Page 1 ا > ) ( Page 2 Page 3 3 ا پ ر از ب و ا ا و . ا. او ء ر ا ا داه . ا از رو ن ا ...

138
به اين مسئله طفره میرود که آيا مکان و زمان واقعیاند يا انگاری و يا درک نسبی ما از مکان
و زمان تقريبی است از اشکال حقيقی عينی هستی يا آن که تنها محصول ذهن تکامل يابنده،‏
سازمان دهنده،‏ هماهنگ کننده و غيره انسانند؟ اين و تنها اين مسئله شناختی اساسی است که
گرايشات اساسی فلسفی بر اساس آن تقسيم شدهاند.‏ انگلس در ‏"آنتی دورينگ"‏ میگويد:‏ ‏"ما اين
جا ابداً‏ با اين مطلب که چه ايدههائی در سر آقای دورينگ عوض میشوند سرو کار نداريم.‏
موضوع بحث ايده زمان نيست،‏ بلکه زمان واقعی است که آقای دورينگ نمیتواند به ارزانی از
شر آن خلاص شود."‏ ‏("آنتی دورينگ"،‏ چاپ پنجم آلمانی،‏ صفحه ۴١)
٧٩
–
–
اين بايد آنقدر واضح به نظر برسد که حتی يوشکويچها هم قادر باشند بفهمند که کُنه مطلب
چيست!‏ انگلس در مقابل دورينگ عبارت واقعيت يعنی واقعيت عينی زمان را قرار میدهد که
عموماً‏ توسط هر ماترياليستی پذيرفته شده و برای هر ماترياليستی روشن است.‏ و میگويد که
شخص نمیتواند از تأييد يا نفی اين عبارت صرفاً‏ با حرف زدن از تغيير در ايدههای زمان و
مکان فرار کند.‏ نکته اين نيست که انگلس ضرورت و ارزش علمی بررسی در تغيير و تکامل
ايدههای ما از زمان و مکان را نفی میکند،‏ بلکه آن است که ما بايد يک جواب استوار به مسئله
تئوری شناخت،‏ يعنی مسئله منبع و اهميت معرفت انسانی در کل بدهيم.‏ هر ايدهآليست فلسفی
نسبتاً‏ زيرکی و وقتی انگلس از ايدهآليستها صحبت میکند،‏ ايدهآليستهای استوار فلسفه
کلاسيک را در نظر دارد بی شبهه تکامل ايدههای ما از زمان و مکان را می پذيرد؛ اين طور
نيست که اگر او،‏ به عنوان مثال فکر کند که ايدههای تکامل يابنده ما از زمان و مکان به سمت
ايده مطلق زمان و مکان نزديک میشوند و غيره ديگر ايدهآليست نخواهد بود.‏ غير ممکن است
يک نظرگاه فلسفی را که در تقابل دشمنانه با اقسام روحگرائی و ايدهآليسم قرار گرفته،‏ استوار
حفظ کنيم،‏ اگر به نحوی قاطع و راسخ نپذيريم که نظرات ما درباره زمان و مکان يک زمان و
مکان حقيقتاً‏ عينی را منعکس میکنند؛ که اين جا نيز،‏ مثل حالت کلی،‏ به حقيقت عينی نزديک
میشوند.‏
انگلس به دورينگ تذکر میدهد که ‏"اشکال اساسی همه هستی مکان و زماناند،‏ و وجود
خارج از زمان همان قدر مهمل فاحش است که وجود خارج از مکان."‏ ‏(همان جا)‏
چرا لازم بود انگلس در نيمه اول نقل قول،‏ فويرباخ را تقريباً‏ کلمه به کلمه تکرار کند و،‏ در
نيمه دوم،‏ مبارزهای را به ياد آورد که فويرباخ با موفقيت عليه مهملهای فاحش خدا شناسی پيش
برده است؟ زيرا دورينگ،‏ همان طور که آدم میتواند از همان بخش کتاب انگلس بفهمد،‏
نمیتوانست بدون توسل به ‏"علت غائی"‏ جهان،‏ و به ‏"محرک اصلی"‏ ‏(که انگلس میگويد
عبارت ديگری است برای مفهوم ‏"خدا")‏ به اهداف فلسفه خود برسد.‏ بی شک دورينگ کمتر از
ماخيستهای ما که میخواهند مارکسيست باشند،‏ نمیخواست ماترياليست و ملحد باشد.‏ اماّ‏ او
قادر نبود به نحوی استوار آن نقطه نظر فلسفی را توسعه دهد که حقيقتاً‏ ريشه مهمل ايدهآليستی و
خدا شناسانه را بريده باشد.‏ از آن جا که او واقعيت عينی زمان و مکان را نشناخت يا لااقل به
نحوی روشن و مشخص بازنشناخت،‏ ‏(چون او متزلزل و در مورد اين مسئله مغشوش بود)‏ اين