The Nature of Scotland – Autumn 2011 – Issue 13

Dualchas coitcheann
Common heritage
Why does the famous Corryvreckan whirlpool off
the west coast boast a name that reminds us of the
bowl-shaped features cut into thousands of Scottish
hills and mountains during the Ice Age? As Ruairidh
MacIlleathain explains, the answer lies in the original
meaning of the Gaelic word coire, which has been
borrowed into English as ‘corrie’ or ‘corry’
Coire-mara a’ phrionnsa
’S e ciall thùsail an fhacail ‘coire’ an soitheach a chuireadh ar sinnsirean air an teine airson biadh a
chòcaireachd no uisge a ghoil. Tha e soilleir mar a chaidh ‘coire’ a chleachdadh airson kettle cuideachd
– bhiodh na seann Ghàidheil ag ràdh “Cuir an coire air” direach mar a tha sinne, ged as ann air an
teine a rachadh e! Bha na ‘bobhlaichean’ mòra sna cnuic is beanntan, a chaidh a shnaigheadh le deigh
ann an Linn na Deighe, car coltach ri coireachan na dachaigh ann an cumadh, agus chaidh ciall ùr a
thoirt don fhacal anns an àrainneachd a-muigh.
Tha na ceudan, mura h-eil mìltean, de choireachan ann an Alba, agus tha a leithid gu mòr a’
sònrachadh cumadh-tìre na Gàidhealtachd. Tha iad a’ nochdadh gu tric nar bàrdachd cuideachd mar
chuspair molaidh aig na bàird. Nuair a nochd a’ Bheurla air a’ Ghàidhealtachd, bha e nàdarrach gu leòr
dhi am facal ‘coire’ a ghabhail os làimh agus atharrachadh gu corrie (oir cha robh a leithid cho cumanta
ann an dùthaich thùsail na Beurla).
Airson tuigsinn mar a chuireadh an dearbh fhacal gu feum aig muir far cladach Sgarba, feumar
coimhead air an àite nuair a tha an sruth-mara aig àirde, oir chithear fear de na cuairt-shruthan as
laidire anns an t-saoghal. Bidh a’ mhuir a’ “goil” mar a bhios uisge a’ goil ann an coire, agus ’s e sin as
adhbhar gun do chuir na seann daoine ‘Coire Bhreacain’ air an àite.
Ach cò no dè a th’ ann am Breacan? A reir beul-aithris (a chaidh a chlàradh cho tràth ri toiseach an
ochdamh linn deug), ’s e prionnsa Lochlannach a bh’ ann a chaidh a bhàthadh anns a’ “choire” a ghabh
ainm. Bha e ann an gaol le nighean aig Tighearna nan Eilean ach bha an ceannard Gàidhealach an
aghaidh a’ phòsaidh. Ge-tà, cha robh e airson fearg a chur air Rìgh Lochlann. Thuirt e ri Breacan, nam
biodh e ag iarraidh a nighean a phòsadh, gu feumadh e a chomas seòlaidh a dhearbhadh le bhith a’
cumail a shoithich aig acair airson trì latha is oidhche anns a’ chuairt-shruth ainmeil far Sgarba.
Fhuair Breacan comhairle bho sheann daoine glice ann an Lochlann trì ròpan a thoirt leis. Bha fear
dhiubh air a dhèanamh de chlòimh bho chaoraich nach robh air an rùsgadh roimhe, fear eile de chainb
a bha a’ fàs ann an cladh agus an treas fear a rinneadh de dh’fhalt a bhuineadh do dh’òighean. Airson
an treas ròp a dhèanamh, chaidh falt a chruinneachadh bhon a h-uile òigh ann an Lochlann.
Às dèidh a’ chiad latha de shruthadh na tìde-mara, bhris a’ chiad ròp. Aig deireadh an dàrna latha,
bhris an dàrna rop. Nam biodh a h-uile h-òigh ann an Lochlann air a bhith fìrinneach, bha an treas ròp
air maireachdainn slàn. Ach bha tè dhiubh breugach, bhris an ròp agus chaidh an soitheach fodha le
call Bhreacain agus a h-uile duine eile air bòrd. ’S e cù Bhreacain, an Cù Glas, a-mhàin a mhair beò
tron tubaist. Lorg esan corp a mhaighstir agus tharraing e gu tìr e. Ach thill an cù gu muir agus chaidh
a bhàthadh gu tuath air Sgarba ann an caolas mara ris an canar fhathast ‘Bealach a’ Choin Ghlais’.
30
The Nature of Scotland