Page 1 ا > ) ( Page 2 Page 3 3 ا پ ر از ب و ا ا و . ا. او ء ر ا ا داه . ا از رو ن ا ...

فصل سوم 125
جا میکنند.‏ آنان استادان امپريوکريتيکی آلمانی را باور کردند که صرف گفتن ‏"هم بستگی
تبعی"‏ کشفی در ‏"پوزيتيويسم متأخر"‏ است و شخص را از ‏"فيتیشيسم"‏ عباراتی چون
‏"ضرورت"،‏ ‏"قانون"‏ و غيره رها میکند.‏ البته اين کاملاً‏ غير عقلانی است و واندت کاملا در
ريشخند کردن چنان تغيير کلماتی ‏(در مقالهای که فوقاً‏ نقل شد،‏ در
و که در واقع چيزی را عوض نمیکند،‏ محق بود.‏ ماخ خود از
‏"کلمه اشکال"‏ قانون عليت صحبت میکند و در ‏"معرفت و خطا"ی خود
اين احتياط آشکار را میکند که مفهوم تابع تنها زمانی میتواند ‏"وابستگی عناصر"‏ را بيان کند
که امکان بيان نتايج مشاهده در شکل مقادير قابل اندازه گيری به دست آمده باشد،‏ که حتی در
علومی مانند شيمی جزئاً‏ به دست آمده است.‏ به عقيده ماخيستهای ما،‏ که نسبت به کشفيات
استادانه بسيار زود باورند،‏ فويرباخ ‏(از انگلس حرفی نمیزنيم)‏ نمیدانست که مفاهيم نظم،‏
قانون و غيره تحت شرايط معينی میتوانند به صورت يک رابطه تبعی بيان شوند که از نظر
رياضی تعريف شده باشد.‏
مسئله تئوری شناخت واقعاً‏ مهمی که گرايشات فلسفی را جدا میکند درجه دقتی که از
تعاريف،‏ از ارتباطات علّی به دست آمده است،‏ يا اين که اين تعاريف میتوانند در فرمولهای
دقيق رياضی بيان شوند نيست،‏ بلکه آن است که آيا منبع معرفت ما از اين ارتباطات قانون
طبيعی عينی است يا خواص ذهن ما،‏ قوهء فطری آن برای درک حقايق پيشين و غيره.‏ اين است
آن چيزی که به نحوی برگشت ناپذيری ماترياليستهائی به مانند فويرباخ،‏ مارکس و انگلس را
از آگنوستيکها ‏(هيومیها)،‏ آوناريوس و ماخ جدا میکند.‏
ماخ،‏ که او را به استوار بودن،‏ متهم کردن،‏ گناه است،‏ در بخشهای معينی از کارهايش
غالباً‏ توافق خود را با هيوم و تئوری ذهنیگرايانه عليت،‏ ‏"فراموش"‏ میکند و ‏"به سادگی"‏ مثل
يک دانشمند طبيعی استدلال میآورد،‏ يعنی از ديدگاه غريزی ماترياليستی.‏ به عنوان مثال در
مکانيک او از ‏"آن يک نواختی که طبيعت به ما میآموزد در پديدههایاش بيابيم"‏ میخوانيم
‏(چاپ فرانسوی،‏ صفحه اگر ما يکنواختی را در پديدههای طبيعت میيابيم،‏ آيا يک
نواختی به نحوی عينی خارج از ذهن ما وجود دارد؟ نه،‏ در مورد مسئله يکنواختی طبيعت،‏
ماخ چنين میگويد:‏ ‏"قدرتی که ما را ترغيب میکند در انديشه خود فاکتهائی را که تنها به
نحوی جزئی مشاهده شدهاند کامل نمائيم،‏ قدرت پيوستگی است.‏ که با تکرار قوی میشود.‏ بعداً‏
چنين به نظر ما میرسد که اين قدرتی است که مستقل از خواست ما و حقايق فردی است،‏
قدرتی که انديشهها و ‏(تأکيد از ماخ)‏ حقايق را هدايت میکند،‏ که به مثابه يک قانون حاکم بر هر
دو،‏ آنها را متقابلاً‏ در تطابق نگه میدارد.‏ اين که ما خود را قادر میبينيم که به کمک چنان
قانونی پيش بينی کنيم،‏ تنها ‏(؟)‏ ثابت میکند که يکنواختی کافی در محيط ما وجود دارد،‏ اماّ‏ اين
ضرورت موفقيت پيشبينیهای ما را ثابت نمیکند."‏ (383.S (Wärmelehre,
چنين نتيجه میگيرد که ما میتوانيم و بايد به جستجوی ضرورتی جدا از يکنواختی محيط
خود،‏ يعنی طبيعت باشيم؟ کجا بايد به دنبال آن گشت،‏ راز فلسفه ايدهآليستی است که از
philosophische
(Auflage 3 S.278)
(٣٨٣
(١٨٢
، Studien صفحه ٣٨٨