Rumbling on performativity_Frits Simon

Radicaal reflexief onderzoek: theoretische oriëntaties - criteria voor wetenschappelijkheid
– ethische verantwoordelijkheid
De eigen methodologische achtergrond en manier van werken vraagt om andere dan
de gebruikelijke criteria om van een wetenschappelijke benadering te spreken. Waar
doorgaans validiteit en generaliseerbaarheid van het onderzoek worden gevraagd, zijn
voor dit type onderzoek andere criteria van toepassing. In de hoofdstukken 1 en 2
wordt uitgebreid stilgestaan bij de eisen waaraan dit soort onderzoek dient te voldoen
om een certificaat van wetenschappelijkheid te verwerven.
Om deze andere criteria te bevatten moet duidelijk worden gemaakt dat onderzoek
vanuit een complex responsieve proces benadering een andere dan gebruikelijke
opvatting heeft over de werkelijkheid (ontologie) en de manier waarop deze wordt
begrepen (epistemologie). Kortweg komt het er in dit perspectief op neer dat de
manier waarop de werkelijkheid waargenomen wordt gevolgen heeft voor wat de
werkelijkheid is. De werkelijkheid wordt dus niet als een op zich-zelf-staand gegeven
gezien. De manier van waarnemen komt tot stand in de vele interacties tussen mensen.
In deze interacties komen sociale patronen tot stand die min of meer gedeelde
betekenissen opleveren en dus daarmee werkelijk worden en zijn. Ontologie en epistemologie
versmelten met elkaar. Dit noemt men wetenschapsfilosofisch gezien een
sociaal realistische positie.
Gevoed vanuit deze pragmatisch-filosofische grondslag (Mead) en naar analogie van
een complexiteitsbenadering van de werkelijkheid (Prigogine) wordt vanuit een complex
responsieve proces benadering gesteld dat onze sociale werkelijkheid voortdurend
verandert, onvoorspelbaar en onzeker is. Onze sociale werkelijkheid komt niet
rationeel en planmatig tot stand, maar kristalliseert zich in de vele sociale interacties
als het ware ‘achter onze rug om’ uit (Elias). De interacties worden benaderd als zijnde
doordesemd van micro-politieke handelingen van alle betrokkenen (Foucault); in de
vele sociale interacties is voortdurend micro-macht in het geding.
Een drietal narratieve verslagen zijn de empirische basis van het onderzoek. Als observerend
participant beschrijf ik wat er zich rond de eerdergenoemde onderwerpen
voordoet in een bepaalde groep van mensen die betrokken zijn bij het onderwerp. In
de narratieve verslagen wordt zichtbaar gemaakt op welke wijze beleidsvorming tot
stand komt. Meer specifiek: er wordt beschreven wat er gebeurt in de interacties en
tot welke resultaten die interacties leiden. Vervolgens worden de narratieve verslagen
reflexief gemaakt door ze te analyseren aan de hand van bestaande literatuur, om
mede op basis daarvan te laten zien wat er aan de hand van een complex responsieve
benadering anders begrepen kan worden. In alle drie de narratieve verslagen wordt
duidelijk dat resultaten niet op een rationeel planmatige manier tot stand komen,
maar als het ware het onvoorziene resultaat zijn van emergente ontwikkelingen in de
groep van betrokkenen. Er ontstaat iets dat causaal noch lineair herleid kan worden
op het proces waarin het tot stand komt. Aan deze emergentie draag ik bovendien bij
omdat ik niet vanuit een buitenstaanders- maar binnenstaanderspositie onderzoek doe.
224