10.01.2015 Views

Punjabi

Punjabi

Punjabi

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

qqkrw<br />

1. AwrQk XojnwvW dI zrUrq<br />

2. GrylU AwrQk pRbMD ƒ smJx dI mh`qqw<br />

3. ivAwj-dr-ivAwj dI qwkq Aqy pYsy dI smyN muqwbk kImq<br />

4. bcq Aqy invyS nwl juVIAW cIzw<br />

5. bcwA nwl sMbMiDq vsqUAW<br />

6. auDwr lYx sMbMDI cIzW dI jwxkwrI<br />

7. pYn kwrf dI loV Aqy mh`qqw<br />

8. pOnzI skImW ƒ smJxw<br />

9. vwirs Aqy aus dy h`k<br />

10. nwrI kyNdirq cIzw<br />

11. b`icAW dI pVHweI sMbMDI XojnwvW<br />

12. ey.tI.AYm kwrf Aqy ipMn dI sur`iKAw leI nukqy<br />

13. GrylU AOrq ƒ sony ivc invyS krn leI inrdyS<br />

14. iv`q sMbMDI is`iKAw dw mh`qv<br />

15. invySk dy bcwau Aqy iSkwieqW ƒ soDx dI XMqR-ivDI<br />

3


1.AwrQk XojnwvW dI zrUrq<br />

AwrQk XojnwvW ‘kuJ’ bMidAW leI nhIN hn- AwrQk XojnwvW swirAW leI hn[ AwrQk<br />

XojnwvW iek Aiq mh`qvpUrn jIvn kOSl hY[ ieh pUMjI dI shI ivv`sQw duAwrw izMdgI dy audySW<br />

ƒ pwaux dI pRikirAw hY[ iek ^rwb AwrQk Xojnw quhwfy leI AwrQk prySwnIAW KVI kr<br />

skdI hY jdik, iek shI Xojnw quhwƒ Aqy quhwfy pirvwr ƒ iek Awrwmdyh izMdgI dvw skdI<br />

hY[ bdiksmqI nwl bhuq lok ieh socdy hn ik AwrQk Xojnw isrP pYsy nwl hI sMbMiDq hY[<br />

ieh shI nhIN hY – pYsw qW isrP iek SurUAwq hY[<br />

ijvyN iek Gr ƒ auswrn leI aus dI nINh dw mzbUq hoxw bhuq zrUrI hY, ausy pRkwr quhwƒ iek<br />

Tos AwrQk nINh dI loV hY[ AwrQk nINh dy leI zmInI p`Dr aupr swrw kMm kIqw jwxw bhuq<br />

zrUrI hY[ quhwfy audySW ivc Gr KrIdxw, b`icAW dI pVHweI leI bcq krnw, krizAW ƒ<br />

ivvsiQq krnw, jW syvw inivRqI dI Xojnw bxwauxw Swml hn[<br />

nIjI pUMjI dy Gyry ivc pYsy nwl sMbMiDq ijhVy ivSy Swml hn auh hn bjt bxwauxw (bjitMg),<br />

Krcy, bcq, invyS, syvw inivRqI Aqy bwkIAW ivc ienSorYNs[ jmInI p`Dr ’qy iek Tos AwrQk<br />

nINh leI ieh smJxw bhuq zrUrI hY ik ieh ivSy iek dUsry nwl ikvyN kMm krdy hn Aqy ikvyN<br />

iek dUjy ƒ pRBwivq krdy hn[ ieh iek Cy ih`isAW dI pRikRAw hY jo quhwƒ v`fI qsvIr lYx ivc<br />

mdd krygI[ dyKo ik AwrQk qOr qy qusIN ik`Qy ho Aqy ik`Qo phuMcxw cwh rhy ho[ ieh pRikRAw<br />

quhwƒ Awpxy audyS dI pUrqI le A`j Aqy B`ivK ivc jo krn dI loV hY aus ivc mddgwr<br />

swibq hovygI[<br />

hwlI iv`qI<br />

hwlwqW ƒ jWcxw<br />

iv`qI Xojnw ƒ<br />

dubwrw jWcxw qy<br />

prKxw<br />

iv`qI Xojnw<br />

bxwauxw Aqy<br />

lwgU krnw<br />

iv`qI<br />

XojnwvW<br />

dw kwrj<br />

iv`qI l`kS<br />

auGwV qy swDxy<br />

Fu`kvyN invySW<br />

bwry GoKxw<br />

hor invySW dw<br />

igAwn hwsl krky<br />

stRYtjI bxwauxw<br />

4


2. GrylU AwrQk pRbMD ƒ smJx dI mh`qqw<br />

Aksr Gr ivc pirvwr dy bjt dw iDAwn r`Kxw Aqy Gr dy pYisAW ƒ ivvsiQq r`Kx dI<br />

ijMmydwrI iksy iek bMdy dI huMdI hY[<br />

kI jykr quhwfw swQI mr jwvy jW AsmrQ hox kwrn bjt ƒ ivvsiQq nw r`K pwey quwhƒ<br />

ienHW kdmW qy c`lx dI loV hY :<br />

Gr dy bjt dw iDAwn r`Kxw<br />

l`gy hoey swry pYsy dI iek v`fI rUpryKw bxwau, ijvyN Awmdn, krjy, bwr-bwr hox vwly Krcy,<br />

invyS Awid[<br />

Awpxy Gr-pirvwr dy KricAW ƒ smJo Aqy aus leI bjt qy ic`Tw (srnI) iqAwr kro[ ienHW<br />

donW AOzwrw dy iesqmwl ip`Cy kwrn quhwƒ quhwfy pYisAW dI Jtpt iek qsvIr idKwauxw hY[<br />

iDAwn r`Ko, jy qusIN iemwndwrI nwl ies ivc AWkVy Brogy, qW quhwƒ vI AwpxI AwrQk siQqI<br />

dI shI qsvIr imlygI[<br />

vrqmwn ivc Krcy dy qrIikAW ƒ smJo Aqy ihswb r`Ko<br />

sQweI audwr dI rkm (fYibt) : eI.AYm.AweI (iekvyitf mMQlI ienstwlmYNt)<br />

AdwiegI/Bugqwn, kwr lon Aqy tYks kuJ Aijhy Krcy hn jo hr mhIny dyxy pYNdy hn[<br />

bdldI auDwr dI rkm (fYibt) : ibjlI, &on, kirAwny dw Krcw Aqy hor zrUrq dy swmwn dw<br />

Krcw jo iesqmwl au~qy inrBr krdw hY[ ienHW syvwvW dy ibl bdldy rihMdy hn Aqy ienHW dw<br />

ihswb mhIny dr mhIny r`Kxw cwhIdw hY[<br />

ieh p`kw kr lau ik hr cIz quhwfI phuMc ivc hY<br />

bs AwpxI pUMjI bwry pqw hoxw kw&I nhIN hovygw[ jy qusIN pUrI ijMmydwrI lYxw cwh rhy ho qW quhwƒ<br />

pUrI jwxkwrI hoxI zrUrI hY[ iqjorIAW dIAW kuMjIAW Awpxy kol r`Ko, ieh p`kw kr lau ik ijMnyH<br />

vI mu`K-m`uK Kwqy jIvn bImw pwlsIAW Aqy sMp`qI hY auh quhwfy nW qy hox jW iPr aus qoN lwB<br />

lYx vwilAW ivc mu`Flw nW quhwfw hovy[ ieh vI suinSicq kr lau ik qusIN Awpxy nW qy iek<br />

v`Krw Kwqw Kolo Aqy iksy ƒ aus leI mnonIq (sMkt dy smyN leI) vI kro qW jo pYisAW ƒ qusIN<br />

kuJ h`d q`k Awpxy kwbU ivc kr sko[<br />

hr cIz ƒ smJo Aqy jwxo ik ieh ikauN zrUrI hY<br />

lok kMm ƒ izAwdw s&lqw pUrvk pUrw kr lYNdy hn jdoN aunHW ƒ ieh smJ Aw jWdw hY ik jo auh<br />

kr rhy hn aus dw mMqv kI hY Awpxy swQI kolo isrP ieh suxnw ik “ieh auh Kwqw hY ijs<br />

ivc AsIN AwpxI bcq ƒ r`Kdy hW” ienHW cMgw nhIN hY ijnHW ik ieh smJxw ik ikauN AwpxI<br />

bcq ƒ ie`Qy hI r`Kx dw PYslw kIqw hY[ ieh kihxw ik ies bYNk ivc swƒ sB qoN v`DIAW dr<br />

imldI hY, mddgwr rhygw[<br />

5


hOlI-hOlI Awpxy swQI nwl AwriQk izMmydwrIAW ƒ vMfo<br />

jy ies vyly (vrqmwn smyN ivc) quhwƒ pYsy dw pRbMD krnw iblkul nhIN AwauNdw qW koiSS kro ik<br />

Coty-Coty AwswnI nwl hox vwly kMmW qoN, jo G`t joi^m vwly hox, SurU kro[ ijvyN ik hr mhIny iksy<br />

CotI rkm vwly ibl dy Bugqwn dI ijMmydwrI lau ijs ivc Bugqwn dI im`qI ivc cMgw-Kwsw smW<br />

hovy ijvyN ibjlI ibl[ ijauN-ijaN h`Q suKwlw huMdw jwey, nvyN kMmW ivc h`Q pwau[ AKIr qy, iek<br />

mhINy leI swry lYx-dyx dI ijMmydwrI inBwau (iblkul, iksy dI dyK-ryK hyT) iPr Awpxy swQI ƒ<br />

kuJ mhIinAW dI Cu`tI dy idau Aqy Awp aus vyly q`k swry lYx-dyx dI ijMmydwrI cu`ko jdoN q`k<br />

quhwfy dovW dI qs`lI nw ho jwvy[ ies nwl AwrQk lYx-dyx dI ijMmydwrI inBwaux ivc nw kyvl<br />

quhwfw Awqm ivSvws hI vDygw sgoN quhwfy swQI ƒ pirvwr dy hor msilAW bwry socx dI AwzwdI<br />

vI imlygI[<br />

Awksimk Gtnw dI Xojnw bwry crcw<br />

ieh quhwƒ p`kI qOr ’qy inSicq krnw peygw ik quhwfw swQI iksy AwpqkwlIn siQqI jW iksI<br />

AijhI AwrQk Gtnw ijs dI pUrv Xojnw nw kIqI hovy, ivc kI krygw[ ivcwrk p`Dr qy nhIN<br />

sgoN vwsqivk qOr ’qy Xojnw ivprIq hoieAW cIzW leI nIqI bxwaux Aqy aus aupr crcw krn<br />

dI loV hY[ ijvyN jy Awmdn ivc Acwnk nukswn dw swhmxw krnw pY jwvy qW ikhVy-ikhVy ibl<br />

ƒ AihmIAq dyxI hY Aqy ikhVy KricAW ƒ Gtwaux jw bMd krn dI loV hY[<br />

6


3. ivAwj-dr-ivAwj dI qwkq Aqy pYsy dI smyN muqwbk kImq<br />

ijauN ijauN qusIN AwpxI AwrQk XojnwvW aupr kMm krogy, qusIN dyKogy ik pYsy ƒ sur`iKAq Aqy<br />

p`ky qOr ’qy bxwaux vwlw sB qoN SkqISwlI AOzwr ‘ivAwj-dr-ivAwj dI jwdUeI qwkq’ hY[<br />

AYlbrf AweInstweIn ny iek vwrI ikhw sI ‘ies bRihmMf dI sB qoN SkqISwlI qwkq ivAwjdr-ivAwj<br />

dI ivAwj dr hY[’ ivAwj-dr-ivAwj iek bhuq hI is`Dw ivcwr hY jo hYrwn krn<br />

vwlI Awmdn idMdw hY : jy qusIN iksy inrDwirq Awmdn vwly invyS ivc pYsw pwauNdy ho Aqy aus<br />

aupr hox vwlI Awmdn ƒ muV dubwrw invyS krdy ho qW smyN dy nwl quhwfw invyS bhuq izAwdw<br />

v`D jWdw hY[ swDwrn ivAwj dr qy qusIN kyvl mUl qy ivAwj kmwauNdy ho (mqlb auh rkm ijs<br />

ƒ qusIN SurUAwq ivc invyS kIqw sI), j`d ik ivAwj-dr-ivAwj dI ivAwj dr ivc qusIN mUl<br />

dy nwl-nwl aus aupr kmwey gey ivAwj qy vI ivAwj kmwauNdy ho[<br />

soco ik ivAwj-dr-ivAwj dI qwkq 12000 rupey slwnw (mqlb 1000 rupey mhIny) dy invyS ƒ<br />

iek AijhI skIm dy qihq, jo 30 swlW ivc 9% dw ivAwj dr dy rhI hovy, kI kr skdI hY<br />

3.6 l`K rupey (mUl rkm) jo ik invyS dI rkm hY, ienHy smyN ivc v`D ky 17.83 l`K rupey bx<br />

jweygI[<br />

ivAwj-dr-ivAwj AnuSwisq invyS ƒ pursikRq krdI hY Aqy lMmy smyN vwly invyS leI sB qoN<br />

v`D kwrgr siQq huMdI hY[ aupr id`qy audwhrx ivc pihly 20 swlW ivc jo rkm bxdI hY auh<br />

isrP 6.69 l`K rupey hY[ AKIrly 10 swl ivAwj-dr-ivAwj dI qwkq ivcly guxW dy pRBwv ƒ<br />

drswauNdy hn[ ijnHyN lMmy smyN leI qusIN Awpxw pYsw AxCoihAw rKogy, aus aunHI qyzI nwl v`Ddw<br />

jweygw[ ijvyN ik aupr d`sy gey invyS ƒ jykr 40 swl leI kr idqw jwvy qW auh quhwƒ 44.20<br />

l`K rupey dyvygw[<br />

ies leI ivAwj-dr-ivAwj iek Aijhw Swndwr AOzwr hY, jo quhwƒ lMmy smyN leI kIqy Coty<br />

invySw duAwrw cMgI KwsI dOllq iek`TI ken ivc mdd krdw hY[ vDIAw hovygw jy qusIN invyS<br />

krnw CyqI SurU kr idau Ayq invyS kIqy pYsy ƒ ipAw rihx idau[ shI qrIky nwl jy ikhw jwvy<br />

qW ivAwj-dr-ivAwj hI ieko iek kwrn hY ijs kwrn quhwƒ huxy invyS krnw SurU kr dyxw<br />

cwhIdw hY[ invyS qoN bwAd, hr v`Ddy idn nwl quhwfw pYsw quhwfy leI kMm kr irhw huMdw hY Aqy<br />

quhwƒ AwrQk qOr ’qy sur`iKAq Aqy mzbUq B`ivK dyx ivc mdd krdw hY[<br />

audwrhn : ivAwj-dr-ivAwj dI qwkq<br />

sMqoS Aqy sunIl dosq hn Aqy 1 l`K rupey ƒ 10% pRqI swl dI dr qy invyS krnw cwhuMdy hn[<br />

pr sMqoS ƒ ivAwj-dr-ivAwj dI dr aupr Aqy sunIl ƒ swDwrn ivAwj dr qy hI Awpxy<br />

Awpxy invyS qy 10% dw ivAwj imlygw<br />

7


hux ivAwj-dr-ivAwj dI qwkq vyKo :<br />

1. iek swl bwAd dohw ƒ ieko ijhI rkm imlygI, mqlb 1,10,000 rupey<br />

2. pMj swl bwAd sMqoS ƒ 1,61,051 rupey imlxgy Aqy sunIl ƒ 1,50,000 rupey<br />

3. qIh swlW bwAd sMqoS ƒ 17,44,940 rupey Aqy sunIl ƒ 4,00,000 rupey imlxgy<br />

30 swlW ivc 13.4 l`K rupey dw Prk<br />

1. id`vXw ny A`j 500 rupey dw invyS 7% pRqI swl ivAwj-dr-ivAwj dI ivAwj dr nwl<br />

kIqw hY[ ieh rkm ikMnI ho jweygI<br />

a. 5 swl ivc <br />

A. 10 swl ivc <br />

e. 20 swl ivc <br />

2. hux id`vXw ƒ Aijhw Kwqw imilAw hY jo 10% pRqI swl ivAwj-dr-ivAwj dr nwl<br />

Awmdn idMdw hY[ aus dI invyS kIqI 500 rupey dI rkm inmnilKq swlW ivc ikMnI ho<br />

jweygI <br />

a. 5 swl ivc <br />

A. 10 swl ivc <br />

e. 20 swl ivc <br />

72 dw inXm<br />

hux quhwƒ pqw hY ik ivAwj-dr-ivAwj dw mqlb hY ik jdoN qusIN su`qy pey huMdy ho qW vI quhwfw<br />

pYsw hor pYsw bxw irhw huMdw hY[ ieh ikMnw SkqISwlI hY ies ƒ jwxn dw iek qrIkw hY ijs ƒ<br />

72 dw inXm kihMdy hW[<br />

ihswbdwnW Anuswr, ieh jwxn leI ik quhwfI jmW kIqI rwSI ƒ dugxw hox leI ikMnw smW<br />

l`gygw, qusIN 72 ƒ ivAwj dr nwl Bwg kr idau[ clo mMn lYNdy hW ik quhwfy dwdw-dwdI/nwnwswl<br />

ivAwj-dr-ivAwj dI ivAwj dr 10% swDwrn ivAwj 10%<br />

1 1,10,000.00 1,10,000.00<br />

2 1,21,000.00 1,20,000.00<br />

3 1,33,100.00 1,30,000.00<br />

4 1,46,410.00 1,40,000.00<br />

5 1,61,051.00 1,50,000.00<br />

20 6,72,750.00 3,00,000.00<br />

25 10,83,470.59 3,50,000.00<br />

30 17,44,940.23 4,00,000.00<br />

8


nwnI ny quhwfy jnmidn qy quhwƒ 200 rupey id`qy ijs ƒ qusIN invyS krnw cwh rhy ho[ jy qusIN<br />

ies rkm ƒ Aijhy Kqy ivc pwauNdy ho ijs qy quwhƒ 6% pRqI swl dI ivAwj dr imldI hY, qW<br />

quhwfI rkm ƒ 400 rupey bxn ivc ikMnw smW lgygw[<br />

72 / 6% uivAwj = 12 swl<br />

ies dw mqlb, 12 swl ivc qusIN AwpxI rkm ƒ dugxw krky 400 rupet bxw lvogy[ pr kI<br />

hovy jy quhwƒ quhwfy ipqw jI iksy Aijhy Kwqy bwry d`sx ij`Qy qusI 9% pRqI swl dI ivAwj dr qy<br />

kmw skdy ho<br />

72 / 9% ivAwj = 8 swl<br />

hux quhwƒ 400 rupey 8 swlW ivc hI iml jwxgy[ ivAwj dr dy QoVy ijhy v`Dx nwl hI qusIN<br />

AwpxI rkm ƒ dugxw krn dw smW 4 swl G`tw ilAw hY Aqy ies kMm leI quhwƒ Awpxy Kwqy<br />

ivc koeI PwlqU rkm vI nhIN pwauNx peI, ijs nwl kMm dI r&qwr v`D jwey[<br />

pr audoN kI jy 8 swl dw ieMqzwr quhwƒ izAwdw l`gy Aqy qusIN 400 rupey 4 swlW ivc hI pwauxw<br />

cwho 72 dw inXm quhwƒ AwpxI rkm ƒ inSicq smyNi vc dugxw krn leI ivAwj dr bwry<br />

vI d`s skdw hY[ 4 swlW leI ieh bxygw :<br />

72 / 4 swl = 18 % ivAwj dr<br />

hux qusIN dyK skdy ho ik jo ivAwj dr qusIN kmwauNdy ho, aus ivc Coty ijhy Prk nwl quhwƒ<br />

kmwauNx dI gqI ivc ikMnw Prk Aw jWdw hY ijs kwrn guzrdy smyN nwl izAwdw pYsw kmwauNdy<br />

ho[<br />

pYsy dI smyN Anuswr kImq<br />

ijauN-ijauN smW bIqygw, quhwƒ iehsws hovygw ik 10 swl pihlW qusIN 10 rupey ivc dupihr dw<br />

Kwxw KrId skdy sI pr A`j ho skdw hY ik quhwƒ aus ivc iksy sbzI dy igxy-igxwey hI AMS<br />

imlx[ ies dw mqlb ik hzwr rupey dy not dI kImq AwauNx vwly pMj swlW qoN A`j ijAwdw<br />

hovygI[ hwlwik not auhI hY, pr qusIN A`j ies pYsy nwl ijAwdw kuJ kr skdy ho ikauNik smyN dy<br />

nwl 1000 rupey dI kImq mudrw pRswr dy kwrn G`t jweygI[<br />

jy iblkul swDwrn p`Dr ’qy g`l krIey qW pYsy dI smyN Anuswr kImq drswauNdI hY ik smW/vkq<br />

hI pYsw hY – quhwfy kol pey pYsy dI jo kImq hux hY auh auhI nhIN hY jo B`ivK ivc hovygI Aqy<br />

aultw vI[<br />

9


4. ivAwj-dr-ivAwj dI qwkq Aqy pYsy dI smyN muqwbk kImq<br />

bcq Aqy invyS nwl sMbMiDq vsqUAW/cIzW<br />

bYNks<br />

bYNk ifpoist iek mihPUz invyS hY ikaNik 100,000 rupey q`k dy bYNk ifpoist dI ifpoist<br />

ienSorYNs AYNf krYift grYNtI skIm AwP ieMfIAw dy AMqrgq ieMnSorYNs hoeI huMdI hY[ bYNkW ƒ<br />

BwrqI irzrv bYNk inXMqirq krdI hY Aqy clwaNdI hY[ gRwhk dI loV Anuswr bYNk v`K–v`K<br />

pRkwr dy ifpoist auplbd krwauNdI hY[bYNk ifpoistW ƒ qrjIh aus aupr imlx vwly pYisAW dI<br />

bjwey aus ivclI qrlqw Aqy mihPUz hox kwrn imldI hY[ bYNk ivc krvwey gey iPksf<br />

ifpoist dw 75–90% lon dy rUp ivc iml skdw hY[<br />

ifpoist dIAW iksmW Aqy aunHW dIAW ivSySqwvW<br />

syivMg bYNk AkwauNt<br />

- Awm qOr ’qy, sB qoN izAwdw lokW duAwrw vrqoN ivc ilAwey jwx vwlI cIz[<br />

- ieMtrst G`t imldw hY pr bhuq izAwdw qrl (Liquid) huMdw hY[<br />

- gRwhkW ivc bcq dI rUcI pYdw/pwauNx krn/leI bhuq v`DIAw hY[<br />

bYNk iPksf ifpoist (bYNk AYP.fI.)<br />

- ies dy AMqrgq bYNk ivc pYsw iksy inSicq AvDI leI (30 idnW qoN G`t nw hovy) Aqy pUrv<br />

inrDwirq ibAwj dr qy r`iKAw jWdw hY[<br />

- 6–12 mhIny dw smW AYP.fI. leI AwdrS smW huMdw hY ikauNik 6 mhInw qoN G`t AvDI dI<br />

AYP.fI. qy bYNk dw ibAwj dr G`t huMdw hY[<br />

- smW iesleI vI mh`qvpUrn hY ikauNik smyN qoN pihlW pYsw k`Fvwaux qy hwnI ho skdI hY[<br />

rIkirMg ifpoist AkwauNt (Recurring deposit account)<br />

- pUrv inrDwirq smyN leI pihlW qoN qYA kIqI geI rkm hr mhIny jmW krvweI jWdI hY[<br />

- bcq ^wqy qoN izAwdw ibAwj iMmldw hY[<br />

- iek inSicq rkm hr mhIny bcwaux ivc mddgwr swibq huMdw hY[<br />

spYSl bYNk trm ifpoist skIm (Special Bank term deposit Scheme)<br />

- ieh bYNk vloN tYks bcwaux leI clweI geI skim hY[<br />

- ieh ienkMm tYks AYkt dy sYkSn 80 sI dy AMqrgq imldI hY[<br />

- iksy vI sUcIgq bYNk ivc ies dw prpkqw smW (mYicaurItI tweIm) 5 swl hY[<br />

srkwrI skImW<br />

tYks bcwauNx dI skIm (tYks syvINg skIm)<br />

Bwrq srkwr ny keI tYks bcwaux dIAW skImW SurU kIqIAW hn, ijnHW ivcoN hn:<br />

- nYSnl syivMg srtIiPkyt (AYn.AYs.sI)<br />

- pbilk prwvIfYNt PMf (pI.pI.AYP)<br />

- post AwiPs skIm (pI.E.AYs)<br />

10


ienHW qoN ielwvw, imaucUAl PMfs duAwrw pyS kIqy eIkvItI ilMkf syivMg skIm<br />

(eI.AYl.AYs.AYs) Aqy PweInYnSl ienstIitauSn/bYNkw duAwrw pyS kIqy ienPrwstRkcr bWf vI<br />

tYks bcwaux ivc mdd krdy hn[<br />

ienHW invySW qoN hox vwlI Awmdn aupr ienkMm tYks nhIN lgdw Aqy ienHW skImW dy AMqrgq<br />

kIqy gey invyS vI tYks k`tx Xog Awmdn ivcoN pUrvinrDwirq sImW q`k G`tw id`qy jWdy hn[<br />

nYSnl syivMg srtIiPkyt (AYn.AYs.sI)<br />

- tYks bcq dIAW skImW ivc kwPI pRis`D hY, pUrw swl imldw hY[<br />

- G`t qo G`t 100 rupey Aqy vDw ijnHW mrzI skdy ho[<br />

- prp`k/pUrw (mYicaur) hox dw smW 6 swl hY[<br />

- bdlI (trWsPr) kIqw jw skdw hY Aqy ies aupr krjw vI lY skdy ho[<br />

pbilk prwvIfYNt PMf (pI.pI.AYP)<br />

- ibAwj dr 8% swl<br />

- invyS G`t qoN G`t 500 rupey Aqy v`D qoN v`D 70,000 rupey<br />

- prp`k/ pUrw (mYicaur) hox dw smW 15 swl<br />

- AkwauNt Ku`lHx dy qIsry PweInYnSl swl qoN krjw ilAw jw skdw hY jW iPr pihly swl ivc<br />

hI jmW krwey gey pYsy dw 25%[ krjy dI rkm izAwdw qoN izAwdw 36 ienstOlmYNtW ivc<br />

moV skdy ho[<br />

- sqvyN swl qoN ies ivcoN hr swl pYsw k`FwieAw jw skdw hY (bkwieAw rwSI dw 50% qoN<br />

izAwdw nhIN)<br />

post AwiPs skIm (pI.E.AYs)<br />

- ieh ienkMm tYks bcwauNx vwlIAW v`DIAw skImW ivcoN iek hY[<br />

- ieh pUrw swl imldI hY[<br />

- post AwiPs skImW invyS dI pRkwr Aqy aus dy pUry hox dI AvDI aupr inrBr krdIAW<br />

hn, ijs ƒ hyT id`qy Anuswr vMifAw jw skdw hY:-<br />

o mwisk ifpoist<br />

o bcq ifpoist<br />

o smyN Anuswr ifpoist<br />

o rYkirMg ifpoist<br />

eIkvItI ilMkf syivMg skImW (eI.AYl.AYs.AYs)<br />

- eIkvItI PMf dw hI bhuivkisq pRqIibMb hY, hwlWik ies ivc 80 sI dy qihq tYks ivc lwB<br />

imldw hY[<br />

- iqMn swlW leI smJoN ik qwly ivc rihMdw hY[<br />

- ies aupr imlx vwlw ifivfYNt vI tYks mukq huMdw hY[<br />

- ies ƒ vycx aupr loNg trm kYpItl gyn dw lwB ilAw jw skdw hY, ijs aupr kYpItl gyn<br />

tYks nhIN dyxw pYNdw[<br />

- G`t qoN G`t 500 rupey dw invyS hY jo Awpxy Awp guxw huMdw jWdw hY[<br />

- invyS krn vwlw bkwiedw invyS dI Xojnw ADIn kMm kr skdw hY[<br />

11


ienPrwstRkcr bWfs<br />

- iqMn swlW leI smJo ik qwly ivc rihMdw hY[<br />

- 20,000 rupey aupr sYkSn 88 dy AMqrgq tYks ivc Cut iml skdI hY[<br />

- pUry hox dI AvDI qoN pihlW irfkSn qy tYks ivc Cut ^qm ho jWdI hY[<br />

ikswn ivkws p~qr (ky.vI.pI)<br />

- ies skIm dy qihq invyS kIqw igAw pYsw 8 swl Aqy 7 mhIinAW ivc dugxw ho jWdw hY[<br />

- G`t qoN G`t 100 rupey qy auprI sImW mrzI Anuswr[<br />

- ieh skIm pUrw swl imldI hY[<br />

- ies skIm ADIn invyS qy qqkwl koeI tYks CUt nhIN hY[<br />

*invySk ƒ ieh slwh hY ik Fu`kvyN suqrW qoN tYks Aqy hor inXmW bwry jo vI nvW ho irhw hY aus<br />

bwry jwxkwrI zrUr pRwpq krn[<br />

bWfs<br />

bWf iek pRkwr dw krjw/auDwr hY jo KrIdx vwlw ies ƒ vycx vwly ƒ idMdw hY Aqy ies dy bdly<br />

aus ƒ ibAwj imldw hY[ bWfs kMpnIAW, PweInynSIAl ienstIitauSnw Aqy ieQoN q`k ik<br />

srkwr duAwrw vI zwrI kIqy jw skdy hn[ KrIdx vwly ƒ vycx vwly qoN Awmdn dy qOr ’qy<br />

ibAwj imldw hY Aqy pUrv-inrDwirq pUry hox dI iq`QI qy mUl rkm vI iml jWdI hY[<br />

bWfW dy pRkwr<br />

tYks qoN bcq leI bWf<br />

ieh bWf iek inSicq rkm q`k dI tYks ivc CUt duAwauNdy hn jo mUl qOr ’qy srkwrI inXmW<br />

aupr inrBr krdI hY[ audwhrx:-<br />

- ienkMm tYks AYkt, 1961 dy sYkSn 88 dy AMqrgq ienPrwstRkcr bWfs[<br />

- nwbwrf/ AYn.AYc.ey.AweI/ Awr.eI.sI bWfs jo ienkMm tYks AYkt, 1961 dy sYkSn 54eIsI<br />

dy AMqrgq AwauNdy hn[<br />

- Awr.bI.AweI tYks irlIP bWfs<br />

rYgulr ienkMm bWfs<br />

rYgulr ienkMm bWfs pUrv inrDwirq vk&y qy sQweI Awmdn dw jrIAw pRdwn krdI hY[<br />

audwhrx hn:-<br />

- fbl XuEr mnI bWf<br />

- stYp–Ap ientrst bWf<br />

- irtwiermYNt bWf<br />

- ienkYS bWf<br />

- AYjUkySn bWfs<br />

- mnI mltIplwier bWfs<br />

- fIp ifskwauNt bWfs<br />

12


mu`K ivSySqwvW<br />

- sI.Awr.AweI.AYs.AweI.AYl, AweI.sI.Awr.ey, sI.ey.Awr.eI, iPc Awid vrgIAW mwhrqw<br />

pRwpq krYift ryitMg AjMsIAW vloN Sumwr kIqI geI[ bWf qoN hox vwlI Awmdn aus dI<br />

krYift (sur`iKAw) ryitMg dy ihswb nwl A`gy–ip`Cy hMdI rihMdI hY[<br />

- lgwqwr Awmdn dy ihswb nwl v`DIAw hY[ bWf dy pRkwr dy ihswb nwl ies aupr ibAwj<br />

mhIny, cwr mhIny jW Cy mhIny aupr imldw hY[<br />

- bWf prweImrI jW sYikfrI dohW bwzwrW (mwriktW) ivc imldw hY[<br />

- ies dI bwzwr ivc kImq aus dy pUry hox qy imlx vwlw pYsw, c`l rhI ibAwj dr, Aqy<br />

vycx vwly dI bwzwr ivc swk aupr inrBr krdI hY[<br />

- KrIdx vwlw ienHW bWfW dy bdly bYNk qoN krzw lY skdw hY[<br />

- invyS dI G`t qoN G`t sImW 5000 rupey qoN 10000 rupey hY[<br />

- ies dI sImW 5 qoN 7 swl dI hY[<br />

- fImYt Pwrm dy qOr ’qy vI r`iKAw jw skdw hY[<br />

irx–p`qr ( fIbYncr)<br />

irx–p`qr dIAW m`K ivSySqwvW:-<br />

- inSicq ibAwj qy imlx vwlw p`qr ijs dy pUry hox dw smW A`gy ip`Cy ho skdw hY, bWfs nwl<br />

kwPI imldw juldw hY, pr ieh kMpnIAW duAwrw id`qw jWdw hY[<br />

- kMpnIAW duAwrw is`Dy qOr ’qy vI id`qw jWdw hY Aqy kdy-kdy Awp vI injI qOr ’qy ^rId skdy<br />

ho[<br />

- SyAr bwzwr (stwk AYkscyNj) ivc sUcI b`D ho vI skdw hY Aqy nhIN vI[ jy sUcI b`D hox qW<br />

AYs.eI.bI.AweI vloN mwnqw pRwpq krYift ryitMg AjMsIAW vloN Sumwr kIqw igAw hovy[<br />

- pUry hox dw smW izAwdw qr 3 qoN 10 swl dy ivckwr huMdw hY[<br />

irx–p`qr dIAW iksmW<br />

irx–p`qr keI pRkwr dy huMdy hn[ienHW bwry jwxkwrI ies pRkwr hY:-<br />

- nwn knvrtybl irx-p`qr (AYn.sI.fI) – swrw pYsw dyx vwly duAwrw hI rIfIm kIqw jWdw<br />

hY[<br />

- pwrSlI knvrtybl irx-p`qr (pI.sI.fI) – aus dw kuJ ih`sw dyx vwly duAwrw hI rIfIm<br />

kIqw jWdw hY Aqy bwkI KrIdx vwly ƒ jwxkwrI dyky jW ibnw id`qy hI eIkvItI ivc bdl<br />

id`qw jWdw hY[<br />

- pUrI qrHW knvrtybl irx-p`qr (AYP.sI.fI) – pUry ƒ hI eIkvItI ivc bdl id`qw jWdw hY[<br />

kMpnI dI AYP.fI<br />

mu`K ivSySqwvW:-<br />

- ieh kMpnI vloN jwrI kIqw jWdw hY[ bYNk dI AYP.fI vrgI hI huMdI hY[<br />

- kMpnI duAwrw Coty invySkW qoN pYsw auDwr lYx leI vriqAw jWdw hY[<br />

- invyS dw smW soc ky qYA krnw cwhIdw hY ikauNkI bhuqIAW AYP.fIAW prp`kqw qoN pihlW pYsy<br />

leI nhIN vrqIAW jw skdIAW[<br />

13


- bYNk vrgI sur`iKAw nhIN pRdwn krdy[ ies ivc jo^m huMdw hY[<br />

- ies ivc jo^m hox dy kwrn ieh bYNkw qoN izAwdw Awmdn idMdy hn[<br />

- sUcI b`D hY ik nhIN qoN sur`iKAw bwry pqw cl skdw hY[<br />

imaucUAl PMf<br />

imaucUAl PMf v`K-v`K invySkW qoN pYsw lYky aus ƒ pUMjI (stwk), bWf, CotI AvDI dI mnImwrikt<br />

ienstrUmYNt, isikaurtI jW sMpqI (AYsyt), jW ienHW sB ivc rlwA ky pYsw invyS krdw<br />

hY[ imaucUAl PMf dy ies rlwA ƒ aus dw portPolIau ikhw jWdw hY[ hr iek Xuint pUry PMfW dI<br />

kImq ivcoN invyS krn vwly dw ih`sw Aqy aus PMf qoN hox vwlI Awmdn ƒ drswauNdy hn[<br />

imaucUAl PMf dIAW kuJ Kws ivSySqwvW:-<br />

- proPYSnl mYnyjmYNt- pYsy ƒ PMf mYnyjr duAwrw invyS kIqw jWdw hY[<br />

- ivivDqw (fweyvrsIPIkySn) – invyS ip`Cy Xojnw dy rUp ivc ivivDqw kMm krdI hY ijs ƒ<br />

ies qrHW vI ikhw jw skdw hY ik “Awpxy swry AMfy ieko tokry ivc nhIN r`Kxy cwhIdy hn[”<br />

iksy iek iSAr jW bWf ivc invyS krn dI bjwey imaucUAl PMf ivc invyS krn nwl jo^m<br />

vMifAw jWdw hY[<br />

- sMiKAw dw kImq qy pRBwv (iekwnmI AwP skyl): ikauNik imaucUAl PMf iek smyN qy izAwdw<br />

mwqrw ivc isikAortI ƒ KrIddw Aqy vycdw hY iesleI aus dI sOdy dI kImq iksy vI iek<br />

ivAkqI dI ^rIdo-Prokq qoN G`t huMdI hY[<br />

- qrlqw: iksy vI iSAr dI qrHW imaucUAl PMf ƒ vI bwzwr ivc vyc ky pYsy ivc bcilAw jw<br />

skdw hY[<br />

- swdgI/sOK: imaucUAl PMf KrIdxw bVw hI sOKw hY[ keI bYNkW ny ies kMm ivc h`Q pwieAw<br />

hY Aqy invyS dI G`t qoN G`t mwqrw vI CotI hY[<br />

- invySkW ƒ aupr id`qIAW ivSySqwvW qy muV ivcwr krn qoN bwAd hI imaucUAl PMf ivc<br />

invyS krnw cwhIdw hY[<br />

imaucUAl PMf dIAW iksmW :-<br />

hryk PMf dy invyS krn dy pUrv-inrDwirq audyS huMdy hn jo ik PMf dy sMpqI (AYsyt),<br />

invyS krn dw Kyqr (dwierw) Aqy invyS dI nIqI inrDwirq krn ƒ buxdy hn[ SurUAwqI qOr ’qy<br />

ikhw jw skdw hY ik imaucUAl PMf iqMn pRkwr dy hn:-<br />

- iekvItI PMfs (stOk)<br />

- iPksf ienkMm PMfs (bWfs)<br />

- mnI-mwrikt PMfs<br />

swry imaucUAl PMf mUl qOr ’qy ienHW iqMnHW qoN hI bxdy hn[ ijvyN ik ijhVy iekvItI PMf<br />

qyzI nwl A`gy v`D rhIAW kMpnIAW ivc invyS kIqy jWdy hn aunHW ƒ groQ PMf ikhw jWdw hY,<br />

ijhVy iekvItI PMf Awpxy dwiery jW Kyqr ivc kMm kr rhIAW kMpnIAW ivc invyS krdy hn<br />

aunHW ƒ spySltI PMf ikhw jWdw hY[<br />

hY[<br />

imaucUAl PMf ƒ pUry hox dI iq`QI Anuswr Ku`lHy Aqy bMd PMfW ivc vI vMifAw jw skdw<br />

14


KulHy PMf (Aopn-AYniff PMf)<br />

- KulHy PMfW dI pUry hox dI koeI iq`QI nhIN huMdI[<br />

- invyS krn vwlw AYsyt mYnyjmYNt kMpnI (ey.AY~m.sI.), imaucUAl PMf dy d&qr jW iPr aunHW dy<br />

ienvystr srivs sYNtrW jW stwk bwzwr qoN/ƒ KulHy PMf KrId Aqy vyc skdw hY[<br />

- imaucUAl PMf dI ijs kImq qy aus dy KrIdx Aqy irfmSn dw sOdw huMdw hY auh PMf dI nYt<br />

AYsyt vYlIau (AYn.ey.sI.) aupr AwDwirq huMdI hY[<br />

bMd PMf (kloz-AYNf PMfs)<br />

- bMd PMf inSicq smyN leI huMdy hn[<br />

- inrDwirq kIqI pUrI hox dI iq`QI qy swrIAW iekweIAW (units) ƒ rIfIm kIqw jWdw hY Aqy<br />

skIm ^qm ho jWdI hY[<br />

- iekweIAW ƒ qrlqw pRdwn krn leI aus ƒ stwk AYkscyNj ivc sUcI bD kIqw jWdw hY[<br />

- invyS krn vwly stwk AYkscyNj ivc c`l rhI kImq aupr iekweIAW ƒ ^rIdx Aqy vycx<br />

dw kMm Awp krdy hn[<br />

mnI mwrikt PMfs<br />

- QoVy smyN dI inSicq Awmdn dyx vwlI (iPksf ienkm) iekweIAW ivc invyS krdI hY[<br />

- ho skdw hY ik Awmdn G`t hovy, pr mUl sur`iKAq rihMdw hY[<br />

- b`cq Kwqy qoN bihqr pr iPksf ifpoist qoN G`t Awmdn huMdI hY, qrlqw smJOqw kIqy ibnW[<br />

bWf/ienkm PMfs<br />

- mUl audyS siQrqw nwl Awmdn dyx dw hY[<br />

- mUl qOr ’qy ieh srkwrI Aqy smUhk irxW (Corporate debt) ivc invyS krdw hY[<br />

- BwvyN PMfW dI kImq ivc vwDw ho jwvy, ienHW PMfW dw mUl audyS invyS krn vwly ƒ pYsy dy<br />

pRvwh (Cash Flow) sMbMDI siQrqw pRdwn krnw hY[<br />

bYlYNsf PMfs (Balanced funds)<br />

- audyS hY sur`iKAw, Awmdn Aqy pUMjI ivc vwDy dw brwbr rlwA dyxw[<br />

- ies ip`Cy ijhVI nIqI kMm kr rhI hY auh hY sQweI Awmdn Aqy iekvItI ivc joV ky invyS<br />

krnw[<br />

iekvItI PMfs<br />

- iSAr Aqy stwk ivc invyS<br />

- ieh imaucUAl PMf dI sB qoN v`fI SRyxI hY[<br />

- invyS dw audyS smyN leI pUMjI ivc vwDw (kYpItl gRoQ) Aqy QoVI bhuqI Awmdn huMdw hY[<br />

- invyS dy v`K-v`K audySW kwrn v`K-v`K pRkwr dy iekvItI PMf hn[<br />

ivdyS/AMqr-rwStrI PMfs<br />

- iek AMqr-rwStrI PMf (jW ivdyS PMf) aunHW kMpnIAW dy iekvItI ivc invyS krdw hY jo ik<br />

Awpxy dyS qoN bwhr dy hn[<br />

sYktr PMfs<br />

- ieh ivqR dy iksy ^ws ^yqr ijvyN AwrQk, pROisauigk, svwsq Awid v`loN inSwnw im`Qdw hY[<br />

15


ienfYks PMfs<br />

- ies qrHW dy imaucUAl PMf ivSwl mwrikt ienfYks ijvyN ik sYnsYks jW inPtI dy kwrj ƒ<br />

duhrwauNdy hn[<br />

- ienfYks PMf bwzwr qoN hox vwlI Awmdn (mwrikt irtrn) ƒ hI duhrwauNdw hY Aqy invyS<br />

krn vwly ƒ G`t PIs dw lwB idMdw hY[<br />

iekvItI iSArs<br />

iSAr bwzwr lokW dw bwzwr (pbilk mwrikt) hY ij`Qy inrDwirq kImq aupr kMpnI dy iSArW<br />

dw sOdw huMdw hY; ieh auh isikaurtIAW hn jo ik stwk AYkscyNj ivc sUcI b`D hn[<br />

iSAr stwk AYkscyNj ivc sUcI b`D huMdy hn Aqy ienHW ƒ KrIidAw Aqy vyicAw jWdw hY<br />

ijs nwl sYkMfrI mwrikt (bwzwr) ivc ies dy KrIdo-iProkq ivc AwswnI huMdI hY[ Bwrq dIAW<br />

muK qOr ’qy ijhVIAW stwk AYkscyNjW hn auh hn stwk AYkscyNj muMbeI ijs ƒ bI.AYs.eI vI<br />

kihMdy hn Aqy nYSnl stwk AYkscyNj ijs ƒ AYn.AYs.eI. vI ikhw jWdw hY[ stwk AYkscyNj dw<br />

mul mMqv KrIdx Aqy vycx vwly ivc iskaurtIAW dy vwpwr ƒ sOKw bxwauNxw huMdw hY Aqy iesy<br />

qrHW auh bwzwr ivc Awpxw sQwn bxwauNdI hY[ iekvItI ivc invyS krnw joiKm BirAw huMdw hY<br />

ijs kwrn hor invySW nwloN izAwdw smyN dI mMg vI krdw hY[<br />

iekvItI ivc invyS krn dy do qrIky hn :<br />

- prweImrI mwrikt qoN (lokW dy KrIdx leI pyS kIqy gey iSArW leI ArzI dy ky)<br />

- sYkMfrI mwrikt qoN (stwk AYkscyNj ivc sUcI b`D kIqy gey iSArW ƒ ^rId ky)<br />

bwzwr ƒ pihlW smJ lYx qoN bwAd, ieh jwxnw zrUrI hY ik ikvyN iksy kMpnI, iSAr Aqy shI<br />

kImq dI cox kIqI jwvy[ QoVw ijhw SoD, QoVI ivivDqw Aqy iDAwn nwl dyKx qy ieh p`kw kIqw<br />

jw skdw hY ik invyS krn vwly ƒ cMgI Awmdn hovy[<br />

ifpoistrI isstm<br />

iSArW ivc invyS krn leI ieh zrUrI hY ik “fIstIrIAlweIzySn Aw& iSArs” bwry<br />

jwxkwrI hovy ikauNik A`j kl qrkIbn hr iSAr “fImYt” kIsm dw hY[ pihlW KrIdy gey<br />

iSArW leI kwZzI srtIPIkyt jwrI kIqw jWdw sI ijs ƒ A`j kl ielYktrOink Porm ivc<br />

bdl id`qw igAw hY[ ies dy leI, ifpoistrI isstm bwry jwxkwrI zrUrI ho geI hY[<br />

ifpoistrI iek AijhI sMsQw hY jo invySkW dIAW isikaurtIAW (ijvyN, iSArs, irx-p`qr,<br />

bWfs, srkwrI isikaurtIAW, imaucUAl PMf dIAW iekweIAW Awid) aunHW dy AnuroD aupr<br />

ielYktroink Porm ivc rijstrf ifpoistrI pwrtIsItYNt dy vwieAw Awpxy kol r`KdI hY[ iek<br />

isikaurtIAW dy sONDy dI suvIDw vI muheIAw krwauNdI hY[ ies dI qulnw bYNk nwl kIqI jw skdI<br />

hY, jo aus ivc pYsw jmw krwauNx vwilAW dw pYsw r`KdI hY, jo aus ivc pYsw jmw krwaux vwilAW<br />

dw pYsw r`KdI hY[<br />

ies vyly do ifpoistrIAW hn: nYSnl isikaurtIs ifpoistrI ilmIitf (AYn.AYs.fI.AYl) Aqy<br />

sYntrl ifpoistrI sriviss (Bwrq) ilmIitf (sI.fI.AYs.AYl), jo ik AYs.eI.bI.AweI dy nwl<br />

rijstrf hn[<br />

iek ifpoistrI pwrIsIpYNt (fI.pI.) ifpoistrI dw eyjYNt huMdw hY vwieAw ijs dy auh invySk ƒ<br />

imldw hY Aqy aus ƒ ifpoistrI dI syvw muh`eIAw krvwauNdw hY[ pbilk PweInYn SIAl<br />

16


ienstIitauSns, SYfIaUl, kmrSl bYNks, ivdySI bYNks, jo ik BwrqI irzrv bYNk qoN mwnqw<br />

pRwpq krn qoN bwAd Bwrq ivc kMm kr rhy hn, rwjkI PweInYnSIAl korporySns, kstofIAn,<br />

stwk brokr, klIAirMg kwrporySn/klIAirMg hwauiss, AYn.bI.AYP.sIs Aqy iksy jwrIkrn<br />

nwl juVy rijstrwr jW iPr iSAr trWsPr eyjyNt jo ik AYs.eI.bI.AweI duAwrw dsIAW geIAW<br />

zrUrqW muqwbk kMm kr irhw hY ƒ fI.pI dy qOr ’qy rijstr kIqw jw skdw hY[ bYNk dIAW<br />

syvwvW aus dI iksI SwKw qoN leIAW jw skdIAW hn jdik ifpoistrI syvwvW fI.pI qoN leIAW<br />

jw skdIAW hn[<br />

hux hr invySk ƒ stwk AYkscyNj ivc kMm krn leI jw iPr jnqw leI jwrI kIqy iSArw<br />

(pbilk eISU) ƒ KrIdx vwsqy ArzI dyx leI Awpxw bYnIPISIAl AOnr AkwauNt Kolxw zrUrI<br />

hY[ ies leI aupr d`sIAW geIAW shulqw ƒ iDAwn ivc r`Kdy hoey Awpxw bYnIPISIAl AOnr<br />

(bI.E) AkwauNt Kolx dI rwey id`qI jw skdI hY[<br />

hwlwik Coty invySkW ƒ BOiqk qOr ’qy soDy ivc mdd krn leI (v`D qoN v`D 500 iSAr, kImq<br />

BwvyN iknHI vI hovy) stwk AYkscyNj iek v`KrI iKVkI/QW idMdI hY ij`Qy auh (Coty invySk), BOiqk<br />

rUp ivc Awpxy dy h`Q ivc pey iSAr, jo ik fImYt sUcI ivc zrUrI qOr ’qy Swiml kIqy gey hn<br />

ƒ vyc skdy hn[ ienHW iSArW ƒ KrIdx vwilAW leI ienHW ƒ A`gy vycx qoN pihlW fImYt<br />

krwauxw zrUrI hY[<br />

fIpoistrI syvwvW dw lwB auTwauNx dy Pwiedy ies pRkwr hn :<br />

- isikaurtIAW ƒ r`Kx dw sOKw Aqy sur`iKq qrIkw[<br />

- isikaurtIAW ausy vyly bdlIAW jw skdIAW hn[<br />

- isikaurtIAW dy bdlx leI koeI stYNp fIautI nhIN dyxI pYNdI[<br />

- BOiqk rUp ivc imlx vwly srtIPIkytW nwl jUVy jo^m ijvyN ik ^rwb supurdgI, jwlI<br />

isikaurtIAW, dyrI, corI Awid Kqm ho jWdy hn[<br />

- isikaurtIAW ƒ bdlx nwl juVy kwZzI kMm G`t jWdy hn[<br />

- sOdy dI lwgq G`t jWdI hY[<br />

- izAwdw prySwnI ^qm ho jWdI hY ikauNik iek iSAr vI KrIidAw Aqy vyicAw jw skdw hY[<br />

- nOmInySn dI shUlq imldI hY[<br />

- fI.pI. ivc drj pqy ivc Awey bdlwA ƒ swrIAW kMpnIAW, ijnHW invySk kol isikaurtIAW<br />

hn ƒ ielYktronIkI d`s id`qw jWdw hY ijs nwl hryk ƒ Alg-Alg d`sx dI mihnq b`c<br />

jWdI hY[<br />

- isikaurtIAW dy sMcwr dw kMm fI.pI duAwrw kIqw jWdw hY ijs kwrn kMpnIAW nwl ic`TIp`qr<br />

^qm ho jWdw hY[<br />

- iSArW nwl sMbMiDq bons/drwV/iek hoxw/ivlInqw Awid nwl sMbMiDq kuJ vI fImYt ^wqy ivc<br />

Awpy cilAw jWdw hY[<br />

- eIkvItI Aqy irx nwl sMbMiDq iekweIAW ieko AkwauNt ivc r`KIAW jWdIAW hn[<br />

Xwd r`Kx Xog nukqy :<br />

- Bwg lYx vwlw iek Cotw invySk vI ho skdw hY Aqy iek bhuq v`fw vpwrI vI Aqy iksy vI<br />

sQwn dw rihx vwlw ho skdw hY[<br />

17


- kMpnIAW leI pYsw iek`Tw krn dw bhuq mh`qvpUrn zrIAw hY[<br />

- vpwr ƒ lokW nwl joV ky clwaux dw qrIkw hY jW iPr loV pYx qy lokW (pbilk<br />

mwrikt/bwzwr) ƒ iSAr vyc ky kMpnI ivc ih`sydwrI dy skdy ho[<br />

- dyS dI AwrQk ^ShwlI Aqy ivkws bwry jwxkwrI leI iSAr bwzwr ƒ mu`K sroq mMinAw<br />

jWdw hY[<br />

- stwr kImqW aupr-Q`lHy huMdIAW rihMdIAW hn jo ik bYNk ifpoistW Aqy bWfW ivc vyKx ƒ nhIN<br />

imldw[<br />

- eIkvItI ivc invyS krn dy kwrnW aupr QoVy-QoVy smyN bwAd punr ivcwr kr lYxw cwhIdw hY<br />

ik auh hux vI mMnx-Xog hn[<br />

- kdy-kdwr bwzwr AwrQk ^brW aupr qrk-sMgq qrIky nwl nhIN pyS AwauNdw, BwvyN ienHW<br />

^brW dI isikaurtIAW dI kImqW aupr koeI pRBwv pY irhw hovy jW nw[<br />

- CotI AvDI ivc, bwzwr ivc AweI Acwnk qbdIlIAW kwrn iSAr Aqy hor isikaurtIAW<br />

dI Skl hI ^rwb ho skdI hY, jo bwzwr dy rveIey bwry B`ivK bwxI krnw hor vI muSikl kr<br />

idMdw hY[<br />

invyS dy &ls&y<br />

- hr invyS dy joKm ƒ mwpo[<br />

- Awpxy pirvwr dIAW QoVy Aqy lMmy smyN dIAW zrUrqW bwry swP nzrIAw rKo[<br />

- invyS bwry inrxy AwpxI zrUrqW muqwbk lau[<br />

- jo skIm smJ nw Awvy aus ivc invyS nw kro[<br />

- ivSvws aupr invyS nw kro[ swry q`Q Awpxy h`Q ivc r`Ko[<br />

- Awmdn aupr l`gx vwly tYks dI jwxkwrI rKo[<br />

- A`KW bMd krky bwzwr dy nukiqAW Aqy APvwvW aupr ivSvws nw kro[<br />

- iksy vI cIz, jo AprikRqk qOr ’qy bhuq izAwdw jW G`t drsw rhI hovy, gVbV vwlI ho<br />

skdI hY[<br />

- iksy vI AijhI skIm ip`Cy nw jwxw ijs ivc ibAwj kmwaux dy c`kr ivc mUl hI gvw lau[<br />

- smJdwrI nwl invyS kro, vsqU dI pUrI jwxkwrI qoN bwAd[<br />

18


5. bcwA nwl sMbMiDq vsqUAW<br />

ienSorYNs pwlsIAW<br />

ienSorYNs, ijvyN ik nW qoN hI pqw cldw hY ik B`ivK dy nukswn qoN bcx leI krwieAw jWdw hY[<br />

hwlwik lweIP ienSorYNs sB qoN ijAwdw Awm hY pr iPr vI kuJ hor skImW vI hn jo inXimq<br />

Awmdn idMdIAW hn Aqy keI pRkwr dy nukswn dI BrpweI krdI hY[<br />

lweIP ienSorYNs<br />

lweIP ienSorYNs iek krwrnwmw hY ijs dy qihq vwiedw kIqy gey mnu`K ƒ jW koeI GtnW vwprn<br />

qy aus qoN bwAd jo vI aus rkm ƒ lYx dw h`kdwr hovy, ƒ inSicq kIqI rkm dyxI pYNdI hY[ mOq<br />

hox qy, Awpxy pirvwr ƒ Awmdn dy nukswn dI pUrqI leI AwrQk qOr ’qy surkSw dyx dw ieh<br />

cMgw qrIkw hY[<br />

trm lweIP ienSorYNs<br />

- Bwrq ivc pRis`DI hwsl kr rhI hY[<br />

- ienSorYNs kIqy gey ivAkqI dI mOq qy lwB leI aus duAwrw inSicq kIqy gey ienswn ƒ<br />

aukw-pukw rkm id`qI jWdI hY[<br />

- pwlsIAW 5, 10, 15, 20 jW 30 swlW leI huMdI hY[<br />

- prImIAm dI rwSI hor ienSorYNs pwlsIAW qoN G`t huMdI hY[<br />

- ies dI koeI nkdI kImq nhIN huMdI hY[<br />

sMp`qI (AYNnfwaumMt) pwlsIAW<br />

- inSicq AvDI qy prImIAm imldw hY Aqy aukw-pukw rkm ienSorYNs kIqy ivAkqI dI<br />

mOq qy jW pwlsI dy pUrw hox qy jo vI pihlW hovy qy imldI hY[<br />

vwriSk q`qw/pYnSn pwlsI/PMf<br />

- izMdgI dI ienSorYNs Swml nhIN krdI blik mOq q`k jW inSicq smyN leI Awmdn dI<br />

gRMtI idMdI hY[<br />

- ies ƒ lYx dw kwrn irtwiermYNt qoN bwAd vI Awmdn huMdw hY[<br />

- prImIAm dw Bugqwn jW qW ieko vwrI aukw-pukw dyky jW kuJ swlW ivc ikSqW ivc id`qw<br />

jw skdw hY[<br />

- ienSorYNs hoey ivAkqI ƒ inrDwirq kIqI geI im`qI qoN (hr mhIny, ho skdI hY, jW Cy<br />

mhIny qy jW iPr slwnw) inSicq rkm imlxI SurU ho jWdI hY[<br />

- jy mOq ho jwvy qW bcy hoey lwB inrDwirq kIqy ivAkqI ƒ dy id`qy jWdy hn[<br />

XUint ilMkf ienSorYNs pwlsI (XU.AYl.AweI. pI.)<br />

- XU.AYl.AweI.pI. iek pRkwr dI izMdgI dI ienSorYNs pwlsI hY jo ik Kqry qoN vI bcwauNdI<br />

hY Aqy nwl hI invyS dw vI kMm krdI hY[<br />

- iSAr bwzwr dy pRBwvSwlIAW dw XU.AYl.AweI.pI. dy pRdrSn aupr is`Dw pRBwv huMdw hY[<br />

- invyS nwl sMbMiDq Kqrw invySk ƒ hI sihxw pYNdw hY[<br />

19


- izAwdw qr ienSorYNs krn vwly iksy dy invyS krn dy mnorQ, Kqry ƒ J`lx d Smqw<br />

Aqy smyN dI AvDI ƒ iDAwn ivc r`Kdy hoey keI pRkwr dy PMf pyS krdy hn[ v`K-v`K<br />

PMfW dy Kqry dI imAwr v`KrI-v`KrI huMdI hY[ PMfW qoN hox vwlI Awmdn vI v`K-v`K PMfW<br />

dI v`KrI-v`KrI huMdI hY[<br />

- v`K-v`K ienSorYNs krn vwly jo XU.AYl.AweI.pI. pyS krdy hn aus dy kImq dy mwpdMf<br />

v`Kry-v`Kry huMdy hn[ moty qOr ’qy jo aus dI PIs dw ih`sw bxdy hn aunHW ivc Swml hYprImIAm<br />

inrDwrx PIs, mwrtYiltI cwrj, PMf sMBwlx dI PIs, pwlsI/pRbMD dy cwrj<br />

Aqy PMf bdlx dy cwrj[<br />

nvIN (inauN) pYnSn skIm, 2009<br />

- inrDwirq Xogdwn skIm BwrqI nwgirk ijs dI aumr 18 qoN 55 swl hY leI Ku`lI hY[<br />

- koeI vI ivAkqI syvw-mukqI q`k pYnSn skIm ivc iek inSicq rwSI jmw kr skdw<br />

hY[<br />

- syvw-mukqI vyly, ivAkqI ƒ jmW ikqy pYsy ƒ Gfwaux dI iejwzq huMdI hY jW iPr<br />

ienSorYNs kMpnI qoN ausy vyly swlwnw B`qw KrId skdw hY jW iPr dovy kMm kr skdw hY[<br />

swlwnw B`qy ƒ KrIdx leI G`t qoN G`t 40% ƒ iesqmwl krnw pYNdw hY jmw kIqI rwSI<br />

ivcoN izAwdw qoN izAwdw 60% hI kFwieAw jw skdw hY[<br />

- swlwnw B`qw KrIdx nwl ienSorYNs kMpnI v`loN iek inSicq Bugqwn dw ivSvws ho jWdw<br />

hY[ ieh Bugqwn hr mhIny, iqMn mhINy, Cy mhIny qy jW swlwnw vI ho skdw hY[<br />

- hr ikSq ivc 500 rupey dI rwSI dw invyS krnw pYNdw hY[ hr swl ivc G`t qoN G`t<br />

cwr ikSqw dyxw zrUrI hY[ ies qoN ielwvw G`t qoN G`t 6000 rupey hr swl jmW krwauxw<br />

zrUrI huMdw hY[<br />

- ikSqW dI igxqI Aqy pYsw jmW krwaux dI auprI h`d bMdI koeI nhIN hY[<br />

- jo pYsw AYn.pI.AYs. ivc qusIN jmW krdy ho aus dI sBwl proPYSnl mYnydr krdy hn[<br />

- qusIN jy kr Awpxy PMf mYnyjr qoN sMquSt nhIN ho qW qusIN aus ƒ bdl vI skdy ho[<br />

- ies Kwqy ivcoN pYsw nhIN kFwieAw jw skdw Aqy ies ivc kIqw invyS quhwfy 60 swl dy<br />

hox q`k iek`Tw huMdw rihMdw hY[ isrP mOq hox qy, gMBIr rUp ivc ibmwr pYx qy jW iPr<br />

qusIN jy Awpxw pihlw Gr bxw jW KrId rhy ho qW hI qusIN ieh pYsw kfvw skdy ho[<br />

- Aweykr kwƒn dy sYkSn 80 sI.sI.fI. dy qihq AYn.pI.AYs. ivc invyS kIqy 1 l`K rupey<br />

qk quhwƒ tYks ivc CUt iml skdI hY[ ieh iDAwn rhy ik ieh 1 l`K rupey dI h`dbMdI<br />

sYkSn 80 sI dI 1 l`K dI h`d bMdI qoN aupr nhIN hY[<br />

- nwl hI pI.pI.AYP dI qrHW ies ivc Awmdn dI koeI grMtI nhIN hY[ jo pYsw qusIN<br />

bxwauNdy ho auh ies g`l au~qy inrBr krdw hY ik quhwfy duAwrw inrDwirq kIqw PMf<br />

mYnyjr ikMny cMgy qrIky nwl kMm krdw hY[<br />

ishq sMbMDI bImw (hYlQ ienSorYNs)<br />

ishq sMbMDI bImw pwlsIAW keI pRkwr dIAW ibmwrIAW ƒ iDAwn ivc r`KidAW quhwfw bImw<br />

krdIAW hn Aqy nwl hI , quhwƒ loV pYx qy AwrQk surkSw dI grMtI vI pRdwn krdIAW hn[<br />

ieh quhwfI mwnisk SWqI dI rkSw krdIAW hn, ielwj nwl sMbMiDq KricAW sMbMDI icMqwvW ƒ<br />

dUr krdIAW hn Aqy AwpxI SkqI ƒ hor zrUrI cIzW v`l lwaux ivc vI mdd krdIAW hn[<br />

20


Bwrq ivc keI pRkwr dy ishq Aqy icikqsw sMbMDI bImw hn[ ienHW v`loN pyS suvIDwvW Anuswr<br />

ienHW ƒ Q`lHy id`qy vrgW ivc vMifAw jw skdw hY :<br />

ivAwpk ishq sMbMDI bImw kvryj: ies pRkwr dy plYn quhwfI ishq ƒ pUrI qrHW kvr krdy<br />

hn ijs ivc hspqwl dy vfy KricAW dy nwl-nwl ickqsw sMbMDI Coty-moty Krcy vI Swml kIqy<br />

jW dy hn[<br />

hspqwl sMbMDI plYn: ies qrHW dy ishq sMbMDI bImw plYn aunHW KricAW ƒ vI Awpxy klwvy<br />

ivc lYNdy hn jo jykr quhwƒ hspqwl ivc BrqI hoxw pey qW K`lxy pYNdy hn[ ies SRyxI ivc,<br />

bImw kMpnI dy v`K-v`K KricAW dy Bugqwn dy qrIky Aqy h`FbMdI Awpo-AwpxI ho skdI hY[<br />

hspqwl ivc BrqI sMbMDI KricAW ƒ kvr krn dw qrIkw jW qW AdwiegI (rIieMbrsmYNt)<br />

AwDwirq ho skdw hY jW inSicq lwB vwlw ho skdw hY[ ienHW plYnW dw mu`K inSwnw bwr-bwr hox<br />

vwly icikqsw sMbMDI KricAW ƒ Awpxy klwvy ivc lYxw huMdw hY[<br />

gMBIr ibmwrI sMbMDI Xojnw: ies pRkwr dI ishq sMbMDI bImw XojnwvW quhwƒ gMBIr ibmwrIAW<br />

ijvyN ik idl dw dOrw, AMg dw bdlxw, rog dw dOrw, gurdy dw Krwb hoxw Aqy ies pRkwr dI hor<br />

ibmwrI leI bImw krdI hY[ ies pRkwr dy bImw Awm nw hox vwlIAW ibmwrIAW Aqy v`fy<br />

icikqsw sMbMDI v`fy KricAW leI surkSw idMdI hY[<br />

^ws SrqW muqwbk bImw: ies pRkwr dIAW XojnwvW ^ws qOr ’qy iqAwr kIqIAW jWdIAW hn[<br />

ieh mDUmyh jW kYNsr kwrn pYdw hoeIAw prySwnIAW leI ishq dw bImw huMdw hY[ ies ivc<br />

ibmwrI ƒ mYnyj krn dy pRogrwm jo ik ^ws SrqW dw ih`sw hn, vI Swml ho skdy hn[<br />

21


6. auDwr lYx sMbMDI cIzW dI jwxkwrI<br />

A`j dy dOr ivc, jdoN jIx dI kImq ienHIN v`D cu`kI hY, auDwr iek Awm g`l hY[ bhuq swry lok<br />

in`jI irx, kwr irx, kuJ igrxI r`K ky ilAw irx Aqy iesy pRkwr dy keI irxW leI ArjI idMdy<br />

hn[ ieMj pRqIq huMdw hY ijvyN ik hr cIz lrI irx hY[ Aksr, AwrQk prySwnIAW bhuq v`fy<br />

auDwr kwrn hI SurU huMdIAW hn[<br />

v`K-v`K pRkwr dy irx jo auplbD hn<br />

in`jI irx<br />

in`jI irx Awm qOr ’qy aus vyly ley jWdy hn jdoN kuJ Ax socIAW loVW quhwfy swhmxy Aw jWdIAW<br />

hn jo ik ivAkqI dI aus vyly dI AwrQk phuMc qoN bwhr huMdIAW hn[ lok aus vyly AwrQk<br />

prySwnI dw iSkwr ho jWdy hn jdoN auh in`jI irx jW qW PwlqU pYsy leI jW ZYr-zrUrI cIzw ƒ<br />

KrIdx leI lYNdy hn Aqy iPr aunHW ƒ pqw lgdw hY ik irx dy Bugqwn leI auh aus dI hr<br />

mhIny dI ikSq dyxo AsmrQ hn[<br />

mu`K ivSySqwvW<br />

• 14-18% pRqI swl dI au~cI ivAwj dr, au~cI PIs Aqy aus qoN vI au~cI hr mhIny dI ikSq<br />

leI iqAwr rho[<br />

• irx leI ArzI dw islislw lMmW ho skdw hY, mnzUrI Aqy pYsw imlx ivc h&qy vI l`g<br />

skdy hn jo ik pYr qy peI loV leI ivvhwrk nhIN jwpdw[<br />

• in`jI irx dIAW SrqW Aqy drw ivc kw&I &rk ho skdw hY[ qulnw kr ky inrxy lYx ivc hI<br />

smJdwrI hY ijs nwl ieh p`kw kIqw jw skdw hY ik gRwhk ƒ AwpwqkwlIn PMfW leI loV qoN<br />

v`D nhIN dyxw peygw[<br />

• in`jI irx lYx qoN pihlW smW lau Aqy zrUrI jwxkwrI pihlW hI hwsl kr lvo[<br />

• AwpwqkwlIn zrUrqW qoN ielwvw iks hor kMm leI ies ƒ lYx dI rwey nhIN id`qI jw skdI[<br />

Gr sMbMDI irx<br />

Gr sMbMDI irx hor irxw vrgw hI hY ijs ivc irx quhwfy Gr dI kImq dy AwDwr qy imldw hY[<br />

jy qusIN Awpxw pihlw Gr KrId rhy ho qW zrUrI hY ik Gr sMbMDI irx nwl juVI hr cIz dI<br />

quhwƒ jwxkwrI hovy[ ies ivc ArQivvsQw Aqy bwzwr dIAW gqIivDIAW sMbMDI keI auqwr<br />

cVHwA hn jo ik Gr sMbMDI irx aupr lwgU huMdy hn[<br />

mu`K ivSySqwvW<br />

• bYNk Gr dI kImq dw 75-80% PweInYNs krdI hY[<br />

• bYNkw ny QoVHy smyN leI GtI hoeI siQr ‘tIzr’ dr ip`Cy ijhy SurU kIqI hY[ kuJ smyN bwAd<br />

ivAwj dr v`D jWdI hY Aqy prIvrqnSIl ho jWdI hY[ kwgzwqW ƒ iDAwn nwl pVHn dI loV<br />

huMdI hY[<br />

22


• izAwdw qr Gr sMbMDI irx 3 swl jW aus qoN v`D leI imldy hn[<br />

• ies qoN pihlW pUrw Bugqwn krn aupr BwrI zurmwnw dyxw pYNdw hY[<br />

• mu`l inrDwrn dI PIs Aqy irx nwl sMbMiDq hor cwrj lukI hoeI PIs dw ih`sw huMdy hn[<br />

• jy qusIN Gr vycxw cwho qW irx dw Bugqwn ausy vyly krnw zrUrI ho jWdw hY[<br />

igrvI r`Kx dy ault (irvrs mwrtgyj)<br />

ieh ivcwr Awm igrvI r`Kx vwlI pRikirAw ijs ivc ivAkqI bYNk kol igrvI r`KI jwiedwd<br />

leI pYsw idMdw hY dy iblkul ault hY[ ies pRkwr dI pRikirAw p`CmI dySw ivc kwPI pRis`D hY[<br />

mu`K ivSySqwvW<br />

• auh bzurg nwgirk ijnHW kol Gr qW hY pr Awmdn dw koeI sQweI jrIAw nhIN hY, Aijhy<br />

lok AwpxI jwiedwd ƒ bYNk jW iksy hwauisMg PweInYNs kMpnI kol igrvI r`K skdy hn[<br />

bYNk/hwauisMg PweInYNs kMpnI aus ivAkqI ƒ inXimq Bugqwn krdI hY[<br />

• cMgI cIz ieh hY ik ijhVw ivAkqI AwpxI jwiedwd ƒ ies skIm dy qihq AwpxI<br />

jwiedwd ƒ igrvI r`Kdw hY auh AwpxI pUrI izMdgI aus mkwn ivc rih vI skdw hY Aqy aus<br />

dy nwl aus ƒ loV dI rwSI vI inXimq rUp qy imldI rhygI[ mqlb ieh hY Ik jwiedwd<br />

ivAkqI ƒ pYsw dvw rhI hY[<br />

• ieh ies pRkwr kMm krdI hY ik bYNk aus jwiedwd ƒ mwilk dy mrn jW mkwn C`fx qy aus<br />

ƒ vycx dw pUrw h`k hY qW jo auh id`qy hoey irx ƒ vsUl sky[ irx dI rwSI lYx qoN bwAd bcI<br />

hoeI rwSI ƒ aus dy kwƒnI vwirs ƒ dy id`qw jWdw hY[<br />

BwrqI irzrv bYNk duAwrw Bwrq ivc igrvI r`Kx dy aulty qrIky sMbMDI inrdyS Aqy<br />

ivSySqwvW :<br />

• mkwn mwlk ijs dI aumr 60 swl qoN aupr hY, auh cuxnXog hY[<br />

• irx dI rwSI mkwn dI kImq dw v`D qoN v`D 60% huMdI hY[<br />

• irx dI imAwr 15 swl qoN v`D nhIN huMdI[<br />

• irx lYx vwlw ivAkqI AwpxI mrzI Anuswr iksy vI smyN irx dI rwSI hr mhIny, iqMn<br />

mhIny qy swlwnW jW k`TI ieko vwr lY skdw hY[<br />

• mkwn dI kImq dw punr mulWkx bYNk jw AYc.AYP.sI. duAwrw hr 5 swl ivc huMdw hY[<br />

• igrvI r`Kx dy aulty qrIky kwrn imlI rkm ƒ Awmdn nhIN sgoN irx smiJAw jwxw cwhIdw<br />

hY[<br />

• igrvI r`Kx dy aulty qrIky dI dr siQr jW pirvrqnSIl vI ho skdI hY Bwv ies dw<br />

inrDwrn irx lYx vwly ivAkqI v`loN cuxI geI ivAwj dI skIm aupr huMdw hY ijs aupr<br />

bwzwr dI bdldI siQqI dw vI pRBwv pYNdw hY[<br />

23


isikaurtI dy bdly irx<br />

iSAr dy bdly irx lYx dw muK kwrn AwpxI in`jI loVHW dw iDAwn r`Kx dy nwl nwl Awpxy<br />

invyS ƒ bcwauxw vI huMdw hY[ lok ies irx ƒ AwpxIAW CotIAW-motIAW zrUrqW dI pUrqI krn<br />

vwsqy Aqy iSArW ƒ ibnHW vycy QoVHI qrlqw ilAwaux leI vI lYNdy hn[ iSArW dy bdly irx dI<br />

slwh ausy surq ivc id`qI jw skdI hY jy qusIN kuJ mhIinAW ivc koeI pYsw Awaux dI aumId kr<br />

rhy ho qy ivcwr jy quhwƒ pYsy dI loV pY jwvy[<br />

mu`K ivSySqwvW<br />

• BwrqI irzrv bYNk, bYNkW ƒ, fImYt hoey iSArW dw 75% Aqy aus qoN ielwvw (kwZzI iSArW)<br />

dw 50% irx dy rUp ivc dyx dI iejwzq idMdw hY[ hwlwik, ies sIsW ivckwr ikMnw irx<br />

dyxw hY, ieh hr bYNk Awp inrDwirq kr skdw hY Aqy krdw vI hY[<br />

• bYNkw kol pwirq kIqI hoeI iSArW dI sUcI huMdI hY Aqy ieh sUcI hryk dI v`KrI-v`KrI vI ho<br />

skdI hY[ ies ivc smyN-smyN qy bdlwv vI huMdw rihMdw hY[<br />

• imaucUAl PMfW dI iekweIAW bdly irx aunHW dI AYn.ey.vI. kImq qy AwDwirq huMdw hY[<br />

• irx dI rwSI jo quhwƒ imlygI, auh isikaurtI dI kImq, lwgU kIqw jw skx vwly mwrjn,<br />

irx ƒ moVn dI quhwfI smr`Qw Aqy hor SrqW aupr AwDwirq huMdw hY[<br />

• Awm qOr ’qy ivAwj dr 14-18% dy ivckwr huMdI hY[<br />

• PIs hryk bYNk dI AwpxI-AwpxI huMdI hY ijs ivc pRikirAw ivc ilAwaux dI PIs (1-<br />

1.5%) Aqy PweIlW dI PIs Awm qOr ’qy Swml huMdI hY[<br />

• ijnHW iSArW dI pUrI kImq id`qI jw cukI hovy isrP aunHW ƒ kbUulAw jWdw hY[<br />

• smUh, nwbwilkW, &rm, AYc.XU.AYP. Aqy AYn.Awr.AweI. dy nW qy jwrI kIqy gey pRmwx-p`qr<br />

ies skIm dy qihq irx lYx leI Xog nhIN mMny jWdy[<br />

# hr iek irx dy leI nvyN idSw inrdySW/pRwvDwnW ƒ jwx lvo[<br />

krYift kwrf nwl sMbMiDq rix<br />

krYift kwrf aupr irx Awm qOr ’qy jdoN koeI cwrw nw bcy qy in`jI irx vI nw imly, ausy surq<br />

ivc ilAw jWdw hY[ krYift kwrf nwl sMbMiDq irx AinSicqqw BirAw huMdw hY ijs kwrn aus<br />

dI ivAwj dr bhuq izAwdw huMdI hY[ krYift kwrf pYsw nw hox dI surq ivc vI Krcw krn dI<br />

smrQw pRdwn krdw hY[ CotI aumr dy lok ZYr-zrUrI cIzw aupr Krcw kr ky ies ddw Zlq<br />

iesqmwl krdy hn[<br />

krYift kwrf nwl juVy irx qoN dUr rho : bhuq swry lokW ƒ krYift kwrf nwl prySwnI ho rhI<br />

hY[ G`t qoN G`t dw hI Bugqwn krn nwl ieh p`kw ho jWdw hY ik quhwfw irx lMmy smyN leI clx<br />

vwlw hY[ koiSS ieh krnI cwhIdI hY ik ijMnw izAwdw ho sky lgwqwr Awpxw irx cukwauNdy rho,<br />

ies nwl quhwƒ KuSI imlygI[<br />

24


mu`K ivSySqwvW<br />

• krYift kwrf aupr l`gx vwlI ivAwj dr hor irxW dy mukwbly Swied sB qoN v`D huMdI hY[<br />

ieh 18-36% pRqI swl dy ivckwr ho skdI hY[<br />

• ivAwj Aqy jurmwny kwrn irx v`Ddw jWdw hY jy qusIN bcI hoeI rwSI, ibnHW irx vwly smyN<br />

kwl ivc nhIN cukwauNdy ho qW aus qoN bwAd quhwƒ au~cI ivAwj dr dyxI peygI[ ies nwl<br />

krYift kwrf nwl juVy irx dI rwSI ƒ GtwauNx ivc quhwƒ prySwnI hovygI[<br />

• krYift kwrf dI h`d G`t huMdI hY qW irx lYx vwly ies q`Q ƒ nzrAMdwj kr idMdy hn ik<br />

ivAwj dI rkm mhIny-mhImy dy ihswb nwl G`t huMdI hY[ ieh ^qrnwk ho skdw hY ikauNik<br />

ivAwj dr izAwdw hox kwrn pqw vI nhIN cldw Aqy Acwnk hI aus dI rwSIN mUl irx qoN<br />

vI v`D jWdI hY[<br />

• iek qoN v`D kwrf r`Kx vyly swvDwn rho Aqy krYift kwrf dyx vwilAW dy AwpxI ivkrI<br />

vDwaux dy h`QkMiFAW qoN sqrk rho jdoN auh im`Ty ipAwry ho ky quhwfI krYift kwrf dI h`d ƒ<br />

vDwauNx leI purzor koiSS krdy hn[<br />

PwlqU irx qoN bcx leI kdm<br />

Awpxy irx dI h`FbMdI qYA kro<br />

• ieh pihlW hI inrDwirq kr lvo ik qusIN ikMny irx ivc rih skdy ho[ ies qoN bwAd, ieh<br />

p`kw kr lau ik quhwfw Bul irx ies qoN QlHy hI rhy[<br />

• qusIN ieh vI cwh skdy ho ik hr mhIny dI qn^wh ivcoN ikMnI rkm qusIN irx ƒ lwaux leI<br />

Krc krogy[ ieh krn nwl ieh p`kw ho jwvygw ik qusIN auDwr ƒ hor nhIN vDwaugy[<br />

irx iDAwnpUrvk lau<br />

• jy quhwƒ irx lYxw hI pY jwvy qW zrUrI hY ik qusIN aus dI pUrI jwxkwrI r`Ko[ ieh smJ lau<br />

ik ivAwj dy rUp ivc qusIN ikMnW pYsw idaugy Aqy Aijhy irx dyx vwy dI Bwl kro ij`Qy ivAwj<br />

dr G`t qoN G`t hovy[ ies nwl qusIN ieh p`kw kr laugy ik qusIN ivAwj dy rUp ivc PwlqU<br />

nhIN Krcogy[<br />

• swl ivc iek vwrI ieh jWc zrUr kro ik quhwƒ ijMnw ho sky aunw vDIAw irx Aqy aus dI<br />

ivAwj dr iml rhI hY[<br />

lwlc ivc nw pYxw<br />

• iek vwrI qusIN ieh idKw id`qw ik qusIN irx dy Bwr ƒ sMBwl skdy ho qW keI kMpnIAW quhwƒ<br />

hor irx leI koiSS krn gIAW[ kMpnIAW quhwƒ krYift kwrf dyxw cwhux gIAW Aqy ijnHW ny<br />

quhwƒ pihlW irx id`qw hY auh hor irx dyxw cwhux gIAW[<br />

• nvyN irx lYx leI ieh quhwƒ llcwaux gIAW pr qusIN kuJ vI Aijhw nhIN krnw[ irx jW<br />

krYift syvw isrP aus vyly lau jdoN aus dI Asl ivc loV hovy[<br />

25


pYsy ƒ Awpxy Awp hI irx dy Bugqwn leI jwxw idau<br />

• keI bYNk Aqy mwlk quhwfI qn^wh ivcoN hI kuJ pYsw Awpxy Awp hI irx dy Bugqwn leI Byj<br />

idMdy hn[<br />

• ieh bhuq vDIAw qrIkw hY ijs nwl quhwfy ibl dw Awpxy Awp Bugqwn hoeI jWdw hY[ nwl<br />

hI, ikauNik qusIN AwpxI qn^wh dI auh rkm dyK nhIN rhy ho, ies leI aus dw<br />

ivgocw/audryvW mihsUs nhIN krogy[<br />

26


7. pYn kwrf dI loV Aqy mhq`qw<br />

- prmwnYNt AkwauNt nMbr jW pYN dI mh`qqw v`D geI hY Aqy A`j kl hryk AwriQk sOdy ivc<br />

ies dI Aihm BUimkw hY[ tYsk mihkmw ivAkqIAW ƒ pYn jwrI krdw hY qW jo auh aunHW dI<br />

pCwx r`K sky Aqy aunHW dy sOidAW qy aunHW bwry hor jwxkwrI vI r`K sky[<br />

- jy quhwfI Awmdn mwPI dI mu`FlI sImW qoN v`D jWdI hY qW quhwƒ pRwsMigk inrDwirq swl dI<br />

31 meI qoN pihlW pYn leI ArjI dy dyxI cwhIdI hY[ hr auh ivAkqI ijs dI trnEvr<br />

Aqy skl vsUlI 5,00,000 rupey qoN v`D hovy ƒ pRwsMigk swl ivc pYn leI ArjI dyxI<br />

cwhIdI hY[<br />

pYn kwrP ikvyN pRwpq kIqw jwvy <br />

1. pYn leI ArzI ƒ inrDwirq Pwrm (Pwrm 49 ey) ivc Br ky AweI.tI. pYn srivs sYNtrW<br />

ijvyN ik Xuunt trst AwP ieMfIAw ienvystr sriviss ilmIitf<br />

(XU.tI.AweI.AweI.AYs.AYl.) jo ik pUry Bwrq ivc hn ivc jmw krw skdy ho[<br />

2. 1 julweI 2003 qoN AweI-tI pYn srivs sYNtr hryk aus Coty-v`fy Sihr ivc sQwpq kr id`qy<br />

gey hn ij`Qy-ij`Qy AweI-tI dy d&qr hn[ mu`K SihrW ivc pYn leI ArzI dyx vwilAW dI<br />

shUlq leI iek qoN v`D AweI-tI pYn srivs sYNtr hoxgy[<br />

3. iksy vI Sihr ivc AweI-tI pYn srivs sYNtr dI siQqI Aqy aus bwry hor jwxkwrI sQwnk<br />

ienkMm tYks d&qr jW XU.tI.AweI. jW XU.tI.AweI.AweI.AYs.AYl. dy aus Sihr ivc siQq<br />

d&qr jW ienkM, tYks ivBwg dI vYbsweIt (http://www.incometaxindia.gov.in) jW<br />

XU.tI.AweI.AYs.AYl. dI vYbsweIt (http://www.utiisl.co.in) qoN leI jw skdI hY[<br />

Q`ly id`qIAW gey kwr-ivhwrW nwl sMbMiDq kwgzwqW nwl pYn il`Kxw zrUrI hY :<br />

1. 5,00,000 rupey jW aus qoN v`D dI Ac`l sMpqI ƒ KrIdx jW vycx aupr[<br />

2. du-phIAw vwhn qoN ielwvw iksy vI motr vwhn dI KrId jW vycx aupr[<br />

3. iksy vI bYNikMg kMpnI nwl 50,000 rupey qoN v`D dw inSicq AvDI leI kIqw invyS (tweIm<br />

ifpoist) Aqy post AwPIs syivMg bYNk ivc 50,000 rupey qoN v`D pYsy jmW krwaux aupr]<br />

4. jmwnq (isikaurItI) ijvyN ik iSAr, bWf, irx-p`qr, fYrIvyitvs, imaucuAl PMf dIAW<br />

iekweIAW dy KrIdx jW vycx dw iekrwrnwmw[<br />

5. bYNk frwPt, pyA Awrfr jW bYNkrs cYk ƒ KrIdx leI 50,000 rupey jW izAwdw dI<br />

AdwiegI[<br />

6. tYlIPon, ijs ivc sYlUlr tYlIPon vI Swml hY, ƒ lwaux dI ArzI aupr[<br />

7. bYNk ivc Kwqw Kolx vyly[<br />

8. krYift kwrf lYx leI ArzI dyx aupr[<br />

9. ieko idn ivc iksy bYNk ivcoN 50,000 qoN v`D dI nkdI jmw krwaux vyly[<br />

10. imaucUAl PMf ivc iekweIAW KrIdx leI jW kMpnI ivc aus dy iSAr KrIdx leI, jW iksy<br />

kMpnI/sMsQw dy irx p`qr/bWf KrIdx leI jW Awr.bI/AweI qoN bWf KrIdx leI 50,000<br />

rupey jW aus qoN v`D dI AdwiegI[<br />

27


8. pOnzI skImW ƒ smJxw<br />

pOnzI skIm iek ClpUn qrIky nwl krwieAw igAw invyS hY, ijs ivc invyS krn vwly ƒ QoVy<br />

jo^m qy izAwdw Awmdn dw vwiedw kIqw jWdw hY[ ies skIm ivc Asl qOr ’qy munw&w kmwey<br />

ibnHW purwxy invySkW ƒ Awmdn dy qOr ’qy jW qW aunHW dy lwey pYsy qoN jW iPr nvyN invySkW v`loN<br />

ies skIm ivc lwey gey pYsy qoN Awmdn id`qI jWdI hY[ Awmdn dI siQrqw jo ik iek pOnzI<br />

skIm drswauNdI hY Aqy idMdI hY aus leI invySkW v`loN lgwqwr v`DdI pYsy dI Awmd hoxI zrUrI<br />

hY ijs nwl ieh skIm cldI rhy[<br />

ies ƒ iks qrHW PiVAw jwvy<br />

pOnzI skIm nvyN invySkW ƒ AijhI Awmdn dyx dw vwiedw krky, jo hor invyS nhIN dy skdy,<br />

llcwauNdI hY[ ieh izAwdw qr QoVy smyN ivc AijhI Awmdn idKwauNdy hn jo AwswDn qOr ’qy<br />

bhuq izAwdw huMdI hY[ invySk ƒ Aijhy invyS qoN swvDwn rihxw cwhIdw hY ikauNik AswDwrn<br />

Awmdn vrgI koeI cIz nhIN huMdI hY[<br />

pOnzI skIm dI guMJl ƒ k`Fxw<br />

- ijauN-ijauN hor invySk ies skIm ivc juVdy jwxgy ies dI AiDkwrIAW dI nzrW ivc<br />

AwauNx dI sMBwvnw vI v`DdI jweygI[<br />

- bwzwr dIAW bwhrI qwkqw, ijvyN ik iekwnmI ivc AweI Acwnk igrwvt invySkW ƒ Awpxw<br />

pYsw k`Fx leI mjbUr kr dyvygI[ ieh ies leI nhIN ik aunHW dw Awpxy invyS ivc ivSvws<br />

nw irhw hovy blik ies leI ik bwzwr dI cwl dI ieh mMg hY[<br />

- ieh skIm Awpxy hI Bwr Q`ly db jwvygI ikauNik invyS G`t hox nwl ies ƒ SurU krn<br />

vwilAW ƒ vwiedw kIqw pYsw cukwauNx ivc prySwnI hox l`g peygI[<br />

- b`icAw hoieAw pYsw lYky ies ƒ SurU krn vwly B`j vI skdy hn[<br />

28


9. vwirs Aqy aus dy h`k<br />

auqrwiDkwr hI Aksr aus h`fI dw kMm krdI hY ijs ip`Cy JgVw huMdw hY, BwvyN swfy dyS ivc<br />

smUdwey nwl sMbMiDq kwƒnW dI bhulqw hY Aqy BwvyN, pirvwr leI rotI kmwaux vwly dy jwx mgroN<br />

vI pirvwr ikMnIAW hI kwƒnI rsmW Aqy prySwnIAW dw swhmxw krdw hY[<br />

auqrwiDkwrI iek trstI (Amwnq r`Kx vwlw) dI qrHW huMdw hY jo Asl ivc sMp`qI dw iDAwn<br />

r`Kdw hY jo aus sMp`qI dw mwlk ip`Cy C`f igAw hY Aqy auh kwƒnI qOr ’qy pwbMd ho aus sMpqI ƒ<br />

aus dy vwrsW ivc vMfx leI[<br />

iek auqrwiDkwrI dy iksy sMpqI ƒ lY ky kI h`k hn kI aus sMpqI dy AslI mwlk dy mrn<br />

qoN bwAd auh aus dI ho jWdI hY <br />

auqrwiDkwrI AslI mwlk dy mrn qoN bwAd audoN q`k sMpqI aupr AwpxI mlkIAq nhIN mn<br />

skdw jdoN q`k ik auh kwƒnI qOr ’qy vwrs GoiSq nhIN ho jWdw Aqy ies qoN bwAd vI, aus ƒ<br />

kort qoN auqrwiDkwr dw srtIPIkyt lYxw peygw jo ies g`l dI puStI kry[<br />

jy koeI vsIAq bxI hoeI hY qW auh Adwlq v`loN pRmwixk kIqI hoeI hoxI cwhIdI hY[<br />

dwAvHw krn dI pRikirAw kI hY <br />

ieh iek qrIky nwl ieko ijhw hI hY BwvyN mwlk vsIAq C`f ky mry jW ibnw vsIAq bxwey hI<br />

mr jwvy[ jo kwƒnI qOr ’qy aus dy vwrs hn auh Awpxy ijlHy dI Adwlq ivc iek ArzI dyxgy[<br />

Adwlq ies bwry smwcwr p`qr ivc ies bwry Kbr CpvweygI qW jo jy iksy ƒ koeI ieqrwz hovy<br />

qW auh AwpxI g`l r`K sky[ jy koeI vI mry bMdy dI sMpqI ivc mlkIAq leI ih`sydwrI bwry nhIN<br />

kihMdw qW Adwlq auqrwiDkwrI dy srtIPIkyt ƒ pws kr dyvygI[<br />

kI hovygw jy koeI auqrwiDkwrI hI nw hovy <br />

AijhI siQqI ivc kwƒnI qOr ’qy pRmwixk vwrsW ƒ ArzI dy ky auqrwiDkwrI dw srtIPIkyt<br />

hwsl krnw peygw, ijs AwDwr ’qy hI Adwlq duAwrw vwrs ivckwr ih`sy vMfy jwxgy[<br />

auqrwiDkwrI dw sMbMD kyvl sMpqI nwl hI sMbMiDq nhIN huMdw sgo ies dy AMqrgq invyS ijs<br />

ivc bYNk dy Kwqy, iSAr, bWf, irx-p`qr Awid vI AwauNdy hn[ Gr dy krqw leI ieh gey hY ik<br />

auh Kud Awpxy nW qy Awpxy Kwqy Aqy fI mYt AkwauNt r`Ky Aqy pihlW hI ienHW ivc Awpxy qoN<br />

ielwvw ies dy vwrsW dy nW ijvyN pqI dw nW, b`cy dw nW Awid dy dyvy[ ies nwl quhwƒ AwjwdI<br />

dI AnuBUqI dw Aihsws hovygw Aqy smJdwrI nw invyS krn nwl qusIN Awpxy pYsy ƒ v`Ddy hoey<br />

vyKogy[<br />

29


10. nwrI aupr kyNdirq auqpwdn<br />

kI AsIN Ajy vI mrd pRDwn smwj/mrd dI dunIAW ivc rih rhy hW[ jy koeI bYNkw vloN nvIN<br />

ilAweI jw rhI nwrI-kyNdirq cIzW bwry socy qW auh nwrI-SkqI dy Awaux Aqy v`Dx-Pulx bwry<br />

jo Anumwn lgweygw ah shI hY[<br />

A`j bYNk iek dUsry nwl ies hoV ivc hn ik ikhVw ijAwdw nvInqw BrIAW cIzW bwzwr ivc<br />

lYky Aweygw, jo ik AOrqW dI, auh BwvyN iksy vI Kyqr qoN hox, BwvyN SihrI kMmkwjI AOrq, jW<br />

GrylU AOrq jW Cotw-motw vpwr clwaux vwlI nwrI jW iPr gRwmIx sYlP hYlp grup<br />

(AYs.AYc.jI.) dI mYNbr dI ivivDqw BrIAW zrUrqW ƒ pUrw kry[<br />

bYNkw vloN pyS kIqy jw rhy kuJ nwrI kyNdirq vsqUAW ies pRkwr hn:<br />

• spYSl lweIf ienSorYNs plYn : kuJ lweIP ienSoorYNs plYn isrP AOrqW leI hn[ Aijhy<br />

plYn AOrqW ƒ kuJ Aiqirkq suvIDwvW muheIAW krwauNdy hn jo ik bwzwr ivc auplbd hor<br />

plYnW ivc nhIN pwey jWdy[ ienHW suvIDwvW dy AMqrgq SrIr rcnw sMbMDI rog, grBwvsqw<br />

nwl juVIAW sm`isAwvW Awid nwl sMbMiDq suvIDwvW muhweIAw hn[<br />

•<br />

• AOrqW leI ^ws suvIDwvW vwly bYNk dy Kwqy : kuJ bYNk AOrqW leI Kws shUlq vwly Kwqy<br />

(smwrt ipRvIilj AkwauNt) vI pyS krdy hn[ ienHW KwiqAW dy zrIey AOrqW ƒ kuJ lwB ijvyN<br />

spYSl lon jw jmW kIqI rwSI qy ivAwj, rYkirMg ifpoist qy shUlqW, G`t imnImMm bYlMs<br />

Awid Alg qoN imldy hn[<br />

• AOrqW dy fYibt Aqy krYift kwrf : kuJ bYNk AOrqW leI Kws kwrf dI syvw pRdwn krdy hn<br />

ijs ivc lokr dI PIs qy CUt, kYS bYk PYsIltI, durGtnw leI ienSorYNs kvr, ibl dy<br />

Bugqwn dI muPq syvw Awid shUlqW Swml hn[<br />

• AOrqW leI lon dIAW skImW : pI.AYs.XU. bYNk AOrqW ƒ lon leI Kws dr pyS krdy hn[<br />

kuJ pI.AYs.XU. bYNk AOrqW ƒ hwaus lon horW nwloN G`t (0.25% G`t) dr qy pyS krdy hn[<br />

•<br />

(point no 2 nd , 6 th and last para is not there)<br />

30


11. b`icAW dI pVHweI sMbMDI XojnwvW<br />

Awpxy b`icAW ƒ pVHwauxw iek Ahm Krcw hY- ijMnHI jldI qusIN ies leI bcq SurU kro aunHW<br />

cMgw hY[ bhuqy mW-bwp ieh socdy hn ik Awpxy b`icAW ƒ prweIvyt skUl ivc pVHwauxw kwPI<br />

hovygw[ pr ies dw iv`qI boJ vI bhuq huMdw hY[ ies qoN ielwvw Bwrq ivc auh iSkSw, ^ws qOr<br />

’qy ivvswiek pwTkRm idn pRqI idn mihMgI huMdI jw rhI hY[ ivvswiek pVHweI aupr Krcw bhuq<br />

izAwdw hY ijs dI pihlW hI Xojnw bxwauxI bhuq zrUrI hY[<br />

pihlW ieko Awmdn hI loV qoN v`D kwPI huMdI sI, pr A`j kl do AwmdnW nwl vI AsIN Awpxy<br />

b`icAW dI au~c iSkSw dw Bwr nhIN cu`k skdy[ bhuq swry mwpy Awpxy b`icAW dIAW skUl dIAW<br />

PIsW Gr dy hor iblW vWg hI Brdy hn[ bhuqy ies kMm leI AwpxI bcq dw shwrw lYNdy hn<br />

Aqy jy quhwƒ do b`icAW leI bcq krnI hY qW quhwfw invyS iekdm dugxw ho jWdw hY[<br />

kuJ ivklp ies pRkwr hn:<br />

ienSorYNs pwlsIAW<br />

- ienSorYNs kMpnIAW pYsy vwpsI jW sQweI Awmdn dyx vwlIAW pwlsIAW pyS krdIAW hn<br />

jo inSicq smyN ’qy inSicq Awmdn idMdIAW hn[<br />

- ienHW ivc bMdw hr swl iek rsm (pRImIAm) idMdw hY Aqy b`cw jdoN v`fw ho ky kwlj<br />

jwxw SurU krdw hY qW iek`qI rkm aus ƒ iml jWdI hY[ jy quhwfy kol smW hY qW au~c<br />

iSkSw leI AijhIAW pwlsIAW vrqIAW jw skdIAW hn[<br />

- ies qoN ielwvw, jy mwipAW nwl koeI AnhoxI vwpr jWdI hY qW b`cy ƒ nw kyvl pwlsI dy<br />

pUry hox qy imlx vwlI rkm hI imldI hY sgoN ivckwr dyx vwlI rkm (pRImIAm) mwP<br />

kr id`qw jWdw hY[<br />

- hwlwik, ienHW pwlsIAW qoN hox vwlI Awmdn Awm qOr ’qy G`t huMdI hY ies leI mumikn<br />

hY ik jy pVHweI sMbMDI Krcy v`D jwx qW quhwfy kol pYsw QuVH skdw hY[<br />

invyS sMbMDI kuJ cIzw<br />

- koeI mnu`K pUrI qrHW nwl Su`D invyS ijvyN ik pI.pI.AYP., AYn.AYs.sI. Aqy imaucUAl PMfW<br />

Awid ivc vI invyS kr skdw hY[<br />

- bwzwr ivc A`j k`lH pUrI qrHW nwl ‘b`icAW’ au~qy kyNdirq invyS vsqUAW vI imldIAW<br />

hn[ ho skdw hY ik ieh invyS leI bhuq v`DIAw ivklp nw hovy[ Asl ivc b`icAW<br />

leI ivSyS qOr ’qy kyNdirq vsqUAW ip`Cy jwx dI koeI Kws loV nhIN[ ie`QoN q`k ik invyS<br />

dIAW Awm vsqUAW ijvyN ik pI.pI.AYP, AYm.AYP Awid jo vI quhwƒ shI jwpy, izAwdw<br />

cMgy qrIky nwl quhwfw mMqv pUrw kr skdw hY[<br />

- auNj icMqw krn dI loV nhIN hY[ jdoN quhwfw b`cw kwlj jwx jogw hovygw qW qusIN hwly kmW<br />

rhy hovogy (qn^wh vI izAwdw hI pw rhy hovogy), jo ik quhwfI bcq dI QuVH dI pUrqI<br />

krygI[ bcq ivclI QuVH ƒ qusIN Coty-moty audwr Aqy/jW skwlriSp nwl hmySw hI pUrw<br />

kr skdy ho[<br />

31


12. ey.tI.AYm. kwrf Aqy ipMn leI sur`iKAw leI nukqy<br />

- bYNk vloN jwrI kIqy ipMn ƒ Awpxy ey.tI.AYm kwrf dy nwl nw r`Ko[<br />

- pihlI vwr jdoN Awpxw ey.tI.AYm kwrf iesqmwl kro qW ausy vyly ipMn bdl idau Aqy<br />

hr aus kwgzwq ijs ivc ipn sMbMDI jwxkwrI hY ƒ nSt kr idau[<br />

- Awpxy ipMn ƒ kIqy vI ilKo nhIN, aus ƒ Xwd kr lau[<br />

- eImyl/AYs.AYm.AYs duAwrw Awpxw ipMn nw Byjo Aqy kdy vI dujIAW syvwvW dw lwB<br />

auTwaux leI ieko ipMn nw vrqo[<br />

- iksy vI surq ivc Awpxw ipMn iksy Aijhy bMdy ƒ jo dwAvw kry ik auh bYNk dw pRqIinD<br />

hY jW bYNk dw krmcwrI hY jW koeI hor AiDkwrI hY jW pulIs ivc hY ƒ nw d`so[ iksy leI<br />

vI quhwfw ipMn jwxnw zrUrI nhIN hY[ bYNk kdy vI eImyl, AYs.AYm.AYs., Pon Awid duAwrw<br />

quhwfw ipMn nhIN pu`Cygw[<br />

- ipMn leI nMbrW dIAW AijhIAW jutW n bxwau ijnHW bwry AwswnI nwl jwxkwrI hwsl ho<br />

sky ijvyN pihcwx p`qr dw nMbr, tYlIPon nMbr, jnm dI im`qI, leIsYNs nMbr, jW mShUr<br />

nMbr jutW (ijvyN 987654 jW 123456)[ ipMn leI koeI vI AMk lgwqwr jW AMkW dw ieko<br />

kRm do qoN ijAwdw vwrI nw vrqo (ijvyN 112233 jW 383838)[<br />

- sur`iKAw dy ihswb nwl Awpxw ipMn QoVy-QoVy smyN bwAd bdldy rho[<br />

- jy qusIN Awpxw ipMn kuJ inSicq vwrI lgwqwr Zlq pwaugy qW quhwfw ey.tI.AYm kwrf<br />

ey.tI.AYm. duAwrw jpq kr ilAw jwvygw[<br />

- bYNk nwl sMbMiDq iksy vI kMm/sOdy smyN Awpxy Awly-duAwly v`loN sqrk rho[ ieh p`kw kr<br />

lau ik koeI vI quhwfw ipMn nw dyKy Aqy ey.tI.AYm. jW Awp clwaux vwly aupkrn Awid<br />

iksI vI mSInW qy Awpxw ipMn pwaux qoN pihlW kI-pYf ƒ F`k lau[<br />

- jy quhwƒ ey.tI.AYm qy koeI vI sMidgd aupkrx jW ey.tI.AYm qy kMm krn vyly Awpxy<br />

Awly-duAwly koeI sMidgd gqIivDI mihsUs huMdI hY qW Awpxy sOdy ƒ Kwrj kr idau Aqy<br />

bYNk ƒ ieqlwh kro[<br />

- ey.tI.AYm. qy Awpxw kMm ^qm krn qoN bwAd ey.tI.AYm. aupr id`qIAW sUcnw Anuswr<br />

Awxpw ey.tI.AYm. kwrf bwhr k`fo[ kdy vI Awpxw ey.tI.AYm kwrf vwps ey.tI.AYm.<br />

ivc pwaux dI koiSS nw kro[<br />

- ey.tI.AYm. ivcoN pYsw k`Fx qoN bwAd Awpxw pYsw Aqy ey.tI.AYm kwrf Xwd nwl sWBo[<br />

- hr sOdy dI rsId Awpxy kol sMBwl ky r`Ko Aqy aus ƒ Awpxy Kwqy nwl hmySw imlwauNdy<br />

rho[<br />

- Axjwn lokW dI mdd nw lauN[ ey.tI.AYm qy jy koeI prySwnI Awvy qW isDw bYNk nwl<br />

sMprk kro[<br />

- jy quhwfw ey.tI.AYm. kwrf guAwc jWdw hY jW corI ho jWdw hY qW POrn bYNk ƒ ieqlwh<br />

kro[<br />

32


13. Gr ivc hI kMm krn vwlI AOrq ƒ sony ivc invyS krn leI inrdyS<br />

sonw, jo ik DwqUAW dw rwjw hY dw swfI smUihk cyqnw aupr kbzw hY Aqy ies ƒ iniKiVAw vI<br />

nhIN jw skdw[ Bwrq ivc iksy AijhI GrylU AOrq dw imlxw ijs ƒ sony dI vrqmwn ivc c`l<br />

rhI kImq bwry nw pqw hovy, vwkeI hI muSkl g`l lgdI hY[ soco ik ikMnw sOKw ho jwvy jy qusIN<br />

Gr bYTy hI sonw KrId sko[<br />

sony ivc invyS dw iSAr bzwr nwl kI sMbMD hY <br />

qusIN golf AYkscyNj tryiff PMf (eI.tI.AYP) ivc invyS krky sonw KrId skdy ho[ golf<br />

eI.tI.AYP iek qrHW dI imaucUAl PMf skIm hY jo sony ivc invyS krdI hY[ imaucUAl PMfW ƒ<br />

isikaurtIs AYNf AYkscyNj borf Aw& ieMfIAw (AYs.eI.bI.AweI.) inXMiqRq krdI hY Aqy ies ƒ<br />

rijstr nw hoeI ic`t PMfW jo ik inXMiqRq vI nhIN kIqI jWdI nwl imldI-juldI smJx dI<br />

ZlqI nhIN kIqI jwxI cwhIdI[ golf eI.tI.AYP iek ^ws pRkwr dy AYkscyNj tryiff PMf hn jo<br />

ik sony dI kImq Anuswr hI cldy hn (mqlb ienHW dI kImq sony dI kImq aupr hI AwDwirq<br />

huMdI hY) Aqy jo ik Asl sony ƒ r`Kx nwlo sOKw Aqy G`t mihMgw bdl hY[ QoVHw-QoVHw kr ky<br />

PYlwaux vwly invySk hox kwrn qusIN pUry skUn Aqy SWqI nwl golf eI.vI.AYP dy mwiDAm nwl<br />

sony ivc invyS kr skdy ho, auh vI ies ivSvws nwl ik ieh kwƒnI qOr ’qy shI qrHW nwl<br />

sMcwilq kIqy jWdy hn[ golf eI.tI.AYP mwp qol dy ihswb nwl pRmwixk sonw (99.5% SuD)<br />

KrIddw hY Aqy aus ƒ surkiSq r`Kx leI srprsq bYNkw kol rKvw idMdw hY[ ies sony dy ievj<br />

ivc, iekweIAW id`qIAW jWdIAW hn jo iek grwm sony dy qul huMdIAW hn[ ieh iekweIAW stwk<br />

AYkscyNj ivc hor iSArW dI hI qrHW KrIdI Aqy vycIAW jWdIAW hn[<br />

golf eI.tI.AYP. dw mh`qv :<br />

lMmy smyN ivc qusIN hr mhINy iek golf eI.tI.AYP. dI iekweI KrId ky vI cMgw Kwsw sonw jmw<br />

kr skdy ho[ 10-15 swlW ivc, quhwfy kol ienHW iekweIAW ivc ikqy invyS nwl cMgI KwsI rkm<br />

hovygI ijs dy bdly ivc qusIN bytI/byty dy ivAwh vyly nkd lY skdy ho[ golf eI.tI.AYP. ivc<br />

quhwfw invyS ƒ fI mYt/ielYktRoink Pwrm ivc riKAw jWdw hY Aqy aus ƒ stwk bwzwr ivc hor<br />

iSArW dI qrHW KrIidAw Aqy vyicAw jw skdw hY[<br />

golf eI.tI.AYP ivc invyS nwl Asl sony dy KrIdx nwl juVIAW sm`isAwvW Aqy icMqwvW (ijvyN<br />

imlwvt dw fr) bxwaux/GVn dI kImq dw nukswn Awid qoN bcwauNdw hY[ bYNk dy lwkrW dy cwrj<br />

tYks bcwaux ivc mddgwr huMdy hn Aqy quhwƒ CotI rkm invyS krn dI AnumqI/AwigAw vI<br />

idMdy hn[ hwlwik fI mYt AkwauNt leI quhwfy qoN mUl vI lYxgy[<br />

golf eI.tI.AYP skImW qoN hox vwlI Awmdn Asl sony dy qkrIbn brwbr hI huMdI hY ikauNik<br />

auh vI bwzwr ivc sony dI kImq ƒ hI drswauNdI hn[<br />

golf eI.tI.AYP ivc ikvyN invyS kIqw jwvy <br />

golf eI.tI.AYP stwk bwzwr ivc sucI b`D huMdy hn Aqy auQoN hI KrIdy-vycy jWdy hn[ aunHW ƒ vI<br />

iSArW dI hI qrHW fImYt hwl ivc hI r`iKAw jWdw hY[ aunHW ivc invyS krn leI quhwfy kol<br />

33


fImYt AkwauNt hoxw cwhIdw hY (Aqy aus leI quhwfy kol pYn hoxw zrUrI hY)[ ies qoN ielwvw<br />

quhwƒ brokr kol iek tryifMg AkwauNt vI Kulvwauxw peygw[ shI qOr ’qy golf eI.tI.AYP. dI<br />

iek iekweI iek qoly sony dy dsvyN ih`sy dw brwbr huMdI hY (1 grwm)[ dUsry SbdW ivc ies mOky<br />

leI bhuq CotI rwSI dI loV hY[ golf eI.tI.AYP sMbMDI hor jwxkwrI leI qusIN iSAr bwzwr dI<br />

vYbsweIt jw ey.AYm.AYP.AweI vYbsweIt qoN mdd lY skdy ho[<br />

34


14. iv`qI sMbMDI is`iKAw dw mh`qv<br />

iv`qI sMbMDI is`iKAw dI Kws zrUrq do Kyqrw qoN AwauNdw hY[<br />

pihlw, in`jI AwrQk hwlwqW ivc igrwvt[ A`j kl dy b`cy AwpxI iv`Q qoN izAwdw Krcw krdy<br />

hn[ krYift kwrf qy audwr ilAw huMdw hY Aqy jo^m Bry invyS krdy hn[<br />

dUsrw hY nvyN Aqy Aksr pycIdw kIsm dy AwrQk vsqUAW dw vDyry mwqrw ivc pYdw hoxw jo ik<br />

aup Bogqw dy iv`qI sMbMDI pUrI jwxkwrI dI mMg krdw hY[ bwzwr dy aup`drI hwlwq Aqy bcldy<br />

tYks dy inXm iml ky shI qrIky nwl iv`qI sMbMDI is`iKAw dI jwxkwrI hox dI mMg krdy hn[<br />

ie`QoN q`k ik srkwrI krmcwrI vI pihlW vwlI syvw inivRqI qy inSicq nwB dyx vwlI skImW dI<br />

QW inSicq ih`sy vwlI skImW v`l muV rhy hn[ iesleI, syvw inivRqI sMbMDI Xojnw vI Aihm hY[<br />

iv`qI sMbMDI is`iKAw dy kuJ lwB ies pRkwr hn :<br />

• AwrQk rUp qoN B`ivK ƒ sur`iKAq bxwaux ivc mdd krdw hY[ iv`q sMbMDI jwxkwrI dI Gwt,<br />

iksy bMdy jw pUry pirvwr dy lMmy smyN dI XojnwvW leI bcq dI smrQw aupr pUrw pRBwv pY<br />

skdw hY Aqy AwrQk mMdI dw iSkwr vI bxw skdw hY[<br />

• iv`qI AwpqkwlIn siQqI leI iqAwr rho[ iksy AinSicq Gtnw nwl juVy Krcy ƒ AwpxI<br />

iv`qI Xojnw ivc Swml krn nwl qusIN Awaux vwlI iksy AxdyKy hwlwq leI iqAwr ho skdy<br />

ho[<br />

• auh lok jo iv`q sMbMDI jwxkwrI r`Kdy hn auh AijhIAW AwrQk vsqUAW leI ivmuK rihMdy<br />

hn ijnHW bwry aunHW ƒ jwxkwrI nhIN hY ijs kwrn auh bwzwr dI Pswaux vwlI cwlw ivc nhIN<br />

Psdy[<br />

• pUrnqw dw iehsws huMdw hY[ iv`qI sMbMDI is`iKAw lokW ƒ aunHW dy audySW dy kol lY jWdI hY[<br />

• iek ijMmydwr ienswn bxwauNdI hY jo pYsy pRqI iek AnuSwisq rveIAw r`Kdw hY[ lokW ƒ<br />

PsUl Krcy v`loN moV ky bcq Aqy invyS vl dI Awdq pwauNdI hY[<br />

• qusIN bYNkW Aqy hor audwr dyxw vwilAW dy Awpxw smwn vycx leI lokW ƒ dyx vwly audwr/irx<br />

pRqI hor cyqn ho jWdy ho[<br />

• ies qrHW lgdw hY ik ijvyN qusIN Awpxy pirvwr leI cMgw audwhrx bx rhy ho[<br />

• pYsy dy pRbMD dw gux quhwfy jIvn dy hor KyqrW ivc vI lwBkwrI swbq ho skdw hY[<br />

35


15. invySk dy bcwau Aqy iSkwieqW ƒ soDn dI XMqR-ivDI<br />

invySk dw bcwau<br />

• isikaurtIs AYkscyNj borf AwP ieMfIAw (AYs.eI.bI.AweI.) dw g`Tx invySkW dy iSAr<br />

bwzwr nwl lgwau/juVqv dI surkSw dy mUl audyS kwrn hoieAw sI[<br />

• AYs.eI.bI.AweI. iSAr bwzwr nwl juVy ivcolIAW Aqy hor bMidAW ƒ invySkW dy lwB jW shI<br />

qrIky nwl iSAr bwzwr dy ivkws leI inrdyS dy skdI hY[<br />

• AYs.eI.bI.AweI. ny ijhVI AYs.eI.bI.AweI. (ienvyStr protYkSn AYNf AYjUkySn PMf) inXm,<br />

2009 jwrI kIqy hn aunHW ip`Cy jo ivcwr kMm kr irhw hY auh invySkW dy bcwau leI gqI<br />

ivDIAW ƒ hor mzbUr krnw hY[ PMf inmnilKq kMmW leI vriqAw jweygw :<br />

o iSkSw sMbMDI gqIivDIAW ijs ivc sYmInwr, tryinMg, rIsrc Aqy CpweIAW,<br />

invySkW leI kIqIAW jwxgIAW[<br />

o invySkW ƒ iDAwn ivc rKdy hoey mIfIAw- ipRMt Aqy ielYktRoink rwhIN jwgrukqw<br />

pRogrwm AwXoijq kIqy jwx[<br />

o borf duAwrw mwnqw pRwpq invySk AYsosIeySn dI iSkSw Aqy jwgrukqw leI PMf<br />

dyxw[<br />

o borf duAwrw mwnqw pRwpq invySk AYsosIeySn ƒ sucIbD iSArW Aqy auh iSAr<br />

jo sucI bD hox vwly hn nwl sMbMiDq kwƒnI gqIivDIAW leI mdd krnw[<br />

• AYkscyNj ny doSI mYNbrw dy ivruD invySkW dy h`k duAwaux leI iek ienvyStr protYkSn PMf<br />

(AweI.pI.AYP) dw vI gTn kIqw hY[<br />

• AYkscyNj mYNbr dw invySkW nwl Aqy mYNbrW dy Awps ivc slsw pRikirAw vI clwauNdI hY[<br />

invySk dI iSkwieqW ƒ soDn dI XMqR-ivDI<br />

• AYs.eI.bI.AweI. Aqy iSAr bwzwr ny isikaurtIAW nwl sMbMiDq iSkwieqW ƒ soDx leI<br />

invySkW dI iSkwieqW soDn vwlw ivBwg iqAwr kIqw hY[<br />

• AYs.eI.bI.AweI. ny iSAr bwzwr, rijstr ivcolIAW Aqy Coty ivcolIAW, jmw Bvn Aqy sUcI<br />

bD kMpnIAW ƒ iSkwieq soDn ivBwg dy APsrW dw eI.myl AweIfI bxwaux dw inrdyS id`qw<br />

hY qW jo invySkW dI iSkwieqW ƒ drj kIqw jw sky[<br />

• AYs.eI.bI.AweI. ny iSAr bwzwr nwl sMbMiDq invySkw dI iSkwieqW leI aus ƒ soDn dI<br />

XMqR-ivDI iqAwr kIqI hY[<br />

• AYs.eI.bI.AweI. Awpxy muMbeI siQq hYf-AwPIs Aqy nvIN id`lI, cYnMeI, kolk`qw Aqy<br />

AYhmdwbwd dy Kyqr dPqrW ivc h`QoN-h`Q kMm krn dI syvw pRdwn krdI hY[ invySk APsrW<br />

ƒ iml skdy hn Aqy jwrI krn vwilAW dy iKlwP iSkwieq leI inrdyS/sUcnwvW vI hwisl<br />

kr skdy hn[ Kws idnW qy invySk AYs.eI.bI.AweI. dy AwlHw APsrW ƒ vI iml skdy hn[<br />

• invySk AwpxIAW iSkwieqw AYs.eI.bI.AweI. dy : investorcomplaints@sebi.gov.in qy vI<br />

drj krw skdy hn[<br />

• invySk iksy vI mdd leI AYs.eI.bI.AweI. nwl : asksebi@sebi.gov.in sMprk kr skdw<br />

hY[<br />

36

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!