Die - University of the Free State

Centenary Nuus
sterrewag
in soektog na planete
Deur Hannes Pieterse
nagte reg bo-oor die Boyden-ster re wag verbybeweeg. “Ons hoef nie
op die horison deur vuil atmosfeer te kyk nie. Die winter weerpatroon
(min wolke) help ook om goeie waar nemings te doen. Dit
maak die kwali teit van die data wat ons verskaf, baie gesog,” sê prof.
Meintjes.
Die Boyden 1,5 m-teleskoop is toe ge rus met ’n geweldig
gesofistikeerde en sensi tiewe kamerasisteem wat aangekoop is met
’n toekenning van R150 000 uit die UV se Rektorsfonds.
Eers word robotiese teleskope met kameras gebruik om op
kontinue basis wye veldfoto’s te neem van digte stervelde in die
rigting van die galaktiese middelpunt, waar die sterkonsentrasie die
hoogste is. Die mikrolenswaarskynlikheid vir sterre om presies so
voor mekaar verby te beweeg is een uit ’n miljoen. Daarom moet
ten minste een miljoen sterre gemonitor word om een mikrolensgebeurtenis
waar te neem. Die wyeveldfoto’s word vergelyk en as
daar ʼn anomale verheldering van sterre op die foto’s is, word ’n
waarskuwing met dié koördinate na die verskillende sterre wagte
gestuur, onder meer die UV Boyden-sterrewag. Dan kan ’n meer
verfynde soek tog begin. Soms word tot twee waar sku wings per dag,
deurgestuur.
“Die soek tog is ʼn spanpoging,” sê prof. Meintjes. “Daar is
teleskope in Chili, Australië (Perth), Tasmanië en Suid-Afrika wat
saam 24 uur per dag waarnemings doen. Om die mikrolenstegniek
te laat werk word die waarnemings aaneenlopend ge doen. Soos die
aarde om sy as draai en dag en nag mekaar afwissel, sal een
sterrewag by ’n ander oornneem sodat die betrokke mikrolensgebeurtenis
(of events) on onder broke waargeneem kan word oor ’n
tyd basis lyn van ongeveer drie tot vier weke per gebeurtenis. Die
waarnemingsiklus duur jaarliks van Mei tot September, dit is die
tydperk waneer die galaktiese middelpunt met sy enorme
sterkonsentrasie sigbaar is in die Suidelike Halfrond.
Die mikrolensproses berus op die beginsel dat twee sterre wat
presies voor mekaar verby beweeg, soos waargeneem vanaf die
aarde, sal veroorsaak dat die voor grondster as gevolg van sy swaartekrag,
lig vanaf die agtergrondster na die aarde sal fokus (Sien skets
hier onder.) Einstein het reeds in 1915 met sy relatiwiteitsteorie die
gravi tasie lens verskynsel voorspel. Die ster in die voor grond vorm
’n lens en verhelder die lig van die ster in die agtergrond. Sou daar ’n
planeet om die voorgrondster wentel, sal daar ’n tweede intense
verheldering (flik ker ing) wees, met ’n tydsduur van sowat 12 tot 24
ure, gesuperponeer op die globale ver heldering wat enige iets
tussen drie tot sewe weke duur. Hoewel die planeet te klein is om
met ’n teleskoop waar te neem, word dit met die gravitasielenstegniek
“gesien”. Die lens-ster se grootte en massa bepaal die duur
van die mikrolenseffek (basis lyn), ter wyl die planeet se eienskappe,
asook sy afstand van sy geselster, die grootte en duur van die kort
intense flik kering bepaal. Die flikkering is met ander woorde die
hand tekening waarna gesoek word om die teen woordigheid van ’n
planeet te proklameer. (Sien grafiek by prof. Meintjes.)
Hoekom soek ons hierdie planete Daar is ʼn hele paar
antwoorde hierop, sê prof. Meintjes. “Eerstens is dit vir my as
fisikus ʼn toets om die akkuraatheid van Einstein se
relatiwiteitsteorie te begrens. Ons wil dus presies bepaal hoe
akkuraat Einstein se teorie is, en of daar sekere klein afwykings
waargeneem kan word in terme van die akkuraatheid van die
voorspellings rakende die gravitasielensverskynsel. Die tweede rede
is om te gaan kyk watter tipe planete ons kan waarneem, en om
so doende die bestaande teorieë rakende die ontstaan en evolusie van
‘sonnestelsels’ te probeer toets.
“Die heilige graal is natuurlik om ʼn sonnestelsel te kry
soortgelyk aan dié waar in ons leef. Die navorsers simuleer tans
model-mikrolensligkrommes van sterre wat planete huisves, met
massas soortgelyk aan die planeetmassas in ons eie sonnestelsel. Dit
is nie noodwendig dat ’n ander son nestelsel soortgelyk aan ons eie
Melkweg, intelligente lewe soos ons dit ervaar, daar sal huisves nie.
Die ‘lewe’ kan op ʼn heel ander vlak wees. Die heelal is so groot dat
jy nie die moontlikheid kan uitsluit dat daar wel nog sonnestelsels
soortgelyk aan dié van ons, bestaan nie.
Sien ook berig op bl. 19
November 06 • Bult
17