EXEMPLA MUSICA ZELANDICA

EXEMPLA MUSICA ZELANDICA
GENERAL EDITOR: ALBERT CLEMENT
KONINKLIJK ZEEUWSCH GENOOTSCHAP DER WETENSCHAPPEN

EXEMPLA MUSICA ZELANDICA
VIII
JACOB CATS
'KLAGENDE MAEGHDEN'
MOURNING MAIDENS AND OTHER SONGS
AN ANTHOLOGY
EDITED BY
LOUIS PETER GRIJP
KONINKLIJK ZEEUWSCH GENOOTSCHAP DER WETENSCHAPPEN
MIDDELBURG 2008

Michiel van Mierevelt, Portrait of Jacob Cats (1639), Rijksmuseum, Amsterdam.
© KONINKLIJK ZEEUWSCH GENOOTSCHAP DER WETENSCHAPPEN
KOUSTEENSEDIJK 7
4331 JE MIDDELBURG, THE NETHERLANDS
Email: kzgw@zeeuwsebibliotheek.nl
ISBN 978-90-70534-49-3
THIS EDITION WAS PUBLISHED WITH FINANCIAL SUPPORT OF
STICHTING NIEUWZOUT
VAN DE VELDE PUBLICATIEFONDS
STICHTING G.H.G. VON BRUCKEN FOCK FONDS

CONTENTS
Note by the editor
Introduction
vi
Vll
COURTSHIPS
1. Schoon bloem-gewas, en edel kruyt / Beautiful blossoms and fine herbs
2. Samen-sang tusschen Damon en Floride / Dialogue between Damon and Florida
3. Samen-sang tusschen Hylas Wey-man, en Dorille Wout-nymphe /
Dialogue between Hylas the Hunter and Dorille the Wood nymph
4. Mey-liedt / May Song
5. Tegenlied op het voorgaande meilied / Counter-song
6. Liedt van een trouw-hatende Vryster / Song of a marriage-hating Girl
7. Tegen-liedt van een trouwen-gesinde Vryster / Counter-song of a marriage-minded Girl
2
5
8
12
14
16
20
MOURNING MAIDENS
8. De Maeght in de Borst getroffen, klaegt / The Maiden shot in the breast laments
9. De Vryster met de Pyl in 't oir, singt (a, b) / The Girl with the arrow in her ear sings (a, b)
10. Klaegh-liedt van Thamar / Lament of Tamar
11. Klaegh-liedt van Dina / Lament of Dinah
12. Klachte van de dochter Jephte / Lament of Jephthah 's daughter
13. Klaegh-liedt van een Jonge dochter (a, b) / Lament of a young daughter (a, b)
14. Klachte van Abisagh van Sunem / Lament of Abishag the Shunamite
15. Klachte van de Vyf Dwase Maegden / Lament of the Five Foolish Virgins
24
26
29
32
35
39
43
48
RELIGIOUS SONGS
16. Gesangh uit den 42 Psalm / Hymn based on Psalm 42
17. Samen-spraeck tusschen den Geestelijcken Bruydegom, en des selfs Bruydt /
Dialogue between the Spiritual Bridegroom and his Bride
18. Gesang voor een Krijgsman op Schiltwagt staende / Song for a soldier standing watch
19. Ziel-sucht, gepast op het hoogen en vallen van de Musicq / Passions of the Soul,
set to the rising and falling of the music
20. Vierde Nieuw-jaers Liedt / Fourth New Year's Song
54
56
59
61
63
ApPENDIX: SETTINGS IN FOUR PARTS
(3) Samen-sang tusschen Hylas Wey-man, en Dorille Wout-nymphe /
Dialogue between Hylas the Hunter and Dorille the Wood nymph
(10) Klaegh-liedt van Thamar / Lament of Tamar
(14) Klachte van Abisagh van Sunem / Lament of Abishag the Shunamite
(15) Klachte van de Vyf Dwase Maegden / Lament of the Five Foolish Virgins
(16) Gesangh uit den 42 Psalm / Hymn based on Psalm 42
(20) Vierde Nieuw-jaers Liedt / Fourth New Year's Song
66
67
68
69
70
71
v

NOTE BY THE EDITOR
Much of this edition is based on Martha van Seters' doctoral
dissertation Alle de liederen van Jacob Cats (The
Complete Songs of Jacob Cats, Utrecht 1990). I have chosen
20 of the 65 songs that she assembled. I looked for
songs whose text and melody were both attractive, avoiding
multiple texts to the same melody (with the exception
of a few 'counter-songs'), and I strived for a certain thematic
variety. I also thought that the songs which were the
most popular in his time must certainly also be included
in this anthology - and those often turn out to be the most
attractive songs as well. This selection is mostly very
close to that of the CD Kiagende Maeghden. Liederen van
Jacob Cats (Mourning Maidens: Songs by Jacob Cats) by
Camerata Trajectina (Globe 2008).
For this edition it is crucial to match Cats' tune-indications
with melodies for which music notation has survived.
Van Seters had already done much useful work for
this. For songs for which Cats gave no tune-indications,
melodies were found by using the Dutch Song Database
of the Meertens Institute: melodies whose metrical structure
and musical character match to such an extent that
they can be taken as indicative of Cats' intentions.
Goy ofthe Bibliotheque Nationale was so
kind as to send several melodies and settings from Paris.
The short editorial commentaries following the music of
each song provide with the sources of the texts and
melodies, together with an overview of their spread and
popularity. More details about the sources, editions, contrafacta,
and variants of all the texts and melodies can be
found at www.liederenbank.nl.
The texts are taken from the edition Aile de wercken
van den Heere Jacob Cats (The Complete Works of Mr
Jacob Cats) by Jan van Heekeren et ai. (Amsterdam
1712). The melodies are taken from the sources listed for
each song. I have added a figured bass to each melody for
the use of instrumentalists who wish to accompany the
songs. Sometimes this bass is taken from settings by the
composer, or distilled from lute settings of the time (in
which case this is listed); in other cases I wrote the bass
myself. Finally I added six settings in four parts, in some
cases also written by myself, and to be found in the
Appendix.
The thoughtful English translations in this volume
are by Ruth van Baak Griffioen. The professional engraving
of all music examples was taken care of by Norbert
Bartelsman.
Louis Peter Grijp
Jacob Cats, Klagende Maeghden. Title engraving of the pirate edition Dordrecht 1633/1634 (University Library Leiden).
VI

INTRODUCTION
Jacob Cats (1577-1660) was one of the most widely read
writers in Dutch literary history, a real peoples' writer.
Dutch people often had two hefty tomes on the bookshelf:
a Bible, and right next to it, the collected works of Jacob
Cats. His work offered practical morality attractively
packaged. When in his poetry Cats warned against the
sins of the flesh, he knew what he was talking about. In
his autobiography Twee-en-tachtigjarig leven (Eightytwo
years of Life), he is remarkably forthcoming about
his own sex life, which began already at the tender age of
eleven when he was sent from his hometown of
Brouwershaven in the province of Zeeland to nearby
Zierikzee to go to private school. Along with Latin he
learned love too, thanks to his landlady's lusty servingmaid.
During his university years in Leiden, Cats ran into
another maid who furnished him with a fair amount of
frolicking. But the young Jacob had a dreadful shock
when he was threatened with being saddled with a baby.
It turned out to be a false alarm, but he had learned his
lesson. And yet as a student in Orleans, and later as a
lawyer in Middelburg, he was still continually mixed up
with women. Only when he got married, in 1605, did he
settle down. It was his beloved Elisabeth who put Jacob
on the straight and narrow, and for good.
Success for Cats was a breeze. As a newly minted
lawyer he won an important trial for a woman accused of
witchcraft - the sole accomplishment that feminists can
thank him for. He earned good money from the affairs of
privateers who seized Spanish ships with the approval of
Zeeland's government. During the Twelve Years' Truce,
when the pirate trade stood still, Cats quickly found
another lucrative source of income: the draining and
development of new land reclaimed from the sea. When
the Truce ended he began a career as an administrator,
first as a Pensionary (City Attorney) of Middelburg, then
in Dordrecht (1623-1636), and finally in The Hague as
Grand Pensionary (Attorney General) of the Province of
Holland. This made Jacob Cats one of the most influential
men in the Dutch Republic.
Meanwhile he also made a name for himself as a
poet. Although in his youth he had written this and that,
he really only made his poetic debut after the age of forty.
Two emblem-volumes of his were published in 1618,
containing fine engravings which he furnished with
moralistic and religious explanations. His later works
were also richly illustrated, which contributed to their
success. Cats' most important works, such as Houwelijck
(Marriage, 1625) and Trou-ringh (Wedding Ring, 1637),
deal with the morals of courtship and marriage. In these,
man's superiority is God-given, although mutual love and
respect form the basis of marriage
Spouses must be faithful and loving, 'a man of discipline
who takes care / that to his family he's no lion or
bear'. The wife's task is housekeeping and childrearing.
As a maiden she must be modest and shy; her honor is her
most precious possession. In courtship the young man
takes the initiative. Parental advice is of great importance
in the choice of the right marriage partner. Parents, after
all, have more insight and experience in such matters, and
lovers do stupid things. The most important thing, of
course, is that the girl remains a virgin until she marries.
In addition, marriages between rich and poor or young
and old are unacceptable; they always cause trouble.
These morals were not new, but the message had
never been so attractively presented. Cats was a born storyteller,
who illustrated his sharp psychological and social
insights as easily with examples from mythology or the
Bible as from daily life in the Golden Age. Cats' predilection
for proverbs also helps get his message across. He
collected these in his Spiegel van den ouden ende nieuwen
tijdt (Mirror of Old and Modem Times, 1632) and was
also quick to offer his own wisdom in that form. 'A ripe
pear you ought to pluck / ere things go badly with her
luck' is an example. It sounds like an ancient adage coming
from the mouth of a girl who thinks she's been waiting
quite long enough for her mother's permission to
marry. Her lover has hung around her door for a year and
now she wants to be 'plucked'. Or, 'A horse whose hair is
all gone gray / Is in no danger of running away'. This is
one of the arguments that an old man brings up when he
tries to convince a young bride: she does not have to
worry that he will do anything rash. But the counterarguments
sound like proverbs too: 'He who pisses on his
boots / is past his time for primping looks'; in other
words, once you're incontinent it is time to stop flirting.
No matter how popular Cats was as a poet, he was
savaged by critics in the nineteenth century such as
Busket Huet, who wanted nothing to do with his bourgeois
morality and his poetic style. This literary curse
might have worked itself out by now, were it not that
Cats' morals nowadays seem at the very least to strengthen
gender stereotyping, not to mention that they come off
as downright misogynist. But Cats can in fact be appreciated
by the reader aware of cultural history who is willing
to see him as a man of his time and can value him for the
clever and often witty packaging of a message that few
people still find relevant.
In addition to prose and poems, Cats also wrote
about 65 songs, spread throughout his works. Several of
the songs were popular in his time. 'Floride, soo het
wesen mag' (Florida, if you allow me - Song 2) was a top
hit, used as a tune-indication for dozens of songs by others.
'Schoon bloemgewas' (Beautiful blossoms - Song 1)
was equally well loved, judging by its frequent use as a
tune-indication elsewhere. Other songs we see here and
there in songbooks, either the text itself, or referred to as
a tune-indication, are the songs of the Marriage-Hating
Girl (Song 7) and the Laments of Dinah (Song 12) and of
Jephthah's daughter (Song 13). Those Laments come
from Cats' Klagende Maeghden en Raet voor de selve
(Mourning Maidens, with Advice for the Same, 1633), a
poetry volume also containing many songs.
vii

Owing to his busy life, the attorney must have entrusted
the editing of the collection to his household servant
Matthias Havius, who in the preface explains his master's
intentions: to show from examples in times past the stupidity
of young people in marriage matters, so as to help
them avoid such mistakes in the future. Cats himself
wrote an introductory poem in which Reason explains
how much suffering could have been avoided if the youth
had listened to understanding rather than their erotic
impulses. On the title page we see a print showing maidens
and youths kneeling before the throne of Reason.
They are shot through with Cupid's arrows, whether in
their eyes, their hearts, or their virginal wreaths. In the
songs they tell of their misfortunes. In the Bible Cats
found more mourning maidens: in addition to Dinah and
Jephthah's daughter among others, he writes about
Tamar, Susanah, Abishag the Shunammite, and the Five
Foolish Virgins from the Parable of the Ten Virgins
(Matthew 25, in which the five foolish virgins have insufficient
oil for their lamps). Dinah and Tamar are raped,
Susanah is falsely accused, Jephthah's daughter is literally
sacrificed, Abisagh is forced to marry an impotent
king, and the foolish virgins miss the wedding feast. And
all this maidenly misery turns out in retrospect to have
been unnecessary!
With his Mourning Maidens Cats fulfilled a request
from several young ladies from The Hague who wanted
to sing the latest French airs but took offense at their sensual
texts. They asked Cats to write 'good stuff' for these
melodies. This he found in the biblical maidens, whose
histories he retells in great detail, sometimes with more
than twenty or thirty stanzas per song. You do not have to
sing them; you can just read them, the book adds.
Cats did not compose any melodies himself, but
rather set his texts to melodies that were already available;
in other words, his songs are contrafacta. These preexisting
melodies were in some cases very popular, but
Cats also chose melodies that nobody else in the Republic
chose, such as 'Les mariniers n'adorent qu'un beau jour' ,
'C'est un amant, ouvre la porte' and 'Jamais une Dame si
belle'. The melodies 'Puisque de vivre sans aimer' and '0
faux amant! 0 langue menteuresse' occur elsewhere only
in the works of Cats' fellow-citizen from his Dordrecht
days, the doctor Daniel Jonctys, who published love
songs under the title Roselijns oochies, ontleedt
(Rosalind's Eyes, Analyzed, 1639). Several of the French
melodies Cats used quite a number of times, such as '0
nuict, jalouse nuict', 'Puisque de vivre sans aimer', 'Fautil
qu'une beaute mortelle' and '0 faux amant!' - evidently
favorites of his. Cats also did use melodies from elsewhere,
but far and away it is French music that he chose.
As mentioned, Cats' work found an eager audience.
The collection Mourning Maidens went through sixteen
editions, in Dordrecht (where Cats lived when it first
came out in 1633), Utrecht, and Amsterdam. The last
known printing is from 1781. One might well ask whether
the songs were still sung then, because after a century and
a half, the melodies may well have fallen into disuse. On
the other hand, in the songbook Apollo's Vastenavond-
Gift (Apollo's Shrovetide Gift) of around 1750, we find
the texts of various Cats songs still listed as tune-indications.
That suggests that those melodies were in fact still
fairly well known at that time. In fact, following the publication
of Apollo's Vastenavond-Gift, Cats' songs seem
actually to have risen in popularity. One song, 'Dinah's
Lament', became so ingrained in the popular mind that it
was thought to be an anonymous folksong. And so, scholars
such as Willems, Van Vloten, and Van Duyse included
it in their famous collections of old songs without realizing
that they were dealing with a text by Cats.
References:
Berge, Domien ten, De hooggeleerde en zoetvloeiende dichter Jacob
Cats (The Hague 1979).
Brouwer, Wietske, 'Quinckjens en quackjens uyt te slaen, en plach
geen vryster wei te staen '. De tekst-beeldrelatie in de verschillende
edities van Cats' Klagende Maeghden (1633-1781) (BA thesis Art
History, Amsterdam University 2007).
Cats, Jacob. Aile de wercken van den Heere Jacob Cats: de laatste
druk; waar in het Twee-en-tachtig jaarig leeven des dichters beneffens
desselfs Slaapeloose nachten, met printverbeeldingen sijn verrijkt:
nooit voor deesen soo gedrukt (Utrecht 1976; Facsimile of the edition
by Jan van Heekeren [etc.], 1712).
Seters, Martha van, Aile de liederen van Jacob Cats (MA thesis
Musicology, Utrecht University 1990).
www.liederenbank.nl
View of Jacob Cat's native town
Brouwershaven, c1600.
Engraving 'Broversavia', coloured.
Collection Zelandia Illustrata II, 1683.

Courtships

1. Schoon bloem-gewas, en edel kruyt
Beautiful blossoms and fine herbs
Schoon bloem - ge - was, en e - del_ kruyt Van's he - mels dau ge - voet, En
6 6
5
wat uyt 'er aer - dell- spruyt, Gy wort van my ge - groet. Ick
6 6
9
hier aen der hey - den_ gaen, Daer soeck ick mlJn ver - maeck, Ick
6
13
ga op u mlJn 00 - gen slaen, En't schijnt dat ick ont - waeck.
6 6
Beautiful blossoms and fine herbs
Text: Alle de wercken 1712, vol. 2, p. 142. From Het Spaens Heydinnetje, a story from part 3 of's Werelts begin, midden,
eynde, besloten in den trouringh met den proef-steen van den selven, 1637. Probably based on the tale of La
Gitanilla from Cervantes' Novelas exemplares (according to Smilde 1938, p. 232).
Melody: Oude en nieuwe Hollantse Boeren Lieties en Contredansen 2 (Amsterdam c1700), nr. 89 ('Bouree'), notated
in D. Bass line added.
'Schoon bloemgewas' was used as a tune-indication for a dozen other texts, printed in songbooks from 1643 to 1794.
Some 18th-century fiddlers' manuscripts contain a 'Bourree schoon bloemgewas' , the melody of which matches that in
the Boerenlieties. The origin of this bourree is unknown; one can assume that it comes from France.
2

The naive gypsy-girl Pretiose from Cats' story Het Spaensch Heydinnetje (,The Little Spanish Heathen', from the book
Den Trouringh [The Wedding Ring]), greets the flowers and plants in the woods where she lives. She feels connected to
them, and wonders when her blossom will be plucked. While singing she is being watched by the noble Don Jan, who
gives her an answer from within the shrubbery. A fine love will flow from this meeting, but for the moment, Pretiose is
still very suspicious.
Schoon bloem-gewas, en edel kruyt
Van's hemels dau gevoet,
En al wat uyt' er aerden spruyt,
Gy wort van my gegroet.
Ick koom hier aen der hey den gaen,
Daer soeck ick mijn vermaeck,
Ick ga op u mijn oogen slaen,
En 't schijnt dat ick ontwaeck.
Ick sie mijn beeW in uwe jeugt,
Dat my eerst heden blijckt.
Ick schep mijn lust uyt uwe vreugt,
Vermidts gy my gelijckt.
Uw schoone verw 2 en frissche glans
Verciert het gansche velt:
En, naer het seggen van de mans,3
Ben ick oock soo gestelt.
Maer daer is noch een ander stuck,
Dat med' ons beyde raeckt;
Dat is, dat ramp en ongeluck
Gansch licht tot ons genaeckt.
Besiet hoe ras een Bloempje sterft,
En plat ter aerden sijgt:
Besiet hoe licht sijn glans verderft,
En dorre plecken krijgt.
Besiet hoe dat een frissche roos,
(Ick meyn een jonge Maegt)
Een die men onder duysent koos,
En al de jeugt behaegt,
Besiet hoe licht een schoone blom
Verliest haer eersten glans;
Schoon sy was lief en wellekom
By aIle jonge mans.
WeI roosjens, ciersels van het velt,
Kan dit alsoo geschien?
En is 't met u alsoo gestelt,
Soo dient'er in versien. 4
Maer segh, wat kan u beter zijn
Als datje wort gepluckt?
Niet door een bock of gortig swijn
Om soo te zijn verdruckt,
Maer om te zijn een hupsche kroon,
Ter eeren van de jeugt;
Uw plucker tot een soete loon,
Beautiful blossoms and fine herbs,
Fed by heaven's dew,
And all that springs from the earth,
I greet you.
I come here to the heath
To seek my pleasure,
To gaze at you,
And it feels as if I'm waking up.
I see my reflection in your youth,
I've just realized this now;
I find pleasure in your joy,
Because you look like me.
Your lovely colors and fresh gleam
Adorn the whole field
And, men say,
So do 1.
But there is something else
That touches on both of us,
Which is that disaster and misfortune
So easily beset us.
See how swiftly a blossom dies
And sinks down flat to earth:
See how easily its gleam fades
And withered spots appear.
See how a fresh rose,
(By that I mean a young maiden)
Who was chosen one out of a thousand
And all the young men liked,
See how easily a lovely blossom
Loses her first gleam
No matter how lovely and welcome
She was among all the young men.
Well, roses, you ornaments of the field,
Can it happen that way?
And if it can,
Then one must try to prevent it.
But what better thing can happen to you
Than to be plucked?
Rather than be trampled
By a buck or a greedy swine.
But to be a beautiful crown
In honor of youth
Is a sweet reward for your plucker
1 spiegelbeeld
2 Ideur
3 mannen
4 dan moet je er voor zorgen dat dat niet gebeurt
3

En tot een stage vreugt.
En of uw tijdt is wonder kort,
Maeckt daerom geen getreur;
Want schoon een frissche roos verdort,
Sy houd een soeten geur.
WeI nu, wy staen in eenen graet,5
a ciersel van het wout!
Koom, geef my doch van uwen raet
Die gy voor sekerst' houd.
Moet oock mijn bloempje t'sijner tijt
Van iemant zijn gepluckt?
Don:
Ja, vrijster, sooj' 'et waerdigh zijt,
En soo het u geluckt.
Daer zijnder niet dan al te veel
Die staegh ten toone staen,
Sy bieden ons een groene steel
Maer niemant wilder aen.
Daer sweeft haer blat dan met den wint,
Als stof gemeenlick doet:
Ach 't bloempje dat geen plucker vint,
Dar treet men met den voet.
Pretiose:
WeI hoe! wat koomt hier voor geluyt
Geresen uyt het wout?
My dunckt hier sit een slimme guyt
Gedoken in het hout.
Het mocht weI zijn de bocks-voet Pan,6
Die woont hier in het groen:
Dat is van outs de rechte man
am vrijsters leet te doen.
WeI 1incker, 7 wie gy wesen meugt,
Ick bid u: weest gerust, 8
Mijn bloem, mijn roem, mijn teere jeugt
Is niet voor uwen lust.
Ick wachte voor mijn beste pant,
Tot troost van mijn verdriet,
Ick wachte vry een waarder hant 9 ;
Maer u en wacht ick niet.
And an abiding joy.
And though your time is very short,
Don't grieve over this,
Because even when a fresh rose fades,
It holds a sweet scent.
Well, we're in the same boat,
You adornments of the forest!
Come, give me the advice,
The best that you have.
Must my blosson also in its time
Be plucked by someone?
Don:
Yes, my lovely, if you are worthy of it,
And if it should happen to you.
There are too many
That show for very long,
They offer us a green stalk
But nobody wants it.
Her blossom blows away with the wind,
The way dust does:
Oh, the blossom that find none to pluck it
Is trodden underfoot.
Pretiose:
Well now, what sound is this
That arises out of the woods?
I think that some clever knave
Is sitting hidden here in the forest.
That must be the goat-footed Pan,
Who lives here in the greenery:
He's always been the one
To bring harm to lovers.
Well, old deceiver, no matter what you must be,
I'll tell you, keep quiet;
My blossom, my reputation, my tender youth
And not for your enjoyment.
I'm waiting for my most precious treasure
To comfort my sorrow,
I'm waiting for a worthier hand,
But I am not waiting for you.
5 wij zitten in hetzelfde schuitje
6 de bosgod Pan, met bokkepoten
7 bedrieger
8 houd je koest
9 een waardiger hand (om mij te plukken)
4

2. Samen-sang tusschen Damon en Floride
Dialogue between Damon and Florida
n de, soo het we - sen mag, Ik koom u doen een droef ge -
4
klag Van mijn ver - drie - tig mm nen,
Ick heb 'et u, 0 fie - re
6
8
maegt, Vry meer als eens ge - vraegt, Maer noyt iet
kon - nen wm nen.
6
t'Samen-sang tusschen Damon en Floride.
Stemme: Ne vois tu pas, chere Phyllis?
Dialogue between Damon and Florida
Text: Aile de wercken 1712, vol. 1, p. 440. Appeared earlier in Klagende Maeghden 1633/34, vol 3 (By-voughsel), p.
12. Cats' song text also occurs in about a dozen other songbooks, printed between 1642 and c1790.
Melody (Ne vois tu pas, chere Phyllis): Den Singende Swaen (Antwerp 1664), p. 7. Bass added.
This was by far Cats' most successful song. 'Floride soo het wesen mach' was used as a tune-indication for at least 60
songs by others in songbooks printed from 1641 to 1762. The French melody Cats names, 'Ne vois tu pas, chere
Phyllis?' is known to us only from Dutch songbooks.
5

The shepherd Damon tries to seduce Florida, but she brushes him off. She has promised herself to Thyrsis. When
Damon persists, she indignantly sets him straight: her 'flesh' is already sold, and he simply has to search elsewhere.
Damon:
Floride, soo het wesen mag, lO
Ik koom u doen een droef geklag
Van mijn verdrietig minnen,
Ick heb' et u, 6 fiere maegt,
Vry meer als eens gevraegt,
Maer noyt iet konnen winnen.
Floride:
Wat koomt van klagen als verdriet?
Uw klagen, Damon, gelt'er niet,
Noch al uw listigh quelen.
'k En ben niet die ick eertijts was
Toen ick in 't groene gras
Ging onbekommert spelen.
Damon:
Floride, wat is dit geseyt?
Is my soo grooten druck bereyt,
Dat my dit sal gebeuren?
Ach! ach! toen ick eerst Thyrsis sag,
Daer hy ontrent my lag,
Mogt ick met reden treuren.
Flo ride:
J a Thyrsis, vrient, dat is de man
Die my aIleen vernoegen kan,
Hy is myn eygen leven.
Ick hebbe laetst mijn regter-hant
Hem tot een eeuwig pant,
Met vrienden raet, gegeven.
Damon:
Ach! ach! wat voor een swaren druck,
Ach! ach! wat voor een ongeluck
Koomt op my neder storten!
Och! och! of nu een snelle doot
In desen hoogen noot
Mijn leven wou verkorten!
Flo ride:
Ey Damon, weest soo treurig niet;
Dat u gebeurt is meer geschiet,
U w druck sal haest versoeten
So gy maer eens een nieuwe maegt,
Die uwe ziel behaegt,
Uyt liefde gaet begroeten.
Damon:
Maer t'wijl dit alsoo is geschiedt,
En weert daerom ons herders niet,
Maer hoor ons liever spreken:
Misschien sal u een rustig quantI I
Oock met een soeten brant
Een liever vier ontsteken.
Damon:
Florida, if you allow me,
I come to you with the sorry tale
Of my sad wooing;
o proud maiden, I have asked you,
And more than once,
But I have won nothing.
Florida:
What else comes from sad tales but sorrow?
Your complaints, Damon, count for nothing,
Nor any of your crafty warbling.
I'm not the same girl I was
Back when I played care-free
In the green grass.
Damon:
Florida, why do you say that?
Is so much grief awaiting me,
That this should happen to me?
Ah! ah! when I saw Thyrsis lately,
When he was near me
Then I had reason to mourn.
Florida:
Yes, Thyrsis, friend, that is the man
Who alone can make me happy,
He is my life to me.
I have lately given my right hand
To him as eternal troth,
Following good advice.
Damon:
Ah! ah! what a heavy blow,
What misfortune
Crashes down on me!
Oh, now if only a quick death
In this time of great need
Would come and shorten my life!
Florida:
Oh Damon, don't be so sad,
What's happening to you has happened before,
Your pain shall soon be sweetened
As soon as you find a new girl
Who pleases you
And you greet her out of love.
Damon:
But while this is happening
Don't reject us shepherds,
But listen to us speak:
There may be a quiet swain
That will you, with a sweet flame,
Set alight into a lovely fire.
10 als je het goedvindt
11 jongeman
6

Floride:
Neen, dat en waer voor my geen eer;
Een bruyt en is geen vryster meer,
Sy mag geen minnaers spreken;
Als eens het ja-woort is geseyt,
Dan is de knoop geleyt
Die noyt en is te breken.
Damon:
Maer of'12 er nu een schoonder quam,
Of rijcker, of van hooger starn,
Soud gy hem niet ontfangen?
Floride:
Ey swijg, ik heb mijns hertsen wensch
En my en sal geen mensch
N aer beter doen verlangen.
Hem die ick eens mijn trouwe gaf,
Dien blijf ick trouw tot aen het graf;
Dus stremt uw loose treken. 13
Mijn oog en sal noyt elders gaen,
En ick en wil voortaen
Geen linckers 14 hOOfen spreken.
Damon:
Zijn wy nu linckers, soete maegt?
Ons praet heeft u weI eer behaegt,
Waerom soo fits15 gesproken?
Een woort noch eer my 't herte sluyt.
Floride:
Neen, neen, ick ben de bruyt;
Uw praet dient afgebroken.
Wanneer de liefd' eens is geset,
En treet tot in het echte bedt,
Mag 't oog niet elders sweven.
De trou dat is een reyn verbont,
Hy staet in my gegront
Voor al mijn gantsche leven.
En schoonder iemant anders koemt
Die al de werelt schoonder noemt,
Of anders wort gepresen,
De ware liefd' is elders blint,
Dewijl sy maer en mint
Haer eerst verkoren wesen.
Om my en dient niet meer gedogt,
't Vleys datje siet dat is verkogt,
't En kan u niet gewerden.
Gy voegt u daer men vryen mag
En soekt daer uw bejag;16
Voor my, ick sal volherden.
Florida:
No, not on my honor;
A bride is no longer a flirt
She may not listen to lovers.
Once she's given her word
Then the knot is tied
And may never be broken.
Damon:
But if one came along more handsome,
Or richer, or of nobler birth,
Shouldn't you then receive him?
Florida:
Oh hush, I have my heart's desire
And nobody will ever let me want for more
Would ever want for more.
Him to whom I gave my word
I will remain true to the grave;
So cease your cunning wiles.
My eye will not stray elsewhere,
And from now on
I will not listen to any deceivers.
Damon:
Are we now deceivers, sweet lass?
Our talk once pleased you well--
Why such a sharp answer?
Let me still speak one word before my heart is shut.
Florida:
No, no, I am the bride.
Stop talking to me.
Once love is established
And enters the marriage-bed,
The eye may no longer rove elsewhere.
Troth is a pure covenant,
He can be sure of me
For my entire life.
Should a more handsome man come along,
One whom all the world calls fairer,
Or is praised in any other way,
True love is blind to all others,
For she loves only
The one she first chose.
You must no longer think of me.
The flesh you see here is already sold
And can never be yours.
Go somewhere where your courting is welcomed
And seek your prey there.
For my part, I will stand fast.
12 als
13 listen
14 bedriegers
15 vinnig, bits
16 ga daar maar op jacht
7

3. Samen-sang tusschen Hylas Wey-man, en Dorille Wout-nymphe
Dialogue between Hylas the Hunter and Dorille the Wood-nymph
Zijt gy soo staeg ge - ne - gen om te Ja - gen, Soo IS 'et goet dat gy ge - dul - dig
6 6 5 6
4
zijt. Vrient, gy en hebt geen re - den am te kia gen, Want een die
6 6 5
7
niet al Ie tijt: Al maeckt de jagt een wey - man dick - wils
6
4
3
10
Noch heeft hy vee! van SIJn ge - due - ng sweet Maer en - ckel her - ten - leet.
6
l' Samen-sang tusschen Hylas Wey-man, en Dorille Wout-nymphe.
Stemme: Ha! que Ie ciel est contraire a ma vie.
Dialogue between Hylas the Hunter and Dorille the Wood-nymph
Text: Alle de wercken 1712, vol. 1, p. 441. Appeared earlier in Klagende Maeghden 1633/34, vol. 3 (By-voughseI), p.
40.
Melody (Ha! que Ie ciel est contraire a ma vie) and bass: Fran90is, Sieur de Chancy, after the four-voiced setting in Airs
de cour a quatre parties (Paris 1635). The melody 'Ha que Ie ciel', also known as 'Cette cruelle', was very popular in
the Dutch Republic, from the end of the l630s to the end of the 18th century. Cats used the melody for three songs.
8

The mythological hunter Hylas courts the wood-nymph Dorille. He lauds the hunter as husband: healthy, strong, and
virile. But Dorille wonders whether all that running around is good for a man, and moreover, if he comes home worn
out from hunting, he surely won't have any interest left over for his family. And worst of all: hunters take their filthy
dogs with them to bed. That won't happen any more once I am married, assures Hylas. If Hylas promises to keep his
hunting in bounds, then Dorille will give the matter some thought.
Hylas Weyman:17
WeI soete maegt, sal ick geen troost genieten?
Ick heb u schier alreets een jaer gevrijt,
En wie'er jaegt, of wilt bestaet 18 te schieten,
Is sonder vang geprickelt van de spijt.
Ick gae bynaest geduerig op de jagt,
Maer als geen wilt my t'huys en werdt gebragt,
My dunckt dat ick versmagt.
Dorille Wout-nymphe:
Zijt gy soo staeg genegen om te jagen,
Soo is'et goet dat gy geduldig zijt.
Vrient, gy en hebt geen reden om te klagen,
Want een die jaegt en vangt niet alle tijt:
Al maeckt de jagt een wey-man dickwils heet,
Noch heeft hy veel van sijn geduerig sweet
Maer enckel herten-Ieet.
Hylas:
Maer die u lieft als met geheele sinnen,
En naer u jaegt met al sijn gansche kragt,
Doe dien behulp en laet hem troost gewinnen,
En toon dat gy een trouwen jager acht.
a soo gy wist al wat een wey-man doet,
Hoe vroeg hy rijst 19 en sijn beminde groet,
Gy naemt een ander voet. 20
Dorille:
Bef niet soo hoog den lof van uwe jagers,
Want na my dunckt en is 't 'er niet soo breet: 21
Men houd dat volek voor regte vrouweplagers,
En voor een huys maer enckel herten-Ieet;22
aock voor den dag soo loopt men naer het velt,
En al het huys dat wort in roer gestelt,
Dat meest de vrouwen quelt.
Hylas:
a nymph, en laet u dat geen hinder schijnen,
Maer slaet het oog op menig edel beest,
Patrijs, faysant, met has en en konijnen,
Die maken ons gelijck een stage feest.
Wat iemant oit in velt of bosschen schiet,
Wat voor een brack 23 of voor de winden 24 vliet
Dat is dat ick geniet.
Hylas the Hunter:
Well, sweet lass, will you offer me no comfort?
I've courted you for nearly a year,
And he who wishes to hunt or to shoot game
Is riddled with regret without a catch.
I am nearly always on the hunt,
But if I don't bring home game
I think that I will waste away.
Dorille the Wood-nymph:
If you are inclined to hunt so constantly
It's a good thing that you're patient,
Friend, you have no reason to complain.
Because one who hunts does not always catch:
Even though the hunt often makes a hunter hot,
Yet he does not get much from his constant sweat
Besides some heartache.
Hylas:
But he who loves you with all his mind,
And hunts you with all his might,
Help him, and let him win some comfort,
And show that you honor your faithful hunter.
ah, if you knew what a hunter does,
How early he rises and greets his beloved,
You'd sing another tune.
Dorille:
Don't raise the praises of you hunters so high,
I think it's not so great;
People call hunters a true plague on women
And only heartache for a house.
They run to the fields before the day's begun
And all the house is thrown into commotion,
Which bothers women most of all.
Hylas:
a nymph, don't let that seem to be a hindrance to you,
But rather look at many a noble beast,
Partridge, pheasant, hares and rabbits,
Anyone of them would make us a steady feast.
What anyone shoots in the field or woods,
Whatever flees from the dog and hounds
That is what I enjoy.
17 jager
18 wil gaan
19 opstaat
20 dan zou je anders spreken
21 zo mooi is het niet
22 het brengt aIleen maar ellende in huis
23 jachthond, drijfuond
24 windhonden
9

Dorille:
Wat moogje doch in bosch of velden loopen,
Tot u de ziel en al het lijf beswijckt?
't Wilt datje vangt dat mogtje nutter koopen.
Waer heeft de jagt een wey man oit verrijckt?
T'wijl Esau gaet of in de bosschen rijt,
En op de jagt verquist sijn nutten tijt,
Is hy den segen quijt. 25
Hylas:
Maer loop en jagt die oeffent ons de leden,
En doet meer nuts als eenig heylsaem kruyt;
Het roert het bloet van boven tot beneden,
En drijft met kragt de quade dampen uyt.
Nu weetje dat een fris en wacker lijf
Is wonder nut voor 't bou 26 en huys-bedrijf,
En maeckt een vrugtbaer wijf.
Dorille:
Al wie'er jaegt en kan sich niet bedwingen,
Als hy het wilt siet draven op het velt:
Hy breeckt sijn jeugt met loopen, rennen, springen,
Dat hem van sweet het gansche lichaem smelt;
Dan komt hy t'huys vermoeyt en ongesint;27
Het is hem dwars 28 al wat een ander mint,
Ja wijf en echte kint.
Hylas:
Ey toef dog wat en laet den wey-man rusten,
't Is door den slaep dat aIle leet verdwijnt:
Flucx met den dag soo krijgt hy nieuwe lusten,
Juyst als de Son die na de regen schijnt.
Daer is geen lust in al te stagen soet;
Weet dat' et al sijn beurten hebben moet
Al wat de mensche doet.
Dorille:
Noch doe je wat daer van de vrouwen klagen:
Gy neemt een hont des avonts in het bedt,
Die leydt en woelt en schijnt oock dan te jagen,
En brengt sijn stanck en ongedierte met.
Dit vind' ick vreemt en dient te zijn geschouwt,29
Want honts te zijn wanneer men is getrouwt
Heeft menig man berout.
Dorille:
So what if you run in the woods and fields
Until your soul and all your body faints?
You could better have bought whatever game you catch.
Where has hunting ever made a man rich?
While Esau went riding in the woods
And wasted his precious time,
He lost his blessing. l
Hylas:
But running and hunting exercises our limbs
And does more good than any healthy herb;
It stirs the blood from head to toe,
And forcefully drives the evil humors out.
Now you know that a fresh and lively body
Is of great use in the building and care of a house,
And makes for a fruitful wife.
Dorille:
Anyone who hunts cannot control himself
Whenever he sees wildlife trotting in the field,
He wrecks his youth running, sprinting, jumping,
So that his entire body melts from sweat,
Then he comes home worn out and unhappy;
He's cross with those that anyone else would love-
Yes, his wife and child.
Hylas:
Hey, wait up a bit and let the hunter rest,
It is through sleep that all sorrows flee:
Right with the new day he gets new energy,
Just as the sun shines after the rain.
There's no pleasure in overly-steady sweetness;
Everything takes its tum
In everything a man does.
Dorille:
And another thing you do that women complain about:
You take your dog to bed at night,
Which tosses and turns as if it's still hunting,
And brings its dirt and vermin with it.
I find it odd, and it ought to be avoided,
Because to behave like a dog once a man is married
Is something many a man has regretted.
25 Genesis 25:29-34. Esau, vermoeid van de jacht, verkoopt zijn
eerstgeboorterecht aan zijn tweelingbroer Jakob voor een bord
linzensoep.
26 landbouw
27 ontevreden, neerslachtig
28 tot last
29 vermeden
Genesis 25:29-34. Esau, exhausted from the hunt, sold his
birthright to his twin brother Jacob for 'a mess of pottage'.
10

Hylas:
Eer dat mijn hert tot minnen was genegen,
Toen was mijn hont mijn alderliefste pant,
Toen heeft het beest in mijnen schoot gelegen,
Mits ick in 't bedt geen liever lief en vant:
Maer soo mijn Godt eens gunt een echte wijf,
Dan sal mijn bedt, huys, ziel, en gansche lijf
Haer zijn tot tijt-verdrijf.
Dorille:
Woud gy alleen maer naer de reden jagen,
En geensins doen gelijck de domme jeugt,
Ick sou misschien u liefde konnen dragen,
'k En wil geen man ontnemen sijne vreugt.
WeI tot besluyt ick weet u goeden raet,
Indien gy jaegt soo doet' et in de maet,
En acht op uwen staet.
Hylas:
Before my heart inclined to love,
My dog was my dearest treasure,
Back then the beast lay in my lap,
Because I found no better love in my bed:
But as soon as my God grants me a wedded wife,
Then my bed, house, soul, and whole body
Will be hers at her pleasure.
Dorille:
If you would only hunt after reason
And never behave like a silly youth,
I might perhaps be able to love you,
I don't want to deprive any man of his joy.
In sum, I know some good advice for you,
If you go hunting, then do it in moderation,
And keep an eye on your state of mind.
11

4. Mey-liedt
May Song
o schoon - ste_ die men Yin - den mag, 0 glans van on - se Lan - den, Al
5
ben koel - der als ick plag, Gy doeL mijn her - te bran - den. AI_
4 3
9
IS de wm ter son - der kruyt, NocL schiet' er weI een bloem - pjen uyt.
Mey-liedt,
Voyse: Puis que de vivre sans aimer.
May Song
Text: Alle de wercken 1712, vol. 2, p. 203. From Oude mans vryagie, from's Werelts begin, midden, eynde, besloten in
den trouringh met den proef-steen van den selven, 1637.
Melody (Puisque de vivre sans aimer): 't Amsteldams Minne-beeckie (Amsterdam 1645). Cats used this melody for at
least five song texts. 'Puisque de vivre sans aimer' was elsewhere known only as the melody of the song 'Myn Roselijn
ging op een dag' by Cats's fellow Dordrechter Daniel Jonctys (1639).
12

In the story about the beautiful Rodophe from Dude mans vryagie ('Old Man's Courting', from Den Trouringh [The
Wedding Ring]), Cupid accidentally hits the geezer Cassander with a love-arrow. The old man falls in love on the spot
with Rodophe and organizes for her a May-festival full of singing. One of the singers presents a comic song in which
an old man is encouraged to take a young lover. The singer tallies up the advantages of an older spouse: he's loving,
attentive, and generous, he doesn't do anything crazy, and you're not pregnant all the time.
o schoonste die men vinden mag,
o glans van onse Landen,
Al ben ick koelder als ick plag,
Gy doet mijn herte branden.
Al is de winter sonder kruyt,
Noch schiet' er weI een bloempjen uyt.
't Is waer, gy zijt in volle jeugt,
En ick van oude jaren;
Maer noyt en is men sonder vreugt,
Daer twee gelieven paren.
Twee herten eens in rechte min,
Dat brengt gewisse vrientschap in.
Wat vrijsters zijnder beter aen
Als die een out man trouwen?
Haer sin die wort in all's gedaen,
En 't zijn de liefste vrouwen.
Waer jeugt en wijsheyt t'samenpaert,
Daer heeft de trou haer rechten aert.
Een jongeling is bijster wilt,
Hy kan schier nimmer rusten:
Sijn weelig hert is noyt gestilt,
En helt tot nieuwe lusten.
't Is seldsaem wat een grillig bloet
In jong en domme sinnen doet;
Maer die sijn rijpe jaren heeft,
En gaet niet elders mallen:
De liefste krijgt al wat hy heeft,
Hy doet haer wel-gevallen.
Een paert dat nu is grijs van hayr,
En heeft van hollen geen gevaer.
Gebreeckt' er aen een out man iet,
Vermits sijn swacke leden,
Hy schenckt, hy koopt, hy 100ft, hy biet,
Hy voegt hem na de reden;
De liefd' heeft staeg een open hant,3D
Dat is den aert van reynen brant.
Gy dan, 0 schoonste die men vint,
Veracht geen oude jaren;
Al draegje niet geduerig kint,
Gy sult te beter varen. 31
Het lant by wijlen eens gebraeckt,
Wort by den lant-man niet gelaeckt. 32
o you most beautiful one might find,
o glory of our lands,
Although I am cooler than I once was,
You make my heart bum
And although there's no foliage in winter,
Still, a flower can shoot up.
It is true, you are in the fullness of youth,
And I am old in years,
But there's no dearth of joy
When two lovers are together.
Two hearts united in true love,
That brings true friendship.
What is better for girls
Than to marry an old man?
They get their way in everything
And these are the sweetest-women.
Where youth and wisdom are paired together,
There faithfulness has her proper place.
A young man is rather wild,
He can hardly ever rest:
His yearning heart is never satisfied,
And rushes off to new pleasures.
It's amazing what fitful blood
Can do to young and stupid senses.
But he who is ripe in years
Never goes running after others:
His beloved gets everything he has,
He makes her happy.
A horse with gray hair
Is in no danger of running bolting.
If there is anything lacking in an old man
Because of his weak limbs,
He gives gifts, he buys things, he praises you, he bargains,
He listens to reason,
Love always holds an open hand,
That is the nature of love's pure burning.
You then, oh most beautiful that one can find,
Don't mistrust the elder years;
When you're not constantly with child,
You'll get along better anyway.
The land that lies fallow once in a while
Is all the more prized by the farmer.
30 milde hand
31 des te beter gaat het met je
32 de boer prijst het bouwland dat zo nu en dan braak blijft liggen
13

5. Tegenlied op het voorgaande meilied
Counter-song in answer to the previous May Song
Wat mach dell- dro - gert 0 - ver- gaen? Wat maelt hem m de sm - nen? Sijn
5
jeugt ell- vreugt die heeft ge - daen, En noch_ soo wil hy mm nen. Vrient,
4 3
9
daer sich toont een grij - sen baert, EtL- heeft het vry - en gee - nen aert.
Counter-song
Text: Aile de wercken 1712, vol. 2, p. 203. From Oude mans vryagie, from's Werelts begin, midden, eynde, besloten
in den trouringh met den proef-steen van den selven, 1637.
Melody: as in the previous song.
14

Cnemon hears the song about the geezer in love, and indignantly writes a mocking counter-song in which he calls the
old man crazy. Here too the proverbs fly.
Wat mach den drogert over-gaen?33
Wat maelt hem in de sinnen?
Sijn jeugt en vreugt die heeft gedaen,34
En noch soo wil hy minnen.
Vrient, daer sich toont een grijsen baert,
En heeft het vryen geenen aert.
Een vonckje levens, sonder meer,
Dat speelt u in de leden;
Ick weet, uw kracht is wonder teer,
Ey, stelt u doch te vreden.
Een kaers die in de pijpe brant
En was noyt aerdig minne-pant.
Om 't weynig koren dat u rest,
Wilt gy een meulen bouwen;
Blijft dieje zijt, 't is alderbest,
En laet de jonckheyt trouwen.
Geen mens dient out wanneer hy vrijt,
Dat spel vereyscht een soeter tijt.
Het minnen is maer voor de jeugt,
Die past het geestig mallen;
Gy, laet de jonckheyt hare vreugt,
Van u en wil 't niet vallen.
Het Hof en Raets-huys, lieve vrient,
Is recht dat oude lieden dient.
Een oudt soldaet en voegt niet weI,
Hy mocht al beter rusten;
En min so dient gerimpelt vel
Voor groene maegde-Iusten.
De Minne-god gelijckt een kint,
Het dient ook jonck al wat' er mint.
Een dorre steel heeft niet gemeens
Met versch ontloken roosen;
Al schijnt de son des winters eens,
't En zijn maer korte poosen.
Als iemant op sijn laersen pist,
't Is tijt dat hy sijn beeltjen mist. 35
What is that old bag talking about?
What's gotten into his head?
His youth and pleasure are over and done with
And yet he stills wants to court.
Friend, once you sport a grey beard,
You have no business flirting.
A little spark of life, nothing more,
That's all your limbs have left;
I know your powers are mighty weak
Please, be satisfied;
A candle guttering down into its holder
Was never a nice love-token.
For the few kernels you have left
You want to build a windmill;
Stick to who you are, that's for the best,
And let the young do the marrying.
No man should be old when he courts;
That game demands a sweeter age.
Loving is only for the young,
Frolicsome fun befits them;
You, go let the youth have their fun,
It doesn't suit you.
The palace and the city hall, dear friend,
Those are the places the old folks belong.
A soldier shouldn't be old.
He's better off resting;
Likewise wrinkled skin does not fit
With lewd lusting after girls.
The god of love looks like a child,
Those who love should likewise be young.
A faded stem cannot align
With freshly-opened roses;
And though the winter sun does shine
It's only for brief poses.
If you're so old your pants are pissed,
It's time you gave up getting kissed.
33 wat bezielt de impotente man?
34 zijn voorbij
35 dat hij geen liefje meer heeft
15

6. Liedt van een trouw-hatende Vryster
Song of a marriage-hating Girl
Ons ge - speul wil en - ekel trou - wen, Wat magh't meys - Jen 0 - ver - gaen?
9
Sy en wil het niet ver staen Dat' et haar sou mo - gen rou - wen;
17
en IS geen sehroom, t'Is al bo ter tot den boom.
Liedt van een trouw-hatende Vryster, het houwelijken afradende.
Song of a marriage-hating Girl
Text: Alle de wercken 1712, vol. 1, p. 439. First published in Maeghden-Plicht (1618).
Melody: Cats gave no tune-indication, but judging from the strophic form, he was using the extremely popular melody
'Si c'est pour mon pucelage'. The version used here is from Adriaen Valerius, Nederlandtsche Gedenck-clanck
(Haarlem 1626), p. 84. Bass added. Cats used the melody for four songs in all, always without a tune-indication.
Cats' song text about the marriage-hating girl does not occur elsewhere, but is used several times as a tune-indication:
in the Zeeusche Nachtegael (1623) by A. van der Venne for the Boertich-Liedt van Hollandts-Trijntje en Zeeuwse
Leunis, twice by the Brussels poet G. van der Borcht (1641) and once in Apollo's Vastenavond-GiJt (cl750).
16

A girl is annoyed that her girlfriend wants to get married, and summarizes all the disadvantages of marriage. In so doing,
she directs herself primarily to men, who in any case should take the initiative in courtship. Women always cause problems,
they can get all bossy on you, especially if you married for money, and think for a minute about how much money
all those kids are going to cost you.
Qui non litigat, coelebs est 36
Ons gespeuP7 wil enckel trouwen,
Wat magh 't meysjen overgaen?38
Sy en wil het niet verstaen
Dat' et haar sou mogen rouwen;
N een, by haer en is geen schroom,
't Is al boter tot den boom. 39
Wat is doch het Venus-jancken?40
Suchten, duchten, nacht en dagh,
Geen vermaeck, als met geklagh,
Hopen, vreesen, duysent rancken,41
Al des liefdes pijlen zijn
Drie van vreugden, ses van pijn.
Jongmans, laat u niet verb linden,
't Bruilofs-bed is niet soo soet
Als men u gelooven doet;
Gy suIt met' er daet bevinden
Dat noyt man soo weI en trout
Dien het niet by wijlen rout.
Sooje niet en hebt ten besten,
En gy neemt een kale Griet,
Ach! twee naeckte dienen niet,
Hoe kan hier de liefde vesten?
Slappe beurse, weeken moet;
Wie kan minnen sonder goet?
Wilje gelt en goet bejagen,
Als gy selfs niet rijck en zijt:
Kleyne liefde, groot verwijt.
Vrient, gy sult'et moeten dragen
Dat's u op den necke trapt,42
't Is haar schijve die der klapt. 43
Zijt gy rijck van gelt en landen,
En verkiesje dan een lief
Slechs alleen tot uw gerief,
Noch en zijn 't geen vaste banden,
Want soo haast sy is de vrou,
Springt het gekjen uyt de mou. 44
Qui non litigat, coelebs est 2
Our girlfriend wants to get married,
What has come over that girl?
She refuses to understand
That she's going to regret it.
No, she has no hesitations,
She sees only solid butter to the bottom of the barrel.
What is this chasing after women anyway?
Sighing, dreading, night and day,
No pleasure without misery,
Hoping, fearing, a thousand pretenses,
All of love's arrows come
Three for joy, six for pain.
Youth, don't be blinded,
The bridal bed is not as sweet
As people would have you think;
You'll find out
That no man, no matter how well he is married,
Will not at some point come to grief.
If you're not the mostwell off
And you marry Griet the poor girl,
Ah! two people both with nothing make no good pair,
How can love be established then?
Empty purse, listless heart;
Who can love without any money?
If you want money and riches
If you yourself are not rich:
[You'll get] small love and great reproach.
Friend, you'll just have to put up with it
She's got you by the collar,
She's the one counting the coins.
If you're rich in money and lands
And then choose a sweetheart
Just for your own pleasure,
Still there's no guarantee,
Because no sooner is she your wife
Than she'll show her true colors.
36 'Wie niet bekvecht is niet getrouwd.' Latijns spreekwoord, onder
meer opgetekend in Erasmus, Adagia 3135 = ry.2.35.
37 speelgenoot, vriendin
38 wat bezielt haar?
39 het (huwelijk) lijkt haar een gelukzalige toestand
40 achter de vrouwen aanjagen
41 kuren, aanstellerij
42 op je kop geeft
43 zij heeft het geld en dus de macht (schijf=geldstuk, klappen is het
geluid van het neertellen van muntstukken)
44 komt de aap uit de mouw, toont ze haar ware aard
2 Anyone who does not argue is not married. Erasmus, Adagia
3135 = ry.2.35.
17

Krijgj' een schoone, duysent plagen,
Duysent vreesen, alle daegh,
Y der isser even graegh,
Y der schijnt' et haar te vragen;
Is het niet een vaste peyl:45
Schoone vrouwen, trots of geyl?
Komj' een leelijck wijf te trouwen,
Dat is leet en anders niet,
Dat is eeuwigh huys-verdriet;
Maar het sal u meest berouwen,
Alsje treurigh staet en kijckt,
Dat uw kint de moer gelijckt.
Heeft uw vrouw wat hooger sinnen
Als haar spinrock of haar doeck,
Straks soo grijptse na de broeck;46
Dies en moogje niet beginnen,47
Niet besluyten met' er daet,
Of het is met haren raet.
Sooj' aen eene komt te raken
Niet te vroet, of niet te sneegh,48
Noch en isset niet ter deegh;49
Want dat maakt uw gansche saken
Sonder aensien, sonder eer;
Sy is maar een kint te meer.
Soo uw wijf geduerigh kindert,
Wat een moeyte komt'er van!
Wat een hooftsweer voor de man!
Y der kraam uw goetjen mindert:
Kleyne kinders, noyt verlost,
Groote kinders, groote kost.
Gaatse langer sonder baren,
Noch is 't niet, gelijck het sou,
Noch is 't niet, gelijckse wou,
Want gewis in korte jaren,
Sal in stadt de mare staan.
Dat uw dingen qualick staan.
Kan uw vrouwe deftigh 50 spreken,
Brengtse goede reden voort,
Straks soo voertse 't hoogste woort;
Kyck, wat geeftse drooge steken!
't Wyf, dat kunstigh spreken kan,
Is een plage voor den man.
Pick a beauty--a thousand torments,
A thousand fears, every day.
Everybody loves her,
Everybody wants something from her.
Isn't it the rule:
Beautiful women are either proud or lewd?
If you marry an ugly woman,
That is sorrow and nothing else,
That makes for endless unhappiness at home,
But you'll regret it the most
As you sadly stand and see
That your child looks like its mother.
If your wife has higher aims
Than her spinning wheel or her linens,
Soon she'll try to wear the pants in the family;
Then you can undertake nothing
And you'll never be able to decide anything
Without her approval.
And if you come across one
Who's not too wise or very smart,
Then things are not right,
For all your affairs will be
Without prestige or honor,
She's like having another child.
And if your wife constantly bears children
What difficulty that brings!
What a headache for the husband!
Every birth shrinks your fortune:
Little children, work never done,
Grown children, always hungry.
If she goes a long time between births
That's not so great either,
Because it's not the way she wants it,
Because within a few short years
The rumors will be all over town
That you're not up to the job.
If your wife is an excellent speaker
And converses logically
Soon she'll take the upper hand,
Watch her dish out the tongue-lashings!
A wife who can speak fluently
Is a torment to her husband.
45 een regel, vaste prik
46 wordt zij de baas
47 niets ondememen
48 niet te intelligent of bijdehand
49 in orde
50 voortreffelijk
18

Is uw liefste sacht van wesen,
Spreektse woorden honing-soet,
Laffe spijs is niemant goet;
Kost die bijt is meer gepresen;
Is het schaepje goet van staan
Y der komt' er suygen aan.
Wegh dan met de minnen treken,sl
Spreeckt my doch van trouwen niet,
't Is al onrust wat men siet:
Waarom voegt men twee gebreecken?
Y der mensche, wijs of geck,
Heeft genoeg aan sijn gebreck.
If your beloved has a sweet character
If she speaks honey-sweet words,
Bland food is good for nothing,
Hearty food is better for you,
But if the sheep can stand up well
Then everybody wants a suck.
So, away with love's tricks,
Don't talk to me about marriage,
All you see in it is restlessness:
Why put two flaws together?
Every man, wise or foolish,
Has enough just with his own faults.
51 liefdeslisten
19

7. Tegen-liedt van een trouwen-gesinde Vryster
Counter-song of a marriage-minded Girl
mag ons ge - spee1 be - we - gen My het trou - wen af te raen?
9
Neen, ick kan het niet ver staen, Want't en komt my niet ge - Ie - gen
17
ten mlJ - ne jeugt Son - cler vrugt_ en son - cler vreugt.
Tegen-liedt van een trouwen-gesinde Vryster, het houwelijken aenradende.
Counter-song of a marriage-minded Girl
Text: Aile de wercken 1712, vol. 1, p. 440. Counterpart to song 6, and also first published in Maeghden-Plicht (1618).
Melody: as in the previous song.
Her girlfriend answers all her objections in a counter-song. If you have married a rich woman, you have a life of leisure;
children are the goal of life, etc. You can be happy even with an ugly woman, because first of all in the dark you can't
see that she is ugly, and moreover you won't have any trouble with rivals.
Following seventeenth-century practice, the stanzas of the song and the counter-song may be sung alternately.
Moriar, nisi nubere dulce est. 52
Wat mag ons gespeel bewegen
My het trouwen af te raen?
Neen, ick kan het niet verstaen,
Want 't en komt my niet gelegen
Af te sly ten mijne jeugt
Sonder vrugt en sonder vreugt.
Moriar, nisi nubere dulce est. 3
What is my girlfriend thinking
To advise me against getting married?
No, I just can't understand it,
Because it doesn't make sense to me
To waste my youth
Without joy or fruitfulness.
52 Seneca sr., Controversiae VI. 8,1. 'Ik mag doodvallen als
trouwen niet iets heerlijks is.' Gezegd door een Vestaalse maagd
die celibatair moet blijven.
3 Let me die, if marriage is not sweet. Seneca sr., Controversiae
VI. 8,1.
20

Lieve-kosen, kinders telen,
Met een onverdeylden vrient,
Die ons tot een steunsel dient;
Met sijn eygen maecksel spelen,
En te wassen tot een stadt,53
Denckt eens wat een vreugt is dat!
Nu dan, stelt U 54 om te trouwen,
Wie daer zijt een rap gesel,55
Waerom vreesje voor gequel?
Daer en is geen aert van vrouwen
Die niet haer vermaeck en heeft
Als men reden plaetse geefe 6
Soo misschien een goet geselle,
Die 't niet al te breet en gaet,
Neemt een wijf naer sijnen staet,
Dat hy sich te vreden stelle,
Wat geeft kloekheyt om het goet?
t'Samen winnen is soo soet.
Soo een kalis 57 trout een rijcke,
't Jan! die isser dan weI aen: 58
Hy mag ledig spelen gaen,
Vry wat meer als sijns gelijcke;
Goet verovert met de min
Is voor al een soet gewin.
Soo daer een uyt reyne minne
Neemt sijn minder by der hant,
Dat is ja een rustig quant;59
Want hy kiest sich een vriendinne
Die in vrientschap overs tort,
Wats' in rijckdom quam te kort.
Gaet' er iemant sich verbinden
Met een schoon en geestig Dier,60
Is dat niet een heme1 schier?
Daer en is dog niet te vinden
Daer 's mans oog so lief op speelt
Als op een schoon vrouwen beelt.
Heeft uw lief mismaeckte leden,
Waarom is u liefde flauw?
's Nagts zijn alle katten grauw;
Misschien heeftse beter seden,
Doch is dat al mede neen
Sy is dan voor u alleen.
Caress one other, bear children,
With an undivided friend
Who serves as our support,
Playing with his own creations,
And growing up into a family,
Think what a joy that is!
Now then, get ready to marry,
When there's a fine fellow.
Why would your worry about troubles?
There's no sort of woman
Who doesn't have her pleasures
If one thinks reasonably.
So if perhaps a good young man
Who's not especially rich
Takes a wife of the same sort,
Then let him be content.
What does wisdom care for money?
To work together for your money is sweet indeed.
And if a poor man marries a rich woman,
Well, then he's landed quite a catch,
He can be idle and go play
Quite a bit more than his equals;
To win riches with love
Is a gain for everyone.
And if someone out of true love
Takes an inferior by the hand
Well, that's a generous fellow,
Because he chooses in his beloved
One whose friendship's bounty
Makes up for what she lacks in riches.
And if someone joins himself
To a lovely, pleasant creature,
Isn't that close to heaven?
You can't find anything
That a man's eye so loves to see
Than the beautiful figure of a woman.
Does your love have mismatched limbs?
Why then is your love deflated?
By night all cats look gray.
Maybe she has better manners
But even if she doesn't
She's all yours.
53 groeien tot een huisgezin
54 maakje klaar
55 flinke vent
56 verstandig nadenkt
57 onberniddeld iemand
58 die heeft het goed getroffen
59 vrijgevige kerel
60 meisje
21

Sooj' aen eene kunt geraecken
Die haer saken weI verstaet,
Dat is vry geen kleyne baet;
Want dat stijft uw gansche saken:
't Wijf dat hare pligten kan,
Is een steunsel voor den man.
Is uw lief niet seer geslepen,
Of van sinnen wat te swack,
Noch al heeft'et sijn gemack;
Waerom hier doch slimme grepen?
By een duyfjen sonder gal
Is men meester over al.
Is u wijf soo oudt van jaren
Datse niet en kindert meer,
En bedroeft u niet te seer;
Siet! nu meugje spelen varen,
t'Huys en laetje geenen last,
Sonder kinders liever gast.
Wort u menig Kint geboren,
Daerom is' et dat men trout,
En den echten acker bout,61
Sonder dat is 't landt verloren;
Wie geen lieve kinders heeft
Weet niet waerom dat hy leeft.
Is uw lief niet weI ter talen,
Valt haer tonge somtijts krom,
Vrient, en haetse daer niet om,
't Sal haer aen geen spreken falen,
Wie doch heeft' er ongemack
Dat sijn wijf te weynig sprack?
Isse krepel, uw beminde,
Reken dat voor geen belet,
Veel die prijsen 't in het bed;
't Is uw by-slaep, niet uw winde,62
Gy en hebtse niet getrout,
Dat je met haer jagen sout.
Is uw wijf van die manieren,
Datse spreeckt met nors gedruys,63
Siet! nu leerje binnens huys
Ander lieden feylen vieren!
't Is u nut dat ghy die deugt
Sonder kost soo leeren meugt.
Liefde weet' et al te voegen,
Liefde neemt' et al voor goet,
Liefde maeckt het bitter soet,
Liefde doet het hert vemoegen,
Liefde vint in als gerief,64
Noyt en vont men leelick lief.
And if you should get someone
Who has a good grasp of her affairs,
That is no small advantage;
That'll improve all your dealings:
A wife that can manage all her duties
Is a support for her husband.
Is your beloved not too bright,
Or a little weak in the head?
That too has its pleasures
Why still make mean jokes about this?
With a dove without gall
Man is master over all.
Is your wife so advanced in years
That she can no longer have children?
Don't be too sad about that,
Look! now you can go sailing
And not worry about your house,
And without children you can entertain more.
And if you should have many children
Well, that's why people get married,
And plant their marriage-field full,
Otherwise the land lies fallow;
He who has no loving children
Does not know the purpose of life.
Is your beloved slow of language,
Does she sometimes get tongue-tied?
Friend, don't despise her for this,
She'll surely talk enough
Whoever heard of someone unhappy
Because his wife spoke too little?
Is she crippled, your beloved
Don't count that as a hindrance,
That often works well in bed;
She's your sleeping-companion, not your greyhound,
You didn't marry her
So that you could take her hunting.
Is your wife the kind
That speaks with a gruff voice?
Look! now you'll learn at home
To celebrate other peoples' faults!
It's handy getting to learn that
Without having to pay tuition.
Love knows how to compromise
Love accepts everything
Love makes the bitter sweet,
Love gives the heart courage,
Love finds pleasure in everything,
Nobody ever thought his beloved was ugly.
61 daarom verbouw je gewassen op de akker van het huwelijk
62 windhond
63 roddelt (?)
64 als je verliefd bent is alles fijn
)1>

Mourning Maidens

8. De Maeght in de Borst getroffen, klaegt
The Maiden shot in the breast laments
WeI hoe! moet ick noch Ian - ger veyn - sen?
En moet het
6
6
5
al ZIJn be - deckt Waer toe mlJn jon ge Zle - Ie streckt? _ Neen
6 6 5
4 q
6 4 5 6
10
en ang - stig peyn - sen, Dient een - mael uyt te ZIJn ge-
4 3
6 6
15
11. 112.
seyt, Wat my III
de
sen boe - sem leyt. Dient boe - sem leyt.
6
7
q
4 4
De Maeght in de Borst getroffen, klaegt.
Stemme: Faut i1 qu'une beaute mortelle.
The Maiden shot in the breast laments
Text: Alle de wercken 1712, vol. 1, p. 447. Published earlier as the opening song of Klagende maeghden (Dordrecht
1633/34), part 1, fol. C2.
Melody (Faut i1 qu'une beaute mortelle) and accompaniment: A. de Boesset, Airs de cours avec la tablature de luth.
Quinziesme livre (Paris 1632), fol. 12. Cats is just about the only Dutch poet who used this melody, and three times at
that. Otherwise the melody is found only in Apollo's Vastenavond-GiJt (Dordrecht c 1750).
The series of mourning maidens opens with a maiden whom Cupid has shot with an arrow to her breast: she is in love.
For a year, a nice young man has courted her, but her mother thinks it's not her time yet. Now she has pretended long
enough that she is not interested. A ripe pear must be plucked before it's too late, mother.
24

WeI hoe! moet ick noch langer veynsen?
En moet het noch al zijn bedeckt
Waer toe mijn jonge ziele streckt?
Neen, neen;
en angstig peynsen,
Dient eenmael uyt te zijn geseyt,66
Wat my in desen boesem leyt.
En waerom sou ick langer hijgen?
En waerom knagen mijn gemoet
Tot aen mijn innig herten-bloed?
Neen, neen, 'k en wil niet langer swijgen;
't En is geen schande, dat men mint,
Wanneer de soete jeugt begint.
Waer ick tot dertel spel genegen,
Soo diend' ick des te zijn beschaemt,
Vermits geen lust een maegt betaemt;
Maer nu ick gae door reyne wegen,
Soo mag ick seggen daer het dient,
Dat ick behoef een echten vrient.
God heeft in ouden tijt gesproken,
De mensch en moet niet eensaam zijn, 67
Neen, dat is al te grooten pijn,
Als ons de jonckheyt komt bestoken.
Gewis haer dient een rustig man
Die hare jeugt niet temmen kan.
En schoon Gods Soon is afgekomen,
Sijn Leer en heeft het echte bed'
Niet ingebonden, niet belet:
Men heeft dit woord oock doen vernomen:
Wie in sich voelt een heeten brant,
Die kome tot den echten bant. 68
WeI aen, ick worde met verlangen
Versogt van seker jong-gesel,
En siet! ick weet hy meynt het weI;
Hy is door heete min bevangen,
En ick (al schijn ick wonder koel)
Weet oock wat ick in my gevoel.
Het is nu ruym een jaer geleden,
Dat hy tot my hier eerstmael quam,
Dat hy tot my zijn toevlugt nam;
Ick ben gevleyt, gestreelt, gebeden;
't Is seker lang genoeg getoeft
Voor eene die een man behoeft.
WeI, moeder, let op dese saken,
En dient u van den nutten tijdt,
My dunckt het is genoeg gevrijt;
Dus wilt doch eens een eynde maken:
Een rijpe peere dient gepluckt,
Eer dat het met haer qualick luckt.
Well now, how long do I have to pretend?
And how long do I have to keep secret
What my young soul is striving for?
No, no, after thinking long and hard,
It needs to be said once and for all
What's on my mind.
And why should I keep gasping?
And why should I gnaw my heart
To its very depths?
No, no, I will not be quiet any longer,
It is no shame that people love
As soon as sweet youth begins.
If I were inclined to wenching,
Then I would deserve to be ashamed,
Since no desire suits a maiden;
But I am walking on pure paths,
So I may say in all decency
That I need a true friend.
Long ago God spoke
It is not good for man to be alone,
No, that is too great a pain,
When youth starts to shake us up.
A stable man is a good thing
For a woman who can't tame her youth.
And although God's Son came,
His teaching did not limit or hinder
Pure marriage,
Yet this teaching was also given to us:
He whose heart burns within him
Should enter into the married state.
Well then, I am being courted
With longing by a certain young man,
And look! I know he means well,
He is enthralled by fiery love,
And I (although I pretend to be very cool)
Know what I feel inside too.
It's been about a year now
Since he first came to me,
Since he sought refuge with me;
I've been coaxed, flattered, urged;
For someone who is in need of a man,
I've certainly waited long enough.
So, mother, pay attention to these things,
And make use of time wisely,
I think the courtship has gone on long enough,
So please put an end to this:
A ripe pear should be plucked
Before it's too late.
65 na
66 uitgesproken
67 Genesis 2:18.
68 1 Korinthiers 7:9.
25

9. De Vryster met de Pyl in 't oir, singt (a)
The Girl with the arrow in her ear sings
+ +
Ie die hier_ tot de Re - den Met be
naut -
heyt
6
4
+
+
ge - tre -den,_ Maeck - je weg,_ Wle_ dat - Je zijt; Want ick ben op
6 6
4
8
+
ter_
gron
den
AeIL-
eeIL-
6 4
6
11
+
+
e - del_ hert ge - bon - den Als
on sen tijt.
6 7 6
De Vryster met de Pyl in 't oir, singt:
Stemme: Jean de Nivelle, &c.
6
I>
4
The Girl with the arrow in her ear sings
Text: Aile de wercken 1712, vol. 1, p. 447. Published earlier in Klagende maeghden (Dordrecht 1633/34), fol. C6.
Melody: the tune-indication (Jean de Nivelle) leads to several different melodies that Cats may have known. Melody (a)
is found in Oude en nieuwe Hollantse Boeren Lieties en Contredansen 12 (Amsterdam c1716), fif. 923 (key: G). This
is the earliest Dutch notation of this popular French melody, referred to in tune-indications by others starting in 1639
(Cats' fellow Dordrecht citizen Daniel Jonctys was the first). Cats was, thus, the first Dutch poet who used this melody.
In a few French instrumental sources from the middle of the 17th century (keyboard mss. F-Psg Ms. 2350 and 2357 -
1640-1650; lute ms. Mus. Ms. 21646 D-Mbs - 1620-1655), we find another melody (b), which also fits Cats' song text.
This melody is given here as an alternative, from La clef des chansonniers, ou recueil des vaudevilles depuis 100 ans et
plus 1 (Paris 1717), p. 140, in which it appears as 'l'air, Qu'en di-tu, Jean de Nivelle?' in C. (With thanks to Fran

9. De Vryster met de Pyl in 't oir, singt (b)
The Girl with the arrow in her ear sings
+ +
AI-Ie die hier tot de Re - den Met be - naut - heyt komt ge - tre - den, Maeck - Je
5
+ +
weg, wle dat zijt; Want ick ben op be - ter gron - den Aen een
6 6
16
+
e - del hert ge - bon - den Als mant van on sen tijt.
6
A girl falls in love with Alexis, not because he looks handsome or that he's rich, but because he can tell stories in such
a good and lively way. She had never wanted to believe this, but it can really happen: Cupid shot an arrow into her ear.
The maidens with arrows in the eye and in the heart who have come to Reason to lament their unlucky loves (see the
title print) can just pack it up and leave: she's blissfully happy with that arrow in her ear.
Alle die hier tot de Reden
Met benautheyt komt getreden,
Maeckje weg,69 wie datje zijt;
Want ick ben op beter gronden
Aen een edel hert gebonden
Als iemant van onsen tijt.
Groote schat, en frissche leden,
En wat een mensch hier beneden,
Immer schoon of aerdig vont,
't Zijn alle maer beusel-saken,
Sy en mogen niet genaken,70
Daer men hoort een soeten mont.
Een die geestig weet te spreken,
Heeft al verr' de beste streken,
Daer men mede vrijsters wint;
Want een mont vol soete woorden
Heeft in hem gewissen koorden,
Daer mede men herten bint.
Of Ulysses 7 ! schoon voor desen,
Van geen vrou en is gepresen,
All of you who approach Reason
With anxiety,
Go away, whoever you are,
Because I'm on more secure footing
Bound to a noble heart
Than anyone from our time.
A large fortune and a fine figure,
And what people here below
Always find beautiful and lovely;
Those are all just trifles,
They don't even come close
Once you hear a sweet mouth.
Someone who's a lively speaker
Has far and away the best tricks,
With which men win their lovers;
For a mouth full of sweet words
Certainly contains the cords
With which one binds the heart.
Although in olden times Ulysses
Was not praised by any woman
69 ga weg
70 die dingen kunnen niet tippen aan
71 Odysseus, de schrandere koning uit Homerus' epen.

Dat men schoonheyt in hem vont,
Noch wist hy met geestig minnen
Al de Nimphen haest te winnen,
Alleen door een soeten mont.
Al de blancke Zee-godinnen
Quamen als met gantsche sinnen,
Voegden haer benevens hem,
Wie maer by den helt mogt wesen,
Die hielt haer als voor genesen
Om de lust van sijne stem.
Als ick dit eerst hoorde seggen,
Soo woud ick het wederleggen,
lek en hielder geensins van;
Want ick meyn dat schoone leden
Sijn vry weerder aengebeden
Als eene die spreken kan.72
En nu siet! ick ben gevangen
Niet uyt lust van roode wangen,
Maer weI door een heuschen mont,
Dien heb ick eens lest genoten
En ben door het oir geschoten
Tot in mijnes herten gront.
Nu en acht ik niet met allen,
Oock en heb ick geen bevallen
In al wat' er schoonheyt hiet;
Maer ick stel mijn selfs vermaken,
Gansch en al in beter saken,
Daer de Geest vermaeck geniet.
Sijn niet al de schoonste menschen,
Die men soude konnen wens chen
In een korte stont doorsien?
Wat daer iemant kan behagen
Staet alleen in sinne-vlagen
Van de domme jonge lien.
Noyt en heeft'er mensch met reden
Groote schoonheydt aengebeden,
Overmits sy ligt verging;73
Sy en kan aen niemant geven
Dat een mensch doet vrolick leven,
't Is staeg maer het eygen ding.
Maer als iemant weet te spreken,
Die heeft altijt soete streken,
En gestaeg een nieuwen schat,
Als hem maar en lust te quelen,
Hoe kan het een mensch verve len ?
Men wort zijnes nimmer sat.
Dies soo bid' ick, wijse Reden,
Geeft een ander schoone leden,
Geeft een ander duysent pont,
Dat is maer voor domme menschen,
lek en wil niet anders wenschen
Als Alexis soeten mont.
For any beauty anyone saw in him,
Yet he was able, with spirited loving
To win nearly all the Nymphs
Just with his sweet mouth.
All the white sea-goddesses
Came in full surrender
And drew near to him,
Whoever managed to get near the hero
Considered herself healed,
Because of the sheer enjoyment of his voice.
When I first heard this said,
I wanted to set it aside,
And I didn't believe a word of it,
For I believed that a fine figure
Is much more attractive
Than someone who knows how to talk.
And now look! I am a prisoner
Not of a desire for red cheeks
But for a fine mouth
Which I enjoyed recently
And I was shot through the ear
To the depths of my heart.
Now I no longer regard, as others do,
And I set no store by
All that is considered beauty;
But I take my pleasure
Completely in better things
In which the spirit is refreshed.
Are not all the most handsome men
That men could wish for
Quickly seen through for who they really are?
For the only way they can please someone
Is through the mere senses
Of silly youth.
With good reason have people never
Praised great beauty
Because it fades away so easily;
Beauty can give nothing
That makes a man's life happy,
It's good only for itself alone.
But when someone knows how to speak
He always has sweet tricks
And always some new treasure to offer,
Whenever he feels like holding forth,
How could one ever get tired of it?
You could never get enough.
So I bid you, wise Reason,
Give someone else a fine figure,
Give another riches by the thousands,
That is for stupid people,
I want nothing other
Than Alexis' sweet mouth.
72 dat iemand die er goed uitziet meer succes heeft bij de meisjes
dan iemand die goed kan praten
73 aangezien ze gemakkelijk teloor ging
28

10. Klaegh-liedt van Thamar
Lament of Tamar
o Ida - re son, die met uw schoon ge - sigt Komt uyt de lugt
6
hier op ter aer - den da len, Be - deckt voor -taen, __ _ be - deckt uw
6 6 4
6
11
suy - ver ligt, En brengt een wolck op uw ver gul - den stra
len.
6 6 4 3
4 3
Klaegh-liedt van Thamar, KonincIdicke Dochter, als sy van Ammon tegen haren danck onteert was.
Stemme: Les mariniers n'adorent qu'un beau jour.
Lament of Tamar, the King's daughter, after being dishonored against her will by Ammon
Text: Alle de wercken 1712, vol. 1, p. 451. First printed in Klagende maeghden (Dordrecht 1633/34), part 1, p. 65.
Melody (Les mariniers n'adorent qu'un beau jour) and bass: from the four-voiced setting in Didier Ie Blanc, Airs de
plusieurs musiciens sur les poesies de Ph. Desportes et autres (Paris 1582), p. 31. Cats is the only Dutch poet who used
this French melody, and he used it twice.
Princess Tamar, daughter of King David, is raped by her brother Ammon (II Samuel 13). Ammon, who was secretly
ferociously in love with her, pretended to be ill and asked the king if Tamar could bring him something to eat. The king
had sent her and Tamar had just baked cakes [modern translation: bread] for Ammon when he ordered everyone out of
the room. After having seized her, he chased her away. Now she sits in sackcloth and ashes.
o Idare son, die met uw schoon gesigt
Komt uyt de lugt hier op ter aerden dalen,
Bedeckt voortaen, bedeckt uw suyver ligt,
En brengt een wolck op uw vergulde stralen.
Beschijnt doch niet met uwen reynen glans
Dat mijne jeugt is heden overkomen,
Mijn eer mijn lof, mijn schoone maegde-krans,74
Mijn roem, mijn bloem, is al-te-mael genomen.
o clear son, who with your lovely face
Comes from the air here to earthly vales,
Cover henceforth, cover your pure light
And bring a cloud over your gilded rays.
Do not illumine, with your chaste splendor,
What today has become of my youth,
My honor, my glory, my beautiful crown of maidenhood,
My reputation, my bloom, has all been taken away.
74 letterlijk een bloemenkrans die meisjes om hun hoofd doen, hier
te begrijpen als maagdelijkheid
29

a slimme gast,75 verrnomt met loosen schijn,
a boose tong, geslepen om te liegen,
a borst vol list en vol beveynsde pijn,
a valsche mont, wien souje niet bedriegen!
Gy laegt te bedt, schier doot, gelijck het scheen;
Geen kruyt of dranck en kond' uw pijn genesen,
Den Koninck dagt dat u de ziel verdween,
En gaf my last tot uwen dienst te wesen.
Mijn vader wou, dat ick in uw gesigt
Met eygen hant u soude spijse koken;
Ick sloeg mijn oog op mijn bescheyde pligt,
En dee gelijck mijn vader hadt gesproken.
Ick, die daer was een Koninglicke maegt,
Ginck als een kock u spijse toebereyden,
En midts het al den Koning weI behaegt,
Soo liet ick my in uwe kamer leyden.
Maer als ick quam, en bragt u mijn geregt,
Deed gy uw volek van stonden aen vertrecken;
Ick sonder erg, en uyterrnaten slegt,76
Sag noch al niet waer heen dit wilde strecken.
Maer als ick quam tot aen uw ledekant,
En dat ick sag gy hadt geen lust om eten,
Maer spraeckt alleen van uwen geylen brant,
Doen heb ick eerst van uw bedrog geweten.
a slimme tong, hoe hebje doen gevleyt,
am my te doen 'k en weet niet wat gelooven;
a loose mont, wat hebje niet geseyt,
am met gemack mijn eer te mogen rooven.
Maer ick, verschrickt van soo een vuyl bejag,
Sey wat ick kon, om weg te mogen raken;
Maer schoon ick dee al wat ick immer mag,
Gy quam 't met kragt mijn teere schoot genaken.
Maer dat noyt maegt haer leven is geschiet,
Stracx naer het werck,77 soo kreegje quade luymen,
Een van uw volek die quaem op uw gebiedt,
En dede my uw bedt en kamer ruymen.
Den slimmen guyt die greep mijn bonten rock,
En scheen het kleet naer hem te willen trecken.
Hy beet my toe, en al in schamper jock,78
Yet dat ick noyt mijn leven sal ontdecken.
Ick gansch ontstelt door noch een slimmer quaet,
Ging 't maegde-kleet aen hondert stucken scheuren,
am dat voortaen dat suyverlick gewaet,
My, nu onteert, niet meer en mag gebeuren.
a scoundrel, disguised with crafty deception,
a evil tongue, whetted just to lie,
a breast full of cunning and full of pretended pain,
a false mouth, whom would you not threaten?
You lay in bed, seemingly near death;
No food or drink could heal your pain,
The king thought your soul was leaving you,
And charged me to be at your service.
My father wanted me to make, in your presence,
Your food with my own hands,
I fulfilled my modest duty
And did just what my father had ordered.
I, who was a royal maiden
Went like a cook to prepare your food,
And since this pleased the King
I let myself be led into your chamber.
But as I came, and brought you my meal,
You ordered your people to leave forthwith;
I, without suspicion, and naive in the extreme,
Did not yet see where all this would lead.
But when I came up to your bedstead,
And saw that you were not interested in eating,
But spoke only of your lustful burning,
Only then did I understand your deceit.
a crafty tongue, how you flattered me
To make me believe I know not what;
a wily mouth, what did you not say
So as to be able easily to rob me of my honor.
But I, shocked by such a vile pursuit,
Said what I could, to be able to get away,
But although I did all that I could
You came with force near my tender womb.
But what never yet befell a maid,
Right after the deed was done, you fell into an evil humor
And one of your people entered on your orders
And drove me out of your bed and chamber.
That cunning rogue grasped my colored dress
And seemed to want to pull my clothes off,
He told me, in a vile joke
Something that I will never tell as long as I live.
Totally dismayed by a still more cunning evil
I ripped by maiden garment into a hundred shreds
Since from now on that pure clothing
Would no longer suit me, my honor undone.
75 slechterik
76 nai'ef
77 meteen na de daad
78 grap
30

Al is mijn hooft tot soeten reuck gewent,
Ick heb mijn hayr gestroyt met stof en assen:
Geen rieckend' steen en isser meer ontrent,
My kan geen reuck of ciersellanger passen.
Daer gae ick heen tot spot van aIle man,
Daer hoortmen 't hof van al den handel spreken,
Daer lijdt mijn ziel meer alsse lijden kan,
Daer schijnt mijn hert van druck te moeten breken.
o Konings soon, wat heb-je nu gedaen,
Gy maeckt van 't hof een poel van aIle schande,
De Koning selfs die wort uw roffiaen 79
En gy een boef, de slimste van den lande.
'k En weet geen mont, die u niet vloecken sal,
Waer oyt de faem van mijn verdriet sal komen;
Gy hebt een maegt, een duyve sonder gal,
Haer beste pant, haer luyster afgenomen.
Och, waer het quaet geschiet door mijne schult,
En ick onteert door sotte minne-vlagen,
Ick sou dit leet versetten met gedult,
En nemen 't op gelijck verdiende plagen.
Maer als een mensch onschuldig straffe lijt,
Dat gaet hem in oock boven aIle smerten:
Wat my belangt, 6 maegden, wieje zijt,
Ick ging hier in met onbevleckter herten.
Ick dagt te gaen omtrent een siecken mensch,
En dat uyt last des Koninckx, mijnen vader,
Maer al dit ging nae uwen herten wensch,
En siet gy wert een boef, en een verrader.
Maer onse God, die in den Hemel sit,
Wiens suyver oog geen vuyl en kan verdragen,
Die sal uw hert, in vuylen brant verhit,
Te sijner tijt, in volle maten plagen.
Gy suIt my sien in uwen hoogsten noot,
En dan eerst recht uw vuyle daet bepeysen,
Als u de ziel, verwonnen van de doot,
Met angst en schrick sal in het duyster reysen.
Nog seg ick dit tot uwe snoode daet,
Terwijl ick moet in staege tranen sterven,
Gy sult gewis, hoe dat het immer gaet,
Gy sult van God geen drooge doot verwerven.
Gelijck mijn oog als gansche beeken stort,
Soo sal uw bloet oock eens daer henen vlieten.
o vuyle lust! uw vreugt is byster kort,
Maer naer u voIgt een al te lang verdrieten.
Nu Heer, gy weet, 'k en had geen dertel 80 bloet,
'k En liet noyt lust mijn eerbaer hert genaken;
Vermits ick hier geduerig treuren moet,
Wilt my hier na voor eeuwig vrolick maken.
Although my head is used to sweet scents,
I strew dust and ashes into my hair:
No precious stones or any such thing adorns me,
No scent nor decoration befits me now.
I go out and am mocked by everyone,
The whole palace knows what happened,
My soul is suffering more than it can bear,
The burden must surely break my heart.
o King's son, what have you now done,
You have turned the palace into a pool of shame,
The King himself has become your procurer
And you a villain, the craftiest in the land.
I know no mouth that shall not curse you
Wherever the tale of my sorrow shall reach;
You have taken from a maiden, a guileless dove,
Her most precious pledge, her splendor.
0, if only the evil had been my fault,
And I dishonored by foolish banners of love,
Then I would suffer this grief with patience,
And take it as well-deserved punishment.
But if someone innocent suffers punishment
That causes him the greatest pain of all:
As far as I am concerned, 0 maidens, whoever you are,
I went in with an unsullied heart.
I thought I was attending to a sick man,
And that on the order of the King, my father,
But all of this went the way you wanted it to,
And you became a rogue, and a betrayer.
But our God, who sits in heaven
Whose pure eye can stand no filth,
He will torment your heart, now heated with foul fire,
In his own time, and to his full measure.
You shall see me in your hour of utmost need
And only then shall you consider your vile deed,
When your soul, defeated by death,
Travels into darkness with fear and trembling.
I'll say still more about your wicked deed,
While I must die with steady tears:
God will surely not, however it my happen,
Grant you a bloodless death.
As my eyes flow like whole streams,
So your blood shall someday flow hence.
o vile lust! your joy is terribly short,
But after you comes a grief that's all too long.
Now Lord, you know I had no lewd blood,
And I let no lust approach my honorable heart;
So since I must mourn constantly here,
Make me in the hereafter forever joyful.
79 bordeelhouder
80 geil
31

11. Klaegh-liedt van Dina
Lament of Dinah
In - dien oyt maegt haer droe - ve klag
ten Ver -
4 3
5
te bren gen aen den dag,
Ick ben het,
die
ge
6
10
hee - Ie nag ten, Ick ben een maegt
die kia - gen
mag.
6 4
Klaegh-liedt van Dina, Dochter van Aerts-vader Jacob.
Op de sternrne: C' est un amant, ouvre la porte.
Lament of Dinah
Text: Alle de wercken 1712, vol. 1, p. 450. Published earlier in Klagende maeghden (Dordrecht 1633/34), part 1, p. 8,
also on song sheet 624 in the Nijhoff Collection (1650-1750) and in two popular 18th-century songbooks, Thirsis
Minnewit and 't Groot Roorns, Enkhuyzer, Alkmaarder, Edammer en Purmerender Liede-Boek, both of which were frequently
reprinted. The song began a second life via J.F. Willems' Oude Vlaemsche liederen (1848) and thus ended up
as an anonymous folksong in F. van Duyse's Ret oude Nederlandsche lied, vol. 3 (1908), p. 2565.
Melody: the anonymous melody (C'est un amant, ouvre la porte) is from Gabriel Bataille, Airs des differents autheurs,
mis en tablature de luth, vol. 2 (Paris 1609), fol. lOv. The bas in the present edition was distilled from Bataille's lute
part.
Cats is the only 17th-century poet who used this melody, and he used it for this song and also for 'Reys-liedt'. It is striking
that only in the middle of the 18th century a few contrafacta appear on 'Indien oyt maegt haer droeve klagten' (the
incipit of the Lament of Dinah), beginning with Apollo's Vastenavond-Gift (cl750).
32

The biblical tale of Dinah, daughter of the patriarch Jacob, who visits a city unknown to her and there meets Prince
Shechem (Genesis 34). Shechem rapes Dinah, but luckily he still wants to marry her. His father the king agrees to the
wedding. But Dinah's brothers Simeon and Levi want to avenge the outrage done to their sister and they treacherously
murder all the men in the city, including Shechem and his father. Dinah emerges from the ordeal broken-hearted. The
moral of the story: as an unmarried woman she should not have left her parental home.
Indien oyt maegt haer droeve klagten
Vermogt te brengen aen den dag,
Ick ben het, die geheele nagten,
Ick ben een maegt die klagen mag.
Ick was een bloemtje vers ontloken,
Ick was een roosje noyt gepluckt,
Van vrijen was my noyt gesproken;
Door liefd' en was ick noyt verruckt.
Ick ginck de dochters van den lande,
Ick ging besien een vreemde stadt,
Ey siet! daer bleef rnijn eer te pande,
Eer 't yemant wist, was ick gevat.
De jonge Prins, in mijn ontsteken,81
Die quam aen my sijn gunste bien,
Ick onbewust in hoofsche treken,82
Ging met hem, om het hof te sien.
De maegden, die ontrent my waren,
Die gaf men vast een soeten praet,
Ach! sy noch in haer domme jaren,
En sien niet wat' er omrnegaet.
Ick wert in stilheyt weg genomen,
En ick en weet niet waer geruckt,
En eer ick weder mogte komen,
Soo was rnijn bloemtj' eylaes! gepluckt.
Ick was bedroeft in al de sinnen;
Maer hy boot my sijn regter-hant,
En swoer, hy sou my eeuwig rninnen,
Hy sou rnijn eeuwig zijn verpant.
Dies om rnijn droefueyt af te weeren,
Sont strack sijn vader uyt de stadt,
En liet in echte rnijn begeeren,
En biet ons eer, en groote schat.
o broeders vol onwijse kueren,
Die niet als bloet en vraeck en dorst,
Ghy doet de stadt den doot besueren,83
En in de stadt den jongen vorst.
Daer leyt de vader doot geslagen,
Daer leyt de sone nevens hem,
If ever a maiden had reason to bring
Her sorrowful lament to the light of day
Then I am she, who weeps whole nights,
I am the maiden who may mourn.
I was a blossom freshly-opened,
I was a rose never plucked,
I had never been courted;
Love had never enraptured me.
I visited the daughters of a strange land
And went to see a strange city,
And lo! my honor stayed behind as a ransom,
Before anyone knew, 1'd been taken.
The young Prince, enflamed for me,
He came to offer his favors,
And I, unaware of courtly cunning,
Went with him, to see the palace.
The maidens who were with me
Were lulled by sweet-talk,
Ah! they were still young and foolish,
And did not see what was happening.
I was borne off silently
Wrenched away, I know not where,
And before I was allowed to leave,
My maiden flower had, alas, been plucked.
I was overwhelmed with grief,
But he offered me his right hand,
And swore he would love me for ever,
He would be bound to me for ever.
To ward off my sorrow, he
Soon sent his father from the city
To let him make the marriage offer to me
And grant us our honor, a great gift.
o brothers, full of unwise-wiles,
Who thirsted only after blood and revenge,
You made the city suffer death,
Including the young prince of the city.
There lies the father, slain
There lies the son, next to him.
81 die voor mij had vlam gevat
82 manieren, listen
83 betreuren
33

Daer hoort men duysent vrouwen klagen,
Maer boven al mijn droeve stem.
Wat ging u aen, 0 rouwe gasten,
Te komen tot soo wreeden vont,
En soo geweldig aen te tasten,
Die my alleen vereeren kont.
Ick waere nu als Koninginne
Gekroont, in Sichems hooge sae1,
Ick leefde nu in echte minne,
Maer gy verbrot het al-te-mael.
Nu moet ick al mijn leven treuren,
Gelijck een Tortel-duyfjen plag;
Geen Prins, geen man, sal my gebeuren:
Och waer dit nu mijn lesten dag!
o bloedig sweert van wreede menschen,
Waerom doch hebje mijn gespaert?
Ach, nu en heb ick niet te wenschen,
Als in de doot te zijn gepaert.
Nu vrysters wilt dees les onthouwen,
En weest geleert door mijne pijn,
Quae 84 beenen, ende goede vrouwen
En moeten niet uyt-huysig zijn.
There one hears a thousand women mourning
But above all of them, my own sad voice.
What came over you, 0 rough rogues,
To come to such a wrathful ruse,
To strike down so violently
The only one who could restore my honor.
I would now have been crowned
As Queen in Schechem's throne room,
I would have lived now in a true marriage,
But you destroyed it altogether.
Now I must mourn my whole life long,
As a turtle-dove complains;
No prince, no husband, will ever be mine:
Oh, if only this were now my final day!
o bloody sword of vengeful men,
Why did you spare me anwyay?
Ah, now I have nothing to wish for
But to be reunited with him in death.
Now lovers, remember this lesson,
And be instructed by my pain,
Bad legs and good women
Should not be found away from home.
84 slechte
34

12. Klachte van de dochter Jephte
The Lament of Jephthah 's daughter
Hoe WIS - pel - tu - ng IS het_ rat Van al - Ie din - gen_ hier be - ne
6
7
4
5
Hoe den; Daer komt
In haest men weet
niet
wat,
Dat
6 6
9
een vro - lick hert l' on - vre
den,
Ach!
haag - ste
luck,
Wort
6 6
6
4-
2
13
en - ckel druck: Oock eer - der
Ie - mant weet_ de
re
den.
6 7
6 6 6
Klachte van de dochter Jephte. 85
Stemme: Quitons ce fascheux point d'honneur.
The Lament of Jephthah's daughter
Text: Alle de wercken 1712, vol. 1, p. 453. Published earlier in Klagende maeghden (Dordrecht 1633/34), part 1, p. 145.
Also found on a song sheet printed by Van Paemel in Ghent (early in the 19th century).
Melody (Quitons ce fascheux point d'honneur): C.J. Wits, Stichtelijcke bedenckinghe (Amsterdam 91694 [second edition:
Enkhuizen, 1643]). Cats wrote three songs to this French melody, found nowhere else than in Wits. There were a
few contrafacts on Cats' 'Klachte van de dochter Jephte,' in Drieduyms Enchuyser Ybocken (1672), and in De nieuwe
vermaaklyke gaare-keuken (1746).
85 van Jephta (genitief)
35

The daughter of General Jephthah finds out in the flesh just how fickle her fate can be. Her father, about to battle the
Ammonites, makes a solemn vow to God that if he wins he will sacrifice whatever first greets him when he returns home
(Judges 11). That turns out to be his daughter, who has run out to greet him. Great is her grief when she hears what
awaits her. But she masters her rebellion and decides to obey her father, no matter what. She also asks her mother to
cease her protests; it is God's will.
Hoe wispelturig is het rat
Van aIle dingen hier beneden;
Daer komt in haest men weet niet wat,
Dat maeckt een vrolick hert t' onvreden,
Ach! 't hoogste luck,86 Wort enckel druck:
Oock eerder iemant weet de reden.
Schoon dat men somtijts is verheugt,
Het zijn aIleen maer korte posen;
De pijn is dichte by de vreugt,
De prickels by de sachte rosen,
Ach! wat nu bloeyt, En lustig groeyt,
Is ligt op eenen nacht vervrosen. 87
Dit mag ick seggen droeve maegt,
Dit mag ick heden weI betreuren;
Want daer een yder over klaegt,
Dat heb ick heden sien gebeuren,
Ach! eer, en vreugt, En lust, en jeugt,
En zijn maer roock, en slechte leuren.
Het gantsche rijck dat was verblijt,
Om dat de vyant was geslagen,
En ick vont op dien eygen tijt
Hier in het meeste wel-behagen;
Mijns vader handt, Had aen het landt
Dien grooten zegen opgedragen.
Al wat de naem van maegden droeg,
Dat wou terstont ontrent my wesen,
En wie zijn oog maer op my sloeg,
Die heeft mijn hoog geluck gepresen;
Dies isser sanck, Met lof en danck
Door al de steden opgeresen.
Maer toen ick by mijn vader quam,
En hem ornhelsde met verlangen,
Het eerste, dat ick daer vernam,
Sijn tranen op sijn droeve wangen;
Hy scheurt sijn kleet, Met herten-Ieet,
En staet als van de doot bevangen.
Daer is mijn gantsche vreugt gestoort,
Ick stont onseker wat te maken,
Eylaes! ick hoor een seldsaem woort,
Dat my de ziele quam te raken;
My wort geseyt, Met kort bescheyt:
'Gy sult de doot haest moeten smaken.
How inconstant is the fate
Of all things here below;
Who knows what suddenly may happen
That makes a joyful heart unhappy,
Oh! the best fortune can at once become sorrow:
Before anyone even knows the reason.
Although people are sometimes happy,
It is only for short times;
Pain lies nearby joy,
Thoms near soft roses,
Ah! what now blossoms and thrives,
Can easily freeze in just one night.
I, sad maid, can say these things,
I may very well mourn today;
For what everyone laments over
I have seen happen this very day.
Ah! honor, and joy, and pleasure, and youth -
These are but smoke, and worthless trifles.
The whole kingdom rejoiced
That the foe was defeated,
And at that very moment I
Was happiest of all;
It was my father's hand who had
Delivered this great victory to the land.
All who bore the name of maiden
Immediately wanted to be around me,
And anyone's eye who fell on me,
Praised my great good fortune;
And so songs of praise and thanks
Rose up through all the cities.
But when I approached my father,
And embraced him with longing,
The first thing that I saw
Was tears on his sorrowful cheeks;
He tore his clothes with grief in his heart,
And stood as one held in death's grip.
All my joy was destroyed on the spot,
I stood, unsure what to do,
Alas! I heard strange words,
That pierced my soul;
In short, I was told,
'You shall soon taste death.
86 geluk
87 bevroren
36

Uw vader als hy toog in 't velt,
En sag des vyants groote magten,
Heeft als een kloeck en moedig helt
Aldus geseyt in sijn gedagten:
Wat my ontmoet, En eerst begroet,
Dat sal ick God ten offer slagten.
En siet, gy waert het eenig kint,
Die eerst van al hem quamt te spreken;
Dies is hy nu gantsch ongesint,
En in den druck geheel besweken,
Maer 't is te laet, 0 droeve daet!
Soo hoogen woort is niet te breken.'
WeI moet ick dan, ellendig mensch!
In mijne teere jaren sterven?
En sal mijn moeder haren wensch,
Mijn soeten trouw-dag, moeten derven?
o quade slag, En droeven dag!
Sal niemant vreugt van my verwerven?
Wat baet my nu dees schoonen kans?
Wat is voor my dien grooten segen?
Wat is eylaes mijns vaders glans
Als tot den hemel opgestegen?
Het echte bedt,88 Wort my belet,
En my is maer een graf verkregen.
Wat ging, eylaes! mijn vader aen,
Den Heer ten offer op te dragen
Die eerst hem sou te moete gaen?
Ach! dat was al te vreemt te wagen,
Dat was voorwaer, Een groot gevaer,
Dat ick voor eeuwig moet beklagen.
Dacht hy niet dat sijn eenig kint
Hem eerst geluck sou komen bieden,
En dat ick sneIder als de wint
Sou by hem zijn voor al de lieden?
Siet hoe de man, Oock feylen kan,
En wat een mensche kan geschieden.
Wie heeft zijn leven oit verstaen,
Dat aen dat reyn en eeuwig Wesen
Een maegden-offer is gedaen?
Voorwaer noit mensch heeft dat gelesen.
God is te goet, Geen menschen bloet
Is by den Heere oit gepresen.
Een nedrig hert, een reynen geest,
Dat zijn al beter offeranden
Als eenig mensch, of eenig beest,
Die immer op een autaer branden.
De groote Godt, Lieft sijn gebodt,
Hy eyst die niet van menschen handen.
Your father, as he took to the battlefield
And saw the huge forces of the foe,
As a brave and mighty hero
Said in his thoughts:
'Whatever I first meet and greet,
I will offer to God as a sacrifice.'
And see, you were the only child
Who first of all came to speak to him;
Now he is utterly undone,
And totally collapsed under the burden,
But it is too late, 0 dreadful deed!
So solemn a vow cannot be broken.'
And so must I, miserable woman,
Then die in my tender years?
And shall my mother be denied
Her wish, my lovely wedding-day?
o evil blow, and sorry day!
Shall no-one find happiness from me?
What good is this good fortune for me now?
What good is this great victory for me?
Why is my father's glory vanished
As if up into the air?
My marriage bed is denied me,
And instead I will be given only a grave.
Alas, what came over my father
To offer up to the Lord as a sacrifice
The first thing that he should meet?
Ah! That was too strange a wager,
That was surely a great risk
Which I will mourn forever.
Did he not think that his only child
Would be the first to offer him congratulations,
And that I, faster than the wind,
Would be the first of all to greet him?
See how a man can be fallible,
And what can happen to someone.
Who could ever understand
That to the pure and eternal One
A virgin was sacrificed?
No man had ever read of that before.
God is too good; it is not the blood of men
That the Lord has ever praised.
A humble heart, a pure spirit,
These are the better offerings
Than any man or beast
That ever burned on an altar.
The great God loves his Commandments,
He does not demand such things from human hands.
88 huwelijksbed
37

Maer waerom seg ick dit en dat,
En wil mijn vader schuldig maken?
'k En heb het stuck niet weI gevat,
En 't zijn voor my te groote saken;
't Is Godes werck, N a dat ick merck,
Die heeft ons' hoogmoet willen staken.
Mijn moeder is nochtans gestoort,
Daer zijn' er die hier onder stoken;
Sy noemt dit stuck een wreede moort,
En heeft hier op weI hart gesproken;
Maer 't harde woort,89 Gaet efter 90 voort,
't En kan by niemant zijn gebroken.
Ach! 't is voor my een hart gelag,
Dat ick mijn ouders hoore kijven;
Dies roep ick wat ick roepen mag:
'Ey moeder, laet uw schelden blijven,
Ick ben bereyt, Te zijn geleyt
Daer my het lichaem sal verstijven.
Ach! laet doch af van dit geschil,
Ick gae my tot de doot bereyden,
Ick sie het is des Heeren wil,
Dat ick sal uyt de werelt scheyden.
Gy dan 0 Godt, Mijn eeuwig lot,
Wil my in uwe ruste leyden.'
Maer 't is genoeg van dit geklag,
Vaert weI voor eeuwig, mijn gespelen;
Gy sult op mijnen bruylofts-dag
Geen soet gedigt, geen deuntje quelen.
Wilt voor die vreugt, Mijn teere jeugt
Aen God met uw gebedt bevelen.
But why do I say this and that
And make my father gUilty?
I do not understand the situation,
These things are too great for me;
It is God's doing, and I note
That he wishes to humble our pride.
But my mother is disturbed
And there are those who have incited her;
She calls this a cruel murder,
And has certainly spoken her mind;
But this harsh vow will be fulfilled,
And no-one is able to break it.
Ah! It is a burden for my heart,
That I hear my parents quarrel,
So I cry out what I may cry out:
'Oh mother, hold your curses,
I am prepared to be led
To the place where my body will stiffen.'
Ah! Cease this contention,
I will go prepare for my death
I see that it is the Lord's will
That I shall be parted from this world.
Then I pray that you, 0 God, my eternal future,
Will lead me into your peace.'
But that's enough of this lament,
Farewell for ever, my friends,
Who will sing no sweet poems
Or songs on my wedding-day.
But instead of that joy, offer up
My tender youth to God with your prayers.
89 de eed
90 echter
38

13. Klaegh-liedt van een Jonge dochter (a)
Lament of a young daughter
bang_ IS_ my, lie - ve God! Wat droef - heydt komt
6 4 3 6
5
herL be - sto - ken! Ick_ beIL ge - war - den y - ders spot, Mijn goe - de
6 4 3 6
11
naem die IS_ ge -bra ken, Dat ick eens hiet Dat ick eens hiet mijn bes - te
4 6
15
11.
schat Wort nu een gecx - maer door de stadt. Dat ick eens hiet
stadt
6 6
Klaegh-liedt van een Jonge dochter, t'haren onschult met een lasterlijcke rug-sprake bekladt.
Stemme: Que me sont, &c. of, Cesses mortels, &c.
Lament of a young daughter, whose innocence is smeared by slanderous gossip
Text: Alle de wercken 1712, vol. 1, p. 456. Published earlier in Klagende maeghden (Dordrecht 1633/34), part 2, p. 177.
Melody: Cats' tune-indication 'Que me sont' written above the song could not be identified. Perhaps he meant 'Que me
sert,' from the air de cour 'Que me sert i1 de soupirer' with the same strophic form. This anonymous melody is found in
Gabriel Bataille, Airs de differents autheurs, mis en tablature de luth, vol. 6 (Paris 1615), from which the bass line was
reconstructed in version (a) of the present edition. This melody was not otherwise used in the Netherlands. As an alternative,
Cats also gives 'Cessez mortels de soupirer' by Pierre Gueclron (b), much sung in the Netherlands, and found in
G. Bataille, Airs de differents autheurs, mis en tablature de luth, vol. 4 (Paris 1613).
39

13. Klaegh-liedt van een Jonge dochter (b)
Lament of a young daughter
IS_ my, lie ve God! Wat droef - heydt
6 6 6
6
mlJn hert be - sto - ken! Ick ben ge - wor - den y ders
6 6 6 6
13
Mijn goe - de naem die IS __ _ ge -bro ken, Dat ick
6 6 4 3
20
eens hiet mijn bes te schat Wort nu een gecx -maer door de stadt.
6 6 6 4
40

A girl complains that the whole town is gossiping about her: supposedly she slept with a man. God knows it is not true.
But she suffers terribly under this slander, which everyone seems to believe. But she decides to be calm and bear the
undeserved scandal nobly, to her dying day if necessary.
Hoe bang is my, 0 lieve God!
Wat droefheydt komt mijn hert bestoken!
Ick ben geworden yders spot,
Mijn goede naem die is gebroken,
Dat ick eens hiet 91 mijn beste schat
Wort nu een gecx-maer 92 door de stadt.
Wanneer ick aen de deure stae,
Of over strate koom getreden,
Men wijst my schier met vingers nae,
En ick en wist noyt eens de reden;
Maer gister heb ick eerst verstaen,
Waerom my smaet wert aengedaen.
Daer wort gemompelt over-aI,
Dat ick mijn eer heb laten rooven,
En siet! het schendig ongeval
Dat wil men over-al gelooven,
Het schijnt men weet het gansch bescheyt,93
En 't wort' er klaerlijck by geseyt.
o valsche tongen, vol fenijn,
Waer uyt hebt gy dit gif gesogen?
't Is sonder daet, en sonder schijn,
Al wat op my is uytgespogen.
o klappers, wie gy wesen meught,
Gy schent den glans van mijne jeugt.
Eylaes! wat is eenjonge maegt,
Als sy, gegeesselt van de tongen,
Wort door een boos en klap94 geplaegt,
En in haer goeden naem be sprong en ?
Al is haer eere niet gerooft,
Noch wort het quaetste weI gelooft.
Maer gy, 0 God, die 't al doorsiet,
Die hert en nieren komt doorgronden,
Gy weet dat noyt en is geschiet
Al wat de vuyle laster-monden
Gaen stroyen door het gansche lant,
Tot nadeel van mijn beste pant.
Gy weet dat ick onschuldigh ben,
En noyt de schennis heb bedreven;
Gy weet dat ick geen man en ken,
Dien ick mijn eer heb wech gegeven;
Gy weet dat ik een reyne schoot
Beware voor mijn bed-genoot.
Dear God, how afraid I am!
What sorrow assails my heart!
I have become a mockery to all,
My good name is ruined,
That which was my highest treasure
Has become the butt of the city's jokes.
When I stand at the door
Or walk the streets
People soon point their fingers at me,
And I never knew the reason;
But yesterday I understood for the first time,
Why I was being tormented like this.
Everywhere people were muttering
That I had let my honor be stolen,
And see! the slanderous gossip
Is what everybody always wants to believe,
It seems that everyone knows the whole story,
And they're eager to pass it on.
o false tongues, filled with venom,
Where did you suck up this poison?
No deed nor even appearance lies behind
All that is spewed against me.
o gossipers, whoever you may be,
You have ripped the shine off my youth.
Alas, what becomes of a young girl
If she, surrounded by wagging tongues
Is tormented with a false rumor
And her good name is pounced upon?
Even if her honor has not been snatched,
Still, people believe the worst about her.
But you, 0 God, who sees all,
Who tries the heart and soul,
You know that nothing ever happened
That those foul slander-mouths
Go strewing all over the place,
To sully my greatest treasure.
You know that I am innocent
And have never fornicated;
You know that I know no man
To whom I have given away my honor;
You know that I am keeping myself
Pure for my future bed-partner.
91 beschouwde ais
92 voorwerp van aigemene spot
93 het hele verhaal
94 roddel
41

Geef dat gelijck een dageraet
Mijn onschult sich magh openbaren,
En dat mijn leven met'er daet
Mijn eerbaer herte magh verklaren;
Op dat ick eens ter rechter tijt
Van schande mochte sijn bevrijt.
Ick sal terwijl in droeve pijn
Tot u, mijn Godt, geduerigh schreyen;
Ick sal den Reere stille zijn,95
Want sijnen troost wil ick verbeyen;
Ret ancker van een reyn gemoet
Is staegh (maer hier ten hoogsten) goet.
Doch soo gy des al niet-te-min
Mijn ziel door schande wilt beproeven,
Soo stort my uwen zegen in
En laet my niet te seer bedroeven,
Maer stijft mijn herte met gedult,
Dat ick magh lijden sonder schult.
Ick weet, hier namaels komt een tijt,
Dan suIt gy, Reer, eens rechter wesen,
En niet de tong vol wrange spijt,
Die tegens my nu is geresen;
Dan sal het komen aen den dagh
Al wat' er oyt in 't duyster lagh.
Maer gy vergeeft 't hem, die het doet,
En geeft hem voortaen beter sinnen,
En, soo ick hier nu lijden moet,
Soo laet my namaels troost gewinnen;
Dit hoop ick, Reer, dit stel ick vast,
En daer op draegh ick desen last.
Let that truth dawn
So that my innocence may be revealed,
So that the honest deeds of my life
May declare my honest heart.
So that at the proper time
I may be freed from scandal.
Meanwhile, in great pain
I will constantly cry to you, my God,
I will trust the Lord,
For I will await his comfort;
The anchor of a clean conscience
Is always good, but here, the best of all.
But if nevertheless you
Wish to try my soul through scandal,
Then send me your blessing
And let me not grieve too much,
But grant my heart patience,
That I may suffer without guilt.
I know that someday comes a time
When you, 0 Lord, will be my judge,
And not the tongue full of cruel spite
That is now risen against me;
Then everything shall see the light of day
That once lay in darkness.
But forgive him who does this,
And give him better judgment henceforth,
And, though I must suffer here and now,
Let me someday garner comfort;
This is my hope, Lord, I cling to it,
And with that I can bear this burden.
95 berusten en betrouwen
42

14. Klachte van Ahisagh van Sunem
Lament of Abishag the Shunamite
o
lis - tig
hof! 6 win - ekel van ge - bre - ken!
o
hoo - ge
6
6
van
al - Ie slim - me stre - ken! o poel van
on - ge - luck!
6
11
Oeh,
waer iek nog ge - lijek iek eer - tijts plag,
Doen iek mIJn
6
16
III ha - re vry - heyt sag, Soo waer iek
buy - ten
druek.
6
4 3
Klachte van Abisagh van Sunem, op de doot van Adonia, 's Koninks Davids Sone.
Stemme: 0 faux amant! 0 langue menteuresse!
Lament of Abishag the Shunamite, on the death of Adonijah, the son of King David
Text: Alle de wercken 1712, vol. 1, p. 451. Earlier printed in Klagende maeghden (Dordrecht 1633/34), part 1, p. 105.
Melody (0 faux amant! 0 langue menteuresse!): Chardavoine, Le recueil des plus belles et exellentes chansons enforme
de voix de ville (Parijs 1576). Bass line added. Cats wrote no less than four songs to this melody, which otherwise was
used only by Daniel Jonctys (Roselijns Oochies, Dordrecht 1639).
43

The simple but beautiful Abishag is chosen to warm the bed of the aged King David (I Kings 1). For this she must give
up her beloved, to her great regret. The king is no longer up for sex. When the king dies, Abishag is at once both widow
and virgin. Luckily, Prince Adonijah wants to marry her. But this gets complicated. The new king, Solomon, mistrusts
his brother Adonijah, who had earlier tried to seize power. When he hears that Adonijah wants to marry Abishag, he is
furious and has Adonijah killed. Now Abishag is the widow of two princes, and what is worse, Solomon forbids anyone
to marry her, on pain of death - or so Cats has Abishag tell it.
o listig hof! 0 winckel van gebreken !96
o hooge school van aIle slimme 97 streken!
o poel van ongeluck!
Och, waer ick nog gelijck ick eertijts plag,
Doen ick mijn jeugt in hare vryheyt sag,
Soo waer ick buy ten druck.
Ick was een maegt in stilheyt op-getogen,
Ick had de tugt uyt 's moeders borst gesogen,
Ick had een reyne jeugt;
Mijn vaderlant dat was eene kleyne stadt,
Die niet veel naems, maer weynig luyster had,
Maer efter 98 soete vreugt.
Ick leefde daer by heusche jonge lieden,
Die my haer gunst en trouwe quamen bieden,
En dat in ware daet,
Daer was alree een geestig jongeling,
Aen wien mijn ziel met volle sinnen hing,
En al met vrienden raet.
Maer siet, mijn glans, mijn jeugt, mijn frisse leden,
By al het volek als wond'ren aengebeden,
Sijn oorsaeck onser pijn.
Och had ick noyt in schoonheyt uyt-gemuyt!99
Ick ware nu, ick waer een lieve bruyt,
En wat ick wensch te zijn.
Maer hoort doch eens wat dat' er kan gebeuren,
Hoort wat mijn vrient te voren dede treuren,
En wat hy noch beklaegt:
Israels vorst, nu out en wonder swack,
Nu slegts aIleen genegen tot gemack,
Die sogt een jonge maegt;
Niet die hem mogt omhelsen in haer armen,
Maer die hem slegts de voeten mogt verwarmen,
Wanneer de nacht genaeckt,
Dit wert terstont gemelt aen aIle kant;
Dies zijnder strax door al het gantsche lant
Veel boden uyt gemaeckt.
Men sogt in ernst in vlecken en in steden
De soetste mont, de best gemaeckte leden,
Die eenig mensch geniet;
Maer ick en had mijn !even noyt gedagt
Oh deceitful palace, oh store of sin!
Oh university of all crafty wiles!
Oh pool of misfortune!
Oh, if only I were just as I once was,
When I had the freedom of my youth
Then I would bear no burden.
I was a maiden brought up in quietude,
I suckled discipline at my mother's breast,
I had a pure childhood;
My fatherland was a small city,
With not much of a name or reputation,
But it did have sweet joy.
I lived there with kindly young folk
Who offered me their favor and trust,
In word and in deed,
And there was a spirited young man
On whom my soul hung with all my mind,
And all of this with friendly counsel.
But see, my glory, my youth, my lovely limbs,
Praised as wonders by all the people,
Are the cause of my pain.
Oh, if only I had never been so beautiful!
Then I would now have been a lovely bride,
Which is what I want to be.
But listen to what can happen
Listen to what made my former lover mourn,
And what he still laments.
Israel's king, now old and very weak,
Now inclined only to comfort
Sought a young maiden,
Not that he might hold in his arms,
But just so she could warm his feet,
When night approached.
This was forthwith announced near and far,
And soon many messengers
Were sent throughout the land.
Men searched earnestly in countryside and towns
The sweetest mouth, the finest limbs,
That anyone ever enjoyed;
But I had never in my life
96 plaats van slechtheid
97 slechte
98 toch
99 uitgeblonken
44

Dat in het spel ick stont te zijn gebragt,
'k En had dien hoogmoet niet.
Maer even-weI ick wert'er toe-gekoren;
Dies heeft mijn vrient sijn beste pant verloren,
En ick mijn tweede ziel.
Ick wert in haest den Koning toegebragt,
Daer vont ick niet als trots en hoofschen pragt,
En niet dat my beviel.
Ick kreeg ('t is waer) gout, peerels, schoone ringen,
En volle wensch van aIle moye dingen.
Ick woond' in's Konings sael;
Maer siet den vrient, dien ick van herte min,
En die my kleeft tot aen mijn diepste sin,
Die mis ick al-te-mael.
Wat kan nu goet of schoone peerels geven,
Nadien ick moet aldus geduerig leven,
Een leven sonder lust?
Ick ben een slaef oock midden in de pragt,
Ick ben een slaef oock midden in der nagt,
Ick leve sonder rust.
Als ick somwijl my wil tot slapen setten,
Des Konings dienst die komt' et my beletten;
Dies lijd' ick staege pijn.
Ick vind in 't bed een out en quellig man,
Die geen vermaeck of sprake lijden kan,
Hoe kan ick vrolick zijn?
'k En ben niet geyl, 'k en sal 't oock nimmer wesen;
Maer dus te zijn en heb ick noyt gepresen,
Noch oock mijn gansch geslagt.
Een aerdig kint de vrugt van mijne jeugt,
Mijns vaders wensch en mijnes moeders vreugt,
Dat wort van my verwagt.
Maer siet de Vorst verlaet dit droevig leven;
Dies ben ick weeuw' , en efter maegt gebleven;
Daer sit ick in de rou;
Maer siet een fray, een jong, een moedig Vorst
Die toont dat hy na mijne schoonheyt dorst,
En biet my sijne trou.
Dit heeft mijn leet ten vollen weg-genomen:
Ick docht ick was tot mijne wensch gekomen.
Maer wat een vreemde slag!
Ach, doen de Prins dit houwelick versogt,
Hy wordt gedoot en om den hals gebrogt,
En al op eenen dag.
Maer hoort doch wie dit onheyl heeft bedreven:
Sijn broeder selfs die bragt hem om het leven,
o fellen overmoet!
Hy die het Rijck sijn broeder onder nam,lOO
Thought to be pulled into that game,
And did not have that kind of pride.
But I was chosen anyway,
And so my friend lost his highest treausre,
And I my second soul.
I was quickly brought to the king,
Where I found nothing but pride and courtly finery,
And nothing that pleased me.
It's true I was given gold, pearls, beautiful rings,
A full measure of all sorts of pretty things.
I lived in the King's chamber.
But my friend, whom I love so dearly,
And who touches me to the core of my being,
I miss him completely.
What can goods or pretty pearls give me
If I must always live
A life without pleasure?
I am a slave in the middle of finery,
I am a slave in the middle of the night,
I live without peace.
If I sometimes want to go to sleep,
The king's service hinders me;
So I suffer constant pain.
In bed I find an old and cranky man,
Who can't take any pleasure or conversation;
How can I be happy?
I am not lusty, and I never shall be,
Nor have I ever praised such a way of being,
Neither I nor my whole family.
To be a pleasant child in the fruit of my youth,
My father's wish and my mother's joy,
That was what was expected of me.
But then, the King left this dreary life,
And so I became a widow, yet still a maid,
And there I sat in mourning.
But then, a handsome, young, and brave Prince
Showed that he yearned for my beauty
And offered me his troth.
He took away all my sorrow,
I thought I had gotten my wishes.
But what a strange blow!
Ah, when the prince asked permission for this marriage,
He was killed
On that same day.
But listen to who committed this foul deed:
It was his own brother who took his life,
Oh foul pride!
He who secretly stole the kingdom from his brother,
100 stiekem afnam
45

Is al te ligt op sijnen broeder gram,
En stort het edel bloet.
o Son, 0 Maen, u roep ick tot getuygen,
Kan dat een mensch uyt vrouwen borsten suygen,
En mag het soo bestaen?
o hoogste God, die alle dingen siet,
En Prins sen selfs hebt onder uw gebiet,
Siet dese rancken aen.
De jonge Vorst met wien ick stont te paren,
Was's Konincks soon, en dat van ouder jaren
Als iemant van het bloet;101
Sijn moeder was een uytgelesen vrou,
En heeft geleeft in onbev1eckte trou,
En met een reyn gemoet.
Maer die het Rijck nu tot sich heeft genomen,
Ey seg een reys, van waer is die gekomen?
En let op sijn bedrog,
Sijn moeder was een overspeelig wijf,
Eerst maer gebruyckt tot enckel tijt-verdrijf;
Het ander swijg ick noch.
Hy maer een kint die heeft hem laten kroonen,
En komt alree sijn harde sinnen toonen
Met dese wreede daet.
Is 't niet genoeg, dat hy het Rijck besit,
En doet hy noch sijn eygen broeder dit?
Siet waer dit henen gaet!
Is Godt op my of mijnen vrient verbolgen,
En moet het Rijck een jonger sone volgen,
Wellaet' et soo geschien;
Maer laet een Prins ten minsten dit gesag,
Dat hy voor hem een vrouwe kiesen mag,
Dat hy mag vreugde sien.
Doch 't is te laet hier over meer te klagen;
Ick moet het pack geduldig leeren dragen,
Dat my is op geleyt.
Maer evenwel in druck en tegenspoet,
Soo doet' et noch aen droeve sinnen goet,
Wanneer het ooge schreyt.
Ick ben nu weeuw van twee verscheyde Vorsten,
En daer en soog noyt kind aen mijne borsten,
Siet wat een ongeluck!
Maer dat my geeft den alderswaersten slag
Is, dat ick noyt mijn leven trouwen mag:
Wat dat's een schellem-stuck.
Dit seyt de Prins, en even alle menschen,
Dit is het hof om staet of voordeel wenschen,
Dit roept men door het lant.
Wie na my staet,102 die tast al nae de kroon:
Became all too quickly angry with his brother
And shed the noble blood.
o sun, 0 moon, I call you as witnesses,
Can a man suck this from womens' breasts,
Can something like this exist?
o almighty God, who sees all,
And count even princes in your realm,
Behold these misdeeds.
The young prince whom I was set to marry,
Was the king's son, and the older one too,
Of the whole family;
His mother was an outstanding woman
Who lived in unblemished faithfulness
And with a clean conscience.
But he who took the kingdom for himself,
Well, do tell, where did he come from?
Just look at his behavior;
His mother was an adulterous wife,
U sed at first just as entertainment;
I'll not mention the rest.
He had himself crowned when only a child,
And quickly showed his hard-heartedness
With this cruel deed.
Was it not enough that he possessed the kingdom,
That he still had to do this to his own brother?
Look where this all leads !
If God is angry with me or my friend,
And if the kingdom must go to a younger son,
Well, let it be so;
But let a prince at least have this right,
That he may choose himself a wife
So that he may be happy.
But it is too late to mourn any more over this;
I must learn to bear the burdens
Which have been laid on me.
But in times of distress and misfortune,
It does the sorry senses good
When the eye weeps.
I am now the widow of two different princes,
And yet no child has suckled at my breasts,
See what a misfortune!
But the heaviest blow of all
Is that I may never wed, in all my life,
Now that is a piece of knavery.
So said the prince, and everyone agrees,
To marry me would mean to strive for a higher place at court,
So they tell everyone in the land.
Whoever wants me is grasping for the crown.
101 Adonia was inderdaad ouder dan Saloma
102 begeert
46

Dies is de doot voor hem een seker loon.
Siet daer mijn droeve stant!
Ach niet een mensch en dient voor my te spreken,
Die niet en wil sich in perijckel10 3 steeken
Van haest te zijn gedoot!
Want soo het slechts een hoofschen lincker 104 siet,
Dat eenig mensch my gunst of eere biet,
Die is in hooge noot.
WeI ick, die was een van de schoonste maegden,
Die oyt een man door soet gelaet behaegden,
En mach noyt moeder zijn;
Geen aerdig kint tot aen de bleecke doot
En salder oyt vercieren mijnen schoot.
o druck, 0 sware pijn!
Nu hoort een woort, 0 dochters uyt de steden,
Leeft even 105 daer, met uw beroep te vreden;
Dat is uw Koningrijck.
Wilt gij met lust verslijten uwen tijt,
Blijft in de staet, gelijck gy heden zijt,
En paert met uw's gelijck.
In hoofsche pragt, in kostelijcke steenen
En is geen lust, gelijck de lieden meenen,
Maer niet als enckel schijn.
Gy, zyd gy wijs, verciert uw frisse jeugt
Met eerbaer root 106 en met de ware deugt;
Dat moet uw ciersel 107 zijn.
So for him death is the sure result.
See now my pitiful state!
Not a one who can speak up for me,
But would put himself in peril to do it,
To die a speedy death!
For if a false courtier may only see
That any man offers me favor or honor,
He is then in great danger.
So I, who was one of the most beautiful of maidens,
Who ever pleased a man with her sweet face,
May never be a mother;
To my dying day, no lovely child
Will ever adorn my lap.
Oh what a burden, oh what a terrible pain!
So listen to a word, you daughters from the cities
Keep living there, be happy with your lot;
That is your Kingdom.
If you want to pass your time in pleasure,
Stay in the same station you are now in,
And choose someone similar to you as your mate.
In courtly finery, in precious stones,
There is no pleasure, as people think,
It is not as it appears.
You, if you are wise, will adorn your fresh youth
With an honorable blush and with true virtue;
Those must be your decoration.
103 gevaar
104 valse hoveling
105 gelijkmatig
106 blozen, schaamte
107 sieraad
47

15. Klachte van de Vyf Dwase Maegden
Lament of the Five Foolish Virgins
mensch voor de - sen hoo - ren
kla - gen
Van
6
5
on - heyl, quaet be leyt, of an - der on - ge
val?
Koomt,
6 4
9
hoort te de - ser tijt van ons - e druck ge - wa
gen,
Want die
6 5
13
gaet won - der hoog, en ver re boven ____ _
al.
6 4 3
Klachte van de Vyf Dwase Maegden
Stemme: 0 nuict jalouse nuict.
Lament of the Five Foolish Virgins
Text: Alle de wercken 1712, vol. 1, p. 458. Published earlier in Klagende maeghden (Dordrecht 1633/34), part 2, p. 78.
Melody (0 nuict jalouse nuict): Justus de Harduyn, Goddelicke Lof-sanghen (1620). Bass line added. During the first
half of the 17th century this melody was very popular in the Netherlands. The oldest known source is a setting by Didier
Ie Blanc from 1579. Cats used the melody for at least six songs.
48

The parable of the Five Foolish Virgins from Jesus' parable in Matthew 25 serves as the apotheosis of the
Maidens.' Ten virgins are invited by the king to his wedding feast, except he has not said exactly when that t2iCe
place. The maidens must keep themselves ready and most of all be sure that their lamps will bum when the rime CCiffieSe
The five wise virgins take good care of their oil, but the others enjoy themselves without bothering about their
When the king comes to fetch them, the lamps of the five foolish virgins quickly go out. They rush to the city te'
new oil, but they return too late: they are no longer admitted to the feast. The virgins are inconsolable, because me:y reaJize
that they are excluded for eternity. A long meditation follows over time that can be easily spent but never recOYeiat
Hebt gy oyt eenig mensch voor desen hOOfen klagen
Van onheyl, quaet beleyt, of ander ongeval?
Koomt, hoort te deser tijt van onse druck108 gewagen,
Want die gaet wonder hoog, en verre boven al.
Wy waren onder een tien uyt-gelesen maegden,
In Zions hooge zael te samen op-gevoedt,
En, mits wy aen het hof in onse jeugt behaegden,
Soo werden wy geleert, gelijck men jonckheyt doet.
De groote Bruydegom, de Koning aller rijcken,
Die had ons over lang genoodt tot sijne feest,
Sijn raet was geenen tijdt te laten overstrijcken,
Maer staeg bereyt te zijn met onvermoeyden geest.
Oock gaf hy dit bevel, dat wy met reyne lampen,
Van oly weI versien,109 hem tegen souden gaen; IlO
Hy wou een helder licht, en geen onguere dampen,
Vermits geen vuylen brant voor hem en kan bestaen.
Hy stelde geenen dag, wanneer hy soude komen,
Maer dat hy komen sou, dat hadd' hy vast geset;
Hy riep dat aIle tijdt ons diende waer-genomen,
En dat op ons beroep ten naeusten dient gelet.
De vijf uyt ons getal die hebben dese reden
Tot in het diepste merg van hare ziel gedruckt,
Sy pasten op haer licht, met onvermoeyde leden,
En dat heeft nader-handt haer wonder weI geluckt. 1ll
Wy vijve evenwel begaven onse sinnen
Tot dwaesheyt, tot gemack, tot aIle dertel spel,
Wy lie ten onse geest door lusten overwinnen,
En dat gaf nader-handt ons wonder droef gequel.
Wy riepen even-staeg dat voor ons licht te sorgen
Niet al te noodig was, of immers noch te vroeg,
Wy raemden tot het werk gestaeg een nieuwen morgen,
En hadden (soo het scheen) geduerig tijts genoeg.
De Bruydegom die scheen van onse kust geweken,
Hy quam niet tot het feest, of in zijn machtig rijck,
Dies zijn'er onderwijl veel dagen overstreken,
En siet! een sware slaep beving ons al gelijck;
Have you ever before heard anyone complain
Of disaster, evil treatment, or other calamity?
Come, listen to our sad tale,
Because it is terrible, far worse than any.
We were a group of ten chosen maidens,
Raised together in Zion's courts
And because we pleased the court in our youth
We were educated just as the young men are.
The great Bridegroom, the King of all kingdoms,
He had long ago invited us to his feast;
His advice was not to waste any time,
But always to be prepared with unwearied spirit.
He also gave this command, that we should meet him
With pure lamps, full of oil;
He wanted a clear light, with no smoky fumes,
For no foul fire can appear in his presence.
He set no day on which he would come,
But that he would come, that he had made clear;
He called out that we must be watchful at all times,
And that we must pay the closest attention to our task.
The five of our number who took this advice
Into the deepest comers of their souls
Watched over their lamps with unwearied hands,
And looking back, that worked out wonderfully for them.
We five, however, gave up our minds
To foolishness, to pleasure, to all sorts of idle play,
We let our spirits be mastered by desires,
And looking back, that led us to melancholy mourning.
We kept saying that caring for our lights
Wasn't all that necessary, or in any case too soon,
We kept putting our work off to another day,
For after all, we always had more time, or so it seemed.
The Bridegroom seemed to have left our shores,
He didn't come to the feast, or to his mighty kingdom,
And meanwhile many days passed by.
And see! a heavy sleep took us all together.
108 leed
109 voorzien
110 tegemoet zouden komen
111 geluk gebracht
49

Maer in den middernacht, toen alle dieren sliepen,
Soo wert' er een gedruys door al de lucht verspreydt,
Daer rees een groot gewoel, des Konings boden riepen:
'De Bruydegom genaeckt, een yder zy bereyt.'
Hier door heeft ons de slaep van stonden aen verlaten,
En yder gaf haer op, en snelde naer de reys;
De vijve waren wijs, en namen hare vaten,
Geciert met helder licht en oly naer den eys,
En door het snel geroep in haesten op-geresen,
Verschenen op het feest met over-schoonen glans,
Sy toonden al gelijck een bly en vlytig wesen,
En hadden om het hooft een groenen maegden-krans.
Wy vijve van gelijck, om mede wat te schijnen,
Gebruyckten bloem-gewas en even112 maegde-kruyt;
Maer siet, ons flicker-licht dat ging terstont verdwijnen,
Ons luyster heeft gedaen, ons lampen gingen uyt.
Daer riepen wy met ernst: '0 lieve speel-genooten,
Geeft ons doch eenig deel van dat uw lamp en voedt';
Maer strax wert ons geseyt: 'Wy mochten ons ontblooten l13
Van dat door hellen gIants ons luyster geven moet.
Gaet liever in de stadt, gaet uw behoeften koopen,
Om ons niet nevens u te stellen in gebreck.'
Maar t'wijl wy naer de markt, of in de winckels loopen,
Soo komt de bruydegom en gaet in sijn vertreck.
De maegden met het licht, die op haer saecken pasten,
Zijn met een groote vreugt ter bruyloft ingegaen,
Zijn in de guIde zael ontfangen by de gasten,
En stracks wert achter haer de deure toe-gedaen.
Wy, na dit was gebeurt, ten lesten aengekomen,
Gaen kloppen aen de deur, en riepen met verdriet,
Maer hebben uyt de vreugt een droeve stem vernomen:
'Vertreckt wie datje zijt, want ick en ken u niet.'
Ach! ach! geen menschen tong is magtig uyt te drucken
Wat voor een bitter leet toen rees in onse ziel,
Wat voor een diepe smert ons sinnen quam verrucken,
Soo haest het droevig woort ons op het herte viel.
Wy stonden van den schrick aen allen kant bevangen,
Ons geest die was gestelt als in den lesten noot,
En na het eerste wee, al weder nieuwe prangen, 114
Eylaes! ons minste lit dat voelt een staege doot.
Ach! van den bruydegom te werden afgetogen,115
Dat is het hoogste leet, dat iemant dencken kan,
Te seggen hoe het wroegt, is buy ten ons vermogen,
Ons' ziele die verdwijnt, ons herte smelt'er van.
But at midnight, when all creatures were sleeping,
A sound spread through all the air,
A great stir rose up, the King's messengers called:
'The Bridegroom is coming, let everyone be prepared.'
The sleep fell instantly from our eyes,
And everyone woke up and hurried to the procession;
The five were wise, and took their lamps,
Bearing their clear light and oil as required.
And having risen in haste to the quick command,
They appeared at the feast with beautiful lights,
They all looked joyful and diligent,
And bore on their heads their green maiden-wreaths.
We other five, to look like them
Used flowers and even horehound;
But oh - our flickering light vanished at once,
Our glory was gone, our lamps went out.
Then we called out in earnest, '0 dear playmates,
Please give us part of what feeds your lamps;'
But they said to us at once, 'We would then lose
That shining glimmer that gives us our luster."
Go instead into the city, go buy what you need,
So as not to put us in the same want as you.'
But while we went to the market, or walked to the stores,
The Bridegroom came and went into his hall.
The maidens with light, who paid attention to their business,
Entered into the wedding-feast with great joy,
And were received in the golden hall by the guests,
And right after them the doors were shut.
After this happened, we, arriving last of all,
Knocked on the door, calling out in sorrow,
But from among the joyful sounds heard a sad voice saying,
'Get thee hence, whoever you are, for I know you not.'
Ah! Ah! no human tongue can express
What a bitter grief then rose in our souls,
What deep pain wracked our senses
As soon as the mournful word fell on our hearts.
We stood assailed by fright on all sides,
Our souls were in deepest distress,
And after the first pangs, new torments arose,
Alas! we felt death steadily reaching to our extremities.
Ah! to be separated from the Bridegroom,
That is the worst pain that anyone can imagine,
Describing the remorse is beyond our powers,
Our souls shrink and our hearts melt from the attempt.
112 zelfs
113 dan zouden wij afstand doen
114 kwellingen
115 afgetrokken, verwijderd
50

Maer schoon wy aIle staen met tranen overgoten,
En dat het droeg geval ons in het herte snijt,
De deure niet te min, de deure blijft gesloten,
En dat (0 swaer verdriet!) en dat voor aIle tijt.
De deure van een maegt (gelijck wy eertijts sagen
In onse soete jeugt) die sluyt oock wonder vast;
Maer door een soet gevley, of door een bitter klagen,
Ontluycktse menigmael voor haren droeven gast.
Sy, met een versche roos of edel kruyt besteken,
Of met het soet geluyt van snaren-spel vereert,
Heeft dickmael (sonder kragt) haer open laten breken,
En al het voorig leet in blijtschap omgekeert.
Maer dese stale deur en laet haer niet bewegen,
Schoon iemant op de luyt, of op sijn boesem slaet;
Het is met haer eylaes! voor eeuwig soo gelegen,
Dat zy met diamant weI hart versegelt staet.
Dus of wy nu ter tijt haer slot en grendels vleyen,
Of dat een staegh gebedt haer onse zielen biedt,
Of dat wy dagen lang veel droeve tranen schreyen,
Haer posten zijn metael, en die en hooren niet.
Wie kan het groot verlies, wie kan het recht bemerken,
Als die het even selfs in sijnen boesem voelt?
Die weet aIleen, die weet hoe sijn gedachten wercken,
En hoe sijn bange ziel geduerig leyt en woelt.
Ach eeuwig is eylaes! een lengte sonder palen,
Een ruymte noyt gevat by geest of geestig man,
Een diepte sonder gront, daer in de sinnen dwalen,
Een hoogte die geen oog ten eynde sien en kan.
En siet! dit bitter leet is over ons gekomen,
Vermits wy sonder vrugt verslonsten onse jeugt,
Och! och! de nutte tijt, by ons niet waer genomen,
Stelt ons gantsch buy ten hoop van aIle soete vreugt.
De tijt wert veel geacht een van de slechtste dingen,
Wort menigmael gespilt met iet men weet niet wat,
Ey, let eens hoe het volek haer tijt plag om te bringen,
En die is evenwel een onbegrepen schat.
Men vint 'er over aI, die hare beste dagen
Verquisten in den wijn, in lust, en ydel spel,
Sy schijnen haren tijt met manden uyt te dragen,
En siet! dit brengt de ziel in wonder droef gequel.
Want als het vlugtig ding is eenmael weg geloopen,
Soo keert het nimmerrneer tot die het eens vergat,
Men kan geen oogen-blick om duysent ponden koopen,
Ja, niet om al het gout, dat oyt een Vorst besat.
a tijt, verI oren tijt! waert gy weerom te krijgen,
Waert gy eens op een nieu te brengen aen den dag!
Wy wouden met de ziel als in de hemel stijgen,
En lijden in het vleesch al wat men lijden mag.
But although we all stood with overflowing tears,
With this sad affair cutting us to heart,
The door, nevertheless, the door remained shut,
And that (oh heavy sorrow), and that forever.
A maiden's door (as we used to see
In our sweet youth) also shut amazingly tight;
But by sweet flattery, or bitter complaint,
They often open for their sorrowful guest.
She, adorned with a fresh rose or a noble herb,
Or honored with the sweet sound of stringed music,
Often lets herself be broken open, even without force,
And all that earlier sorrow turns into joy.
But let these iron doors not move,
Even when someone strikes the lute, or his breast;
For, alas, then it will be forever like this for her,
That she will sealed shut forever with a diamond.
Thus if we now flatter her keyhole and bolt
Or if we offer steady prayers to her
Or cry sad tears for days at a time,
Her posts remain made of metal, and are deaf to it.
Who can rightly describe this great loss?
As those who feel it in their own bosom?
Only they know, they know how their thoughts run,
And how their fearful souls constantly suffer and roil.
Alas, forever is a length without bounds,
A space not comprehended by mind or spirit,
A depth without bottom, into which the senses disappear,
A height the bounds of which no eye can see.
And see! this bitter sorrow has come on us,
Because we fruitlessly wasted our youth,
Oh! oh! the useful time that we did not notice
Puts us beyond hope of all sweet joy.
Time is often thought of as one of the slightest things,
And is often wasted on who knows what,
Ah, watch carefully how people are used to using their time.
For it is an unimagined treasure.
One finds everywhere people who squander their best days
In wine, in pleasure, in idle games,
They think they have barrels of time left,
And look! this brings the soul into such a sad state.
For as this flighty thing has once run away
It never returns to the one who once forgot it.
You cannot buy back an instant for a fortune.
Not even for all the gold any prince eyer had.
a time, lost time! if only you could be
If you could be brought back to a
Then our souls would rise as if to
And our flesh would suffer as

Maer 't is om niet gesucht, ons klagen is verloren,
Al wat ons nu gebeurt en kan niet anders zijn;
Nu waer 't ons hoogste wensch om noyt te zijn geboren,
Maer wenschen sonder hoop dat is de meeste pijn.
Geluckig is de mensch, geluckig boven maten,
Die Godt hier sijnen tijt noch op der aerden geeft;
Gebruyckt dat hoog geluk, gebruyckt het t'uwer baten,
Gy die noch adem blaest, en in de werelt leeft.
Gebruyckt het naer den eysch, want uwe korte dagen
Die maken grooten spoet, en doen een snellen gang;
Gaet vast in dit geval, men dient hier niet te wagen,
Het lijden is te swaer, en eeuwig is te lang.
But our sighs are useless, our lament is lost,
All that happens to us can be no other way;
It might be our dearest wish never to have been born,
But wishing without hope is the greatest pain of all.
Happy is the man, happy above all,
Whom God has given his time here yet on the earth,
Use that great fortune, use it to your good,
You who still breathe, and live in the world.
Use it for your duty, for your short days
Hurry by fast, and run by quickly;
Travel steadfastly in this case, you can't afford to risk it,
The suffering is too great, and forever is too long.
52

Religious Songs

16. Gesangh uit den 42 Psalm
Hymn based on Psalm 42
hart van her - ten hijgt, Wan - neer het IS ver - moeyt van
6 6
4
ten, En be - gint te sug - ten, Mits het vree - se krijgt, En
6
7
wenscht dan om een koe - Ie beeck, Soo stijg ick op, en met een rech - ten
6 6
10
streeck, Gae
ick
tot
u,
o Heer! Uw' gunst doch tot my keer.
2
6
7
6 6
Gesangh uit den 42 Psalm
Hymn based on Psalm 42
Text: Aile de wercken 1712, vol. 1, p. 464.
Melody: Cats gives no tune-indication, but the strophic form points directly to the French air de cour 'Si vous ne voulez
me guerir' by Frans;ois de Chancy, from his Airs de cour a quatre parties (Paris 1635), from which the bass line is also
taken. The melody was used for dozens of other songs up through the middle of the 18th century.
54

A free rhyming of Psalm 42, As the hart pants for the waterbrooks, so longs my soul for you, 0 Lord.
Gelijck een hart van herten hijgt,
Wanneer het is vermoeyt van vluchten,
En begint te sugten,
Mits het vreese krijgt,
En wenscht dan om een koele beeck,
Soo stijg ick op, en met een rechten streeck,
Gae ick tot U, 0 Reer!
Uw' gunst doch tot my keer.
Mijn hert verlangt, mijn ziele dorst,
Uyt 't innig diep van mijn gedachten,
En geheele krachten
N aer des levens Vorst.
Naer u, 0 God! mijns herten wensch,
Ach! wanneer doch sal ick, ellendigh mensch,
Voor u verschijnen, Reer?
Uw' gunst doch tot my keer.
Mijn tranen vloeyen even staegh,
En blijven op mijn droeve wangen
Als geduerigh1l6 hangen;
Om dat aIle daegh
My wort geseyt, uyt enckel spot:
'Siet, waer is nu sijn wytberoemde Godt?'
Maer ick ga tot u, Reer,
Uw' gunst doch tot my keer.
Ach! wat een dinck wort ick gewaer,
Dat ick hier voormaels plagh te treden,
Tot lof en gebeden,
Met een groote schaer,
Toen wy eens namen onsen gangh,
En klommen op met vreugt en bly gesangh
Tot uwen Tempel, Reer,
Uw' gunst doch tot my keer.
Mijn ziel, hoe zijt ghy dus ontrust,
En sucht gestaegh met volle leden,
Als geheel l' onvreden,
En gansch sonder lust?
Ey, laet eens af van dit geween,
En stel uw' hoop op uwen Godt alleen;
WeI aen soo doe ick, Reer,
Uw' gunst doch tot my keer.
As the deer pants from its heart
When it is tired from fleeing
And begins to sigh
As it becomes frightened,
And then yearns for a cool stream,
So r rise up, and on a straight course,
r go to you, 0 Lord!
Grant me still your grace.
My heart yearns, my soul thirsts,
From the inner depths of my thoughts,
And with all my strength,
To the Lord of life.
To you, 0 God, my heart's desire,
Ah! When shall r, miserable man,
Appear before you, Lord?
Grant me still your grace.
My tears flow constantly,
And sit on my sad cheeks
As if they'll stay there forever,
Because every day
People mock me, saying,
'See, where's that famous God of yours now?'
But r go to you, Lord,
Grant me still your grace.
Ah! such a thing I've become,
r who once used to walk
To praise and prayers
With a great company,
When we once took our place
And ascended with joy and rejoicing
To your temple, Lord.
Grant me still your grace.
My soul, why are you thus disquieted
And sigh constantly with full sorrow,
As if totally discontent
And wholly without joy?
Oh, cease this mourning,
Build your hope on God alone;
So shall r do this, Lord,
Grant me still your grace.
116 schijnbaar voor altijd
55

17. Samen-spraeck tusschen den Geestelijcken Bruydegom,
en des selfs Bruydt
Dialogue between the Spiritual Bridegroom and his Bride
Tor - tel - duyf - Je, mlJn be - mm de, Die van al - Ie kant ge -jaeght
6
6
Vlucht
als een
hin
de; DochL-__ soo ick dick - mael vm
7 6 365
4-3
6 6 6 6 4
11
-de, Uw her - te knaeght Oock weI ge -hee - Ie nach ten;
6
16
rna - tig u - we klach - ten, Dat
u geen druk
of wan -hoop en ver - slin -
6
21
-de, Tor -tel-duyf Je, Tor -tel-duyf
je, Tor-tel-duyf
je, mijn be - min
de.
56

t' Samen-spraeck tusschen den Geestelijcken Bruydegom, en des selfs Bruydt, te weten de Heere Christus, en zyn Kerke.
Stemme: Amarilli mia bella.
Dialogue between the Spiritual Bridegroom and his Bride
Text: Aile de wercken 1712, vol. 1, p. 457. Earlier printed in Klagende maeghden (Dordrecht 1633/34), part 3, p. 22.
Also included in Daniel Bellemans' Lieffelycken paradys-voghel (Brussels c1680).
Melody: this is the famous aria 'Amarilli mia bella' by Giulio Caccini from his Nuove musiche (Florence 1601), an aria
that also became very popular in the Netherlands. The melody here uses the version found in J.B. Stalpert van der
Wielen, Extractum catholicum (Louvain 1631). Bass line added.
Mystical dialogue between the Lord Jesus and his church, which he addresses as his 'turtledove'. The church is in deep
distress; only Jesus can comfort her and save her from ruin. The use of the famous Caccini aria, Amarilli mia bella, as
the melody for this text emphasizes the love metaphor.
Christus:
Tortelduyfje, mijn beminde,
Die van aile kant gejaeght
Vlucht als een hinde;
Doch soo ick dickmael vinde,
Uw herte knaeght
Oock weI geheele nachten;
Ey, matig uwe klachten,
Dat u geen druk of wanhoop en verslinde,
Tortelduyfje, Tortelduyfje, Tortelduyfje, mijn beminde.
De Kercke:
Eenigh Trooster aller zielen,
Doot en hel met al haer macht
Zijn op mijn hielen,
En willen my vernielen;
Heb doch eens acht Op al rnijn droevigh kermen,
En wil my doch beschermen
Voor al die om mijn swakke leden krielen, 117
Eenig Trooster, eenig Trooster,
eenig Trooster aller zielen.
Christus:
Dochter Zions, mijn verkoren,
Druck, en pijn, en swarte nijt,
Die u verstoren,
Sijn voor u nutte sporen
Hier in der tijt;
Maer wacht hier namaels segen,
Want die is u verkregen.
Die ick oyt koos en gingen noyt verloren,
Dochter Zions, dochter Zions, dochter Zions,
rnijn verkoren.
De Kercke:
Opper-hoeder uwer kercken,
Ach! het vleys is al te blint,
't En kan niet mercken
Uw wonderbare wercken,
't Is onbesint,118
Christ:
Turtledove, my beloved
Which, hunted from all sides
Flees like a deer;
So that I often find
That your heart gnaws with pain
Night after night;
Oh, lessen your cries,
So that you are not devoured by burdens or despair
Turtledove, turtledove, turtledove, my beloved.
The Church:
Every soul's Only Comforter,
Death and hell with all their power
Are hard on my heels,
And want to destroy me;
Yet listen to my mournful groaning
And protect me yet,
For all those who would assail my weak flesh,
Only Comforter, only Comforter,
only Comforter of every soul.
Christ:
Daughter of Zion, my chosen one,
The pressure and pain and fear
That disturb you
Are the needed spurs
Here in this time,
But wait for the blessings of the hereafter,
For you shall receive them.
For I chose you once and shall never lose you,
Daughter of Zion, daughter of Zion, daughter of Zion,
my chosen one.
The Church:
Shepherd of your churches,
Ah, the flesh is all too blind,
And cannot perceive
Your wonderful works,
It is foolish,
117 krioelen
118 dom

En doet my dickmael dwalen
Gansch buy ten uwe palen;
Gy daerom wil mijn swacke ziel verstercken,
Opper-hoeder, Opper-hoeder, Opper-hoeder uwer Kerken.
Christus:
Sunamite, mijn vriendinne,
Al maeckt het uw lijden droef,
Weest koel van sinne;
't Is uyt oprechte minne
Dat ick u proef;
Geen krachten van der hellen,
Geen doot en kan u quellen.
Gy zijt mijn erf119 oock van den aenbeginne,
Tortelduyfje, dochter Zions, Sunamite, mijn vriendinne.
De Kercke:
Ziel-verlosser, mijn verlangen,
Ick ben lang des werelts sat.
De tranen hangen
Staegh op mijn droeve wangen!
Ach, siltig nat!
Wanneer sal 't doch eens wesen
Dat ick, van druck genesen,
Mijn God, mijn Heyl, mijn Schepper sal omvangen,
Eenig Trooster, Opper-hoeder, Ziel-verlosser,
mijn verlangen?
And often makes me wander
Far outside your ways;
Will you thus strengthen my weak soul,
Shepherd, shepherd, shepherd of your churches.
Christ:
Shunamite, my beloved
Although it makes you suffer sadly,
Calm your mind,
It is out of true love
That I am testing you.
No powers of hell,
No death can conquer you,
You have been my inheritance from the beginning.
Turtledove, daugher of Zion, Shunamite, my beloved.
The Church:
Savior of souls, my desire,
I have long since tired of the world.
The tears hang
Steadily on my sad cheeks!
Oh, salty dew!
When shall it yet happen,
That I, healed from my burdens,
Shall embrace my God, my Salvation, my Creator,
Only Comforter, Shepherd, Savior of souls,
my desire?
119 erfenis
58

18. Gesang voor een Krijgsman op Schiltwagt staende
Song for a soldier standing watch
die noyt ge - woon te sla pen, Noch ech - ter
6
6
Weest, Heer, een
Har der u - wer Scha -
6 6 4 3
6 6
12
pen,_ En op uw knech
ten ne der siet.
6 6
17
Ey - laes! ons wa - En kan niet rna
ken, Ten'-____ _ zy gy
6 6
4 3
23
Ten'----__ _
zy
gy
ons
uw
gun ste biedt.
6
Gesang voor een Krijgsrnan op Schiltwagt staende.
Voys: Jarnais une si belle Dame, &c.
59

Song for a soldier standing watch
Text: Aile de wercken 1712, vol. 2, p. 42. First printed in's Werelts begin, midden, eynde, besloten in den trouringh met
den proef-steen van den selven (1637).
Melody ('Jamais une si belle flame') and accompaniment: Fran90is Richard, Airs de cour avec la tablature de luth (Paris
1637). In Richard's collection Airs de cour a 4 parties, dating from the same year, the song is worked out in four parts.
Cats wrote 'Jamais une Dame si belle, &c.' as its tune-indication, but surely he meant 'Jamais une si belle flame', which
has the same strophic form, including the characteristic two short lines just before the end. Cats wrote the same variant
tune-indication above the other three songs that he wrote to this same melody. No other Dutch poet used this melody.
Prayer sung by a sentinel, asking that he never fall asleep during his watch, and that God will keep him on the right path
so that the salvation of his soul is never endangered.
o gy, die noyt gewoon te slapen,
Noch echter stage rust geniet,
Weest, Heer, een Harder uwer Schapen,
En op uw knechten neder siet.
Eylaes! ons waken
En kan niet maken, 120
Ten zy gy ons uw gunste biedt.
Wilt u tot onsen Leger wenden,
Waer dat hy sich ter neder stelt,
En houdt de wacht voor onse benden,
Wanneer wy trecken in het velt,
En laet ons Wallen
Niet overvallen,
Noch door verraet, noch door gewelt.
Gy kent des wereldts groote wercken,
Als Schepsels van uw eygen hant.
Gy kondt oock in der haest bemercken
De gronden van het gansche landt.
Laet uwe stralen
Maer neder dalen,
En, Heer, wy zijn in goeden stant.
Ons swaert en kan ons niet beschermen,
Daer bestont noyt onse kracht.
Gy wilt maer onser, Heer, erbermen, 121
En houdt voor ons gestage wacht,
Soo kan noyt quellen,
Noyt ons ontstellen,
Al wat' er hindert in der nacht.
Laet noyt den slaep mijn oog bekruypen
Terwijl ick hier dus eensaem sta;
En laet noyt vyandt komen sluypen,
Dat hy my in het duyster sla;122
Laet my de sinnen
Niet overwinnen,
Dat ick verkeerde wegen gao
Maer 'twijl ick hier ben om te wachten,
En dat ick vlijt noch moeyte spaer,
Bestiert, 0 Heere! mijn gedachten,
Dat ick myn eygen ziel bewaer.
Send uwen segen
Op mijne wegen,
En hoed mijn geest voor hels gevaer.
Oh you who are used to never sleeping
But yet enjoy eternal rest,
Be, Lord, a Shepherd over your Sheep,
And look down upon your servant.
Alas! My watching
Cannot have any effect
Without your grace.
Incline yourself to our army
Wherever it may be,
And keep watch for our companies
Whenever they take the field,
And let our defenses
Never be breached,
Either by betrayal or by force.
You know the world's great works
As creations of your own hand.
You could also quickly scan
The foundations of the entire land.
Let your radiance
Shine on us,
Then, Lord, we will be in good hands.
Our swords cannot protect us,
Therein never lies our strength.
But if you, 0 Lord, will have mercy on us,
And keep steady watch over us,
Then nothing shall torment us,
Nothing shall alarm us,
Of all the obstacles of the night.
Let sleep never creep over my eyes
While I stand here all alone,
And let the foe never come stealthily
So that he strikes me in the darkness;
Let my passions
Not overwhelm me
So that I go on the wrong paths.
But while I stand here on watch
Let me spare no effort or trouble,
Steer, 0 Lord! my thoughts
So that I keep watch over my own soul.
Send your blessing
Upon my ways,
And protect my spirit from hell's danger.
120 niets bewerkstellingen
121 hebt toch erbarmen met ons
122 doodt
60

19. Ziel-sucht, gepast op het hoogen en vallen van de Musicq
Passions of the Soul, set to the rising and falling of the music
Groot-ste God, hoog - ste Geest, WeI te reeht van my ge- vreest, Want gy treekt mijn hert
6
6
uyt -ter -ma - ten hoogh, Ais gy tot my neygt een gun - stigh oogh, Soo dat mijn ge -moet
6
10
een snel - Ie vlueht Gaet stij - gen In
de lueht; Maer soo gy daer na
6
15
den geest ter ne - der ruekt, Word ick
als in het graf ge druekt.
6 6 6 6
6 6 6
Ziel-sucht,123 gepast op het hoogen en vallen van de Musicq.!24
Stemme: Rosemont waerje vliet, &c.
123 hartstochtelijk gebed
124 het stijgen en dalen van de melodie
61

Passions of the Soul, set to the rising and falling of the music
Text: Alle de wercken 1712, vol. 1, p. 460. Printed earlier in Klagende maeghden, part 2, p. 190. Reprinted in M. van
Speybroeck, Syons Wijn-bergh (Vlissingen 1670).
Melody: the popular 'Rosemont waerje vliet', of English origin, here taken from J.B. Stalpart van der Wielen, Extractum
catholicum (Louvain 1631), the oldest Dutch source of this tune. Original key: F. Bass added.
The poet realizes in this heartfelt prayer how dependent his well-being is on God's grace. If God is well-disposed toward
him, he's in seventh heaven, you might say, and the poet is in the clouds. But if God is wrathful, the poet is dejected.
What is remarkable about this song is that the melody follows each mention of high and low. Cats did this on purpose,
corresponding to the word painting that baroque composers so often applied when setting texts to music. But here it is
the poet who follows the melody (of English origin) with his text, throughout all the stanzas. The second stanza is about
sexual lust ('frisky flesh'), which the poet no longer wishes to indulge. As lust swells (upwards), it must be suppressed
(downwards). This is all done with an eye on the Day of Judgement, on which those who have lived well will rise to
heaven (upwards) while the rest will sink into the depths of hell (downwards).
Grootste God, hoogste Geest,
WeI te recht van my gevreest,
Want gy treckt mijn hert uyttermaten hoogh,
Als gy tot my neygt een gunstigh oogh,
Soo dat mijn gemoet met een snelle vlucht
Gaet stijgen in de lucht;
Maer soo gy daer na my den geest ter neder ruckt,
Word ick als in het graf gedruckt.
Holla hou, derteP25 vleys,
Wat beroert gy mijn gepeys?126
Waerom dus gewoelt? hou u doch gerust,
Ick en leef niet meer naer uwen lust;
Oock en stae ick niet onder uw gewelt;
Schoon gy byster swelt,127
Gy moet haest 128 ter neer, leg u daerom in het stof,
En snij uw snoode rancken of.
Heb doch acht 129 op desen dagh,
Die geen mensch voorby en magh;
Dan sal's werelts kloot,13o beyde zee en lant,
Staen door Godes macht in vollen brant;
Doch wie in der tijt ter deugt heeft gepoogt,
Sal dan eerst zijn verhoogt;
Maer het nare diep sal in haest
het grousaeml3l volek
Wegrucken in sijn laegsten kolek.
Great God, almighty Spirit,
Whom I rightly fear,
For you pull my heart to the uttermost heights
When you look on me with your gracious eye,
So that my spirit in rapid flight
Springs into the sky;
But as soon as you oppress my soul,
I am burdened as if to the grave.
Whoa, halt, frisky flesh,
Why do you disturb my thoughts?
Why are you so stirred up? Quiet yourself,
I live no longer following your desires,
Nor do I lie in your power;
Although you swell up
You must quickly retreat, and return to dust,
And cut off your evil branches.
Keep in mind that day
Which no man can avoid;
Then the whole sphere of the earth, both sea and land
Stand before the full burning power of God;
Yet those who in their time tried to live virtuously,
Shall be the first to rise;
But the fearsome deep shall quickly swallow up
the faithless folk,
Swallowing them down into its deepest abyss.
125 geil
126 gedachten
127 groeit
128 snel
129 pas op voor
130 de aardbol
131 verfoeilijke
62

20. Vierde Nieuw-jaers Liedt
Fourth New Year's Song
'tNieuw - Jaer
Dies wort
IS
mlJn
ons __
ziel __
nu we
met blijt
der
schap
toe - ge - ko
m - ge - no
men,
men,
6
i>
7
5
Door
En
Go - des
drijft my
mil
tot
de
de
gunst.
kunst.
Ick, on - ge - woon,
om schier
6 7
6
10
meer
te
schrij
ven,_
Neem
e ven weI
de
pen
6
4
3
6 6 6
14
schier
niet
en ken, Wie kan' er Ie - digh blij
ven?
4
2
6 7
i>
4
# 7
Vierde Nieuw-jaers Liedt.
Fourth New Year's Song
Text: Alle de wercken 1712, vol. 1, p. 463.
Melody: Cats gives no tune-indication, but the strophic fonn is closely related to the French air de cour 'n n'esiI
temps de faire resistance' by Fraw;ois Richard, known in the Netherlands chiefly as 'Ach schoonste nimf aanzie eel::
machtig koning'. Cats also used another melody by Richard, 'Jamais une si belle flame', for song 18. The ',.-
the present edition is taken from Airs de cour avec la tablature de luth de Anthoyne Boesset. Quatorziesme !i','re
1628), from which the bass line is also reconstructed.

One of Cats' five New Year's songs, which he wrote and published at the end of his life in Ouderdom, buytenleven en
hofgedachten op Sorghvliet [Old Age, Country Life, and Garden Thoughts at Sorghvliet ('Care-free,' Cats' country
house)] (1658). The old poet had not written for a long time, but upon the occasion of the New Year he takes up the pen
again to thank God that he is still alive. His resolutions for the New Year: to banish sin from his life so as to be prepared
for death.
't Nieuw-Jaer is ons nu weder toegekomen,
Door Godes milde gunst.
Dies wort mijn ziel met blijtschap ingenomen,
En drijft my tot de kunst.
Ick, ongewoon om schier iet meer te schrijven,
Neem evenwel de pen
Die ick schier niet en ken;
Wie kan'er ledigh blijven?
Ick dancke God, uyt aIle mijn gedachten,
Dat hy my heeft gespaert.
Ick dancke God, uyt mijn geheele krachten,
Dat hy my noch bewaert.
Ick roep hem aan, en bid hem om genade,
Dat hy van nu voortaan,
Mijn ziel wil houden staan,
Vry van helsche schade.
De sond' is oudt, die wil ick laten sterven,
Wat oudt is moet vergaen.
Ick sal van Godt een nieuwen aert verwerven,
Die staet my beter aen.
Dees nieuwe tijt, die eyscht oock nieuwe sinnen.
Daar toe ga ick terstont,
En legh een vasten gront,
Om 't Jaer te beginnen.
Gy die het al gewoon zijt nieuw' te maken,
o Godes reyne Geest!
Wil tot mijn ziel met innigh vuur genaken,
Dat soeck ick aldermeest.
Gy zijt mijn wensch, ach kond' ick u bekomenP32
Geen tijdelijck gequel,
Geen pijne van der hel,
En sal ick oyt schroomen.
The New Year has come to us again
Through God's generous grace.
My soul takes it in with joy
And prompts me to my art.
I who scarcely write anymore
Yet take up my pen
Which I scarcely still recognize;
Who can remain idle?
I thank God, with all my mind
That he has spared me.
I thank God, with all my might,
That he still protects me.
I call to him, and pray for mercy,
That he from henceforth
Will keep my soul
Free of hell's damage.
My sin is old, I would let it die,
For what is old must pass away.
I will receive from God a new being
That stands me in better stead.
This new time demands also a new mind.
I look forward to it,
And lay a firm foundation
For beginning the year.
You who are used to making all things new,
o God's pure Spirit!
Approach my soul with inward fire,
That is what I long for most of all.
You are my desire, if only I could reach you!
No earthly torment
Or hellish pain
Shall I ever fear.
132 bereiken
64

Appendix: Settings in Four Parts

(3) Samen-sang tusschen Hylas Wey-man, en Dorille Wout-nymphe
Dialogue between Hylas the Hunter and Dorille the Wood-nymph
". Il
Jacob Cats / Fran90is de Chancy
'"
Il
,
WeI
r I I
WeI soe - te maegt, sal ick geen troost ge - nie ten? lck heb u
. .
WeI soe - te maegt, sal ick geen troost ge - me ten? heb u
soe - te maegt, sal ick geen troost ge - me ten? Ick heb u
. v I
WeI soe - te maegt, sal ick geen troost ge - nie ten? Ick heb u
3
II
u ... r I I
schier al - reets een per ge - vrijt, En wie' er jaegt, of wilt be - staet te
Il
... ... ...
schier al - reets een per ge - vrijt, En wle' er jaegt, of wilt be - staet te
I
schier al - reets een Jaer ge - vrijt, En Wle' er jaegt, of wilt be - staet te
'"
... ... .' .
schier al - reets een per ge - vrijt, En wie' er jaegt, of wilt be - staet te
6
II
f
...
schie ten, Is son der yang ge - pric - kelt van de spijt. lck gae by -
. . ... ... ...
schie ten, Is_ son - der yang ge - pnc - kelt van de spijt. Ick gae by -
'"
schie ten, Is son der yang ge - pric - kelt van de spijt. Ick gae by -
v ...
I
... ..
schie ten, Is son - der yang ge - pnc - kelt van de spijt. lck gae by -
9
". Il
Il
I I. I I
naest ge due ng op de jagt, Maer als geen
,
naest
"
naest ge due rig op de jagt, Maer als geen
I
ge due ng op de jagt, Maer als geen
I I I I
'" naest ge - due ng op de jagt, Maer als geen
66

11
" fl
u I I r
wilt my t'huys en werdt ge - bragt, My dunckt dat ick ver - smagt.
fl
u
'I
wilt my t'huys en werdt ge - bragt, My dunckt dat ver - smagt.
wilt my t'huys en werdt ge - bragt, My dunckt dat ick ver - smagt.
....
-
,-".
wilt my t'huys en werdt ge bragt, My dunckt dat ick ver - smagt.
(10) Klaegh-liedt van Thamar
Lament of Tamar
Jacob Cats / Didier Ie Blanc
'" fl
@)
fl
u
'j
0 kla - re son, die met uw schoon ge - sigt Komt uyt de lugt
---
• T .e-
O kla - re son, die met uw schoon ge - sigt Komt uyt de lugt hier
1
0 kla - re son, die met uw schoon ge - sigt Komt uyt de lugt hier
"
I I I I
0 kla - re son, die met uw schoon ge - sigt Komt uyt de lugt
6
fl
@)
fl
I
hier op ter aer - den da len, Be - deckt voor - taen, be - deckt uw
@)
•• -.t.
• - -
op ter aer den da len, Be - deckt voor - taen, be deckt uw
fl I I
l
op ter aer den da len, Be - deckt voor - taen, be deckt uw suy -
'"'
I
I '"' -
hier op ter aer - den da len, Be - deckt voor - taen, be deckt uw
11
" fl
@) I I
suy - ver ligt, En brengt een wolck op uw ver gul- den stra len.
fl
@)
--
•
_.
. ----- -
suy - ver ligt, En brengt etu wolck op __ uw ver - gul- den stra - len.
'j I I
•
;;;;iii
ver ligt, En brengt een wolck op uw ver - gul - den stra len.
.... I I v I
'U
suy - ver ligt, En brengt een wolck op uw ver - gul- den stra len.
67

(14) Klachte van Abisagh van Sunem
Lament of Abishag the Shunamite
Jacob Cats / arr. Louis Peter Grijp
" tJ
u I I
0 lis - tig hof! 6 win -ckel van ge - bre ken! 0 hoo - ge
Il
U I I
0 lis - tig hof! 6 win -ckel van ge - bre ken! 0 hoo - ge
Il
I
0 lis - tig hof! 6 win -ckel van ge - bre ken! 0 hoo - ge
....
0 lis - tig hof! 6 win -ckel van ge - bre ken! 0 hoo - ge
6
Il
u I I
school van al - Ie slim - me stre ken! 0 poe I van on - ge - luck!
tJ
u ...
school van al - Ie slim - me stre ken! 0 poe I van on - ge - luck!
I I I I
school van al - Ie slim - me stre ken! 0 poe I van on - ge - luck!
11
JJ
school van al - Ie slim - me stre ken! 0 poel van on - ge - luck!
u I I
Och, waer ick nog ge lijck ick eer - tijts plag, Doen ick mlJn
Il
U
l
"l
I
Och, waer ick nog ge lijck ick eer - tijts plag, Doen ick rruJn
I
Och, waer ick nog ge lijck ick eer - tijts plag, Doen ick mlJn
,
Och, waer ick nog ge lijck ick eer - tijts plag, Doen ick rruJn
16
" tJ
u I I I
jeugt III ha - re vry - heyt sag, Soo waer ick buy - ten druck.
tJ
U
Il
I
jeugt III ha - re vry - heyt sag, Soo waer ick buy - ten druck.
I
jeugt in ha - re vry - heyt sag, Soo waer ick buy - ten druck.
"" jeugt III ha - re vry - heyt sag, Soo waer ick buy - ten druck.
68

(15) Klachte van de Vyf Dwase Maegden
Lament of the Five Foolish Virgins
Jacob Cats / arr. Louis Peter Grijp
(J
f) I I
Hebt gy oyt ee - rug mensch voor de - sen hoo - ren Ida gen
r ,-an
fl
f) v·
Hebt gy oyt ee - rug mensch voor de - sen hoo - ren kla gen Van on
fl
f) I
Hebt gy oyt ee - nig mensch voor de - sen hoo - ren Ida gen Van on
(J I I
Hebt gy oyt ee - rug mensch voor de - sen hoo - ren Ida gen Van
5
fl
f) I
on - heyl, quaet be leyt, of an - der on - ge val? Koomt
(J
f) I ..
fl
f) ..
fl
heyl, quaet be leyt, of an - der on - ge val? Koomt
..
heyl, quaet be leyt, of __ an - der on - ge val? Koomt
I
on - heyl, quaet be leyt, of an - der on - ge val? Koomt
9
fl
f) I I
hoort te de - ser tijt van on - se druck ge wa gen, WanL
(J
f) u -&
hoort te de - ser tijt van on se druck ge wa gen, Want_
(J
f) I
hoort te de - ser tijt van on se druck ge wa gen, WanL die
hoort te de - ser tIJt van on se_ druck ge wa gen, Want
13
fl
f) I I
die gaet won der hoog, en ver re bo ven al.
fl
f) I
die gaet won der hoog, en ver re bo ven al.
(J
f) V·
gaet won der hoog, en ver re __ bo ven al.
(J I
dIe gaet won der hoog, en ver re bo ven al.
69

fl
(16) Gesangh uit den 42 Psalm
Hymn based on Psalm 42
Jacob Cats /
de Chancy
u
- - -
Ge - lijck een hart van her - ten hijgt, Wan - neer het IS ver- moeyt van
I'l
U
--
,
1
Ge
... ... ... .... -
Wan - neer het IS ver- moeyt van
- lijck een hart van her - ten hijgt, Wan - neer het IS ver- moeyt van

(20) Vierde Nieuw-jaers Liedt
Fourth New Year's Song
(j
Il
Jacob Cats / Frans;:ois Richard
/ ,/ r
'tNIeuw Jaer IS ons __ nu we der toe ge ko men,
Dies wort IlliJn ziel __ met blijt schap III ge no men,
u .-
'tNieuw - Jaer IS ons nu we der toe
Dies wort IlliJn ziel met blijt schap III
ge
ge
ko
no
men,
men,
Il L 1 I
'tNieuw - Jaer IS ons nu we der toe ge ko men,
Dies wort IlliJn ziel met blijt schap III ge no men,
.... 1 r 1
'tNieuw Jaer IS ons nu we der toe ge ko men,
Dies wort mIJn ziel met blijt schap III ge no men,
5
(j
(j
,I
1
Door Go - des mI '1 de Ick, on ge woon, om sc in er
En drijft my tot de unst.
.- .-
Door
En
Go
drijft
des
my
mil -
tot
de
de nst.
Ick, on ge woon, om schier
') I I I
--- Door Go des mil de __ Ick, on ge woon, om schier
En drijft my tot de __ st.
"
10
(j
(j
1 1 1 1 1 1 r
Door Go des mil - de Ick, on ge woon, om schier
En drijft my tot de st.
1 1 -I 1 r
iet meer te schrij ven, __ Neem e ven weI de pen
.-
iet meer te schrij ven, Neem e ven weI de pen
') I I I
iet meer te schrij ven, Neem e ven weI de pen
(q)
.... /
iet meer te schrij ven, Neem e ven weI de pen
14
Il
1 1 r r r
Die ick schier niet en ken, Wie kan'er Ie - digh blij yen')
Il
Die ick schier niet en ken, Wie kan'er Ie - digh blij \"en"
'j
r: -...
1
Die ick schier niet en ken, Wie kan'er Ie - digh blij \-cI:.
.... / / / 1