκίνδυνου για την αθηροσκλήρωση;– Μήπως είναι καθοριστικής σημασίας για την πρόληψη καιθεραπεία και άλλων ασθενειών η λήψη αναστολέων τουPAF μέσω της διατροφής;

Φυσικής προέλευσης ενώσεις με in vitro αντι-PAF δράση και in vivo αντιαθηρογόνο δράση141ΕυχαριστήριαΕυχαριστούμε την εταιρεία «ΜΕΒΓΑΛ Α.Ε.» για την συνεργασίατης και την οικονομική της υποστήριξη.Bιβλιογραφία1. Demopoulos CA, Karantonis HC, Antonopoulou S, Platelet activatingfactor - a molecular link between atherosclerosis theories. Eur J LipidSci Technol 2003, 105(11):705-716.2. Nomikos T, Fragopoulou E, Antonopoulou S, Food ingredients andlipid mediators. Curr Nutr and Food Sci 2007, 3(4):255-276.3. Braquet P, Spinnewyn B, Braquet M, et al. BN 52021 and related compounds:A new series of highly specific PAF-acether receptor antagonistsisolated from Ginkgo biloba. Blood Vessels 1985, 16:559-572.4. Baggiolini M, Dewald B, Stimulus amplification by PAF and LTB4 in humanneutrophils. Pharmacol Res Commun 1986, 18(SUPPL.):51-59.5. Bruynzeel PLB, Koenderman L, Kok PTM, Platelet-activating factor(PAF-acether) induced leukotreine C4 formation and luminol dependentchemiluminescence by human eosinophils. Pharmacol Res Commun1986, 18(SUPPL.):61-69.6. Desquand S, Touvay C, Randon J, Interference of BN 52021 (ginkgolideB) with the bronchopulmonary effects of PAF-acether in theguinea-pig. Eur J Pharmacol 1986, 127(1-2):83-95.7. Feliste R, Perret B, Braquet P, et al. Protective Effect of Bn-52021,a Specific Antagonist of Platelet-Activating Factor (Paf-Acether)against Diet-Induced Cholesteryl Ester Deposition in Rabbit Aorta.Atherosclerosis 1989, 78(2-3):151-158.8. Liu X, Zhao G, Yan Y, et al. Ginkgolide B reduces atherogenesis andvascular inflammation in ApoE -/- Mice. Plos One 2012, 7(5).9. Prasad K, Mantha SV, Muir AD, et al. Reduction of hypercholesterolemicatherosclerosis by CDC-flaxseed with very low alpha-linolenicacid. Atherosclerosis 1998, 136(2):367-375.10. Rickard SE, Orcheson LJ, Seidl MM, et al. Dose-dependent productionof mammalian lignans in rats and in vitro from the purified precursorsecoisolariciresinol diglycoside in flaxseed. J Nutr 1996,126(8):2012-2019.11. Prasad K. Hydroxyl radical-scavenging property of secoisolariciresinoldiglucoside (SDG) isolated from flax-seed. Mol Cell Biochem 1997,168(1-2):117-123.12. Kitts DD, Yuan YV, Wijewickreme AN, et al. Antioxidant activity ofthe flaxseed lignan secoisolariciresinol diglycoside and its mammalianlignan metabolites enterodiol and enterolactone. Mol Cell Biochem1999, 202(1-2):91-100.13. Prasad K. Reduction of serum cholesterol and hypercholesterolemicatherosclerosis in rabbits by secoisolariciresinol diglucoside isolatedfrom flaxseed. Circulation 1999, 99(10):1355-1362.14. Prasad K. Regression of hypercholesterolemic atherosclerosis in rabbitsby secoisolariciresinol diglucoside isolated from flaxseed. Atherosclerosis2008, 197(1):34-42.15. Fukumitsu S, Aida K, Ueno N, et al. Flaxseed lignan attenuates highfatdiet-induced fat accumulation and induces adiponectin expressionin mice. Brit J Nutr 2008, 100(3):669-676.16. Penumathsa SV, Koneru S, Zhan LJ, et al. Secoisolariciresinol diglucosideinduces neovascularization-mediated cardioprotection againstischemia-reperfusion injury in hypercholesterolemic myocardium. JMol Cell Cardiol 2008, 44(1):170-179.17. Thomas SR, Stocker R. Molecular action of vitamin E in lipoproteinoxidation: Implications for atherosclerosis. Free Radical Biology andMedicine 2000, 28(12):1795-1805.18. Cartron E, Carbonneau M-A, Fouret G, et al. Specific Antioxidant Activityof Caffeoyl Derivatives and Other Natural Phenolic Compounds: LDLProtection against Oxidation and Decrease in the Proinflammatory LysophosphatidylcholineProduction. J Nat Prod 2001, 64(4):480-486.19. Antonopoulou S, Demopoulos CA. On the Mediterranean Diet. Inform1997, 8(7):776-777.20. Basu M, Prasad R, Jayamurthy P, et al. Anti-atherogenic effects of seabuckthorn(Hippophaea rhamnoides) seed oil. Phytomedicine 2007,14(11):770-777.21. Rementzis J, Antonopoulou S, Demopoulos CA. Identification andstudy of gangliosides from Scomber scombrus muscle. Journal of Agriculturaland Food Chemistry 1997, 45(3):611-615.22. Nasopoulou C, Karantonis HC, Perrea DN, et al. In vivo anti-atherogenicproperties of cultured gilthead sea bream (Sparus aurata) polarlipid extracts in hypercholesterolaemic rabbits. Food Chem 2010,120(3):831-836.23. Sneddon AA, McLeod E, Wahle KWJ, et al. Cytokine-induced monocyteadhesion to endothelial cells involves platelet-activating factor: Suppressionby conjugated linoleic acid. Biochimica et Biophysica Acta -Molecular and Cell Biology of Lipids 2006, 1761(7):793-801.24. Weber C, Aepfelbacher M, Lux I, et al. Docosahexaenoic acid inhibitsPAF and LTD4 stimulated [Ca2+](i)-increase in differentiated monocyticU937 cells. Biochimica et Biophysica Acta - Molecular CellResearch 1991, 1133(1):38-45.25. Mori TA, Beilin LJ, Burke V, et al. Interactions between dietary fat,fish, and fish oils and their effects on platelet function in men at riskof cardiovascular disease. Arterioscler Thromb Vasc Biol 1997,17(2):279-286.26. Amran AA, Zakaria Z, Othman F, et al. Aqueous extract of Piper sarmentosumdecreases atherosclerotic lesions in high cholesterolemicexperimental rabbits. Lipids in Health and Disease 2010:44.27. Shen TY, Hwang SB, Chang MN. Characterization of a platelet-activatingfactor receptor antagonist isolated from haifenteng (Piper futokadsura):Specific inhibition of in vitro and in vivo platelet-activatingfactor-induced effects. Proceedings of the National Academy ofSciences of the United States of America 1985, 82(3):672-676.28. Doebber TW, Wu MS, Robbins WC. Platelet activating factor (PAF)involvement in endotoxin-induced hypotension in rats. Studies withPAF-receptor antagonist kadsurenone. Biochemical and BiophysicalResearch Communications 1985, 127(3):799-808.29. Rasulov MM, Velikaya MV, Zabozlaev AG, et al. Antiatheroscleroticeffects of polysaccharide of animal origin. Bull Exp Biol Med 1994,116(5):1329-1331.30. Sasaki M, Herd CM, Page CP. Effect of heparin and low-molecularweight heparinoid on PAF-induced airway responses in neonatally immunizedrabbits. Br J Pharmacol 1993, 110(1):107-112.31. Cheong SH, Kim MY, Sok DE, et al. Spirulina prevents atherosclerosisby reducing hypercholesterolemia in rabbits fed a high-cholesteroldiet. J Nutr Sci Vitaminol (Tokyo) 2010, 56(1):34-40.32. Koukouraki P. Spectrophotometric study of the effect of biomoleculeson phycocyanocholein and phycocyanin of the cyanobacterium Spirulina(Arthrospira), in National Hellenic Research Foundation. 2010,National & Kapodistrian University of Athens: Athens.33. Visioli F, Galli C. Antiatherogenic components of olive oil. CurrentAtherosclerosis Reports 2001, 3(1):64-67.34. Ostertag LM, O’Kennedy N, Kroon PA, et al. Impact of dietary polyphenolson human platelet function - A critical review of controlleddietary intervention studies. Molecular Nutrition and Food Research2010, 54(1):60-81.35. Auger C, Teissedre PL, Gérain P, et al. Dietary wine phenolics catechin,quercetin, and resveratrol efficiently protect hypercholesterolemichamsters against aortic fatty streak accumulation. Journal of Agriculturaland Food Chemistry 2005, 53(6):2015-2021.36. Norata GD, Marchesi P, Passamonti S, et al. Anti-inflammatory andanti-atherogenic effects of cathechin, caffeic acid and trans-resveratrolin apolipoprotein E deficient mice. Atherosclerosis 2007,191(2):265-271.37. Neves DR, Tomada IM, Assunçao MM, et al. Effects of chronic redwine consumption on the expression of vascular endothelial growthfactor, angiopoietin 1, angiopoietin 2, and its receptors in rat erectiletissue. Journal of Food Science 2010, 75(3):H79-H86.38. Tzeng SH, Ko WC, Ko FN, et al. Inhibition of platelet aggregation by

142 Γ. Σταματάκης, Κ.Α. Δημόπουλοςsome flavonoids. Thrombosis Research 1991, 64(1):91-100.39. Izzo AA, Di Carlo G, Mascolo N, et al. Antiulcer effect of flavonoids.Role of endogenous PAF. Phytother Res 1994, 8(3):179-181.40. Fragopoulou E, Nomikos T, Karantonis HC, et al. Biological activityof acetylated phenolic compounds. J Agric Food Chem 2007,55(1):80-89.41. Andrikopoulos NK, Antonopoulou S, Kaliora AC. Oleuropein inhibitsLDL oxidation induced by cooking oil frying by-products and plateletaggregation induced by platelet-activating factor. Lebensmittel-WissenschaftUnd-Technologie-Food Science and Technology 2002,35(6):479-484.42. Tsantila N, Tsoupras AB, Fragopoulou E, et al. In vitro and in vivoeffects of statins on platelet-activating factor and its metabolism.Angiology 2011, 62(3):209-218.43. Lin H, Xiao Y, Chen G, et al. HMG-CoA reductase inhibitor simvastatinsuppresses Toll-like receptor 2 ligand-induced activation of nuclearfactor kappa B by preventing RhoA activation in monocytes from rheumatoidarthritis patients. Rheumatol Int 2011, 31(11):1451-1458.44. Antonopoulou S, Demopoulos CA, Iatrou C. Blood cardiolipin in haemodialysispatients, its implication in the biological action of platelet-activatingfactor. Int J Biochem Cell Biol 1996, 28(1):43-51.45. Banerjee SK, Maulik SK. Effect of garlic on cardiovascular disorders:a review. Nutr J 2002, 1:4.46. Efendy JL, Simmons DL, Campbell GR, et al. The effect of the agedgarlic extract, ‘Kyolic’, on the development of experimental atherosclerosis.Atherosclerosis 1997, 132(1):37-42.47. Koussissis SG, Semidalas CE, Hadzistavrou EC, et al. PAF Antagonistsin Foods - Isolation and Identification of Paf Antagonists in Honeyand Wax. Rev Fr Corps Gras 1994, 41(5-6):127-132.48. Karantonis HC, Antonopoulou S, Demopoulos CA. Antithrombotic lipidminor constituents from vegetable oils. Comparison between oliveoils and others. J Agric Food Chem 2002, 50(5):1150-1160.49. Karantonis HC, Antonopoulou S, Perrea DN, et al. In vivo antiatherogenicproperties of olive oil and its constituent lipid classes in hyperlipidemicrabbits. Nutr Metab Carbiovasc Dis 2006, 16(3):174-185.50. De la Cruz JP, Villalobos MA, Carmona JA, et al. Antithrombotic potentialof olive oil administration in rabbits with elevated cholesterol.Thromb Res 2000, 100(4):305-315.51. Blankenberg S, Stengel D, Rupprecht HJ, et al. Plasma PAF-acetylhydrolasein patients with coronary artery disease: results of a crosssectionalanalysis. J Lipid Res 2003, 44(7):1381-1386.52. Kritchevsky D, Tepper SA, Klurfeld DM, et al. Experimental atherosclerosisin rabbits fed cholesterol-free diets: Part 12. Comparisonof peanut and olive soils. Atherosclerosis 1984, 50(3):253-259.53. Renaud S, Gautheron P, Influence of dietary fats on atherosclerosis,coagulation and platelet phospholipids in rabbits. Atherosclerosis1975, 21(1):115-124.54. Leth-Espensen P, Stender S, Ravn H, et al. Antiatherogenic effect ofolive and corn oils in cholesterol-fed rabbits with the same plasmacholesterol levels. Arteriosclerosis 1988, 8(3):281-287.55. Karantonis HC, Tsantila N, Stamatakis G, et al. Bioactive polar lipidsin olive oil, pomace and waste byproducts. J Food Biochem 2008,32(4):443-459.56. Tsantila N, Karantonis HC, Perrea DN, et al. Antithrombotic and antiatheroscleroticproperties of olive oil and olive pomace polar extractsin rabbits. Mediat Inflamm 2007, 2007:36204.57. Tsantila N, Karantonis HC, Perrea DN, et al. Atherosclerosis regressionstudy in rabbits upon olive pomace polar lipid extract administration.Nutrition Metabolism and Cardiovascular Diseases 2010,20(10):740-747.58. Niaounakis M, Halvadakis CP. Olive Processing Waste Management- Literature Review and Patent Survey. 2nd ed. Elsevier, Oxford UK,2006:1-498.59. Stamatakis G, Tsantila N, Samiotaki M, et al. Detection and Isolationof Antiatherogenic and Antioxidant Substances Present in Olive MillWastes by a Novel Filtration System. J Agric Food Chem 2009,57(22):10554-10564.60. Stamatakis G, Karantonis HC, Nasopoulou C, et al. Inhibition of atherogenesisin rabbits by yoghurt enriched with olive mill by-productextracts. Hellenic Journal of atherosclerosis Accepted.

Καρδιολογική Γνώμη (2012) 7(2):143-147Η χρήση ελαιοπυρήνα για την παραγωγή νέωνλειτουργικών τροφίμωνΙωάννης Ζαμπετάκης 1 , Κωνσταντίνα Νασοπούλου 1 , Κωνσταντίνος Α. Δημόπουλος 21Εργαστήριο Χημείας Τροφίμων, Τμήμα Χημείας, Εθνικό & Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών2Εργαστήριο Βιοχημείας, Τμήμα Χημείας, Εθνικό & Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο ΑθηνώνΛέξεις ευρετηρίου:Τσιπούρα,Λαυράκι,Καρδιοπάθεια,Φλεγμονή,Ελαιοπυρήνας,PAF,Λειτουργικά τρόφιμαΜε την παρούσα ανασκόπηση παρουσιάζεται η έρευνα της ομάδας ως προς τις καρδιοπροστατευτικέςδράσεις των ψαριών ιχθυοτροφείου και πώς μπορούμε να αυξήσουμε αυτές τις δράσεις με απώτεροστόχο τη δημιουργία νέων λειτουργικών τροφίμων βάσει της ισχύουσας ευρωπαϊκής νομοθεσίας.Αναλύονται οι μελέτες που έχουν γίνει in vitro και in vivo σε τσιπούρα και λαβράκι ιχθυοτροφείου καιο εμπλουτισμός της ιχθυοτροφής με ελαιοπυρήνα. Εξετάσθηκε αν η νέα (εμπλουτισμένη σε ελαιοπυρήνα)ιχθυοτροφή έγινε αποδεκτή από τα ψάρια και αν «πέρασαν» στη σάρκα του ψαριού οι ενώσειςπου υπάρχουν στον ελαιοπυρήνα και έχουν γνωστές αντιαθηρογόνες ιδιότητες. Τέλος, αναλύθηκεη «νέα τσιπούρα» (δηλ. εκείνη που έχει εκτραφεί με την εμπλουτισμένη σε ελαιοπυρήνα ιχθυοτροφή)ως προς τις οργανοληπτικές της ιδιότητες σε σχέση με την συμβατική τσιπούρα. Η περιγραφόμενηερευνητική προσπάθεια οδηγεί στην αξιοποίηση του ελαιοπυρήνα ο οποίος από παραπροϊόν της ελαιουργίαςμε ρυπαντικό φορτίο μπορεί να γίνει χρήσιμη εμπορικά και με υψηλή διατροφική αξία πρώτηύλη για τις ιχθυοκαλλιέργειες. Με αυτόν τον τρόπο μπορούν να συνδυαστούν συνεργιστικά δύο απότους πιο δυναμικά αναπτυσσόμενους κλάδους της ελληνικής οικονομίας, η ελαιουργία με την ιχθυοκαλλιέργειαμε όφελος για τον καταναλωτή την πρόσβαση σε ένα νέο τελικό προϊόν (ψάρι) με αποδεδειγμένεςκαρδιοπροστατευτικές δράσεις.ΕισαγωγήΣτο ερευνητικό πεδίο της Χημείας Τροφίμων καλούμαστενα συνδυάσουμε ερευνητικές πρακτικές και αναζητήσειςέχοντας ως εργαλεία την Ανάλυση Τροφίμων, την ΒιοχημείαΤροφίμων και την Βιοτεχνολογία με απώτερο στόχο τη βιώσιμηπαραγωγή ασφαλούς και ποιοτικής τροφής. Τοπρόβλημα επάρκειας της τροφής είναι παγκόσμιας κλίμακαςκαι σημασίας και σήμερα καλούμαστε να αναπτύξουμε ερευνητικέςπροσπάθειες με απώτερους στόχους:• Την βιώσιμη παραγωγή τροφής και ιχθυοτροφής,• Την παραγωγή νέων λειτουργικών τροφίμων και• Την ελαχιστοποίηση της επιμόλυνσης των τροφίμων απόπεριβαλλοντικούς ρύπους.Λαμβάνοντας υπ’ όψιν τα δεδομένα αυτά, ένας μέρος τηςερευνητικής μας προσπάθειας τα τελευταία χρόνια έχειεστιασθεί στην αξιολόγηση της διατροφικής αξίας των ψα-* Διεύθυνση Επικοινωνίας: Ιωάννης Ζαμπετάκης, Εργ. Χημείας Τροφίμων,Τμήμα Χημείας, ΕΚΠΑE-mail: izabet@chem.uoa.grριών ιχθυοτροφείου και σε τρόπους βελτίωσης αυτής τηςδιατροφικής τους αξίας.ΙστορικόΕίναι γνωστή η μελέτη των επτά χωρών 1 όπου είχαν συσχετισθείτα επίπεδα την χοληστερόλης στο αίμα κατοίκωναπό 7 διαφορετικές χώρες με τα περιστατικά καρδιαγγειακώννοσημάτων και έχει βρεθεί αναλογική συσχέτιση τωνδύο παραγόντων, δηλαδή αυξάνεται η συχνότητα καρδιοπαθειώνόσο αυξάνεται η χοληστερόλη στο αίμα. Εξαίρεσησε αυτήν την συσχέτιση αποτελούν στην εν λόγω μελέτηοι κάτοικοι της Κρήτης και της Ιαπωνίας, όπου άτομα μευψηλή συγκέντρωση χοληστερόλης στο αίμα τους δεν εμφάνιζαναυξημένης συχνότητας καρδιακά προβλήματα(Σχήμα 1).Μελετώντας πιο αναλυτικά τη διατροφή των εν λόγω κατοίκωνπου αποτελούσαν εξαίρεση στην μελέτη των επτάχωρών, βλέπουμε ότι βασικό συστατικό της διατροφής αποτελούντα ψάρια. Δεχόμενοι σύμφωνα με τη «νέα θεωρίατης αθηρογένεσης με εμπλοκή του PAF» ότι ο PAF φαίνεταινα παίζει κεντρικό ρόλο στην πρόκληση της αθηρογένεσης 2,3

144 Ι. Ζαμπετάκης και συν.Σχήμα 1. Η σχέση της χοληστερόλης του ορού με τη θνησιμότητα σύμφωνα με την μελέτη των 7 χωρών 1 .και ότι η αναστολή του PAF από τα συστατικά της μεσογειακήςδίαιτας παρέχει πιθανές εξηγήσεις για την προστατευτικήτους δράση έναντι των καρδιαγγειακών παθήσεων,εξετάζουμε τη διατροφική αξία των ψαριών από αυτή τηνσκοπιά. Δηλαδή, κατά πόσο έχουν συστατικά που δρουν σεin vitro πειράματα ως ανταγωνιστές ή/και ασθενείς αγωνιστέςτου PAF ή με άλλα λόγια δρουν ως αναστολείς του PAFσε πειράματα συσσώρευσης με πλυμένα αιμοπετάλια κουνελιού.Για τον PAF και την αναστολή του από μικροσυστατικάτων τροφίμων γίνεται αναφορά σε άλλες εργασίες τουπαρόντος τεύχους. Στην ομάδα μας, εξετάζουμε κατ΄αυτόντον τρόπο τη διατροφική αξία των ψαριών από το 2000 4όπου μελετήθηκε η επίδραση του τηγανίσματος στη διατροφικήαξία του μπακαλιάρου, ενώ από το 2003 έχουμε ξεκινήσειτη μελέτη της διατροφικής αξίας της τσιπούρας καιτου λαβρακιού (ιχθυοτροφείου) καθώς και τρόπους βελτιστοποίησηςτης διατροφικής τους αξίας.Το πρόβλημαΤο υπαρκτό πρόβλημα στην ιχθυοκαλλιέργεια σήμερα σεπαγκόσμιο επίπεδο είναι ότι για να παραχθούν ψάρια χρειαζόμαστειχθυοτροφές πλούσιες σε ιχθυέλαια. Με δεδομένηόμως την ολοένα αυξανόμενη μείωση των αποθεμάτων τωνθαλασσών σε ψάρια, η παραγωγή ιχθυελαίου θα καταστείπροβληματική λόγω μείωσης της πρώτης ύλης (ψάρια) 5 . Συνεπώςυπάρχει πληθώρα ερευνητικών προσπαθειών, ώστενα υπάρξει μερική αντικατάσταση των ιχθυελαίων από έλαιαφυτικής προέλευσης 5 .Από την άλλη πλευρά, τα παραπροϊόντα των ελαιοτριβείων(κατσίγαρος ή ελαιοπυρήνας) αποτελούν σημαντικό ρυπαντικόφορτίο για τις ελαιοπαραγωγές χώρες και πρακτικά γιαόλες τις χώρες που βρέχονται από την Μεσόγειο θάλασσα 6 .ΕλαιοπυρήναςO ελαιοπυρήνας (ΕΠ) εκτός όμως από ρυπαντικό φορτίοπεριέχει και ένα κλάσμα πολικών λιποειδών (πλΕΠ) με σημαντικέςιδιότητες ως προς την αναστολή του PAF σε in vitroπειράματα 7 . Εδώ, θα θέλαμε να υπενθυμίσουμε ότι οι μελέτεςτης ομάδας μας έχουν δείξει τις σημαντικές αντιαθηρογόνεςδράσεις του εν λόγω κλάσματος των πολικών λιποειδώντου ΕΠ και με πειράματα διατροφικής παρέμβασηςin vivo σε κουνέλια ,όπου το πλΕΠ όχι μόνο αναστέλλει τοσχηματισμό των αθηρωματικών πλακών 8 αλλά μπορεί καινα υποστρέφει τις υπάρχουσες αθηρωματικές πλάκες 9 . Αυτέςτις θετικές δράσεις του ΕΠ επιχειρήσαμε, με την έρευνάμας, να τις συνδυάσουμε με τις αντίστοιχες ευεργετικές δράσειςτων ψαριών ιχθυοτροφείου.ΙχθυοτροφήΌπως προαναφέρθηκε, η παγκόσμια τάση στην παραγωγήιχθυοτροφών είναι να βρεθεί εναλλακτική πηγή λιποειδώνώστε να αντικατασταθεί (μερικώς αρχικά) το ιχθυέλαιο. Ηανάγκη βιώσιμης παραγωγής ιχθυοτροφών είναι σήμεραεξαιρετικά μεγάλη και η προσπάθειά μας συνίσταται στοεξής: ο ΕΠ θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί στην παραγωγή

Η χρήση ελαιοπυρήνα για την παραγωγή νέων λειτουργικών τροφίμων145Σχήμα 2. Αντιπροσωπευτικές οπτικές μικρογραφίες της αορτής από τις δύο ομάδες κουνελιών με τις αθηρωματικές πλάκες. Α: ομάδαΑ (αθηρογόνος δίαιτα). Β: ομάδα Β (αθηρογόνος δίαιτα και ΠΛ τσιπούρας). Τα βέλη δείχνουν το μέγεθος της αθηρωματικής βλάβης.μιας «νέας ιχθυοτροφής» και να διερευνήσουμε στην συνέχειααν αυτή η «νέα ιχθυοτροφή» θα οδηγήσει σε παραγωγήψαριών ιχθυοκαλλιέργειας με αυξημένες καρδιοπροστατευτικέςιδιότητες. Σε συνεργασία με την εταιρεία ιχθυοκαλλιέργειας«Νηρεύς ΑΕ» εμπλουτίσθηκε η ιχθυοτροφή σε ΕΠκαι με χημικές και βιολογικές δοκιμασίες πιστοποιήθηκε ηύπαρξη του πλΕΠ και στην «νέα ιχθυοτροφή». Αυτή η νέαεμπλουτισμένη σε ΕΠ ιχθυοτροφή χορηγήθηκε στη συνέχειασε τσιπούρες και λαβράκια.Ψάρια ιχθυοτροφείου με συμβατικήιχθυοτροφήΟι αρχικές μας έρευνες επικεντρώθηκαν στην αξιολόγησητης διατροφικής αξίας των ψαριών ιχθυοτροφείου και ειδικάστα ψάρια τσιπούρα και λαβράκι. Έτσι, μελετήθηκαν τα ψάριαπου παράγονται σήμερα με την συμβατική ιχθυοτροφή δηλαδή,ιχθυοτροφή που είναι βασισμένη σε ιχθυέλαια (fish oil).Για να γίνει αυτή η αξιολόγηση, απομονώθηκαν τα κλάσματατων ολικών, των ουδετέρων και των πολικών λιποειδών απότην βρώσιμη σάρκα των δύο ψαριών και τα οποία μελετήθηκανως προς τις in vitro βιολογικές τους δραστικότητες ωςαναστολείς του PAF 10 . Τα αρχικά μας αποτελέσματα έδειξανότι τα πολικά λιποειδή της τσιπούρας έχουν σημαντικές βιολογικέςδραστικότητες και για αυτό το λόγο επικεντρωθήκαμεστην συνέχεια στη μελέτη αυτού του λιποειδικού κλάσματος.Στην επόμενη σειρά πειραμάτων, μελετήσαμε την in vivo δράσητων πολικών λιποειδών της τσιπούρας με διατροφική παρέμβασησε κουνέλια. Στην ομάδα Α, χορηγήθηκε η κανονικήτροφή κουνελιών (κουνελίνη) εμπλουτισμένη με 1% χοληστερόλη(αθηρογόνος δίαιτα) και στην ομάδα Β, χορηγήθηκεη κανονική τροφή κουνελιών (κουνελίνη) εμπλουτισμένη με1% χοληστερόλη (όπως η ομάδα Α) αλλά και επιπλέον με τοπολικό λιποειδικό (ΠΛ) κλάσμα της τσιπούρας (δηλ. αθηρογόνοςδίαιτα και ΠΛ τσιπούρας) (Σχήμα 2) 11 .Από την λεπτομερή μελέτη του λιπιδαιμικού προφίλ στιςδύο ομάδες κουνελιών προέκυψε ότι τα επίπεδα της ολικήςχοληστερόλης, της χοληστερόλης χαμηλής πυκνότητας καθώςκαι των τριγλυκεριδίων δεν διέφεραν στατιστικά σημαντικάστο τέλος του πειράματος. Αντίθετα, η ομάδα Β στο τέλοςτου πειράματος είχε στατιστικά σημαντικά αυξημένα επίπεδαχοληστερόλης υψηλής πυκνότητας (κατά περίπου 70%) 11 .Συνδυάζοντας τα ευρήματα του Σχήματος 1 με τα ευρήματατου λιπιδαιμικού προφίλ και το Σχήμα 2, μπορούμε ναεξάγουμε το συμπέρασμα ότι και παρουσία υψηλών επιπέδωνχοληστερόλης στο αίμα μπορεί να ανασταλεί η αθηρωμάτωσημε κατανάλωση τροφίμων, που περιέχουν αναστολείςτου PAF (π.χ. ΠΛ τσιπούρας). Με άλλα λόγια, η κατανάλωσητέτοιων τροφίμων παρέχει προστασία από καρδιαγγειακέςασθένειες.Εμπλουτισμένη ιχθυοτροφήΑφού μελετήσαμε in vitro και in vivo τις δράσεις των ΠΛτης τσιπούρας, και προχωρήσαμε στον εμπλουτισμό της ιχθυοτροφήςμε ΕΠ, αυτή την ιχθυοτροφή την χορηγήσαμεσε τσιπούρα και λαβράκι. Στο τέλος της εκτροφής έγινε εκχύλισητων ολικών λιποειδών από την σάρκα των ψαριώνπου είχαν εκτραφεί με την συμβατική ιχθυοτροφή και εκείνωνπου είχαν εκτραφεί με την εμπλουτισμένη σε ΕΠ ιχθυοτροφήκαι μελετήθηκαν οι in vitro βιολογικές τους δραστικότητες12 . Τα αποτελέσματά μας έδειξαν ότι το κλάσμα πολικώνλιποειδών του ΕΠ (πλΕΠ) που είχε πιστοποιηθεί μεχημικές και βιολογικές δοκιμασίες στην εμπλουτισμένη μεΕΠ τροφή, πέρασε από την εμπλουτισμένη τροφή και στησάρκα της τσιπούρας, όπως επίσης πιστοποιήθηκε με χημικέςκαι βιολογικές δοκιμασίες. Μετά τα θετικά αυτά αποτελέσματαπου υποδηλώνουν ότι αυξήθηκε η διατροφική αξίατου ψαριού (ως προς την αναστολή καρδιαγγειακών παθήσεων)οδηγούμεθα σήμερα στη επόμενη σειρά πειραμάτων,δηλαδή στα in vivo πειράματα με διατροφική παρέμβαση μετην νέα αυτή τσιπούρα σε κουνέλια και κατόπιν διατροφικήπαρέμβαση σε ανθρώπους.

146 Ι. Ζαμπετάκης και συν.Σχήμα 3. Αραχνοδιάγραμμα σύγκρισης της οσμής της συμβατικήςτσιπούρας με εκείνη που έχει τραφεί με ΕΠ.Σχήμα 4. Αραχνοδιάγραμμα σύγκρισης της γεύσης της συμβατικήςτσιπούρας με εκείνη που έχει τραφεί με ΕΠ.Οργανοληπτικά χαρακτηριστικάΤο επόμενο επιστημονικό ερώτημα το οποίο κληθήκαμενα απαντήσουμε ήταν το εξής: Η «νέα» τσιπούρα που έχειτραφεί με ΕΠ υστερεί οργανοληπτικά σε σχέση με την συμβατικήτσιπούρα; Η απάντηση δίνεται από τα πρόσφατα αδημοσίευτααποτελέσματά μας στα Σχήματα 3, 4 και 5. Εκπαιδευμένοιδοκιμαστές, ηλικίας 25-42, συνέκριναν την οσμή(Σχήμα 3), την γεύση (Σχήμα 4) και την επίγευση (Σχήμα 5)των δύο ψαριών σε μια σειρά όρων και βαθμολόγησαν απότο 0 ως το 10 τα δύο ψάρια (σκορ: 0 μη ισχυρό, 10 ισχυρό).Έτσι, προέκυψαν τρία αραχνοδιαγράμματα.Το συμπέρασμα από τις συγκρίσεις των τριών οργανοληπτικώνιδιοτήτων (άρωμα, γεύση κι επίγευση) των δύοψαριών δείχνει ότι το εμπλουτισμένο ψάρι δεν υστερεί ωςπρος τα οργανοληπτικά του χαρακτηριστικά σε σχέση με τοσυμβατικό.Το γεγονός αυτό, σε σχέση με την αυξημένη διατροφικήαξία της τσιπούρας που έχει παραχθεί με την εμπλουτισμένημε ΕΠ ιχθυοτροφή, μάς οδηγεί στη συνέχιση της έρευνάςγια μια νέα λειτουργική τσιπούρα και λαβράκι κατά των καρδιαγγειακώννοσημάτων.Μελλοντική έρευνα και ο ΕΚ 1924/2006Σχήμα 5. Αραχνοδιάγραμμα σύγκρισης της επίγευσης της συμβατικήςτσιπούρας με εκείνη που έχει τραφεί με ΕΠ.Νομικό οδηγό στην μέχρι τώρα έρευνά μας αποτελεί ο ΕΚ1924/2006 που ορίζει τον τρόπο που μπορούμε να δημιουργήσουμε«ισχυρισμούς υγείας» (health claims) για νέα τρόφιμα13 . Το πιο σημαντικό άρθρο του εν λόγω ΕΚ είναι το άρθρο13 (Πίνακας 1). το οποίο αναφέρει μεταξύ άλλων τα εξής:Αξιοποιώντας τις δυνατότητες που περιγράφει αυτό τοάρθρο του ΕΚ 1924/2006, ο απώτερος σκοπός μας είναινα δημιουργήσουμε νέα ψάρια με αυξημένες καρδιοπροστατευτικέςιδιότητες αξιοποιώντας παράλληλαένα παραπροϊόν της ελαιουργίας (το ΕΠ) με υψηλόρυπαντικό φορτίο. Δηλαδή στα νέα ψάρια θα έχει ενισχυθείη αντιαθηρογόνος τους δράση και από το κλάσμα πλΕΠπου έχουμε δείξει ότι και αναστέλλει αλλά και υποστρέφειτις αθηρωματικές πλάκες. Κατ΄αυτόν τον τρόπο, θα υπάρχεικαι ένα πρόσθετο όφελος: τρώγοντας ψάρι, θα εμπλουτίζεταιμε τα εν λόγω βιολογικά δραστικά συστατικά πουυπάρχουν στην ελιά, το ελαιόλαδο και τα παραπροϊόνταελαιουργίας και η διατροφή πληθυσμών που δεν έχουν (οι-

Η χρήση ελαιοπυρήνα για την παραγωγή νέων λειτουργικών τροφίμων147Πίνακας 1. Το πιο σημαντικό άρθρο του εν λόγω ΕΚ, το άρθρο 13, αναφέρει μεταξύ άλλων τα ακόλουθα.Άρθρο 13Ισχυρισμοί επί θεμάτων υγείας, εξαιρουμένων όσων αφορούν τη μείωση του κινδύνου εκδήλωσης ασθενείας και τηνανάπτυξη και υγεία των παιδιών1. Οι ισχυρισμοί επί θεμάτων υγείας οι οποίοι περιγράφουν ή μνημονεύουν: α) το ρόλο θρεπτικής ή άλλης ουσίας στην αύξηση,την ανάπτυξη και τις λειτουργίες του οργανισμού, ή β) ψυχολογικές λειτουργίες και λειτουργίες συμπεριφοράς, ή γ) με την επιφύλαξητης οδηγίας 96/8/ΕΚ, αδυνάτισμα ή έλεγχο του βάρους ή μείωση του αισθήματος πείνας ή αύξηση του αισθήματος κορεσμούή μείωση της διαθέσιμης ενέργειας από τη δίαιτα, και οι οποίοι επισημαίνονται στον κατάλογο της παραγράφου 3, επιτρέπονταιχωρίς προσφυγή στις διαδικασίες των άρθρων 15 έως 19, εφόσον: i) βασίζονται σε γενικώς αποδεκτά επιστημονικάστοιχεία, και ii) είναι ευκόλως κατανοητοί από το μέσο καταναλωτή.(…).5.Οι προσθήκες ισχυρισμών στον αναφερόμενο στην παράγραφο 3 κατάλογο, που βασίζονται σε νέα επιστημονικά στοιχεία ή/καιπεριλαμβάνουν αίτημα προστασίας δεδομένων βιομηχανικής ιδιοκτησίας, εγκρίνονται σύμφωνα με τη διαδικασία του άρθρου18 (…).κονομική ή γεωγραφική) πρόσβαση σε προϊόντα ελαιουργίας.Έτσι έμμεσα θα ξεκινήσουν να διατρέφονται με τιςαπαραίτητες ευεργετικές ποσότητες από προϊόντα της ελιάς,χωρίς να παίρνουν συγχρόνως και τα τριγλυκερίδια πουέχουν το σύνολο σχεδόν των θερμίδων.ΣυμπέρασμαΕν κατακλείδι, μέχρι σήμερα έχουμε καταφέρει να αξιοποιήσουμετον ΕΠ και να δημιουργήσουμε ιχθυοτροφή εμπλουτισμένημε ΕΠ και τσιπούρα και λαβράκι που έχει τραφείμε αυτή την νέα ιχθυοτροφή επίσης εμπλουτισμένα με τοδραστικό κλάσμα των πολικών λιποειδών του ΕΠ. Απομένεινα εξετασθούν οι καρδιοπροστατευτικές δράσεις της νέαςτσιπούρας σε in vivo πειράματα (σε κουνέλια) καθώς και μεδιατροφική παρέμβαση σε ανθρώπους. Ευελπιστούμε ότι σεσύντομο χρονικό διάστημα θα έχουμε όλα τα επιστημονικάδεδομένα για την δημιουργία σχετικού ισχυρισμού υγείαςκαι την αξιοποίηση αυτής της προσπάθειας ώστε το καταναλωτικόκοινό να έχει στην διάθεσή του ένα νέο ευεργετικόγια την υγεία του (αλλά και για το περιβάλλον) τρόφιμο.ΕυχαριστήριαΕυχαριστούμε την εταιρεία «Νηρεύς ΑΕ» για την συνεργασίατης και την οικονομική της υποστήριξη.Βιβλιογραφίες1. Keys A, Menotti A, Aravanis C, et al. The seven countries study: 2,289in 15 years. Prev Med 1984; 13:141-154.2. Demopoulos CA, Karantonis HC, Antonopoulou S. Platelet activatingfactor-a molecular link between atherosclerosis theories. Eur J LipidSci Technol 2003; 150:705-716.3. http://www.chem.uoa.gr/research/PAF_mechanism.htm (πλέον πρόσφατηπρόσβαση στις 14.6.2012)4. Panagiotou A, Samatzis D, Nomikos T, et al. Lipid fractions with aggregatoryand anti-aggregatory activity towards platelets in fresh andfried cod (Gadus morhua): correlation with Platelet-Activating Factor(PAF) and atherogenesis. J Agric Food Chem 2000; 48:6372-6379.5. Nasopoulou C, Zabetakis I. Benefits of fish oil replacement by plantoriginated oils in compounded fish feeds. A review. LWT Food Sci-Technol 2012; 47:217-224.6. Kapellakis IE, Tsagarakis KP, Crowther JC. Olive-oil history, productionand by-product management. Rev Environ Sci Biotechnol 2007; 7:1-26.7. Karantonis HC, Tsantila N, Stamatakis G, et al. Bioactive polar lipidsin olive oil, pomace and waste byproducts. J Food Biochem 2008;32:443-459.8. Tsantila N, Karantonis HC, Perrea DN, et al. Antithrombotic and antiatheroscleroticproperties of olive oil and olive pomace polar extractsin rabbits. Mediators Inflamm 2007; 2007:1-11.9. Tsantila N, Karantonis HC, Perrea DN, et al. Atherosclerosis regressionstudy in rabbits upon olive pomace polar lipid extract administration.Nutr Metab Cardiovasc Dis 2010; 20:740-747.10. Nasopoulou C, Karantonis HC, Andriotis M, et al. Antibacterial and anti-PAFactivity of lipid extracts from sea bass (Dicentrarchus labrax) andgilthead sea bream (Sparus aurata). Food Chem 2008; 111:433-438.11. Nasopoulou C, Karantonis HC, Perrea DN, et al. In vivo anti-atherogenicproperties of cultured gilthead sea bream (Sparus aurata) polarlipid extracts in hypercholesterolaemic rabbits. Food Chem 2010;120:831-836.12. Nasopoulou C, Stamatakis G, Demopoulos CA, Zabetakis Ι. Effectsof olive pomace and olive pomace oil on growth performance, fattyacid composition and cardio protective properties of gilthead seabream (Sparus aurata) and sea bass (Dicentrarchus labrax). Food Chem2011; 129:1108-1113.13. ΕΚ 1924/2006 http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2007:012:0003:0018:EL:PDF (πλέον πρόσφατη πρόσβασηστις 1.6.2012)

Καρδιολογική Γνώμη (2012) 7(2):148-156Η επίδραση της κατανάλωσης κρασιού σεκαρδιαγγειακούς δείκτες κατά τη μεταγευματικήκατάστασηΕλισάβετ ΦραγκοπούλουΤμήμα Επιστήμης Διαιτολογίας-Διατροφής, Χαροκόπειο ΠανεπιστήμιοΛέξεις ευρετηρίου:Κρασί,Καρδιαγγειακοί δείκτες,Μεταγευματικήκατάσταση,Γαλλικό παράδοξο,PAFΠολλές μελέτες υποστηρίζουν ότι η μετριοπαθής κατανάλωση κρασιού σχετίζεται με μικρότερα ποσοστάθνησιμότητας από καρδιαγγειακές παθήσεις. Τα τελευταία χρόνια θεωρείται ότι η μεταγευματικήκατάσταση μπορεί να δημιουργήσει ένα περιβάλλον ευνοϊκό για την ανάπτυξη των αθηρωματικώνπαραγόντων κινδύνου. Σκοπός του συγκεκριμένου άρθρου ανασκόπησης είναι να συνοψίσει και ναπαρουσιάσει τις μεταγευματικές μελέτες, που αφορούν την επίδραση της κατανάλωσης κρασιού παράλληλαμε ένα γεύμα σε καρδιαγγειακούς δείκτες.Επιδημιολογικά στοιχεία για την ευεργετικήδράση του κρασιούΠολλές επιδημιολογικές μελέτες έχουν δείξει ότι η μετριοπαθήςκατανάλωση αλκοολούχων ποτών σχετίζεται με μειωμένηθνησιμότητα από καρδιαγγειακές παθήσεις 1-3 . Η σχέση αυτήπαρουσιάζει τη χαρακτηριστική μορφή του γράμματος J, δηλαδήη μικρή-μετριοπαθής κατανάλωση κρασιού μειώνει τον σχετικόκίνδυνο θνησιμότητας, ενώ αντίθετα η αυξημένη κατανάλωσηκρασιού έχει τα αντίθετα αποτελέσματα και οδηγεί σε αύξησητου σχετικού κινδύνου θνησιμότητας. Η καρδιο-προστατευτικήδράση της μετριοπαθούς κατανάλωσης αλκοόλ φαίνεται ναεξαρτάται από: την ηλικία, το φύλλο, τον τρόπο κατανάλωσης(steady or binge) και τον τύπο του αλκοόλ.Η πρώτη αναφορά στην ευεργετική δράση της κατανάλωσηςκρασιού έγινε το 1979 από τον St Legar και τουςσυνεργάτες του 4 όπου παρατηρήθηκε αντίστροφη σχέση μεταξύκατανάλωσης κόκκινου κρασιού και θνησιμότητας απόισχαιμική καρδιοπάθεια σε έναν πληθυσμό από 18 χώρες.Αργότερα το 1992 χρησιμοποιήθηκε από τους Remand καιDe Lorgeril ο όρος «Γαλλικό παράδοξο» για να χαρακτηρίσουντη στατιστική παρατήρηση, ότι οι Γάλλοι εμφανίζουνμικρά ποσοστά από καρδιαγγειακά νοσήματα παρόλο που* Διεύθυνση Επικοινωνίας: Ελισάβετ Φραγκοπούλου, Τμήμα ΕπιστήμηςΔιαιτολογίας-Διατροφής, Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο, Ελ. Βενιζέλου 70,ΚαλλιθέαE-mail: efragop@hua.grκαταναλώνουν μεγάλες ποσότητες κορεσμένων λιπαρών 5 .Οι συγγραφείς απέδωσαν την παράδοξη παρατήρηση στηνκατανάλωση κόκκινου κρασιού στηριζόμενοι στα αποτελέσματατης μελέτης MONICA (MONItoring system for CArdiovasculardisease), στην οποία φάνηκε ότι παρόλο πουοι Γάλλοι έχουν παρόμοιους παράγοντες κινδύνου (δηλαδήαυξημένα επίπεδα χοληστερόλης, αυξημένη πίεση, αυξημέναποσοστά καπνιστών και αυξημένο δείκτη μάζας σώματος),όπως και οι άλλοι πληθυσμοί που συμμετείχαν στη μελέτη,εμφάνισαν τα χαμηλότερα, με εξαίρεση την Ιαπωνία, ποσοστάθνησιμότητας από καρδιαγγειακά νοσήματα. Δεδομένουτου γεγονότος ότι οι Γάλλοι συνηθίζουν να πίνουνκρασί με τα γεύματα τους απέδωσαν την υπεροχή των Γάλλωνστην μετριοπαθή κατανάλωση κρασιού και κυρίως στηνκατανάλωση του κόκκινου κρασιού.Έκτοτε διάφορες θεωρίες έχουν προταθεί για να εξηγήσουντο Γαλλικό παράδοξο 6 . Η θεωρεία «της υποεκτίμησηςτης θνησιμότητας από καρδιαγγειακά» υποστηρίζει ότι υπάρχειμεθοδολογικό πρόβλημα και ότι είχε υποεκτιμηθεί η θνησιμότητααπό καρδιαγγειακά νοσήματα στο πληθυσμό τηςΓαλλίας 7 . Παρόλα αυτά ακόμα και όταν έγινε διόρθωσητων ποσοστών και συμπεριλήφθησαν και οι θάνατοι απόάγνωστες ή μη καθορισμένες αιτίες πάλι τα ποσοστά θνησιμότηταςτων Γάλλων ήταν μικρότερα από αυτά των άλλωνπληθυσμών. Φαίνεται επομένως ότι η συγκεκριμένη θεωρείαδεν μπορεί να εξηγήσει το «Γαλλικό παράδοξο». Μιαάλλη θεωρία που έχει προταθεί είναι « Η θεωρία της χρονικήςυστέρησης (time-lag theory)» 8 . Οι υποστηρικτές της

Κρασί και καρδιαγγειακά149συγκεκριμένης θεωρίας στηρίζονται στην παρατήρηση ότιη διατροφή των Γάλλων και των Βρετανών ήταν παρόμοιαγια ένα μικρό χρονικό διάστημα περίπου 15 ετών και ότιγια δεκαετίες οι Γάλλοι κατανάλωναν μικρότερες ποσότητεςζωικού λίπους. Θεωρούν επομένως ότι τα παρατηρούμεναμειωμένα επίπεδα θνησιμότητας οφείλονται σε αυτή τηνχρονική υστέρηση. Η θεωρία αυτή προκάλεσε πολλές αντιδράσειςστην επιστημονική κοινότητα και απορρίφθηκε απότην πλειοψηφία των ερευνητών ως απλοϊκή, αφού στηρίχθηκεσε πολύ καθορισμένους παράγοντες κινδύνου όπωςτα επίπεδα χοληστερόλης και δεν έλαβε υπόψη της άλλουςπαράγοντες κινδύνου, που παίζουν σημαντικό ρόλο στα καρδιαγγειακάνοσήματα. Αργότερα ο de Lorgeril, ο οποίοςήταν ένας από τους ερευνητές που εισήγαγε τον όρο «Γαλλικόπαράδοξο» δημοσίευσε το 2002 μια μελέτη που σκοπόείχε να καταγράψει το σύνολο των διατροφικών συνηθειώντων Γάλλων και να εξετάσει εάν η υιοθέτηση μιας Μεσογειακούτύπου δίαιτας είναι υπεύθυνη για τα χαμηλά ποσοστάθνησιμότητας των Γάλλων 9 . Παρόλα αυτά τα αποτελέσματαέδειξαν ότι οι Γάλλοι δεν ακολουθούν μια Μεσογειακούτύπου δίαιτα όπως οι νότιες χώρες της ΜεσογειακήςΛεκάνης. Οι ερευνητές της μελέτης επομένως υποστηρίζουνότι τα χαμηλά ποσοστά θνησιμότητας των Γάλλων δεν οφείλονταιστην προσκόλληση τους σε Μεσογειακού τύπου δίαιταεπισημαίνοντας όμως ότι άλλα χαρακτηριστικά της τυπικήςδίαιτας που ακολουθούν οι Γάλλοι μπορεί να συμβάλουνστην εξήγηση του «Γαλλικού παραδόξου».Φαίνεται επομένως ότι μέχρι στιγμής δεν έχει βρεθεί κάποιακοινά αποδεκτή εξήγηση του «Γαλλικού παραδόξου»και ότι η κατανάλωση κρασιού αποτελεί μέχρις στιγμής τηνπιο διαδεδομένη θεωρεία. Η ερευνητική μας ομάδα πάνωαπό μια δεκαετία ασχολείται με την εξήγηση του «Γαλλικούπαραδόξου» και έχει πιστοποιήσει την ύπαρξη στο σταφύλι,τον μούστο και το κρασί την ύπαρξη βιοδραστικών ενώσεωνμε ισχυρή αντιφλεγμονώδη – αντιθρομβωτική δράση αφούαναστέλλουν τη δράση του Παράγοντα Ενεργοποίησης τωνΑιμοπεταλίων (Platelet Activating Factor, PAF).Τα συστατικά του κρασιού και οι δράσεις τουςΗ αθηροσκλήρωση αποτελεί τη βασική συνιστώσα γιατην ανάπτυξη καρδιαγγειακών νοσημάτων. Κατά την έναρξηκαι εξέλιξη της αθηροσκλήρωσης οι βασικοί φυσιοπαθολογικοίμηχανισμοί που κυριαρχούν είναι η φλεγμονή, η θρόμβωσηκαι το οξειδωτικό στρες. Η οξείδωση της λιποπρωτεΐνηςLDL θεωρείται ότι παίζει καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξητης βλάβης. Κατά την οξείδωσή της παράγονται ισχυράπρο-φλεγμονώδη μόρια, όπως είναι ο PAF και τα οξειδωμέναφωσφολιποειδή (οξειδωμένες φωσφατιδυλοχολίνες,oxPC), στα οποία οφείλει κατά κύριο λόγο την αθηρογόνοδράση της. Τα βασικά στάδια της αθηροσκληρωτικής βλάβηςείναι η ενδοθηλιακή δυσλειτουργία, η διήθηση της λιποπρωτεΐνηςLDL στον υποενδοθηλιακό χώρο και η οξείδωσή της,η μετατροπή των μακροφάγων σε αφρώδη κύτταρα, ο πολλαπλασιασμόςκαι η μετανάστευση των λείων μυϊκών κυττάρωνκαι τέλος ο σχηματισμός του θρόμβου 10 .Τα συστατικά του κρασιού έχει βρεθεί ότι μπορούν ναασκήσουν προστατευτική δράση αναστέλλοντας ή επιβραδύνονταςτα διάφορα στάδια της αθηροσκλήρωσης. Η αιθανόληπου αποτελεί το 10 με 13 % του όγκου του κρασιούέχει βρεθεί ότι προκαλεί αύξηση της HDL-χοληστερόλης,μείωση της LDL-χοληστερόλης και μείωση της συσσώρευσηςτων αιμοπεταλίων. Οι δράσεις αυτές της αιθανόλης μπορούννα εξηγήσουν μόνο εν μέρη την προστατευτική δράση τηςκατανάλωσης κρασιού 1 . Εκτός από την αιθανόλη το κρασίείναι πλούσιο σε άλλα μικρο-συστατικά, φαινολικές ενώσειςκαι τα κλασικά φωσφο- και γλυκο-λιποειδή 6,11 , τα οποίαπροέρχονται από το σταφύλι και φαίνεται να είναι υπεύθυναγια την υπεροχή του κρασιού έναντι των άλλων αλκοολούχωνποτών. Το κόκκινο κρασί λόγο του τρόπου οινοποίησηςέχει περισσότερες φαινολικές ενώσεις έναντι του λευκούκρασιού και για αυτό το λόγο αρχικά αποδόθηκαν μόνο σεαυτό οι προστατευτικές ιδιότητες του κρασιού. Πιο συγκεκριμένατα βιοδραστικά συστατικά του κρασιού αναστέλλουν:την οξείδωση της LDL δρώντας ως αντιοξειδωτικά(δεσμευτές προ-οξειδωτικών μετάλλων, εκκαθαριστές ελευθέρωνριζών, αναστολείς οξειδωτικών ενζύμων), τη συσσώρευσητων αιμοπεταλίων από διάφορους συσσωρευτικούςπαράγοντες (ADP, θρομβίνη), τον πολλαπλασιασμότων λείων μυϊκών κυττάρων, προκαλούν αγγειοχαλάρωσηκαι τέλος αναστέλλουν την δράση προ-φλεγμονωδών παραγόντωνόπως των κυτταροκινών 12-13 . Στο πλαίσιο αυτόη ερευνητική μας ομάδα έχει μελετήσει την βιολογική δράσηεκχυλισμάτων κρασιών από διάφορες ποικιλίες έναντι τηςεπαγόμενης από PAF συσσώρευσης αιμοπεταλίων. Τα αποτελέσματαέδειξαν ότι δυο κρασιά ένα κόκκινο, με κύριαποικιλία το Cabernet Sauvignon, και ένα λευκό κρασί, με κύριαποικιλία τη Ρομπόλα, παρουσίασαν την καλύτερη ανασταλτικήδράση 6,14 . Τα εκχυλίσματα των συγκεκριμένωνκρασιών παρατηρήσαμε ότι παρουσιάζουν και ισχυρή αντιοξειδωτικήδράση, αφού είχαν την ικανότητα να αναστέλλουντην δράση της λιποξυγονάσης, να εκκαθαρίζουν ελεύθερεςρίζες και να δεσμεύουν προ-οξειδωτικά μέταλλα 15 .Είναι σημαντικό να τονισθεί ότι δεν έχουν όλα τα φαινολικάσυστατικά την ίδια ικανότητα να εκδηλώνουν προστατευτικήδράση με τους παραπάνω μηχανισμούς. Αυτή η παρατήρησημπορεί να εξηγήσει αφενός το γεγονός ότι δεν εκδηλώνουνόλα τα κόκκινα κρασιά την ίδια δράση, αλλά καιαφετέρου γιατί υπάρχουν λευκά κρασιά τα οποία εκδηλώνουνπαρόμοια ή και καλύτερη δράση από τα κόκκινα κρασιά.Επιπρόσθετα, είναι σημαντικό πριν αξιολογηθεί η διατροφικήαξία του κρασιού να μελετηθεί η απορρόφηση καιη βιοδιαθεσιμότητα των συστατικών του από τον ανθρώπινοοργανισμό. Αρκετές μελέτες έχουν δείξει ότι κάποια από ταφαινολικά συστατικά του κρασιού, όπως οι ανθοκυανίνες,η κερκετίνη και η ρεσβερατρόλη, απορροφούνται σε ικανοποιητικέςσυγκεντρώσεις, ώστε να εκδηλώσουν τη βιολογικήτους δράση 16,17 . Σε κλινικές μελέτες έχει βρεθεί ότι κατά

150 Ε. Φραγκοπούλουτην κατανάλωση κρασιού τα φαινολικά συστατικά ενσωματώνονταιστην λιποπρωτεΐνη LDL 18 . Πρέπει επίσης να τονισθείότι τα φαινολικά συστατικά υφίστανται ενζυμικές τροποποιήσειςστο στομάχι και το λεπτό έντερο και μετατρέπονταισε γλυκουρονιωμένα-, θείο-, ακέτυλο- και μέθυλοπαράγωγα.Για αυτό το λόγο ολοένα και περισσότερες μελέτεςεξετάζουν την βιολογική δράση των μεταβολιτών τωνφαινολικών ενώσεων.Μεταγευματική κατάσταση καιαθηροσκλήρωσηΚατά τη μεταγευματική κατάσταση, στην οποία βρίσκεταιο οργανισμός αμέσως μετά την κατανάλωση ενός γεύματος,λαμβάνει χώρα μια ποικιλία αντιδράσεων. Μετά από κάθεγεύμα γνωρίζουμε ότι τα επίπεδα γλυκόζης, ινσουλίνης,ελεύθερων λιπαρών οξέων και τριακυλογλυκερολών αυξάνονται.Η κατάσταση αυτή συνήθως συνοδεύεται με αυξημένοοξειδωτικό στρες, αυξημένη φλεγμονή, αυξημένη δυσλειτουργίατου ενδοθηλίου, υπερπτητικότητα και ενεργοποίησητου συμπαθητικού συστήματος.Η μεταγευματική κατάσταση θεωρείται ότι μπορεί να δημιουργήσειένα περιβάλλον ευνοϊκό για την ανάπτυξη τωναθηρωματικών παραγόντων κινδύνου και της στεφανιαίαςνόσου, δεδομένου ότι στην εποχή μας οι περισσότεροι άνθρωποιβρίσκονται διαρκώς σε μεταγευματική φάση. Ο Zilversmithκαι οι συνεργάτες του 19 το 1970 συνέδεσαν πρώτηφορά την αθηροσκλήρωση με τη μεταγευματική κατάσταση.Έκτοτε πολλές μελέτες συσχέτισαν τη μεταγευματική φάσημε τη δυσλειτουργία ενδοθηλίου, την παρουσία ενεργοποιημένωνφλεγμονωδών κυττάρων στον οργανισμό, διαταραχέςστο σύστημα πήξης και την εμφάνιση οξειδωτικούστρες 22-30 . Παράλληλα έγινε κατανοητό ότι ο καρδιαγγειακόςκίνδυνος αποτελεί άμεση συνάρτηση του μεταγευματικούμεταβολισμού και κυρίως της μεταγευματικής υπεργλυκαιμίαςκαι λιπαιμίας.Η κατανάλωση ενός γεύματος φαίνεται να προκαλεί άμεσεςμεταβολές στα συστατικά του πλάσματος, αφού όπωςπαρατηρείται σε φυσιολογικά άτομα η συγκέντρωση τόσοτων λιποειδών όσο και της γλυκόζης και της ινσουλίνης αυξάνονταιαυτόματα μετά το πέρας των γευμάτων. Σε υγιείςανθρώπους η ποσότητα της γλυκόζης στο αίμα παρουσιάζεισυνεχείς διακυμάνσεις αλλά με μικρές αυξομειώσεις. Συνήθως15 λεπτά μετά την κατανάλωση ενός πλούσιου σευδατάνθρακες γεύματος η γλυκόζη φτάνει στο υψηλότεροσημείο, ενώ μέσα σε μια ώρα από την κατανάλωση του πέφτειστις φυσιολογικές της τιμές 23 . Η μεταγευματική λιπαιμίααποτελεί μία κατάσταση που λαμβάνει χώρα υπό φυσιολογικέςσυνθήκες αρκετές φορές την ημέρα. Το διατροφικάπροσλαμβανόμενο λίπος που μεταφέρεται στα χυλομικρά,τα οποία μπορούν να αποδώσουν τις τριακυλογλυκερόλεςστους διάφορους ιστούς προς αποθήκευση (λιπώδης ιστός)ή προς άμεση χρήση τους (καρδιά, μύες). Η μεταγευματικήάνοδος των τριακυλογλυκερολών στο αίμα διαρκεί περίπου6-8 ώρες σε υγιείς νορμολιπιδαιμικούς εθελοντές ενώ σεπαθολογικές καταστάσεις είναι παρατεταμένη 24 .Τόσο η μεταγευματική γλυκαιμία όσο και η μεταγευματικήλιπαιμία φαίνεται να σχετίζονται με αυξημένη φλεγμονή καιοξειδωτικό στρες 21 . Η έκταση που θα λάβουν χώρα αυτάτα φαινόμενα μετά τη λήψη ενός γεύματος φαίνεται να εξαρτάταιαπό μη διατροφικούς αλλά και διατροφικούς παράγοντες.Στους μη διατροφικούς παράγοντες συμπεριλαμβάνεταισυνήθως κάποια παθολογική κατάσταση όπως η παχυσαρκίακαι ο διαβήτης αλλά και χαρακτηριστικά του τρόπουζωής όπως η καθιστική ζωή. Οι παραπάνω καταστάσειςφαίνεται ότι επιβαρύνουν την μεταγευματική απόκριση τουοργανισμού. Οι διατροφικοί παράγοντες έχουν να κάνουνμε τη σύσταση του γεύματος και συγκεκριμένα με το θερμιδικότου περιεχόμενο, το γλυκαιμικό του δείκτη και τη σύστασητου σε λιπαρά. Για παράδειγμα, ο Nappo και οι συνεργάτεςτου 25 έδειξαν ότι ένα γεύμα πλούσιο σε λιπαρά(50 g λίπους, 50 g υδατανθράκων) αυξάνει τον TNFa, τηνIL-6, το sICAM-1 και το sVCAM-1 σε υγιείς εθελοντές καισε μεγαλύτερο βαθμό σε διαβητικούς εθελοντές. Αντίθεταένα γεύμα πλούσιο σε υδατάνθρακες (144 g υδατανθράκων,17 g λίπους) αυξάνει τους προ-φλεγμονώδεις μεσολαβητέςκαι τα μόρια προσκόλλησης μόνο στους διαβητικούςεθελοντές. Επιπλέον ο Dickinson και οι συνεργάτες του 26έδειξαν ότι ένα γεύμα με υψηλό γλυκαιμικό δείκτη ενεργοποιείτον μεταγραφικό παράγοντα NF-κB, που εμπλέκεταιστην έκφραση προ-φλεγμονωδών μεσολαβητών, σε αντίθεσημε ένα γεύμα με χαμηλό γλυκαιμικό δείκτη. Όσον αφοράτο οξειδωτικό στρες μελέτες έχουν δείξει μια θετική συσχέτισημεταξύ των μεταγευματικών επιπέδων γλυκόζης καιτριακυλογλυκερολών με δείκτες οξειδωτικού στρες τόσοσε υγιείς όσο και σε διαβητικούς ασθενείς 27,28 .Επιπλέον, μελέτες έχουν δείξει ότι η μεταγευματική κατάστασησχετίζεται και με αλλαγές στα επίπεδα των παραγόντωναιμόστασης καθώς και στη συσσώρευση των αιμοπεταλίων29,30 . Από τους παράγοντες που έχουν βρεθεί να αυξάνονταιμεταγευματικά μετά από την λήψη ενός λιπαρούγεύματος είναι ο παράγοντας VII 29 . Παρόλα αυτά δεν έχειαποδειχθεί ότι η μεταγευματική αύξηση του παράγοντα VIIσχετίζεται με παραγωγή θρομβίνης αφού τα επίπεδα τουθραύσματος 1+2 της προθρομβίνης (δείκτης σχηματισμούτης θρομβίνης) και το σύμπλοκο θρομβίνης-αντιθρομβίνηςδεν μεταβάλλονται με την κατανάλωση υψηλού σε λιπαράγεύματος. Επιπρόσθετα, κάποιες μελέτες (όχι όλες) έχουνδείξει ότι ο αναστολέας του ενεργοποιητή του πλασμινογόνου(plasminogen activator inhibitor type 1, PAI-1 αυξάνεταιμεταγευματικά μετά τη λήψη ενός λιπαρού γεύματος 31 .Όσον αφορά την συσσώρευση των αιμοπεταλίων υπάρχουνμελέτες, που δείχνουν ότι μειώνεται μεταγευματικά και άλλεςπου καταλήγουν στο αντίθετο συμπέρασμα 32,33 . Προηγούμενημελέτη της ερευνητικής μας ομάδας έδειξε ότι μεταγευματικά(μετά την κατανάλωση ραφιναρισμένου ελαιολάδουκαι ψωμιού) τα αιμοπετάλια ήταν πιο ευαίσθητα στηνεπαγόμενη από ADP συσσώρευση αιμοπεταλίων ενώ μια

Κρασί και καρδιαγγειακά151Πίνακας 1. Διασταυρούμενες μεταγευματικές μελέτες κατανάλωσης κρασιού παράλληλα με ένα γεύμα- Επίδραση σε επίπεδα γλυκόζης,ινσουλίνης, λιποειδών.Εθελοντές Παρέμβαση Μετρούμενοι Δείκτες Αποτέλεσμα ΑναφοράΧρονικά διαστήματα20 διαβητικοί ΣΓ (600 Kcal: 53%Y, 30%Λ, 17%Π) με TG, Γλυκόζη, Καμία διαφορά μεταξύ 35(12α, 8γ) ή χωρίς κρασί (300 mL) Ινσουλίνη των παρεμβάσεων(ηλικία: 53-55)8 (α) υγιείς ΣΓ και μετά από 45 λεπτά λ. κρασί Ινσουλίνη, γλυκόζη Μείωση της ινσουλίνης 36(ηλικία: 19-22) (30 γρ αλκοόλ συνολικά) για 90 λεπτά (0, 45, 90, 135 λεπτά) με το κρασί10 (5α, 5γ) υγιείς ΣΓ (2278 Kcal:88%Y, 5%Λ, Γλυκόζη, ινσουλίνη (0, 30, 60, Μείωση των AUC γλυκόζης 37(ηλικία: 19-25) 16%Π) με νερό ή με μπύρα ή 90, 120, 150, 180 λεπτά) με λ. κρασί και τζιν,με λ. κρασί ή με τζινόχι διαφορά στην ινσουλίνη17 (γ) δυσλιπιδαιμικές, ΣΓ (25 gΛ, 50 gΥ) με νερό ή TG, LDL-C, HDL-C, apoB48, Μείωση των TG και της 38μετα-εμμηνοπαυσιακές κ. κρασί ή μ.α κ. κρασί ινσουλίνη ινσουλίνης στο ΣΓ με κ. κρασί(ηλικία: 50-70) (400 mL) σε σχέση με το νερό13 υγιείς ΥΛΓ (0.8 gΛ, 15 calories/ TG, LDL-C, HDL-C, TC0, Καμία διαφορά μεταξύ 41(ηλικία: 23-41) Kg: 19%Υ, 48%Λ, 20%Π) με 2, 4 και 6 ώρες των παρεμβάσεωνκ. κρασί (3 mL/Kg) ήμε ισοθερμιδικό αναψυκτικό15 υγιείς μκ ΥΛΓ με ή χωρίς κ. κρασί TG, χοληστερόλη 0, 2, 4 Καμία διαφορά μεταξύ 42(200 mL) και 8 ώρες των παρεμβάσεων13 ασθενείς CAD ΣΓ (2.222 kJ: 62%Y, 20%Λ, 18%Π TG, LDL-C, HDL-C, TC, Όχι διαφορά μεταξύ των 43με λ. κρασί ή με κ. κρασί ή γλυκόζη 0, 1 και 6 ώρες δυο κρασιών, και τα δύο κρασιάισοθερμιδικό αναψυκτικό (4 mL/kg)αύξηση τα TG και μείωση ταεπίπεδα HDL-C και γλυκόζης σεσχέση με το αναψυκτικό10 (α) υγιείς μκ ΣΓ (782 Kcal: 30%Y, 53%Λ, 12%Π) Γλυκόζη, Ινσουλίνη, Καμία διαφορά μεταξύ 39(ηλικία: 32-38) με νερό ή με κ. κρασί ή λ. κρασί TG, LDL-C, HDL-C, TC των παρεμβάσεωνή με αλκοολούχο υδατικό διάλυμα(4 mL/kg)α: άντρες, γ: γυναίκες, μκ: μη καπνίζοντεςTG: τριακυλογλυκερόλες, LDL-C: LDL-χοληστερόλη, HDL-C: HDL- χοληστερόλη, TC: ολική χοληστερόλητάση αύξησης της ευαισθησίας τους στη συσσώρευση παρατηρήθηκεόταν χρησιμοποιήθηκε ως συσσωρευτικός παράγονταςο PAF 34 .Μεταγευματικές μελέτες κατανάλωσης κρασιούπαράλληλα με γεύμαΗ ύπαρξη βιοδραστικών συστατικών στο κρασί καθώςκαι η συνήθεια να καταναλώνεται είτε μόνο του είτε παράλληλαμε τα γεύματα ώθησε την ερευνητική κοινότητα να μελετήσειτην επίδραση του στη μεταγευματική κατάσταση. Οιμελέτες μπορούν να χωριστούν σε αυτές που εξετάζουν τηνμεταγευματική επίδραση της κατανάλωσης κρασιού και αυτέςπου εξετάζουν την μεταγευματική επίδραση της κατανάλωσηςκρασιού παράλληλα με ένα γεύμα. Η αναζήτηση στη βάσηδεδομένων Pubmed (1994-2012) για διασταυρούμενες τυχαιοποιημένεςμεταγευματικές μελέτες που εξετάζουν τηνεπίδραση της κατανάλωσης κρασιού παράλληλα με ένα γεύμασε βιοχημικούς δείκτες καρδιαγγειακών νοσημάτων έδωσετα αποτελέσματα που φαίνονται στους Πίνακες 1, 2 και 3.Επίδραση στα επίπεδα της γλυκόζης και της ινσουλίνηςΈχει φανεί ότι η επίδραση που έχει το αλκοόλ στα μεταγευματικάεπίπεδα της γλυκόζης και της ινσουλίνης εξαρτάταιτόσο από την ποσότητα των υδατανθράκων του γεύματοςόσο και από την ινσουλινο-αντίσταση που εμφανίζουν οιεθελοντές. Ο Ceriello και οι συνεργάτες του δεν παρατήρησανδιαφορά στα επίπεδα γλυκόζης και ινσουλίνης στην παρέμβασητου κρασιού σε σχέση με το γεύμα αναφοράς 35 . ΟΚokavec και οι συνεργάτες 36 του έδειξαν σε υγιείς εθελοντέςότι κατά την κατανάλωση ενός γεύματος σε 45 λεπτά και τηνεπακόλουθη κατανάλωση λευκού κρασιού για 90 λεπτά ταεπίπεδα ινσουλίνης μειώθηκαν σημαντικά, φτάνοντας τα επί-

152 Ε. ΦραγκοπούλουΠίνακας 2. Διασταυρούμενες μεταγευματικές μελέτες κατανάλωσης κρασιού παράλληλα με ένα γεύμα- Επίδραση σε δείκτες οξειδωτικούστρες – φλεγμονής.Εθελοντές Παρέμβαση Μετρούμενοι Δείκτες Αποτέλεσμα ΑναφοράΧρονικά διαστήματα15 υγιείς μκ ΥΛΓ με ή χωρίς κ. κρασί (200 mL) TAC, TBARS, ουρικό οξύ Καμία διαφορά εκτός από 420, 2, 4 και 8 ώρες αύξηση του TAC, και τουουρικού οξέως στο ΣΓ μεκρασί σε σχέση με το χωρίς κρασί10 υγιείς ΣΓ (κοτολέτες κοτόπουλο, 250 g) MDA πλάσμα και ούρα Μικρότερη αύξηση στο ΣΓ 46(4α, 6γ) μκ με ή χωρίς κρασί 200 mL με κρασί σε σχέση με(ηλικία: 28-36)το χωρίς κρασί20 διαβητικοί ΣΓ (600Kcal:53%Y,30%Λ,17%Π) TAC, Αύξηση TAC στο ΣΓ με κρασί 35(12α, 8γ) με ή χωρίς κρασί (300 mL) ex vivo οξείδωση LDL σε σχέση με το χωρίς κρασί.(ηλικία: 53-55)Μικρότερη αύξηση στην οξείδωσηLDL στο ΣΓ με κρασί σε σχέσημε το ΣΓ χωρίς κρασί10 υγιείς (5α, 5γ) ΣΓ με η χωρίς κρασί (6 mL/Kg) TAC Αύξηση στο ΣΓ με κρασί σε 44σχέση με το χωρίς κρασί6 υγιείς μκ α ΥΛΓ (38%Y, 24%Λ, 14%Π) με TAC, ουρικό οξύ, ex vivo Αύξηση στο ΣΓ με κρασί 45(ηλικία: 25-40) κ. κρασί (400 mL) ή οξείδωση LDL 0, 1 και 3 ώρες σε σχέση με το χωρίςυδατική αιθανόληκρασί, μείωση στο ΣΓ μεκρασί σε σχέση με το ΣΓμε υδατική αιθανόλη15 υγιείς μκ ΥΛΓ (2.380 kJ:70 mL μιλκσεϊκ/m 2 ) Στα χυλομικρά LOOH, Καμία διαφορά 47(11α, 4γ) με ή χωρίς κ. κρασί TBARS, ORAC(ηλικία: 27-43)(0,35 g αλκοόλ/Kg)12 υγιείς (6α, 6γ) ΣΓ (χάμπουργκερ, 200 g: Προϊόντα οξείδωσης Μείωση στο ΣΓ με κρασί 49(ηλικία: 24-35) 34gY, 26gΛ, 26gΠ) της χοληστερόλης σε σχέση με το χωρίς κρασίμε νερό ή κ.κρασί (300 mL)10 υγιείς μκ α ΣΓ (782 Kcal: 30%Y, 53%Λ, 12%Π) TBARS, ex vivo Καμία διαφορά μεταξύ 48(ηλικία: 32-38) με νερό ή με κ.κρασί ή λ. κρασί ή οξείδωση ορού των παρεμβάσεωνμε αλκοολούχο υδατικό διάλυμα (4 mL/kg)16 υγιείς μκ ΥΛΓ χωρίς ή με κ. κρασί σε Ενεργοποίηση NF-κB σε PBMC Μείωση της ενεργοποίησηςδυο δόσεις (20 και 12g/m 2 ) 3, 6, και 9 ώρες του NF-kB με το ΥΛΓ μεή με βότκακ. κρασί όχι με τη βότκα σεσχέση με το χωρίς ποτό13 ασθενείς CAD ΣΓ (2.222 kJ: 62%Y, 20%Λ, IL-6, CRP, ICAM-1, sVCAM-1, Αύξηση της IL-6 και στα 4318%Π με λ. κρασί ή με κ. κρασί 0, 1 και 6 ώρες δύο κρασιά σε σχέσηή ισοθερμιδικό αναψυκτικόμε το αναψυκτικό(4 mL/kg)α: άντρες, γ: γυναίκες, μκ: μη καπνίζοντεςTAC: ολική αντιοξειδωτική ικανότητα, TBARS: ενώσεις που αντιδρούν με το θειοβαρβιτουρικό οξύ, MDA: μηλονυλοαλδεΰδη, NF-κB: πυρηνικόςπαράγοντας κΒ, PBMC: περιφερικά μονοπύρηνα κύτταρα αίματος, ORAC: ικανότητα απορρόφησης ριζών οξυγόνου, IL-6: ιντερλευκίνη-6, CRP: Cαντιδρώσα πρωτεΐνη, ICAM-1: ενδοκυτταρικό μόριο προσκόλλησης-1 , sVCAM-1: αγγειακό κυτταρικό μόριο προσκόλλησης-1πεδα νηστείας, ενώ τα επίπεδα γλυκόζης δεν μεταβλήθηκαν.Το μειονέκτημα όμως της συγκεκριμένης μελέτης είναι ότιδεν υπήρχε ομάδα αναφοράς. Σε άλλη μελέτη των Brand-Milley και των συνεργατών 37 εξετάστηκε η επίδραση τουκρασιού μεταγευματικά στα επίπεδα γλυκόζης και ινσουλίνηςπαράλληλα με ένα γεύμα και φάνηκε ότι το κρασί μείωσε τοAUC (area under the curve) της γλυκόζης σε σχέση με τογεύμα αναφοράς (νερό) αλλά δεν επηρέασε το AUC της ινσουλίνης.Επιπλέον, σε δυσλιπιδαιμικές μετα-εμμηνοπαυσιακέςγυναίκες φάνηκε να μειώνονται τα επίπεδα της ινσουλίνηςστη παρέμβαση με το κόκκινο κρασί σε σχέση με το γεύμααναφοράς 38 . Αντίστοιχα σε μελέτη που πραγματοποιήσαμε

Κρασί και καρδιαγγειακά153Πίνακας 3. Διασταυρούμενες μεταγευματικές μελέτες κατανάλωσης κρασιού παράλληλα με ένα γεύμα. Επίδραση σε δείκτες ενδοθηλιακήςλειτουργίας – αιμόστασης.Εθελοντές Παρέμβαση Μετρούμενοι Δείκτες Αποτέλεσμα ΑναφοράΧρονικά διαστήματα12 υγιείς μκ ΣΓ με κ. κρασί ή με FMD Αύξηση στο μη 51(8α, 4γ) μη αλκοολούχο κρασί 0, 30 και 60 λεπτά αλκοολούχο κρασί(ηλικία: 27-35)(250 mL)11 υγιείς μκ α ΣΓ με νερό ή με κ.κρασί ή με FMD Αύξηση στο κρασί και το μη(ηλικία: 33-35) μη αλκοολούχο κρασί 0, 30 και 120 λεπτά αλκοολούχο κρασί σε 52(500 mL) ή βότκα σχέση με το νερό14 ασθενείς ΣΓ με λ.κρασί ή με κ.κρασί ή FMD Όχι διαφορά μεταξύ των 53CAD κ α ισοθερμιδικό αναψυκτικό 0, 1 και 6 ώρες δυο κρασιών, και τα δύο(ηλικία: 30-70) (4 mL/kg) κρασιά αύξησαν το FMD15 ασθενείς Ψωμί και τυρί (4%Λ) FMD, ινωδογόνο Καμία διαφορά στο ινωδογόνο, 54(ηλικία: 42-62) με κ. κρασί ή με μείωση του FMD στο κ.κρασί,μη αλκοολούχο κρασί (250 mL)αύξηση του FMD στο μη0, 30, 60, 90 λεπτά αλκοολούχο κρασί8 υγιείς μκ ΣΓ (10700 kJ: 53%Y, PAI αντιγόνο και δραστικότητα, Αύξηση PAI δραστικότητα 55(ηλικία: 45-55) 34%Λ, 13%Π) με νερό ή tPA αντιγόνο και δραστικότητα και tPA αντιγόνο μείωσηκ. κρασί (400 ml) ή μπύρα 0, 1, 3, 5, 9 και 13 ώρες δραστικότητας tPA με(1000 ml) ή τζίν (144 ml) μέγιστο στις 5 ώρες με τοαλκοόλ. Αύξηση δραστικότηταtPA στις 13 ώρες με το αλκοόλ12 υγιείς μκ ΣΓ (14-22 Kcal/Kg: Συσσώρευση αιμοπεταλίων Μείωση της συσσώρευσης 56(ηλικία:33-59) 55%Υ, 30%Λ, 15%Π) προκαλούμενη από διάτμηση, των αιμοπεταλίων σε όλεςμε νερό ή ΣΓ με κ.κρασί ή PAI-1, von WF, TG, τις παρεμβάσεις, αύξηση τουόχι γεύμα με νερό ή θρομβοξάνια στα ούρα PAI-1 και των TG στο κρασίμε κ. κρασί (60 γρ αλκοόλ)σε σχέση με το νερό10 υγιείς μκ α ΣΓ (782 Kcal: 30%Y, 53%Λ, Συσσώρευση αιμοπεταλίων Μείωση της συσσώρευσης 57(ηλικία: 32-38) 12%Π) με νερό ή με κ. κρασί ή επαγόμενη από PAF, PAI-1, των αιμοπεταλίων στηλ. κρασί ή με αλκοολούχο TBARS, ex vivo οξείδωση ορού παρέμβαση των κρασιώνυδατικό διάλυμα (4 mL/kg)σε σχέση με την παρέμβασηνερού και στην παρέμβασηκ. κρασιού σε σχέση μεαλκοολούχο υδατικό διάλυμα.Αύξηση των επιπέδων PAI-1στις αλκοολούχες παρεμβάσειςσε σχέση με την παρέμβαση νερούσε υγιείς εθελοντές δεν παρατηρήθηκε καμία διαφοροποίησηστα επίπεδα γλυκόζης και ινσουλίνης στις παρεμβάσεις μελευκό και κόκκινο κρασί σε σχέση με τις παρεμβάσεις αναφοράς(νερό, αλκοολούχο υδατικό δ/μα) 39 . Ένας από τουςπιθανούς μηχανισμούς όπου τα συστατικά του κρασιού μπορείνα έχουν υπογλυκαιμική δράση είναι η αναστολή των ενζύμωνα-αμυλάση και α-γλυκοζιδάση 40 .Επίδραση στα επίπεδα των λιποειδώνΤα βραχυπρόθεσμα αποτελέσματα από την κατανάλωσηκρασιού στα λιποειδή του ορού, και τις λιποπρωτεΐνες μελετήθηκεστην έρευνα των Djousse και των συνεργατώντου 41 . Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι υπήρξε μια τάση για μεγαλύτερηαύξηση των τριακυλογλυκερολών και των VLDLμετά το γεύμα με το κρασί, η οποία όμως δεν ήταν στατιστικώςσημαντική. Επίσης δεν παρατηρήθηκαν σημαντικέςαλλαγές στα επίπεδα της HDL-, της LDL- και της ολικής χοληστερόλης.Παρόμοια ο Ventura και οι συνεργάτες του 42δεν παρατήρησαν καμία διαφοροποίηση στα επίπεδα τωντριακυλογλυκερολών σε υγιείς εθελοντές στην παρέμβασητου κρασιού σε σχέση με το γεύμα αναφοράς. Η Naissadesκαι οι συνεργάτες της 38 έδειξαν σε δυσλιπιδαιμικές μεταεμμηνοπαυσιακέςγυναίκες ότι η κατανάλωση κόκκινου κρασιούπαράλληλα με ένα γεύμα έχει ως αποτέλεσμα την αύξησητων τριακυλογλυκερολών σε σχέση με το γεύμα ανα-

154 Ε. Φραγκοπούλουφοράς κάτι που δεν παρατηρήθηκε στο μη αλκοολούχο κόκκινοκρασί. Επιπλέον, σε ασθενείς με καρδιαγγειακή νόσοφάνηκε ότι η κατανάλωση κόκκινου και λευκού κρασιού παράλληλαμε το γεύμα αύξησε τα επίπεδα τριακυλογλυκερόλώνσε σχέση με το ισοθερμικό αναψυκτικό 43 . Αντίστοιχασε μελέτη που πραγματοποιήσαμε σε υγιείς εθελοντές παρατηρήθηκεαύξηση των τριακυλογλυκερολών στις παρεμβάσειςμε αλκοολούχο ποτό (λευκό ή κόκκινο κρασί και αλκοολούχουδατικό δ/μα) σε σχέση με την παρέμβαση τουνερού, ενώ καμία επίδραση δεν παρατηρήθηκε στα επίπεδαστα επίπεδα HDL-χοληστερόλης, LDL-χοληστερόλης και ολικήςχοληστερόλης μεταξύ των παρεμβάσεων 39 .Από τις παραπάνω μελέτες φαίνεται ότι η αύξηση τωντριακυλογλυκερολών πιθανώς να οφείλετε στην αλκοόληκαι όχι στα άλλα συστατικά του κρασιούΕπίδραση σε δείκτες οξειδωτικού στρεςΔεδομένου της αύξησης του οξειδωτικού στρες κατά τηνμεταγευματική κατάσταση θεωρήθηκε ότι η ύπαρξη των αντιοξειδωτικώνστο κρασί θα βελτίωνε τους δείκτες οξειδωτικούστρες. Στις περισσότερες μελέτες η ολική αντιοξειδωτικήικανότητα του ορού (TAC, ORAC, TRAP) των εθελοντώναυξήθηκε τόσο σε υγιείς εθελοντές όσο και σε διαβητικούς35,42,44,45 . Τα επίπεδα των TBARS εκφρασμένα ως μηλονηλοαλδεϋδηστον ορό μειώθηκαν στην μελέτη του Gorelicκαι των συνεργατών του 46 στη παρέμβαση του γεύματοςμε το κρασί έναντι του σκέτου γεύματος, ενώ του Blackhurstκαι των συνεργατών του 47 στα επίπεδα των TBARSστα χυλομικρά δεν παρατηρήθηκε κάποια διαφοροποίησημε το κρασί. Επιπλέον, σε δυο μελέτες έχουν μετρήσει τηνex vivo αντίσταση της LDL στην οξείδωση. Η μια πραγματοποιήθηκεσε διαβητικούς ασθενείς που φάνηκε ότι η κατανάλωσηκρασιού παράλληλα με το γεύμα μειώνει την οξείδωσητης LDL σε σχέση με το γεύμα 45 . Η άλλη πραγματοποιήθηκεσε υγιείς εθελοντές και έδειξε να το κρασί δενδιαφοροποιεί την οξείδωση της LDL σε σχέση με το σκέτογεύμα αλλά σε σχέση με την κατανάλωση υδατικού διαλύματοςαιθανόλης παράλληλα με το γεύμα αναφοράς 44 . Επιπρόσθετα,στην μελέτη τη δική μας δεν παρατηρήθηκε καμίαδιαφοροποίηση μεταξύ των τεσσάρων παρεμβάσεων (λευκόκρασί ή κόκκινο κρασί ή αλκοολούχο υδατικό δ/μα ή νερό)στα επίπεδα των TBARS και στην ex vivo αντίσταση τουορού στην οξείδωση 48 . Τέλος η Natella και οι συνεργάτεςτης σε μια πιο πρόσφατη μελέτη παρατήρησαν μείωση τωνπροϊόντων οξείδωσης της χοληστερόλης στη παρέμβαση μετο κρασί έναντι της παρέμβασης αναφοράς 49 .Επίδραση σε δείκτες φλεγμονήςΟι μελέτες που μετράνε μεταγευματικά τους δείκτες φλεγμονήςκατά την κατανάλωση κρασιού παράλληλα με ένα γεύμαείναι περιορισμένες. Ο Williams και οι συνεργάτες τουεξέτασαν σε ασθενείς με CAD την μεταγευματική μεταβολήτης IL6, της CRP, του ICAM-1 και του sVCAM-1 μετά τηνκατανάλωση είτε λευκού είτε κόκκινου κρασιού, είτε αναψυκτικούπαράλληλα με ένα γεύμα. Τα αποτελέσματα έδειξανότι μόνο τα επίπεδα της IL6 αυξήθηκαν και στις δυο παρεμβάσειςμε το κρασί στις 6 ώρες 43 . Οι συγγραφείς απέδωσαντην αύξηση αυτή στη δράση της αιθανόλης στο ήπαρ.Επιπλέον, σε μελέτη όπου εξετάσανε την ενεργοποίηση τουμεταγραφικού παράγοντα NF-κΒ σε περιφερειακά μονοκύτταρα,ο οποίος εμπλέκεται στην παραγωγή προ-φλεγμονωδώνκυτταροκινών, είδαν ότι η κατανάλωση κρασιού παράλληλαμε ένα λιπαρό γεύμα οδηγεί σε μείωση της ενεργοποίησηςτου σε σχέση με το γεύμα αναφοράς 50 .Επίδραση σε δείκτες ενδοθηλιακής λειτουργίαςΟι μελέτες που εξετάζουν την μεταγευματική επίδρασητης κατανάλωσης κρασιού σε δείκτες συνήθως μετράνε τηναγγειοδιαστολή μέσω ροής (Flow-Mediated-Dilatation,FMD). Σε όλες τις μελέτες φάνηκε ότι το μη αλκοολούχοκρασί αύξησε το FMD 51,52,54 . Αντίθετα τα αποτελέσματα γιατην κατανάλωση κρασιού είναι αντικρουόμενα αφού δενέδειξε να επιδρά στο FMD 51 , ούτε έδειξε να το αυξάνει 53και σε μια μελέτη έδειξε να έχει το αντίθετο αποτέλεσμα δηλαδήνα προκαλεί μείωση του FMD 54 . Αξίζει να σημειωθείότι στη μελέτη των Whelan και των συνεργατών του πουεξέτασαν την επίδραση τόσο του λευκού όσο και του κόκκινουκρασιού δεν φάνηκε να υπάρχει διαφοροποίηση ανάμεσαστους δυο τύπους κρασιών 53 .Επίδραση σε δείκτες αιμόστασηςΟι μελέτες που εξετάζουν την μεταγευματική επίδραση τηςκατανάλωσης κρασιού σε δείκτες αιμόστασης συνήθως μετράνεδείκτες ινωδόλυσης και συγκεκριμένα τον αναστολέαενεργοποίησης του πλασμαλογόνου (PAI) ή δείκτες πήξηςόπως τον παράγοντα VII, τον ενεργοποιητή του πλασμαλογόνου(tPA) ή τον παράγοντα von Willebrand. Από τις πρώτεςμελέτες είναι του Hendriks και των συνεργατών του 55 , όπουμελέτησαν την επίδραση της κατανάλωσης τριών αλκοολούχωνποτών σε σχέση με την κατανάλωση νερού παράλληλαμε το γεύμα. Όλα τα αλκοολούχα ποτά αύξησαν την δραστικότητατου PAI και το αντιγόνο του tPA, ενώ μείωσαν τηνδραστικότητα του tPA σε σχέση με το νερό. Το επόμενο όμωςπρωί η δραστικότητα του tPA ήταν μεγαλύτερη στα αλκοολούχαποτά σε σχέση με το νερό. O Numminen και οι συνεργάτεςπαρατήρησαν μείωση της επαγόμενης από διάτμησησυσσώρευσης αιμοπεταλίων τόσο στο γεύμα αναφοράς όσοκαι στην παρέμβαση με το κόκκινο κρασί. Επίσης στην ίδιαμελέτη παρατηρήθηκε αύξηση του PAI-1 και μείωση των πολυμερώντου παράγοντα von WF στο κρασί σε σχέση με τονερό, ενώ δεν παρατηρήθηκε καμία διαφορά στα επίπεδατων θρομβοξανίων στα ούρα 56 . Στη μελέτη που πραγματοποίησεη ερευνητική μας ομάδα σε υγιείς εθελοντές που έλαβανμέρος σε 4 παρεμβάσεις (λευκό κρασί ή κόκκινο κρασί

Κρασί και καρδιαγγειακά155ή αλκοολούχο υδατικό δ/μα ή νερό) παρατηρήθηκε μείωσητης επαγόμενης από PAF συσσώρευσης των αιμοπεταλίωνστις παρεμβάσεις με το λευκό και κόκκινο κρασί σε σχέσημε την παρέμβαση του νερού και μείωσή της με το κόκκινοκρασί σε σχέση με την παρέμβαση της αιθανόλης. Επιπλέον,παρατηρήσαμε μια τάση για αύξηση των μεταγευματικών επιπέδωντου PAI-1 στις αλκοολούχες παρεμβάσεις σε σχέσημε το την παρέμβαση του νερού 57 .ΣύνοψηΟι διασταυρούμενες τυχαιοποιημένες μελέτες που εξετάζουντην επίδραση της κατανάλωσης κρασιού παράλληλα μεένα γεύμα σε καρδιαγγειακούς δείκτες είναι σχετικά περιορισμένες.Οι περισσότερες από αυτές εξετάζουν την αντιοξειδωτικήτου δράση δεδομένου της ύπαρξής των φαινολικώνενώσεων στο κρασί. Τα μέχρις στιγμής αποτελέσματα(αν και είναι δύσκολο να εξαχθεί ένα γενικό συμπέρασμαλόγω της ετερογένειας των βιοχημικών δεικτών οξειδωτικούστρες) δεν φαίνεται να επιβεβαιώνουν την παρατηρούμενησε μακροχρόνιες μελέτες αντιοξειδωτική δράση του κρασιού,αλλά αυτό που είναι πιο πιθανό είναι μεταγευματικά να αντισταθμίζουνοι φαινολικές ενώσεις την προ-οξειδωτική δράσητης αιθανόλης. Όσον αφορά τα επίπεδα γλυκόζης και ινσουλίνηςδεν φαίνεται η κατανάλωση κρασιού να έχει σημαντικήμεταγευματική επίδραση στα επίπεδα τους. Από τηνάλλη πλευρά φαίνεται ότι αυξάνει μεταγευματικά τα επίπεδατων τριακυλογκλυκερών, δράση που φαίνεται να οφείλεταιστην αιθανόλη. Αντίθετα η επίδραση της κατανάλωσης κρασιούσε δείκτες φλεγμονής και στην ενδοθηλιακή λειτουργίαφαίνεται να οφείλεται στα βιοδραστικά συστατικά του κρασιούκαι όχι στην αιθανόλη. Επιπρόσθετα, όσον αφόρα τηνμεταγευματική επίδραση του κρασιού στην αιμόσταση φαίνεταινα προκαλεί αύξηση της ινωδόλυσης, που πιθανώςοφείλεται στην αλκοόλη και αναστολή της συσσώρευσης αιμοπεταλίωνπου οφείλεται εν μέρει στην αλκοόλη και εν μέρειστα άλλα βιοδραστικά συστατικά. Για να μπορέσουν όμωςνα εξαχθούν ασφαλή συμπεράσματα πρέπει να διεξαχθούνπερισσότερες κλινικές μελέτες.Βιβλιογραφία1. Rimm EB. Invited commentary – Alcohol consumption and coronaryheart disease: Good habits may be more important than just good wine.Am J Epidemiol 1996; 143:1094-1098.2. Renaud S, Lanzmann-Petithory D, Gueguen R, Conard P. Biol Res2004; 37(2):183-7.3. Klatsky AL. Alcohol and cardiovascular diseases. Expert Rev CardiovascTher 2009; 7(5):499-506.4. St Leger AS, Cochrane AL, Moore F. Factors associated with cardiacmortality in developed countries with particular reference to the consumptionof wine. Lancet 1979; 1(8124):1017-1020.5. Renaud S, de Lorgeril M. Wine, alcohol, platelets, and the French paradoxfor coronary heart disease. Lancet 1992; 339:1523-1526.6. Fragopoulou E, Demopoulos CA, Antonopoulou S. Lipid minor constituentsin wines. A biochemical approach in the French paradox. InternationalJournal of Wine Research 2009; 1(1): 131-143.7. McMichael J. French wine and death certificates. Lancet 1979;1:1186-1187.8. Law M, Wald N. Why heart disease mortality is low in France: thetime lag explanation. BMJ 1999; 318(7196):1471-1476.9. de Lorgeril M, Salen P, Paillard F, Laporte F, Boucher F, de Leiris J.Mediterranean diet and the French paradox: two distinct biogeographicconcepts for one consolidated scientifi c theory on the role of nutritionin coronary heart disease. Cardiovasc Res 2002; 54(3):503-515.10. Demopoulos CA, Karantonis HC, Antonopoulou S. Platelet activatingfactor - A molecular link between atherosclerosis theories. EuropeanJournal of Lipid Science and Technology 2003; 105(11):705-716.11. Waterhouse AL. Wine phenolics. Ann N Y Acad Sci 2002; 957:21-36.12. Dell’Agli M, Buscialà A, Bosisio E. Vascular effects of wine polyphenols.Cardiovasc Res 2004; 63(4):593-602.13. Cordova AC, Jackson LS, Berke-Schlessel DW, Sumpio BE. The cardiovascularprotective effect of red wine. J Am Coll Surg 2005;200(3):428-439.14. Fragopoulou E, Antonopoulou S, Nomikos T, Demopoulos CA. Structureelucidation of phenolic compounds from red/white wine withantiatherogenic properties Biochimica et Biophysica Acta - Molecularand Cell Biology of Lipids 2003; 1632 (1-3):90-99.15. Xanthopoulou MN, Fragopoulou E, Kalathara K, Nomikos T, KarantonisHC, Antonopoulou S. Antioxidant and anti-inflammatory activity ofred and white wine extracts. Food Chemistry 2010; 120 (3):665-672.16. Cao G, Prior A. Anthocyanins are detected in human plasma after oraladministration of an elderberry extract. Clin Chem 1999; 45:574-576.17. Manach C, Morand C, Crespy V, et al. Quercetin is recovered in humanplasma as conjugated derivative which retain antioxidant properties.FEBS Lett 1998; 426:331-336.18. Nigdikar S, Williams NR, Griffi n BA, Howard AN. Consumption ofred wine polyphenols reduces the susceptibility of low-density lipoproteinsto oxidation. Am J Clin Nutr 1998; 68:258-265.19. Zilversmit DB. Atherogenesis: a postprandial phenomenon. Circulation1979; 60:473-485.20. Wolff SP, Nourooz-Zadeh J. Hypothesis: UK consumption of dietarylipid hydroperoxides - a possible contributory factor to atherosclerosis.Atherosclerosis 1996; 119:261-263.21. Sies H, Stahl W, Sevanian A. Nutritional, dietary and postprandialoxidative stress. J Nutr 2005; 135:969-72.22. Ebenbichler CF,Kirchmair R, Egger C, Patsch JR. Postprandial stateand atherosclerosis. Curr Opin Lipidol 1995; 6:286-290.23. Dickinson S, Brand-Miller J. Glycemic index, postprandial glycemiaand cardiovascular disease. Curr Opin Lipidol 2005; 16(1):69-75.24. Karpe F. Postprandial lipoprotein metabolism and atherosclerosis. JIntern Med 1999; 246:341-55.25. Nappo F, Esposito K, Cioffi M, Giugliano G, Molinari AM, Paolisso G,Marfella R, Giugliano D. Postprandial endothelial activation in healthysubjects and in type 2 diabetic patients: role of fat and carbohydratemeals. J Am Coll Cardiol 2002; 39(7):1145-50.26. Dickinson S, Hancock DP, Petocz P, Ceriello A, Brand-Miller J. Highglycemicindex carbohydrate increases nuclear factor-kappaB activationin mononuclear cells of young, lean healthy subjects. Am J ClinNutr 2008; 87(5):1188-93.27. Bae JH, Bassenge E, Kim KB, Kim YN, Kim KS, Lee HJ, et al. Postprandialhypertriglyceridemia impairs endothelial function by enhancedoxidant stress. Atherosclerosis 2001; 155(2):517-523.28. Saxena R, Madhu SV, Shukla R, Prabhu KM, Gambhir J. K. Postprandialhypertriglyceridemia and oxidative stress in patients of type 2 diabetesmellitus with macrovascular complications. Clinica Chimica Acta; InternationalJournal of Clinical Chemistry 2005; 359(1-2):101-108.29. Miller GJ. Postprandial lipaemia and haemostatic factors. Atherosclerosis1998; 141:S47-S51.30. Silveira A. Postprandial triglycerides and blood coagulation. Exp ClinEndocrinol Diabetes 2001; 109(4):S527-3.31. Montegaard C, Tulk HM, Lauritzen L, Tholstrup T, Robinson LE. Acuteingestion of long-chain (n-3) polyunsaturated fatty acids decreases fibrinolysisin men with metabolic syndrome. J Nutr 2010; 140(1):38-43.

156 Ε. Φραγκοπούλου32. Nimpf J, Malle E, Leopold B, Wurm H, Kostner GM. Postprandial hyperlipemiainhibits platelet aggregation without affecting prostanoidmetabolism. Prostaglandin Leukot Essent Fatty Acids 1989; 37:7-13.33. Freese R, Mutanen M. Postprandial changes in platelet function andcoagulation factors after high-fat meals with different fatty acid compositions.Eur J Clin Nutr 1995; 49:658-64.34. Fragopoulou E, Detopoulou P, Nomikos T, Pliakis E, Panagiotakos DB,Antonopoulou S. Mediterranean wild plants reduce postprandial plateletaggregation in patients with metabolic syndrome. Metabolism2012; 61(3):325-34.35. Ceriello A, Bortolotti N, Motz E, Lizzio S, Catone B, Assaloni R, TonuttiL, Taboga C. Red wine protects diabetic patients from meal-inducedoxidative stress and thrombosis activation: a pleasant approachto the prevention of cardiovascular disease in diabetes. Eur J Clin Invest2001; 31(4):322-8.36. Kokavec A, Crowe SF. Effect on plasma insulin and plasma glucoseof consuming white wine alone after a meal. Alcohol Clin Exp Res2003; 27(11):1718-23.37. Brand-Miller JC, Fatema K, Middlemiss C, Bare M, Liu V, Atkinson F,Petocz P. Effect of alcoholic beverages on postprandial glycemia andinsulinemia in lean, young, healthy adults1-3. Am J Clin Nutr 2007;85(6):1545-51.38. Naissides M, Mamo JC, James AP, Pal S. The effect of acute red winepolyphenol consumption on postprandial lipaemia in postmenopausalwomen. Atherosclerosis 2004; 177(2):401-8.39. Καλαθαρά Κ. Επίδραση της κατανάλωσης κρασιού μεταγευματικά σεδείκτες φλεγμονής σε υγιείς άντρες. Μεταπτυχιακό Δίπλωμα Ειδίκευσης,Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο, 2011.40. Hanhineva K, Törrönen R, Bondia-Pons I, Pekkinen J, Kolehmainen M,Mykkänen H, Poutanen K. Impact of dietary polyphenols on carbohydratemetabolism. I nternational Journal of Molecular Sciences 2010;11(4):1365-1402.41. Djoussé L, Ellison RC, McLennan CE, Cupples LA, Lipinska I, ToflerGH, Gokce N, Vita JA. Acute effects of a high-fat meal with and withoutred wine on endothelial function in healthy subjects. Am J Cardiol1999; 84(6):660-4.42. Ventura P, Bini A, Panini R, Marri L, Tomasi A, Salvioli G. Red wine consumptionprevents vascular oxidative stress induced by a high-fat mealin healthy volunteers. Ιnt J Vitam Nutr Res 2004; 74(2):137-43.43. Williams MJ, Sutherland WH, Whelan AP, McCormick MP, de JongSA Acute Effect of Drinking Red and White Wines on CirculatingLevels of Inflammation-Sensitive Molecules in Men With CoronaryArtery Disease. Metabolism 2004; 53(3):318-323.44. Maxwell S, Cruickshank A, Thorpe G. Red wine and antioxidant activityin serum. Lancet 1994; 344(8916):193-4.45. Natella F, Ghiselli A, Guidi A, Ursini F, Scaccini C. Red wine mitigatesthe postprandial increase of LDL susceptibility to oxidation. FreeRadic Biol Med 2001; 30(9):1036-44.46. Gorelik S, Ligumsky M, Kohen R, Kanner J. A novel function of redwine polyphenols in humans: prevention of absorption of cytotoxiclipid peroxidation products. FASEB J 2008; 22(1):41-6.47. Blackhurst DM, Marais AD. Concomitant consumption of red wine andpolyunsaturated fatty acids in edible oil does not influence the peroxidationstatus of chylomicron lipids despite increasing plasma catechinconcentration. Nutr Metab Cardiovasc Dis 2006; 16(8):550-8.48. Αραμπατζή Κ. Επίδραση της κατανάλωσης κρασιού μεταγευματικά σεδείκτες οξειδωτικού στρες σε υγιείς άνδρες. Μεταπτυχιακό ΔίπλωμαΕιδίκευσης, Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο, 2012.49. Natella F, Macone A, Ramberti A, Forte M, Mattivi F, Matarese RM,Scaccini C. Red wine prevents the postprandial increase in plasmacholesterol oxidation products: a pilot study. Br J Nutr 2011; 4:1-6.50. Blanco-Colio LM, Valderrama M, Alvarez-Sala LA, Bustos C, OrtegoM, Hern ndez-Presa MA, Cancelas P, G mez-Gerique J, Mill n J,Egido J Red wine intake prevents nuclear factor-kappaB activation inperipheral blood mononuclear cells of healthy volunteers during postprandiallipemia. Circulation 2000; 102(9):1020-6.51. Agewall S, Wright S, Doughty RN, Whalley GA, Duxbury M, SharpeN. Does a glass of red wine improve endothelial function? Eur HeartJ 2000; 21(1):74-8.52. Hashimoto M, Kim S, Eto M, Iijima K, Ako J, Yoshizumi M, AkishitaM, Kondo K, Itakura H, Hosoda K, Toba K, Ouchi Y. Effect of acuteintake of red wine on flow-mediated vasodilatation of the brachialartery. Am J Cardiol 2001; 88(12):1457-60, A9.53. Whelan AP, Sutherland WH, McCormick MP, Yeoman DJ, de Jong SA,Williams MJ. Effects of white and red wine on endothelial function in subjectswith coronary artery disease. Intern Med J 2004; 34(5):224-8.54. Karatzi K, Papamichael C, Aznaouridis K, Karatzis E, Lekakis J, MatsoukaC, Boskou G, Chiou A, Sitara M, Feliou G, Kontoyiannis D,Zampelas A, Mavrikakis M. Constituents of red wine other than alcoholimprove endothelial function in patients with coronary artery disease.Coron Artery Dis 2004; 15(8):485-90.55. Hendriks HF, Veenstra J, Velthuis-te Wierik EJ, Schaafsma G, Kluft C.Effect of moderate dose of alcohol with evening meal on fibrinolyticfactors. BMJ 1994; 308(6935):1003-6.56. Numminen H, Kobayashi M, Uchiyama S, Iwata M, Ikeda Y, Riutta A,Syrjälä M, Kekomäki R, Hillbom M. Effects of alcohol and the eveningmeal on shear-induced platelet aggregation and urinary excretion ofprostanoids. Alcohol Alcohol 2000; 35(6):594-600.57. Xanthopoulou MN, Kalathara K, Arabatzi C, Antonopoulou S, FragopoulouE. Postprandial effect of wine consumption upon platelet aggregation.62 ο Ελληνικής Εταιρείας Βιοχημείας και Μοριακής Βιολογίας,9-11 Δεκεμβρίου 2011.

Καρδιολογική Γνώμη (2012) 7(2):157-158Oδηγίες προς τους συγγραφείςΗ κατάθεση μπορεί να γίνει με ταχυδρομική αποστολή (δισκέταή cd) στη διεύθυνση:Μαραθωνομάχων 26, 151 24, Μαρούσι ή στην ηλεκτρονικήδιεύθυνση dpanakoulia@tmg.grΠλήρεις οδηγίες στους συγγραφείςΣτόχος του περιοδικούΣχεδιάστηκε για να βοηθήσει τους Έλληνες καρδιολόγουςκαι ερευνητές στην ενημέρωση αναγνωρίζοντας ότι με τηνεξέλιξη της γνώσης και την εξειδίκευση που υπάρχει είναιδύσκολο πια να είναι πάντα ενημερωμένος ο ειδικός. Στόχοςμας θα είναι η συστηματοποίηση των πληροφοριών και ησφαιρική ενημέρωση του ειδικού.1. Η παρουσίαση εξελίξεων από ειδικούς σε διάφορους τομείς2. Αναλυτική και σφαιρική παρουσίαση της βιβλιογραφίας3. Άρθρα επικαιρότητας από καταξιωμένους καρδιολόγουςτου ελληνικού χώρουΟι συγγραφείς καλούνται να περιγράψουν τις κύριες εξελίξειςστον τομέα τους καθώς και πλήρη βιβλιογραφική ενημέρωσημε ειδικές παραπομπές στις σημαντικές εργασίες.Τα κυριότερα άρθρα θα έχουν μορφή ανασκόπησης.Πρέπει να έχει περίπου 3000 λέξεις και να δίνει έμφαση σεόλες τις βασικές εξελίξεις στο υπό ανάπτυξη θέμα. Στόχοςείναι πέρα από την αναφορά των εξελίξεων να δίνεται καιη προσωπική εμπειρία και άποψη. Προσοχή βέβαια χρειάζεταιώστε να αποφεύγονται βιαστικά και ανεπιβεβαίωτα συμπεράσματααπό την προσωπική εμπειρία.Δομή ανασκόπησηςΕισαγωγική σελίδα: Θα πρέπει να περιλαμβάνει τον πλήρητίτλο της ανασκόπησης, την συνολική καταμέτρηση λέξεων(εξαιρώντας τις βιβλιογραφίες), τα πλήρη ονόματα των συγγραφέωνκαι τον επιστημονικό τίτλο. Η πλήρης διεύθυνσητου κύριου συγγραφέα, το τηλέφωνο επικοινωνίας, το faxκαι η ηλεκτρονική διεύθυνση πρέπει να αναφέρονται.Περίληψη με δομή κειμένου: Tρεις παράγραφοι με αντίστοιχοτίτλο όχι μεγαλύτερο των 200 λέξεων. Αναφορά3-5 λέξεων-κλειδιά.Δομή περίληψης: Στόχος ανασκόπησης: Γιατί κρίνεται σημαντικήκαι ενδιαφέρουσα.Πρόσφατες εξελίξεις: Τα κύρια σημεία που αναλύονται στοκείμενο.Συμπέρασμα: Η σημασία των εξελίξεων στην κλινική πράξηή έρευνα.Εισαγωγή: Παράγραφος με στόχο την ανασκόπηση καιαναφορά στην προγενέστερη έρευνα.Κυρίως κείμενο: Μπορεί να περιλαμβάνει υποκεφάλαια.Συμπέρασμα: Συμπεράσματα από την ανασκόπηση και προτάσειςγια μελλοντική έρευνα.Ευχαριστήρια: Σε συνεργάτες και χορηγούς.ΒιβλιογραφίεςΕικόνες και λεζάντες: Όλες οι εικόνες πρέπει να έχουνλεζάντα.Εικόνες και πίνακες: Πρέπει να αναφέρονται στο κείμενο.ΒιβλιογραφίεςΜελέτες δημοσιευμένες που πρέπει να αναφέρονται στοτμήμα της βιβλιογραφίας εάν έχουν αναφερθεί στο κείμενο.Πρέπει να αριθμούνται με το σύστημα Vancouver.Μη δημοσιευμένο υλικό πρέπει να αναφέρεται στο κείμενομε ειδική σημείωση για παράδειγμα: Churchill SW, personalcommunication.Μορφή βιβλιογραφίαςΣτο κείμενο οι βιβλιογραφίες θα πρέπει να σημειώνονταισε αγκύλη, [1,2,3,4].Αν οι συγγραφείς είναι πάνω από 4 να αναφέρονται οι 3πρώτοι και et al. Το πρώτο γράμμα του τίτλου της εργασίαςνα είναι κεφαλαίο.Τα περιοδικά θα πρέπει να αναφέρονται κατά το IndexMedicus.

158 Οδηγίες προς τους συγγραφείςΠαραδείγματα:Συγγραφέας Α, Συγγραφέας Β. Τίτλος. Περιοδικό 2000;4:25-27.Βιβλίο: Συγγραφέας Α, Συγγραφέας Β. Τίτλος. Έκδοση.Εκδότης; 2000. 4:25-27.• Εάν είναι τροποποιημένες εικόνες πρέπει να αναφέρεται η πηγήτους καθώς και η ειδική άδεια χρήσης τους, το οποίο είναιευθύνη και υποχρέωση των συγγραφέων να προσκομίσουν.Το κόστος αναπαραγωγής έγχρωμων εικόνων θα επιβαρύνειτο περιοδικό.Οι εικόνες μπορεί να είναι σε μορφή TIFF (tagged imagefile format) ή και word. Οι ηλεκτρονικές σαρωμένες φωτογραφίεςπρέπει να είναι τουλάχιστο 300 dpi.Ειδικές επισημάνσειςΕάν υπάρχουν επιχορηγήσεις ή αντικρουόμενα συμφέρονταπρέπει να αναφέρονται.Δομή εργασίας• Διπλό διάστιχο• 3000 λέξεις περίπου• Περίληψη 200 λέξεων και 3-5 λέξεις κλειδιά• Δομή: εισαγωγή, κυρίως κείμενο με υποκεφάλαια, συμπέρασμακαι βιβλιογραφία• Πίνακες και εικόνες