patras 2006 - Documentation Centre on European Capitals of ...

Β.∆ΡΑΜΑΤΟΠΟΙΗΜΕΝΗ ΠΟΙΗΣΗ –Σωτήρης Χατζάκης: Περσεφόνη του Γιάννη Ρίτσου1η Μαΐου <strong>2006</strong> ΠτωχοκοµείοΟ µονόλογος του Γιάννη Ρίτσου «Περσεφόνη» τοποθετεί τον αρχαίο µύθο στο σύµπαν του ποιητή,όπου οι αποχρώσεις, οι αντανακλάσεις και τα ηµιτόνια ορίζουν έναν εύθραυστο, υπαινικτικό λόγο.Το σκοτάδι και το φως, η άνοδος και η κάθοδος, ο έρωτας, ο θάνατος σε συζεύξεις µεγάλης ακρίβειας, προσφέρουνένα κείµενο χαρακτηριστικό της ευγένειας και της αµφισηµίας του ποιητή.Θεατρική µεταφορά-Σκηνοθεσία-ΜουσικήΕπιµέλεια: Σωτήρης ΧατζάκηςΒοηθός Σκηνοθέτη: Αγγέλα ΒακάληΣκηνικός χώρος-Κοστούµια: Έρση ∆ρίνηΦωτισµοί: Αντώνης ΠαναγιωτόπουλοςΣτο ρόλο της Περσεφόνης η Όλια Λαζαρίδου∆εκέµβριος 1965 – ∆εκέµβριος 1975: Σε µία µακράπερίοδο ραγδαίων πολιτικών εξελίξεων µεαφετηρία την ήττα του κοµµουνιστικού κινήµατος(εµφύλιος πόλεµος,∆εκέµβριος 1944), ο ποιητήςτης Ρωµιοσύνης παρακολουθεί, κατά τη διάρκειατης δεκαετίας 1965-1975, τη χώρα του να βυθίζεταισε καινούριες επικίνδυνες περιπέτειες... Ποιητήςαπόλυτα προσηλωµένος στο πολιτικό του όραµα,από τα πρώτα κιόλας σκιρτήµατα του πληθωρικούτου λυρισµού, εκτοπίζεται για άλλη µία φορά στα«καθαρτήρια» της εξορίας: Γυάρος,Λέρος, Σάµος.Βιώνοντας σε αυτή τη συγκυρία τον εαυτό του«σαν ένα κοµµάτι της ανθρωπότητας που τονπεριστοιχίζει µε τους καηµούς της, τους πόνουςτης, το µεγαλείο της, τους εξευτελισµούς της»,ο Γιάννης Ρίτσος περιδιαβαίνει το πληγωµένοαπό τη φυµατίωση κορµί του στους «Παρθενώνεςτου Ελληνισµού» -έτσι όπως τουλάχιστοναποκαλούνταν τα στρατόπεδα εξορίας απότο πολιτικό κατεστηµένο της εποχής. Σε αυτότο σκηνικό του θανάτου, το δέντρο της ποίησήςτου εξακολουθεί να τρέφεται αστείρευτα απότη µνήµη, προσεγγίζοντας την ιστορία ως πεδίοδραµατικών συγκρούσεων. Πλην όµως, σε αυτάτα ποιήµατα που αντικαθρεφτίζουν τηνκαθηµαγµένη µεταπολεµική εποχή, ο θάνατοςέχει πάντα ανθρώπινη ταυτότητα. Τον παλµόαυτής της ατµόσφαιρας αφουγκράζεται καιδιηθίζει ο δηµιουργός της 4ης διάστασης,ότανσυνθέτει το σχοινοτενή µονόλογο της Περσεφόνης. Σε µίαδιαλεκτική προσέγγιση της ιστορίας µετουσιώνει το µύθο τηςαρπαγής της Περσεφόνης από τον Άδη, σε αρχέτυπο πουαπεικονίζει την προσωπική και καθολική τραγωδία, την αέναη,δηλαδή, πάλη των δυνάµεων του φωτός και του σκότους.Εκφράζοντας αυτή την αντίληψη, ο Ρίτσος αναδοµείκαι ανασυνθέτει τα συστατικά του µύθου, ανάγοντάς τασε µία 4η, άχρονη και άυλη, δηλαδή, διάσταση, στην οποίατα δραµατικά υποκείµενα µπορούν να λειτουργήσουν ωςπερσόνες που υποδύονται ρόλους συµβολικούς και κατ’επέκταση διαχρονικούς.Σε αυτό το πλαίσιο, ο ποιητής, καταφέρνει να αναδείξει ταµυθολογικά µοτίβα στη σφαίρα του καθολικού, φωτίζοντάςτα πολυπρισµατικά και χρωµατίζοντάς τα ανεξίτηλα από τοβαθυστόχαστο και πολυκύµαντο λυρισµό του.Σύµφωνα, λοιπόν, µε το µονόλογο της Περσεφόνης,η µοναδική βεβαιότητα που δεσπόζει στον «κάτω κόσµο»είναι η σιωπή ενός απέραντου νεκροταφείου ονείρων, όπουακόµη και η θάλασσα µε τις «εναλλασσόµενες διαθέσειςτης... λαµποκοπάει µαρµαρωµένη», βουβή και ακύµαντη.Εξάλλου, στην «πολιτεία» της απέραντης σιωπής, οι υπήκοοιδεν καταβάλλουν ποτέ προσπάθεια να δουν, γιατί απλά τοσκοτάδι είναι «µαύρο, στιλπνό, αναλλοίωτο, χωρίςαποχρώσεις». Απεναντίας, απαλλαγµένοι από το «αβάσταχτοφως» παραδίνονται στην τυραννία του σκότους και έχουνσαν µοναδική παρηγοριά να µουρµουρίζουν στα µνηµόσυνατων ονείρων τους «διφορούµενα λόγια, παρακλήσειςκαι ξόρκια». Προεκτείνοντας αυτήν την αλληλουχία,η Περσεφόνη ως δραµατικό υποκείµενο, έρχεται σαν έναςεπιπλέον κρίκος, να προστεθεί στην ατελείωτη αλυσίδα τηςφθοράς. Παρασυρµένη από τη γοητεία του Άρχοντα τουΣκότους, καθηλώνεται στη φυλακή που η µοίρα τηνκαταδίκασε να ζει. Ανήµπορη να ορίσει την ύπαρξή της,υποσιτίζεται µε την ανάµνηση όσων αγάπησε και ζει µε τηνψευδαίσθηση ενός έρωτα, που δεν είναι τίποτε άλλο, παράένας καταναγκασµός, µία διαστροφή της αγάπης. Μετά όµως,από τη µακρόχρονη ακούσια συνεύρεσή της µε τον Άδη,η ψυχή της ενδίδει στην πολιορκία της νύχτας και βυθίζεταιστο σκοτάδι που τώρα απλώνεται «ακέραιο, παρηγορητικό,αναµάρτητο». Συµβιβασµένη µε τη µοίρα της, απεµπολεί τοζωτικό της χώρο και «αφού η επιθυµία δεν επαρκεί–αποµένει η κούραση, η παραίτηση– µία ευτυχισµένη σχεδόναβουλία». Σε αυτό το τέλµα της συνενοχής, το µόνο πουτης αποµένει είναι να προσποιείται την πιστή ερωµένηπου κολακεύει την «παιδική αλαζονεία» του ανασφαλούςτης συζύγου. Σε µία Ελλάδα που συνθλίβεται για άλληµία φορά στις συµπληγάδες των καιρών, ο πάντα επίκαιροςΓιάννης Ρίτσος αφυπνίζει µε τον ευθύβολο και πολυδιάστατολόγο του τη µνήµη της αγαπηµένης του Περσεφόνης, ώστενα απεκδυθεί το ένδυµα του σκότους και να επιστρέψειστους εαρινούς αγρούς των ρόδων και των υακίνθων...Σηµείωµα του σκηνοθέτη Σωτήρη ΧατζάκηΤι είδε άραγε η Περσεφόνη; Τι είδε στα αλήθεια ο ποιητήςκατά τη διάρκεια της καταβάσεως; Με ποιο τρόποενώθηκαν στην καταβύθιση, έτσι ώστε µε δυσκολία πλέον30B. DRAMATIC POETRY –Sotiris Chatzakis: Persephone by Yiannis RitsosMay 1st, <strong>2006</strong> Old Home for the Poor (Ptochokomeio)Theatrical Adaptation-Stage Direction-Musical Supervision: Sotiris ChatzakisAssistant director: Angela VakaliScenery-Costumes: Ersi DriniLighting: Antonis PanayiotopoulosPerformed by Olia LazaridouYiannis Ritsos’ monologue “Persephone” places ancient myth in the poet’s universe,where shades, reflections and semitones define a fragile, allusive discourse.Darkness and light, ascents and descents, Love, Death precisely entwined offer a textthat is characteristic of the poet’s courteousness and double entendre.December 1965 – December 1975: In a longperiod of rapid political developments beginningwith the defeat of the Communist movement(Civil War, December 1944), in 1965-1975 the poetof Romiossini watches his country sink into new,dangerous adventures...As a poet unconditionallydevoted to his political vision from the verybeginning of his plethoric lyricism,Yiannis Ritsosis once more deported to the “purgatories”of exile: Gyaros, Leros, Samos. Living in theseunfortunate conditions and seeing himself“as a piece of mankind surrounded by its thorns,its pains, its greatness, its humiliations”,YiannisRitsos carries his tuberculosis-striken body to the“Parthenons of Hellenism” –a name given to exilecamps by the political power structure of theperiod. In this scene of death, his memoriescontinue to water the tree of his poetry, vergingon history as a field of dramatic conflicts. But,in these poems which reflect the blood-stainedpostwar period, death always holds a humanidentity. The creator of Fourth Dimensionlistens and percolates the pulse of this environment,when composing the long monologue Persephone.In a dialectic approach to history, he transformsthe myth of the seizure of Persephone fromHades into a prototype illustrating the personalyet universal tragedy, the perpetual battlesbetween the powers of light and darkness.By expressing this idea, Ritsos reconstructs and recomposesthe ingredients of the myth, raising them to a 4th dimension,i.e. a dimension free of time and matter in which tragicfigures can function as personas acting out symbolic and thusdiachronic roles.Within this framework, the poet succeeds ineliciting the mythological patterns into the universal sphere,enlightening them in multiple prisms and colouring thempermanently by his deep-thinking and adventurous lyricism.According to the monologue of Persephone, the one singlecertainty looming in the underworld, is the silence cast overthe vast cemetery of dreams, where even the sea with its“alternating moods... gleans” silent and calm. Besides, in thenation of unbounded silence, the subjects make no effort tosee, simply because the darkness is “black, sleek, fade, withouttints or tones”.In contrast, free from the “unbearable light”, they surrenderto the tyranny of darkness and mutter, as their sole comfort,“ambiguous words, pleas and incantations” at thecommemorations of their dreams. Extending this sequence,the tragic figure of Persephone comes as an additional linkto be added in the never-ending chain of decay. Swept awayby the charm of the Lord of Darkness, Persephone isconfined to the prison in which fate has condemned herto live. Helpless to define her own existence, Persephoneis malnourished by the memories of those she loved andlives with the illusion of a romance that is nothing more thana compulsion, a corruption of love. But after her long,unintentional intercourse with Hades, her soul surrendersto the siege of the night and sinks into the darkness whichnow extends “whole, comforting, sinless”. Compromisingwith her fate, Persephone betrays her vital space and “sincedesire is not enough, fatigue and surrender remain –a nearlyblissful lack of will”.Within this deadlock of connivance,the only thing left for her to do is pretend to be the faithfullover who flatters the “childish arrogance” of her insecuremate. In a time when Greece is once more crushed by theSymplegades of the times,Yiannis Ritsos, ever so well-timed,awakens the memory of his beloved Persephone withhis accurate and multidimensional words so she can disownthe garments of darkness and return to the vernal fieldsof roses and hyacinths...Sotiris Chatzakis’ commentaryWhat did Persephone see? What did the poet really seeduring the descent? How did they connect during thedescent making it difficult to distinguish one from the other?Or perhaps neither one nor the other exist, but only oneexists, united by the alchemy of initiation which occursin creatures green and soft, vulnerable to experiencesof filtrations and internal transpositions…The being descending to its verdurous grave, the dreamhunting carnal commemoration… There! The crib whichconnects the living with the dead, the child’s toy with thehorror, the horror with the pleasure, the pleasure with theanguish. Not to be or not to be? Merely so, concealed…or perhaps openly expressed in words? The question reveals31