contents (Punjabi) - Global Sikh Studies

iBw ;kyh gozgok
fJfsjk;e fdqFNhe'B s'I
feogkb f;zx
gh n?u vh
gpbhe/FB fpT{o'
gzikph :{Bhtof;Nh, gfNnkbk

gzikph ftT[Is ftek; ftGkr
gzikph :{Bhtof;Nh, gfNnkbk
1990
d{ih tko L 1100
w[Zb L 70-00
;odko shoE f;zx n?b n?b, n?w, ofi;Nok, gzikph :{Bhtof;Nh, gfNnkbk d[nkok
gqekFs ns/ w?;o} okw fgqzN'rqkc, BthI fdZbh d[nkok w[fdqs

d'jok
fsB p/dhnB e/ e[b fpy/ gqrN/ BkBe okfJ .
;G f;ZyB e' ;[y dJ/ iZj sZj GJ/ ;jkfJ .
u"gJh
fsB fJj eb w' Xow[ ubk:'
;G ;kXB e' okj{ psk:'
i' ske/ wkor wfj nkJ/
s/ epj{z BjhI gkg ;zskJ/
i/ i/ gzE GtB e/ go/
gkg skg fsB e/ gqG jo/
d{y G{y epj{z B ;zskJ/
ekb ikb e/ phu B nkJ/ .
r[o{ r'fpzd f;zx (pfuZso BkNe ftZu'I)

«ÚŒÙ∂ √»⁄∆
Óπº÷ ÏøË ... «’appleÍ≈Ò «√øÿ È≈appleø◊ Ú≈¬∆√ ⁄ª√Òapple,
Í≥‹≈Ï∆ Ô±È∆Úapple«√‡∆
i–iii
ÍappleÚ∂ŒÙ’≈
v — xxxv
‹ÈÓ √≈÷∆ ÍappleøÍapple≈ 1-166
¡≥Â’≈ 1-401
‹ÈÓ √≈÷∆ ÍappleøÍapple≈
A ¡ÚÂ≈apple Ë≈appleÈ≈
A
B ÍÛ∑È∂ Í≈¿∞‰≈
C
C ‹øfl» √ø√’≈apple
D
D ‚ø◊apple ⁄≈appleÈ≈
E
E ’∞ÛÓ≈¬∆ Â∂ «Ú¡≈‘
F
F √º⁄≈ √ΩÁ≈
G
G Á∂ŒÙ apple‡È Á≈ «Ú⁄≈apple
I
H «√apple∆ ⁄øÁ ‹∆ Á≈ ‹ÈÓ
I
I ÚÀÁ ÏπÒ≈«¬¡≈
A@
A@ √πÒÂ≈ÈÍπapple ‹≈‰≈
AA
AA ÓØÁ∆ ÷≈È≈ √øÌ≈«Ò¡≈
AC
AB ÓΩÁ∆ı≈È∂ Á≈ Ò∂÷≈ Á∂‰≈
AD
AC ÓappleÁ≈È∂ Á∆ ÒÛ’∆ Á≈ «Ú¡≈‘ AE
AD Ó≈Â≈ √πÒº÷‰∆ Á≈ √πÒÂ≈ÈÍπapple ‹≈‰≈
AG
AE Ú¬∆≤ ÍappleÚ∂Ù
AH
AF È≈ ’Ø «‘øÁ» È≈ Óπ√ÒÓ≈È
BA
AG Ì≈¬∆ ÎappleΩÁ∂ ’ØÒØ≤ appleÏ≈Ï ÒÀ‰∆
BD
AH Ì≈¬∆ Ò≈ÒØ ’ØÒ ‹≈‰≈
BE
AI √º‹‰ ·º◊ Á≈ «È√Â≈apple≈
BF
B@ Í≈’Í‡È ‹≈‰≈
BI
BA ’∞apple»’Ù∂Âapple ‹≈‰≈
CB

BB ‘appleÁπ¡≈apple ‹≈‰≈
CE
BC È≈È’ÓÂ∂ ‹≈‰≈
CF
BD ‡ª‚∂ ‹≈‰≈
DB
BE ¡‹π«Ë¡≈ ‹≈‰≈
DD
BF ÍappleÔ≈◊ ‹≈‰≈
DF
BG ÏÈ≈apple√ ‹≈‰≈ E@
BH apple≈‹∂ ‘«apple È≈Ê È±ø ¿∞ÍÁ∂Ù
ED
BI ◊Ô≈ ‹≈‰≈
EF
C@ ‘≈‹∆Íπapple ͇È∂ ‹≈‰≈
EH
CA ’≈Óapple»Í ‹≈‰≈
F@
CB Ú√Á∂ apple‘Ø, ¿∞‹Û ‹≈ÚØ
FD
CC apple≈’Ù Â≈appleÈ∂
FE
CD ‹◊È È≈Ê Íπapple∆ Á∂ apple≈‘ «Úº⁄
FH
CE ‹◊È È≈Ê Íπapple∆ ‹≈‰≈
G@
CF ¿∞Û∆√≈ Á∂ apple≈‹∂ Á≈ Î∂apple «ÓÒ‰≈
GA
CG «¬’ ÂÒ≈¡ Á∂ ’ø„∂ Â∂
GB
CH ’ª⁄∆ÍπappleÓ «Úº⁄ «¬’ ‹ÀÈ∆ È≈Ò Ó∂Ò
GC
CI È≈È’ Áπ÷∆¡≈ √Ì √ø√≈apple
GE
D@ ’≈ ‹≈‰≈
GF
DA ’≈ Á∂ apple≈‹∂ È≈Ò Ó∂Ò
GI
DB ÓappleÁ≈È∂ Á∆ Ìπº÷ «Í¡≈√ Á»apple ’∆Â∆ HA
DC √∂ÂÏø«Ë apple≈Ó∂ÙÚappleÓ ‹≈‰≈
HC
DD Úø‚ ¤’‰≈
HD
DE ’Ω‚≈ apple≈÷Ù Â≈appleÈ≈
HE
DF «ÏÁapple ‹≈‰≈
HF
DG ȪÁ∂Û ‹≈‰≈
HG
DH ÈappleÏÁ≈ Á∂ ’ø„∂ Â∂ HG
DI «◊appleÈ≈apple ÍappleÏ (√Øapple· Á∂√) ‹≈‰≈
HI
E@ ¿∞‹ÀÈ ‹≈‰≈
IA
EA ÓÊapple≈ ‹≈‰≈
ID
EB «ÁºÒ∆ «Úº⁄ ¿∞ÍÁ∂Ù
IF
EC Í≈‰∆Í ‹≈‰≈
IG
ED Ú≈Í√ √πÒÂ≈ÈÍπapple ¡≈¿∞‰≈
IH
EE ͺ‡∆ Á∂ «˜Ó∆Á≈appleª ȱø ¿∞ÍÁ∂Ù
II
EF ÂÒÚø‚∆ ÓπÛÈ≈
A@@
EG ÁπÈ∆ ⁄øÁ Á≈ «È√Â≈apple≈
A@@

EH ‹Ú≈Ò≈ ‹∆ ‹≈‰≈
EI ÏÀ‹È≈Ê (’∆Û ◊apple≈Ó) ‹≈‰≈
F@ ’ÀÒ≈Ù (√πÓ∂apple) ÍappleÏ Â∂ ‹≈‰≈
FA ÒÁ≈÷ Â∂ ’ÙÓ∆apple Î∂apple∆ ÏÑÓÁ≈√ È≈Ò ⁄apple⁄≈
FB Í≥‹≈ √≈«‘Ï ‹≈‰≈
FC Ï≈Ò È≈Ê È≈Ò Ó∂Ò
FD «√¡≈Ғ؇
FE Ó∆¡ª «Óº·∂ È≈Ò ◊ºÒÏ≈Â
FF ÂÒÚø‚∆ ‹≈‰≈
FG √πÒÂ≈ÈÍπapple ‹≈‰≈ Â∂ ÁΩÒ ıª ÒØË∆ È≈Ò Ó∂Ò
FH Ù∂ı «¬Ïapple≈‘∆Ó È≈Ò ◊،ه
FI ÓπÒÂ≈È «Úº⁄ Ï‘≈ ¿∞Á Á∆È Ó÷Á»Ó ȱø «ÓÒ‰≈
G@ «‘ø◊Ò≈‹ ‹≈‰
GA Óº’∂ ¡Â∂ ÓÁ∆È∂ ‹≈‰≈
GB Ï◊Á≈Á ‹≈‰≈
GC ÓÙ‘Á (¬∆apple≈È) ‹≈‰≈
GD ’≈ÏÒ ‹≈‰≈
GE «ÍÙ≈Úapple (◊Øapple÷ ‘ÎÛ∆) ‹≈‰≈
GF √ºÔÁÍπapple Á∆ ÂÏ≈‘∆
GG ’appleÂ≈appleÍπapple Ú√≈¿∞‰≈
GH ¡«‹Â∂ appleøË≈Ú∂ È≈Ò Ó∂Ò
GI ÁØ Óπ√ÒÓ≈Ȫ ȱø ¿∞ÍÁ∂Ù
H@ Ì≈¬∆ Ò«‘‰∂ ȱø «ÓÒ‰≈
HA «¬’ √πÿÛ Ï≈Ò’ Á≈ «ÓÒ‰≈
HB ¡⁄Ò Ú‡≈Ò∂ ‹≈‰≈
HC «’Û∆ ¡¯◊≈È≈ (Í·≈Ȫ) ‹≈‰≈
HD Ï∆’≈È∂apple ‹≈‰≈
HE ÓπÒÂ≈È ‹≈‰≈
HF √ºÔÁ ¡ÏÁπÒ ’≈Áapple ◊∆Ò≈È∆ È≈Ò Ó∂Ò
HG ‹Íπ ‹∆ √≈«‘Ï Á∆ √øÍ≈Á‰≈
HH Ì≈¬∆ ÓπÒÀ Á≈ «Á‘ªÂ
HI √πÒÂ≈ÈÍπapple Á∂ «¬’ Íπapple≈‰∂ «ÓÂapple Á≈ «ÓÒ‰≈
I@ Ì≈¬∆ Ò«‘‰∂ Á∆ ÿ≈Ò‰≈
IA ◊πapple» ‹∆ Á∂ «¬’ «ÓºÂapple Á≈ «Á‘ªÂ
A@B
A@C
A@D
A@G
A@I
AAB
AAC
AAD
AAE
AAF
AAG
AAI
ABB
ABE
ABH
ACC
ACD
ACE
ACH
AD@
ADB
ADC
ADD
ADF
ADG
AE@
AEA
AED
AEF
AEH
AEI
AF@
AFA
AFA

IB Ì≈¬∆ Ò«‘‰∂ ȱø ◊π«apple¡≈¬∆
IC ‹ØÂ∆ ‹Ø √Ó≈¿∞≤‰≈
AFB
AFE
nzsek
tbkfJs tkbh iBw ;kyh 3-57
fwjopkB tkbh iBw ;kyh 58 - 161
fwjopkB tkbh iBw ;kyh (d{ih fibd) 162- 220
GkJh pkb/ tkbh iBw ;kyh 221 - 329
GkJh wBh f;zx tkbh iBw ;kyh 330 - 401

Óπº÷ÏøË
AIFF «Ú⁄ ‹ÁØ∫ ¡√∆∫ ◊πapple» ◊Ø«ÏøÁ «√øÿ ‹∆ Á∆ «ÂøÈ √Ω √≈Ò≈ ‹ÈÓ ÙÂ≈ÏÁ∆
ÓÈ≈¿∞‰ Ò¬∆ AIFI «Ú⁄ ‘؉ Ú≈Ò∆¡ª ÍÃ’≈ÙÈ≈Úª Á∆¡ª ÔØ‹È≈Úª ω≈¬∆¡ª, «¬Èª
«Ú⁄Ø∫ ‹ÈÓ √≈÷∆ ÔØ‹È≈ ÍappleÓπº÷ √∆Õ «¬‘ ‹ÈÓ √≈÷∆ ÔØ‹È≈ Á≈ ’øÓ ‚≈’‡apple «’appleÍ≈Ò «√øÿ
˘ «ÁºÂ≈ «◊¡≈ «’«’ «¬È∑ª ı≈Ò√≈ ’≈Ò‹ ¡ø«ÓÃÂ√apple «Ú⁄ «‘√‡apple∆ apple∆√apple⁄ ‚∆Í≈apple‡ÓÀ∫‡
ÚÒØ∫ «Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ ˘ √øÍ≈Á ’∆Â≈ √∆Õ
‹ÈÓ √≈÷∆¡ª, «¬«Â‘≈√’ ͺ÷ ÂØ∫ ◊πapple» È≈È’ Á∂Ú ‹∆ Á∂ ‹∆ÚÈ Á∆¡ª appleÚ≈«¬Âª
Á≈ √ø◊ë‘, Ë≈appleÓ’ ͺ’ ÂØ∫ «¬‘ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ‹∆ Á∆ Ï≈‰∆ Á∂ ÍappleÓ≈appleʪ Á≈ √Í ÂØ∫
Íπapple≈‰≈ √apple»Í ¡Â∂ √≈«‘Â’ apple»Í «Ú⁄ «¬‘ Í≥‹≈Ï∆ ¿∞Í-Ì≈÷≈Úª Â∂ Í≥‹≈Ï∆ √≈«‘ Á≈ ¡ÓπºÒ
Ìø‚≈apple ‘ÈÕ ‹ÈÓ √≈÷∆ ÔØ‹È≈ Á≈ ÓÈØappleÊ ‹ÈÓ √≈÷∆¡ª «Ú⁄Ø∫ ◊πapple» È≈È’ Á∂Ú ‹∆ Á∂
‹∆ÚÈ √øÏøË∆ «¬«Â‘≈√’ ºʪ ˘ «È÷∂ÛÈ≈ ¡Â∂ «¬È∑ª ºʪ Á∂ ¡≈Ë≈apple Â∂ ‹ÈÓ √≈÷∆ Á≈
«¬’ ÈÚª apple»Í Í∂Ù ’appleÈ≈ √∆Õ
◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ‹∆ Á∆¡ª ¿∞Á≈√∆¡ª (Missionary itineraries) Á≈ ‘≈Ò ¿∞È∑ª
Á∂ «È’È ÚappleÂ∆ «√º÷ª ˘ ÍÂ≈ √∆Õ ◊πapple» ‹∆ Á∂ ‹ØÂ∆ ‹ØÂ∆ √Ó≈¿∞‰ «Í¤Ø∫ ◊πapple» ‹∆ Á∆¡ª «¬‘Ȫ
¿∞Á≈√∆¡ª Á∆¡ª appleÚ≈«¬Âª «¬‘Ȫ «È’‡ ÚappleÂ∆ «√º÷ª apple≈‘∆∫ Â∂ «¬‘Ȫ Á∆ ¿∞Ò≈Á apple≈‘∆∫ ’¬∆
Í∆Û∑∆¡ª Â’ √∆È≈-Ï√∆È≈ ⁄ÒÁ∆¡ª apple‘∆¡ª ¡Â∂ «¬‘Ȫ «Ú⁄ ’¬∆ Ï≈‘appleÒ∂ ºʪ Á≈ √Ó∂∫
«√apple appleÒ≈ ‘πøÁ≈ «apple‘≈Õ Íπapple≈‰’ ◊≈Ê≈Úª, √»¯∆ √øª ¡Â∂ ◊Øapple÷-Í≥Ê∆¡ª Á∆¡ª Ú≈appleÂ≈Úª ¡Â∂
‹ÈÓ √≈÷∆ apple⁄‰ Ú≈«Ò¡ª È∂ ’∞fi ‘Øapple ’‘≈‰∆¡ª Â∂ ’apple≈Ó≈ª «¬‘Ȫ «Ú⁄ √«ÓÒ ’apple
«ÁºÂ∆¡ª √∆, «¬È∑ª ºʪ ’≈appleÈ ‘∆ ’¬∆ «¬«Â‘≈√’≈appleª È∂ «¬È∑ª ˘ ““È≈-ÌappleØ√∂ÔØ◊”” «Ò÷‰≈
¡≈appleøÌ «ÁºÂ≈ ‘ÀÕ A «¬√ Ò¬∆ «¬‘ ˜apple»apple∆ √∆ «’ «¬«Â‘≈√’ «ÚÙ∂ÙÂ≈ Áapple√≈¿∞‰ Ò¬∆ ‹ÈÓ
√≈÷∆¡ª «Ú⁄Ø∫, «‹ºÊØ∫ Â’ ‘Ø √’Á≈ ‘À, «Ú«◊¡≈È’ Âapple∆’∆¡ª apple≈‘∆∫ «¬’ ÌappleØ√∂ÔØ◊ Íπ√Â’
«Â¡≈apple ’∆Â∆ ‹≈Ú∂Õ
‹ÈÓ √≈÷∆ ÍappleøÍapple≈ Á∂ ⁄≈apple Óπº÷ √apple»Í ‘È (A) ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ (B)
«Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ (ÁØÚ∂∫ Ì≈◊) (C) Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ ¡Â∂ (D) Ì≈¬∆ ÓÈ∆
A Ú∂÷Ø ‚ÏÒÔ±, ¡À⁄ ÓÀ’ÒΩ‚ Á∆ Íπ√Â’ “◊πapple» È≈È’ ¡À‚ «√º÷ apple∆Ò∆‹È” Ì»«Ó’≈ Í≥È≈ G
(i)

«√≥ÿ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆Õ «¬È∑ª ÁØ‘ª ‹ÈÓ √≈÷∆¡ª Á∂ «¬«Â‘≈√’ ºʪ ˘ «¬’ «¬«Â‘≈√’
apple»Í Á∂‰ Á∆ ’Ø«ÙÙ ’∆Â∆ ◊¬∆ ‘ÀÕ «¬√ «Ú⁄ ’¬∆ Âappleºπ‡∆¡ª ‘؉◊∆¡ªÕ Íapple «¬‘ «¬’, Í«‘Ò∆
’Ø«ÙÙ ‘À, «¬√ Ú≈√Â∂ Í≈·’ ¡Í‰∆ ‡∆’≈-«‡ºÍ‰∆ ÷πºÒ∂ «ÁÒ È≈Ò ’appleÂ≈ ˘ Ì∂‹‰ ª ‹Ø
Á»‹∆ ¡À‚∆¡ÙÈ «Ú⁄ ¿∞‘ È∞’√ Á»apple ‘Ø ‹≈‰Õ «¬È∑ª ÁØ‘ª ‹ÈÓ √≈÷∆¡ª «Ú⁄Ø∫ ‚≈: «’appleÍ≈Ò
«√øÿ È∂ «¬«Â‘≈√’ ºʪ Ú≈Ò∂ Ó»Ò Í≈·’ª ˘ √ø«÷Í apple»Í «Ú⁄ ‹ÈÓ √≈÷∆ Á∆ ¡≥Â’≈ «Ú⁄
Á∂ «ÁºÂ≈ ‘ÀÕ Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ Á≈ Ó»Ò Í≈· AFEH ¬∆√Ú∆ Á∆ ÒºÌ∆ ‘ºÊ-«Ò÷Â
ÂØ∫ «Ò¡≈ «◊¡≈ ‘À «‹√ Á∆ ¯Ø‡Ø ’≈Í∆ Í≥‹≈Ï∆ Ô±È∆Úapple«√‡∆ È∂ Íapple≈Í ’apple Ò¬∆ ‘À Â∂ ‹Ø ‘π‰
Â’ «ÓÒ∆¡ª Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ Á∆ ‹ÈÓ-√≈÷∆ Á∆¡ª ‘ºÊ «Ò÷ª ÂØ∫ Íπapple≈‰∆ ‘À Â∂ «¬√ Á≈ Ó»Ò
Í≈· Í«‘Ò∆ Ú≈apple «¬√ Íπ√Â’ «Ú⁄ ¤Í «apple‘≈ ‘ÀÕ
«‹‘Û≈ «¬«Â‘≈√’ ÷appleÛ≈ «¬‘Ȫ ‹ÈÓ √≈÷∆¡ª «Ú⁄Ø∫ «Â¡≈apple ’∆Â≈ ‘À, ¿∞√ Á∆
‘apple «¬’ √≈÷∆ ˘ ⁄Ω‘ª √≈÷∆¡ª Á∆ ’√Úº‡∆ Â∂ Íapple«÷¡≈ «◊¡≈ ‘À ¡Â∂ Â∞ÒÈ≈ÂÓ’ ¡«Ë¡ÀÈ
’apple ’∂ «√º‡∂ ’º„∂ ‘ÈÕ «‹ºÊ∂ ‹ÈÓ √≈÷∆¡ª «Ú⁄ ¡≈Í√∆ «ÚappleØË ‘À ¿∞Ê∂ ¯π‡ È؇ Á∂ ’∂ «¬È∑ª ˘
ÍÛ⁄Ø«Ò¡≈ ‘ÀÕ
◊πapple» È≈È’ Á∂Ú √≈«‘Ï Á∂ √¯appleª ‹ª ¿∞Á≈√∆¡ª Á≈ Úapple‰È ’appleÈ Òº«◊¡≈ Ì»◊Ø«Ò’
√«ÊÂ∆ Â∂ «¬«Â‘≈√’ ͺ÷ ÚÒ «ÚÙ∂Ù «Ë¡≈È «ÁºÂ≈ «◊¡≈ ‘ÀÕ «¬√ Íπ√Â’ «Ú⁄ Í«‘Ò∆
Ú≈apple∆ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ √Ó∂∫ Á∂ √¯apple-√≈ËȪ, √Û’ª Â∂ apple≈‘ª Á≈ «Èapple‰≈ ’∆Â≈ ‘ÀÕ ◊πapple»
È≈È’ √≈«‘Ï √øÏøË∆ √Ê≈«È’ appleÚ≈«¬Âª Â∂ «¬«Â‘≈√’ ◊πappleÁπ¡≈«apple¡ª Á∆ Ì≈Ò Ò¬∆ ¡Â∂
‹ÈÓ √≈÷∆¡ª «Ú⁄ Áº√∆¡ª appleÚ≈«¬Âª Á∆ Íapple÷ ÍÛ⁄ØÒ Ò¬∆ Í≥‹≈Ï∆ Ô±È∆Úapple«√‡∆ È∂
‚≈’‡apple «’appleÍ≈Ò «√øÿ ˘ ¿∞⁄∂⁄≈ ’≈ ¡Â∂ Áº÷‰∆ Ì≈apple Ì∂«‹¡≈Õ «¬È∑ª È∂ ¿∞µÂapple «Ú⁄
È≈È’-ÓÂ∂ ÂØ∫ ÒÀ ’∂ Áº÷‰ «Ú⁄ apple≈Ó∂ÙÚappleÓ ¡Â∂ ’ª Â’ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ Íπapple≈ÂÈ
¡√Ê≈Ȫ Á∆ Ì≈Ò «Ú⁄ √¯apple ’∆Â≈ Â∂ ’¬∆ Íπapple≈‰∂ «¬«Â‘≈√’ ◊πappleÁπ¡≈«apple¡ª ˘ Òº«Í¡≈
«‹È∑ª Á≈ Úapple‰È «¬√ Íπ√Â’ «Ú⁄ ‘ÀÕ
◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∆¡ª Ô≈Âapple≈Úª Á≈ «Èapple‰≈ ’appleÈ Ò¬∆ «ÈÓÈ «Ò÷ «ÂøÈ
◊ºÒª √≈Ó∑‰∂ appleº÷∆¡ª ‘È :-
A. ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ √¯apple Á∆¡ª appleÚ≈«¬Âª, «‹Ú∂∫ «’ ‹ÈÓ √≈÷∆¡ª «Ú⁄
«ÓÒÁ∆¡ª ‘ÈÕ
B. ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∆ Ô≈Á «Ú⁄ ω∂ «¬«Â‘≈√’ ‹≈apple Á∂ apple√Â∂
C. √ØÒ∑Ú∆∫ ÙÂ≈ÏÁ∆ Á∂ ¡appleøÌ «Ú⁄ Íapple⁄ºÒ ˜≈apple Á∂ apple√Â∂
«¬√ Âapple∑ª ‘apple √≈÷∆ Á≈ «Èapple‰≈ ’apple ’∂ ◊πapple» ‹∆ Á∂ √¯appleª Á≈ «¬’ apple∂÷≈-«⁄ºÂapple «Â¡≈apple
’∆Â≈ ‘À ‹Ø «¬√ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «ÁºÂ≈ ‹≈ «apple‘≈ ‘ÀÕ
‹ÈÓ √≈÷∆¡ª Á≈ «Ú’≈√ Â∂ ¿∞‘Ȫ «Ú⁄ ͬ∆¡ª Ï‘π √≈apple∆¡ª ◊πøfiÒ≈ Á≈ «Èapple‰≈
‚≈: «’appleÍ≈Ò «√øÿ È∂ ÍappleÚ∂Ù’≈ «Ú⁄ ’∆Â≈ ‘ÀÕ «‹Ú∂∫ «’ Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄
¡≈¬∆¡ª «ÚappleØË∆ Ì≈Úª Á∆¡ª ‡»’ª, ◊πapple» È≈È’ Á∂Ú ‹∆ √øÏøË∆ «ÂºÊ≈ÚÒ∆ ¡≈«ÁÕ
«¬‘ Á√ Á∂‰≈ ˜apple»apple∆ ‘À «’ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ‹∆ Á∂ Áº√∂ ¿∞ÍÁ∂Ù Â∂ ¿∞È∑ª Á∂ ¿∞⁄≈apple∂
‘ج∂ ÙÏÁ «¬√ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ ¿∞√∂ Âapple∑ª Áº√∂ ‘È «‹Ú∂∫ «’ ‹ÈÓ √≈÷∆¡ª «Ú⁄ «ÓÒÁ∂ ‘ÈÕ
(ii)

«¬È∑ª Á∆ ÍπÙ‡∆ Ò¬∆ ʪ ʪ ‹ÈÓ √≈÷∆¡ª Á∂ ‘Ú≈Ò∂ «ÁºÂ∂ ◊¬∂ ‘ÈÕ
«¬√ Íπ√Â’ ˘ √appleÒ Â∂ Íapple⁄ºÒ Í≥‹≈Ï∆ ÏØÒ∆ «Ú⁄ Ì»◊Ø«Ò’ ¡Â∂ «¬«Â‘≈√’
«ÁzÙ‡∆ ÂØ∫ «Ò«÷¡≈ «◊¡≈ ‘ÀÕ ÓÀ∫ ¡≈√ ’appleÁ≈ ‘ª √≈apple≈ «√º÷ ‹◊ ¡Â∂ «ÚÙ∂Ù ’apple ’∂ Í≥‹≈Ï
Â∂ «¬«Â‘≈√ Á∂ √’≈Òapple ¡Â∂ «Ú«Á¡≈appleÊ∆ «¬√ ÈÚ∂∫ „ø◊ È≈Ò «Ò÷∆ apple⁄È≈ ÂØ∫ ˜apple»apple ÔØ◊
Ò≈Ì ¿∞·≈¿∞‰◊∂Õ
«’appleÍ≈Ò «√øÿ È≈appleø◊
Ú≈¬∆√ ⁄ª√Òapple
Í≥‹≈Ï∆ Ô±È∆Úapple«√‡∆ Í«‡¡≈Ò≈
«ÓÂ∆ AC ¡’±Ïapple, AIFI
(iii)

ÍappleÚ∂Ù’≈
‹ÈÓ √≈÷∆ Á≈ Ì≈Ú ¿∞‘ apple⁄È≈ ‘À «‹√ «Ú⁄ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á≈ ‹∆ÚÈ
«Ïappleª «ÓÒÁ≈ ‘À ¡Â∂ ‹ÈÓ √≈÷∆ ÍappleøÍapple≈ Á≈ Ì≈Ú ‹ÈÓ √≈÷∆¡ª «Ú⁄ «ÁºÂ∆¡ª appleÚ≈«¬Âª
‘ÀÕ «¬√ Íπ√Â’ Á≈ ÓÈØappleÊ √Ì √≈÷∆¡ª «Ú⁄ ¡≥«’ appleÚ≈«¬Âª Á≈ √≈÷∆-Ú≈apple ¡«Ë¡ÀÈ ’apple
’∂ ¿∞È∑ª ‹ÈÓ √≈÷∆¡ª Á∂ ¡≈Ë≈apple Â∂ ‹ÈÓ √≈÷∆ Á≈ «¬’ ÈÚª apple»Í Í∂Ù ’appleÈ≈ ‘À, ‹Ø √Óπº⁄∂
ÂΩapple Â∂ ‹ÈÓ √≈÷∆ ÍappleøÍapple≈ Á≈ ÍappleÂ∆’ ‘ØÚ∂Õ «’«’ Íπ√Â’ Á≈ Óπº÷ «ÚÙ≈ ‹ÈÓ √≈÷∆¡ª Á∂
√appleØ Á≈ «ÚÙÒ∂ÙÈ ’appleÈ≈ ‘À «¬√ Ò¬∆ «¬√ Íπ√Â’ Á≈ È≈ ‹ÈÓ-√≈÷∆-ÍappleøÍapple≈ apple«÷¡≈
«◊¡≈ ‘ÀÕ
‹ÈÓ √≈÷∆ √≈«‘ ϑπͺ÷∆ √≈«‘ ‘ÀÕ «¬«Â‘≈√’ ͺ÷ ÂØ∫ ◊πapple» È≈È’ Á∂Ú ‹∆ Á∂
‹∆ÚÈ Á∆¡ª appleÚ≈«¬Âª Á≈, Ë≈appleÓ’ ͺ÷ ÂØ∫ ¿∞È∑ª Á∆ Ï≈‰∆ Á∂ ÍappleÓ≈appleÊ Á≈, √≈«‘Â’ apple»Í
«Ú⁄ Í≥‹≈Ï∆ ÏØÒ∆ Á≈ ¡Â∂ ¡«Ë¡≈ÂÓ’ ͺ÷ ÂØ∫ ◊πappleÓÂ, Ú∂ÁªÂ ¡Â∂ √»¯∆ Ӻ Á∂ √ø’∂ª Á≈
Ï‘πÓπºÒ≈ ı˜≈È≈ ‘ÀÕ «¬√ √ø⁄∂ Á≈ ÓÈØappleÊ ‹ÈÓ √≈÷∆¡ª «Ú⁄Ø∫ ◊πapple» √≈«‘Ï Á∂ ‹∆ÚÈ √øÏøË∆
«¬«Â‘≈√’ ºʪ ˘ È÷∂ÛÈ≈ ¡Â∂ «¬È∑ª ºʪ Á≈ ÓπÒ¡≥’È ’appleÈ≈ ‘ÀÕ ‹ÈÓ √≈÷∆ ÍappleøÍapple≈ Á∆
‹≈⁄ ÍÛÂ≈Ò Ò¬∆ ¿∞√ Á∂ ¡appleøÌ Â∂ «Ú’≈√ ˘ √Ófi‰≈ Ï‘π ˜apple»apple∆ ‘ÀÕ
‹ÈÓ √≈÷∆¡ª Á∆ ÍappleøÍapple≈ Á≈ ¡appleøÌ ¡Â∂ «Ú’≈√ : «Ò÷Â∆ apple»Í Ë≈appleÈ ’appleÈ ÂØ∫
Í«‘Òª ◊πapple» È≈Ò’ √øÏøË∆ appleÚ≈«¬Âª Á≈ ¡appleøÌ ◊πapple» √≈«‘Ï Á∂ √Ó∂∫ ÂØ∫ ‘∆ ‘Ø«¬¡≈ ‹≈ÍÁ≈ ‘ÀÕ
Ó‘ªÍπapple÷ª Á∆¡ª appleÚ≈«¬Âª Á≈ ¡appleøÌ Ï≈apple∂ ¡ÀÒ¯appleÀ‚ Ò≈«¬Ò È∂ «Ò«÷¡≈ ‘À «’ ‹ÁØ∫ ’ج∆
Ó‘ªÍπapple÷ ¡Á̻ ’øÓ ’appleÁ≈ ‘À ª ¿∞√ √øÏøË∆ appleÚ≈«¬Âª ÒØ’ª «Ú⁄ Íapple⁄ºÒ ‘Ø ‹ªÁ∆¡ª
‘ÈÕ ¿∞√ Á∂ √Ó’≈Ò∆ ‘Àapple≈È∆ Â∂ Ú≈‘ Ú≈‘ Á∂ Ú≈Ô± Ó≥‚Ò «Ú⁄ «¬È∑ª appleÚ≈«¬Âª ˘ ¡√⁄apple‹Â≈
¡Â∂ ’apple≈Ó≈ª Á∂ apple»Í «Ú⁄ Ú∂÷Á∂ ‘È A Õ «¬‘ ““¡√ͺه, ¡√⁄apple‹ ¡Â∂ ’apple≈Ó≈Â∆ Ú≈Â≈Úapple‰””
‘apple ’ΩÓ ¡Â∂ ‘apple ËappleÓ Á∂ «¬«Â‘≈√ Á≈ Óπº„Ò≈ ÍÂ≈ ‘πøÁ≈ ‘À ¡Â∂ ÍappleÓ≈‰∆’ «¬«Â‘≈√,
«Ó«Ê¡≈√’ ’‘‰∆¡ª Á∂ ¡Ê≈‘ √ÓπøÁappleª «Ú⁄Ø∫ ‘ΩÒ∆ ‘ΩÒ∆ ÷πÙ’ ËappleÂ∆ Á∂ Ó‘≈‡≈Í» Úª◊
«È’ÒÁ≈ ‘ÀÕ «¬√∂ ’apple ’∂ Íë√ºË «¬«Â‘≈√’≈apple≈ ‡≈¬∆ÈÏ∆ È∂ ““«‘√‡Øapple∆¡È˜ ¡ÀÍappleØ⁄ ‡»
«appleÒ∆‹È”” «Ú⁄ «Ò«÷¡≈ ‘À «’ «¬«Â‘≈√’ «ÁzÙ‡∆’ØÈ ÓÈ∞º÷ ‹≈Â∆ Á∆ ÒÚ∆∫ ¡Â∂ √º‹apple∆
ÍÃ≈ÍÂ∆ B ‘ÀÕ
A. Asiatic Studiees, Religious and Social
¬∂Ù∆¡≈«‡’ √‡º‚∆˜, «appleÒ∆‹∆¡√ ¡À∫‚ √ØÙÒ, ‚È, AI@G, Í≥È≈ AC@F
B. An Historian’s Approach to Religon, Arnold J. Toynbee.
¡ÀÈ «‘√‡Øapple∆¡È˜, ¡ÀÍappleØ⁄ ‡» «appleÒ∆‹È, ‡≈¬∆ÈÏ∆, Í≥È≈ C
(v)

◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï √øÏøË∆ appleÚ≈«¬Âª Á≈ Í√≈apple≈ ¿∞È∑ª Á∆ ¡≈ıapple∆ ¿∞Óapple «Ú⁄ ¡appleøÌ
‘Ø«¬¡≈Õ «¬‘ ‘∆ ’≈appleÈ ‘À «’ ¿∞È∑ª Á∆ Ï≈Ò ¡Ú√Ê≈ Á∆¡ª appleÚ≈«¬Âª Á≈ ·∆’ ÍÂ≈ È‘∆∫
Òº◊Á≈Õ «¬‘ ◊ºÒ ÓºË ’≈Ò Á∂ ‘apple Ë≈appleÓ’ ¡≈◊» Â∂ „πº’Á∆ ‘À «’«’ ÒØ’-⁄apple⁄≈ «’√∂
ÍÃ≈ÍÂ∆ Á∂ «Í¤Ø∫ ¡appleøÌ ‘πøÁ∆ ‘ÀÕ ’appleÂ≈appleÍπapple apple«‘ø«Á¡ª ◊πapple» √≈«‘Ï Á∂ ‹∆ÚÈ Á∆¡ª ’¬∆ ◊ºÒª
√ø◊ª «Ú⁄ Íë⁄ºÒ ‘ج∆¡ªÕ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ Ó‘≈È √¯apple, Óº’∂, ÓÁ∆È∂, ψÁ≈Á
‹≈‰≈, ÓπÒÂ≈È ¡Â∂ ¿∞µ⁄ Á∂ Í∆appleª È≈Ò ◊ØÙ‡∆¡ª, ◊ø◊≈ ‹∆ Â∂ Â∆appleʪ Á∆ Ô≈Âapple≈, ◊Øapple÷-
Í≥Ê∆¡ª È≈Ò ⁄apple⁄∂, ’≈˜∆¡ª ¡Â∂ Í≥‚ª Á∂ ÎØ’∂ ’appleÓ ’ª‚ª Á∂ ÷≥‚È ÒØ’-⁄apple⁄≈ Á≈ «ÚÙ≈
ω∂Õ «¬È∑ª √øÏøË∆ ÒØ’-’‘≈‰∆¡ª ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ ‹ØÂ∆ ‹Ø √Ó≈Úπ‰ ÂØ∫ «Í¤Ø∫ Ú∆
Íapple⁄ºÒ apple‘∆¡ªÕ
appleÚ≈«¬Âª √Á≈ ¡≈͉∂ Ë≈appleÓ’, √Á≈⁄≈apple’ Ú≈Â≈Úapple‰ ÂØ∫ ÍÃÌ≈«Ú ‘πøÁ∆¡ª ‘ÈÕ
«¬‘ ◊ºÒ apple≈‹√Ê≈È Á∂ «¬’ ¡≈«Á-Ú≈√∆ ’Ï∆Ò∂ Ó∆«È¡ª Á∆¡ª appleÚ≈«‘ª ÂØ∫ ÚË∂apple∂ √ͺه
‘πøÁ∆ ‘ÀÕ «¬‘ ¡≈«Á-Ú≈√∆ ’Ï∆Ò≈ √»apple Á∆ Í»‹≈ ’appleÁ≈ √∆Õ ‹ÁØ∫ «¬È∑ª Â∂ «¬√Ò≈Ó È∂ ◊ÒÏ≈
Í≈«¬¡≈ ª «¬‘Ȫ È∂ √»apple Á≈ Ȫ ¡≈ÁÓ Ï≈Ï≈ appleº÷ «Ò¡≈ Â∂ √»apple Á∆ ¿∞√∂ Âapple∑ª Í»‹≈ ’apple∆ ◊¬∂Õ
Î∂apple ‹ÁØ∫ «‘øÁ» apple≈«‹¡ª È∂ «¬√ ’Ï∆Ò∂ Â∂ ¡≈͉≈ ¡√apple Í≈«¬¡≈ ª «¬È∑ª È∂ ¿∞√ √»apple Á≈ Ȫ
Úapple≈‘ ¡ÚÂ≈apple appleº÷ «Ò¡≈ A Õ «¬√ Âapple∑ª ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∆¡ª Íapple⁄ºÒ appleÚ≈«¬Âª ¡≈͉∂
¡≈Ò∂ Áπ¡≈Ò∂ Á∂ Ú≈Â≈Úapple‰ ÂØ∫ ÍÃÌ≈«Ú ‘Ø«¬¡ª ‘ÈÕ
Ì≈apple «Ú⁄ Óπ√ÒÓ≈È ¿∞µÂapple-ͺ¤Ó Ú≈Ò∂ Í≈«√ ¡≈¬∂ √È ¡Â∂ Í≥‹≈Ï Ì≈apple Á≈
√Ì ÂØ∫ Í«‘Òª «¬Ò≈’≈ √∆ «‹ºÊ∂ Óπ√ÒÓ≈È∆ ◊ÒÏ≈ ¤≈«¬¡≈ ‘Ø«¬¡≈ √∆Õ «¬√ «¬√Ò≈Ó∆
◊ÒÏ∂ Á≈ ’ÊÈ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï È∂ ¡≈͉∆ Ï≈‰∆ ¡≈√≈ Á∆ Ú≈apple «Ú⁄ ’∆ ’∆Â≈ ‘À :-
È∆Ò Ï√Âz Ò∂ ’ÍÛ∂ Í«‘apple∂ Â∞apple’ Í·≈‰∆ ¡Ó´ ’∆¡≈ ..
¡≥«apple Í»‹≈ ÍÛ«‘ ’Â∂Ï≈ √ø‹Óπ Â∞apple’≈ Ì≈¬∆ ..
«¬√ Óπ√ÒÓ≈È∆ ˆÒÏ∂ Á≈ ¡√apple ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Ï≈apple∂ appleÚ≈«¬Âª Â∂ ÍÀ‰≈ ˜apple»apple∆
√∆Õ ’∞apple≈È Ùapple∆¯ «Ú⁄ ‘‹apple Ó√∆‘ Á∆¡ª ’apple≈Ó≈ª ¡≥«’ ‘ÈÕ «¬√ ÂØ∫ ÍÂ≈ Òº◊Á≈ ‘À
«’ Óπ√ÒÓ≈Ȫ «Ú⁄ «¬‘ «ÚÙÚ≈Ù «ÁzÛ∑ √∆ «’ ÈÏ∆ ‹ª ¡ØÒ∆¡ª ‘؉ Á≈ «¬’ Ï≈‘appleÒ≈ «⁄øÈ
’apple≈Ó≈ Ú÷≈¿∞‰≈ ‘ÀÕ Óπ√ÒÓ≈È √øª Â∂ ¯’∆appleª Á∂ ˜’apple∂ ’apple≈Ó≈ª È≈Ò Ìapple∂ ͬ∂ √ÈÕ
◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ √Ó∂∫ Óπ√ÒÓ≈È∆ Ë≈appleÓ’ √≈«‘ «Ú⁄ Ï‘π Íë√ºË Ë≈appleÓ’ Íπ√Â’ª
’Ù¯-¿∞Ò-Ó«‘‹»Ï ¡Â∂ ˜’apple≈«¬-¡ΩÒ∆¡≈ √ÈÕ ’Ù¯-¿∞Ò-Ó«‘‹»Ï Á≈ ’appleÂ≈ Ù∂ı ¡Ï»-
¡Ò-‘√È ¡Â∂ ˜’apple≈«¬-¡ΩÒ∆¡≈ √ÈÕ ’√¯-¿∞Ò-Ó«‘‹»Ï Á≈ ’appleÂ≈ Ù∂÷ ¡Ï»-¿∞Ò-
‘√È ‘‹Ú∂apple∆ (A@@I-A@GB ¬∆√Ú∆) √∆Õ «¬√ ˘ Á≈Â≈ ◊ø‹-ÏıÙ Ú∆ ’«‘øÁ∂ ‘ÈÕ «¬‘
Ò≈‘Ωapple «Ú⁄ ¡≈ ’∂ ¡≈Ï≈Á ‘Ø«¬¡≈ Â∂ Í≥‹≈Ï «Ú⁄ ‘∆ «¬√ È∂ «¬‘ Íπ√Â’ «Ò÷∆Õ «¬√ «Ú⁄
Ï‘π √≈apple∆¡ª ’apple≈Ó≈ª Á≈ Úapple‰È ‘ÀÕ «¬’ ʪ Â∂ «Ò«÷¡≈ ‘À «’ ¡ÏÁπºÒ≈ È≈Ó∆ «¬’ ÚÒ∆
«¬’ Ï≈ˆ «Ú⁄ appleπº÷ ʺÒ∂ √πºÂ≈ «Í¡≈ √∆ Â∂ «¬’ √ºÍ fi≈Û∆ È≈Ò ¿∞√ Â∂ ͺ÷ª ’apple «apple‘≈ √∆Õ B
«¬√ Âapple∑ª ˜’apple≈-¬∂-¡ΩÒ∆¡≈ «Ú⁄ Ï‘π ’apple≈Ó≈ª Á≈ Úapple‰È √∆Õ «¬√ ˜’apple∂ Á≈ ’appleÂ≈
A. Asiatic Studiees, Religious and Social
¬∂Ù∆¡≈«‡’ √‡º‚∆˜, «appleÒ∆‹∆¡√ ¡À∫‚ √ØÙÒ, Í≥È≈ E@-EA
B. Óπ¯Â≈‘-¿∞Ò-‘’∆’Â, ’√¯-¿±Ò-Ó«‘‹»Ï Á≈ ¿∞appleÁ» ¿∞ÒÊ≈ Ò≈‘Ωapple AIDE, Í≥È≈ DC
(vi)

Ù∂ı ¯apple∆Á-¿∞Á-Á∆È ¡ºÂ≈apple (AAAI-ABC@ ¬∆√Ú∆) √∆ «‹√ Á≈ ¡√Ò Èª Óπ‘øÓÁ «¬Ïapple≈‘∆Ó
‘ÀÕ «¬‘ Íπ√Â’ ¿∞appleÁ» «Ú⁄ ‘π‰ Í≈«’√Â≈È «Ú⁄ ¤Í∆ ‘À Â∂ «¬√ «Ú⁄ ’¬∆ ÍÃ’≈apple Á∆¡ª
’apple≈Óª ¡≥«’ ‘È ó «¬√ «Ú⁄ «Ò«÷¡≈ ‘À «’ ‹ÁØ∫ apple≈«Ï¡≈ È≈Ó∆ Ïπº„∆ Â∂ ’Ó˜Øapple «¬√Âapple∆
È∂ √º⁄∂ «ÁÒØ∫ ¡appleÁ≈√ ’∆Â∆ «’ ¿∞‘ ‹ø◊Ò «Ú⁄ ‘À Â∂ ¿∞‘ ‡πapple È‘∆∫∫ √’Á∆ ª ’≈‘Ï≈ Ùapple∆¯
Óº’∂ ÂØ∫ ⁄Ò ’∂ ¿∞√ ‹ø◊Ò «Ú⁄ «◊¡≈ Â∂ ¿∞Ê∂ ‹≈ ’∂ ¿∞√ ˘ Á∆Á≈apple «ÁºÂ≈Õ ¿∞√∂ ‘∆ √Ó∂∫
‘˜apple «¬Ïapple≈‘∆Ó Óº’∂ Íπº‹∂ Â∂ ¿∞È∑ª Ú∂«÷¡≈ «’ ’≈‘Ï≈ ¡≈͉∂ ¡√Ê≈È Â∂ È‘∆∫ ‘ÀÕ A «√ºËª
«Ú⁄ ⁄Ú∆ ’apple≈Ó≈ª Íapple⁄ºÒ √øÈ «‹Ú∂∫ «’ Ì≈¬∆ ◊πappleÁ≈√ ‹∆ È∂ «Ò«÷¡≈ ‘À :-
apple»Í Ú‡≈«¬¡≈ ‹Ø◊∆¡ª, «√øÿ Ï≈ÿ Ï‘π ⁄«Ò «Á÷≈¬∆
«¬’ Íapple ’apple ’∂ ¿∞‚appleÈ, Í≥÷∆ «‹Ú∂∫ apple‘∂ Ò∆È≈¬∆
«¬’ È≈◊ ‘Ø«¬ ÍÚÈ ¤Ø«‚, «¬’ È≈ Úapple÷≈ ¡◊«È Ú√≈¬∆
Â≈apple∂ ÂØÛ∂ Ì◊Ãø È≈Ê «¬’ ¿∞‚ «Óapple◊≈È∆ ‹Ò Âapple ‹≈¬∆Õ
(Ú≈apple Í«‘Ò∆, Í¿∞Û∆ DA)
«¬‘ ’apple≈Ó≈Â∆ ¡≥Ù ◊πapple» È≈È’ Á∆¡ª appleÚ≈«¬Âª «Ú⁄ ¿∞√ √Ó∂∫ Á∆¡ª Íappleº⁄ÒÂ
appleÚ≈«¬Âª ÂØ∫ ÍappleÚ∂Ù ’apple «◊¡≈Õ
◊πapple» ¡apple‹È √≈«‘Ï ¡Â∂ ◊πapple» È≈È’ ‹∆ Á∆¡ª appleÚ≈«¬Âª ó √Ã∆ ◊πapple» ¡apple‹È
√≈«‘Ï (AEHA-AF@F) ¬∆√Ú∆ Á∂ √Ó∂∫ Â’ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï √øÏøË∆ √≈÷∆¡ª √∆È≈-Ï√∆È≈
⁄ÒÁ∆¡ª apple‘∆¡ªÕ ‹ÁØ∫ ◊πapple» ¡apple‹È √≈«‘Ï ¡’Ïapple ˘ «ÓÒ∂ ¿∞‘Ȫ È∂ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∆
ÒØ’ «Íá≈ √≈÷∆ ¿∞√ ˘ √π‰≈¬∆Õ «¬Ê∂ «¬‘ √ͺه ’apple Á∂‰≈ ˜apple»apple∆ ‘ØÚ∂◊≈ «’ ¡’Ïapple-È≈Ó∂
«Ú⁄ ¡ÏπÒ-¯˜Ò È∂ ◊πapple» ¡apple‹È √≈«‘Ï Á∂ ¡’Ïapple Ï≈ÁÙ≈‘ ˘ «ÓÒ‰ Á≈ ’ÊÈ ’∆Â≈ ‘À B Õ
◊πapple» ¡apple‹È √≈«‘Ï ÚÒØ∫ √π‰≈¬∆ ‘ج∆ √≈÷∆ «¬√ Âapple∑ª ‘À :-
““ÂÏ ¬∂’ «Á«È ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ Í≈«√ ◊πapple» ¡≥◊Á Ï∂ÈÂ∆ ’apple∆ «‹”” Í≈«ÂÙ≈‘ ‹∂
Â∞«Ë Ì≈Ú∂ ª ‹ø◊πÒ Á∂÷∆¡ÀÕ ÂÏ ’appleÂ≈appleÍπapple ÂØ∫ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆ ‹ø◊ ’∆ ËappleÂ∆
¡≈«¬¡≈Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈Ò’ ⁄«Ò¡≈ ‹≈Â≈ ‘À «’ ¿∞«Á¡≈È «Ï÷À, ‹ø◊ ӫ‘ ¡appleπ «√÷
√≈«Ê ‘ÀÕ ÂÏ ¿∞È‘π «√÷‘π ’«‘¡≈ ““«‹ Ï≈Ï≈ ‹∆ √Ò≈Ó«Â ‘Ó «Í¡≈√∂ ‘«‘””Õ ’‘∂ ““‘apple∂ Â∞Ó
«Í¡≈√∂ ‘‘π”” ’‘∂, ““‹∆ Ï‘π «Í¡≈√∂ ‘«‘””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈, ““‹∆ ’∆¡≈
’apple∆¡À ¬∆‘≈ ¿∞ ◊ø◊≈ Ì∆ ’‘∆ Ș∆’ È‘∆∫Õ”” ÂÏ «¬ÂÈ∂ ‘∆ ’‘‰∂ √≈«Ê ‘Ú≈¬∆ ’∆
«È¡≈¬∆ ◊ø◊≈ ¡≈«Á ◊¬∆Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ «√÷ª ’Úπ ’«‘¡≈, ““«‹ ‘ª Â∞Ó «Í¡≈apple∂ ‘‘π
Í∆¡‘π”” ÂÏ ¿∞È‘π «√÷‘π ◊ø◊≈ ‹´ Í∆¡≈ Ì∆ ¡apple ¡È≈¬∂ Ì∆Õ ÂÏ ¡Úapple «‹ ÒØ’ Ê∂ «ÂÈ‘π
’«‘¡≈, ““«‹ ¬∆‘≈ ‹ø◊Ò Ó«‘ Í≈È∆ È≈ Ê≈ ÍÀÁ≈ ‘ØÂ≈, «¬‘π Áapple∆¡≈¿∞ ’‘ª Â∂ ÍÀÁ≈ ‘»¡≈””Õ
ÂÏ ÂÓ≈√◊∆apple ÒØ’ Á∂÷È∂ ’¿∞ ⁄Ò∂Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““«¬‘ ÒØ’
ÂÓ≈√◊∆apple ‘À √Øapple ’apple«‘ø◊ÀÕ”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ Í∆¤∂ ’¿∞ ‘Êπ ’∆¡≈Õ ¿∞«‘ ÒØ’ Í∆¤∂ ‘∆
’¿∞ ‘«‡ ◊¬∂, ¡≈◊∂ ’ج∆ ¡≈«¬ È≈ √«’¿∞Õ
A. ˜’apple≈-Â∞Ò-¡ΩÒ∆¡≈, ¿∞appleÁ» Âapple‹Ó≈, ‘’∆Ó Ó‘πøÓÁ, ¡ÏÁπÒ apple√∆Á; ’ÙÓ∆apple∆ Ï≈˜≈apple, Ò≈‘Ωapple
(Í≈«’√Â≈È) Í≥È≈ FC
B. ¡’Ïapple-È≈Ó ÈÚÒ «’ÙØapple ÍappleÀ√π Ò÷È¿± «‹ÒÁ Â∆‹∆, Í≥È≈ EAD
(vii)

““«¬‘ √≈÷∆ ¡’Ïapple Í≈«ÂÙ≈‘ ‘’apple √πÈ≈¬∆ Ê∆, ‹Ï ◊πapple» ¡apple‹È Ò‘Ωapple A ¡≈«¬
«Ó«Ò¡≈ Ê≈ ¡’Ïapple Í≈«Â√≈ ’¿∞”” B
«¬Ê∂ «¬‘ «Èapple‰≈ ’appleÈ≈ «’ ◊ø◊≈ «’‘Û∆ ◊ø◊≈ √∆, «¬‘ «’Ú∂∫ Â∂ ’ÁØ∫ ¡≈¬∆, √≈‚≈
«ÚÙ≈ È‘∆∫Õ «¬√ Ú≈appleÂ≈ ÂØ∫ ÍÂ≈ Ò◊Á≈ ‘À «’ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï √ÏøË∆ appleÚ≈«¬Âª ◊πapple»
¡apple‹È √≈«‘Ï Ú∂Ò∂ «Ò÷ «Ú⁄ È‘∆∫ √È ¡≈«¬¡≈Õ ◊πapple» ¡apple‹È √≈«‘Ï Á∂ ¡≈«Á ◊πapple» ◊appleøÊ
√≈«‘Ï Á∆ Ï∆Û √øÍ≈ÁÈ ’appleÈ, Ì≈Ú AF@D ¬∆√Ú∆, ÂØ∫ «Íº¤∂ ◊πapple» È≈È’ Á∆ ÍappleøÍapple≈ È∂
«Ò÷Â∆ apple»Í Ë≈«apple¡≈, «’«’ ¡≈«Á Ï∆Û ÂØ∫ Í«‘Òª ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ ÙÏÁ ¡ÀÈ∆ Ì≈apple∆
«◊‰Â∆ «Ú⁄ «’√∂ ‹ÈÓ √≈÷∆ Á∂ ’appleÂ≈ ˘ È‘∆∫ «ÓÒ √’Á∂ √ÈÕ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂
ÙÏÁª Á≈ Íapple⁄≈apple √ø◊ª «Ú⁄ √∆ ¡Â∂ «¬’ºÒ∂ Áπ’ºÒ∂ ÙÏÁ «√º÷ª ˘ ˜Ï≈È∆ Ô≈Á √ÈÕ ◊πapple»
◊appleøÊ √≈«‘Ï Á∆ Ï∆Û apple⁄‰ ÂØ∫ Í«‘Òª ÙÏÁ «Ò÷Â∆ apple»Í «Ú⁄ ¡≈Ó È‘∆∫ √È «ÓÒÁ∂Õ «¬√
◊ºÒ Á≈ ¡≥Á≈˜≈ «¬ÊØ∫ Ú∆ Ò≈«¬¡≈ ‹≈ √’Á≈ ‘À «’ ◊πapple» apple≈ÓÁ≈√ ‹∆ ’ØÒ ‹Íπ‹∆ √≈«‘Ï Á≈
◊π‡’≈ ¡Í‰∂ ‘ºÊ Á≈ «Ò«÷¡≈ ‘Ø«¬¡≈ √∆ «‹√ ÂØ∫ ◊πapple» ¡apple‹È √≈«‘Ï È∂ ¡≈«Á ◊πapple» ◊appleøÊ
√≈«‘Ï «Ú⁄ ‹Íπ‹∆ √≈«‘Ï ¿∞Â≈«apple¡≈Õ «¬√∂ ’apple ’∂ Íapple≈⁄∆È ‘ºÊ-«Ò÷ Ï∆Ûª Â∂ ““‹Í»
«ÈÙ≈È ◊πapple» apple≈ÓÁ≈√”” «Ò«÷¡≈ «ÓÒÁ≈ ‘ÀÕ √Ì ÂØ∫ Úº‚≈ √ϻ «¬√ ÂØ∫ «¬‘ «√ºË ‘πøÁ≈ ‘À «’
‹ÈÓ √≈÷∆¡ª ¡≈«Á ◊appleøÊ apple⁄È≈ ÂØ∫ «Í¤Ø∫ ‘Ø∫Á «Ú⁄ ¡≈¬∆¡ª, «¬‘ ‘À «’ Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆
‹ÈÓ √≈÷∆ Á∆ ‘π‰ Â’ ÒÌ∆ √Ì ÂØ∫ Íπapple≈‰∆ ‘ºÊ-«Ò÷ ‹Ø AFEH ¬∆√Ú∆ Á∆ ‘À, «Ú⁄ Ú∆
◊πapple» ¡apple‹È √≈«‘Ï Á∂ ÙÏÁ «ÓÒÁ∂ ‘ÈÕ «¬√∂ Âapple∑ª Íπapple≈ÂÈ ‹ÈÓ √≈÷∆ ‹ª ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆
‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ Ú∆ ◊πapple» ¡apple‹È √≈«‘Ï Á∂ Ï‘π ÙÏÁ ÓΩ‹»Á ‘ÈÕ ‹∂’apple «¬‘ ‹ÈÓ √≈÷∆¡ª
Í«‘Òª «Ò÷∆¡ª ‘ج∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª ª «¬‘Ȫ «Ú⁄ ◊πapple» ¡apple‹È √≈«‘Ï Á∆ Ï≈‰∆ ¡≥«’ È≈
‘πøÁ∆Õ
◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∆¡ª Ï‘π √≈apple∆¡ª Íappleº⁄Ò appleÚ≈«¬Âª ◊πapple» ◊appleøÊ √≈«‘Ï «Ú⁄
«’√∂ È≈ «’√∂ apple»Í «Ú⁄ Ù≈ÓÒ ‘Ø ◊¬∆¡ªÕ √ºÂ∂ Â∂ ÚÒÚø‚ Á∆ Ú≈apple √Ã∆ ◊πapple» ◊ÃøÊ √≈«‘Ï «Ú⁄
apple≈Ó’Ò∆ apple≈◊ «Ú⁄ ¡≥«’ ‘ج∆Õ ÏÒÚø‚ Â∂ √ºÂ≈ ‹∆ ◊πapple» ¡ø◊Á Á∂Ú ‹∆ Á∂ √Ó∂∫ ’∆appleÂÈ
’appleÁ∂ √ÈÕ ÏÒÚø‚ Â∂ √ºÂª ÁØÚ∂∫ Ìapple≈ √È Â∂ √ºÂ≈ √Ã∆ ◊πapple» ‘apple◊Ø«ÏøÁ √≈«‘Ï Á∂ Ú∂Ò∂ Â’
‹∆Á≈ «apple‘≈ Â∂ ‘apple ◊πapple» Á∆ ◊ºÁ∆-ÈÙ∆È∆ Ú∂Ò∂ ¿∞√ Á∆ Í¿∞Û∆ apple⁄Á≈ «apple‘≈Õ «¬√ Ú≈apple Á∆
¡≥ÁappleÒ∆ ◊Ú≈‘∆ ‘∆ Á√Á∆ ‘À «’ «¬‘ Ú≈apple √Ã∆ ◊πapple» ¡≥◊Á √≈«‘Ï Á∂ √Ó∂∫ ¿∞⁄≈apple∆ ◊¬∆Õ
«’«’ ¡º·ª Í¿∞Û∆¡ª «Ú⁄Ø∫ Í≥‹ Í¿∞Û∆¡ª ◊πapple» ¡≥◊Á √≈«‘Ï Á∆ ¿∞√ «Ú⁄ ‘ÈÕ «¬√
Ú≈apple «Ú⁄ √Ã∆ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ‹∆ Á∂ ‹∆ÚÈ √øÏøË∆ ’∞fi appleÚ≈«¬Âª «ÓÒÁ∆¡ª ‘ÈÕ «‹Ú∂∫
◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï È∂ ◊πapple» ¡≥◊Á ˘ ◊ºÁ∆ «ÁºÂ∆ :-
◊π«apple ⁄∂Ò∂ apple‘apple≈«√ ’∆¬∆ È≈È«’ √Ò≈Ó«Â Ê∆ ÚÁÀÕ
√«‘ «‡’≈ «ÁÂØ√π ‹∆ÚÁ∂Õ
◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á≈ «√ºËªÂ ‹∆ÚÈ «Ú⁄ apple«‘ ‘’∂ Ó≈«¬¡≈ ÂØ∫ «ÈappleÒ∂÷ apple«‘‰≈
√∆Õ «¬√ ◊ºÒ ˘ «‘øÁ» Ë≈appleÓ’ ÙÏÁ≈ÚÒ∆ «Ú⁄ apple≈‹-‹Ø◊ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ apple≈‹-‹Ø◊ ’Ó≈¿∞‰
AFG)
A. ¡’Ïapple-È≈Ó∂ «Ú⁄ ◊πapple» ¡apple‹È √≈«‘Ï Á≈ ◊Ø«¬øÁÚ≈Ò ¡’Ïapple ˘ «ÓÒ‰≈ «Ò«÷¡≈ ‘ÀÕ
B. ‹ÈÓ √≈÷∆ ◊πapple»-È≈È’ «Ó‘appleÏ≈È «‹ÒÁ Á»‹∆; ı≈Ò√≈ ’≈Ò‹ ¡≥«ÓÃÂ√apple, Í≥È≈ ACG; (¡≥Â’≈
(viii)

Ú≈Ò∆ ¡≈ÁappleÙ’ «Ú¡’Â∆ apple≈‹≈ ‹ÈÓ ˘ Ó≥«È¡≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ apple≈‹≈ ‹È’ Á∂ «ÏÙÈÍÁ∂ ‘π‰
Â’ Í≥‹≈Ï Á∂ «‘øÁ»¡ª «Ú⁄ Íapple⁄Ò ‘ÈÕ «‹ºÊ∂ Óπ√ÒÓ≈È∆ √«Ì¡Â≈ È∂ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï
Á∆¡ª appleÚ≈«¬Âª ˘ ’apple≈Ó≈Â∆ appleø◊ «ÁºÂ≈ √∆ ¿∞µÊ∂ «‘øÁ» Ë≈appleÓ’ √≈«‘ È∂ «¬È∑ª appleÚ≈«‘ª
«Ú⁄ «Ó«Ê¡≈√’ appleø◊ Ì«apple¡≈Õ ◊πapple» È≈È’ ˘ apple≈‹≈ ‹È’ Á≈ ¡ÚÂ≈apple ’«‘‰ ¡appleøÌ ’∆Â≈Õ
«¬√∂ ’apple ’∂ Á«Ï√Â≈È, ‹Ø √Â≈appleÚ∆∫ ÙÂ≈ÏÁ∆ Á∆ «’apple ‘À, «Ú⁄ «Ò«÷¡≈ ‘À «’ ◊πapple» È≈Ò’
˘ apple≈‹≈ ‹È’ Á≈ ¡ÚÂ≈apple Ó≥«È¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ «ÏÒ’∞Ò «¬‘ ‘∆ appleÚ≈«¬Â ◊πapple» ◊ÃøÊ √≈«‘Ï
«Ú⁄ ¡≥«’ ‘ÀÕ ◊πapple» ◊ÃøÊ √≈«‘Ï «Ú⁄ ̺‡ª Á∂ √Ú¬∆¡ª «Ú⁄ Ó‘Ò∂ Í«‘Ò∂ Á∂ √Ú¬∆¬∂ √Ã∆ ◊πapple»
È≈È’ Á∂Ú ‹∆ Á∂ √øÏøË «Ú⁄ ‘ÈÕ Íapple √Ã∆ ◊πapple» È≈È’ Á∂Ú ‹∆ Á≈ ’ÊÈ Á»√apple∂ ◊πapple»¡ª Á∂
√Ú¬∆¡ª «Ú⁄ Ú∆ ¡≈Á≈ ‘ÀÕ «’«’ √Ã∆ ◊πapple» È≈È’ Á∂Ú ‹∆ ˘ ‘∆ √Ì ¡≈ÂÓ’ Ú«‚¡≈¬∆
Á≈ ÓØ÷∆ Ó≥«È¡≈ ‘ÀÕ √Ú¬∆¬∂ Ó‘Ò∂ Í«‘Ò∂ ’∂ «Ú⁄⁄ √Ã∆ ◊πapple» È≈È’ Á∂Ú ‹∆ Á∆ ¿∞√ÂÂ
’apple«Á¡ª ̺‡ª È∂ «Ò«÷¡≈ ‘À :-
’«Ï ’Ò√π ‹√ ◊≈Ú¿∞ ◊πapple» È≈È’
apple≈‹ ‹Ø◊ «‹«È Ó≈«‰˙
Â∂ «¬’ ʪ ‘Øapple «Ò«÷¡≈ ‘À :-
±ø ª ‹«È’ apple≈‹≈ ¡¿∞Â≈appleπ
√ÏÁπ √ø√≈«apple √≈apple apple‘«‘ ‹◊Âz ‹Ò ÍÁÓ Ï∆⁄≈appleÕ
◊πapple» ‘apple ◊Ø«ÏøÁ √≈«‘Ï ‹∆ Á≈ ¿∞µÁÓ :- ◊πapple» ‘apple ◊Ø«ÏøÁ √≈«‘Ï ‹∆ Á∂ √Ó∂∫ (AF@F
ÂØ∫ AFDD ¬∆√Ú∆) «Ú⁄ ‹ÁØ∫ «’ ¡≈«Á ◊πapple» ◊ÃøÊ √≈«‘Ï Á∆ Ï∆Û «Â¡≈apple ‘Ø ⁄π’∆ √∆ ◊πapple»
È≈È’ √≈«‘Ï ‹∆ Ï≈apple∂ appleÚ≈«¬Âª È∂ «Ò÷Â∆ apple»Í Ë≈«apple¡≈Õ ◊πapple» È≈Ò’ √≈«‘Ï Á∂ Ô≈Á◊≈apple∆
¡√Ê≈È Á∆ Ì≈Ò Á≈ ’øÓ ◊πapple» ‘apple ◊Ø«ÏøÁ √≈«‘Ï È∂ ’∆Â≈Õ ¡≈Í È≈È’≈‰≈ √≈«‘Ï,
√πÒÂ≈ÈÍπapple ÒØË∆ ¡Â∂ ‘Øapple ¿∞È∑ª √Ì ¡√Ê≈Ȫ Â∂ ◊¬∂ «‹‘Û∂ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ ‹∆ÚÈ
’≈Ò √øÏøË √ÈÕ «¬‘ ‘∆ ’≈appleÈ ‘À «’ ◊πapple È≈È’ √≈«‘Ï È≈Ò √øÏøË ¡√Ê≈Ȫ Â∂ ◊πapple» ‘apple
◊Ø«ÏøÁ √≈«‘Ï Á∂ ‹≈‰ Á∂ Ô≈Á◊≈apple∆ ¡√Ê≈È «ÓÒÁ∂ ‘ÈÕ È≈È’≈‰≈ √≈«‘Ï «Ú⁄ ◊πapple» ‘apple
◊Ø«ÏøÁ √≈«‘Ï Á≈ ◊πappleÁÚ≈apple≈ ‘ÀÕ «¬√∂ Âapple∑ª √πÒÂ≈ÈÍπapple Ú∆ ‘ÀÕ ’«‘øÁ∂ ‘È «’ ‘apple∆ ÍappleÏ √Ã∆
È◊apple (’ÙÓ∆apple) «’Ò∑∂ Á∂ ¡≥Áapple ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ ¡√Ê≈È Á∆ Ì≈Ò ’apple ’∂ Ó‘≈apple≈‹≈
apple‰‹∆ «√øÿ È∂ ◊πappleÁÚ≈apple≈ ωÚ≈«¬¡≈ √∆ ‹Ø ‘π‰ Â’ «’Ò∑∂ Á∂ ¡≥Áapple ‘ÀÕ ‘apple∆ ÍappleÏ «’Ò∑∂
Á∂ Ï≈‘apple ◊πapple» ‘apple ◊Ø«ÏøÁ √≈«‘Ï Á≈ ◊πappleÁÚ≈apple≈ ‘ÀÕ ‹ÁØ∫ ◊πapple» ‘apple ◊Ø«ÏøÁ √≈«‘Ï ˘ ÍÂ≈ Ò◊≈
«’ È≈È’-ÓÂ≈ (ÓΩ‹»Á≈ «˜Ò≈ ÈÀÈ∆Â≈Ò Ô». Í∆.) Á∂ ¡√Ê≈È Â∂ ¿∞√ «ÍºÍÒ ˘ «‹ºÊ∂ ◊πapple»
È≈È’ √≈«‘Ï ÏÀ·∂ √È, ‹Ø◊∆¡ª È∂ √≈Û «ÁºÂ≈ ‘À ª ¡≈Í ¿∞Ê∂ Í‘πø⁄∂Õ ¿∞√ «ÍºÍÒ ˘ ‘apple≈
Ìapple≈ ’appleÈ Ò¬∆ √øË»apple Á≈ ’‡Øapple≈ Í≈‰∆ «Ú⁄ ÿØÒ ’∂ ¿∞√ Á∆¡ª ‹Û∑ª «Ú⁄ Í≈«¬¡≈ A Õ ¿∞‘
«ÍºÍÒ ‘π‰ Â∂’ ‘«apple¡≈ Ì«apple¡≈ ‘À ¡Â∂ «¬Ò≈’∂ Á∂ Ë≈apple» ÒØ’ ¿∞√ ˘ Í≥‹≈ √≈«‘Ï ’apple ’∂ Ô≈Á
A. «¬«Â‘≈√ ◊πappleÁ¡≈apple≈ È≈È’ÓÂ≈ ◊πappleÁÚ≈apple≈ ÍÃÏøË’ ’Ó∂‡∆ È≈È’ÓÂ≈ «˜Ò≈ ÈÀÈ∆Â≈ Í≥È≈ AB
(ix)

’appleÁ∂ ‘ÈÕ «¬ ÍÃÂ∆ ‘πøÁ≈ ‘À ‹∂’apple ◊πapple» ‘apple ◊Ø«ÏøÁ √≈«‘Ï «ÚÙ∂Ù ÔÂÈ È≈ ’appleÁ∂ ª
Ù≈«¬Á √Ó∂∫ Á∆ ⁄≈Ò È≈Ò ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ Ô≈Á◊≈apple∆ ¡√Ê≈Ȫ Á≈ √≈˘ ÍÂ≈ ‘∆ È≈
Ò◊Á≈Õ «¬√∂ Âapple∑ª ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï √øÏøË∆ Íapple⁄Ò appleÚ≈«¬Âª ˘ Í«‘Ò∆ Ú≈apple∆ ◊πapple» ‘apple
◊Ø«ÏøÁ Á∂ √Ó∂∫ «Ú⁄ «Ò«÷¡≈ «◊¡≈Õ «¬√ √øÏøË «Ú⁄ √Ì ÂØ∫ ÚË Ó‘ºÂÚ Í»apple‰ ’øÓ Ì≈¬∆
◊πappleÁ≈√ ‹∆ È∂ ’∆Â≈ ‘ÀÕ Ì≈¬∆ ◊πappleÁ≈√ ‹∆ È∂ Í«‘Ò∆ Ú≈apple Á∆ apple⁄È≈ ’∆Â∆Õ «¬√ √øÏøË∆
«Ú√«Âz «Ú⁄≈apple ‹Ø «¬√ Ú≈apple Á∆ ¡≥ÁappleÒ∆ ◊Ú≈‘∆ Â∂ ¡≈Ë≈apple ‘À, «¬È∑ª √Âappleª Á∂ «Ò÷≈apple∆ È∂
‹ÈÓ √≈÷∆ ◊πapple» È≈È’ Á∂Ú «Ò÷ «Ó‘appleÏ≈È Á∆ ¡appleøÌ’≈ Á∂ Í≥È∂ HB Â∂ ’∆Â∆ ‘ÀÕ √Ø ¿∞√ ˘
«¬Ê∂ Áπ‘apple≈¿∞‰ Á∆ ÒØÛ È‘∆∫Õ «¬√ «Ú⁄ ““ÁÒ-Ìø‹È ◊πapple» √»appleÓ≈”” Úapple◊∂ √ø’∂ √ͺه ’appleÁ∂
‘È «’ «¬‘ ¤∂Ú∂∫ Í≈ÂÙ≈‘ Â∂ Ú∂Ò∂ Á∆ apple⁄È≈ ‘ÀÕ
Ì≈¬∆ ◊πappleÁ≈√ Á∆ Í«‘Ò∆ Ú≈apple ó Ì≈¬∆ ◊πappleÁ≈√ Ï≈√apple’∂ «˜Ò≈ ¡≥«ÓÃÂ√apple Á∂
apple«‘‰ Ú≈Ò∂ Á≈Â≈apple ⁄øÁ ̺Ò∂ Â∂ √ÍπºÂapple √ÈÕ Á≈Â≈apple ⁄øÁ ◊πapple» ¡Óapple Á≈√ Á∂ √º’∂ Ìapple≈ √ÈÕ
«¬√ Âapple∑ª Ì≈¬∆ ◊πappleÁ≈√ Â∆‹∂ «√º÷ ◊πapple», ◊πapple» ¡Óapple Á≈√ Á∂ ÌÂ∆‹∂, Ï∆Ï∆ Ì≈È∆ Á∂ Ìapple≈ Â∂ ◊πapple»
¡apple‹È √≈«‘Ï Á∂ Ó≈Ó∂ Ò◊Á∂ √ÈÕ ‹ÁØ∫ ◊πapple» ¡ÓappleÁ≈√ ‹∆ È∂ ◊Ø«¬øÁÚ≈Ò Ú√≈«¬¡≈ ª
√≈apple≈ Í«appleÚ≈apple Ï≈√apple’ ÂØ∫ ¡≈ ’∂ ◊Ø«¬øÁÚ≈Ò apple«‘‰ Òº◊≈Õ ◊Ø«¬øÁÚ≈Ò «Ú⁄ ‘∆ AEEH ¬∆:
Á≈Â≈apple ⁄øÁ Á∂ ÿapple Ó≈Â≈ ‹∆Ú‰∆ Á∆ ’∞º÷Ø∫ Ì≈¬∆ ◊πappleÁ≈√ ‹∆ Á≈ ‹ÈÓ ‘Ø«¬¡≈ A Õ «¬‘ Úº‚∂ ‘Ø
’∂ «√º÷∆ Íapple⁄≈apple ’appleÁ∂ apple‘∂Õ ◊πapple» apple≈ÓÁ≈√, ◊πapple» ¡apple‹È ¡Â∂ ‘apple ◊Ø«ÏøÁ √≈«‘Ï Á∂ √Ó∂∫ «¬È∑ª
◊πapple»-ÿapple Á∆ Ï‘π √∂Ú≈ ’∆Â∆Õ ‹Ø ¡≈«Á ◊πapple» ◊ÃøÊ √≈«‘Ï Á∆ Ï∆Û ◊πapple» ¡apple‹È √≈«‘Ï È∂
«Â¡≈apple ’∆Â∆ ¡≈Í ¿∞√ Á∂ «Ò÷≈apple∆ √ÈÕ ¡≈Í Á≈ «Á‘ªÂ AFCG ¬∆√Ú∆ «Ú⁄ ◊Ø«¬øÁÚ≈Ò
«Ú⁄ ‘Ø«¬¡≈ B Õ
Ì≈¬∆ ◊πappleÁ≈√ ‹∆ ◊πapple» ÿapple Á∂ Ï‘π È∂Û∂ ‘؉ ’apple ’∂ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï √ÏøË∆
appleÚ≈«¬Âª ˘ ⁄ø◊∆ Âapple∑ª ‹≈‰Á∂ √ÈÕ ¿∞È∑ª Á∂ √Ó∂∫ ’¬∆ «√º÷ ÓΩ‹»Á √È «‹È∑ª È∂ ◊πapple» È≈È’
√≈«‘Ï Á∂ ÁappleÙÈ ’∆Â∂ √ÈÕ «¬È∑ª «Ú⁄Ø∫ «¬’ Ï≈Ï≈ Ïπº„≈ ‹∆ √ÈÕ «¬È∑ª Á≈ ’ÊÈ ◊πapple» È≈È’
√≈«‘Ï Á∂ «√º÷ª «Ú⁄ Ì≈¬∆ ◊πappleÁ≈√ ‹∆ È∂ «◊¡≈appleÚ∆∫ Ú≈apple «Ú⁄ ’∆Â≈ ‘À :-
““«‹Â≈ appleøË≈Ú≈ ÌÒ≈ ‘À Ï»Û≈ Ïπ„≈ «¬’ Ó«È «Ë¡≈ÚÀÕ””
Ì≈¬∆ ◊πappleÁ≈√ Úª◊ Ïπº„≈ ‹∆ Ú∆ ◊πapple» ÿapple Á∂ «È’‡-Ú≈appleÂ∆ «√º÷ª «Ú⁄Ø∫ √ÈÕ ¡≈Í
◊πapple» ¡≥◊Á √≈«‘Ï ÂØ∫ ÒÀ ’∂ ◊πapple» ‘apple ◊Ø«ÏøÁ √≈«‘Ï ◊πapple»¡ª ˘ ◊ºÁ∆ Â∂ ÏÀ·È √Ó∂∫ «ÂÒ’
◊ªÁ∂ apple‘∂Õ ¡≈Í Á≈ «Á‘ªÂ Ú∆ ◊πapple» ‘apple ◊Ø«ÏøÁ √≈«‘Ï ‹∆ Á∂ √Ó∂∫ AFCA ¬∆√Ú∆ «Ú⁄
‘Ø«¬¡≈Õ
Ì≈¬∆ ◊πappleÁ≈√ Â∂ Ï≈Ï≈ Ïπº„≈ ÁØÚ∂∫ ¡≈Í√ «Ú⁄ Ï‘πÛ È∂Û∂ √È «‹Ú∂∫ Ì≈¬∆ ◊πappleÁ≈√
‹∆ Á∆ Ï≈Ï≈ Ïπº„≈ ‹∆ √≈apple∂ ¿∞ÍappleØ’Â ‡»’ ÂØ∫ ÍÂ≈ Ò◊Á≈ ‘ÀÕ Ï≈Ï≈ Ïπº„≈ ‹∆ È∂ ◊πapple» È≈È’
√≈«‘Ï Á∂ ÁappleÙÈ ’∆Â∂ √ÈÕ «¬√ Ò¬∆ ¿∞È∑ª Á∂ ‹∆ÚÈ Á∂ ’≈appleÈ≈«Ó¡ª ÂØ∫ ‹≈‰± √ÈÕ «¬√
Âapple∑ª ‹Ø ’∞fi Ì≈¬∆ ◊πappleÁ≈√ ‹∆ È∂ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ ‹∆ÚÈ Ï≈apple∂ «Ò«÷¡≈, ¿∞‘ Ï≈Ï≈ Ïπº„≈
A. Ì≈¬∆ ◊πappleÁ≈√, Ì≈Ù≈ «ÚÌ≈◊, Í«‡¡≈Ò≈, Í≥È≈ E
B. Ó‘≈È ’ØÙ Ì≈¬∆ ’≈‘È «√øÿ, Í≥È≈ CAA
(x)

‹∆ Á∆ «ÁºÂ∆ ‹≈‰’≈apple∆ ¡Â∂ Íapple⁄Ò appleÚ≈«¬Âª Â∂ ¡Ë≈apple √∆Õ «¬√ Âapple∑ª Ì≈¬∆ ◊πappleÁ≈√ ‹∆
Á∆ Í«‘Ò∆ Ú≈apple ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ ‹∆ÚÈ √øÏøË∆ Í«‘Ò∆ «Ò÷ √∆Õ «¬‘ «Ò÷ ‹∂’apple
√Ó’≈Ò∆ È‘∆∫ ª ¡appleË-√Ó’≈Ò∆ ‘؉ Á≈ «ÚÙ∂Ù Áapple‹≈ apple÷Á∆ √∆, «’«’ «¬‘ ◊πapple» È≈È’
√≈«‘Ï Á∂ ‹ØÂ∆ ‹Ø √Ó≈¿∞‰ ÂØ∫ ÊØÛ≈ √Óª «Í¤Ø∫ «Ò÷∆ ◊¬∆ √∆ A Õ
Ì≈¬∆ ◊πappleÁ≈√ ‹∆ Í«‘Ò∆ Ú≈apple Á∂ apple⁄∂ ‹≈‰ Á≈ ’≈appleÈ Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ
√≈÷∆ «Ú⁄ «¬√ Âapple∑ª ¡≥«’ ‘À :-
““«¬’ √Ó∂∫ Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ Ê∆ «√º÷ª ÍÃÙÈ ’∆Â≈ «’ ◊ØÙ‡ ‹ÈÓ √≈÷∆ Í«‘Ò∆
Í≈ÂÙ≈‘∆ Á∆ ¡apple ¿∞√ «Ú⁄ ¤Ø‡∂ Ó∂Ò Ú≈«Ò¡ª È∂ ’¬∆ ‹π◊ª ¡‰Ï‰Á∆¡ª Í≈«¬ «ÁºÂ∆¡ª
‘È. .. ‹À√∂ ÁπË ÓÀ∫ Í≈‰∆ appleÒ≈«¬ «ÁÂ∂ Á∂ ‘ø√ ¿∞√ ˘ «ÌøÈ «ÌøÈ ’apple ÒÀ∫Á≈ ‘À, ÂÀ√∂ Âπ√∆∫ Ó‘ª
‘ø√ ‘Ø «¥Í≈ ’apple ’∂ ◊πapple» ’∂ Ï⁄È Â∂ Ó∆«‰¡≈ Á∂ Ï⁄È «ÌøÈ «ÌøÈ ’apple Á∂ÚØÕ Âª Ì≈¬∆ ÓÈ∆
«√øÿ ‹∆ Ï⁄È ’∆Â≈ «’ «‹√ √Ó∂∫ Í≥‹Ú∂∫ Í≈ÂÙ≈‘ √Ã∆ ◊πapple» √≈«‘Ï ‹∆ Á∆ «Óapple‹≈Á≈ ’∆Â∆ ‘À
«Â√ √Ó∂∫ «√º÷ª ¡appleÁ≈√ ’∆Â∆ ‹Ø ◊ØÙ‡ª Á∆ «Óapple‹≈Á≈ ’ج∆ ‘ج∆ È‘∆∫Õ Ó«Â Í≥‹ª Ó∂Ò Ú≈Ò∂
‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ ¡‹π◊ª Í≈«¬ ’∂ «√º÷ª ˘ ÌappleÓ≈«¬ Á∂∫Á∂ ‘ØÚÈÕ Âª Ì≈¬∆ ◊πappleÁ≈√ ‹∆ ˘
Ï⁄È ‘Ø«¬¡≈ «’ Â∞√ª ‹ÈÓ √≈÷∆ Á∆ «¬’ Ú≈apple ’appleÈ∆ (apple⁄‰∆) ‹Ø ◊πapple» Á∂ «√º÷ ¿∞√ Ú≈apple Á∂
¡È∞√≈apple∆ √≈÷∆ ˘ √πȉ ÍÛ∑È◊∂Õ Â≈‘∆ Â∂ Ì≈¬∆ ◊πappleÁ≈√ ‹∆ Á∆ ‹Ø Ú≈apple ‘À «◊¡≈È
appleÂÈ≈ÚÒ∆ √ج∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ ‘À B ””Õ
Ì≈¬∆ ◊πappleÁ≈√ ‹∆ È∂ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ‹∆ Á∂ ‹∆ÚÈ √øÏøË∆ «Èº◊apple ‹≈‰’≈apple∆
«ÁºÂ∆ ‘À ‹Ø «¬«Â‘≈√’ ͺ÷ ÂØ∫ Ï‘π ‘∆ Ò≈ÌÁ≈«¬’ ‘ÀÕ Ì≈¬∆ ◊πappleÁ≈√ Á∆ Í«‘Ò∆ Ú≈apple Á∆
BEÚ∆∫ Í¿∞Û∆ ÂØ∫ ÒÀ ’∂ DEÚ∆∫ Í¿∞Û∆ Â’ ◊πapple» È≈È’ Á∂ ‹∆ÚÈ Á∆¡ª Úº÷ Úº÷ ÿ‡È≈Úª Á≈
‘≈Ò ‘ÀÕ ‹Ø Ï‘π ‘∆ √ø’∞⁄Úª ‘ÀÕ Ì≈¬∆ ◊πappleÁ≈√ ‹∆ ˘ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ √≈apple∂ Í»appleÏ Â∂
Áº÷‰ Â∂ √¯appleª Ï≈apple∂ «¬’ ‡»’ «Ò÷∆ ‘À, ¿∞‘ «¬‘ ‘À :-
“Ï≈Ï≈ ¡≈«¬¡≈ Â∆appleÊ∆ Â∆appleÊ ÍπappleÏ √Ì∂ «Î«apple Á∂÷À”
BHÚ∆∫ ¡Â∂ BIÚ∆∫ Í¿∞Û∆ «Ú⁄ √Ó∂apple Â∂ ‹≈‰ Á≈ ’ÊÈ ‘ÀÕ Í‘≈Û∆ Ê≈Úª Á∂ È≈Úª
È≈Ò “√” ¡◊∂Âapple ’¬∆ Ú≈apple∆ Ú≈Ë» ‘∆ Ò◊Á≈ ‘À «‹Ú∂∫ ““«ÍÂ∆ ˘ √«ÍÂ∆”” «’‘≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
Íappleª◊ Á«apple¡≈ ˘ √Íappleª◊ ¡≈÷Á∂ ‘ÈÕ «¬√∂ Âapple∑ª √Ó∂apple ÙÏÁ «Ú⁄ “Ó∂apple” ‹ª Ó∂apple» ‘À «‹√ Á≈
’ÊÈ Ú∂Áª ¡Â∂ Íπapple≈‰ª «Ú⁄ ¡≈Á≈ ‘ÀÕ ÍappleÓ ÍÃ≈⁄∆È ’≈Ò «Ú⁄ Ì≈appleÂ∆ √≈Ë» «¬√ Á∆
Ô≈Âapple≈ ’appleÁ∂ ¡≈¬∂ ‘ÈÕ Ó∂apple» ÂØ∫ Ì≈Ú ’ÀÒ≈Ù ÍappleÏ ‘À («Ú√Ê≈apple Ò¬∆ Ú∂÷Ø ’ÀÒ≈Ù ÍappleÏÂ
‹≈‰ Á∆ √≈÷∆)
A. «¬’ appleÚ≈«¬Â ¡Èπ√≈apple ‹ÁØ∫ ◊πapple» ¡apple‹È Á∂Ú √≈«‘Ï Ï∆Û «Â¡≈apple ’appleÚ≈ apple‘∂ √È ¿π√ √Ó∂∫ ¿∞È∑ª
Ì≈¬∆ ◊πappleÁ≈√ ˘ ¡≈͉∆ Ï≈‰∆ Ú∆ ◊πapple» ◊ÃøÊ √≈«‘Ï «Ú⁄ ⁄≈Û∑È Ò¬∆ «’‘≈ «‹√ ÂØ∫ ÍÂ≈ Ò◊Á≈ ‘À «’ ◊πapple» ◊ÃøÊ
Á∂ √øÍ»appleÈ ‘؉ ÂØ∫ Í«‘Òª Ì≈¬∆ ◊πappleÁ≈√ È∂ ’∞fi Ï≈‰∆ apple⁄∆ ‘ج∆ ‘ÀÕ ‘Ø √’Á≈ ‘À «’ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï √øÏøË∆
Í«‘Ò∆ Ú≈apple Á∆¡ª ’∞fi Í¿∞Û∆¡ª Ì≈¬∆ ◊πappleÁ≈√ ‹∆ È∂ AF@D ¬∆√Ú∫ ÂØ∫ Í«‘Òª apple⁄ Ò¬∆¡ª ‘؉Õ
B. ‹ÈÓ√≈÷∆ Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ ¤≈Í≈ ÏøϬ∆ (AHIB) Í≥È≈ A-B
(xi)

CBÚ∆∫ ¡Â∂ CCÚ∆∫ Í¿∞Û∆ «Ú⁄ Óº’∂ ‹≈‰ Á≈ ’ÊÈ ¡Â∂ CEÚ∆∫ ¡Â∂ CFÚ∆∫ Í¿∞Û∆
«Ú⁄ Ï◊Á≈Á ‹≈‰ Á≈ Úappleȉ, CHÚ∆∫ Í¿∞Û∆ «Ú⁄⁄ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á≈ ’appleÂ≈appleÍπapple Á≈
‹∆ÚÈ ¡ø«’ ’∆Â≈ ‘À :-
Ï≈Ï≈ ¡≈«¬¡≈ ’appleÂ≈appleÍπ«apple Ì∂÷π ¿∞Á≈√∆ √◊Ò ¿∞Â≈apple≈
Í«‘apple √ø√≈apple∆ ’ÍÛ∂ Ó≥‹∆ ÏÀ«· ’∆¡≈ ¡ÚÂ≈apple≈
«’Ú∂∫ «¬√ Í¿∞Û∆ «Ú⁄ «¬’ Â∞’ √ºÂ∂ ÏÒÚø‚ Á∆ Ú≈apple È≈Ò «ÓÒ ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ «‹√ ÂØ∫
ÍÂ≈ Ò◊Á≈ ‘À «’ ◊πapple» ¡apple‹È √≈«‘Ï Á∂ √Ó∂∫ Â’ «¬√ ◊ºÒ Á∆ Ï‘π ⁄apple⁄≈ apple‘∆ ‘À «’ ◊πapple»
√≈«‘Ï È∂ ¡Í‰∂ ÍπºÂappleª Á∆ ʪ Ì≈¬∆ Ò«‘‰∂ ˘ ¡≈͉≈ ¿∞µÂapple-¡«Ë’≈apple∆ Ê≈«Í¡≈ ‘ÀÕ ¿π‘
Ú≈’ «¬√ Âapple∑ª ‘À :-
ÍπÂapple∆ ’¿∞Ò È Í≈«Ò¡≈ Ó«È ÷؇∂ ¡≈’∆ È«√¡≈apple≈
«¬√ ÂØ∫ Í«‘Ò∆ Â∞’ ‘À :-
¿πÒ‡∆ ◊ø◊≈ Ú‘≈¬∆¿∞«È ◊πapple ¡≥◊Áπ «√«apple ¿∞Í«apple Ë≈apple≈
CIÚ∆∫ Í¿∞Û∆ ÂØ∫ DCÚ∆∫ Í¿∞Û∆ Â’ ¡⁄Ò Ú‡≈Ò∂ Á≈ Úapple‰È Â∂ ¿∞Ê∂ ‘ج∆ «√ºËª
È≈Ò ⁄apple⁄≈ Á≈ ’ÊÈ ‘ÀÕ DDÚ∆∫ Í¿∞Û∆ «Ú⁄ ÓπÒÂ≈È ‹≈‰ Á≈ Úapple‰È ‘À ¡Â∂ DEÚ∆∫
Í¿∞Û∆ «Ú⁄ ◊πapple» √≈«‘Ï Á∂ «Îapple ’appleÂ≈appleÍπapple ¡≈¿∞‰, Ò«‘‰≈ ‹∆ ˘ ◊π«apple¡≈¬∆ Á∂ ’∂ ‹ØÂ∆ ‹ØÂ
√Ó≈¿∞‰ Á≈ Úapple‰È ‘ÀÕ
Ì≈¬∆ ◊πappleÁ≈√ ‹∆ Á∆ Í«‘Ò∆ Ú≈apple È∂ √Ã∆ ◊πapple» È≈È’ ÍappleøÍapple≈ Á∂ «Ò÷Â∆ apple»Í Á≈ È∆∫‘
ͺÊapple apple«÷¡≈Õ ◊πapple» ‘apple ◊Ø«ÏøÁ √≈«‘Ï Á∂ √Ó∂∫ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï √øÏøË∆ appleÚ≈«¬Âª, ‹Ø apple»Í
Ë≈appleÈ ’apple ⁄πº’∆¡ª √È, Á≈ «Ú√Ê≈apple «¬√ Ú≈apple Á∂ ¡«Ë¡ÀÈ ÂØ∫ «ÓÒÁ≈ ‘ÀÕ «¬√ Ú≈apple ˘ Ì≈Ú∂∫
«¬«Â‘≈√ Â∂ È‘∆∫∫ «’‘≈ ‹≈ √’Á≈ Íapple «¬√ «Ú⁄Ø∫ ӑºÚÍ»apple‰ «¬«Â‘≈√’ ÂºÊ «ÓÒÁ∂ ‘È
«‹È∑ª ÂØ∫ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∆ ‹∆ÚÈ∆ «Ò÷‰ Ò¬∆ √‘≈«¬Â≈ «ÓÒÁ∆ ‘ÀÕ
«Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ√≈÷∆ ó «¬’ appleÚ≈«¬Â ¡È∞√≈apple Ì≈¬∆ ◊πappleÁ≈√ Á∆ Í«‘Ò∆
Ú≈apple Á∂ apple⁄∂ ‹≈‰ ÂØ∫ Í«‘Òª «Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ ‘Ø∫Á «Ú⁄ ¡≈¬∆ «‹√ ˘ ◊ØÙ‡ª
«Ó‘appleÏ≈È ’apple’∂ Ú∆ «Ò«÷¡≈ ‘ÀÕ Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆, «‹√ Á≈ Á»‹≈ Ȫ
«◊¡≈È appleÂÈ≈ÚÒ∆ ‘À, «Ú⁄ «¬‘ √Í≤‡ ÂΩapple Â∂ «Ò«÷¡≈ ‘À «’ Ì≈¬∆ ◊πappleÁ≈√ Á∆ Í«‘Ò∆ Ú≈apple
apple⁄∂ ‹≈‰ ÂØ∫ Í«‘Òª “◊ØÙ‡≈ «Ó‘appleÏ≈È” ÓΩ‹»Á √∆Õ «¬√ √øÏøË «Ú⁄ ¡√∆∫ Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ
Ú≈Ò∆ √≈÷∆ Á∆ ‡»’ ¿∞Â∂ Á∂ ¡≈¬∂ ‘ªÕ
ÓÈØ‘apple Á≈√ «Ó‘appleÏ≈È (AEHA-AFD@ ¬∆√Ú∆) ◊πapple» ¡apple‹È √≈«‘Ï Á∂ Úº‚∂ Ìapple≈
«ÍappleÊ∆ ⁄øÁ Á∂ √ÍπºÂapple ¡Â∂ ◊πapple» apple≈ÓÁ≈√ Á∂ ÍØÂapple∂ √ÈÕ ¡≈Í È∂ «Ú«Á¡≈ ÍÃ≈ÍÂ∆ ◊πapple» ¡apple‹È
√≈«‘Ï ÂØ∫ ’∆Â∆ Â∂ ¡≈͉∂ √Ó∂∫ Á∂ ¿∞µÿ∂ «Ò÷≈apple∆ Â∂ ’∆appleÂÈ∆¬∂ ‘ج∂ ‘ÈÕ ◊πappleÏ≈‰∆ Á∂ ÍÁ≈appleʪ
Á∆ ÍappleÍ≈‡∆ «¬È∑ª ‘∆ ÌØapple∆ ‹≈ÍÁ∆ ‘ÀÕ ◊πapple» ¡≥Ù «Ú⁄Ø∫ ‘؉ ’apple ’∂ «¬‘ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï
√øÏøË∆ ÍÃ⁄Ò appleÚ≈«¬Âª ÂØ∫ ÌÒ∆ ÍÃ’≈apple ‹≈‰± √ÈÕ «¬‘ ‘∆ ’≈appleÈ ‘À «’ «¬‘ ‹ÈÓ √≈÷∆
A. ÓÈØ‘apple Á≈√ «Ó‘appleÏ≈È ‹∆ Á∂ ‹∆ÚÈ Ò¬∆ ÚË∂apple∆ ‹≈‰’≈apple∆ Ú≈√Â∂ Ú∂÷Ø «¬È∑ª √Âappleª Á∂ «Ò÷≈apple∆ Á≈
È؇ ¡appleøÌ’ ‹ÈÓ √≈÷∆ ◊πapple» È≈È’, «’à«Ó‘appleÏ≈È, ı≈Ò√≈ ’≈Ò‹, ¡≥«ÓÃÂ√appleapple, AIFB, Í≥È≈ A-AC
(xii)

«¬«Â‘≈√ ͺ÷ ÂØ∫ Ï‘π ӑ≈ÈÂ≈ apple÷Á∆ ‘ÀÕ «’«’ «¬√ «Ò÷ Á∂ Ï‘π ÿº‡ ÷appleÛ∂ «ÓÒÁ∂
‘È, AIFB «Ú⁄ ‹ÁØ∫ «¬È∑ª √Âappleª Á∂ «Ò÷≈apple∆ È∂ «¬√ ˘ √øÍ≈ÁÈ ’apple ’∂ ¤ÍÚ≈«¬¡≈ ¿∞√
Ú∂Ò∂ «¬√ Á∂ ÁØ ÷appleÛ∂ ‘∆ «ÓÒÁ∂ √È ¡√Ò «Ò÷ Á≈ ÍÂ≈ È‘∆∫ Ò◊Á≈Õ ‘ØappleȪ «Ò÷ª Úª◊
«¬√ «Ú⁄ Ú∆ Ú≈Ë∂ ÿ≈‡∂ ‘πøÁ∂ apple‘∂ ‘ÈÕ «¬√ Ò¬∆ «¬√ ˘ ¡√ª «Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆
«Ò«÷¡≈ ‘ÀÕ
«¬‘ Í«‘Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ ‘À «‹√ «Ú⁄ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∆¡ª ¿∞Á≈√∆¡ª Á≈ ‘≈Ò
«˜¡≈Á≈ ÔÊ≈appleÊ’ „ø◊ È≈Ò «Ò«÷¡≈ ‘ÀÕ ‘Øapple ‹ÈÓ √≈÷∆¡ª «Ú⁄ ◊πapple» √≈«‘Ï Á∆¡ª ⁄≈apple
¿∞Á≈√∆¡ª ⁄Ω∫‘ «ÁÙ≈ «Ú⁄ «Ò«÷¡≈ ‘È ó«‹Ú∂∫ «’ Í»appleÏ, Áº÷‰, ¿∞ºÂapple ¡Â∂ ͺ¤ÓÕ «¬√
‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ ◊πapple» √≈«‘Ï Á∂ Í»appleÏ Ú≈Ò∂ Í≈√∂ ÂØ∫ ‘∆ Áº÷‰ ÚºÒ ‹≈‰≈ ¡≥«’ ‘À «˜¡≈Á≈
·∆’ ‹≈ÍÁ≈ ‘À «’«’ «‹√ È∂ Áº÷‰ ÚºÒ ‹≈‰≈ ‘À ¿∞√ Á≈ ‹◊È È≈Ê Íπapple∆ ÂØ∫ Ú≈Í√
Í≥‹≈Ï ¡≈¿∞‰≈ ·∆’ È‘∆∫ ‹≈ÍÁ≈Õ «ÚÙ∂Ù ’apple ’∂ ‹ÁØ∫ √¯apple Á∂ √≈ËÈ «Ï÷Û∂ ‘Ø‰Õ «¬√ ÂØ∫
«¬Ò≈Ú≈ ‹◊È È≈Ê Íπapple∆ ÂØ∫ Ú∆ Áº÷‰ Á∂ Íë√ºË Â∆appleÊ ¡√Ê≈Ȫ ˘ apple√Â≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ √Ø ◊πapple»
È≈È’ √≈«‘Ï Á≈ ‹◊È È≈Ê Í»apple∆ ÂØ∫ Áº÷‰ ÚÒ ‹≈‰≈ ·∆’ ‹≈ÍÁ≈ ‘ÀÕ
«¬ ‹≈ÍÁ≈ ‘À «’ «Ó‘appleÏ≈È È∂ ‹ÈÓ √≈÷∆ Ò«◊¡≈ √Ê≈È’ √«ÊÂ∆ ˘ Óπº÷
appleº«÷¡≈ ‘ÀÕ «¬√ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «Ò«÷¡≈ ‘À «’ Ï∆Ï∆ È≈È’∆ Á≈ ÍÂ∆ ‹À apple≈Ó ¿∞µÍÒ ÷ºÂapple∆
√∆Õ Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ Á∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ ¿∞√ ˘ ÍÒÂ≈ ÷ºÂapple∆ «Ò«÷¡≈ ‘ÀÕ √πÒÂ≈ÈÍπapple «Ú⁄ ¡º‹
’Ò Ú∆ ¿∞µÍÒ ÷Âapple∆¡≈ Á∂ ÿapple ‘À‰ Íapple Íҫ¡ª Á∂ È‘∆∫Õ ‘Ø √’Á≈ ‘À √ØÒ∑Ú∆∫ ¡Â∂ √Â≈appleÚ∆∫
ÙÂ≈ÏÁ∆ «Ú⁄ Ú∆ ¿∞µÍÒ≈ Á∂ ÿapple ‘؉ «‹√ ’apple ’∂ «Ó‘appleÏ≈È ‹∆ È∂ ‹À apple≈Ó ˘ ¿∞µÍÒ «Ò«÷¡≈
‘ØÚ∂Õ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ ÓÊapple≈ ‹≈‰ Á∆ √≈÷∆ ÂØ∫ Ú∆ ÍÂ≈ Ò◊Á≈ ‘À «’ ÓÊapple≈ Ï≈apple∂ ‹Ø
«Ú√Ê≈apple «ÁºÂ≈ ‘À, «ÏÒ’∞Ò ·∆’ ‘À ““◊πapple» ‹∆ ÓÊapple≈ «Ú⁄”” Ú≈Ò∆ √≈÷∆ «Ú⁄ «Ò«÷¡≈ ‘À :-
““ÂÏ Áº÷‰ ’∆ ËappleÂ∆ Â∂ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ¿∞µÂapple ’∆ ËappleÂ∆ ÓÀ∫ Í≥«‹ Ïapple√ Á÷‰ Á∆
ËappleÂ∆ ÷∂Ò∂ ÂÏ Á÷‰ ’∆ ËappleÂ∆ Á∂«÷ ’«apple ÓÊapple≈ ‹ÓÈ≈ ¡≈«¬ ¿∞Âapple∂ ’∂√Ø apple≈«¬ ’∂ Á∂Ú≈Ò∂ ’≈
Áapple√È∞ ’∆¡≈”” (Í≥È≈ CF@) ÓÊapple≈ Á∂ È◊apple «Ú⁄ ’ÀÙÚ Á≈ Ó≥Áapple Ï‘π Íë√Ë ¡√Ê≈È ‘ÀÕ
«¬‘ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ √Ó∂∫ «¬’ ¤Ø‡≈ «‹‘≈ Ó≥Áapple √∆ ‹Ø ‹‘ª◊∆apple Á∂ √Ó∂∫ «¬’ Úº‚≈ Ó≥Áapple
Ï«‰¡≈Õ √Ø ‹ÈÓ √≈÷∆ ’appleÂ≈ È≈ ’∂ÚÒ ÓÊapple≈Á∆ Ì»◊ØÒ’ √«ÊÂ∆ ÂØ∫ ‘∆ ‹≈‰± ‘À √◊Ø∫ ¿∞√
«Ú⁄ ’ÀÙÚ Á∂ Ó≥Áapple ÂØ∫ Ú∆Õ «¬√∂ Âapple∑ª ¿∞‹ÀÈ «Ú⁄ ÌappleÊapple∆ Á∆ ◊π¯≈ Á∂ ¡≈Ò∂ Áπ¡≈Ò∂ Á≈
«Ú√Ê≈apple ·∆’ ‹≈ÍÁ≈ ‘À «’«’ «¬‘ ◊π¯≈ √Íapple≈ ÈÁ∆ Á∂ ’ø„∂ Â∂ ‘À, Ì≈Ú∂∫ ¡º‹ ’Ò Ó√∆Â
¿∞Ê∂ È‘∆∫ ‘À :-
““ÂÏ Áº÷‰ ’∆ ËappleÂ∆ ·◊‘π √≈Ê ◊Ø√‡ ’«apple ’«apple ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆ ¿∞‹ÀÈ
È◊apple∆ ‹≈«¬ «È’«Ò¡≈...
¡apple ¿∞‘ª ◊π√ª‘∆ ◊Øapple÷ ÌappleÊapple∆ ’∆ ◊π¯≈ Ì∆ ‘ÀÕ ¿∞‘ª ‹Ø «¬ÙÈ≈È ’«apple ’«apple ¡ÈßÂ’≈
Íπapple∆ ¡appleπ ÌappleÊapple∆ ’∆ ◊π¯≈ ’∆ ‹≈Âz≈ ’¿∞ ¡≈ÚÀ ‘À, ¿∞‘ª ‘∆ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆ ‹≈«¬
«È’«Ò¡≈...
◊π¯≈ Á∂ È‹Á∆’ Ó√∆ ‘À ÁappleÚ≈‹∂ Â∂ ÚÛ«Á¡ª √≈Ó‰∂, «Â√ ’∂ ¡◊À ⁄ÚπÂÛ≈ ‘À
¿∞Í«apple ¡≥ÏÒ∆ ’≈ «Ïapple¤∞ ‘À; ¡≥ÏÒ∆ Â∂ Á≈‘È∂ ◊π¯≈ Á≈ Áapple ‘À, «Â√ ’∂ ¡≈◊À ¡øÏÒ∆ ’≈ «Ïapple¤∞
(xiii)

‘ÀÕ ¡≥ÏÒ∆ ’∂ ¡≈◊∂ Ó√∆ ’≈ ⁄¿∞ÂÛ≈ ‘À ¿∞‘ª ‘∆ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ÏÀ·≈ ‘ÀÕ”” Í≥È≈ C@@
‹ÈÓ √≈÷∆ «Ó‘appleÏ≈È «‘º√≈ Á»‹≈ «Ú⁄ Óπ√ÒÓ≈È ¯’∆appleª Á∂ «ÁºÂ∂ ‘Ú≈Ò∂ ·∆’
‹≈ÍÁ∂ ‘ÈÕ ¿∞√ «Ú⁄ «Ò«÷¡≈ ‘À, ““Ó∆¬∂ Á≈¿±Á Ù∂apple ◊Û∑ Ú≈Ò∂ ’≈ Í∆apple ¿∞√ √≈Ê ◊πapple» Ï≈Ï∂
È≈È’ ‹∆ ◊ØÙ‡ ’∆Â∆Õ”” (‹ÈÓ √≈÷∆ «Ó‘appleÏ≈È «‘º√≈ Á»‹≈ Í≥È≈ AHB) ‹ÈÓ √≈÷∆
«Ó‘appleÏ≈È «‘º√≈ Í«‘Ò≈ Á∂ Í≥È≈ EAA Â∂ «Ò«÷¡≈ ‘À ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Ù∂apple ◊Û ‘Ø ’∂ ¡º◊∂ ˘
◊¬∂Õ «‹Ú∂∫ «’ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «Ò«÷¡≈ ‘À Ù∂apple ◊Û «Ú⁄ «¬’ ’appleÈ∆ Ú≈Ò≈ ¯’∆apple Á≈¿±Á
«’appleÓ≈È∆ ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ «¬‘ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á≈ √Ó’≈Ò∆ √∆Õ Â˜’apple≈-«¬-√»¯∆¡≈-«¬-
Í≥‹≈Ï ¡È∞√≈apple «¬√ Á≈ «Á‘ªÂ AEGD ¬∆√Ú∆ «Ú⁄ ‘Ø«¬¡≈ Â∂ «¬√ Á∂ «Ó˜≈apple Â∂ ‘π‰ Â’ Ù∂apple
◊Û «Ú⁄ Ó∂Ò≈ Ò◊Á≈ ‘ÀÕ A «¬√∂ Âapple∑ª √ºÔÁ ¡ÏÁπÒ ’≈Áapple ◊∆Ò≈È∆ Ò≈‘Ωapple È∂ ’appleÈ∆ Ú≈Ò∂
¯’∆apple ‘ج∂ ‘ÈÕ «‘‘ Á≈¿±Á «’appleÓ≈È∆ Ù∂apple ◊Û Ú≈Ò∂ Á∂ Í∆apple √ÈÕ «¬‘ ◊Ã√Â∆ √È Â∂ apple≈Ú∆ Á∂
’ø„∂ Â∂ apple«‘øÁ∂ √ÈÕ «¬È∑ª Á≈ «Á‘ªÂ AECE-CF ¬∆√Ú∆ «Ú⁄ ‘Ø«¬¡≈Õ «¬È∑ª È≈Ò ◊πapple»
È≈È’ √≈«‘Ï Á∆ ◊Ò Ï≈ Á≈ «Ú√Ê≈apple «Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «‘º√≈ Á»‹≈ Í≥È≈
AGI-AHB Â∂ ‘ÀÕ «¬√ Âapple∑ª «Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «¬«Â‘≈√’ √«Ó◊apple∆ Á≈ ÍÂ≈
Ò◊Á≈ ‘ÀÕ
«Ó‘appleÏ≈È Á∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «‘º√≈ Á»‹≈ «Ú⁄ «¬’ √≈÷∆ ‹Íπ‹∆ √≈«‘Ï Á≈ √øÍ≈ÁÈ
’appleÈ Á∆ ‘À «‹√ ÂØ∫ ÍÂ≈ Ò◊Á≈ ‘À «’ «’√ Âapple∑ª Ì≈¬∆ Ò«‘‰ ‹∆ È∂, ‹Ø «Í¤Ø∫ ◊πapple» ¡≥◊Á
ω∂, ‹Íπ‹∆ √≈«‘Ï Á≈ √øÍ≈ÁÈ ’∆Â≈ ¡Â∂ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∆¡ª apple⁄È≈Úª «Ú⁄Ø∫
Í¿∞Û∆¡ª ’º„ ’∂ ¿∞È∑ª ˘ ÂappleÂ∆Ï «ÁºÂ∆ Â∂ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ˘ √π‰≈¬∆Õ ◊π«apple¡≈¬∆ «ÓÒ‰
Â∂ ¡≈͉≈ «¬’ √ÒØ’ ““ÍÚ‰∞ ◊πapple» Í≈‰∆ «ÍÂ≈....”” ¡ı∆apple Â∂ Áapple‹ ’apple ’∂ ◊πapple» ¡≥◊Á
√≈«‘Ï È ‹Íπ‹∆ Â∂ ¡Í‰∆ ÓØ‘apple Ò≈ «ÁÂ∆Õ
«Ó‘appleÏ≈È Á∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «‘º√≈ Á»‹≈ «¬’∂ «¬’ «Ò÷ ‘À «‹√ ÂØ∫ √≈˘ ◊πapple» È≈È’
√≈«‘Ï Á∂ ’appleÂ≈appleÍπapple apple«‘‰ Á≈ «Ú√Ê≈apple È≈Ò ‘≈Ò ÍÂ≈ Ò◊Á≈ ‘ÀÕ «¬√ ÂØ∫ «¬‘ Ú∆ «√ºË
‘πøÁ≈ ‘À «’ Ì≈¬∆ Ò«‘‰≈ ‹∆ (◊πapple» ¡≥◊Á) ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï È≈Ò ’≈¯∆ √Óª apple‘∂ Â∂ ¡⁄Ò
Ú‡≈Ò∂ ¡Â∂ ‘Øapple Ê≈Úª Â∂ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï È≈Ò ‹ªÁ∂ apple‘∂Õ ¡⁄Ò Ú‡≈Ò∂ «√ºËª È≈Ò ◊ØÙ‡
’appleÈ «Ú⁄ Ì≈¬∆ Ò«‘‰≈ ‹∆ È∂ Ú∆ «‘º√≈ «Ò¡≈Õ ’appleÂ≈appleÍπapple «Ú⁄ ¿∞⁄≈apple∆ Ï≈‰∆ Á≈ «Ú√Ê≈apple
Ú∆ «¬√ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄Ø∫ «ÓÒÁ≈ ‘ÀÕ
Ú≈Ò«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ ó √Â≈appleÚ∆∫ √Á∆ Á∂ Í«‘Ò∂ ¡ºË «Ú⁄ «Ò÷∆ «¬’ ‘Øapple
‹ÈÓ √≈÷∆ Á≈ ÍÂ≈ Ò◊Á≈ ‘À «‹√ ˘ Ì≈¬∆ √≈«‘Ï ‚≈’‡apple Ú∆apple «√øÿ ‹∆ È∂ “Íπapple≈ÂÈ ‹ÈÓ
√≈÷∆” Á∂ «√appleÒ∂÷ ‘∂· √øÍ≈ÁÈ ’apple ’∂ ¤≈«Í¡≈ ‘ÀÕ ¡√∆∫ «¬√ ‹ÈÓ √≈÷∆ ˘ ÚÒ≈«¬Â ‹ÈÓ
√≈÷∆ «Ò«÷¡≈ ‘À «’«’ «¬√ Á∆ «¬’ ‘ºÊ «Ò÷ AHAE ¬∆√Ú∆ «Ú⁄ ‘ÀÈapple∆ Ê≈Ó√ ’ØÒÏπ’
«¬ø◊ÒÀ∫‚ ÒÀ «◊¡≈ √∆Õ «¬‘ √ø√«¥Â Á≈ «¬’ «ÚÁÚ≈È √∆ ¡Â∂ ¬∆√‡ «¬ø‚∆¡≈ ’øÍÈ∆ Á∆
’Ω∫√Ò Á≈ «¬’ ÓÀ∫Ïapple √∆Õ ¿∞Ê∂ ‹≈ ’∂ ¿∞√ È∂ «¬‘ ÷appleÛ≈ ¬∆√‡ «¬ø‚∆¡≈ ’øÍÈ∆ Á∆ Ò≈«¬ÏÃ∂apple∆
˘ Á∂ «ÁºÂ≈ Â∂ AHEG «Í¤Ø∫ «¬ø‚∆¡≈ ¡≈«¯√ Ï‰È Â∂ «¬ø‚∆¡≈ ¡≈«¯√ Ò≈«¬Ï∂Ãapple∆ ˘ «ÓÒ
BGC
A. ˜’apple≈-«¬-√»¯∆¡ª-«¬-Í≥‹≈Ï, ¡«‘‹≈˜πÒ ‘º’ ’Á»√∆, √ÒÓ≈È ¡’≈‚Ó∆ ’apple≈⁄∆, AIFB Í≥È≈
(xiv)

«◊¡≈ «‹Ê∂ «¬‘ ‘∞‰ Â’ √πapple«÷¡Â ‘ÀÕ ¡º‹ ’Ò «¬√ Ò≈«¬ÏÃ∂apple∆ Á≈ È≈ ’≈ÓÈ ÚÀÒË
apple∆Ò∂ÙȘ Ò≈«¬ÏÃ∂apple∆ ‘Ø «◊¡≈ ‘ÀÕ AHGB ¬∆√Ú∆ «Ú⁄ ‚≈’‡apple ‡appleøÍ È∂ «¬√ ˘ Ú≈«⁄¡≈ Â∂
‘ØappleȪ «ÚÁÚ≈Ȫ Á≈ «Ë¡≈È «¬√ ÚÒ ÁÚ≈«¬¡≈Õ ⁄≈appleÒ√ ¡À⁄∆√È, ÒÀ¯‡∆ÈÀ∫‡ ◊ÚappleÈapple
Í≥‹≈Ï È∂ «¬√ Á∂ ’∞fi ¿∞Â≈apple∂ Í≥‹≈Ï «Ú⁄ «Ò¡ªÁ∂ Â∂ Ì≈¬∆ √≈«‘Ï ‚≈: Ú∆apple «√øÿ ‹∆ Á∂
√øÍ≈ÁÈ ’appleÈ ÂØ∫ Í«‘Òª «¬√ Á≈ Ȫ ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ ÍÀ «◊¡≈Õ «¬√ ÷appleÛ∂ È≈Ò
«ÓÒÁ≈ ‹πÒÁ≈ «¬’ ‘Øapple ÷appleÛ≈ Ì≈¬∆ ◊πappleÓπ÷ «√øÿ ˘ ‘ª«¯˜≈Ï≈Á (ÓΩ‹»Á≈ «˜Ò≈ ◊π‹appleª
Ú≈Ò≈, Í≈«’√Â≈È) ÂØ∫ ÍÃ≈Í ‘Ø«¬¡≈Õ «¬√ ˘ ‘≈«¯˜≈Ï≈Á Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ
«¬√ ˘ ÓÀ’≈Ò¯ √≈«‘Ï È∂ ¤ÍÚ≈«¬¡≈ √∆ «‹√ ’apple ’∂ «¬√ ˘ ÓÀ’≈Ò¯ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ Ú∆
’«‘øÁ∂ √ÈÕ ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ apple⁄∂ ‹≈‰ Á≈≈ √øÓ «¬√ Âapple∑ª «Ò«÷¡≈ ‘À :-
““’Ò‹π◊ ⁄≈apple ‘˜≈apple √ √À ÍÀ∫Â∆√ Ïapple√ Úapple«Â¡≈ ‘À”” ‹∂ ’apple «¬√ ’Ò‹π◊ Á∂
√øÓ Á≈ ¡ÀÒ. ‚∆. √Ú≈Ó∆ ’øȱ«ÍÂÒ∂ Á∆ «¬ø‚∆¡È «¬¯Óapple∆˜ È≈Ò ¬∆√Ú∆ √øÈ ’„∆¬∂ ª
AFCD ¬∆√Ú∆ ωÁ≈ ‘À «‹√ ÂØ∫ ÍÂ≈ Ò◊Á≈ ‘À «’ «¬‘ ‹ÈÓ √≈÷∆ AFCD ¬∆√Ú∆ «Ú⁄
«Ò÷∆ ◊¬∆Õ ¿∞√ √Ó∂∫ Ì≈¬∆ ◊πappleÁ≈√ ‹∆ ‹∆Á∂ √ÈÕ ‘Ø √’Á≈ ‘À «’ ’appleÂ≈ ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆
‹ÈÓ √≈÷∆ Á∂ √≈‘Ó‰∂ Ì≈¬∆ ◊πappleÁ≈√ ‹∆ Á∆ Í«‘Ò∆ Ú≈apple ‘ØÚ∂ «‹√ ÂØ∫ ÍÃÌ≈Ú ‘Ø ’∂ ‹ÈÓ
√≈÷∆ Á∂ √≈‘Ó‰∂ Ì≈¬∆ ◊πappleÁ≈√ ‹∆ Á∆ Í«‘Ò∆ Ú≈apple ‘ØÚ∂ «‹√ ÂØ∫ ÍÃÌ≈Ú ‘Ø ’∂ ‹ÈÓ √≈÷∆
«Ò÷∆ ◊¬∆ ‘ØÚ∂Õ «Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ Ú∆ ¿∞√ Ú∂Ò∂ «Ò÷∆ ‹≈ ⁄π’∆ √∆Õ √Ø «¬‘ «ÂøÈ∂
«Ò÷ª «¬’ Á»‹∆ È≈Ò Ï‘π Ó∂Ò ÷ªÁ∆¡ª ‘ÈÕ ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ ¡Â∂ «Ó‘appleÏ≈È
Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ Á∆¡ª ’¬∆ √≈÷∆¡ª «ÓÒÁ∆¡ª ‘È Â∂ ’¬∆ Ê≈Úª Â∂ «Ò÷ª Ú∆ «ÓÒÁ∆¡ª
‘ÈÕ «Ú√Ê≈apple Ò¬∆ Ú∂÷Ø ¡appleøÌ’≈ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ó‘appleÏ≈È ‹Ø «¬È∑ª √Âappleª Á∂ «Ò÷≈apple∆ È∂
√øÍ≈ÁÈ ’∆Â∆ ‘À, Í≥È≈ I@ ¡Â∂ IA «‹√ ÂØ∫ ÍÂ≈ Ò◊Á≈ ‘À «’ «¬‘ «ÂøÈ∂ ◊πapple» √≈«‘Ï Á∆¡ª
Óπ„Ò∆¡ª ÍappleøÍapple≈Úª Â∂ ¡≈Ë≈apple ‘ÈÕ
’¬∆¡ª «ÚÁÚ≈Ȫ Á≈ «ı¡≈Ò ‘À «’ «¬‘ ‹ÈÓ √≈÷∆ Ì≈¬∆ √∂Ú≈ Á≈√ È∂ AEHH
¬∆√Ú∆ «Ú⁄ «Ò÷∆ ¡Â∂ √Ì ÂØ∫ Íπapple≈‰∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «¬‘ ‘∆ ‘ÀÕ A Íapple «¬√ «Ò÷∂ ‹≈‰ Á∆ «ÓÂ∆
¡Â∂ «‘√ Á∂ ’appleÂ≈ Á∂ È≈ Á∆ «’√∂ ʪ ÂØ∫ ÍπÙ‡∆ È‘∆∫ ‘πøÁ∆Õ ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ Á∆
’≈Í∆ ÂØ∫ Í«‘Òª Á∆ «Ò÷∆ ’ج∆ ‘ºÊ «Ò÷ ȑ∆∫ «ÓÒÁ∆ «‹√ ÂØ∫ AEHB ¬∆√Ú∆ ‹ª «¬√ Á∂
È∂Û∂ Á≈ ÍÂ≈ Ò◊∂Õ «¬√ Á∆ ¡≥ÁappleÒ∆ ◊Ú≈‘∆ ÂØ∫ ÍÂ≈ Ò◊Á≈ ‘À «’ «¬‘ AFCD ¬∆√Ú∆ «Ú⁄
«Ò÷∆ ◊¬∆, «‹Ú∂∫ «’ ¡√∆∫ ¿∞Â∂ Á√ ¡≈¬∂ ‘ªÕ ‘apple ‘≈Ò «Ú⁄ «¬«Â‘≈√’ ͺ÷ ÂØ∫ «¬‘ «¬’
Ú‚ÓπÒ∆ apple⁄È≈ ‘ÀÕ «¬‘ «¬’Ø «¬’ ‹ÈÓ √≈÷∆ ‘À «‹√ «Ú⁄ √ø’Ø⁄Ú∂∫ „ø◊ È≈Ò ◊πapple» È≈È’
√≈«‘Ï √ÏøË∆ Ú‚ÓπÒ∆ ‹≈‰’≈apple∆ «ÓÒÁ∆ ‘À:-
A. «‹ºÊ∂ «‹ºÊ∂ Ú‰‹≈apple∂ ¡≈͉≈ ÍÛ≈ ω≈Á∂ √Ò ¿∞Ê∂ ’∞fi √Ó∂∫
Ï≈¡Á ‡ª‚≈ È≈ Á≈ È◊apple ¡≈Ï≈Á ‘Ø ‹ªÁ≈ √∆Õ «‹Ú∂∫ ̺‡∆ ¡≈͉≈ «Í≥‚ª Á≈ Ȫ ÂÒÚø‚∆
apple÷Á∂ √È, «¬√∂ Âapple∑ª Ú‰apple≈‹∂ ¡≈͉∂ «Í≥‚ª Á≈ Ȫ ‡ª‚≈ apple÷Á∂ √ÈÕ Ú‰‹≈«apple¡ª Á∂ ‡ª‚∂ Á∆
√≈÷∆ «Ú⁄ ÙÏÁ Ú‰‹≈«apple¡ª ˘ √øÏØËÈ ’apple ’∂ ¿∞⁄≈«apple¡≈ ‘ÀÕ Ú‰‹≈«apple¡ª Á≈ ‡ª‚≈ È≈
Á≈ È◊apple «apple¡≈√ apple≈ÓÍπapple ¡‹ ’Ò «˜Ò≈ apple≈ÓÍπapple «Ú⁄ Óπapple≈Á≈Ï≈Á Á∂ È∂Û∂ Âapple≈¬∆ Á∂ È≈Ò
Á∂ «¬Ò≈’∂ «Ú⁄ È≈È’ ÓÂ∂ ÂØ∫ Áº÷‰ ÚÒ ‘ÀÕ ‘π‰ Ú∆ È◊apple Á≈ È≈ Ú‰‹≈«apple¡ª Á≈ ‡ª‚≈
‘ÀÕ Ú‰‹≈«apple¡ª Á∂ ‡ª‚∂ Ú≈Ò∆ √≈÷∆ «¬Ê∂ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ ‘ÀÕ «¬√ Âapple∑ª «’Û∆¡ª Í·≈‰ª ‹ª
A. Ú∂÷ Ó‘≈È ’ØÙ Ì≈‘∆ ’≈‘È «√øÿ Ì≈Ù≈ «ÚÌ≈◊, AIF@ Í≥È≈ AGB, ÙÏÁ √∂Ú≈ Á≈√
(xv)

«’Û∆¡ª ¡¯ˆ≈Ȫ ÓΩ‹»Á≈ «˜Ò≈ ◊πappleÁ≈√Íπapple «Ú⁄ ‘À Â∂ √Ã∆ ◊πapple» ‘apple ◊Ø«ÏøÁÍπapple Á∂ È∂Û∂ ‘ÀÕ «¬ÊØ∫
Á∂ ’∞ºfi Óπ√ÒÓ≈È ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ «√º÷ ω∂Õ «¬‘ Ú∆ √≈÷∆ ’∂ÚÒ «¬√ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄Ø∫
«ÓÒÁ∆ ‘ÀÕ
B. ’∆Û È◊apple ‹ª ’∆Û-◊apple≈Ó ÓΩ‹»Á≈ ÏÀ‹ È≈Ê Á≈ Íπapple≈‰≈ Ȫ √∆Õ «¬Ê∂
’∆‚ª Á∆ ’ΩÓ Ú√Á∆ √∆ «‹È∑ª Á≈ ‘≈Ò ’∆Û È◊apple Á∂ Ó≥Áapple «Ú⁄ Ò◊∂ «√Ò≈ Ò∂÷ª ÂØ∫ «ÓÒÁ≈
‘ÀÕ ÏÀ‹ È≈Ê («˜Ò≈ ’ª◊Û≈, «‘Ó≈⁄Ò ÍÃÁ∂Ù) ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ ÍË≈appleÈ Á≈ ÍÂ≈ «¬ÊØ∫
Ò◊Á≈ ‘ÀÕ «¬’ ‘Øapple È◊apple ’؇Ò≈ Ó∆¡≈ «Óº·≈ Í√apple»apple («˜Ò≈ «√¡≈Ғ؇-Í≈«’√Â≈È) «Ú⁄
‹≈‰ Á≈ ÍÂ≈ Ú∆ «¬√ ‹ÈÓ √≈÷∆ ÂØ∫ Ò◊Á≈ ‘ÀÕ
C. «¬√ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ ¡√≈Ó ˘ ¡≈√≈ Á∂Ù «Ò«÷¡≈ ‘À Â∂ Áº«√¡≈ ‘À «’
¡≈√≈ Á∂Ù Á∂ apple≈‹∂ √ÓπøÁapple Á∂ √ø’∂ ÂØ∫ ÍÂ≈ Ò◊Á≈ ‘À «’ ¡≈√≈ Á∂Ù ¡≈√≈Ó ‘∆ √∆Õ «¬√∂ Âapple∑ª
Á∂Ù Á≈ ’ÊÈ ‘À, ËÈ≈√apple∆ ¡≈√≈Ó Á∂ Í»appleÏ «Ú⁄ «¬’ Ú≈Á∆ Á≈ Ȫ ‘À ‹Ø ËÈ≈√apple∆ Á«apple¡≈
ω≈Á≈ ‘ÀÕ «¬È∑ª Á∂ «Ú√Ê≈apple Ò¬∆ Ú∂÷Ø √≈÷∆ “Ú√Á∂ apple‘∂ ¿∞‹Û ‹≈Ú∂Õ” «¬‘ ‹≈‰’≈apple∆ Ú∆
«¬‘ ‹ÈÓ √≈÷∆ Á∂∫Á∆ ‘ÀÕ
D. ÓıÁ»Ó Ï‘≈ÚÒ ‘º’, ÓπÒÂ≈È «ÈÚ≈√∆ Ï‘≈¿∞Á-Á∆È «˜’apple∆¡≈ Á∆ ¡ΩÒ≈Á
«Ú⁄Ø∫ √∆ ¡Â∂ ¡Í‰∂ √Ó∂ Ï‘≈¿∞Á∆È «˜’apple∆¡≈ Á∂ Ó˜≈apple Á≈ ÓıÁ»Ó √∆Õ «¬‘ ◊πapple» È≈È’
√≈«‘Ï Á≈ √Ó’≈Ò∆ √∆Õ «¬√ ˘ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ ÓıÁ»Ó Ï‘≈ÚÁ∆ «Ò«÷¡≈ ‘ÀÕ «¬√ Á∂ ◊πapple»
√≈«‘Ï ˘ «ÓÒ‰ Á≈ Úapple‰È «¬√ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄Ø∫ «ÓÒÁ≈ ‘ÀÕ («Ú√Ê≈apple Ò¬∆ Á∂÷Ø √≈÷∆
Ï‘≈-¿∞Á-Á∆È ÓıÁ»Ó È≈Ò Ó∂Ò)
E. ¡≈¬∆È-«¬-¡’Ïapple∆ Á∂ ’ÊÈ ¡È∞√≈apple «ÍÙ≈Úapple È◊apple ◊Øapple÷ ‘‡Û∆ Á∂
È≈Ò ¡≈Ï≈Á ‘Ø«¬¡≈Õ ◊Øapple÷ ‘‡Û∆ ‘π‰ Ú∆ ÍÙ≈Úapple Á≈ «¬’ Íë√Ë ¡√Ê≈È ‘ÀÕ ◊πapple» √≈«‘Ï Á∂
◊Øapple÷ ‘‡Û∆ ‹≈‰ Á≈ Úapple‰È «¬√ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄Ø∫ «ÓÒÁ≈ ‘ÀÕ
F. «¬‘ √Ì ÂØ∫ Úº‚∆ ◊ºÒ «‹√ Á≈ ’ÊÈ «’√∂ ‘Øapple ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ È‘∆∫ ‘À,
¿∞‘ «¬‘ ‘À «’ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï È∂ ‹ØÂ∆ ‹Ø √Ó≈¿∞‰ ÂØ∫ Í«‘Òª ¡≈͉∆ Ï≈‰∆ ◊πapple» ¡≥◊Á
√≈«‘Ï ˘ √Ω∫Í «ÁºÂ∆ ““«ÂÂ∞ Ó‘«Ò ‹Ø ÙÏÁ ‘Ø¡≈, √Ø ÍØÊ∆ ◊πapple ¡≥◊Á ‹Ø◊ «ÓÒ∆Õ””
«¬«Â‘≈√’ ͺ÷ ÂØ∫ Ú∂«÷¡≈ ÚÒ≈«¬Â √≈÷∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «¬’ Ï‘π ڂÓπºÒ∆ apple⁄È≈
‘ÀÕ ¡≈’≈apple «Ú⁄ «¬‘ ¤Ø‡∆ ‘À Â∂ Ì≈¬∆ ◊πappleÁ≈√ Á∆ Í«‘Ò∆ Ú≈apple ¡Â∂ «Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ
√≈÷∆ Á∆ √Ó’≈Ò∆ apple⁄È≈ ‘ÀÕ «¬√ Ò¬∆ ¡√ª ¡≥Â’≈ «Ú⁄ «¬√ ‹ÈÓ √≈÷∆ ˘ Í«‘Ò≈
¡√Ê≈È «ÁºÂ≈ ‘ÀÕ
Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ ó Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ Á∂ ¡appleøÌ «Ú⁄
«Ò«÷¡≈ ‘À «’ Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ ◊πapple» ¡≥◊Á √≈«‘Ï È∂ «Ò÷Ú≈¬∆Õ Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈
«‹√ ˘ ◊πapple» √≈«‘Ï Á∂ Ó‘≈È √≈÷∆ ◊πapple» √≈«‘Ï Á∂ Ó‘≈È √¯appleª «Ú⁄ √≈Ê∆ Áº«√¡≈ ‘ÀÕ ¿∞‘
‘≈Ò Á√Á≈ «◊¡≈ Â∂ √πÒÂ≈ÈÍπapple Á≈ ÍÀÛ≈, ‹≈ ÓØ÷≈ ÷ºÂapple∆ «Ò÷Á≈ «◊¡≈Õ ‹∂ ’apple «¬√
‹≈‰’≈apple∆ ˘ √⁄ Ó≥È Ò¬∆¬∂ ª «¬‘ ‹ÈÓ √≈÷∆ √Ì ÂØ∫ ÚË ÍÃÓ≈‰∆’ ¡Â∂ ◊πapple» √≈«‘Ï
√øÏøË∆ Íπapple≈‰∆ ÍappleøÍapple≈ Á∆ ÍappleÂ’∆ ‘؉∆ ⁄≈‘∆Á∆ √∆Õ Íapple «¬√ Á∂ ¿∞Ò‡ «¬√ Á∂ ¡«Ë¡ÀÈ ÂØ∫
(xvi)

¿∞ÍappleØ’Â ’ج∆ Ú∆ ◊ºÒ √º⁄ ÍappleÂ∆ ȑ∆∫ ‘πøÁ∆Õ ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ ¡Â∂ «¬√ ‹ÈÓ
√≈÷∆ Á≈ ‡≈’apple≈ ’∆«Â¡ª ÍÂ≈ Ò◊Á≈ ‘À «’ «¬√ ‹ÈÓ √≈÷∆ Á∆ ÏØÒ∆ ¿∞√ Á∂ ‡≈’apple∂ Â∂
ÈÚ∆È ‘À «‹Ú∂∫ ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ Ì≈¬∆ Ò≈ÒØ ˘ “Ï≈„∆√π” «Ò«÷¡≈ ‘À ¡Â∂
Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ “Âapple÷‰≈”Õ Ï≈„∆√π Á∂ ‡≈’apple∂ Â∂ “Âapple÷≈‰” ÈÚ∆È ÙÏÁ ‘À ‹Ø
¡‹ ’Ò∑ Ú∆ Úapple«Â¡≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ÓΩ‹»Á≈ «˜Ò≈ ◊π‹appleªÚ≈Ò≈ (Í≈«’√Â≈È) «Ú⁄ ¬∂ÓÈ≈Ï≈Á
¡√Ê≈È Á≈ Ȫ «‚√«‡z’‡ ◊π‹appleªÚ≈Ò≈ ◊˜∂‡∆¡apple ¡È∞√≈apple ¡’Ïapple Ï≈ÁÙ≈‘ Á∂ √Ó∂∫ Óπ‘øÓÁ
¡Ó∆È È∂ ¡≈͉∂ Ȫ Â∂ apple«÷¡≈Õ Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ È∂ «¬√ ˘ ¬∂ÓÈ≈Ï≈Á «Ò«÷¡≈
‘À Íapple ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ È∂ «¬√∂ È◊apple ˘ √ÀÁÍπapple «Ò«÷¡≈ ‘ÀÕ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂
√Ó∂∫ «¬√ È◊apple Á≈ Ȫ √ºÔÁÍπapple √∆ ¡Â∂ Ï≈Ïapple È∂ ¡≈͉∆ Âؘ’ «Ú⁄ «¬√ È◊apple Á≈ Ȫ
√ºÔÁÍπapple «Ò«÷¡≈ ‘ÀÕ √Ø √ÀÁÍπapple ‹ª √ºÔÁÍπapple «˜¡≈Á≈ ·∆’ ‘ÀÕ «¬√ ÂØ∫ √Á≈ ÙÏÁª Á∆
ωÂapple ¡Â∂ ÏØÒ∆ ÂØ∫ Ú∆ Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ Á∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ¡Â∂ «Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆
‹ÈÓ √≈÷∆ ÂØ∫ «ÍÂØ∫ «Ò÷∆ ÍappleÂ∆ ‘πøÁ∆ ‘ÀÕ «˜¡≈Á≈ «Ú√Ê≈apple Ò¬∆ Ú∂÷Ø Ì≈¬∆ ’appleÓ «√øÿ Á∆
«Ò÷∆ Íπ√Â’ ““’Â’ «’ «Ú√≈÷”” «‹√ «Ú⁄ Ï≈Ò∂ Ï≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ √øÏøË∆ ÷πÒ∑∆ «Ú⁄≈apple
’∆Â∆ ◊¬∆ ‘ÀÕ
Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ √ÏøË∆ «¬‘ «Ò«÷¡≈ ‘À «’ «¬‘ √øË» ‹≈ Á≈ ‹º‡ ◊πapple» È≈È’ ‹∆ Á≈
Ï⁄ÍÈ Á≈ √≈Ê∆ √∆Õ Íapple «¬√ Á∆ ÍπÙ‡∆ «’√∂ ‘Øapple ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄Ø∫ È‘∆∫ ‘πøÁ∆Õ Ì≈¬∆ ◊πappleÁ≈√
‹∆ È∂ Í«‘Ò∆ Ú≈apple «Ú⁄ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ √≈Ê∆ ÓappleÁ≈È∂ Á≈ ’ÊÈ Âª ‘À Íapple Ï≈Ò∂ Á≈
È‘∆∫Õ Ì≈¬∆ ◊πappleÁ≈√ Á∆ «◊¡≈appleÚ∆∫ Ú≈apple «Ú⁄ Í«‘Ò∂ ¤∂ ◊πapple»¡ª Á∂ √Ó∂∫ Íë√ºË «√º÷ª Á∂ È≈
Áº√∂ ‘ÈÕ ¿∞È∑ª «Ú⁄ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ «√º÷ª Á∂ È≈Úª «Ú⁄ Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ Á≈ Ȫ È‘∆∫Õ
ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ ¡Â∂ «Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ Ú∆ Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ Á∆ ‘Ø∫Á
Ï≈apple∂ ÍπÙ‡∆ È‘∆∫ ‘πøÁ∆Õ «¬‘ √Ì Ó≥ÈÁ∂ ‘È «’ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ’ØÒ Ì≈¬∆ Ò«‘‰≈ ‹∆ ÿ‡Ø
ÿ‡ «ÂøÈ √≈Ò, ÚºË ÂØ∫ ÚºË √ºÂ ¡Î √≈Ò apple‘∂Õ «¬√ Ò¬∆ ¿∞‘ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ √Ì
Íë√Ë «√º÷ª ˘ ‹≈‰Á∂ ‘؉◊∂Õ Íapple «¬‘ ‘Àapple≈È∆ Á∆ ◊ºÒ ‘À «’ ¿∞‘ Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ ˘ È‘∆∫ ‹≈‰Á∂
√È ¡Â∂ Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ ◊πapple» √≈«‘Ï ˘ È‘∆∫ ‹≈‰Á≈ √∆Õ Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ Á∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ Á∂ ¡appleøÌ’
ÙÏÁ «¬‘ √ÍÙ‡ ’apple Á∂∫Á∂ ‘È «’ È≈ Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ ◊πapple» ¡≥◊Á ‹∆ ˘ ‹≈‰Á≈ ¡Â∂ È≈ ◊πapple»
¡≥◊Á ‹∆ Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ ˘:-
““Ï≈Ò∂ √øË» ˘ «¬‘ ⁄≈‘ √∆ ‹∂ ◊πapple» Íapple◊‡ ‘ØÚ∂ ª ÁappleÙÈ ‹≈¬∆¡ÀÕ Ï≈Ò∂ √øË»
√π«‰¡≈ ‹Ø ◊πapple» È≈È’ «¬’ ÷Âapple∂‡≈ ¡≥◊Á ‘À ¿∞√ È∂ Ê≈Í ⁄«Ò¡≈ ‘ÀÕ ‹≈«Â «Âappleπ‘È ‘ÀÕ Íapple
‹≈‰∆Á≈ È‘∆∫ ’∂‘Û∂ Ê≈¿∞ ¤«Í ÏÀ·≈ ‘ÀÕ ıÏapple √π‰∆ ÷‚±apple ÷«‘«apple¡ª Á∆ «Ú«⁄ ÏÀ·≈ ‘ÀÕ «¬‘
√𫉠’∂ Ï≈Ò≈ √øË» ◊πapple» ¡ø◊Á Á∂ Áapple√È ¡≈«¬¡≈ ‹Ø «’Â∞ √’«Â ¡≈‘∆ √Ø Ì∂‡ ÒÀ ¡≈«¬¡≈Õ
„»„ ÒËØ√πÕ ¡◊À Á∂÷À ª ◊πapple» ¡≥◊Á ÏÀ·≈ Ï≈‰∞ Ú‰Á≈ ‘ÀÕ Ï≈Ò∂ √øË» ‹≈«¬ ÓÊ≈ ‡∂«’¡≈ ¡◊Ø∫
◊πapple» ¡≥◊Á ÏØ«Ò¡≈, ¡≈¿∞ Ì≈¬∆ √«Â ’appleÂ≈apple ÏÀ·Ø ‹∆Õ ◊πapple» ¡≥◊Á Ú≈‰∞ Ú‡‰Ø∫ apple«‘ ◊«¬¡≈Õ
◊πapple» ¡≥◊Á Ï≈Ò∂ ˘ Íπ¤‰≈ ’∆Â≈, Ì≈¬∆ «√º÷ «’ÊØ∫ ¡≈«¬˙Õ «’¿∞ ’«apple ¡≈Ú‰∞ ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ
’¿∞‰ ‘ØÁ∂ ‘ØÕ Âª Ï≈Ò∂ √øË» ‘«Ê ‹ØÛ∂ ◊πapple» ‹∆ ‘Ø∫Á≈ ‘ª ‹‡∂‡≈, È≈¿∞ ‘À Ï≈Ò≈ ◊Ø √øË» ÚÂÈ
(xvii)

apple≈«¬ ÌØ«¬ Á∆ ÂÒÚø‚∆ ‘ÀÕ
(«Í¡≈apple∂ Ò≈Ò ’Í»apple Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ ÍÂapple≈ B ¡≥Â’≈ BBA)
‚≈: ‡appleøÍ È∂ ‹ÁØ∫ «¬ø‚∆¡≈ ¡≈«Î√ «Ú⁄ AHGB ¬∆√Ú∆ «Ú⁄ Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ
√≈÷∆ Á≈ ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ È≈Ò ‡≈’apple≈ ’∆Â≈ ª ¿∞√ È∂ «Ò«÷¡≈ √∆ :-
“The later tradition whichh pretends to have knowledge of all the details of
the life of Nanak was, therefore, compelled to put forth as voucher for its sundry
tales and stories, Bhai Bala, who is said to have been the constant companion of
Nanak from his youth up, whereas our old Janam Sakhi does not even once mention
Bhai Bala. If Bhai Bala had been a constant companion of Nanak and a sort of
mentor to him as he appears now in the current Janam Sakhi, it would be quite
incomprehensive why never a single allusion should have been made to him in old
tradition.” 1
““«Í¤Ò∂apple∆¡ª appleÚ≈«¬Âª «‹È∑ª «Ú⁄ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ ‹∆ÚÈ √ÏøË∆ √Ì
«Ú√Ê≈apple Á≈ ÍÂ≈ ‘؉ Á≈ Á≈‘Ú≈ ‘À, «¬√ ◊ºÒ Ò¬∆ Ó‹Ï»apple ‘Ø«¬¡ª «’ ¡≈͉∆¡ª ’‘≈‰∆¡ª
¡Â∂ ’Ê≈Úª Á∆ ÍappleØÛÂ≈ Ò¬∆ «’√∂ «Ú¡’Â∆ ˘ √≈‘Ó‰∂ «Ò¡≈¿∞‰Õ «¬‘ Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ ‹∆
«‹√ ˘ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ Ï⁄ÍÈ Á≈ √≈Ê∆ Á«√¡≈ «◊¡≈Õ ‹∂’apple Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ √Ã∆ ◊πapple»
È≈Ò’ Á∂Ú ‹∆ Á≈ √Á≈ È≈Ò apple«‘‰ Ú≈Ò≈ √≈Ê∆ Â∂ √Ò≈‘’≈apple ‘πøÁ≈ ª «¬‘ ◊ºÒ «ÏÒ’∞Ò
√Ófi È‘∆∫ ¡≈Á∆ «’ Íπapple≈ÂÈ ÍappleøÍapple≈ Â∂ ¡Ë≈apple ‹ÈÓ √≈÷∆¡ª «Ú⁄ ¿∞√ √øÏøË∆ «¬’
Ú≈apple∆ Ú∆ √ø’∂ ȑ∆∫ ¡≈Á≈Õ””
ÏÛ∆ ÷πÙ «’√ÓÂ∆ Á∆ ◊ºÒ ‘À «’ Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ Á∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ ˘ √Ófi‰ Ò¬∆ √≈˘
«¬’ √Â≈apple∑Ú∆∫ ÙÂ≈ÏÁ∆ ¬∆√Ú∆ «Ú⁄ ◊πapple» ‘«apple apple≈¬∂ √≈«‘Ï Á∂ √Ó∂∫ Á≈ «Ò«÷¡≈ Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ Á∆
‹ÈÓ √≈÷∆ Á≈ ÷appleÛ≈ «ÓÒ «◊¡≈ ‘ÀÕ «¬√ ÷appleÛ∂ ˘ √øÓ AGAE «Ï’appleÓ∆ Ì≈Ú AFEH ¬∆√Ú∆
◊Øapple÷ Á≈√ È∂ «Ò«÷¡≈Õ «¬‘ ÷appleÛ≈ «ÁºÒ∆ «Ú⁄ √Ã∆ «Í¡≈apple∂ Ò≈Ò ’Í»apple ’ØÒ «Í¡≈ ‘À Â∂ «¬√
Á∆ ¯Ø‡Ø ’≈Í∆ Í≥‹≈Ï∆ Ô±È∆Úapple«√‡∆ Á∂ Í≥‹≈Ï «¬«Â‘≈√ ¡«Ë¡ÀÈ «ÚÌ≈◊ Í≈√ ÍÃ≈Í ‘ÀÕ √Ã∆
«Í¡≈apple∂ Ò≈Ò ’Í»apple Á∂ Ú‚∂ Ú‚∂apple∂ Ò≈‘Ωapple Á∂ Íπapple≈‰∂ Ú√È∆’ª «Ú⁄Ø∫ ÓÈ ‹Ø ¡·≈apple∑Ú∆∫ √Á∆ Á∂
¡ı∆apple «Ú⁄ «ÁºÒ∆ ‹≈ ’∂ ¡≈Ï≈Á ‘ج∂Õ Ù≈«¬Á «¬‘ ¿∞‘ ‘∆ √Óª √∆ ‹ÁØ∫ Í≥‹≈Ï «Ú⁄ Ì≈apple∆
’≈Ò «Í¡≈ √∆Õ
«¬√ ÷appleÛ∂ Á∂ Һ̉ ÂØ∫ Í«‘Òª Ì≈¬∆ ’appleÓ «√øÿ, Ì≈¬∆ √≈«‘Ï ‚≈: Ú∆apple «√øÿ ¡Â∂
‘Øapple «ÚÁÚ≈Ȫ Á≈ «ı¡≈Ò √∆ «’ Ï≈Ò∂ Á∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ ◊πapple» ◊Ø«ÏøÁ «√øÿ ‹∆ Á∂ √Ó∂∫ «Ò÷∆ ◊¬∆
Â∂ «¬√ ÂØ∫ Í«‘Òª È‘∆∫Õ ’appleÓ «√øÿ ““’Â’ «’ «Ú√≈÷”” «Ú⁄ Í≥È∂ BD@ Â∂ «Ò÷Á∂ ‘È :-
““◊πapple» ◊Ø«ÏøÁ «√øÿ ‹∆ √øÓ AGCB (Ì≈Ú AFGE ¬∆√Ú∆) «Ú⁄ ◊ºÁ∆ ¿∞Â∂ ÏÀ·∂ √ÈÕ «¬√ Ò¬∆
«¬‘ ◊ºÒ ⁄ø◊∂ «ÚÙÚ≈√ È≈Ò ’‘∆ ‹≈ √’Á∆ ‘À «’ Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ √Ã∆ ◊πapple»
A. Adit Granh, Dr. Ernest Trumpp.
‚¡≈Ï≈«Á, apple∆’‡apple ¡appleÈÀ√‡ ‡appleøÍ, ‚È, AHGG, ̻Ӓ≈ Í≥È≈ E.
(xviii)

◊Ø«ÏøÁ «√øÿ ‹∆ Á∂ √Ó∂∫ ÂØ∫ Í«‘Òª È‘∆∫ ω∆Õ ¡≈Í Á∂ ¡ı∆appleÒ∂ √Ó∂∫ «Ú⁄ ω∆ ‘ØÚ∂◊∆Õ”” A «¬√
‹ÈÓ √≈÷∆ Á∆ ‘Ø∫Á È∂ «¬‘ √ÍÙ‡ ’apple «ÁºÂ≈ ‘À «’ AFEH ¬∆√Ú∆ «Ú⁄ Ï≈Ò∂ Á∆ ‹ÈÓ √≈÷∆
ÓΩ‹»Á √∆Õ Íapple «¬‘ ◊ºÒ «¬Ê∂ Óπ’Á∆ È‘∆∫ «’«’ ¡√ª Ú∂÷‰≈ ‘À «’ Ï≈Ò∂ Á∆ ‹ÈÓ √≈÷∆
«’Ú∂∫ ‘Ø∫Á «Ú⁄ ¡≈¬∆Õ
«¬‘ ◊ºÒ Ó≥È∆ ‹ªÁ∆ ‘À «’ Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ Ï≈Ï≈ ‘øÁ≈Ò Á∆ Íapple⁄∆ Á∂
«Í¤Ø∫ «Ò÷∆ ◊¬∆Õ “◊πapple» ‘øÁ≈Ò ÍÃ’≈Ù” ¡È∞√≈apple Ï≈Ï∂ ‘øÁ≈Ò Á≈ ‹ÈÓ AEGC ¬∆√Ú∆ Â∂
«Á‘ªÂ AFDH ¬∆√Ú∆ «Ú⁄ ‘Ø«¬¡≈ B Õ ‘øÁ≈Ò Á∂ ÍπºÂapple «ÏË∆ ⁄øÁ Á≈ «Á‘ªÂ AFEH ¬∆: «Ú⁄
‘Ø«¬¡≈ Â∂ «¬√ √≈Ò ‘∆ Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ Á∆ ’≈Í∆, «‹√ ˘ ¡√ª ¡≥Â’≈ «Ú⁄
«ÁºÂ≈ ‘À, «Ò÷∆ ◊¬∆Õ ’appleÓ «√øÿ Á∂ ’ÊÈ ¡È∞√≈apple «‹√ «Ò÷ ÂØ∫ «¬‘ ‹ÈÓ √≈÷∆ ÍÃÌ≈ÚÂ
‘ج∆ ‘À ¿∞‘ “Íapple⁄∆ Ï≈Ï≈ ‘øÁ≈Ò C ” ‘ÀÕ Íapple⁄∆ Ï≈Ï≈ ‘øÁ≈Ò «Ú⁄ ‘øÁ≈Ò Á≈ ‹∆ÚÈ ‘ÀÕ «¬‘
Íapple⁄∆ AFEE ¬∆√Ú∆ «Ú⁄ «Ò÷∆ ◊¬∆ D Õ «¬√ Âapple∑ª «¬‘ AFEH ¬∆√Ú∆ Á∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ Ï≈Ò∂ Á∆
‹ÈÓ √≈÷∆ Á≈ Í«‘Òª ‹ª Á»‹≈ ¿∞Â≈apple≈ ‹≈ÍÁ∆ ‘ÀÕ Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ Ó√øÁª Ï≈apple∂
«ÁºÂ∆ ‡»’ ÂØ∫ ’¬∆¡ª Á≈ «Ú⁄≈apple ‘À «’ «¬‘, ‹ÈÓ √≈÷∆ ◊πapple» ◊Ø«ÏøÁ «√øÿ ‹∆ Á∂ √Ó∂∫ «Ò÷∆
‘ØÚ∂◊∆Õ Íapple Ó√øÁª Ï≈apple∂ «ÁºÂ∆ ‡»’ AFEH ¬∆√Ú∆ Á∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ Ú∆ ‘ÀÕ Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ Á∂
«Á‘ª ÂØ∫ Í«‘Òª «¬√ ‹ÈÓ √≈÷∆ Á∂ ¡ı∆apple «Ú⁄ «Ò«÷¡≈ ‘ÀÕ ◊πapple» ¡≥◊Á √≈«‘Ï ’«‘øÁ∂ ‘È
““«¬‘ ◊ºÒ ◊πapple» È≈È’ ˘ ’appleÂ≈apple Á∂÷≈¬∆ ‘À È‘∆∫ ª ̬∆ Ï≈Ò≈ ÌÒ∂ Ó‘ª Íπapple÷ √ø◊ª Á∆¡ª
’≈apple ¡Â∂ Ì∂‡ª Á∂÷ ’apple Ì¿∞ÁÒ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ √≈ÏÂ∞ È‘∆∫ ’«‘ ‘√’Á∂Õ Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ Â∞√≈ Â∂
’appleÂ≈apple Á∆ Ï‘π «Ó‘appleÏ≈Ò◊∆ ‘À”” (‹ÈÓ √≈÷∆ «Í¡≈apple∂ Ò≈Ò≈ Ú≈Ò∆ Í≥È≈ BFG ¡≥Â’≈
CBH)Õ «¬√ ÂØ∫ ÍÂ≈ Ò◊Á≈ ‘À «’ Ó√øÁ ◊πapple» ‘«apple apple≈¬∂ √≈«‘Ï ‹∆ Á∂ √Ó∂∫ ÂØ∫ Í«‘Òª ◊πapple» ‘«apple
◊Ø«ÏøÁ √≈«‘Ï Á∂ √Ó∂∫ ÂØ∫ ‘∆ «Ú◊ÛÈ∂ ¡appleøÌ ‘ج∂ √È E Õ Ó√øÁª Á∆ ‘≈Ò «ÁÈ Ï«ÁÈ
«Ú◊ÛÁ∆ ◊¬∆ Â∂ ◊πapple» ◊Ø«ÏøÁ «√øÿ ‹∆ È∂ «¬√ √ø√Ê≈ ˘ ÏøÁ ’apple «ÁºÂ∆Õ
«¬’ «√˪Â, ‹Ø «¬√ ◊ºÒ Á∆ ÍπÙ‡∆ ’appleÁ≈ ‘À «’ «¬‘ ‹ÈÓ √≈÷∆ ‘øÁ≈Ò∆¡ª È∂
«Ò÷Ú≈¬∆ ‘À, «¬‘ ‘À «’ «¬√ «Ú⁄ Í≥‹≈ √≈÷∆¡ª «Ú⁄ ‘øÁ≈Ò Á≈ ‹ÈÓ ‘؉≈ ◊πapple» È≈È’
√≈«‘Ï Á∂ Ó»ø‘Ø∫ Áº«√¡≈ ‘ÀÕ «¬‘ Í≥‹ √≈÷∆¡ª «¬‘ ‘È :-
A. Íë‘Ò≈Á Ì◊ Ú≈Ò∆ √≈÷∆,
B. Ëà Ì◊ Ú≈Ò∆ √≈÷∆
C. «√˪ Ú≈Ò∆ √≈÷∆
D. Í≥‚ Á∆È È≈Ê Ú≈Ò∆ √≈÷∆
E. ÿØ‘∂ ‹‡ Ú≈Ò∆ √≈÷∆
«¬È∑ª Í≥‹ª √≈÷∆¡ª «Ú⁄ Áº«√¡≈ ‘À «’ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ÂØ∫ «Í¤Ø∫ ‘øÁ≈Ò ÍÀÁ≈
A. ’Â’ «’ «Ú√≈÷, ’appleÓ «√øÿ Í≥Ò≈ BD@
B. ◊πapple» ‘øÁ≈Ò ÍÃ’≈Ù, Ó√øÁ Ó≈¬∆ Á≈√ ¿∞apple¯ √øπÁapple «√øÿ, ¡≥«ÓÃÂ√apple AIED, Í≥È≈ AFA
C. ’Â’ «’ «Ú√≈÷, ’appleÓ «√øÿ Í≥È≈ BD@
D. ’Â’ «’ «Ú√≈÷, ’appleÓ «√øÿ ÍøÈ≈ BD@
E. ÍÃÓ √πÓ≈apple◊ ◊Ãø’, «È¿± Ïπº’ ’øÍÈ∆, ‹Ëapple AIFE Í≥È≈ AB
(xix)

‘ØÚ∂◊≈ ‹Ø ◊πapple» È≈È’ ‹∆ ÂØ∫ ÚºË Â∂‹ ÍÃÂ≈Í Ú≈Ò≈ ‘ØÚ∂◊≈Õ «¬√ ÂØ∫ ÍÂ≈ Ò◊Á≈ ‘À «’
«Ò÷‰ Ú≈Ò≈ ’ج∆ ‘øÁ≈Ò Á≈ ⁄∂Ò≈ ‘À ‹Ø ’¬∆ Ú≈apple «¬’Ø ◊ºÒ ˘ «Ò÷ ’∂ «ÁzÛ∑ ’appleÚ≈¿∞‰≈
⁄≈‘πøÁ≈ ‘À «’ ‘øÁ≈Ò Á∆ Ó‘≈ÈÂ≈ ◊πapple» È≈È’ ÂØ∫ «˜¡≈Á≈ ‘ÀÕ «’√∂ ‘øÁ≈Ò Á∂ ⁄∂Ò∂ Á≈ «¬√
‹ÈÓ √≈÷∆ ˘ «Ò÷‰≈ «¬√∂ ◊ºÒ ÂØ∫ √ÍÙ‡ ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ Í≥‹∂ √≈÷∆¡ª AHIF ¬∆√Ú∆ Â’
¤≈Í∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª apple‘∆¡ª «‹Ú∂∫ «’ ‘øÁ≈Ò ÍÃ’≈Ù ◊ÃøÊ «Ú⁄ «Ò«÷¡≈ ‘ÀÕ ““È≈È’ Ù≈‘∆ DBG
(AHIF ¬∆√Ú∆) «Ú⁄ ‹Ø ‹ÈÓ √≈÷∆ √Ã∆ ◊πapple» È≈È’ Á∂Ú ‹∆ Á∆ ¤Í∆ ‘À ¿∞√ È∂ ⁄Ω∫‘ Í≥‹ª
√≈÷∆¡ª ÓÀ∫ √Ã∆ √«Â◊πapple ‘øÁ≈Ò ‹∆ Á≈ ÍÃ◊¡ ‘؉≈ √Ã∆ ◊πapple» È≈È’ Á∂Ú ‹∆ È∂ Ì«Úº÷ ÙÏÁØ∫ Ó∂∫
‘¤∆ Âapple∑ª ÷Ø‘Ò ’∂ Á«√¡≈ ‘À ¡Â∂ Íπapple≈‰∆¡ª ‹ÈÓ √≈÷∆¡ª ÓÀ∫ «¬‘Ȫ Í≥‹ª √≈÷∆˙ Ó∂∫ √Ã∆
◊πapple» ‘øÁ≈Ò ‹∆ ’∆ Ó«‘Ó≈ «¬√∂ ÂΩapple Â∂ appleΩÙÈ Í≈¬∆ ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ”” A «¬È∑ª Í≥‹ª √≈÷∆¡ª Á∆
ÍappleÍ≈‡∆ ‘øÁ≈Ò∆¡ª «Ú⁄ «˜¡≈Á≈ Íapple⁄ºÒ apple‘∆ ‹≈ÍÁ∆ ‘ÀÕ
AFEH ¬∆√Ú∆ Á∆ Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ Á∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ ÂØ∫ ¡≈appleøÌ ‘πøÁ∆ ‘À ¡Â∂ Ì≈¬∆
Ï≈Ò∂ Â∂ ‘∆ √Ó≈Í ‘πøÁ∆ ‘À «‹Ú∂∫ «’ «ÈÓÈ «Ò÷ ‡»’ª ÂØ∫ √ÍÙ‡ ‘À :- ““˝ √«Â◊πapple
ÍÃ√≈«ÁÕ ‹ÈÓ √≈÷∆ √Ã∆ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’∆Õ √øÓ 1582 Í≥Áz≈ √À «Ï¡≈√∆ «ÓÂ∆ ÚÀ√≈÷
√πÁ∆ Í≥⁄Ó∆ ÍØÊ∆ «Ò÷∆ ÍÀÛ∂ ÓΩ÷∂ √πÒÂ≈ÈÍπapple ’∂ ÷ºÂapple∆Õ ◊πapple» ¡≥◊«Á «Ò÷Ú≈¬∆ ÍÀÛ≈ ÓØ÷≈ Ï≈Ò∂
√øË» ‹‡∂‡∂ È≈«Ò apple≈«¬ Ìج∂ ’∆ ÂÒÚø‚∆ ¡≈«¬¡≈ ¡≈‘≈Õ ◊πapple» ¡◊øÁ ‹∆ È∂ „»«„’∂ ÒË≈ ¡≈‘≈
ÁØ Ó‘∆È∂ √Â≈apple≈ «ÁÈ «Ò÷«Á¡≈ Ò◊∂ ¡≈‘∂Õ ‹Ø ‘’∆’ «‹Ê∂ «‹Ê∂ «Îapple∂ ¡≈‘∂Õ «Â¤Ø «ÂÊØ Á∆
‘’∆’ √«‘‹ È≈«Ò Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ «Ò÷≈¬∆Õ Ï≈Ò∂ ¿∞Í«apple ◊πapple» ¡≥◊Á Ï‘π ıπÙ∆ ‘Ø«¬¡≈Õ Ì≈¬∆
Ï≈Ò≈ ¡Â∂ ÓappleÁ≈È≈ appleÏ≈Ï∆ È≈«Ò «Îapple∂ ¡≈‘≈Õ ÓØÁ∆÷≈È∂ Á∂ Ú÷ Ï≈Ò≈ È≈Ò∂ ¡≈‘≈Õ”” «¬‘
Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ Á≈ ¡appleøÌ ‘ÀÕ «¬√ ÂØ∫ ¡◊Ò∆ √≈÷∆ «¬√∂ √≈÷∆ Á≈ «Ú√Ê≈apple ‘ÀÕ
AEHB √øÓ Ú∆ ˆÒ ‘À «’«’ «¬√ √Ó∂∫ ◊πapple» È≈È’ ’appleÂ≈appleÍπapple «ÈÚ≈√ apple÷Á∂ √ÈÕ ¿∞‘
AEIF «Ï’appleÓ∆ AECI ¬∆√Ú∆ «Ú⁄ ‹ØÂ∆ ‹Ø √Ó≈¬Õ ◊‘π È≈Ò «Ú⁄≈«apple¡ª «¬‘ ÍÂ≈ Ò◊Á≈
‘À «’ «¬‘ ¡≈appleøÌ’ ‡»’ Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ Á≈ Íapple∆⁄Ô ‘À «‹√ ˘ Í≈¬∆ ÓappleÁ≈È∂ Á≈ √≈Ê∆ Á«√¡≈ ‘À
¡Â∂ Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ ¡Â∂ ÓappleÁ≈È≈ ◊πapple» È≈È’ È≈Ò «ÎappleÁ∂ Á√∂ ‘ÈÕ «¬Ê∂ «¬‘ «Èapple‰≈ ’apple Á∂‰≈
¡ÔØ◊ Ò‘∆∫ ‘ØÚ∂◊≈ «’ Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ Á≈ Ȫ «’√∂ ‘Øapple Íπapple≈ÂÈ «Ò÷ «Ú⁄ È‘∆∫ «ÓÒÁ≈Õ Ì≈¬∆
◊πappleÁ≈√ Á∆ «◊¡≈apple∑Ú∆∫ Ú≈apple «Ú⁄ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ √Ó∂∫ Á∂ «√º÷ª Á∂ Ȫ ¡≈Á∂ ‘È «‹Ú∂∫
Ï≈Ï≈ Ïπº„≈, ¡«‹Â≈ appleøË≈Ú≈, Ì◊∆appleÊ ¡≈«Á Íapple Ï≈Ò∂ Á∂ Ȫ È‘∆∫ ¡≈Á≈Õ ÓappleÁ≈È∂ Á≈ Ȫ
Í«‘Ò∆ Ú≈apple «Ú⁄ Ú∆ ‘À Â∂ «◊¡≈apple∑Ú∆∫ Ú≈apple «Ú⁄ Ú∆Õ ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ¡Â∂ «Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆
‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ Ú∆ ÓappleÁ≈È∂ Á≈ Ȫ ¡≥«’ ‘À Íapple Ï≈Ò∂ Á≈ È‘∆∫Õ Ï≈Ò∂ Á≈ È≈ ’∂ÚÒ Ì≈¬∆
Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ ÍÃË≈È ‘ÀÕ Ú∂÷Ø ¿∞Â∂ «ÁºÂ∆ ‡»’ Á∂ ¡≈ıapple∆ ÁØ Ú≈’ª «Ú⁄ ⁄≈apple
Ú≈apple Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ Á≈ È≈ ¡≈«¬¡≈ ‘ÀÕ «¬√ ‹ÈÓ √≈÷∆ Á≈ ¡≥ Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ Á∂ «Á‘ªÂ È≈Ò
‘πøÁ≈ ‘À :- ““ª Ï≈Ò∂ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ ‘𫉠Á∂‘ ¤∞‡∂ Ú‚∆ ‘ج∆ ‘À ª ◊πapple» ¡≥◊Á ¡≈«÷¡≈, Ì≈¬∆
Ï≈Ò≈ Áπ«‘ Ó‘∆È∂ Â∞√≈‚∂ Á∂‘ ¤∞‡‰ «Ú«⁄ apple«‘øÁ∂ ‘À«È Íapple Áπ«‘ Ó‘∆È∂ Â∞√∆ ¡√≈ÊØ∫ apple‘ØÕ Âª
Ï≈Ò∂ ¡≈«÷¡≈ ÌÒ≈ ‹∆Õ Âª Ï≈Ò≈ ◊πapple» ¡≥◊Á Í≈«√ apple«‘¡≈Õ ‹ª Áπ«‘ Ó‘∆È∂ Í»apple∂ ‘ج∂ ª Ï≈Ò∂
Á∆ Á∂‘ ¤∞‡∆Õ Âª ¡Í‰∂ ‘ºÊ ◊πapple» ¡≥◊Á ‹∆ Ï» «ÁºÂ≈ ‘Øapple «√º÷ ‘ºÊ Í’«Û apple‘∂Õ Âª ◊πapple»
A. ◊πapple» ‘ÀÚ≈Ò ÍÃ’≈Ù ◊ÃøÊ, Ó√øÓ Ó≈¬∆ Á≈√ ¿∞appleÎ √øπÁapple «√øÿ, Í≥È≈ B@
(xx)

¡≥◊Á ¡≈÷∂ Ì≈¬∆ «√º÷Ø Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ ¡Â∂ ◊πapple» È≈È’ «Ú⁄ Ì∂Á ’ج∆ È≈ ¡≈‘≈Õ «¬‘Ø ◊πapple» ¡Â∂
«√º÷ Á≈ Ì∂Á ¡≈‘≈Õ ÏØÒ‘π √«Â ’appleÂ≈appleπ, ÏØÒ‘Ø √«Â ’appleÂ≈appleÕ””
Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ Á∂ «Á‘ªÂ ÂØ∫ Í«‘Òª ÁØ √≈÷∆¡ª ‹ÈÓ √≈÷∆ Á∂ ¡÷∆apple «Ú⁄ ¡≈Á∆¡ª
‘È, «¬‘ ‘È-ÓfiΩ Ú≈Ò∆ √≈÷∆ ¡Â∂ √«‘‹ ’∞√«‘‹ Ú≈Ò∆ √≈÷∆Õ «¬È∑ª ÁØ √≈÷∆¡ª ˘ ‹∂’apple
¿∞Â∂ Áº√∆¡≈-‘øÁ≈Ò Á∆ Ì«Ú÷ Ï≈‰∆ Ú≈Ò∆¡ª Í≥‹ª √≈÷∆¡ª È≈Ò Ó∂Ò ’∂ ÍÛ∑∆¬∂ ª «¬√
‹ÈÓ √≈÷∆ Á∂ apple⁄‰ Ú≈Ò∂ Á∂ ÓÈØappleÊ ÚÒ √ø’∂ «ÓÒ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ «¬‘ ÓÈØappleÊ ◊πapple» ‹∆ ˘
Ú«‚¡≈¿∞‰ Á≈ È‘∆∫ √◊Ø∫ ¤∞«‡¿∞‰ Á≈ ‘∆ ‹≈ÍÁ≈ ‘ÀÕ
‘øÁ≈Ò∆¡ª Á∆ ÍappleÍ≈‡∆ ÂØ∫ «√Ú≈ Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ Á∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ Á≈ ¿∞Â≈apple≈ ’appleÈ
Ú≈«Ò¡ª Á∆ «¬’ ‘Øapple ÍappleÍ≈‡∆ ⁄Ò∆Õ ¿∞√ ÍappleÍ≈‡∆ Á∂ «Ò÷≈apple∆¡ª È∂ Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ Á∆ ‹ÈÓ
√≈÷∆ ˘ ◊πapple» ¡≥◊Á Á∆ «Ò÷Ú≈¬∆ √Ófi ’∂ ¿∞√ «Ú⁄Ø∫ ◊apple» «ÈßÁ≈ Ú≈Ò∆¡ª √≈÷∆¡ª ’º„
«ÁÂ∆¡ª Â∂ «¬√ ‹ÈÓ √≈÷∆ ˘ √Ú≈appleÈ Á≈ ÔÂÈ ’∆Â≈Õ «¬√ ÍappleÍ≈‡∆ Á∂ ÙappleØÓ‰∆ «Ò÷≈apple∆
Ì≈¬∆ √øÂØ÷ «√øÿ ‘ÈÕ ‘Øapple Ú∆ ’¬∆ Ï≈Ò∂ Á∆¡ª ‹ÈÓ √≈÷∆¡ª Á∂ ¿∞Â≈apple∂ «ÓÒÁ ‘È «‹È∑ª ˘
√Ú≈appleÈ Á≈ ÔÂÈ «Ò÷≈apple∆¡ª È∂ ’∆Â≈ ‘ÀÕ ‹∂’apple «¬È∑ª ‹ÈÓ √≈÷∆¡ª Á≈ ‡≈’apple≈ «¬√ √Ì ÂØ∫
Íπapple≈ÂÈ Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ Á∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ È≈Ò ’apple∆¬∂ ª Ù≈«¬Á ’ج∆ Ú∆ ¿∞Â≈apple≈ «¬√ È≈Ò «¬È
«ÏÈ È‘∆∫ «ÓÒÁ≈ Â∂ ‘apple «Ò÷ «Ú⁄ ’∆Â∂ Ú≈Ë∂ Á≈ ÍÂ≈ Ò◊ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ’¬∆¡ª ¿∞Â≈apple∂ ’appleÈ
Ú≈«Ò¡ª È∂ ‘øÁ≈Ò Ï≈apple∂ Ì«Ú÷ Ï⁄Ȫ ˘ Í≥‹ Ú≈apple∆ Áπ‘apple≈¿∞‰ Á∆ ʪ «¬’Ø Ú≈apple∆ ¡≥«’Â
’∆Â≈ ‘ÀÕ Ï‘πÂ∆¡ª Ê≈Úª ÂØ∫ ’‡ «ÁºÂ≈ ‘ÀÕ ’¬∆¡ª È∂ «¬È∑ª Ì«Ú÷ Ï⁄È≈ ˘ ‘øÁ≈Ò∆¡ª Á∆
«ÓÒ≈Ú‡ √Ófi ’∂ ’º„ «ÁÂ≈ ‘ÀÕ ’¬∆¡ª «Ò÷≈apple∆¡ª Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ Á∂ «Á‘ªÂ ÂØ∫ Í«‘Òª ◊πapple»
È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ ‹ØÂ∆ ‹Ø √Ó≈¿∞‰ Á∆ ÍÃ⁄Ò appleÚ≈«¬Â ¡≥«’ ’apple «ÁÂ∆ ‘ÀÕ «¬√∂ Âapple∑ª
◊πapple» ¡≥◊Á Á∆ Ú≈appleÂ≈ ¡Â∂ Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ Á∂ «Á‘ªÂ Ú≈Ò∆ √≈÷∆ «Íº¤∂ ÒÀ ¡ªÁ∆ ‘À Â∂ ÓfiØ ¡Â∂
√«‘‹ ’∞√«‘‹ Ú≈Ò∆¡ª √≈÷∆¡ª ˘ ’º„ «ÁÂ≈ ¡≈«ÁÕ ’¬∆¡ª «Ò÷≈apple∆¡ª È∂ Ï≈Ò∂ Á∆ ‹ÈÓ
√≈÷∆¡ª «Ú⁄ Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ ˘ ¡÷∆apple Â∂ ÂÒÚø‚∆ Í‘øπ⁄≈ «ÁºÂ≈ Â∂ «¬√ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ ◊πapple»
È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ ‹ØÂ∆ ‹Ø √Ó≈¿∞‰ Á∆ √≈÷∆ È≈ ‘؉ Á≈ √ÍÙ‡∆’appleÈ ’appleÈ Á≈ ÔÂÈ
’∆Â≈ ‘ÀÕ
Ì≈Ù≈ «ÚÌ≈◊ «Ú⁄ «¬’ Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ Á∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ √πapple«÷¡Â ‘À «‹√ Á∆ «Ò÷∂ ‹≈‰∂
Á∆ «ÓÂ∆ AGHH ¬∆√Ú∆ ‘À Ú∂÷Ø (Mss. No. 420)Õ «¬√ Á∆¡≈ ¡≥ÂÒ∆¡ª √≈÷∆¡ª «Ú⁄ ◊πapple»
È≈È’ Â∂ Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ ˘ ¡≈÷∆apple ¿∞Óapple «Ú⁄ ÂÒÚø‚∆ Ò∂ ‹≈«¬¡≈ «◊¡≈ ‘À «‹Ê∂ Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈
◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ÂØ∫ «ÚÁ≈ ‘Ø «◊¡≈Õ ‹∂’apple ¡√∆ «¬√ √≈apple∆ ◊Ò ˘ ·∆’ Ó≥È Ò¬∆¬∂ ª
Ì≈¬∆ Ò«‘‰≈ ‹∆ Á≈ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ ‹ØÂ∆ ‹Ø √Ó≈¿∞‰ ÂØ∫ Ï‘π ÊØÛ≈ √Óª Í«‘Òª
«ÓÒ‰≈ «È√«⁄ ‘πøÁ≈ ‘À ‹Ø ·∆’ È‘∆∫ «’«’ «Ó‘appleÏ≈È apple⁄ ‹ÈÓ √≈÷∆ ¡È∞√≈apple Ì≈¬∆
Ò«‘‰≈ ‹∆ ’≈¯∆ √Óª ◊πapple» ‹∆ ’ØÒ ’appleÂ≈appleÍπapple apple‘∂ ‹Ø ·∆’ ‹≈ÍÁ≈ ‘ÀÕ
Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ ⁄apple≈◊Á∆È ’∞ÂϯappleØÙ Ò≈‘Ωapple È∂ AHGD ¬∆√Ú∆ «Ú⁄
¤≈Í∆ ¡Â∂ Î∂apple apple≈«¬ √≈«‘Ï ◊πÒ≈Ï «√øÿ È∂ ¤≈Í∆Õ «¬È∑ª È∂ Ï≈Ï≈ ‘øÁ≈Ò Ï≈apple∂
(xxi)

Ì«Ú÷ Ú≈’ ’º„ «ÁÂ∂ ¡Â∂ ÓfiØ Â∂ √«‘‹ ’∞√«‘‹ Ú≈Ò∆¡ª √≈÷∆¡ª ˘ Ú∆ ’„ «ÁÂ≈ ª
‹Ø «¬‘ ‹ÈÓ √≈÷∆ ÒØ’ª «Ú⁄ Íapple⁄Ò ‘Ø √’∂Õ ÓfiØ Á∆ √≈÷∆ Ï≈apple∂ «¬‘ Á√ Á∂‰≈ ˜apple»apple∆
‘À «’ Ï≈Ï≈ ‘øÁ≈Ò Á∂ ¿∞µÂapple ¡«Ë’≈apple∆ ¡Â∂ ÍπºÂapple «ÏË∆ ⁄øÁ È∂ «¬’ Óπ√ÒÓ≈È «¬√Âz∆ È≈Ò
«Ú¡≈‘ ’∆Â≈Õ A «¬√ ◊ºÒ ·∆’ «√ºË ’appleÈ Ò¬∆ ¿∞√ Á∂ ⁄∂«Ò¡ª È∂ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á≈
«¬’ Óπ√ÒÓ≈È ÒÛ’∆ È≈Ò «Ú¡≈‘ ’appleÈ≈ Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «Ò÷ «ÁÂ≈Õ
«¬√ Âapple∑ª «¬‘ √≈÷∆ Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ Á∂ Óπ„Ò∂ apple»Í «Ú⁄ ‘∆ ¡≥«’ ‘Ø ◊¬∆ Â∂
Î∂apple ¿∞Â≈apple∂ ’appleÈ Ì≈«Ò¡ª È∂ Á»√apple∆¡ª ‹ÈÓ √≈÷∆¡ª «Ú⁄ È’Ò ’apple «ÁºÂ∆Õ «¬‘ √≈÷∆ Ú∆
‘øÁ≈Ò∆¡ª Á∂ ÍÃÌ≈Ú Á∆ ÍappleÂ∆’ ‘ÀÕ
Ì≈Ú Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ ’ج∆ ’Ò«Í «Ú¡’Â∆ ‘ØÚ∂ Ì≈Ú∂∫ ◊πapple» È≈È’ Á∂Ú ‹∆ Á≈ «È’‡
ÚappleÂ∆ «√÷, Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∆¡ª ’∞fi Óπ„Ò∆¡ª
appleÚ≈«¬Âª ¡≥«’ ‘ÈÕ Ì≈Ú∂ «¬È∑ª appleÚ≈«¬Âª ˘ «’øÈ≈ Ú∆ «Ú◊≈«Û¡≈ «◊¡≈ ‘À Îapple Ú∆ «¬√
Á∆ ◊πapple» È≈È’ Ï≈apple∂ ‹≈‰’≈apple∆ «Ú⁄ «ÚÙ∂Ù Á∂‰ ‘ÀÕ «¬√ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «ÁÂ∆ ÍappleøÍapple≈
√Ó≈‹’ ͺ÷ ÂØ∫ «Ò÷∆ ◊¬∆ ‹≈ÍÁ∆ ‘ÀÕ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ ¡≈͉∆ Úº‚∆ ÌÀ‰ È≈Ò «Í¡≈apple
Ú≈Ò∂ √øÏø˪ Á≈ Ú∂appleÚ≈ ’∂ÚÒ «¬√∂ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄Ø∫ «ÓÒÁ≈ ‘ÀÕ Ï∂Ï∂ È≈È’∆ Á≈ Ú∆apple Ò¬∆
«Í¡≈apple Â∂ √«Â’≈apple «¬√ «Ú⁄Ø∫ ‚∞Ò∑ ‚∞Ò∑ ÍÀ∫Á≈ ‘ÀÕ (Ú∂÷ √πÒÂ≈ÈÍπapple Á∆¡ª √≈÷∆¡ª) Ó»Ò∂ ⁄ØÈ∂
Á∆ «¬√Âapple∆ ⁄øÁØ apple≈‰∆ ◊πapple» ‹∆ Á∆ √º√ Á≈ Ï∆Ï∆ È≈È’ È≈Ò ◊ºÒ Ï≈Â, ◊πapple» È≈È’ ‹∆ Á≈
ÿapple ÂØ∫ ¿∞Íapple≈Ó ‘؉ Á≈ ¿∞Ò≈Ó≈ ÏÛ≈ ‘∆ √πÌ≈Ú’ √∆Õ È≈È’∆ ‹∆ Á≈ Ú∆apple ÿapple ¿∞Ò≈Á Ú∂÷‰
Á≈ ⁄≈¡ Á∂ ’∂ÚÒ «¬√ ‹ÈÓ √≈÷∆ ÂØ∫ ÍÂ≈ Ò◊Á≈ ‘ÀÕ
«¬√ ‹ÈÓ √≈÷∆ Á∂ ’appleÂ≈ È∂ √≈Ë≈appleÈ appleÚ≈«¬Âª È≈Ò ÓÈØ«Ú«◊¡≈È’ Ì≈Úª ˘
Ì«apple¡≈ ‘À Â∂ ’¬∆¡ª Ê≈Úª Â∂ ◊πapple» ‹∆ Á∂ √πÌ≈ ¡Â∂ ÿappleØ◊∆ Ú≈Â≈ÚappleÈ ˘ ¿∞Ò∆’‰ Á≈ ÔÂÈ
’∆Â≈ ‘ÀÕ √πÒÂ≈ÈÍπapple ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ ÿapple √≈˪ √øª Á≈≈ ¡≈¿∞‰≈, ◊πapple» ‹∆ Á≈È ÍπøÈ
Á≈ √πÌ≈ ◊πapple» ‹∆ Á∆ √º√ ˘ ⁄ø◊≈ È≈ Ò◊‰≈, Ó»Ò∂ ⁄ØÈ∂ Á≈ Ù≈Ó∂ Í≥‚ ˘ È≈Ò ÒÀ ’∂ ◊πapple»
‹∆ ˘ «ÓÒ‰≈ Â∂ Íapple∂appleÈ≈ «’ ◊πapple» ‹∆ ÿapple Ï≈apple ¤º‚ ’∂ Ï≈‘apple È≈ ‹≈‰Õ È≈È’∆ ‹∆ Á≈ √Ã∆
⁄øÁ ˘ ¡≈͉∂ ’ØÒ apple÷‰≈ ¡Â∂ Ò÷ÙÓ∆ Á≈√ ˘ È≈È’∂ Ì∂‹‰Õ ◊πapple» ‹∆ Á∂ Á∂Ù apple‡È ‹≈‰
Ò¬∆ ÿappleØ∫ «È’Ò‰≈ Â∂ ⁄øÁØ apple≈‰∆ Á≈ ◊Ó Â∂ ◊π√≈ ÏÛ∂ √πÌ≈Ú’ „ø◊ È≈Ò ¿∞Ò∆’∂ ‘ÈÕ ÏÛ∂
È≈‡’∆ „ø◊ È≈Ò ÓÒ’ Ì≈◊Ø Á∂ Í’Ú≈È ˘ Ò‘» ¡Â∂ Ì≈¬∆ Ò≈ÒØ Á∆ √π’∆ apple؇∆ ˘ ÁπË ’apple
’∂ Áapple√≈«‘¡≈ ‘ÀÕ «¬√ Âapple∑ª √Ó≈‹’ Â∂ ÿappleØ◊∆ ͺ÷ ÂØ∫ Ú∂«÷¡ª «¬‘ ‹ÈÓ √≈÷∆ ’¬∆¡ª Ê≈Úª
Â∂ ÈÚ∆∫ ‹≈‰’≈apple∆ Á∂∫Á∆ ‘ÀÕ
AFEH ¬∆√Ú∆ Á∆ «Ò÷∆ Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ Á∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ ˘ Í«‘Ò∆ Ú≈apple∆ ¡√∆∫ «¬√
A. Ï≈Ï≈ ‘øÁ≈Ò Á∂ ¡ΩÒ≈Á ‹Ø «¬√ Ú∂Ò∂ ‹ø«‚¡≈Ò≈ ◊πapple» Ú√Á∆ ‘À, «¬‘ Ó≥ÈÁ∆ ‘À «’ Ï≈Ï≈ ‘øÁ≈Ò Á∂
¿∞µÂapple-¡«Ë’≈apple∆¡ª «Ú⁄Ø∫ «¬’ È∂ Óπ√ÒÓ≈È ÒÛ’∆ È≈Ò «Ú¡≈‘ ’∆Â≈ «‹√ Á∆ ’Ïapple Ú∆ ‹ø«‚¡≈Ò∂ ◊πapple» («˜Ò∑≈
¡≥«ÓÃÂ√apple) «Ú⁄ ω∆ ‘ÀÕ («Ï¡≈È «ÏÙÈ Á≈√ ‹ø«‚¡≈Ò≈ ◊πapple») Íapple ¿∞‘ ’«‘øÁ∂ ‘È «’ Ï≈Ï≈ «ÏË∆ ⁄øÁ È∂ «’√∂
Óπ√ÒÓ≈È ÒÛ’∆ È≈Ò «Ú¡≈‘ È‘∆∫ ’∆Â∆Õ «¬√ Á∂ ¿∞Ò‡ ’appleÓ «√øÿ È∂ “’Â’ Á «Ú√≈÷” «Ú⁄ «ÏË∆ ⁄øÁ Á≈
‘∆ «¬’ Óπ√ÒÓ≈È∆ È≈Ò «Ú¡≈‘ ’appleÈ≈ «Ò«÷¡≈ ‘À ‹Ø ·∆’ ‹≈ÍÁ≈ ‘ÀÕ
(xxii)

Íπ√Â’ Á∆ ¡≥Â’≈ «Ú⁄ ¤≈Í apple‘∂ ‘ªÕ ¡≥’Â≈ Á∂ Îπ‡ È؇ ÂØ∫ «¬Ò≈Ú≈ ¡√≈ «¬‘ Íπapple≈ÂÈ
«Ò÷ Á∂ ÙÏÁª ˘ È÷∂«Û¡≈ ‘ÀÕ «Ú√apple≈Ó «⁄øÈ Ò≈¬∂ ‘È, «’Ëapple «’Ëapple∂ «ÏøÁ∆ ‹ª ¡ºË’ Á∆
ÚappleÂØ∫ ’∆Â∆ ‘ÀÕ ¡√ª ‘≈Ù∆¬∂ «Ú⁄ «¬√ ÁπappleÒºÌ «Ò÷ Á∂ ÍÂapple∂ Á∂ «ÁÂ∂ ‘È Âª ‹Ø ¡√Ò
«Ò÷ Ú∂÷‰ Ú≈Ò∂ ˘ ¡’ΩÛ È≈ ¡≈Ú∂Õ
Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ :- ◊πapple» ◊Ø«ÏøÁ «√øÿ ‹∆ Á∂ ÷≈Ò√≈ √≈‹‰ «Íº¤Ø∫
◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï √øÏøË∆ ÍappleøÍapple≈ È∂ ‹Ø apple»Í Ë≈«apple¡≈ ¿∞‘ Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆
«Ú⁄ ¡≥«’ ‘ÀÕ «¬√ ‹ÈÓ √≈÷∆ Á∂ ¡appleøÌ «Ú⁄ «Ò«÷¡≈ ‘À:- ““Î∂apple «√÷ª ’«‘¡≈ ¿∞‘ (Ì≈¬∆
◊πappleÁ≈√ Á∆ Í«‘Ò∆ Ú≈apple) ª √≈÷∆ √»⁄È≈ ’∆Â∆ ‘ج∆ ‘À Â∞√∆ «’appleÍ≈ ’apple ’∂ «¬√ Á≈ ‡∆’≈
«Ú√Ê≈apple È≈Ò ’apple Á∂ÚØ ‹Ø «√º÷ª ˘ √π‰ ’∂ √appleË≈ ¿∞Í‹ÀÕ Âª ÓÈ∆ «√øÿ ‹∆ ’«‘¡≈, ‹À√∂ ⁄∆‡∆
√∂ ‘√Â∆ ’≈ Ì≈apple ¿∞·≈«¬¡≈ È‘∆∫ ‹≈Â≈ ¡apple ÂÒ≈¿∞ ’∂ ’¤∞ √∂ Ó≥Áz≈⁄Ò ÍappleÏ ⁄π«’¡≈ È‘∆∫
‹ªÁ≈ Â∂√∂ Óπfi √∂ √Ã∆ Ï≈Ï∂ ‹∆ Á∆ ◊ØÙ‡ Á≈ ‡∆’≈ ’∆Â≈ È‘∆∫ ‹ªÁ≈Õ Íapple ‹À√∂ Â≈apple» Íapple÷ ÈÁ∆
’∂ Ï∆⁄ ’≈È∂ ‡πø◊ ‹≈Â∂ ‘À∫ ª ¿∞√ apple≈‘π ¡‰‹≈‰± Ï∆ Í≈apple ÿ ‹≈Â∂ ‘À∫ ÂÀ√∂ ÓÀ∫ Ì≈¬∆ ◊πappleÁ≈√
‹∆ Á∆ Ú≈apple ’Ø Óπ÷ apple÷ ’∂ ¿∞√ ’∂ ¡È∞√≈apple ¡Â∂ √Ø Áº√Ú∆∫ Í≈«ÂÙ≈‘∆ Á∂ ÁappleÏ≈apple Ê∆ √≈÷∆¡ª
√π‰∆¡ª ‘ÀÈ ¿∞È∑ª Á∂ ¡È∞√≈apple∆ ‹Ø ’∞fi Ó∂apple∆ Â∞¤ ÏπºË Ó∂∫ ¡ªÚÁ≈ ‘À √Ø ÓÀ∫ Â∞‘≈‚∂ ¡º◊∂ ‡∆’≈
’apple √π‰ªÚÁ≈ ‘ª””
«¬‘ ‹ÈÓ √≈÷∆ ◊πappleÁ≈√ Á∆ Í«‘Ò∆ Ú≈apple Á∂ ‡∆’≈ ¡Â∂ Íapple⁄ºÒ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï
√øÏøË∆ √≈÷∆¡ª Â∂ ¡≈Ë≈apple ‘ÀÕ «¬√ ‹ÈÓ √≈÷∆ ¿∞µÂ∂ √Ó∂∫ Á∆ Á≈ ¡√apple Íappleº÷ ‘ÀÕ √Ã∆ ◊πapple» ◊ÃøÊ
√≈«‘Ï Á∂ √«Â’≈apple Á≈ √ø’∂ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ Ï⁄ÍÈ Á∂ ‘≈Ò ÂØ∫ «ÓÒÁ≈ ‘À, ““¡apple ÿapple
’∆¡≈ Ú‘∆¡ª ¡apple ’≈◊ª Á∆¡ª ÍØÊ∆¡ª ω≈ÚÀ ¿∞Íapple ‘¤∂ appleπÓ≈Ò ⁄Û≈Ú∂ ¡apple ‹∂ Ï≈Ò’∂ ÷∂Ò‰
Ú≈√Â∂ ÏπÒ≈Ú‰ ª ’‘∂ ÓÀ∫ ÍØÊ∆ ÍÛ∑Á≈ ‘ª”” (‹ÈÓ √≈÷∆ Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ Í≥È≈ DD ¡≥Â’≈ CC)
ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ ¡Â∂ Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ È∂ Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ Ú≈Ò∆
‹ÈÓ √≈÷∆ Â∂ Ï‘π ¡√apple Í≈«¬¡≈ ‹≈ÍÁ≈ ‘ÀÕ «¬√ «Ú⁄ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á≈ ‹ÈÓ
«Ú√≈÷ «Ú⁄ ‘Ø«¬¡≈ «Ò«÷¡≈ ‘ÀÕ «‹√ ÂØ∫ ÍÂ≈ Ò◊Á≈ ‘À «’ ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ¡Â∂ «Ó‘appleÏ≈È
Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ Á∆ ÍappleøÍapple≈ ÂØ∫ «¬√ Á≈ ’appleÂ≈ ‹≈‰± √∆ «‹√ ’apple’∂ ¿∞√ È∂ «Ú√≈÷ Á≈ ‹ÈÓ
«Ò«÷¡≈ ‘À ’Â’ Á≈ È‘∆∫Õ «¬√ ÂØ∫ «¬Ò≈Ú≈ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ Ï≈Ò∂ Á≈ ’ÊÈ Í«‘Ò¡ª ÁØ
¿∞Á≈√∆¡ª «Ú⁄, Ì≈Ú Í»appleÏ ¡Â∂ Áº÷‰ Á∆ ¿∞Á≈√∆ «Ú⁄, «ÏÒ’∞Ò È‘∆∫ ¡≈Á≈Õ Ï≈Ò∂ Á≈
’ÊÈ Í«‘Ò∆ Ú≈apple∆ ¿∞µÂapple Á∆ ¿∞Á≈√∆ Ú∂Ò∂ ¡≈Á≈ ‘À ¡Â∂ «Ò«÷¡≈ ‘À ‹ÁØ∫ ◊πapple» È≈Ò’
√≈«‘Ï Á÷‰ Á∆ ¿∞Á≈√∆ ÂØ∫ Ú≈Í√ ÓπÛ∂ ª ÂÒÚø‚∆ «Ú⁄ Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ «Ó«Ò¡≈”” ““ª ’≈¨
«ÚÁ≈ ‘ØÔ≈ ¡apple Ï≈Ò≈ Â∂ ÓappleÁ≈È≈ ¿∞ÊØ∫ Â∞apple∂ ¡apple Ï≈Ï∂ ˘ ÁØ‘ª ¡≈«¬ ÓºÊ≈ ‡∂«’¡≈Õ Âª Ï⁄È
‘Ø«¬¡≈, Ï≈«Ò¡ª ±ø √≈‚∂ È≈Ò ⁄Ò∂∫◊≈ «’ ÿapple ‹≈Ú∂∫◊≈? ª Ï≈Ï∂ ˘ Ï≈Ò∂ ’«‘Ô≈, ÓÀ∫ ¡◊∂
‘∆ ÌπºÒ≈ ‘ª ‹Ø ÓÀ Â∞‘≈‚∂ È≈Ò È‘∆∫ «◊¡≈............. ª Ï⁄È ‘Ø«¬¡≈ Ï≈«Ò¡≈ ⁄Ò ¿∞ÂØapple
Á∆ ¿∞Á≈√∆ ’apple ¡≈¬∆¬∂Õ Âª Ï≈Ò≈ ¡Â∂ ÓappleÁ≈È≈ Ï≈Ï∂ È≈Ò ÁØÚ∂ ⁄Ò∂Õ (‹È √≈÷∆ Ì≈¬∆
ÓÈ∆ «√øÿ ÷≥È≈ BFD-FE ¡≥Â’≈ CFD) «¬√ ÂØ∫ «¬‘ «√ºË ‘πøÁ≈ ‘À «’ Ï≈Ò≈ Í«‘Ò∆¡ª ÁØ
(xxiii)

¿∞Á≈√∆¡ª «Ú⁄ ◊πapple» È≈È’√≈«‘Ï Á∂ È≈Ò È‘∆∫ √∆ Â∂ È≈ ‘∆ Í«‘Òª ÁØ ¿∞Á≈√∆¡ª Â∂ Ì≈¬∆
Ï≈Ò∂ ‹ÈÓ √≈÷∆ Á≈ ÍÃÌ≈Ú ‘ÀÕ ‹Ø Á≈‘Ú≈ Ú≈Ò∂ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ ‘À «’ Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈
√Á≈ ◊πapple» È≈È’ Á∂Ú ‹∆ È≈Ò «apple‘≈, ·∆’ È‘∆∫ ‹≈ÍÁ≈Õ
«¬√ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ Óº’∂ ÓÁ∆È∂ ‹≈‰ Ú≈Ò∆ ¿∞Á≈√∆ Á≈ ÚË∂apple∂ «‘º√≈ ““Óº’∂ Á∆
◊ØÙ‡”” «Ú⁄Ø∫ ‘À «‹Ú∂∫ «’ «¬√ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «Ò«÷¡≈ ‘À :- ““√Ω «Îapple «¬’ √≈Ò Ï≈Ï∂ ˘
¿∞È∑ª Á∂ È≈Ò ◊πÎÂ◊Ø ’apple«Á¡ª ◊π‹«apple¡≈ ¡apple ‘Øapple appleπ’È Á∆È Á∆ ◊π¯Â ÙÈ∆Á ““Óº’∂ Á∆
◊ØÙ‡”” «Ú⁄ «Ò÷∆ ‘À √Ø «¬√ Ú≈√Â∂ «¬Ê∂ «Ú√Ê≈apple È‘∆∫ ’∆Â≈Õ”” (‹ÈÓ √≈÷∆ Ì≈¬∆ ÓÈ∆
«√øÿ ¤≈Í≈ ÏøϬ∆ Í≥È≈ ¡≥Â’≈ CH@)
«¬√ ÂØ∫ «¬‘ «√ºË ‘πøÁ≈ ‘À «’ Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ Á∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ò÷∂ ‹≈‰ ÂØ∫ Í«‘Òª
◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ‹≈Ó≈ Ë≈apple ⁄π’∆ √∆Õ ““◊ØÙ‡ Ó’∂”” Á∆ «Ò÷∂ ‹≈‰ Á≈ √Óª √‘∆ ÍÂ≈ È‘∆∫
Ò◊Á≈Õ Íapple «¬‘ ◊Ò «È√«⁄ ‘À «’ ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆, «Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆ ¡Â∂ Ï≈Ò∂ Á∆ ‹ÈÓ
√≈÷∆ «Ò÷∂ ‹≈‰ ÂØ∫ «Í¤Ø∫ «¬‘ «Ò÷∆ ◊¬∆Õ Óº’∂ ÓÁ∆È∂ Á∆ ◊ØÙ‡ Ï≈apple∂ Ó‘≈È ’ØÙ «Ú⁄ «¬√
Âapple∑ª «Ò«÷¡≈ ‘À :-““«¬‘ ◊ØÙ‡, «‹√ Á≈ Ȫ Í≈’È≈Ó≈ Ú∆ ‘À, «’√∂ «√º÷ È∂ ¡≈ÒÓ ’Ú∆ Á∆
apple≈◊Ó≈Ò≈ Ï‰È ÂØ∫ «Í¤Ø∫ apple⁄∆ ‘À «’«’ «¬√ «Ú⁄ ‘Øapple √ø◊Â∆ È≈ÒØ∫ «ÌøÈ ¡≈ÒÓ Á∂ ¥Ó
¡È∞√≈apple ¤∆ apple≈◊ ¡Â∂ apple≈◊‰∆¡ª «Ò÷∆¡ª ‘ÈÕ «¬√ Á≈ ’appleÂ≈ «¬√Ò≈Ó∆ Ó Á≈ «◊¡≈Â≈
‘À....... «¬√ ◊ÃøÊ Á∂ ’Ú∆ È∂ ’¬∆ ’Ò«Í ’‘≈‰∆¡ª Ì∆ ÿÛ∆¡ª ‘È «‹Ú∂∫ Óπ√ÒÓ≈È √»apple
«¬√ Ò¬∆ È‘∆∫ ÷ªÁ∂ «’ Ì◊Ú≈È È∂ Úapple≈‘ apple»Í Ë≈«apple¡≈ √∆Õ Óº’≈ «ÙÚ«◊ Ó≥Áapple ‘À ¡≈«Á””
«¬√ ‹ÈÓ √≈÷∆ Á≈ ’appleÂ≈ Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ ¡≈Í √∆ ‹ª ’ج∆ ‘Øapple, «¬√ ◊ºÒ Â∂
’≈¯∆ Ó Ì∂Á ‘ÀÕ «¬√ ‹ÈÓ √≈÷∆ Á∂ ¡«Ë¡ÀÈ ÂØ∫ √ÍÙ‡ ‘À «’ «¬‘ ‹ÈÓ √≈÷∆ Ì≈¬∆ ÓÈ∆
«√øÿ Á∂ √appleث¡ª «Úº⁄Ø∫ «’√∂ È∂ «Ò÷∆ ‘À «’«’ ¿∞‘ «¬’ ’øÓ «Ú⁄ Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ ÂØ∫
ÍÃÌ≈«Ú ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ Á∆ «Ú¡≈«÷¡≈ ÂØ∫ ÍÃÌ≈Ú ‘Ø ’∂ ’¬∆ ◊ÃøÊ apple⁄∂ ◊¬∂
‹≈ÍÁ∂ ‘È «‹Ú∂∫ ◊πapple «ÏÒ≈√ Í≈ÂÙ≈‘∆ ¤∂Ú∆∫ Á≈ ’appleÂ≈ «Ò÷Á≈ ‘À «’”” Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ ‹∆
È∂ «¬‘ ’Ê≈ Ì≈¬∆ Ì◊ «√øÿ ‹∆ ˘ √π‰≈¬∆ ¡Â∂ Ó∂apple∂ ’«Ú Á∂ ◊πappleÁ∂Ú ËappleÓ «√øÿ È∂ Ú∆ √π‰∆,
¿∞È∑ª È∂ ÓÀ˘ √π‰≈¬∆ «‹√ Á∆ ¤øÁ apple⁄È≈ ÓÀ∫ ’∆Â∆ ‘À ““(Ú∂÷Ø Ó‘≈È ’ØÙ Í≥È≈ CAE) «¬√ Âapple∑ª
‹≈ÍÁ≈ ‘À «’ Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ ‹∆ È∂ Ì≈¬∆ ◊πappleÁ≈√ Á∆ Í«‘Ò∆ Ú≈apple ’∆ ’Ê≈ √ø◊ ˘
√π‰≈¬∆ Â∂ «’√∂ √º‹‰ È∂ ¿∞√ ’Ê≈ ˘ ‘Øapple Íapple⁄Ò √≈÷∆¡ª «ÓÒ≈ ’∂ ‹ÈÓ √≈÷∆ Á≈ apple»Í Á∂
«ÁºÂ≈ ‘ÀÕ «’«’ «¬‘ ‹ÈÓ √≈÷∆ Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ ‹∆ Á∂ Ȫ È≈Ò √ÏøË ‘À Ì≈Ú∂∫ ¿∞È∑ª «¬‘
«Ò÷∆ ‘À Ì≈Ú∂∫ È‘∆∫, «¬√ Ò¬∆ ¡√∆∫ «¬√ Á≈ Ȫ Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ò«÷¡≈
‘ÀÕ «¬«Â‘≈√’ ͺ÷ ÂØ∫ «¬‘ ‹ÈÓ √≈÷∆ «¬È∑ª ◊ºÒª ’apple ’∂ Ó‘≈ÈÂ≈ apple÷Á∆ ‘À :-
(¿) «¬‘ «¬º’Ø «¬’ ‹ÈÓ √≈÷∆ ‘À «‹√ «Ú⁄ «Ò«÷¡≈ ‘À «’ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ÁØ
Ú≈apple∆ Í≈’Í‡È ◊¬∂Õ Í≥‹≈Ï «Ú⁄ ’¬∆¡ª Ê≈Úª Â∂ ¿∞‘ ÁØ Ú≈apple∆ ◊¬∂ ‘؉◊∂Õ Íapple Í≈’͇È
«Ú⁄ ÁØ Ú≈apple∆ ‹≈‰ Á≈ √ø’∂ «¬√ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄Ø∫ «ÓÒÁ≈ ‘ÀÕ
(¡) ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ‹∆ Á≈ ÓappleÁ≈È∂ Á∆ ÒÛ’∆ Á∂ «Ú¡≈‘ Â∂ Ó≈«¬’ √‘≈«¬Â≈
’appleÈ≈ «Ú¡≈‘ Á≈ √≈Ó≈È «Â¡≈apple ’appleÚ≈¿∞‰≈ «¬√ ‹ÈÓ √≈÷∆ ÂØ∫ ÍÂ≈ Ò◊Á≈ ‘ÀÕ
(xxiv)

(¬) ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ Á∂Ù apple‡È Á≈ «Ú⁄≈apple Í«‘Òª ÂÒÚø‚∆ ¡≈«¬¡≈ «’«’
Ú∆‘ √≈Ò Á∆ ¿πÓapple «Ú⁄ ◊πapple» ‹∆ È∂ Â∆appleʪ Â∂ ‹≈‰ Ò¬∆ «’‘≈Õ
(√) ◊πapple» ‹∆ Á≈ ‹Ú≈Ò≈ ‹∆ ‹≈‰≈ «¬√ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄Ø∫ «ÓÒÁ≈ ‘ÀÕ
(‘) ͺ¤Ó∆ Á∂Ùª, «ÚÙ∂Ù ’apple ’∂ Ï◊Á≈Á ¡≈«Á Ù«‘appleª, «Ú⁄ ◊πapple» È≈Ò’ √≈«‘Ï Á∂
‹≈‰ Á≈ ‘≈Ò ÚË∂apple∂ «Ú√Ê≈apple È≈Ò «ÁÂ≈ «¬√ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «ÓÒÁ≈ ‘ÀÕ Íº¤Ó Á∆ ¿∞Á≈√∆
Á≈ ‘Ò «’√∂ ‘Øapple ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ ¡ÀÈ≈ √ÍÙ‡ È‘∆∫ «ÓÒÁ≈Õ
(’) «¬‘ ‹ÈÓ √≈÷∆ Ì≈¬∆ ◊πappleÁ≈√ ‹∆ Í«‘Ò∆ Ú≈apple Â∂ ¡Ë≈apple ‘؉ ’apple ’∂
«¬«Â‘≈√’ ÂΩapple Â∂ «˜¡≈Á≈ Ó‘≈ÈÂ≈ apple÷Á∆ ‘À «’«’ Ì≈¬∆ ◊πappleÁ≈√ Á∆ Í«‘Ò∆ Ú≈apple È∂ ‘∆
◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∆ «Ò÷Â∆ appleÚ≈«‘ Á≈ Óπº„ Ï«È∑¡≈Õ
(÷) «¬È∑ª ÂØ∫ «¬Ò≈Ú≈ «‹ºÊ∂ «‹ºÊ∂ «¬√ ‹ÈÓ √≈÷∆ Á∆ «ÚÙ∂Ù Ó‘ºÂ≈ ‘À ¡√ª ‹ÈÓ
√≈÷∆ ÍappleøÍapple≈ Á∂ Îπ‡ È؇ª «Ú⁄ Á∂ «ÁºÂ≈ ‘ÀÕ
‹ÒÓ √≈÷∆¡ª Á∆ ÍÛ⁄ØÒ :- ‹ÈÓ √≈÷∆¡ª Á∆ ÍÛ⁄ØÒ Ò¬∆ ¡√ª «ÂøÈ ◊ºÒª ˘
Óπ÷ apple«÷¡≈‘À ¡Â∂ «¬È∑ª Á∂ ¡≈Ë≈apple Â∂ ÍÛ⁄ØÒ ’∆Â∆ ‘À :-
(¿) ‹ÈÓ √≈÷∆ ÍappleøÍapple≈ Á≈ «ÚÙÒ∂ÙÈ Â∂ ¡√Ò apple»Í
(¡) ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∆¡ª «¬«Â‘≈√’ Ô≈Á◊≈appleª ¡Â∂ ◊πappleÁ≈Úapple∂
(¬) √ØÒ∑Ú∆∫ √Á∆ «Ú⁄ Ô≈Âapple≈ ’appleÈ ‹ª ‹≈apple Á∂ apple√Â∂
(¿) ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆, «Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆, Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ
√≈÷∆ ¡Â∂ Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «¬‘ ⁄≈apple∂ ‹ÈÓ √≈÷∆¡ª Úº÷ Úº÷ √«Ó¡ª Â∂
¡º‚ ¡º‚ «ÁzÙ‡∆’ØȪ Â∂ «Ò÷∆¡ª ◊¬∆¡ªÕ ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «¬’ √ø’∞⁄Ú∂∫ „ø◊ Á∆
«’apple ‘À ‹Ø Óπ√ÒÓ≈È∆ Ú≈Â≈ÚappleÈ «Ú⁄ apple⁄∆ ◊¬∆Õ A «Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ Á≈ «Ò÷‰
„ø◊ ÓÈØ«Ú«◊¡≈È’ ¡Â∂ √Ó≈‹’ ‘À «‹√ ’apple’∂ ¡≈Ó «√º÷ «¬√ ˘ Ï‘π Í√øÁ ’appleÁ∂ apple‘∂
‘ÈÕ Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ Á∆ «ÚÙ∂ «ÚË∆ Ú∂ÁªÂ’ ‘À Â∂ ¿∞√ Á≈ ’appleÂ≈ ‘apple ◊ºÒ
˘ ÍappleÓ≈appleÊ Á∂ ¡≥Âz∆Ú Ì≈Ú Á∂ Á∂∫Á≈ ‘ÀÕ Ù≈«¬Á «¬‘ ‘∆ ’≈appleÈ ‘À «’ «√º÷ª «Ú⁄ «¬‘
«˜≥¡≈Á≈ ÍÃ⁄Ò ȑ∆∫ ‘Ø √’∆Õ B «¬‘ ‹ÈÓ √≈÷∆¡ª ¡º‚ ¡º‚ «ÁzÙ‡∆’ØȪ Â∂∫ «Ò÷∆¡ª
◊¬∆¡ª ‘È, «¬√ Ò¬∆ «¬È∑ª Á∂ «Ú√Ê≈apple «Ú⁄ Ï‘π ¡≥Âapple ‘ÀÕ «¬‘ ‘∆ ’≈appleÈ ‘À «’ «¬È∑ª
«Ú⁄Ø∫ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á≈ √‘∆ ‹∆ÚÈ «Ïappleª Ò̉≈ ¡Ω÷≈ ‘Ø «◊¡≈ ‘ÀÕ ¡√ª «¬È∑ª ‹ÈÓ
√≈÷∆¡ª «Ú⁄Ø∫ Íapple⁄Ò appleÚ≈«‘ª ÒºÌ ’∂ «¬’√≈appleÂ≈ «Ò¡≈¿∞‰ Á≈ ÔÂÈ ’∆Â≈ ‘ÀÕ ‘apple «¬’
√≈÷∆ Á≈ ⁄Ω‘ª ‹ÈÓ √≈÷∆¡ª «Ú⁄Ø∫ Â∞ÒÈ≈¡≈ÂÓ’ ¡«Ë¡ÀÈ ’apple ’∂ Ú≈appleÂ≈ Á≈ ¡√Ò apple»Í
Һ̉ Á≈ ¿∞Íapple≈Ò≈ ’∆Â≈ ‘ÀÕ «‹ºÊ∂ ‹ÈÓ √≈÷∆¡ª «Ú⁄ ¡≥Âapple ‘À ¿∞Ê∂ Îπ‡ È؇ «ÁºÂ∂ ‘È Â∂
Áº«√¡≈ ‘À «’ ¡√ª √≈÷∆ Á∂ «’‘Û∂ ͺ÷ ˘ √‘∆ √Ó«fi¡≈ ‘À Â∂ «’ √‘∆ √Ó«fi¡≈ ‘ÀÕ «¬√
A. «¬‘ Óπ√ÒÓ≈È∆ Ú≈Â≈Úapple‰ ◊»apple» ‹∆ ˘ √∂Ú’ª Á≈ ‘˜apple Óπ‘øÓÁ Úª◊ appleºÏ ’ØÒ ÒÀ ‹≈‰≈; ¡≥«ÓÃÂ
Á≈ ’‡Øapple≈ «Í¡≈¿∞‰≈, apple≈‹≈ «ÙÚÈ≈Ì ’ÒØ∫ ÍπºÂapple Á∆ ÏÒ∆ Ó≥◊‰≈, «‹Ú∂∫ ‘˜apple «¬Ïapple≈‘∆Ó ’ØÒØ∫ appleºÏ È∂ ÍπºÂapple Á∆
ÏÒ∆ Ó≥◊∆ √∆, ¡≈«Á √≈÷∆¡ª ÂØ∫ ÍÂ≈ Ò◊Á≈ ‘ÀÕ
B. «¬’ «¬’ Ú≈apple AHIB ¬∆√Ú∆ «Ú⁄ ¤Í∆ √∆ ¿∞√ ÂØ∫ «Í¤Ø È‘∆∫ ¤Í∆Õ
(xxv)

Âapple∑ª ’appleÈ È≈Ò Ì≈Ú∂∫ Îπ‡ È؇ª Á∆ «◊‰Â∆ ÚºË ◊¬∆ ‘À Íapple ‹Ø ◊ºÒ Ú∆ «Ò÷∆ ◊¬∆ ‘À ¿∞√ Á∂
’≈appleÈ ‹ª √appleØ Áº√∂ ‘ÈÕ
Í≥‹ √Ω √≈Ò Í«‘Òª Á∂ Ì≈apple Á∂ ‘Øapple ͺ¤Ó∆ Á∂Ùª «Ú⁄ ¡Â∂ ¡º‹ Á∂ Ì≈apple ¡Â∂
¬∂Ù∆¡≈ «Ú⁄ Ï‘π ¯apple’ ÍÀ «◊¡≈ ‘ÀÕ «Ó√≈Ò Á∂ ÂΩapple Â∂ ““÷πapple≈√≈È”” Á∂Ù «‹√ Á≈ √ø’∂ ◊πapple»
È≈È’ √≈«‘Ï ‹∆ È∂ Ú∆ ¡≈͉∆ Ï≈‰∆ «Ú⁄ ’∆Â≈ ‘À Ì≈apple Á∂ ͺ¤Ó Ú≈Ò∂ Í≈√∂ Ï‘π ں‚≈
Á∂Ù √∆Õ ““¡ÀÈ√≈¬∆’ÒØÍ∆‚∆¡≈ ÏÇÀ«È’≈ Á∂ ’ÊÈ ¡È∞√≈apple ÷πapple≈√≈È Á≈ Ù≈Ï«Á’ ¡appleÊ
““⁄Û∑Á∂ √»apple‹ Ú≈Ò∆ ËappleÂ∆ ”” ‘ÀÕ «¬‘ ¿∞µÂapple ÚÒ ÷∆Ú≈ ‹Ø ¡‹ ’Ò apple»√ Á∂ «¬Ò≈’∂ «Ú⁄ ‘À ÂØ∫
ÒÀ ’∂ ¬∆apple≈È Á∂ Ó≈apple» ÊÒª ¡Â∂ √∆√Â≈È ÂØ∫ Í»appleÏ ÚÒ, «‘øÁπ√Â≈È ÂØ∫ ͺ¤Ó ÚÒ ◊π‹ ¡Â∂
◊πapple◊≈È Á∂ ÊÒª ÂØ∫ ¡appleøÌ ‘πøÁ≈ √∆Õ «¬‘ ¡‹ ’Ò apple»√, ¡Î◊≈«È√Â≈È Â∂ ¬∆apple≈È «ÂøȪ
Á∂Ùª «Ú⁄ Úø«‚¡≈ ‘ÀÕ ÓΩ‹»Á≈ ÷πapple≈√≈È ¬∆apple≈È Á∂ ¿∞µÂapple Í»appleÏ∆ √»Ï∂ Á≈ Ȫ ‘ÀÕ «¬√∂ Âapple∑ª √Ó∂∫
Á∆ ⁄≈Ò È≈Ò ’¬∆ Íπapple≈‰∂ È◊apple ÈÙ‡ ‘Ø ◊¬∂ Â∂ ÈÚ∂∫ Ù«‘apple ¡≈Ï≈Á ‘ج∂ ‘ÈÕ ◊πapple» È≈È’
√≈«‘Ï Á∂ √Ó∂∫ ‘≈‹∆Íπapple ◊ø◊≈ Á∂ ¿∞µÂapple∆ ’„∂ «ÏÒ’∞Ò ÓΩ‹»Á≈ ͇È∂ Ú≈Ò∆ ʪ Á∂ √≈Ó‰∂ ◊ø◊≈
Í≈apple «¬’ Íë√ºË È◊apple √∆Õ ‹ØÈÍπapple Á∂ apple≈‹ «Ú⁄ «È˜≈ÓÏ≈Á ‹Ø ‡ª√ ÈÁ∆ Á∂ ’ø„∂ Â∂ ‘À,
¡≈͉∂ √Ó∂∫ Á≈ Íë√ºË È◊apple √∆Õ «¬√ Âapple∑ª «¬√ Íπ√Â’ «Ú⁄ ¡√ª Í≥‹ √Ω √≈Ò Í«‘Òª Á∂
È◊appleª Â∂ Ù«‘appleª Á≈ ÍÂ≈ ’apple ’∂ Íπapple≈‰∂ Ȫ ÒºÌ∂ ‘È, ¿∞È∑ª È≈Úª ˘ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ ¡≈¬∂
È≈Úª Â∂ Ê≈Úª È≈Ò Ó∂ÒÈ Á≈ ÔÂÈ ’∆Â≈ ‘ÀÕ ¿∞Á≈‘appleÈ Ú‹Ø∫ ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆
¡Â∂ «Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ √ÀÁÍπapple Ì≈¬∆ Ò≈ÒØ∫ Á∂ È◊apple Á≈ Ȫ ¡≈Á≈ ‘ÀÕ Ï≈Ïapple
È∂ Âؘ’-«¬-Ï≈Ïapple∆ «Ú⁄ √ºÔÁÍπapple «Ò«÷¡≈ ‘ÀÕ √Ó∂∫ Á∆ ⁄≈Ò È≈Ò √ºÔÁÍπapple ¿∞‹ºÛ «◊¡≈ Â∂
¿∞√∂ ʪ Â∂ Ù∂apple ◊Û «Í≥‚ ¡≈Ï≈Á ‘Ø«¬¡≈, Â∂ Î∂apple Ù∂apple ◊Û Ú∆ ¿∞µ‹Â «◊¡≈ Â∂ ¿∞Ê∂ ‘∆ ¡’Ïapple
Ï≈ÁÙ≈‘ Á∂ Ú∂Ò∂ Ó‘πøÓÁ ¡Ó∆È È∂ ¡Ó∆È≈Ï≈Á È◊apple ¡≈Ï≈Á ’∆Â≈ ‹Ø ‘π‰ Â’ ÓΩ‹»Á ‘ÀÕ
ÍappleÔ≈◊ Á≈ È≈ ¡Ò≈‘Ï≈Á ¡’Ïapple Ï≈ÁÙ≈‘ Á∂ ÚÒ∂ «Í¡≈Õ ’∆Û È◊apple ‹ª ’∆Û◊apple≈Ó Á≈
ÓΩ‹»Á≈ Ȫ ÏÀ‹È≈Ê «˜Ò∑≈ ’ª◊Û≈ ‘ÀÕ ‹ÈÓ √≈÷∆¡ª «Ú⁄ ’∆Û È◊apple ¡≈Á≈ ‘ÀÕ «¬√∂ Âapple∑ª
¡≈√≈ Á∂√ ¡≈√≈Ó ˘, ◊Øapple÷ ‘‡Û∆ «ÍÙ≈Úapple ˘, ’≈Ó apple»Í ˘ ’≈¿∞ apple»Í «Ò«÷¡≈ ‹ÈÓ
√≈÷∆¡ª «Ú⁄ «ÓÒÁ≈ ‘ÀÕ
‹ÈÓ √≈÷∆¡ª «Ú⁄ ’¬∆ √»¯∆ √øª Á∂ Ȫ «ÓÒÁ∂ ‘È «‹Ú∂∫ Ó÷Á»Ó Ï‘≈ÚÁ∆, Ù∂÷
¡ÏÁÒ ’≈Áapple «◊Ò≈È∆, Ó∆¡ª Á≈¿∞Á Ù∂apple ◊Û Ú≈Ò∂ ¡≈«ÁÕ «¬È∑ª Á∂ ¡√Ò∆ Ȫ ¡Â∂ Í»apple≈
‘≈Ò ÍÂ≈ ’apple ’∂ ‹ÈÓ √≈÷∆¡ª «Ú⁄ «ÁÂ∆ ‹≈‰’≈apple∆ ÂØ∫ Í»apple≈ Ò≈Ì ¿∞·≈¿∞‰ Á≈ ÔÂÈ
’∆Â≈ ‘ÀÕ «¬È∑ª «Ú⁄Ø∫ ’¬∆ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ √Ó’≈Ò∆ √È Â∂ ◊πapple» √≈«‘Ï «¬È∑ª ˘ «ÓÒ∂Õ
«¬È∑ª È≈Ò ‘ج∆¡ª ÷ØÙ‡∆¡ª ˘ √appleÒ ÏØÒ∆ «Ú⁄ «Ò«÷¡≈ ‘ÀÕ
‹ÈÓ √≈÷∆ ÍappleøÍapple≈ «Ú⁄ ‹Ø ÙÏÁ ’Ê ’∆Â∂ ‘È ¿∞‘ ÙÏÁ ‹ÈÓ √≈÷∆¡ª «Ú⁄Ø∫
‘∆ ‘ÈÕ ’ج∆ ÙÏÁ Áº√∆ √≈÷∆ ÂØ∫ «È÷∂Û ’∂ «’√∂ ‘Øapple √≈÷∆ È≈Ò È‘∆∫ ‹Ø«Û¡≈Õ ÙÏÁ «‹Ú∂∫
‹ÈÓ √≈÷∆¡ª «Ú⁄ ¿∞⁄≈apple∂ «ÓÒÁ∂ ‘È ¿∞√∂ Âapple∑ª ‘∆ «¬√ √ø⁄∂ «Ú⁄ «ÁÂ∂ ‘È ¡Â∂ È≈Ò Îπ‡
È؇ª «Ú⁄ Áº«√¡≈ ‘À «’ ÙÏÁ «’‘Û∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ ÂØ∫ «Ò¡≈ ‘ÀÕ ÙÏÁª Á∂ ¡º◊∂ ÏappleÀ’¡ª «Ú⁄
ADC@ √¯∂ Ú≈Ò≈ ◊πapple» ◊Ãø’ √≈«‘Ï Á≈ Í≥È≈ Â∂ apple≈◊ Á≈ ¡≥’, «ÁºÂ≈ ‘ÀÕ ‘apple √≈÷∆ ˘
«Ú«◊¡≈È „ø◊ È≈Ò √appleÒ ÏØÒ∆ «Ú⁄ Í∂Ù ’∆Â≈ ‘À ª ‹Ø ‘apple ÍÛ∑∂ «Ò÷∂ ÈØ‹Ú≈È ˘ «¬√ Á∆
(xxvi)

√Ófi ¡≈ √’∂Õ ‹ÈÓ √≈÷∆¡ª «Ú⁄Ø∫ ¡«Ë¡≈ÂÓ’ √ø’∂Â, ◊πappleÓ Á∆¡ª ◊πfi∆¡ª appleÓ˜ª, ◊πapple»
È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ ÙÏÁª Á∂ ÍappleÓ≈appleÊ ¡Â∂ Á≈appleÙÈ’ ◊ØÙ‡∆¡ª ’º„ «ÁºÂ∆¡ª ‘È, «’«’
«¬√ Íπ√Â’ Á≈ ÓÈØappleÊ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ ˘ ’∂ÚÒ «¬«Â‘≈√’ apple»Í «Ú⁄
Í∂Ù ’appleÈ≈ ‘À, ¿∞È∑ª Á∆ «ÚÙ≈Ò Â∂ ÍÃÌ≈ÚÙ≈Ò∆ Ï≈‰∆ Á∆ «Ú¡≈«÷¡≈ ’appleÈ≈ È‘∆∫Õ
(¡) ◊πapple» √≈«‘Ï Á∂ «¬«Â‘≈√’ Ô≈Á◊≈appleª Â∂ ◊πappleÁÚ≈«apple¡ª Á∆ Ì≈Ò :- ◊πapple»
È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ «¬«Â‘≈√’ ◊πappleÁÚ≈apple∂ ‹ÈÓ √≈÷∆ ÍappleøÍapple≈ «Ú⁄ «ÚÙ∂Ù Ó‘≈ÈÂ≈ apple÷Á∂ ‘ÈÕ
«¬‘ ◊πapple» √≈«‘Ï Á∆¡ª √Ê≈È’ appleÚ≈«‘ª Á≈ √ØÓª ¡Â∂ ◊πapple» √≈«‘Ï Á∆¡ª ¿∞Á≈√∆¡ª
¿∞Ò∆’‰ Ò¬∆ ⁄≈ȉ ÓπÈ≈apple∂ Á≈ ’≥Ó Á∂∫Á∂ ‘ÈÕ Á»apple Áπapple≈‚∂ Á∂Ùª «Ú⁄ ¡Â∂ Á»apple Ê≈Úª Â∂ «¬‘
◊πapple» √≈«‘Ï Á∆ Ô≈Âapple≈ Á∂ ÍÃÓπ÷ «⁄øÈ ‘È «‹È∑ª ÂØ∫ «√ºË ‘πøÁ≈ ‘À «’ ◊πapple» √≈«‘Ï ¿∞È∑ª Ê≈Úª
Â∂ ◊¬∂ √ÈÕ
◊πapple» √≈«‘Ï Á∂ «¬«Â‘≈√’ ◊πappleÁÚ≈«apple¡ª Á∆ Ì≈Ò ¡Â∂ √∂Ú≈ √øÌ≈Ò Á≈ ’øÓ √Í ÂØ∫
Í«‘Òª ◊πapple» ‘apple ◊Ø«ÏøÁ «√øÿ ‹∆ È∂ ¡appleø«Ì¡≈ «‹√ Âapple∑ª «’ ¡√∆ ¿∞Â∂ Á√ ¡≈¬∂ ‘ªÕ Ó‘≈apple≈‹≈
apple‰‹∆ «√øÿ Â∂ ‘Øapple «√º÷ √appleÁ≈apple ‹ÁØ∫ Í≥‹≈Ï Â∂ apple≈‹ ’appleÈ Òº◊∂ ¿∞È∑ª È∂ Ú∆ ◊πapple» √≈«‘Ï Á∂
«¬«Â‘≈√’ ◊πappleÁÚ≈«apple¡ª Á≈ √«Â’≈apple ’∆Â≈ ¡Â∂ ¿∞È∑ª ˘ √πapple«÷¡≈ ’appleÈ Á≈ ¿∞Íapple≈Ò≈
’∆Â≈Õ ’∞apple»’Ù∂Âapple «Ú⁄ «√ºË χ∆ ◊πappleÁÚ≈apple≈ ◊πapple» È≈Ò’ √≈«‘Ï Á∂ ÏÀ·‰ Á∆ ʪ Á∆ Ì≈Ò ’apple
’∂ Ó‘≈apple≈‹≈ apple‰‹∆ «√øÿ È∂ ωÚ≈«¬¡≈Õ È≈È’≈‰≈ √≈«‘Ï Á∂ ◊πappleÁÚ≈«apple¡ª ˘ ¿∞‹≈◊apple
’apple ’∂ ¿∞È∑ª Á∂ Ȫ ‹≈◊∆appleª Ò◊Ú≈¬∆¡≈Õ ◊πappleÁÚ≈apple≈ Ï≈∂ Á∆ Ï∂apple «√¡≈Ғ؇ (Í≈«’√Â≈È)
◊πappleÁÚ≈apple≈ appleØÛ∆ √≈«‘Ï ¬∂Ó≈È≈Ï≈Á (Í≈«’√Â≈È) Ó‘≈apple≈‹≈ apple‰‹∆ «√øÿ Á∂ ¡≈Í ‹≈ ’∂
ÓÊ≈ ‡∂’‰ Â∂ Í≥‹ Í≥‹ √Ø apple»Í∂ Ì∂‡ ⁄Û≈¿π‰ Á≈ ‘≈Ò ¿π√ Á∂ √apple’≈apple∆ Â≈apple∆÷ «Ò÷‰ Ú≈Ò∂
√Ø‘È Ò≈Ò≈ √»apple∆ Á∆ «Ò÷∆ ¿∞ÓÁ≈Â∞Ò-ÂÚ≈apple∆÷ «Ú⁄ «Ò«÷¡≈ «ÓÒÁ≈ ‘ÀÕ A «¬√∂ Âapple∑ª apple≈‹≈
¿∞Ë∂ «√øÿ ’ÀÊÒ Ú≈«Ò¡ª È∂ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ ⁄appleÈ Í≈¿∞‰ Ú≈Ò∆¡ª ʪÚ≈ Á∆ ÷Ø‹ ’apple
’∂ ◊πappleÁÚ≈apple∂ ω≈¬∂Õ ’ÀÊÒ apple≈‹ «Ú⁄ Í‘ØÚ≈ (ÓΩ‹»Á≈ «˜Ò≈ ’appleÈ≈Ò) ¡Â∂ ’apple≈ («˜Ò≈
’appleÈ≈Ò) «Ú⁄ apple≈‹≈ ¿∞Ë∂ «√øÿ Á∂ ωÚ≈¬∂ Ô≈Á◊≈apple∆ «ÈÙ≈È ÓΩ‹»Á≈ √Ó∂∫ Â’ ’≈«¬Ó apple‘∂
‘ÈÕ «¬‘ ◊πappleÁÚ≈apple∂ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ ’∞apple»’Ù∂Âapple ‹≈Á Á apple√Â∂ Á∂ √»⁄’ ‘ÈÕ «¬√∂ Âapple∑ª
√apple√≈ («˜Ò∑≈ «‘√≈apple) «Ú⁄ Ï‘π Íπapple≈‰≈ ◊πappleÁÚ≈apple≈ ‘ÀÕ «¬√ Á≈ ’ÊÈ Í≥‚ Â≈apple≈ «√øÿ
ÈappleØÂÓ È∂ ’∆Â≈ ‘ÀÕ «¬‘ Ú∆ «¬√∂ apple≈‘ Â∂ ‘ÀÕ Í«‡¡≈Ò≈, È≈Ì≈ ¡Â∂ ‹∆∫Á apple≈‹ «Ú⁄ «√º÷
apple≈«‹¡ª È∂ ◊πapple» √≈«‘Ï Á∂ «ÈÙ≈È ’≈«¬Ó ’∆Â∂ √ÈÕ
¿∞È∑Ú∆∫ √Á∆ ¬∆√Ú∆ Á∂ Í«‘Ò∂ ¡ºË «Ú⁄ «È˜≈Ó ‘ÀÁapple≈Ï≈Á Á≈ «¬’ Ú˜∆apple ⁄øÁ»
Ò≈Ò Ï∂Á∆ ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ «¬‘ ‚∂apple≈ Ï≈Ï≈ È≈È’ Á≈ apple«‘‰ Ú≈Ò≈ √∆Õ «¬√ È∂ ¡≈͉∂ √Ó∂∫ «Ú⁄
Áº÷‰ «Ú⁄ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ ÍË≈appleÈ Á∂ Ê≈Úª Á∆ Ì≈Ò ’apple ’∂ ◊πappleÁÚ≈apple∂ ω≈¬∂ ‹Ø ¡‹
Â’ ’≈«¬Ó ‘ÈÕ ¿∞√ È∂ Í≥‹ª «ÈÓÈ «Ò÷ ¡√Ê≈Ȫ Â∂ ◊πappleÁÚ≈apple∂ ω≈¬∂ «‹È∑ª «Ú⁄
«Âz⁄È≈ÍÒ∆ Á≈ ◊πappleÁÚ≈apple≈ ‹Ø √Ã∆ appleø◊Ó Á∂ Ó≥Áapple Á∂ È≈Ò √∆, „«‘ „∂apple∆ ‘Ø «◊¡≈ ‘À Â∂ Ï≈’∆
A. ¿∞ÓÁ≈Â∞Ò ÂÚ≈apple∆÷ √Ω‘È Ò≈Ò √»apple∆; ¿∞ÒÊ≈’≈apple Ú∆; ¡∂√. √»apple∆: «ÁÒ∆, AIFA Í≥È≈ CAA, CAC
(xxvii)

¿∞Á≈√∆ √øª Á∂ ¡Ë∆È ‘È Â∂ Ï‘π ÷√Â≈ ‘≈Ò «Ú⁄ ‘È :-
A. apple≈Ó∂ÙappleÚappleÓ (ÓÁapple≈√)
B. √Ã∆ appleø◊Ó-«Âz⁄È≈ÍÒ∆ (ÓÁapple≈√)
C. «ÂzÈÓÒ≈¬∂ (ÓÁapple≈√)
D. ’≈⁄∆ÍπappleÓ (ÓÁapple≈√)
E. ◊øπ‡»apple (¡ªËapple≈ ÍÃÁ∂Ù)
«¬√ ÂØ∫ «¬Ò≈Ú≈ «ÂÒ◊ø‹∆ √≈«‘Ï ◊πappleÁÚ≈apple≈ «‹√ Á≈ Á»‹≈ Ȫ ’±ø‚∆’∞ÂÒ≈Ó ‘À,
Í≈ÒӒ؇≈ ‡zÀÚ∂È‚appleÓ (’∂appleÒ apple≈‹) Á∂ ’ØÒ Á«√¡≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ Íapple «¬√ Ú∂Ò∂ «¬‘ ¿∞Ê∂ ‘À ‹ª
Ò‘∆∫, «¬√ ◊ºÒ Á≈ ·∆’ ÍÂ≈ È‘∆∫ Òº◊ √«’¡≈Õ ÏÛØ⁄ (◊π‹apple≈Â) ¡Â∂ È≈È’ÓÂ≈ (Ô±.Í∆.)
Á∂ ◊πappleÁÚ≈apple∂ «ÚÙ∂Ù «¬«Â‘≈√’ Ó‘≈ÈÂ≈ apple÷Á∂ ‘ÈÕ
◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ ’≈ ‹≈‰ Á∆ appleÚ≈«¬Â “‘’∆’ apple≈‘ Óπ’≈Ó apple≈‹∂ «ÙÚÈ≈Ì
’∆” «Ú⁄ ¡≥«’ ‘ÀÕ «¬√ Á∆ ÍπÙ‡∆ ‘π‰∂ ‘∆ «ÓÒ∂ ’≈ «Ú⁄ «¬’ «√Ò≈Ò∂÷ ÂØ∫ ‘πøÁ∆ ‘À «‹√
«Ú⁄ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á≈ ’؇∆ Á∂ apple≈‹∂ ËappleÓ≈ Íapple’appleÓª Ï≈‘» ÈΩÚ∂∫ ˘ «ÓÒÈ Á≈ √ø’∂Â
«ÓÒÁ≈ ‘ÀÕ «¬√∂ Á≈ ÍØÂ≈ apple≈‹≈ Ó≈«¬¡≈Á»È∆ ‘Ø«¬¡≈ ‘À «‹√ Á∆ apple≈‹Ë≈È∆ √∆Â≈Ú≈’≈ Á∂
apple≈‹∂ Ó≈«¬¡≈ Á»È∆ Á≈ ’ÊÈ ‘ÀÕ Ó‡∆¡≈’ÒÓ (ÏÀ‡∆’∞Ò≈) Á∂ ’ØÒ «¬’ «Í≥‚ ’∞appleπ’ÒÓ≥‚Í ‘À ‹Ø
◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∆ Ô≈Á «Ú⁄ ¡≈Ï≈Á ‘Ø«¬¡≈ ‹≈ÍÁ≈ ‘ÀÕ «‹Ú∂∫ ψÁ≈Á «Ú⁄ ’ج∆
«¬«Â‘≈√’ ◊πappleÁÚ≈apple≈ È≈ ‘؉ Â∂ Ú∆ ¿∞Ê∂ ψÁ≈Á Á∂ ͺ¤Ó Ú≈Ò∂ Í≈√∂ ÒºÌ∂ Â∞apple’∆ Ì≈Ù≈
«Ú⁄ «¬’ «√Ò≈Ò∂÷, «‹√ Á≈ «Ú√Ê≈apple ¡√∆∫ ψÁ≈Á Á∆ √≈÷∆ «Ú⁄ «ÁºÂ≈ ‘À, ◊πapple» √≈«‘Ï Á∂
¿∞Ê∂ ‹≈‰ Á≈ Ó‘ºÂÚ Í»appleÈ «⁄øÈ ‘À, «¬√∂ Âapple∑ª ’≈ Á≈ Ò«Ì¡≈ «√Ò≈Ò∂÷ Â∂ ¿∞È∑ª Á∆ Ô≈Á
«Ú⁄ Ú√≈«¬¡≈ «Í≥‚ Ú∆ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ «¬È∑ª «¬Ò≈«’¡ª «Ú⁄ «Ú⁄appleÈ Á∆ Ô≈Á
Áπ¡≈Á∂ ‘ÈÕ
ÒºÁ≈÷ ¡Â∂ «ÂϺ Á∂ Ó≥Áappleª «Ú⁄ ¡Â∂ «ÚÙ∂Ù ’apple’∂ Ó≈È√appleØÚapple fi∆Ò, ⁄Ó∂Ò∆ Ú≈Á∆
¡≈«Á «¬Ò≈«’¡ª Á∂ «ÂºÏÂ∆ Ó≥Áappleª «Ú⁄ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∆ Ó»appleÂ∆ Ú∂÷∆ ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ Ì≈Ú∂∫
«ÂÏÂ∆ ÒØ’ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ÍÁÓ√øÌÚ Á≈ ¡ÚÂ≈apple Ó≥È ’∂ ¡≈͉∂ Âapple∆’∂ È≈Ò Í»‹Á∂
‘È Íapple ¿∞È∑ª Á≈ ◊πapple» È≈È’ Á∆ Ô≈Á ˘ Â≈˜≈ appleº÷‰≈ «¬√ ◊Ò ˘ «√ºË ’appleÁ≈ ‘À «’ ◊πapple»
√≈«‘Ï «ÂºÏ Á∂ «¬Ò≈«’¡ª «Ú⁄ «Ú⁄appleÁ∂ apple‘∂ ‘؉◊∂Õ «¬Ê∂ «¬‘ ◊ºÒ √ÍÙ‡ ’apple Á∂‰≈ ·∆’
‘ØÚ∂◊≈ «’ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï «‹√ «¬Ò≈’∂ «Ú⁄ ◊¬∂ ¿∞ÊØ∫ Á∂ Ú√È∆’ª È∂ ◊πapple» ‹∆ ˘ ¡≈͉∂
„ø◊ È≈Ò ¡apple≈ˉ≈ Â∂ Í»‹‰≈ ¡appleøÌ ’apple «ÁºÂ≈Õ Âapple≈¬∆ Â∂ È≈È’ ÓÂ∂ Á∂ ¡√Ò Ú√È∆’
Ë≈apple» ÒØ’ ‘π‰ Â’ ◊Øapple÷ È≈Ê Á∆ Ë»‰∆ Ú≈◊ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∆ Ë»‰∆ ˘ Ó‘≈ÈÂ≈ «ÁøÁ∂
‘È ¡Â∂ Ë»‰∆ Á∆ apple≈÷ ÿappleª ˘ ÒÀ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ «¬apple≈’ «Ú⁄ Ú√Á∂ √»Ï∆, ‹Ø ÷πÒ∂ Ú≈Ò apple÷Á∂ ‘È
Â∂ ◊Òª «Ú⁄ ◊πapple» È≈È’ Á∆ Â√Ú∆apple Ò‡’≈Á∂ ‘È Â∂ ¡≈͉∂ ¡≈Í ˘ ◊πapple» È≈È’ Á∂ È≈Ó
Ò∂Ú≈ Á√Á∂ ‘È, ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ˘ ¡≈͉∆¡ª ‘∆ appleÚ≈«‘ª È≈Ò Ô≈Á ’appleÁ∂ ‘ÈÕ «¬√∂
Âapple∑ª ‹∂’apple «ÂºÏÂ∆ ◊πapple» È≈È’ ˘ ÍÁÓ√øÌÚ Á≈ ¡ÚÂ≈apple Ó≥È ’∂ Í»‹Á∂ ‘؉ ª ’ج∆ ‘Àapple≈È∆
Ú≈Ò∆ ◊ºÒ È‘∆∫Õ ’≈ «Ú⁄ ◊πapple» È≈È’ ˘ «√ºË È≈Ê, ¿∞Ò◊ ◊πapple» ’apple’∂ Ô≈Á ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
(xxviii)

«¬√ Âapple∑ª ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ ¡√Ê≈È Â∂ Ô≈Á◊≈apple∆ «ÈÙ≈È ◊πapple ‹∆ Á∆¡ª
appleÚ≈«¬Âª ˘ √»apple‹∆ apple÷Á∂ ‘ÈÕ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∆ ‹∆ÚÈ∆ ¿∞Ò∆’‰ «Ú⁄ «¬È∑ª Á≈
«ÚÙ∂Ù ¡√Ê≈È ‘ÀÕ
(¬) √¯apple Á∂ √≈ËÈ ¡Â∂ Ô≈Âapple≈ ‹ª ‹≈apple Á∂ apple√Â∂ :- √Ó∂∫ Á∂ Ô≈Âapple≈ ‹ª
ÚÍ≈apple’ apple≈‘ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∆¡ª ¿∞Á≈√∆¡ª Á∆ ÂappleÂ∆Ï Á√Á∂ ‘È Â∂ «¬√ ◊ºÒ Á≈
√ø’∂ ’appleÁ∂ ‘È «’ «’‘Û∆ √≈÷∆ Í«‘Òª ¡Â∂ «’‘Û∆ «Í¤Ø∫ ‘ج∆ ‘ØÚ∂◊∆Õ Í≥‹≈Ï Á∂ «Í≥‚ª
«Ú⁄ «‹ºÊ∂ ÂÒÚø‚∆ ÂØ∫ √πÒÂ≈ÈÍπapple ‹ª √πÒÂ≈ÈÍπapple ÂØ∫ χ≈Ò∂ ‹≈‰ Ú≈√Â∂ Ì≈Ú∂∫ ◊πapple» √≈«‘Ï
«Í≥‚Ø «Í≥‚ ◊¬∂ ‘؉ Íapple Í≥‹≈Ï ÂØ∫ Ï≈‘apple ’∂ÚÒ Íë√ºË ⁄≈¨ apple√«Â¡ª Â∂ ¡Â∂ Íapple⁄ÒÂ
√≈ËÈ≈ apple≈‘∆∫ ‘∆ ¿∞‘ √¯apple ’apple √’Á∂ √ÈÕ ¡Ô∞«Ë¡≈ ‹≈‰ Ú≈√Â∂ ‹∂ ’apple √Á∆¡ª ÂØ∫ Ô≈Âapple»
Ï∂Û∆¡ª «Ú⁄ ÏÀ· ’∂ ÿº◊apple Á«apple¡≈ «Ú⁄ ‹ªÁ∂ √È, ª ◊πapple» ‹∆ Ú∆ ˜apple»apple Ï∂Û∆ Â∂ ‘∆ ◊¬∂
‘؉◊∂Õ Ì≈apple Á∂ ’¬∆ Á«apple¡≈ √Á∆Ú ’≈Ò ÂØ∫ ¡≈Ú≈‹≈¬∆ Á∂ ÍÃÓπ÷ √≈ËÈ apple‘∂ ‘È Â∂ √ØÒ∑Ú∆∫
√Á∆ «Ú⁄ Ú∆ ¿∞‘ ÍÃÓπ÷ √≈ËÈ √ÈÕ Ù≈«¬Á «¬‘ ‘∆ ’≈appleÈ ‘À «’ ¿∞È∑ª Á∂ Ô≈Á◊≈apple∆
◊πappleÁ≈Úapple∂ Íë√ºË ÈÁ∆¡ª Á∂ ’ø„∂ Â∂ ‘È «‹È∑ª «Ú⁄ Ï∂Û∆ ¡≈√≈È∆ È≈Ò ⁄Ò √’Á∆ √∆,
«‹Ú∂∫ «’ «È˜≈Ó≈Ï≈Á («˜Ò≈ ¡˜Ó◊Û Ô±. Í∆.) ‡≈È√ ÈÁ∆∆ Á∂ ’ø„∂ Â∂ ‘À, ÏÛØ⁄ (◊π‹apple≈Â)
ÈappleÏÁ≈ Á∂ ’ø„∂ Â∂ ‘À, Â∂ ÏÈ≈apple√ ◊ø◊≈ Á∂ ’ø„∂ Â∂ ‘ÀÕ ¿∞È∑ª Á≈ ¡≈͉≈ Ú√≈«¬¡≈ È◊apple
’appleÂ≈appleÍπapple Ú∆ apple≈Ú∆ Á∂ ’ø„∂ Â∂ ‘À Â∂ Ò÷Í ’º¤ Á∂ «¬Ò≈’∂ Á∆ ÏøÁapple◊≈‘ «√øË Á«apple¡≈ Á∆
√≈ı ’Øapple∆ ÈÁ∆ Á∂ ’ø„∂ Â∂ √∆Õ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ Ï∂Û∆ Â∂ √¯apple ’appleÈ Á∆ appleÚ≈«¬Â ¿∞µ⁄
√‘∆¯ (Íπapple≈‰∆ «apple¡≈√ ϑ≈ÚÒÍπapple) «Ú⁄ ı≈È◊≈‘ Á∂ ÂϺ’appleª «Ú⁄ ͬ∆ «¬’ ¤Ø‡∆ ‹‘∆
Ï∂Û∆ È≈Ò ‘π‰ Â’ √øÏøË ‘ÀÕ
√ØÒ∑Ú∆∫ √Á∆ Á∂ Íapple⁄ºÒ apple√Â∂ «’√∂ ‘ºÁ Â’ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ‹∆ Á∆¡ª ¿∞Á≈√∆¡ª
Á≈ «Èapple‰≈ ’appleÁ∂ ‘ÈÕ Í‘≈Û≈ «Ú⁄ Ô≈Âapple≈ Á∂ Íπapple≈‰ apple√«Â¡ª Á≈ ¡«Ë¡ÀÈ ’∆«Â¡ª ÍÂ≈
Ò◊Á≈ ‘À «’ ‘«appleÁπ¡≈apple Ú≈Ò∆ ʪ ÂØ∫ ◊appleÓ∆¡ª «Ú⁄ Ï‘π √≈apple∂ Ô≈Âapple» ’∂Á≈apple È≈Ê, ÏÁapple∆
È≈Ê ÂØ∫ ‘Ø ’∂ ¡≥ÂË≈apple≈ Áºapple∂ «Ú⁄Ø∫ ÿ ’∂ Ò∂Í» Ò∂÷ Áºapple∂ apple≈‘∆∫ Âapple≈¬∆ Á∂ «¬Ò≈’∂ «Ú⁄ Íπ‹Á∂
‘ÈÕ Ì≈appleÂ∆ √≈Ë»¡ª Á≈ «¬‘ √Á∆¡ª ÂØ∫ Íπapple≈‰≈ apple√Â≈ √∆Õ ‹∂’apple «¬√ apple√Â∂ Â∂ ◊πapple» √≈«‘Ï
Á∂ Ô≈Á◊≈apple∆ «ÈÙ≈Ȫ Á≈ ¡«Ë¡È ’apple∆¬∂ ª ÍÂ≈ Ò◊∂◊≈ «’ ◊πapple» √≈«‘Ï «¬√∂ apple√Â∂ Â∂
⁄ÒÁ∂ ‘ج∂ È≈È’ ÓÂ∂ Íπº‹∂ √ÈÕ «¬’ Í≈√∂ ‘«appleÁπ¡≈apple Â∂ Á»‹∂ Í≈√∂ È≈È’ ÓÂ≈ ÁØ‘ª Ê≈Úª
¿∞Â∂ ◊πapple» √≈«‘Ï Á∂ ◊πappleÁÚ≈apple∂ ¡≈Á∂ ‘ÈÕ «¬√ ÂØ∫ «¬Ò≈Ú≈ «√apple∆ È◊apple (ÍΩÛ∆) ‡∆apple∆
◊ÛÚ≈Ò, ’؇ Áπ¡≈apple, «¬√∂ apple√Â∂ Â∂ ‘È Â∂ «¬È∑ª Ê≈Úª Â∂ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∆ Ô≈Á «Ú⁄
«¬«Â‘≈√’ ◊πappleÁÚ≈apple∂ A ‘È ‹Ø «¬È∑ª Ê≈Úª Â∂ ◊πapple» ‹∆ Á∂ «Ú⁄appleÈ Á∆ Ô≈Á Áπ¡≈Á∂ ‘ÈÕ
„≈’∂ ÂØ∫ ’≈ÓappleπÍ ‹≈‰ Á≈ apple≈‘ ÏÃ‘Ó ÍπºÂapple Á«apple¡≈ apple≈‘∆∫ √∆Õ «¬‘ ‘∆ Ó≈apple◊ ¿∞√ √Ó∂∫ ’≈Óapple»Í
‹≈‰ Á≈ Íapple⁄ºÒ √∆Õ Ù≈«¬Á «¬‘ ‘∆ ’≈apple‰ ‘À «’ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ ‹≈‰ Ú≈Ò∂ √≈apple∂
¡√Ê≈È ÏÑÓÍπºÂapple Á«apple¡≈ Â∂ ‘È, «‹Ú∂∫ ËπÏapple∆, ◊Ø‘≈‡∆ (’≈Óapple»Í) ¡≈«Á A Õ ◊πapple» √≈«‘Ï Á∂
A. «Ú√Ê≈apple Ò¬∆ Ú∂÷∂ È≈È’-ÓÂ∂ ‹≈‰ Á∆ √≈÷∆
(xxix)

Óº’∂ ¡Â∂ ÓÁ∆È∂ ‹≈‰ Á∂ apple√Â∂ Á≈ √ø’∂ Ì≈¬∆ ◊πappleÁ≈√ Á∆ Í«‘Ò∆ Ú≈apple ÂØ∫ «ÓÒÁ≈ ‘ÀÕ ¿∞Ê∂
Óº’≈ Í«‘Ò∂ ¡≈Á≈ ‘À ¡Â∂ ψÁ≈Á «Í¤Ø∫ «‹√ ÂØ∫ ÍÂ≈ Ò◊Á≈ ‘À «’ ◊πapple» √≈«‘Ï √ÓπøÁapple∆
apple√Â∂ Óº’∂ Íπ‹∂Õ Íπapple∆ ‹≈‰ Ò¬∆ √ÓπøÁapple Á≈ apple≈‘∆ ’Á∆ Ú∆ ·∆’ È‘∆∫ √Ó«fi¡≈ «◊¡≈ «’«’
«¬Ê∂ »¯≈È ¡≈Á∂ √È ¡Â∂ ‹‘≈˜apple≈‘È∆ ’·È √∆Õ «¬√ Ò¬∆ Ïø◊≈Ò Ú≈Ò∂ Í≈√∂ ÂØ∫ Íπapple∆
‹≈‰ Ò¬∆ ıπÙ’∆ Á≈ apple≈‘ Íapple⁄Ò √∆Õ ‹◊ÈÈ≈Ê Íπapple∆ ÂØ∫ Áº÷‰ ÚºÒ Ô≈Âapple»¡ª Á≈ apple≈‘ √∆
¡Â∂ Áº÷‰ Á∂ √Ì Ë≈appleÓ’ ¡√Ê≈È ’ª⁄∆ÍπappleÓ, «ÂzÚÈÓÒ≈¬∂ ¡Â∂ «Âz⁄È≈ÍÒ∆ ¡≈«Á «¬√∂
apple≈‘ Â∂ √ÈÕ Áº÷‰ ÂØ∫ ¿∞µÂapple ÚºÒ ¡≈¿∞‰ Á≈ apple≈‘ Ú∆ «ÏÁapple, (ÓÀ√»apple apple≈‹) ȪÁ∂Û (Ó‘ªapple≈Ù‡Ã)
ÏÛØ⁄ (◊π‹apple≈Â) ÂØ∫ ‘Ø ’∂ ¿∞µÂapple ÚÒ ¡≈Á≈ √∆ B Õ Óº’∂ ÂØ∫ ψÁ≈Á ÚºÒ ¡≈¿∞‰ Ú≈√Â∂
‘≈‹∆¡ª Á∂ apple√«Â¡ª Á≈ ¡«Ë¡ÀÈ ’∆«Â¡ª ÍÂ≈ Ò◊Á≈ ‘À «’ ‘≈‹∆¡ª Ú≈√;Â∂ ıÒ∆¯≈
‘≈apple»ø¡Ò-appleÙ∆Á Á∆ Ï∂ˆÓ ˜ÏÀÁ≈ È∂ ÓÁ∆È∂ ÂØ∫ «¬’ «√ºË≈ apple≈‘ ψÁ≈Á ˘ ωÚ≈«¬¡≈ √∆Õ
«¬‘ apple≈‘ Á√Ú∆∫ √Á∆ ¬∆√Ú∆ ÂØ∫ ‘π‰ Â’ ⁄ÒÁ≈ ¡≈ «apple‘≈ ‘ÀÕ ‘≈‹∆¡ª ˘ «¬‘ apple√Â≈ Ï‘πÂ
‹⁄Á≈ √∆Õ √Ø ◊πapple» √≈«‘Ï ‘ØappleȪ ‘≈‹∆¡ª Úª◊ «¬√ Â∂ ‘∆ Â∂√apple ψÁ≈Á ◊¬∂ ‘؉◊∂Õ C
ψÁ≈Á ÂØ∫ ’≈ÏÒ ¡≈¿∞‰ Á≈ apple√Â≈ ¿∞µÂapple∆ ¬∆apple≈È ÂØ∫ ‘Ø ’∂ ¿∞µÂapple∆ ¡¯ˆ≈«È√Â≈È
Â’ Íπ‹Á≈ √∆ D Õ «¬È∑ª apple≈‘ª Â∂ ’≈¯Ò∂ ¡≈Ó ¡≈Á∂ ‹ªÁ∂ apple«‘øÁ∂ √ÈÕ Ì≈Ú∂∫ Óπ◊Òª Á∆ ‘Ò
⁄Ò ’apple ’∂ Ì≈apple È≈Ò ÒØË∆¡ª Á∂ √Ó∂∫ ÚÍ≈apple Ï‘π ÿº‡ «◊¡≈ √∆Õ ’≈ÏÒ ÂØ∫ «ÍÙ≈Úapple Á≈
«√ºË≈ apple≈‘ Íapple⁄ºÒ ȑ∆∫ √∆ «’«’ «¬‘ apple≈‘ ¡ÏπÒ ¯˜Ò ’appleÂ≈ ¡≈¬∆È-«¬-¡’Ïapple∆ Á∂
’ÊÈ ¡È∞√≈apple ¡’Ïapple Á∂ √Ó∂∫ «Ú⁄ Íapple⁄Ò ‘Ø«¬¡≈Õ Í«‘Òª «ÍÙÚ≈apple ¡≈¿∞‰ Ú≈√Â∂
Í≈apple≈«⁄È≈apple Á∂ «¬Ò≈’∂ «Ú⁄Ø∫ ‘Ø ’∂ ÏÈß» ’∞‘≈‡ Ú≈Ò∂ Í≈√∂ ÂØ∫ «ÍÙ≈Úapple ¡≈ √’∆Á≈ √∆ E Õ «¬‘∆
‘∆ ’≈appleÈ ‘À «’ Í≈apple≈«⁄È≈apple Á∂ «¬Ò≈’∂ «Ú⁄ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ «¬«Â‘≈√’ ◊πappleÁÚ≈apple∂
«ÓÒÁ∂ ‘ÈÕ
«¬√ Âapple∑ª ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ √Ó∂∫ Á∂ apple≈‘ª Á≈ ¡«Ë¡ÀÈ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∆
‹ÈÓ √≈÷∆ ÍappleøÍapple≈ Á∂ ÍÛ⁄ØÒ Ò¬∆ Ï‘π ˜apple»apple∆ ‘ÀÕ
«Êº≈ÚÒ∆ :- ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï √øÏøË∆ Â≈apple∆÷ª Á≈ «Èapple‰≈ ’appleÈ Ò¬∆ ‹ÈÓ √≈÷∆
ÍappleøÍapple≈ «˜¡≈Á≈ √‘≈«¬Â≈ È‘∆∫ Á∂∫Á∆Õ ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ ¡Â∂ Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ
Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ ’∂ÚÒ ÁØ ‘∆ Â≈apple∆÷ª ‘È «¬’ ‹ÈÓ Á∆ Á»‹∆ ‹ØÂ∆ ‹Ø √Ó≈¿∞‰ Á∆
ÁØ‘ª ‹ÈÓ √≈÷∆¡ª «Ú⁄ ‹ÈÓ Â≈apple∆ı «Ú√≈÷ √πÁ∆ «ÂøÈ √øÓ AEBF «Ï’appleÓ∆ ‘ÀÕ «Ó‘appleÏ≈È
Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ Ú∆ ‹ÈÓ Â≈apple∆÷ «¬‘Ø ‘ÀÕ √Ú≈¬∂ Ï≈Ò∂ Á∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ Á∂ Ï≈’∆ √Ì
‹ÈÓ √≈÷∆¡ª ◊πapple» √≈«‘Ï Á≈ ‹ÈÓ «Ú√≈÷ Á≈ ‘∆ ÓøÈÁ∆¡ª ‘È √Ø ¡√ª «Ú√≈÷ ‘∆ ·∆’
A. «Ú√Ê≈apple Ò¬∆ Ú∂÷ ’≈Óapple»Í ‹≈‰∆ Á∆ √≈÷∆ ¡Â∂ apple≈÷√π Â≈appleÈ Ú≈Ò∆ √≈÷∆
B. Ú∂÷Ø “‹◊ÈÈ≈Ê Íπapple∆” ¡Â∂ ’ª⁄∆ÍπappleÓ «Ú⁄ «¬’ “‹ÀÈ∆ È≈Ò Ó∂Ò” Á∆¡ª √≈÷∆¡ªÕ
C. Ú∂÷Ø √≈÷∆ ψÁ≈Á ‹≈‰ Á∆
D. Ú∂÷Ø ÓÙ‘Á Ú≈Ò∆ √≈÷∆
E. Ú∂÷Ø «ÍÙ≈Úapple ‹≈‰ Ú≈Ò∆ √≈÷∆
(xxx)

Ó≥«È¡≈ ‘À A Õ «˜¡≈Á≈ «Ú√Ê≈apple Ò¬∆ Ú∂÷Ø ’appleÓ «√øÿ Á≈ «Ò«÷¡≈ “’ºÂ’ «’ «Ú√≈÷Õ ‹ØÂ∆
‹Ø √Ó≈¿∞‰ Á∆ Â≈apple∆ı Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ ¡Â∂ «Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ È‘∆∫
«ÓÒÁ∆Õ ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ ¡Â∂ Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «¬‘ «¬√
Âapple∑ª ¡≥«’ ‘À :-
ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆-√øÓ AEIE ¡º√» √πÁ∆ A@
Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆-√øÓ AEIF ¡º√» √πÁ∆ A@
◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ ‹ØÂ∆ ‹Ø √Ó≈¿∞‰ Á∆ «ÓÂ∆ √øÓ AEIF ¡º√» √πÁ∆ A@ ·∆’
‘ÀÕ ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ √øÓ AEIE «Ï’appleÓ∆ ‘À ‹Ø “◊” √øÓ ‘ÀÕ «‹Ú∂∫ «’
Ì≈¬∆ ’appleÓ «√øÿ È∂ «√ºË ’∆Â≈ ‘À «’ «Ï’appleÓ∆ √øÓ ¡≈Ó ÂΩapple Â∂ “◊“ «Ò«÷¡≈ ‹ªÁ≈ √∆ B Õ
«¬√ Ò¬∆ «Ï’appleÓ∆ √øÓ AEIE ◊ ‘À Â∂ «¬√Á≈ ÚappleÂÓ≈È √øÓ AEIF ‘∆ ωÁ≈ ‘ÀÕ «¬
‹≈ÍÁ≈ ‘À «’ ÚÒ≈«‘ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ Á∂ ’appleÂ≈ È∂ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ ‹ÈÓ Á≈ √øÓÂ
ÚappleÂÓ≈È Á∂ «ÁºÂ≈ ¡Â∂ ‹ØÂ∆ ‹Ø √Ó≈¿∞‰ Á∆ ◊ÂÕ
Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ Á≈ √ºÌ ÂØ∫ ÍÃ≈⁄∆È ÷appleÛ≈ ‹Ø ¡√ª ¡≥Â’≈ Á∂ «Ú⁄
¤≈Í «ÁºÂ≈ ‘À, Á∆¡ª Â≈apple∆÷ª Ï‘π ÌπÒ∂÷≈ Í≈¿∞‰ Ú≈Ò∆¡ª ‘ÈÕ ‹ÈÓ √≈÷∆ Á≈ AEHB
«Ï’appleÓ∆ «Ú⁄ «Ò«÷¡≈ ‹≈‰≈ ◊Ò ‘À «’«’ AEHB Ì≈Ú AEBE ¬∆√Ú∆ «Ú⁄ ◊πapple» È≈È’
√≈«‘Ï ’appleÂ≈appleÍπapple apple«‘øÁ∂ ‘ÈÕ
«¬√ Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ Á∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ Á∆¡ª Â≈apple∆÷ª «¬√ Âapple∑ª ‘È :-
ADFI ¬∆: = AEBF «Ï’appleÓ∆ = ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á≈ ‹ÈÓ
(¡≥Â’≈ Í≥È≈ BBC)
ADHG ¬∆: = AEDD «Ï’appleÓ∆ = È≈È’∆ Á≈ «Ú¡≈‘
(‹ª È≈È’ Ú«apple∑¡ª ¡·≈appleª Á≈ ‘Ø«¬¡≈)
(¡≥Â’≈ BBH)
ADHG ¬∆: = AEDD «Ï’appleÓ∆ «Ú⁄ √πÒÂ≈ÈÍπapple ‹≈‰≈ (¡≥Â’≈ BC@)
ADHC ¬∆: = AED@ «Ï’appleÓ∆ ÓØÁ∆-÷≈È∂ Á∆ ÈΩ’apple∆ (¡≥Â’≈ BCA)
ADHF ¬∆: = AEDC «Ï’appleÓ∆ ÓØÁ∆-÷≈È∂ Á≈ «‘√≈Ï Á∂‰≈ (¡≥Â’≈ BCC)
ADHG ¬∆: = AEDD «Ï’appleÓ∆ ’∞ÛÓ≈¬∆ (¡≥Â’≈ BCD)
ADHH ¬∆: = AEDE «Ï’appleÓ∆ «Ú¡≈‘ (¡≥Â’≈ BCG)
ADIF ¬∆: = AEEC «Ï’appleÓ∆ ¿∞Á≈√∆¡ª Á≈ ¡appleøÌ (¡≥Â’≈ BEF)
√apple√apple∆ ÂΩapple Â∂ «¬È∑ª Â≈apple∆÷ª ˘ Ú≈«⁄¡≈ ÍÂ≈ Òº◊∂◊≈ «’ «¬È∑ª «Ú⁄ «Ò÷≈apple∆ ˘
‡ÍÒ≈ Òº◊≈ ‘ÀÕ Í«‘Òª AEDD Ì≈Ú ADHG «Ï’appleÓ∆ «Ú⁄ √πÒÂ≈ÈÍπapple ‹≈‰≈ Â∂ «¬√ ÂØ∫ «ÂøÈ
Í«‘Òª ÓØÁ∆-÷≈È∂ Á∆ ÈΩ’apple∆ «ÓÂ∆ AED@ «Ï’appleÓ∆ = ADHC ¬∆√Ú∆ ‘؉≈ ¿∞√∂ Âapple∑ª ¡√øÌÚ ‘À
«‹√ Âapple∑ª AEHB «Ï’appleÓ∆ Ì≈Ú AEBE ¬∆√Ú∆ «Ú⁄ ‹ÁØ∫ «’ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ‹ØÂ∆ ‹ØÂ
A. ◊πappleÍπappleÏ «Èapple‰Ô ’appleÓ «√øÿ, Í«‡¡≈Ò≈ AI(B) Í≥È≈ DD
B. ◊πappleÍπappleÍ «Èapple‰Ô; ’appleÓ «√øÿ Í≥È≈ CI-D@
(xxxi)

È‘∆∫ √È √Ó≈«¬ ‹ÈÓ √≈÷∆, Á≈ «Ò«÷¡≈ ‹≈‰≈Õ «¬‘ ‘∆ ◊ºÒ AEDC «Ï’appleÓ∆ «Ú⁄ Ò∂÷≈
Á∂‰ Á∆, ‹ª Ï∆Ï∆ È≈È’∆ Á∂ «Ú¡≈‘ Á∆ Â≈apple∆ı, Ì≈Ú AEDD «Ï’appleÓ∆ (ADHG ¬∆√Ú∆)
ˆÒ ‘À Â∂ ‹ª ÓØÁ∆-÷≈È∂ Á∆ ÈΩ’apple∆ ’appleÈ ¡Â∂ Ò∂÷≈ Á∂‰ Ú≈Ò∆¡ª Â≈apple∆ıª ˆÒ ‘ÈÕ «¬√
Âapple∑ª «¬ ÍÂ≈ Òº◊Á≈ ‘À «’ ‹ÈÓ √≈÷∆ Á∆¡ª «ÁºÂ∆¡ª Â≈apple∆÷ª ÌappleØ√∂ÔØ◊ È‘∆∫ «’«’
√ͺه ÂΩapple Â∂ ˆÒ Â≈apple∆÷ª È∂ √‘∆ Â≈apple∆÷ª ˘ Ú∆ Ùº’∆ ω≈ «ÁºÂ≈ ‘ÀÕ
«Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ Á∆ «ÊºÂ≈Ú≈Ò∆ «¬È∑ª √Âappleª Á∂ «Ò÷≈apple∆ È∂ √øÍ≈ÁÈ
’appleÈ Òº«◊¡ª ¿∞√ Íπ√Â’ Á∆ ¡≥Â’≈ «Ú⁄ Á∂ «ÁºÂ∆ ‘À ‹Ø «¬√ Âapple∑ª ‘À :-
ADFI ¬∆√Ú∆ = AEBF «Ï’appleÓ∆ ¡ÚÂ≈apple Ë≈appleÈ≈
ADGF ¬∆√Ú∆ = AECC «Ï’appleÓ∆ ͪË∂ Í≈√ ÍÛ∑È≈
ADGG ¬∆√Ú∆ = AECD «Ï’appleÓ∆ ÓπºÒª Í≈√ ÍÛ∑È≈
ADGH ¬∆√Ú∆ = AECE «Ï’appleÓ∆ ‹øfi» √ø√’≈apple
ADHD ¬∆√Ú∆ = AEDA-DB «Ï’appleÓ∆ «Ú¡≈‘
ADIF-IG ¬∆√Ú∆ = AEEC-ED «Ï’appleÓ∆ √Ã∆ ⁄øÁ Á≈ ‹ÈÓ
AE@D ¬∆√Ú∆ = AEFA «Ï’appleÓ∆ √πÒÂ≈ÈÍπapple ‹≈‰≈
«¬√ «ÊºÂ≈ÚÒ∆ «Ú⁄ «’Ëapple∂ √ÚÀ-«ÚappleØË È‘∆∫Õ «¬√ Ò¬∆ ’¬∆ «Ò÷≈apple∆ «¬È∑ª Â≈apple∆÷ª
˘ «˜¡≈Á≈ ÌappleØ√∂ÔØ◊ √ÓfiÁ∂ ‘ÈÕ Íapple «¬√ ◊ºÒ Á≈ ÍÂ≈ È‘∆∫ Òº◊Á≈ «’ «¬È∑ª Â≈apple∆÷ª ˘
«’√ ¡Ë≈apple Â∂ «Ò«÷¡≈ «◊¡≈ ‘ÀÕ
‹ÈÓ √≈÷∆¡ª «Ú⁄ «ÁºÂ∂ √ø’∂ª ÂØ∫ ’∞fi ’∞ Â≈apple∆÷ª Á≈ «Èapple‰≈ ‘Ø √’Á≈ ‘ÀÕ «¬‘
√Ì ‹ÈÓ √≈÷∆¡ª Ó≥ÈÁ∆¡ª ‘È «’ ‹ÁØ∫ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï È∂ √πÒÂ≈ÈÍπapple ÓØÁ∆-÷≈È∂ Á∆
ÈΩ’apple∆ ’∆Â∆ ¿∞√ Ú∂Ò∂ ÁΩÒ ıª ÒØË∆ √πÒÂ≈ÈÍπapple ‘∆ apple«‘øÁ≈ √∆Õ ÁΩÒ ÷ª ÒØË∆ ˘ «√’øÁapple
ÒØË∆ È∂ Í≥‹≈Ï Á∆ apple≈‹Ë≈È∆ √∆Õ «¬√ Âapple∑ª ¿∞Á≈√∆¡ª Á∂ ¡appleøÌ ÂØ∫ Í«‘Òª Ú¬∆∫-ÍappleÚ∂Ù Ú∂Ò∂
¡Â∂ ’≈˜∆ ⁄apple⁄≈ Ú∂Ò∂ ÁΩÒ ÷ª ÒØË∆ √πÒÂ≈ÒÍπapple apple«‘øÁ≈ √∆Õ Â≈apple∆ı-«¬-Ù≈‘∆ Á≈ ’appleÂ≈
¡«‘ÓÁ ÔÁ◊apple «Ò÷Á≈ ‘À «’ ‹ÁØ∫ Ï≈Ïapple È∂ AEBD ¬∆√Ú∆ «Ú⁄ Í≥‹≈Ï Á∂ «¬Ò≈’∂ ˘ «‹ºÂ
«Ò¡≈ ª «¬Ïapple≈‘∆Ó ÒØË∆ È∂ «¬’ «⁄º·∆ ÁΩÒ ıª ÒØË∆ ˘ «Ò÷∆ Â∂ ¿∞√ «Ú⁄ «Ò«÷¡≈ «’
Ú∆‘ √≈Ò ‘ج∂ Ó∂apple∂ «ÍÂ≈ ˘ Â∞‘≈˘ Í≥‹≈Ï Á≈ È≈˜Ó ω≈«¬¡≈ √∆ ¡Â∂ Â∞√ª Í≥‹≈Ï Óπ◊Òª
‘Ú≈Ò∂ ’apple «ÁºÂ≈ ‘ÀÕ «¬√ ÂØ∫ √ͺه ‘πøÁ≈ ‘À «’ ÁΩÒ ıª ÒØË∆ AE@D ¬∆√Ú∆ «Ú⁄ Í≥‹≈Ï Á≈
È≈˜Ó Ï«‰¡≈Õ ¿∞√ ÂØ∫ Í«‘Òª ¿∞‘ √πÒÂ≈ÈÍπapple ‘∆ apple«‘øÁ≈ √∆Õ «¬√ Ò¬∆ Ú¬∆∫-ÍappleÚ∂Ù Ú≈Ò∆
√≈÷∆ ¡Â∂ ’≈˜∆ ⁄apple⁄≈ Ú≈Ò∆ √≈÷∆∆ ‹ª ª AE@D ¬∆√Ú∆ ÂØ∫ Í«‘Òª ‘ج∆ ‹ª AE@D ¬∆√Ú∆
«Ú⁄Õ «¬√ Âapple∑ª ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∆¡ª ¿∞Á≈√∆¡ª Á≈ ¡appleøÌ AE@D ¬∆√Ú∆ ÂØ∫ Ø«¬¡≈
‹≈ÍÁ≈ ‘ÀÕ «¬√ Á∆ ÍπÙ‡∆ «¬’ ‘Øapple Âapple∑ª È≈Ò Ú∆ ‘πøÁ∆ ‘ÀÕ «Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆ ¡Â∂ Ì≈¬∆ ÓÈ∆
«√øÿ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ ¡≥«’ ‘À «’ ◊πapple» È≈È’ √»apple‹ ◊둉 Á∂ √Ó∂∫ ’∞apple»’Ù∂Âapple √È
¡Â∂ «Ú√≈÷∆ Ú≈Ò∂ «ÁÈ ‘appleÁπ¡≈appleÕ Í‹ø≈Ï ÚÒØ∫ ‘appleÁπ¡≈appleÕ Í≥‹≈Ï ÒÚØ∫ ‘appleÁπ¡≈apple ‹≈‰ Á≈
Íπapple≈‰≈ apple≈‘ ’πapple»’Ù∂Âapple √È ¡Â∂ «Ú√≈÷∆ Ú≈Ò∂ «ÁÈ ‘appleÁπ¡≈appleÕ Í≥‹≈Ï ÚÒØ∫ ‘appleÁπ¡≈apple ‹≈‰
(xxxii)

Á≈ Íπapple≈‰≈ apple≈‘ ’∞apple»’Ù∂Âapple ÂØ∫ ‘Ø ’∂ ‹ªÁ≈ √∆Õ «¬‘ ¿∞‘ ‘∆ apple≈‘ ‘À «‹√ Â∂ ◊πapple» ¡Óapple Á≈√ ‹∆
◊ø◊≈ ◊¬∂ √È ¡Â∂ «‹√ Á≈ Úapple‰È Â∞÷≈apple∆ apple≈◊ «Ú⁄ ◊πapple» apple≈Ó Á≈√ ‹∆ È∂ ’∆Â≈ ‘ÀÕ A √Ø
√»apple‹ ◊둉 Á∂ √Ó∂∫ ’∞apple»’Ù∂Âapple Á∂ Ó∂Ò∂ ÂØ∫ ‘Ø ’∂ ◊πapple» ‹∆ «Ú√≈÷∆ ˘ ‘«appleÁπ¡≈apple Íπ‹ ◊¬∂Õ
Í‘≈Û∆ √¯apple ’appleÈ Ú≈√Â∂ ‘«appleÁπ¡≈apple ÂØ∫ ¡º◊∂ ◊appleÓ∆¡ª Á∂ ÓΩ√Ó «Ú⁄ ‘∆ ‹≈ √’∆Á≈ ‘À √Ø
«Ú√≈÷∆ Á∂ √Ó∂∫ ‘«appleÁπ¡≈apple ‘؉≈ Ó‘ºÂÚ Í»apple‰ Șapple ¡≈Á≈ ‘ÀÕ ‹∂ ’apple ¡√∆∫ √ØÒ∑Ú∆∫ √Á∆ Á∂
Í«‘Ò∂ Á‘≈’∂ Á∂ √»apple‹ ◊둉 ¡Â∂ «Ú√≈÷∆ Ú≈Ò∂ «ÁÈ≈ Á≈ ¡«Ë¡ÀÈ ’apple∆¬∂ ª ◊πapple» È≈È’
√≈«‘Ï Á∂ ’∞apple»’Ù∂Âapple ¡Â∂ ‘«appleÁπ¡≈apple ‹≈‰∆ Á∆¡ª Â≈apple∆÷ª Á≈ ¡È∞Ó≈È Ò◊ √’Á≈ ‘ÀÕ √»apple‹
◊둉 ¡Â∂ «Ú√≈÷∆ Á∆¡ª Â≈apple∆ıª «¬√ Âapple∑ª ‘È :-
√»apple‹ ◊둉 Á∆¡ª Â≈apple∆ıª
«Ú√≈÷∆ Á∆¡ª Â≈apple∆ıª
Ó¬∆ BG, AE@@
Ó≈apple⁄ BG, AE@@
¡’±Ïapple AB, AE@A
Ó≈apple⁄ BG, AE@A
¡ÍappleÀÒ G, AE@B
Ó≈apple⁄ BH, AE@B
Ó≈apple⁄ BG, AE@C
Ó≈apple⁄ BH, AE@C
√ÂøÏapple B@, AE@C
Ó≈apple⁄ BG, AE@D
‹ÈÚapple∆ D, AE@F
Ó≈apple⁄ BH, AE@F
‹πÒ≈¬∆ B@, AE@F
‹ÈÚapple∆ AC, AE@G
Ó≈apple⁄ BH, AE@G
‹πÒ≈¬∆ A@, AE@G
Ó≈apple⁄ BG, AE@C
ÈÚøÏapple AB, AE@I
Ó≈apple⁄ BG, AE@I
Ó¬∆ G, AEA@B
Ó≈apple⁄ BH, AEA@C
’∞apple»’Ù∂Âapple ¡Â∂ ‘«appleÁπ¡≈apple «Ú⁄’≈apple Á≈ «√ºË≈ ÍÀÁÒ apple√Â≈ «¬’ √Ω Ó∆Ò ÂØ∫ ÚºË
È‘∆∫Õ apple√«Â¡ª Á∂ ¡«Ë¡ÀÈ «Ú⁄ ¡√∆∫ Á√ ¡≈¬∂ ‘ª «’ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï «√ºË∂ ‘∆
’∞apple»’Ù∂Âapple ÂØ∫ ‘«appleÁπ¡≈apple ¡≈¬∂ «‹Ú∂∫ «’ «Í¤Ø∫ ◊πapple» ¡Óapple Á≈√ √≈«‘Ï ‹∆ È∂ ’∆Â≈Õ √Ω ¡≥Á≈˜∂
È≈Ò ÚºË ÂØ∫ ÚºË «¬’ ‹ª ÁØ Ó‘∆È∂ «Ú⁄ ¿∞Ê∂ ÍÀÁÒ Í‘πø⁄ ‹≈¬∆Á≈ √∆Õ «¬‘ ◊ºÒ Óπ÷ apple÷ ’∂
‹∂ ’apple ¿∞Â∂ «ÁºÂ∆¡ª √≈appleÈ∆¡ª ˘ «Ú⁄≈apple∆¬∂ ª ÍÂ≈ Ò◊∂◊≈ «’ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á≈ BD
‹Èapple∆ AE@F ˘ ’∞apple»’Ù∂Âapple √»apple‹ ◊둉 Á∂ √Ó∂∫ Â∂ «¬√ ÂØ∫ ¡◊∂ BH Ó≈apple⁄ AE@F ˘ ‘appleÁπ¡≈apple
Í‘πø⁄‰≈ ·∆’ ‹≈ÍÁ≈ ‘ÀÕ ¿∞√ √»apple «Ú⁄ ¿∞‘ AE@D ¬∆√Ú∆ Á∂ ¡ı∆apple «Ú⁄ √πÒÂ≈È ÍπappleØ∫
⁄Ò∂ ‘؉◊∂ «’«’ ¿∞‘ apple√Â∂ «Ú⁄ ’¬∆ Ê≈Úª «‹Ú∂∫ √ÔºÁÍπapple (¬∂ÓÈ≈Ï≈Á), Â∞Ï≈, ÓıÁ»ÓÍπapple,
«˜Ò≈ ÓπÒÂ≈È Í≈’Í‡È («˜Ò≈ «Ó≥‡◊πÓapple∆) Â∂ ·«‘appleÁ∂ ¡≈¬∂ √ÈÕ apple√«Â¡ª ¡Â∂ Â≈apple∆ıª Á∂
A. Â∞÷≈apple∆ Ó‘Ò≈ 4, ◊πapple» ◊ÃøÊ √≈«‘Ï Í≥È≈ AAAF-AG
B. Indian Ephemeris Swami, Kannupillay,
«¬ø‚∆¡È «¬¯∂Óapple∆˜, √Ú≈Ó∆ ’ȱ«ÍÒ∂Õ
C. È≈È’Ù≈‘∆ ‹øÂapple∆, ◊ø‚≈ «√øÿ (¿∞appleÁ»), «√º÷ «‘√‡apple∆ √Ø√≈«¬‡∆ ¡≥«ÓÃÂ√appleÕ
(xxxiii)

«ÓÒÚ∂∫ ¡«Ë¡ÀÈ ˘ √≈˘ ’∞apple»’Ù∂Âapple ÂØ∫ «√ºË≈ ‘«appleÁπ¡≈apple ‹≈‰≈ «˜¡≈Á≈ ·∆’ ‹≈ÍÁ≈ ‘ÀÕ √Ø
«¬√ Âapple∑ª AE@D ¬∆√Ú∆ «Ú⁄ Í«‘Ò∆ ¿∞Á≈√∆ Á≈ ¡appleøÌ ‘Ø«¬¡≈Õ «¬‘ ¿∞Á≈√∆ Ï≈appleª √≈Òª
«Ú⁄ Óπº’∆Õ «¬‘ ¿∞Á≈√∆ Í»appleÏ ¡Â∂ Áº÷‰ Á∆ √∆Õ ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ √≈÷∆ «Ú⁄ «Ò«÷¡≈ ‘À «’
◊πapple» È≈Ò’ √≈«‘Ï Ï≈appleª √≈Òª «Í¤Ø∫ ÂÒÚø‚∆ ¡≈¬∂ ¡Â∂ Í»appleÏ ¡Â∂ Áº÷‰ Á∆ √≈apple∆ Ô≈Âapple≈
Ò¬∆ «¬‘ ¡apple√≈ ·∆’ ‹≈ÍÁ≈ ‘ÀÕ
¿∞µÂapple «ÁÙ≈ Á≈ √¯apple ¡Â∂ Óº’∂ ÓÁ∆È∂ ¡≈«Á Á∂ √¯appleª Â∂ ◊πapple» √≈«‘Ï Á∂ ¤∂ ’∞ √≈Ò
ıapple⁄ ‘ج∂ Â∂ Î∂apple AEBA ‹ª AEBB ¬∆√Ú∆ ¿∞‘ Í≥‹≈Ï Ú≈Í√ ¡≈¬∂Õ AEB@ ¬∆√Ú∆ «Ú⁄ Ï≈Ïapple
È∂ √ºÔÁÍπapple ˘ ¿∞‹≈«Û¡≈Õ «¬√∂ ÿ‡È≈ ÂØ∫ «Í¤Ø∫ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï √ºÔÁÍπapple Ì≈¬∆ Ò≈ÒØ ˘
«ÓÒ‰ ◊¬∂ ª √ºÔÁÍπapple Á∂ ¿∞‹≈Û∂ ÂØ∫ Ï‘π ÍÃÌ≈«Ú ‘ج∂Õ Ô’∆È ÂΩapple Â∂ ◊πapple» ‹∆ AEBA ‹ª
AEBB «Ú⁄ Í≥‹≈Ï «Ú⁄ ‘∆ √ÈÕ
¡√ª ‹ÈÓ √≈÷∆¡ª Á∂ ¡Ë≈apple Â∂ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ ‹∆ÚÈ Á∆¡ª ’∞fi ’∞
Â≈apple∆ıª Á∂ ¡«Ë¡ÀÈ ’appleÈ Á≈ ÔÂÈ ’∆Â≈ ‘ÀÕ Íapple «¬√ √≈apple∂ ¡«Ë¡ÀÈ «Ú⁄ ¡≥ÂÓ √⁄≈¬∆ Á≈
Á≈‘Ú≈ ’ج∆ È‘∆∫Õ «¬√ √øÏøË «Ú⁄ «¬‘ Á√ Á∂‰≈ ÔØ◊ ‘ØÚ∂◊≈ «’ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂
‹∆ÚÈ √øÏøË∆ Â≈apple∆ıª Á≈ «ÈappleÈ≈ «◊¡≈È∆ «◊¡≈È «√øÿ ‹∆ ¡Â∂ ÍÃدÀ√apple √≈«‘Ï «√øÿ È∂ Ú∆
’∆Â≈ ‘ÀÕ ÁØ‘ª È∂ ’∞fi ’∞ Â≈apple∆ıª Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ Á∆¡ª ¡Í‰≈¬∆¡ª ‘È ¡Â∂
’∞fi ¡≈͉∂ ¡≥Á≈˜∂ È≈Ò «Ò÷ «ÁºÂ∆¡ª ‘ÈÕ Íapple «¬‘ Â≈apple∆ıª ¿∞È∑ª «’√ ¡Ë≈apple Â∂ ·∆’
Ó≥È∆¡ª ‘È, «¬‘ È‘∆∫ Áº«√¡≈Õ ÍÃدÀ√apple √≈«‘Ï «√øÿ È∂ Ì≈apple Á∂ «‘øÁ» ¡√Ê≈Ȫ Á∂ Ó∂«Ò¡ª
Á∂ «ÁȪ Á≈ ÍÂ≈ ’apple ’∂, ’∞fi Â≈apple∆÷ª ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ó‘appleÏ≈È «Ú⁄Ø∫ ÒÀ ’∂ ¡Â∂ ’∞fi «◊¡≈È∆
«◊¡≈È «√øÿ Á∆¡ª Â≈apple∆ıª ˘ √≈Ó∑‰∂ appleº÷ ’∂ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ ‘apple ʪ ‹≈‰ Á∂ «ÁÈ
Ú≈apple ’º„∂ ‘ÈÕ ’∂ÚÒ Ó∂«Ò¡ª Á∆¡ª «Êª Á∂ ¡≈Ë≈apple Â∂ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ √¯appleª Á∂ «ÁÈ
Ò̉≈ «Ú«◊¡≈È’ È‘∆∫ ‹≈ÍÁ≈Õ √¯apple Á∂ apple≈‘, √¯apple Á∂ √≈ËÈ, ¯≈√Ò≈, ‹ÈÓ √≈÷∆¡ª
«Ú⁄ «ÁºÂ∂ √ø’∂Â, ¡≈Ò∂ Áπ¡≈Ò∂ Á∆¡ª ‘Øapple ÿ‡È≈Úª ¡≈«Á √Ì ◊ºÒª ˘ Óπ÷ apple÷ ’∂ ‘∆ ’∞fi
Â≈apple∆ıª Á≈ ·∆’ «ÈappleÈ≈ ’∆Â≈ ‹≈ √’Á≈ ‘ÀÕ
‹ÈÓ √≈÷∆ ÍappleøÍapple≈ Á∆ ÔØ‹È≈ AIFF «Ú⁄ ¡appleøÌ ‘ج∆Õ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂
Íπapple≈ÂÈ «¬«Â‘≈√’ ◊πappleÁÚ≈«apple¡ª Á∆ Ì≈Ò «Ú⁄ «¬È∑ª √Âappleª Á∂ «Ò÷≈apple∆ È∂ È≈È’ ÓÂ∂
(Ô±.Í∆.) ÂØ∫ ÒÀ ’∂ apple≈Ó∂ÙÚappleÓ (ÓÁapple≈√) ¡Â∂ ’≈ Â’ √¯apple ’apple ’∂ ◊πapple» √≈«‘Ï √øÏøË∆
Íappleº⁄Ò appleÚ≈«¬Âª ˘ «¬’ºÂapple ’∆Â≈ ‘ÀÕ «¬È∑ª ˘ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ ¡≈¬∆¡ª appleÚ≈«¬Âª È≈Ò
Ó∂Ò ’∂ Íπapple≈‰∂ apple≈‘ª Á∆ ÷Ø‹ ÍÛÂ≈Ò ’∆Â∆ ‘ÀÕ ‘apple ◊ºÒ ˘ Îπ‡ È؇ª apple≈‘∆∫ √ÍÙ‡ ’∆Â≈ ‘ÀÕ Íapple
◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ ‹∆ÚÈ √øÏøË∆ √Ó’≈Ò∆ «Ò÷Â∆ Ó√≈Ò≈ È≈ «ÓÒ‰ ’apple ’∂ ’¬∆¡ª
Ê≈Úª Â∂ ¡È∞Ó≈È Ò≈¿∞‰≈ «Í¡≈ ‘À √Ø ÔÂÈ ’∆Â≈ ‘À «’ ‘apple ◊ºÒ √Ó∂∫ Á∂ ‘≈Ò≈ ¡È∞√≈apple
Ú∂÷ ’∂ «√º‡∂ ’„∂ ‹≈‰Õ ‘Ø √’Á≈ ‘À «’ ’¬∆¡ª Ê≈Úª Â∂ ’º„∂ ◊¬∂ «√º‡∂ Í≈·’ª ˘ È≈ ‹⁄Á∂
‘؉, ¿∞È∑ª ‘≈Ò≈ «Ú⁄ «ÈÓappleÂ≈ √«‘ Ô≈⁄È≈ ‘À «’ √⁄≈¬∆ Á∂ ¡≥ ’ Í‘π⁄‰ Á≈ ’ج∆
Á≈‘Ú≈ È‘∆∫ ‘À, «¬«Â‘≈√’ ͺ÷ ÂØ∫ √⁄≈¬∆ Â∂ Í‘πø⁄‰ Á≈ «¬’ ÔÂÈ ‘ÀÕ ÌπÒ∂÷≈ Ú∆ Ò◊
√’Á≈ ‘À «’«’ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï È∂ ÎπappleÓ≈«¬¡≈ ‘À :-
ÍappleÓ √«Â’≈apple ÔØ◊ √appleÁ≈apple «’appleÍ≈Ò «√øÿ È≈appleø◊ È∂ «¬√ ‹ÈÓ √≈÷∆ ÔØ‹È≈ «Ú⁄
(xxxiv)

¡appleøÌ ÂØ∫ ÒÀ ’∂ ¡ı∆apple Â’ «ÁÒ⁄√Í∆ Ò¬∆ ‘ÀÕ ÓÀ˘ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ ◊πappleÁÚ≈«apple¡ª Á∆
Ì≈Ò Ò¬∆ Á»apple Á»apple Ê≈Úª Â∂ ‹≈ ’∂ ÷Ø‹ ’appleÈ Á∆ ¡≈«◊¡≈ «ÁºÂ∆Õ ‚≈’‡apple ¯Ω‹≈ «√øÿ ‘À‚
¡≈¯ «‘√‡apple∆ ‚∆Í≈apple‡ÓÀ∫‡ ¡Â∂ ‚≈«¬appleÀ’‡apple Í≥‹≈Ï «¬«Â‘≈√ ¡«Ë¡ÀÈ «ÚÌ≈◊ È∂ «¬√ apple⁄È≈
Á≈ «¬’ «¬’ ÙÏÁ Í«Û∑¡≈ ¡Â∂ Ï‘π √≈apple∂ ’∆ÓÂ∆ √πfi≈ «ÁÂ∂ ‘ÈÕ ◊πøfiÒª Á∂ √πÒfi≈‰ Ò¬∆
¡◊Ú≈¬∆ ¡Â∂ √‘≈«¬Â≈ ’∆Â∆ ‘À ¡Â∂ ‘apple ¡Ω’Û «Ú⁄ ¿∞ÂÙ≈‘ «ÁÂ≈ ‘ÀÕ ‚≈’‡apple ◊ø‚≈ «√øÿ
‹∆ È≈Ò ÓÀ∫ «¬√ ÔØ‹È≈ Á∂ ’¬∆¡≈ ͺ÷ª Â∂ «Ú⁄≈apple Ú‡ªÁapple≈ ’∆Â≈ ‘À ¡Â∂ ¡◊Ú≈¬∆ Ò¬∆ ‘ÀÕ
ÓÀ∫ «¬È∑ª √≈«apple¡ª Á≈ «ÁÒØ∫ ËßÈÚ≈Á∆ ‘ªÕ
‚≈’‡apple ‚ÏÒÔ± : ¡À√: ’appleÈ≈ appleÂÈ≈, ¡«√√‡À∫‡ ‚≈«¬appleÀ’‡apple ¡≈apple’∂¡≈ÒØ‹∆
«√ÒØÈ Ó∂apple∂ È≈Ò Êª ʪ «√ÒØÈ «Ú⁄ «ÎappleÁ∂ apple‘∂ ‘ÈÕ √Ã∆ «Í¡≈apple∂ Ò≈Ò ’±Íapple «ÁºÒ∆ È∂ AFEH
¬∆√Ú∆ Á≈ ‹ÈÓ √≈÷∆ ˘ ÎØ‡Ø ’≈Í∆ ’appleÈ Á∆ ¡≈«◊¡≈ «ÁºÂ∆Õ ’appleÈÒ ‹◊‹∆ «√øÿ
◊πÒ∂apple∆¡≈ ÈÚ∆∫ «ÁºÒ∆, √appleÁ≈apple ‘apple⁄appleÈ «√øÿ apple≈Ó∂ÙÚappleÓ (ÓÁapple≈√), √ø ’appleÂ≈apple «√øÿ «ÏÁapple
(ÓÀ√»apple), «◊¡≈È∆ ‘apple⁄appleÈ «√øÿ, ÓÀÈ∂‹apple ◊πappleÁÚ≈apple≈ È≈È’ ÓÂ≈ (¿∞µÂapple ÍÃÁ∂Ù), √ø ’appleÂ≈apple
«√øÿ, ͇È≈ √≈«‘Ï («Ï‘≈apple) ÓÀÈ∂‹apple ◊πappleÁÚ≈apple≈ √Ã∆ ‘˜»apple √≈«‘Ï, È≈Á∂Û (Ó‘≈apple≈Ù‡apple)
√appleÁ≈apple apple≈Ó «√øÿ ⁄≈ÚÒ≈ ÷≥‚Ú≈ (Óº«Ë¡≈ ÍÃÁ∂Ù), √Ã∆ ÙøÌ» ÍÃÙ≈Á ‘apple ÍÃÙ≈Á ‚∂√≈¬∆,
‹»È≈◊Û (√πapple≈Ù‡apple ◊π‹apple≈Â), √Ã∆ ‚∆. ’∂ «Ú«Á¡≈, «’¿∞apple∂‡apple Ìπ‹ (’º¤ ◊π‹apple≈Â) √appleÁ≈apple
◊πapple«Á¡≈Ò «√øÿ, Ò÷Í √≈Ó‹∆ Ó≈˙ ‹∆ √appleÍ≥⁄ Ò÷Í (’º¤ ◊π‹apple≈Â), √Ã∆ Ï⁄» Ì≈¬∆
«¬È≈ÓÁ≈apple ¡À‚ÚØ’∂‡ ÏÛØ⁄ (◊π‹apple≈Â), √Ú≈Ó∆ Í≥⁄≈ ÈßÁ (’؇ Ï≈Ï≈ Á«¬¡≈ apple≈Ó) ¡Ò≈‘Ï≈Á,
(¿∞µÂapple ÍÃÁ∂Ù) Ì≈¬∆ ’«Ò¡≈È «√øÿ ÏÈ≈apple√ (¿∞µÂapple ÍÃÁ∂Ù) √ø ’appleÂ≈apple «√øÿ ’Ó≈Ò∆¡≈
Ú≈Ò∂ Í«‡¡≈Ò≈Õ «¬È∑ª √Ì √‹‰ª È∂ «’√∂ È≈ «’√∂ apple»Í «Ú⁄ √«‘ÔØ◊ «ÁºÂ≈ ‘ÀÕ «¬È∑ª
√≈apple∆¡ª Á≈ ÓÀ∫ «ÁÒØ∫ «apple‰∆ ‘ªÕ «¬È∑ª ÂØ∫ «¬Ò≈Ú≈ Á∂Ù ÍappleÁ∂Ù «Ú⁄ ’¬∆ √apple’≈apple∆ ’appleÓ⁄≈apple∆¡ª
È∂ ‹ÈÓ √≈÷∆ ÔØ‹È≈ «Ú⁄ «ÁÒ⁄√Í∆ ÒÀ ’∂ √«‘ÔØ◊ «ÁºÂ≈ ‘ÀÕ ÓÀ∫ «¬È∑ª √≈«apple¡ª ËøÈÚ≈Á
’appleÁ≈ ‘ªÕ ‚≈’‡apple Ó«‘øÁapple Í≈Ò ’Ø‘Ò∆ ¡Â∂ √appleÁ≈apple ÁappleÙÈ «√øÿ ¡Ú≈apple≈ È∂ ‹ÈÓ √≈÷∆
ÍappleøÍapple≈ ˘ Ì≈Ù≈¬∆ «ÁzÙ‡∆’ØÈ ÂØ∫ Í«Û¡≈ ‘À ¡Â∂ ’¬∆ ⁄ø◊∂ √πfi≈¡ «ÁÂ∂ ‘ÈÕ √appleÁ≈apple ÁappleÙÈ
«√øÿ È∂ Íapple»¯ ÍÛ∑È «Ú⁄ Ú∆ √‘≈«¬Â≈ ’∆Â∆ ‘À ÓÀ∫ «¬È∑ª Á≈ ËøÈÚ≈Á∆ ‘ªÕ
«’appleÍ≈Ò «√øÿ
(xxxv)

iBw;kyh gozgok 1
¡ÚÂ≈apple Ë≈appleÈ≈
Íπapple≈ÂÈ Í≥‹≈Ï Á∆ apple≈‹Ë≈È∆ Ò≈‘Ωapple Á∂ Áº÷‰ ͺ¤Ó Ú≈Ò∂ Í≈√∂ CD Ó∆Ò Â∂
̺‡∆¡ª Á∂ ÂÍ∂ «Ú⁄ «¬’ «Í≥‚ ÂÒÚø‚∆ apple≈¬∂ ÌØ«¬ A √∆ «‹√ ˘ ¡‹’Ò ÈÈ’≈‰≈
√≈«‘Ï ’«‘øÁ∂ ‘ÈÕ «¬√ «Í≥‚ «Ú⁄ ◊πapple» È≈È’ Á∂Ú ‹∆ È∂ Ó«‘Â≈ ’≈¨ Á∂ Ó≈Â≈
«ÂzÍÂ≈ B ‹∆ Á∂ ÿapple AEBF «Ï’appleÓ∆ «Ú√≈÷ √πÁ∆ «ÂøÈ C (AE ¡ÍÃÀÒ ADFI ¬∆√Ú∆)
apple≈ Á∂ «¬’ Ú‹∂ ¡ÚÂ≈apple Ë≈«apple¡≈Õ Ó«‘Â≈ ’≈»Ò ‹≈ Á∂ Ï∂Á∆ ÷ºÂapple∆ Â∂ «Í≥‚ Á∂
͇Ú≈apple∆ √È D Õ ‹ÈÓ √Ó∂∫ Ï≈Ò’ È≈È’ È∂ ‘ØappleȪ Ï≈Ò’ª Úª◊» ““¿±¡ª ¿±¡ª” È‘∆∫
’∆Â≈ √◊Ø∫ ““Â∂appleØ È≈ Â∂apple∂ È≈”” Á≈ ¿∞⁄≈apple‰ ’∆Â≈ E Õ ‹ÈÓ ÂØ∫ ‘∆ È≈È’ ‹∆
1. tbkfJs tkbh, GkJh pkb/ tkbh s/ GkJh wBh f;zx tkbh iBw ;kyh ftZu r[o{ BkBe ;kfjp dk iBw
sbtzvh okJ/ G'fJ fbfynk j? s/ pkpk fwjopkB tkbh iBw ;kyh ftZu r[o{ ih dk iBw fgzv ukjbKtkbk EkDk
poeh (f}bk bkj"o) nzfes j? fiZE/ r[o{ ih d/ BkBe/ ;B . ukjbK tkbk iBw n;EkB j'D dh g[FNh fe;/ j' iBw
;kyh s'I BjhI j[zdh . fwjopkB tkbh iBw;kyh ;kyh dh d{ih ekgh i' ]kb;k ekbik nzfqws;o (n?; n?u nko
2190) ftZu ;[oZfyns j?, ftZu iBw n;EkB sbtzvh jh fbfynk j? . fJ; s'I fJbktk fwjopkB tkbh iBw ;kyh
gzBk 52 s/ fbfynk j? ¿sp r[o{ pkpk BkBe ih gzikp eh Xosh Brfo sbtzvh okfJ G'J/ eh iBw n;EkfB r[o{ pkp/
BkBe ih ekÀ fi; s'I gsk brdk j? fe sbtzvh jh iBw n;EkB mhe j? .
2. r[o{ BkBe d/t ih d/ fgsk dk BkT[I ;G iBw;kyhnK ftZu fwbdk j? . g[oksB iBw ;kyh ftZu r[o{ ih dh
wksk dk BkT[I BjhI fdZsk . iBw ;kyh GkJh pkbk s/ GkJh wBh f;zx ftZu wksk fsqgsk fbfynk j? s/ iBw ;kyh
fwjopkB ftZu fsgo' . fsgsk BkT[I g[okDK ftZu nkT[Idk j? s/ pj[s g[okDk j? . fsgs' fJ;/ dk ftrfVnk o{g ikgdk
j? .
3 g[oksB iBw ;kyh ns/ fwjopkB dh iBw ;kyh ftZu r[o{ BkBe ;kfjp dk iBw fdB ft;ky ;[dh fsB
j? ns/ GkH pkb/ dh iBw ;kyh ftZu eZse dh g{oBwkFh . GkJh wBh f;zx ih dh iBw ;kyh dhnK g[oksB jZEfbysK
ftZu ft;ky j? . r[o{ BkBe ;kfjp dh ;zskB ftZu ;[ytk;h okJ/ d/ fby/ r[o{ BkBe pz; gqekF ftZu th ft;ky
dk iBw fbfynk j? . wfjwk gqekF tkose ns/ wfjwk gqekF pktk ;o{g GZbk, ft;ky dk iBw jh wzBdhnK jB
fJ; eoe/ ft;ky jh mhe ikgdk j? .
4 pkb/ tkbh iBw ;kyh ftZu wfjsk ekb{ B{z gNtkoh ns/ tbkfJs tkbh iBw ;kyh ftZu ekb{ yZsoh iks
t/dh fbfynk j? . fwjopkB tkbh iBw ;kyh ftZu wfjsk ekb{ g[Zso B{z efjzd/ jB ªpuk BkBe n;hIokje jK«,
fwjopkB tkbh iBw ;kyh 67, (nzsek 77) . fJ; s'I fJj f;ZX j[zdk j? fe T[j gNtkoh th ;B s/ fiwhIdko th .
5. fwjopkB tkbh iBw ;kyh, gzBk 9, (nzsek 58) . GkJh wBh f;zx dh iBw ;kyh ftZu fbfynk j? fe BkBe
ih B/ iBw ;w/I ªtkfjr[o{« Fpd T[ukfonk j? i' mhe BjhI ikgdk feT[Ife ªtkfjr[o{« Fpd dh wjkBsk r[o{ noiB
;kfjp ih dh nkfd r[o{ rqzE ;kfjp ih dh phV fsnko eoB fgZS'I goubs j'Jh id'I fe GZNK B/ ªtkfjr[o{« Fpd dk
ikg ehsk . s/o' BkUI s/o' BkUI Fpd r[o{ BkBe ;kfjp d/ ;[Gk s/ T[d/F d/ f}nkdk nB[e{b jB .

iBw;kyh gozgok 2
√«‘‹ Â∂ ÙªÂ∆ √πÌ≈ Ú≈Ò∂ √È A Õ ‘ØappleȪ Ï≈Ò’ª Úª◊ apple؉ Á∆ ¡≈Á ȑ∆∫ √∆Õ ‹ÁØ∫
«¬‘ Â∂appleª «ÁȪ Á∂ ‘ج∂ ª «¬È∑ª Á≈ È≈ ¡≈͉∆ Úº‚∆ ÌÀ‰ È≈È’∆ Á∂ È≈ Â∂ È≈È’
appleº«÷¡≈ «◊¡≈Õ B ‹ÁØ∫ «ÂøȪ Ó‘∆«È¡ª Á∂ ‘ج∂ ª ËΩ‰ «‡’≈¬∆ ¡Â∂ √ºÂª Ó‘∆«È¡ª Á∆ ¿∞Óapple
«Ú⁄ ÏÀ·‰ Ò◊ ͬ∂Õ ÈÚª Á√ª Ó‘∆«È¡ª «Ú⁄ «appleÛ∑È≈ «√«÷¡≈ Â∂ ‚∂„ Úapple∑∂ Á∂ ‘Ø ’∂ ÂØÂÒ∆
˜Ï≈È È≈Ò ÊØÛ≈ ÊØÛ≈ ÏØÒ‰ Â∂ «ÂøÈ ⁄≈apple Ú«apple∑¡≈ Á∂ ‘Ø ’∂ Ï≈Ò’ª È≈Ò ÷∂‚‰ C Òº◊∂ ͬ∂Õ
’Á∆ ’Á∆ Ï≈Ò’ª Á∆¡ª ÷∂‚ª ÂØ∫ Úº÷ ‘Ø ’∂ ¡≈Í ÍappleÓ≈ÂÓ≈ Á∆ Ô≈Á «Ú⁄ Ó√ ‘Ø ‹ªÁ∂Õ D
Í≥‹ª Ú«apple∑¡ª Á∆ ¿∞Óapple «Ú⁄ «¬È∑ª È∂ ¡≈͉∂ «Í≥‚ Á∂ Ú√È∆’ª ˘ Ï‘π ÍÃÌ≈Ú ’∆Â≈Õ «‘øÁ»
Â∂ Óπ√ÒÓ≈È ÁØ‘ª È≈Ò ’≈Áapple Â∂ ’∞Áapple Á∆¡ª ◊ºÒª ’appleÁ∂ «‹√ ÂØ∫ «Í≥‚ Ú≈√∆¡ª ˘ «¬√
Ï≈Ò’ Á∆ ¡˜Ó Á≈ «È√⁄≈ ‘Ø «◊¡≈ E Õ «¬√ ¡ÒΩ«’’ Ï≈Ò Á≈ ‘≈Ò «Í≥‚ Á∂ Ó≈Ò’ Â∂
̺‡∆¡ª Á∂ √appleÁ≈apple apple≈¬∂ ÌØ«‘ Â∂ ¿∞√ Á∂ ÍπºÂapple apple≈¬∂ ÏπÒ≈apple ˘ Ú∆ Òº◊ «◊¡≈Õ F
1. fwjopkB tkbh iBw ;kyh gzBk 10, (nzsek 58) s/ iBw ;kyh GkJh wBh f;zx gzBk 42 (nzsek 331)
. iBw ;kyh fwjopkB s/ iBw ;kyh wBh f;zx ftZu ;gFN o{g ftZu fbfynk j? fe pkbe BkBe pj[s FKsh s/ ;fji
;[Gk tkb/ ;B s/ fJj jh rZb T[BQK d/ ihtB d/ nB[e{b ikgdh j? .
2. fwjopkB tkbh iBw ;kyh gzBk 10 (nzsek 58) id BtK fdBK ek j{nk sp BkT[I eoD j{nk pkb/ dh
iBw ;kyh ftZu s/oK fdBK dk j'D s/ BkBe BkT[I oZfynk fbfynk j? . s/oK fdBK fgZS'I BK oZyD dh o;w yZsohnK ftZu
j[D sZe goubs j? fJ; bJh s/oQK fdBK fgZS'I BK oZyDk mhe ikgdk j? .
3 pkbe BkBe dh ;ohoe ftqXh dk t/otk iBw ;kyh fwjopkB s/ iBw ;kyh GkJh wBh f;zx ftZu fdZsk j?,
g[oksB s/ pkb/ tkbh iBw ;kyh ftZu BjhI . go fJj t/otk ;XkoB j? s/ mhe ikgdk j? .
4. tbkfJs tkbh iBw ;kyh ftZu, ªnksw' nfGnk;[ gow/;o ek eo'ª fbfynk j? s/ iBw ;kyh GkJh wBh
f;zx ftZu fbfynk j? ªf;X nk;B eo p?m/ no gqkDK e/ phu tkfjr[o{ ek ikg eo/ª fwjopkB dh iBw ;kyh ftZu
fbfynk j? ªnto pkbeK dh nto u/FNk r[o{ pkp/ BkBe ih eh feS[ no u/FNk« . pkb/ tkbh iBw ;kyh ftZu fJ;
pko/ e[M fJ; soQK BjhI fbfynk . gfjbhnK fszB iBw ;kyhnKdk eEB mh ikgdk j? .
5 tbkfJs tkbh iBw ;kyh ftZu, fbfynk j?, ¿bZrk pksk nr fBr dhnK eoBÀ GkJh pkb/ tkbh iBw
;kyh ftZu th fJj jh tke j? . fwjopkB tkbh iBw ;kyh th fJ;/ rZb dh g[FNh eodh j? . go iBw ;kyh GkJh
wBh f;zx ftZu ;gs ;b'eh rhsk dk gkm eoBk fbfynk j? i' mhe BjhI f;ZX j[zdk .
6 fwjopkB tkbh iBw ;kyh ftZu okJ/ G'fJ s/ tbkfJs tkbh s/ pkb/ tkb/ iBw ;kyh ftZu okJ/ p[[bko B{z
fgzv dk wkbe dZf;nk j? . GkJh wBh f;zx tkbh iBw ;kyh ftZu ;gFN fbfynk j? j'fJnk j? fe okJ/ p[bko okJ/
G'J/ dk g[Zso ;h . okJ/ p[bko dh epo th BBekDk ;kfjp e'b w"i{d j? . fJ; bJh r[o{ BkBe ;kfjp d/ pugB d/
;w/I fJj d't/I fgT[I g[Zso sbtzvh jh j'Dr/ . okJ/ p[bko nkgD/ fgsk Bkb'I f}nkdk fdbu;gh r[o{ BkBe ftZu oZydk
;h feT[Ife iBw ;kyhnK ftzu T[; dk eEB pj[s tkoh nkT[Idk j? .

iBw;kyh gozgok 3
ÍÛÈ∂ Í≈¿∞‰≈
‹ÁØ∫ È≈È’ ‹∆ √ºÂ Úapple∑∂ A Á∂ ‘ج∂ ª ¿∞È∑ª Á∂ «ÍÂ≈ È∂ ÙπÌ «ÁÈ Ú∂÷ ’∂ B ͪË∂ Í≈√
ÍÛ∑È∂ Í≈«¬¡≈ C Õ ÍªË∂ È∂ «‚¡ª D Á∆ ͺ‡∆, «‹√ ˘ ¿∞√ √Ó∂∫ «√ËØŸ≈«¬¡≈ E ’«‘øÁ∂ √È, «Ò÷
«ÁÂ∆ C Õ ’∞fi Úapple∑∂ «¬√ Âapple∑ª ÍÛ∑≈¬∆ «Ú⁄ Ï∆Â∂ Â∂ Ï≈Ò’ È≈È’ È∂ ͪË∂ ˘ Ï‘π ÍÃÌ≈ÚÂ
’∆Â≈ G Õ ÊØÛ∂ √Ó∂∫ ‘∆ ÍÛ∑≈¬∆ Â∂ «Ò÷≈¬∆ Á≈ ’øÓ ıÂÓ ’apple «Ò¡≈ ¡Â∂ «‘øÁ» ËappleÓ Á∆ Ï‘πÂ
√≈apple∆ ‹≈‰’≈apple∆ ÍÃ≈Í ’apple Ò¬∆ «‹√ Á≈ √≈˘ ¿∞È∑ª Á∆ ¡≈͉∆ apple⁄È≈ «Ú⁄ «ÁºÂ∂ √ø’∂ª ÂØ∫
ÍÂ≈ Ò◊Á≈ ‘ÀÕ «¬√ ÂØ∫ «Í¤Ø∫ Ó«‘Â≈ ’≈¨ È∂ ¡≈͉∂ ÍπºÂapple ˘ ¯≈apple√∆ ÍÛ∑≈¿∞‰ Á≈ «Ú⁄≈apple
1. tbkfJs tkbh, fwjopkB tkbh s/ GkJh pkb/ tkbh iBw ;kyh ftZu ;ZsK tfoQnk dh T[wo s/ gVQB/ gkT[D
fbfynk j? . GkJh wBh f;zx dh iBw ;kyh ftZu fJj T[wo gzi tfoQnK dh dZ;h j'Jh j? . ;ZsK tfoQnK dh T[wo s/
gVQB gkT[Dk tX/o/ mhe ikgdk j? .
2 Gkt/I tbkfJs tkbh s/ fwjopkB tkbh iBw ;kyh ftZu F[G fdB dk e'Jh eEB BjhI go GkJh wBh f;zx
s/ GkJh bkb' tkbh iBw ;kyh ftZu F[G fdB ftuko e/ gVQB/ gkT[IDk dZf;nk j? . g[okD/ ;fwnK ftZu jo ezw fdB
tko fsE nkfd t/y e/ eod/ ;B fJ; bJh r[o{ ih d/ fgsk B/ th F[G fdB t/y e/ r[o{ ih B{z gVQB/ gkfJnk .
3 GkJh wBh f;zx dh iBw ;kyh ftZu gkX/ dk BK fpqi BkE gzvs fbfynk j? go fJ dh g[FNh fe;/ j'o iBw
;kyh s'I BjhI j[zdh .
4 gzikp d/ gjkVh fJbkfenK ftZu Fkodk s/ w?dkBh fJbkfenK ftZu bzv/ nkw gVQ/ fby/ iKd/ ;B . tgkoh
b'e bzv/ j[D th tosd/ jB . GkJh wBh f;zx tkbh iBw ;kyh ftZu fbfynk j? fe gKE/ B/ r[o{ ih B{z ª;kodk Unz
;[nkj ;[n;s« gVQkfJnk .
5 fJj bzv/ nZyoK dh g[okDh w[jkoBh d/ p'b jB . ¿T[j nZyo ªUBw f;X?« d/ wzrbkuoD s'I F[o{ j' e/ ªn:'
nzC/ ;G[ ir nkfJnk eky? nzC? ekb GfJnk .. oh oh bbh gkg ewkD/, gfV ntrD r[D th;fonk .. f;zXCkfJnk
f;wofj Bkjh, BzB? Bk s[X[ Bkw[ bkfJnk .. nkfd o{gk ftZu eqwtko ubd/ jB . ;qh r[o{ rqzE ;kfjp ftZu fJ: pko/
okr nk;k wjbk 3 gZNh dk fJe Fpd j?, n:' nzC' ;G ir[ nkfJnk eky? nzC? ekb GfJnk ,oh oh bbh gkg ewkD/
, gfV ntrD r[D th;fonk ,,,, f;XzCkfJn? f;wofj Bkjh BzB? Bk s[C Bkw bkfJnk .
6 tbkfJs tkbh s/ pkb/ tkbh iBw ;kyh ftZu fJj BjhI dZf;nk fe gZNh s/ eh fby e/ fdZsk . fwjopkB
tkbh iBw ;kyh ftZu ;zX'CkfJnk s/ GkJh wBh f;zx dh iBw ;kyh ftZu p?okyVh (pkjo nZyoK dh ;[to s/ ftnziB
Bkb w[jkoBh) fbfynk j? . feT[Ife bzfvnK Bkb brK wksoK BjhI j[zdhnK ;B fJ; bJh f;XkCkfJnk mhe j? .
7 ;G iBw ;kyhnK ftZu nzfes j? fe pkbe BkBe ih B/ gKX/ B{z nkgDh :'rsk Bkb gqGkts ehsk . ;kohnK
iBw ;kyhnK ftZu r[o{{ ih dk fJ; ;w/I ¿ikfb w'j[ xf; w;[ efo wfs ekrd[ efo ;ko{À T[ukoBk dZf;nk j? .
tbkfJs tkbh s/ GkJh wBh f;zx tkbh iBw ;kyh ftZu r[o{ ih dk nk;k gNh pkDh dk T[ukoBk s/ GkJh wBh f;zx
tkbh iBw ;kyh fJ; s'I gfjbK wksk fgsk B{z ;gs ;b'eh rhsk dk gkm eo e/ ;[DkT[Dk nzfes j? . r[o{ BkBe
;kfjp dh nk;k gZNh ftZu s/ ikfb w'j xf; tkbh Fpd ftZu ihtB s/ ftFkb siop/ dk toDB j? fit/ i' w? ehnk
;' w? gkfJnk d[;[ B dhi? nto iBk . BkBe FkfJo fJt efjnk Bkt fiBK ;[bskB ykB j'Id/ fvZm/ y/j s'I FgFN j?
. fJ; bJh fJj ouBktK ;Zs nZm ;kb dh S'Nh T[wo ftZu BjhI j'JhnK ikgdhnK .

iBw;kyh gozgok 4
’∆Â≈ A Õ «¬’ «ÁÈ ¿∞È∑ª ˘ ÓπºÒª ’ØÒ ÒÀ ◊¬∂Õ Í«‘Ò∂ «ÁÈ ÓπºÒª È∂ ÂıÂ∆ «Ò÷ «ÁÂ∆ Â∂
¯≈apple√∆ Á∂ ¡º÷apple ¡Ò¯, Ï∂, ¡≈«Á «√÷≈¬∂Õ È≈È’ ‹∆ È∂ «¬‘ √Ì ’∞fi ¤∂Â∆ ‘∆ Ô≈Á ’apple
«Ò¡≈ Â∂ ¡º÷apple «Ò÷‰ Ú∆ Óπ‘≈apple ‘≈√Ò ’apple Ò¬∆, B «‘√≈Ï «’Â≈Ï ‹Ó∑≈ ıapple⁄ ¡≈«Á «√÷
«Ò¡≈Õ «¬√ Âapple∑ª ÊØÛ∂ √Ó∂∫ «Ú⁄ ¿∞‘ ¡≈͉∂ √≈Ê∆¡ª ’ØÒØ∫ Ï‘π ¡º◊∂ ÿ ◊¬∂ Â∂ ÓπºÒª «¬√
Ï≈Ò’ Á∆ √Ófi Ï»fi Â∂ Ï‘π ‘Àapple≈È ‘Ø«¬¡≈
‹øfl» √ø√’≈apple
‹ÁØ∫ È≈È’ ‹∆ ÈΩ √≈Ò C Á∂ ‘ج∂ ª ¿∞È∑ª Á∂ Ó≈Â≈ «ÍÂ≈ È∂ Íapple⁄Ò apple∆ ¡È∞√≈apple
‹øfl» √ø√’≈apple Á≈ «Ú⁄≈apple ’∆Â≈Õ Í≥«‚ ‹∆ √»Âapple Á≈ ‹øfl» ω≈ ’∂ ÒÀ ¡≈¬∂Õ √Ó∂∫ Á∆ apple√Ó
¡È∞√≈apple «¬’ ⁄Ω’≈ ωÚ≈«¬¡≈Õ ¿∞√ Â∂ ◊ª Á∂ ◊Ø‘∂ Á≈ ÍØ⁄≈ Î∂«apple¡≈Õ È≈È’ ‹∆ ˘ ¿∞√ «Ú⁄
«Ï·≈ ’∂ ’øÈ «Ú⁄ «’‘≈, ÏÑÓÈ ÷Âapple∆¡≈ Á≈ ËappleÓ ‘À «’ ‹øfl» Í≈¿∞‰ D Õ ‹øfl» Á∆ apple√Ó Í»apple∆ ‘Ø
A. ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ “ÂØapple’∆” «Ò«÷¡≈ ‘À ¡Â∂ «Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄
“Óπ√ÒÓ≈È≈” Â∂ “ÂØapple’∆”Õ Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ Á∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ ÓπºÒª ’ØÒ ‹≈‰ Á≈ ’ÊÈ ‘À Â∂ ÓπºÒª Á≈ Ȫ Ú∆
’∞ÂÏÁ∆È «Ò«÷¡≈‘ÀÕ Ó«‘Ó≈ ÍÃ’≈Ù «ÚÁ Ï≈Ï≈ √apple»Í Á≈√ ̺Ò≈ «Ò÷Á∂ ‘È :-
ÓπºÒª ’∂ ÿapple ÍÛÈ ’Ø Ò∂ ’≈¨ ‹∆ √ø◊Õ
Ó’ÂÏ ÓØ ÏÀ·∂ ÍÃÌ» √ØÌ≈ ¡«Ó ¡Ìø◊Õ
◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ‹∆ Á∆ Ï≈‰∆ «Ú⁄ ¯≈apple√∆ Á∂ √ÏÁ «ÓÒÁ∂ ‘È «‹√ ÂØ∫ ÍÂ≈ Ò◊Á≈ ‘À «’ ◊πapple» ‹∆
˘ Î≈apple√∆ ÏØÒ∆ Á≈ «◊¡≈È √∆
B. Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «Ò«÷¡≈ ‘À «’ «‹√ Ú∂Ò∂ ÓπºÒª È∂ ͺ‡∆ Â∂ ¡Ò¯ Ï∂ «Ò÷
«ÁºÂ∆ ª ◊πapple» È≈È’ ¬∂ «¬È∑ª ¡µ÷appleª Á≈ ¡appleÊ Íπº«¤¡≈, ÓπºÒª ˘ ¡appleÊ È≈ ¡≈¿∞‰ Â∂ ¡≈Í √∆‘appleÎ∆ ¿∞⁄≈apple∆ :-
““¡Ò¯ ¡Ò≈ ˘ Ô≈Á ’apple ◊¯Ò ÓÈ‘π «Ú√≈appleπÕ””
Íapple «¬‘ √∆‘apple¯∆ ◊πapple» ◊ÃøÊ √≈«‘Ï «Ú⁄ ≤Ù≈ÓÒ È‘∆∫Õ ÚÒ≈«¬Â, «Ó‘appleÏ≈È Â∂ Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆¡ª ‹ÈÓ
√≈÷∆¡ª «Ú⁄ «¬√ Á≈ ’ج∆ ’ÊÈ È‘∆∫ ‘ÀÕ «¬√ ’apple’∂ «¬‘ ◊ºÒ ·∆’ È‘∆∫ ‹≈ÍÁ∆Õ «Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆
¡È∞√≈apple ◊πapple» ‹∆ È∂ «¬√ √Ó∂∫ ÓπºÒª≈ ˘ “Ô’ ¡apple˜ ◊π¯ÂÓ” Ú≈Ò≈ ÙÏÁ √π‰≈«¬¡≈ ‹Ø ·∆’ È‘∆∫, «’«’ «¬√
ÙÏÁ «Ú⁄ Ï≈Ò’ ¡Ú√Ê≈ «Ú⁄ apple⁄∂ ‹≈‰ ’ج∆ ◊ºÒ Șapple∆ È‘∆∫ ¡≈Á∆Õ
C. «Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ Â∂ Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ ÈΩ∫ √≈Ò Á∆ ¿∞Óapple «Ú⁄
‹øfl» √ø√’≈apple ‘؉≈ «Ò«÷¡≈ ‘ÀÕ ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈∆ Â∂ Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «¬‘ √≈÷∆ ¡≥«’Â
È‘∆∫ ‘ÀÕ ‹øfl» Á≈ ◊πapple» √≈«‘Ï Á∂ ¡≈͉∂ ÙÏÁª «Ú⁄ ’appleÛ≈ ÷≥‚È ’∆Â≈ ‘À Â∂ ¡≈Í È∂ «¬√ apple√Ó Á≈ Ú∂appleÚ≈ Á«√¡≈
‘À:-
Â◊ ’Í≈‘‘π ’Â∆¡À Ï≈Ó‰ Ú‡∂ ¡≈«¬Õ
’∞«‘ Ï’apple≈ «apple«È ÷≈«¬¡≈ √Ì ’Ø ¡≈÷∂ Í≈«¬Õ.....
.... «√÷≈ ’øÈ ⁄Û≈¬∆¡ª ◊πapple» ÏÃ≈‘Ó‰ Ê∆¡≈Õ ¡≈«ÁÕ
«¬√ ÂØ∫ «√ºË ‘πøÁ≈ ‘À «’ «¬‘ apple√Ó ◊πapple» √≈«‘Ï Ú∂Ò∂ ÍÃ⁄Ò √∆ «‹‘Û∆ ◊πapple» ‹∆ Á∂ Ó≈Â≈ «ÍÂ≈ È∂ Ú∆
Í»apple∆ ’∆Â∆ ‘ØØÚ∂◊∆ Â∂ ¿∞‘ √Ì ’∞fi ‹≈Â∆ ‹appleÏ∂ ÂØ∫ «Ò÷ apple‘∂ ‹≈ÍÁ∂ ‘ÈÕ
D. «Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ Â∂ Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «¬√ apple√Ó Á∂ «Ú√Ê≈apple

iBw;kyh gozgok 5
◊¬∆ √Ì «appleÙÂ∂Á≈apple ¡≈͉∂ ÿappleª ˘ ⁄Ò∂ ◊¬∂Õ «¬√ apple√Ó Á≈ ◊πapple» ‹∆ Á∂ ÓÈ Â∂ ’ج∆ ⁄ø◊≈
ÍÃÌ≈Ú È≈ «Í¡≈Õ ◊πapple» ‹∆ È∂ ¡√Ò ‹øfl» Á∆ «Ú¡≈«÷¡≈ ¡≈͉∆ Ï≈‰∆ «Ú⁄ «¬√ Âapple∑ª ’∆Â∆
‘À :-
Á«¬¡≈‘ ’Í≈‘ √øÂØ÷π √π ‹Â∞ ◊ø„∆ √Â∞ Ú‡π
«¬‘π ‹È∂¿± ‹∆¡ ’≈ ‘¬∆ ª ͪ‚∂ ÿºÂ∞
È «¬‘ Â∞‡∂ È Ó´ Ò◊À È «¬‘π ‹ÒÀ È ‹≈«¬
ËøÈ∞ √π Ó≈‰√ È≈È’≈ ‹Ø ◊«Ò ⁄Ò∂ Í≈«¬.....
È≈«‘ Ó≥«È¡À Í«Â ¿±Í‹À √≈Ò≈‘∆ √⁄π √»Â∞
Áapple◊‘ ¡≥Á«apple Í≈¬∆¡À Â◊π È Â±‡«√ Í»ÂÕ
(Ú≈apple ¡≈√≈ Ó‘Ò≈ 1 Õ1® (471)
◊πapple» √≈«‘Ï Á√Á∂ ‘È «’ ‹øfl» √ø√’≈apple ’appleÚ≈¿∞‰ Ú≈Ò∂ Íø«‚ ¡≈Í «Ú«Ù¡ª «Ú⁄
Î√∂ ‘ج∂ ‘È ¡Â∂ ¿∞‘ ’ج∆ ¡À√≈ ‹øfl» È‘∆∫ Í≈ √’Á∂ «‹√ È≈Ò ÓÈ∞º÷ «Ú⁄ √ø‹Ó ÚË∂ Â∂ ¿∞‘
«ÚÙ∂ «Ú’≈appleª ÂØ∫ Ï⁄ √’∂ :-
Â◊π È «¬øÁz∆ Â◊π È È≈apple∆
ÌÒ’∂ Êπ’ ÍÚÀ «È Á≈Û∆
Â◊π È ÍÀapple∆ Â◊π È ‘Ê∆
Â◊π È «‹‘Ú≈ Â◊π È ¡÷∆
Ú∂Â◊≈ ¡≈Í∂ ÚÂÀ
Ú«‡ Ë≈◊∂ ¡Úapple≈ ÿÂÀÕ
(Ú≈apple ¡≈√≈ Ó‘Ò≈ 1 Õ1® (471)
‚ø◊apple ⁄≈appleÈ≈
È≈È’ ‹∆ Ï⁄ÍÈ «Ú⁄ ¯’∆appleª Â∂ √øª Á∆ √ø◊ ’appleÁ∂ √ÈÕ ÂÒÚø‚∆ «Ú⁄ √≈Ë
¯’∆apple ¡≈Á∂ ¿∞È∑ª È≈Ò Ï⁄È «ÏÒ≈√ ’appleÁ∂ √È Â∂ ¿∞È∑ª Á∂ «Ú⁄≈apple Ï‘π «Ë¡≈È È≈Ò
(«Í¤Ò∂ Îπ≤‡È؇ Á∆ Ï≈’∆)
Á≈ Ï‘π ¡≥Âapple ‘ÀÕ Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ ’≈¨ ÚÒØ∫ «¬’ Ï‘π ں‚≈ ‹◊ ’appleÈ≈ «‹√ «Ú⁄
apple≈¬∂ ÏπÒ≈apple Á≈ ‘appleÈ Ó≈apple ’∂ «Ò¡≈¿∞‰≈, Á√ª Ï’«apple¡ª Á≈ Ó≈√ Úø‚‰≈, √øª √≈˪ Ú≈√Â∂ ´⁄∆¡ª Â∂ ’Û≈‘
Úø‚‰ Á≈ ’ÊÈ ‘ÀÕ «ÏË È≈Ê Í≥‚ Í≥⁄Ó∆ ¡ÀÂÚ≈apple ◊≈«¬Âapple∆ Ó≥Âapple Â∂ ‹øfl» √ø√’≈apple Á≈ Ï‘π Úapple‰È ‘ÀÕ «¬√
Á∂ ¿∞Ò‡ «Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ ‹Ø Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ ‹∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ ÂØ∫ Ï‘π ͫ‘Òª «Ò÷∆ ◊¬∆, «Ú⁄
¿∞ÍÃØ’Â apple√Óª «Ú⁄Ø∫ «’√∂ Á≈ Ú∆ ’ÊÈ È‘∆∫ ‘ÀÕ «¬√ Ò¬∆ ¡√ª Ï≈Ï≈ «Ó‘appleÏ≈È∆ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ ˘ «¬Ê∂ ·∆’
Ó≥«È¡≈ ‘ÀÕ Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «Ò«÷¡≈ ‘À «’ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ˘ ‹øflÚ» Í≈¿∞‰ Ú≈Ò∂ Í≥‚Â
““È≈È’ Ó∂apple √apple∆appleÁ Á≈ «¬’ appleÏ «‘’ appleÊÚ≈‘π”” √π‰≈«¬¡≈® «Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ ““Á«¬¡≈ ’Í≈‘
√øÂØ÷ √»Â ‹Â∞ ◊ø„∆ √ ں‡π”” ¿∞⁄≈appleÈ ’∆Â≈ «Ò«÷¡≈ ‘ÀÕ Íapple «¬‘ ÙÏÁ Ú‚∂apple∆ ¿∞Óapple Â∂ «ÚÙ≈Ò Â‹appleÏ∂ Á∂ Ò÷≈«¬’
‘È; «‹Ú∂∫ - “Â◊ È «¬øÁapple∆ Â◊ È È≈apple∆”” ¡≈«ÁÕ «¬√ Ò¬∆ «¬‘ apple⁄È≈Úª ÈΩ √≈Ò Á∂ Ï≈Ò’ È≈È’ ‹∆ Á∆¡ª
È‘∆∫ ‹≈ÍÁ∆¡ªÕ

iBw;kyh gozgok 6
√π‰Á∂ √È A Õ «‹ «‹ È≈È’ ‹∆ Á∆ ¿∞Óapple Úº‚∆ ‘πøÁ∆ ◊¬∆, Ó«‘Â≈ ’≈¨ ¿∞È∑ª ˘ «’√∂
’≈apple «Ú⁄≈apple Â∂ Ò◊≈¿∞‰ Ò¬∆ «¯’appleÓ≥Á ‘ج∂Õ «¬’ «ÁÈ Ó«‘Â≈ ‹∆ È∂ È≈È’ ‹∆ ˘ ‚ø◊apple
Ó≈Ò ⁄≈apple‰ Ú≈√Â∂ ÷∂ª «Ú⁄ ÒÀ ‹≈‰ Ò¬∆ ¡≈«÷¡≈Õ È≈È’ ‹∆ Ó≥È ◊¬∂ Â∂ ¡◊Ò∂ «ÁÈ
◊¿±¡ª Óºfiª ÒÀ ’∂ ÷∂Â≈ ˘ ⁄Ò∂ ◊¬∂ B Â∂ ‘apple appleؘ «¬√∂ Âapple∑ª ’appleÈ Òº◊∂Õ «¬’ «ÁÈ Á∆ ◊ºÒ ‘À
«’ È≈È’ ‹∆ ¡≈͉∂ √πÌ≈ ¡È∞√≈apple ¡≈͉∂ ¡≈Í «Ú⁄ Ó◊È ÏÀ·∂ √ÈÕ ¿∞È∑ª Á∂ ‚ø◊apple «¬’
̺‡∆ Á∂ ÷∂ «Ú⁄ ÍÀ ◊¬∂Õ ¿∞√ ̺‡∆ È∂ «Í≥‚ Á∂ Ó≈Ò’ apple≈¬∂ ÏπÒ≈apple C ¡◊∂ «Ù’≈«¬Â ’∆Â∆Õ ¿π√
È∂ Ó«‘Â≈ ’≈¨ Â∂ È≈È’ ‹∆ √º«Á¡≈ Â∂ ¿∞È∑ª ’ØÒØ∫ ̺‡∆ Á∆ «Ù’≈«¬Â Ï≈apple∂ Íπº¤ «◊¤ ’∆Â∆Õ
¡◊Ø∫ È≈È’ ‹∆ È∂ ¿∞µÂapple «ÁºÂ≈ «’ ÷∂ ‹≈ ’∂ ª Ú∂÷ØÕ ‹ÁØ∫ ÷∂ Ú∂÷‰ ◊¬∂ ª ÷∂ ‘«apple¡≈
Ì«apple¡≈ √∆Õ «¬‘ Ú∂÷ ’∂ ̺‡∆ ‘Àapple≈È ‘Ø «◊¡≈Õ D
’∞ÛÓ≈¬∆ Â∂ «Ú¡≈‘
‹ÁØ∫ È≈È’ ‹∆ √ØÒª √≈Òª E Á∂ ‘ج∂ ª ¿∞È∑ª Á∂ Ó≈Â≈ «ÍÂ≈ È∂ ¿∞È∑ª Á≈ «Ú¡≈‘
’appleÈ Ï≈apple∂ √Ø«⁄¡≈ F Õ ¿∞‘ Ú∂÷Á∂ √È «’ È≈È’ ‹∆ Á≈ ‹∆¡ «’√∂ ’≈apple «Ú‘≈apple «Ú⁄ È‘∆∫
Ò◊Á≈Õ ¿∞È∑ª È∂ ¡≈͉∂ ’∞Ò Á∂ ÍappleØ‘Â ˘ √º«Á¡≈ Â∂ È≈È’ ‹∆ Ò¬∆ ’ج∆ ÔØ◊ ’ø«È¡≈
A. ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «Ò«÷¡≈ ‘À “Î’∆appleª È≈Ò Ó‹Ò√ ’apple∂”Õ Íπapple≈ÂÈ ‹ÈÓ √≈÷∆
AIBG “Í≥È≈ H (¡≥Â’≈ D) Â∂ Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ Í≥È≈ DG Â∂ «Ò«÷¡≈‘À «’ “‹Ï ’ج∆ √ø ¡≈Ú∂
ª ¿∞√ ˘ ÿapple «Ò¡≈«¬ √∂Ú≈ ‡‘Ò Ì∆ Ï‘π ’apple∂” (¡≥Â’≈ CCA)
B. √Ì ‹ÈÓ √≈÷∆¡ª Ó≥ÈÁ∆¡ª ‘È «’ ◊πapple» ‹∆ Ó≈Ò ‚ø◊apple ⁄apple≈¿∞‰ ◊¬∂Õ «¬√ ÂØ∫ ¡º◊∂ Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂
Á∆ ‹ÒÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «¬√ √≈÷∆ ˘ √appleÍ Á∆ ¤≈«¬¡≈ Â∂ Áappleı Á∆ ¤ª È≈ „Ò‰ Ú≈Ò∆ √≈÷∆ È≈Ò ‹ØÛ «ÁºÂ≈
‘À Â∂ Áº«√¡≈ ‘À «’ «Ú√≈÷ Á∂ «ÁÈ √È Â∂ ◊πapple» ‹∆ ˘ È∆∫Áapple ¡≈ ◊¬∆ Â∂ «¬’ √ºÍ È∂ ¿∞È∑ª Á∂ √øπÁapple Óπ÷Û∂ Â∂
¤ª ’∆Â∆ Â∂ ¿∞√ appleπ÷ Á∆ ¤ª Ú∆ È≈ «Îapple∆Õ apple≈¬∂ ÏπÒ≈apple È∂ «¬‘ ’ΩÂ’ Ú∂«÷¡≈Õ Ú≈Ò≈«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆,
«Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ Â∂ Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ √appleÍ Á∆ ¤≈«¬¡≈ Ú≈Ò∆ √≈÷∆ È‘∆∫ ‘À,
“÷∂ ‘«apple¡≈” √≈÷∆ ‘ÀÕ Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆∆ Â∂ «Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «Ïä Á∆ ¤ª È≈
«ÎappleÈ Ú≈Ò∆ √≈÷∆ ‘ÀÕ
C. «Ó‘appleÏ≈È∆ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆, «Ú⁄ apple≈«¬ ÌØ¡≈ «Ò«÷¡≈ ‘ÀÕ Ú≈Ò≈«¬Â Ú≈Ò∆ √≈÷∆ Â∂ Ì≈¬∆ ÓÈ∆
«√øÿ Ú≈Ò∆¡ª ‹ÈÓ √≈÷∆¡ª «Ú⁄ apple≈¬∂ ÏπÒ≈apple ‘ÀÕ ≤≤Ù≈«¬Á apple≈¬ ÌØ¡≈ ’ØÒ ‘apple «˜Ó∆Á≈apple Á∆ Í‘πø⁄ È‘∆ √∆∫ ¡Â∂
¤Ø‡∆ Ó؇∆ ◊ºÒ Á≈ ¯À√Ò≈ apple≈¬∂ ÏπÒ≈apple ‘∆ ’appleÁ≈ √∆Õ √Ø apple≈¬∂ ÏπÒ≈apple ‘∆ ·∆’ ‘ÀÕ
D. «¬‘ √≈÷∆∆ ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆, «Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆ Â∂ Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ Ú≈Ò÷ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «¬√∂ apple»Í
«Ú⁄ «ÁÂ∆ ‘À ‹Ø ·∆’ ‹≈ÍÁ∆ ‘ÀÕ Ìº‡∆ È∂ ‹ÁØ∫ Á»appleØ∫ Ú∂«÷¡≈ «’ ÈΩ‹π¡≈È Ú≈◊∆ ¡≈͉∂ appleø◊ «Ú⁄ Ó◊È ‘À Â∂ Ó≈Ò
‚ø◊apple ¿∞√ Á≈ ÷∂ ⁄apple apple‘∂ ‘È Âª ¿∞‘ Ï‘π appleØ‘ «Ú⁄⁄ ¡≈ «◊¡≈ Â∂ ‹ÒÁ∆ «Ú⁄ ‹≈ «Ù’≈«¬Â ’∆Â∆Õ ‹ÁØ∫
÷∂ Ú∂«÷¡≈ «◊¡≈ ª ¿∞√ Á≈ ’ج∆ «ÚÙ∂Ù È∞’√≈È È‘∆∫ √∆ ‘Ø«¬¡≈Õ
E. È≈È’ ‹∆ Á∂ «Ú¡≈‘ Ú∂Ò∂ ¿∞Óapple Ï≈apple∂ √Ì ‹ÈÓ √≈÷∆¡ª ¡º‚ ¡º‚ «Ò÷Á∆¡ª ‘ÈÕ ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆
‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ AB √≈Ò, Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ AD √≈Ò, «Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆ «Ú⁄ AF √≈Ò
Â∂ Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ «Ú⁄ AH √≈Ò «Ò÷∆ ‘ÀÕ «’«’ «ÂßȪ √≈÷∆¡ª «Ú⁄ «Ú¡≈‘ Á∆ ¿∞Óapple AD √≈Ò ÂØ∫ ÚË ‘ÀÕ ¡√ª
Í≥Áappleª √ØÒª Á∆ ¿∞Óapple «Ú⁄ «Ú¡≈‘ Á≈ ‘؉≈ ·∆’ Ó≥«È¡≈ ‘ÀÕ
F. √Ú≈¬∂ Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ Á∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ Á∂ Ï≈’∆ Á∂ √Ì ‹ÈÓ √≈÷∆¡ª ◊πapple» ‹∆ Á≈ ÂÒÚø‚∆

iBw;kyh gozgok 7
Ò̉ Ò¬∆ «’‘≈Õ ÍappleØ‘Â ÔØ◊ ’ø«È¡≈ Á∆ Ì≈Ò «Ú⁄ apple≈Ú∆ Á«apple¡≈ Á∂ Í»appleÏ∆ ’ø„∂ «Í≥‚ Í÷Ø’∆
appleøË≈Ú∂ (¡‹’Ò «˜Ò≈ ◊πappleÁ≈√Íπapple «Ú⁄ ‘À) Í‘πø⁄ «◊¡≈Õ «¬ÊØ∫ Á≈ ͇Ú≈apple∆ Ó»Ò≈, ˜≈ ⁄ØÈ≈
÷ºÂapple∆ √∆Õ ¿∞√ Á∆ ’ø«È¡≈ ÿπøÓ∆ A È≈Ò È≈È’ ‹∆ Á∂ «Ú¡≈‘ Á∆ ◊ºÒ ’apple ¡≈«¬¡≈ B Õ
√Ê≈È’ appleÚ≈«¬Â ¡È∞√≈apple ÿπøÓ∆ Ó≈«Í¡ª Á∆ «¬’Ø «¬’ Ϻ⁄∆ √∆ Â∂ Ó»Ò∂ Á≈ ‘Øapple ’ج∆ Ϻ⁄≈
Ϻ⁄∆ È‘∆∫ √∆Õ apple∆ ¡È∞√≈apple Ó»Ò∂ Á≈ Ìapple≈ Â∂ ⁄Ø«È¡ª Á≈ ÍappleØ‘Â apple≈¬∂ ÌØ«¬ Á∆ ÂÒÚø‚∆ ◊¬∂
Â∂ È≈È’ ‹∆ Á∆ ’∞ÛÓ≈¬∆ ’apple’∂ «Ú¡≈‘ Á≈ «ÁÈ «ÈÔ ’apple ¡≈¬∂Õ C «¬‘ Ú∆ ¯À√Ò≈ ‘Ø«¬¡≈
«’ Ïapple≈ Í÷Ø’∂ ÂØ∫ B@ Ó∆Ò Á»apple χ≈Ò∂ («˜Ò≈ ◊πappleÁ≈√Íπapple) ‹Ø Ó»Ò∂ ⁄ØÈ∂ Á≈ ¡√Ò «Í≥‚ √∆,
¡≈Ú∂ D Õ Ï‡≈Ò∂ «Ú⁄ «‹ºÊ∂ Ó»Ò∂ Á≈ ÿapple √∆ ¿∞Ê∂ ¡‹’Ò ◊πappleÁÚ≈apple≈ ‚∂apple≈ √≈«‘Ï ‘ÀÕ Ó«‘Â≈
’≈¨ ‹∆ Ïapple≈ ÒÀ ’∂ χ≈Ò∂ ◊¬∂Õ «¬Ê∂ È≈È’ ‹∆ Á≈ «Ú¡≈‘ ‘Ø«¬¡≈Õ «‹√ ¡√Ê≈È Â∂ ¿∞‘
ÏÀ·∂ ¿∞Ê∂ ¡‹’Ò ¿∞√ √Ó∂∫ Á∆ «¬’ ’øË ÓΩ‹»Á ‘À Â∂ ¿∞Ê∂ ◊πappleÁÚ≈apple∂ Á≈ Ȫ ◊πappleÁÚ≈apple≈ ’øË
√≈«‘Ï ‘ÀÕ
√º⁄≈ √ΩÁ≈
«Ú¡≈‘ Á∂ Ï≈¡Á Ú∆ È≈È’ ‹∆ Á≈ ÓÈ «’√∂ ’≈apple «Ú‘≈apple «Ú⁄ È≈ Òº◊≈ Â∂ Í«‘Òª
Úª◊ ‘∆ ¿∞Íapple≈Ó apple«‘øÁ∂ √ÈÕ ÂÒÚø‚∆ ¡≈¬∂ √≈Ë, √ø Â∂ ¯’∆appleª È≈Ò È≈È’ ‹∆ «ÓÒÁ∂ Â∂
Ï⁄È «ÏÒ≈√ ’appleÁ∂ apple«‘øÁ∂ √ÈÕ ÿapple «Ú⁄ ¡≈ ’∂ ⁄πÍ ⁄≈Í Â∂ Ò∂‡∂ apple«‘øÁ∂ √È E Õ Ó≈Â≈ «ÍÂ≈
Ò¬∆ «¬‘ ◊ºÒ ÏÛ∆ Áπ÷Á≈«¬’ √∆ «’ È≈È’ ÿapple Ï≈apple Ú≈Ò≈ ‘Ø ’∂ Ú∆ ÷º‡∆ ’Ó≈¬∆ È≈ ’apple∂ Â∂
[«Í¤Ò∂ Îπ‡È؇ Á≈ Ï≈’∆]
‘Ø«¬¡≈ Á√Á∆¡ª ‘È ‹Ø ·∆’ ‹≈ÍÁ≈ ‘ÀÕ Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «Ò«÷¡≈ ‘À «’ «Ú¡≈‘ √πÒÂ≈ÈÍπapple ‘Ø«¬¡≈Õ
÷ºÂapple∆ ˜≈ Á∂ «‘øÁ»¡ª «Ú⁄ ÒÛ’∆ Á∂ ÿapple ÍπºÂapple Á≈ «Ú¡≈‘ ’appleÈ∆ ·’∆ È‘∆∫ Ó√«fi¡≈ ‹ªÁ≈√∆Õ «¬√ Ò¬∆ Ó«‘Ò≈
’≈¨ Á∂ ÍπºÂapple Á≈ «Ú¡≈‘ ÂÒÚø‚∆ ‘∆ ’∆Â≈ ‘ØÚ∂◊≈Õ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ Ïø√ «Ú⁄Ø∫ √π÷Ú≈√∆ apple≈¬∂ Ï∂Á∆ Á∂ «Ò÷∂
◊πapple» È≈È’ Ïø√ ÍÃ’≈Ù «Ú⁄ È≈È’ ‹∆ Á≈ «ÚÚ≈‘ ÂÒÚø‚∆ ‘Ø«¬¡≈ Áº«√¡≈ ‘ÀÕ
A. «Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ “ÿπÓ∆” Ȫ «Ò«÷¡≈ ‘ÀÕ «Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ Í≥È≈ FG
(¡≥Â’≈ GF) Íapple Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ “√πÒ÷È∆” «Ò«÷¡≈ ‘À, «Í¡≈apple∂ Ò≈Ò Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ Í≥È≈ CCA
(¡≥Â’≈ BCH) ‘Ø √’Á≈ ‘À Í∂’≈ Ȫ ÿπÓ∆ ‘ØÚ∂ Â∂ √Ω‘apple≈ È≈ √πÒ÷‰∆ ‘ØÚ∂Õ
B. Ï∂Á∆¡ª Á∂ ÍappleØ‘Â Á≈ Í÷Ø’∂ appleø˪Ú∂ ‹≈‰≈/«Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «Ò«÷¡≈ ‘ÀÕ Ï≈Ú≈ √apple»Í
Á≈√ È∂ «Ò«÷¡≈ ‘À:-
ÂÏ ’≈¨ ÍÃØ‘Â ’Ø ’‘≈, Â∞Ó ‹≈‘π ’∞‡øÏ ’«øÈ¡≈ ‘Ø ‹‘≈Õ
È≈È’ ‹∆ ’∆ ‘Ø«¬ √◊≈¬∆, ÂÏ ’appleÀ «Ï¡≈‘ ’‘À √Ì Ì≈¬∆Õ
C. «¬‘ «Ú√Ê≈apple «Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ Í≥È≈ BI (¡≥Â’≈ FH) Â∂ «Ò«÷¡≈ «ÓÒÁ≈ ‘À ‹Ø ·∆’
‹≈ÍÁ≈ ‘ÀÕ
D. √Ì ‹ÈÓ √≈÷∆¡ª Ó≥ÈÁ∆¡ª ‘È «’ «Ú¡≈‘ Ú‡≈Ò∂ («˜Ò≈ ◊πappleÁ≈√Íπapple) «Ú⁄ ‘Ø«¬¡≈
E. ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «Ò«÷¡≈ ‘À, ““«⁄ «’√∂ È≈Ò Ò≈¬∂ È≈‘∆, ÿapple Á∆ ıÏapple Ò¬∂ È≈‘∆∫Õ
ÿapple Á∂ ¡≈ÁÓ∆ ¡≈÷È ‹Ø ¡º‹ Î’∆appleª È≈Ò ¿∞· ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ”” (Íπapple≈ÂÈ ‹ÈÓ √≈÷∆ ÍÈ≈ H ¡≥Â’≈ D)Õ «Ó‘appleÏ≈È
Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ Í≥È≈ CH (¡≥Â’≈ G@) ¡≥«’ ‘À, ““‹Ï Ï∆¡≈‘ ‘Ø¡≈ ÂÏ ⁄πÍ ’apple apple«‘¡≈, È ÏØÒ∂ È≈
Ï’À””Õ ““ÂÏ ÏØÒ‰∂ Â∂ apple«‘ ◊«¬¡≈ ¡appleπ ◊Ñ√ Â∂ ÓÈ ¿∞Á≈√ ‘Ø ◊«¬¡≈Õ ÓÈ∞ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’≈ «‡’À È≈‘∆Õ””

iBw;kyh gozgok 8
√≈˪ Â∂ ¯’∆appleª È≈Ò «ÎappleÁ≈ apple‘∂Õ ¿∞‘ ‚appleÁ∂ √È «’ «’Ëapple∂ «¬‘ Ú∆ √≈Ë ‘∆ È≈ ‘Ø ‹≈Ú∂Õ
¿∞È∑ª ˘ ÒØ’ª Á∂ Ó∂‘«‰¡ª ‘≈«È¡ª Á≈ Ú∆ ÌÀ √∆ «’ ¿∞‘ «¬‘ È≈ ’«‘‰ «’ ’≈¨ Á≈ ÍπºÂapple
Ó÷º‡» «È’«Ò¡≈ ‘ÀÕ A «¬√ Ò¬∆ È≈È’ ‹∆ Á∂ Ó≈Â≈ ¡Â∂ «ÍÂ≈ ¿∞È∑ª ˘ ’ج∆ ’≈apple «Ú‘≈apple
’appleÈ Ò¬∆ ’«‘øÁ∂Õ
«¬’ «ÁÈ Ó«‘Â≈ ’≈¨ È∂ ÍπºÂapple ˘ ’ج∆ ’≈apple «Ú‘≈apple ’appleÈ Ò¬∆ √Ófi≈«¬¡≈Õ È≈Ò
‘∆ Ú∆‘ apple»ÍÀ «ÁºÂ∂ Â∂ ’ج∆ ⁄ø◊≈ √ΩÁ≈ ’apple «Ò¡≈¿∞‰ Ò¬∆ ¡≈«÷¡≈ B Õ È≈È’ ‹∆ ¡≈«◊¡≈ ÒÀ
’∂ ‡πapple ͬ∂ Â∂ Ó«‘Â≈ ’≈¨ ‹∆ È∂ «¬’ ¡≈ÁÓ∆ È≈Ò Ì∂‹ «ÁºÂ≈Õ C
‹ÁØ∫ ◊πapple» ‹∆ ⁄»‘Û’≈‰∂ È◊apple Á∂ È∂Û∂ ◊¬∂ ‹Ø ÂÒÚø‚∆ ÂØ∫ ’ج∆ Í≥Áappleª Ó∆Ò √∆ ª
¿∞È∑ª ˘ ’∞fi Ìπ÷∂ √≈Ë»¡ª D Á≈ ‡ØÒ≈ «ÓÒ «Í¡≈Õ ¿∞È∑ª √Ø«⁄¡≈ «’ «¬√ ÂØ∫ ⁄ø◊≈ √ΩÁ≈ ‘Øapple ’∆
‘Ø √’Á≈ ‘À «’ Ìπº÷∂ √≈˪ ˘ ÍÃ√≈Á ¤’≈«¬¡≈ ‹≈¬∂Õ «¬√ Âapple∑ª ¿∞‘ ¡≈͉∆ √≈apple∆ Í»ø‹∆ ˘
√≈˪ Á∂ ◊apple Â∂ ıapple⁄ ’apple ’∂ ÿapple ˘» Íapple ¡≈¬∂Õ E ‹ÁØ∫ Ó«‘Â≈ ’≈¨ ‹∆ ˘ «¬√ ◊ºÒ Á≈
ÍÂ≈ Òº◊≈ ª ¿∞‘ Ï‘π ◊πº√∂ ‘ج∂ «’«’ ¿∞È∑ª Á≈ ÚÍ≈apple ’appleÈ Ò¬∆ apple’Ó «ÁÂ∆ √∆ È≈ «’
√≈˪ ˘ ÷π¡≈¿∞‰ Ò¬∆Õ È≈È’ ‹∆ Ú∆ «ÍÂ≈ ‹∆ Á∂ √πÌ≈ ˘ √ÓfiÁ∂ √È Â∂ «√ºË≈ ÿapple ‹≈‰
Á∆ ʪ «Í≥‚Ø∫ Ï≈‘apple Ú‰ª Á∂ ˙Ò∂ Á∂ √πº’∆ „≈Ï «Ú⁄ «¬’ Ú‚∂ appleπ÷÷ ÊÒ∂ ¡≈ ´’∂ «‹ÊØ∫ ¡≈ ’∂
Ó«‘Â≈ ’≈¨ Â∂ È≈È’∆ ‹∆ ¿∞È∑ª ˘ ÿapple ÒÀ ◊¬∂Õ «¬È∑ª fi≈Û∆¡ª Ú≈Ò∆ ʪ ’∂ ¡‹’Ò
◊πappleÁÚ≈apple≈ ÂøÏ» √≈«‘Ï ‘ÀÕ F «‹√ ¡√Ê≈È Â∂ ¡≈Í È∂ √≈˪ ˘ ◊apple ¤’≈«¬¡≈ √∆ ¿∞√
¡√Ê≈È Á≈ È≈ ¡‹’Ò √º⁄≈ √ΩÁ≈ ‘ÀÕ G
A. ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ Í≥È≈ AB (¡≥Â’≈ E) Â∂ «Ò«÷¡≈ ‘À, ““ÂÏ √Ìπ ÍappleÚ≈appleπ Áπ«÷¡≈, ¡≈÷È,
“‹Ø «¬‘ ’ÓÒ≈ ‘Ø¡≈ ‘À”Õ Â«Ï ◊πapple» È≈È’ ‹∆ ’∆ Ó≈Â≈ ¡≈¬∆, ¿∞√ ¡≈«÷¡≈..... ““«È «È ÌÒ∂apple∆¡ª ◊ºÒª ¤º‚
¡√ª ˘ ÒØ’ ‘√Á∂ ‘À«È ‹Ø ’≈¨ Á≈ ÍπÂz Ó÷‡» ‘Ø¡≈ ‘ÀÕ””
B. √⁄∂ √ØÚ∂ Ú≈Ò∆ √≈÷∆ √Ú≈¬∂ Ï≈Ò∂ Á∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ Á∂ ‘Øapple «’√∂ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ È‘∆∫ ‘ÀÕ ÚÒ≈«¬Â
Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ Í≥È≈ AC (¡≥Â’≈ D) Â∂ «Ò«÷¡≈ ‘À :- ““÷Âz∆¡ª «Á¡ª Íπª Í≈«√ Í≥‹∆‘∂ ‘Ø∫Á∂ ‘È Âª appleπ˜◊≈apple
’appleÁ∂ ‘À«ÈÕ”” Ú∆‘ appleπÍÀ «¬’ Ú‚∆ apple’Ó √Ófi∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ «¬’ apple»ÍÀ Á∂ ⁄≈Ò∆ Á≈Ó ‘πøÁ∂ √ÈÕ Ú∆‘ apple»ÍÀ Á≈ Ì≈Ú ¡·
√Ø Á≈Ó √∆Õ «¬√ Ò¬∆ «’√∂ Á≈≈ È≈Ò ‹≈‰≈ ·∆’ ‹≈ÍÁ≈ ‘ÀÕ
C. Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «Ò«÷¡≈ ‘À «’ ‹Ø ¡≈ÁÓ∆ È≈È’ ‹∆ Á∂ È≈Ò «◊¡≈ ¿∞‘ Ì≈¬∆
Ï≈Ò≈ √∆Õ Íapple «¬√ Á∆ ÍπÙ‡∆ «’√∂ ‘Øapple ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄Ø∫ È‘∆∫ ‘πøÁ∆Õ Ó«‘Ó≈ ÍÃ’≈Ù È∂ Ú∆ ‡«‘Ò∆¡≈ «Ò«÷¡≈ ‘À
Ï≈Ò≈ È‘∆∫Õ
√πÈ Ï⁄È «ÍÂ≈ Ï≈Ï∂ ÓÈ Ò∆È≈Õ
ÒÀ ‡«‘Ò∆¡≈ √ø◊ «Í¡≈È≈ ’∆È≈
D≤. Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ ¡È∞√≈apple ¿∞È∑ª √≈˪ «‹È∑ª Á≈ Ȫ √ø apple∂‰ «Ò«÷¡≈ ‘À, «’‘≈, ““‹Ø ÍappleÓ∂√apple
ÌŒ∂‹Â≈ ‘À ÷≈Â∂ ‘∫ÀÕ «¬√∆ Ú≈√Â∂ ¿∞«Á¡≈È Ó∂«‘ ¿∞Á≈√∆ ‘Ø«¬ ’∂ Ï√Â∂ ‘À∫Õ”” «Í¡≈apple∂ Ò≈Ò Ú≈Ò∆ √≈÷∆ Í≥È≈ AB
(¡≥Â’≈)
E. Ï≈Ò∂ Á∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ ¡≥«’ ‘À «’ ◊πapple» ‹∆ Á∂ È≈Ò Á∂ È◊apple «Ú⁄ ◊¬∂Õ ¿∞Ê∂ ‹≈ ’∂ apple√Á Í≈‰∆∆
«Ò¡ªÁ≈ Â∂ ◊apple «Â¡≈apple ’∆Â≈ ¿∞È∑ª ˘ ÍÃ√≈Á ¤’≈ ’∂ Î∂apple ¿∞ÊØ∫ ⁄Ò∂Õ
F.≤ ◊appleÁÚ≈apple≈ ÂøÏ» √≈«‘Ï ÈÈ’≈‰≈ √≈«‘Ï «˜Ò≈ Ù∂÷»Íπapple≈ (Í≈«’√Â≈È) Á∂ Íë√ºË ◊πappleÁÚ≈«apple¡ª «Ú⁄Ø∫
‘ÀÕ
G. È◊apple Á≈ Ȫ Ú∆ √º⁄≈ √ΩÁ≈ ‘À «¬‘ apple∂ÒÚ∂ √‡∂ÙÈ ‘ÀÕ

iBw;kyh gozgok 9
Á∂Ù apple‡È Á≈ «Ú⁄≈apple
‹ÁØ∫ È≈È’ ‹∆ Ú∆‘ª Ú«apple∑¡ª Á∂ ‘ج∂ ª ¿∞È∑ª Á∂ ÓappleÁ≈È∂ ˘ ¡≈͉∂ È≈Ò Â∆appleʪ Â∂
‹≈‰ Ò¬∆ ¡≈«÷¡≈Õ A ÓappleÁ≈È≈ ÂÒÚø‚∆ «Ú⁄ apple«‘‰ Ú≈Ò∆ Ó∆apple≈√∆ Â∂ appleÏ≈Ï Ú‹≈ ’∂ ’Ï∆apple,
ÂappleÒ⁄ØÈ, appleÚÁ≈√ ¡≈«Á Ì◊ª Á∂ ÍÁ∂ ◊≈Á≈ √∆Õ È≈È’ ‹∆ Ì◊ Ï≈‰∆ Á≈ ◊≈«¬‰
«¬√ ÂØ∫ √π«‰¡≈ ’appleÁ∂ √ÈÕ B ‹ÁØ∫ ÓappleÁ≈È∂ È∂ È≈È’ ‹∆ Á∆ ◊ºÒ √π‰∆ ª ¿∞√ È∂ «’‘≈ «’
ÓÀ∫ Â∆appleʪ Â∂ È‘∆∫∫ ‹≈ √’Á≈ «’«’ ÓÀ∫ ¡≈͉∆ ‹π¡≈È ÒÛ’∆ Á≈ «Ú¡≈‘ C ’appleÈ≈ ‘ÀÕ «Îapple
Ú∆ ¿∞È∑ª È∂ «¬’ «ÁÈ ¡≈͉∂ «ÍÂ≈ ‹∆ ˘ «’‘≈ ’∆ Â∆appleʪ Â∂ ‹≈‰ Á∆ ¡≈«◊¡≈ «Á˙Õ
Ó«‘Â≈ ’≈¨ ‹∆ ÚÈ≈ Ó≥È∂ Â∂ ¿∞È∑ª ¡º◊Ø∫ «’‘≈ «’ ‘π‰∂ Â∂apple≈ «Ú¡≈‘ ’∆Â≈ ‘ÀÕ D ‘≈Ò∆ Ï‘πÂ
¿∞Óapple ‘À Â∆appleÊ Ô≈Âapple≈ ’appleÈ Á∆ «¬‘ ◊ºÒ √π‰ ’∂ ◊πapple» ‹∆ ⁄πÍ ’apple apple‘∂Õ
«√apple∆ ⁄øÁ Á≈ ‹ÈÓ
È≈È’ ‹∆ Á∂ «Ú¡≈‘ ‘ج∂ ˘ ’¬∆ √≈Ò Ï∆ ◊¬∂Õ ¿∞‘ Í«‘Òª Úª◊ ‘∆ ¿∞Íapple≈Ó
apple«‘øÁ∂ √ÈÕ Ó≈Â≈ «ÂzÍÂ≈ ‹∆ Â∂ Ó≈Â≈ √πÒ÷‰∆ ÁØÚ∂∫ Ï≈Ï≈ ‹∆ Á∆ «¬√ ¡Ú√Ê≈ ÂØ∫ Áπ÷∆
√È E Õ È≈È’ ‹∆ Á∆ Ú‚∆ ÌÀ‰ È≈È’∆ ‹∆ Á∆ Ú∆ ’ج∆ ¡ΩÒ≈Á È‘∆∫ √∆ Ì≈Ú∂∫ ¿∞È∑ª Á≈
A. Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ Í≥È≈ AAA-AAB (¡≥Â’≈ CCH) Â∂ «Ò«÷¡≈ ‘À ““‹Ï Ï≈Ï≈ Ú∆‘ª
Ïapple√ª Á≈ ‘Ø«¬¡≈ ª «¬’ «ÁÈ ÓappleÁ≈È∂ ˘ ’«‘¡≈ ‹Ø ¡√∆∫ Â∆appleʪ ˘ ‹≈Úª◊∂ √Ø Â±ø √≈‚∂ È≈Ò ⁄Ò∂∫◊∂≈Õ”” Ì≈Ú∂∫
«¬√ ◊ºÒ Á∆ ÍπÙ‡∆ ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆, «Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ ‹ª Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ ÂØ∫ È‘∆∫
‘πøÁ∆, Íapple «¬ÊØ∫ «¬‘ ◊ºÒ √ÍÙ‡ ‘πøÁ∆ ‘À «’ ◊πapple» ‹∆ Á≈ Á∂√ apple‡È ’appleÈ≈ ¿∞È∑ª Á∆ Íπapple≈‰∆ «Ú⁄≈apple Á≈ «√º‡≈ √∆
Â∂ ÓappleÁ≈È∂ È≈Ò ¿∞‘ Í«‘Òª ‘∆ ◊ºÒ Ï≈ ’appleÁ∂ apple«‘øÁ∂ √ÈÕ «¬‘ ◊ºÒ ’∞ÁappleÂ∆ Â∂ √πÌ≈Ú’ ‹≈ÍÁ∆ ‘ÀÕ
B. «Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ Í≥È≈ GC Â∂ «Ò«÷¡≈ ‘ÀÕ ““ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ √≈«Ê ¡º◊∂ ‘∆
Ï«Ò͉ ÓÀ∫ Ì∆ √≈apple∂ ÷∂ÒÂ≈ ÓappleÁ≈È≈ ‚±Ó ’Ò≈Òª ’≈ ÂÒÚø‚∆ apple≈«¬‘ Ì∂¡À ’∆ apple«‘øÁ≈, appleÏ≈Ï Ú‹≈«¬Á≈, È≈Ó≈,
’Ï∆appleapple, «ÂzÒØ⁄È, apple«ÚÁ≈√, ËøÈ∂, Ï∂‰∆ ’∂ ÍÁ∂ ◊≈ÚÂ≈ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ’Ø ¡º◊À ÍÁ∂ ◊≈ÚÂ≈Õ (¡≥Â’≈ GH-GI)
C. ÓÈ∆ «√øÿ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ Í≥È≈ AA@ (¡≥Â’≈ CCH) Â∂ «Ò«÷¡≈ ‘À ““Ó∂apple∆ ’ø«È¡≈ Úapple ÍÃ≈ÍÂ∆
‘À √Ø ¿∞√ Á≈ «Ú¡≈‘ ’appleª ª Ó∂∫ ⁄ÒªÕ””
D. Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ Í≥È≈ AA@ (¡≥Â’≈ CCG) Â∂ ¡≥«’ ‘À, ““Ï≈Ï∂ «¬’ «ÁÈ ’≈¨
˘ ¡≈«÷¡≈ ‹∂ ¡√≈‚≈ «appleÁ≈ Â∆appleʪ Á∂ «¬ÙÈ≈È ˘ ‘Ø«¬¡≈ ‘À ª ’≈¨ ¡≈«÷¡≈ Ï⁄≈ Â∞«‘ ª ‘π‰∂ «Ú¡≈‘π ’∆¡≈
‘ÀÕ”” «¬‘ ◊ºÒ «√ºË ’appleÁ∆ ‘À «’ ◊πapple» ‹∆ Á∂ ÓÈ «Ú⁄ Á∂Ù apple‡È Á≈ Ú∆⁄≈apple ÂÒÚø‚∆ «Ú⁄ ‘∆ ¿∞ÂÍ≥È ‘Ø«¬¡≈
«‹√ Á∆ Í»appleÂ∆ Ú¬∆∫ ÍappleÚ∂Ù «Í¤Ø∫ √πÒÂ≈ÈÍπapple «Ú⁄ ‘ج∆Õ
E. ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ Í≥È≈ AB (¡≥Â’≈ E) Â∂ «Ò«÷¡≈ ‘À ““ª Ï≈Ï∂ Á∆ «¬√Âz∆ √√π Í≈√«
¡≈¬∆Õ ¿∞«È ¡≈«÷¡≈ ““√√π! »ø «’¡≈ ÏÀ·∆ ‘À «‹√ Á≈ ÍπÂz Í«¬¡≈ ‘À ⁄¿∞Ê≈ «Á‘≈Û≈ ‘Ø¡≈ ‘À ÷ªÁ≈ Í∆∫Á≈ «’¤∞
È≈‘∆Õ””« «Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ Í≥È≈ CH (¡≥Â’≈ G@) Â∂ Ú∆ Ó≈Â≈ ‹∆ È∂ ◊πapple» ‹∆ Á∂ ⁄πÍ apple«‘‰≈
¿∞È∑ª Á∂ √πÌ≈ «¬’ ¡≥◊ ‹≈ÍÁ≈ ‘ÀÕ

iBw;kyh gozgok 10
«Ú¡≈‘ ‘Ø«¬¡≈ ’≈¯∆ √Óª ‘Ø «◊¡≈ √∆ A Õ «¬È∑ª ’≈apple‰ª ’apple’∂ È≈È’ ‹∆ Á∂ Ó≈Â≈ «ÍÂ≈ ◊πapple»
‹∆ Á∂ ÿapple ¡ΩÒ≈Á ⁄≈‘πøÁ∂ √ÈÕ È≈È’ ‹∆ Á∆ √º√ ⁄øÁØ apple≈‰∆ «⁄øÂ≈Â∞apple √∆ Â∂ ¿∞√ È∂ «¬’
Ú≈apple∆ È≈È’∆ ‹∆ ˘ ¡≈͉∂ Ú∆apple ˘ √Ófi≈¿∞‰ Ò¬∆ «’‘≈ B Õ È≈È’∆ ‹∆ È∂ Ú∆ Ú∆apple ˘ «¬√
ı≈‘Ù ÂØ∫ «◊¡≈ ’∆Â≈ ‹ÁØ∫ ¿∞‘ ÂÒÚø‚∆ C ¡≈¬∂Õ ’∞fi √Óª Í≈ ’∂ È≈È’ ‹∆ Á∂ ÿapple Ï≈Ò’
‹È«Ó¡≈ «‹√ Á≈ Ȫ «√apple∆ ⁄øÁ apple«÷¡≈Õ ÊØÛ∂ √Ó∂∫ «Í¤Ø∫ Ò÷Ó∆ Á≈√ Á≈ ‹ÈÓ ‘Ø«¬¡≈ D Õ
ÚÀÁ ÏπÒ≈«¬¡≈
◊πapple» ‹∆ Á∆ ¿∞Óapple Ú∆‘ √≈Òª ÂØ∫ ‡Í ⁄π’∆ √∆Õ ‘≈Ò∆ Â’ ¿∞‘ ’≈apple «Ú‘≈apple ÂØ∫
¿∞Íapple≈Ó √ÈÕ «¬’ Ú≈apple∆ È≈È’ ‹∆ È∂ ’∞fi Ó‘∆È∂ ’∞fi È≈ ÷≈Ë≈ Â∂ Ì‹È ÏøÁ◊∆ «Ú⁄ Ó√Â
apple‘∂ E Õ Ó≈Â≈ ‹∆ Â∂ ‘Øapple √øÏøË∆¡ª ˘ «⁄øÂ≈ ‘ج∆ «’ È≈È’ ‹∆ ˘ ’ج∆ appleØ◊ Òº◊ «◊¡≈ ‘ÀÕ √Ì
ÍappleÚ≈apple È∂ Ó«‘Â≈ ’≈¨ ˘ «’‘≈ ’ج∆ ⁄ø◊≈ ÚÀÁ≈ √Á ’∂ ÍπºÂapple ˘ «Ú÷≈¿∞Õ ’≈¨ ‹∆ «¬’
«√¡≈‰∂ ‘’∆Ó ˘ √Á «Ò¡≈¬∂Õ ‘’∆Ó È∂ ¡≈ ’∂ È≈È’ ‹∆ Á∆ Ϫ‘ Í’Û ’∂ ÈϘ ‡Ø‘∆ Â∂
Íπº«¤¡≈ Â∞‘≈˘ ’∆ appleØ◊ ‘ÀÕ È≈È’ ‹∆ ¡º◊Ø∫ ‘º√ ͬ∂ Â∂ ÚÀÁ ˘ «’‘≈ «’ ÓÀ˘ ’ج∆ appleØ◊ È‘∆∫ ‘ÀÕ
A. «¬‘ ◊ºÒ∆ Ó≥È∆ ‹ªÁ∆ ‘À «’ È≈È’ ‹∆ Á∆ ¡ΩÒ≈Á È‘∆∫ √∆Õ È≈È’∆ ‹∆ Á≈ ‹ÈÓ ADFD ¬∆√Ú∆∫
«Ú⁄ ‘Ø«¬¡≈ Â∂ «¬‘ ◊πapple» È≈È’ È≈ÒØ∫ Í≥‹ √≈Ò Úº‚∆ √∆Õ «’√∂ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ È≈È’ ‹∆ Á∆ ¡ΩÒ≈Á Á≈ ’ÊÈ
È‘∆∆∫ ‘ÀÕ Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «Ò«÷¡≈ ‘À «’ ◊πapple» È≈È’ Á∂Ú ‹∆ È∂ ¡≈͉∆ Úº‚∆ ÌÀ‰ ˘
«¬’ ÒΩ∫◊ Â∂ «¬’ Ò≈⁄∆ «ÁÂ∆ Â∂ «’‘≈ «¬’ ÒÛ’∆ Â∂ «¬’ ÒÛ’≈ ‘ØÚ∂◊≈Õ
B. Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ ◊πapple» ‹∆ Á∆ √º√ Á≈ √πÒÂ≈ÈÍπapple ‹≈ ’∂ È≈È’∆ ‹∆ ˘ ¿∞Ò≈‘Ó∂ Á∂‰
Á≈ «Ú√«Âz ‘≈Ò ‘À Â∂ ¿∞√ «¬‘ «≤Ù’≈«¬Â ’∆Â∆ ‘À «’ È≈È’ ‹∆ ¡≈͉∆ «¬√Âz∆ ˘ Ó»ø‘ È‘∆∫ Ò≈Á∂Õ ◊πapple» ‹∆
Á≈ ¡≈͉∆ «¬√Âz∆ È≈Ò È≈ ÏØÒ‰ Á∂ ’ÊÈ ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ Â∂ «Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ Ú∆ «ÓÒÁ≈
‘ÀÕ Î∂apple È≈È’∆ ‹∆ È≈È’ ‹∆ ˘ √Ófi≈Á∂ ‘ÈÕ ◊πapple» ‹∆ Á∆ √º√ Á≈ È≈È’∆ ‹∆ ˘ ’«‘‰ Á≈ ’ÊÈ Ú≈Ò≈«¬Â
Ú≈Ò∆, «Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆ ¡Â∂ Ì≈¬∆ ÓÒ∆ «√øÿ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ È‘∆∫ Íapple «‹√ Âapple∑ª ‘≈Ò≈ √È ¿∞È∑ª ÂØ∫
«¬‘ «¬’ ◊ºÒ √πÌ≈Ú’ ‹≈ÍÁ∆ ‘ÀÕ
C. Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ √Ã∆ ⁄øÁ Á≈ ‹ÈÓ √πÒÂ≈ÈÍπapple Á«√¡≈ ‘ÀÕ ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ Â∂ «Ó‘appleÏ≈È
Ú≈Ò∆ Â∂ Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ √Ã∆ ⁄øÁ Â∂ Ò÷Ó∆ Á≈√ ÁØ‘ª Á≈ ‹ÈÓ ¡√Ê≈È ÂÚ‚∆ Á«√¡≈
‘À ‹Ø ·∆’ ‹≈ÍÁ≈ ‘ÀÕ
D. ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ Í≥È≈ AA (¡≥Â’≈ D) Â∂ «Ò«÷¡≈ ‘À ““Â«Ï ¡≈«◊¡≈ ÍappleÓ∂√apple ’∆ ‘Ø‘∆Õ
‹Ø ◊πapple» È≈È’ Á∂ ÿ«apple Á𫬠Ï∂‡∂ ‘ج∂, Ò÷Ó∆ Á≈√ Â∂ √Ã∆ ⁄øÁÕ”” «¬√ ÂØ∫ «¬‘ ÍÂ≈ Ò◊Á≈ ‘À Ò÷Ó∆ Á≈√ ‹∆ Úº‚∂
√È Â∂ «√apple∆ ⁄øÁ ¤Ø‡∂, Íapple «Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ Â∂ Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «√apple∆ ⁄øÁ ˘ Úº‚≈ ÍπºÂapple
Áº«√¡≈ ‘ÀÕ Ï∂Á∆¡ª Á∂ apple⁄∂ ◊ÃøÊ Ú∆ «‹Ú∂∫ “◊πapple» È≈È’ Ïø√ ÍÃ’≈Ù” ¡≈«Á «√apple∆ ⁄øÁ ˘ Úº‚≈ Á√Á∂ ‘ÈÕ √Ø Ï≈Ï≈
√Ã∆ ⁄øÁ ‹∆ Á≈ ‹ÈÓ Í«‘Òª ‘Ø«¬¡≈Õ
E. ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «Ò«÷¡≈ ‘ÀÕ ““Â«Ï Ï≈Ï≈ È≈È’∞ Ó‘∆È∂ «ÂøÈ Â≈¬∆ ÷≈ÚÀ Í∆ÚÀ «’¤
È‘∆∫”” Í≥È≈ AG (¡≥Â’≈ G)Õ «Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ ¡≥«’ ‘À ““ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ Ó‘∆È∂ ⁄≈«apple
Í≥«‹ ‘ج∂, È ¡≥È ‘∆ ‹∂Ú∂, È «’√∆ √¿∞ ÏØÒ∂, È Ï’À”” Í≥È≈ DE (¡≥Â’≈ GB), «¬‘ √≈÷∆ Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ Ú≈Ò∆
‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ Ú∆ «Ò÷∆ ‘À Í≥È≈ A@I (¡≥Â’≈ CCG)Õ Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «¬√ Á≈ ’ÊÈ È‘∆∫Õ
Íapple Ï≈Ï≈ ‹∆ Á∂ √πÌ≈ ¡≈«Á ˘ Ú∂÷«Á¡ª ·∆’ ÍappleÂ∆ ‘πøÁ∆ ‘ÀÕ

iBw;kyh gozgok 11
’∂ÚÒ ’appleÂ≈apple Á∂ «ÓÒ≈Í Á∆ ªÿ ‘ÀÕ ÚÀÁ «¬‘ ◊ºÒ √π‰ ’∂ ‘Àapple≈È ‘Ø «◊¡≈ Â∂ ¿∞· ’∂ ‡πapple
«Í¡≈Õ Ó«‘Â≈ ’≈¨ Á∂ Íπº¤‰ Â∂ ¿∞√ ˘ Á«√¡≈ «’ Ó∂apple∂ ’ØÒ «¬√ appleØ◊≈ Á≈ ’ج∆ Á≈apple È‘∆∫ ‘ÀÕ
’∞fi «⁄apple «Í¤Ø∫ A ◊πapple» √≈«‘Ï È∂ «¬√ ÿ‡È≈ ˘ ¡≈͉∆ apple⁄È≈ «Ú⁄ «¬√ Âapple∑ª
¿∞Ò∆«’¡≈ ‘À :-
ÚÀÁπ ÏπÒ≈«¬¡≈ ÚÀÁ◊∆, Í’«Û, „ø„ØÒ∂ Ϫ‘
ÌØÒ≈ ÚÀÁπ È≈ ‹≈‰¬∆ ’apple’ ’Ò∂‹∂ Ó≈«‘ B .....
Áπ÷π «Ú¤ØÛ≈ «¬’∞ Áπ÷ Ìπ÷Õ «¬’ Áπ÷π √’ÂÚ≈apple ‹ÓÁ»Â
«¬’∞ Áπ÷π appleØ◊π Ò◊À Â«È Ë≈«¬® ÚÀÁ È∂ ÌØÒ∂ Á≈apple» Ò≈«¬Õ
ÁappleÁπ ‘ØÚ∂ Áπ÷ apple‘∂ √apple∆appleÕ ¡À√≈ Á≈apple» Ò◊∂ È Ï∆appleÕ 1 Õ apple‘≈¿∞Õ
÷√Óπ «Ú√≈«apple ’∆¬∂ apple√ ÌØ◊Õ Âª Â«Ò ¿∞«· ÷Òج∂ appleØ◊
ÓÈ ¡øË∂ ’¿∞ «ÓÒÀ √‹≈«¬Õ ÚÀÁ È ÌØÒ∂ Á≈apple» Ò≈«¬
⁄øÁÈ ’≈ δ ⁄øÁÈ Ú≈√πÕ Ó≈‰√ ’≈ δ ÿ‡ Ó«‘ √≈√π
√≈«√ ◊«¬¡À ’≈«¬¡≈ „«Ò Í≈«¬Õ ª ’∂ Í≈¤∂ ’Ø«¬ È ÷≈«¬
’ø⁄È ’≈«¬¡≈ «ÈappleÓÒ ‘ø√πÕ «‹√ Ó«‘ È≈Óπ «Èappleø‹È ¡≥√π
Áπ÷ appleØ◊ √«Ì ◊«¬¡≈ ◊Ú≈«¬Õ È≈È’ ¤±‡«√ √≈⁄∂ È≈«¬Õ
(ÓÒ≈apple Ó‘Ò≈ 1 ÿapple 2 Õ 2 Õ (1256)
√πÒÂ≈ÈÍπapple ‹≈‰≈
È≈È’ ‹∆ Á∆ Ú‚∆ ÌÀ‰ È≈È’∆ ‹∆ Á≈ «Ú¡≈‘ ‹À apple≈Ó È≈Ò ‘Ø«¬¡≈ C Õ ‹À apple≈Ó
«Ï¡≈√ Á«apple¡≈ Á∆ «¬’ √‘≈«¬’ ÈÁ∆ ’≈Ò∆ Ú¬∆∫ Á∂ Í»appleÏ∆ ’ø„∂ Â∂ «¬’ appleÓ‰∆’ È◊apple
√πÒÂ≈ÈÍπapple apple«‘øÁ≈ √∆Õ «¬‘ Áπ¡≈Ï∂ Á∂ Íë√Ë È◊apple ‹Ëapple ÂØ∫ BH Ó∆Ò Áº÷‰ ͺ¤Ó Ú≈Ò∂
Í≈√∂ ‘ÀÕ √πÒÂ≈ÈÍπapple Á≈ Íπapple≈‰≈ È≈ Â≈Ó√Ú‰ √∆ D Õ «¬√ Á≈ È≈ √πÒÂ≈ÈÍπapple Ó«‘Ó»Á
A. ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆, «Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ Â∂ Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆
«Ú⁄ «Ò«÷¡≈ ‘À «’ ◊πapple» ‹∆ È∂ «¬‘ ÙÏÁ ÚÀÁ ˘ √π‰≈«¬¡≈Õ Íapple «¬‘ ◊ºÒ ·∆’ È‘∆∫ ‹≈ÍÁ∆Õ ◊πapple» √≈«‘Ï È∂
«¬√ ÿ‡È≈ ˘ Óπ÷ appleº÷ ’∂ «¬‘ ÙÏÁ ¿∞⁄≈«apple¡≈ ‹≈ÍÁ≈ ‘ÀÕ
B. √ÒØ’ Ó‘Ò≈ A ÓÒ≈apple ’∆ Ú≈apple, ◊πapple» ◊ÃøÊ √≈«‘Ï Í≥È≈ 127®
C. Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ ¡È∞√≈apple ‹À apple≈Ó ‹≈ ÍÒÂ≈ ÷Âapple∆ «¬’ Ú≈apple∆ ÂÒÚø‚∆ ¡≈«¬¡≈ Â∂
¿∞√ È∂ Ï∆Ï∆ È≈È’∆ ˘ Í≈‰∆ Ìapple«Á¡ª Ú∂«÷¡≈ Â∂ apple≈«¬ ÏπÒ≈apple «Í≥‚ Á∂ Ó≈Ò’ apple≈‘∆∫ Ó«‘Â≈ ’≈¨ ˘ È≈È’∆ Á∂
«appleÙÂ∂ Ò¬∆ «ÏÈÀ ’∆Â∆Õ Ó«‘Â≈ ’≈¨ Ó≥È «◊¡≈ Â∂ È≈È’∆ Á≈ «Ú¡≈‘ ‹À apple≈Ó È≈Ò ‘Ø«¬¡≈Õ «¬√ «Ú¡≈‘ Á∂
Ú∂appleÚ∂ Á∆ «’√∂ ‘Øapple ‹ÈÓ √≈÷∆ ÂØ∫ ÍπÙ‡∆ È‘∆∫ ‘πøÁ∆Õ «¬‘ √Ì ‹ÈÓ √≈÷∆¡ª Ó≥ÈÁ∆¡ª ‘È «’ È≈È’∆ ‹∆ Á≈
«Ú¡≈‘ ‹À apple≈Ó È≈Ò ‘Ø«¬¡≈Õ «Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ ¡È∞√≈apple ‹À apple≈Ó ¿∞µÍÒ ÷ºÂapple∆ √∆, ÍÒÂ≈ ÷ºÂapple∆ È‘∆∫Õ
D. «‘¿±È √ª◊ Á∂ ’ÊÈ ¡È∞√≈apple «¬Ê∂ «¬’ ÏØË∆ ¡√Ê≈È √∆ «‹√ ˘ Ú≈‘ ’∂ Ï≈ÁÙ≈‘∆ √appleª ω≈¬∆
◊¬∆Õ «’«’ ÈÁ∆ Á≈ Í≈‰∆ ’≈Ò≈ Â∂ «¬ÊØ∫ Á∆ «Ó‡∆ Ú∆ ’≈Ò∆ √∆ «¬√ Ò¬∆ «¬√˘ Â≈Ó√Ú‰, Ì≈Ú ’≈Ò≈ ‹ø◊Ò
«’‘≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ÁΩÒ ÷ª ÒØË∆ È∂ «’Ò∑≈ ω≈«¬¡≈ «‹√ Á≈ ’ÊÈ ¡≈¬∆È-«¬-¡’Ïapple∆ «Ú⁄ ¡≈Á≈ ‘ÀÕ (‘Øapple
«Ú√Ê≈apple Ò¬∆ Ú∂÷Ø Report of the tour in Punjab, Alexander Cunningham. apple∆ÍØapple‡ ¡≈¯ Á∆ ‡»apple «¬È Í≥‹≈Ï
«¬È AHGH-HI, ¡Ò◊˜ª‚apple ’«ÈßÿÓ, √πÍapple‡À∫‚À∫‡ ◊Ωapple«Ó≥‡ «ÍÃø«‡◊ ’Ò’ºÂ≈ AHHB, Í≥È≈ EE)

iBw;kyh gozgok 12
ˆ˜ÈÚ∆ Á∆ ¯Ω‹ Á∂ «¬’ ¡¯√apple √πÒÂ≈È ıª A ÂØ∫ «Í¡≈ √∆ «‹√ È∂ «¬√ ˘ ¡≈Ï≈Á ’appleÈ Á≈
ÔÂÈ ’∆Â≈ ‘ÀÕ Íapple ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ √Ó∂∫ Á∂ √πÒÂ≈ÈÍπapple ˘ ÚË∂apple∆ appleΩ‰’ ÒØË∆ ÚøÙ Á∂
Ï≈È∆ Ï«‘ÒØÒ ÒØË∆ Á∂ ÁΩÒ ÷ª ÒØË∆ B È∂ «ÁÂ∆ «’«’ «¬‘ ¿∞√ Á∆ ‹≈◊∆apple Á≈ Óπ÷ È◊apple
√∆Õ È≈È’ ‹∆ Á≈ Ï«‘Èج∆ ‹À apple≈Ó ÁØÒ ÷ª Á≈ ‘∆ ’appleÓ⁄≈apple∆ √∆ C Õ
‹ÁØ∫ ‹À apple≈Ó ˘ ÍÂ≈ Òº«◊¡≈ «’ È≈È’ ‹∆ Á≈ ‹∆¡ «’√∂ ’≈apple «Ú‘≈apple «Ú⁄⁄ È‘∆∫
Ò◊Á≈ ª ¿∞È∑ª È∂ È≈È’ ‹∆ ˘ √πÒÂ≈ÈÍπapple Ì∂‹‰ È‘∆ Ó«‘Â≈ ’≈¨ ˘ «⁄º·∆ D «Ò÷ Ì∂‹∆
’∆ Ù≈«¬Á ¿∞Ê∂ ¿∞È∑ª Á≈ ‹∆¡ Òº◊ ‹≈¬∂ Â∂ ¿∞È∑ª Á∆ ÈΩ’apple∆ Á≈ ÍÃÏøË ’appleÈ Ï≈apple∂ Ú∆
«Ò«÷¡≈Õ «¬√ «⁄º·∆ ÂØ∫ Í«‘Òª Ó«‘Â≈ ’≈¨ È≈È’ ‹∆ ˘ Úº÷ Úº÷ ’øÓª Â∂ Ò≈¿∞‰ Á≈
ÔÂÈ ’apple ⁄π’∂ √È Íapple ¿∞È∑ª ˘ √¯ÒÂ≈ È‘∆∫ √∆ ‘ج∆Õ «¬√ Ò¬∆ √Ì ÍappleÚ≈apple È∂ È≈È’ ‹∆
˘ √πÒÂ≈ÈÍπapple Ì∂‹‰ Á≈ ¯À√Ò≈ ’apple «Ò¡≈Õ «¬√ Âapple∑ª «⁄º·∆ E √π‰ ’∂ È≈È’ ‹∆ Ú∆ ¡≈͉∆
ÌÀ‰ È≈È’∆ ’ØÒ √πÒÂ≈ÈÍπapple ‹≈‰ Ò¬∆ «Â¡≈apple ‘Ø ◊¬∂Õ
‹ÁØ∫ È≈È’ ‹∆ ÂÒÚø‚∆ ÂØ∫ Â∞appleÈ Òº◊∂ ª È≈È’ ‹∆ Á∆ «¬√Âz∆ Ï‘π ¿∞Á≈√ ‘ج∆
Â∂ appleØ Í¬∆ Â∂ «’‘≈, ““Ó∂apple≈ ’∆ ω∂◊≈Õ ÂÒÚø‚∆ Ì≈Ú∂∫ Â∞√∆ ¿∞Íapple≈Ó apple«‘øÁ∂ √∆ Íapple ÓÀ˘ ‘Ω√Ò≈
√∆ «’ Â∞√∆∫ ÿapple ‘ØÕ ‘π‰ ÍappleÁ∂√ ‡πapple ⁄Ò∂ ‘Ø, Î∂apple ÍÂ≈ È‘∆∫ Â∞√∆∫ ’ÁØ∫ ÿapple ¡≈˙ «’ È≈ ‘∆
¡≈˙Õ”” «¬‘ ÙÏÁ √π‰ ’∂ È≈È’ ‹∆ È∂ Ë∆apple‹ «ÁºÂ≈ Â∂ «’‘≈ ““‹ÁØ∫ appleπ˜◊≈apple Òº◊ «◊¡≈ ª
¡≈Í ˘ √πÒÂ≈ÈÍπapple ÏπÒ≈ ÒÚª◊∂Õ”” F «¬‘ ◊Ò ’«‘ ’∂ ¡≈Í √πÒÂ≈ÈÍπapple ˘ ‡πapple ͬ∂Õ
A. ÁΩÒ ÷≈ ÒØË∆ Â≈Â≈apple ıª Á≈ ÍπºÂapple √∆Õ Â≈apple∆÷ Ù≈‘∆ «¥Â ¡«‘ÓÁ ÔÁ◊apple Á∂ ’ÊÈ ¡È∞√≈apple «¬‘
AE@D ¬∆√Ú∆ «Ú⁄ Í≥‹≈Ï Á≈ È≈˜Ó Ï«‰¡≈Õ Âؘ’∂-Ï≈Ïapple∆ Á∂ ’ÊÈ ¡È∞√≈apple ÁΩÒ ÷ª Á≈ «√˪ AEBF ¬∆√Ú∆
«Ú⁄ ‘Ø«¬¡≈Õ
B. Ú∂÷∂ Report of the Tour in Punjab, Alexander Cunningham. apple∆ÍØapple‡ ¡≈¯ Á∆ ‡πapple «¬È Í≥‹≈Ï,
¡Ò◊˜ª‚apple ’«ÈßÿÓ, Í≥È≈ EE-EHÕ
C. Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ Á∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «Ò«÷¡≈ ‘À «’ ‹À apple≈Ó ˜Ó∆È ’¤‰ Ò¬∆ ÂÒÚø‚∆ «◊¡≈ √∆Õ Íapple
«¬√ Á∆ ÍπÙ‡∆ ‘Øapple ‹ÈÓ √≈÷∆¡ª ÂØ∫ È‘∆∫ ‘πøÁ∆Õ «˜¡≈Á≈ √øÌ≈ÚÈ≈ «¬‘ ‘À «’ ‹À apple≈Ó √πÒ≈ÂÈÍπapple ‘∆ apple«‘øÁ≈
√∆ Â∂ ¿∞Ê∂ ‘∆ ÓØÁ∆÷≈È∂ Á∆ ÈΩ’apple∆ ’appleÁ≈ √∆Õ ÚÒ≈«¬Â Â∂ «Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆¡ª ‹ÈÓ √≈÷∆¡ª ‹À apple≈Ó ˘ ÁΩÒÂ
ıª Á≈ ÓØÁ∆ «Ò÷Á∆¡ª ‘È ‹Ø ·∆’ ‹≈ÍÁ≈ ‘ÀÕ
D. ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ ¡Â∂ «Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «Ò«÷¡≈ ‘À «’ ‹À apple≈Ó ‹∆ È∂
«’Â≈Ï «Ò÷∆Õ Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ Ú∆ «’Â≈Ï Á≈ ‘∆ ’ÊÈ ‘ÀÕ È≈È’ ‹∆ Á≈ ¿∞Á≈√ apple«‘‰≈ È≈È’
‹∆ Ò¬∆ ¿∞Ȫ ‘∆ «⁄øÂ≈‹È’ √∆ «‹ºÈ≈ «’ Á»√apple∂ ÍappleÚ≈apple Ò‘∆Õ ‹À apple≈Ó Á≈ «¬√ Ì≈Ú Á∆ «⁄º·∆ «Ò÷‰≈ «¬’ √πÌ≈Ú’
◊ºÒ √∆Õ Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «Ò«÷¡≈ ‘À «’ apple≈«¬ ÏπÒ≈apple È∂ ‹À apple≈Ó ÚºÒ «⁄º·∆ «Ò÷∆ «’ È≈È’ ‹∆ ˘
√πÒÂ≈ÈÍπapple √Á ÒÚØ Íapple «¬√ ◊ºÒ Á∆ ÍπÙ‡∆ È‘∆∫ ‘πøÁ∆Õ
E. «Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ Í≥È≈ GC (¡≥Â’≈ GI) Â∂ «Ò«÷¡≈ ‘À «’ ‹À apple≈Ó È∂ ÁØ «⁄º·∆¡ª Ì∂‹∆¡ª
«¬’ Ó«‘Â≈ ’≈¨ ÚÒ Â∂ «¬’ È≈È’ ‹∆ ÚºÒÕ Íapple ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ Â∂ Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «¬’Ø
«⁄º·∆ Á≈ ’ÊÈ ‘À ‹Ø ·∆’ ‹≈ÍÁ≈ ‘ÀÕ
F. ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ Â∂ «Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ Ó≈Â≈ √πÒÚ‰∆ ˘ «ÁÒ≈√≈ Á∂‰≈
«Ò«÷¡≈ ‘ÀÕ Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ Â∂ Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ Ú≈Ò∆ «Ú⁄ È‘∆∫ Íapple «¬‘ ◊ºÒ ·∆’ Â∂ √πÌ≈Ú’ ‹≈ÍÁ∆ ‘ÀÕ

iBw;kyh gozgok 13
ÓØÁ∆ı≈È≈ √øÌ≈«Ò¡≈
‹ÁØ∫ È≈È’ ‹∆ √πÒÂ≈ÈÍπapple Í‘πø⁄ ª È≈È’∆ ‹∆ Â∂ ‹À apple≈Ó È∂ ¡≈Í Á≈ «Í¡≈apple
È≈Ò √π¡≈◊ ’∆Â≈Õ ¡◊Ò∂ «ÁÈ ‹À apple≈Ó ¡≈Í ˘ ÁΩÒ ıª ’ØÒ ÒÀ «◊¡≈ Â∂ ¿∞È∑ª ˘ ’ج∆
ÈΩ’apple∆ Á∂‰ Á∆ «√¯≈appleÙ ’∆Â∆Õ ÁΩÒ ıª È∂ È≈È’ ‹∆ ÚÒ ⁄ø◊∆ Âapple∑ª Ú∂«÷¡≈ Â∂ ¿∞È∑ª Á∆
Ùı√∆¡Â ÂØ∫ ÍÃÌ≈Ú ‘Ø ’∂ ‹À apple≈Ó È≈Ò ÓØÁ∆÷≈È∂ «Ú⁄ ’øÓ ’appleÈ Â∂ «ÈÔ∞’ ’apple «ÁÂ≈ A Õ
‹À apple≈Ó Á∆ ÁΩÒ ıª Á∂ ÓØÁ∆ı≈È∂ Á∂ Óπº÷ ¡«Ë’≈apple∆ √ÈÕ ÓØÁ∆ı≈È≈ B «’√∂ ‹≈◊∆apple◊Á≈apple
Á∆ ÏÛ∆ Ó‘≈ÈÂ≈ Ú≈Ò∆ √ø√Ê≈ √Ófi∆ ‹ªÁ∆∆ √∆Õ «’«’ ¿∞√ √Ó∂∫ («√’øÁapple ÒØË∆ Á∂ √Ó∂∫
ADHH-AEAG ¬∆√Ú∆) Ó≈Ò∆¡≈ ¡≈Ó ÂΩapple Â∂ ¡È≈‹ «Ú⁄ ‘∆ Ú√»Ò ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ Ì≈Ú∂∫
Ó≈Ò∆¡≈≈ appleπ«Í¡ª Á∂ apple»Í «Ú⁄ Á∂‰ Á∆ ÓÈ≈‘∆ È‘∆∫ √∆ ‹Ø Ï≈¡Á «Ú⁄ AEAG ¬∆√Ú∆ ÂØ∫ «Í¤Ø∫
«¬Ïapple≈‘∆Ó ÒØË∆ È∂ ’apple «ÁÂ≈ √∆ C Õ Íapple «√º’∂ Á∆ ÊπÛ ’apple’∂ «˜Ó∆Á≈apple Ó≈Ò∆¡≈ ¡È≈‹ Á∂ apple»Í
«Ú⁄ ‘∆ Á∂∫Á∂ √È Â∂ «¬‘ Ó≈Ò∆¡≈ ÍÀÁ≈Ú≈apple Á≈ «ÈÔ∞’ «‘º√≈ ‘πøÁ≈ √∆ D Õ
Í≥ÁappleÚ∆∫ ÙÂ≈ÏÁ∆ Á∂ ¡ı∆appleÒ∂ Á‘≈’∂ «Ú⁄ ÁΩÒ ıª ÒØË∆ «¬’ ‹≈◊∆appleÁ≈apple √∆ ‹Ø
AE@D ¬∆√Ú∆ «Ú⁄ ¡≈͉∂ «ÍÂ≈ Â≈Â≈apple ıª Á∆ ÓΩ «Í¤Ø∫ Í≥‹≈Ï Á≈ È≈«˜Ó Ï«‰¡≈ E Õ ‹ÁØ∫
È≈È’ ‹∆ ÓØÁ∆ı≈È∂ «Ú⁄ «ÈÔ∞’ ‘ج∂ ¿∞√ Ú∂Ò∂ ÁΩÒ ÷ª ’ØÒ
A. Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ Ú≈Ò∆ Â∂ Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «Ò«÷¡≈ ‘À «’ ‹À apple≈Ó È∂ È≈È’ ‹∆
˘ ÈΩ’apple∆ ’appleÈ Ò¬∆ «ÏÈ∂ ’∆Â∆Õ Í«‘Òª ¿∞‘ ÈΩ’apple∆ ’appleÈ≈ È≈ Ó≥È∂ Â∂ Î∂apple ÂappleÒ∂ «ÓøȪ ’appleÈ Â∂ Ó≥È ◊¬∂Õ Íapple
«¬‘ ◊ºÒ ‘≈Ò≈ Á∂ ¡È∞’±Ò È‘∆∫Õ ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ Â∂ «Ó‘appleÏ≈È∆ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ √ͺه ‘À «’ ‹À apple≈Ó
È≈È’ ‹∆ ˘ È≈Ò ÒÀ ’∂ ÁΩÒ ÷ª ˘ «ÓÒ∂Õ ÁΩÒ ÷ª Â∂ È≈È’ ‹∆ ˘ Ú∂÷ ’∂ «’‘≈ ¬∆Ó≈ÈÁ≈apple Șapple ¡≈Á≈
‘À Â∂ Î∂apple ÈΩ’apple apple÷ «Ò¡≈Õ «¬‘ Ì∆ ◊ºÒ ·∆’ ‹≈ÍÁ∆ ‘ÀÕ
B. ÓØÁ∆÷≈È≈ «¬’ ¯≈apple√∆ Á≈ ÙÏÁ ‘À «‹√ Á≈ Ì≈Ú ¿∞‘ ʪ ‘À «‹Ê∂ ¡È≈‹ «¬’º·≈ ’apple ’À appleº«÷¡≈
‹≈¬∂ ¡Â∂ ÒØÛ ¡È∞√≈apple Úø«‚¡≈ ‹≈¬∂Õ Ì≈Ú ÓØÁ∆ ¿∞‘ ‘πøÁ∆ ‘À «‹√ Á∂ ‘Ê «Ú⁄ ¡È≈‹ Úø‚È Á≈ ’øÓ ‘ØÚ∂Õ
C. √Ì ‹ÈÓ √≈÷∆¡ª Ó≥ÈÁ∆¡ª ‘È «’ ◊πapple» ‹∆ Ú∆‘ √≈Ò Á∆ ¿πÍapple «Í¤Ø∫ √πÒÂ≈ÈÍπapple ¡≈¬∂Õ «√’øÁapple
ÒØË∆ AEHH «Ú⁄ Âı Â∂ ÏÀ·≈ «¬√ Ò¬∆ ◊πapple» È≈È’ Á∂ √πÒÂ≈ÈÍπapple «ÈÚ≈√ Á≈ √Óª «√’øapple ÒØË∆ Á≈ √Óª √∆Õ
D. ÒØË∆¡ª Á∂ apple≈‹ «Ú⁄ ’ج∆ ÏøÁapple◊≈‘ È‘∆∫ √∆ «‹√ ’apple’∂ Ï≈‘appleÒ∂ Á∂Ùª Ò≈Ò ÚÍ≈apple Ï‘π ÿº‡ ‘øπÁ≈
√∆ Â∂ «√º’∂ Á≈ ⁄Ø÷≈ ÎÀÒ≈˙ È‘∆ √∆ ‘Ø √’Á≈Õ «¬√ Ò¬∆ ¡È≈‹ Ï‘π √√Â≈ √∆ Â∂ appleπ«Í¡≈ ÍÀ√≈ ÿ‡ «ÓÒÁ≈
‘πøÁ≈ √∆Õ «Ú√Ê≈apple Ò¬∆ Ú∂÷Ø (Agrarain System of Moslem India. W. H. Moreland) ¡◊apple∂apple∆¡È «√√‡Ó
¡≈¯ Óπ√«ÒÓ «¬ø‚∆¡≈, ‚ÏÒÔ± : ¡À⁄⁄: ÓØappleÒÀ∫‚, ¡Ò≈‘Ï≈Á, AIBI, Í≥È≈ FHÕ
E. ÁΩÒ ÷ª Á≈ «Á‘ªÂ Âؘ’∂-Ï≈Ïapple∆ ¡Èπ√≈apple AEBF ¬∆√Ú∆ «Ú⁄ ‘Ø«¬¡≈Õ ¿∞‘ AE@D ¬∆√Ú∆ «Ú⁄
Í≥‹≈Ï Á≈ Ï«‰¡≈ Ú∂÷Ø Â≈apple∆ı-«¬-Ù≈‘∆ ¡«‘ÓÁ ÔÁ◊apple, ¬∂Ù∆¡≈«‡’ √Ø√≈«¬¡∆, ’Ò’ºÂ≈ AICI Í≥È≈ BBÕ «¬√
«Ú⁄ «Ò«÷¡≈ «’ ‹ÁØ∫ Ï≈Ïapple È∂ AEBD ¬∆: «Ú⁄ Í≥‹≈Ï «‹ºÂ «Ò¡≈ ª «¬Ïapple≈‘∆Ó ÒØË∆ È∂ ÁΩÒ ÷ª ˘ «⁄º·∆
«Ò÷∆ «’ Ó∂apple∂ «ÍÂ≈ È∂ ÂÀ˘ Í≥‹≈Ï Á≈ ‘≈’Ó Ï‰≈«¬¡≈ √∆ Â∂ Ú∆‘ √≈Ò ÂØ∫ ±ø ‘≈’Ó ‘À∫ ‘π‰ «¬‘ ’∆ ’∆Â≈ ÓπˆÒª
˘ √Á «Ò¡≈Õ «¬√ ÂØ∫ ÍÂ≈ Ò◊Á≈ ‘À «’ ÁΩÒ ıª ÒØË∆ AE@D ¬∆√Ú∆ «Ú⁄ Í≥‹≈Ï Á≈ È≈˜Ó Ï«‰¡≈Õ

iBw;kyh gozgok 14
√πÒÂ≈ÈÍπapple Á∆ ‹≈◊∆apple √∆ A Õ «‹Ú∂∫ ÒØË∆ √πÒÂ≈È ¡≈͉∂ «ÚÙ∂Ù ¡«Ë’≈apple∆¡ª ˘ ‹≈◊∆appleª
Á∂∫Á∂ √È «¬√ Âapple∑ª ‹≈◊∆appleÁ≈apple ¡≈͉∂ ’appleÓ⁄≈apple∆¡ª ˘ ˜Ó∆È Á∂ Á∂∫Á∂ √ÈÕ √Ì √ÀÈ’
ÍÁÚ∆¡ª ˜Ó∆È Á∆ Úø‚ Â∂ ‘∆ ¡Ë≈apple √ÈÕ «¬√∂ Âapple∑ª ÓØÁ∆ı≈È∂ Á∂ ’appleÓ⁄≈apple∆¡ª ˘ Ó≈Ó»Ò∆
Ú∂ÂÈ «ÓÒÁ≈ √∆ Â∂ ¿∞È∑ª Á∆ Óπ÷ ¿∞Í‹∆Ú’≈ ¡¨¯≈ √∆ B Ì≈Ú «¬‘ «’ ‘apple appleؘ «È√«⁄Â
«Ó’Á≈apple ¡È∞√≈apple ¡È≈‹ ÿapple ÒÀ ‹≈‰ Á∆ ¡≈«◊¡≈ √∆Õ
ÓØÁ∆ı≈È∂ «Ú⁄ È≈È’ ‹∆ Á≈ ’øÓ ¡È≈‹ ÂØÒ ’∂ Á∂‰≈ C Â∂ ¡È≈‹ Á≈ «‘√≈Ï
«’Â≈Ï apple÷‰≈ √∆Õ ¡≈Í ‘apple appleؘ «‘√≈Ï Ú‘∆¡ª Â∂ «Ò÷Á∂ Â∂ Ù≈Ó∆ Í»apple≈ ’appleÁ∂ Ì≈Ú∂∫ «’øÈ∆ Á∂apple
‘Ø ‹≈¬∂ «‘√≈Ï Í»apple≈ ’apple ’∂ ‘∆ apple≈Â∆∫ ¡≈apple≈Ó ’appleÁ∂ √ÈÕ «‹Ê∂ «¬‘ ÓØÁ∆ı≈È≈ √∆ ¿∞√∂ ʪ Â∂
¡‹’Ò ◊πappleÁÚ≈apple≈ ‘º‡ √≈«‘Ï ‘ÀÕ ÂØÒ‰ Ú≈Ò∂ ’∞fi Úº‡∂, ‹Ø ◊πapple» √≈«‘Ï Á∂ √ Ó∂∫ Á∂ Á√∂ ‹ªÁ∂
‘È, ¿∞Ê∂ √πapple«÷¡Â ‘ÈÕ
ÓØÁ∆ı≈È∂ Á≈ Ò∂÷≈ Á∂‰≈
ÓØÁ∆ı≈È∂ «Ú⁄ ’¬∆ Íapple’≈apple Á∂ ÒØ’ «˜Ó∆∫Á≈apple≈, ⁄ΩËapple∆, Óπ’ºÁÓ ¡≈«Á ¡È≈‹ ◊πÛ
¡≈«Á Á∂‰ ¡≈Á∂ √ÈÕ ÁΩÒ ıª Á∂ ’appleÓ⁄≈apple∆, apple«÷¡’, √ÀÈ’ Â∂ Óπ‰Ù∆ Óπ√ºÁ∆ «ÈÔ∞’Â
«Ó’Á≈apple ¡È∞√≈apple ¡È≈‹ ÒÀ∫Á∂ √È D Õ È≈È’ ‹∆ ‘apple «¬’ È≈Ò ¬∆Ó≈ÈÁ≈apple∆∆ È≈Ò ÚappleÂÁ∂
√ÈÕ È≈È’ ‹∆ ÂØ∫ Í«‘Òª «‹øÈ∂ Ú∆ ÓØÁ∆ √È ¿∞‘ ¡È≈‹ Á∂‰ Ò«◊¡ª ““Á«‘È∆Ó∆”” E Ì≈Ú
Úø‚∂ ¡È≈‹ Á≈ Á√Úª «‘º√≈ ¡≈͉∂ ’ØÒ apple÷ «Ò¡≈ ’appleÁ∂ √ÈÕ «¬‘ «¬’ ˆÒ appleÚ≈‹
⁄«Ò¡≈ ¡≈Á≈ √∆Õ È≈È’ ‹∆ È∂ ““Á«‘È∆Ó∆”” ÒÀ‰∆ ÏøÁ ’apple «ÁºÂ∆ Â∂ ‘apple «¬’ ˘ «‹øÈ≈
¡È≈‹ Á∂‰≈ ‘πøÁ≈ ‘À Í»apple≈ ÂØÒ «ÁøÁ∂Õ «¬√ ◊ºÒ È≈Ò ¡È≈‹ Ú≈«Ò¡ª ˘ Ï‘π ¯apple’ «Í¡≈ Â∂
¿∞‘ ÈÚ∂∫ ÓØÁ∆ Á∆ ¿∞√ ’appleÈ Òº◊∂Õ «¬√ Âapple∑ª √Ì Í≈√∂ È≈È’ ‹∆ Á∆ Ó«‘Ó≈ ÎÀÒ ◊¬∆Õ
ÓØÁ∆ı≈È∂ «Ú⁄ ÁappleÚ∂Ù, ’Áapple, √≈Ë ¯’∆apple Â∂ ‘Øapple ’¬∆ Íapple’≈apple Á∂ ˆapple∆Ï Ó≥◊‰
Ò¬∆ ¡≈Á∂ √ÈÕ È≈È’ ‹∆ ˘ «¬√ Ùapple∂‰∆ È≈Ò «ÚÙ∂Ù «Í¡≈apple √∆Õ ’¬∆ Ú≈apple∆ ¯’∆appleª ˘
È≈Ò «Ò‹≈ ’∂ È≈È’ ‹∆ ¿∞È∑ª Á≈ appleؘ∆È≈ (appleؘ ¡È≈‹ «ÓÒ‰ Á∆ «Ó’Á≈apple) È∆¡Â ’appleÚ≈
A. Âؘ’-«¬-Ï≈Ïapple∆ ’∂ ’ÊÈ ¡È∞√≈apple ÁΩÒ ıª ’ØÒ √Ì ÂØ∫ Í«‘Òª √πÒÂ≈ÈÍπapple Á∆ ‹≈◊∆apple ‘∆ √∆
(Ú∂÷Ø Memoirs of Babar, Lucas King) ÓÀÓ≈«¬apple˜ ¡≈¯ Ï≈Ïapple «¥Â √apple ´’√ «’ø◊, «‹ÒÁ Á»‹∆ Í≥È≈ AG@
B. Íπapple≈ÂÈ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «Ò«÷¡≈ ‘À «’ ◊πapple» È≈È’ ˘ “¡¨Î≈” «ÓÒÁ≈ √∆ «‹√Á≈ Ì≈Ú «¬‘ ‘À
«’ ◊πapple» È≈È’ ˘ ‘apple appleؘ ¡È≈˜ Ú˜∆¯∂ ‹ª appleؘ∆È∂ Ú‹Ø∫ «ÓÒÁ≈ √∆Õ
C. √Ì ‹ÈÓ √≈÷∆¡ª Ó≥ÈÁ∆¡ª ‘È «’ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ÓØÁ∆÷≈È∂ «Ú⁄ ¡È≈‹ Úø‚‰ Á≈ ’øÓ ’appleÁ∂
√ÈÕ
D. «Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆, Í≥È≈ GF, (¡≥Â’≈ HA-HB)Õ Ì≈Ú∂∫ «¬‘ «Ú√Ê≈apple «’√∂ ‘Øapple ‹ÈÓ √≈÷∆
«Ú⁄ È‘∆∫ «ÓÒÁ≈ Íapple ¿∞‘ ·∆’ ‹≈ÍÁ≈ ‘ÀÕ √Ó∂∫ Á∂ ‘≈Ò≈ Á∂ ¡È∞’±Ò ‘ÀÕ
E. Á«‘È∆Ó∆ Á≈ ’ÊÈ Ú∆ ’∂ÚÒ «Ó‘appleÏ≈È Á∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ Í≥È≈ GF (¡≥Â’≈ HA) Â∂ ‘À «’√∂ ‘Øapple ‹ÈÓ
√≈÷∆ «Ú⁄ È‘∆∫Õ Íapple «¬‘Ø «‹‘∆¡ª ◊ºÒª ¿∞√ Ú∂Ò∂ ’appleÓ⁄≈apple∆ ’apple «Ò¡≈ ’appleÁ∂ √ÈÕ

iBw;kyh gozgok 15
Á∂∫Á∂ A Õ «¬√ Âapple∑ª √≈Ë √ø Â∂ ¯’∆apple ÈÚ∂∫ ¡≈¬∂ ÓØÁ∆ Â∂ Ï‘π ÍÃ√øÈ √È Â∂ È≈È’ ‹∆ Á∆
¿∞√ ’appleÁ∂ √ÈÕ «¬√ Âapple∑ª È≈È’ ‹∆ Á∆ ÍÃÌπÂ≈ Á»apple Â’ ÎÀÒ ◊¬∆Õ
√πÒÂ≈ÈÍπapple Á∂ ’ØÒ ¡º· Ó∆Ò Á∆ Á»apple∆ Â∂ «Í≥‚ ÓÒ√∆‘≈ √∆Õ «¬√ «Í≥‚ Á≈ ⁄ΩËapple∆
Ì≈◊∆appleÊ √∆ B Õ «¬‘ Ï‘π Ì◊Â∆ Ì≈Ú Ú≈Ò≈ √∆ Â∂ Á∂Ú∆ Á≈ ¿∞Í≈Ù’ C √∆Õ ‹ÁØ∫ «¬’ Ú≈apple
«¬‘ √πÒÂ≈ÈÍπapple ÓØÁ∆ı≈È∂ ¡È≈‹ Á∂‰ «◊¡≈ ª «¬‘ ÈÚ∂∫ ¡≈¬∂ ÓØÁ∆ ÂØ∫ Ï‘π ÍÃÌ≈ÚÂ
‘Ø«¬¡≈Õ È≈È’ ‹∆ Á≈ ˆapple∆Ϫ Á∆ Í≈Ò‰≈, ¡≈͉∂ ’øÓ ’≈‹ «Ú⁄ √π⁄∂ Â∂ ‘apple Ú∂Ò∂
ÍappleÓ≈ÂÓ≈ Á∆∆ Ô≈Á «Ú⁄ Ò∆È apple«‘‰ Ú≈Ò∆ Ó‘≈È ¡≈ÂÓ≈ ˘ ¿∞√ Í«‘⁄≈‰ «Ò¡≈Õ ¿∞√ ˘
«¬ ¡È∞ÌÚ ‘Ø«¬¡≈ «’ «‹√ Á∂Ú∆ Á∆ ¿∞‘ Í»‹≈ ’appleÁ≈ ‘À ¿π‘ Ú∆ «¬√ Ó‘≈È Ùı√∆¡Â Á∆
√∂Ú≈ ’appleÁ∆ ‘ÀÕ ¿∞√ Á∂ ÓÈ Á∂ √Ì √ø√∂ «È«Úapple ‘Ø ◊¬∂ Â∂ ¿∞‘ È≈È’ ‹∆ Á≈ «√º÷ ω
«◊¡≈Õ ‘π‰ ‹ÁØ∫ ’Á∆ ¿∞‘ √πÒÂ≈ÈÍπapple ¡≈Á≈ ª È≈È’ ‹∆ ˘ «ÓÒ ’∂ ·ß„ Â∂ ÙªÂ∆
ÍÃ≈Í ’appleÁ≈Õ
‹ÁØ∫ È≈È’ ‹∆ Á∆ ÍÃÌπÂ≈ «ÁÈØ∫ «ÁÈ ÚËÁ∆ ◊¬∆ ª «’√∂ ¬∆apple÷≈¨ È∂ ÁΩÒ ıª
Í≈√ «Ù’≈«¬Â ’∆Â∆ «’ È≈È’ ÓØÁ∆ı≈È≈ ¯’∆appleª Â∂ √≈˪ ˘ ´‡≈ «apple‘≈ ‘ÀÕ ÓØÁ∆ Á≈ ’øÓ
Ï‘π «˜Ó∂Ú≈apple∆ Á≈ ’øÓ √∆ «¬√ Ò¬∆ ÁΩÒ ıª È∂ È≈È’ ‹∆ Á∂ Ï«‘Èج∆ ‹À apple≈Ó ˘ √º«Á¡≈
Â∂ ÓØÁ∆ı≈È∂ Á≈ «‘√≈Ï ’appleÈ Ò¬∆ «’‘≈Õ ‹À apple≈Ó ‹∆ È∂ È≈È’ ‹∆ ˘ Á√ «ÁºÂ≈ Â∂ ÁΩÒ ıª
Á∂ «ÈÔ∞’ ’appleÓ⁄≈apple∆¡ª È∂ «‘√≈Ï ’∆Â≈ ª ÓØÁ∆ı≈È∂ Á≈ «‘√≈Ï ·∆’ «È’«Ò¡≈ Â∂
¬∆apple÷≈¨¡ª Á∆ «Ù’≈«‘ fi»·∆ √≈Ï ‘ج∆ D Õ
ÓappleÁ≈È∂ Á∆ ÒÛ’∆ Á≈ «Ú¡≈‘
È≈È’ ‹∆ Á∂ ÓØÁ∆ Ï‰È Á∆ ıÏapple ÂÒÚø‚∆ Íπ‹ ⁄π’∆ √∆ Â∂ ¿∞È∑ª Á∆ ıÀapple≈«¬Â Â∂
A. ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «¬√ ˘ ¡¨Î≈ «’‘≈ ‘ÀÕ “«ÂÈ≈ ‹Ø◊π ÷≈È Â≈¬∆ «ÓÒ≈«¬ ’apple ¡¨¯≈
’apple≈«¬ Á∂Ú∂ √Ì apple؇∆¡ª ÷≈Ú«È” √≈÷∆ ÈßÏapple I, (¡≥Â’≈ H)Õ
B. «¬‘ √ÍÙ‡ ‘À «’ ÓÒ√∆‘≈ √πÒÂ≈ÈÍπapple Á∂ Ï‘π È∂Û∂ ‘À Â∂ «Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ ¡Èπ√≈apple
«¬Ò≈’∂ ⁄ΩËapple∆¡ª ˘ ÓØÁ∆ı≈È∂ ‹ ’∂ ¡È≈‹ ¡≈«Á ‹Ó≈ ’appleÚ≈¿∞‰≈ ÍÀ∫Á≈ √∆Õ Ì◊∆appleÊ ˘ ◊πapple» ‹∆ Á≈ Ò≈‘Ωapple Ì∂‹‰
Â∂ Î∂apple Í≈‘∆ ÓÈÓπ÷ Á∆ √≈÷∆ Á≈ Úapple‰È ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆, Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ Â∂ Í≈‘∆ ÓÈ∆ «√øÿ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆
«Ú⁄ ‘ÀÕ «Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ Ì◊∆appleÊ Á≈ ’ÊÈ È‘∆∫ ‘ÀÕ Íapple Ì◊∆appleÊ Á≈ √πÒÂ≈ÈÍπapple «Ú⁄ ◊πapple» ‹∆
Á≈ «√÷ ·∆’ ‹≈ÍÁ≈ ‘À «’«’ Ì≈¬∆ ◊πappleÁ≈√ ‹∆ È∂ Ú∆ «Ò«÷¡≈ ‘À : “ “ÓÀÒ√∆‘≈ «Ú⁄ ¡≈÷∆¡À Ì≈◊∆appleÊ ’≈Ò∆◊π‰
◊≈ÚÀ”
C. Ú≈appleª Ì≈¬∆ ◊πappleÁ≈√, Ú≈apple AA, Í¿∞Û∆ AE
«¬‘ √≈apple∆ Ú≈appleÂ≈ È≈È’ ÍÃ’≈Ù «Ú⁄ Ú∆ ‘À (Ú∂÷Ø ¡«Ë¡≈«¬ BG)
D. ÓØÁ∆÷≈È∂ Á∂ «‘√≈Ï Á∂‰ Á≈ ’ÊÈ ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ Â∂ «Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄
È‘∆∫, Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ ‘ÀÕ Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ ÁØ Ú≈apple ◊πapple» È≈È’ Á∂ «‘√≈Ï
Á∆ ÍÛÂ≈Ò Á≈ Úapple‰È ÏÛ∂ «Ú√Ê≈apple È≈Ò «ÁºÂ≈ ‘ÀÕ «¬√ «Ú⁄ «Ù’≈«¬Â Ò≈¿∞‰ Ú≈«Ò¡ª Á≈ È≈ Â∂ Ï’≈«¬¡≈
apple’Ó ¡≈«Á Á≈ Ú∂appleÚ≈ Ú∆ ‘ÀÕ ◊πapple» ‹∆ Á∆ ıÀapple≈«¬Â Ú∂÷ ’∂ «Ù’≈«¬Â Òº◊‰∆ ’πÁappleÂ∆ √∆ Â∂ ÍÛÂ≈Ò Ú∆ ˜apple»apple∆Õ
«’Õ«’ ◊πapple» ‹∆ «‘√≈Ï «’Â≈Ï ·∆’ appleº÷Á∂ √È, ¡≈Í Á∂ Ò∂÷∂ «Ú⁄ Ú≈Ë≈ ‘∆ ‘Ø«¬¡≈Õ

iBw;kyh gozgok 16
÷πÒ∑-«ÁÒ∆ Á∆¡ª ËπÓª ÂÒÚø‚∆ Í‘πø⁄ ◊¬∆¡ª √ÈÕ ÂÒÚø‚∆ ÂØ∫ ¡≈«¬¡≈ ‹Ø ’ج∆ È≈È’ ‹∆
˘ √πÒÂ≈ÈÍπapple «ÓÒÁ≈ ¿∞‘ ¿∞√Á≈ ¡¨¯≈ (appleؘ Á≈ «ÈÔ ¡È≈‹) ÒÚ≈ Á∂∫Á∂ √È A Â∂ ¿∞‘
Ï‘π ÍÃ√øÈ ‘Ø ’∂ ÂÒÚø‚∆ ¡≈Á≈ Â∂ È≈È’ ‹∆ Á≈ ‹√ ◊≈Á≈Õ
È≈È’ ‹∆ Á∆¡ª ıÀapple≈«¬Â Á∆¡ª ’‘≈‰∆¡ª Á≈ ÓappleÁ≈È∂ Á∂ ÓÈ Â∂ Ï‘π ÍÃÌ≈Ú
«Í¡≈ Â∂ ¿∞√ Á≈ Ú∆ È≈È’ ‹∆ ˘ «ÓÒ‰ Â∂ ‹∆¡ ’appleÁ≈ √∆Õ Á∂ÚÈ∂ È≈Ò Ó«‘Â≈ ’≈¨ ‹∆
È∂ ÓappleÁ≈È∂ ˘ ‘∆ ’«‘ «ÁºÂ≈ «’ ¿∞‘ È≈È’ ‹∆ Á≈ √πÒÂ≈ÈÍπappleØ∫ ÍÂ≈ ÒÀ ¡≈Ú∂Õ ÓappleÁ≈È≈ «¬‘
◊ºÒ √π‰ ’∂ √πÒÂ≈ÈÍπapple ¡≈«¬¡≈ B Õ È≈È’ ‹∆ È∂ ¿∞√ ˘ ’∞ºfi √Ó∂∫ Ò¬∆ ’ØÒ appleº«÷¡≈Õ ‘apple appleؘ
È≈È’ ‹∆ ¡≥«ÓàÚ∂Ò∂ ¿π· ’∂ Ú¬∆∫ Â∂ ¡ÙÈ≈È ’appleÈ ‹ªÁ∂Õ Î∂apple ’∞fi «⁄apple Ì‹È «Ú⁄ Ó◊È
‘πøÁ∂Õ Î∂apple ÓappleÁ≈È≈ Ì◊ª Á∂ ÍÁ∂ √π‰≈Á≈ Ù≈Ó ˘ Ú∆ ’∆appleÂÈ ‘πøÁ≈ C Õ «¬√ Âapple∑ª ’∞fi √Óª
Ï∆ÂÁ≈ «◊¡≈Õ «¬’ «ÁÈ ÓappleÁ≈È∂ È∂ È≈È’ ‹∆ Á∆ ÷πÒ∑«ÁÒ∆ Â∂ ıÀapple≈«¬Â Á∂÷ ’∂ È≈È’ ‹∆
¡º◊∂ ¡≈͉∆ √Óº«√¡≈ appleº÷ «ÁÂ∆ ¡Â∂ ¡≈͉∆ ÒÛ’∆ Á∂ «Ú¡≈‘ ’appleÈ Ò¬∆ √‘≈«¬Â≈ Ó≥◊∆ D Õ
A. ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ Í≥È≈ BB (¡≥Â’≈ H) Â∂ «Ò«÷¡≈ ‘À, “¡apple ‘Øapple ‹Ø «Í¤∂ ¡≈Ú«È, «ÂÈ≈
‹Ø◊π ÷≈È Â≈¬∆ «ÓÒ≈«¬ ’apple ¡¨Î≈ ’apple≈«¬ Á∂Ú∂ √Ì apple؇∆¡≈ ÷≈Ú«ÈÕ ◊πapple» È≈È’ ’∂ ÍÃ√≈«Á √«Ì ÷πÙ∆ ‘ج∂Õ” «¬√
Á∆ ÍπÙ‡∆ «Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ Í≥È≈ GF (¡≥Â’≈ HA) ÂØ∫ ‘πøÁ∆ ‘ÀÕ Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ Â∂ Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ Ú≈Ò∆
‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «¬√ Á≈ ’ج∆ ’ÊÈ È‘∆∫ Íapple ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ Á≈È ÍπøÈ Á∂ √πÌ≈ ˘ Óπ÷ apple÷«Á¡ª «¬‘
◊ºÒ ·∆’ ‹≈ÍÁ∆ ‘ÀÕ
B. ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ Â∂ «Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ Í≥È≈ BB (¡≥Â’≈ H) «Ú⁄ ÓappleÁ≈È∂ Á≈ √πÒÂ≈È
Íπapple ‹≈‰≈ «Ò«÷¡≈ ‘ÀÕ ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Úº«⁄ «Ò«÷¡≈ ‘ÀÕ ““«Í¤Ø∫ ÓappleÁ≈È≈ ‚»Ó ¡≈«¬¡≈Õ ÂÒÚø‚∆˙
¡≈«¬ Ï≈Ï∂ È≈Ò «‡«’¡≈”” Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ Â∂ Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ Ú∆ ÓappleÁ≈È∂ Á≈ √πÒÂ≈ÈÍπapple ‹≈‰≈
«ÓÒÁ≈ ‘ÀÕ √apple»Í Á≈√ ÌÒ≈ Ó«‘Ó≈ ÍÃ’≈Ù «Úº⁄ «Ò÷Á∂ ‘È «’ ÓappleÁ≈È∂ ˘ Ó«‘Â≈ ’≈¨ È∂ ÓπÒÂ≈È Íπapple Ì∂«‹¡≈
‹Ø ·∆’ ‹≈ÍÁ≈ ‘ÀÕ Ó«‘Ó≈ ÍÃ’≈Ù «Ú⁄ «Ò«÷¡≈ ‘À :-
ÓappleÁ≈È≈ „≈„∆ ÿapple √Ø ¡≈«¬¡≈Õ ’≈¨ ‹∆ √πË Ò∂È Í·≈«¬¡≈Õ
C. È≈È’ ‹∆ Á≈ √πÒÂ≈ÈÍπapple ’∆appleÂÈ ’appleÈ ’apple≈¿∞‰ Á≈ Úapple‰È «Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ Í≥È≈
GF (¡≥Â’≈ HA) Â∂ «¬√ Âapple∑ª ‘ÀÕ ““◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ apple≈«Â ’∂ √Ó∂∫ ’∆appleÂÈ∞ ’apple∂ ’apple≈«‘ ¡apple «Í¤Ò∆ apple≈ È≈Ú«‰
‹≈«¬Õ È≈«¬ ’apple Á«apple¡≈«¬ ¿∞Í«apple «√ÓappleÈ∞ ’∆appleÂÈ∞ ’apple∂Õ”” Ì≈Ú∂∫ «¬√ ’≈ ’ÊÈ «’√∂ ‘Øapple ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ √ÍÙ‡
apple»Í «Ú⁄ È‘∆∫ Íapple «¬‘ ◊ºÒ ◊πapple» È≈È’ Á∂ √πÌ≈ ¡È∞’»Ò ‘À Â∂ ·∆’ ‹≈ÍÁ∆ ‘ÀÕ
D. ÚÒ≈«¬Ò Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «¬‘ √≈÷∆ «¬’Â≈ÒÚ∆∫ «Ò÷∆ ‘À «’ Í«‘Ò∆ ¿∞Á≈√∆ Á∂ ¡≥ «Ú⁄
‘ÀÕ ¿∞Ê∂ «Ò«÷¡≈ ‘À «’ ◊πapple» ‹∆ È∂ «¬’ ˆapple∆Ï ÷Âapple∆ Á∆ ÒÛ’∆ Ú≈√Â∂ √≈ÓÈ Ó≥◊Ú≈«¬¡≈Õ ¿∞Ê∂ Ú∆ «¬‘ √≈÷∆
√πÒÂ≈ÈÍπapple ‘ج∆ Áº√∆ ‘ÀÕ «’«’ ÓÒ√∆‘≈ «Íø‚ √πÒÂ≈ÈÍπapple ’ØÒ ‘∆ ‘À «¬√ Ò¬∆ Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ Â∂ Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ
Ú≈Ò∆¡ª ‹ÈÓ √≈÷∆¡ª Ú∆ Ì◊∆appleÊ Ú≈Ò∆ √≈÷∆ √πÒÂ≈ÈÍπapple ‘∆ ‘ج∆ Ó≥ÈÁ∆¡≈ ‘ÈÕ «Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆
«Ú⁄ Ì◊∆appleÊ Â∂ ÓÈÓπ÷ Ú≈Ò∆ √≈÷∆ È‘∆∫ ‘ÀÕ Ì≈¬∆ ◊πappleÁ≈√ ‹∆ È∂ Ì◊∆appleÊ Á≈ ’ÊÈ ’∆Â≈ ‘À «¬√ Ò¬∆ Ì◊∆appleÊ
Á∆ √≈÷∆ ·∆’ ‹≈ÍÁ∆ ‘ÀÕ Ï≈’∆ √Ú≈Ò «¬‘ «apple‘≈ «’ «¬‘ √≈÷∆ ’ÁØ∫ ‘ج∆Õ Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ Ú≈Ò∆ √≈÷∆ «Ú⁄
«Ò«÷¡≈ ‘À «’ ‹ÁØ∫ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï È∂ ÂÒÚø‚∆ ÓappleÁ≈È∂ ˘ Á∂Ù apple‡È Â∂ ‹≈‰ Ò¬∆ «’‘≈ ª ¿∞√ È∂ «¬‘π
¿∞µÂapple «ÁºÂ≈ «’ ¿∞√ Á∆ ÒÛ’∆ ‹π¡≈È ‘À Â∂ ¿∞√Á≈ «Ú¡≈‘ ’apple ’∂ ‘∆ ¿∞‘ ÿappleØ∫ Ï≈‘apple ‹≈ √’Á≈ ‘ÀÕ ‹ÁØ∫ È≈È’
‹∆ ÁΩÒ ıª Á∂ ÓØÁ∆ ω∂ ª ÓappleÁ≈È∂ È∂ ¿‘π √Óº«√¡≈ Î∂apple appleº÷ «ÁºÂ∆Õ «¬√ Âapple∑ª ¿∞Á≈√∆¡ª Â∂ ‹≈‰ ÂØ∫ Í«‘Òª
«¬‘ √≈÷∆ √πÒÂ≈ÈÍπapple «Ú⁄ ‘ج∆Õ Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ Â∂ Ì≈¬∆ √øÂØ÷ «√øÿ È≈È’ ÍÃ’≈Ù «Ú⁄ ÓappleÁ≈È∂
Á∆ ÒÛ’∆ Ò¬∆ √≈Ó≈È Ó≥◊Ú≈¿∞‰≈ «Ò÷Á∂ ‘È ‹Ø ·∆’ ÍappleÂ∆ ‘πøÁ≈ ‘ÀÕ

iBw;kyh gozgok 17
È≈È’ ‹∆ «¬‘ ◊ºÒ √π‰ ’∂ ¿∞µÂapple «Ú⁄ «’‘≈ «’ «‹È∑ª «‹È∑ª ⁄∆˜ª Á∆ ÒØÛ ‘À ¿∞‘ «Ú⁄≈apple
’apple ’∂ «Ò÷Ú≈ «Ò¡≈Ú∂ ª ‹Ø ¿∞√ Á≈ ÍÃÏøË ’∆Â≈ ‹≈ √’∂ A Õ ÓappleÁ≈È∂ È∂ √Ì √≈Ó≈È «Ò÷Ú≈
«Ò¡ªÁ≈ Â∂ È≈È’ ‹∆ ˘ Á∂ «ÁºÂ≈Õ
’∞fi «ÁÈ≈ «Íº¤Ø∫ Ì◊∆appleÊ ◊πapple» ‹∆ Á∂ ÁappleÙȪ ˘ ¡≈«¬¡≈Õ Âª È≈È’ ‹∆ È∂ ÓappleÁ≈È∂
Ú≈Ò≈ ’≈◊˜ ¿∞√ ¡º◊∂ apple÷ «ÁºÂ≈ Â∂ √≈apple∆ ◊ºÒ Á√ «ÁÂ∆Õ Ì◊∆appleÊ È∂ √Ì ◊ºÒ Ï≈ «Ë¡≈È
È≈Ò √π‰∆ Â∂ «’‘≈ «’ ÓÀ∫ Ò≈‘Ωapple ‹≈ ’∂ √Í √≈Ó≈È È∂ ¡≈Úª◊≈Õ ¿∞√ Ú∂Ò∂ Ò≈‘Ωapple Í≥‹≈Ï Á∆
apple≈‹Ë≈È∆ √∆ Â∂ ¿∞Ê∂ ‘apple Íapple’≈apple Á≈ √≈Ó≈È «ÓÒ √’Á≈ √∆Õ «¬√ ◊ºÒ ˘ Óπ÷ apple÷«Á¡ª «’
«Ú¡≈‘ Á≈ √≈Ó≈È «Ò¡≈¿∞‰ «Ú⁄ Á∂apple∆ È≈ ‘ØÚ∂ È≈È’ ‹∆ È∂ Ì◊∆appleÊ ˘ Ò≈‘Ωapple «Ú⁄ «¬’
apple≈ ÂØ∫ ÚË È≈ apple«‘‰ Ò¬∆ ¡≈«÷¡≈ B Õ
Ì◊∆appleÊ Á≈ «ÓºÂapple ÓÈ√π÷ √∆Õ «¬‘ «¬’ ÚÍ≈apple∆ √∆ Â∂ Ò≈‘Ωapple «Ú⁄ Áπ’≈È ’appleÁ≈
√∆Õ Ì≈¬∆ Ì◊∆appleÊ È∂ √≈Ó≈È Á≈ «Ò«÷¡≈ ’≈◊˜ ÓÈ√π÷ ¡◊∂ ‹≈ apple«÷¡≈ Â∂ √≈apple∆ «Ú«Ê¡≈
√π‰≈¬∆Õ ÓÈ√π÷ È∂ «¬’ «ÁÈ «Ú⁄ √≈Ó≈È Âª √≈apple≈ Í»apple≈ ’apple «ÁºÂ≈ Íapple √≈apple∂ ’ΩÂ’ ÂØ∫ Ï‘πÂ
‘∆ ÍÃÌ≈Ú ‘Ø«¬¡≈Õ ¿∞√ √Ø«⁄¡≈ «’‘Û≈ Ó‘ªÓπapple÷ ‘ØÚ∂◊≈ «‹‘Û≈ «’√∂ ˆapple∆Ï Á∂ «Ú¡≈‘ Â∂
¡ÀÈ∆¡ª Ú√ª ÒÀ ’∂ Á∂ «apple‘≈ ‘À Â∂ Ì≈¬∆ Ì◊∆appleÊ Á∆ ÙappleË≈ Â∂ Ú≈‘ Ú≈‘ ’∆Â∆ ‹Ø «¬’ «ÁÈ
«Ú⁄ ¡ÀÈ≈ √≈Ó≈È ¡≈͉∂ ◊πapple» Ò¬∆ ÒÀ ’∂ ‹≈ «apple‘≈ ‘ÀÕ ’∞ÁappleÂ∆ ÂΩapple Â∂ ÓÈ√π÷ È∂ ◊πapple» ‹∆ Ï≈apple∂
Ï‘π √≈apple∆¡ª ◊ºÒª Ì◊∆appleÊ ’ØÒØ∫ Íπº¤∆¡ª ‘؉◊∆¡ª Â∂ ¿∞‘ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∆ Ó‘≈È
Ùı√∆¡Â ÂØ∫ ¡ÀÈ≈ ÍÃÌ≈Ú ‘Ø«¬¡≈ «’ Ì◊∆appleÊ Á∂ È≈Ò ‘∆ √πÒÂ≈ÈÍπapple ÚÒ ‡πapple «Í¡≈ ª ‹Ø
¿∞‘ ¿∞√ Ó‘ªÍπapple÷ Á∂ ÁappleÙÈ ’apple √’∂ «‹√ Á∂ ⁄appleȪ Á≈ ÌΩapple≈ ¿∞√ Á≈ «ÓºÂapple Ì◊∆appleÊ Ï‰
«◊¡≈ √∆ ÁØÚ∂∫ √πÒ≈ÂÈÍπapple ¡≈¬∂Õ ÓÈ√π÷÷ ÁappleÙÈ ’apple ’∂ «È‘≈Ò ‘Ø«¬¡≈ Â∂ Ì◊∆appleÊ Úª◊
¿∞‘ Ú∆ ◊πapple» È≈È’ Á≈ «√º÷ ω «◊¡≈Õ C
«Ú¡≈‘ Á≈ √≈Ó≈È ÒÀ ’∂ ÓappleÁ≈È≈ ÂÒÚø‚∆ ⁄«Ò¡≈ «◊¡≈ Â∂ «Ú¡≈‘ ’apple ’∂ Î∂apple
√πÒÂ≈ÈÍπapple ¡≈ «◊¡≈Õ D
Ó≈Â≈ √πÒ÷‰∆ Á≈ √πÒÂ≈ÈÍπapple ‹≈‰≈
È≈È’ ‹∆ È∂ ÂÒÚø‚∆ ÂØ∫ ‡πappleÈ Ò«◊¡ª Ó≈Â≈ √πÒ÷‰∆ ˘ «’‘≈ √∆ «’ appleπ˜◊≈apple
A. ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ Í≥È≈ ABC (¡≥Â’≈ CI) «Ò«÷¡≈ ‘À “«‹ «’¤∞ Ú√Â∞ ÂÀ˘ ⁄≈‘∆Á∆ ‘À
√Ø Â∞ø «Ò÷≈«¬ ÒÀ ¡≈¿∞, ¡√∆∫ ¡‰≈«¬ Á∂‘ª◊∂””
B. Ò≈‘Ωapple «Ú⁄ «¬’ apple≈ ÂØ ÚºË È≈ apple«‘‰ Á≈ Úappleȉ ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆, Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ Â∂ Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ
Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «ÓÒÁ≈ ‘ÀÕ
C. ÓÈ√π÷ Á≈ √πÒÂ≈ÈÍπapple ¡≈ ’∂ ◊πapple» È≈È’ Á∂ «√º÷ Ï‰È Á≈ Úappleȉ ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆, Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂
Ú≈Ò∆ Â∂ Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «ÓÒÁ≈ ‘ÀÕ «Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ ÓÈ√π÷ Á≈ È≈
«’Ëapple∂ È‘∆∫ ¡≈Á≈Õ Íapple ÓÈ√π÷ Á∂ «√º÷ Ï‰È Á∆ appleÚ≈«‘ ·∆’ ‹≈ÍÁ∆ ‘ÀÕ
D. ÂÒÚø‚∆ ÒÛ’∆ Á≈ «Ú¡≈‘ ’apple ’∂ ÓappleÁ≈È≈ Î∂apple Ú≈Í√ √πÒÂ≈ÈÍπapple ¡≈ «◊¡≈ ‹≈ÍÁ≈ ‘À «’«’
ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ ¡È∞√≈apple «¬‘ Ú¬∆∫ ÍappleÚ∂Ù Ú∂Ò∂ √πÒÂ≈ÈÍπapple √∆Õ

iBw;kyh gozgok 18
Òº◊‰ Â∂ ¡√∆∫ ¡≈Í ˘ √πÒÂ≈ÈÍπapple ÏπÒ≈ ÒÚª◊∂ A Õ ÓØÁ∆-ı≈È∂ «Ú⁄ Òº◊‰ ÂØ∫ «Í¤Ø∫ È≈È’
‹∆ È∂ Ó≈Â≈ √πÒ÷‰∆ Â∂ Ϻ«⁄¡ª ˘ ÂÒÚø‚∆ ÂØ∫ ÏπÒ≈ «Ò¡≈Õ È≈È’ ‹∆ √πÒÂ≈È Íπapple «Ú⁄
«¬’ Úº÷apple≈ Ó’≈Ò ÒÀ ’∂ apple«‘‰ Òº◊∂Õ «¬’ Ó’≈È Ú≈Ò∆ ʪ Â∂ ¡‹’Ò ◊πappleÁπ¡≈apple≈ ◊πapple» ’≈
Ï≈◊ ‘ÀÕ
È≈È’ ‹∆ Á∂ ÷πÒ∑ «ÁÒ∂ ÚappleÂ≈apple∂ ’apple’∂ Ï‘π √≈apple∂ √≈Ë», √ø Â∂ ¯’∆apple ÓØÁ∆-ı≈È∂
¡≈¿∞‰ Òº◊ ͬ∂Õ ÁΩÒ ıª Á∆ ¡≈«◊¡≈ È≈Ò ¿∞‘ ¯’∆apple Ò¬∆ appleؘ ¡È≈‹ Á∂‰ Ò¬∆
«ÈÔ∞’ ’appleÚ≈ Á∂∫Á∂ ‹Ø Ï⁄ ‹ªÁ∂ ¿∞È∑ª ˘ ¡≈͉∂ ÿapple ÒÀ ‹ªÁ∂ Â∂ apple؇∆ ÷Ú≈ Á∂∫Á∂Õ «¬√ Âapple∑ª
ÁØ Ú∂Ò∂ È≈È’ ‹∆ Á∂ ÿapple apple؇∆ ÷≈‰ Ú≈Ò∂ √≈˪ Â∂ ¯’∆appleª Á∆ Ì∆Û Ò◊∆ apple‘∂Õ B ‹ÁØ∫ «¬√ ◊ºÒ
Á≈ ÍÂ≈ È≈È’ ‹∆ Á∂ √º√ √Ø‘apple∂ ˘ Òº◊ª ª ¿∞‘ √πÒÂ≈ÈÍπapple ¡≈¬∂Õ ¿∞‘ ⁄≈‘πøÁ∂ √È «’
È≈È’ ‹∆ ¡≈Ó ÁπÈ∆¡≈Á≈appleª Úª◊ apple«‘‰ ¡Â∂ √≈˪ ¯’∆appleª ˘ ÿapple È≈ ´‡≈¿∞‰Õ C √πÒ÷‰∆
Á∆ Ó≈Â≈ Ì≈Ú Ó»Ò∂ ⁄ØÈ∂ Á∆ «¬√Âapple∆ «‹√ Á≈ È≈ ⁄øÁØ apple≈‰∆ √∆ È≈È’∆ ‹∆ ˘ «ÓÒ∂ Â∂
«’‘≈ «’ ¿∞‘ ¡≈͉∂ Ìapple≈ ˘ ÿapple ¿∞‹≈ÛÈ ÂØ∫ appleØ’∂Õ ¿∞√ «’‘≈ «’ È≈È’ ‹∆ ‹∂’apple ÍπøÈ Á≈È
’appleÁ∂ ‘È Âª ¡≈͉∆ ÷º‡∆ ’Ó≈¬∆ «Ú⁄Ø∫ ’appleÁ∂ ‘È, ¿∞È∑ª Á∂ ÿapple «Ú⁄ «’√∂ Íapple’≈apple Á∆ ÊπÛ
È‘∆∫Õ D
Ú¬∆∫ ÍappleÚ∂Ù
√πÒÂ≈ÈÍπapple apple«‘ø«Á¡ª È≈È’ ‹∆ ‘apple appleؘ Ú¬∆∫ ÈÁ∆ «Ú⁄ ¡ÙÈ≈È ’appleÈ ‹≈«¬¡≈
’appleÁ∂ √ÈÕ «‹√ ʪ Â∂ ¿∞‘ ¡ÙÈ≈È ’appleÈ ‹ªÁ∂ √È ¿∞‘ ʪ È◊apple ÂØ∫ ͺ¤Ó ÚºÒ ¡ºË Ó∆Ò
A. ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «Ò«÷¡≈ ‘À «’ È≈È’ ‹∆ È∂ Ó≈Â≈ √πÒ÷‰∆∆ ˘ «’‘≈ √∆ «’ appleπ˜◊≈apple
Òº◊‰ Â∂ ¡√∆∫ ¡≈Í ˘ √πÒÂ≈ÈÍπapple ÏπÒ≈ ÒÚª◊∂Õ Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ ¡È∞√≈apple ◊πapple» ‹∆ Á∆ ’∞ÛÓ≈¬∆
Â∂ «Ú¡≈‘ √πÒÂ≈ÈÍπapple ‘ج∂, ‹Ø ·∆’ È‘∆∫ ‹≈ÍÁ≈Õ Ú∂÷∂ √≈÷∆ ’∞ÛÓ≈¬∆ Â∂ «Ú¡≈‘Õ
B. ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ Í≥È≈ BB (¡≥Â’≈ H) Â∂ «Ò«÷¡≈ ‘À “‹ª Ï≈Ï∂ Á∆ apple√ج∆ ‘ØÚÀ” ª √Ì
¡≈«¬ Ï«‘«ÈÕ” Ì≈Ú∂∫ «¬√ Âapple∑ª Á∆ ‡π’ «’√∂ ‘Øapple ‹ÈÓ Ú≈Ò∆ √≈÷∆ «Ú⁄ ⁄È‘∆∫ «ÓÒÁ∆ Íapple «¬‘ ◊ºÒ ‘≈Ò≈ Á∂
¡È∞’±Ò Â∂ ◊πapple» È≈È’ Á∂ √πÌ≈ È≈Ò «ÓÒÁ∆ ‘ÀÕ
C. Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ Á∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «¬‘ Úappleȉ «ÓÒÁ≈ ‘ÀÕ Ì≈Ú∂∫ «¬√ Á∆ ÍπÙ‡∆ «’√∂ ‘Øapple ‹ÈÓ √≈÷∆
«Ú⁄Ø∫ È‘∆∫ ‘πøÁ∆ Íapple «¬‘ ◊ºÒ √Ó∂∫ Â∂ ‘≈Ò≈ Á∂ ¡È∞’±Ò ‘ÀÕ Ó»Ò∂ ⁄؉∂ Â∂ ÿπÓ∆ Á∆ Ó≈Â≈ ˘ Ë∆ Á∂ ÿapple Á≈ «¯’apple
‘؉≈ √πÌ≈Ú’ ◊ºÒ √∆Õ «ÚÙ∂Ù ’apple’∂ ‹ÁØ∫ «’ ÿπÓ∆ ÂØ∫ «ÏȪ ¿∞È∑ª ’≈ ’ج∆ ‘Øapple Ϻ⁄≈ È‘∆∫ √∆Õ
D. «¬√ Ú≈appleÂ≈Ò≈Í Á≈ Úappleȉ Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ ÂØ∫ «√Ú≈ «’√∂ ‘Øapple ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ È‘∆∫
«ÓÒÁ≈Õ Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ Á∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ ◊Ñ√Â∆ ‹∆ÚÈ Á≈ «¬‘ ͺ÷ Ï‘π «Ú√Ê≈apple È≈Ò
«ÁºÂ≈ ‘ÀÕ È≈È’∆ ‹∆ Â∂ ⁄øÁØapple≈‰∆ Á≈ Ú≈appleÂ≈Ò≈Í Ï‘π ں‚≈ ‘À Íapple √≈apple «¬‘∆ ‘À «’ ◊πapple» È≈È’ Á≈ ‹∆¡ «’√∂
Âapple∑ª ÿapple «Ú⁄ Òº◊∂Õ È≈È’∆ ‹∆ È≈È’ ‹∆ Á∂ ’ØÒ ‘؉ ’apple’∂ Úº‚∆ ÌÀ‰ ‘؉ ’∂ È≈Â∂ ‘apple Âapple∑ª È≈È’ ‹∆ Á∂ ÿapple
Á∆ «˜øÓ∂Ú≈apple∆ √∆Õ «¬√ Ò¬∆ ⁄øÁØ apple≈‰∆ Á≈ È≈È’∆ ‹∆ ˘ «ÁÒ Á∆ ◊ºÒ Áº√‰≈ ·∆’ ‹≈ÍÁ≈ ‘ÀÕ

iBw;kyh gozgok 19
Â∂ Ú¬∆∫ ÈÁ∆ Á∂ appleÓ‰∆’ «’È≈apple∂ Â∂ √∆Õ «¬Ê∂ ¿∞‘ ’∞fi √Óª Ì‹È ÏøÁ◊∆ ’appleÁ∂ √ÈÕ √Ê≈È’
appleÚ≈«¬Â ¡È∞√≈apple «¬√ ʪ Á∂ È≈Ò ‘∆ «¬’ Óπ√ÒÓ≈È ¯’∆apple ¡ºÒ≈ «ÁºÂ∂ (ıappleÏ»‹∂ Ù≈‘) Á∆
’∞‡∆¡≈ √∆ «‹√ È≈Ò È≈È’ ‹∆ ’Á∆ ’Á∆ Ï⁄È «ÏÒ≈√ ’«apple¡≈ ’appleÁ∂ √ÈÕ ¡ºÒ≈ «ÁºÂ∂ Â∂
«Á‘ªÂ «Í¤Ø∆ ¿∞√ Á∆ ’Ïapple Ú∆ ’∞‡∆¡≈ Á∂ ’ØÒ Ï‰≈¬∆ ◊¬∆ √∆ ‹Ø «apple¡≈√ ’Í»appleÊÒ≈ ÚºÒØ∫
«¬√ ¡√Ê≈È Â∂ ◊πappleÁÚ≈apple≈ Ï∂apple √≈«‘Ï Ï‰≈¿∞‰ ÂØ∫ Í«‘Òª ÓΩ‹»Á √∆Õ ÓΩ‹»Á≈ ◊πappleÁÚ≈apple≈
AIDA ¬∆√Ú∆ «Ú⁄ Ó‘≈apple≈‹≈ ’Í»appleÊÒ≈ ÚÒØ∫ ω≈«¬¡≈ «◊¡≈ Â∂ «¬√ ÂØ∫ Í«‘Òª Ú∆ «Èº’∆∆
«¬‡ Á≈ ¤Ø‡≈ «‹‘≈ ◊πappleÁÚ≈apple≈ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ «¬Ê∂ ¡ÙÈ≈È ’appleÈ Á∆ Ô≈Á Áπ¡ªÁ≈
√∆Õ
«¬’ «ÁÈ Á∆ ◊ºÒ ‘À «’ È≈È’ ‹∆ Ï‘π √Ú∂apple∂ ¿∞· ’∂ Ú¬∆∫ Â∂ ¡ÙÈ≈È ’appleÈ ◊¬∂Õ
¿∞È∑ª Á∂ È≈Ò «¬’ ‡«‘Ò∆¡≈ √∆ «‹√ ˘ ¿∞È∑ª ’ÍÛ∂ «ÁºÂ∂ Â∂ ¡≈Í ¡ÙÈ≈È ’appleÈ Ò¬∆ ÈÁ∆
«Ú⁄ ◊¬∂Õ ‹ÁØ∫ ’∞ºfi √Ó∂∫ Â’ Ï≈‘apple È≈ ¡≈¬∂ ª ‡«‘Ò∆¡ª ÿÏapple≈ «◊¡≈ Â∂ ¿∞√ appleΩÒ≈ Í≈
«ÁºÂ≈ «’ È≈È’ ‹∆ ‚πºÏ ◊¬∂ ‘ÈÕ ¤∂Â∆ ‘∆ √≈apple∂ √πÒÂ≈ÈÍapple «Ú⁄ ◊ºÒ ÎÀÒ ◊¬∆ «’ ÁΩÒÂ
ıª Á≈ ÓØÁ∆ Ú¬∆∫ «Ú⁄⁄ ¡ÙÈ≈È ’appleÈ «◊¡≈ ‚∞ºÏ «◊¡≈ ‘ÀÕ ‹À apple≈Ó Â∂ È≈È’∆ ‹∆ ˘ ‹ÁØ∫
ÍÂ≈ Òº◊≈ ª ¿∞‘ Ú∆ Ï‘π ÿÏapple≈¬∂Õ ‹ÁØ∫ ÁΩÒ ıª ˘ «¬√ ÿ‡È≈ Á≈ ÍÂ≈ Òº◊≈ ª ¿∞‘
‹À apple≈Ó ˘ È≈Ò ÒÀ ’∂ Ú¬∆∫ Á∂ ’ø„∂ Â∂ «◊¡≈ Â∂ Óª¤∆¡ª ˘ «’‘≈ «’ ‹≈Ò Í≈ ’∂ Ò≈≤√ ÒºÌØÕ A
Ï‘π ÔÂÈ «Í¤Ø∫ Ú∆ ’ج∆ Ê‘π ÍÂ≈ È≈ Òº◊≈Õ Âª ¿∞√ È∂ ÓØÁ∆ ı≈È∂ Á≈ Ò∂÷≈ ’appleÈ Á≈ ‘π’Ó
Á∂ «ÁºÂ≈Õ ‹À apple≈Ó Á∂ «‘√≈Ï ’appleÈ Â∂ ÓØÁ∆ı≈È∂ Á≈ Ò∂÷≈ ·∆’ «È’«Ò¡≈Õ ‹Ø ÊØÛ≈ Ï‘πÂ
ÚËÁ≈ √∆ ¿∞‘ ¡È≈‹ ¡≈«Á Úº÷apple≈ ’apple ’∂ apple÷ «ÁºÂ≈Õ B
«¬ ‹≈ÍÁ≈ ‘À «’ ◊πapple» È≈È’ ‹∆ Ú¬∆∫ ÈÁ∆ Á∂ Á»√apple∂ ’ø„∂ Â∂ ‹≈ ’∂ «’√∂ «¬’ªÂ
ʪ Â∂ ÍappleÓ∂Ùapple È≈Ò ‹πÛ ◊¬∂Õ ¡À√∆ «ÒÚ Òº◊∆ «’ ¿∞È∑ª Á∆ √Ó≈Ë∆ «ÂøȪ «ÁȪ «Í¤Ø∫
÷πºÒ∑∆Õ «¬√ ¡È∞ÌÚ∆ ¡Ú√Ê≈ Á∆ ¡√⁄apple‹Â≈ Á≈ Úappleȉ ¡≥√ÌÚ ‘ÀÕ C «ÂøȪ «ÁȪ
A. Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ Á∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ Ú¬∆∫ √≈Ò Íπ¡≈¿∞‰ Á≈ ’ÊÈ ‘À, «’√∂ ‘Øapple ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ È‘∆∫Õ
ÁΩÒ ıª Á≈ ÌΩ÷Ò≈ ’∞ÁappleÂ∆ √∆Õ ¿∞‘ ‹≈ȉ≈ ⁄≈‘πøÁ≈ √∆ «’ È≈È’ ‹∆ È≈Ò ’∆ Ï«‰¡≈Õ Ú∂√À Ú∆ ¿∞‘ È≈È’
‹∆ Â∂ «ÚÙÚ≈√ appleº÷‰ Ú≈«Ò¡ª «Ú⁄Ø∫ √∆Õ Ì≈¬∆ ◊πappleÁ≈√ ‹∆ È∂ Ú∆ «Ò«÷¡≈ ‘À, “ÁΩÒ ıª ÒØË∆ ÌÒ≈ ‘Ø¡≈ «‹≥Á
Í∆apple ¡ÏÈ≈Ù∆Õ”
B. Ò∂÷≈ ’appleÈ≈ Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «Ò«÷¡≈ «ÓÒÁ≈ ‘À «’√∂ ‘Øapple ʪ È‘∆∫Õ ÁΩÒ ıª Á≈ Ò∂÷≈
’appleÈ Á≈ ÂΩ÷Ò≈ ‘؉≈ «¬’ ’∞ÁappleÂ∆ Â∂ √πÌ≈Ú’ ◊ºÒ √∆Õ
C. «¬√ ¡Ú√Ê≈ Á≈ Úº÷ Úº÷ Úappleȉ‹ÈÓ √≈÷∆¡ª «Ú⁄ «ÁºÂ≈ ‘ÀÕ ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆¡≈
Í≥È≈ BC (¡≥Â’≈ I) «Ò«÷¡≈ ‘À “¡≈«◊¡≈ ÍappleÓ∂√apple ’∆ È≈«Ò √∂Ú’ ÒÀ ◊¬∂ Áapple◊≈‘ ÍappleÓ∂√apple ’∆, √∂Ú’≈ ‹≈«¬
¡apple˜ ’∆Â∆ “«’ È≈È’∞ ‘≈˜appleπ ‘À.... ¡≥«ÓàÁ≈ ’‡Øapple≈ Ì«apple ’«apple ¡≈«apple¡≈ È≈Ò «Ó«Ò¡≈......” «¬√∂ Âapple∑ª «Ó‘appleÏ≈È
Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ È≈È’ ‹∆ Á≈ ¡’≈Ò Íπapple÷ ’ØÒÒ ‹≈‰≈ Â∂ ÁπË Á≈ ’‡Øapple≈ Í∆‰≈ «Ò«÷¡≈ ‘À ¿∞ÁØ∫ ÏıÙ√ª
Â∂ apple«‘Óª Á≈ Ó∆∫‘ Ú√Á≈ ‘ÀÕ Ì≈¬∆ ◊πappleÁ≈√ È∂ «¬√ ¡Ú√Ê≈ Á≈ Úappleȉ “ÏıÙÁapple” Ì≈Ú apple«‘ÓÂ∞ ÁappleÚ≈˜≈ ’apple’∂
’∆Â≈ ‘ÀÕ

iBw;kyh gozgok 20
«Í¤Ø∫ A ¡≈Í ¡ÙÈ≈È ’appleÈ Ú≈Ò∆ ʪ ÂØ∫ Í»appleÏ ÚºÒ ‚∂„ ’∞ Ó∆Ò Á∆ «ÚÊ Â∂ Ú¬∆∫ ÂØ∫ Ï≈‘apple
¡≈¬∂ Â∂ È◊apple ÂØ∫ Ï≈‘apple ÙÓÙ≈È Ì»Ó∆ «Ú⁄ ‹≈ ÏÀ·∂Õ «‹ÊØ∫ ◊πapple» √≈«‘Ï Ú¬∆∫ ÈÁ∆ «Ú⁄Ø∫ «È’Ò∂
¿∞Ê∂ √ø ÿ≈‡ ◊πappleÁÚ≈apple≈ Ï«‰¡≈ ‘ÀÕ
◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ˘ ÙÓÙ≈È Ì»Ó∆ «Ú⁄ ÏÀ·≈ Ú∂÷ ’∂ √πÒÂ≈ÈÍπapple Á∂ ÒØ’ª ˘ Ï‘πÂ
¡⁄øÌ≈ ‘Ø«¬¡≈Õ √≈apple∂ Í≈√∂ appleΩÒ≈ ÍÀ «◊¡≈ «’ È≈È’ «ÂøȪ «ÁȪ «Í¤Ø∫ Î∂apple ‹∆¿∞ «Í¡≈ ‘ÀÕ
’¬∆¡ª ÒØ’ª «’‘≈ «’ «¬‘ ª Ì»ÂÈ≈ ‘À ‹Ø Í«‘Òª Óapple «◊¡≈ √∆ Â∂ Î∂apple ‘π‰ ‹∆¿∞ ’∂ ÙÓÙ≈È
Ì»Ó∆ «Ú⁄ ¡≈ ÏÀ·≈ ‘ÀÕ
√Ã∆ ◊πapple» È≈È’ Á∂Ú ‹∆ È∂ «¬√ √Ó∂∫ Á∂ ÒØ’ª Á∂ ÍÃÌ≈Ú ˘ «¬È∑ª ÙÏÁª «Ú⁄ ¡≥«’Â
’∆Â≈ ‘À :-
’ج∆ ¡≈÷À Ì»ÂÈ≈ ’Ø ’‘À Ï∂Â≈Ò≈Õ
’ج∆ ¡≈÷À ¡≈ÁÓ∆ È≈È’ Ú∆⁄≈apple≈Õ
Ì«¬¡≈ «ÁÚ≈È≈ √≈‘ ’≈ È≈È’ Ï¿∞apple≈È≈Õ
‘¿∞ ‘«apple «ÏÈ ¡Úappleπ È ‹≈‰≈Õ
¿∞ Á∂Ú≈È≈ ‹≈‰∆¡À ‹∂ ÌÀ Á∂Ú≈È≈ ‘Ø«¬Õ
¬∂’∆ √≈«‘Ï Ï≈‘apple≈ Á»‹≈ ¡Úapple È ’Ø«¬Õ
¿∞ «ÁÚ≈È≈ ‹≈‰∆¡À ‹ª ¬∂’≈ ’≈apple ’Ó≈«¬Õ
‘π’Ó Í¤≈‰∂ ı√Ó Á≈ Á»‹∆ ¡Úapple «√¡≈‰Í ’≈«¬Õ
¿∞ Á∂Ú≈È≈ ‹≈‰∆¡À ‹≈ √≈«‘Ï Ëapple∂ «Í¡≈appleÕ
Ó≥Á≈ ‹≈‰∂ ¡≈Í ’Ø ¡Úappleπ ÌÒ≈ √ø√≈appleÕ
(Ó≈apple» Ó‘Ò≈ 1 ÿapple 1 Õ 7 Õ, 991)
◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Ó√≈‰ª «Ú⁄Ø∫ ¿∞µ· ’∂ ÓØÁ∆ı≈È∂ ◊¬∂ Â∂ ‹Ø ¡È≈‹ ¿∞È∑ª Á∂ «‘º√∂
Á≈ Úº÷apple≈ «Í¡≈ √∆ ¿∞√ ˘ ¯’∆appleª √≈˪ «Ú⁄ ´‡≈ «ÁºÂ≈Õ ¿∞Ê∂ Ï‘π √≈apple∂ ÒØ’ «¬’º·∂ ‘Ø ◊¬∂
Â∂ ⁄apple⁄≈ ’appleÈÒ Òº◊∂ «’ È≈È’ «ÂøÈ «ÁÈ Á«apple¡≈ «Ú⁄ apple«‘¡≈ ‘À «¬√ Ò¬∆ «¬√ Á≈
«ÁÓ≈ˆ ·∆’ ’øÓ È‘∆∫ ’appleÁ≈Õ «¬‘ Á∆Ú≈È≈ ‘ÀÕ ◊πapple» È≈È’ ‚∂apple≈ ´‡≈¬∂ ’apple ¯’∆apple≈ «Ú⁄ ‹≈
ÏÀ·≈Õ B ‹ÁØ∫ ◊πapple» È≈È’ ‹∆ Á∂ √Ø‘apple∂ ˘ «¬√ ÿ‡È≈ Á≈ ÍÂ≈ Òº◊≈ ª ¿∞‘ √πÒÂ≈ÈÍπapple
Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ ¡Èπ√≈apple ÍappleÓ∂√apple È∂ È≈È’ ‹∆ ˘ «’‘≈ «’ Âπ√∆∫ Â∆appleʪ Â∂ ‹≈ ’∂ √«ÂÈ≈Ó
Á≈ ⁄º’apple ⁄Ò≈˙Õ ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ ¡È∞√≈apple Ó»Ò “Ó≥Âapple Â∂ ◊◊È Ó∂∫ Ê≈Ò” Ú≈Ò≈ ÙÏÁ «¬√ √Ó∂∫ ¿∞⁄≈«apple¡≈Õ
Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ ¡È∞√≈apple “√ØÁapple «’‘≈ √Ø ÿapple ’∂‘≈” Ú≈Ò≈ ÙÏÁ «¬√ √Ó∂∫ ¿∞⁄≈«apple¡≈Õ «Ó‘appleÏ≈È
Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «¬√ √Ó∂∫ ’ج∆ ÙÏÁ ¿∞⁄≈appleÈ≈ È‘∆∫ «Ò«÷¡≈Õ
A. Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «Ò«÷¡≈ ‘À «’ ¡º·ª «ÁȪ «Í¤Ø∫ Ú¬∆∫ «Ú⁄Ø∫ «Ò’Ò∂ ‹Ø ·∆’
È‘∆∫ «’«’ Ï≈’∆ Á∆¡ª «ÂøȪ ‹ÈÓ √≈÷∆¡ª «Ú⁄ «ÂøÈ «ÁÈ ‘∆ «Ò«÷¡≈ ‘À ‹Ø ·∆’ ‘ÀÕ
B. «¬√ ◊ºÒ Á≈ Úapple‰È Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ Â∂ Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ È‘∆∫ ’∆Â≈Õ
ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ Â∂ «Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ ¡≈Á≈ ‘À Â∂ ‘≈Ò≈ ¡È∞√≈apple «¬‘ ·∆’ ‹≈ÍÁ≈
‘ÀÕ

iBw;kyh gozgok 21
¡≈«¬¡≈Õ ◊πapple» È≈È’ ˘ ÙÓÙ≈È Ì»Ó∆ «Ú⁄ Ú∂÷ ’∂ Ï‘π Áπ÷∆ ‘Ø«¬¡≈Õ «¬’ Í≥‚ ˘ È≈Ò È∂
’∂ Ï‘π √Ófi≈¿∞‰ Á≈ ÔÂÈ ’∆Â≈Õ Íapple ◊πapple» ‹∆ Â∂ ’ج∆ ¡√apple È≈ ‘Ø«ª¡≈Õ A Ó»Ò≈ ⁄ØÈ≈ Ï‘πÂ
Áπ÷∆ ‘Ø«¬¡≈Õ ¡≈͉∆ ÒÛ’∆ √πÒ÷‰∆ Â∂ Ò÷ÙÓ∆ Á≈√ ˘ Í÷Ø’∆ ÒÀ «◊¡≈Õ «√apple∆ ⁄øÁ ˘
È≈È’∆ ‹∆ È∂ ¡≈͉∂ ’ØÒ apple÷ «Ò¡≈Õ B È ’Ø «‘øÁ» È Óπ√ÒÓ≈È
Ú¬∆∫ ÈÁ∆ ⁄Ø∫ «È’Ò‰ «Í¤Ø∫ ◊πapple» È≈È’ Á∂Ú È∂ Í«‘Ò Ï⁄È ‹Ø Ó»ø‘Ø∫ ’«„¡≈ ¿∞‘
√∆, ““È ’Ø «‘øÁ» È Óπ√ÒÓ≈È”” «‹√ È≈Ò √≈apple∂ √πÒÂ≈ÈÍπapple «Ú⁄ appleΩÒ≈ ÍÀ «◊¡≈Õ «¬√ Ú≈’ ˘
√π‰ ’∂ √Í ‘Àapple≈È ‘ج∂ «’«’ √πÒÂ≈ÈÍπapple «¬’ Óπ√ÒÓ≈È∆ È◊apple √∆ C Õ Óπ√ÒÓ≈Ȫ Á∂ apple≈‹
«Ú⁄ «¬‘ ’«‘‰≈ ÷Âapple∂ ÂØ∫ ı≈Ò∆ È‘∆∫ √∆ D Õ ÒØ’ª È∂ ÁΩÒ ıª ˘ ‹≈ ’∂ «’‘≈ «’ È≈È’ ‹∆
““È ’Ø «‘øÁ» È Óπ√ÒÓ≈È”” ’«‘øÁ∂ ‘ÈÕ ¿∞√ È≈È’ ‹∆ ˘ √Á Ì∂«‹¡≈ Â∂ È≈Ò Ò‘∆ È◊apple ’∂
’≈˜∆ E ˘ Ú∆ ¿∞Ê∂ ÏπÒ≈ «Ò¡≈Õ ‹ÁØ∫ È≈È’ ‹∆ ÁΩÒ ıª ’ØÒ ¡≈¬∂, ’≈˜∆ Ú∆ ¿∞Ê∂ ÏÀ·≈ √∆Õ
ÁΩÒ ıª È∂ Ï≈Ï≈ ‹∆ Á≈ ¯’∆apple∆ Ï≈‰≈ Ú∂÷ ’∂ ¡≈Áapple È≈Ò «Ï·≈«¬¡≈ Â∂ «’‘≈, ’≈˜∆ «¬’
A. ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆, «Ó‘appleÏ≈È∆ Ú≈Ò∆ Â∂ Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ ◊πapple» ‹∆ Á∂ √Ω‘apple∂ Á∂
√πÒÂ≈ÈÍπapple ¡≈¿∞‰ Á≈ ’ج∆ ’ÊÈ È‘∆∫Õ Íapple ÍÂ≈ Òº◊‰ Â∂ ¿∞√ Á≈ √∞ÒÂ≈ÈÍπapple ¡≈¿∞‰≈ ’∞ÁappleÂ∆ ‹≈ÍÁ≈ ‘ÀÕ
¿∞√ È∂ ˜apple»apple È≈È’ ‹∆ ˘ √Ófi≈Úπ‰ Á≈ ÔÂÈ ’∆Â≈ ‘ØÚ∂◊≈ «’«’ ¿∞‘ È≈È’ ‹∆ «¬’ √≈Ë ‹ª Î’∆apple È‘∆∫
√∆ Ú∂÷‰≈ ⁄≈‘πøÁ∂Õ Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «Ò«÷¡≈ ‘À «’ Ù≈Ó∂ Í≥‚ ˘ È≈Ò ÒÀ ’∂ Ó»Ò≈ ⁄ØÈ≈ «Ó«Ò¡≈
Â∂ Ï‘π √Óª È≈È’ ‹∆ È≈Ò ⁄apple⁄≈ ’∆Â∆ Â∂ ◊πapple» È≈È’ Á∂Ú ‹∆ È∂ «¬√ √Ó∂∫ «¬‘ ÙÏÁ Ù≈Ó∂ Í≥‚ ˘ √π‰≈
’∂ ⁄πÍ ’apple≈«¬¡≈ :-
apple≈‹≈ Ï≈Ò’∞ È◊apple∆ ’≈⁄∆ Áπ√‡≈ È≈«Ò «Í¡≈appleØÕ
Á𫬠Ó≈«¬ Á𫬠Ï≈Í≈ ÍÛ∆¡≈«‘ Í≥«‚ ’apple‘ Ï∆⁄≈apple∂Õ
√π¡≈Ó∆ Í≥«‚Â≈ Â∞Ó ÁÀ‘π ÓÂ∆ «’È «Ï«Ë Í≈Ú¿∞ ÍÃ≈ÈÍÂ∆Õ......
B. «¬√ ◊ºÒ Á≈ ’ÊÈ ’∂ÚÒ Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ ‘À Íapple «¬‘ ◊ºÒ ‘≈Ò≈ Á∂ ·∆’ ‹≈ÍÁ∆
‘ÀÕ «’«’ È≈È’ ‹∆ Á∂ ÿapple ’ج∆ ¡≈͉∆ ¡ΩÒ≈Á È‘∆∫ √∆Õ
C. ÒØË∆¡ª Á∂ apple≈‹ «Ú⁄ √πÒÂ≈ÈÍπapple Óπ√ÒÓ≈È∆ Ó Á≈ ’∂∫Áapple √∆Õ «Í¤Ø∫ ÓπˆÒ Ï≈ÁÙ≈‘ ¡Ωappleø◊˜∂Ï È∂
Ï⁄ÍÈ «Ú⁄ √πÒÂ≈ÈÍπapple ‘∆ «Ú«Á¡≈ ÍÃ≈Í ’∆Â∆Õ Ú∂÷Ø Â≈apple∆÷-«¬-Ó÷˜È-«¬-Í≥‹≈Ï ÓπÎÂ∆ ◊π≤Ò≈Ó √appleÚapple Í≥È≈
AIB.
D. «√’øÁapple ÒØË∆ Á≈ apple≈‹ (ADHH-AEAG) «‘øÁ Á∂ «¬«Â‘≈√ «Ú⁄ «‘øÁ» Ó Á∂ «ÚappleπË √Ó«fi«¬¡≈ ‹ªÁ≈
‘À «’«’ «¬√ Á∂ √Ó∂∫ «Ú⁄ È◊apple ’؇ Â∂ ÓÊapple≈ Á∂ Ó≥Áappleª ˘ „≈‘ «ÁºÂ≈ «◊¡≈ «’ ¿∞√ È∂ «¬√ ◊ºÒ Á≈ Á≈‘Ú≈
’∆Â≈ √∆ «’ : ““«¬√Ò≈Ó √º⁄≈ ‘À, Íapple «‘øÁ» ËappleÓ Ú∆ √º⁄≈ ‘ÀÕ”” Ú∂÷Ø Â≈apple∆ı-«¬-¯apple∆ÙÂ≈ Á≈ ¡≥◊apple∂˜∆ ¿∞ÒÊ≈ Rise
of Mohomedan Power in India, J. Briggs. apple≈¬∆˜ ¡≈¯ Ó‘πøÓ‚È Í≈Úapple «¬È «¬ø«‚¡≈, ’Ò’ºÂ≈ AIFF
«‹ÒÁ Í«‘Ò∆, Í≥È≈ CC@
E. ÓØappleÒÀ∫‚ Á∂ ’ÊÈ ¡Èπ√≈apple «¬√Ò≈Ó∆ apple≈‹ «Ú⁄ ’≈˜∆ «¬È√≈¯ ’appleÈ Ò¬∆ ¡Â∂ ÍÃÏøË Ò¬∆ ‘apple Ò◊apple
«Ú⁄ «ÈÔ∞’ ‘πøÁ≈ √∆Õ Ú∂÷∂ Agrarai System of Moslem, India, ¡◊apple∂apple∆¡È ¡≈¯ Óπ√«ÒÓ «¬ø‚∆¡≈ ‚ÏÒÔ±.
¡À⁄. ÃØÃØÃØÓØappleÒÀ∫‚ AIBI, Í≥È≈ BGF

iBw;kyh gozgok 22
◊ºÒ Íπ¤‰≈ ⁄≈‘πøÁ≈ ‘ÀÕ ◊πapple» ‹∆ È∂ ’≈˜∆ ÚºÒ Ú∂«÷¡≈ Â∂ ’≈˜∆ È∂ «’‘≈ Â∞√∆ ’«‘øÁ∂ ‘Ø È≈
’ج∆ «‘øÁ» È≈ Óπ√ÒÓ≈ÈÕ «¬√ Á≈ ’∆ Ì≈Ú ‘À? ’∆ ‘˜apple Óπ‘øÓÁ Á≈ ⁄Ò≈«¬¡≈ ËappleÓ ’≈«¬Ó
È‘∆∫ ‘À A ? ª ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï È∂ «’‘≈ Óπ√ÒÓ≈È Ï‰È≈ ¡Ω÷≈ ‘À appleÏ Á∆ apple˜≈ «Ú⁄ apple«‘‰≈;
¡≈͉∂ ÓÈ «Úº⁄Ø∫ ‘ø’≈apple ’„ ’∂ √Ì ‹∆¡ª Ú≈√Â∂ ÂappleÙ, ‘ÓÁappleÁ∆ Â∂ «Í¡≈apple appleº÷‰≈ ËappleÓ Á≈
¡√Ò apple√Â≈ ‘À «‹√ Â∂ ’ج∆ «ÚappleÒ≈ ‘∆ ⁄ÒÁ≈ ‘ÀÕ «¬√ Á≈ Ì≈Ú Á≈ ◊πapple» √≈«‘Ï È∂ ÙÏÁ
√π‰≈«¬¡≈ :-
Óπ√ÒÓ≈‰∞ ’‘≈Ú‰∞ Óπ√’´ ‹≈ ‘Ø«¬ ‘ª Óπ√ÒÓ≈‰∞ ’‘≈ÚÀ
¡Ú«Ò ¡¿∞«Ò Á∆È∞ ’«apple «Ó·≈, Ó√’Ò Ó≈È≈ Ó≈´ Óπ√≈ÚÀ
‘Ø«‘ Óπ√«ÒÓ Á∆È Ó‘≈‰À Óapple‰ ‹∆Ú‰ ’≈ ÌappleÓπ ⁄π’≈ÚÀ
appleÏ ’∆ apple‹≈«¬ Ó≥È∂ «√apple ¿∞Í«apple ’appleÂ≈ Ó≥È∂ ¡≈Íπ ◊Ú≈ÚÀ
¿∞ È≈È’ √appleÏ ‹∆¡≈ «Ó‘appleøÓ«Â ‘Ø«¬¡≈  Óπ√ÒÓ≈‰ ’‘≈ÚÀÕ
(Ó≈fi ’∆ Ú≈apple Õ 8 Õ (141)
Í≥«‹ «ÈÚ≈‹≈ Ú÷ Í≥«‹ Í≥‹≈ Í≥‹∂ È≈¿∞
Í«‘Òª √⁄π ‘Ò≈´ Á𫬠Â∆‹≈ ÷Àapple ÷πÁ≈«¬
⁄¿∞Ê∆ È∆¡«Â apple≈«√ ÓÈ∞ Í≥‹Ú∆∫ «√Ϋ √È≈«¬
’apple‰∆ ’ÒÓ≈ ¡≈«÷ ’À Â≈ Óπ√ÒÓ≈‰ ’‘≈«¬
È≈È’ ‹∂Â∂ ’±Œ«Û¡≈apple ’±Û∂ ’±Û∆ Í≈«¬®
(Ó≈fi ’∆ Ú≈apple Õ 7 Õ (141)
«Ó‘apple Ó√∆«Â «√Á’∞ Óπ√Ò≈ ‘π’ ‘Ò≈´ ’∞apple≈‰
√appleÓ √πÈ«Â √∆´ appleØ‹≈ ‘Ø‘π Óπ√ÒÓ≈‰∞
’apple‰∆ ’≈Ï≈ √⁄π Í∆appleπ ’ÒÓ≈ ’appleÓ «ÈÚ≈‹
Â√Ï∆ √≈ «Â√ Ì≈Ú√∆ È≈È’ apple÷À Ò≈‹Õ
(Ó≈fi Á∆ Ú≈apple Õ 7Õ (14@)
’≈˜∆ «’‘≈ ““«¬’ «‘øÁ»¡ª Á≈ apple≈‘ ‘À «¬’ Óπ√ÒÓ≈Ȫ Á≈ apple≈‘ ‘ÀÕ Âπ√∆∫ «’√ apple≈‘ Â∂
‘Ø?”” ◊πapple» ‹∆ È∂ «’‘≈ ““ÓÀ∫ ıπÁ≈«¬ Á∂ apple≈‘ Â∂ ‘ª ıπÁ≈ È «‘øÁ» È Óπ√ÒÓ≈È”” B Õ ’≈˜∆ È∂ ¿∞µÂapple
«ÁºÂ≈ ““‹∂’apple ıπÁ≈ Á∂ apple≈‘ Â∂ ‘Ø Âª Í∂Ù∆ Á∆ ÈÓ≈˜ Á≈ √Óª ‘Ø «◊¡≈ ‘À √≈‚∂ È≈Ò ⁄Ò ’∂
«ÈÓ≈˜ ÍÛ∑Ø””, ª ◊πapple» ‹∆ ÈÓ≈˜ ÍÛ∑È Ò¬∆ «Â¡≈apple ‘Ø ◊¬∂Õ ÁΩÒ ıª, ’≈˜∆ Â∂ ◊πapple» Ó√‹Á
A. «Ó‘appleÏ≈È∆ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ Í≥È≈ IC (¡øÂ’≈ I@) «Ú⁄ ’≈˜∆ È≈Ò ◊ºÒÏ≈ Á≈ «Ú√Ê≈apple «ÁºÂ≈
«ÓÒÁ≈ ‘ÀÕ Ì≈Ú∂∫ «’√∂ ‘Øapple ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «¬‘ È‘∆∫ «ÓÒÁ≈ Íapple ‘≈Ò≈ ¡È∞√≈apple «¬‘ ·∆’ ‹≈ÍÁ≈ ‘ÀÕ
B. «Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «¬‘ √Ú≈Ò ‹Ú≈Ï «ÁºÂ∂ ‘ÈÕ ‘Øapple «’√∂ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ È‘∆∫
‘È Â∂ «¬‘ ·∆’ ‹≈ÍÁ∂ ‘ÈÕ

iBw;kyh gozgok 23
«Ú⁄ ÈÓ≈˜ ÍÛ∑È ⁄Ò∂ ◊¬∂ A Õ
‹ÁØ∫ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Ó√‹Á «Ú⁄ ÈÓ≈˜ ÍÛ∑È ◊¬∂ ª È◊apple Á∂ «‘øÁ»¡ª «Ú⁄
«¬‘ ÂΩ÷Ò≈ ‘Ø«¬¡≈ «’ ’≈˜∆ Â∂ ÁΩÒ ıª ◊πapple» È≈È’ ‹∆ ˘ Óπ√ÒÓ≈È Ï‰≈ ÒÀ‰◊∂ «’«’
¿∞È∑ª ˘ Ó√‹Á «Ú⁄ ÈÓ≈˜ ÍÛ∑È ÒÀ ◊¬∂ ‘ÈÕ «¬‘∆ ◊Ò ‹À apple≈Ó È∂ È≈È’∆ ‹∆ ˘ ¡≈ ’∂
’‘∆Õ È≈È’∆ ‹∆ Ï‘π «√Á’ Ú≈Ò∂ √È Â∂ ¿∞È∑ª ˘ ¡≈͉∂ Ú∆apple Á∆ «ÁzÛ∑Â≈ Â∂ ÌappleØ√≈ √∆ √Ø
¿∞È∑ª È∂ ‹À apple≈Ó ˘ È≈È’ ‹∆ Ï≈apple∂ Â√ºÒ∆ «ÁºÂ∆ B Õ
’≈˜∆, ÁΩÒ ıª È∂ ◊πapple± È≈È’ «¬’ Ò≈¬∆È «Ú⁄ ÷ÒØ ◊¬∂Õ ’≈˜∆ Â∂ ÁΩÒ ıª È∂
È≈Ó˜ ÍÛ∑È≈ ¡appleø«Ì¡≈ Íapple È≈È’ ‹∆ «¬È∑ª ÁØ‘ª ÚºÒ Ï‘π «Ë¡≈È È≈Ò Ú∂÷Á∂ apple‘∂Õ ¡≈Í
«¬’ Ú≈apple∆ ’≈˜∆ ÚºÒ Ú∂÷ ’∂ ‘º√ ͬ∂ «’«’ ¡≈Í Á∆ ¡≈ÂÓ’ ¡º÷ È∂ Ú∂«÷¡≈ «’ ’≈˜∆ Á≈
«Ë¡≈È ÈÓ≈˜ «Ú⁄ È‘∆∫ ‘À Â∂ «’√∂ ‘Øapple Í≈√∂ ‘ÀÕ ‹ÁØ ÈÓ≈˜ ıÂÓ ‘ج∆ ª ’≈≤˜∆ È∂ ÏÛ∂ ◊πº√∂
È≈Ò «’‘≈ «’ È≈È’ ÈÓ≈˜ Â∂ ‘√Á≈ «’ «apple‘≈ ‘À∫? ◊πapple» ‹∆ È∂ Ë∆apple‹ È≈Ò «’‘≈, Â∞‘≈‚∆
ÈÓ≈˜ ’Ï»Ò È‘∆∫ ‘ج∆ «’«’ Â∞‘≈‚≈ «Ë¡≈È «’√∂ ‘Øapple Í≈√∂ √∆Õ ‹ÁØ∫ Â∞√∆∫ ¡≈Í Âª
ÈÓ≈˜ «Ú⁄ Ù≈ÓÒ È‘∆∫ √∆ ª ¡√ª ’∆ ÈÓ≈˜ ÍÛ∑È∆ √∆ C Õ «¬√ ◊ºÒ Â∂ ’≈˜∆ ˘ ◊πº√≈
¡≈«¬¡≈ Â∂ ¿∞√ È∂ «’‘≈ ÓÀ∫ ª ÈÓ≈˜ «Ú⁄ ÙÓ≈Ò √ª Íapple Â∞√∆∫∫ ’ØÒ ÷ÒØÂ∂ ‘√ apple‘∂ √∆Õ Âª
◊πapple» ‹∆ È∂ «’‘≈ «’ ˜apple»apple∆ È‘∆∫ «’ √apple∆apple’ apple»Í «Ú⁄ fiπ’‰ È≈Ò ‘∆ appleºÏ ˘ «√‹Á≈ ‘πøÁ≈‘ÀÕ
«√‹Á≈ ÓÈ È∂ ’appleÈ≈ ‘À, ¿∞‘ «’√∂ apple»Í «Ú⁄⁄ Ú∆ ’apple √’Á≈ ‘ÀÕ «¬√∂ Âapple∑ª ‹∂’apple ÓÈ ÈÓ≈˜
«Ú⁄ ‘ØÚ∂, «’√∂ apple»Í «Ú⁄ ÈÓ≈˜ ÍÛ∑ Ò¬∆¬∂, Íapple ‹∂’apple ÓÈ appleÏ ÚÒ È≈ ‘ØÚ∂ ÿapple «Ú⁄ √»¬∆
ÿØÛ∆ Á∂ Ú¤∂apple∂ «Ú⁄ ‘ØÚ∂ ª ÈÓ≈˜ Á≈ ’ج∆ ¯≈¬∆Á≈ È‘∆∫Õ «¬‘ ◊ºÒ √π‰ ’∂ ’≈˜∆ ⁄Ω’∆
«Í¡≈Õ ¿∞√ ˘ «¬‘ ¡È∞ÌÚ ‘Ø«¬¡≈ «’ ◊πapple» È≈È’ È∂ ¿∞√ Á∆ Ó≈È√’ ÁÙ≈ Á≈ ·∆’ «Èapple‰≈
’apple «Ò¡≈ ‘ÀÕ ’≈˜∆ Á≈ «¬‘ ‘≈Ò Ú∂÷ Á∂ ÁΩÒ ıª È∂ ’≈˜∆ ’ØÒØ∫ Íπ«¤¡≈ Âπ√∆∫ ⁄πÍ «’ ’apple
◊¬∂? ª ’≈˜∆ È∂ «’‘≈ ◊πapple» È≈È’ È∂ ‹Ø «’‘≈ ‘À ·∆’ ‘À D Õ
«¬‘ ◊ºÒÒ √π‰ ’∂ ÁΩÒ ıª Ï‘π ‘Àapple≈È ‘Ø«¬¡≈ Â∂ Î∂apple ¿∞√ È∂ ’≈˜∆ ’ØÒØ∫
Íπ«¤¡≈ «’ √⁄Óπ⁄ ÈÓ≈˜ Ú∂Ò∂ Â∞‘≈‚≈ «Ë¡≈È Â∞‘≈‚∂ ÿapple √»‘∆ ÿØÛ∆ «Ú⁄ ⁄Ò≈
«◊¡≈ √∆ Â∂ ’≈˜∆ È∂ «’‘≈ È≈È’ ‹∆ È∂ √⁄ Ïπº«fi¡≈ ‘ÀÕ ÁΩÒ ıª È∂ ’≈˜∆ È≈È’
A. ’≈˜∆ Á∂ ◊πapple» È≈È’ ‹∆ Á≈ ÈÓ≈˜ ÍÛ∑È Ò¬∆ Ó√‹Á «Ú⁄ ‹≈‰≈ √Ì ‹ÈÓ √≈÷∆¡ª Ó≥ÈÁ∆¡ª
‘ÈÕ «¬√ Ò¬∆ «¬‘ ·∆’ ‘ÀÕ
B. «¬√ Á≈ Úappleȉ ’∂ÚÒ Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∂ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ ‘∆ ‘À «’ «’√∂ ‘Øapple ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄
È‘∆∫Õ Íapple «¬‘ Ú≈appleÂ≈ ‘≈Ò≈ Á∂ ¡È∞√≈apple ‘À «¬√ Ò¬∆ ·∆’ ‹≈ÍÁ∆ ‘ÀÕ
C. «¬‘ ÿ‡È≈ √Ì ‹ÈÓ √≈÷∆¡ª «Ú⁄ ‘ÀÕ
D. «¬‘ ÿ‡È≈ √Ì ‹ÈÓ √≈÷∆¡ª «Ú⁄ ¡≥’ ‘À «¬√ Ò¬∆ ·∆’ ‹≈ÍÁ∆ ‘ÀÕ Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ
√≈÷∆ «Ú⁄ «Ò«÷¡≈ ‘À «’ ÁΩÒ ÷ª È∂ ◊πapple» ‹∆ ˘ «’‘≈ «’ ‹∂’apple ’≈˜∆ «ÈÓ≈˜ È‘∆∫ √∆ ÍÛ «apple‘≈ ª Â∞√∆∫ Ó∂apple∂
È≈Ò ÈÓ≈˜ ÍÛ∑ ÒÀ‰∆ √∆, «¬√ Á∂ ¿∞µÂapple «Ú⁄ ◊πapple» ‹∆ È∂ «’‘≈ Â∞√∆∫ ’≈ÏÒ ¡Â∂ ’øË≈apple «Ú⁄ ÿØÛ∂ ıapple∆Á apple‘∂
√∆ «¬√ Á∂ ÁΩÒ ⁄: ⁄πÍ ’apple «apple‘≈Õ

iBw;kyh gozgok 24
Á∆ ¡˜Ó Â∂ ‘Àapple≈È ‘ج∂A Õ
Ì≈¬∆ ÎappleøÁØ ’ØÒØ∫ appleÏ≈Ï ÒÀ‰∆
Á∂Ù Á∂ÙªÂappleª «Ú⁄ √«ÂÈ≈Ó Á≈ ⁄º’apple ⁄Ò≈¿∞‰ ÂØ∫ Í«‘Òª ◊πapple» È≈È’ Á∂Ú ‹∆ È∂
¡≈͉∂ ¡≈Í ˘ Ó≈È√’ Â∂ √apple∆apple’ ÂΩapple Â∂ «Â¡≈apple ’∆Â≈Õ Ú¬∆∫ ÍappleÚ∂Ù ÂØ∫ «Í¤Ø∫ ¡≈Í ÿapple
È‘∆∫ ◊¬∂ Â∂ ÍappleÚ≈apple È≈ÒØ∫ ÓØ‘ ÂØÛ «Ò¡≈ B Õ Âͺ«√¡≈ ’∆Â∆, ÷πapple≈’ ÿ‡ ’apple «ÁºÂ∆ ’∂ÚÒ ◊ª
Á≈ ÁπºË Í∆ ’∂ ‘∆ ◊π˜≈apple≈ ’appleÈ Òº◊∂ C Õ ÓappleÁ≈È≈ Ú∆ È≈Ò ‘∆ «apple‘≈Õ ÂÒÚø‚∆ apple«‘ø«Á¡ª «¬’
Ú≈apple ◊πapple» ‹∆ È∂ ’≈«È¡ª Á≈ «¬’ √≈˜ ω≈«¬¡≈ ‹Ø appleÏ≈Ï Úª◊ Ú‹Á≈ √∆ Â∂ ÓappleÁ≈È∂ È∂
◊πapple» ‹∆ ˘ «¬√ È≈Ò ’∆appleÂÈ √π‰≈; ’∂ ÍÃ√øÈ ’∆Â≈ √∆ D Õ≤
«¬√ Ò¬∆ ¿∞È∑ª ¡È∞ÌÚ ’∆Â≈ «’ ÓappleÁ≈È∂ ˘ appleÏ≈Ï Á∆ ÒØÛ ‘ÀÕ appleÏ≈Ï ÂøÁ∆ Â∂ Â≈apple
Á≈ «¬’ √≈˜ ‘À ‹Ø ¡≈Ó È‘∆∫ «ÓÒÁ≈ √∆Õ Ì≈Ò ’appleÈ Â∂ «¬‘ ÍÂ≈ Òº◊≈ «’ √πÒÂ≈ÈÍπapple Á∂
Áº÷‰ ͺ¤Ó ÚÒ «¬’ «Í≥‚ ÌappleØ¡≈‰≈ ‘À ¿∞Ê∂ Ì≈¬∆ ΫappleøÁ∂ ’ØÒ appleÏ≈Ï ‘À Â∂ ¿∞‘ Ó≥◊‰ Â∂ Á∂
A. ÁΩÒ ıª Á≈ Úappleȉ Ì≈¬∆ ◊πappleÁ≈√ ‹∆ È∂ «◊¡≈apple∑Ú∆ Ú≈apple «Ú⁄ ’∆Â≈ ‘À:
“ÁΩÒ ıª ÒØË∆ ÌÒ≈ ‘؇≈ «‹øÁ Í∆apple ¡Ï≈È≈Ù∆
‘Ø √’Á≈ ‘À «’ ÁΩÒ ı≈ Â∂ «‹øÁ Í∆apple Á∂ Úº÷apple∂ Úº÷apple∂ ¡≈ÁÓ∆ ‘؉ «‹È∑ª Á≈ ’ÊÈ ◊πappleÁ≈√ È∂ ’∆Â≈
‘ÀÕ Â≈apple∆ı∂ Ó÷˜È∂-«¬-Í≥‹≈Ï «Ú⁄ «Ò«÷¡≈ ‘À Ù∂ı √Áapple-¿∞Á-Á∆È Ù∂appleÚ≈È∆ ˘ “«‹øÁ Í∆apple” «’‘≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ (Ú∂÷Ø
Â≈apple∆ı∂ Ó÷˜È∂-«¬-Í≥‹≈Ï, Óπ¯Â∆ ◊πÒ≈Ó √appleÚapple, ÍøÈ≈ BH, BI) «¬‘ Ì≈apple∆ apple√»÷ Ú≈Ò∂ √ÈÕ «Ï‘ÒØÒ ÒË∆ Á∆
ÒÛ’∆ «¬È∑ª È≈Ò «Ú¡≈‘∆ ‘ج∆ √∆ Â∂ ‹≈◊∆apple «Ú⁄ ‹Ø «Í≥‚ «ÓÒ∂ ¿∞È∑ª È≈Ò «¬È∑ª È∂ Ó≈Ò∂apple’؇Ò≈ «apple¡≈√ Á∆
È∆∫‘ appleº÷∆Õ «¬È∑ª Á≈ «Á‘ªÂ AEAE ¬∆√∆ «Ú⁄ ‘Ø«¬¡≈Õ (Ú∂÷Ø ⁄∆Θ ¡À∫‚ ÎÀÓÒ∆˜ ¡≈¯ È؇ «¬È Í≥‹≈Ï, AID@
«◊ëÎÈ «‹ÒÁ Á»‹∆ Í≥È≈ EBI) Ì≈¬∆ apple‰Ë∆apple «√øÿ Á≈ «Ú⁄≈apple ‘À «’ Ù∂÷ √Áapple-¿∞Á-Á∆È «‹øÁ Í∆apple ¿∞√ Ú∂Ò∂
√πÒÂ≈ÈÍπapple Á≈ ’≈˜∆ √∆ ‹ÁØ∫ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ÈÓ≈˜ ÍÛ∑È ◊¬∂Õ Íapple «¬‘ ◊ºÒ Á∆ ÍπÙ‡∆ «’√∂ ‘Øapple ʪ ÂØ∫ È‘∆∫
‘πøÁ∆ :
Á√ ¡‹ ¡ºÒ’∂ ‹ÈØ ¯appleÏøÁ ’apple ¡¯Ù≈ÈÁÕ
B. Ì≈Ú ÍπºÂapple Â∂ «¬√Âz∆ È≈ÒØ∫ ÓØ‘ ÂappleØÛ «Ò¡≈-Ú∂÷Ø Á«Ï√Â≈È, ÈÚÒ «’ÙØapple ÍÃÀµ√, ’≈ÈÍπapple, Í≥È≈
BBCÕ
C. ¿∞’Â
«¯‹Óπ‹Ò≈ È≈È’ «apple¡≈˜≈«Â Ù≈’≈ ’Ù∆Á≈ Èıπ√ ’Ò∆«Ò ˆ˜≈ ’appleÁÕ
’Áapple∂ ¡˜ ◊≈¿∞ Ù∆apple «È‘≈ÁÕ ¡˜≈ Í√ ÏappleØˆÈ ÏπappleÁÕ Í√ ¡≈Ï Ú≈
¡ª◊‘≈ Ï≈Á Ó∂ ı≈appleÁ «’ ⁄πÈ∆∫ ’√∂ apple≈ Ï«‘øÁ∆ ÍÚÈ-¡‘≈apple∆ ◊Ø«¬øÁ
¡≥ «Ú⁄ È≈È’ È∂ ÿØapple Âͺ«√¡≈ ’∆Â∆Õ Í«‘Òª ¡≥È ÷≈‰≈ ÿº‡ ’∆Â≈Õ Î∂apple ◊ª Á∂ ÁπË Â∂ ◊π˜≈apple≈
’∆Â≈Õ «¬√∂ Âapple∑ª «Í¤Ø∫ «ÿ˙ Á∆ Ó≈ÒÙ ’appleÁ∂ √È Î∂apple Í≈‰∆ Â∂ ‘Ú≈ Â∂ ‘∆ ◊π˜≈apple≈ ’appleÁ∂ apple‘∂Õ «¬√ ˘ ÍÚÈ-¡‘≈apple∆
’«‘øÁ∂ ‘ÈÕ
D. ’∆ÔØ ÂøÂ≈appleØ ’≈«È«È’ Á∆ÔØ ÎÛ≈«¬Õ
Ï‹≈«¬ ÙÏÁ Ï«‘ ◊≈Ú¬∆ √Ì Ï≈ÒÈ √≈Ê appleÒ≈«¬Õ
Í≥Ê ÍÃ’≈Ù, appleÂÈ Ò«√øÿ, ¡≥«ÓÃÂ√apple, AICI Í≥È≈ I

iBw;kyh gozgok 25
Á∂Ú∂◊≈Õ ◊πapple» È≈È’ È∂ ÓappleÁ≈È∂ ˘ «’‘≈ «’ ÌÀ‰ È≈È’∆ ’ØÒØ∫ ’∞fi apple»ÍÀ ÒÀ ’∂ ¿∞‘ ΫappleøÁ∂ ˘
«ÓÒ∂ Â∂ appleÏ≈Ï≈ ÒÀ ¡≈Ú∂ A Õ Ì≈¬∆ ÓappleÁ≈È≈ ÌappleØ¡≈‰∂ «Í≥‚ «◊¡≈Õ «¬‘ «Í≥‚ ¡º‹ ’Ò Á«apple¡≈
«Ï¡≈√ Á∆ Ï∂‡ «Ú⁄ ‘À «‹ºÊ∂ Ú¬∆∫ ÈÁ∆ «Ï¡≈√ Á«apple¡≈ «Ú⁄ ¡≈ ’∂ «ÓÒÁ∆ ‘ÀÕ Ì≈¬∆ ΫappleøÁ∂
Á≈ ¿∞Ê∂ ◊πappleÁÚ≈apple≈ Ï«‰¡≈ ‘ÀÕ Ì≈¬∆ ΫappleøÁ≈ ¡≈Í √πÒÂ≈ÈÍπapple ¡≈ ’∂ ◊πapple» ‹∆ ˘ appleÏ≈Ï Á∂
«◊¡≈ B Õ
Ì≈¬∆ Ò≈ÒØ ’ØÒ ‹≈‰≈
Ó∂ √¯apple Â∂ ‹≈‰ ÂØ∫ Í«‘Òª ÓappleÁ≈È∂ ¡≈͉∂ ÍappleÚ≈apple ˘ «ÓÒ‰ Á∆ «¬º¤≈ Íapple◊‡
’∆Â∆Õ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï √πÒÂ≈ÈÍπapple ÂØ∫ √ºÔÁÍπ (√ÀÁÍπapple) √Òج∆ ¡≈¬∂ «‹√ Á≈ ÓΩ‹»Á≈ Ȫ
¬∂ÓÈ≈Ï≈Á («˜Ò≈ ◊π‹appleªÚ≈Ò≈-Í≈«’√Â≈È C ) ‘ÀÕ «¬Ê∂ Ì≈¬∆ Ò≈ÒØ apple«‘øÁ≈ √∆ ‹Ø Âapple÷≈‰≈
’øÓ ’appleÁ≈ √∆ D Õ ¡≈Í ¿∞√ ’ØÒ ¡≈ ·«‘apple∂ Â∂ ÓappleÁ≈È≈ «¬ÊØ∫ ÂÒÚø‚∆ ¡≈͉∂ ÍappleÚ≈apple ˘
«ÓÒ‰ ⁄Ò≈ «◊¡≈ E Õ «’«’ ÂÒÚø‚∆ «Í≥‚ª Á∂ apple√Â∂ «¬ÊØ∫ Ú∆‘ Í≥fi∆ Ó∆Ò ÂØ∫ ÚË È‘∆∫ √∆ F Õ
Ì≈¬∆ Ò≈ÒØ Á∂ ÿapple ·«‘«apple¡≈ ‘apple appleؘ ◊πapple» ‹∆ √Ú∂apple∂ ÿappleØ∫ Ï≈‘apple «È’Ò ‹ªÁ∂Õ √≈apple≈
«ÁÈ «Í≥‚Ø∫ Ï≈‘apple Ì‹È ÏøÁ◊∆ «Ú⁄ Ó√ apple«‘øÁ∂ √ÈÕ Ó∂ √¯apple Á∆ «Â¡≈apple∆ Ò¬∆ Â∂ √apple∆apple
A. È≈È’∆ ‹∆ ’ØÒØ∫ apple»ÍÀ ÒÀ‰ Á≈ ’ÊÈ Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ ‘ÀÕ ‘Øapple «’√∂ ‹ÈÓ √≈÷∆
«Ú⁄ È‘∆∫Õ Íapple ‘≈Ò≈ ¡È∞√≈apple «¬‘ ·∆’ ‘ÀÕ
B. Ì≈¬∆ ΫappleøÁ∂ ’ØÒØ∫ appleÏ≈Ï Ó≥◊Ú≈¿∞‰ Á∆ √≈÷∆ Ï≈Ò∂ Á∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ ‘ÀÕ ÌappleØ¡≈‰≈ È≈Ó∆ «Í≥‚
(«˜Ò≈ ’Í»appleÊÒ≈) «Ú⁄ ΫappleøÁ∂ Á≈ ◊πappleÁÚ≈apple≈ ‘À «‹√ ÂØ∫ ÍÂ≈ Ò◊Á≈ ‘À «’ Ì≈¬∆ ΫappleøÁ≈ ÌappleØ¡≈‰≈ «Í≥‚ Á≈ apple«‘‰
Ú≈Ò≈ √∆Õ
C. Ï≈Ïapple È∂ Âؘ’-«¬-Ï≈Ïapple∆ «¬√ «Ú⁄ È◊apple Á≈ Ȫ √ºÔÁÍπapple «Ò«÷¡≈ ‘ÀÕ Íapple ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ Â∂
«Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆¡ª «¬√ ˘ √ÀÁÍπapple Á√Á∆¡ª ‘ÈÕ Ù∂apple Ù≈‘ √»apple∆ È∂ √ØÒ∑Ú∆∫ √Á∆ «Ú⁄ «¬√ È◊apple ˘
„≈‘ «ÁºÂ≈ Â∂ ¿∞√∂ ʪ Â∂ Ù∂apple◊Û∑ «Í≥‚ ¡≈Ï≈Á ’∆Â≈ √∆ «‹√Á∂ ÷≥‚apple ‘π‰ Ú∆ Șapple∆ ¡≈Á∂ ‘È ‹Ø ÓΩ‹»Á≈ È◊apple
Á∂ A Ó∆Ò Áº÷‰ ͺ¤Ó ÚÒ √ÈÕ ‘Ó≈Ô±ø Ï≈ÁÙ≈‘‘ Á∂ «¬’ ‹appleÈÀÒ ¡Ó∆È Ï∂◊ È∂ Ù∂apple◊Û∑ ˘ ¡’Ïapple Ï≈ÁÙ≈‘
Á∂ √Ó∂∫ ¿∞‹≈Û ’∂ ¿∞√ Á∂ ÓÒÏ∂ È≈Ò ÈÚª È◊apple ¡Ó∆È≈≈ Ï≈Á (¬∂ÓÈ≈Ï≈Á) Ú√≈«¬¡≈Õ (Ú∂÷Ø Gujranwala Distt.
Gazetteer. ◊π‹appleªÚ≈Ò≈ «‚√«‡«apple’‡ ˆ‹∂‡∆¡apple, AICE, Í≥È≈ CED)
D≤ Ì≈¬∆ ’≈È∑ «√øÿ Á∂ ’ÊÈ ¡È∞√≈apple Ì≈¬∆ Ò≈ÒØ ÿ‡≈¿∞Û≈ ‹≈ Á≈ ÍÃ∂Ó∆ Âapple÷≈‰ √∆Õ «¬√ Á≈ ÍπºÂapple
’ج∆ È‘∆∫ ‘Ø«¬¡≈Õ «¬√ Á∆ «¬’ Ë∆ √∆ «‹√ Á∆ ¡ΩÒ≈Á AIDG ÂØ∫ Í«‘Òª ÂÂÒ≈ Ȫ Á∂ «Í≥‚ «˜Ò≈ ◊π˜appleªÚ≈Ò∂
«Ú⁄ Ú√Á∆ √∆ (Ú∂÷Ø Ó‘≈È ’ØÙ)
E. «¬ ‹≈ÍÁ≈ ‘À «’ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á≈ ¬∂ÓÈ≈Ï≈Á ¡≈¿∞‰ Á≈ ÓÈØappleÊ «¬‘ √∆ «’ Ó∂ √Îappleª
Â∂ ‹≈‰ ÂØ∫ Í«‘Òª Ì≈¬∆ ÓappleÁ≈È≈ «¬’ Ú≈apple∆ ÍappleÚ≈apple ˘ «ÓÒ ¡≈Ú∂Õ ¡≈Í ÂÒÚø‚∆ È‘∆∫ ◊¬∂ «’«’ ¿∞‘ √ÓfiÁ∂
√È «’ ¿∞È∑ª Á≈ ÍappleÚ≈apple ¿∞È∑ª Á∂ √≈Ë ‘؉ Â∂ Áπ÷∆ ‘À, ¿∞È∑ª ˘ √≈Ë Ú∂÷ ’∂ ‘Øapple Áπ÷∆ ‘ØÚ∂◊≈Õ Ì≈¬∆ ÓappleÁ≈È∂ Á≈
ÂÒÚø‚∆ ¡≈¿∞‰≈ Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ Á∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «Ò«÷¡≈ ‘À, ‹Ø ·∆’ ‘ÀÕ
F. ¬∂ÓÈ≈Ï≈Á ◊π‹appleªÚ≈Ò∂ ÂØ∫ ¡º· Ó∆Ò Â∂ Ò≈‘Ωapple ÂØ∫ CE Ó∆Ò ‘ÀÕ CE Ó∆Ò ‘∆ È≈È’≈‰≈ √≈«‘Ï Ò≈‘Ωapple
ÂØ∫ ‘ÀÕ apple∂Ò Áπ¡≈apple≈ ¬∂ÓÈ≈Ï≈Á ÂØ∫ È≈È’≈‰≈ √≈«‘Ï Ù≈‘Áapple∂ Á∂ apple√Â∂ √º· Ó∆Ò Á∂ ’apple∆Ï ‘ÀÕ

iBw;kyh gozgok 26
Á∆ √≈ËÈ≈ Ò¬∆ ¡≈Í È∂ ÿØapple Âͺ«√¡≈ ¡appleøÌ «ÁºÂ∆Õ ¡≈Í È∂ appleØÛª Â∂ ÏÀ· Â∂ Âͺ«√¡≈
’∆Â∆ A Õ √Ê≈È’ appleÚ≈«¬Â ¡È∞√≈apple «‹Ê∂ ÏÀ· ’∂ ¡≈Í È∂ Âͺ«√¡≈ ’∆Â∆ ¿∞Ê∂ ¡‹’Ò appleØÛ∆
√≈«‘Ï ◊πappleÁÚ≈apple≈ Ï«‰¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘À B Õ «¬Ê∂ Í≈«’√Â≈È Ï‰È ÂØ∫ Í«‘Òª Á»apple Á»apple ÂØ∫ Ô≈Âapple»
¡≈«¬¡≈ ’appleÁ∂ √ÈÕ
Ì≈¬∆ Ò≈ÒØ ’ØÒ apple«‘ø«Á¡ª «¬’ Ú≈apple∆ √ºÔÁÍπapple Á∂ «¬’ ¡‹≈apple∂Á≈apple, ÓÒ’ Ì≈◊Ø È∂
ÏÑÓ-ÌØ‹ ’∆Â≈ Â∂ √Ì Úapple‰ª Á∂ ÒØ’ª Á∆ apple؇∆ ¡≈÷∆Õ «¬‘ ÒØ’ª Â∂ Ï‘π ˜πÒÓ ’appleÁ≈ √∆ Â∂
ÒØ’ «¬√ ÂØ∫ Ï‘π Âø◊ √ÈÕ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ˘ √ºÁ≈ Ì∂«‹¡≈Õ Íapple ◊πapple» ‹∆ ÓÒ’ Ì≈◊Ø Á∂
ÏÑÓ-ÌØ‹ Â∂ È≈ ◊¬∂Õ C ˜≈ ¡«ÌÓ≈È∆ ÏÑӉª È∂ ÓÒ’ Ì≈◊Ø ¡º◊∂ «Ù’≈«¬Â ’∆Â∆ «’ «¬’
È≈È’ ¯’∆apple ‘À, ¿∞‘ ¡≈ÍÁ∂ ÏÑÓ-ÌØ‹ «Ú⁄ Ù≈ÓÒ È‘∆∫ ‘Ø«¬¡≈Õ √Ø ÓÒ’ Ì≈◊Ø È∂ ◊πapple»
√≈«‘Ï ˘ √Á Ì∂«‹¡≈Õ ◊πapple» ‹∆ Ì≈¬∆ Ò≈ÒØ ˘ È≈Ò ÒÀ ’∂ ÓÒ’ Ì≈◊Ø ’ØÒ ⁄Ò∂ ◊¬∂Õ ÓÒ’
Ì≈◊Ø È∂ «’‘≈ «’ Âπ√∆∫ √≈‚∂ ÏÑÓ-ÌØ‹ Â∂ «’ È‘∆∫ ¡≈¬∂Õ ¡≈Í È∂ ÏÛ∆ ÁÒ∂apple∆ È≈Ò «’‘≈
«’ Â∂apple∂ Í’Ú≈Ȫ «Ú⁄ √≈˘ ˆapple∆Ϫ Á≈ Ò‘» Șapple ¡≈Á≈ ‘ÀÕ ¿π√ «’‘≈, Ì≈¬∆ Ò≈ÒØ √»Áapple
’ØÒ «’ apple«‘øÁ∂ ‘Ø Âª ¡≈Í È∂ «’‘≈, Ì≈¬∆ Ò≈ÒØ Á∆ √ºπ’∆ apple؇∆ √≈˘ ÁπºË √Ó≈È ‘ÀÕ «’«’
¿∞‘ Á√ª≈ È∑Úª Á∆ «’apple ’appleÁ≈ ‘ÀÕ ÓÒ’ Ì≈◊Ø ˘ «¬√ ◊ºÒ Â∂ ◊πº√≈ Â∂ Ï‘π ¡≈«¬¡≈ Íapple
Á»√apple∂ ÒØ’ª √Ófi≈«¬¡≈ «’ ÏÑÓ-ÌØ‹ Ú∂Ò∂ √≈Ë ¯’∆apple È≈Ò ’ØÛ∂ Ï⁄È ÏØÒ‰∂ ·∆’ È‘∆∫Õ ◊πapple»
√≈«‘Ï ÓÒ’ Ì≈◊Ø ’ØÒØ∫ Ì≈¬∆ Ò≈ÒØ Á∂ ÿapple ¡≈ ◊¬∂Õ
ÊØÛ∂ «⁄apple «Í¤Ø∫ Ì≈¬∆ ÓappleÁ≈È≈ ÂÒÚø‚∆ ÂØ∫ ‘Ø ’∂ Ú≈Í√ ¡≈ «◊¡≈ Î∂apple ◊πapple» ‹∆ Ì≈¬∆
Ò≈ÒØ∫ ÂØ∫ ¡≈«◊¡≈ ÒÀ ’∂ ¡º◊∂ ˘ ‡πapple ͬ∂Õ
√º‹‰ ·º◊ Á≈ «È√Â≈apple≈
ÂÒÚø‚∆ apple«‘ø«Á¡ª «¬’ Ú≈apple∆ ÓappleÁ≈È∂ È∂ «¬’ Ô≈Âapple»¡ª Á≈ ‡ØÒ≈ Ú∂«÷¡≈ √∆ ‹Ø Ù∂ı
¯apple∆Á Ù’apple◊ø‹ Á∂ Ó˜≈apple Á∆ «˜¡≈apple ’appleÈ Í≈’Í‡È ‹≈ «apple‘≈ √∆Õ ¿∞√ Ú∂Ò∂ ÓappleÁ≈È∂ È∂
A. Ì≈¬∆ ◊πappleÁ≈√ ‹∆ È∂ «Ò«÷¡≈ ‘À :-
Í«‘Ò≈ Ï≈Ï∂ Í≈Ô≈ Ï÷√π ’«apple «Í¤Ø∫ Á∂ «Î«apple ÿ≈«Ò ’Ó≈¬∆Õ
apple∂Â∞ ¡’∞ ¡≈‘≈apple ’«apple appleØÛ≈ ’∆ ◊πapple ’apple∆ «Ú¤≈¬∆Õ
(Ú≈apple Í«‘Ò∆ Í¿∞Û∆ 24)
Ì≈apple∆ ºͫ√¡≈ ’appleÈ Â∂ √ø’∂ Á«Ï√Â≈È «Ú⁄ Ú∆ «ÓÒÁ∂ ‘È «‹Ú∂∫ «’ Í«‘Ò≈ Á√ ¡≈¬∂ ‘ªÕ √Ê≈È’
appleÚ≈«¬Â ¡È∞√≈apple «¬‘ Âͺ«√¡≈ ’appleÈ Ú≈Ò≈ ¡√Ê≈È ¬∂ÓÈ≈Ï≈Á √∆Õ
B. ¿∞ÓÁ≈Â∞Ò-ÂÚ≈apple∆÷ «Ú⁄ «Ò«÷¡≈ ‘À «’ Ó‘≈apple≈‹≈ apple‰‹∆ «√øÿ «¬’ Ú≈apple Ò≈‘Ωapple ÂØ∫ «ÍÙ≈Úapple ÚÒ
‹ªÁ∂ ‘ج∂ «¬√ ◊πappleÁÚ≈apple∂ ¡≈¬∂ Â∂ «ÚÙ∂Ù Ì∂‡ ⁄Û∑≈¬∆Õ Ú∂÷Ø ¿∞ÓÁ≈Â∞Ò-ÂÚ≈apple∆ı Á¯Âapple Â∆‹≈ ¡≥◊apple∂˜∆ ¿∞ÒÊ≈ Ú∆.
¡À√. √»apple∆, ÈÚ∆∫ «ÁºÒ∆ AIFA Í≥È≈ BEG
C. ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ó‘appleÏ≈È «‹ÒÁ Á»‹∆ ¡È∞√≈apple “ÏÃ‘Ó ÌØ‹” Ú≈Ò∆ √≈÷∆ «Í¤Ò∂apple∆ ¿∞Óapple «Ú⁄ Ò≈‘Ωapple «Ú⁄
‘ج∆ ‘ÀÕ √ºÔÁÍπapple È‘∆∫Õ Íapple Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ √ºÔÁÍπapple (¬∂ÓÈ≈Ï≈Á) «Ò«÷¡≈ ‘ÀÕ «¬‘ √≈÷∆ ¬∂ÓÈ≈Ï≈Á
‘ج∆ Ó≥È∆ ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ

iBw;kyh gozgok 27
◊πapple» ‹∆ ˘ «’‘≈ √∆ «’ ÓÀ˘ Í≈’Í‡È ÒÀ ⁄Ò‰Õ A √Ø ÓappleÁ≈È∂ Á∆ «¬º¤≈ Í»appleÈ ’appleÈ Ò¬∆ ◊πapple»
‹∆ √ºÔÁÍπapple ÂØ∫ Í≈’Í‡È ÚºÒ ‡πapple ͬ∂Õ
√ºÔÁÍπapple ÂØ∫ Í≈’Í‡È ‹≈‰ Á≈ ¿∞‘ apple≈‘ ¿∞√ Ú∂Ò∂ √ºÔÁÍπapple ÂØ∫ Ò≈‘Ωapple Â∂ Ò≈‘Ωapple ÂØ∫
ÓπÒÂ≈È Â’ ‹≈‰ Ú≈Ò∆ √Û’ ÂØ∫ ‘Ø ’∂ ‹≈‰≈ ÍÀ∫Á≈ √∆Õ Ò≈‘Ωapple Â∂ Óπ√ÒÓ≈È ÁØÚ∂∫ ¡≈͉∂
«¬Ò≈’∂ Á∆¡ª apple≈‹Ë≈È∆¡ª √È Â∂ ÁØ‘ª Á∂ Ș≈Ó Úº÷ Úº÷ ‘πøÁ∂ √ÈÕ ÁØ Óπ÷ È◊appleª «Ú⁄’≈apple
√Û’ √∆Õ «¬√ ÂØ∫ «√Ú≈ Ò≈‘Ωapple ÂØ∫ ÓπÒÂ≈È ‹≈‰ Ú≈Ò∆ apple≈Ú∆ Á«apple¡≈ «Ú⁄ Ï∂Û∆ Ú∆ ⁄ÒÁ∆
√∆ «‹√ Â∂ ÚÍ≈apple∆ √≈Ó≈È ¡≈«Á ÒÀ ’∂ ‹≈«¬¡≈ ’appleÁ∂ √È B Õ Ï∂Û∆ Á∂ apple√Â∂ Ú∆ Â∂ Áπ√apple∂ apple≈‘
Â∂ Ú∆ Ò≈‘ØappleØ∫ ÓπÒÂ≈È ÚÒ ‹ª«Á¡ª apple≈Ú∆ Á∂ ’ø„∂ Â∂ Â∞Ï≈ «¬‘ Íë√ºË È◊apple ¡≈Á≈ √∆Õ
«¬√ Á≈ ÓΩ‹»Á≈ Ȫ Ó÷Á»ÓÍπapple («˜Ò≈ ÓπÒÂ≈È) ‘ÀÕ Â∞Ï∂ Á∂ È∂Û∂ ’ج∆ √appleª È‘∆∫ √∆ «‹ºÊ∂
¡≈Á∂ ‹ªÁ∂ Óπ√≈Îapple ·«‘apple √’‰Õ «¬’ √appleª Ù≈‘‹‘≈È Á∂ Ú∂Ò∂ ω∆ ‹Ø AGE@ ¬∆√Ú∆ «Ú⁄
apple≈Ú∆ Á«apple¡≈ È∂ „≈‘ «ÁºÂ∆ C Õ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Ú∂Ò∂ «¬Ê∂ ’ج∆ √appleª È‘∆∫ √∆Õ «¬√ ’apple’∂
È◊apple Á∂ Ï≈‘apple Ú≈apple «¬’ ·º◊ È∂ «‹√ Á≈ È≈ √º‹‰ √∆ D ¡≈͉∆ «È‹∆ √appleª ω≈¬∆ √∆ Â∂
¿∞‘ ÌØÒ∂ Ì≈Ò∂ Óπ√≈¯appleª ˘ Úapple◊Ò≈ ’∂ ¡≈͉∆ √appleª «Ú⁄⁄ ÒÀ ‹ªÁ≈ Â∂ ¿∞Ê∂ ¿∞È∑ª ˘ Ó≈apple
Á∂∫Á≈ √∆Õ √Û’ Â∂ Í≈‰∆ Á∂ ÿÛ∂ Ìapple ’∂ apple÷∂ √ÈÕ ‹Ø «‘øÁ» Â∂ Óπ√ÒÓ≈Ȫ Á∂ Í∆‰ Ú≈√Â∂ ¡º‚
¡º‚ √ÈÕ ‹ÁØ∫ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ‹∆ ¿∞√ √Û’ ÂØ∫ ÿ∂ ª ¿π√ È∂ ◊πapple» ‹∆ ˘ apple≈ «ÏÙapple≈Ó
A. ‹ÈÓ √≈÷∆ Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ «Ú⁄ «Ò«÷¡≈ ‘À «’ ““«¬’ «ÁÈ ÓappleÁ≈È≈ «Óapple≈√∆ Ï≈Ï∂ ˘ ¡≈‰ «Ó«Ò¡≈
√∂ ÂÁ ÒØ’ ¯apple∆Á ‹∆ Á∆ ‹≈apple ˘ ‹ªÁ∂ √ÈÕ Âª ÓappleÁ≈È∂ ’«‘¡≈ Ï≈Ï≈ ‹∆ ‹∂ ±ø ⁄Ò∂ ª ¡√∆∫ ‹∆ ‹≈Âz∆¡ª
È≈Ò ‹≈apple ’apple ¡≈¬∆¬∂, ª Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈ ‹∂ ±ø ¡√≈‚∂ È≈Ò Íº’∆ appleÎ≈’ ’apple∂∫ ª ¡√∆∫ ⁄Ò∆¬∂Õ”” Ì≈¬∆ ÓÈ∆
«√øÿ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ Í≥È≈ EH (¡≥Â’ CCB)
B. Commerce by River in the Punjab, F. C. Arora. ’≈Óapple√ Ï≈¬∆ «appleÚapple «¬È Á∆ Í≥‹≈Ï, ¡À¯.
√∆. ¡appleØÛ≈ Í≥‹≈Ï ◊Øapple«Ó≥‡ ¡≈«¯√ Ò≈‘Ωapple, AIC@ Í≥È≈ IB-IC
C. Multan Distt. Gazetteer √πÒÂ≈È «‚√«‡z’‡ ˆ˜‡∆¡apple Ò≈‘Ωapple, AIBC-D Í≥È≈ BHCÕ
D. Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ AFEH ¬∆√Ú∆ Á∆ ‘ºÊ-«Ò÷ «Ú⁄ √º‹‰ ·◊ ˘ Â∞Ï∂ Á≈ «Ò«÷¡≈ ‘ÀÕ «¬√∂ Âapple∑ª
Ì≈¬∆ √øÂØ÷ «√øÿ ’appleÂ≈ È≈È’ ÍÃ’≈Ù È∂ «Ò«÷¡≈ ‘À √º‹‰ ·º◊ Â∞Ï∂ Á≈ √∆Õ «Ó‘appleÏ≈≈È Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆
«Ú⁄ «Ò«÷¡≈ ‘À «’ √º‹‰ ·º◊ Ú≈Ò∆ √≈÷∆ Áº÷‰ Á∂Ù «Ú⁄ ‘ج∆ ‘ÀÕ ÚÒ≈«‘ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ È∂ Ì≈Ú∂∫ ʪ
Á≈ ÍÂ≈ È‘∆∫ «ÁÂ≈ Íapple «¬√ ÿ‡Òª ˘ ◊πapple» ‹∆ Á∂ Í≈‰∆Í Â∂ «ÁºÒ∆ ‹≈‰ ÂØ∫ Í«‘Òª Áº«√¡≈ ‘À ‹Ø Â∞Ï∂ È≈Ò
Ó∂Ò ÷ªÁ≈ ‘ÀÕ «Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «‘øÁ»¡ª Â∂ Óπ√ÒÓ≈Ȫ Ò¬∆ Úº÷ Úº÷ ÿÛ∂ appleº‰ Á≈ ’ÊÈ ‘ÀÕ Ì≈¬∆
ÓÈ∆ «√øÿ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ √º‹‰ ·º◊ ˘ ‘√ÂÈ≈Íπapple Á∂ ’ØÒ apple«‘‰ Ú≈Ò≈ Á√Á∆ ‘ÀÕ «¬‘ ʪ «ÁºÒ∆ È‘∆∫ ‹≈ÍÁ∆
«’«’ «¬‘ È≈È’ ÓÂ∂ («˜Ò≈ ÈÀÈ∆Â≈Ò) ÂØ∫ «Íº¤Ø∫ Â∂ ÏÈ≈apple√ ÂØ∫ Í«‘Òª ¡≈Á∆ ‘ÀÕ √Ø «¬√ Ï≈Ï∂ ’∞fi È‘∆∫ «’‘≈
‹≈ √’Á≈Õ Â∞Ï∂ ·º◊ ˘ «ÓÒ‰ Ú≈Ò∆ appleÚ≈«¬Â ·∆’ ‹≈ÍÁ∆ ‘ÀÕ Íapple ·º◊ «’√∂ ‘Øapple ʪ Ú∆ «ÓÒ √’Á∂ ‘È Â∂
«¬’ ÂØ∫ ÚË∆’ Ê≈Úª Â∂ Ú∆ «ÓÒ √’Á∂ ‘ÈÕ

iBw;kyh gozgok 28
’appleÈ Á≈ √ºÁ≈ «ÁºÂ≈ A Õ apple؇∆ ÷π¡≈¬∆Õ Ï‘π √∂Ú≈ Ì≈Ú È≈Ò «Ó«Ò¡≈ Â∂ Î∂apple «ÏÈÀ ’∆Â∆ «’
Â∞√∆∫ Ê’ ◊¬∂ ‘ØÚØ◊∂ √Ø Âπ√∆ √Ω∫ ‹≈ÚØÕ Íapple ◊πapple» ‹∆ ¿∞√ Á∆ È∆¡Â ÌªÍ ◊¬∂, √º‹‰ Á∆ ’∞‡Ò
Ó ˘ ¡≈͉∆ ¡≈ÂÓ’ ¡º÷ È≈Ò Ú∂÷ «Ò¡≈ Â∂ ÓappleÁ≈È∂ ˘ «’‘≈ appleÏ≈Ï Ú‹≈ ’∂ ¡≈Í È∂ «¬‘
ÙÏÁ Í«Û∑¡≈ :≠-
¿∞‹´ ’À‘≈ «⁄Ò’‰≈ ÿØ«‡Ó ’≈Ò‚∆ Ó√π
Ëث¡≈ ‹»«· È ¿∞Âapple∂ ‹∂ √¿∞ ËØÚ≈ «Â√π
√‹‰ √∂¬∆ È≈«Ò ÓÀ∫ ⁄Ò«Á¡ª È≈«Ò ⁄«È
«‹Ê∂ Ò∂÷≈ Ó≥◊∆¡À «ÂÊ∂ ÷Û∂ «Á√ø«ÈÕ® apple‘≈¿∞Õ
’Ø·∂ Ó≥‚Í Ó≈Û∆¡≈ Í≈√‘π «⁄ÂÚ∆¡≈‘≈
„·∆¡≈ ’ø«Ó È ¡≈ÚÈ∆ «Ú⁄‘π √÷‰∆¡≈‘≈
Ï◊≈ Ï◊∂ ’ÍÛ∂ Â∆appleÊ Ó≥«fi Ú√ø«È
ÿπ‡ ÿ‡ ‹∆¡ ÷≈Ú‰∂ Ï◊∂ È ’‘∆¡«ÈÕ 3 Õ
«√øÓÒ appleπ÷π √apple∆appleπ ÓÀ ÓÀ ‹È Á∂«÷ ÌπÈ∞
√∂ ÎÒ ’ø«Ó È ¡≈ÚÈ∆ Â∂ ◊π‰ ÓÀ∫ Â«È ‘«È
¡≥ËπÒ∂ Ì≈apple ¿∞·≈«¬¡≈ ‚±◊apple Ú≈‡ Ï‘πÂ∞
¡÷∆ ÒØÛ∆ È Ò‘≈ ‘¿∞ ⁄«Û ÿ≈ «’Â∞
⁄≈’apple∆¡ª ⁄ø«◊¡≈¬∆¡ª ¡Úapple «√¡≈‰Í «’Â∞
È≈È’ È≈Óπ √Ó≈«Ò ± ϺË≈ ¤∞‡«‘ «‹Â∞ B Õ
[√»‘∆ Ó‘Ò≈ 1 ÿapple 6 Õ 1 Õ (729)]
«¬√ ÙÏÁ È∂ √º‹‰ Â∂ Ï‘π ÍÃÌ≈Ú Í≈«¬¡≈Õ «¬√ Á∆ «¬’ «¬’ Â∞’ ¿∞√ Á∂ «‘appleÁ∂
Á∆ ÓÀ∫ ËØ∫Á∆ ◊¬∆Õ ¿π√ Ú∂«÷¡≈ «’ √≈apple∂ ¡Ω◊‰ «‹È∑ª Á≈ Úappleȉ «¬√ ÙÏÁ «Ú⁄ ‘À Ó∂apple∂ «Ú⁄
ÓΩ‹»Á ‘ÈÕ «¬‘ ¯’∆apple ª ’ج∆ «ÁÒª Á∆¡ª ‹≈‰È Ú≈Ò∂ ‘ÈÕ √Ø ¿∞‘ ÍÀappleª Â∂ ÍÀ ’∂ Ï‘πÂ
appleØ«¬¡≈, ¡≈͉∂ ¡Ω◊‰ Șapple∆ ¡≈ ◊¬∂ Â∂ ¿∞‘ È∂’ «¬È√≈È Ï‰ «◊¡≈ C Õ ◊πapple» ‹∆ ’ØÒ apple≈Â
«‡’ ’∂ ¡º◊∂ ⁄Ò∂Õ
A. Ó≥Áapple «Ú⁄ ·«‘apple≈¿∞‰ Ò¬∆ ’«‘‰≈, «Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆, ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ Â∂ Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ Ú≈Ò∆
‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ ¡≈Á≈ ‘À ‹Ø ·∆’ ‹≈ÍÁ≈ ‘ÀÕ Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ ¡Â∂ È≈È’ ÍÃ’≈Ù «Ú⁄ ÓappleÁ≈È∂ Á∂
ÍπºÂapple Ù«‘˜≈Á∂ ˘ √º‹‰ ’ÀÁ ’apple ÒÀ∫Á≈ ‘À Â∂ ◊πapple» ‹∆ ¤‚≈¿∞‰ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ
B. «¬‘ ÙÏÁ ÚÒ≈«¬Â ¡Â∂ «Ó‘appleÏ≈È Â∂ Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√≥ÿ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄⁄ Â∂ È≈È’ ÍÃ’≈Ù
«Ú⁄ ◊πapple» ‹∆ Á≈ ¿∞⁄≈appleÈ≈ Áº«√¡≈ ‘ÀÕ
C. ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «Ò«÷¡≈ ‘À «’ √º‹‰ È∂ Í≈ͪ È≈Ò «¬’º·≈ ’∆Â≈ ËÈ √Ì ´‡≈
«ÁºÂ≈Õ ¡≈͉∂ Í≈ͪ Á∆ Óπ¡≈¯∆ Ó≥◊∆ Â∂ ¡◊Ø∫ ÂØ∫ È∂’ Íπapple٠ω «◊¡≈Õ «Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «Ò«÷¡≈
‘À √º‹‰ ◊πapple» ‹∆ Á∂ ÍÀappleª Â∂ «‚◊ ’∂ Ï‘π appleØ«¬¡≈ Â∂ appleØ appleØ ’∂ ¡≈͉∂ ÓÈ ÂØ∫ Í≈ͪ Á∆ ÓÀÒ Ò≈‘∆ Â∂ Î∂apple ‹Ø ÒØ’ª
·º◊‰ Ò¬∆ «¬Ó≈appleª ω≈¬∆¡ª √È ¿∞È∑ª ˘ „≈‘ «ÁºÂ≈Õ

iBw;kyh gozgok 29
Í≈’Í‡È ‹≈‰≈
Í≈’Í‡È (ÓΩ‹»Á≈ «˜Ò≈ «Ó≥‡◊πÓapple∆) √Á∆¡ª ÂØ∫ √´‹ Á«apple¡≈ Á∂ ’ø„∂ Â∂ Íapple«√ºË
ͺÂÈ «apple‘≈ ‘ÀA Õ «¬Ê∂ ͺ¤Ó ÂØ∫ ¡≈Á∆¡ª ÁØ √Û’ª «ÓÒÁ∆¡ª √ÈÕ «¬’ √Û’ ‚∂apple≈
«¬√Ó≈¬∆Ò ıª, ÓÈ’∂apple, √Øapple’؇ Â∂ ‘ÛºÍ≈ ÂØ∫ ‘πøÁ∆ Í≈’Í‡È Íπ‹Á∆ √∆Õ Á»√apple∆ ‚∂apple≈ ◊≈˜∆ ıª
ÂØ∫ ‘Ø ’∂ ÓπÒÂ≈È ‘πøÁ∆ ‘ج∆ Í≈’Í‡È Íπ‹Á∆ √∆Õ Íapple«√ºË ͺÂÈ Â∂ ÁØ‘ª √Û’ª Á≈ √ø◊Ó ‘؉
’apple ’∂ √Ïπ’Â◊∆È, Ó«‘Ó»Á ˆ˜ÈÚ∆, Íapple«√ºË Ô≈Âapple» «¬ÏÈ ÏÂΩÂ≈ Â∂ ÂÀÓ»apple «¬ÊØ ÿ∂ √ÈÕ
Í≈’Í‡È Ù∂ı ¯apple∆Á ◊ø‹-«¬-Ù’apple (Ù’apple ◊ø‹) Á∂ È≈ È≈Ò Íë√ºË √∆Õ «¬Ê∂ Ù∂ı ¯apple∆Á Á∂
√«Â’≈apple Ú‹Ø∫ ÂÀÓ»apple È∂ ACII ¬∆√Ú∆ «Ú⁄ «¬√ È◊apple ˘ Òº‡‰ ÂØ∫ ¯Ω‹ª ˘ appleØ’ «ÁºÂ≈ √∆Õ
¿∞√ Ú∂Ò∂ Í≈’Í‡È Á≈ Ȫ ¡‹ØËÈ √∆Õ Ï≈¡Á «Ú⁄ Ù∂÷ ¯apple∆Á Á≈ ¡√Ê≈È ‘؉ ’apple
Í≈’Í‡È Èª ÍÀ «◊¡≈ E Õ ’«‘øÁ∂ ‘È ‹ÁØ∫ Â∂apple∑Ú∆ √Á∆ ¬∆√Ú∆ «Ú⁄ √Ì ÂØ∫ Í«‘Ò≈ Ù∂ı ¯apple∆Á
«¬Ê∂ ¡≈¬∂ ª «¬Ê∂ «¬’ Ï∆apple È≈Ê ‹Ø◊∆ apple«‘øÁ≈ √∆Õ Í«‘Òª ¿∞√ È∂ Ù∂ı ¯apple∆Á Á≈ ‡≈’apple≈
’∆Â≈ Íapple «Í¤Ø∫ Ù∂÷ ¯apple∆Á Á≈ Óπapple∆Á ω «◊¡≈Õ ¿∞√ È∂ «¬√Ò≈Ó Ë≈appleÈ ’apple «Ò¡≈ Â∂ Í∆apple
’Ó≈Ò Á∂ È≈ È≈Ò Íapple«√ºË ‘Ø«¬¡≈ F Õ
Â∞Ï∂ ÂØ∫ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ‘ÛºÍ∂ ¡≈¬∂ ‹Ø Â∞Ï∂ ÂØ∫ ÊØÛ∆ Á»apple ¿∞µÂapple ÚÒ √∆ Â∂ Î∂apple
¿∞‘ ‚∂apple≈ «¬√Ó≈¬∆Ò ıª Â∂ ÙØapple’؇ ÂØ∫ Í≈’Í‡È Íπº‹∂ G Ï≈‘apple ‹ø◊Ò «Ú⁄ ¡≈ ’∂ ÏÀ· ◊¬∂Õ ¿∞√
A. Montgomery Distt. Gazetteer «Ó≥‡◊πÓapple∆ «‚√«‡z’‡ ◊˜∂‡∆¡apple, Ò≈‘Ωapple AICC, Í≥È≈ FE
B. ¿∞’Â
C. ¿∞’ Í≥È≈ CA Á≈ Îπ‡ È؇
D. ¿∞’ È؇ Í≥È≈ CA
E. ¿∞’ Îπ‡ È؇ Í≥È≈ CA
F. ¿∞’ Í≥È≈ FE Í∆apple ’Ó≈Ò Á≈ Ȫ ‹ÈÓ √≈÷∆¡ª «Ú⁄ ¡≈Á≈ ‘ÀÕ Íapple «¬‘ ’Ó≈Ò Â∂ ¿∞‘ Í∆apple
’Ó≈Ò «¬’ È‘∆∫ ‘Ø √’Á∂, «’«’ «¬‘ Í∆apple ’Ó≈Ò Âapple∑∂Ú∆∫ ¬∆√Ú∆ Á≈ ‘ÀÕ ¿∞’ Í≥È≈ FEÕ Arnold, Preachig
of Islam in India, ¡≈appleÈÒ‚ È∂ ““Íapple∆«⁄ø◊ ¡≈¯ «¬√Ò≈Ó «¬È «¬ø«‚¡≈”” «Ú⁄ «Ò«÷¡≈ ‘À «’ √∂≤÷ ¯apple∆Á È∂
«¬Ò≈’∂ Á∂ √ØÒª ’Ï∆«Ò¡ª ˘ Óπ√ÒÓ≈È Ï‰≈«¬¡≈Õ
G. ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ Â∂ Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ ÁØ √≈÷∆¡ª ¡≈Á∆¡ª ‘ÈÕ«¬’
Ù∂ı ¯apple∆Á È≈Ò Â∂ «¬’ Ù∂÷ ÏÃ‘Ó È≈Ò ‘ÀÕ Ù∂ı ÏÃ‘Ó Ú≈Ò∆ √≈÷∆ «Ú⁄ Ù∂÷ ≤¯apple∆Á≈ Á≈ ÍØÂ≈ «Ò«÷¡≈ ‘ÀÕ «¬√
ÂØ∆ ¡È∞Ó≈È Ò≈«¬¡≈ Ì≈¬∆ Ú∆apple «√øÿ Á∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «¬√ ◊ºÒ ˘ √ÍÙ‡ ’appleÁ∆ ‘ÀÕ ¿∞Ê∂ «Ò«÷¡≈ ‘À «’ ◊πapple» ‹∆
ÁØ Ú≈apple Í≈’Í‡È ◊¬∂Õ «¬’ Ú≈apple Í«‘Ò∆ ¿∞Óapple «Ú⁄ Â∂ «¬’ Ú≈apple «Í¤Ò∆ ¿∞Óapple «Ú⁄, ‹Ø ·∆’ ‹≈ÍÁ≈ ‘ÀÕ
Ù∂÷ ¯apple∆Á ˘ «ÓÒ‰ Á∆ √≈÷∆ «Ú⁄ apple√Â∂ Á≈ Ú∂appleÚ≈ È‘∆∫ «ÓÒÁ≈Õ ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ Â∂ Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂

iBw;kyh gozgok 30
Ú∂Ò∂ Ù∂ı ¯apple∆Á Á∆ ◊ºÁ∆ Â∂ Ù∂ı «¬Ïapple≈‘∆Ó «Úapple≈‹Ó≈È √È A «‹È∑ª ˘ ‹ÈÓ √≈÷∆¡ª «Ú⁄ Ù∂ı
ÏÃ‘Ó ’apple’∂ «Ò«÷¡≈ ‘ÀÕ «¬È∑ª Á≈ «¬’ Óπapple∆Á «‹√ Á≈ Ȫ Ù∂÷ ’Ó≈Ò √∆ ‹ø◊Ò «Ú⁄ Ò’Û∆¡ª
⁄π‰È ¡≈«¬¡≈ Â∂ Ú∂«÷¡≈ «’ ◊πapple» È≈È’ ¡Â∂ ÓappleÁ≈È≈ ’∆appleÂÈ ’apple apple‘∂ ‘ÈÕ ¿∞‘ Ò’Û∆¡ª
⁄π‰È≈ ¤º‚ ’∂ «¬È∑ª ’ØÒ ¡≈ «◊¡≈Õ ¿∞√ Ú∂Ò∂ «¬√ √ÒØ’ Á≈ ’∆appleÂÈ ‘Ø «apple‘≈ √∆ :-
¡≈Í∂ ͇∆ ’ÒÓ ¡≈«Í ¿∞Íapple Ò∂÷ «Ì ±
¬∂’Ø ’‘∆¡À È≈È’≈ Á»‹≈ ’≈‘À ’» B Õ
[√ÒØ’ Ó‘Ò≈ 1, ÓÒ≈apple ’∆ Ú≈apple Õ 28 Õ (1291)]
Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ ¡≈√≈ Á∂Ù «Ú⁄ ◊πapple» ‹∆ ‹ø◊Ò «Ú⁄ ÏÀ·∂ √È Â∂ Ù∂÷ ¯apple∆Á ¡≈ «ÓÒÁ≈ ‘ÀÕ ÁØ‘ª ‹ÈÓ
√≈÷∆¡ª «Ú⁄ Ù∂÷ ¯apple∆Á Á∆ √≈÷∆ Í«‘Òª ¡≈Á∆ ‘ÀÕ
Ù∂÷ Ï≤Ã‘Ó Á∆ √≈÷∆ ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆, «Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆ Â∂ Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ √≈÷∆ «Ú⁄ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï
Á∂ Í≈’Í‡È ‹≈‰ Á≈ apple√Â≈ «Ò«÷¡≈ ‘ÀÕ ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «Ò«÷¡≈ ‘À (Á»‹∆ ¿πÁ≈√∆ Á≈ ¡≈appleøÍ
‘À ÂÒÚø‚∆ ÂØ∫ ⁄ÒÁ∂ ‘ÈÕ “ÂÏ √Ã∆ ◊πapple» Ï≈Ï≈ ¿∞Ê‘π ⁄«Ò¡≈ apple≈Ú∆ ⁄È≈˙ Ú∂«÷ ’apple ¿∞‹≈Û ÍÀ ⁄«Ò¡≈ Í‡È Á∂√
¡≈«¬ «È’«Ò¡≈ ‹∂’apple ◊πapple» ‹∆ Ò≈‘Ωapple Á∂ ÓπÒÂ≈È Ú≈Ò∆ √Û’ Â∂ ¡≈¬∂‘ª «¬‘ ª Ú∆ apple≈Ú∆ Ú∂÷‰≈ ·∆’ Ò◊Á≈
‘À «’«’ ¿∞‘ ÂÒÚø‚∆ ÂØ∫ «√ºË∂ Í≈’Í‡È ¡≈¬∂Õ √Ø ⁄È≈Ó Ú∂÷‰ Ú≈Ò∆ ◊ºÒ ·∆’ È‘∆∫ ‹≈ÍÁ∆Õ «Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆
‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «Ò«÷¡≈ ‘À, “apple≈«¬ Ì𫬠’∆ ÂÒÚø‚∆ Â∂ ◊appleÊ∂ «‘appleÁ∂, Ó≈‰∂ ◊ØÍ≈Ò∂ «Ú⁄Á∂, Ú«Ò¡≈ ‹Ø Ë«’¡ª
«Ú⁄ Á∂, ÷≈«ÈÍπapple √«‘øÁ∂ «Ú⁄Á∂, «Ó·∂ ¡apple≈¬∆ «Ú⁄ Á∂ √Âÿapple∂ «Ú⁄Á∂ Ó≈fi∂ Á∆ ËappleÂ∆ «Ú«⁄ ’apple apple≈Ú∆ «Ú¡≈«‘
«Ú«⁄ ’apple Ù∂ı ¯apple∆Á Á∂ ͇‰ Â∂ √Ú≈«¬ ȘÁ∆’ ’Ø‘ª ÁØ‘ª ’∞ ¯apple’ ¡≈«¬ ÏÀ·≈Õ”
«Ó‘appleÏ≈È Á∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ ¡È∞√≈apple ◊»apple» ‹∆ ÂÒÚø‚∆ ÂØ∫ ‘∆ ⁄Ò∂Õ Íapple
«¬Ê∂ apple≈Ú∆ Á∂ «Ï¡≈Ò («Ú¡≈«‘) «Ú⁄ Á∆ ‘Ø ’∂ ¡≈¿∞‰≈ «Ò«÷¡≈ ‘À «‹√ Á≈ Ì≈Ú «¬’ «¬‘ ‘À «’ ◊πapple» ‹∆ Í«‘Òª
√πÒÂ≈ÈÍπapple ¡≈¬∂ Â∂ √∞ÒÂ≈ÈÍπappleØ∫ ‘Ø ’∂ Î∂apple √´‹ Á∂ ’ø„∂ ’ø„∂ ¡≈¬∂, ‹Ø ·∆’ È‘∆∫ ‹≈ÍÁ≈Õ Á»‹≈ Ì≈Ú «¬‘ ‘À
«’ apple≈Ú∆ ¡Â∂ «Ï¡≈√ «Ú⁄Ø∫ ‘Ø ’∂ ¡≈¬∂Õ ¡Òˆ˜ª‚apple ’ø«ÈÿÓ Á∂ ’ÊÈ ¡È∞√≈apple «Ï¡≈√ Íπapple≈‰∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ apple≈Ú∆
«Ú⁄ «Ú⁄ «ÓÒÁ≈ √∆Õ «‹‘Û∂ È≈ apple√Â∂ «Ú⁄ Áº√∂ ‘È ¿π‘ ·∆’ ‹≈ÍÁ∂ ‘ÈÕ √Âÿapple≈ «˜Ò≈ «Ó≥‡◊πÓapple∆ ‘ÀÕ
Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ Á∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ ¿∞⁄ Ùapple∆¯ (Ï‘≈ÚÒÍπapple «apple¡≈√Â) «Ú⁄Ø∫ Í≈’Í‡È ¡≈¿∞‰≈ «Ò«÷¡≈
‘À ‹Ø ·∆’ È‘∆∫ ‹≈ÍÁ≈ ‘À, «’«’ ÂÒÚø‚∆ ‹ª √ºÔÁÍπapple Ú≈Ò∂ Í≈«√ Í≈’Í‡È Íπº‹‰ Ò¬∆ apple√Â∂ «Ú⁄ ¿∞µ⁄
È‘∆∫ ¡≈Á≈Õ
A. Ù∂÷ ¯apple∆Á-¿∞Á-Á∆È Ó«‘Ó»Á Á∂ ◊Á∆ ÈÙ∆È≈ «Ú⁄Ø∫ ‹Ø ◊πapple» √≈«‘Ï Á∂ √Ó’≈Ò∆ ‹ª ¡appleË √Ó’≈Ò∆
√È «¬‘ √È :-
(A) ÈΩÚ∆∫ Í∆Û∑∆ Ù∂÷ ¡«‘ÓÁ (B) Á√Ú∆∫ Í∆Û∑∆ Ù∂÷ ¡ºÂ≈ ¿∞µÒ≈
(C) Ô≈apple∑Ú∆∫ Í∆Û∑∆ Ù∂÷ Óπ‘ÓÁ (C) Ï≈apple∑Ú∆∫ Í∆Û∑∆ Ù∂÷ «¬Ïapple≈‘∆Ó ¯apple∆Á √≈È∆
Ù∂ı «¬Ïapple≈‘∆Ó ⁄≈Ò∆ √≈Ò ÂØ∫ ÚºË ◊Á∆ ÈÙ∆È apple‘∂Õ Ú∂÷∂ «˜Ò≈ «Ó≥‡◊πÓapple∆ ◊˜∂‡∆¡apple Í≥È≈ FGÕ
B. √Ì ‹ÈÓ √≈÷∆¡ª «Ú⁄ «Ò«÷¡≈ ‘À «’ ‹ÁØ∫ Ù∂÷ ’Ó≈Ò ◊πapple» ‹∆ ’ØÒ ¡≈«¡≈ ª ¿∞‘ «¬√ √ÒØ’
Á≈ ’∆appleÂÈ ’apple apple‘∂ √È

iBw;kyh gozgok 31
Ù∂÷ ’Ó≈Ò ˘ Í«‘Òª «¬√ √ÒØ’ Á∆ √Ófi È≈ ¡≈¬∆ Â∂ Î∂apple ¿∞√ Ï∂ÈÂ∆ ’∆Â∆ «’
«¬‘ √ÒØ’ «¬’ Ú≈apple∆ Î∂apple ÍÛ∑ØÕ Î∂apple ¿∞√ È∂ «¬‘ √ÒØ’ Ô≈Á ’apple «Ò¡≈ Â∂ Ò’Û∆¡ª √πº‡ ’∂
¡≈͉∂ ÓπappleÙÁ ’ØÒ «◊¡≈ Â∂ Áº«√¡≈ «’ «¬’ ¯’∆apple ¡≈«¬¡≈ ‘À «‹√ È≈Ò «¬’ appleÏ≈Ï∆ ‘À Â∂
¿∞‘ ¯’∆apple ¡≈͉∂ ’Ò≈Ó ¡≈Í ◊≈Á≈ ‘À Â∂ «¬’ ÁØ‘apple≈ ÓÀ∫ Ú∆ Ô≈Á ’∆Â≈ ‘À ‹Ø «¬‘ ‘À :-
¡≈Í∂ ͇∆ ’ÒÓ ¡≈«Í ¿∞Íapple Ò∂÷ «Ì ±
¬∂’Ø ’‘∆¡À È≈È’≈ Á»‹≈ ’≈‘À ’» A Õ
Ù∂÷ «¬Ïapple≈‘∆Ó ˘ ÁØ‘apple≈ ¡‹∆Ï Òº◊≈ «’«’ Óπ√ÒÓ≈È∆ Ó ¡È∞√≈apple «¬’ appleºÏ ‘À Â∂
Á»‹≈ ¿∞√ Á≈ apple√»Ò ‘˜apple Óπ‘ºÓÁ ‘ÀÕ ’ÒÓ∂ Á≈ Óπ„Ò≈ Ú≈’ Ú∆ «¬‘ ‘∆ Á√Á≈ ‘ÀÕ ÓappleÙÁ È∂
’Ó≈Ò ’ØÒØ∫ Íπ«¤¡≈ «’ ¿∞‘ ¯’∆apple «‘øÁ» ‘À «’ Óπ√ÒÓ≈ÈÕ Âª ’Ó≈Ò È∂ «’‘≈, ““«‘øÁ» ‘À””Õ
¿∞√ ˘ Ï‘π ‘Àapple≈È∆ ‘ج∆ «’ «‘øÁ» ¯’∆apple Ú∆ ¡ÀÈ∆ appleºÏ Á∆ ¬∂’Â≈ Â∂ «ÚÙÚ≈√ ’apple √’Á≈ ‘ÀÕ
Á»√apple∂ «ÁÈ ¿∞‘ ¡Â∂ ’Ó≈Ò ◊πapple» È≈È’ Á∂Ú ‹∆ ˘ «ÓÒ‰ ¡≈¬∂ B Â∂ ¿∞È∑ª ˘ ¡≈͉∂ ‚∂apple∂ ÒÀ
◊¬∂Õ
◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Â∂ ÓappleÁ≈È∂ ˘ ‚∂apple∂ ÒÀ ‹≈ ’∂ Ù∂ı «¬Ïapple≈‘∆Ó È∂ Ù∂ı ¯apple∆Á Ù’apple◊ø‹
Á∂ ÁØ‘∂ √π‰≈¬∂ C ‹Ø ◊πapple» ‹∆ ˘ Ï‘π Í√øÁ ¡≈¬∂Õ ’∞fi √Óª ◊πapple» ‹∆ «¬Ê∂ ·«‘apple ’∂ Í»appleÏ Ú≈Ò∂
A. ÁØ‘ª ‹ÈÓ √≈÷∆¡≈, ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ Â∂ «Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆ «Ú⁄ Ú≈appleÂ≈ «¬√∂ Âapple∑ª «Ò÷∆ ‘ÀÕ
B. ¿∞ÍØ’Â ÁØ‘ª ‹ÈÓ √≈÷∆¡ª «Ú⁄ «¬√∂ Âapple∑ª «Ò«÷¡≈ ‘ÀÕ
C. ÚÒ≈«¬Ò Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆, ¡Â∂ Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ ¯apple∆Á Ú≈Ò∆ √≈÷∆ Â∂ Ù∂ı
«¬Ïapple≈‘∆Ó Ú≈Ò∆ √≈÷∆ «Ú⁄ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á≈ ÍÃÙÈ ¿∞µÂapple ’«ÚÂ≈ «Ú⁄ ’appleÈ≈ «Ò«÷¡≈ ‘ÀÕ «¬√∂ ‘∆ Âapple∑ª
Á≈ ‘Ú≈Ò≈ «Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «ÓÒÁ≈ ‘ÀÕ «‹√ ÂØ∫ «√ºË ‘πøÁ≈ ‘À «’ ◊πapple» √≈«‘Ï È∂ Ù∂÷ ¯apple∆Á ◊ø‹-
«¬-Ù’apple (Ù’apple◊ø‹) Á∂ ÁØ‘∂ √π‰∂ Â∂ Î∂apple ¿∞È∑ª ÂØ∫ ÍÃÌ≈Ú ‘Ø ’∂ ¿∞µÂapple «Ú⁄ Ï≈‰∆ apple⁄∆Õ «¬√ «ÚÙ∂ ˘ «Ú√Ê≈apple
È≈Ò ¡√ª Ù∂÷ «¬Ïapple≈‘∆Ó Á∆ √≈÷∆ «Ú⁄ Áº«√¡≈ ‘À ‹ÁØ∫ Á»√apple∆ Ú≈apple∆ ◊πapple» ‹∆ Í≈’Í‡È ¡≈Á∂ √ÈÕ
«¬√ ◊ºÒ «Ú⁄ ’ج∆ √øÁ∂‘ È‘∆∫ ‹≈ÍÁ≈ «’ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ˘ Ù∂÷ ¯apple∆Á Á∆ Ï≈‰∆ ÍÃ≈Í √∆ «’«’
◊πapple» ◊ÃøÊ √≈«‘Ï «Ú⁄ Áapple‹ Ù∂÷ ¯apple∆Á Á∆ Ï≈‰∆ Â∂ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∆ Ï≈‰∆ Á∂ ’∞fi ÙÏÁ ¡≈Í√ «Ú⁄ Ï‘πÂ
«ÓÒÁ∂ ‹πÒÁ∂ ‘È «‹Ú∂∫ «’ apple≈◊ √»‘∆ Ù∂ı ¯apple∆Á
Ï∂Û≈ Ïø«Ë È √«’˙ ÏøËÈ Á∆ Ú∂Ò≈
Ì«apple √appleÚappleπ ‹Ê ¿±¤Ò∂ ÂÏ ’apple‰ Áπ‘∂Ò≈
‘Êπ È Ò≈«¬ ’∞√øÌÛ∂ ‹«Ò ‹√∆ „ØÒ≈
«¬’ ¡≈Í∆È∂ ÍÂÒ∆ √‘ ’∂apple∂ ÏØÒ≈
ÁπË≈ ʉ∆∆ È ¡≈Ú¬∆ «Î«apple ‘Ø«¬ È Ó∂Ò≈
’‘À ¯apple∆Á» √‘∂Ò∆‘Ø √‘π ¡Ò≈¬∂√∆
‘ø√ ⁄Ò∆√∆ ‚±øÓ‰≈ ¡«‘ È „∂apple∆ Ê∆√ (◊πappleπ ◊ÃøÊ √≈«‘Ï Í≥È≈ 494)
√»‘∆ Ó‘Ò≈ A :-
‹Í ÂÍ ’≈ ÏøËπ Ï∂ÛÒ≈ ÿ«‘ Ú‘∂Ò≈

iBw;kyh gozgok 32
Í≈√∂ ‡πapple ◊¬∂Õ
’∞apple»’Ù∂Âapple ‹≈‰≈
◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Í≈’Í‡È ÂØ∫ √´‹ Á«apple¡≈ ÿ ’∂ √apple√∂ ‹≈‰ Ú≈Ò∆ √Û’ ÂØ
‡πapple ͬ∂Õ Í≈’Í‡È ÂØ∫ √apple√≈ ‘ª√∆ Â∂ «ÁºÒ∆ «¬’ Íπapple≈‰∆ √Û’ ‹ªÁ∆ √∆ A Õ ◊πapple» È≈È’
√≈«‘Ï ‹∆ Á∆ Ô≈Á «Ú⁄ √apple√∂ «¬’ Íπapple≈‰≈ ◊πappleÁÚ≈apple≈ Ï«‰¡≈ B ‘ÀÕ √apple√∂ ÂØ∫ «¬’ ‘Øapple √Û’
Ê≈È∂√apple ˘ ‹ªÁ∆ √∆ C Õ Ê≈È∂√apple Ú≈Ò∆ √Û’ Â∂ ◊πapple» ‹∆ ’apple≈ ¡Â∂ Í‘ØÚ∂ ‘πøÁ∂ ‘ج∂ ’∞apple»’Ù∂Âapple
Íπ‹∂Õ ’apple≈ ‘√∆Ò ’ÀÊÒ («˜Ò≈ ’appleÈ≈Ò) Í‘ØÚ∂ ÂØ∫ √ Ó∆Ò Íº¤Ó ÚºÒ ‘ÀÕ «¬Ê∂ apple≈‹≈ ¿∞ËÀ
«√øÿ ‹∆ È∂ ◊πapple» È≈È’ Á∆ Ô≈Á «Ú⁄ ◊πappleÁÚ≈apple≈ ω≈«¬¡≈ √∆Õ Í‘ØÚ≈ «‘øÁ»¡ª Á≈ Â∆appleÊ ‘ÀÕ
’«‘øÁ∂ ‘È √Ã√ÚÂ∆ Á«apple¡≈ Í«‘Òª «¬ÊØ∫ ÿÁ≈ √∆Õ «¬‘ ¡√Ê≈È ’∞apple»’Ù∂Âapple ÂØ∫ Ú∆‘ Ó∆Ò
ͺ¤Ó ÚºÒ ‘ÀÕ √Ê≈È’ appleÚ≈«¬Â ‘À «’ Ó‘≈ Ì≈apple Á∂ Ô∞ºË «Í¤Ø∫ ͪ‚Ø¡ª È∂ Í‘ØÚ∂ ¡≈ ’∂ ‘∆
◊Â∆ ’appleÚ≈¬∆ √∆Õ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∆ Ô≈Á «Ú⁄ Í«‘Òª apple≈‹≈ ¿∞ËÀ «√øÿ È∂ Î∂apple √Ê≈È’
√ø◊ È∂ ◊πappleÁÚ≈apple≈ ωÚ≈«¬¡≈ ‘ÀÕ «¬’ ÷»‘ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ √Ó∂∫ Á≈ Áº«√¡≈ ‹ªÁ≈
√∆ «‹√ «Ú⁄ Í≈‰∆ Á≈ ⁄√Ó≈ ⁄ÒÁ≈ apple«‘øÁ≈ ‘ÀÕ ’«‘øÁ∂ ‘È «’ «¬‘ ÷»‘ Á≈ ⁄ÙÓ≈ Íπapple≈‰∂
√Ãapple√ÚÂ∆ Á«apple¡≈ «Ú⁄ «’√∂ √Ó∂∫ ⁄«Ò¡≈ ’appleÁ≈ √∆Õ «¬√ ÷»‘ Â∂ Ó◊appleØ∫ ◊πapple» ‘apple ◊Ø«ÏøÁ √≈«‘Ï
È∂ Í¿∞Ò∆ ωÚ≈¬∆ √∆Õ
’πapple»’Ù∂Âapple ¿∞√ Íë√ºË ¡√Ê≈È Á≈ Ȫ ‘À «‹Ê∂ Ó‘≈Ì≈apple ¡È∞√≈apple ’ΩappleÚ≈ Â∂ ͪ‚Úª Á≈
Ô∞ºË ‘Ø«¬¡≈ √∆Õ «¬‘ Ê≈È∂√apple Á∂ Áº÷‰, Í≈‰∆Í ÂØ∫ D@ Ó∆Ò ¿∞µÂapple Â∂ ¡≥Ï≈Ò∂ ÂØ∫ C@ Ó∆Ò Áº÷‰
È √appleÚappleπ È ¿±¤ÒÀ ¡À√≈ Í≥Ê √π‘∂Ò≈
Â∂apple≈ «¬’Ø È≈Ó Ó‹∆·Û≈ appleÂ≈ Ó∂apple≈ ⁄ØÒ≈ √Áappleø◊ „ØÒ≈
√≈‹È ⁄Ò∂ «Í¡≈«apple¡≈ «’ Ó∂Ò≈ ‘ج∆
‹∂ ◊π‰ ‘ØÚ«‘ ◊ø·∆Û¡À Ó∂Ò∂◊≈ √ج∆
«Ó«Ò¡≈ ‘Ø«¬ È «Ú¤Û∂ ‹∂ «Ó«Ò¡≈ ‘ج∆
‘¿∞ÓÀ Ó≈apple «ÈÚ≈«apple¡≈ √∆Â≈ ‘À ⁄ØÒ≈
◊πappleÏ⁄È∆ ÎπÒ, Í≈«¬¡≈ √‘π ’∂ ¡≥«ÓàÏØÒ≈
‘Ó √‘ ’∂apple∆¡≈ Á≈√∆¡≈ √≈⁄‘π ÷√Ó ‘Ó≈apple≈
(◊πapple» ◊ÃøÊ √≈«‘Ï Í≥È≈ 729)
A. Historical Atlas of India, «‘√‡≈apple’∆Ò ¡À‡Ò√ ¡≈¯ «¬ø‚∆¡≈, √∆Â≈ apple≈Ó ’Ø‘≈Ò∆ Â∂ ‘apple∆ apple≈Ó
◊πÍÂ≈, ¡Ò≈‘Ï≈Á, AIED, Í≥È≈ AE
B. Ú∂÷Ø Ó‘≈È ’ØÙ Ì≈¬∆ ’≈‘Ò «√øÿ, Ì≈Ù≈ «ÚÌ≈◊ Í«‡¡≈Ò≈, AIF@, Í≥È≈ ABC
C. «‘√‡≈apple’Ò ¡À‡Ò√ ¡≈¯ «¬ø‚¡≈, Í≥È≈ 15

iBw;kyh gozgok 33
ÚºÒ ‘ÀÕ «‘¿±È √ª◊ È∂ «¬√ ˘ ““ËappleÓ ÷∂Âapple”” ’apple ’∂ «Ò«÷¡≈ ‘À A Õ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï √»apple‹
◊둉 Á∂ ÓΩ’∂ Â∂ ’∞apple»’Ù∂Âapple Íπº‹∂ B Õ Â∂ «¬’ ¿∞µ⁄∆ ʪ Â∂ ¡≈ ’∂ ÏÀ· ◊¬∂Õ «‹√ ʪ Â∂ ◊πapple» ‹∆
ÏÀ·∂ √È ¿∞√ Á≈ ÍÂ≈ Ó‘≈apple≈‹≈ apple‰‹∆ «√øÿ È∂ Ò◊Ú≈«¬¡≈ Â∂ ¿∞‘ ˜Ó∆È ıapple∆Á ’∂ ¿∞Ê∂
◊πappleÁÚ≈apple≈ ωÚ≈«¬¡≈ «‹√ Á≈ Ȫ ◊πappleÁÚ≈apple≈ «√Ëχ∆ ‘ÀÕ «¬‘ ◊πappleÁÚ≈apple≈ Íπapple≈‰∆ «¬º‡ Á≈
‘À Â∂ √Ω √≈Ò ÂØ∫ Íπapple≈‰≈ ‹≈ÍÁ≈ ‘ÀÕ «¬√ Á∂ È≈Ò Ï‰≈«¬¡≈ ÷»‘ Ú∆ Íπapple≈‰∆ «¬º‡ Á≈ ‘ÀÕ «¬‘
¡√Ê≈È ’∞apple»’Ù∂Âapple ÂÒ≈¡ Á∂ È∂Û∂ ‘À ¡Â∂ ◊πappleÁÚ≈apple∂ Á∆ ‘ºÁ ÈÚ∆∫ ω∆ ’∞apple»’Ù∂Âapple Ô±È∆Úapple«√¡∆
Á∆ ‘ºÁ Á∂ È≈Ò Ò◊Á∆ ‘ÀÕ
‹ÁØ∫ ◊πapple» ‹∆ ’∞apple»’Ù∂Âapple Á∂ Í«ÚºÂapple ÂÒ≈¡ Á∂ È∂Û∂ ÏÀ·∂ √È Âª «¬’ apple≈‹ ’∞Ó≈apple Â∂
¿∞√Á∆ Ó≈Â≈ ¿∞Ê∂ ¡≈¬∂ C Õ apple≈‹ ’∞Ó≈apple ˘ √»apple‹ ◊둉 Á∂ Ó∂Ò∂ Á≈ ÍÂ≈ È‘∆∫ √∆ √Ø ¿∞√ È∂ apple≈‘
«Ú⁄ ‹Ø «¬’ ‘appleÈ «Ù’≈apple ’∆Â≈ √∆ È≈Ò ‘∆ ÒÀ ¡ªÁ≈Õ ¿∞‘ ‘appleÈ ◊πapple» ‹∆ Á∆ Ì∂‡≈ ’apple «ÁºÂ≈Õ
◊πapple» ‹∆ apple≈‹’πÓ≈apple Á∆ ÙappleË≈ Â∂ ÍÃÌ≈«Ú ‘ج∂ Â∂ ¿∞√ Á∆ Ì∂‡≈ ÍÃÚ≈‰ ’appleÁ∂ ‘ج∂ «¬’ Ó‡’≈
«Ò¡≈¿∞‰ ¡Â∂ ¿∞√ «Ú⁄ «¬√ ˘ Í’≈¿∞‰ Ò¬∆ ¡º◊ Â∂ Ëapple Á∂‰ Ò¬∆ ¡≈«÷¡≈ D Õ ‹ÁØ∫ ¿∞È∑ª
«¬√ Âapple∑ª ’∆Â≈ ª Ë»¡ª «È’ÒÁ≈ Ú∂÷ ’∂ √Ì Íª‚∂ ̺‹∂ ¡≈¬∂Õ ’¬∆ ¿∞È∑ª «Ú⁄Ø∫ Ï‘π Â∂˜
√È Â∂ ¿∞‘ ◊πapple» ‹∆ È≈Ò ÒÛÈ Òº◊∂ «’ √»apple‹ ◊둉 «Ú⁄ «¬‘ Ó‡’≈ «’ «applefiÁ≈ ‘ÀÕ Î∂apple
‹ÁØ∫ ÍÂ≈ Òº◊≈ «’ «¬√ «Ú⁄ ‘appleÈ Á≈ Ó≈√ ‘À ª ¿∞‘ ‘Øapple Ú∆ ◊πº√∂ ‘ج∂Õ ◊πapple» ‹∆ È∂ ÏÛ∆ ÙªÂ∆
È≈Ò √Ófi≈«¬¡≈ «’ √»apple‹ ◊둉 «Ú⁄ ÒÛ≈¬∆ fi◊Û≈ Ú∆ ’appleÈ≈ ·∆’ È‘∆∫Õ «¬È∑ª √«≈apple¡ª
A. Report of Tour in Punjab, Alexander Cunnningham, apple∆ÍØapple‡ ¡≈¯ ¬∂ ‡»apple «¬È Á∆ Í≥‹≈Ï,
¡Ò◊˜ª‚apple ’«ÈßÿÓ, ’Ò’ºÂ≈ AHHB, Í≥È≈ HG
B. Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ Â∂ ÓÈ∆ «√øÿ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «Ò«÷¡≈ ‘À «’ ◊πapple» ‹∆ √»apple‹ ◊둉 Á∂ √Ó∂∫
’∞apple’∂ÙÂapple Íπ‹∂Õ «Ó‘appleÏ≈È∆ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ ¡È∞√≈apple ◊πapple» ‹∆ ’appleÂ≈appleÍπapple ÂØ∫ ’πapple»’∂ÙÂapple ¡≈¬∂Õ «‹√ ÂØ∫ ÍÂ≈ Ò◊Á≈
‘À «’ ’∞apple»’∂ÙÂapple Ú≈Ò∆ √≈÷∆ Ï‘π «Íº¤Ø∫ Á∆ ÿ‡È≈ ‘ÀÕ «Ó‘appleÏ≈È∆ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ ¡È∞√≈apple ÓÊapple≈ ÂØ∫ ¡≈¬∂Õ
Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ Á∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ ¡È∞√≈apple ◊πapple» ‹∆ √πÒÂ≈ÈÍπapple ÂØ∫ ’∞apple»’∂ÙÂapple ¡≈¬∂Õ «Ó‘appleÏ≈È Á∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄
«¬‘ Ú∆ «Ò«÷¡≈ ‘À «’ ◊πapple» ‹∆ √Ì ÂØ∫ Í«‘Òª ◊ø◊≈ ◊¬∂ Â∂ ◊ø◊≈ ‹≈‰ Ú≈√Â∂ Í≥‹≈Ï≈ Ú≈Ò∂ Í≈«√˙ ’∞apple»’ÙÂapple
apple≈‘ «Ú⁄ ¡≈Á≈ √∆, «‹Ú∂∫ «’ ◊πapple» ¡ÓappleÁ≈√ ‹∆ Á∂ Í«‘Òª ’∞apple±’Ù∂Âapple Â∂ Î∂apple ◊ø◊≈ ‹∆ ‹≈‰ Á≈ Úappleȉ ◊πapple»
apple≈Ó≈Á≈√ ‹∆ ’∆Â≈‘À Ú∂÷Ø : Â∞÷≈apple∆ ¤ø ӑÒ≈ D Õ 101 Õ ◊πapple» ◊ÃøÊ √≈«‘Ï Í≥È≈ 1116--7
C. Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «¬√ ˘ ͇È∂ Á≈ apple≈‹≈ Áº«√¡≈ ‘À ‹Ø ·∆’ È‘∆∫ ‹≈ÍÁ≈
«’«’ ÓΩ‹»Á≈ ͇È≈ «Ï‘≈apple Á∆ apple≈‹Ë≈È∆ ’∞apple»’Ù∂Âapple ÂØ∫ Ï‘π Á»apple ‘ÀÕ «¬‘ ’ج∆ ’πapple»’Ù∂Âapple Á∂ È∂Û∂ Á≈ apple≈‹≈
‘∆ ‘Ø √’Á≈ ‘ÀÕ «¬Ê∂ ¡º‹ ’Ò Í«‡¡≈Ò≈ Ù«‘apple ¡≈Ï≈Á ‘À, Í«‘Òª Í‡È Ú≈Ò≈ «Í≥‚ ‘πøÁ≈ √∆Õ Ú∂÷Ø «¬È∑ª √Âappleª
Á∂ «Ò÷≈apple∆ Á∆ «Ò÷∆ Íπ√Â’ Maharaja Ala Singh and His times, Ó‘≈apple≈‹≈ ¡≈Ò≈ «√øÿ ¡À∫‚ «‘˜ ‡≈¬∆Ó˜
Í≥È≈ GG, ‘Ø √’Á≈ ‘À «’ ¬‘ Í‡È Á≈ apple≈‹≈ ‘ØÚ∂Õ
D. Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «Ò«÷¡≈ ‘À «’ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï È∂ Óº¤∆ Á≈ Ó≈√ «Ò¡≈ ’∂
⁄≈«Û∑¡≈ ‹Ø ·∆’ È‘∆∫ ‹≈ÍÁ≈Õ «Ó‘appleÏ≈È Á∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ Ó≈√ ⁄≈Û∑È Ú≈Ò≈ «Ïappleª ȑ∆∫ «ÁºÂ≈ √◊Ø∫ «¬‘
Áº«√¡≈ «’ Í≥‚ª È∂ Â∆appleʪ Â∂ È∑≈¿∞ Á∂ ÎÒ Ï≈apple∂ ⁄apple⁄≈ ’∆Â∆Õ Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ Â∂ Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ
√≈÷∆ «Ú⁄ Ó≈√ ⁄≈Û∑È Ú≈Ò≈ «Ïappleª Áº«√¡≈ ‘À ‹Ø ÚË∂apple∂ ·∆’ ‹≈ÍÁ≈ ‘ÀÕ

iBw;kyh gozgok 34
Í≥‚ª «Ú⁄ È≈ȱ ÓÒ Í≥‚ ¡≈͉∂ ¡≈Í ˘ Ï‘π ⁄Âapple √ÓfiÁ≈ √∆ √Ø ¿∞‘ ◊πapple» ‹∆ È≈Ò
¡◊∂ ¡≈ ’∂ fi◊ÛÈ Òº◊≈Õ ◊πapple» ‹∆ È∂ ¿∞√ ˘ «¬‘ ÙÏÁ √π‰≈¬∂ :-
Í«‘Òª Ó≈√‘π «Èß«Ó¡≈ Ó≈√À ¡≥Á«apple Ú≈√π
‹∆¿∞ Í≈«¬ Ó≈√ Óπ«‘ «Ó«Ò¡≈ ‘‚ ⁄øÓπ ÂÈ∞ Ó≈√πÕ
Ó≈√‘π Ï≈‘«apple ’«„¡≈ Ó≥Ó≈ Ó≈√ «◊apple≈√π
Óπ‘π Ó≈√À ’≈ ‹∆Ì Ó≈√À ’∆ Ó≈√∂ ¡≥Á«apple √≈√π
Ú‚≈ ‘Ø¡≈ Ú∆¡≈«‘¡≈ ÿapple ÒÀ ¡≈«¬¡≈ Ó≈√π
Ó≈√‘π ‘∆ Ó≈√ ¿∞Í‹À Ó≈√‘π √ÌØ √≈’
√«Â◊πapple «Ó«Ò¡À ‘π’Ó Ïπfi∆¡À Â≈ ’Ø ¡≈ÚÀ apple≈«√
¡≈«Í ¤∞‡∂ È‘ ¤∞‡∆¡À È≈È’ Ï⁄«È «Ú‰≈√πÕ 1 Õ
[√ÒØ’ Ó‘Ò≈ 1 Õ Ú≈apple ÓÒ≈apple ’∆ Õ 25 Õ (1289)]
Ó≈√π Ó≈√π ’«apple Ó»apple÷π fi◊Û∂ «◊¡≈È «Ë¡≈È È‘∆∫ ‹≈‰∂
’¿∞‰∞ Ó≈√π ’¿∞‰ √≈◊π ’‘≈ÚÀ «’√π Ó«‘ Í≈Í √Ó≈‰∂
◊À‚≈ Ó≈«apple ‘ØÓ ‹◊ ’∆¬∂ Á∂ګ¡ª ’∆ Ï≈‰∂
Ó≈√π ¤Ø«Û ÏÀ«√ È ’∞Í’«Û«‘ apple≈Â∆ Ó≈‰√ ÷≈‰∂Õ
ÎÛ∞ ’«apple ÒØ’ª ÈØ «Á÷Ò≈Ú«‘ «◊¡≈È «Ë¡≈È È‘∆∫ √»fiÀ
È≈È’ ¡≥Ë∂ «√¿∞ «’¡≈ ’‘∆¡À ’‘À È ’«‘¡≈ Ï»fiÀ
¡≥Ë≈ ‘Ø«¬ «‹‹ ¡≥Ë ’apple≈ÚÀ «Â√π «appleÁÀ «√ ÒØ⁄È È≈‘∆
Ó≈ «ÍÂ≈ ’∆ apple’Â∞ È Í≥È∂ Ó¤≤∆ Ó≈√π È ÷≈‘∆Õ
«¬√Âz∆ Íπapple÷À Ȫ «È«Ó Ó∂Ò≈ ˙ÊÀ Ó≥Ëπ ’Ó≈‘∆Õ
Ó≈√‘π «ÈßÓ∂ Ó≈√π ‹øÓ∂ ‘Ó Ó≈√À ’∂ ̪‚∂
«◊¡≈È «Ë¡≈È∞ «’¤∞ √»fi∂ È≈¬∆ ⁄Â∞appleπ ’‘≈Ú∂ ͪ‚∂Õ
Ó≈√π Íπapple≈‰∆ Ó≈√π ’Â∂Ï∆ ⁄‘π ‹π◊ Ó≈√π ’‘≈‰≈
‹ø«fi ’≈«‹ Ú∆¡≈«‘ √π‘≈ÚÀ ˙ÊÀ Ó≈√ √Ó≈‰≈
«¬√Âz∆ Íπapple÷ «ÈÍ«‹«‘ Ó≈√‘π Í≈«ÂÙ≈‘ √πÒÂ≈È≈
‹∂ ˙«¬ «Á√«‘ Èapple’ ‹ªÁ∂ ª ¿∞È ’≈ Á≈È∞ È ÒÀ‰≈
Á∂∫Á≈ Èapple«’ √πapple«◊ ÒÀ∫Á∂ Á∂÷‘π ¬∂‘π «ËŸ≈‰≈
ͪ‚∂ ± ‹≈‰∂ ‘∆ È≈‘∆ «’ÊØ∫ Ó≈√ ¿∞Í≥È≈
ÂØ«¬¡‘π ¡≥È ’Ó≈Áπ ’Í≈‘≈ ÂØ«¬¡≈‘π «ÂzÌÚ‰ ◊øÈ≈ ÂØ¡≈ ¡≈÷∂ ‘¿∞ Ï‘π«Ï«Ë ‘¤≈
ÂØ¡À Ï‘∞ «Ï’≈apple≈
¬∂Â∂ apple√ ¤Ø«‚ ‘ØÚ∂ √ø«È¡≈√∆ È≈È’ ’‘À «Ú⁄≈apple≈Õ
[Ú≈apple ÓÒ≈apple ‘ÓÒ≈ 1 Õ 25 Õ (1289-90)]
◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ «Ú⁄≈apple √π‰ ’∂ È≈ȱ Í≥‚ Â∂ ‘Øapple ¿∞√ Á∂ √≈Ê∆ ◊πapple» ‹∆ ÂØ∫
Ï‘π ÍÃÌ≈«Ú ‘ج∂Õ ◊πapple» ‹∆ ’∞fi √Óª «¬Ê∂ apple‘∂ ’∂ Î∂apple∂ ¡º◊∂ ˘ ⁄Ò∂Õ

iBw;kyh gozgok 35
‘appleÁπ¡≈apple ‹≈‰≈
’∞apple»’Ù∂Âapple ÂØ∫ ‘appleÁπ¡≈apple ‹≈‰ Á≈ apple≈‘ ’≈¯∆ Íπapple≈‰≈ ‹≈ÍÁ≈ ‘ÀÕ Í≥‹≈Ï Á∂ ÒØ’ ¡≈Ó
ÂΩapple Â∂ ’∞apple»’Ù∂Âapple ÂØ∫ ‘Ø ’∂ ◊ø◊≈ ‹∆ ‹≈«¬¡≈ ’appleÁ∂ √ÈÕ ◊πapple» apple≈Ó Á≈√ ‹∆ È∂ ◊πapple» ¡ÓappleÁ≈√
‹∆ Á∆ Â∆appleÊ-Ô≈Âapple≈ Á∂ apple√Â∂ Á≈ Úappleȉ ’apple«Á¡ª «¬√ apple√Â∂ Á≈ «Ú√Ê≈apple «¬√ Âapple∑ª
«Ò«÷¡≈ ‘À :-
““ÍÃÊÓ ¡≈¬∂ ’∞Ò÷∂«Â ◊πapple √«Â◊πapple ÍπappleÏπ ‘Ø¡≈......
ÁπÂ∆¡≈ ‹ÓÈ ◊¬∂ ◊πapple ‘«apple ‘«apple ‹ÍÈ∞ ’∆¡≈.......
«ÂzÂ∆¡≈ ¡≈¬∂ √πapple√apple∆ ‘ ’¿∞Â’∞ ⁄Ò ̫¬¡≈ A ..
’∞apple»’Ù∂Âapple ÂØ∫ ÓΩ‹»Á≈ «ÍÍÒ∆ Ú≈Ò∆ √Û’ ÂØ∫ ‘Ø ’∂ Ô≈Âapple»¡ª ˘ Á«apple¡≈ ‹ÓÈ≈ ‰≈
ÍÀ∫Á≈ √∆ Â∂ Î∂apple ˙‘ ◊ø◊≈ ‹∆ Í‘πø⁄ ‹ªÁ∂ √ÈÕ «¬√∂ Âapple∑ª ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ‹ÓÈ≈ ÿ ’∂
◊ø◊≈ Á∂ º‡ Â∂ Íπ‹ ◊¬∂ «‹√ ˘ ‘appleÁπ¡≈apple ’«‘øÁ∂ ‘È B Õ
◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Ú∂Ò∂ ‘appleÁπ¡≈apple≈ Á≈ ÓΩ‹»Á≈ È◊apple ¡≈Ï≈Á È‘∆∫ √∆Õ «‘¿±È √ª◊
È∂ «¬√∂ ʪ ˘ ““Ó¿±Ò∂”” ’apple ’∂ «Ò«÷¡≈ ‘À C Â∂ ¡≈«¬È-«¬-¡’Ïapple∆ «Ú⁄ «¬√ ˘ Ó≈«¬¡≈-Íπapple
«Ò«÷¡≈ ‘ÀÕ D ◊πapple» apple≈Ó Á≈√ ‹∆ È∂ Ú∆ ’∞apple’±Ù∂Âapple Á≈ ’ÊÈ ’∆Â≈ ‘À Íapple ‘appleÁπ¡≈apple Á≈ ’ÊÈ
È‘∆∫ ’∆Â≈Õ E «ÙÚ Á∂ ¿∞Í≈√’ ‘«appleÁπ¡≈apple ˘ «ÙÚ≈ Á≈ ÁappleÚ≈˜≈ Â∂ «ÚÙ˘ ˘ Ó≥ȉ Ú≈Ò∂ «¬√
˘ ‘apple∆Áπ¡≈apple «ÚÙȱ Á≈ ÁappleÚ≈˜≈ Â∂ ““‘apple∆ Á∆ Í¿∞Û∆”” ’apple’∂ Ó≥ÈÁ∂ ‘ÈÕ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï
“‘apple∆ ’∆ Í¿∞Û∆” ÂØ∫ ’ج∆ ‚∂„ ¯appleÒª◊ Á∂ ¯≈√Ò∂ Â∂ ‹≈ ’∂ ·«‘apple∂Õ ¿∞√ √Ó∂∫ ¿∞Ê∂ «ÏÒ’∞Ò
¿∞‹≈Û √∆Õ «‹Ê∂ ¡≈Í ÏÀ·∂ Áº√∂ ‹ªÁ∂ ‘È ¿∞√ ʪ ˘ ““È≈È’ Ú≈Û≈”” ‹ª ““È≈È’ Ï≈Û≈””
’«‘øÁ∂ ‘ÈÕ Íπapple≈‰∆ «¬º‡ Á∆ «¬Ó≈apple ‘À Â∂ «¬√ Ú’Â «¬Ê∂ ¿∞Á≈√∆ √≈Ë» apple«‘øÁ∂ ‘È «‹È∑ª È∂
◊πapple» È≈È’ Á∆ «¬’ Úº‚∆ Ó»appleÂ∆ √Ê≈Í ’∆Â∆ ‘ÀÕ Ï≈Ï≈ Ì◊ Ì◊Ú≈È Á∂ ⁄∂Ò∂ «¬√ √Ó∂∫
◊ºÁ∆ Â∂ ‘È F Õ Ï≈Ï≈ Ì◊ Ì◊Ú≈È √Ã∆ ◊πapple» ‘apple apple≈«¬ ‹∆ Á≈ «√º÷ ‘Ø«¬¡≈ √∆ Â∂ ◊πapple» ‹∆ È∂
A. Âπ÷≈apple∆ ¤ø ӑÒ≈ 4 - ◊πapple» ◊ÃøÊ √≈«‘Ï Í≥È≈ 1116-17Õ
B. ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ Â∂ Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∆ ““‘appleÁπ¡≈apple””
Ú≈Ò∆ √≈÷∆ È‘∆∫ «ÓÒÁ∆Õ Íapple «Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆ Â∂ Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ ‘appleÁπ¡≈apple Ú≈Ò∆ √≈÷∆
«ÓÒÁ∆ ‘À Â∂ ÁØ‘ª «Ú⁄ «Ú√Ê≈apple Ú∆ «¬’Ø «‹‘≈ ‘ÀÕ ÁØ‘ª «Ú⁄ «Ò«÷¡≈ ‘À «’ ◊πapple» ‹∆ «Ú√≈÷∆ Á∂ ÍπappleÏ Â∂ ‘appleÁπ¡≈apple
¡≈¬∂Õ
C. Imperial Gazetteer of India «¬øÍ∆apple∆¡Ò ◊˜∂‡∆¡apple ¡≈¯ «¬ø‚∆¡≈, ¡≈’√¯Øapple‚ AI@H, «˜ÒÁ
AC, Í≥È≈ EA
D. ¿∞’Â
E. ◊πapple» ¡ÓappleÁ≈√ ‹∆ ‘πappleÁπ¡≈apple Á∂ ’ØÒ ’È÷Ò ·«‘apple∂ «‹Ê∂ ¡º‹ ’Ò ¿∞È∑ª Á≈ ◊πappleÁπ¡≈apple≈ Ï«‰¡≈ ‘ÀÕ
’È÷Ò Ï‘π Íπapple≈‰≈ ¡√Ê≈È ‘À Â∂ «¬√Á≈ ’ÊÈ ’≈Ò∆ Á≈√ È∂ ¡Í‰∂ ““Ó∂ÿÁ»Â”” «Ú⁄ ’∆Â≈ ‘ÀÕ
F. ÓΩ‹»Á≈ ¿∞Á≈√∆ √Ú≈Ó∆ √ø apple≈Ó ‹∆ È∂ ¡≈͉∆ ◊πapple ÍÉ≈Ò∆ «¬√ Âapple∑ª «Ò÷≈¬∆ ‘À :-
Ï≈Ï≈ Ì◊ Ì◊Ú≈È, Ï≈Ï≈ ÈappleÀ‰ Á≈√, Ï≈Ï≈ Ï≈Ò’ Á≈√, Ï≈Ï≈ ‹Ø◊∆ Á≈√, Ï≈Ï≈ Á≈√ ‹∆, Ï≈Ï≈
ÏÃ‘Ó ‘appleÓπ÷ Á≈√, Ï≈Ï≈ ‹À ÍÃ’≈Ù, Ï≈Ï≈ apple≈Ó ÙappleÈ ‹∆, Ï≈Ï≈ Ó≥◊Ò∆ apple≈Ó, Ï≈Ï≈ Ì◊ apple≈Ó, Ï≈Ï≈ ¡≈ÂÓ≈
apple≈Ó, Ï≈Ï≈ ÓØÂ∆ apple≈Ó, Ï≈Ï≈ Í»appleÈ Á≈√, √Ú≈Ó∆ √ø apple≈ÓÕ

iBw;kyh gozgok 36
«¬√ Á≈ È≈ apple«÷¡≈ Â∂ «¬√ È∂ Á»apple Á»apple «¬Ò≈«’¡ª «Ú⁄ «√º÷∆ Íapple⁄≈apple ’∆Â≈ A Õ «¬
‹≈ÍÁ≈ ‘À «’ ◊πapple» ‘«apple apple≈¬∂ √≈«‘Ï È∂ «¬√ ¡√Ê≈È Á∆ Ì≈Ò ’apple ’∂ √∂Ú≈ √øÌ≈Ò Ï≈Ï≈ Ì◊Â
Ì◊Ú≈È ˘ «ÁÂ∆ B Õ
‹ÁØ∫ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï C ‘appleÁπ¡≈apple ◊¬∂, «Ú√≈÷∆ Á∂ Ó∂Ò∂ ’apple ’∂ Ô≈Âapple»¡ª Á∆ Ï‘πÂ
Ì∆Û √∆Õ ◊πapple» ‹∆ ◊ø◊≈ «Ú⁄ ÷ÒØ ◊¬∂Õ √≈apple∂ ¡ÙÈ≈È ’appleÈ Ú≈Ò∂ Ô≈Âapple» √»apple‹ ˘ Í≈‰∆ Á∂∫Á∂
√È∂ Íapple ◊πapple» ‹∆ È∂ ◊ø◊≈ ‹∆ «Ú⁄ ÷ÒØ ’∂ ͺ¤Ó ÚºÒ Í≈‰∆ Á∂‰≈ ¡appleøÌ ’apple «ÁºÂ≈Õ √Ì Í≈√∂
appleΩÒ≈ ÍÀ «◊¡≈Õ √Ì ’«‘‰ «¬‘ ͺ¤Ó ÚÒ Í≈‰∆ Á∂‰ Ú≈Ò≈ ’Ω‰ ‘ÀÕ «’√∂ «’‘≈ «¬‘ ª ’ج∆
Á∆Ú≈È≈ ‘ÀÕ «’√∂ «’‘≈ «¬‘ ’ج∆ Â∞apple’ ‘ÀÕ «’√∂ ‘Øapple È∂ «’‘≈ «’ «¬√ ’ØÒØ∫ Íπº¤Ø «’ Í≈‰∆
ͺ¤Ó ˘ «’ Á∂∫Á≈ ‘ÀÕ √Ø ’∞fi ÒØ’ ◊πapple» ‹∆ ’ØÒ ¡≈¬∂ Â∂ ¿∞È∑ª Íπ«¤¡≈ ““apple≈Ó Á∂ «Í¡≈apple∂ ±ø
ͺ¤Ó ÚºÒ Í≈‰∆ «’ Á∂∫Á≈ ‘À?”” ª ◊πapple» ‹∆ È∂ «’‘≈ ““Â∞√∆∫ √»apple‹ ÚºÒ Í≈‰∆ «’ Á∂∫Á∂
‘Ø?”” Ô≈Âapple»¡ª «’‘≈ ¡√∆∫ ª ¡≈͉∂ «ÍÂappleª ˘ Á∂∫Á∂ ‘ªÕ ◊πapple» ‹∆ È∂ «’‘≈ «ÍÂapple «’µÊ∂ ‘È
Â∂ Ô≈Âapple»¡ª «’‘≈ Á∂Ú ÒØ’ «Ú⁄ ““¿∞ÈÚø‹≈ ’appleØÛ ’Ø‘””Õ Âª ◊πapple» ‹∆ È∂ «’‘≈ ““Í≈‰∆ ¿∞Ê∂
Íπ‹Á≈ ‘À?”” ª ¿∞È∑ª «’‘≈, ‘ª Íπ‹Á≈ ‘ÀÕ Âª ◊πapple» ‹∆ È∂ «’‘≈ Ò≈‘Ωapple Á∂ È∂Û∂ √≈Û∆ ÷∂Â∆ ‘À
¿∞µÊ∂ ¡√∆∫ Í≈‰∆ Á∂∫Á∂ ‘ªÕ ª ¿∞‘ ÒØ’ √≈apple∂ ‘º√ ͬ∂ Â∂ «’‘≈, «’ºÊ∂ Ò≈‘Ωapple Á∆ ËappleÂ∆ Â∂ «’ºÊ∂
«¬‘ Í≈‰∆! «¬‘ Í≈‰∆ Ò≈‘Ωapple Á∆ ËappleÂ∆ Â∂ «’Ú∂∫ Íπ‹ √’Á≈ ‘À? ª ◊πapple» ‹∆ È∂ ¿∞µÂapple «ÁÂ≈
«‹Ú∂∫ Â∞‘≈‚≈ Í≈‰∆ «ÍÂappleª Íπ‹∂◊≈ D Õ ¿∞√∂ Âapple∑ª «¬‘ Í≈‰∆ Ò≈‘Ωapple Á∆ ËappleÂ∆ Â∂ Ú∆ Íπ‹
‹≈Ú∂◊≈Õ Ô≈Âapple ◊ºÒ Ï≈ √Ófi ◊¬∂ Â∂ ¿∞È∑ª ˘ ¡≈͉∂ ¯Ø’‡ ’appleÓ Á∆ √Ófi ¡≈ ◊¬∆Õ ’∞fi
√Óª ◊πapple» √≈«‘Ï ‘appleÁπ¡≈apple apple«‘ ’∂ Î∂apple ¡º◊∂ ˘ ‡πapple ͬ∂Õ
È≈È’-ÓÂ∂ ‹≈‰≈
«¬øÍ∆apple∆¡Ò ◊˜∂‡∆¡apple ¡≈¯ «¬ø‚∆¡≈ «Ú⁄ «Ò«÷¡≈ ‘À «’ ““’Ó≈˙ ÍappleÏ «Ú⁄
ËappleÓ ¡√Ê≈Ȫ ˘ ‹≈‰ Ú≈Ò≈ Ô≈Âapple»¡ª Á≈ apple≈‘ ‘appleÁπ¡≈apple «Ú⁄Ø∫ ÿÁ≈ ‘À E Õ”” «¬√ apple√Â∂ Á≈
«Ú√Ê≈apple ⁄≈appleÒ√ ÙÀ«appleø◊, ‹Ø ’¬∆ √≈Ò ¡ÒÓØÛ≈ «˜Ò∂ Á≈ «‚͇∆ ’«ÓÙÈapple «apple‘≈, È∂ ¡≈͉∆
Íπ√Â’ ““ÚÀ√‡appleÈ «ÂÏ ¡À∫‚ Á∆ «Ïë‡Ù Ï≈apple‚apple ÒÀ∫‚”” «Ú⁄ «ÁºÂ≈ ‘ÀÕ ¿∞√È∂ «Ò«÷¡≈ ‘À «’
A. Ó‘≈È ’ØÙ ’≈‘È «√øÿ, ÍÈ≈ FGE
B. ‘appleÁπ¡≈apple È◊apple «Ú⁄ ’∂ÚÒ «¬‘ ‘∆ Íπapple≈‰≈ ¡√Ê≈È «√º÷∆ Á≈ ’∂∫Áapple ‹≈ÍÁ≈ ‘ÀÕ
C. ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ Â∂ Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «Ú√≈÷∆ Á∂ √Ó∂∫ ‹≈‰ Á≈ ’ج∆ ’ÊÈ È‘∆∫ Â∂ È≈
‘∆ ‘appleÁπ¡≈apple Ú≈Ò∆ √≈÷∆ ‘ÀÕ «Ó‘appleÏ≈È Â∂ Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ Ú≈Ò∆ √≈÷∆ «Ú⁄ «Ú√≈÷∆ Á∂ √Ó∂∫ ‘appleÁπ¡≈apple ‹≈‰ Á≈
’ÊÈ ‘À ‹Ø ·∆’ ‹≈ÍÁ≈ ‘ÀÕ
D. «¬‘ Ú≈appleÂ≈Ò≈Í «Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «¬√∂ Âapple∑ª «ÁºÂ≈ ‘ÀÕ Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ
√≈÷∆∆ «Ú⁄ Ò≈‘Ωapple Á∂ ’ØÒ Ï≈◊ ˘ Í≈‰∆ Á∂‰ Á≈ Úappleȉ ‘ÀÕ √Óπ⁄≈ Ì≈Ú ÁØ‘ª √≈÷∆¡ª «Ú⁄ «¬’Ø ‘∆ ‘ÀÕ
E. Imperial Gazetter of India, «¬øÍ∆apple∆¡Ò ◊˜∂‡∆¡apple ¡≈¯ «¬ø‚∆¡≈, ¡Ø’√¯Øapple‚ AI@H, «‹ÒÁ
AC, Í≥È≈ EA

iBw;kyh gozgok 37
““«‘øÁ» Ô≈Âapple» ¡≈Ó ÂΩapple Â∂ Í»appleÏ ÚÒØ∫ (ÓΩ‹»Á≈) ‡È’Íπapple «˜Ò≈ ÈÀÈ∆Â≈Ò ‹Ø È∆Í≈Ò Ï≈apple‚apple Á∂
È≈Ò ‘À Â∂ Á«apple¡≈ Ù≈appleÁ≈, «‹√ ˘ ’≈Ò≈ Á«apple¡≈ Ú∆ ’«‘øÁ∂ ‘È, Á∂ È≈Ò È≈Ò Ò∂Í» Ò∂÷ Áapple∂
«Ú⁄Ø∫ ÿÁ∂ ‘ج∂ Ó≈È√appleØÚapple ¡Â∂ ’ÀÒ≈Ù Á∆ Íapple’appleÓ≈ ’appleÁ∂ ‘ج∂ ¡≥Â≈Íπapple≈ ‹ª «’√∂ ‘Øapple Áapple∂
«Ú⁄Ø∫ ÿ ’∂ ‘appleÁπ¡≈apple Íπ‹Á∂ ‘ÈÕ ‹Ø Ô≈Âapple» ◊appleÓ∆¡ª «Ú⁄ ‘appleÁπ¡≈apple ÂØ∫ ⁄ÒÁ∂ ‘È ¿∞‘
ÏÁapple∆ È≈Ê ¡Â∂ ’∂Á≈appleÈ≈Ê ÂØ∫ ‘Ø ’∂ «√ºË∂ Ò∂Í» Ò∂÷ Áºapple∂ Â∂ Íπ‹ ‹ªÁ∂ ‘È A Õ”” «¬‘ Ó≈È√appleØÚapple
¡Â∂ ’ÀÒ≈Ù ‹≈‰ ÂØ∫ «ÏȪ ‘appleÁπ¡≈apple ÂØ∫ Âapple≈¬∆ Ú≈Ò∂ «¬Ò≈’∂ «Ú⁄ ‹≈‰ Á≈ ¤Ø‡≈ apple≈‘ √∆Õ
«¬√∂ apple≈‘ ÂØ∫ ‘∆ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ◊Øapple÷ÓÂ∂ Íπº‹∂Õ
◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ‘appleÁπ¡≈apple ÂØ∫ ’È÷Ò ◊¬∂Õ Ù≈«¬Á «¬‘ ‘∆ ’≈appleÈ √∆ «’ ◊πapple»
¡ÓappleÁ≈√ ‹∆ Ú∆ ’È÷Ò ‹≈’∂ ·«‘apple∂Õ ’È÷Ò ÂØ∫ Í‘≈Û∆ apple√Â≈ ’؇ Áπ¡≈apple ‹ªÁ≈ √∆Õ √Ø ◊πapple»
‹∆ ’È÷Ò ÂØ∫ ’؇Áπ¡≈apple Íπ‹ ◊¬∂Õ «¬Ê∂ ◊πapple» ‹∆ Á∆ Ô≈Á «Ú⁄ «¬’ Íπapple≈‰≈ ◊πappleÁÚ≈apple≈ ‘À
«‹√Á≈ Ȫ ◊πappleÁÚ≈apple≈ ⁄appleÈÍ≈Á’≈ ‘ÀÕ B √Ê≈È’ appleÚ≈«¬Â ¡È∞√≈apple ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï «¬ºÊ∂
¡≈¬∂ √ÈÕ ’؇Áπ¡≈apple ÂØ∫ «√ºË≈ Í‘≈Û∆ apple√Â≈ √Ã∆ È◊apple (ÍØÛ∆) ˘ ‹ªÁ≈ √∆Õ «¬‘ √Ã∆ È◊apple
◊Û∑Ú≈Ò «apple¡≈√ Á∆ apple≈‹Ë≈È∆ √∆Õ «¬Ê∂ √Ã∆ ◊πapple» È≈È’ Á∂Ú ‹∆ Á∆ Ô≈Á «Ú⁄ «¬’ Íπapple≈‰≈
◊πappleÁÚ≈apple≈ ⁄appleÈÍ≈Á’≈ √∆, ‹Ø AH@C ¬∆√Ú∆ Á∂ Ìπ⁄≈Ò ¡Â∂ Á«apple¡≈ Á∂ ‘Ûª C ÂØ∫ «Í¤Ø∫ Ú∆
ÓΩ‹»Á √∆, «’«’ «¬√ Á≈ ’ÊÈ Â≈apple≈ «√øÿ ÈappleØÂÓ Â∂ ◊πappleÂ∆appleÊ √ø◊Ñ «Ú⁄ ’∆Â≈ ‘ÀÕ
√Ã∆È◊apple ÂØ∫ ◊πapple» √≈«‘Ï ÏÁapple∆ È≈Ê ¡Â∂ ’∂Á≈apple È≈Ê ◊¬∂Õ D ’∂Á≈apple È≈Ê ÂØ∫ ÓΩ‹»Á≈ ‹ØÙ∆ Ó·
Ú≈Ò∂ apple√Â∂ ÂØ∫ ‘πøÁ∂ ‘ج∂ ¡≥ÂËπapple≈ Áapple∂ ÂØ∫ ‘Ø ’∂ Ò∂Í»Ò∂÷ Á∂ ’ØÒ Í‘πø⁄ ◊¬∂Õ √Ã∆ È◊apple ÂØ∫ ¡º◊∂ ◊πapple»
È≈È’ √≈«‘Ï Á∆ Ô≈Á «Ú⁄ Ï«‰¡≈ ’ج∆ ◊πappleÁÚ≈apple≈ È‘∆∫ «ÓÒÁ≈Õ
ÓΩ‹»Á≈ ¡ÒÓØÛ≈ «˜Ò∂ Á∂ Áº÷‰ «Ú⁄ ÈÀÈ∆Â≈Ò Á≈ «˜Ò≈ «ÈÍ≈Ò Á∆ ͺ¤Ó∆ √apple‘ºÁ
È≈Ò Ò◊Á≈ ‘ÀÕ «ÈÍ≈Ò Á∆ √apple‘ºÁ Á∂ È≈Ò È≈Ò Ì≈apple Ú≈Ò∂ Í≈√∂ ’≈Ò∆ Á«apple¡≈
Ú«‘øÁ≈ √∆ «‹√ ˘ Ù≈appleÁ≈ Á«apple¡≈ Ú∆ ’«‘øÁ∂ ‘ÈÕ Ò∂Í» Ò∂÷ ÂØ∫ «¬’ apple√Â≈ «¬√
Á«apple¡≈ Á∂ ’ø„∂ ’ø„∂ ¡≈ ’∂ ‘∆ ¡º◊∂ ¡ÒÓØÛ≈ E ˘ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¡ÒÓØÛ∂ ÂØ∫ Í‘≈Û∆ apple√Â∂
Áº÷‰ Ú≈Ò∂ Í≈√∂ ÈÚ∆È Ù«‘apple ‘ÒÁÚ≈È∆ F Ó≥‚∆ ‘À Â∂ «¬√ ÂØ∫ CC Ó∆Ò Í»appleÏ ÚºÒ
A. Western Tibet and the British Borderland, Charles A. Cheering, ÚÀ√‡appleÈ «‡ºÏ ¡À∫‚ Á∆
«Ïë‡Ù ÏØapple‚apple ÒÀ∫‚, ‚È, AI@F, ÍßÈ≈ DI-EA
B. ◊πapple» Â∆appleÊ √ø◊Ñ, Â≈apple≈ «√øÿ ÈappleØÂÓ ÍºÊapple ¤≈Í≈ AHHD Í≥È≈ CE
C. East India Gazetteer, Walter Hamilton, ¬∆√‡ «¬ø‚∆¡≈ ◊˜∂‡∆¡apple, Ú≈Ò‡apple ‘«ÓÒ‡È, «‹ÒÁ
Á»‹∆, AHBH Í≥È≈ AEI
D. ◊πapple Â∆appleÊ √ø◊Ñ, Â≈apple≈ «√øÿ ÈappleØÂÓ, Ú∂÷Ø ◊πappleÁÚ≈apple≈ √Ã∆È◊apple «˜Ò≈ ÍΩÛ∆ - ¡≥’ AI
E. ¡ÒÓΩÛ≈ Ï‘π Íπapple≈‰≈ È◊apple ‘À «‹√ Á≈ ’ÊÈ «√’øÁÍπapple≈È «Ú⁄ Ú∆ ¡≈Á≈ ‘À «‹Ú∂∫ ’ÀÒ≈Ù
Ó≈È√appleØÚapple ¡≈«Á ¡√Ê≈Òª Á∂ Ȫ Íπapple≈‰ª «Ú⁄ ¡≈Á∂ ‘ÈÕ Ú∂÷Ø Almora District Gazetteer ¡ÒÓØÛ≈ «‚√«‡z’‡
◊˜∂‡∆¡apple Í≥È≈ B@G
F. ¡ÒÓØÛ∂ ÂØ∫ ‘ÒÁÚ≈È∆ Ó؇apple Á∂ apple√Â∂ HH Ó∆Ò Â∂ ‘À ÍÀÁÒ Í‘≈Û∆ apple√Â∂ DA Ó∆Ò ‘ÀÕ

iBw;kyh gozgok 38
Áπapple◊≈ «ÍºÍÒ A ÂØ∫ ‘Ø ’∂ ‹ø◊Ò «Ú⁄ «¬’ ‹Ø◊∆¡ª Á∂ ¡√Ê≈È Â∂ Í‘πø⁄ ‹≈¬∆Á≈ ‘ÀÕ ◊πapple»
È≈È’ √≈«‘Ï Í‘≈Û∆ apple√Â∂ ¡ÒÓØÛ∂ ÂØ∫ ‘Ø ’∂ «¬√ ‹ø◊Ò «Ú⁄ ¡≈¬∂Õ «‹√ ¡√Ê≈È Â∂ ÏÀ·∂
¿∞‘ ¡√Ê≈È ¡ÒÓØÛ∂ ÂØ∫ Í»appleÏ ÚºÒ Í≥fi∆ ‹ª Â∆‘ Ó∆Ò ÂØ∫ ÚË È‘∆∫ ‘ÀÕ «¬√ ¡√Ê≈È ˘
¡‹’Ò apple∆·≈ √≈«‘Ï ’«‘øÁ∂ ‘ÈÕ
√ØÒ∑Ú∆∫ ÙÂ≈ÏÁ∆ ¬∆√Ú∆ Á∂ ¡appleøÌ «Ú⁄ «¬‘ √≈apple≈ «¬Ò≈’≈ ‹Ø◊∆¡ª Á∂ Ó·ª È≈Ò
Ì«apple¡≈ «Í¡≈ √∆Õ Ì≈Ú∂∫ Í≈Âø‹Ò∆ Á∂ ÔØ◊ Ù≈√Âapple ˘ Ó≥ȉ Ú≈Ò∆¡ª ’¬∆ Ë≈apple≈Úª √È B Íapple
√ØÒ∑Ú∆∫ ÙÂ≈ÏÁ∆ Â∂ ¡appleøÌ «Ú⁄ Í≥‹≈Ï Â∂ ¿∞µÂapple∆ «‘øÁ «Ú⁄ ’øÈÍ≈‡∂ ‹Ø◊∆¡ª Á≈ ˜Øapple √∆ C Â∂
«¬‘ √≈apple∂ ◊Øapple÷ È≈Ê Á∂ ⁄∂Ò∂ √È D Õ ¡ÒÓØÛ≈ Á∂ ¡≈Ò∂ Áπ¡≈Ò∂ Á∂ «¬Ò≈’∂ «Ú⁄ Óº· ω≈ ’∂
apple«‘øÁ∂ √ÈÕ «¬È∑ª Á∆¡ª ¡◊Ø∫ Ï≈appleª √øÍappleÁ≈Úª E √È Â∂ ‘apple √øÍappleÁ≈ Á∂ ‹Ø◊∆ Úº÷ Úº÷ Óº·≈
«Ú⁄ apple«‘øÁ∂ √ÈÕ
’«‘øÁ∂ ‘È «’ ‹ÁØ∫ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï «¬√ ‹Ø◊∆¡ª Á∂ ¡√Ê≈È ’ØÒ Í‘øπ⁄∂ ª
¿∞È∑ª Á∂ √≈Ê∆ Ì≈¬∆ ÓappleÁ≈È∂ ˘ Ï‘π Ìπ÷ Òº◊∆Õ ¿∞È∑ª È∂ ‹Ø◊∆¡ª Á∂ ¡√Ê≈È ÂØ∫ ¿∞√˘ ’∞fi
÷≈‰ Ú≈√Â∂ Óø◊‰ Ò¬∆ «’‘≈ Íapple ‹Ø◊∆¡ª È∂ «¬È’≈apple ’apple «ÁºÂ≈Õ ◊πapple» √≈«‘Ï È∂ ÓappleÁ≈È∂ ˘
«’‘≈ «‹√ «Ïapple¤ ‘∂· ¡√∆∫ ÏÀ·∂ ‘ª «¬√ Á≈ ÎÒ Âø» ÷≈ ÒÀÕ ÓappleÁ≈È≈ ¿π√ appleπ÷ Â∂ ⁄Û∑ «◊¡≈,
A. Áπapple◊≈ «ÍºÍÒ ‘ÒÁÚ≈È∆ ÂØ∫ ‹ø◊Ò «Ú⁄ ‹ªÁ∆ «¬’ √Û’ Â∂ ‘À «‹√ Â∂ ‡appleº’ ¡≈«Á ⁄Ò √’Á∂
‘ÈÕ «¬‘ Áπapple◊≈ «ÍºÍÒ ‘ÒÁÚ≈È∆ ÂØ∫ BE Ó∆Ò ‘À Â∂ Î∂apple H Ó∆Ò Í‘≈Û∆ apple√Â∂ Â∂ ÍÀÁÒ ‘∆ ‹≈ √’Á∆≈ ‘ÀÕ «Ú√≈÷
Á∆ Í»appleÈÓ≈Ù∆ ˘ ‘apple √≈Ò √Ã∆ ◊πapple» «√øÿ √Ì≈ ‘ÒÁÚ≈È∆ «¬√ ¡√Ê≈È Â∂ Ô≈Âapple»¡ª ˘ ÒÀ ‹≈‰ Á≈ ÍÃÏøË ’appleÁ∆
‘ÀÕ «¬√ ‹ø◊Ò «Ú⁄ Ù∂apple ⁄∆Â∂ Ï‘π ‘È «¬√ Ò¬∆ «¬’ºÒ≈ Áπº’Ò≈ Ô≈Âapple» «¬Ê∂ Í‘πø⁄ È‘∆∫ √’Á≈Õ
B. ‹Ø◊∆ ““ÙÏÁ”” ·∆’ Âapple∑ª Í«Â‹Ò Á∆ «¯Ò≈√¯∆ ˘ Ó≥ȉ Ú≈«Ò¡ª Ò¬∆ Úapple«Â¡≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ””
Religious Sects of the Hindus H. H. Wilson. apple∆Ò∆‹√ √À’‡√ ¡≈¯ Á∆ «‘øÁ»˜ AIEH, Í≥È≈ AAF
C. È≈Ê √≥ÍappleÁ≈, ‚≈: ‘˜≈apple∆ ÍÃÙ≈Á «ÁÚ∂Á∆, Ú≈apple≈È√∆ AIFF, Í≥Ò≈ A@, AIHA ÓappleÁÓÙπÓ≈apple∆
¡È∞√≈apple ¿πºÂapple ÍÃÁ∂Ù «Ú⁄ ◊Øapple÷ È≈Ê∆¡ª Á∆ √ø«÷¡≈ BH,HAF √∆Õ
D. ◊Øapple÷ È≈Ê Á√Ú∆∫ ÙÂ≈ÏÁ∆ ¬∆√Ú∆ «Ú⁄ ‘ج∂ Ó≥È∂ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ Ùø’apple ¡⁄≈apple∆¡≈ Á∂ «Í¤Ø∫ «‘øÁ» ËappleÓ
Á∂ √Ì ÂØ∫ Íë√ºË È∂Â≈ ‘ج∂ «ÏÃ◊√ Á∂ «Ú⁄≈apple ¡È∞√≈apple «¬‘ ˜apple»apple ͺ¤Ó ¿∞µÂapple∆ «‘øÁ «Ú⁄ «ÚÙ∂Ù ’apple ’∂ «ÍÙ≈Úapple
Â∂ «˜Ò≈ «‹‘ÒÓ «Ú⁄ apple‘∂ ‘؉◊∂ «’«’ ¿∞Ê∂ «¬È∑ª Á∂ Íπapple≈‰∂ ¡√Ê≈È ◊Øapple÷ ‘‡Û∆ Â∂ ◊Øapple÷ «‡ºÒ≈ ÓΩ‹»Á ‘ÈÕ
«¬È∑ª Á≈ ’ÊÈ ¡ÏπÒ ¯˜Ò È∂ Ú∆ ¡’Ïapple-È≈Ó∂ «Ú⁄ ’∆Â≈ ‘ÀÕ Ú∂÷Ø È≈Ê √øÍappleÁ≈ ‘˜≈apple∆ ÍÃÙ≈Á Í≥È≈ A@F Â∂
apple∆Ò∆‹√ ¡≈¯ Á∆ «‘øÁ»˜ Í≥È≈ AAI
E. ◊Øapple÷ Í≥Ê∆ Óºπ÷ Ï≈appleª √≈÷ª «Ú⁄ Úø‚∂ ‘ج∂ ‘ÈÕ «¬‘ Ï≈appleª √≈÷ª «¬‘ ‘È :- √ÂÔÈ≈Ê∆, ËappleÓ È≈Ê∆,
apple≈Ó Í≥Ê, ȇ∂ÙÚapple∆, ’È‘Û, ’«ÍÒ≈È∆, ÏÀapple≈◊, Ó≈È È≈Ê∆, ¡≈¬∆Í≥Ê∆, ◊ø◊≈È≈Ê∆Õ Ú∂÷Ø, È≈Ê √øÍappleÁ≈, Í≥È≈
ABÕ
«¬’ appleÚ≈«¬Â ¡È∞√≈apple «ÙÚ (¡≈Á∆ È≈Ê) Á∂ Á∂ ⁄∂Ò∂ √È Ó«√øÁapple È≈Ê Â∂ ‹Ëapple È≈ÊÕ Ó«√øÁapple
È≈Ê Á∂ ⁄∂Ò∂ ’ÈÍ≈‡∂ ‹Ø◊∆ √È Â∂ ‹Ëapple È≈Ê Á∂ ⁄∂Ò∂ √≈Ï ’øÈ apple÷Á∂ √ÈÕ «¬È∑ª ÁØ‘ª «Ú⁄ ÒÛ≈¬∆ ‘ج∆Õ ‹Ëapple
È≈Ê ‘≈apple «◊¡≈ Â∂ ’ÈÍ≈‡∂ ‹Ø◊∆¡ª Á∆ «‹ºÂ ‘ج∆Õ Í≥‹≈Ï Á≈ Íë√ºË √«≤‘apple ‹Ëapple, ‹Ëapple È≈Ê Á∂ Ȫ Â∂ ‘∆
«Í¡≈ ‹≈ÍÁ≈ ‘À (Ú∂÷Ø ‹Ëapple «‚√«‡z’‡ ◊˜∂‡∆¡apple)Õ Ó«√øÁapple È≈Ê Á≈ √Ì ÂØ∫ Íë√Ë ⁄∂Ò≈ ◊Øapple÷ È≈Ê ‘Ø«¬¡≈
‘ÀÕ √ØÒÚ∆∫ ÙÂ≈ÏÁ∆ ¬∆√Ú∆ Á∂ ¡appleøÌ «Ú⁄ Í≥‹≈Ï ÂØ Âapple≈¬∆ Á∂ «¬Ò≈’∂ «˜Ò≈ ¡ÒÓØÛ≈ Â∂ ÈÀÈ∆Â≈Ò «Ú⁄ ◊Øapple÷
Í≥Ê∆¡ª Á≈ ‘∆ ˜Øapple √∆Õ

iBw;kyh gozgok 39
«¬‘ «¬’ apple∆·∂ Á≈ Áappleı √∆ Â∂ «¬√ Á≈ ÎÒ Ú∆ apple∆·≈ √∆ Íapple «¬‘ apple∆·∂ ’ΩÛ∂ ‘؉ Á∆ ʪ «Óº·∂
√ÈÕ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ È≈Ó Ò∂Ú≈ «¬√ Áappleº÷ ˘ √«Â’≈apple È≈Ò apple∆·≈ √≈«‘Ï ’«‘øÁ∂ ‘È
Â∂ «¬√ Áapple÷ Á≈ ÎÒ ‘π‰ Ú∆ ¿∞√∂ Âapple∑ª «Óº·≈ ‘ÀÕ Ï‘π Á»apple Á»apple Â’ ÒØ’ ¿∞√ apple∆·∂ Á∂
ÍappleÙ≈Á ˘ ÒÀ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ apple∆·≈ √≈«‘Ï Á∆ Á∂÷ Ì≈Ò ‹Ø◊∆¡ª Á∂ ‚∂apple∂ Á≈ Ó‘ø ‘∆ ’appleÁ≈ ‘ÀÕ
‘π‰∂ ‘∆ «¬’ ¤Ø‡≈ «‹‘≈ ¤ºÍapple ¿∞Ê∂ Í≈«¬¡≈ Á«√¡≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
«¬√ ¡√Ê≈È ÂØ∫ ⁄Ò ’∂ ◊πapple» ‹∆ «Á¿∞‘≈ ÈÁ∆ Á∂ ’ØÒ ¿∞√ ¡√Ê≈È Â∂ ¡≈ ◊¬∂ «‹√
˘ ¡º‹ ’Ò È≈È’-ÓÂ≈ ’«‘øÁ∂ ‘È Â∂ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ √Ó∂∫ ¿∞√ ˘ ◊Øapple÷-ÓÂ≈ ‹ª
«√ºË-ÓÂ≈ A ’«‘øÁ∂ √ÈÕ «¬¬ ¡√Ê≈È apple∂·≈ √≈«‘Ï ÂØ∫ Í‘≈Û∆ apple≈‘ Â∂ C@ Ó∆Ò ‘ÀÕ Íapple
‘ÒÁÚ≈È∆ ÂØ∫ ‘Ø’∂ ’ج∆ √ºÂapple Ó∆Ò Á∂ ’apple∆Ï ‘À B Õ ◊πapple» ‹∆ ◊Øapple÷-ÓÂ∂ ¡≈ ’∂ «¬’ «ÍºÍÒ ÊÒ∂
ÏÀ· ◊¬∂ C Õ «¬Ò≈’∂ Á∂ ¡√Ò Ú√È∆’, «‹È∑ª ˘ Ë≈apple» «’‘≈ ‹ªÁ≈ ‘À, «¬√ «ÍºÍÒ ˘ Í≥‹≈
√≈«‘Ï ’«‘øÁ∂ ‘ÈÕ ¿∞È∑ª Á≈ «ÚÙÚ≈√ ‘À «’ «¬√ Á∂ ‘apple ͺÂ∂ Â∂ Í‹≈ Ò◊Á≈ ‘ÀÕ Á∆Ú≈Ò∆ Á∂
√Ó∂∫ Â∂ ‹ÁØ∫ «¬Ê∂ Ó∂Ò≈ Ò◊Á≈ ‘À «¬‘ ÒØ’ ‘˜≈appleª Á∆ «◊‰Â∆ «Ú⁄ «¬Ê∂ ¡≈¿∞∫Á∂ ‘È Â∂
““Í≥‹≈ √≈«‘Ï ’∆ ‹À”” ““Í≥‹≈ √≈«‘Ï ’∆ ‹À”” Á∆¡ª ◊»ø‹ª Í≈¿∞∫Á∂ ‘È D Õ ’appleÂ≈apple Á∂ appleø◊ ‘È
«¬¬ «ÍºÍÒ Ú∆ ¡≈Ó «ÍºÍÒ Á∂ Áapple÷ª Úapple◊≈ È‘∆∫ ‘ÀÕ «¬√ Á≈ ‘apple «¬’ ͺÂ≈ ‘«apple¡≈Ò∆ È≈Ò
ÌappleÍ»apple, ¡≈Ó «ÍºÍÒ Á∂ ͫ¡ª È≈ÒØ∫ «˜¡≈Á≈ ÓπÒ≈«¬Ó Â∂ ‘apple ͺÂ∂ Â∂ «¬’ ÂØ∫ ÚºË È∞’«Â¡ª
Á∂ «ÈÙ≈È ‘ÈÕ È≈Ò ‘∆ Ú∆‘ ◊˜ Á∆ Á»apple∆ Â∂ È≈È’-ÓÂ∂ ◊πappleÁÚ≈apple∂ «Ú⁄ «¬’ ‘Øapple «ÍºÍÒ ‘À
Íapple ¿∞‘ «ÍºÍÒ «ÏÒ’∞Ò √≈Ë≈apple‰ ‘À Â∂ Í≥‹≈Ï √≈«‘Ï «ÍºÍÒ Ú≈Ò∆ ¿∞√ «Ú⁄ ’ج∆ ◊ºÒ È‘∆∫
‘ÀÕ ◊πapple» ‘apple ◊Ø«ÏøÁ «√øÿ √≈«‘Ï È∂ Ï≈Ï≈ ¡ÒÓ√ ˘ Ì∂«‹¡≈ Â∂ ¿∞È∑ª È∂ «‘øÓ È≈Ò «¬√
A. ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ Â∂ Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «¬√ ¡√Ê≈ÈÈ Á≈ Ȫ È≈È’-ÓÂ≈ «Ò«÷¡≈ ‘ÀÕ
Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ ◊Øapple÷-ÓÂ≈ «Ò«÷¡≈ ‘ÀÕ «Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «¬√ ¡√Ê≈È,
Á≈ ’ÊÈ È‘∆∫ ‘ÀÕ Ï≈Ú≈ √apple»Í Á≈√ ̺Ò∂ È∂ «¬√ Á≈ Ȫ «√Ë-ÓÂ≈ «Ò«÷¡≈ ‘À :-
apple≈‹≈ ’Ó≈¿± Á∂√ Ó∂ «√Ë-ÓÂ≈ ¡√Ê≈ÈÕ
«√Ë ¿∞‘≈ Ó∂Ò≈ ’appleÀ ‘≈ ¡≈¬∂ «’ÃÍ≈ «ÈË≈ÈÕ
B. apple∆·≈ √≈«‘Ï ÂØ∫ DB Ó∆Ò ‘ÒÁÚ≈È∆ ‘ÀÕ ‘ÒÁÚ≈È∆ ÂØ∫ «’º¤Ø Â’ apple∂ÒÚ∂ Ò≈¬∆È ‘À Â∂ «’º¤Ø ÂØ∫ È≈È’-
ÓÂ≈ ’ج∆ Í≥fi∆ Ó∆Ò ‘ÀÕ È≈È’-ÓÂ∂ ‹≈‰ Ú≈√Â∂ Í∆Ò∆Ì∆ ÂØ∫ ¤Ø‡∆ apple∂Ò Â∂ ÷‡∆Ó≈ √‡∂ÙÈ Â∂ Íπ‹ ‹≈¬∆Á≈ ‘ÀÕ
÷‡∆Ó≈ ÂØ∫ Í¤Ó ÚÒ ‚ÀÓ Á∂ È≈Ò È≈È’-ÓÂ≈ Á√ Ó∆Ò Á∂ ’apple∆Ï ‘ÀÕ
C. ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «Ò«÷¡≈ ‘À «’ ◊πapple» ‹∆ «¬’ ÏØ‘Û Á∂ appleπÍ ‘∂· ¡≈ ’∂ ÏÀ· ◊¬∂Õ
«Ó‘appleÏ≈È Á∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «¬√ Ï≈Ï∂ ’∞fi È‘∆∫ «Ò«÷¡≈Õ Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ Â∂ Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆
«Ú⁄ «ÍºÍÒ ÊÒ∂ ÏÀ·‰≈ «Ò«÷¡≈ ‘À ‹Ø ·∆’ ‘À «’«’ ¿∞‘ «ÍÍÒ ‘π‰ Â’ ÓΩ‹»Á ‘ÀÕ
D. Ú≈‹Ï-¿∞Ò-¡apple˜ Íapple◊È≈ È≈È’-ÓÂ≈, «‘√∆Ò «’ÒÍπapple∆ «˜Ò≈ ÈÀÈ∆Â≈Ò ACAD ¯√Ò∆ (AI@F-
@G) ¬∆√Ú∆ Á∂ ⁄ØÊ∂ ’ª‚ «Ú⁄ «Ò«÷¡≈ ‘À “Ò◊≈È Ú√»Ò ’appleÈ Ú∂Ò∂ ‘apple «¬’ ¡≈√≈Ó∆ ’ØÒØ∫ «¬’ appleπ«Í¡≈ Í≥‹≈ √≈«‘Ï
Á∂ Ó‘ø Ҭ∆ Ú√»Ò ’∆Â≈ ‹≈Ú∂◊≈Õ” Ò∂÷’∂ È∂ Ú≈‹Ï-¿∞Ò-¡apple˜ Á∆ È’Ò «◊¡≈È∆ ‘apple⁄appleÈ «√øÿ ÓÀÈ∂‹apple
◊πappleÁÚ≈apple≈ È≈È’-ÓÂ≈ ’ØÒØ∫ ËøÈÚ≈Á √«‘ Í≈ÃÍ ’∆Â∆ √∆Õ

iBw;kyh gozgok 40
¡√Ê≈È ˘ ¿∞‹≈◊apple ’∆Â≈ A Õ ‹Ø◊∆¡ª È∂ ¬∆apple÷≈ È≈Ò «¬√ «ÍºÍÒ ˘ √≈Û «ÁºÂ≈Õ Î∂apple
¡ÒÓ√ ‹∆ Á∂ √ºÁ∂ Â∂ √Ã∆ ◊πapple» ‘apple ◊Ø«ÏøÁ √≈«‘Ï È≈È’-ÓÂ∂ Íπº‹∂Õ ¿∞È∑ª È∂ «¬√ «ÍºÍÒ
Á∆¡ª ‹Û∑ª «Ú⁄ ’∂√apple Á≈ ’‡Øapple≈ ÿØÒ ’∂ Í≈«¬¡≈ B Õ ¿π√ √Ó∂∫ ÂØ∫ «¬‘ «ÍºÍÒ ‘apple≈ Ìapple≈ Â∂
«¬√Á∂ ‡≈‘‰ Ò≈Ò È˜apple ¡≈¿∞∫Á∂ ‘ÈÕ
«¬√ «ÍºÍÒ ‘∂·ª ÏÀ· ’∂ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï È∂ Ì≈¬∆ ÓappleÁ≈È∂ ˘ Ë»‰∆ Ï≈Ò‰ Ò¬∆
«’‘≈Õ ÓappleÁ≈È≈ Òº’Ûª «¬’º·∆¡ª ’apple ’∂ «ÍºÍÒ Á∂ ’ØÒ Ë»È∆ ‹Ò≈‰ Ò¬∆ ‹Ø◊∆¡ª ’ØÒØ∫ ¡º◊
ÒÀ‰ «◊¡≈Õ ‹Ø◊∆¡ª È∂ ¡º◊ Á∂‰ ÂØ∫ «¬È’≈apple ’apple «ÁºÂ∆Õ Íapple ÓappleÁ≈È≈ «’√∂ Âapple∑ª ¡º◊ ÍÃ≈ÍÂ
’appleÈ «Ú⁄ √ÎÒ ‘Ø«¬¡≈ Â∂ ¿∞√ È∂ Ë»‰∆ Ï≈Ò∆Õ ¿π√ apple≈ √÷ Ó∆∫‘ ‘È∂apple∆ ¡≈¬∆Õ ’«‘øÁ∂ ‘È
«’ √Ì ‹Ø◊∆¡ª Á∆¡ª Ë»‰∆¡ª Ïπfi ◊¬∆¡ª ’∂ÚÒ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∆ Ë»‰∆ ÏÒÁ∆ apple‘∆ C Õ
√Ú∂apple∂ ¿π· ’∂ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ˘ Í≈‰∆ Á∆ ÒØÛ Í¬∆ ª ¿∞È∑ª È∂ ÓappleÁ≈È∂ ˘
Í≈‰∆ «Ò¡≈¿∞‰ Ò¬∆ Ì∂«‹¡≈Õ ‹Ø◊∆¡ª È∂ ÓappleÁ≈È∂ ˘ Í≈‰∆ Á∂‰ ÂØ∫ «¬È’≈apple ’apple «ÁºÂ≈Õ
◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï È∂ ÓappleÁ≈È∂ ˘ ¿∞µÂapple ÚÒ ‹≈‰ Á≈ Ï⁄È ’∆Â≈Õ ÓappleÁ≈È≈ ÁØ «ÂøÈ
¯appleÒª◊ Â∂ ‹≈ ’∂ «¬’ ÈÁ∆ «Ú⁄Ø∫ Í≈‰∆ ÒÀ ¡≈«¬¡≈Õ «¬√ ÈÁ∆ Á≈ Ȫ ÎΩÛ∆ ◊ø◊≈ √∆ D ‹Ø
◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∆ Ô≈Á «Ú⁄ apple«÷¡≈ √∆Õ «¬‘ √≈apple∆ ÈÁ∆ ‘π‰ «Á¿∞‘≈ ‚ÀÓ «Ú⁄ ¡≈ ◊¬∆
‘ÀÕ √Ê≈«È’ «√º÷ª Á∂ ˜Øapple Á∂‰ Â∂ ¿∞µÂapple ÍappleÁ∂Ù √apple’≈apple È∂ ÎΩÛ∆ ◊ø◊≈ Á∂ ’∞fi ⁄Ù«Ó¡ª ˘
«¬’ ÷»‘ Á∆ Ù’Ò Á∂ ’∂ ¿∞√ Á∆¡ª ’øÊ≈ ˘ ÍπÒ apple≈‘∆∫ ÏøË È≈Ò ‹ØÛ «ÁºÂ≈ ‘ÀÕ ÷»‘ «Ú⁄ ÁØ‘ª
A. ¡Ωappleø◊˜∂Ï Á∂ √Ó∂∫ «Ò÷∆ Íë√ºË Íπ√Â’ ÷πÒ≈√≈-¿∞Â∞-ÂÚ≈apple∆÷ «¥Â √π‹≈È apple≈¬∂ Ìø‚≈apple∆ «Ú⁄ «Ò«÷¡≈
‘À :-
È≈È’ ÓÂ≈ ‹≈¬∂√ «’ Óπapple∆Áª Ú≈ Óπ¡Â«’ºÁ≈«È Ï≈Ï≈ È≈È’
‘π‹»Ó ÈÓ»Á≈ «È¡≈«¬Ù Ï‹≈ ¡≈ÚπappleÁøÁÕ
B. «¬«Â‘≈√’ ◊πappleÁÚ≈apple≈ √Ã∆ È≈È’-ÓÂ≈, ÍÃ’≈Ù’ ◊πappleÁÚ≈apple≈ ÍÃÏøË’ ’Ó∂‡∆ È≈È’-ÓÂ≈ («˜Ò≈
ÈÀÈ∆Â≈Ò) Í≥È≈, AB
C. È≈È’-ÓÂ∂ Á∂ Óπ÷ ¡√Ê≈È Á≈ ‹Ø Ïapple≈ÓÁ≈ «ÍºÍÒ √≈«‘Ï Á∂ √≈Ó∑‰∂ ‘À ¿∞Ê∂ Ë»‰∆ √≈«‘Ï Á∆ ʪ
√πapple«÷¡Â ‘À «‹√ Â∂ «¬‘ ÏØ‘È Ò◊≈ ‘À, “’Û≈’∂ Á∆ √appleÁ∆ apple≈ ˘ ÓappleÁ≈È≈ ‹∆ Á∂ ¡º◊ Ó≥◊‰ ÂØ∫ «√Ë≈ È∂ ÓappleÁ≈È∂
˘ ÓıΩÒ ’∆Â≈ Â∂ ¡º◊ È≈ «ÁºÂ∆Õ apple≈ ˘ ˜ØappleÁ≈apple ‘È∂apple∆ Â∂ Ó∆∫‘ «Í¡≈ ª «√ºËª Á∆¡ª Ë»‰∆¡ª Ïπfi ◊¬∆¡ª Â∂
√Ã∆ ◊πapple» È≈È’ ‹∆ Á∆ Ë»‰∆ ÏÒ‰ Ò◊ ͬ∆”Õ Á∆Ú≈Ò∆ Á∂ √Ó∂∫ Â∂ Á»apple Á»apple ÂØ∫ Ë≈apple» ÒØ’ ‹Ø Âapple≈¬∆ Á∂ «¬Ò≈’∂ Á∂
¡√Ò∆ Ú√È∆’ ‘È, «¬√ Ë»‰∆ Á∆ apple≈÷ ÒÀ‰ ¡≈Á∂ ‘ÈÕ ÈÚ∂∫ ‹Ó∂∫ Ï⁄∂ Á∂ ‘ºÊ «‹È∂ ÍÀ√∂ ¡≈ ‹≈‰ Ë»‰∆ Á∆ Ì∂‡
’apple Á∂∫Á∂ ‘È Â∂ ¿∞È∑ª ’≈ˆ‹ª Á∆¡ª ÍπÛ∆¡ª ω≈ Á∂∫Á∂ ‘È «‹È∑ª Â∂ “√«ÂÈ≈Ó” ¤«Í¡≈ ‘πøÁ≈ ‘ÀÕ AIFG Á∆ Á∆Ú≈Ò∆
˘ Ë»¡ª √≈«‘Ï Á∆ E@@@ appleπÍÀ Á∆ ⁄Û ‘ج∆ √∆Õ «¬√ ⁄Û∑ «Ú⁄ √ØÈ≈, ⁄ªÁ∆, ¤‹∂ Â∂ ‘Øapple ’¬∆ ’∆ÓÂ∆ Ú√±¡ª
Ú∆ ‘πøÁ∆¡ª ‘ÈÕ
D. √Ê≈È’ appleÚ≈«¬Â ‘À Â∂ «ÚÙÚ≈√ ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ ‘À «’ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï È∂ ¡≈͉∆ ¡≈ÂÓ’ Ù’Â∆
È≈Ò ÓappleÁ≈È∂ ˘ ÎΩÛ∆ Á∂ ’∂ «¬‘ ÈÁ∆ Í‘≈Ûª ÂØ∫ Ó≥◊Ú≈¬∆ √∆Õ «¬√∂ ’apple’∂ «¬√ Á≈ Ȫ ÎΩÛ∆ ◊ø◊≈ ‘ÀÕ Âapple≈¬∆
Á∂ «¬Ò≈’∂ «Ú⁄ ÎΩÛ∆ ◊ø◊≈ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∆ ¡«Ó‡ Ô≈Á◊≈apple ω ◊¬∆ ‘ÀÕ

iBw;kyh gozgok 41
Í≈«√¡ª Â∂ Í¿∞Û∆¡ª ω≈ «ÁºÂ∆¡ª ‘È Âª ‹Ø Ô≈Âapple» ÷»‘ «Ú⁄ ‘∂·ª ¿∞µÂapple ’∂ ⁄appleÈ≈«ÓàÒÀ
√’‰ A Õ ÏøË È≈Ò ‹Ø Í≈‰∆ «¬’º·≈ ’∆Â≈ ‘À ¿∞√ Á≈ Ȫ¿∞∫ È≈È’-√≈◊apple apple«÷¡≈ ‘ÀBÕ «¬√
‚ÀÓ Á≈ ÓØ‘≈‰≈ «‹ÊØ∫ Í≈‰∆ ¤«‚¡≈ ‹ªÁ≈ ‘À, È≈È’-ÓÂ∂ ◊πappleÁÚ≈apple∂ ÂØ∫ ÁØ Ó∆Ò Â∂ ‘ÀÕ
‹ÁØ∫ ‹Ø◊∆¡ª È∂ «¬‘ Ú∂«÷¡≈ «’ ¿∞‘ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï È≈Ò È≈-«ÓÒÚapple‰
’apple’∂ ¿πÈ∑ª ˘ ¡Ω÷≈ Â∂ ‘Àapple≈È È‘∆∫ ’apple √’∂ ª ¿∞‘ ◊πapple» ‹∆ Á∆ Ó‘≈È Ù÷√∆¡Â ÂØ∫ ÍÃÌ≈«ÚÂ
‘ج∂ Â∂ ◊πapple» ‹∆ ’ØÒ √≈apple∂ «¬’º·∂ ‘Ø ’∂ ¡≈ ◊¬∂ Â∂ Íπº¤‰ Òº◊∂ Â∞‘≈‚≈ ◊πapple» ’Ω‰ ‘À Â∂ Â∞√ª «’√
ÂØ∫ Á∆«÷¡≈ Ò¬∆ ‘À? Ù≈«¬Á «¬‘Ø ÍÃÙÈ ¿∞È∑ª ’ØÒØ∫ «√ºËª È∂ Ú∆ Í‘≈Ûª Â∂ Íπº¤∂ ‘؉◊∂Õ «¬√
Ò¬∆ ¿∞È∑ª È∂ ¿∞µÂapple «Ú⁄ «¬‘ ÙÏÁ Í«Û∑¡≈ :-
’¿∞‰ Âapple≈‹∆ ’¿‰∞ ÂπÒ≈ Â∂apple≈ ’Ú‰∞ √apple≈Î ÏπÒ≈Ú≈
’¿π‰ ◊πapple» ’∂ Í«‘ Á∆«÷¡≈ Ò∂Úª ’À Í«‘ Óπ´ ’apple≈ÚªÕ
Ó∂apple∂ Ò≈Ò ‹∆¿∞ Â∂apple≈ ¡≥Âπ È ‹≈‰≈
Âø» ‹Ò Ê«Ò Ó‘∆¡Ò Ì«appleÍπ«apple Ò∆‰≈ ± ¡≈Í∂ √appleÏ √Ó≈‰≈Õ
ÓÈ∞ Âapple≈‹∆ «⁄ Â∞Ò≈ Â∂apple∆ √∂Ú √apple≈Î ’Ó≈Ú≈
ÿ‡ ‘∆ Ì∆«apple √Ø √‘π ÂØÒ∆ «¬È «Ï«Ë «⁄ apple‘≈Ú≈
¡≈Í∂ ’ø‚≈ ÂØÒ Âapple≈‹∆ ¡≈Í∂ ÂØÒ‰ ‘≈apple≈
¡≈Í∂ Á∂÷À ¡≈Í∂ Ï»fi∂ ¡≈Í∂ ‘À Ú‰‹≈apple≈
¡≥ËÒ≈ È∆⁄ ‹≈ ÍappleÁ∂√∆ «÷È ¡≈ÚÀ «Â´ ‹≈ÚÀÕ
Â≈ ’∆ √ø◊«Â È≈È’∞ apple‘Á≈ «’¿∞ ’«apple Ó»Û≈ Í≈ÚÀ C Õ
[√»‘∆ Ó‘Ò≈ 1Õ 9Õ (730)]
A. «¬‘ ÷»‘ AIFB ¬∆√Ú∆ «Ú⁄ Ï«‰¡≈ ‘ÀÕ
B. ‚ÀÓ Á∂ ’ø‡appleØÒ apple»Í Â∂ ω∂ Úº‚∂ ÁappleÚ≈˜∂ ¿∞Â∂ È≈È’-√≈◊apple «Ò«÷¡≈ ‘À Â∂ ¿∞√ Á∂ ‘∂·ª Ïapple≈ÓÁ∂
«Ú⁄ ¡≥◊Ã∂˜∆ Â∂ «‘øÁ∆ «Ú⁄ «¬‘ «Ò÷ ¿π’apple∆ ‘ÀÕ ¡≥◊apple∂˜∆ Á∆ «Ò÷ «¬√ Âapple∑ª ‘À :-
Dam on the river Deoha is 12 miles long and has cost of Rs. 1.80 crores. It has been
named after his holiness Guru Nanak who worshiped for some time in this area. The water from
this Sagar is to feed a net work of canals in Rohilkhand Division which was hitherto fed by Sarda
Canal. Through Sarda Deoha feeder Duni pick-up weir is situated at a distance of 16 miles from here
down stream this reservioir in river Deoha is picked up at Duni weir. The water in the Sarda Canal
thus saed by construction of this reservoir is now being utilised in extending irrigation in th ecentral
an eastern districts of U.P. Annual irrigation proposed : 96750 acres date of start April, 1956, date
of completion June, 1962.
C. ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ Â∂ Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ ◊πapple» ‹∆ Á≈ «¬‘ ÙÏÁ ¿∞⁄≈appleÈ≈
«Ò«÷¡≈ ‘À Â∂ Ú≈appleÂ≈ Ú∆ ÁØ‘ª ‹ÈÓ √≈÷∆¡ª «Ú⁄ ¬∂√∂ Âapple∑ª ‘À ‹Ø ·∆’ ‹≈ÍÁ∆ ‘ÀÕ Ì≈¬∆

iBw;kyh gozgok 42
‹Ø◊∆ ◊πapple» ‹∆ Á∂ «¬√ ÙÏÁ È≈Ò √øÂ∞Ù‡ È≈ ‘ج∂ «’¿∞∫«’ ¿∞È∑ª Á≈ ¡È∞ÌÚ Ï≈‘appleÒ∂
Ì∂÷ ¡≈«Á ÂØ∫ ¿∞⁄∂apple≈ È‘∆∫ √∆Õ √Ø ¿∞È∑ª ◊πapple» ‹∆ ˘ ÍÃ∂«apple¡≈ «’ ¿∞‘ ‹Ø◊∆ Ï‰È Â∂ ¿∞È∑ª Úª◊»
apple«‘‰Õ «¬√ Â∂ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï È∂ «¬‘ ÙÏÁ Í«Û∑¡≈ : -
‹Ø◊π È «÷≥Ê≈, ‹Ø◊π È ‚ø‚À ‹Ø◊π È Ì√Ó ⁄Û≈¬∆¡À
‹Ø◊π È Ó≥πÁ∆ Ó»ø‚ Óπø‚≈«¬¡À ‹Ø◊π È «√øŸ∆ Ú≈¬∆¡À
¡≥‹È Ó≈«‘ «Èappleø‹«È apple‘∆¡À ‹Ø◊ ‹π◊«Â «¬Ú Í≈¬∆¡ÀÕ
◊Ò∆ ‹Ø◊π È ‘ج∆Õ ¬∂’ «ÁzÙ«‡ ’«apple √Ó√«apple ‹≈‰À ‹Ø◊∆ ’‘∆¡À √ج∆
‹Ø◊π È Ï≈‘«apple ÓÛ∆ Ó√≈‰∆ ‹Ø◊π È Â≈Û∆ Ò≈¬∆¡À
‹Ø◊π È Á∂«√ «Á√ø«apple ÌÚ∆¡À ‹Ø◊π È Â∆appleÊ È≈¬∆¡À
¡≥‹È Ó≈«‘ «Èappleø‹«È apple‘∆¡À ‹Ø◊ ‹π◊«Â «¬Ú Í≈¬∆¡À
√«Â◊πappleπ Ì∂‡∂ Â≈ √ø√≈ ±‡∂ Ë≈ÚÂ∞ Úapple«‹ apple‘≈¬∆¡À
«Èfiappleπ ‚appleÀ √‘‹ Ëπ«È Ò≈◊À ÿapple ‘∆ Íapple⁄≈ Í≈¬∆¡À
È≈È’ ‹∆ګ¡≈ Ó«apple apple‘∆¡À ¡À√≈ ‹Ø◊π ’Ó≈¬∆¡À
Ú≈‹∂ Ï≈fi‘π «√øŸ∆ Ú≈‹À ¿∞ «ÈappleÌ¿∞ ÍÁπ Í≈¬∆¡À
¡≥‹«È Ó≈«‘ «Èappleø‹«È apple‘∆¡À ‹Ø◊ ‹π◊«Â ¿∞ Í≈¬∆¡ÀÕ A
[√»‘∆ Ó‘Ò≈ 1 Õ 8 Õ (130)]
◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï È∂ «¬√ ÙÏÁ «Ú⁄ ‹Ø◊∆¡ª Á∆ ÙÏÁ≈ÚÒ∆ Úapple ’∂ ¡≈͉≈
«ÁzÙ‡∆’ØÈ Áº«√¡≈ √∆Õ «¬√ Ò¬∆ ‹Ø◊∆¡ª ˘ √Ófi ¡≈ ◊¬∆ Â∂ ¿∞È∑ª È∂ ◊πapple» ‹∆ ˘ «ÈÓ√’≈apple
’∆Â∆Õ ◊πapple» ‹∆ ’∞fi √Óª «¬Ê∂ apple«‘ ’∂ Î∂apple ¡º◊∂ Ú‰‹≈«apple¡ª Á∂ ‡ª‚∂ ‹≈ Íπº‹∂Õ
‡ª‚∂ ‹≈‰≈
◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ÓÂ∂ ÂØ∫ Â’apple∆ÏÈ √º· Ó∆Ò Áº÷‰ ÚºÒ Ú‰‹≈«apple¡ª Á∂ ‡ª‚∂
¡≈¬∂Õ «¬‘ È◊apple ¿π√ √Û’ Â∂ √∆ ‹Ø ¡º‹ ’Ò Óπapple≈Á≈Ï≈Á ÂØ∫ ÈÀÈ∆Â≈Ò ‹ªÁ∆ ‘À B Õ «¬√
È◊apple «Úº⁄ ¿π√ Ú∂Ò∂ Â∂ ‘π‰ Ú∆ «ÚÙ∂Ù ’apple’∂ Ú‰‹≈apple≈ ‹ª ω‹≈apple≈ ‹≈ Á∂ ÒØ’ Ú√Á∂ ‘ÈÕ
«¬øÍ∆apple∆¡Ò ◊˜∂‡∆¡apple ¡È∞√≈apple ¡appleøÌ «Ú⁄ «¬‘ È◊apple Ú‰‹≈«apple¡ª Á≈ ‘∆ «¬’ ÍÛ≈ ‘ØÚ∂◊≈Õ
«¬√ ’apple’∂ «¬√ È◊apple Á≈ Ȫ Ú‰‹≈«apple¡ª Á≈ ‡ª‚≈ ÍÀ «◊¡≈ √∆Õ È◊apple Á∂ Ú√È∆’ Ú‰‹≈apple∂
ÓÈ∆ «√øÿ Á∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «Ò«÷¡≈ ‘À «’ ◊πapple» ‹∆ È∂ «¬Ê∂ ““’ج∆ ÍÛÂ≈ √‘√≈«’appleÂ≈ ’ج∆ ÍÛ∂ Íπapple≈‰≈””
(apple≈Ó’Ò∆ Ó‘Ò≈ A-876) ÙÏÁ ¿∞⁄≈«apple¡≈Õ Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ ‹∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ ‘Øapple Ú∆ ’¬∆ ’apple≈Ó≈ª Áº√∆¡ª
‘È ‹Ø ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ Â∂ Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ È‘∆∫Õ Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ Á≈ «ÚappleªÂ
Ï‘π «Í¤Ø∫ Á≈ «Úappleª ‘À, «¬√ Ò¬∆ ¡√ª ÚÒ≈«¬Â Â∂ Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ Á∂ «Úappleª ˘ √‘∆ Ó≥«È¡≈ ‘ÀÕ
A. «¬‘ ‘∆ ÙÏÁ ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ Â∂ Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ ¿∞⁄≈appleÈ≈ Á«√¡≈ ‘ÀÕ
B. Imperial Gazetteer, of India, «¬øÍ∆apple∆¡Ò ◊˜∂‡∆¡apple ¡≈¯ «¬ø‚∆¡≈, ¡Ω’√¯Øapple‚ AI@H, «‹ÒÁ
BC@, Í≥È≈ BBAÕ

iBw;kyh gozgok 43
Âapple≈¬∆ Á∂ «¬Ò≈’∂ Á∆ ¿∞Í‹ Ë≈È ˘ ÓÀÁ≈Ȫ «Ú⁄ «Ò¡≈ ’∂ Ú∂⁄‰ Á≈ ÚÍ≈apple ’appleÁ∂ √ÈÕ
«¬È∑ª È∂ Ï‘π √≈apple∂ ÷º⁄apple ÿØÛ∂ ¡≈«Á appleµ÷∂ ‘πøÁ∂ √È «‹È∑ª Â∂ ÒºÁ ’∂ ¡È≈‹ ÒÀ ¡≈¿∞∫Á∂ √È A Õ
«¬‘ ÚappleÂÓ≈È «˜Ò≈ apple≈ÓÍπapple (Í«‘Òª «apple¡≈√ apple≈ÓÍπapple) «Ú⁄ apple≈ÓÍπapple ÂØ∫ Â’apple∆ÏÈ ¡º· Ó∆Ò
Â∂ Óπapple≈Á≈Ï≈Á ÂØ∫ Â’apple∆ÏÈ Ï≈appleª Ó∆Ò Á∆ Á»apple∆ Â∂ ¿∞µÂapple «Ú⁄ ‘ÀÕ
◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ‡ª‚∂ È◊apple Á∂ ’ØÒ ¡≈ ’∂ ÏÀ· ◊¬∂Õ ’«‘øÁ∂ ‘È «’ ¿∞√ «ÁÈ
«’√∂ Ú‰‹≈apple∂ Á∂ ÿapple Óπø‚≈ ‹ø«Ó¡≈ √∆ Â∂ ¿∞‘ Ï‘π ÷πÙ∆¡ª ÓÈ≈ apple‘∂ √ÈÕ «Í≥‚ Ú≈√∆ ¿∞√
ÿapple ÓπÏ≈apple’ª Á∂‰ ¡≈¿∞∫Á∂ √ÈÕ «¬È∑ª ÷πÙ∆¡ª ˘ Ú∂÷ ’∂ ÓappleÁ≈È∂ Á∂ ÓÈ «Ú⁄ Íπapple≈‰∆
ÚË≈¬∆¡ª Ó≥◊‰ Á∆ apple∆fi ‹≈◊ ͬ∆ Â∂ √Ã∆ ◊πapple» ‹∆ ’ØÒØ∫ ¡≈«◊¡≈ ÒÀ ’∂ ¿∞√ ÿapple ¡º◊∂ ‹≈
÷ÒØÂ≈Õ ¿π√ Ì∆Û ÌÛº’∂ «Ú⁄ ÓappleÁ≈È∂ Á∆ «’√∂ Ï≈ È≈ Íπº¤∆ Â∂ ¿∞‘ «Èapple≈√Â≈ Ì«apple¡≈
Ú≈Í√ ¡≈«¬¡≈Õ B ◊πapple» ‹∆ È∂ ¿∞√ ˘ √Ïapple Â∂ √øÂØ÷ Á≈ ¿∞ÍÁ∂Ù «ÁºÂ≈Õ
Á∂Ú È∂ È≈Ò «‹√ ÒÛ’∂ Á∆¡ª ¡ÀÈ∆¡ª ÷πÙ∆¡ª Â∂ ⁄≈¡ ÓÈ≈¬∂ ‹≈ apple‘∂ √È ¿∞‘
Á»√apple∂ «ÁÈ ‘∆ Óapple «◊¡≈Õ ÷πÙ∆¡ª Á∆ ʪ √Ø◊ √Ì Í≈√∂ ¤≈ «◊¡≈Õ √Ì appleØ∫Á∂ «Í‡Á∂ ¿∞√ ÿapple
«Ú⁄Ø∫ «È’Ò‰Õ ◊πapple» ‹∆ «¬√ ÿ‡È≈ ÂØ∫ Ï‘π ÍÃÌ≈«Ú ‘ج∂ Â∂ ¿∞È∑ª È∂ «¬‘ ÙÏÁ ¿π⁄≈«apple¡≈ :-
Í«‘Ò∂ Í‘appleÀ appleÀ«‰ ’∂ Ú‰‹≈«apple¡≈ «ÓÂz≈ ‘π’«Ó Í≈«¬¡≈ ◊appleÌ≈«√Õ
¿∞appleË ÂÍπ ¡≥«apple ’apple∂ Ú‰‹≈«apple¡≈ «ÓÂz≈ ÷√Ó √∂Â∆ ¡appleÁ≈«√Õ
÷√Ó √∂Â∆ ¡appleÁ≈«√ Ú÷≈‰À ¿∞appleË «Ë¡≈«È «ÒÚ Ò≈◊≈Õ
È≈Óapple‹≈Áπ ¡≈«¬¡≈ ’«Ò Ì∆«apple Ï≈‘πÛ ‹≈√∆ È≈◊≈Õ
‹À√∆ ’ÒÓ ÚπÛ∆ ‘À Ó√«’ ÂÀ√∆ ‹∆¡Û∂ Í≈«√Õ
’‘π È≈È’ ÍÃ≈‰∆ Í«‘ÒÀ Í‘appleÀ ‘π’Ó Í«¬¡≈ ◊appleÌ≈«√Õ1Õ
Á»‹∂ Í‘appleÀ appleÀ«‰ ’À Ú‰‹≈«apple¡≈ «ÓÂz≈ «Ú√«apple ◊«¬¡≈ «Ë¡≈È∞Õ
‘ÊØ∫ ‘ºÊ È⁄≈¬∆¡À Ú‰‹≈«apple¡≈ «ÓÂz≈ «‹√ ‹√πÁ≈ ÿ«apple’≈È∞Õ
‘ÊØ∫ ‘«Ê È⁄≈¬∆¡À ÍÃ≈‰∆ Ó≈ ’apple‘À √πÂ∞ Ó∂apple≈Õ
⁄∂«Â ¡⁄∂«Â Ó»Û ÓÈ Ó∂apple∂ ¡≥«Â È‘∆∫ ’¤∞ Â∂apple≈Õ
«‹«È apple«⁄ apple«⁄¡≈ «Â√«‘ È ‹≈‰À ÓÈ Ì∆Âapple Ëapple «◊¡≈È∞Õ
’‘π È≈È’ ÍÃ≈‰∆ Á»‹∂ Í‘appleÀ «Ú√«apple ◊«¬¡≈ «Ë¡≈È∞Õ
Â∆‹À Í‘appleÀ appleÀ«‰ ’À Ú‰‹≈«apple¡≈ «ÓÂz≈ ËÈ ‹ØÏÈ «√˙ «⁄Â∞Õ
‘«apple ’≈ È≈Ó È≈ ⁄∂Âapple∆ Ú‰‹≈«apple¡≈ «ÓÂz≈ ÏË≈ ¤∞‡«‘ «‹Â∞Õ
A. ¿∞’Â Õ
B. «¬‘ √≈÷∆ «Ó‘appleÏ≈È, Ï≈Ò≈ Â∂ Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ Á∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ È‘∆∫ ‘ÀÕ ’∂ÚÒ ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆
‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ ‘ÀÕ Íapple È≈È’ ÓÂ∂ ÂØ∫ ◊πapple» ‹∆ Á≈ «¬√ ¡√Ê≈È Â∂ ¡≈¿∞‰≈ Ì»◊ØÒ’ «ÁzÙ‡∆’Ø ÂØ∫ ·∆’ Â∂ ’∞ÁappleÂ∆
√∆ «’«’ «¬‘ ‘∆ apple√Â≈ √Ã∆ ¡◊∂ ‹≈‰ Ú≈√Â∂Õ Ú‰‹≈«apple¡ª ˘ √øÏØËÈ ’apple ’∂ ÙÏÁ ¿∞⁄≈appleÈ≈ Ú∆ «¬√ √≈÷∆
Á∆ ÍπÙ‡∆ ’appleÁ≈ ‘ÀÕ

iBw;kyh gozgok 44
‘«apple ’≈ È≈Ó È ⁄∂Â∂ ÍÃ≈‰∆ «Ï’´ Ì«¬¡≈ √ø«◊ Ó≈«¬¡≈Õ
ËÈ «√¿∞ appleÂ≈ ‹ØÏ«È ÓÂ≈ ¡«‘Ò≈ ‹ÈÓ ◊Ú≈«¬¡≈Õ
ËappleÓ √∂Â∆ ÚÍ≈apple È ’∆ÂØ ’appleÓ È ’∆ÂØ Ó∆Â∞Õ
’‘π È≈È’ Â∆‹À Í‘appleÀ ÍÃ≈‰∆ ËÈ ‹ØÏÈ «√¿∞ «ÓÂ∞Õ
⁄˙ÊÀ Í‘appleÀ appleÀ«‰ ’À Ú‰‹≈«apple¡≈ «ÓÂz≈ Ò≈Ú∆ ¡≈«¬¡≈ ÷∂Â∞Õ
‹≈ ‹«Ó Í’«Û ⁄Ò≈«¬¡≈ Ú‰‹≈«apple¡≈ «ÓÂz≈ «’√∂ È «Ó«Ò¡≈ Ì∂ÂÕ
Ì∂Â∞ ⁄∂Â∞ ‘«apple «’√À È «Ó«Ò˙ ‹≈ ‹«Ó Í’Û ⁄Ò≈«¬¡≈Õ
fi»·≈ appleπÁÈ∞ ‘Ø¡≈ ÁØ¡≈È∂ «÷È Ó«‘ Ì«¬¡≈ Íapple≈«¬¡≈Õ
√≈¬∆ Ú√ Íapple≈Í«Â ‘ج∆ «‹√π «√¿∞ Ò≈«¬¡≈ ‘∂Â∞Õ
’‘π È≈È’ ÍÃ≈‰∆ ⁄¿∞ÊÀ Í‘appleÀ Ò≈Ú∆ ´«‰¡≈ ÷∂ÂÕ A
[√Ã∆ apple≈◊ Ó‘Ò≈ 1 ÿapple 1Õ 1Õ (74)]
’∞fi √Óª ◊πapple» ‹∆ Ú‰‹≈«apple¡≈ Á∂ ‡ª‚∂ apple«‘ ’∂ ¡◊∂ ˘ ‡πapple ͬ∂Õ
¡‹π«Ë¡≈ ‹≈‰≈
Ú‰‹≈«apple¡ª Á∂ ‡ª‚∂ ÂØ∫ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Áº÷‰ Í»appleÏ ˘ ⁄Ò Í¬∂Õ ¿∞√ √Ó∂∫ ÓΩ‹»Á≈
apple≈ÓÍπapple (Í«‘Ò≈ apple≈ÓÍπapple «apple¡≈√Â) Í∆Ò∆Ì∆ ¡Â∂ Ïapple∂Ò∆ Á∂ «˜«Ò¡ª «Ú⁄ ÿ‰∂ ‹ø◊Ò √ÈÕ
¡≈Ï≈Á∆ Ï‘π ÿ‡ √∆ B Õ «¬È∑ª ‹ø◊Òª «Ú⁄ Â∂ Í‘≈Û∆ «¬Ò≈«’¡ª «Ú⁄ apple≈‹Í»Â apple≈‹∂ ’¬∆
√Á∆¡ª «ÁºÒ∆ Á∂ √πÒÂ≈Ȫ È≈Ò ÒÛÁ∂ apple‘∂ C Õ ÎΩ‹ª Á∆ ¡≈Ú≈‹≈¬∆ Ò¬∆ ‹ø◊Ò ’º‡ ’∂ «ÁºÒ∆
Á∂ Ï≈ÁÙ≈‘ª È∂ apple√Â∂ ω≈¬∂ √È D Õ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ √Ó∂∫ «√ø’Áapple ÒØË∆ ˘ Í∆Ò∆Ì∆ Á∂
Í‘≈Û Ï‘π ⁄ø◊∂ Ò◊Á∂ √È Â∂ ¿∞‘ «Ù’≈apple ÷∂‚‰ Ò¬∆ ’¬∆ Ú≈apple∆ «¬√ Í≈√∂ ¡≈«¬¡≈ ’appleÁ≈
√∆ E Õ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ‡ª‚∂ ÂØ∫ ÓΩ‹»Á≈ «˜Ò≈ ÷∂Û∆ Á∂ «¬’ Íπapple≈‰∂ È◊apple ◊ØÒ∂ Íπ‹ ◊¬∂Õ
◊ØÒ≈ È◊apple ÓΩ‹»Á≈ Ò÷∆ÓÍπapple Á∂ ¿∞µÂapple ͺ¤Ó ÚºÒ BB Ó∆Ò ‘ÀÕ «¬√ «¬Ò≈’∂ Á≈ Úº‚≈ Â∆appleÊ
A. «¬‘ ÙÏÁ ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ ““‡ª‚∂ Ú‰‹≈«apple¡ª”” Á∆ √≈÷∆ «Ú⁄ ‘ÀÕ
B. apple≈ÓÍπapple, Óπapple≈Á≈Ï≈Á Â∂ Ïapple∂Ò∆ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Ú∂Ò∂ ¡≈Ï≈Á È‘∆∫ √ÈÕ ¿∞√ √Ó∂∫ «¬√ «¬Ò≈’∂
Á∆ apple≈‹Ë≈È∆ √øÏÒ √∆ ‹Ø ¡º‹ ’Ò «˜Ò≈ Óπapple≈Á≈Ï≈Á Á∆ «‘√∆Ò ‘À Â∂ Óπapple≈Á≈Ï≈Á ÂØ∫ BC Ó∆Ò Áº÷‰ ͺ¤Ó
ÚºÒ ‘ÀÕ
C. Moradabad Distt. Gazetteer. Óπapple≈Á≈Ï≈Á «‚√«‡Ã’‡, ◊˜∂‡∆¡apple ¡Ò≈‘Ï≈Á, AIAA, Í≥È≈
ADC-ADG ¡ÚºË Á∂ «¬√ «¬Ò≈’∂ ˘ ’‡‘∆apple ’«‘øÁ∂ √ÈÕ «¬ÊØ∫ Á∂ «‘øÁ» apple≈‹∂ Óπ√ÒÓ≈È ¯Ω‹ª Á∂ ¡≈¿∞‰ Â∂ ‹ø◊Òª
Â∂ Í‘≈Ûª «Ú⁄ ´’ ‹ªÁ∂ √ÈÕ «¬√ Ò¬∆ Â∂appleÚ∆∫ ⁄ΩËÚ∆∫ Â∂ Í≥ÁappleÚ∆∫ ÙÂ≈ÏÁ∆ «Ú⁄ «ÁºÒ∆ Á∂ Óπ√ÒÓ≈È Ï≈ÁÙ≈‘ª
˘ «¬√ Í≈√∂ Óπ«‘Óª «Ò¡≈¿∞‰∆¡ª ÍÀ∫Á∆¡ª √ÈÕ
D. √Â∫ ÂØ∫ Í«‘Òª «◊¡≈√-¿∞Á-Á∆È ÏÒÏÈ (ABFF-ABHF) È∂ «¬√ «¬Ò≈’∂ «Ú⁄ √Û’ª ωÚ≈¬∆¡ª
√ÈÕ Moradabad District Gazetter. Óπapple≈Á≈Ï≈Á «‚√«‡z’‡ ◊˜∂‡∆¡apple Í≥È≈ ADC.
E. ¿∞’ √Î≈ ADF

iBw;kyh gozgok 45
¡√Ê≈È √∆Õ «¬Ê∂ «ÙÚ Á∂ Ó≥Áapple √ÈÕ Íapple≈⁄∆È ’≈Ò «Ú⁄ ¡È∞Ó≈È Ò≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ ‘À «’ «¬‘
◊ø◊≈ Á∂ «’È≈apple∂ √∆ A Õ Íapple ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ √Ó∂∫ «¬√ Á∂ ÊØÛ∆ Á»apple∆ Â∂ Á«apple¡≈ √≈appleÁ≈ B
Úº◊Á≈ √∆Õ ÷∂Û∆ «˜Ò∂ «Ú⁄ «¬√ Á«apple¡≈ Á≈ È≈¿∞∫ Á«apple¡≈ ⁄Ω’≈ √∆ Â∂ ◊ØÒ≈ È◊apple ÂØ∫ ÊØÛ∆
Á»apple «¬√ «Ú⁄ Ï∂Û∆ apple≈‘∆∫ ¡≈Ú≈‹≈¬∆ ¡appleøÌ ‘Ø ‹ªÁ∆ √∆ C Õ √Ø ◊πapple» √≈«‘Ï ◊ØÒ∂ ÂØ∫ ⁄Ò’∂ ⁄Ω’∆
Á«apple¡≈ «Ú⁄ Ï∂Û∆ Â∂ ÏÀ· ◊¬∂Õ ⁄Ω’∆ Á«apple¡≈ ÏÃ‘Ó ÿ≈‡ Á∂ È∂Û∂ ÿ≈◊apple≈ Á«apple¡≈ «Ú⁄ «ÓÒ
‹ªÁ≈ √∆Õ ÿ≈◊apple≈ D Á«apple¡≈ ¡‹π«Ë¡≈ ‹∆ ‹≈‰ ¡≈¿∞‰ Ú≈Ò∂ Ô≈Âapple»¡ª Ò¬∆ √Îapple Á≈ «ÚÙ∂Ù
√≈ËÈ √∆ E Õ √Ø ◊πapple» ‹∆ ÿ≈◊apple≈ Áπ¡≈apple≈ Ï∂Û∆ «Ú⁄ √Îapple ’appleÁ∂ ÓappleÁ≈È∂ È≈Ò ¡‹π«Ë¡≈ F ‹≈
¿πÂapple∂Õ
¡‹π«Ë¡≈ «Ú⁄ ‹≈ ’∂ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï «‹ºÊ∂ ÏÀ·∂ ¿∞Ê∂ «¬’ Íπapple≈‰≈ ◊πappleÁÚ≈apple≈
A. ◊ØÒ≈ Ï‘π ‘∆ Íπapple≈‰≈ È◊apple ‘ÀÕ Í«‘Òª «¬‘ ÏØË∆¡ª Á≈ ¡√Ê≈È √∆Õ Ó‘ª Á∂Ú Á∂ Ó≥Áapple Á≈ «ÙÚ
«◊ apple≈Ó≈«¬‰ Á∆ ’Ê≈ È≈Ò ‹Ø«Û¡≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ «’‘≈ ‹ªÁ≈ ‘À «’ Óπ√ÒÓ≈È Ï≈ÁÙ≈‘ª È∂ «¬√ «ÙÚ «◊ ˘
¿∞÷≈ÛÈ Á≈ ÔÂÈ ’∆Â≈ ‘À Íapple √¯Ò È‘∆∫ ‘ج∂Õ Ú∂÷Ø Kheri District Gazetteer ÷ØÛ∆ «‚√«‡z’‡ ◊˜∂‡∆¡apple,
¡Ò≈‘Ï≈Á, AI@E, Í≥È≈ AHD-HF
B. ⁄Ø’≈ ‹ª √≈appleÁ≈ Á«apple¡≈ Á∂ ’¬∆ È≈ ‘ÈÕ ’≈Ò∆ Â∂ √apple‹ ÈÁ∆¡ª «¬√ «Ú⁄ «‚◊Á∆¡ª ‘ÈÕ Í‘≈Û≈
ÂØ∫ ÊÒ∂ È≈È’- ÓÂ∂ ’ØÒ ¿∞ÂappleÁ≈ ‘À Â∂ Î∂apple Áº÷‰ Í»appleÏ ÚºÒ √≈appleÁ≈ Á∂ Ȫ ÊÒ∂ «˜Ò≈ Í∆Ò∆Ì∆ ˘ È∆Í≈Ò È≈ÒØ∫
È÷∂ÛÁ≈ ‘ÀÕ ÓØÂ∆ÿ≈‡ «˜Ò≈ Í∆Ò∆Ì∆ ’ΩÒ ⁄Ω’≈ Á«apple¡≈ «¬√ «ÓÒ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ¿∞√ ÂØ∫ «¬√ Á≈ Ȫ ⁄Ø’≈ ÍÀ ‹ªÁ≈
‘ÀÕ
C. ⁄Ø’≈ Á«apple¡≈ ¡≈͉≈ apple≈‘ ¡≈Ó ’apple’∂ ÏÁÒÁ≈ apple«‘øÁ≈ ‘ÀÕ ’∞fi √Á∆¡ª ÂØ∫ «¬‘ ÚË∂apple∂ Í»appleÏ Ú≈Ò∂
Í≈√∂ apple«‘øÁ≈ ‘ÀÕ Ú∂÷Ø ÷∂Û∆ «‚√«‡z’‡ ◊˜∂‡∆¡apple Í≥È≈ FAÕ «¬√ Ò¬∆ «‘‘ Á«apple¡≈ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ Ú∂Ò∂ «˜¡≈Á≈
◊ØÒ∂ Á∂ È∂Û∂ Ú«‘øÁ≈ ‘ØÚ∂◊≈Õ ¡º‹ ’Ò ⁄Ω’≈ Á«apple¡≈ Á≈ Íë√ºË ͺÂÈ «‹ºÊØ∫ Ï∂Û∆¡ª Â∂ ¡≈Ú≈‹≈¬∆ ¡appleøÌ ‘πøÁ∆ ‘À
ÓappleØ⁄ ÿ≈‡ ‘À ‹Ø ◊ØÒ∂ ÂØ∫ Ú∆‘ ’∞ Ó∆Ò ¿∞µÂapple ͺ¤Ó «Ú⁄ ⁄‘ÀÕ Kheri District Gazetteer ÷∂Û∆ «‚√«‡z’‡ ◊˜∂‡∆¡apple
Í≥È≈ F Â∂ «Ò«÷¡≈ ‘À «’ ⁄Ω’≈ Á«apple¡≈ «Ú⁄ ¡≈Ó ÂΩapple Â∂ ÓÈØappleØ⁄≈ ÿ≈‡ Â’ Ú‚∆¡ª «’ÙÂ∆¡ª ⁄ÒÁ∆¡ª ‘ÈÕ
D. Faizabad District Gazetteer ¯À˜≈Ï≈Á «‚√«‡z’‡ ◊˜∂‡∆¡apple ¡Ò≈‘Ï≈Á AI@E √Î≈ C Â∂ «Ò«÷¡≈
‘À : “Íπapple≈‰∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ ÿ≈◊apple≈ Á«apple¡ «˜Ò∂ Á∆ «ÚÙ∂Ù Ù≈‘apple≈‘ √∆ ‘π‰ Ú∆ «¬√ «Ú⁄ Ï‘π ¡≈Ú≈‹≈¬∆ ‘ÀÕ
¡‹π«Ë¡≈ ÂØ∫ Ï‘π «˜¡≈Á≈ Ô≈Âapple» «¬√∂ Á«apple¡≈ apple≈‘∆∫ ¡≈Á∂ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ
E. Óπ√ÒÓ≈Ȫ Á∂ apple≈‹ Á∂ ¡≥appleÌ «Ú⁄ ¡‹π«Ë¡≈ Á≈ Á»‹≈ Ȫ ¡ÚË √∆ Â∂ ¡’Ïapple Á∂ Ú∂Ò∂ «¬‘ ‘∆ «¬Ò≈’∂
Á∆ apple≈‹Ë≈È∆ √∆Õ AGFE ¬∆√Ú∆ «Ú⁄ Ùπ‹≈¿∞ÁΩÒ≈ È∂ ¡‹π«Ë¡≈ ÂØ∫ ⁄≈apple Ó∆Ò Â∂ ¯À˜≈Ï≈Á È◊apple Ú√≈«¬¡≈Õ
F. Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ Á∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «Ò«÷¡≈ ‘À «’ ◊πapple» ‹∆ ÓappleÁ≈È∂ ˘ È≈Ò ÒÀ ’∂ ÈÁ∆ Â∂ ‹≈«¬
ÚπÂapple∂∫ «‹√ ÂØ∆ «√Ë ‘πøÁ≈ ‘À «’ ◊πapple» ‹∆ Ï∂Û∆ Áπ¡≈apple≈ ‘∆ ¡‹π«Ë¡≈ ◊¬∂ ‘؉◊∂Õ «¬√ ÂØ «√Ú≈ È≈È’-ÓÂ∂ ÂØ∫ «Í¤Ø∫
¡‹π«Ë¡≈ ‹≈‰≈ Ì»◊ØÒ’ ÂΩapple Â∂ ·∆’ ‘À Â∂ «¬‘ ‘∆ ’appleÓ Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ ‘ÀÕ «Ó‘appleÏ≈È
Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «Ò«÷¡≈ ‘À «’ ◊πapple» ‹∆ Áº÷‰ Á∆ ËappleÂ∆ ÂØ∫ ¡‹π«Ë¡≈ ¡≈¬∂ ‹Ø ·∆’ È‘∆∫ ‹≈ÍÁ≈Õ ÚÒ≈«¬Â
Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ Â∂ Ï≈Ò∂ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ ¡‹π«Ë¡≈ ‹≈‰ Á≈ ’ج∆ ’ÊÈ È‘∆∫ ‘ÀÕ

iBw;kyh gozgok 46
Ï«‰¡≈ ‘À A Õ ¡‹π«Ë¡≈ «‘øÁ»¡ª Á≈ Ó‘≈È Â∆appleÊ √∆ Â∂ «¬Ê∂ √Ã∆ apple≈Ó⁄øÁapple ‹∆ Á≈ ‹ÈÓ
‘Ø«¬¡≈ √∆Õ apple≈‹≈ Á√appleÊ Á∆ √Ó≈Ë Ú∆ «¬√ È◊apple «Ú⁄ ω∆ ‘ج∆ ‘ÀÕ ¯≈‘∆‘≈È Â∂ «‘¿±È
√ª◊ ⁄∆È∆ Ô≈Âapple» Ú∆ «¬Ê∂ ◊¬∂ √ÈÕ
«¬Ê∂ √Ã∆ ◊πapple» È≈È’ Á∂Ú ‹∆ ’ØÒØ∫ Ú÷ Ú÷ √øÍappleÁ≈Úª Á∂ ¡≈◊»¡ª È∂ ¡≈ ’∂ ÍÃÙÈ
’∆Â≈ «’ ’∞fi ÒØ’ ‹º◊ ’apple ’∂ Á≈È Í≥πÈ ’appleÁ∂ ‘È, ’∞fi ÒØ’ ÿØapple Âͺ«√¡≈ ’appleÁ∂ ‘È Â∂ Èß◊∂
apple«‘øÁ∂ ‘È, Íπº·∂ Ò‡’ ‹ªÁ∂ ‘È ’∞fi Í≈· Í»‹≈ «Ú⁄ Òº◊∂ ‘È, ’∞fi ÒØ’ √apple∆apple ˘ ’Ù‡ Á∂ ’∂
¡≈͉∂ ¡≈Í ˘ Ó≈apple ÒÀ∫Á∂ ‘È ’∆ «¬È∑ª ÒØ’ª Á∆ Óπ’Â∆ ‘ØÚ∂◊∆ «’ È‘∆∫? «¬‘ ÍÃÙÈ √π‰ ’∂
◊πapple» ‹∆ ’∞fi √Óª ⁄πÍ apple‘∂ Â∂ Î∂apple «¬‘ ÙÏÁ Í«Û¡≈ B :-
‹◊È ‘ØÓ ÍπøÈ ÂÍ Í»‹≈ Á∂‘ Áπ÷∆ «È Áπ÷ √‘À
apple≈Ó È≈Ó «ÏÈ∞ Óπ’«Â È Í≈Ú«√ Óπ’«Â È≈«Ó ◊πappleÓπ«÷ Ò‘À
apple≈Ó È≈Ó «ÏÈ∞ «ÏappleÊÀ ‹«◊ ‹ÈÓ≈
«Ï÷π ÷≈ÚÀ «Ï÷ ÏØÒ∆ ÏØÒÀ «ÏÈ È≈ÚÀ «È‘δ Ó«apple ÌzÓÈ≈
Íπ√Â’ Í≈· «Ï¡≈’apple‰ Ú÷≈‰∂ √ø«Ë¡≈ ’appleÓ «Â’≈Ò ’appleÀ
«ÏÈ ◊πapple ÙÏÁ Óπ’«Â ’‘≈ ÍÃ≈‰∆, apple≈ÓÈ≈Ó «ÏÈ ¿∞apple«fi ÓappleÀø
‚ø‚ ’Ó≥‚Ò «√÷≈√»Âπ ËØÂ∆ Â∆apple«Ê ◊ÚÈ∞ ¡«Â ÌÃÓÈ∞ ’appleÀ
apple≈Ó È≈Ó «ÏÈ∞ √ª«Â È ¡≈ÚÀ ‹«Í ‘«apple ‘«apple È≈Óπ √πÍ≈«apple ÍappleÀ....
[ÌÀapple¿∞ Ó‘Ò≈ 1Õ 8Õ (1127)]
’∞fi √Óª ◊πapple» ‹∆ ¡‹π«Ë¡≈ apple‘∂ «Îapple ¡◊∂ ˘ ⁄Ò Í¬∂Õ
ÍappleÔ≈◊ ‹≈‰≈
¡‹π«Ë¡≈ ÂØ∫ ◊πapple» È≈È’ ÿ≈◊apple≈ C Á«apple¡≈ «Ú⁄ Ï∂Û∆ Â∂ ÏÀ· ’∂ ¿∞√ ¡√Ê≈È Â∂ ¡≈
◊¬∂ «‹Ê∂ ¡º‹ ’Ò ‡ª‚≈ («˜Ò≈ ¯À˜≈Ï≈Á ‘À) ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Ú∂Ò∂ «¬‘ È◊apple ¡≈Ï≈Á
È‘∆∫ √∆Õ Ì≈Ú∂∫ «¬√ È◊apple È∂ ÓΩ‹»Á≈ apple»Í ¡·≈apple∑Ú∆∫ √Á∆ ¬∆√Ú∆ Á∂ ¡appleøÌ «Ú⁄ Ë≈«apple¡≈ ◊πapple»
√≈«‘Ï Á∂ Ú∂Ò∂ ¡‹π«Ë¡≈ ÂØ∫ CG Ó∆Ò Í»appleÏ ÚºÒ «¬‘ Íë√ºË ͺÂÈ √∆Õ «¬Ê∂ Ú‰‹≈apple∂ ¡≈¿∞∫Á∂
A. Ú∂÷Ø Ó‘≈È’ØÙ Ì≈¬∆ ’≈‘È «√øÿ Í≥È≈ EI
B. «¬‘ √≈÷∆ «Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ ‘À Â∂ «¬‘ ÙÏÁ Á∆ ¿∞Ê∂ ¿∞⁄≈«apple¡≈ Á«√¡≈ ‘ÀÕ Ì≈¬∆
ÓÈ∆ «√øÿ Á∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «Ò«÷¡≈ ‘À «’ ◊πapple» ‹∆ È∂ «’‘≈ ’∆ √Ã∆ apple≈Ó ⁄øÁapple ‹∆ ª √≈apple∆ È◊apple∆ ˘ È≈Ò
ÒÀ ◊¬∂ √È Â∂ «¬‘ È◊apple∆ «’ÊØ∫ ¡≈¬∆ ‘ÀÕ ¿∞Ê∂ √≈÷∆ ’appleÂ≈ Á√Ó ◊ÃøÊ ’∂ Ú≈’ :-
““apple≈Ó ’Ê≈ ‹π◊ ‹π◊ ¡‡Ò √Ì ’Ø Ì≈÷ È∂”” ˘ Óπ÷ apple÷ ’∂ Ú≈appleÂ≈Ò≈Í «ÁÂ≈ ‘ÀÕ ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆
Â∂ Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «¬√ Á≈ ’ÊÈ È‘∆∫ ‘ÀÕ
C. ÿ≈◊apple≈ Á«apple¡≈ Ï∂Û∆ apple≈‘∆∫ ¡‹π«Ë¡≈ ‹≈‰ Â∂ ¡ª¿∞‰ Ú≈Ò∂ Ô≈Âapple∆¡ª Ò¬∆ «¬’ Úº‚≈ √≈ËÈ √∆Õ
Ú∂÷Ø Faizabad District Gazetteer ¯À˜≈Ï≈Á «‚√«‡z’‡ ◊˜∂‡∆¡apple, AI@E, Í≥È≈ C

iBw;kyh gozgok 47
‹ªÁ∂ ·«‘appleÁ∂ √È A Õ «¬√ ͺÂÈ ÂØ∫ ◊πapple» √≈«‘Ï Ï≈appleª Ó∆Ò Áº÷‰ ÚºÒ ÍÀÁÒ ‡πapple∂ Â∂ Î∂apple
«√Ÿ‘ØÒ∆ Á∂ «¬Ò≈’∂ Í‘øπ⁄ ◊¬∂ B Õ «¬√ «¬Ò≈’∂ Á∂ ͺ¤Ó ÚÒ Óapple‘≈ ¡Â∂ √Ïج∫ ÁØ ÈÁ∆¡ª
«ÓÒÁ∆¡ª √È Â∂ «¬È∑ª Á∂ «ÓÒ‰ ’apple’∂ ÁØ‘ª Á∆ «ÓÒÚ∆ Úº‚∆ ÈÁ∆ Á≈ Ȫ ‡≈È√ ÍÀ «◊¡≈
√∆Õ ‡≈È√ Á«apple¡≈ «Ú⁄ √≈apple≈ √≈Ò Ï∂Û∆ ⁄ÒÁ∆ √∆ C Õ «√øŸ‘ØÒ∆ ÂÍ∂ «Ú⁄ «‹Ê∂ ¡’ÏappleÍπapple
(«˜Ò≈ ÎÀ˜≈Ï≈Á) ¡’Ïapple Ï≈ÁÙ≈‘ Á∂ √Ó∂∫ ¡≈Ï≈Á ‘Ø«¬¡≈ «¬Ê∂ ‡≈È√ Á«apple¡≈ Á≈ ͺÂÈ √∆
«‹ÊØ∫ ÒØ’ Ï∂Û∆ Â∂ ⁄Û∑ ’∂ ¡≈˜Ó◊Û Ú≈Ò∂ Í≈√∂ ¡≈«¬¡≈ ’appleÁ∂ √ÈÕ «¬ÊØ∫ ◊πapple» √≈«‘Ï Ï∂Û∆ Â∂
⁄Û∑ ’∂ «È˜≈Ó≈Ï≈Á («˜Ò≈ ¡≈˜Ó◊Û) Íπº‹∂Õ ‡≈È√ ÈÁ∆ Á∂ ’ø„∂ «¬√ ¡√Ê≈È Â∂ ◊πapple»
È≈È’ √≈«‘Ï Á∆ Ô≈Á «Ú⁄ Íπapple≈‰∂ √«Ó¡ª ÂØ∫ ◊πappleÁÚ≈apple≈ Ï«‰¡≈ ‘ÀÕ
‡≈È√ ÈÁ∆ Á∂ ’ø„∂ «È˜≈Ó≈Ï≈Á D ◊πapple «√÷∆ Á≈ ’∂∫Áapple «apple‘≈ ‘ÀE Õ ‡≈È√ ÈÁ∆ ÂØ∫
«¬’ ¯appleÒª◊ Â∂ È◊apple «Ú⁄ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ ÏÀ·‰ Á∆ ʪ Áº√∆ ‹ªÁ∆ ‘À Â∂ «¬Ê∂
«¬’ ◊πappleÁÚ≈apple≈ Ï«‰¡≈ ‘ÀÕ ’«‘øÁ∂ ‘È «’ Ï≈Ï≈ ÍÃ∂Ó Á≈√ ¿∞Á≈√∆ È∂ «¬√ ¡√Ê≈È ˘
¿∞‹≈◊apple ’∆Â≈ √∆ Â∂ ¿π√ ÂØ∫ «Í¤Ø∫ ̺Ò∂ √≈«‘Ϙ≈«Á¡ª Á∆¡ª ’¬∆ ÍπÙª «¬Ê∂ ‘∆ apple‘∆¡ª
A. Faizabad District Gazetteer ¯À˜≈Ï≈Á «‚√«‡z’‡ ◊˜∂‡∆¡apple, Í≥È≈ BGI, «Ò«÷¡≈ ‘À «’ «‹Ê∂
«‹Ê∂ Ú∆ ‡ª‚ª Ȫ Á∂ È◊apple ¡≈Ï≈Á ‘ج∂ ¿∞Ê∂ Í«‘Òª Ú‰‹≈«apple¡ª Á∂ ÍÛ≈ √ÈÕ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∆ Ï≈‰∆ «Ú⁄
Ú‰‹≈«apple¡ª ˘ √øÏØËÈ ’apple ’∂ ’¬∆ ÙÏÁ ¿∞⁄≈apple∂ «ÓÒÁ∂ ‘È Ú∂÷Ø ““‡ª‚∂ ‹≈‰ Á∆ √≈÷∆”” Â∂ ◊πapple» ◊ÃøÊ √≈«‘Ï Í≥È≈
22 Â∂ ÙÏÁ :-
Ú‰‹π ’apple‘π Ú‰‹≈«apple‘Ø Ú÷apple Ò∂‘π √Ó≈«ÒÕ
B. ¡ıÏ≈apple Ï≈ÁÙ≈‘ Á∂ √Ó∂∫ «√øŸ‘ΩÒ∆ ÂÍ∂ Á≈ Ȫ Ï∂Û∆¡ª ⁄ÒÁ∆¡ª ‘È ‹Ø ‘π‰ Â’ ⁄ÒÁ≈ ¡≈ «apple‘≈
‘ÀÕ
C. «¬√ Á«apple¡≈ «Ú⁄ ‹Ò≈ÒÍπapple Â∞’ √≈apple≈ √≈Ò Ï∂ÈÛ∆¡ª ⁄ÒÁ∆¡ª ‘È ¡Â∂ Ó∆‘ª «Ú⁄ Ï∂Û∆¡ª
¡’ÏappleÍπapple Â’ ‹ªÁ∆¡ª ‘È Faizabad District Gazetter ¯À˜≈Ï≈Á «‚√«‡z’‡ ◊˜∂‡∆¡apple Í≥È≈ E
D. «È˜≈Ó¿∞Á∆È ‹ΩÈÍπapple Á∂ Ùapple’∆ √πÒÁ≈È Á≈ «¬’ ‹appleÈÀÒ √∆ «‹√È∂ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ √Ó∂∫ ÂØ∫
Í«‘Òª «¬√ È◊apple ˘ √apple ’∆Â≈ Â∂ «¬√ Á≈ Ȫ ¡≈͉∂ Ȫ Â∂ apple«÷¡≈Õ Jaunpr Distt. Gazetteer ‹ΩÈÍπapple «‚√«‡z’‡
◊˜∂‡∆¡apple AI@H Í≥È≈ AFC “FD
E. «¬Ê∂ «ÂøÈ ◊πappleÁÚ≈apple∂ √È-◊πappleÁÚ≈apple≈ ÏÛ∆ √ø◊Â, ◊πappleÁÚ≈apple≈ ¤Ø‡∆ √ø◊ Â∂ ¡’≈Ò Ïπø◊≈Õ ¡’≈Ò
Ïπø◊≈ „«‘ «◊¡≈ ‘ÀÕ ¤Ø‡∆ √ø◊ ◊πappleÁÚ≈apple≈ ‡≈È√ ÈÁ∆ Á∂ ’ø„∂ Â∂ ‘À, Íapple «¬√ «Ú⁄ ◊πapple» ◊ÃøÊ √≈«‘Ï Á≈ ÍÃ’≈Ù
È‘∆∫ ‘πøÁ≈Õ Ï≈Ò‰ ¡≈«Á ‘∆ apple«÷¡≈ ‘ÀÕ «¬√ ◊πappleÁÚ≈apple∂ Á∂ √≈Ó∑‰∂ ÈÁ∆ Á∂ Í≈apple Ï≈Ï≈ √≈Ë» «√øÿ Â∂ ¿∞È∑ª Á∂ Òª◊apple∆
Ï≈Ï≈ ˆapple∆Ï «√øÿ Á∆¡ª √Ó≈˪ Șapple∆ ¡≈Á∆¡ª ‘ÈÕ Ï≈Ï≈ √πÓapple∂ «√øÿ ͇È∂ Ú≈«Ò¡ª Á≈ ‹ÈÓ «¬√∂ È◊apple
«Ú⁄ ‘Ø«¬¡≈Õ «¬√ È◊apple Á∂ ◊πappleÁÚ≈apple∂ «Ú⁄ Ï‘π Íπapple≈‰∆¡ª ◊πappleÓπ÷ ‘ºÊ «Ò÷ª ÓΩ‹»Á ‘È «‹È∑ª «Ú⁄ Ó«‘Ó≈
ÍÃ’≈Ù Ï≈Ú≈ √apple»Í Á≈√ Ú∆ ‘ÀÕ Íπapple≈‰∆¡ª Ï∆Û≈ Â∂ ◊π‡’∂ Ú∆ ‘ÈÕ «¬√ È◊apple Á∂ «√÷ √≈apple∂ ’≈«¬√Ê ‘È Â∂ ÈÚ∆∫
ω∆ √Û’ ÂØ∫ Í≥‹ Ó∆Ò (apple≈‰∆ Á∆ √apple≈¬∂ ÂØ∫ ’º⁄∆ √Û’ Í≥‹∆ Ó∆Ò ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ) ‘؉ ’apple ’∂ ’ج Í≥‹≈Ï∆ «√÷ «¬Ê∂
¡≈ÏÁ≈ È‘∆∫ ؑث¬¡≈Õ «˜Ó∆Á≈apple∆ ’≈˘È ¡Ë∆È ◊πappleÁÚ≈apple∂ Á∆ ˜Ó∆È ÷π√ ◊¬∆ ‘À Â∂ ◊πappleÁÚ≈apple∂ Á∆ «¬Ó≈apple „«‘
apple‘∆ ‘ÀÕ

iBw;kyh gozgok 48
‘È A Õ «¬√ È◊apple È≈Ò √ÏøË ’ج∆ appleÚ≈«¬Â ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∆ È‘∆∫ «ÓÒÁ∆Õ √≈apple∂ «√÷
¿∞ÊØ∫ Á∂ «¬‘ ’«‘øÁ∂ ‘È «’ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ¬∂Ê∂ ¡≈¬∂ √È Â∂ Í≥‚ Â≈apple≈ «√øÿ ÈappleØÂÓ È∂
Ú∆ ◊πapple Â∆appleÊ √ø◊Ñ «Ú⁄ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á≈ «¬Ê∂ ¡≈¿∞‰≈ Ó≥«È¡≈ ‘ÀÕ ¡‹π«Ë¡≈ ÂØ∫
ÍappleÔ≈◊ ‹≈‰ Ò¬∆ «È˜≈Ó≈Ï≈Á apple≈‘ Â∂ ¡≈¿∞∫Á≈ √∆Õ
«È˜≈Ó≈Ï≈Á (ÈÚ∆È «˜Ò≈ ¡≈˜Ó◊Û∑) ÂØ∫ ÍappleÔ≈◊ Âapple∆ÏÀ‰∆ √ø◊Ó Â’apple∆ÏÈ I@
Ó∆Ò ‘ÀÕ «È˜Ó≈Ï≈Á ÂØ∫ ◊πapple» √≈«‘Ï ÍappleÔ≈◊ (ÈÚ∆È ¡Ò≈‘Ï≈Á) ˘ ⁄Ò Í¬∂Õ ÈÚ∆È Î»ÒÍπapple
Ó«‘√∆Ò («˜Ò≈ «¬Ò≈‘Ï≈Á) «Ú⁄Ø∫ ‘πøÁ∂ ‘ج∂ ◊ø◊≈ Â∂ ‹ÓÈ≈ Á∂ √ø◊Ó Á∂ ÷ºÏ∂ Í≈¬∂ Â∂ ¡’Ïapple
Ï≈ÁÙ≈‘ Á∂ «Í¤Ø∫ ωÚ≈¬∂ «’Ò∂ Á∂ √≈Ó‰∂ Í≈√∂ Íπapple≈‰∆ fi»√∆ Á∂ È◊apple «Ú⁄ ¡≈ ÏÀ·∂Õ Íπapple≈‰∆
fi»√∆ Ï‘π Íπapple≈‰≈ È◊apple ‘À Â∂ «¬Ê∂ Ú‚∂ Ú‚∂ «‡Ï∂ ‘π‰ Â’ ÓΩ‹»Á ‘ÈÕ «¬√ È◊apple ˘ Íπapple≈‰ª
«Ú⁄ Áº√∂ ÍÃ≈«Â√Ê≈È ‹ª ’Ø√∆ È≈ ‹Ø«Û¡≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ √ÓπøÁz ◊πÍ Á∂ √Ó∂∫ Á≈ «¬’ ÷»‘ «¬√
È◊apple «Ú⁄ ‘ÀÕ ““¡≈¬∆È-«¬-¡’Ïapple∆”” «Ú⁄ «¬√ Á≈ È≈¿∞∫ ‘Á∆¡≈Ï≈Á «Ò«÷¡≈ ‘À B Õ «¬‘
È◊apple ◊ø◊≈ Á«apple¡≈ Á∂ ¿∞µÂapple ÚºÒ √ø◊Ó Á∂ ¿∞√∂ Âapple∑ª √≈Ó‰∂ ‘À «‹√ Âapple∑ª ÍappleÔ≈◊ Á÷º‰
ÚºÒÕ ‹ÓÈ≈ Á«apple¡≈ Ú∆ Á÷‰ Ú≈Ò∂ Í≈«√¿∞∫ ¡≈ ’∂ ◊ø◊≈ «Ú⁄ «ÓÒÁ≈ ‘À Â∂ «¬È∑ª ÁØ‘ª
ÈÁ∆¡ª Á∂ «Ú⁄’≈apple ¡’Ïapple Ï≈ÁÙ≈‘ È∂ «’Ò∑≈ ωÚ≈«¬¡≈ √∆Õ ÍappleÔ≈◊ È◊apple Á∆ Ì∆Û ÂØ∫
A. √Ì ÂØ∫ Í«‘Òª Ï≈Ï≈ √apple»Í Á≈√ ‹∆ ̺Ò≈ ‹Ø ◊πapple» ¡Óapple Á≈√ ‹∆ Á∆ ¡≥√ «Ú⁄Ø∫ √È Â∂ «‹È∑ª È∂ Ó«‘Ó≈
ÍÃ’≈Ù «Ò«÷¡≈ ‘À «¬Ê∂ ¡≈¬∂ ‹≈ÍÁ∂ ‘ÈÕ «¬È∑ª Á≈ «Ù‹apple≈ «¬√ Âapple∑ª Á«√¡≈ ‹ªÁ≈ ‘À :-
Ï≈Ú≈ √apple»Í Á≈√
«’appleÍ≈ «Á¡≈Ò «√øÿ
√≈Ë» «√øÿ
√πÓ∂apple «√øÿ
√ø «√øÿ
Ï√ø «√øÿ
‹Ú≈‘apple «√øÿ
ÁÒ∆Í «√øÿ
(AI@I ¬∆: «Ú⁄
√πapple◊Ú≈√ ‘ج∂)
Í∆ÃÂÓ «√øÿ
(AIB@ ¬∆: «Ú⁄
√πapple◊Ú≈√ ‘ج∂)
DF
«¬È∑ª «Ú⁄Ø∫ ’ج∆ Ú∆ ‹∆Á≈ È‘∆∫ ‘À Â∂ È≈ ‘∆ ’ج∆ «¬È∑ª Á∆ ¡◊Ø∫ ¡ΩÒ≈Á ‘ÀÕ
B. Allahabad District Gazetteer ¡Ò≈‘Ï≈Á «‚√«‡’‡ ◊À˜∂‡∆¡apple, ¡Ò≈‘Ï≈Á, AIAA, Í≥È≈ BDE-

iBw;kyh gozgok 49
ÊØÛ∆ Á»apple ◊πapple» √≈«‘Ï «È˜≈Ó≈Ï≈Á ÂØ∫ ¡≈¿∞∫«Á¡ª apple√Â∂ «Ú⁄ fi»√∆ ‘∆ ·«‘apple ◊¬∂ A Õ
◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ √Ó∂∫ Á«apple¡≈ ◊ø◊≈ fi»√∆ È◊apple Á∂ ’ØÒØ∫ Ú◊Á≈ √∆ Â∂ ¿∞Á≈√∆È
¡÷≈Û∂ Á∂ Ó‘ø Ï≈Ï≈ Í≥⁄≈ ÈßÁ B Á∂ ’ÊÈ≈È∞√≈apple ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ ÏÀ·‰ Á∆ ʪ Â∂ «¬’
ÊÛ≈ Ï«‰¡≈ ‘Ø«¬¡≈ √∆ ‹Ø Á«apple¡≈ È∂ ÷Ø‘ «ÁºÂ≈ ‘ÀÕ «¬‘ ÊÛ≈ ÓΩ‹»Á≈ ¿∞Á≈√∆ ¡÷≈Û≈ (’؇
Á«¬¡≈ apple≈Ó) Á∂ «ÈappleÓÒ ¡÷≈Û∂ Á∆¡ª Ú‚∆¡ª «¬Ó≈appleª Á∂ «Ú⁄’≈apple Á«√¡≈ ‹ªÁ≈ ‘À C Õ
ÂÃÏÀ‰∆ Â∂ ¡ÙÈ≈È ’appleÈ Ú≈Ò∂ Ô≈Âapple» ¡≈Ó ’apple’∂ fi»√∆ ¡≈ ‹ªÁ∂ √ÈÕ «¬’ Ú≈apple∆
◊πapple» ‹∆ ◊ø◊≈ Á∂ «’È≈apple∂ ¡≈͉∂ «Ë¡≈È «Ú⁄ Ó◊È ÏÀ·∂ √ÈÕ Ï‘π √≈apple∂ Ô≈Âapple» ¡≈ÍÁ∂
Ó√Â’ ÂØ∫ ÍÃÌ≈«Ú ‘Ø ’∂ ¡≈Í ‹∆ ’ØÒ ¡≈ ÏÀ·∂Õ ‹ÁØ∫ ◊πapple» ‹∆ È∂ «¬È∑ª ÚºÒ Ú∂«÷¡≈ ª ¿πÈ∑ª
È∂ ¡≈͉∆ ¡≈ÂÓ’ ¡◊Ú≈¬∆ Ò¬∆ ◊πapple» ‹∆ ÂØ∫ Íπ«¤¡≈ «’ ¡√∆∫ Í≈· Â∂ Í»‹≈ ‘apple appleؘ ’appleÁ∂
‘ª Íapple ¡√apple ’ج∆ È‘∆∫ ‘πøÁ≈Õ Í≈· Â∂ Í»‹≈ Á≈ apple√ È‘∆∫ ¡≈¿∞∫Á≈Õ ◊πapple» √≈«‘Ï È∂ √Ófi≈«¬¡≈
«’ ’≈Ó, ’appleØË, ÒØÌ, ÓØ‘ Â∂ ‘ø’≈apple «ÚÙ∂ ‹Ø √apple∆apple ˘ ⁄øÏÛ∂ ‘È ¡√Ò apple√ ˘ Ó≈‰È È‘∆∫
Á∂∫Á∂ D Õ ◊πapple» ‹∆ È∂ ÙÏÁ ¿∞⁄≈«apple¡≈ :-
ÒÏπ ’∞Â≈ ’±Û∞ ⁄»‘Û≈ ·«◊ ÷≈Ë≈ ÓπappleÁ≈appleπ
Íapple «ÈßÁ≈ ÍappleÓ´ Óπ«÷ √πË∆ ¡◊«È ¥ØËπ ⁄ø‚≈´
apple√ ’√ ¡≈Íπ √Ò≈‘‰≈ ¬∂ ’appleÓ Ó∂apple∂ ’appleÂ≈apple
Ï≈Ï≈ ÏØÒ∆¡À Í«Â ‘Ø«¬
A. Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ Ú≈Ò‹ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «Ò«÷¡≈ ‘À «’ ‹ÁØ∫ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ◊ø◊≈ ‹ÓÈ≈
Á∂ √øÿÓ Â∂ ◊¬∂ ª ¿∞‘ ‹ÓÈ≈ Á∂ ’ø„∂ Â∂ ·«‘apple∂ ‹Ø ·∆’ È‘∆∫ ‹≈ÍÁ≈Õ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á≈ fi»√∆ ·«‘appleÈ≈
«ÈÓÈ-«Ò÷ ◊ºÒª ’apple’∂ ·∆’ ‹≈ÍÁ≈ ‘À :-
(¿) «È˜≈Ó≈Ï≈Á ÂØ∫ ¡≈«Á¡ª fi»√∆ È◊apple Í«‘Òª ¡≈Á≈ ‘ÀÕ
(¡) fi»√∆ ÂØ∫ ‘∆ «¬’ Íπapple≈‰∆ √Û’ ÏÈ≈apple√ ˘ ‹ªÁ∆ √∆ «‹√ Á∆ ÓπappleºÓ Ù∂apple Ù≈‘ È∂ ’appleÚ≈¬∆ Â∂ «¬√
Á∆ apple«÷¡≈ Ò¬∆ ‘∆ ¡’Ïapple È∂ ÍappleÔ≈◊ «’Ò∑≈ ωÚ≈«¬¡≈Õ
(¬) «Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «Ò«÷¡≈ ‘À ““ÂÏ Â‘≈ ◊ø◊≈ ‹ÓÈ≈, √πapple√Â∆ «ÂzÏ∂‰∆ √ø◊Ó ‘À
«Â√π ¿∞Í«apple ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ ‹≈«¬ ÍÃ≈Í ͬ∂Õ”” «ÂzÏ∂‰∆ √ø◊Ó fi»√∆ Á∂ «ÏÒ’∞Ò √≈Ó‰∂ ‘ÀÕ
(√) √Ê≈È’ appleÚ≈«¬Â ‘À «’ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï fi»√∆ ·«‘apple∂Õ
B. Ï≈Ï≈ Í≥⁄≈ ÈßÁ ‹∆ ◊πapple» ‘«apple apple≈¬∂ √≈«‘Ï Á∂ Íë√ºË «√º÷ Ì◊ Ì◊Ú≈È Á∂ ⁄ΩËÚ∂∫ ⁄∂Ò∂ Áº√Á∂ ‘ÈÕ
¿∞È∑ª Á∆ ◊πapple-͇È≈Ò∆ «¬√ Âapple∑ª ‘À :-
Ï≈Ï≈ Ì◊ Ì◊Ú≈È, Ï≈Ï≈ Ïø’Ó Á≈√, Ï≈Ï≈ Â∞Ò≈ apple≈Ó, Ï≈Ï≈ Ò≈Ò Ó‰, Ï≈Ï≈ √apple»Í Á≈√, Ï≈Ï≈
Ò≈‘Ωapple∆ Á≈√, Ï≈Ï≈ apple≈Ó «Á¡≈Ò, Ï≈Ï≈ ¿∞ÁÓ∆ apple≈Ó, Ï≈Ï≈ Ì◊ apple≈Ó, Ï≈Ï≈ √»apple Á≈√, Ï≈Ï≈ Ï≈Ò≈ ÈßÁ, Ï≈Ï≈
Ó≈«¬¡≈ apple≈Ó, Ï≈Ï≈ Á«¬¡≈ apple≈Ó, Ï≈Ï≈ ÍπÈ≈ ÈßÁ, Ï≈Ï≈ Í≥⁄≈ ÈßÁÕ
C. «Ï¡≈È Ï≈Ï≈ Í≥⁄≈ ÈßÁ (’؇ Á«¬¡≈ apple≈Ó) fi»√∆, «˜Ò≈ ¡Ò≈‘Ï≈ÁÕ
D. «¬‘ √≈÷∆ Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ Á∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ Â∂ ¡Ë≈apple ‘ÀÕ ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ Â∂ Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ
√≈÷∆ «Ú⁄ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ ÍappleÔ≈◊ ‹≈‰ Á≈ ’ÊÈ È‘∆∫Õ Íapple ‘≈Ò≈ ¡È∞√≈apple «¬‘ √≈÷∆ ·∆’ ‹≈ÍÁ∆
‘ÀÕ

iBw;kyh gozgok 50
¿∞ÂÓ √∂ Áapple ¿πÂÓ ’‘∆¬∂ È∆⁄ ’appleÓ Ï«‘ appleØ«¬Õ
apple√ √π«¬È≈ apple√ appleπÍ≈ ’≈Ó«‰ apple√π ÍappleÓÒ ’∆ Ú≈√π
apple√π ÿØÛ∂ apple√π √∂‹≈ Ó≥Áapple apple√π Ó∆·≈ apple√π Ó≈√π
¬∂Â∂ apple√ √apple∆apple ’∂ ’À ÿ«‡ È≈Ó «ÈÚ≈√π
«‹Â∞ ÏØ«Ò¡À Í«Â Í≈¬∆¡À √Ø ÏØ«Ò¡≈ ÍappleÚ≈‰∞
«Î’≈ ÏØ«Ò «Ú◊π⁄‰≈ √π«‰ Ó»apple÷ ÓÈ ¡‹≈‰
‹Ø «Â√ Ì≈Ú∂ √Ø ÌÒ∂ ‘Ø«apple «’ ’‘‰ Ú÷≈‰
«ÂÈ Ó«Â «ÂÈ Í«Â «ÂÈ ËÈ∞ ÍÒÀ «‹È «‘appleÁÀ apple«‘¡≈ √Ó≈«¬
«ÂÈ ’≈ «’¡≈ √≈Ò≈‘‰≈ ¡Úapple √π¡≈«Ò‘π ’≈«¬
È≈È’ ÈÁapple∆ Ï≈‘apple∂ apple≈⁄«‘ Á≈«È È≈ È≈«¬ A Õ
[«√‘∆ apple≈◊ Ó‘Ò≈ 1Õ 4Õ (15)]
Ô≈Âapple∆ «¬‘ ÙÏÁ √π‰ ’∂ Ï‘π ÍÃÌ≈«Ú ‘ج∂Õ
«¬’ «ÁÈ Î∂apple ◊πapple» √≈«‘Ï ◊ø◊≈ Á∂ «’È≈apple∂ Ó◊È ÏÀ·∂ √È Â∂ ’∞fi Ô≈Âapple» ¡≈¬∂ Â∂
¿∞‘Ȫ ¡≈Í ’ØÒØ∫ ÏÛ∂ √«Â’≈apple È≈Ò Íπ«¤¡≈ «’ ÓÈ ’∂ «Ú’≈apple Á»apple ’appleÈ Ú≈√Â∂ ÒØ’ ¡È∂’
Íapple’≈apple Á∂ ’Ù‡ fiÒÁ∂ ‘ÈÕ ‹Ò «Ú⁄ ÷ÒØ ’∂ ÂÍ ’appleÁ∂ ‘È, ◊Ò «Ú⁄ √ø◊Ò Í≈ ’∂ Á∂‘∆ ˘
Áπ÷ Á∂∫Á∂ ‘ÈÕ Â∆appleʪ Â∂ ‹ªÁ∂ ‘È, Èß◊∂ apple«‘øÁ∂ ‘È Íapple ¿∞È∑ª Á≈ ‘ø’≈apple Â∂ ÓÈ Á∂ «Ú’≈apple Á»apple
È‘∆∫ ‘πøÁ∂Õ ◊πapple» ‹∆ È∂ «’‘≈ «’ ÓÈ Á∂ «ÚÙ∂ «Ú’≈apple È≈Ó ˘ «appleÁ∂ «Ú⁄ Ú√≈¿∞‰ È≈Ò ‘∆ Á»apple
‘πøÁ∂ ‘È Â∂ ¿∞È∑ª «¬‘ ÙÏÁ ¿π⁄≈«apple¡≈ :-
È≈√«Â Áπ÷∆¡≈ È≈ √«Â √π÷∆¡≈ È≈ √«Â Í≈‰∆ ‹ø «Îapple«‘
È≈ √«Â Ó»ø‚ Óπ‚≈¬∆ ’∂√∆ È≈ √«Â Í«Û¡≈ Á∂√ «Îapple«‘
È≈ √«Â appleπ÷∆ «Ïapple÷∆ ÍÊapple ¡≈Íπ ¤≈Ú«‘ Áπ÷ √‘«‘
È≈ √«Â ‘√Â∆ ÏË∂ √ø◊Ò È≈ √«Â ◊≈¬∆ ÿ≈‘π ⁄apple«‘
«‹√π ‘«Ê «√«Ë Á∂Ú∂ ‹∂ √ج∆ «‹√ ÈØ Á∂«¬ «Â√π ¡≈«¬ «ÓÒÀ
È≈È’ Â≈ ’¿∞ «ÓÒÀ Ú‚≈¬∆ «‹√π ÿ‡ Ì∆«apple √ÏÁπ appleÚÀ B Õ
[apple≈Ó’Ò∆ ’∆ Ú≈apple Ó‘Ò≈ 1Õ 12Õ (952)]
«¬‘ ÙÏÁ √π‰ ’∂ ¡Â∂ «¬√ ¡≥Âapple∆Ú Ì≈Ú ¡≈ıapple∆ Í≥◊Â∆ ÂØ∫ √Ófi ’∂ √Ì ¡≈¬∂
Ô≈Âapple»¡ª È∂ ÈÓ√’≈apple ’∆Â≈Õ ◊πapple» √≈«‘Ï ’∞fi √Óª «¬Ê∂ apple«‘ ’∂ Í»appleÏ ÚºÒ ‡πapple ͬ∂Õ
ÏÈ≈apple√ ‹≈‰≈
ÂÃÏÀ‰∆ √ø◊Ó Á∂ ¿∞µÂapple ÚºÒ ◊ø◊≈ ÂØ∫ Í≈apple Íπapple≈‰∆ fi»√∆ ÂØ∫ ◊ø◊≈ Á«apple¡≈ Á∂ È≈Ò
È≈Ò «¬’ ’º⁄∆ √Û’ ‹ªÁ∆ √∆ C Õ «¬√ √Û’ Á∂ Ï‰È Á≈ ’ج∆ ÍÂ≈ È‘∆∫ Ò«◊¡≈Õ «¬‘
A. «¬‘ ÙÏÁ Ú∆ Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄Ø∫ ‘ÀÕ
B. «¬‘ √≈÷∆ Â∂ ÙÏÁ ’∂ÚÒ «Ó‘appleÏ≈È Á∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ ‘À, ‘Øapple «’√∂ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ È‘∆∫Õ
ÍappleÔ≈◊ «Ú⁄ «¬‘ Ë≈appleÓ’ ⁄apple⁄≈ ‘ج∆ ·∆’ ‹≈ÍÁ∆ ‘ÀÕ
C. Allahabad Distt. Gazetteer. ¡Ò≈‘Ï≈Á «‚√«‡z’‡ ◊À˜∂‡∆¡apple, ¡Ò≈‘≈Ï≈Á, AIAA, Í≥È≈ GD

iBw;kyh gozgok 51
√Û’ Óπ√ÒÓ≈Ȫ Á∂ ¡≈¿∞‰ ÂØ∫ Í«‘Òª Á∆ ω∆ ‘ج∆ √∆ A Õ «¬√ √Û’ Â∂ ◊πapple» √≈«‘Ï H@ Ó∆Ò
Áº÷‰ Í»appleÏ ÚÒ ⁄ÒÁ∂ ‘ج∂ ÏÈ≈apple√ Íπ‹ ◊¬∂ B Õ
«‹√ ʪ Â∂ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ¡≈ ’∂ ÏÀ·∂ ¿∞‘ ¡√Ê≈È ¡º‹ ’Ò ÏÈ≈apple√ apple∂ÒÚ∂
√‡∂ÙÈ ÂØ∫ «¬’ Ó∆Ò Á∆ «ÚÊ Â∂ ‘À Â∂ ¿∞√ ˘ ◊πapple» ’≈ Ï≈◊ ’«‘øÁ∂ ‘ÈÕ «¬Ò≈’∂ Á≈ Ȫ ’Óº¤≈
‘ÀÕ √Ê≈È’ appleÚ≈«¬Â ¡È∞√≈apple ◊ø◊≈ apple≈Ó ÏÃ≈‘Ó‰ √Ì ÂØ∫ Í«‘Òª ◊πapple» ‹∆ ˘ «ÓÒ‰ ¡≈«¬¡≈
Â∂ ¿∞È∑ª ÂØ∫ ÍÃÌ≈«Ú ‘Ø ’∂ «√÷ Ï«‰¡≈ C Õ
«¬’ «ÁÈ √Ã∆ ◊πapple» È≈È’ Á∂‰ ‹∆ ◊ø◊≈ Á∂ «’È≈apple∂ ‹≈ ÏÀ·∂Õ ¿∞Ê∂ ¿∞È∑ª Ú∂«÷¡≈ «’
Ï‘π √≈apple∂ Í≥‚ Íπ√Â’ª ÒÀ ’∂ ÍÛ∑ apple‘∂ ‘ÈÕ ¿∞È∑ª ’ØÒ ’¬∆ «ÙÙ ÏÀ·∂ «√«÷¡≈ ÒÀ apple‘∂ ‘ÈÕ
’¬∆ ÒØ’ Âͺ«√¡≈ ’apple apple‘∂ ‘È Â∂ ’¬∆ Ó√≈‰ª Á∆ Ë»Û Ó»ø‘ ¡Â∂ «Í≥‚∂ Â∂ ÓÒ ’∂ ÏÀ·∂ ‘ÈÕ ◊πapple»
‹∆ ˘ Ú∂÷ ’∂ ’∞fi ÒØ’ «¬È∑ª ÚºÒ ¡≈ ◊¬∂ Â∂ ÍÃÙÈ ’∆Â≈ «’ Â∞√∆∫ ’∆ ’appleÁ∂ ‘Ø? √Ì Ì‹È
Í»‹≈ «Ú⁄ Ó√ ‘È ‹ª ÍÛ∑È ÍÛ∑≈¿π‰ «Ú⁄ Òº◊∂ ‘ÈÕ «¬√ Á∂ ¿∞µÂapple «Ú⁄ ◊πapple» È≈È’
√≈«‘Ï È∂ ÙÏÁ Í«Û∑¡≈ : -
Áπ«ÏË≈ È ÍÛ¿∞ ‘«apple «ÏÈ∞ ‘Øappleπ È Í»‹¿∞ ÓÛÀ Ó√≈«‰ È ‹≈¬∆
«Âz√È≈ apple≈«⁄ È Íapple ÿ«apple ‹≈Ú≈ «ÂzÙÈ≈ È≈Ó Ïπfi≈¬∫
ÿapple Ì∆«apple ÿappleπ ◊πapple» «Á÷≈«¬¡≈ √«‘‹ appleÂ∂ ÓÈ Ì≈¬∆
± ¡≈Í∂ Á≈È≈ ¡≈Í∂ Ï∆È≈ ± Á∂Ú«‘ Ó«Â √≈¬∆
ÓÈ ÏÀapple≈«◊ apple‘π ÏÀapple≈◊∆ √Ï«Á ÓÈ∞ Ï∂«Ë¡≈ Ó∂apple∆ Ó≈¬∆
¡≥Âapple ‹Ø«Â «ÈappleøÂapple Ï≈‰∆ √≈⁄∂ √≈«‘Ï «√¿∞ «ÒÚ Ò≈¬∆Õ
(«¬¬ √≈apple≈ ÙÏÁ Í«Û∑¡≈)
[√Øapple· Ó‘Ò≈ 1Õ
¡√‡ÍÁ∆¡ªÕ 1Õ (634)]
√π‰È Ú≈Ò∂ Ï‘∞ ÍÃÌ≈Ú«Â ‘ج∂ Â∂ ◊πapple» ‹∆ Á∂ ⁄appleȪ Â∂ √∆√ «ÈÚ≈«¬¡≈ D Õ ÏÈ≈apple√
Ë≈appleÓ’ ⁄apple⁄≈, «◊¡≈È ¡≈«Á ◊Ø√‡ª Ò¬∆ Íë√ºË «apple‘≈ ‘ÀÕ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï √Ó∂∫ «¬’
A. Benaras Distt. Gazetteer, ÏÈ≈apple√ «‚√«‡z’‡ ◊À˜∂‡∆¡apple, ¡Ò≈‘≈Ï≈Á AI@I, Í≥È≈ GA
B. ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á≈ ÏÈ≈apple√ ‹≈‰≈ ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆, «Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆ Â∂ Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ Ú≈Ò∆
‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ ¡≥«’ ‘ÀÕ Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ ¡≥«’ ȑ∆∫ ‘ÀÕ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á≈ ÏÈ≈apple√ ‹≈‰≈
·∆’ «√ºË ‘πøÁ≈ ‘ÀÕ
C. √»apple‹ ÍÃ’≈Ù «Ú⁄ ◊πapple» ¡apple‹È √≈«‘Ï Á∂ Íapple√ø◊ «Ú⁄ ’≈Ù∆ «ÈÚ≈√∆ ‘apple∆ Ò≈Ò Â∂ ‘«apple «¥ÙÈ «ÓÒ‰
¡≈¬∂ Â∂ ’∞fi √Óª apple‘∂Õ «Ò«÷¡≈ ‘À «’ ‹∂ ¿∞È∑ª Á∂ √øÏøË «Ú⁄ ◊πapple» ¡apple‹È √≈«‘Ï È∂ √ø√«¥Â Á∂ ÙÒØ’ ¿∞⁄≈apple∂Õ
Ì≈¬∆ ’≈‘È «√≥ÿ Ó‘≈È’ØÙ «Ú⁄ «Ò÷Á∂ ‘È «’ ’≈Ù∆ Á∂ ¡≈√ Í≈√ «√º÷∆ Á≈ ÍÃ⁄≈apple «¬È∑ª È∂ ’∆Â≈Õ √Ê≈È’
appleÚ≈«¬Â ¡È∞√≈apple ‘apple∆ Ò≈Ò ¡Â∂ ‘«apple «¥ÙÈ ◊ø◊≈ apple≈Ó ÏÃ≈‘Ó‰ Á∂ ÍØÂ∂ √È ‹Ø ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ˘ ÏÈ≈apple√
«Ú⁄ «Ó«Ò¡≈ √∆Õ
D. «¬‘ √≈÷∆ «Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ ¡≥«’ ‘À : ‘Øapple «’√∂ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ È‘∆∫Õ «‹√
Ú≈Â≈Úapple‰ ó Ë≈appleÓ’ ’appleÓ’ª‚ ó Á≈ «¬‘ Úapple‰È ’appleÁ∆ ‘À ¿∞‘ ÏÈ≈apple√ «Ú⁄ √Á≈ ‘∆ «apple‘≈ ‘ÀÕ «¬√ Ò¬∆
«¬‘ ·∆’ ÏÈ≈apple√ «Ú⁄ ‘∆ ‘ج∆ ‹≈ÍÁ∆ ‘ÀÕ

iBw;kyh gozgok 52
Í≥‚ ⁄apple Á≈√ A ÏÈ≈apple√ «Ú⁄ ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ ¿∞‘ ◊πapple» ‹∆ ’ØÒ «¬’ «ÁÈ ¡≈ ÏÀ·≈ Â∂ Íπº¤‰
Òº◊≈, ““¬∂ Ì◊ Â∂apple∂ √≈Ò◊apple≈Ó È‘∆∫Õ Â∞Ò√∆ ’∆ Ó≈Ò≈ È‘∆∫, ⁄øÁÈ Á≈ «‡º’≈ È‘∆∫, ª ±ø
’≈‘Á≈ Ì◊ ‘À∫? ¿∞µÂapple «Ú⁄ ◊πapple» √≈«‘Ï È∂ «¬‘ ÙÏÁ Í«Û∑¡≈ : -
√≈Ò◊Ã≈Ó «ÏÍ Í»«‹ ÓÈ≈Ú‘π √π«¥Â Â∞Ò√∆ Ó≈Ò≈
apple≈Ó È≈Óπ ‹«Í Ï∂Û≈ Ϫˑπ Á«¬¡≈ ’apple‘π Á«¬¡≈Ò≈Õ
’≈‘∂ ’Òapple≈ «√ø⁄‘π ‹ÈÓπ ◊Ú≈Ú‘π
’≈⁄∆ „‘«◊ «ÁÚ≈Ò ’≈‘∂ ◊⁄π Ò≈Ú‘πÕ 1Õ apple‘≈¿∞Õ
’apple ‘«apple ‘‡ Ó≈Ò «‡ø‚ ÍappleØÚ‘π «Â√ Ì∆«apple ÓÈ∞ ‹ØÚ‘
¡≥«Óà«√ø⁄‘π Ìapple‘π «’¡≈apple∂ ¿∞ Ó≈Ò∆ ’∂ ‘ØÚ‘π
’≈Ó ¥ØËπ Á𫬠’apple‘π Ï√ØÒ∂ ◊Ø‚‘π ËappleÂ∆ Ì≈¬∆
«‹¿∞ ◊Ø‚‘π «Â¿∞ Â∞Ó √π÷ Í≈Ú‘π «’appleÂ È Ó∂«‡¡≈ ‹≈¬∆
Ï◊Ò∂ Â∂ Îπ«È ‘ø√πÒ≈ ‘ØÚ∂ ‹∂ ± ’apple«‘ Á«¬¡≈Ò≈
ÍÉګ È≈È’∞ Á≈√«È Á≈√≈ Á«¬¡≈ ’apple‘π Á«¬¡≈Ò≈ B Õ
[Ï√ø ӑÒ≈ 1Õ 9Õ (1171)]
«¬‘ √π‰ ’∂ ⁄Âapple Á≈√ È∂ «ÈÓ√’≈apple ’∆Â≈ C Õ
«¬’ «ÁÈ ◊πapple ‹∆ ÏÀ·∂ √È Â∂ ’∞fi ÒØ’ª ◊πapple» ‹∆ ’ØÒØ∫ Íπº«¤¡≈ «’ ÏÈ≈apple√ È◊apple «‘øÁ»
Ù≈√Âappleª Á∆ «Úº«Á¡≈ Á≈ Úº‚≈ ’∂∫Áapple ‘À Â∂ «¬ÊØ∫ ‹Ø ÒØ’ ÍØÊ∆¡ª ÍÛ∑Á∂ ‘È Â∂ «Ú«Á¡≈ ÍÃ≈ÍÂ
’appleÁ∂ ‘ÈÕ «¬È∑ª ˘ ’∆ ÍπøÈ ‘ØÚ∂◊≈ Â∂ «’øÈ∆ ’∞ «¬È∑ª Á∆ ¡≈Â’Ó ¿∞µÈÂ∆ ‘ØÚ∂◊∆? ª ◊πapple»
‹∆ È∂ «¬‘ √ÒØ’ ÍÛ∑∂ :-
Í«Û Í«Û ◊‚∆ ÒÁ∆¡«‘ Í«Û Í«Û Ìapple∆¡À √≈ÊÕ
Í«Û Í«Û Ï∂Û∆ Í≈¬∆¡À Í«Û Í«Û ◊‚∆¡«‘ ÷≈ÂÕ
Í«Û¡«‘ ‹∂Â∂ Ïapple√ Ïapple√ ÍÛ∆¡«‘ ‹∂Â∂ Ó≈√Õ
ÍÛ∆¡«‘ ‹∂Â∆ ¡≈apple‹≈ ÍÛ∆¡«‘ ‹∂Â∂ √≈√Õ
È≈È’ Ò∂÷∂ «¬’ ◊Ò, ‘Øapple ‘¿∞ÓÀ fi÷‰≈ fi≈÷Õ
Ï‘π Â∆appleÊ Ì«Ú¡≈ Â∂ÂØ Ò«Ú¡≈, «Ò«÷ «Ò«÷ Í«Û¡≈ Â∂Â≈ ’«Û¡≈Õ
√‘π Ú∂ ‹∆¡≈ ¡≈͉≈ ’∆¡≈, Ï‘π Ì∂÷ ’∆¡≈ Á∂‘∆ Áπ÷ Á∆¡≈Õ
A. ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «¬√ Á≈ Ȫ ⁄Âapple Á≈√ «Ò«÷¡≈ ‘ÀÕ
B. «¬‘ √≈÷∆ ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ √≈÷∆ Á∂ ¡≈Ë≈apple Â∂ «Ò÷∆ ‘ÀÕ «¬‘ √≈÷ «’√∂ ‘Øapple ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ È‘∆∫Õ
Â∆appleÊ ¡√Ê≈È Â∂ Ë≈appleÓ’ appleπ⁄∆¡ª Ú≈Ò∂ ÒØ’ Ï≈‘appleÒ∂ «⁄øÈ∑ª Â∂ Ï‘π ˜Øapple Á∂∫Á∂ ‘È, «¬√ Ò¬∆ «¬‘ √≈÷∆ ¡≥Âapple∆Ú
Ì≈Ú ¡È∞√≈apple ÏÈ≈apple√ «Ú⁄ ‘ج∆ ·∆’ ‹≈ÍÁ∆ ‘ÀÕ
C. ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ √≈÷∆ «Ú⁄ «Ò«÷¡≈ ‘À «’ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï È∂ Áº÷‰∆ ˙∫’≈apple Á∆ Ï≈‰∆ ⁄Âapple Á≈√
˘ ÍÛ∑ ’∂ √π‰≈¬∆, Íapple «¬√ Á∆ ÍπÙ‡∆ «’√∂ ‘Øapple ʪ ÂØ∫ È‘∆∫ ‘πøÁ∆Õ Ï≈Ú≈ √apple»Í Á≈√ Ó«‘Ó≈ ÍÃ’≈Ù «Ú⁄ Á√Á∂ ‘È
«’ Á÷‰∆ ˙∫’≈apple ÈappleÏÁ≈ Á∂ ’ø„∂ ˙∫’Ò∂ÙÚapple Á∂ ¡√Ê≈È Â∂ ¿∞⁄≈apple∆Õ Íapple «¬√ ’ÊÈ Á∆ Ú∆ ÍπÙ‡∆ «’√∂ ʪ Â∂
È‘∆∫ ‘πøÁ∆Õ

iBw;kyh gozgok 53
¡≥È È≈ ÷≈«¬¡≈, √≈Á ◊Ú≈«¬¡≈Õ
Ï‘π Áπ÷ Í≈«¬¡≈, Á»‹≈ Ì≈«¬¡≈Õ
Ï√Âz È Í«‘apple∂, ¡«‘«È«√ ’‘appleÀÕ
ÓØ«È Ú◊»Â≈ «’¿∞ ‹≈◊À ◊πapple «ÏÈ √πÂ≈Õ
Íapple ¿∞Í∂Â≈‰≈, ¡≈͉≈ ’∆¡≈ ’Ó≈‰≈Õ
¡Ò ÓÒ ÷≈¬∆, «√«apple ¤≈¬∆ Í≈¬∆Õ
Ó»apple«÷ ¡≥ËÀ Í«Â ◊Ú≈¬∆, «Ú‰ È≈ÚÀ «’¤∞ Ê≈«¬ È Í≈¬∆Õ
apple‘À Ï∂Ï≈‰∆ ÓÛ∆ Ó√≈‰∆, ¡≥Ë È ‹≈‰∂ «Î«apple ͤÂ≈‰∆Õ
√«Â◊πappleπ Ì∂‡∂ √Ø √π÷ Í≈¬∂, ‘«apple ’≈ È≈Óπ Ó≥«È Ú√≈«¬Õ
È≈È’ ÈÁ«apple ’apple∂ √Ø Í≈¬∂, ¡≈√ ¡≥Á∂√∂ Â∂ «È‘’∂Ú´ ‘¿∞ÓÀ √Ï«Á ‹Ò≈¬∂Õ
[Ú≈√ ¡≈√≈ Ó‘Ò≈ 1 Õ 9Õ (457)]
√π‰È Ú≈«Ò¡ª Á≈ √ø√≈ «È«Úapple ‘Ø«¬¡≈ Â∂ ¿∞È∑ª ÈÓ√’≈apple ’∆Â≈Õ A
√ØÒÚ∆∫ √Á∆ Á∂ «‘øÁ» ’º‡apple-ÍøÊ∆¡ª È∂ ‘apple ¤Ø‡∂ ÂØ∫ ¤Ø‡≈ ’øÓ ’appleÈ Ò¬∆ ’∞fi apple‘π apple∆Â
ω≈ Ò¬∆ √∆Õ «¬√ ˘ ¿∞‘ ÓappleÔ≈Á≈ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ ÷≈‰ Í∆‰ Á∆ ÓappleÔªÁ≈ «Ú⁄ √πº⁄ Â∂
¡¤±ÂÍπ‰≈ ¡≈¿∞∫Á≈ √∆Õ «¬√ ¡÷ΩÂ∆ Í«ÚºÂappleÂ≈ ˘ ’≈«¬Ó appleº÷‰ Ò¬∆ ’¬∆ Íapple’≈apple Á∂ ÔÂÈ
’∆Â∂ ‹ªÁ∂ √È, ¡ÙÈ≈È ’appleÈ≈, √»Â’ ¡≈«Á ÂØ∫ Ï⁄‰≈Õ «¬’ ÏÈ≈apple√ Á∂ Í≥‚ È∂ ◊πapple»
È≈È’ √≈«‘Ï Á∆ apple؇∆ ¡≈÷∆Õ ◊πapple» ‹∆ ˘ ’ØÒ «Ï·≈ ’∂ ÏÛ∆ √πº⁄ÓÂ≈¬∆ È≈Ò apple؇∆ «Â¡≈apple
’∆Â∆ Â∂ ◊πapple» ‹∆ ¡º◊∂ apple÷∆ ÂªÕ ◊πapple» ‹∆ È∂ «’‘≈ «¬‘ apple√ج∫ ·∆’ È‘∆∫ «’¿∞∫«’ √πº⁄∂ ‘؉ Á≈ ‹Ø
¡√Ò Ì≈Ú ‘À ¿∞√ ˘ √≈‘Ó‰∂ È‘∆∫ apple«÷¡≈Õ ‹ÁØ∫ Í≥‚ ‹∆ È∂ √πº⁄ Á≈ ¡√Ò Ì≈Ú Íπº«¤¡≈
ª ¡≈Í È∂ ÙπÁ ¿∞⁄≈appleÈ ’∆Â≈ :-
«‹¿∞ ‹Øapple» «√apple È≈Ú‰∆, ¡≈ÚÀ Ú≈appleØÚ≈apple
‹»·∂ ‹»·≈ Óπ«÷ Ú√À, «È «È ‘Ø«¬ ÷π¡≈appleÕ
√»⁄∂ ¬∂«‘ È ¡ ≈÷∆¡«‘ Ï‘«È «‹ «Í≥‚≈ ËØ«¬Õ
√»⁄∂ √∂¬∆ È≈È’≈ «‹È Ó«È Ú«√¡≈ √Ø«¬Õ
[Ú≈√ ¡≈√≈ Ó‘Ò≈ 1Õ 17Õ (472)]
◊πapple» ‹∆ È∂ Ú∂«÷¡≈ «’ Í≥‚ È∂ ˜Ó∆È Íπº‡ ’∂ ⁄Ω’≈ ω≈«¬¡≈ ‘À Â∂ Ò’Û∆¡ª ËØ ’∂
Ï≈Ò∆¡ª ‘È Âª ◊πapple» ‹∆ È∂ «’‘≈ :-
‹∂ ’«apple √»Â’ Ó≥È∆¡À √Ì ÂÀ √»Â’ ‘Ø«¬Õ
◊Ø‘∂ ¡Â∂ Ò’Û∆ ¡≥Áapple ’∆Û≈ ‘Ø«¬Õ
‹∂Â∂ Á≈‰∂ ¡≥È ’∂ ‹∆¡ª Ï≈fi È ’Ø«¬Õ
Í«‘Ò≈ Í≈‰∆ ‹∆¿∞ ‘À «‹Â∞ ‘«apple¡≈ √Ì ’Ø«¬Õ
A. «¬‘ √≈÷∆ «Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ ‘À Â∂ «¬‘ ÁØÚ∂∫ ÙÒØ’ ÏÈ≈apple√ ¿∞⁄≈apple∂ Áº√∂ ◊¬∂ ‘ÈÕ
ÏÈ≈apple√ Á∂ Ë≈apple«Ó’ ÒØ’ª «Ú⁄ ‘π‰ Ú∆ Ú∂Áª Â∂ Ù≈√Âappleª Á∆ «Úº«Á¡≈ Á≈ Ó≈‰ ‘ÀÕ ◊πapple» √≈«‘Ï Ú∂Áª Á∂ «◊¡≈È
È≈Ò ‘¿∞ÓÀ Á≈ ÷≥‚È ’appleÁ∂ ‘ÈÕ ¡ı∆appleÒ∆¡ª Í≥◊Â∆¡ª «Ú⁄ ’appleÓ ’ª‚ Á≈ ÷≥‚È ‘À ‹Ø ‘π‰ Â’ Ú∆ ÏÈ≈apple√
«Ú⁄ Ú∂«÷¡≈ ‹≈ √’Á≈ ‘ÀÕ

iBw;kyh gozgok 54
√»Â’ «’¿∞∫ ’«apple apple÷∆¡À √»Â’ ÍÚ∂ apple√Ø«¬Õ
È≈È’ √»Â’ ¬∂Ú È ¿∞Âapple∂ «◊¡≈È∞ ¿∞Â≈apple∂ ËØ«¬Õ
ÓÈ ’≈ √»Â’∞ ÒØÌπ ‘À «‹‘Ï≈ √»Â’∞ ’±Û∞Õ
¡÷∆ √»Â’∞ Ú∂÷‰≈ Íapple «Âz¡≈ Íapple ËÈ apple»ÍπÕ
’øÈ∆ √»Â’∞ ’ø«È ÍÀ Ò≈«¬ÂÏ≈apple∆ ÷≈«‘Õ
È≈È’ ‘ø√≈ ¡≈ÁÓ∆ ÏËÀ ‹ÓÍπ«apple ‹≈«¬Õ
[√≈appleø◊ ’∆ Ú≈apple Ó‘Ò≈ 1Õ 16Õ (1243)]
√»Â’ «’¿∞∫ ’«apple apple÷∆¡À √»Â’ ÍÚ∂ apple√Ø«¬Õ
È≈È’ √»Â’ ¬∂Ú È ¿∞Âapple∂ «◊¡≈È∞ ¿∞Â≈apple∂ ËØ«¬Õ
ÓÈ ’≈ √»Â’∞ ÒØÌπ ‘À «‹‘Ï≈ √»Â’∞ ’±Û∞Õ
¡÷∆ √»Â’∞ Ú∂÷‰≈ Íapple «Âz¡≈ Íapple ËÈ apple»ÍπÕ
’øÈ∆ √»Â’∞ ’ø«È ÍÀ Ò≈«¬ÂÏ≈apple∆ ÷≈«‘Õ
È≈È’ ‘ø√≈ ¡≈ÁÓ∆ ÏËÀ ‹ÓÍπ«apple ‹≈«¬Õ
[√≈appleø◊ ’∆ Ú≈apple Ó‘Ò≈ 1Õ 16Õ (1243)]
Í≥‚ª ˘ √Ófi ¡≈ ◊¬∆ «’ «◊¡≈È Á∆ Íapple≈ÍÂÂ∆ Ò¬∆ ’appleÓ Á∆ ÒØÛ ‘À √Ø ¿∞È∑ª
ÈÓ√’≈apple ’∆Â≈Õ B
◊πapple» ‹∆ ’∞fi «ÁÈ ÏÈ≈apple√ apple«‘ ’∂ ¡º◊∂ ‡πapple ͬ∂Õ
apple≈‹∂ ‘«apple È≈Ê ˘ ¿∞ÍÁ∂Ù
ÏÈ≈apple√ ÂØ∫ ‘≈‹∆Íπapple (͇È≈) ‹≈‰ Á∂ ÁØ apple≈‘ √ÈÕ «¬’ ◊ø◊≈ Á«apple¡≈ Á∂ È≈Ò È≈Ò
’º⁄≈ apple≈‘ √∆ Â∂ «¬’ ÏÈ≈apple√ ÂØ∫ ◊Ô≈ Â∂ ◊Ô≈ ÂØ∫ ͇È∂ ‹ªÁ≈ √∆Õ ÏÈ≈apple√ ÂØ∫ √√apple≈Ó Â∂
A. ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ó‘appleÏ≈È ¡È∞√≈apple «¬‘ √≈÷∆ ÏÈ≈apple√ «Ú⁄ ‘ج∆Õ √πº⁄ Â∂ √»Â’ Á≈ «ÚÙ∂Ù «Ë¡≈È ¿∞Ê∂
‘∆ ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ √∆ «‹Ê∂ ÏÑӉ∆ Ó Á≈ Ï‘π ˜Øapple √∆Õ ÏÈ≈apple√ ÏÃ≈‘Ó‰∆ Ó Á≈ Úº‚≈ ’∂∫Áapple √∆ √Ø «¬√ Ò¬∆
¿∞ÊØ∫ √πº⁄ Â∂ √»Â’ Á≈ ⁄apple⁄≈ ‘؉≈ ’∞ÁappleÂ∆ √∆Õ
B. ‹ÈÓ √≈÷∆ √≈÷∆ «Ó‘appleÏ≈È ¡È∞√≈apple «¬‘ √≈÷∆ ÏÈ≈apple√ ‘ج∆Õ «◊¡≈È Â∂ ’appleÓ Á≈ ⁄apple⁄≈ ◊πapple»
È≈È’ √≈«‘Ï ÂØ∫ Í«‘Òª Á≈ ⁄«Ò¡≈ ¡≈Á≈ √∆Õ ÏÈ≈apple√ «◊¡≈È ÍÃ≈ÍÂ∆ Á≈ ’∂∫Áapple √∆, «¬√ Ò¬∆ «◊¡≈È Â∂
’appleÓ Á≈ ⁄apple⁄≈ ‘؉≈ Ú∆ «¬Ê∂ «¬’ ’∞ÁappleÂ∆ ◊Ò √∆Õ ◊πapple» ‹∆ È∂ «¬Ê∂ «◊¡≈È Â∂ ’appleÓ Á≈ √Ø‘‰≈ √πÓ∂Ò Á«√¡≈
‘ÀÕ

iBw;kyh gozgok 55
◊Ô≈ ‘Ø ’∂ ͇È∂ ‹≈‰ Ú≈Ò∆ √Û’ Á≈ Ȫ Ù∂apple Ù≈‘ √»apple∆ Ú≈Ò∆ √Û’ «Í¡≈ Â∂ «¬√ Á∂ È≈Ò
‘∆ Ù∂apple Ù≈‘ È∂ √apple≈Úª ωÚ≈¬∆¡ªÕ «¬√ Â∂ ⁄Ò«Á¡ª ÏÈ≈apple√ ÂØ∫ BI Ó∆Ò Á∆ «ÚºÊ Â∂ «¬’
Íπapple≈‰≈ È◊apple ⁄øÁappleΩÒ∆ ‘À A Õ «¬√ È◊apple Á∂ Í≥‹ Ó∆Ò Â∂ ÿ∂apple∂ «Ú⁄ ÏÛ∂ Íπapple≈‰∂ Ê∂‘ Â∂ È◊apple ‘ÈÕ
◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Ú∂Ò∂ «¬ÊØ∫ Á≈ ‘∆ «¬’ apple≈‹≈ ‘appleÈ≈Ê ‘Ø«¬¡≈ ‹≈ÍÁ≈ ‘À B Õ
ÏÈ≈apple√ ÂØ∫ ⁄Ò ’∂ ◊πapple» ‹∆ ◊Ô≈ ‹ªÁ∂ ‘ج∂ ⁄øÁappleΩÒ∆ ’ØÒ ¡≈ «Ïapple≈‹∂Õ È◊apple Á∂ Ï≈‘apple
‘∆ ÏÀ· ◊¬∂Õ ◊πapple» √≈«‘Ï ¡≈͉∂ ¡≈Í «Ú⁄ ‘∆ Ó◊È apple‘∂ Â∂ «’√∂ È≈Ò ◊ºÒ Ï≈ È≈ ’∆Â∆Õ
◊πapple» √≈«‘Ï È∂ ’πfi √Óª ÓΩÈ Ë≈apple∆ apple«÷¡≈ «‹√Á≈ È◊apple «ÈÚ≈√∆¡ª Â∂ Ï‘π ÍÃÌ≈Ú «Í¡≈Õ
√≈apple∂ È◊apple «Úº⁄ ËπºÓ «◊¡≈ «’ «¬º’ ¯’∆apple ¡≈«¬¡≈ ‘À ‹Ø È≈ ÏØÒÁ≈ ‘À Â∂ È≈ «¬Ù≈apple∂ ’appleÁ≈
‘ÀÕ ¿∞√ Á∂ √Ø‘‰∂ Óπ÷Û∂ Â∂ ÍÃÌ≈ÚÙ≈Ò∆ «⁄‘apple∂ Á∂ ÁappleÙÈ ’appleÈ È≈Ò ‘∆ ¡ÈßÁ Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ ‘πøÁ∆
‘ÀÕ «¬‘ √π‰ ’∂ È◊apple Á≈ apple≈‹≈ ‘«apple È≈Ê Ú∆ ÁappleÙȪ Ò¬∆ ¡≈«¬¡≈Õ ¡≈ ’∂ ◊πapple» ‹∆ ’ØÒ ÏÀ·
«◊¡≈Õ ◊πapple» ‹∆ È∂ «¬√ ¡Ú√apple Â∂ «¬‘ ÙÏÁ ◊≈«Ú¡≈ :-
‹∆¿∞ ÂÍÂ∞ ‘À Ï≈appleØ Ï≈apple, Â«Í Â«Í ÷ÍÀ Ï‘π Ï∂’≈appleÕ
‹À Â«È Ï≈È∆ «Ú√«apple ‹≈«¬, «‹¿π Í’≈ appleØ◊∆ «ÚÒÒ≈«¬Õ
Ï‘πÂ≈ ÏØÒ‰ fi÷‰ ‘Ø«¬, «Ú‰∞ ÏØÒ∂ ‹≈‰∂ √Ì √Ø«¬Õ
«‹«È ’È ’∆Â∂ ¡÷∆ È≈’, «‹«È «‹‘Ú≈ «ÁÂ∆ ÏØÒ∂ Â≈Â∞
«‹«È Ó¨ apple≈«÷¡≈ ¡◊È∆ Í≈«¬, Ú≈‹À ÍÚ‰ ¡≈÷∂ √Ì ‹≈¬∂Õ
‹∂Â≈ ÓØ‘ Íapple∆ √π¡≈Á, √Ì≈ ’≈Ò÷ Á≈◊≈ Á≈◊Õ
Á≈◊ ÁØ√ Óπ«‘ ⁄«Ò¡≈ Ò≈«¬, Áapple◊‘ Ï√À‰ È≈‘∆ ‹≈«¬Õ
’apple«Ó «ÓÒÀ ¡≈÷‰∞ Â∂apple≈ È≈¿∞, «‹Â∞ Ò«◊ Âapple‰≈ ‘Øapple È‘∆∫ Ê≈¿∞Õ
A. ⁄øÁappleΩÒ∆ «˜Ò≈ ÏÈ≈apple√ Á∆ «‘√∆Ò Á≈ Óπ÷ È◊apple ‘ÀÕ Ï≈apple∑Ú∆∫ √Á∆ «¬√Ú∆ «Ú⁄ ¡‹π«Ë¡≈ ÂØ∫ appleÿ»Ïø√∆
apple≈‹Í»Â, «‹√ Á≈ È≈ ’øÚappleÁ∂Ú √∆, «¬Ê∂ ¡≈ ’∂ ¡≈Ï≈Á ‘Ø«¬¡≈Õ «¬√ Á∆ ÈΩÚ∆∫ ÍπÙ «Ú⁄ Ë∆Ó≈È Á∂Ú Í≥Áapple∑Ú∆∫
√Á∆ «Ú⁄ ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ ’øÚapple Á∂Ú Â∂ Ë∆Ó≈È Á∂Ú Á∆ ¡ΩÒ≈Á È∂ ’¬∆ √Á∆¡ª «¬√ «¬Ò≈’∂ Â∂ apple≈‹ ’∆Â≈ ‘ÀÕ
Benaras District Gazetteer, ÏÈ≈apple√ «‚√«‡z’‡ ◊˜∂‡∆¡apple ¡Ò≈‘Ï≈Á, AI@I, Í≥È≈ CDC-DD.
B. «Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ Í≥È≈ AE@, (¡≥«Â’≈ A@E) Â∂ «Ò«÷¡≈ ‘À, “ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’
‹∆ ÏÈ≈apple√ Â∂ apple«Ó¡≈ ÷∂ÒÂ≈ apple≈‹∂ ‘«appleÈ≈Ê ’∂ È◊apple ¡≈«¬¡≈ Í»appleÏ ’∆ ËappleÂ∆ ¡≈«¬ «‡«’¡≈” ⁄øÁappleΩÒ∆ ÏÈ≈apple√
Á∂ Í»appleÏ ÚºÒ ‘À ¡Â∂ ⁄øÁappleΩÒ∆ ’ØÒ «¬’ «Í≥‚ ‘appleÈ≈ÊÍπapple≈ ‘À ‹Ø apple≈‹≈ ‘appleÈ≈Ê Á≈ Ú√≈«¬¡≈ Á«√¡≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
◊πapple» √≈«‘Ï Á∂ √Ó∂∫ ÏÈ≈apple√ Á∂ «¬Ò≈’∂ «Ú⁄ ⁄øÁappleΩÒ∆ ‘∆ apple≈‹Í»Âª Á∆ Úº‚∆ Ï√Â∆ √∆ ¡Â∂ ÏÈ≈apple√ «‚√«‡z’‡
◊˜∂‡∆¡apple ¡È∞√≈apple apple≈‹≈ Ë∆Ó≈È Á∆ ¡ΩÒ≈Á ⁄øÁappleΩÒ∆ «Ú⁄ apple≈‹ ’appleÁ∆ √∆Õ apple≈‹≈ ‘appleÈ≈Ê ¿π√ Á∆ ¡ΩÒ≈Á «Ú⁄Ø∫
‹≈ÍÁ≈ ‘ÀÕ
Ì»◊ØÒ’ √«ÊÂ∆ ˘ Ú≈«⁄¡ª ÍÂ≈ Ò◊Á≈ ‘À «’ ⁄øÁappleΩÒ∆ ÏÈ≈apple√ ÂØ∫ ◊Ô≈ ‹≈‰ Ú≈Ò∆ √Û’ Â∂ ‘À Â∂
◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ◊Ô≈ ‹ªÁ∂ ‘ج∂ apple√Â∂ «Ú⁄⁄ «¬ÊØ∫ Á∂ apple≈‹∂ ˘ «ÓÒ∂ ‘؉◊∂Õ

iBw;kyh gozgok 56
‹∂ ’Ø ‚±ÏÀ «Î«‹ ‘ØÚ∂ √≈apple, È≈È’ √≈⁄≈ √appleÏ Á≈Â≈appleÕ
[ËÈ≈√apple∆ Ó‘Ò≈ 1 ÿapple Á»‹≈Õ 5Õ 661)]
apple≈‹≈ ‘«appleÈ≈Ê Á∂ Áπ÷ «‘appleÁ∂ Â∂ «¬√ ÙÏÁ È∂ ÓÒ∑Ó Á≈ ’øÓ «ÁºÂ≈Õ ¿∞√ ˘ «¬¿∞∫
Ì≈«√¡≈ «’ ““‹∆¿∞ ÂÍ ‘À Ï≈appleØÏ≈apple, Â«Í Â«Í ÷ÍÀ Ï‘π Ï∂’≈apple”” ’«‘ ’∂ ◊πapple» ‹∆ È∂ ¿∞√ Á∂
«‘appleÁ∂ Á≈ «⁄ºÂapple «÷«⁄¡≈ ‘ÀÕ ÓØ‘, Íapple∆ Â∂ √π¡≈Á Ú≈Ò≈ Ó√Ò≈ Ú∆ ¿∞√ ˘ «¬¿∞∫ ‹≈«Í¡≈
«’ ÍappleÓ≈ÂÓ≈ È∂ ¡≈Í «¬√ ¯’∆apple Á≈ apple»Í Ë≈apple ’∂ ¿∞√ Á∆ Í∆Û≈ ‘appleÈ Á≈ ¿∞Íapple≈Ò≈ ’∆Â≈ ‘ÀÕ
√Ø ¿∞‘ ◊πapple» ‹∆ Á∂ ⁄appleȪ Â∂ «‚◊ «Í¡≈ Â∂ Ï∂ÈÂ∆ ’∆Â∆ «’ ¿∞√ ˘ «√÷ ω≈ ’∂ ¡≈͉∂ È≈Ò
appleº÷‰ Â∂ ¿∞√ È∂ apple≈‹ Á∂ «Â¡≈◊ Á≈ «¬’apple≈‹ ’∆Â≈Õ ◊πapple» √≈«‘Ï È∂ Ï⁄È ’∆Â≈ ““apple≈‹ «Ú⁄
‹Ø◊ ‘πøÁ≈ ‘À””Õ Â∞√∆∫ ÒØ’ª Á∆ √∂Ú≈ ’appleØ Â∂ È≈Ó Ï≈‰∆ Á≈ «√appleÓappleÈ ’appleØÕ «¬√ Âapple∑ª ◊πapple» ‹∆
apple≈‹∂ ‘«apple È≈Ê ˘ È≈Ó Á≈È ˆapple∆Ï∆ Á≈ ¿∞ÍÁ∂Ù Á∂ ’∂ ¡º◊∂ ˘ ⁄Ò∂Õ A
◊Ô≈ ‹≈‰≈
ÏÈ≈apple√ ÂØ∫ ⁄øÁappleΩÒ∆, √√apple≈Ó ‘πøÁ∂ ‘ج∂ ◊πapple» ‹∆ ◊Ô≈ Í‘πø⁄ ◊¬∂Õ «¬‘ ÎÒ◊» ÈÁ∆ Â∂
«‘øÁ»¡ª Á≈ Â∆appleÊ √∆ B Õ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ‹∆ Á∂ √Ó∂∫ ◊Ô≈ √ÏøË∆ appleÚ≈«¬Â Íë√ºË √∆ «’
◊Ô≈ «¬’ apple≈ıÙ √∆ «‹√ È∂ Ï‘π Âͺ«√¡≈ ’∆Â∆ Â∂ «ÚÙȱ È∂ ÍÃ√øÈ ‘Ø ’∂ «’‘≈ «’ ¿∞‘ ’ج∆
Úapple Ó≥◊∂Õ Âª apple≈÷Ù È∂ «’‘≈ «’ ‹Ø ¿∞√˘ Ú∂÷∂ ¿∞‘ Èapple’ ‹≈‰ ÂØ∫ Óπ’ ‘Ø ‹≈¬∂Õ «ÚÙȱ
Ì◊Ú≈È È∂ «’‘≈ ‹Ø Ó∂apple∂ ⁄appleȪ Á≈ ÁappleÙÈ ’apple∂◊≈ Óπ’ ‘ØÚ∂◊≈Õ «ÚÙȱ ÍÁ Úº‚≈ Ó≥Áapple ‘À
«‹Ê∂ √≈apple∂ Ì≈apple ÂØ∫ Ô≈Âapple» ¡≈¿∞∫Á∂ √ÈÕ «¬√ Á∂ È≈Ò «¬‘ Ú∆ appleÚ≈«¬Â Íapple⁄ºÒ √∆ «’
«‹È∑ª Á∂ Ϙπapple◊ Óapple ◊¬∂ ‘؉ ¿∞È∑ª ˘ Ó∞’ ’appleÈ Ú≈√Â∂ «¬Ê∂ «Í≥‚ ’appleÚ≈¿∞‰ ª ¿∞‘ Ú∆
A. apple≈‹∂ ‘«appleÈ≈Ê Á∆ √≈÷∆ «Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ ‘ÀÕ «’√∂ ‘Øapple ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ È‘∆∫Õ «¬‘
√≈÷∆ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ ‹∆ÚÈ ¡≈Ù∂ Á∂ ¡È∞’±Ò ‘À «‹√ ¡È∞√≈apple √ø√≈apple «Ú⁄ apple«‘ ’∂ √ø√≈apple ÂØ∫ ¡Ò∂Í apple«‘‰≈
Á«√¡≈ ‘ÀÕ
B. ◊Ô≈ Í«‘Ò≈ ÏπºË ËappleÓ Á∂ Úº‚∂ Â∆appleʪ «Ú⁄Ø∫ «¬’ √∆Õ ◊Ô≈ ◊À˜∂‡∆¡apple ’∂ ’ÊÈ ¡È∞√≈apple ◊Ô≈ «Ú⁄
«‘øÁ»¡ª Á∆¡ª ÁØ «ÚÙ∂Ù apple∆Â∆¡ª «ÚÙȱ ÍÁ Á∆ Í»‹≈ Â∂ «ÍºÍÒ Á∆ Í»‹≈ ÏπºË ËappleÓ ÂØ∫ ¿∞ÂÍ≥È ‘ج∆¡ª ‹≈ÍÁ∆¡ª
‘ÈÕ ⁄appleȪ Á≈ Í»‹‰ ÏπË ËappleÓ Á∆ ÍÃÓπ÷ apple∆Â∆ ‘À Â∂ ⁄appleȪ ˘ Ó‘≈ÂÓ≈ ÏπºË Á∂ ⁄appleÈ ‘∆ √Ó«fi¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ
’«Èÿ≥Ó È∂ «Ò«÷¡≈ ‘À «’ “ÏπºË ÍÁ” ˘ ÏπºË ËappleÓ Á∂ ÍÂÈ Â∂ ÏÃ≈‘Ó‰ª È∂ “«ÚÙȱ ÍÁ” «Ú⁄ ÂÏÁ∆Ò ’apple «Ò¡≈Õ
«¬√∂ Âapple∑ª Ô≈Âapple» «Í≥‚ ÍÂÒ ’appleÚ≈Úπ‰ Ò¬∆ «ÍºÍÒ Á∂ appleπº÷ Á∆¡ª Íapple’appleÓ≈ ’appleÁ∂ ‘ÈÕ «¬‘ «ÍºÍÒ Á≈ appleπº÷ Ï∂Ë∆¡ª
Ò¬∆ Ú∆ Ë≈appleÓ’ √∆Õ «¬√ «ÍºÍÒ Á∂ appleπº÷ Á≈ ’ÊÈ «‘¿±È √ª◊ È∂ Ú∆ ’∆Â≈ ‘ÀÕ «¬√∂ Âapple∑ª «¬√∂ «ÍºÍÒ Á∂ appleπº÷ È∂
Ú∆ √Ó∂∫ Á∆ ⁄≈Ò È≈Ò «‘øÁ»¡ª Ò¬∆ «ÚÙ∂Ù √Ê≈È ÍÃ≈Í ’apple «Ò¡≈Õ Ú∂÷Ø Gaya Distt. Gazetteer, ◊Ô≈ «‚√«‡z’‡
◊À˜∂‡∆¡apple, AI@F, Í≥È≈ FI-G@Õ
C. √ØÒÚ∆∫ √Á∆ ¬∆√Ú∆ «Ú⁄ Í≥‚ È∂ ◊Ô≈ «Ú⁄ «‘øÁ»¡ª Á≈ ‘≈Ò ¡≥«’ ’∆Â≈ Â∂ «¬√ ˘ ͇È∂ Á∂
«¬’ ⁄π‘≈È «˜Ó∆∫Á≈apple È∂ «Ò÷‰ Ò¬∆ «ÈÔ∞’ ’∆Â≈ √∆Õ Ú∂÷Ø Gaya Distt. Gazetteer, ◊Ô≈ «‚√«‡z’‡ ◊À˜∂‡∆¡apple,
AI@F, Í≥È≈ FI-G@Õ

iBw;kyh gozgok 57
Óπ’ ‘Ø ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ «¬√ Âapple∑ª ◊Ô≈ Á∂ Â∆appleÊ Â∂ ‹≈ ’∂ «‘øÁ» ÒØ’ ¡≈͉∂ «ÍÂappleª Á∂ «Í≥‚
’appleÚ≈¿∞∫Á∂ √È C Õ «Í≥‚ ’appleÚ≈¿∞‰ Ú∂Ò∂ ¿∞‘ ⁄≈ÚÒª Á∂ «Í≥È∂ ω≈¿∞∫Á∂ Â∂ Á∆Ú∂ Ï≈ÒÁ∂ √È Â∂
¿∞È∑ª Á≈ «ÚÙÚ≈√ √∆ «¬√ ’appleÈ È≈Ò ¿∞È∑ª Á∂ «ÍÂappleª Á∆ ◊Â∆ ‘πøÁ∆ ‘ÀÕ
‹ÁØ∫ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ÎÒ◊» ÈÁ∆ Â∂ ¡≈͉∂ «Ë¡≈È ÏÀ·∂ √È Âª ͪ«‚¡ª È∂ ¡≈
’∂ ¿∞È∑ª ˘ «’‘≈ «’ Â∞√∆∫ ¡≈͉∆ Â∂ ¡≈͉∂ «ÍÂappleª Á∆ ◊Â∆ ’appleÚ≈˙AÕ ¡≈Í È∂ «’‘≈ «’
¡√ª ¡≈͉≈ Â∂ ¡≈͉∂ «ÍÂappleª Á≈ Á∆Ú≈ ’appleÚ≈ ¤«‚¡≈ ‘À Â∂ ¡À√∆ «’«apple¡≈ ’∆Â∆ ‘À «’
¡«◊¡≈ÈÂ≈ Á≈ ¡≥Ë∂apple≈ «Ó‡ «◊¡≈ ‘ÀÕ √Úapple◊ Â∂ Èapple’ ¡«◊¡≈ÈÂ≈ «Ú⁄ ‘È Â∂ «‹È∑ª
È≈Ó apple»Í∆ Á∆Ú≈ Ï≈«Ò¡≈ ‘À ¿∞È∑ª Á≈ ¿∞Ë≈apple ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï È∂ ¿∞Ê∂ ͪ«‚¡ª
˘ «¬‘ ÙÏÁ ÍÛ∑ ’∂ √π‰≈«¬¡≈ :-
Á∆Ú≈ Ó∂apple≈ ¬∂’∞ È≈Óπ Áπ÷ «Ú«⁄ Í≈«¬¡≈ Â∂´
¿∞«È ⁄≈È«‰ ˙‘π √Ø«÷¡≈ ⁄»’≈ ‹Ó «‹¿∞ Ó∂´
ÒØ’≈ Ó ’Ø Î’«Û Í≈«¬
Ò÷ Ó«Û¡≈ ’apple ¬∂’·∂ ¬∂’ appleÂ∆ ÒÀ Ì≈«‘Õ
«Í≥‚∞ ÍÂ«Ò Ó∂apple∆ ’∂√¿∞ «’«apple¡≈ √⁄ È≈Ó ’appleÂ≈appleπ
¡ÀÊ∂ ˙ÊÀ ¡≈◊∂ Í≈¤∂ «¬‘π Ó∂apple≈ ¡‘≈appleπÕ
◊ø◊ ÏÈ≈apple«√ «√Ϋ Â∞Ó≈apple∆ È≈ÚÀ ¡≈ÂÓapple≈¿∞
√⁄≈ È≈Ú‰∞ ª Ê∆¡À ‹ª ¡«‹‘«È√ Ò≈◊À Ì≈¿∞
«¬’ ÒØ’∆ ‘Øapple ¤«Ó¤apple∆ ÏÑӉπ Ú«‡ «Í≥‚ ÷≈«¬
È≈È’ «Í≥‚ Ï÷√∆√ ’≈ ’Ï‘π «È÷»‡«√ È≈«‘ B Õ
[¡≈√≈ Ó‘Ò≈ 1Õ 32Õ (358)]
«¬‘ Ï⁄È √π‰ ’∂ Í≥‚ ÍÃÌ≈«Ú ‘ج∂ Â∂ ÈÓ√’≈apple ’∆Â≈Õ ◊Ô≈ «Ú⁄ ◊πapple» È≈È’
√≈«‘Ï ‹∆ Á∂ ◊Ô≈ ‹≈‰ Á∆ Ô≈Á «Ú⁄ ◊πappleÁÚ≈apple≈ ‘À ‹Ø «ÚÙ˘ ÍÁ Ó≥Áapple Á∂ «ÏÒ’∞Ò È≈Ò
‘∆ ‘ÀÕ «¬Ê∂ Ï≈Ï≈ apple≈ÓÁ≈√ ¿πÁ≈√∆ Ó‘ø ‘È Â∂ «¬√ ◊πappleÁÚ≈apple∂ ˘ ◊πappleÁÚ≈apple≈ Á∂˙ ÿ≈‡
A. ⁄ΩÒª Â∂ ¡≈‡∂ Á∂ ◊ØÒ∂ ω≈ ’∂ Í≥‚ ◊Â∆ ’appleÁ∂ √È Â∂ ◊Â∆ ’appleÚ≈¿∞‰ Ú≈Ò∂ Í≥‚ª ˘ ÍÀ√∂ appleπÍÀ
Á∂∫Á∂ √ÈÕ «¬√ Ò¬∆ Í≥‚ ‘apple «¬’ ˘ ◊Â∆ ’appleÚ≈¿∞‰ Á≈ ¿∞ÍÁ∂Ù Á∂∫Á∂ √ÈÕ Á∆Ú≈ ’appleÈ≈ «¬’ apple√Ó ‘À ‹Ø «’√∂
ÍÃ≈‰∆ Á∂ ÓappleÈ ÂØ∫ Í«‘Òª ’appleÚ≈¿∞‰∆ ˜apple»apple∆ √Ófi∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ Óapple apple‘∂ ÓÈ∞º÷ ˘ ËappleÂ∆ Â∂ «Ò‡≈ Á∂ Á∆Ú≈ Ï≈Ò «ÁºÂ≈
‹ªÁ≈ √∆Õ «¬√ ˘ Á∆Ú≈ ’appleÈ≈ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ ’¬∆ ÒØ’ ÓappleÈ ÂØ∫ Ï‘π «⁄apple Í«‘Òª ¡≈Í ‘∆ «¬‘ apple√Ó ◊Ô≈ ‹≈
’∂ ’appleÚ≈ ¡≈Á∂ √ÈÕ
B. «¬‘ √≈÷∆ Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ ‹∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ È‘∆∫Õ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ ¿π⁄≈apple∂ ÙÏÁ «Ú⁄
◊Ô≈ «Ú⁄ Íapple⁄ºÒ appleÚ≈«¬Â Á≈ «Ú√Ê≈apple «ÓÒÁ≈ ‘ÀÕ «Í≥‚, ÍÂÒ «ÚÙȱ Á∆ Í»‹≈ (’∂√˙ «’«apple¡≈) Á∂ګ¡ª
˘ «Í≥‚ Á∂‰∂ Â∂ Î∂apple «ÍºÂappleª ˘ Á∂‰∂ ¡≈«Á √≈apple∂ ◊Ô≈ «Ú⁄ ’∆Â∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª apple√Óª Á≈ «Ú√Ê≈apple ‘À ‹Ø ◊πapple» √≈«‘Ï
È∂ ◊Ô≈ ‹≈ ’∂ Ú∂÷∂ Â∂ Î∂apple Ï≈‰∆ «Ú⁄ Úapple‰È ’∆Â≈Õ «¬‘ ÙÏÁ ◊πapple» √≈«‘Ï Á∂ ◊Ô≈ ‹≈‰ Á∆ ◊Ú≈‘∆ Á∂∫Á≈ ‹≈ÍÁ≈
‘ÀÕ
C. «¬Ê∂ ͬ∆ Ï≈Ï≈ ¡ÒÓ√ ‹∆ Á∆ ÓØ‘apple Â∂ «¬‘ ¡º÷apple ¿∞’apple∂ ‘È ““√Ã∆ Ú≈‘π◊πapple» ’appleÂ≈apple, È≈È’
¡ÒÓ√Â, apple≈‹ ◊πapple» ÂıÂ, È≈È’ √«Â””Õ ¡ÒÓ√ ‹∆ ¿∞‘ ‘∆ √È «‹È∑ª È∂ È≈È’-ÓÂ∂ ◊πappleÁÚ≈apple∂ Á∆

iBw;kyh gozgok 58
’«‘øÁ∂ ‘ÈÕ «¬√ ◊πappleÁÚ≈apple∂ Á∆ √∂Ú≈ ◊πapple» ‘apple ◊Ø«ÏøÁ √≈«‘Ï ‹∆ Á∂ √Ó∂∫ Ï≈Ï≈ ¡ÒÓ√ ‹∆ È∂
’∆Â∆Õ Ï≈Ï≈ ¡ÒÓ√ ‹∆ Á∆ ÓØ‘apple «¬Ê∂ ͬ∆ ‘À C Õ
‘≈‹∆Íπapple (͇È∂) ‹≈‰≈
◊Ô≈ ÂØ∫ «¬’ ’º⁄∆ √Û’ ¿∞Ê∂ ¡≈¿∞∫Á∆ √∆ «‹ºÊ∂ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ‹∆ √Ó∂∫ ÂØ∫ «Í¤Ø∫
͇È≈ √≈«‘Ï ¡≈Ï≈Á ‘Ø«¬¡≈ A Õ ¿∞√ Ú∂Ò∂ Í≈‡Ò∆ÍπÂapple Á∂ Íπapple≈‰∂ Ù«‘apple Á∂ ÷≥‚apple ÓΩ‹»Á √ÈÕ
√∂Ú≈ ’∆Â∆ Â∂ «¬È∑ª Á∂ √ºÁ∂ Â∂ ‘∆ ◊πapple» ‘«apple◊Ø«ÏøÁ √≈«‘Ï ¿∞Ê∂ Íπº‹∂ √ÈÕ «¬√ ◊πappleÁÚ≈apple∂ «Ú⁄ ◊πapple» Â∂◊ Ï‘≈Áapple
√≈«‘Ï ‹∆ Á≈ «¬’ ‘π’ÓÈ≈Ó≈ Ú∆ √πappleº«÷¡Â ‘ÀÕ Ì≈Ú∂∫ «¬‘ ◊πappleÁÚ≈apple≈ Ï‘π ں‚≈ È‘∆∫Õ «¬√ «Ú⁄ «¬È∑ª ¿∞Á≈√∆
√øª Á∆¡ª √Ó≈˪ ‘È :- Ï≈Ï≈ «ÏÙÈÁ≈√, Ï≈Ï≈ ÍÃÌ» Á≈√, Ï≈Ï≈ Ï√ø Á≈√ ¡Â∂ Ï≈Ï≈ √ØÌ≈ Á≈√Õ Ï≈Ï≈ √ØÌ≈
Á≈√ Á≈ «Á‘ªÂ AHIH ¬∆√Ú∆ Á∂ ’apple∆Ï ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ Ï≈Ï≈ √ØÌ≈ Á≈√ Á≈ ⁄∂Ò≈ Ï≈Ï≈ apple≈Ó Á≈√ «¬√ Ú∂Ò∂ ◊πappleÁÚ≈apple∂
Á∂ Ó‘ø ‘ÈÕ
A. ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ √Ó∂∫ ͇È≈ Ù«‘apple ¡≈Ï≈Á È‘∆∫ √∆Õ Â≈apple∆÷-«¬-Á≈¿∞Á∆ Á∂ ’ÊÈ ¡È∞√≈apple
ÓΩ‹»Á≈ ͇È≈ Ù«‘apple Ù∂apple Ù≈‘ √»apple∆ È∂ AEDA ¬∆√Ú∆ «Ú⁄ ¡≈Ï≈Á ’∆Â∆ (Ú∂÷Ø Í‡È≈ «‚√«‡z’‡ ◊À˜∂‡∆¡apple) «¬‘
‘∆ ’≈appleÈ ‘À ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ Â∂ Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ ͇È∂ Ù«‘apple Á≈ ’ÊÈ È‘∆∫ ‘ÀÕ ’∂ÚÒ ‹ÈÓ √≈÷∆
Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ «Ú⁄ ͇È∂ Á≈ ’ÊÈ ‘ÀÕ ¡·≈apple∑Ú∆∫ √Á∆ «Ú⁄ ͇È≈ Íë√ºË È◊apple √∆Õ «Ó‘apple≈Ï≈È Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ
√≈÷∆ «Ú⁄ ‘≈‹∆Íπapple-͇È≈ «Ò«÷¡≈ ‘À ‹Ø ·∆’ ‹≈ÍÁ≈ ‘ÀÕ Í‡È≈ √≈«‘Ï ◊≈«¬ ÿ≈‡ ◊πappleÁÚ≈apple≈ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï
Á∆ ͇È∂ ‹≈‰ Á∆ Ô≈Á È≈Ò √ÏøË ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ‘Ø √’Á≈ ‘À «’ «¬√∂ ÿ≈‡ ÂØ∫ ÿ ’∂ ◊πapple» √≈«‘Ï ‘≈‹∆Íπapple
◊¬∂ ‘Ø‰Õ ◊≈¬∂ ÿ≈‡ Ú≈Ò∂ «¬Ò≈’∂ ˘ Í«‘Òª “√øπÁapple ω” «’‘≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ¡Ωappleø◊˜∂Ï Á∂ √Ó∂∫ «¬√Á≈ Ȫ ¡˜∆Ó≈Ï≈Á
‘Ø «◊¡≈ Â∂ «¬√ “√øπÁapple ω” Á∂ «¬Ò≈’∂ ˘ ◊πÒ˜≈apple Ï≈◊ ’«‘‰ Ò◊∂Õ ¡‹ ’Ò ◊≈¬∂ ÿ≈‡ Á∂ «¬Ò≈’∂ ˘ ◊πÒ˜≈apple
Ï≈◊ ’«‘øÁ∂ ‘ÈÕ
Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ Â∂ Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ ◊πapple» √≈«‘Ï Á≈ «Ï√øÏappleÍπapple √≈Ò√apple≈¬∂ ‹Ω‘apple∆
Á≈ «ÓÒ‰≈ «Ò«÷¡≈ ‘ÀÕ ’¬∆¡ª Á≈ «Ú⁄≈apple ‘À «’ «Ï√øÏappleÍπapple ‹Ø «’ ¡‹ ’Ò Í‡È∂ Á∂ «¬’ Ó‘Ò∂ Á≈ Ȫ ‘À,
¿∞√ √Ó∂∫ ’ج∆ ¤Ø‡≈ «Í≥‚ ‘ØÚ∂◊≈ «‹Ê∂ √≈Ò√apple≈¬∂ ‹Ω‘apple∆ apple«‘øÁ≈ ‘ØÚ∂Õ Íapple «¬‘ ◊Ò «ÈÓÈ «Ò÷ ’≈appleȪ ’apple’∂
·∆’ È‘∆∫ ‹≈ÍÁ∆ :-
(¿) AHAA ¬∆√Ú∆ «Ú⁄ Ï∞’È≈È (Buchanan) È∂ ͇È∂ Ù«‘apple Á≈ √appleÚ∂÷‰ ’∆Â≈ Â∂ ‘apple «È’∂ ÂØ∫ «È’∂
◊Ò∆ Ó‘Ò∂ Á≈ Ȫ ¿∞√ «Ú⁄ «Ò«÷¡≈Õ ¿∞√ «Ú⁄ ◊πapple» Â∂ˆ Ï‘≈Áapple Â∂ ◊πapple» ◊Ø«ÏøÁ «√øÿ ‹∆ Á∂ ËappleÓ ¡√Ê≈È Á≈
’ÊÈ ‘ÀÕ √Ω ÂØ∫ ÚºË Í‡È∂ Ù«‘apple Á∂ ◊Ò∆¡ª Ó‘º«Ò¡ª Á∂ Ȫ ‘È Íapple «Ï√øÏappleÍπapple «’Ëapple∂ È‘∆∫ ¡≈«¬¡≈Õ
(¡) ‹∂’apple «Ï√øÏappleÍπapple ˘ ÓΩ‹»Á≈ ͇È∂ Ú≈Ò∆ ʪ ’ج∆ ¤Ø‡≈ È◊apple Ó≥È Ú∆ Ò¬∆¬∂ ª «¬‘ √øÌÚ È‘∆∫
«’ ‹Ú≈‘appleª Á≈ ÚÍ≈apple ’appleÈ Ú≈Ò∂ «’√∂ «Èº’∂ «‹‘∂ «Í≥‚ «Ú⁄ apple«‘øÁ∂ ‘Ø‰Õ ‘∆«apple¡ª Á≈ ÚÍ≈apple Ù«‘appleª «Ú⁄ ‘∆ ‘Ø
√’Á≈ √∆, «Í≥‚ª «Ú⁄ È‘∆∫Õ
(¬) «Ó‘appleÏ≈È∆ Á∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄Ø ‹Ø ‘≈‹∆Íπapple Á≈ √ø’∂ ‘À ¿∞‘ ·∆’ ‹≈ÍÁ≈ ‘ÀÕ ‘≈‹∆Íπapple ◊πapple» È≈È’
√≈«‘Ï Á∂ √Ó∂∫ «¬’ Úº‚≈ Ù«‘apple √∆ Â∂ Óπ˜¯appleÍπapple «‚√«‡z’‡ ◊À˜∂‡∆¡apple ¡È∞√≈apple “‹Ú≈‘apple‡ØÒ≈” ‘∆«apple¡ª Á≈ ÚÍ≈apple
’appleÈ Ú≈«Ò¡ª Á≈ «¬’ Ó‘Ò≈ Ú÷apple≈ √∆Õ Muzaffarpur Distt. Gazeteer Ó˜ÎappleÍπapple «‚√«‡z’‡ ◊À˜∂‡∆¡apple AIDD
Í≥È≈ GD, Ù∂apple Ù≈‘ Â∂ ¡’Ïapple Á∂ √Ó∂∫ ͇È∂ Á∆ ÍÃÌπÂ≈ ÚË∆ Â∂ ‘≈‹∆Íπapple Úª◊ «¬’ ‹Ú≈‘apple∆¡ª Á≈ Ó‘Ò≈ «¬Ê∂
Ú∆ ω «◊¡≈Õ
B. ‘≈‹∆Íπapple «˜Ò≈ Óπ˜ÎappleÍπapple-͇È≈ Ù«‘apple ÂØ∫ Á«apple¡≈ ◊ø◊≈ Í≈apple ‘≈‹∆Íπapple «‘√∆Ò Á≈ Óπ÷ È◊apple ‘ÀÕ
«¬√ ˘ ‘≈‹∆ «¬«Ò¡≈√ (ÙÓ√¿∞Á∆È «¬«Ò¡≈√) È∂ ACDE-ACHH ¬∆: Á∂ «Ú⁄’≈apple ¡≈Ï≈Á ’∆Â≈ √∆Õ ’≈¯∆ √Óª
«¬‘ «Ï‘≈apple Á∆ apple≈‹Ë≈È∆ «apple‘≈Õ Ú∂÷Ø Muzaffarpur Distt. Gazetteer Óπ˜¯appleÍπapple «‚√«‡z’‡ ◊˜∂‡∆¡appleÕ

iBw;kyh gozgok 59
«¬È∑ª ÷≥‚appleª «Ú⁄Ø∫ ÿ ’∂ ◊ø◊≈ Á«apple¡≈ Í≈apple ’apple ’∂ ◊πapple» ‹∆ ¿∞√ √Ó∂∫ Á∂ Íapple«√ºË Ù«‘apple
‘≈‹∆Íπapple B Íπ‹ ◊¬∂Õ ‘≈‹∆ Íπapple ÓΩ‹»Á≈ ͇È≈ √≈«‘Ï Á∂ √≈Ó‰∂ ◊ø◊≈ Á«◊¡≈ Á∂ ¿∞µÂapple∆ ’ø„∂
Â∂ ¿∞√ √Ê≈È Â∂ ¡√«Ê √∆ «‹Ê∂ ◊ø‚’ Á«apple¡≈ ◊ø◊≈ È≈Ò «ÓÒÁ≈ √∆Õ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï
◊ø◊≈ Á«apple¡≈ Í≈apple ’apple’∂ ¿∞√ ʪ Â∂ ÏÀ·∂ «‹Ê∂ ¡‹’Ò È≈È’ Ù≈‘∆ ◊πappleÁÚ≈apple≈ ‘ÀÕ «¬√
¡√Ê≈È ‘apple∆‘apple ÷∂Âapple apple≈Ó ⁄Ωapple≈ Ó‘Ò∂ «Ú⁄ ‘À A Õ
‹ÁØ∫ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ‘≈‹∆Íπapple Íπº‹∂ ª ¿∞È∑ª Á∂ √≈Ê∆ ÓappleÁ≈È∂ ˘ √ı Ìπ÷ Òº◊∆Õ
◊πapple» √≈«‘Ï È∂ ÓappleÁ≈È∂ ˘ ‹Ú≈‘apple ‡ØÒ∂ Ì∂«‹¡≈ ª ‹Ø ¿∞‘ ËÈ≈„ª Á∂ Ó‘Ò∂ «Ú⁄ Ó≥◊ ’∂
ÌØ‹È ’apple ÒÚ∂ B Õ «¬’ ‹Ú≈‘apple∆ È∂ «ÂøÈ ÍÀ√∂ «ÁºÂ∂Õ ÓappleÁ≈È≈ Ï‘π Ó≈Ô±√ ‘Ø«¬¡≈Õ Á»√apple∂ ÿapple
«◊¡≈ ª «¬√ √≈Ò√ apple≈¬∂ ‹Ω‘apple∆ apple«‘øÁ≈ √∆Õ «¬‘ Ï‘π È∂’ ÓÈπº÷ √∆ Â∂ «¬√ Á≈ ÓπÈ∆Ó
¡Áapple’≈ Ú∆ appleºÏ Á≈ ÌÀ ’appleÈ Ú≈Ò≈ √∆Õ «‹√ Ú∂Ò∂ ÓappleÁ≈È≈ √≈Ò√ apple≈¬∂ Á∂ ÿapple «◊¡≈ ª ¿∞‘
apple؇∆ ÷≈ «apple‘≈ √∆CÕ ¡Áapple’≈ ÓπÈ∆Ó Ï≈‘apple ¡≈«¬¡≈ Â∂ ¿∞‘ ÓappleÁ≈È∂ ˘ ¡≈͉∂ Ó≈Ò’ ’ØÒ ÒÀ
«◊¡≈Õ √≈Ò√ apple≈¬∂ È∂ Ú∂«÷¡≈ ÓappleÁ≈È≈ Ìπº÷≈ ‘À ¿∞√ ˘ ÍappleÙ≈Á ¤’≈«¬¡≈ Â∂ √¯apple ıapple⁄
Ú≈√Â∂ ’∞fi appleπͬ∂ Ì∂‡≈ «ÁµÂ∂Õ ÓappleÁ≈È≈ appleπÍÀ ÒÀ ’∂ ıπÙ∆ ıπÙ∆ ◊πapple» ‹∆ ’ØÒ ¡≈«¬¡≈ ª ¡≈Í È∂
«’‘≈ appleπÍÀ «’√ Ú≈√Â∂ ÒÀ ¡ªÁ∂ ‘È Â∂ appleπÍÀ Ú≈Í√ ’appleÈ Ú≈√Â∂ «’‘≈Õ ÓappleÁ≈È≈ √≈Ò√ apple≈¬∂
’ØÒ ¡≈«¬¡≈ Â∂ ¡≈ ’∂ appleπÍÀ Ú≈Í√ ’apple «ÁºÂ∂Õ
√≈Ò√ apple≈¬∂ «¬√ ◊ºÒ ÂØ∫ Ï‘π ÍÃÌ≈«Ú ‘Ø«¬¡≈ Â∂ ¿∞‘≈ ¡≈Í ¡≈͉∂ ÓπÈ∆Ó √‰∂
◊πapple» ‹∆ Á∂ ÁappleÙȪ ˘ ¡≈«¬¡≈ È≈Ò Í’Ú≈È Ì∂‡ Ú∆ ÒÀ ¡≈«¬¡≈Õ «Ò¡≈ ’∂ ◊πapple» ‹∆ ¡º◊∂ apple÷
«ÁºÂ≈ Â∂ Ï⁄È ’∆Â≈ «’ ÓÀ∫ ª ÓappleÁ≈È∂ ˘ Ò≈Ò √ÓfiÁ≈ √ª Íapple Â∞‘≈‚∂ ÁappleÙȪ È≈Ò Âª
√Ì Í≈√∂ Ò≈Ò ‘∆ Ò≈Ò È˜apple∆ ¡≈¿∞∫Á∂ ‘ÈÕ Âª ◊πapple» ‹∆ «’‘≈ «’ «‹È∑ª Á∂ È∂Âappleª «Ú⁄ È≈Ó
apple»Í∆ Ò≈Ò ‘À ¿∞È∑ª ˘ ’ج∆ ‘apple Șapple ‘∆ È‘∆∫ ¡≈¿∞∫Á≈Õ «‹√ Âapple∑ª √ø√≈apple «Ú⁄ ◊πappleÓπ÷ Â∂
ÓÈÓπ÷ Ú∆ ‘ÈÕ «¬√∂ Âapple∑ª Í≈‰∆ «Ú⁄ ’øÚÒ ÎπÒ Ú∆ ‘È Â∂ ‚º‚± Ú∆ ‘È Íapple ÁØ‘ª Á≈ ’appleº÷
Ú÷ Ú÷ ‘ÀÕ ◊πapple» ‹∆ È∂ ÙÏÁ ¿π⁄≈«apple¡≈ :-
«ÏÓÒ Ófi≈«apple Ï√«√ «ÈappleÓÒ ‹Ò ÍÁÓ«È ‹≈ÚÒ apple∂Õ
ÍÁÓ«È ‹≈ÚÒ ‹Ò apple√ √ø◊«Â √ø«◊ ÁØ÷ È‘∆∫ apple∂Õ
Á≈Áapple ± ’Ï«‘ È ‹≈È «√apple∂Õ
Ì÷«√ «√Ï≈´ √÷«√ «ÈappleÓÒ ‹Ò ¡≥ÓÃ«Â È Ò÷«√ apple∂Õ
A. «Ï¡≈È √ø ’appleÂ≈apple «√øÿ ‹∆ ͇È≈Õ √ø ’appleÂ≈apple «√øÿ ‹∆ È∂ √Ã∆ ‘apple∆Ó≥Áapple √≈«‘Ï Í‡È≈ Á∆ Ï‘πÂ
√∂Ú≈ ’appleÚ≈¬∆ ‘À, ◊πappleÁÚ≈apple≈ ‘º‡ √≈«‘Ï √πÒÂ≈ÈÍπapple («˜Ò≈ ’±ÍappleÊÒ≈ Í≥‹≈Ï) Á∆ Ú∆ √∂Ú≈ ’appleÚ≈¬∆ ‘ÀÕ ¡≈Í
͇È≈ √≈«‘Ï Â∂ ¡≈√ Í≈√ Á∂ «¬Ò≈’∂ ÂØ∫ ⁄ø◊∆ Âapple∑ª ‹≈‰± ‘ÈÕ
B. ‹Ú≈‘apple ‡ØÒ≈ È≈ ‘∆ Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «Ò«÷¡≈ ‘À ‹Ø ·∆’ ‘ÀÕ
C. √≈Ò√apple≈¬∂ Á∆ √≈÷∆ Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ Â∂ Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ ¡≈Á∆ ‘ÀÕ ÚÒ≈«¬Â
Ú≈Ò∆ Â∂ «Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ È‘∆∫Õ Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ Â∂ «Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «Ò«÷¡≈ ‘À
«’ ◊πapple» ‹∆ È∂ È≈Ó apple»Í∆ ÓappleÁ≈È∂ ˘ «ÁºÂ≈, ͺÊapple Á≈ ‘∆apple≈ ‹ª Ò≈Ò È‘∆∫Õ Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ Â∂ Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ
Ú≈Ò∆ ÁØ‘ª ‹ÈÓ √≈÷∆¡ª «Ú⁄ Ú≈appleÂ≈ «¬√∂ Âapple∑ª «Ò÷∆ ‘ÀÕ

iBw;kyh gozgok 60
Ï√π ‹Ò «ÈÂ È Ú√ ¡Ò∆¡Ò ÓØapple ⁄⁄≈ ◊πÈ apple∂Õ
⁄øÁ ’∞ÓÁÈ∆ Á»apple‘π «ÈÚ√«√ ¡ÈÌ¿∞ ’≈apple«È apple∂
¡≥Óà÷≥‚∞ Áπ«Ë ÓËπ √ø⁄«√ ± ÏÈ ⁄≈Â∞apple apple∂Õ
¡≈ÍÈ≈ ¡≈Íπ ± ’Ï‘» È ¤Ø‚«√ «Í√È ÍÃ∆ «‹¿∞ apple∂Õ
Í≥‚«Â √ø«◊ Ú√«‘ ‹È Ó»apple÷ ¡≈◊Ó √≈√ √πÈ∂Õ
¡≈ÍÈ≈ ¡≈Íπ ± ’Ï‘» È ¤Ø‚«√ √π¡≈È Í»«¤ «‹¿∞ apple∂Õ
«¬«’ Í≈÷≥‚∆ È≈«Ó È apple≈⁄«‘ «¬’ ‘«apple ‘«apple ⁄apple‰∆ apple∂Õ
Í»apple«Ï «Ò«÷¡≈ Í≈Ú«√ È≈È’ apple⁄È≈ È≈Óπ ‹«Í apple∂Õ A [Ó≈apple» Ó‘Ò≈ 1Õ 4Õ (990)]
«¬‘ ÙÏÁ √π‰ ’∂ √≈Ò√ apple≈¬∂ Á∂ ÓÈ √ªÂ ¡≈¬∆, ¿∞√ È∂ ÈÓ√’≈apple ’∆Â≈ Â∂ Ì∂‡≈
ÍappleÚ≈‰ ’appleÈ Á∆ «ÏÈÀ ’∆Â∆Õ ◊πapple» ‹∆ È∂ appleπͬ∂ ¡≈«Á ÒÀ‰ ÂØ∫ «¬È’≈apple ’apple «ÁºÂ≈ Â∂ Í’Ú≈È
ÒÀ Ò¬∂Õ Î∂apple √≈Ò√ apple≈¬∂ È∂ «’‘≈ ’ج∆ √∂Ú≈ Áº√Ø Âª ◊πapple» ‹∆ È∂ √Ófi≈«¬¡≈ «’ È≈Ó apple»Í∆ ◊π‰
˜apple»apple∆ È‘∆∫ «’ «’√∂ ÍÁÚ∆ È≈Ò Íapple≈Í ‘πøÁ≈ ‘ØÚ∂Õ «¬√ Ò¬∆ Úº‚∂ ‘؉ Á∆ ‘¿∞ÓÀ È‘∆∫ ‘؉∆
⁄≈‘∆Á∆Õ ◊πapple» ‹∆ È∂ Áº«√¡≈ «’ ¿∞√ Á∂ √∂Ú’ ¡Áapple’∂ «Ú⁄ È≈Ó ÍappleÚ∂Ù ’apple «apple‘≈ ‘À Â∂ ¿∞‘
¡≈ÂÓ’ apple»Í «Ú⁄ ¿∞√ ÂØ∫ Úº‚≈ ‘ÀÕ «¬√ Ò¬∆ ¿∞√ Á∆ ’Áapple ’appleÈ∆ ⁄≈‘∆Á∆ ‘ÀÕ «¬‘ Ï⁄È
√π‰ ’∂ √≈Ò√ apple≈¬∂ Â∂ ¿∞√ Á≈ √∂Ú’ ¡Áapple’≈ ◊πapple» ‹∆ Á∂ ⁄appleÈ∆ Òº◊∂∂Õ
‘≈‹∆Íπapple Á∂ ’ØÒ ◊‹◊Ñ Á≈ «¬’ Íπapple≈ÂÈ Ó≥Áapple √∆ «‹ºÊ∂ √ØÈÍπapple Á≈ Ó∂Ò≈ ‘apple ’Â’
Á∆ Í»appleÈÓ≈Ù∆ ˘ Ò◊Á≈ √∆Õ «¬√ √Ó∂∫ Ï‘π Ô≈Âapple» Á»apple Á»apple ÂØ∫ ¡≈¿∞∫Á∂ √ÈÕ ÚÀ√∂ Ú∆ «ÚÙ˘
Á∂ Íπ‹≈apple∆ «¬Ê∂ Ô≈Âapple≈ ’appleÈ √≈apple≈ √≈Ò ¡≈¿∞∫Á∂ ‹ªÁ∂ apple«‘øÁ∂ √ÈÕ «¬’ Ú≈apple∆ «¬’ «ÚÙ˘ Á≈
Íπ‹≈apple∆ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ’ØÒ ¡≈«¬¡≈ Â∂ ÍÃÙÈ ’∆Â≈ «’ ÓÈ ËÈ ÍÁ≈appleÊ ⁄≈‘πøÁ≈ ‘À Â∂
ËÈ ‘¿∞ÓÀ ÂØ∫ «ÏÈ≈ ÍÃ≈Í ȑ∆∫ ‘Ø √’Á≈ Â∂ ‘¿∞ÓÀ È≈Ò ¬∆ÙÚapple ÂØ∫ Á»apple ‘ج∆Á≈ ‘ÀÕ √Ø apple≈Ó Á∆
ÍÁÚ∆ Â’ «’Ú∂∫ Íπ‹ √’∆Á≈ ‘ÀÕ Âª ◊πapple» ‹∆ È∂ ¿∞µÂapple «Ú⁄ «¬‘ ÙÏÁ Í«Û¡≈ :-
ÂÈ «ÏÈ√∂ Ë´ ’≈ ’Ø ’‘∆¡ÀÕ «ÏÈ ◊πapple apple≈ÓπÈ≈Ó ’ ґ∆¡ÀÕ
apple≈Ó È≈Ó ËÈ∞ √ø«◊ √÷≈¬∆Õ ¡«‘«È«√ «ÈÓ´ ‘«apple «Ò÷ Ò≈¬∆Õ
apple≈ÓÈ≈Ó «ÏÈ∞ ’ÚÈ∞ ‘Ó≈apple≈Õ
Áπ÷ √π÷ √Ó ’«apple È≈Óπ È ¤Ø‚¿∞ ¡≈Í∂ Ï÷«√ «ÓÒ≈Ú‰‘≈apple≈Õ........
[¡≈√≈ Ó‘Ò≈ 1 ¡√‡ÍÁ∆¡ª (416)]
ª ¿∞√ ÚÀÙÈÚ ˘ ÙªÂ∆ ¡≈¬∆ ◊πapple» ‹∆ Á∆ ⁄appleÈ∆ Òº◊≈Õ ◊πapple» ‹∆ ’∞fi √Óª ‘≈‹∆Íπ‹
«ÏÂ≈ ¡◊∂ ˘ Í»appleÏ ÚºÒ ‡πapple ͬ∂Õ
A. «¬‘ √≈÷∆ Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ Â∂ Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «¬√∂ Âapple∑ª ‘ÀÕ
ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ Â∂ «Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «¬√ Á≈ Úappleȉ È‘∆∫ ‘ÀÕ

iBw;kyh gozgok 61
’≈Óapple»Í ‹≈‰≈
‘≈‹∆Íπapple (͇È≈) ÂØ∫ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ◊ø◊≈ Á«apple¡≈ Á∂ È≈Ò È≈Ò Óπø◊∂apple Â∂
Ì≈◊ÒÍπapple Ù«‘appleª ÂØ∫ ‘πøÁ∂ ‘ج∂ Í»appleÈ∆¡ª «˜Ò∂ Á∆ ÓΩ‹»Á≈ ’«Â¡≈apple «‘√∆Ò Á∂ È◊apple ’øÂ
È◊apple, ‹Ø ◊ø◊≈ Á«apple¡≈ Á∂ ’ø„∂ ’≈apple◊ØÒ≈ Á∂ Íë√ºË È◊apple ’ØÒ √∆, Íπ‹ ◊¬∂Õ «¬Ê∂ ◊πapple» È≈È’
√≈«‘Ï Á≈ «¬’ Íπapple≈‰; ◊πappleÁÚ≈apple≈ ‘À Â∂ √Ê≈È’ appleÚ≈«¬Â ‘À «’ ◊πapple» √≈«‘Ï «¬Ê∂ ·«‘apple∂
√ÈÕ A
’ø È◊apple ÂØ∫ Í»appleÏ Ú≈Ò∂ Í≈√∂ ⁄ÒÁ∂ ◊¬∂Õ «‹Ê∂ ◊ø◊≈ Á«apple¡≈ Áº÷‰Œ ÚºÒ ÓπÛÁ≈ ‘ÀÕ
¿∞Ê∂ ¿∞µÂapple ÚÒØ∫ ¡≈ ’∂ Ó‘≈ÈßÁ≈ Á«apple¡≈ «¬√ «Ú⁄ «ÓÒÁ≈ ‘ÀÕ «¬√ «¬Ò≈’∂ «Ú⁄ ◊ø◊≈ Á≈
È≈ ’«ÒøÁapple∆ ‘À B Õ ’«ÒøÁapple∆ Â∂ Ó‘≈ÈßÁ≈ Á«apple¡≈Úª Á∂ √ø◊Ó Â∂ «¬’ È◊apple Ó≈ÒÁ≈ √∆Õ «¬‘
È◊apple Ó‘≈ÈßÁ≈ Â∂ ’«Áapple∆ Á«apple¡≈Úª «Ú⁄ ⁄Ò‰ Ú≈Ò∆¡ª Ï∂Û∆¡ª Á≈ Úº‚≈ ¡º‚≈ √∆ C Õ
«¬Ê∂ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ¿∞Âapple ͬ∂Õ ’«‘øÁ∂ ‘È «’ «¬Ê∂ ◊πapple» ‹∆ ˘ «¬’ √≈‘apple»’≈apple apple≈Ó Á∂Ú
«Ó«Ò¡≈ ‹Ø ◊πapple» ‹∆ ÂØ∫ Ï‘π ÍÃÌ≈Ú ‘Ø«¬¡≈Õ ◊πapple» ‹∆ ’πfi √Óª «¬Ê∂ apple‘∂ D Õ Â∂ Î∂apple ¡º◊∂ Í»appleÏ
Áº÷‰ ÚºÒ ‡πapple ͬ∂Õ ◊πapple» ‹∆ ‘π‰ ◊ø◊≈ Á«apple¡≈ Á∂ È≈Ò Áº÷‰ ÚºÒ ¿∞√ √Û’ Â∂ ⁄Ò Í¬∂ ‹Ø
«Í¤Ø∫ Ù∂apple Ù≈‘ √»apple∆ È∂ ͺ’∆ ’∆Â∆ √∆Õ «¬‘ √Û’ Ó’√»Á≈Ï≈Á (ÓπappleÙÁ≈Ï≈Á) ÂØ∫ ‘πøÁ∆ ‘ج∆
Í»appleÏ ÚºÒ ÓπÛ ’∂ √πÈ≈apple ◊≈¿π∫ Í‘øπ⁄Á∆ √∆ E Õ √πÈ≈apple ◊≈¿∞∫ „≈’∂ ÂØ∫ AE Ó∆Ò ¿∞µÂapple ÚºÒ ‘ÀÕ
◊πapple» √≈«‘Ï √πÈ≈apple ◊≈¿∞∫ Í‘πø⁄‰ Á∆ ʪ Áº÷‰ ÚºÒ ‘Ø ’∂ „≈’∂ Íπ‹ ◊¬∂Õ «¬Ê∂ «¬’ Â∆appleÊ
Ô≈Âapple≈ Á≈ ÏÛ≈ Íπapple≈‰≈ ¡√Ê≈È „’∂ÙÚapple∆ Á∂Ú∆ Á≈ Ó≥Áapple √∆ Â∂ „’∂ÙÚapple∆ Á∂Ú∆ Á∂ Ȫ Â∂ ‘∆
È◊apple Á≈ Ȫ „≈’≈ «Í¡≈ √∆Õ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Ú∂Ò∂ „≈’≈ ’∂ÚÒ Á∂Ú∆ Á∂ Ó≥Áapple ’apple’∂ ‘∆
Íë√ºË √∆ Â∂ AF@H ¬∆√Ú∆∫ «Í¤Ø∫ ‘∆ «¬√ «¬Ò≈’∂ Á∆ apple≈‹Ë≈È∆ Ï«‰¡≈ F Õ „≈’≈ ÏØ‘∆ ◊ø◊≈
Á∂ ’ø„∂ Â∂ √∆ Â∂ ÏØ‘∆ ◊ø◊≈ Íπapple≈‰∂ √Ó∂∫ ÍÁÓ≈ ÈÁ∆ Á∆ «ÚÙ∂Ù √‘≈«¬’ ÈÁ∆ √∆ G Õ
A. ’∞apple√∂Ò≈ ¡À√‡∂‡ Á∂ Ó≈Ò’ √Ã∆ appleÿπÏÈ√ ÍÃ√≈Á «√øÿ ‹∆ È∂ ¡≈͉∂ ͺÂapple Èß: ‚∆: ˙: B/FH «ÓÂ∆
G-B-AIFH ’∞apple√∂Ò≈ ¡À√‡∂‡, «˜Ò≈ Í»appleÈ∆¡≈ ÂØ∫ «Ò«÷¡≈ ‘À «’ Í»appleÈ∆¡≈ «˜Ò∂ «Ú⁄ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ◊ø◊≈
Á∂ «’È≈apple∂ «Í≥‚ ’ø È◊apple, ÍπÒ∆√ √‡∂ÙÈ Ïapple≈apple∆, «Ú⁄ ¡≈ ’∂ «Ïapple≈‹∂ Â∂ ¿∞È∑ª Á∂ ¡≈¿∞‰ Á∆ Ô≈Á «Ú⁄ ◊πappleÁÚ≈apple≈
Ï«‰¡≈ ‘ÀÕ «¬√∂ ͺÂapple «Ú⁄ ¿∞È∑ª È∂ ‘Øapple ◊πappleÁÚ≈«apple¡ª Á≈ Ú∆ Ú∂appleÚ≈ «ÁºÂ≈Õ
’≈apple◊ØÒ≈ Íπapple≈ÂÈ √«Ó¡ª ÂØ∫ ◊ø◊≈ Á≈ Íë√ºË ͺ‰ √∆ Â∂ «¬√ ’ØÒ ’ø È◊apple appleπ’‰≈ ·∆’ ‘∆ ‹≈ÍÁ≈
‘ÀÕ
B. Encyclopaedia Britainica «¬È√≈¬∆’ÒØÍ∂‚∆¡≈ «Ï뇫Ȓ≈, ÙÏÁ ““Ó≈Ò Á≈””Õ
C. Imperial Gazetteer «¬øÍ∆apple∆¡Ò ◊˜∂‡∆¡apple, ¡≈’√¯Øapple‚ Ô±È∆Úapple«√‡∆ ÍÃÀ√, AI@H ‹ÒÁ AG, Í≥È≈
HC
D. ÂÚ≈apple∆÷ ◊πapple» ı≈Ò√≈ «‹ÒÁ Í«‘Ò∆ «◊¡≈È∆ «◊¡≈È «√øÿ, ¤≈Í ⁄ΩÊ∆ Í≥È≈ AGE
E. Historical Atlas of India «‘√‡≈apple∆’Ò ¡À‡Ò√ ¡≈¯ «¬ø‚∆¡≈, √∆Â≈ apple≈Ó ’Ø‘Ò∆ ¡Â∂ ‘apple∆ apple≈Ó
◊πÍÂ≈, ¡Ò≈‘≈Ï≈Á, AIED, Í≥È≈ AG
F. Imperial Gazetteer of India «¬øÍ∆apple∆¡Ò ◊˜∂‡∆¡apple ¡≈¯ «¬ø‚∆¡≈, «‹ÒÁ AF, Í≥È≈ AAF.
G. ¿∞’ÂÕ

iBw;kyh gozgok 62
◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï „≈’∂ Á∂ ¿∞µÂapple∆ Í≈√∂ ¿π√ ¡√Ê≈È Â∂ ‹≈ ·«‘apple∂ «‹√ ˘ ¡º‹
’Ò apple∂¡apple Ï≈‹≈apple «’‘≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ «¬Ê∂ ÿπº«Ó¡≈appleª Á∂ ÿapple √È «‹Ú∂∫ «’ ¡º‹ ’Ò Ú∆ ‘È Â∂
«¬È∑ª ÒØ’ª «Ú⁄ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ ¿∞Ê∂ ‹≈‰ Á∆ appleÚ≈«¬Â ‘π‰ Â’ Íapple⁄Ò ‘ÀÕ «¬’∂
◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ √Ó∂∫ Á≈ «¬’ ÷»‘ Ú∆ ÓΩ‹»Á ‘ ÀA Õ Â∂ ’«‘øÁ∂ ‘È «’ «¬Ê∂ ◊πapple» È≈È’
√≈«‘Ï È∂ ¡≈͉∆ √؇∆ È≈Ò ˜Ó∆È ˘ ÷ØÁ∆¡≈ Â∂ ÷»‘ Íπ«‡¡≈Õ «¬Ê∂ Í≈«’√Â≈È Ï‰È ÂØ∫
Í«‘Òª ⁄∂Âapple Á∂ Ó‘∆È∂ Ó∂Ò≈ Òº◊Á≈ √∆Õ B
◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï „≈’∂ ÂØ∫ ’≈Óapple»Í ˘ ⁄Ò Í¬∂Õ „≈’∂ Ú≈Ò∂ Í≈√∂ ÂØ∫ ’≈Óapple»Í ‹≈‰
Á≈ «ÚÙ∂Ù √≈ËÈ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ÏÑÓͺπÂapple Á«apple¡≈ √∆Õ ÓΩ‹»Á≈ «˜Ò∂ ◊Ø¡≈ÒÍ≈apple≈,
’≈Óapple»Í-appleø◊Íπapple ¡Â∂ ’º¤ «Ï‘≈apple ’≈Óapple»Í «Ú⁄ «◊‰∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ √Ø ◊πapple» ‹∆ ÏÑÓÍπºÂapple «Ú⁄
Ï∂Û∆ apple≈‘∆∫ ËπÏapple∆ ¡√Ê≈È Â∂ ¡≈¬∂ ‹Ø ÓΩ‹»Á≈ ◊Ø¡≈ÒÍ≈apple∂ «˜Ò∂ Á≈ «ÚÙ∂Ù È◊apple ‘ÀÕ «¬Ê∂ ◊πapple»
Â∂ˆ Ï‘≈Áapple √≈«‘Ï È∂ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ ¡≈¿∞‰ Á∆ Ô≈Á «Ú⁄ ◊ø◊≈ Ó‡∆ ÂØ∫ «Ó‡∆
⁄π’Ú≈ ’∂ «¬’ «‡ºÒ≈ ω≈Ú≈«¬¡≈ √∆ C Õ Â∂ ◊Ø¡≈ÒÍ≈apple ◊À˜∂‡∆¡apple «Ú⁄ «Ò«÷¡≈ ‘À «’ ◊πapple»
Â∂◊ Ï‘≈Áapple ‹∆ Á∂ ’«‘‰ Â∂ Óπ√ÒÓ≈È √ÀÈ’ª È∂ „≈Òª «Ú⁄ «Ó‡∆ Í≈ ’∂ «¬√ «‡ºÒ∂ Á∆
¿∞√≈apple∆ ’∆Â∆ √∆Õ D ËπÏapple∆ ÂØ∫ ◊πapple» √≈«‘Ï ÏÑÓÍπºÂapple apple≈‘∆∫ ◊π‘≈‡∆ Íπ‹ ◊¬∂ «‹√Á≈ Íπapple≈‰≈ Ȫ
ÍÃÔ≈◊ ‹ÔØ«Â√Íπapple √∆Õ
√ØÒ∑Ú∆∫ √Á∆ ¬∆√Ú∆ Á∂ ¡appleøÌ «Ú⁄ ’≈Óapple»Í Á∂ ÒØ’ÂøÂapple «Ú«Á¡≈ «Ú⁄ ÏÛ∂ «ÈÍπøÈ
√ÈÕ Ù’Â∆ Á∂ Íπ‹≈apple∆ √ÈÕ Ì≈Ú∂∫ Óπ√ÒÓ≈Ȫ È∂ ’≈Ó«÷¡≈ Á∂Ú∆ Á∂ Ó≥Áapple ˘ «¬’ Ú≈apple∆ „≈‘
«ÁºÂ≈ √∆ Íapple ‚∂apple Ú∆ ¿∞È∑ª Á≈ «ÚÙÚ≈√ª «Ú⁄ ’ج∆ ¯apple’ È‘∆∫ √∆ «Í¡≈Õ ’≈Óapple»Í «Ú⁄
«ÚÙ∂Ù ’apple’∂ ’Ø⁄∆ ’Ï∆Ò∂ Á∂ ÒØ’ Ú√Á∂ √È ‹Ø ’≈Ó«÷¡≈ Á∂Ú∆ Á∆ Í»‹≈ ’appleÁ∂ Â∂ Á∂Ú∆ Ì∂‡
ÓπȺ÷∆ ÏÒ∆ Á∂∫Á∂ √È E Õ ’≈Óapple»Í Á∂ «¬’ È◊apple Á∂ Ï≈‘apple ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ‹≈ ·«‘apple∂Õ ◊πapple» ‹∆
Á∂ √≈Ê∆ ÓappleÁ≈È∂ ˘» «¬Ê∂ Ï‘π Ìπ÷ Òº◊∆ Â∂ ◊πapple» ‹∆ È∂ ¿∞√ ˘ È◊apple «Ú⁄ ‹≈ ’∂ ’∞fi ÷≈
A. Dacca District Gazetteer „≈’≈ «‚√«‡z’‡ ◊À˜∂‡∆¡apple, ’Ò’ºÂ≈ (AIAB) Í≥È≈ G@
B. Sikh Relics in Eastern Bangal «√º÷ appleÀ«Ò’√ «¬È ¬∆√‡appleÈ Ïø◊≈Ò, ‹∆: Ï∆: «√øÿ, Í‹≈Ï Í≈√‡
¡À∫‚ ÍappleÀ˜À∫‡ «‹ÒÁ Í«‘Ò∆, AIFG, Í≥È≈ GE
C. A Short History of the Sikhs, ¬∂ Ù≈apple‡ «‘√‡apple∆ ¡≈¯ Á∆ «√÷√, Â∂‹≈ «√øÿ-◊ø‚≈ «√øÿ, ˙apple∆¡À∫‡
Òª◊ÓÀÈ, Í≥È≈ EE
D. Goalpara District Gazetteer, ◊Ø¡≈ÒÍ≈apple≈ «‚√«‡z’‡ ◊À˜∂‡∆¡apple, ’Ò’Â≈ AI@E, Í≥È≈ EI,
«◊¡≈È∆ «◊¡≈È «√øÿ Á∂ ’ÊÈ ¡È∞√≈apple «¬ÊØ∫ Á∂ apple≈‹∂ Á≈ ÍπÂapple appleÂÈ apple≈¬∂ ◊πapple» ◊Ø«ÏøÁ «√øÿ ‹∆ Á∂ ÁappleÏ≈apple «Ú⁄
¡≈«¬¡≈ √∆ Â∂ «¬√ Á∂ «ÍÂ≈ apple≈‹≈ apple≈Ó ˘ ◊πapple» Â∂ˆ Ï‘≈Áapple ‹∆ È∂ «√º÷ ω≈«¬¡≈ √∆Õ
E. Kamrup Distt. Gazetteer ’≈Óapple»Í «‚√«‡z’‡ ◊˜∂‡∆¡apple, ’Ò’Â≈, AI@E, Í≥È≈ IA, Ù’∆«¬˜Ó
«¬È ¡≈√≈Ó, Encyclopaedia of Religion and Ethics «¬È√≈¬∆’ÒØÍ∆‚∆¡≈ ¡≈¯ «appleÒ∆‹È˜ ¡À∫‚ ¡À«Ê’√
«‹ÒÁ B, «È¿±Ô≈apple’ AIEH, Í≥È≈ ACDÕ
F. ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «¬ÊØ∫ Á∆ apple≈‰∆ Á≈ Ȫ ȱappleÙ≈‘ «Ò«÷¡≈ ‘ÀÕ Íapple «¬√ Ȫ Á∆ «’√∂
‘Øapple ‹ÈÓ √≈÷∆ ÂØ∫ ÍπÙ‡∆ È‘∆∫ ‘πøÁ∆Õ Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ Á∂ AFEH ¬∆√Ú∆ Á∂ ÷appleÈ∂ «Ú⁄

iBw;kyh gozgok 63
¡≈¿∞‰ Á∆ ¡≈«◊¡≈ «ÁºÂ∆Õ ‹ÁØ∫ ¿∞‘ «’√∂ ÿapple ¡º◊∂ ‹≈ ÷Û≈ ‘Ø«¬¡≈ ª ’∞fi «¬√Âapple∆¡ª È∂
ÓappleÁ≈È∂ ˘ ¡≥Áapple √Á «Ò¡≈ Â∂ ¡≈͉∆ Âø«apple’ «Ú«Á¡≈ È≈Ò ¿∞√ ˘ √Ø⁄‰ Â∂ ÏØÒ‰
Ù’Â∆ ÷Ø‘ Ò¬∆ Â∂ ¿∞√ ˘ «Íº¤∂ ‡πappleÈ Ú≈Ò≈ Ò∂Ò≈ ω≈ «Ò¡≈ F Õ
◊πapple» ‹∆ ’∞fi √Óª Ì≈¬∆ ÓappleÁ≈È∂ ˘ ¿∞‚∆’Á∂ apple‘∂ Â∂ Î∂apple ◊πapple» ‹∆ ÓappleÁ≈È∂ Á∆ Ì≈Ò
«Ú⁄ «È’Ò∂ Â∂ È◊apple «Ú⁄ ¡≈ ÷ÒØÂ∂Õ ¿∞È∑ª «¬√Âapple∆¡ª È∂ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á≈ Ú∆ ¿Ï‘
‘∆ ‘≈Ò ’appleÈ Á≈ ÔÂÈ ’∆Â≈ ‹Ø ¿∞È∑ª ÓappleÁ≈È∂ Á≈ ’∆Â≈ √∆Õ Íapple ◊πapple» √≈«‘Ï Á∆ ¡≈ÂÓ’
Ù’Â∆ ¡º◊∂ ¿πÈ∑ª Á∂ ‹≈‰∞ ‡»«‰¡ª Á∆ ’ج∆ Í∂Ù È≈ ◊¬∆Õ √Ì È∂ ÈÓ√’≈apple ’∆Â≈Õ ◊πapple»
√≈«‘Ï È∂ ÓappleÁ≈È∂ ˘ ¡≈͉∂ ¡√Ò∆ apple»Í «Ú⁄ ÒÀ ¡ªÁ≈ Â∂ «’‘≈ appleÏ≈Ï Ú‹≈ Â∂ ◊πapple» È∂ «¬‘
ÙÏÁ ◊≈«Ú¡≈ :-
◊π‰ÚøÂ∆ √‘π ◊≈«Ú¡≈ «Èapple◊π‰ ’±’∂ ’≈«¬Õ
‹∂ ◊π‰ÚøÂ∆ Ï∆ apple‘∂ Â≈ Ì∆ √‘π apple≈Ú‰ ‹≈«¬Õ
Ó∂apple≈ ’ø apple∆√≈¨ ’∆ ËÈ ¡Úapple≈ apple≈Ú∂ ‹∆Õ 1Õ apple‘≈¿∞Õ
’apple‰∆ ’≈Ó‰ ‹∂ Ê∆¡À ‹∂ ÓÈ Ë≈◊≈ ‘Ø«¬Õ
Ó≈‰’∞ Ó»«Ò È Í≈¬∆¡À Ò∆‹À «⁄«Â ÍappleØ«¬Õ 2Õ
apple≈‘π Á√≈¬∆ È ‹πÒª ¡÷ª ¡≥ÓÛ∆¡≈√πÕ
ÂÀ √‘ È≈«Ò ¡’±¡‰≈ «’¿∞ Ê∆ÚÀ ÿappleÚ≈√πÕ
È≈È’ ¬∂’∆ Ï≈‘apple∆ Á»‹≈ È‘∆ ’Ø«¬Õ
ÂÀ √‘ Ò◊∆ ‹∂ apple‘À Ì∆ √‘π apple≈Ú∂ √Ø«¬Õ A [Ú‚‘ø√ Ó‘Ò≈ 1 (557)]
«¬È∑ª «¬√Âapple∆¡ª √Ø«⁄¡≈ «’ √≈¬∆∫ ¯’∆apple ◊≈‰≈ √π‰È Á≈ ⁄≈‘Ú≈È ‘ØÚ∂◊≈ Â∂
Ù≈«¬Á ¡√∆∫ ¡≈͉∂ È≈⁄, appleø◊, ÂÓ≈Ù∂ È≈Ò «¬√ ˘ ¡≈͉∂ Ú√ ’apple √’∆¬∂Õ √Ø ¿∞È∑ª ¡≈͉∂
È≈⁄ ◊≈‰∂ È≈Ò ◊πapple» ‹∆ ˘ apple∆fi≈¿∞‰ Á≈ ÔÂÈ ’∆Â≈ Íapple √¯Ò È≈ ‘ج∆¡ªÕ ◊πapple» ‹∆ È∂ ÙÏÁ
◊≈«Ú¡≈ :-
Â≈Ò ÓÁ∆apple∂ ÿ‡ ’∂ ÿ≈‡Õ
„ØÒ’ ÁπÈ∆¡≈ Ú≈‹«‘ Ú≈‹Õ
È≈appleÁ È≈⁄∂ ’«Ò ’≈ Ì≈¿∞Õ
‹Â∆ √Â∆ ’apple apple≈÷«‘ Í≈¿∞Õ
È»appleÙ≈‘ Ȫ È‘∆∫ ¡≈Á≈Õ «Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆ Â∂ Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «¬‘ Ȫ È‘‘∆∫ ¡≈Á≈Õ
’∞fi «¬√Âz∆¡ª Á≈ Ì≈¬∆ ÓappleÁ≈È∂ ˘ Ì∂‚± ‹ª Ò∂Ò≈ ω≈¿∞‰ Á≈ ’ÊÈ ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ¡Â∂ Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ
√≈÷∆ Á»‘ª «Ú⁄ ¡≈Á≈ ‘À ‹Ø ·∆’ ‹≈ÍÁ≈ ‘ÀÕ
A. «¬‘ ÙÏÁ Â∂ «¬√ ÂØ∫ ¡◊Ò∂ ÙÏÁ ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ ¡È∞√≈apple ◊πapple» ‹∆ È∂ ’≈Óapple»Í «Ú⁄
¿∞⁄≈apple∂ Á√∂ ‘ÈÕ Ì≈Ú∂∫ «¬√ ◊Ò Á∆ ÍπÙ‡∆ «’√∂ ‘Øapple ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ È‘∆∫ ‘πøÁ∆ Íapple «¬È∑ª «Ú⁄ Á√∂ Ú∆⁄≈apple √≈÷∆
È≈Ò «ÓÒÁ∂ ‘ÈÕ «¬√ Ò¬∆ ¡√ª «¬‘ ÁØÚ∂∫ ÙÏÁ «¬Ê∂ Á∂ «ÁºÂ∂ ‘ÈÕ

iBw;kyh gozgok 64
È≈È’ È≈Ó «Ú‡‘π ’πappleÏ≈‰∞Õ
¡≥Ë∆ ÁπÈ∆¡≈ √≈«‘Ï ‹≈‰∞Õ 1 Õ apple‘≈¿∞Õ
◊πapple» Í≈√‘π «Î«apple ⁄∂Ò≈ ÷≈«¬Õ
Â≈«Ó ÍÃ∆«Â Ú√À ÿapple ¡≈«¬Õ
‹∂ √¿∞ Ú«apple∑¡≈ ‹∆Ú‰ ÷≈‰∞Õ
÷√Ó Í¤≈‰À √Ø «ÁÈ∞ ÍappleÚ≈‰∞Õ
Áapple√«È Á∂«÷¡À Á«¬¡≈ È ‘Ø«¬Õ
Ò¬∂ «ÁÂ∂ «Ú‰∞ apple‘À È ’Ø«¬Õ
apple≈‹≈ «È¡≈¿∞ ’apple∂ ‘«Ê ‘Ø«¬Õ
’‘À «È¡≈¿∞ ’apple∂ ‘«Ê ‘Ø«¬Õ
’‘À ÷πÁ≈«¬ È Ó≈È∂ ’Ø«¬Õ
Ó≈‰√ Ó»apple«Â È≈È’ È≈ÓπÕ
’apple‰∆ ’∞Â≈ Á«apple ÎappleÓ≈È∞Õ
◊πapple Íapple√≈«Á ‹≈‰∂ «Ó‘Ó≈È∞Õ
ª «’¤∞ Áapple◊‘ Í≈ÚÀ Ó≈È∞Õ
[¡≈√≈ Ó‘Ò≈ 1 (349)]
‹ÁØ∫ È≈⁄ ◊≈‰∂ Á≈ ¡√apple Ú∆ ◊πapple» ‹∆ Â∂ È≈ ‘Ø«¬¡≈ ª ¿π‘ ¡È∂’ Ó≈«¬¡≈ Á∂
ÍÁ≈appleÊ ÒÀ ’∂ ¡≈¬∆¡ª Â∂ ◊πapple» ‹∆ Á∆ Ì∂‡ ’∆Â≈, Íapple ◊πapple» ‹∆ ¡≈͉∂ «Ë¡≈È «Ú⁄ Ó◊È apple‘∂Õ
’ج∆ Ú√ È≈ ⁄ÒÁ≈ Ú∂÷ ’∂ ¿∞‘ ◊πapple» ‹∆ Á∆ ⁄appleÈ∆∫ ¡≈ Òº◊∆¡ªÕ ◊πapple» ‹∆ È∂ È≈Ó ‹Í‰ Á≈
¿∞ÍÁ∂Ù «ÁºÂ≈ Â∂ ’πfi √Óª ¿∞Ê∂ apple«‘ ’∂ ¡º◊∂ ⁄Ò Í¬∂Õ
Ú√Á∂ apple‘Ø, ¿∞µ‹Û ‹≈¿∞
√ØÒ∑Ú∆∫ √Á∆ «Ú⁄ ’≈Óapple»Í Á∆ ‘ºÁ ÏappleÈ≈ ÈÁ∆ Á∂ È∂Û∂ ıÂÓ ‘Ø ‹ªÁ∆ √∆ Â∂ ÓΩ‹»Á≈
«˜Ò≈ Áappleø◊ ÂØ∫ ¡≈√≈Ó Á≈ «¬Ò≈’≈ ¡≈appleøÌ ‘πøÁ≈ √∆ A Õ «¬√∂ ’apple’∂ ‹ÈÓ √≈Ú÷∆¡ª «Ú⁄
’≈Óapple»Í Â∂ ¡≈√≈Ó (¡≈√≈ Á∂√) B Úº÷ Úº÷ «Ò÷∂ ‘ÈÕ ’≈Óapple»Í «Ú⁄ ¿∞√ Ú∂Ò∂ ’Ø⁄∆ apple≈‹∂ apple≈‹
’appleÁ∂ √È Â∂ ¡≈√≈Ó «Ú⁄ ¡‘ØÓ «‹È∑ª Á∂ Ȫ Â∂ ‘∆ «¬Ò≈’∂ Á≈ È≈ Í«‘Òª ¡‘≈Ó, ¡≈Ù≈Ó
A. ¡ÒÀ◊˜ª‚apple ’«ÈßÿÓ Á∂ ’ÊÈ ¡È∞√≈apple ÓΩ‹»Á≈ ¡≈√≈Ó ˘ ÍÃ≈⁄∆È ’≈Ò «Ú⁄ ’≈Óapple»Í «’‘≈ ‹ªÁ≈
√∆Õ «‘¿±È √ª◊ È∂ «¬√ «¬Ò≈’∂ ˘ ’≈Óapple»Í ’apple’∂ «Ò«÷¡≈ ‘ÀÕ ÓË’≈Ò∆È «Ú⁄ ¡≈‘ØÓ ’Ï∆«Ò¡ª È∂, ‹Ø Ù≈È
’Ï∆«Ò¡ª Á∆ «¬’ Ù≈÷ √È, ’≈Óapple»Í Á∂ Í»appleÏ∆ «¬Ò≈’∂ ˘ «‹ºÂ «Ò¡≈Õ ¡≈¬∆È-«¬-¡’Ïapple∆ «Ú⁄ ’≈Óapple»Í Â∂ ¡≈√≈Ó
Á∂ Úº÷ Úº÷ «¬Ò≈’∂ Áº√∂ √ÈÕ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ √Ó∂∫ Ú∆ «¬‘ Úº÷ Úº÷ «¬Ò≈’∂ √ÈÕ ’Ø⁄∆ apple≈‹∂ ’≈Óapple»Í «Ú⁄
‘À ¡‘ØÓ apple≈‹∂ ¡≈√≈Ó «Ú⁄ apple≈‹ ’appleÁ∂ √ÈÕ
B. ¡≈√≈ Á∂Ù ˘ ¡≈√≈Ó «Ò÷‰ Á∆ ÍπÙ‡∆ «¬√ ◊ºÒ ÂØ∫ ‘πøÁ∆ ‘À «’ ¡≈√≈ Á∂Ù Á∆ √≈÷∆ «Ú⁄ apple≈‹≈
√ÓπøÁapple Á≈ ’ÊÈ ‘ÀÕ apple≈‹≈ √ÓπøÁapple ¡√≈Ó Á≈ apple≈‹≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ ‹ÁØ∫ ¡‘ØÓ ’Ï∆Ò∂ ¡√≈Ó «Ú⁄ Á≈÷Ò ‘ج∂ ª
¿∞È∑ª Á∂ Ï≈appleª apple≈‹∂ √È «‹È∑ª ˘ Ï≈appleª Ì»¬∆¡ª ’«‘øÁ∂ √ÈÕ «¬‘ Ï≈appleª apple≈‹∂ ¡≈͉∂ ¡≈Í ˘ apple≈‹≈ √ÓπøÁapple Á∆ ¡ΩÒ≈Á
Á√Á∂ √ÈÕ Ú∂÷Ø Encyclopaedia of Religion and Ethics, «¬È√≈¬∆’ÒØÍ∆«‚¡≈ ¡≈Î «appleÒ∆˜È ¡À∫‚ ¡ÀŒ«Ê’√
«È¿∞Ô≈apple’, «‹ÒÁ Á»‹∆, Í≥È≈ ACE

iBw;kyh gozgok 65
‹≈ ¡≈√≈Ó ÍÀ «◊¡≈ √∆Õ ¡‘ØÓ ÒØ’ Ù’Â∆ Á∆ Í»‹≈ ’appleÁ∂ √È Â∂ Ù’Â∆ Á∂ ¿∞Í≈Ù’ √ÈÕ
«¬‘ Ï‘π ’º‡Û-Í≥Ê∆ √È Â∂ «’√∂ ÈÚ∂∫ «ı¡≈Ò ˘ ÏappleÁ≈Ù ȑ∆∫ √∆ ’appleÁ∂Õ «¬√ «¬Ò≈’∂
«Ú⁄ Ùø’apple Á∂Ú (ADDI-AEFI ¬∆√Ú∆) «¬’ Ó‘≈ÂÓ≈ ‘ج∂ ‘È «‹È∑ª È∂ ÚÀÙÈØ Ó Á≈ ÍÃ⁄≈apple
¡≈appleø«Ì¡≈Õ Íapple √≈’ª È∂ ¿∞√ Á∆ ’ج∆ ◊ºÒ È≈ √π‰∆ Â∂ √Ó∂∫ apple≈‹≈ √Úapple◊ È≈apple≈«¬‰,
(ADIG-AEIC ¬∆√Ú∆), «‹√Á≈ Í«‘Ò≈ Ȫ ⁄»‘πÓ≥◊ √∆, È∂ ¿∞√ ˘ Á∂√-«È’≈Ò≈ Á∂ «ÁºÂ≈ A Õ
◊πapple» ‹∆ ’≈Óapple»Í ÂØ∫ ÏÑÓÍπºÂapple Á«apple¡≈ Á∂ È≈Ò È≈Ò Í»appleÏ ÚºÒ ⁄Ò Í¬∂ ª apple√Â∂
«Ú⁄ ’¬∆¡ª Ê≈Úª Â∂ ·«‘apple∂Õ ◊πapple» √≈«‘Ï «¬’ È◊apple «Ú⁄ ◊¬∂ ª ¿∞ÊØ∫ Á∂ ÒØ’ª È∂ ·º·≈,
ÓıΩÒ ’appleÈ≈ ¡≈appleøÌ «ÁºÂ≈ Â∂ «‡’‰ È≈ «ÁºÂ≈Õ ¿∞ÊØ∫ ◊πapple» √≈«‘Ï «¬‘ ’«‘ ’∂ ‡πapple ͬ∂ «’ «¬‘
«Í≥‚ Úº√Á≈ apple‘∂Õ
¡º◊∂ ⁄Ò ’∂ ◊πapple» ‹∆ È∂ «¬’ È◊apple «Ú⁄ «ÚÙapple≈Ó ’∆Â≈Õ «¬√ È◊apple Á∂ ÒØ’ª ‹ÁØ∫
◊πapple» ‹∆ Á∆ Â∂ Ì≈¬∆ ÓappleÁ≈È∂ Á∆ Ï‘π √∂Ú≈ ’∆Â∆ ª ◊πapple» ‹∆ È∂ «’‘≈ «’ «¬‘ È◊apple ¿∞µ‹Û
‹≈Ú∂Õ ‹ÁØ∫ «¬‘ Ï⁄È Ì≈¬∆ ÓappleÁ≈È∂ È∂ √π‰∂ ª ¿∞√ È∂ «’‘≈ «’ «¬‘ ’∆ ◊ºÒ ‘À? «‹È∑ª
ÏÀ·‰ È≈ «ÁºÂ≈ Â∂ Âø◊ ’∆Â≈, ¿∞È∑ª ˘ Ú√≈«¬¡≈ Â∂ «‹È∑ª √∂Ú≈ ’∆Â∆ ¿∞È∑ª ˘ ¿∞‹≈«Û¡≈Õ
◊πapple» ‹∆ È∂ ÓappleÁ≈È∂ ˘ √Ófi≈«¬¡≈ «’ «’√∂ È◊apple Á∂ ⁄ø◊∂ ÓÈ∞º⁄ Á»‹∂ Ù«‘apple ‹≈‰◊∂ ª ¿∞È∑ª
Á∆ √ø◊ È≈Ò ‘Øapple ÒØ’ Ú∆ √πËappleÈ◊∂Õ ‹∂’apple «’√∂ È◊apple Á∂ ÌÀÛ∂ ÓÈ∞º÷ Á»‹∂ Ù«‘apple ‹≈‰◊∂ ª
¿∞È∑ª Á∆ √ø◊ È≈Ò ‘Øapple ÒØ’ Ú∆ «Ú◊ÛÈ◊∂Õ Âª ÓappleÁ≈È∂ ÈÓ√’≈apple ’∆Â≈Õ
apple≈’Ù Â≈appleÈ∂
◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ÏÑÓÍπºÂapple Á«apple¡≈ Á∂ È≈Ò È≈Ò Í»appleÏ ÚºÒ √¯apple ’appleÁ∂ ’appleÁ∂
◊ØÒ≈ÿ≈‡ Á∂ È◊apple Í‘πø⁄ ◊¬∂Õ «¬‘ È◊apple ËÈ≈√apple∆ Á«apple¡≈ Á∂ Í»appleÏ∆ ’ø„∂ Â∂ ¡≈√≈Ó Á∂
ÓΩ‹»Á≈ Ëπapple ÍπappleÏ∆ «˜Ò∂ «√Ï√≈◊apple Á∆ «‘√∆Ò ‘ÀÕ ◊ØÒ≈ÿ≈‡ Á∂ È≈Ò Ò◊Á∂ Á«apple¡≈ Á∆
Ú≈Á∆ ˘ ËÈ≈√apple∆ Ú≈Á∆ ’«‘øÁ∂ √È B «’¿π∫«’ ËÈ≈√apple∆ Á«apple¡≈ Á∂ È≈Ò È≈Ò «¬‘ ÓÀÁ≈È∆
«¬Ò≈’≈ √∆Õ ËÈ≈√apple∆ Á«apple¡≈ È≈◊≈ Í‘≈Ûª «Ú⁄Ø∫ «È’ÒÁ≈ ‘À Â∂ ÓΩ‹»Á≈ «√Ï√≈◊apple «˜Ò∂ Á∆
A. ¿π’ Í≥È≈ ACD
B. ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ ËÈ≈√apple∆ Á∂√ «Ò«÷¡≈ ‘ÀÕ
C. ÚÒ≈«¬ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ Á∂ «¬‘ ÙÏÁ ““¿±‘ª apple≈’Ù ¡≈ÁÓ∆ Ì÷Á≈ Ê≈ ËÈ≈√apple∆ Á∂Ù ’≈ ‘ª
Ï≈Ï≈ ‹≈«¬ ÍÃ◊«‡¡≈”” Á√Á∂ √È «’ «¬‘ ËÈ≈√apple∆ Á∂√ Â∂ È≈◊≈ ÒØ’ª ÚºÒ «¬Ù≈apple≈ ‘ÀÕ «¬øÍ∆apple∆¡Ò ◊˜∂‡∆¡apple
«Ú⁄ È≈◊ª ÒØ’ª Ï≈apple∂ «Ò«÷¡≈ ‘À :-
The custom which has attarcted most attention and which differeniate Nagas from other
Tibet Burmah tribes such as Bodas, Mukris an Daflas and such Himalyau people, in their carving
for human heads. Any head was valued whether of man, women or chilld and victims were usually
murdered not in fight but by treachery. Imerpial Gazetter of India «¬øÍ∆apple∆¡Ò ◊˜∂‡∆¡apple ¡≈¯ «¬ø‚∆¡≈,
«˜ÒÁ AH Í≥È≈ BHG

iBw;kyh gozgok 66
‘ºÁ ˘ È¿∞◊ø◊ «˜Ò∂ È≈ÒØ «È÷∂ÛÁ≈ ‘Ø«¬¡≈ ¿∞µÂapple ͺ¤Ó ÚÒ ‘Ø ’∂ ÏÑÓÍπºÂapple Á«apple¡≈ «Ú⁄
«ÓÒ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ËÈ≈√apple∆ Ú≈Á∆ Á∂ ¿∞ºÂapple∆ Í≈√∂ ⁄ΩÛ∂ ÓÀÁ≈È √È ‹Ø È≈◊≈ Â∂ Óπ’∆apple Í‘≈Ûª
È≈Ò «ÿapple∂ ‘ج∂ √ÈÕ ¿∞È∑ª Í‘≈Ûª Â∂ È≈◊≈ ÒØ’ Ú√Á∂ √È ‹Ø ÓÈ∞º÷ª Á∆ ÏÒ∆ Á∂∫Á∂ Â∂ ÓÈ∞º÷ª
Á≈ Ó≈√ ÷ªÁ∂ √È C Õ
‹ÁØ∫ ◊πapple» √≈«‘Ï ËÈ≈√apple∆ Ú≈Á∆ «Ú⁄ ◊¬∂ ª «¬’ «ÁÈ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Â∂ Ì≈¬∆
ÓappleÁ≈È∂ ˘ È≈◊≈ ÒØ’ª È∂ Í’Û «Ò¡≈Õ ¿∞È∑ª Ú∂«÷¡≈ «’ Ï≈Ï≈ ‹∆ Â∂ ÓappleÁ≈È≈ ÁπÈ∆¡≈ ÂØ∫
¡‡ø’ ‘Ø ’∂ ’∆appleÂÈ «Ú⁄ ‹πÛ∂ ‘ÈÕ ‹ÁØ ¿∞‘ «¬È∑ª ˘ Ó≈appleÈ Ò◊∂ ª ◊πapple» ‹∆ Á∂ appleÏ∆ ‹Ò≈Ò
Â∂ ¡≈ÂÓ’ Ù’Â∆ ÂØ∫ ÍÃÌ≈«Ú ‘ج∂ A Õ ¿πÈ∑ª ¡È∞ÌÚ ’∆Â≈ «’ «¬‘ ÓÈ∞º÷ ¡≈Ó ÓÈ∞º÷ª Úapple◊∂
È‘∆∫Õ «¬Ò≈‘∆ Ï≈‰∆ ÂØ∫ ÍÃÌ≈«Ú ‘ج∂ Â∂ ¿∞È∑ª È∂ «¬È∑ª ˘ ¤º‚ «ÁºÂ≈Õ ◊πapple» √≈«‘Ï «¬È∑ª ˘
È≈Ó Á≈ ¿∞ÍÁ∂Ù Á∂ ’∂ Ú≈Í√ ÓπÛ∂Õ
◊πapple» √≈«‘Ï ◊ØÒ≈ÿ≈‡ ÂØ∫ Ú≈Í√ ◊π‘≈‡∆ ÏÑÓÍπºÂapple Á«apple¡≈ apple≈‘∆∫ ¡≈ ◊¬∂ Â∂ ◊π‘≈‡∆
ÂØ∫ «¬’ Í‘≈Û∆ apple≈‘ ÓΩ‹»Á≈ Ù∆Òª◊ ÚºÒ ‹ªÁ≈ √∆, «¬√ Â∂ ÍÀ ’∂ Î∂apple ¡◊∂ ‹ØÚ≈¬∆ ÂØ∫ ‘Ø ’∂
‹ÀÈÂ∆Íπapple∂ Í‘≈Û∆ apple≈‘ Â∂ «‹Ê∂ ’∂ÚÒ ÿØÛ∂ Â∂ ¡≈ÁÓ∆ ‘∆ ⁄Ò √’Á∂ √È, «√Ò‘º‡ Íπº‹ ◊¬∂Õ
ÓΩ‹»Á≈ «ÙÒª◊ ÂØ∫ ‹ØÚ≈¬∆ Á∂ apple√Â∂ ‹ÀÈÂ∆Íπapple≈ FD Ó∆Ò, Â∂ ‹ÀÈÂ∆Íπapple∂ ÂØ∫ «√Ò‘‡ BF Ó∆Ò
√∆ B Õ «√Ò‘º‡ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∆ Ô≈Á «Ú⁄ «¬’ Íπapple≈‰≈ ◊πappleÁÚ≈apple≈ ‘πøÁ≈ √∆ «‹√ Á≈
’ÊÈ ““◊πapple Â∆appleÊ √ø◊ë‘”” «Ú⁄ Â≈apple≈ «√øÿ ÈappleØÂÓ È∂ ’∆Â≈ ‘ÀÕ ‘Ø √’Á≈ ‘À «’ «¬‘
◊πappleÁÚ≈apple≈ AHIG Á∂ Ìπ⁄≈Ò «Ú⁄ „«‘ «◊¡≈ ‘ØÚ∂Õ «’¿π∫«’ «¬√ Á≈ ’ÊÈ «Í¤Ø∫ Á∆¡ª
«Ò÷∆¡ª Íπ√Â’ª «Ú⁄ «’√∂ ʪ Â∂ È‘∆∫ «ÓÒÁ≈Õ
«√Ò‘º‡ ÏÑÓÍπºÂapple Ú≈Á∆ Á∂ Áº÷‰ Ú≈Ò∂ Í≈√∂ √πappleÓ≈ ‹ª Ï≈apple’ Á«apple¡≈Úª Á∆ Ú≈Á∆
«Ú⁄ ‘؉ ’apple’∂ Í»appleÏ∆ Ïø◊≈Ò Á∂ «˜¡≈Á≈ È∂Û∂ √∆Õ √ØÒ∑Ú∆∫ √Á∆ Á∂ ¡≈appleøÌ «Ú⁄ «√Ò‘º‡ Â∂
Óπ√ÒÓ≈Ȫ Á≈ ’Ϙ≈ ‘Ø ⁄π«’¡≈ √∆Õ «¬√ «¬Ò≈’∂ Á≈ ’appleÈ∆ Ú≈Ò≈ ¯’∆apple Ù≈‘ ‹Ò≈Ò
A. ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «Ò«÷¡≈ ‘À «’ apple≈’Ù È∂ ◊πapple» È≈È’ Â∂ ÓappleÁ≈È∂ ÁØ‘ª ˘ Í’È
«Ò¡≈Õ Î∂apple ◊πapple» ‹∆ ÂØ∫ Ï‘π ÍÃÌ≈«Ú ‘Ø«¬¡≈ Â∂ ÁØ‘ª ˘ ¤º‚ «ÁºÂ≈Õ Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «Ò«÷¡≈ ‘À
«’ Ï≈Ò∂ ˘ apple≈’Ù È∂ ÎÛ «Ò¡≈ Â∂ ’Û≈‘∂ «Ú⁄ ÂÒ‰ Òº◊≈ Íapple ’Û≈‘≈ √∆ÂÒ ‘Ø «◊¡≈Õ Î∂apple ¡º◊∂ ¿∞‘∆ Í≥⁄Ó
Í≈ÂÙ≈‘ Á≈ ÙÏÁ «Ò«÷¡≈ ‘À «‹√ «Ú⁄ “ÂÍ ’Û≈‘≈ Ïπ«fi ◊«¬¡≈” Â∞’ ¡≈Á∆ ‘À∂Õ Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆
«Ú⁄ ’Ø‚∂ apple≈’Ù Á≈ Ȫ «Ò«÷¡≈ ‘À ‹Ø «’√∂ ‘Øapple ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ È‘∆∫ ‘ÀÕ Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆
«Ú⁄ apple≈’Ùª Á≈ ◊πapple» ‹∆ Á∂ ’ØÒ ¡≈¿∞‰≈ Â∂ Î∂apple ’∆apple‰ √π‰ ’∂ «√÷ ωÈ≈ «Ò«÷¡≈ ‘ÀÕ ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ
√≈÷∆ Á≈ ’ÊÈ «˜¡≈Á≈ ·∆’ ‹≈ÍÁ≈ ‘ÀÕ «¬‘ Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ È≈Ò Ó∂Ò ÷ªÁ≈ ‘ÀÕ
B. Sylthet Distt. Gazetteer, «√Ò‘º‡ «‚√«‡z’‡ ◊˜∂‡∆¡apple, ’Ò’ºÂ≈, AIFE, Í≥È≈ AHF
C. Sylthet Distt. Gazetteer, «√Ò‘º‡ «‚√«‡z’‡ ◊˜∂‡∆¡apple, ’Ò’ºÂ≈, AI@E, Í≥È≈ HA
D. ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ ¯apple∆Á È≈Ò ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∆ ◊ØÙ‡ ‘ج∆ Á√∆ ‘ÀÕ Íapple ¿∞√
‹ÈÓ √≈÷∆ Á≈ ’appleÂ≈ «Ò÷Á≈ ‘À, ““͇‰ Á≈ Í∆apple Ù∂ı ¯apple∆Á Ê≈, «Â√ ’À Â÷«Â Â∂ Ù∂÷ ÏÃ‘Ó Ê≈” Ú∂÷Ø √≈÷∆ “Ù∂÷
ÏÃ‘Ó È≈Ò ◊ØÙ‡” «‹√ ÂØ∫ √ÍÙ‡ ‘À «’ √≈÷∆ ’appleÂ≈ Ï≈Ï≈ ¯apple∆Á ◊ø‹-«‘’-Ù’apple Á∂ Ï‘π «⁄apple Í«‘Òª «Á‘ªÂ
‘Ø ‹≈‰ ÂØ∫ ¡‰‹≈‰ È‘∆∫ Î∂apple “¡≈√≈ Á∂Ù «Ú⁄ Ù∂÷÷ ¯apple∆Á È≈Ò ◊ØÙ‡” Ú≈Ò∆ √≈÷∆ «Ú⁄ Ù∂ı Îapple∆Á Á∆ ◊ºÒ
Ï≈ Á√Á∆ ‘À «’ «¬‘ ¯apple∆Á ’ج∆ ‘Øapple Óπ√ÒÓ≈È ¯’∆apple ‘ÀÕ ‘Ø √’Á≈ ‘À «’ «¬‘ Ù∂÷ ¯apple∆Á Á≈ ’ج∆ ⁄∂Ò≈ ‘ØÚ∂Õ
Ù≈‘ ‹Ò≈Ò È≈Ò «√Ò‘º‡ «Ú⁄ ◊ØÙ‡ ‘؉∆ ÏÈ∆ √πÌ≈Ú’ Â∂ ·∆’ ‹≈ÍÁ∆ ‘ÀÕ Ù≈‘ ‹Ò≈Ò Á≈ ÚË∂apple∂ ÍÂ≈ Òº◊‰
Â∂ «¬‘ «Èapple‰≈ ‘Ø √’∂◊≈ «’ Ù≈‘ ‹Ò≈Ò ¯apple∆Á Úª◊ «⁄√Â∆ √»¯∆ √øÍappleÁ≈ «Ú⁄Ø∫ √∆ «’ È‘∆∫Õ ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆
‹ÈÓ √≈÷∆ ¡È∞√≈apple «¬‘ Ù≈‘ ‹Ò≈Ò Ï≈Ï≈ ¯apple∆Á Á∂ Óπapple∆Áª «Ú⁄Ø∫ ‹≈ÍÁ≈ ‘ÀÕ

iBw;kyh gozgok 67
‘Ø«¬¡≈ ‘À «‹√ Á≈ Á∂‘ªÂ AECA ¬∆√Ú∆ «Ú⁄ ‘Ø«¬¡≈ C Â∂ «‹√ Á∆ Ó√‹Á Â∂ Ó˜≈apple ‘π‰ Â’
«√Ò‘º‡ Á∆¡ª «ÚÙ∂Ù Ô≈Á◊≈appleª Ó≥È∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª ‘ÈÕ Ù≈‘ ‹Ò≈Ò ◊πapple± È≈È’ √≈«‘Ï Á≈
√Ó’≈Ò∆ √∆Õ «¬√ Ò¬∆ ‘Ø √’Á≈ ‘À «’ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Â∂ Ù≈‘ ‹Ò≈Ò Á≈ Ó∂Ò ‘Ø«¬¡≈
‘ØÚ∂ D Õ
«√Ò‘º‡ Â∂ ÓΩ‹»Á≈ ’Ò’Â∂ A Ú≈Ò∂ Í≈√∂ ‹≈‰ Ú≈√Á∂ ’¬∆ apple√Â∂ √ÈÕ Íapple «√Ò‘º‡ Á∂
«¬Ò≈’∂ «Ú⁄ ¡≈Ó ÂΩapple Â∂ ÒØ’ Ï∂Û∆¡ª «Ú⁄ ‘∆ √¯apple ’appleÁ∂ √È B Õ √Ø ◊πapple» √≈«‘Ï «√Ò‘º‡ ÂØ∫
√πappleÓ≈ Á«apple¡≈ «Ú⁄ Í»appleÏ Â∂ Î∂apple Ï≈apple’ Á«apple¡≈ «Ú⁄ Áº÷‰ ͺ¤Ó „≈’∂ ’ØÒØ∫ ÿÁ∂ ‘ج∂
’¬∆¡ª Ê≈Úª Â∂ Ï∂Û∆¡ª apple≈‘∆∫ Â∂ ’¬∆¡ª Ê≈Úª Â∂ ÍÀÁÒ √¯apple ’appleÁ∂ ¿∞√ √Û’ Â∂ Í‘πø⁄ ◊¬∂
‹Ø ÓΩ‹»Á≈ ’Ò’ºÂ∂ Á∂ ’ÒØ∫ ‘Ø ’∂ ◊ø‹≈Ó Â’ ‹ªÁ∆ √∆Õ ◊ø‹≈Ó ¿∞Û∆√≈ Á∂ Áº÷‰ Á≈ «¬’
È◊apple √∆Õ «¬√ √Û’ Â∂ ⁄ÒÁ∂ ⁄ÒÁ∂ ¡≈Í ¿∞Û∆√≈ Á∆ apple≈Ë≈È∆ ’‡’ Í‘øπ⁄ ◊¬∂Õ
¿∞Û∆√≈ Á≈ √Ì ÂØ∫ Íë√ºË Ó≥Áapple ‹◊È È≈Ê √∆Õ «¬√ ’apple’∂ ¿∞Û∆√≈ Á∂ apple≈‹∂ ˘ apple≈‹≈
‹◊È È≈Ê ’apple’∂ √«Â’≈«apple¡≈ ‹ªÁ≈ √∆ C Õ ‹ÁØ∫ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ’‡’ Íπº‹∂ ¿∞√ Ú∂Ò∂
¿∞Û∆√≈ Á≈ apple≈‹≈ ÍappleÂ≈ÍappleπÁapple≈Á∂Ú √∆ ‹Ø ADIG ¬∆√Ú∆ «Ú⁄ ¡≈͉∂ «ÍÂ≈ Íapple√ØÂÓÁ∂Á Á∂
«Á‘ªÂ «Í¤Ø∫ Âı Â∂ ÏÀ·≈ √∆ D Õ
ÍappleÂ≈ÍπappleÁapple≈Á∂Ú √»apple‹ Ïø√∆ apple≈‹≈ √∆ Â∂ ÚÀÙÈØ Ó Á≈ Ë≈appleÈ∆√∆Õ «¬√ Á∂ √Ó∂∫ «Ú⁄
ÚÀÙÈÚ Ó Á≈ √Ì ÂØ∫ ÚË ÍÃ√≈apple ‘Ø«¬¡≈ E Õ «¬√ Á∂ √Ó∂∫ ‘∆ ⁄∂Âø«È¡≈ (ADHE-AECC
A. ’Ò’Â≈ È◊apple Á≈ ’ÊÈ ADIE ¬∆√Ú∆ «Ú⁄ «Ò÷∆ «¬’ ’«ÚÂ≈ «Ú⁄ ¡≈Á≈ ‘À, Ú∂÷∂ Imperial
Gazetteer «¬øÓÍ∆apple∆¡Ò ◊À˜∂‡∆¡apple «‹ÒÁ I Í≥È≈ BFBA
B. Sylthet Distt. Gazetteer, «√Ò‘º‡ «‚√«‡z’‡ ◊˜∂‡∆¡apple, Í≥È≈ AHC
C. «¬√ Âapple∑ª apple≈Ó∂ÙÚappleÓ Á∂ apple≈‹∂ ˘ apple≈‹≈ apple≈Ó∂ÙÚappleÓ «’‘≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ Ú∂÷∂ apple≈Ó∂ÙÚappleÓ ‡À∫ÍÒ ◊≈¬∆‚
(Rameshwarm Temple Guide), apple≈‹≈ ¿∞Ë∂ «√ÿ ’ÀÊÒ ˘ Í‘ØÚ≈ Èapple∂Ù ‹ª apple≈‹≈ Í‘ØÚ≈ ’apple’∂ √«Â’≈«apple¡≈ ‹ªÁ≈
√∆Õ «’«’ Í‘ØÚ≈ «‘øÁ»¡ª Á≈ «¬’ Íπapple≈ÂÈ Â∆appleÊ ¡√Ê≈È ¿∞√ Á∂ apple≈‹ «Ú⁄ √∆Õ
D. «‚√«‡z’‡ ◊À˜∂‡∆¡apple-Íπapple∆-’Ò’ºÂ≈, AI@H Í≥È≈ C@
E. ¿∞’ Í≥È≈ CA.
F. Ì≈Ú∂ «¬√ √≈÷∆ Á≈ ’ÊÈ ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆, Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ Â∂ Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄
È‘∆∫, ’∂ÚÒ «Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ ‘À Íapple «¬‘ ◊ºÒ √ͺه ‘À Â∂ ‹ÈÓ √≈÷∆¡ª Ó≥ÈÁ∆¡ª

iBw;kyh gozgok 68
¬∆√Ú∆) AEA@ «Ú⁄ ‹◊È È≈Ê Íπapple∆ ¡≈¬∂ Â∂ ¿∞È∑ª Á∂ ÍÃ⁄≈apple Á≈ √Á’≈ Ú∂ÙÈÚ Ó Á≈
Ï‘π ÍÃ⁄≈apple ‘Ø«¬¡≈Õ ‹ÁØ∫ ÍappleÂ≈ÍappleπÁapple≈Á∂Ú ˘ ÍÂ≈ Òº◊≈ «’ ¿∞µÂapple ͺ¤Ó∆ Ì≈apple ÂØ∫ «¬’
Ó‘≈Íπapple÷ ¡≈¬∂ ‘È Â∂ ¿∞È∑ª È≈Ò «¬’ apple’≈Ï∆ ‘À ‹Ø Ì‹È ◊≈¿∞∫Á≈ ‘À ª ¿∞‘ ÿØÛ∂ Â∂ √Ú≈apple
‘Ø ’∂ ◊πapple» ‹∆ ˘ «ÓÒ‰ ¡≈«¬¡≈ F Õ ‹Ø ÒØ’ Í«‘Òª ◊πapple» ‹∆ ’ØÒ ÏÀ·∂ √È, ¿π‘ Á»apple ‘Ø ◊¬∂ Â∂
apple≈‹≈ ◊πapple» ‹∆ ’ØÒ ÏÀ· «◊¡≈Õ ’∞fi √Óª ÏÀ·∂ apple‘∂ ª apple≈‹∂ È∂ ÍÃÙÈ ’∆Â≈ «’ «¬‘ √ø√≈apple ’∆
‘À, ’∞fi ÍÂ≈ È‘∆∫ Ò◊Á≈? ’ج∆ ‹∆¡ «’√∂ Âapple∑ª Á≈ ‘À ’ج∆ ‹∆¡ «’√∂ Âapple∑ª Á≈ ‘À, ’¬∆ √≈Ë
‘È ’¬∆ ⁄ØappleÕ ¿∞√ Á∆ ω≈¬∆ apple⁄È≈ ÂØ∫ ÍappleÓ≈ÂÓ≈ Á≈ √apple»Í ’∆ √Ófi∆¬∂? «¬√ Á∂ ¿∞µÂapple «Ú⁄
◊πapple» ‹∆ È∂ «¬‘ ÙÏÁ ◊≈«Ú¡≈ :-
¬∂’Ø √appleÚappleπ ’ÓÒ ¡È±ÍÕ √Á≈ «Ï◊≈√À ÍappleÓÒ apple»ÍÕ
¿±‹Ò ÓØÂ∆ ⁄π◊«‘ ‘ø√Õ √appleÏ ’Ò≈ ‹◊Á∆√À ¡≥√Õ
‹Ø Á∆√À √Ø ¿∞Í‹À «ÏÈ√ÀÕ «ÏÈ ‹Ò √appleÚ«apple ’Ó´ È Á∆√ÀÕ
«ÏappleÒ≈ Ïπ‚∂ Í≈ÚÀ Ì∂ÁπÕ √≈÷≈ Â∆«È ’‘À «È Ï∂ÁπÕ
È≈Á «ÏøÁ ’∆ √πapple«Â √Ó≈«¬Õ √«Â◊πapple √∂«Ú ÍappleÓÍÁπ Í≈«¬Õ
Óπ’ÂØ apple≈¿∞ appleø«◊ appleÚ≈¿∞Õ apple≈‹È apple≈«‹ √Á≈ «Ï◊√ªÂ¿∞Õ
«‹√» ±ø apple≈÷«‘ «’appleÍ≈Ë≈«appleÕ Ï»‚ Í≈‘È Â≈apple«‘ Â≈«appleÕ
«ÂzÌÚ‰ Ó«‘ ‹Ø«Â «ÂzÌÚ‰ Ó«‘ ‹≈«‰¡≈Õ
¿∞Ò‡ ̬∆ ÿappleπ ÿapple Ó«‘ ¡≈«‰¡≈Õ
¡«‘«È«√ Ì◊«Â ’apple∂ «ÒÚ Ò≈«¬Õ È≈È’∞ «ÂÈ ’À Ò≈◊À Í≈«¬Õ
[¡≈√≈ Ó‘Ò≈ 1Õ 12Õ (352)]
‹ÁØ∫ apple≈‹∂ È∂ «¬‘ ÙÏÁ √π«‰¡≈ ª ¿∞√ È∂ ÈÓ√’≈apple ’∆Â≈, ◊πapple» ‹∆ Á≈ √«Â’≈apple
’∆Â≈ Â∂ «ÚÁ≈ ‘Ø«¬¡≈ A Õ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∆ Ô≈Á «Ú⁄ ’‡’ «¬’ Íπapple≈ÂÈ ◊πappleÁÚ≈apple≈
‘À B Õ
‘È «’ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ‹◊È È≈Ê Íπapple∆ ◊¬∂Õ ‹◊È È≈Ê Íπapple∆ ‹≈‰ Á≈ apple√Â≈ ’‡’ ÂØ∫ ‘Ø ’∂ ‘∆ ‹ªÁ≈ √∆
«’«’ √ÓπøÁapple∆ √¯apple √πapple«÷¡Â È‘∆∫ √∆, «’ÙÂ∆¡ª Â∞¯≈Ȫ È≈Ò ‚∞ºÏ ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ Ú∂÷Ø Puri District Gazetteer,
Íπapple∆ «‚√«‡z’‡ ◊À˜∂‡∆¡apple, AI@H, Í≥È≈ AIB, √Ø ’‡’ ¡≈ ’∂ ’‡’ Á∂ apple≈‹∂ ˘ «ÓÒ‰ Á≈ Úappleª √Ó∂∫ Á∂ ‘≈Ò
Á∂ ¡È’±Ò ‘À Â∂ ·∆’ ‹≈ÍÁ≈ ‘ÀÕ ◊πapple» È≈È’ ⁄ÓÂ’≈apple «Ú⁄ Ì≈¬∆ √≈«‘Ï ‚≈: Ú∆apple «√øÿ ‹∆ È∂ ’‡’ Á∂ Íπapple≈‰
◊πappleÁÚ≈apple∂ Á∂ Ó‘ø Á∆ √∆È≈-Ï√∆È≈ ⁄Ò∆ ¡≈ apple‘∆ Ú≈appleÂ≈ ¡≥«’ ’∆Â∆ ‘ÀÕ ¿∞√ ¡È∞√≈apple Ú∆ ’‡’ Á∂ apple≈‹∂ Á≈
◊πapple» ‹∆ ˘ «ÓÒ‰≈ Á«√¡≈ ‘ÀÕ Á∂÷Ø ◊πapple» È≈È’ ⁄Ó¡≈apple (¤≈Í≈ √ÂÚ∆∫ Ú≈apple) Í≥È≈ C@E Íapple√ø◊ CG.
A. «¬‘ √≈apple∆ √≈÷∆ «Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ Â∂ ¡Ë≈«apple ‘ÀÕ Ú∂÷Ø ‹ÈÓ √≈÷∆ ◊πapple» È≈È’, «Ó‘appleÏ≈È
Í≥È≈ BEE.
B. ◊πapple» È≈È’ ⁄ÓÂ’≈apple, Í≥È≈ C@E.

iBw;kyh gozgok 69
‹◊È È≈Ê Íπapple∆ Á∂ apple≈‘ «Ú⁄
’‡’ ÂØ∫ Íπapple∆ ÚÒ Íπapple≈‰≈ «¬’ Ô≈Âapple»¡ª Á≈ apple√Â≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ «¬√ ˘ ‹◊È È≈Ê
Á∆ √Û’ Ú∆ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ ◊πapple» √≈«‘Ï ’‡’ ÂØ∫ Íπapple∆ ÚºÒ «¬√ √Û’ Â∂ ⁄Ò Í¬∂Õ
‹ÁØ∫ ¿∞Û∆√≈ Á≈ apple≈‹≈ ◊πapple» ‹∆ ˘ ’‡’ «Ó«Ò¡≈ ª «¬‘ ◊ºÒ ‹◊È È≈Ê Íπapple∆ Â∂
‘Øapple Ê≈Úª Â∂ ÎÀÒ ◊¬∆Õ Íπapple∆ «Ú⁄ ¿∞√ Ú∂Ò∂ «¬’ Í≥‚ apple«‘øÁ≈ √∆Õ «¬‘ Í≥‚ Âapple’-«Ú«Á¡≈
Á≈ ‹≈‰» √∆ Ï‘π ËÈ≈„ √∆Õ ¡È∂’ª Ô≈Âapple» «¬√ Á∂ ‹‹Ó≈È √È Â∂ Íπapple∆ ¡≈ ’∂ «¬√ ’ØÒ ‘∆
·«‘«apple¡≈ ’appleÁ∂ √ÈÕ √πÌ≈ Á≈ Ï‘π Â∂‹ √∆ Â∂ «¬√Á≈ Ȫ ’Ò‹π◊ Íπ«√ºË ‘Ø «◊¡≈ √∆ A Õ
‹ÁØ∫ «¬√ ˘ ÍÂ≈ Òº◊≈ «’ apple≈‹∂ È∂ ◊πapple» ‹∆ ˘ √«Â’≈«apple¡≈ ‘À ª «¬‘ Í≥‚ ¡≈͉∆ ª«Âz’
«Ú«Á¡≈, ËÈ ÁΩÒ È≈Ò ◊πapple» ‹∆ ˘ ¡≈͉∆¡ª Ù’Â∆¡ª È≈Ò «‹ºÂ‰ Ò¬∆ ‹◊È È≈Ê
Ú≈Ò∆ Íπapple≈‰∆ √Û’ Â∂ ¡≈ «◊¡≈Õ Í«‘Òª ◊πapple» ‹∆ ˘ ‚apple≈¿∞‰Œ Á≈ ÔÂÈ ’∆Â≈Õ ’¬∆
«Ì¡≈È’ apple»Í Ë≈apple∂Õ Ì≈¬∆ ÓappleÁ≈È≈ ‚apple «◊¡≈ Íapple ◊πapple» ‹∆ È∂ «’‘≈, » ‚apple È≈Õ ‹ÁØ∫ ¿∞√Á∆
’ج∆ Í∂Ù È≈ ◊¬∆ ª ¿∞‘ ¡≈Í ◊πapple» ’ØÒ ¡≈ ÏÀ·≈ Â∂ ¡≈ ’∂ ¡≈͉∆ ÁΩÒ Á≈ Ò≈Ò⁄ Á∂‰
Òº◊≈ ¡Â∂ ÓØÂ∆¡ª Á∂ Ó≥Áapple, ÓØ‘È∆¡ª «¬√Âz∆¡ª Á∂ Ú≈«‘«Á¡ª È≈Ò ÌappleÓ≈¿∞‰ Ò◊≈Õ Íapple
◊πapple» ‹∆ ¡‚ØÒ apple‘∂ Â∂ ÓappleÁ≈È∂ ˘ «’‘≈, appleÏ≈Ï Ú‹≈¿∞Õ «¬‘ ¡≈Í È∂ «¬‘ ÙÏÁ ◊≈«Ú¡≈ :-
ÓØÂ∆  Ó≥Áapple ¿∞√apple«‘ appleÂÈ∆  ‘Ø«‘ ‹Û≈¿∞
’√±«apple ’øπ◊» ¡◊«apple ⁄øÁ«È Ò∆«Í ¡≈ÚÀ ⁄≈¿∞
Ó Á∂÷ Ì»Ò≈ Ú∆√appleÀ Â∂apple≈ «⁄«Â È ¡≈ÚÀ È≈¿∞
‘«apple «ÏÈ∞ ‹∆¿∞ ‹«Ò Ï«Ò ‹≈¿∞Õ
ÓÀ∫ ¡≈͉≈ ◊πapple Í»«¤ Á∂«÷¡≈ ¡≈Úappleπ È‘∆ Ê≈¿∞Õ
¤appleÂ∆ Â∂ ‘∆apple∂ Ò≈Ò ‹ÛÂ∆ Í«ÿ Ò≈Ò ‹Û≈¿∞
ÓØ‘‰∆ Óπ«Ú Ó‰∆ √Ø‘∂ ’appleÀ appleø◊ Í√≈¿∞
ÓÂ∞ Á∂«÷ Ì»Ò≈ Ú∆√appleÀ Â∂apple≈ «⁄«Â È ¡≈Ú∂ È≈¿∞
«√Ëπ ‘ØÚ≈ «√«Ë Ò≈¬∆ «apple«Ë ¡≈÷≈ ¡≈¿∞
◊πÍ ÍÃ◊‡ ‘Ø«¬ Ï∂√≈ ÒØ’ apple≈÷À Ì≈¿∞
ÓÂ∞ Á∂÷ Ì»Ò≈ Ú∆√appleÀ Â∂apple≈ «⁄«Â È ¡≈Ú∂ È≈¿∞
√πÒÂ≈È ‘ØÚ≈ Ó∂«Ò Ò√’appleπ Â÷«Â apple≈÷≈ Í≈¿∞
‘π’Ó ‘≈√Òπ ’apple∆ ÏÀ·ª È≈È’≈ √Ì Ú≈¿∞
Ó Á∂«÷ Ì»Ò≈ Ú∆√appleÀ ÂØapple≈ «⁄«Â È ¡≈Ú∂ È≈¿∞Õ
A. ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ ’Ò‹π◊ Á∆ √≈÷∆ ‘ÀÕ «◊¡≈È∆ «◊¡≈È «√øÿ Â∂ Ì≈¬∆ Ú∆apple «√øÿ
‹∆ ÁØÚ∂∫ «¬‘ Ó≥ÈÁ∂ ‘È «’ ’Ò‹π◊ ‹◊È È≈Ê Íπapple∆ Á≈ «¬’ ͪ‚≈ √∆, «‹√ È≈Ò ◊πapple» ‹∆ Á≈ Ó∂Ò ‘Ø«¬¡≈Õ ¿∞ÍÁzÚ∆
‘؉ ’apple’∂ ¿π√ Á≈ Ȫ ’Ò‹π◊ ÍÀ «◊¡≈ √∆Õ
B. «¬‘ √≈÷∆ ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ ‘À Â∂ «’√∂ ‘Øapple ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ È‘∆∫Õ ‹Ø ÚÒ≈«¬Â
Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ ‘≈Ò≈ Á√∂ ‘È ¿∞√ ¡È∞√≈apple «¬‘ ’‡’ Â∂ Íπapple∆ Á∂ apple≈‘ «Ú⁄ ‘∆ «¬‘ ÿ‡È≈ Ú≈Íapple∆
‹≈ÍÁ∆ ‘ÀÕ

iBw;kyh gozgok 70
[«√apple∆ apple≈◊ Ó‘Ò≈ 1Õ 1Õ (14)]
«¬‘∆ √π‰ ’∂ ’ÒÔ∞◊ ⁄appleÈ∆ Ò◊≈ B Õ «¬√ Âapple∑ª ’Ò‹π◊ È≈Ò Ú≈appleÂ≈Ò≈Í ’appleÁ∂ ‘ج∂
¡≈Í ‹◊È È≈Ê Íπapple∆ Í‘πø⁄ ◊¬∂Õ
‹◊È È≈Ê Íπapple∆ ‹≈‰≈
’‡’ ÂØ∫ ◊πapple» √≈«‘Ï Íπapple∆ ⁄Ò∂ ◊¬∂Õ ¬∂Ê∂ ◊πapple» ‹∆ Á∆ Ô≈Á «Ú⁄ «¬’ Íπapple≈‰≈
◊πappleÁÚ≈apple≈ √πapple«÷¡Â ‘À «‹√ ˘ Ï≈¿∞Ò∆ √≈«‘Ï ’«‘øÁ∂ ‘ÈÕ A
‹◊È È≈Ê Á∂ Ó≥Áapple Á∂ √øÏøË «Ú⁄ ͺ¤Ó∆ «ÚÁÚ≈Ȫ Á≈ «Ú⁄≈apple ‘À «’ «¬‘ Í«‘Òª
«¬’ ÏØË∆ ¡√Ê≈È √∆ Â∂ ÓË’≈Ò «Ú⁄ ¿∞Û∆√≈ Á∂ ◊ø◊≈ Â∂ √»apple‹ Ïø√∆ apple≈«‹¡ª Á∆ √‘≈«¬Â≈
appleÈ≈Ò «¬√ ¡√Ê≈È È∂ «ÚÙ˘ Á∂ ÓøÁapple Á≈ apple»Í Ë≈«apple¡≈ B √∆Õ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ Ú∂Ò∂
«ÚÙ˘ Á≈ «¬‘ Íë√ºË Ó≥Áapple √∆ Â∂ «¬√ Á∆ Ô≈Âapple≈ Ò¬∆ Á»apple Á»apple ÂØ∫ Ô≈Âapple» ¡≈Á∂ √ÈÕ
Ïø◊≈Ò Á∂ Íë√ºË Ì◊ ⁄∂Âø«È¡≈ ÍÃÌ» (ADHE-AECC ¬∆√Ú∆) Í≥fi∆ √≈Ò Á∆ ¿πÓapple «Ú⁄ Íπapple∆
¡≈ ◊¬∂ Â∂ Î∂apple ¡≈͉∆ ¿∞Íapple Á≈ ⁄Ø÷≈ «‘º√≈ ¬∂Ê∂ ‘∆ apple‘∂Õ Íπapple∆ ÂØ∫ √ÓπøÁapple Â∂ ¡’≈Ù Á∂ «ÓÒÚ∂∫
«ÁzÙ È∂ ⁄∂Âø«È¡≈ ‹∆ ˘ ¬∂È≈ ÍÃÌ≈«Ú ’∆Â≈ «’ ¡≈Í «¬’ Ú≈apple∆ Ó√Â∆ «Ú⁄ ¡≈ ’∂ ÍÃÌ» ˘
«ÓÒ‰ Ò¬∆ √ÓπøÁapple Á∆¡ª Ò«‘appleª «Ú⁄ ’∞Á ͬ∂ Â∂ «¬’ Ó≈¤∆ È∂ È≈Ò Áπ¡≈apple≈ ¡≈Í ˘
’«„¡≈Õ C ’¬∆¡ª «Ò÷≈apple∆¡ª Á≈ «Ú⁄≈apple ‘À «’ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ⁄∂Âø«È¡≈ ‹∆ ˘ Íπapple∆ «Ú⁄
«ÓÒ∂ Â∂ ’∞fi √Óª ¿∞È∑ª È≈Ò ’∆appleÂÈ ’appleÁ∂ apple‘∂Õ D
«◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ˘ Íπapple∆ Á≈ ¡√Ê≈È √ÓπøÁapple Á∆¡ª Ò«‘appleª, Ò«‘appleª Â∂ appleπÓ’Á∆
ÍÚÈ, ¡√Ó≈È Â∂ Â≈apple∂ Â∂ ⁄øÈ Ï‘π √π‘≈ÚÈ∂ Â∂ «Í¡≈apple∂ Ò◊Á∂ √ÈÕ ¿∞È∑ª ˘ «¬ Ì≈√Á≈
√∆ «‹Ú∂∫ √≈apple∂ «ÁzÙ ¿∞√ ¡’≈Ò Íπapple÷ Á∆ ¡≈appleÂ∆ ’apple apple‘∂ ‘πøÁ∂ ‘ÈÕ «¬’ Ú≈apple ‹ÁØ∫ ¡≈Í ‹◊È
È≈Ê Á∂ Ó≥Áapple ◊¬∂ Â∂ ͪ«‚¡≈ È∂ ÷ÒØ ’∂ ¡≈appleÂ∆ ’∆Â∆Õ ¡≈Í ÏÀ·∂ apple‘∂Õ ¡≈appleÂ∆ ‘Ø ◊¬∆ ª
ͪ«‚¡ª È∂ ¡≈Í ’ØÒØ∫ Íπ«¤¡≈ «’ ¡≈Í ¡≈appleÂ∆ Ò¬∆ «’ È‘∆∫ ¿∞·∂? ª ¡≈Í È∂ ÎπappleÓ≈«¬¡≈
A. ◊πapple Â∆appleÊ √ø«◊Ñ, Â≈apple≈ «√øÿ ÈappleØÂÓ, ͺÊapple ¤≈Í≈ AHHD ¬∆√Ú∆ Í≥È≈ I-BD≤
B. Puri District Gazetteer Íπapple∆ «‚√«‡z’‡ ◊À˜∂‡∆¡apple, ’Ò’Â≈, AI@H Á∂ Í≥È∂ HG-IE Â∂ «¬√ ◊ºÒ
Á∆ ⁄apple⁄≈ ’∆Â∆ ‘ÀÕ
C. ¿∞’Â, Í≥È≈ IE.
D. ¬∆Ùapple Á≈√ È∂ ⁄∂Âø«È¡≈ Ì≈◊Ú «Ú⁄ «Ò«÷¡≈ ‘À «’ √Ã∆ ⁄∂Âø«È¡≈ È∂ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï È≈Ò
«ÓÒ ’∂ ’∆appleÂÈ ’∆Â≈ «¬√ Á∂ √øÂ≈Ò∆Ú∂∫ ¡«Ë¡≈«¬ «Ú⁄ ¡≥«’ ‘ÀÕ √Ã∆ ⁄∂Âø«È¡≈ È∂ ¿∞«Á¡≈Â≈ È≈Ó∂ «¬’ ⁄∂Ò∂
˘ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ‹∆ Á∆ √∂Ú≈ ¡≈«Á Ò¬∆ «ÈÔ∞’ ’∆Â≈Õ Ú∂÷Ø ‚≈: ÂappleÒØ⁄È «√øÿ Á≈ Ò∂÷ «√÷ apple∆Ú∆¿∞, ’Ò’Â≈
√ÂøÏapple AIFC Í≥È≈ BI-CA
Íπapple∆ ◊À˜∂‡∆¡apple «Ú⁄ «Ò«÷¡≈ ‘À «’ ⁄∂Âø«È¡≈ AEA@ ¬∆√Ú∆ «Ú⁄ ¡≈¬∂ Â∂ Î∂apple Íπapple∆ ‘∆ apple‘∂Õ ◊πapple» ‹∆
Á≈ Íπapple∆ Í‘πø⁄‰≈ AEA@ ÂØ∫ «Í¤Ø∫ ‘Ø √’Á≈ ‘ÀÕ √Ø ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á≈ Ó∂Ò ⁄∂Âø«È¡≈ È≈Ò ‘Ø «◊¡≈ ‘ØÚ∂Õ Íapple
«¬√ Á∆ ÍπÙ‡∆ ‹ÈÓ √≈÷∆¡ª ÂØ∫ È‘∆∫ ‘πøÁ∆Õ
E. «¬‘ √≈÷∆ ÚÒ≈«‘ Ú≈Ò∆ Â∂ Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ √≈÷∆ «Ú⁄ È‘∆∫Õ «Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «¬√ ÙÏÁ

iBw;kyh gozgok 71
«’ Â≈apple∂ √Ì ¿∞√ ¡’≈Ò Íπapple÷ Á∆ ¡≈appleÂ∆ ’apple apple‘∂ ‘ÈÕ «¬‘ ‘∆ ¡√Ò ¡≈appleÂ∆ ‘ÀÕ Âª
ͪ«‚¡ª «’‘≈ «‹√ ¡≈appleÂ∆ Á≈ Â∞√∆∫ ’ÊÈ ’appleÁ∂ ‘Ø ¿∞‘ ¡≈appleÂ∆ √≈˘ √π‰≈¿∞ ª ◊πapple» ‹∆ È∂
ÙÏÁ Í«Û¡≈ E :-
◊◊È ÓÀ∫ Ê≈´ apple«Ú ⁄øÁz Á∆Í’ ÏÈ∂ Â≈«apple’≈ Ó≥‚Ò ‹È’ ÓØÂ∆Õ
Ë»Íπ ÓÒ¡≈ÈÒØ ÍÚ‰∞ ⁄ÚappleØ ’apple∂ √◊Ò ÏÈapple≈«¬ λ ‹ØÂ∆Õ
’À√∆ ¡≈appleÂ∆ ‘Ø«¬ ÌÚ ÷≥‚È≈ ¡≈appleÂ∆Õ ¡È‘Â≈ ÙÏÁ apple‹ø Ì∂apple∆Õ
√‘‹ ÂÚ ÈÀÈ ÈÈ ÈÀÈ ‘À ÂØ«‘ ’¿∞ √‘√ Ó»apple«Â ÈÈ≈ ¬∂’ ÂØ‘∆Õ
√‘√ ÍÁ «ÏÓÒ ÈÈ ¬∂’ ÍÁ ◊øË «ÏÈ∞ √ø‘√ ÂÚ ◊øË «¬Ú ⁄Ò ÓØ‘∆Õ
... ... .... ... ..... .....
‘«apple ⁄appleÈ ’ÚÒ Ó’appleøÁ ÒØ«Ì ÓÈØ, ¡È«ÁÈØ ÓØ«‘ ¡≈‘∆ «Í¡≈√≈Õ
«¥Í≈ ‹´ Á∂«‘ È≈È’ √≈«appleø◊ ’¿∞ ‘Ø«¬ ‹≈Â∂ Â∂apple∂ È≈«Ó Ú≈√≈Õ
[ËÈ≈√apple∆ Ó‘Ò≈ 1 Õ 9 Õ (663)]
«¬‘ ¡≈appleÂ∆ ‹ÁØ∫ ͪ«‚¡ª √π‰∆ ª Ï‘π ÍÃÌ≈Ú ‘ج∂Õ
¿∞Û∆√≈ Á∂ apple≈‹∂ Á≈ Î∂apple «ÓÒ‰≈
¿∞Û∆√≈ Á∂ apple≈‹∂ Íapple≈Â≈ÍπappleÁ∂Ú ˘ ◊πapple» √≈«‘Ï ’‡’ «ÓÒ ¡≈¬∂ √È Íapple Î∂apple ‹ÁØ∫ ¿∞√
˘ ÍÂ≈ Òº◊≈ «’ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Íπapple∆ ◊¬∂ ‘È Âª ¿∞‘ Ú∆ Íπapple∆ ⁄«Ò¡≈ «◊¡≈ Â∂ Íπapple∆ ‹≈
’∂ Î∂apple ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ ÁappleÙÈ ’∆Â∂Õ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï È∂ apple≈‹∂ ˘ Í«‘⁄≈‰ «Ò¡≈,
«’«’ ’‡’ «Ú⁄ ÁØ‘ª Á≈ Ó∂Ò ‘Ø«¬¡≈ √∆, Â∂ √π÷ √ªÁ Íπº¤∆Õ apple≈‹∂ È∂ Íπº«¤¡≈ «’ Â∞√ª ‹Ø
«¬‘ È≈Ó Á∆ Á≈ ÍÃ≈Í ’∆Â∆ ‘À, «’√ Âapple∑ª ’∆Â∆ ‘ÀÕ «¬√ Â∂ ◊πapple» ‹∆∆ È∂ «¬‘ ÙÏÁ
◊≈«Ú¡≈ A :-
«ÈË «√«Ë «ÈappleÓÒ È≈Óπ Ï∆⁄≈appleπÕ Í»appleÈ Í»«apple apple«‘¡≈ «Ï÷π Ó≈«appleÕ
Á≈ ¿π⁄≈appleÈ≈ apple≈Ó∂ÙÚappleÓ «Ú⁄ Áº«√¡≈ ‘ÀÕ «¬√ ¡≈appleÂ∆ «Ú⁄ ¡≈¬∂ √ÏÁ ““ÓÒ¡≈ÈÒØ”” Á≈ ¡appleÊ Â≈«ÓÒ «Ú⁄ ¿∞‘
‘Ú≈ ‘À ‹Ø √ÓπøÁapple Á∂ Í»appleÏ∆ ’ø„∂ ÂØ∫ ¡≈Á∆ ‘ÀÕ ¡≈appleÂ∆ «Ú⁄ ÚappleÂ∂ ÙÏÁ, ““¡È‘ª ÙÏÁ Ú≈‹ø Ì∂apple∆”” Ú∆ ¿∞Û∆¡ª
ÏØÒ∆ Á∂ Á√∂ ‹ªÁ∂ ‘È «‹√ ÂØ∫ ÍÂ≈ Ò◊Á≈ ‘À «’ «¬‘ ÙÏÁ ‹◊È È≈Ê Íπapple∆ «Ú⁄ ¿∞⁄≈«apple¡≈ ‘ØÚ∂◊≈Õ
A. «¬‘ √≈÷∆ «Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆ ‹È √≈÷∆ «Ú⁄Ø∫ ‘ÀÕ Ú∂÷∂ ‹ÈÓ √≈÷∆ ◊πapple» È≈È’ «’à«Ó‘appleÏ≈È Í≥È≈
B@@-B@B (¡≥Â’≈ AAA) ¿∞Ê∂ apple≈‹ Á≈ Ȫ ÍappleÂ≈ÍπÁ∂Ú Á∆ ʪ apple≈‹ ÌappleÊapple∆ «Ò«÷¡≈ ‘ÀÕ ◊πapple» ‹∆ Á≈ apple≈‹∂ ˘
Í«‘⁄≈ȉ≈ Â∂ apple≈‹∂ Á≈ ◊πapple» ‹∆ ˘ Í«‘⁄≈ȉ≈ √ÍÙ‡ «Ò«÷¡≈ ‘ÀÕ Í«‘Òª ““Ï≈Ï≈ Âapple∆’ Á∂ ÿapple Ê≈ ‹Ï Ïπ‘Û
ÌappleÊapple∆ Á∂÷∂ Â˙ Âapple∆’ Á∂ ÿapple Â∂ ¿∞«apple¡≈ ‘À Ï≈Ï≈”” ª ¿∞√ «¬‘ √π¡Ò Íπº«¤¡≈Õ Ì≈Ú∂∫ «¬‘ √≈÷∆ «’√∂ ‘Øapple
‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ È‘∆∫ Íapple ‘≈Ò≈ Á∂ ¡È∞√≈apple «¬‘ ·∆’ ‹≈ÍÁ∆ ‘ÀÕ ¿∞Û∆√≈ Á∂ «¬«Â‘≈√ «Ú⁄ ÍappleÂ≈ÍπappleÁ∂Ú ÚÀÙÈØ
Ó Á≈ Úº‚≈ ¿∞Í≈Ù’ Ó≥«È¡≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ Ú∂÷Ø Puri Distt. Gazetteer, Íπapple∆ «‚√«‡z’‡ ◊À˜∂‡∆¡apple Í≥È≈ C@.

iBw;kyh gozgok 72
«Âz’∞‡ ¤∞‡∆ «ÏÓÒ Ófi≈«appleÕ ◊πapple» ’∆ Ó«Â ‹∆«¬ ¡≈¬∆ ’≈«appleÕ
«¬È «Ï«Ë apple≈Ó appleÓ ÓÈ Ó≈«È¡≈Õ «◊¡≈È ¡≥‹È∞ ◊πapple √Ï«Á ͤ≈«È¡≈Õ
«¬’ √π÷π Ó≈«È¡≈ √«‘‹ «ÓÒ≈«¬¡≈Õ «ÈappleÓÒ Ï≈‰∆ ÌappleÓπ ⁄π’≈«¬¡≈Õ
Ò≈Ò Ì¬∂ √»‘≈ appleø◊ Ó≈«¬¡≈Õ ÈÁ«apple ̬∆ «Ï÷ ·≈«’ apple‘≈«¬¡≈Õ
¿∞Ò‡ ̬∆ ‹∆Ú ӫapple ‹≈«◊¡≈Õ √Ï«Á appleÚ∂ ÓÈ ‘«apple «√¿∞ Ò≈«◊¡≈Õ
apple√π √ø◊ë‘ «Ï÷π Íapple«‘apple «Â¡≈«◊¡≈Õ Ì≈«¬ Ï√∂ ‹Ó ’≈ Ì¿∞ Ì≈«◊¡≈Õ
√≈Á apple‘∂ Ï≈Áø ¡‘ø’≈apple≈Õ «⁄Â∞ ‘«apple «√¿∞ apple≈Â≈ ‘π’«Ó ¡Í≈apple≈Õ
‹≈«Â apple‘∂ Í«Â ’∂ ¡⁄≈apple≈Õ «ÁzÙ«‡ ̬∆ √π÷π ¡≈ÂÓ Ë≈apple≈Õ....
[◊¿∞Û∆ Ó‘Ò≈ 1 ¡Ù‡ÍÁ∆¡ª Õ1Õ (220)]
apple≈‹∂ È∂ «¬‘ ÙÏÁ √π‰ ’∂ ÈÓ√’≈apple ’∆Â≈Õ ◊πapple» ‹∆ ’∞fi √Óª Íπapple∆ ·«‘apple Â∂ Î∂apple ’‡’
ÂØ∫ ‘πøÁ∂ ‘ج∂ Áº÷‰ ÚºÒ ‡πapple ͬ∂Õ
«¬’ ÂÒ≈¡ Á∂ ’ø„∂ Â∂
‹◊È È≈Ê Íπapple∆ ÂØ∫ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Â∂ ÓappleÁ≈È≈ Áº÷‰ Ú≈Ò∂ Í≈√∂ ÓπÛ ◊¬∂Õ A «¬√
Ò¬∆ ¡≈Í Íπapple∆ ÂØ∫ ’‡’ Â∂ ’‡’ ÂØ∫ ◊ø‹≈Ó ¡≈ ◊¬∂Õ Ïø◊≈Ò ÂØ∫ ◊ø‹≈Ó Â’ Íπapple≈‰∆ √Û’
¡≈Á∆ √∆Õ B ◊ø‹≈Ó ÂØ∫ ¡≈Í Áº÷‰ Ú≈Ò∂ Í≈√∂ ’≈⁄∆ÍπappleÓ ‹ª ÓΩ‹»Á≈ ’≈‹∆ÚappleÓ Ú≈Ò∆ √Û’
Â∂ Â∞apple«Á¡ª C Â∞apple«Á¡ª ¿∞√ ʪ Â∂ Í‘πø⁄ ◊¬∂ «‹√ ˘ ¡º‹ ’Ò ◊ø‡»apple ’«‘øÁ∂ ‘È Â∂ «¬‘ «¬√∂
Ȫ Á∂ «˜Ò∂ Á≈ Óπ÷ È◊apple Â∂ ¡ªËapple≈ ÍappleÁ∂Ù Á≈ «¬’ ¿∞µÿ≈ Ù«‘apple ‘ÀÕ «¬‘ È◊apple Ó√»Ò∆͇Ó
ÂØ∫ F@ Ó∆Ò Íº¤Ó Â∂ È≈Ò Ò◊Á∂ Í‘≈Û ÂØ∫ F Ó∆Ò Í»appleÏ ÚºÒ ‘ÀÕ «¬Ê∂ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂
¡≈¿∞‰ Á∆ Ô≈Á «Ú⁄ «¬’ ◊πappleÁÚ≈apple≈ Ï«‰¡≈ ‘À ‹Ø ¿∞È∆Ú∫ √Á∆ Á∂ Í«‘Ò∂ ¡ºË «Ú⁄
‘ÀÁapple≈Ï≈Á Áº÷‰ Á∂ «¬’ Ú‹∆apple ⁄øÁ» Ò≈Ò È∂ ωÚ≈«¬¡≈ √∆Õ D Áº÷‰ «Ú⁄ ◊πapple» È≈È’
A. ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ Â∂ Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∆ Í«‘Ò∆ ¿∞Á≈√∆ «¬Ê∂ ÷ÂÓ
‘Ø ‹ªÁ∆ ‘À Â∂ ◊πapple» √≈«‘Ï ‹◊È È≈Ê Íπapple∆ ÂØ∫ Ú≈Í√ √πÒÂ≈ÈÍπapple ¡≈ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ Íapple «Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆ Â∂ Ì≈¬∆
ÓÈ∆ «√øÿ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ ¡È∞√≈apple ◊πapple» √≈«‘Ï Í»appleÏ Á∆ ¿∞Á≈√∆ ıÂÓ ’apple ’∂ Áº÷‰ ÚºÒ ÓπÛ Í¬∂ ‹Ø «˜¡≈Á≈
’∞ÁappleÂ∆ Â∂ ·∆’ ◊Ò ‹≈ÍÁ∆ ‘À, «’«’ ‹∂’apple ◊πapple» √≈«‘Ï È∂ Áº÷‰ ˘ ‹≈‰≈ √∆ ª Íπapple∆ ÂØ∫ Ú≈Í√ ‹≈ ’∂ Î∂apple
Áº÷‰ ‹≈‰≈ ·∆’ È‘∆∫ Ò◊Á≈Õ «Ó‘appleÏ≈È≈ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ √ÍÙ‡ «Ò«÷¡≈ ‘À «’ ◊πapple» ‹∆ Í»appleÏ ÂØ∫ Áº÷‰
˘ ÓπÛ ◊¬∂Õ
B. Imperial Gazetteer «¬øÍ∆apple∆¡Ò ◊À˜∂‡∆¡apple, «‹ÒÁ I Í≥È≈ IB-IC
C. Áº÷‰ ÚºÒ ‹≈‰ Á≈ «¬‘ Íπapple≈‰≈ apple√Â≈ √∆
D. ⁄øÁ» Ò≈Ò Ï∂Á∆ «È˜≈Ó ‘ÀÁapple≈Ï≈Á Á≈ Ú˜∆apple «apple‘≈ ‘ÀÕ «¬√ Á≈ «Á‘ªÂ AHDE ¬∆√Ú∆ «Ú⁄ ‘Ø«¬¡≈Õ
Ú∂÷∂ Indian Express «¬ø‚∆¡È ¡À’√ÍÃÀµ√ ÓÁΩapple≈ ¤≈Í «ÓÂ∆ BC ‹»È, AIFH Á≈ Ò∂÷ Once a properous Sikh
Colony “ÚÈ√ ¬∂ ÍÃ≈√Óapple√ «√º÷ ’≈ÒΩÈ∆”Õ
E. «Ï¡≈È Ó‘ø ◊πappleÁÚ≈apple≈ È≈È’ ¿∞Á≈√∆ Ó·, apple≈Ó∂ÙÚappleÓÕ
F. ¿∞’ÂÕ
G. Imperial Gazetteer, «¬øÍ∆apple∆¡Ò ◊˜∂‡∆¡apple «‹ÒÁ AB Í≥È≈ BHI

iBw;kyh gozgok 73
√≈«‘Ï Á∆ ¤Ø‘ ÍÃ≈Í ’appleÈ Ú≈Ò∂ Í≥‹ ¡√Ê≈Ȫ≈ Â∂ ¿∞√ È∂ ◊πappleÁÚ≈apple∂ ωÚ≈¬∂ √ÈÕ E ◊ø‡»apple
¿∞È∑ª «Ú⁄Ø∫ «¬’ √∆Õ «¬√ ◊πappleÁÚ≈apple∂ Á≈ Íπ‹≈apple∆ ¿∞Á≈√∆ √≈Ë» ‘ÀÕ F
◊ø‡»apple È◊apple Á≈ Ȫ ÂÒÀ◊» Á∂ ÙÏÁ ◊øπ‡≈ ÂØ∫ «Í¡≈ ‘À Â∂ ◊πø‡≈ Á≈ Ì≈Ú ‘À ÂÒ≈¡ G Õ
√ØÒ∑Ú∆∫ √Á∆ «Ú⁄ ◊ø‡»apple ¡ÀÈ≈ Íë√ºË È◊apple È‘∆∫ √∆Õ ◊ø‡»apple Á∆ ÓΩ‹»Á≈ Íë√ºËÂ≈ ¡·≈appleÚ∆∫
√Á∆ «Ú⁄ ¯appleª√∆√∆¡ª ’apple ’∂ ‘ج∆ «‹È∑ª ˘ «¬√ ¡√Ê≈È Á∂ ’∞ÁappleÂ∆ Ș≈«apple¡ª È∂ Ï‘πÂ
ÍÃÌ≈«Ú ’∆Â≈ A Õ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Ú∆ «¬√ appleÓÈ∆’ ʪ ÂØ∫ ÍÃÌ≈«Ú ‘ج∂ ‹≈ÍÁ∂ ‘ÈÕ ’∞fi
√Óª «¬Ê∂ appleπ’ ’∂ ¿∞È∑ª ’≈Áapple Á∆ ’∞Áapple Á≈ apple√ Ó≈«‰¡≈ ¡Â∂ ‚º‚± Á∆¡ª «Ó√≈Òª Á∂ ’∂
ÙÏÁ ¿∞⁄≈«apple¡≈ :-
«ÏÓÒ Ó≥fi≈«apple «ÈappleÓÒ ‹Ò ÍÁÓ«È ‹≈ÚÒ apple∂Õ
ÍÁÓ«È ‹≈ÚÒ ‹Ò apple√ √ø◊«Â √ø«◊ ÁØ÷π È‘∆∫ apple∂Õ
Á≈Áapple ± ’Ï«‘ È ‹≈È«√ apple∂Õ
Ì÷«√ «√Ï≈´ Ï√«√ «ÈappleÓÒ ‹Ò ¡≥«ÓÃÂ È Ò÷«√ apple∂Õ
Ï√π ‹Ò «ÈÂ È Ú√ ¡Ò∆¡Ò Ó∂apple ⁄⁄≈ ◊πÈ apple∂Õ
⁄øÁπ ’∞ÓπÁÈ∆ Á»apple‘π «ÈÚ√«√ ¡ÈÌ¿∞ ’≈apple«È apple∂Õ
¡≥«Óà÷≥‚∞ Áπ«Ë ÓËπ √ø⁄«√ ± ÏÈ ⁄≈Â∞apple apple∂Õ
¡ÍÈ≈ ¡≈Í Â± ’Ï‘π È ¤Ø‚«√ «Í√È ÍÃ∆ «‹ apple∂Õ
Í≥«‚ √ø«◊ Ú√«‘ ‹È Ó»apple÷ ¡≈◊Ó √≈√ √πÈ∂Õ
¡≈ÍÈ≈ ¡≈Í Â± ’Ï‘π È ¤Ø‚«√ √π¡≈È Í»«¤ «‹¿∞ apple∂Õ
«¬«’ Í≈÷≥‚∆ È≈«Ó È apple≈⁄«‘ «¬«’ ‘«apple ‘«apple ⁄apple‰∆ apple∂Õ
Í»apple«Ï «Ò«÷¡≈ Í≈Ú«√ È≈È’ apple√È≈ È≈Óπ ‹«Í apple∂Õ
[Ó≈apple» Ó‘Ò≈ 1 ÿapple 1 Õ 4 Õ (990)]
◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ’∞fi √Óª «¬√ ÂÒ≈¡ Â∂ ·«‘apple ’∂ ¡º◊∂ Áº÷‰ ÚºÒ ‡πapple ͬ∂ B Õ
’ª⁄∆ÍπappleÓ «Ú⁄ «‘’ ‹ÀÈ∆ È≈Ò Ó∂Ò
◊ø‡»apple ÂØ∫ ‘Ø ’∂ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ÓΩ‹»Á≈ ÓÁapple≈√ Ù«‘apple Ú≈Ò≈ «¬Ò≈’≈ ÿ ’∂ «¬√
Á∂ Áº÷‰ «Ú⁄ ’ª⁄∆ÍπappleÓ «‹√ ˘ ¡ø◊apple∂˜ ’ª‹∆ÚappleÓ ‹ª ’ª⁄∆ ’«‘øÁ∂ √È Íπ‹ ◊¬∂Õ «¬‘
¡‹ ’Ò ⁄ø◊Ò͇ Á∂ «˜Ò∂ «Ú⁄ Â∂ ÓÁapple≈√ ÂØ∫ DE Ó∆Ò Áº÷‰ ͺ¤Ó ÚÒ ‘ÀÕ
’ª⁄∆ ‹ª ’ª⁄∆ÍπappleÓ Ì≈apple Á∂ √ºÌ ÂØ∫ Íë√Ë Â∆appleʪ «Ú⁄Ø∫ √∆Õ √ÂÚ∆∫ ÙÂ≈ÏÁ∆
«Ú⁄ «¬Ê∂ «‘¿±È√ª◊ ¡≈«¬¡≈ √∆ Â∂ ¿∞√ È∂ «Ò«÷¡≈ ‘À «’ «¬Ê∂ ‹ÀÈ∆¡ª Á∆ «◊‰Â∆ ÏØË∆¡ª
A. ¿∞’ÂÕ
B. «Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ ÍÈ≈ BGF Â∂ «Ò«÷¡≈ ‘À “ÂÏ ¿π√ ¿∞«Á¡≈È Â∂ Áº÷‰ Á∆ ËappleÂ∆ ◊πapple»
Ï≈Ï≈ È≈È’ ¡≈ÚÂ≈ «Â˙ «¬’ Áapple∆¡≈˙ ¿∞«Á¡≈È ’∂” «Ï÷∂ Șapple ¡≈«¬ «◊¡≈ «Â˙ ‹ª Á∂÷Ø Âª Ï‚≈ ÂÒ≈˙
‘À”Õ «¬‘ √≈÷∆ «’√∂ ‘apple ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ È‘∆∫ ’∂ÚÒ «Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ ‘ÀÕ √≈÷∆ «Ú⁄ «ÁºÂ≈
«Ú√Ê≈apple, ◊ø‡»apple Á∂ ÂÒ¡≈ Á∆ Ì»◊Ø«Ò’ √«ÊÂ∆ Â∂ «¬Ê∂ «¬«Â‘≈√’ ◊πappleÁÚ≈apple∂ ÂØ∫ «¬‘ ‘∆ ÍappleÂ∆ ‘πøÁ≈ ‘À «’ «¬‘
√≈÷∆ ¬∂Ê∂ ‘ج∆ Â∂ ÙÏÁ Ú∆ «¬Ê∂ ¿∞⁄≈apple‰ ‘Ø«¬¡≈Õ

iBw;kyh gozgok 74
Â∂ ÏÑÓȪ Á∂ Â∞Ò ‘À A Õ «¬‘ Ù«‘apple Í≈Ò≈ Â∂ ⁄ØÒ≈ apple≈«‹¡ª Á∆ apple≈‹Ë≈È∆ «apple‘≈ ‘ÀÕ ◊πapple» È≈È’
Ù«‘apple Á∂ √Ó’≈Ò∆ «Ú«‹¡≈È◊apple apple≈‹ Á∂ √Ì ÂØ∫ ÚºË Ù’Â∆Ù≈Ò∆ apple≈‹∂ «¥ÙÈ≈ Á∂Ú≈ È∂ «¬Ê∂
AE@B «Ú⁄ ÁØ Ó≥Áapple ωÚ≈¬∂ √È B Õ «¬√ Âapple∑ª ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ √Ó∂∫ Ú∆ «¬Ê∂ «ÚÙ˘ ¡Â∂
«ÙÚ≈ ÁØ‘ª Óª Á∂ Ó≥Áapple ÓΩ‹»Á √ÈÕ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ ¡≈¿∞‰ Á∆ Ô≈Á «Ú⁄ «¬Ê∂
◊πappleÁÚ≈apple≈ ‘À C , ‹Ø Ó‘ø ȫappleøÁapple È≈Ê Á∂ ¡Ë∆È ‘ÀÕ
«¬’ «ÁÈ ◊πapple» √≈«‘Ï ’ª⁄∆ÍπappleÓ ÂØ∫ ÁØ Ó∆Ò Áº÷‰ ÚÒ «ÂzÍ≈appleπÂ∆’∞ÓappleÓ È◊apple ⁄Ò∂
◊¬∂Õ «¬Ê∂ ⁄ØÒ≈ apple≈«‹¡ª Á∂ √Ó∂∫ Á≈ «¬’ Íπapple≈‰≈ ‹ÀÈ∆¡ª Á≈ Ó≥Áapple √∆Õ «¬√ Á∂ Íπ‹≈apple∆ ˘
‹ÁØ∫ ÍÂ≈ Òº◊≈ «’ ¿∞µÂapple∆ «‘øÁ ÂØ∫ «¬’ √≈Ë» ¡≈«¬¡≈ ‘À ª ¿∞‘ «ÓÒ‰ Ò¬∆ Ï≈‘apple ‘∆ ¡≈
«◊¡≈Õ Ï≈‘apple ¡≈ ’∂ Íπº¤‰ Ò◊≈, ““Â∞√∆ ¡≥È ÈÚª Íπapple≈‰≈ ÷ªÁ∂ ‘Ø Â∂ Í≈‰∆ ¤≈‰È ÂØ∫ «ÏȪ
Í∆∫Á∂ ‘Ø Â∂ «È ‹∆¡ Ó≈appleÁ∂ ‘Ø”” D ? ◊πapple» ‹∆ «¬‘ ÍÃÙ‰ √π‰ ’∂ ⁄πÍ ’apple apple‘∂ Â∂ Î∂apple ÏÀ· ’∂ ¿∞È∑ª
«¬‘ ÙÏÁ ◊≈«Ú¡≈ :-
«√appleπ ÷Ø‘≈«¬ Í∆¡«‘ ÓÒÚ≈‰∆ ‹»·≈ Ó≥«◊ Ó≥«◊ ÷≈‘∆
ÎØ«Ò ÎÁ∆‘«Â Óπ«‘ ÒÀ«È ÌÛ≈√≈ Í≈‰∆ Á∂«÷ √◊≈‘∆
Ì∂‚≈ Ú≈◊∆ «√apple ÷Ø‘≈«¬«È Ìapple∆¡È ‘Ê √π¡≈‘∆
Ó≈¿± Í∆¿± «’appleÂ∞ ◊Ú≈«¬È ‡ºÏapple appleØÚÈ Ë≈‘∆
˙È≈ «Í≥‚∞ È ÍÂ«Ò «’«apple¡≈ È Á∆Ú≈ Óπ¬∂ «’Ê≈¿∞ Í≈‘∆
¡·√«· Â∆appleÊ Á∂«È È „ج∆ ÏÑӉ ¡≥È∑ È ÷≈‘∆
√Á≈ ’∞⁄∆Ò apple‘«‘ «ÁÈ∞ apple≈Â∆ ÓÊÀ «‡’À È≈‘∆
Ò¬∆ ’≈√À ‘Ê∆ ÎπÓ‰ ¡◊Ø∫ «Í‚∆ ‹≈‘∆
È ˙«¬ ‹Ø◊∆ È ˙«‘ Óapple‰À Á«Û Á∆Ï≈«‰ È ‹≈‘∆
Á«Ô «Ú◊ج∂ «Îapple«‘ «Ú◊πÂ∂ «Î‡≈ ÚÂÀ ◊Ò≈
‹∆¡≈ Ó≈«apple ‹∆Ú≈Ò∂ √ج∆ ¡Úappleπ È ’ج∆ apple÷À
A. Imperial Gazetteer «¬øÍ∆apple∆¡Ò ◊À˜∂‡∆¡apple «‹ÒÁ≈ A@ Í≥È≈ CGG-GH
B. ¿∞’ÂÕ
C. ¿∞È∑Ú∆∫ √Á∆ Á∂ Í«‘Ò∂ ¡ºË «Ú⁄ ‘ÀÁapple≈Ï≈Á Áº÷‰ Á∂ Ú˜∆apple ⁄øÁ» Ò≈Ò Ï∂Á∆ È∂ Í≥‹ ◊πappleÁ≈Úapple∂ ◊πapple»
È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ ¡√Ê≈Òª Á∆ Ì≈Ò ’apple ’∂ ωÚ≈¬∂ √ÈÕ ¿∞‘ Í≥‹ Ê≈Úª «¬‘ √È : ◊ø‡»apple, ’ª⁄∆ÍπappleÓ, «‡zÚÈÓÒ≈¬∂,
√Ã∆appleø◊Ó, Â∂ apple≈Ó∂ÙÚappleÓÕ ’ª⁄∆ÍπappleÓ, «‡ÃÚÈÓÒ∆¬∂ Â∂ apple≈Ó∂ÙÚappleÓ Á∂ ◊πappleÁÚ≈apple∂ Ó‘ø ȫappleøÁapple È≈Ê Á∂ ¡Ë∆È ‘È
‹Ø ‹Ëapple Á∂ ‘ÈÕ «¬‘ ‹≈‰’≈apple∆√: ‘apple⁄appleÈ «√øÿ Ó≥‘ ◊πappleÁÚ≈apple≈ apple≈Ó∂ÙÚappleÓ Á∂ «Ï¡≈È Â∂ ¡≈Ë≈«apple ‘ÀÕ
D. «¬‘ √≈÷∆ ’∂ÚÒ ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ ‘ÀÕ ‹ÀÈ∆ Ó· Á∂ Íπ‹≈apple∆ Á≈ Ȫ ¡È∞ÌÚ∆ «Ò«÷¡≈
‘À Â∂ Áº«√¡≈ ‘À «’ ¡ÈπÌÚ∆ √apple∂ÚÛ≈ ◊πapple» ‹∆ ˘ Áº÷Á Á∆ ¿∞Á≈√∆ «Ú⁄ «Ó«Ò¡≈ √∆Õ ‹ÀÈ∆¡ª Á≈ «¬’ Íë√ºË Â∂
Íπapple≈‰≈ Ó≥Áapple ’ª⁄∆ ’ØÒ √∆Õ «¬√ Ò¬∆ «¬‘ √≈÷∆ «¬Ê∂ ‘∆ ‘ج∆ ‹≈ÍÁ∆ ‘À ’ª⁄∆ Íπapple≈‰∂ apple≈‘ Â∂ √∆ Â∂ «Âz‰ÓÒ∆¬∂
Â∂ √Ã∆ appleø◊Ó ˘ ‹ªÁ≈ √∆Õ «¬√ ◊ºÒ ÂØ∫ ¡ÈÌÚ∆ √apple∂ÚÛ∂ Á∆ √≈÷∆∫ «¬Ê∂ ‘؉ Á∆ ÍπÙ‡∆ ‘πøÁ∆ ‘ÀÕ

iBw;kyh gozgok 75
Á≈È‘π ÂÀ «¬√È≈È‘π Úø‹∂ Ì√π ͬ∆ «√«apple ÷πÀ
Í≈‰∆ «Ú⁄‘π appleÂÈ ¿∞Í≥È∂ Ó∂apple ’∆¡≈ Ó≈Ë≈‰∆‘
¡·√«· Â∆appleÊ Á∂Ú∆ Ê≈ÍÀ ÍπappleÏ∆ Ò◊À Ï≈‰∆
È≈«¬ «ÈÚ≈‹≈ È≈ÂÀ Í»‹≈ È≈Ú«È √Á≈ √π‹≈‰∆
Óπ«¬¡ ‹∆Ú«Á¡≈ ◊«Â ‘ØÚÀ ‹ª «√«apple Í≈¬∆¡À Í≈‰∆
È≈È’ «√apple ÷πÏÀ √ÀÂ≈È∆ ¬∂È≈ ◊Ò È Ì≈‰∆
Úπ·À ‘ج∆¡À ‘Ø«¬ «ÏÒ≈ÚÒ ‹∆¡≈ ‹π◊«Â √Ó≈‰∆
Úπ·À ¡≥È∞ ’Ó≈Áπ ’Í≈‘≈ √Ì√À ÍÛÁ≈ ‘ØÚÀ
Úπ·∂ ÿ≈‘π ⁄apple«È «È«Â √πapple‘∆∆ √≈ËÈ Á‘∆ «ÚÒØÚÀ
«ÂÂ∞ «ÿ«¬ ‘ØÓ ‹◊ «√÷∆ È≈Â∂ «‹Â∞ Ú«‚¡≈¬∆
È≈È’ ‹Ø «√apple ÷πÏÀ È≈Ú«È È≈‘∆ ª √«Â ⁄‡∂ «√«apple ¤≈¬∆Õ
[Ó≈fi Á∆ Ú≈apple Ó‘Ò≈ 1 Õ2FÕ (149)]
«¬‘ ÙÏÁ √π‰ ’∂ ¿∞√ ‹ÀÈ∆ È∂ ÈÓ√’≈apple ’∆Â≈ A Õ ◊πapple» √≈«‘Ï ’∞fi √Ó≈ ’ª⁄∆ «Ú⁄
apple«‘ ’∂ ¡◊∂ Áº÷‰ ÚÒ ⁄Ò Í¬∂Õ
È≈È’ Áπ÷∆¡≈ √Ì √ø√≈apple
◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Â∂ Ì≈¬∆ ÓappleÁ≈È≈ ’ª⁄∆ÍπappleÓ ÂØ∫ Áº÷‰ ÚÒ ⁄ÒÁ∂ ⁄ÒÁ∂
«ÂzÚÈÓÒ≈¬∂ È≈Ó∆ È◊apple Íπ‹ ◊¬∂Õ «¬‘ È◊apple ¡º‹ ’Ò Áº÷‰∆ ¡apple’≈‡ Á∂ «˜Ò∂ «Ú⁄ ‘ÀÕ
√ØÒ∑Ú∆∫ √Á∆ «Ú⁄ «¬‘ Áº÷‰ ÚÒ ‹ªÁ∆ Úº‚∆ √Û’ Â∂ √∆ Â∂ «¬ÊØ∫ ͺ¤Ó Ú≈Ò∂ Í≈√∂ Í‘≈Û∆
apple√Â∂ ‹ªÁ∂ √È B Õ ÈÚ∆È √Ó∂∫ «Ú⁄ ⁄≈apple∂ Í≈«√¡ª ˘ √Û’ª «¬ÊØ∫ «È’ÒÁ∆¡ª ‘ÈÕ «ÂzÚÈÓÒ≈¬∂
Á≈ ¡appleÊ ““Í‘≈Û∆ Â∂ ÍËÒ ͫںÂapple ¡◊È∆”” ‘À C Õ «’‘≈ ‹ªÁ≈ ‘À «’ «¬’ Ú≈apple∆ Í≈appleÏÂ∆
È∂ «ÙÚª Á∆¡ª ¡º÷ª Â∂ ‘ºÊ apple÷ «ÁºÂ∂ «‹√ È≈Ò √≈apple∂ √ø√≈apple Â∂ ‘È∂apple≈ ‘Ø «◊¡≈Õ «ÙÚ ‹∆
Í≈appleÏÂ∆ È≈Ò Ï‘π Èapple≈˜ ‘ج∂ Â∂ ¿∞√ ˘ √ø√≈apple Â∂ Ì∂«‹¡≈Õ «‹È∑ª Ê≈Úª Â∂ ¿∞√ È∂ Âͺ«√¡≈
’∆Â∆ ¿∞È∑ª «Ú⁄Ø∫ «ÂzÚÈÓÒ≈¬∂ «¬’ √∆Õ ’∞fi √Óª Í≈appleÏÂ∆ È∂ «¬Ê∂ Âͺ«√¡≈ ’∆Â∆ Â∂ Î∂apple
«ÙÚ È∂ È≈Ò Ò◊Á∆ Í‘≈Û∆ Â∂ ‹Ú≈Ò≈ ÍËÒ ’apple ’∂ Í≈appleÏÂ∆ ˘ √ø’∂ ’∆Â≈ «’ ¿∞√ Á∆
ÌπÒ Óπ¡≈¯ ’apple «ÁºÂ∆ ◊¬∆ ‘ÀÕ «¬√ Âapple∑ª ““ÍËÒ ¡◊È∆ ‹Ø Í‘≈Û∆ Â∂ Șapple∆∫ ¡≈¬∆, ¿∞√ Á∂
Ȫ Â∂ «ÂzÚÈÓÒ≈¬∂ È◊apple Í‘≈Û∆ Á∂ ʺÒ∂ ¡≈Ï≈Á ‘Ø«¬¡≈ D Õ «¬‘ Ï‘π Íπapple≈‰≈ È◊apple ‘À Â∂
«¬Ê∂ «ÙÚ ‹∆ Á≈ «¬’ √πøÁapple Ó≥Áapple ‘À ‹Ø Ï‘π Íπapple≈‰≈ ‘ÀÕ
A. «¬‘ √≈apple∆ √≈÷∆ ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «¬’ ¡È∞ÌÚ∆ √apple∂Û∂ Á∆ √≈÷∆ Â∂ ¡≈Ë≈apple ‘ÀÕ
Ú∂÷Ø ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ Á∆ √≈÷∆ ÈßÏapple DC (¡≥Â’≈ DC-DD)
B. Imperial Gazetter «¬øÍ∆apple∆¡Ò ◊À˜‡∆¡apple, ÓÁapple≈√ √ÁappleÈ «‚√«‡z’‡√, ÓÁapple≈√ AI@A, √≈¿±Ê
¡apple’≈‡ Í≥È≈ C@Õ
C. Imperial Gazetter «¬øÍ∆apple∆¡Ò ◊À˜∂‡∆¡apple, «˜ÒÁ BC, Í≥È≈ D@AÕ
D. ¿∞’ÂÕ

iBw;kyh gozgok 76
«ÂzÚÈÓÒ≈¬∂ «Ú⁄ ’∞fi √Óª ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï apple‘∂ Â∂ ¿∞È∑ª Á∂ ¡≈¿∞‰ Á∆ Ô≈Á
«Ú⁄ ◊πappleÁπ¡≈apple≈ Ï«‰¡≈ ‹Ø Ó‘ø ȫappleøÁapple È≈Ê Á∂ ¡Ë∆È ‘À A Õ
«¬Ê∂ apple«‘ ’∂ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï È∂ Ú∆⁄≈«apple¡≈ «’ ’ج∆ Á∂Ú∆ Á∂ÚÂ≈ ¡≈͉∂ ’appleÓª
Á∂ ÎÒ ÂØ∫ È‘∆∫ Ï⁄ √«’¡≈Õ Í≈appleÏÂ∆ ˘ Ú∆ ºͫ√¡≈ ’appleÈ∆ ͬ∆ B Õ ’∂ÚÒ È≈Ó Áπ¡≈apple≈ ‘∆
’appleÓª Á∂ ¯Ò ÂØ∫ Ï⁄ √’∆Á≈ ‘ÀÕ ¿∞È∑ª «¬Ê∂ «¬‘ «¬‘ ÙÏÁ ¿∞⁄≈«apple¡ª :-
√‘ø√appleÁ≈È Á∂ «¬øÁz appleØ¡≈«¬¡≈Õ Íapple√apple≈Óπ appleØÚÀ ÿ«apple ¡≈«¬¡≈
¡‹À √π appleØÚÀ Ì∆«÷¡≈ ÷≈«¬Õ ¡À√∆ Áapple◊‘ «ÓÒÀ √‹≈«¬
appleØÚÀ apple≈Óπ «È’≈Ò≈ Ì«¬¡≈Õ √∆Â≈ Ò÷Ӊà «Ú¤∞«Û ◊«¬¡≈
appleØÚÀ Á‘«√appleπ ’ ◊Ú≈«¬Õ «‹«È √∆Â≈ ¡≈Á∆ ‚¿∞apple» Ú≈«¬
appleØÚ«‘ ͪ‚Ú Ì¬∂ Ó‹»«appleÕ «‹È ’À √π¡≈Ó∆ apple‘ ‘Á»«apple
appleØÚÀ ‹ÈÓ∂‹≈ ÷𫬠◊«¬¡≈Õ ¬∂’∆ ’≈apple«‰ Í≈Í∆ Ì«¬¡≈
appleØÚÀ«‘ √∂÷ Ó√≈«¬’ Í∆appleÕ ¡≥ ’≈Ò ÓÂ∞ Ò≈◊À Ì∆Û
appleØÚÀ«‘ apple≈‹∂ ’øÈ ÍÛ≈¬∂Õ ÿ«apple ÿ«apple Ó≈◊«‘‘ Ì∆«÷¡≈ ‹≈«¬
appleØÚ∂«‘ «’appleÍÈ √ø⁄«‘ ËÈ∞ ‹≈«¬Õ Í≥«‚ appleØÚ«‘ «◊¡≈È∞ ◊Ú≈«¬Õ
Ï≈Ò∆ appleØÚÀ È≈«‘ ÌÂ≈appleπÕ È≈È’ Áπ÷∆¡≈ √Ìπ √ø√≈appleπ
Ó≥È∂ È≈¿∞ √ج∆ «‹«‰ ‹≈«¬Õ ¡¿∞apple∆ ’appleÓ È Ò∂÷À Ò≈«¬Õ
[apple≈Ó’Ò∆ ’∆ Ú≈appleÕ1Õ (953)]
ÊØÛ≈ √Óª ◊πapple» ‹∆ «¬Ê∂ apple«‘‘ ’∂ ¡º◊∂ Áº÷‰ ÚÒ ‡πapple ͬ∂Õ
’≈ ‹≈‰≈
«ÂzÚÈÓÒ≈¬∂ ÂØ∫ ⁄Ò ’∂ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Â∂ ÓappleÁ≈È≈ Áº÷‰ ÚºÒ ⁄ÒÁ∂ ‘ج∂
«Âz⁄È≈ÍÒ∆ Íπ‹ ◊¬∂Õ «Âz⁄È≈ÍÒ∆ Á∂ ’ØÒÒ Â≈ÓÒ Á∂ ¡ÒÚ≈apple ÚÀÙÈÚ √øª Á≈ √Ì ÂØ∫
Íë√Ë Ó≥Áapple √Ã∆ appleø◊Ó √∆Õ «¬‘ Ó≥Áapple ’≈Ú∂apple∆ Â∂ ’ØÒ∂apple»È Á«apple¡≈Úª Á∂ «Ú⁄’≈apple ‘ÀÕ √Ã∆ appleø◊Ó
Á≈ Ì≈Ú «¬‘ Â≈«ÓÒ «Ú⁄ ÁØ Á«apple¡≈Úª Á∂ «Ú⁄’≈apple √«Ê ‘؉≈ ‘ÀÕ Áº÷‰∆ Ì≈apple «Ú⁄
ÚÀÙÈÚª Á≈ √Ì ÂØ∫ Úº‚≈ Ó≥Áapple «¬‘ ‘∆ √∆ Â∂ «¬Ê∂ ‘∆ Íë√ºË ÚÀÙÈÚ Â∂ Ì◊Â∆ Ó Á∂ ¡≈◊»
apple≈Ó≈È∞‹ È∂ ¡≈͉∆ ¿∞Óapple Á∂ ¡≈ıapple∆ √≈Ò ◊π˜≈apple∂ √È C Õ «¬√ Ó≥Áapple Á∆¡ª √ºÂ Íapple’appleÓª ‘ÈÕ
’«‘øÁ∂ ‘È «’ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï «¬√ Ó≥Áapple «Ú⁄ ’∞fi √Óª ·«‘apple∂ Â∂ ¿∞È∑ª Á∂ ·«‘appleÈ Á∆
A. «¬‘ ◊πappleÁπ¡≈apple≈ ⁄øÁ» Ò≈Ò Ú˜∆apple ‘ÀÁapple≈Ï≈Á Á∂ ωÚ≈¬∂ ◊πappleÁÚ≈«apple¡ª «Ú⁄Ø∫ «¬’ ‘ÀÕ
B. «¬‘ √≈÷∆ «Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ Á∂ ¡≈Ë≈apple Â∂ «¬Ê∂ «ÁºÂ∆ ‘ÀÕ ¿∞Ê∂ «√appleÒ∂÷ ‘À ““◊πapple» ‹∆ Áº÷‰
Á∂ ÁØ‘apple∂ «Ú⁄”, Í≥È≈ B@C-B@D (¡≥Â’≈ AAB-CG) «¬‘ √≈÷∆ «’√∂ ‘Øapple ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ È‘∆∫ «ÓÒÁ∆Õ ¿∞Ê∂
«Ò«÷¡≈ ‘À «’ ◊πapple» ‹∆ «¬Ê∂ apple‘∂ √È Âª Ó≥Áapple Á∆ «¬º‡ ¿∞È∑ª Á∂ «√apple «Ú⁄ ¡≈ Úº‹∆ Â∂ ¿π√ Ú∂Ò∂ ¿∞È∑ª «¬‘ ÙÏÁ
¿∞⁄≈«apple¡≈Õ «¬√ Ò¬∆ ÍπÙ‡∆ «’√∂ ʪ ÂØ∫ È‘∆∫ ‘πøÁ∆Õ Í≈appleÏÂ∆ ˘ √˜≈ «ÓÒ‰∆ Â∂ ¿∞√ Á∆ Âͺ«√¡≈ Â∂ «ÙÚ≈ ’ØÒØ∫
«÷Ó≈ «ÓÒ‰ Á≈ Ú≈Â≈Úapple‰ ‘∆ ¡À√≈ √∆ «‹√ «Ú⁄ ◊πapple» È∂ «¬‘ ÙÏÁ ¿∞⁄≈«apple¡≈ ‘ØÚ∂◊≈Õ
C. A Short Note on Sri Ranganatha Swami Temple, ¬∂ Ù≈apple‡ È؇ ¡≈È √Ã∆ appleø◊≈È≈Ê≈ √Ú≈Ó∆
‡À∫ÍÒ, √Ã∆ appleø◊Ó, ÓappleÁ≈√ √‡∂‡Õ

iBw;kyh gozgok 77
Ô≈Á «Ú⁄ «¬Ê∂ «¬’ ◊πappleÁÚ≈apple≈ Ú∆ ‘πøÁ≈ √∆ ‹Ø √Ó∂∫∆ Á∆ ⁄≈Ò È≈Ò „«‘ «◊¡≈ ‘À A Õ
«Âz⁄È≈ÍÒ∆ ÂØ∫ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ’≈Ú∂apple∆ Á«apple¡≈ «Ú⁄ Ï∂Û∆ Á∂ apple≈‘ È≈◊≈͇ÈÓ
Íπ‹ ◊¬∂Õ ’≈ ‹≈‰ Ò¬∆ «¬‘ Áº÷‰∆ Ì≈apple Á∆ «¬’ Íπapple≈‰∆ ÏøÁapple◊≈‘ √∆ B Õ «¬ÊØ∫ ◊πapple»
√≈«‘Ï Òø’≈ ◊¬∂Õ Áº÷‰∆ Ì≈apple ¡Â∂ ’≈ Á∂ Í»appleÏ∆ ’ø„∂ «Ú⁄’≈apple √Á∆¡ª ÂØ∫ ¡≈Ú≈‹≈¬∆
‘؉ Á∂ √ϻ «ÓÒÁ∂ ‘È C Õ ’≈ Á∂ Í»appleÏ∆ ’ø„∂ Â∂ «ÂzÈ’ØÓÒ∆ «Ú⁄ Ï‘π Íπapple≈‰≈ «‘øÁ» Ó≥Áapple
‘πøÁ≈ √∆ «‹√ ˘ ÍπappleÂ◊≈Ò∆¡ª È∂ √Â≈apple∑Ú∆∫ √Á∆ «Ú⁄ „≈‘ «ÁºÂ≈ √∆ D Õ ÂzÈ’ØÓÒ∆ Á∂ Áº÷‰
«Ú⁄ «¬’ ‘Øapple ÏøÁapple◊≈‘ Ó‡∆¡≈’ÒÓ ‹ª Ó‚≈’∞Ò≈Í≈ √∆Õ «¬√ Á≈ ÈÚ∆È Á≈ ÏÀ‡∆’∞Ò≈ ‘ÀÕ
«¬‘ ÈÚª È≈ ‚⁄ ÒØ’ª È∂ Í≈«¬¡≈ √∆ E Õ Ó‚≈’∞Ò≈Í≈ Â≈«ÓÒ ÒØ’ª Á∆ Ï‘π Íπapple≈‰∆ Ï√Â∆
√∆Õ «¬√ ’≈ ’ÊÈ √’øÁÍπapple≈‰ «Ú⁄ Ú∆ ¡≈Á≈ ‘À Â∂ apple≈Ó≈«¬‰ «Ú⁄ ‘ȱøÓ≈È Á∆ ’≈
√≈ÛÈ Á∆ Ú≈appleÂ≈, «¬√∂ ¡√Ê≈È Â∂ ‘ج∆ Á√∆ ‹ªÁ∆ ‘À F Õ
◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï È≈◊≈͇ÈÓ ÂØ∫ «ÂzÈ’ØÓÒ∆ Â∂ Î∂apple Ó‡∆¡≈’∞ÒÓ (ÈÚ∆È ÏÀ‡∆’∞Ò≈)
¡≈ ◊¬∂ G Õ
A. «¬‘ ⁄øÁ» È≈Ò Á∂ ωÚ≈¬∂ ◊πappleÁÚ≈«apple¡ª «Ú⁄Ø∫ «¬’ √∆Õ
B. Ô±È∆ «Ò÷≈apple∆ ‡≈ÒÓ∆ (Ptolmey) È∂ «¬√ ˘ È∆◊≈Óؘ «Ò«÷¡≈ ‘ÀÕ Ú∂÷Ø Imperial Gazetteer,
Madras Sothern Districts «¬øÍ∆apple∆¡Ò ◊À˜∂‡∆¡apple ÓÁapple≈√, √ÁappleÈ «‚√«‡z’χ˜ ÓÁapple≈√ AI@F, Âø‹Øapple ÍßÈ≈
C@Õ «¬√ ÂØ∫ ⁄≈apple Ó∆Ò Â∂ Ù≈‘ ‘Ó∆Á È≈◊Øapple∆ Á∆ Áapple◊≈‘ ‘ÀÕ «¬‘ ’≈Áapple∆¡ª «Ú⁄Ø∫ √∆ Â∂ ◊πapple» È≈È’ Á∂Ú ‹∆
Á≈ √Ó’≈Ò∆ √∆Õ «¬√ Á≈ ‹ÈÓ AE@D ¬∆√Ú∆ «Ú⁄ ‘Ø«¬¡≈ (Ú∂÷Ø Áapple◊≈‘ ÚÒØ∫ ¤«Í¡≈ ÍÀ∫¯ÒÀ∫‡) ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï
‹ÁØ∫ «¬ÊØ∫ ÿ∂ ª «¬‘ Ï‘π ¤Ø‡∆ ¿∞Óapple Á≈ √∆Õ «¬√ Ò¬∆ Ó∂Ò √øÌÚ È‘∆∫ ‘ÀÕ
C. apple≈Ó∂ÙÚappleÓ Á∂ Ó≥Áapple Á≈ «¬’ Ì≈◊  Â∂ Âø‹Øapple Á≈ «¬’ Ó≥Áapple ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ √Ó∂∫ ÂØ∫ Í«‘Òª
’≈ Á∂ apple≈«‹¡ª È Ï‰Ú≈¬∂ √ÈÕ Ú∂÷∂ ¬∂ ◊≈¬∆‚ ‡» √Ã∆ apple≈Ó≈ È≈Ê≈ √Ú≈Ó∆ ‡À∫ÍÒ apple≈Ó∂ÙÚappleÓ ( A guide to Sri
Rama Natham Swami Temple)
D. Ceylon Literary Register, √∆ÒØÈ, «Ò‡apple∂apple∆ apple«‹√‡apple, √ÂøÏapple BD, AHHF, Í≥È≈ FC √apple «ÚÒ∆¡Ó
‹ØȘ È∂ «Ò«÷¡≈ ‘À :- This island was peopled, time out of memory by the Hinud race. The temple
which stood at Trinocomalee is not to be forgotten. It would have remained for the present day a
venerable relic, had not the misguided religious zeal of the Portugese razed it to ground in 1622 to
supply material to one of their fortifications.
5. A Monograph on Batticoal ¬∂ ÓØÈØ◊apple≈¯ ¡≈È ÏÀ‡∆’ØÒ≈, ⁄À͇apple A, ‡ØÍØ◊apple≈¯∆ (Topography)
F. ¿∞’Â, ⁄À͇apple ¡ÀÈÙÀ∫‡ «‘√‡apple∆ (Ancient History)
G. “‘’∆’ apple≈‘ Óπ’≈apple≈‹∂ «ÙÚÈ≈Ì ’∆”” «Ú⁄ È≈◊≈͇ÈÓ ÂØ∫ ’≈ ‹≈‰ Á≈ apple≈‘ «Ò«÷¡≈ ‘À ‹Ø ·∆’
‘À «’«’ «¬‘ ‘∆ apple√Â≈ «˜¡≈Á≈ ⁄ÒÁ≈ √∆Õ ‘Øapple «Ú√Ê≈apple Ò¬∆ Ú∂÷Ø «¬È∑ª √Âappleª Á∂ «Ò÷≈apple∆ Á≈ apple∆√apple⁄ Í∂Íapple
““◊πapple» È≈È’’˜ «Ú«˜‡ ‡» √∆ÒØÈ”” ÍÃØ√∆«‚ø◊˜ ¡≈¯ Í≥‹≈Ï «‘√‡apple∆ ’≈ȯappleø√ Í«‡¡≈Ò≈ AIFI.

iBw;kyh gozgok 78
ÏÀ‡∆’∞Ò≈ Á≈ apple≈‹≈ «ÙÚ Á≈ ¿∞Í≈Ù’ √∆ A Õ «¬√∂ ’apple ’∂ ‹ÈÓ √≈÷∆¡ª Á∂ apple⁄‰‘≈appleª
È∂ «¬√ Á≈ Ȫ apple≈‹≈ «ÙÚÈ≈Ì «Ò«÷¡≈ ‘À B «‹√ Á≈ Ì≈Ú ‘À «’ ¿∞‘ «ÙÚ Á≈ ¿∞Í≈Ù’ √∆Õ
«¬√ Á∂ ¡√Ò∆ Ȫ Á≈ ÍÂ≈ È‘∆∫ Ò◊Á≈Õ «¬‘ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∆ Ó«‘Ó≈ √π‰ ⁄π«’¡≈ √∆
«’«’ Ò≈‘Ωapple «ÈÚ≈√∆ Ì≈¬∆ ÓÈ√π÷ ‹Ø ÓÒ√∆‘≈ Á∂ Ì◊∆appleÊ È≈Ò ◊πapple» ‹∆ ˘ √πÒÂ≈ÈÍπapple
«Ó«Ò¡≈ √∆, «¬Ê∂ ¡≈͉∂ ÚÍ≈apple Á∂ √ÏøË «Ú⁄ ¡≈«¬¡≈ √∆ Â∂ apple≈‹∂ È≈Ò ◊Ò Ï≈Â
’apple«Á¡≈ C ¿∞√ È∂ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∆ Ó«‘Ó≈ Áº√∆ √∆Õ ÏÀ‡∆’∞Ò≈ Á∂ apple≈‹∂ È∂ Ì≈Ú∂∫ ◊πapple»
È≈È’ Á≈ Ȫ ª √π«‰¡≈ √∆ Íapple Ù’ÒØ∫ È‘∆∫ √∆ ‹≈‰Á≈Õ √Ø ‹ÁØ∫ ¿∞√ ˘ ÍÂ≈ Ò◊≈ «’
¿∞µÂapple∆ «‘øÁ ÂØ∫ «¬’ √≈Ë» ¡≈«¬¡≈ ‘À ª ¿π√ È∂ ÍÃ∆«÷¡≈ Ò¬∆ ÓØ‘‰∆¡ª «¬√Âz∆¡ª Ì∂‹∆¡ªÕ
¿∞È∑ª ¡È∂’ appleø◊ ’apple ’∂ «Ú÷≈¬∂ Íapple Ï≈Ï∂ ˘ ÓØ‘ È≈ √’∆¡ªÕ ◊πapple» √≈«‘Ï ¡≈͉∂ «Ë¡≈È
Ó◊È apple‘∂ D Õ
«¬‘ apple≈‹≈ ¡≈Í ¡≈«¬¡≈ Â∂ ¡≈ ’∂ Íπ«¤¡≈ «’ Â∞√∆∫ ’Ω‰ ‘πøÁ∂ ‘Ø? ‹Ø◊∆ ‘Ø E ‹ª Í≥‚Â
‘Ø? ª ◊πapple» ‹∆ È∂ «¬‘ ÙÏÁ Í«Û∑¡≈ :-
‹Ø◊∆ ‹π◊«Â È≈Óπ «ÈappleÓ≈«¬´ Â≈’À Ó∂´ È apple≈Â∆
ÍÃ∆ÂÓ È≈Êπ √Á≈ √⁄π √ø◊∂ ‹ÈÓ Óapple‰ ◊«Â Ï∆Â∆
◊π√≈¬∆ Â∂apple≈ ’‘≈ È≈Óπ ’À√∂ ‹≈Â∆
‹≈ ¿∞ Ì∆«apple Ó«‘Ò ÏπÒ≈Ú«‘ ͱ¤¿∞ Ï≈ «ÈappleøÂ∆
A. √ØÒ∑Ú∆∫ √Á∆ ¬∆√Ú∆ Á∂ ¡≈appleøÌ «Ú⁄ ’≈ Á∂ Í»appleÏ∆ ’ø„∂ Â∂ √ apple≈‹∂ apple≈‹ ’appleÁ∂ √ÈÕ ¿∞È∑ª √ºÂ≈
apple≈«‹¡ª Á∂ È≈Úª Á≈ ÍÂ≈ È‘∆∫ Òº◊Á≈ Íapple ¿∞‘ √ apple≈‹∂ «ÙÚ Á∂ ¿∞Í≈Ù’ √È Â∂ «¬È∑ª Ê≈Úª Â∂ apple≈‹ ’appleÁ∂
√È :- (¿) ÓπÒ≈«‡Ú (¡) «‡appleøÈ’ØÓÒ∆ (¬) ÏÀ‡∆’∞Ò≈ (√) ’؇∆¡≈apple (‘) ÍÒ◊Ó (B) Í≈ÈÓ (÷) ÔÒ≈
B. ÚÒ≈«¬Ò Ú≈Ò∆, Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ Â∂ ÓÈ∆ «√øÿ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ ’ª Á∂ apple≈‹∂ Á≈ Ȫ «ÙÚÈ≈Ì
«Ò«÷¡≈ ‘ÀÕ
C. ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ ’ª ‹≈‰ ÂØ∫ Í«‘Òª Ì≈¬∆ ÓÈ√π÷ Á≈ ¡≈͉∂ ÚÍ≈apple Á∂ √øÏøË «Ú⁄ ’≈
‹≈‰≈ Â∂ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∆ ¿∞ÊØ∫ Á∂ apple≈‹∂ ¡◊∂ Ó«‘Ó≈ ’appleÈ ’≈ ’ÊÈ ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ Â∂ Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ
Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ ‘À «Ú⁄ ‘À, Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ «Ú⁄ È‘∆∫Õ Ì≈¬∆ ÓÈ√π÷ Á≈ ’≈ ‹≈ ’∂ ◊πapple» È≈È’ Á∂Ú ‹∆ Á≈ Íapple∆⁄À
’appleÚ≈¿∞‰≈ ·∆’ ‹≈ÍÁ≈ ‘ÀÕ
D. ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ Â∂ Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ ӑ؉∆¡ª «¬√Âz∆¡ª Ì∂‹‰
Á≈ ’ÊÈ ‘ÀÕ Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «¬√ Á≈ Ï‘π «Ú√Ê≈apple ‘ÀÕ Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄
ÍÃ∆«÷¡≈ Á≈ ’ÊÈ≈ È‘∆∫ ‘ÀÕ Íapple Í∆ë÷¡≈ ’appleÈ Á≈ √πÌ≈ Íπapple≈‰∂ ڒª «Ú⁄ ÍÃ⁄Ò √∆Õ «¬√ Ò¬∆ «¬‘ ·∆’ ‹≈ÍÁ≈
‘ÀÕ
E. ’≈ Á∂ ÒØ’ ‹Ø◊∆¡ª ÂØ∫ Ú≈’¯ √ÈÕ ⁄ΩËÚ∆∫ √Á∆ ¬∆√Ú∆ «Ú⁄ «¬ÊÈ Ï±Â≈ «Ò÷Á≈ ‘À «’ ¿∞‘
’≈ «Ú⁄ ‹Ø◊∆¡ª ˘ «Ó«Ò¡≈Õ

iBw;kyh gozgok 79
ÏÑӉ∞ ÏÃ‘Ó «◊¡≈È «¬√È≈È∆ ‘«apple ◊π‰ Í»‹∂ Í≈Â∆
¬∂’Ø È≈Óπ ¬∂’∞ È≈apple≈«¬‰ «ÂzÌÚ‰ ¬∂’≈ ‹ØÂ∆
«‹‘Ú≈ ‚ø‚∆ «¬‘π ÿº‡π ¤≈Ï≈ ÂØÒ¿∞ È≈Ó ¡‹≈⁄∆
¬∂’Ø ‘≈‡π √≈‡π √ÌÈ≈ «√«apple Ú‰‹≈apple∂ «¬’ Ì≈Â∆
ÁØÚ∂ «√apple∂ √«Â◊πapple «ÈÏ∂Û∂ √Ø Ï»fi∂ «‹√π ¬∂’ «ÒÚ Ò≈◊∆
‹∆¡‘π apple‘À «ÈÌ◊Â∆Õ
√ÏÁπ Ú√≈¬∂ ÌappleÓ ⁄π’≈¬∂ √Á≈ √∂Ú’∞ «ÁÈ∞ apple≈Â∆
¿∞Í«apple ◊◊È∞ Í«apple ◊Øapple÷π ¡◊Óπ ◊πapple» Íπ«È Ú≈√∆
◊πapple Ï⁄È∆ Ï≈‘«apple ÿ«apple ¬À’Ø È≈È’ Ì«¬¡≈ ¿∞Á≈√∆ A Õ
[Ó≈apple» Ó‘Ò≈ 1 Õ1® (992)]
apple≈‹∂ ˘ √Ófi ¡≈ ◊¬∆ «’ «‹√ Ó‘≈Íπapple÷ Á≈ ÓÈ√π÷ È∂ ’ÊÈ ’∆Â≈ √∆, ¿∞‘ «¬‘ ‘∆
‘ÈÕ apple≈‹∂ È∂ ÈÓ√’≈apple ’∆Â≈ Â∂ ◊πapple» ‹∆ ˘ ¡≈͉∂ Ó«‘Ò «Ú⁄ ÒÀ «◊¡≈ Â∂ ’∞fi √Óª ’ØÒ
apple«÷¡≈Õ Íapple ◊πapple» √≈«‘Ï apple≈‹∂ ’ØÒØ∫ ¡≈«◊¡≈ ÒÀ ’∂ ÏÀ‡∆’∞Ò≈ Á∂ Áº÷‰ ÚÒ Ï≈appleª Ó∆Ò Á∆ Á»apple∆
Â∂ ‹≈ apple‘∂Õ «¬‘ ʪ Ï‘π appleÓ‰∆’ √∆Õ «¬Ê∂ ◊πapple» √≈«‘Ï È∂ √Óª «ÏÂ≈«¬¡≈Õ «¬Ê∂ ‘∆ ◊πapple» ‹∆
È∂ ⁄ø◊∂ Ì≈‡Û∂ ˘ «√º÷ ω≈«¬¡≈ ‹≈ÍÁ≈ ‘À B Õ «‹√ ¡√Ê≈È ÒÂ∂ ◊πapple» ‹∆ ·«‘apple∂, ¿∞Ê∂ «¬’
È◊apple ’∞apple»’Ò Ó≥‚Í ¡≈Ï≈Á ‘ÀÕ ’∞apple»’Ò Ó≥‚Í Â≈«ÓÒ Á≈ ÙÏÁ ‘À «‹√ Á≈ Ì≈Ú ‘À “◊πapple» Á≈
È◊apple” «¬√ È◊apple Á∂ ÒØ’ª È∂ «¬È∑ª √Âappleª Á∂ «Ò÷≈apple∆ ˘ Á«√¡≈ ‘À «’ «¬Ê∂ ¿∞µÂapple∆ «‘øÁ ÂØ∫
«¬’ «√ºË Ï≈Ï≈ È≈Ê ¡≈¬∂ √È ‹Ø √≈„∂ ⁄≈apple √Ω √≈Ò Á∂ ’apple∆Ï ‘ج∂ ‘ÈÕ ¿∞È∑ª Á∆ Ô≈Á «Ú⁄
⁄«¬‘ È◊apple ¡≈Ï≈Á ‘À C Õ ’∞fi √Óª «¬Ê∂ apple«‘ ’∂ ◊πapple» ‹∆ ¡◊∂ ˘ ‡πapple ͬ∂Õ
’≈ Á∂ apple≈‹∂ È≈Ò Ó∂Ò
’∞apple»’Ò Ó≥‚Í ÂØ∫ ◊πapple» ‹∆ ’≈ Á∂ ÍÃ≈«√ºË Â∆appleÊ ’appleÂapple◊≈Ó≈ ‹Ø ’≈ Á∂ Ëπapple Áº÷‰
Í»appleÏ «Ú⁄ ‘À ‡πapple ͬ∂Õ «¬√ ¡√Ê≈È Á∆ Ô≈Âapple≈ ◊πapple» √≈«‘Ï ÂØ∫ √Á∆¡ª Í«‘Òª Ì≈appleÂ∆ Ô≈Âapple»
’appleÁ∂ ¡≈¬∂ √ÈÕ ÏÀ‡∆’∞Ò≈ ÂØ∫ ’≈ È∂ Í»appleÏ∆ √ÓπøÁapple∆ ’ø„∂ Á∂ È≈Ò È≈Ò Ô≈Âapple» ’Âapple◊≈Ó≈
A. ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ Â∂ Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «ÙÚÈ≈Ì ’ØÒ «¬‘ ÙÏÁ ¿∞⁄≈appleÒ≈ Áº«√¡≈
‘ÀÕ Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ ‘Øapple ÙÏÁ Á√∂ ‘È «’«’ ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ Â∂ Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆,
Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ Â∂ Í«‘Òª «Ò÷∆¡ª ◊¬∆¡ª, «¬√ Ò¬∆ ¡√ª ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ ‘∆
·∆’ Ó≥È∆ ‘ÀÕ ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ ÍÃ≈‰√ø◊Ò∆ Á≈ ¿∞⁄≈appleÈ≈ Ú∆ «Ò«÷¡≈ ‘ÀÕ ◊πapple» ¡apple‹È √≈«‘Ï È∂
Ì≈¬∆ ÍÀÛ∂ ˘ Ì≈¬∆ √øÂØ÷ «√øÿ Á∂ ’ÊÈ ¡È∞√≈apple ÍÃ≈‰ √ø◊Ò∆ «Ò¡≈¿∞‰ Ò¬∆ ’≈ Ì∂«‹¡≈ √∆ Â∂ Î∂apple ÍÃ≈‰ √ø◊Ò∆
◊πapple» ◊ÃøÊ √≈«‘Ï «Ú⁄ Áapple‹ È‘∆∫ √∆ ’∆Â∆Õ «¬√ ÂØ∫ «√ºË ‘πøÁ≈ ‘À «’ ÍÃ≈‰ √ø◊Ò∆ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∆ apple⁄È≈
È‘∆∫ √∆Õ
B. Ì≈Ú∂∫ «¬√ Ú∂Ò∂ Ì≈‡Û∂ Òø’≈ «Ú⁄ È‘∆∫ ‘ÈÕ Íapple ÂÚ≈apple∆ı ◊πapple» ı≈Ò√≈ «Ú⁄ «◊¡≈È∆ «◊¡≈È «√øÿ
«Ò÷Á∂ ‘È «’ ⁄ø◊≈ Ì≈‡Û≈ «¬Ê∂ ‘∆ ◊πapple» ‹∆ Á≈ «√÷ Ï«‰¡≈ √∆Õ
C. «¬È∑ª √Âappleª Á∂ «Ò÷≈apple∆ È∂ ¡≈apple«’¡≈ÒØ‹∆ Ó«‘’Ó∂ Á∆ √‘≈«¬Â≈ È≈Ò √ÂøÏapple AIFH «Ú⁄ «¬√ √≈apple∂
«¬Ò≈’∂ Á≈ √appleÚ∂÷‰ ’∆Â≈ √∆Õ

iBw;kyh gozgok 80
‹ªÁ∂ √ÈÕ √Ø ◊πapple» ‹∆ ÓΩ‹»Á≈ ’ÒÓπÈ≈¬∂, «‡¿±’Ø«¬Ò, Í≈±«ÚÒ ¡Â∂ Í≈ÈÓ ÂØ∫ ‘πøÁ∂ ¿∞√ Íë√ºË
¡√Ê≈È Â∂ Í‘πø⁄ ◊¬∂A ‹Ø Ó≈È’ ◊ø◊≈ Á∂ «’È≈apple∂ √«Ê ‘ÀÕ «¬√ ¡√Ê≈È È≈Ò ’¬∆
appleÚ≈«¬Âª Íapple⁄ºÒ ‘È ‹Ø ¬∆√≈ Á∂ ‹øÓ‰ ÂØ∫ E ‘˜≈apple √≈Ò Íπapple≈‰∆¡ª Áº√∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª ‘ÈÕ
«¬‘ √≈apple∆¡ª appleÚ≈«¬Âª «ÙÚ≈ Á∂ ÍπºÂapple √’øÁ≈ √πÌappleÓ≈È∆¡≈ «‹√ ˘ «√È‘≈Ò∆ «Ú⁄ ’ø‚≈’∞Ó≈apple≈
‹ª ’Âapple◊≈Ó≈ Ú∆ ’«‘øÁ∂ ‘È, È≈Ò √ÏøË ‘ÈÕ B ◊πapple» √≈«‘Ï ’Âapple◊≈Ó≈ ‹ª ’≈appleÂ’
√Ú≈Ó∆ Á∂ Ó≥Áapple ÂØ∫, «◊¡≈È∆ «◊¡≈È Ò«√øÿ Á∂ ’ÊÈ ¡Èπ√≈apple, Ï‚∞Ò≈ È≈Ó Á∂ Ù«‘apple «Ú⁄
⁄È∂ ◊¬∂Õ C ¿∞ÊØ∫ Èπapple≈ ¡«‘Ò∆¡≈ «‹√ ˘ √∆Â≈ ¡«‘Ò∆¡≈ D Ú∆ ’«‘øÁ∂ ‘È Á∂ Í‘≈Û∆
«¬Ò≈«’¡ª ÂØ∫ ‘πøÁ∂ ‘ج∂ √∆Â≈Ú≈’≈ ÂØ∫ ‘Ø ’∂ ’؇∆ apple≈‹ «Ú⁄ Íπ‹ ◊¬∂Õ ¿∞√ Ú∂Ò∂ ’؇∆ E Â∂ apple≈‹≈
ËappleÓ≈ÍÃ’appleÓ≈Ï≈‘» ÈØÚª apple≈‹ ’appleÁ≈ √∆Õ «¬√Á≈ apple≈‹ ¿∞µÂapple ÚºÒ ’≈Ò≈ ˙¬∆¡≈ ÂØ∫ ÒÀ ’∂
Áº÷‰ «Ú⁄ ÚÒ≈Ò¬∆ ◊ø◊≈ Â’ √∆Õ F ËappleÓ≈ÍÃ’appleÓ≈Ï≈‘» ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ÂØ∫ Ï‘π ÍÃÌ≈«ÚÂ
‘Ø«¬¡≈Õ
’؇∆ apple≈‹ «Ú⁄ ÏπºË ËappleÓ Ú≈«Ò¡ª Á≈ ˜Øapple √∆ G ‹Ø ¡È∆ÙappleÚ≈Á∆ ËappleÓª «Ú⁄Ø∫
«◊«‰¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ◊πapple» ‹∆ È≈ ’∂ÚÒ ÍappleÓ≈ÂÓ≈ Á∆ ‘Ø∫Á ˘ Ó≥ÈÁ∂ √È √◊Ø∫ ÍappleÓ≈ÂÓ≈ ˘
¡≥◊ √ø◊ √ÓfiÁ∂ √ÈÕ √Ø ¿∞È∑ª ˘ ¬∆ÙÚappleÚ≈Á Á≈ ¿∞ÍÁ∂Ù «ÁºÂ≈ «‹√ ÂØ∫ apple≈‹≈ ÍÃÌ≈«ÚÂ
‘Ø«¬¡≈Õ ÏπºË ËappleÓ «Ú⁄ √øÿ≈-apple≈‹≈ ÏØË∆¡ª Á∆ √Ì ÂØ∫ Úº‚∆ √Ê≈È’ ÍÁÚ∆ √Ófi∆ ‹ªÁ∆
√∆Õ H ‹ÁØ∫ √øÿ≈ apple≈‹≈ ˘ ÍÂ≈ Òº◊≈ «’ «¬’ √≈Ë» ¿∞µÂapple∆ «‘øÁ ÂØ∫ ¡≈«¬¡≈ ‘À Â∂ ¿∞√ È∂ apple≈‹∂
˘ ¡≈͉≈ ¡È∞Ô≈¬∆ ω≈ «Ò¡≈ ‘À ª ¿∞√ È∂ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï È≈Ò ⁄apple⁄≈ ’appleÈ Á≈
ÔÂÈ ’∆Â≈Õ «’«’ ◊πapple» √≈«‘Ï Á≈ ¿∞ÍÁ∂Ù ‹≈ Í≈ ¡Â∂ Ó»appleÂ∆-Í»‹≈ Á∂ «ÚappleπË √∆, «¬√
Ò¬∆ ÏÑӉ Ú∆ ÏØË∆¡ª Á∂ È≈Ò ‘Ø ◊¬∂Õ «¬‘ √≈apple∂ ’؇∆ Á∂ apple≈‹∂ Á∂ √≈Ó∑‰∂ ◊πapple» ‹∆ È≈Ò ⁄apple⁄≈
’appleÈ Ò◊∂ I Õ ◊πapple» ‹∆ È∂ √Ófi≈«¬¡≈ «’ ¬∆ÙÚapple Á≈ È≈Ó ‘∆ √Ì ˘ ÙªÂ∆ ÍappleÁ≈È ’apple √’Á≈
A. Hinduism in Ceylon, Rev. J. Cartman «‘øÁ»«¬˜Ó «¬È «√ÒØÈ, ’≈apple‡ÓÀÈ, ’ØÏØ, AIEG, Í≥È≈
AB@Õ
B. Katargama, Paul Wirz, Translated by Doris Barta Pralle, ’Âapple◊≈Ó≈, Í≈Ò «Úapple˜, ¿∞ÒÊ≈’≈apple
‚Øapple√ ÏappleÂ≈ Ïapple∂Ò∆, ’ØÏØ, AIFF, Í≥È≈ B
C. ÂÚ≈apple∆÷ ◊πapple» ı≈Ò√≈ «‘º√≈ Í«‘Ò≈, «◊¡≈È «◊¡≈È «√øÿ ⁄ØÊ∆ ¤≈Í, Í≥È≈ BGC
D. «¬√ «¬Ò≈’∂ ˘ ¡ÙØ’ ω Ú∆ ’«‘øÁ∂ ‘ÈÕ Íπapple≈‰∆ appleÚ≈«¬Â ‘À «’ √∆Â≈ ˘ «¬√∂ ω «Ú⁄ apple≈Ú‰
È∂ ’ÀÁ apple«÷¡≈ √∆Õ «¬‘ «¬’ appleÓ‰∆’ Í‘≈Û∆ Â∂ ‘À ◊appleÓ∆¡ª ˘ Ï‘π ÒØ’ «¬Ê∂ √Àapple ’appleÈ ‹ªÁ∂ ‘È
E. ’؇∆ apple≈‹ Á∆ apple≈‹Ë≈È∆ ’Øapple∆ √∆ Â∂ «¬‘ ÓΩ‹»Á≈ ’ØÏØ Ù«‘apple Á∂ ÊØÛ∆ Á»apple appleº÷‰ «Ú⁄ √∆Õ
F. Hinduism in Ceylon «‘øÁ»«¬˜Ó «¬È «√ÒØÈ, Í≥È≈ DA
G. ¿∞’Â
H. Guru Nanak and Ceylon, Dr. S. W. Karunaratna ◊πapple» È≈È’ ¡À∫‚ «√ÒØÈ «¥Â ‚≈: ’appleπÈ≈appleÂÈ≈
Á∂ Íapple⁄∂ «Ú⁄Ø∫Õ «¬‘ Íapple⁄≈ «¬’ «ÙÒ≈ Ò∂÷ Á∂ Â∂ ¡Ë≈apple ‘À ‹Ø ¡Èapple≈ËÍπapple≈ ¡‹≈«¬Ï ÿapple «Ú⁄ √πappleº«÷¡Â ‘ÀÕ
«√Ò≈Ò∂÷ Á≈ ÈßÏapple, ¡ÀÓ. AAA ‘ÀÕ «¬‘ Íapple⁄≈ ’ΩÓªÂapple∆ ◊ØÙ‡∆ Á∂ √Ó∂∫ E √øÂÏapple AIFI ˘ Í≥‹≈Ï∆ Ô±È∆Úapple√‡∆
«Ú⁄ Í«Û∑¡≈ «◊¡≈Õ
I. ¿∞’Â

iBw;kyh gozgok 81
‘ÀÕ ◊πapple» ‹∆ È∂ «¬‘ ÙÏÁ ◊≈«Ú¡≈ A :-
√‹π◊ √ √ √ ÏØÒ∂Õ
ÍΩ‰≈‘≈apple∆ ÓÈ È‘∆∫ ‚ØÒ∂Õ
ÂzÀÂ∂ ‹π◊ Ì◊ ’Ó≈¬∆Õ
‹Í Í √ø‹Ó Â≈Û∆ Ò≈¬∆Õ
ÁÚ≈Íapple Ì◊Â≈ Í»‹≈ ⁄≈appleÕ
’«Ò‹π◊ ’∆appleÂÈ È≈Ó ¡Ë≈appleÕ
ÍπÈ √‹π◊ Âz∂Â≈ ‹π◊≈ Áπ¡≈Íπapple Í»‹≈ ⁄≈appleÕ
Â∆ÈØ ‹π◊ Â∆ÈØ «ÁzÛ∂ ’«Ò ’∂ÚÒ È≈Ó ¡Ë≈appleÕ
(«¬‘ Â∞’ª ◊πapple» ◊ÃøÊ √≈«‘Ï «Ú⁄ È‘∆∫ ‘È)
«¬‘ Ï⁄È √π‰ ’∂ ËappleÓ≈ÍÃ’appleÓ≈Ï≈‘» Â∂ ‘Øapple √Ì ÒØ’ ÍÃÌ≈«Ú ‘ج∂ B Õ ◊πapple» È≈È’
√≈«‘Ï ’∞fi √Óª ’؇∆ apple«‘ ’∂ ¿∞µÂapple ÚºÒ ⁄Ò Í¬∂Õ
ÓappleÁ≈È∂ Á∆ Ìπº÷ «Í¡≈√ Á»apple ’∆Â∆
’؇∆ ÂØ∫ ◊πapple» √≈«‘Ï ¿∞µÂapple ÚºÒ ⁄ÒÁ∂ ‘ج∂ √∆Â≈Ú≈’≈ Íπ‹ ◊¬∂Õ √∆Â≈Ú≈’≈ Á≈
ÓΩ‹»Á≈ È≈ ¡«Ú√Ú∂Ò≈ ‘ÀÕ «¬‘ ÈÚ∆È ’∞ÏØ ÂØ∫ CC Ó∆Ò ¿∞µÂapple Í»appleÏ ÚºÒ ‘ÀÕ “‘’∆’ apple≈‘
Óπ’≈Ó” «Ú⁄ «Ò«÷¡≈ ‘À «’ √∆Â≈Ú≈’≈ C È◊apple «Ú⁄ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∆ ¡√Ê≈Í ’∆Â∆
√ø◊ ‘πøÁ∆ √∆Õ «¬È∑ª √Âappleª Á∂ «Ò÷≈apple∆ È∂ «¬√ «¬Ò≈’∂ Á≈ √appleÚ∂÷‰ ’∆Â≈ ‘ÀÕ «¬√ Ú∂Ò∂ «¬Ê∂
È≈ ’ج∆ «√÷ ‘À ¡Â∂ È≈ ‘∆ ◊πappleÁÚ≈apple≈ ‘ÀÕ
√∆Â≈Ú≈’≈ ÂØ∫ ◊πapple» √≈«‘Ï ¿∞µÂapple ÚºÒ ‘ج∂ ¡Èapple≈ËÍπapple≈ Í‘πø⁄ ◊¬∂Õ ¡Èapple≈ËÍπapple≈
ÍÃ≈⁄∆È √«Ó¡ª ÂØ∫ ’≈ Á∆ apple≈‹Ë≈È∆ √∆ D Õ ¡Èapple≈ËÍπapple≈ ÂØ∫ ¡≈Í ¿∞µÂapple ÚºÒ ‡πapple ͬ∂ Â∂ ¿πÊ∂
A. ÂÚ≈apple∆÷ ◊πapple» ı≈Ò√≈, «◊¡≈È∆ «◊¡≈È «√øÿ, «‘º√≈ Í«‘Ò≈ ⁄ΩÊ∆ ¤≈Í, Í≥È≈ BGG
B. «¬‘ √≈÷∆ ‚≈: ¡À√: ÍappleÈ≈«ÚÂ≈È≈, apple∆‡≈«¬apple‚ ÍÃدÀ√apple ¡≈¯ ¡≈apple«’¡≈ÒØ‹∆; ’ØÒøÏØ («√ÒØÈ) ¡Â∂
‚≈’‡apple ¡À√: ‚ÏÒÔ± ’appleÈ≈appleÂÈ≈ ¡«√√‡À∫‚ ‚≈«¬appleÀ’‡apple ¡≈apple«’¡≈ÒØ‹∆ Á∂ ÒÌ∂ «¬’ «ÙÒ≈-Ò∂÷ Â∂ ¡Ë≈apple ‘À
‹Ø ¡Èapple≈Íπapple≈ Á∂ ¡‹≈«¬Ï ÿapple «Ú⁄ «Í¡≈ ‘ÀÕ «¬√Á≈ ÈßÏapple ¡ÀÓ: AAA ‘ÀÕ «¬‘ Í«‘Ò≈ «Ò÷∂ «’√∂ ‘Øapple Ò∂÷ Â∂ «Ò«÷¡≈
‘ÀÕ «¬‘ «√Ò≈-Ò∂÷ √ø√«¥Â ‘ÀÕ «¬‘ ËappleÓ≈Íapple’appleÓ≈Ï≈‘» Á∂ apple≈‹ Á∂ Í≥Áapple∑Ú∂∫ √≈Ò Á≈ ‘ÀÕ ‚≈: ’appleÈ≈appleÂÈ≈ Á∂ ’ÊÈ
¡È∞√≈apple ËappleÓ≈ÍÃ’appleÓ≈Ï≈‘» ADIC ¬∆√Ú∆ «Ú⁄ Âı Â∂ ÏÀ·≈Õ «¬√ «Ú⁄ ◊πapple» È≈È’ ˘ “È≈È’ ¡⁄≈apple∆¡” ’apple’∂
«Ò«÷¡≈ ‘ÀÕ «¬È∑≈ Á≈ ËappleÓ «¬’ ¡’≈ÒÍπapple÷ Á≈ ËappleÓ √∆ ‹Ø Ó»appleÂ∆ Í»‹≈ ¡Â∂ ‹≈ Í≈ Á∂ «ÚappleπË Áº«√¡≈ ‘ÀÕ
ÚØ÷Ø Guru Nanak and Ceylon, Dr. S. W. Karunaratne, ◊πapple» È≈È’ ¡Â∂ «√ÒØÈÕ ‚≈’‡apple ’appleÈ≈ÂappleÈ≈ Á≈
Íapple⁄≈ ‹Ø ¿∞È∑ª È∂ ’ΩÓªÂapple∆ ◊πapple» È≈È’ √ÀÓ∆È≈apple Â∂ E √ÂøÏapple AIFF ˘ Í≥‹≈Ï∆ Ô±È∆Úapple√‡∆, Í«‡¡≈Ò≈, «Ú⁄
Í«Û∑¡≈Õ
C. “‘’∆’ apple≈Ó Óπ’≈Ó” «Ú⁄ √∆Â≈Ú≈’ ˘ “√ÂÚ≈‘Á” «Ò«÷¡≈ ‘ÀÕ «¬ÊØ∫ Á∂ apple≈‹≈ Ó≈«¬¡≈Á»È∆ Á≈
ÍπºÂapple apple≈‹≈ «√øÿ≈ (AEHA-AEI@ ¬∆√Ú∆) ‘Ø«¬¡≈ ‘À «‹√ È∂ √≈apple∂ ’ª ˘ «‹Â «Ò¡≈ √∆Õ
D. A Concise History of Ceylon University of Ceylon ¬∂ ’È√≈¬∆˜ «‘√‡apple∆ ¡≈¯ «√ÒØÈ,
Ô±È∆Úapple√‡∆ ¡≈¯ «√ÒØÈ, AIFA, Í≥È≈ C@

iBw;kyh gozgok 82
Í‘πø⁄ ◊¬∂ «‹Ê∂ ¡º‹ ’Ò Â≈Ò∆«ÓÈ≈apple ÏøÁapple◊≈‘ ‘ÀÕ Â≈Ò∆«ÓÈ≈apple Á∂ È∂Û∂ Í«‘Òª ÓÀÈapple Á∆
Íë√ºË ÏøÁapple◊≈‘ √∆ «‹Ê∂ «¬ÏÈ ÏÂØÂ≈ Ú∆ «◊¡≈ √∆ Â∂ ¿∞Ê∂ Ú√Á∂ Óπ√ÒÓ≈Ȫ ˘ «Ó«Ò¡≈
√∆Õ A
¡Èapple≈ËÍπapple≈ ÂØ∫ ÓÀÈapple Â’ √≈apple≈ «¬Ò≈’≈ ÷πÙ’ √∆Õ «¬√ «¬Ò≈’∂ «Ú⁄ Ó∆∫‘ Â∂ Í≈‰∆
Á∆ Ï‘π ÿ≈‡ √∆ «¬√ Ò¬∆ Ú√Ø∫ Ú∆ ÿ‡ √∆Õ √ÓπøÁapple Á∂ ’ø„∂ «Í≥‚ ¡≈Ï≈Á √È «‹ÊØ∫ Á∂ ÒØ’
Óº¤∆¡ª Í’ÛÈ Á≈ ’øÓ ’appleÁ∂ √ÈÕ «≤‹¡≈Á≈ Ú√Ø∫ ÂÒ≈Úª ¡Â∂ √appleØÚappleª Á∂ ’ø„∂ Â∂ ‘πøÁ∆ √∆Õ
Í«‘Ò∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ ÒØ’ Ó∆∫‘ ÍÀ‰ √Ó∂∫ ÂÒ≈Úª «Ú⁄ Í≈‰∆ Ìapple ÒÀÁ∂ √È Â∂ Î∂apple √≈apple≈ √≈Ò
¿π‘ Í≈‰∆ ÚappleÂÁ∂ √È B Õ
√Ø ’∂ÚÒ ÂÒ≈Úª Á∂ ’ØÒ ‘∆ «Í≥‚ ¡≈Ï≈Á ‘πøÁ∂ √ÈÕ Ï≈’∆ √Ì «¬Ò≈’≈ ‹ø◊Ò √∆
«‹√ «Ú⁄ ⁄∆Â∂ Â∂ «◊ºÁÛ Ï‘π √È C Õ ‹ÁØ∫ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ¡Èapple≈ËÍπapple ÂØ∫ ‘Ø ’∂ ÓÀÈapple ÚºÒ
¡≈ apple‘∂ √È Âª Ì≈¬∆ ÓappleÁ≈È∂ ˘ Ï‘π «Í¡≈√ Òº◊∆Õ ¿∞√ È∂ ◊πapple» ‹∆ ˘ «’‘≈, Ìπ÷ Â∂ È‘∆∫
Íapple «Í¡≈√ Ï‘π Һ◊∆ ‘À D Õ ◊πapple» ‹∆ ¿∞√ Ú∂Ò∂ ‹ø◊Ò «Ú⁄ ÏÀ·∂ √ÈÕ ◊πapple» ‹∆ È∂ Ú∂«÷¡≈ «’ ’∞fi
«◊ºÁÛ «Í¡≈√ È≈Ò «Ú¡≈’Ò ‘È Â∂ «¬’ Í≈√∂ ˘ ‹≈ apple‘∂ ‘ÈÕ ◊πapple» ‹∆ È∂ ÓappleÁ≈È∂ ˘ «’‘≈
«‹√ Í≈√∂ «¬‘ «◊ºÁÛ ‹≈‰◊∂ ¿∞Ê∂ ˜apple»apple Í≈‰∆ «ÓÒ∂◊≈, «’«’ ¿∞‘ ¡≈Í Ú∆ Í≈‰∆ Í∆‰ ‘∆
‹≈ apple‘∂ √ÈÕ √Ø ◊πapple» √≈«‘Ï Â∂ ÓappleÁ≈È≈ ¿∞È∑ª «◊ºÁÛª «Í¤∂ ‡πapple ͬ∂Õ «◊ºÁÛ «¬’ ÂÒ≈¡ Â∂
Íπ‹∂Õ ¿∞Ê∂ ◊πapple» √≈«‘Ï Â∂ ÓappleÁ≈È∂ È∂ Í≈‰∆ Í∆Â≈Õ Í≈‰∆ Í∆ ’∂ «’‘≈ «’ ‘π‰ Ìπº÷ Ú∆ Ò◊ ͬ∆
‘ÀÕ ◊πapple» ‹∆ «¬ÙÈ≈È ’appleÈ Ò¬∆ «¬√ ÂÒ≈¡ «Ú⁄ ÚÛ∂ Â∂ Ï‘π √Óª Ï≈‘apple È≈ «È’Ò∂Õ
ÓappleÁ≈È≈ ¿∞‚∆’Á≈ «apple‘≈ Â∂ Ï‘π ÿÏapple≈«¬¡≈Õ Íapple ◊πapple» ‹∆ ÂappleÁ∂-ÂappleÁ∂ ÂÒ≈Ú Á∂ Á»‹∂ ’ø„∂
‹≈ «È’Ò∂ Â∂ È≈Ò Á∆ Ï√Â∆ «Ú⁄Ø∫ ÓappleÁ≈È∂ Ò¬∆ ’∞fi ÷≈‰ ˘ ÒÀ ¡≈¬∂Õ ÷≈‰ Ú≈Ò∆ Ú√± Â∂
A. ¿∞’ Í≥È≈ BEFÕ
B. A Reginal Geograpy of Ceylon, S. F. D. Salva ¬∂ «apple‹∆ÈÒ «‹¿∞◊apple≈¯∆ ¡≈¯ «√ÒØÈ, ¡À√. ¡À¯.
‚∆. √≈ÒÚ≈, Í≥È≈ AIIÕ
C. A Reginal Geograpy of Ceylon, S. F. D. Salva ¬∂ «apple‹∆ÈÒ «‹¿∞◊apple≈¯∆ ¡≈¯ «√ÒØÈ, ¡À√. ¡À¯.
‚∆. √≈ÒÚ≈, Í≥È≈ BBI-C@ ¡Â∂ Í≥È≈ BAC, Ú≈Ú≈È∆¡≈ Á∂ «¬Ò≈’∂ «Ú⁄ «¬È∑ª √appleª Á≈ «Ò÷≈apple∆ ¡≈Í «Î«apple¡≈
‘ÀÕ ‹ø◊Ò Á∂ «¬√ «¬Ò≈’∂ «Ú⁄ «◊ºÁÛ Â∂ ‘Øapple ‹≈ÈÚapple √Û’ Â∂ ¡≈Ó «Îapple∂ Șapple ¡≈Á∂ ‘ÈÕ
D. «¬‘ √≈÷∆ «Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ≈ √≈÷∆ «Ú⁄Ø∫ ‘ÀÕ Ú∂÷Ø ‹ÈÓ √≈÷∆ ◊πapple» È≈È’ «¥Â «Ó‘appleÏ≈È Í≥È≈
B@F-B@HÕ «¬√ √≈÷∆ Á≈ ’ÊÈ «’√∂ ‘Øapple ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ È‘∆∫Õ «¬‘ √≈÷∆ √∂ÂÏø apple≈Ó∂ÙÚappleÓ ‹≈‰ ÂØ∫ Í«‘Òª
¡≈Á∆ ‘ÀÕ «¬√ «Ú⁄ «◊ÁÛª Á≈ ◊πapple» ‹∆ Â∂ ÓappleÁ≈È∂ ˘ Í≈‰∆ Â∂ ÂÒ≈Ú ’ØÒ ÒÀ ‹≈‰ Á≈ √ͺه ’ÊÈ ‘ÀÕ √ÓπøÁapple
Á≈ ’ø„≈ √ÍÙ‡ ‘ÀÕ Ì≈Ú∂∫ «Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ «Ú⁄ ◊πapple» ‹∆ Á≈ ’≈ ‹≈‰≈ √ÍÙ‡ ÂΩapple Â∂ È‘∆∫ «Ò«÷¡≈ ¡apple
apple≈Ó∂ÙÚappleÓ ÂØ∫ ¡◊∂ ’≈Ò∆ ËappleÂ∆ Â∂ Ú÷apple∆ ÏØÒ∆ Ú≈Ò∂ «¬Ò≈’∂ «Ú⁄ ◊πapple» √≈«‘Ï Á∂ ‹≈‰ Á≈ √ø’∂ ‘ÀÕ Ì»◊ØÒ’ ÂΩapple
Â∂ ¿∞√ √Ó∂∫ Á∆ Òø’ª Á∂ «¬√ «¬Ò≈’∂ Á∆ ¡Ú√Ê≈ ˘ Ú≈«⁄¡ª «¬‘ ÍÂ≈ Ò◊Á≈ ‘À «’ «¬‘ √≈÷∆ ¡Èapple≈ËÍπapple≈
Â∂ ÓÀÈapple Á∂ «Ú⁄’≈apple «’√∂ «Í≥‚ «Ú⁄ ‘ج∆ ‘ØÚ∂◊∆Õ

iBw;kyh gozgok 83
Ï≈Ï∂ ˘ Ú∂÷ ’∂ ÓappleÁ≈È≈ Ï‘π ÍÃ√øÈ ‘Ø«¬¡≈Õ ◊πapple» ‹∆ ÓappleÁ≈È∂ Á∆ Ìπº÷ Â∂ «Í¡≈√ «Ó‡≈ ’∂ ¡º◊∂
˘ ⁄Ò∂Õ
√∂ÂÏøÁ apple≈Ó∂ÙÚappleÓ ‹≈‰≈
’≈ «Ú⁄ ÓÀÈapple ÂØ∫ ◊πapple» √≈«‘Ï Â∂ Ì≈¬∆ ÓappleÁ≈È≈ Ï∂Û∆ ‹ª Ï≈ÁÏ≈È∆ ‹‘≈˜ «Ú⁄
√∂ÂÏøË Íπ‹ ◊¬∂Õ «¬Ê∂ ¡º’ ’Ò ËÈ∞√’Ø‚∆ ÏøÁapple◊≈‘ ‘ÀÕ «¬‘ ¡√Ê≈È apple≈Ó∂ÙÚappleÓ ÂØ∫ ¡º· ÈΩ∫
Ó∆Ò ‘ÀÕ ’«‘øÁ∂ ‘È «’ apple≈Ó ⁄øÁapple ‹∆ È∂ ’ª «‹ºÂ‰ Ú≈√Â∂ «¬Ê∂ ÍπÒ Ïø«È∑¡≈ √∆Õ √∂ÂÏøË
Ú∆ «¬’ Â∆appleÊ ¡√Ê≈È ‘ÀÕ √∂ÂÏøË ÂØ∫ ◊πapple» ‹∆ apple≈Ó∂ÙÚappleÓ ¡≈ ◊¬∂Õ «¬Ê∂ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï
Á∂ ¡≈¿π‰ Á∆ Ô≈Á «Ú⁄ «¬’ ◊πappleÁÚ≈apple≈ È≈È’ ¿∞Á≈√∆ Óº· ‘À ‹Ø Ï‘π «ÈappleøÁapple È≈Ê Á∂
¡Ë∆È ‘À Â∂ «¬Ê∂ ‘π«Ù¡≈appleÍπapple Á∂ «¬’ «√º÷ ‘apple⁄appleÈ «√øÿ ’∞fi √≈Òª ÂØ∫ apple«‘øÁ∂ ‘ÈÕ
apple≈Ó∂ÙÚappleÓ Á≈ Ó≥Áapple Í≈ÓÏÈ Á∆Í Á∂ ¿∞µÂapple Í»appleÏ ÚºÒ ‘ÀÕ «¬√ Á≈ ¡≥ÁappleÒ≈ «‘º√≈
’≈Ò∂ ͺÊapple È≈Ò Ï«‰¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘À ‹Ø ’≈ ÂØ∫ «Ò¡ªÁ≈ «◊¡≈ √∆ A Õ ¯apple◊»√È ’∂ ’ÊÈ
¡È∞√≈apple apple≈Ó∂ÙÚappleÓ Á≈ Ó≥Áapple Áapple≈ÚÛª Á∆ ‘πÈapple’≈apple∆ Á≈ «¬’ ÚË∆¡≈ ÈÓ»È≈ ‘ÀÕ Ó≥Áapple ÚÒØ∫
¤Í∂ ÍÀ∫¯ÒÀ‡ «Ú⁄ «¬√ Ó≥Áapple Á≈ «˜¡≈Á≈ «‘º√≈ √ØÒ∑Ú∆∫ Â∂ √Â≈appleÚ∆∫ ÙÂ≈ÏÁ∆ «Ú⁄ Ï«‰¡≈
‘ÀÕ B ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Ú∂Ò∂ «¬‘ Ó≥Áapple ¡ÀÈ≈ Úº‚≈ È‘∆∫ √∆ «‹øÈ≈ «’ ‘π‰ ‘ÀÕ ¿∞√ Ú∂Ò∂ «¬‘
Ó≥«Áapple Ï‘π ¤Ø‡≈ √∆Õ
‹ÁØ∫ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï apple≈Ó∂ÙÚappleÓ Á∂ ’ØÒ ◊¬∂ ª ¿∞Ê∂ Ï‘π √≈apple∂ ‹Ø◊∆¡ª ‹Ø,
◊Øapple÷ Í≥Ê∆ √È, ¿∞È∑ª È≈Ò ⁄apple⁄≈ ’∆Â∆Õ C
‹ÁØ∫ ◊πapple» √≈«‘Ï Ó≥Áapple Ó≥Áapple ◊¬∂ ª «’√∂ ‹Ø◊∆ «’‘≈ «’ Â∞√∆∫ ª «Èappleø’≈apple Á∂
¿∞Í≈Ù’ ‘Ø, «¬√ Ó≥Áapple «Ú⁄ «’ ‹ªÁ∂ ‘Ø? ª ◊πapple» ‹∆ È∂ «¬‘ ÙÏÁ ¿∞⁄≈«apple¡≈ D :-
Á»‹∆ Ó≈«¬¡≈ ‹◊ «⁄ÂÚ≈√πÕ ’≈Ó ¥ØË ¡‘øÁ’≈apple «ÏÈ≈√πÕ
Á»‹≈ ’¿∞‰ ’‘≈ È‘∆∫ ’ج∆Õ √Ì Ó«‘ ¬∂’∞ «Èappleø‹Èπ √ج∆Õ
A. A Guide to Ramnath Temple ¬∂ ◊≈¬∆‚ ‡» apple≈ÓÈ≈Ê ‡À∫ÍÒ, apple≈Ó∂ÙÚappleÓÕ
B. Imperial Gazeteer, Madras, Southern Districts «¬øÍ∆apple∆¡Ò ◊À˜∂‡∆¡apple ÓÁapple≈√, √ÁappleÈ
«‚√«‡z’‡√, ÓÁapple≈√ AI@F ÓπÁØapple≈ «‚√«‡z’‡ Í≥È≈ CH
C. «¬ÏÈ ÏÂØÂ≈ ˘ ‹Ø◊∆ ‹ÎÈ≈ (’≈) «Ú⁄ «ÓÒ∂ √È Iban Batuta, Travels in Asia and Africa,
«¬ÏÈ ÏÂØÂ≈, ‡appleÀÚÒ˜ «¬È ¬∂Ù∆¡≈ ¡À∫‚ ¡¯apple∆’≈, ‚È, AIFC, Í≥È≈ BEE. √Ø ‹Ø◊∆¡ª Á≈ «¬Ê∂ ‘؉≈ ’ج∆
¡⁄øÌ∂ Ú≈Ò∆ ◊Ò È‘∆∫Õ Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «¬Ê∂ ◊Øapple÷ Í≥Ê∆¡ª Â∂ ◊πapple» È≈È’ Á∆ ⁄apple⁄≈ Á≈ «Ú√Ê≈apple
È≈Ò ‘≈Ò «Ò«÷¡≈ ‘ÀÕ Ì≈Ú∂∫ ◊Øapple÷ Í≥Ê∆ ‹Ø◊∆¡ª Á≈ apple≈Ó∂ÙÚappleÓ «Ú⁄ «ÓÒ‰≈ «’√∂ ‘Øapple ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ È‘∆∫
«ÓÒÁ≈ Íapple «¬‘ ·∆’ ‹≈ÍÁ≈ ‘ÀÕ
D. Ú∂÷Ø ‹ÈÓ √≈÷∆ ◊∞apple» È≈È’, «’à«Ó‘appleÏ≈È Í≥È≈ BAD-AF (¡≥Â’≈ AAH) Ì≈Ú∂∫ «¬‘ √≈÷∆ «’√∂
‘Øapple ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ È‘∆∫ Íapple ‘≈Ò≈ ¡È∞√≈apple «¬‘ apple≈Ó∂ÙÚappleÓ «Ú⁄ ‘ج∆ ‹≈ÍÁ∆ ‘ÀÕ

iBw;kyh gozgok 84
Á»‹∆ ÁπappleÓ«Â ¡≈÷À ÁØ«¬Õ ¡≈Ú∂ ‹≈«¬ Ó«apple Á»‹≈ ‘Ø«¬Õ
Ëapple«‰ ◊◊«È È≈ Á∂÷¿∞ ÁØ«¬Õ È≈apple∆ Íπapple÷ √Ï≈¬∆ ÒØ«¬Õ
apple«Ú √«√ Á∂÷¿∞ Á∆Í’ ¿∞«‹¡≈Ò≈Õ √appleÏ «Èappleø«apple ÍÃ∆ÂÓπ Ï≈Ò≈Õ
’«apple «’appleÍ≈ Ó∂apple≈ «⁄Â∞ Ò≈«¬¡≈Õ √«Â◊πapple ÓØ«’¿∞ ¬∂’ Ïπfi≈«¬¡≈Õ
¬∂’π «Èappleø‹È ◊πappleÓπ«÷ ‹≈Â≈Õ Á»‹≈ Ó≈«apple ◊πapple ÙÏ«Á ͤ≈Â≈Õ
¬∂’Ø ‘π’Óπ ÚappleÂÀ √Ì Òج∆Õ ¬∂’√» ÂÀ √Ì ˙Í«Â ‘ج∆Õ
apple≈‘ ÁØÚÀ ÷√Ó ¬∂’Ø ‹≈‰±Õ ◊πapple ’À ÙÏ«Á ‘π’Ó Í¤≈‰∞Õ
√◊Ò apple»Í ÚappleÈ ÓÈ Ó≈‘∆Õ ’‘π È≈È’ ¬∂’Ø √≈Ò≈‘∆Õ
[◊¿∞Û∆ Ó‘Ò≈ 1 ¡Ù‡ÍÁ∆¡ª Õ4Õ (223)]
‹Ø◊∆ «¬‘ ÙÏÁ √π‰ ’∂ ⁄πÍ ’apple ◊¬∂Õ ◊πapple» ‹∆ ’∞fi √Óª apple≈Ó∂ÙÚapple◊ ·«‘apple∂ Â∂ «Îapple
¿∞µÂapple ÚÒ ‡πapple ͬ∂Õ
Úø‚ ¤’‰≈
apple≈Ó∂ÙÚappleÓ ÂØ∫ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Â∂ ÓappleÁ≈È≈ ÓΩ‹»Á≈ apple≈ÓÈ≈ÁÍπappleÓ Â∂ «ÂzÚÈÓÒ≈¬∂
ÂØ∫ ‘πøÁ∂ ‘ج∂ ÓΩ‹»Á≈ ‡apple∆ÚÈ‚appleÓ ’ØÒ Íπ‹ ◊¬∂Õ ¿∞√ √Ó∂∫ ‡apple∆ÚÈ‚appleÓ √Ó≥πÁapple ÂØ∫ ÊØÛ∆ Á»apple «‡z¿∞
¡ÈßÂÍπappleÓ Á∂ Ȫ È≈Ò Íë√ºË È◊apple √∆Õ «‹√ Á≈ Ì≈Ú √∆ √Ã∆ ¡ÈßÂ≈ ‹∆ Á≈ Í«ÚÂapple È◊apple,
«’«’ «¬Ê∂ √Ã∆ ¡ÈßÂ≈ ÍÁÓ≈È≈Ì≈ √Ú≈Ó∆ Á≈ «¬’ Íπapple≈‰≈ Ó≥Áapple √∆ A Õ «‡z¿ ¡≥ÈÂÍπappleÓ Á∂
Ȫ ÂØ∫ ‘∆ ‘ΩÒ∆ ‘ΩÒ∆ «¬√ Á≈ Ȫ ‡Ã∆ÚÈ‚appleÓ ÍÀ «◊¡≈ ‘ÀÕ ‡Ã∆ÚÈ‚appleÓ Á∂ È∂Û∂ ¿∞µÂapple-ͺ¤Ó
ÚºÒ Á∂ ¤Ø‡∂ ¤Ø‡∂ È◊apple Í≈ÒÓ Â∂ ’؇≈«¬Ó √È B Õ «¬Ê∂ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ¡≈ ’∂ ÏÀ·∂ √ÈÕ «¬Ê∂
Íπapple≈‰≈ «¬’ ‹Ø◊∆¡ª Á≈ ‚∂apple≈ √∆Õ ‹Ø◊∆¡ª È≈Ò ◊ºÒ Ï≈ ’apple«Á¡ª ◊πapple» ‹∆ È∂ Úø‚ ¤’‰
Á≈ «√˪ Áº«√¡≈Õ ¿∞È∑ª È∂ ◊πapple» √≈«‘Ï ˘ «¬’ «ÂÒ Ì∂‡ ’∆Â≈ Â∂ «’‘≈ «¬√ ˘ «’√ Âapple∑ª
Úø‚ ’∂ ÷≈ √’Á∂ ‘ØÕ ◊πapple» √≈«‘Ï È∂ ¿∞‘ «ÂÒ ’∞ø‚∆ «Ú⁄ Í≈ ’∂ ’∞‡ «Ò¡≈ Â∂ √Ì ˘ ÚappleÂ≈
«ÁÂ≈ C Õ «¬√ ¡√Ê≈È ˘ «ÂÒ◊ø‹∆ √≈«‘Ï ’«‘øÁ∂ ‘ÈÕ «¬Ê∂ ◊πappleÁÚ≈apple≈ ‘À Â∂ ¿∞Á≈√∆ √≈Ë»
apple«‘øÁ∂ ‘ÈÕ
A. Imperial Gazetteer «¬øÍ∆apple∆¡Ò ◊À˜∂‡∆¡apple «‹ÒÁ BD, Í≥È≈ E@
B. Í≥‚ Â≈apple≈ «√øÿ ÈappleØÂÓ È∂ “Í»Ò∆¡Ó ’؇≈” ¡√Ê≈È Á≈ Ȫ «Ò«÷¡≈ ‘ÀÕ Ì≈¬∆ ’≈‘È «√øÿ Â∂
«ÂÒ◊ø‹∆ √≈«‘Ï Á∆ «Ú¡≈«÷¡≈ ’apple«Á¡ª Ó‘≈È’ØÙ Í≈Ò∆ÍØapple‡ ¡√Ê≈È «Ò«÷¡≈ ‘ÀÕ Íapple Í≥‹≈Ï∆ «Ú⁄ «¬√ ˘
Í≈Ò∆ÍØapple‡ «Ò÷‰ Á∆ ʪ Í≈Ò∆Íπappleø «Ò«÷¡≈ ‘ÀÕ Í≈Ò∆Íπappleø ‹ª Í≈Ò∆Íπapple÷ ’≈Ò∆’º‡ «˜Ò∂ «Ú⁄ ‘À ‹Ø ‡zÀÚÈ‚appleÓ ÂØ∫
¿∞µÂapple ÚÒ ‘ÀÕ Í≈Ò∆ÍØapple‡ ‡zÀÚÈ‚appleÓ Á∂ ’ØÒ «¬’ √Ê≈È ‘ÀÕ ÍØ√‡ Â∂ ‡ÀÒ∆◊apple≈¯ ‚≈«¬appleÀ’‡apple∆ «Ú⁄ Í≈ÒÓ, ’؇≈«¬Ó
Â∂ Í≈Ò∆ÍØapple‡ ‡ÃÀÚÈ‚appleÓ Á∂ È≈Ò È≈Ò ¤Ø‡∂ ‚≈’ı≈È∂ Á√∂ ‘È ÂÀ ÂzÀÚ∂ Ê≈Úª Ú÷ Á√∆¡ª ‘ÈÕ ‚≈’‡apple ◊ø‚≈ «√øÿ
È∂ «¬√ ◊πappleÁÚ≈apple∂ Á∆ Ô≈Âapple≈ ’∆Â∆ ‘À Â∂ ¿∞‘ Á√Á∂ ‘È «’ Í≈ÒÓ Â∂ ’؇≈«‘Ó ÁØ ¤Ø‡∂ ¤Ø‡∂ È◊apple ‘È ‹Ø ‡ÃÀÚÈ‚appleÓ
Á∂ ¿∞µÂapple-ͺ¤Ó «Ú⁄ ‘È Â∂ «¬È∑≈ È◊appleª «Ú⁄’≈apple ◊πappleÁÚ≈apple ‘ÀÕ «¬√ ’apple’∂ «¬√ ¡√Ê≈È ˘ Í≈ÒÓØ ’؇≈«¬Ó
’«‘øÁ∂ ‘ÈÕ
C. ◊πapple» ‹∆ Á∂ «ÂÒ ÿ؇ ’∂ ‹Ø◊∆¡ª «Ú⁄ Úø‚‰ Á∆ √≈÷∆ Ì≈Ú∂∫ Ï≈Ò∂ Á∆ √Ì ÂØ∫ Íπapple≈‰∆ ‘Ê «Ò÷Â
«Ú⁄ È‘∆∫ Íapple ‘Øapple ’¬∆ Ï≈Ò∂ Á∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ Á∆¡ª ‘ºÊ «Ò÷ª «Ú⁄ ¡≈Á∆ ‘ÀÕ Íapple «’Ëapple∂ «ÈÙ«⁄ ʪ Â∂ «¬√
Á≈ ‘؉≈ È‘∆∫ Á«√¡≈Õ

iBw;kyh gozgok 85
’Ω‚≈ apple≈÷Ù Â≈appleÈ≈
Í≈Ò’ ’؇≈«¬Ó ÂØ∫ ◊πapple» ‹∆ ¿∞µÂapple ÚºÒ ‡πapple ͬ∂ ª ÓΩ‹»Á≈ ’øÏ∂‡»apple «˜Ò∂ Á∂ Áº÷‰ ÚÒ
¡È≈ÓÒ≈¬∂ ÍappleÏ ’ØÒ ¡≈ ◊¬∂Õ «¬‘ ÍappleÏ ͺ¤Ó∆ ÿ≈‡ Á∂ Í‘≈Ûª Á≈ «¬’ «‘√≈ √ÈÕ
«¬È∑ª ˘ ‘≈Ê∆ Í‘≈Û (Elephant Hills) Ú∆ ’«‘øÁ∂ ‘ÈÕ «¬È∑ª Í‘≈Ûª Á∆¡ª ¿∞Âapple≈¬∆¡ª
«Ú⁄ √Á∆¡ª ÂØ∫ ‹ª◊Ò∆ ÒØ’ apple«‘øÁ∂ √È «‹È∑ª Á≈ Ȫ ’≈‚≈È √∆ A Õ «¬‘ ÒØ’ ◊πapple» È≈È’
√≈«‘Ï Á∂ √Ó∂∫ Í‘≈Ûª Á∆¡ª ’øÁappleª «Ú⁄ apple«‘øÁ∂ √È Â∂ ‹ø◊Ò∆ ¿∞Í‹ Â∂ ‘∆ ◊π˜≈apple≈ ’appleÁ∂
√ÈÕ ‘ØappleȪ ‹ø◊Ò∆ ’Ï∆«Ò¡ª Úª◊ Ï≈‘appleØ∫ ¡≈¬∂ ÓÈ∞º÷ ˘ Ó≈apple Á∂∫Á∂ √ÈÕ «¬È∑ª ’≈‚≈È
‹ø◊Ò∆ ÒØ’ª ˘ ‘∆ ’Ω‚≈ ’apple’∂ «Ò«÷¡≈ ‹≈ÍÁ≈ ‘À B Õ
‹ÁØ∫ ◊πapple» ‹∆ ¡È≈ÓÒ≈¬∂ ÍappleÏ ’ØÒ ¡≈¬∂ ª «¬’ ’≈‚≈È C È∂ ÓappleÁ≈È∂ ˘ Í’Û
«Ò¡≈ Â∂ Ó≈apple Á∂‰ Òº◊≈Õ ◊πapple» ‹∆ ¿∞Ê∂ Í‘πø⁄ ◊¬∂Õ ◊πapple» ‹∆ È∂ ⁄∂‘apple∂ ÂØ∫ ‹Ò≈Ò ‡Í’Á≈ Ú∂÷ ’∂
’≈‚≈È ‘Àapple≈È apple«‘ «◊¡≈ Â∂ ⁄appleÈ∆ Òº◊≈Õ ◊πapple» ÓappleÁ≈È∂ ˘ ¤∞‚≈ ’∂ È≈Ò ÒÀ ◊¬∂ Â∂ ¿∞µÂapple
ÚºÒ ˘ ‡πapple ͬ∂Õ ’«‘øÁ∂ ‘È «’ «¬‘ ’≈‚≈È Ú∆ ◊πapple» ‹∆ Á≈ «√÷ Ï«‰¡≈Õ
A. Ú∂÷Ø Imperial Gazetteer «¬øÍ∆apple∆¡Ò ◊À˜∂‡∆¡apple «‹ÒÁ E Í≥È≈ BCC, È∆Ò ’ø· Ù≈√ÃÂ∆ È∂ ’≈‚≈È
Ï≈apple∂ «¬√ Âapple∑ª «Ò«÷¡≈ ‘À :- The occurence of dwarish wooly haired individuals with more or less
round hedas among the Kedars of Parambikulam and Phuaiyan of adjoing Anaimalai Hills in the
extreme south of the Peninsula may be taken to attest the early nerite type”. History of South
India Neelkanth Shastri «‘√‡apple∆ ¡≈¯ √≈¿±Ê «¬ø‚∆¡≈ È∆Ò’ø· Ù≈√Âz∆, ¤≈Í≈ Â∆‹≈ Í≥È≈ EH
B. ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ √Ó∂∫ ¿∞‘ ‹ª◊Ò∆ ÒØ’ ‹Ø ÓÈ∞º÷ª ˘ Ó≈appleÁ∂ Â∂ ’¬∆ Ú≈apple∆ Ó≈apple ’∂ ÷ªÁ∂ √È,
«ÂøÈ Ê≈Úª Â∂ «ÓÒÁ∂ √ÈÕ «¬’ Â∂ È≈◊≈ ÒØ’ √È ‹Ø È≈◊≈ Í‘≈Ûª «Ú⁄ ÓΩ‹»Á≈ ¡≈√≈Ó «Ú⁄ apple«‘øÁ∂ √È Â∂ Á»√apple∂
÷Ø∫‚ √È ‹Ø ¿∞Û∆√≈ Á∂ ‹ø◊Òª Â∂ Í‘≈Ûª «Ú⁄ apple«‘øÁ∂ √È Â∂ Â∆√apple∂ È∆Ò◊apple∆ Í‘≈Ûª «Ú⁄ √Ò «‹È∑ª ˘ ’≈‚≈È
’«‘øÁ∂ √ÈÕ ÙÏÁ ’¿∞‚≈ ’≈‚≈È Á≈ Á»‹≈ apple»Í ‹≈ÍÁ≈ ‘ÀÕ ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÒÓ √≈÷∆ Á∂ Ó»Ò Í≈· «Ú⁄ ÙÏÁ
“’¿∞‚≈” È‘∆∫ ¡≈Á≈Õ Ì≈¬∆ √≈«‘Ï Ì≈¬∆ Ú∆apple «√øÿ ‹∆ È∂ «√appleÒ∂÷ «Ú⁄ «¬√ ˘ «Ò«÷¡≈ ‘ÀÕ Ó»Ò Í≈· «Ú⁄ √ø’∂Â
È≈◊≈ ÒØ’ª ÚºÒ ‹≈ÍÁ≈ ‘À «’«’ ËÈ≈√apple∆ ÿ≈‡∆ Á∂ ’ØÒ È≈◊≈ ÒØ’ Ú√Á∂ ‘ÈÕ ’¬∆ ¿∞Û∆√≈ Á∂ ÷Ø∫‚ ÒØ’ª ˘
‘∆ ’Ω‚≈ Ó≥ÈÁ∂ ‘ÈÕ
C. ‹ÈÓ √≈«÷¡ª «Ú⁄ ¡≈¬∂ È≈Úª ˘ Ú≈«⁄¡≈ ÍÂ≈ Ò◊Á≈ ‘À «’ Ï‘πÂ∆ Ú≈apple∆ È≈ ‹≈ ÁØ È≈Úª
È≈Ò Áº√∂ ‘πøÁ∂ ‘È Â∂ ¿∞‘ ‹≈Â∆ Ȫ ‘πøÁ∂ ‘È, ÓÈ∞º÷ª Á∂ È‘∆∫ «‹Ú∂∫ ÓappleÁ≈È≈ “¿∞µÍÒ ÷Âapple∆” Á∂ ÿapple «◊¡≈Õ ¿ºπÍÒ
÷Âapple∆ ˜≈ Á≈ Ȫ ‘À «ÚÙ∂٠Ȫ È‘∆∫Õ ÁØÁ∂ ‹‡ È∂ ◊πapple» ‹∆ Á∆ √∂Ú≈ ’∆Â∆Õ ÁØÁ≈ ‹≈Â∆ Á≈ Ȫ ‘À ÓÈ∞º÷ Á≈ È‘∆∫Õ
«¬√∂ Âapple∑ª ’¿∞‚≈ ‹ª ’≈‚≈È≈ ‹≈Â∆ Á≈ È≈ ‘À Ï∂ÁØÁ≈ È‘∆∫Õ
’Ω‚∂ apple≈÷Ù Á≈ È≈ Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ Á∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ ¡≈«¬¡≈ Â∂ «¬‘ Ȫ √ø◊Ò≈Á∆Í Á∆ √≈÷∆ ÂØ∫
«Íº¤∂ ¡≈Á≈ ‘ÀÕ «¬√ Âapple∑ª «¬‘ ’≈‚≈È ‘∆ ·∆’ ‹≈ÍÁ≈ ‘ÀÕ

iBw;kyh gozgok 86
«ÏÁapple ‹≈‰≈
È∆Ò◊apple∆ ÍappleÏ Ó≈Ò≈Ï≈apple Á∂ «¬Ò≈’∂ «Ú⁄Ø∫ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ÿÁ∂ ‘ج∂ «ÏÁapple
È◊apple «Ú⁄ Íπ‹ ◊¬∂Õ «ÏÁapple È◊appleª Á∂ ¡√Ê≈È Â∂ Í«‘Òª Ϫ√ª Á≈ ‹ø◊Ò ‘Ø«¬¡≈ ’appleÁ≈
√∆ A Õ «¬√ ‹ø◊Ò ˘ ’º‡ ’∂ Ú≈appleø◊Ò Á∂ ’≈’‡∆¡≈ apple≈‹≈ È∂ «¬’ Ó‘≈Á∂Ú Á≈ Ó≥Áapple ωÚ≈«¬¡≈
«‹√ Á∂ ¡≈Ò∂ Áπ¡≈Ò∂ Â∂apple∑Ú∆∫ √Á∆ ¬∆√Ú∆ «Ú⁄ È◊apple ¡≈Ï≈Á ‘Ø«¬¡≈ B Â∂ «¬√ Á≈ È≈ «ÏÁapple
ÍÀ «◊¡≈Õ
«ÏÁapple Ï≈‘ÓÈ∆ √≈Óapple≈‹ Á∆ apple≈‹Ë≈È∆ «apple‘≈ ‘ÀÕ Ì≈Ú∂∫ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Ú∂Ò∂
Ï≈‘ÓÈ∆ √≈Óapple≈‹ Á≈ ÍÂÈ ‘Ø «apple‘≈ √∆, «ÏÁapple Â∂ ¿∞√ Á∂ ¡≈Ò∂ Áπ¡≈Ò∂ Á∂ «¬Ò≈’∂ Â∂ ¡Ó∆apple
Ïapple∆Á Á≈ apple≈‹ √∆Õ «‹√ È∂ ADIB ÂØ∫ AECH ¬∆√Ú∆ Â’ apple≈‹ ’∆Â≈ ‘ÀÕ Ï≈‘ÓÈ∆ Ï≈ÁÙ≈‘ª
Á∂ Ó’Ïapple∂ «ÏÁapple Á∂ ¿∞µÂapple Í»appleÏ Â∂ ͺ¤Ó Ú≈Ò∂ Í≈√∂ «ÓÒÁ∂‘ÈÕ
◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï «ÏÁapple C Á∂ ¿∞µÂapple Ú≈Ò∂ Í≈√∂ «¬’ ‹ø◊Ò «Ú⁄ ÍË≈apple∂Õ «¬√
«¬Ò≈’∂ «Ú⁄ ÁØ Óπ√ÒÓ≈È ¯’∆apple ‹Ò≈ÒÁ∆È Â∂ √ºÔÁ Ô≈’Ï» ¡Ò∆ apple«‘øÁ∂ √È D Õ ‹ÁØ∫ ¿∞È∑ª
˘ ÍÂ≈ Òº◊≈ «’ «¬‘ ¯’∆apple ¡≈«¬¡≈ ‘À Â∂ ¿∞√ È≈Ò «¬’ ÓπÂappleÓ ‘À ª ¿∞‘ ◊πapple» ‹∆ ˘
«ÓÒ‰ ¡≈¬∂Õ ◊πapple» √≈«‘Ï ’∞fi √Óª «¬È∑ª ¯’∆apple≈ ’ØÒ apple‘∂ Â∂ ¿∞Ê∂ «¬‘ ÙÏÁ ¿π⁄≈«apple¡≈ E :-
Óπ√ÒÓ≈Ȫ «√Ϋ √apple∆¡«Â Í«ÛÍ«Û ’apple«‘ Ï∆⁄≈appleπÕ
ÏøÁ∂ √∂ «‹ ÍÚ«‘ «Ú«⁄ ÏøÁ∆ Ú∂÷‰ ’¿∞ Á∆Á≈appleÕ
[√ÒØ’ Ó‘Ò≈ A Ú≈apple ¡≈√≈ Õ6 (465)]
‹Ò≈Ò Á∆È Â∂ Ô≈’±Ï ¡Ò∆ ÁØ‘ª Á∆¡ª ’Ïappleª ‘π‰ Â’ ÓΩ‹»Á ‘ÈÕ «¬È∑ª ’Ïappleª Á∂
’ØÒ «¬’ «Ó·∂ Í≈‰∆ Á≈ ⁄ÙÓ≈ Ú◊Á≈ ‘À ‹Ø ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ √Ó∂∫ Á∆ Ô≈Á ‘ÀÕ «¬√ ˘
«√÷∆ Â∂ «‘øÁ» È≈È’ fi∆apple≈ ’«‘øÁ∂ ‘È Â∂ Óπ√ÒÓ≈È ⁄ÙÓ≈-¬∂-Ù≈‘Á≈ÁÕ «¬‘ ¡√Ê≈È
‘ÀÁapple≈Ï≈Á «apple¡≈√ «Ú⁄ √∆ Â∂ «¬Ò≈’∂ Á∆ «√÷ ‹ÈÂ≈ È∂ ÏÛ∆ ÿ≈Ò‰≈ È≈Ò ÍÃ≈Í ’∆Â≈
‘À F Õ ¡‹’Ò «ÏÁapple «˜Ò∂ Á≈ Óπ÷ È◊apple ‘À ¡Â∂ ÓÀ√»apple apple≈‹ «Ú⁄ ¡≈ «◊¡ ‘ÀÕ
A. ˜’apple≈-«¬-√Ò≈Â∆È-«¬-Áº’È, Óπ‘øÓÁ ¡ÏÁÒ ‹Ï≈apple ıª Í≥È≈ DII, Ϫ√ ˘ ÓÒ¡≈«ÒÓ Ú⁄
«ÏÁapple ’«‘øÁ∂ ‘È
B. Imperial Gazetteer «¬øÍ∆apple∆¡Ò ◊À˜∂‡∆¡apple «‹ÒÁ H, Í≥È≈ AFI-G@Õ
C. «ÏÁapple Á≈ ’ÊÈ Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ ¡≈Á≈ ‘À Â∂ «¬ÊØ∫ Á∂ Ù≈‘ Ùapple¯ Á≈ ◊πapple» È≈È’
√≈«‘Ï ˘ «ÓÒ‰≈ Áº«√¡≈ ‘ÀÕ Íapple Ù≈‘ √apple¯ Á≈ Í≈‰∆Í «Ú⁄ Ú∆ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ˘ «ÓÒ‰≈ «Ò«÷¡≈ ‘ÀÕ
Í≈‰∆Í Á≈ √apple¯ ¿∞ÒÁ∆È, Ï»-¡Ò∆ ’Áapple ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ √Ó∂∫ ÂØ∫ Í«‘Òª ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ ‘Ø √’Á≈ ‘À «’
«ÏÁapple Á≈ Ù≈‘ √apple¯ Ú∆ ◊πapple» ‹∆ ˘ «Ó«Ò¡≈ ‘ØÚ∂Õ
D. ˜’apple≈-«¬-Ï≈Ï≈ È≈È’ (¿∞appleÁπ) ÓΩÒÚ∆ √»Î∆ ˆπÒ≈Ó, ’≈«√Ó, ¡≥«ÓÃÂ√apple AIBB Í≥È≈ E@-EG ¡Â∂
ÂÚ≈∆÷ ◊πapple»-ı≈¬√≈ «◊¡≈È∆ «◊¡≈È «√øÿ «‹ÒÁ Í«‘Ò∆ ¤≈Í ⁄ΩÊ∆, Í≥È≈ BEG
E. ÂÚ≈apple∆ı ◊πapple» ı≈Ò√≈, «◊¡≈È∆ «◊¡≈È «√øÿ, Í≥È≈ BEG
F. ‹ÁØ∫ Ó‘≈apple≈‹≈ apple‰‹∆ «√øÿ Á∂ √Ó∂∫ ’∞ºfi «√º÷ ¯Ω‹ª «È˜≈Ó ‘ÀÁapple≈Ï≈Á È∂ Ó≥◊Ú≈¬∆¡ª ª ¿∞È∑ª
È∂ «¬‘ ¡√Ê≈È ÍÃ≈Í ’appleÈ Á≈ ÔÂÈ ’∆Â≈ Íapple √ÎÒ È≈ ‘ج∂Õ «ÏÁapple ÂØ∫ ÁØ Ó∆Ò Â∂ ¿∞È∑ª È∂ «√÷ Í؇ «¬’
È◊apple ¡≈Ï≈Á ’∆Â≈ «‹√ ˘ «¬√ «¬Ò≈’∂ Á∂ ÒØ’ «⁄’Í∂‡ ’«‘øÁ∂ ‘ÈÕ

iBw;kyh gozgok 87
ȪÁ∂Û ‹≈‰≈
«ÏÁapple ÂØ∫ ¿∞µÂapple ÚºÒ «¬’ √Ω √Â≈appleª Ó∆Ò Á∂ ’apple∆Ï ÈªÁ∂Û È◊apple √∆Õ «¬Ê∂ ’≈’‡∆¡≈
apple≈«‹¡ª Á≈ «¬’ Íπapple≈‰≈ «’Ò≈ ȪÈ≈«◊apple∆ √∆Õ «‹√ ÂØ∫ È◊apple Á≈ Ȫ È≈Á∂Û «Í¡≈ ‹≈ÍÁ≈
‘À A Õ
◊πapple» √≈«‘Ï ÈªÁ∂Û ¡≈ ’∂ ȪÁ∂Û Á∂ ¿∞µÂapple Í»appleÏ ÚºÒ È◊apple∆ ÂØ∫ Ï≈‘apple «ÂøÈ Ó∆Ò Á»apple
¡≈ ÏÀ·∂ «‹Ê∂ B ¡‹’Ò ◊πappleÁÚ≈apple≈ Ó≈Ò ‡∆’apple∆ ‘ÀÕ «¬Ê∂ «¬’ ¯’∆apple √ÔÁ Ù≈‘ ‘π√ÀÈ Ò’Û
apple«‘øÁ≈ √∆Õ ◊πapple» √≈«‘Ï ¿∞√ ’ØÒ ’∞fi √Óª ·«‘apple∂ C Õ ¯’∆apple √ÔÁ Ù≈‘ ‘π√ÀÈ Ò’Û Á∆ ’Ïapple
◊πappleÁÚ≈apple∂ Á∂ «Í¤Ò∂ Í≈√∂ ‘ÀÕ «¬‘ ÁØ ’Ïappleª ‘È Â∂ «¬È∑ª Á∂ √apple‘≈È∂ Ú≈Ò∂ Í≈√∂ «¬’ «ÙÒ≈Ò∂÷
‘À «‹√ Á∂ ¯’∆apple Ò’Û Ù≈‘ Á∂ «Á‘ªÂ Á∆ «ÓÂ∆ «Ò÷∆ ‘À ‹Ø A@A@ «‘‹apple∆ Ì≈Ú (AF@A
¬∆√Ú∆) ‘À «‹√ ÂØ∫ ÍÂ≈ Ò◊Á≈ ‘À «’ Ù≈‘ ‘π√ÀÈ Ò’Û Ù≈‘ Á≈ «Á‘ªÂ ’≈≤¯∆ Ú‚∂apple∆ ¿∞Óapple
«Ú⁄ ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ
ÈappleÏÁ≈ Á∂ ’ø„∂ Â∂
◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ÈªÁ∂Û ÂØ∫ ¿∞µÂapple-ͺ¤Ó ÚÒ ⁄Ò Í¬∂ Â∂ ¡≈͉∂ √Ó∂∫ Á∂ Íapple«√ºË
È◊apple Á∂Ú«◊apple∆, «‹√ ˘ ¡‹ ’Ò ÁΩÒÂ≈Ï≈Á (ÓΩ‹»Á≈ «˜Ò≈ ¡Ωappleø◊≈Ï≈Á) ’«‘øÁ∂ ‘È Â∂ ‘πøÁ∂
‘ÀÁapple≈Ï≈Á «apple¡≈√ Á∂ AIDC Á∂ ¡≥’Û∂ «‹È∑≈ Á∆¡ª ’≈Í∆¡ª ÈÈ≈È’ fi∆apple≈ ◊πappleÁπ¡≈apple≈ «Ú⁄ ÓΩ‹»Á
‘È «Ú⁄ «¬√ ¡√Ê≈È ˘ ◊πappleÁÚ≈apple≈ «Ò«÷¡≈ ‘ÀÕ AIE@ Á∂ B@ ÈÚøÏapple Á∂ ¯À√Ò∂ ¡È∞√≈apple «‹√ Á∆ È’Ò ◊πappleÁÚ≈apple∂
«Ú⁄ ‘À, «¬‘ ¡√Ê≈È Óπ√ÒÓ≈Ȫ ’ØÒØ∫ ÒÀ ’∂ «√º÷ª ˘ «ÁÂ≈ «◊¡≈Õ ◊πapple» ◊Ø«ÏøÁ «√øÿ ‹∆ Á∂ ⁄∞‰ Í≥‹-«Í¡≈«apple¡ª
«Ú⁄Ø∫ √≈«‘Ï «√øÿ «ÏÁapple Á∂ apple«‘‰ Ú≈Ò≈ Á«√¡≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ Ú∂÷Ø «¬«Â‘≈√ ◊πappleÁÚ≈apple≈ È≈È’ fi∆apple≈ ÍÃ’≈Ù’
◊πappleÁÚ≈apple≈ È≈È’ fi∆apple≈, «ÏÁapple Í≥È≈ A@
A. Imperial Gazetteer «¬øÍ∆apple∆¡Ò ◊À˜∂‡∆¡apple ¡≈¯ «¬ø‚∆¡ª «‹ÒÁ H Í≥È≈ AFI-GH «¬’ √Ê≈È’
appleÚ≈«‘ ¡Èπ√≈apple ȪÁ∂Û Á≈ Ȫ ÈßÁ∆◊È ÂØ∫ «Í¡≈ ‘ÀÕ ÈªÁ∂Û «Ú⁄ ‘π‰ Ú∆ √≈Ò «Ú⁄ «¬’ «ÁÈ ÏÀÒ≈ Á≈ «ÁÈ
ÓÈ≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ÏÀÒª Á≈ ‹¨√ ’«„¡≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ «¬√ Á≈ Í«‘Òª Ȫ ÈØ ÈƒÁ ‡’∂ √∆ Â∂ «¬√ Â∂ ¡≈Ò∂ Áπ¡≈Ò∂
Ï‘π √≈apple∂ «Í≥‚ √È ‹Ø ¡º‹ ’Ò ÈªÁ∂Û È◊apple «Ú‘ ‘∆ ¡≈ ◊¬∂ ‘ÈÕ «‹Ê∂ ◊πappleÁÚ≈apple≈ √ø◊ √≈«‘Ï ‘À ¿∞√ «Í≥‚≈
Á≈ Ȫ «√Ë È≈ÊÍπapple∆ ‹ª ÏÑÓÍ»apple∆ √∆Õ «¬√ Á∂ È≈Ò Ú˜∆appleÏ≈Á √∆ ‹Ø «’ «¬’ Ú˜∆apple Á∆ ‹≈◊∆apple ‘؉ ’apple ’∂ Ȫ
«Í¡≈ √∆Õ «¬√ Ú˜∆apple Á≈ Ó‘ºÒ ◊πappleÁÚ≈apple≈ Ó≈Ò‡∆’apple∆ Ú≈Ò∂ ¡√Ê≈È Â∂ √∆Õ («Ï¡≈È ¡ÏÍÒ √ÓºÁ ıª Ó≈Ó»ÒÁapple,
Âı √⁄÷≥‚, √Ã∆ ‘‹»apple √≈«‘Ï ÈÁ∂Û)
B. ‘˜»apple∆ Á∆Á≈apple∂-ÍÃ’≈Ù √ø Ï≈Ï≈ ‘appleÈ≈Ó «√øÿ È≈Á∂Û Í≥È≈ BG@
C. ȪÁ∂Û «Ú⁄ ’¬∆ «√º÷ Ò’Û Ù≈‘ ˘ ◊πapple» ‘apple ◊Ø«ÏøÁ ‹∆ Á∂ √Ó∂∫ Á≈ Á√Á∂ ‘È ‹Ø ·∆’ È‘∆∫ «’«’
¿∞√ Á≈ «Á‘ªÂ ◊πapple» ¡apple‹È √≈«‘Ï Á∂ Ú∂Ò∂ ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ Ò’Û Ù≈‘ ¯’∆apple Á≈ ◊πapple» È≈È’ Á≈ √Ó’≈Ò∆ ‘؉≈ «˜¡≈Á≈
·∆’ ‹≈ÍÁ≈ ‘ÀÕ ‘Ø √’Á≈ ‘À «’ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ √Ó∂∫ ¿π√ Á∆ ¿∞Óapple «˜¡≈Á≈ È≈ ‘ØÚ∂Õ

iBw;kyh gozgok 88
‘ج∂ ÈappleÏÁ≈ Á∂ ’ø„∂ «‹Ê∂ ÈappleÏÁ≈ ¡appleÊ √≈◊apple «Ú⁄ «ÓÒÁ≈ √∆ ÏÛØ⁄ È◊apple Íπ‹ ◊¬∂Õ √ØÒ∑Ú∆∫
ÙÂ≈ÏÁ∆ «Ú⁄ ÏÛØ⁄ ͺ¤Ó∆ Á∂Ùª È≈Ò ÚÍ≈apple ’appleÈ Á∆ «¬’ Íë√ºË ÏøÁapple◊≈‘ √∆ A Â∂ √Ì
Í≈√∂ ÂØ∫ √Û’≈ «¬Ê∂ ¡≈ ’∂ «ÓÒÁ∆¡ª √ÈÕ ÚÀ√∂ Ú∆ ◊π‹apple≈ Á∂ apple≈‹Í»Â apple≈‹∂ ◊πapple» È≈È’
√≈«‘Ï Á∂ √Ó∂∫ ÂØ∫ Í«‘Òª Á∂Ú«◊apple∆ Á∂ «‘øÁ» apple≈«‹¡ª È≈Ò Ï‘π Ó∂Ò ‹ØÒ apple÷Á∂ √È B Õ «¬√
Ò¬∆ Á∂Ú «◊apple∆ Â∂ ◊π‹apple≈ «Ú⁄’≈apple ¡≈Ú≈‹≈¬∆ Á∂ √≈ËÈ ¡≈Ó √ÈÕ
ÏÛØ⁄ Ï‘π ‘∆ Íπapple≈‰≈ È◊apple ‘À «‹√ ˘ Ô±È≈È∆¡ª È∂ Ïapple∆◊≈˜≈ ’apple ’∂ «Ò«÷¡≈
‘À C Õ ÓÂ√Ô Íπapple≈‰ ¡È∞√≈apple Ú≈ÓÈ È∂ apple≈‹≈ ÏÒ ÂØ∫ «¬ÊØ∫ ‘∆ „≈¬∆ ’appleÓ «ÍÃÊÚ∆ Ó≥◊∆ √∆Õ ◊πapple»
√≈«‘Ï ÈappleÏÁ≈ Á∂ ’ø„∂ ¿π√ ¡√Ê≈È Â∂ ‹≈ ÏÀ·∂ ‹Ø ¡º‹ ’Ò apple∂ÒÚ∂ √‡∂ÙÈ ÏÛØ⁄ Á∂ È∂Û∂ ‘À
«‹√ ˘ È≈È’-Ú≈Û∆ ‹ª È≈È’-Ú≈‚∆ ’«‘øÁ∂ ‘ÈÕ ‹ÁØ∫ ◊πapple» √≈«‘Ï «¬Ê∂ ÏÀ·∂ ª «¬’
«◊apple∆ √«È¡≈√∆ ◊πapple» ‹∆ ’ØÒ ¡≈ ÏÀ·≈Õ ’∞fi √Óª ÏÀ· ’∂ ◊πapple» ‹∆ Á∆ ¡≈«◊¡≈ È≈Ò ¿∞√ È∂
Íπ«¤¡≈, ÍappleÓ∂Ùapple ÂØ∫ Á»apple ‘Ø«¬¡≈ ÓÈ «’√ Âapple∑ª ÍappleÓ∂√apple È≈Ò «ÓÒ √’Á≈ ‘ÀÕ «¬√ Á∂ ¿∞µÂapple
«Ú⁄ ◊πapple» √≈«‘Ï È∂ ÙÏÁ ¿∞⁄≈«apple¡≈ D :-
È≈ ÓÈ∞ ÓappleÀ È ’≈apple‹ ‘Ø«¬Õ ÓÈ∞ Ú«√ ÁπÂ≈ ÁπappleÓ«Â ÁØ«¬
ÓÈ Ó≈È∂ ◊πapple Â∂ «¬’∞ ‘Ø«¬
«Èapple◊π‰ apple≈Ó ◊π‰‘ Ú«√ ‘Ø«¬Õ ¡≈Íπ «ÈÚ≈«apple Ï∆⁄≈apple∂ √Ø«¬
ÓÈ∞ Ì»ÒØ Ï‘π «⁄ÂÀ «Ú’≈appleπÕ ÓÈ Ì»ÒØ «√«apple ¡≈Ú∂ Ì≈appleπ
ÓÈ∞ Ó≈ÈÀ ‘«apple ¬∂’ø’≈appleπÕ
ÓÈ Ì»ÒØ Ó≈«¬¡≈ ÿ«apple ‹≈«¬Õ ’≈«Ó «Ïapple»Ë¿∞ apple‘À È ·≈«¬
‘«apple Ì‹π ÍÃ≈‰∆ apple√È apple√≈«¬
◊ÀÚapple ‘ÀÚapple ’ø⁄È √π È≈apple∆Õ Ï‘π «⁄øÂ≈ «ÍÛ ⁄≈ÒÀ ‘≈apple∆
‹»¡À ÷∂Ò‰∞ ’≈⁄∆ √≈apple∆
√øÍ¿∞ √ø⁄∆ ̬∂ «Ú’≈appleÕ ‘appleÊ √Ø÷ ¿∞Ì∂ ÁappleÚ≈«apple
√π÷π √‘‹∂ ‹«Í «appleÁÀ Óπapple≈«appleÕ
ÈÁ«apple ’apple∂ ª Ó∂«Ò «ÓÒ≈¬∂Õ ◊π‰ √ø◊ë‘ ¡¿∞◊‰ √Ï«Á ‹Ò≈¬∂
◊πappleÓπ«÷ È≈Óπ ÍÁ≈appleÊπ Í≈¬∂Õ
«ÏÈ È≈ÚÀ √Ì Áπ÷ «ÈÚ≈√πÕ ÓÈÓπ÷ Ó»Û Ó≈«¬¡≈ «⁄ Ú≈√π
◊appleÓπ«÷ «◊¡≈È Ëπ«apple ’apple«Ó «Ò«÷¡≈√πÕ
A. Imperial Gazetteer, «¬øÍ∆apple∆¡Ò ◊À˜∂‡∆¡apple «‹ÒÁ I, Í≥Ò≈ B@
B. History of the Khiljis, «‘√‡apple∆∆ ¡≈¯ Á∆ «ıÒ‹∆˜, «’ÙØapple∆ √appleÈ Ò≈Ò, ÏøϬ∆, AIFG, Í≥È≈
BCC-CE
C. Ancient Geography of India, Alexander Cunningham, ¬∂ÈÙÀ∫‡ «‹¿∞◊apple≈¯∆ ¡≈¯ «¬ø‚∆¡,
¡ÀÒ◊‹ª‚apple ’«ÿÓ, Í≥È≈ BGE
D. ‹ÈÓ √≈÷∆ √Ã∆ ◊πapple» È≈È’ Á∂Ú ‹∆, «Ó‘appleÏ≈È≈, Í≥È≈ BIA (¡≥Â’≈ ABH-BI)

iBw;kyh gozgok 89
ÓÈ∞ ⁄ø⁄´ Ë≈ÚÂ∞ Îπ«È Ë≈ÚÀÕ √≈⁄∂ √»⁄∂ ÓÀÒ È Ì≈ÚÀÕ
È≈È’ ◊πappleÓπ«÷ ‘«apple ◊π‰ ◊≈ÚÀÕ
[◊¿∞Û∆ Ó‘Ò≈ 1 Õ¡Ù‡ÍÁ∆¡≈ Õ3Õ (222)]
«¬‘ ÙÏÁ √π‰ ’∂ ¿∞√ √«È¡≈√∆ È∂ ◊πapple» ‹∆ ˘ ÈÓ√’≈apple ’∆Â≈Õ ◊πapple» √≈«‘Ï ÏÛØ⁄
’∞fi √Óª ·«‘apple∂Õ È≈È’-Ú≈‚∆ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∆¡ª Íπapple≈‰∆¡ª Ô≈Á◊≈appleª «Ú⁄Ø∫ «¬’
‘À A Õ ¡·≈apple∑Ú∆∫ √Á∆ «Ú⁄ ‹ÁØ∫ ¡≥◊apple∂˜ª È∂ «¬Ò≈’∂ Á≈ ÏøÁØÏ√ ’∆Â≈ ª «¬√ ◊πappleÁÚ≈apple∂ Á∂
Ȫ Í≥‹ºÂapple apple»Í∂ √≈Ò≈È≈ Á∆ ‹≈◊∆apple Ò≈¬∆ ‹Ø ‘π‰ Â’ ⁄ÒÁ∆ ¡≈ apple‘∆ ‘ÀÕ «¬√ ‹≈◊∆apple Á≈
͇≈ ◊πappleÁÚ≈apple∂ Á∂ ‡apple√º¡∆ ’ØÒ ‘ÀB Õ «¬√ ◊πappleÁÚ≈apple∂ Á≈ «¬’ Íë√ºË Ó‘ø ÈappleÏÁ≈ Á≈√
‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ «¬√ Á∆ √Ó≈Ë ◊πappleÁÚ≈apple∂ Á∂ «Ú⁄ ‘∆ ω∆ ‘ÀÕ
◊πapple» √≈«‘Ï ’∞fi √Óª «¬Ê∂ apple«‘ ’∂ ¡º◊∂ ˘ ⁄Ò Í¬∂Õ
«◊appleÈ≈apple ÍappleÏ (√Øapple· Á∂√) ‹≈‰≈
◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ √Ó∂∫ ÏÛØ⁄ ÂØ∫ √Ì Í≈√∂ Ï∂Û∆¡ª Â∂ Ï≈ÁÏ≈È∆ ‹‘≈˜ ⁄ÒÁ∂
√ÈÕ √ÓπøÁapple Á∂ ’ø„∂ Á∂ È≈Ò È≈Ò Ï∂Û∆¡ª Á≈ √¯apple ¡≈Ó √∆ C Õ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ÏÛØ⁄ ÂØ∫
Ï∂Û∆ Â∂ √Ú≈apple ‘Ø ’∂ ÓΩ‹»Á≈ ÚÀapple≈ÚÒ ÏøÁapple◊≈‘ Á∂ ’ØÒ ¿∞√ √Ó∂∫ Á∆ ÏøÁapple◊≈‘ D ÍappleÌ≈√ ͺÂÈ
Íπ‹ ◊¬∂Õ ÍappleÌ≈√ ͺÂÈ Á∂ ’ØÒ √ØÓÈ≈Ê Á≈ Ó≥Áapple √∆ ‹Ø Ï≈apple∑Ú∆∫ ÙÂ≈ÏÁ∆ ¬∆√Ú∆ Á∂ ¡appleøÌ
«Ú⁄ Ó«‘Ó»Á È∂ „≈‘ «ÁºÂ≈ √∆ Â∂ Î∂apple «¬√ ˘ ’πÓ≈apple Í≈Ò≈ È∂ ωÚ≈«¬¡≈ √∆ E Õ √ØÓÈ≈Ê Á∂
Ó≥Áapple ÂØ∫ Í≥‹≈‘ Ó∆Ò Á∆ Á»apple∆ Â∂ «◊appleÈ≈apple ÍappleÏ ͑πø⁄ ◊¬∂Õ «◊appleÈ≈apple ÍappleÏ ‹»È≈◊Û ÂØ∫ A@
Ó∆Ò ‘À F Õ ‹»È≈◊Û Á∂ «¬Ò≈’∂ Á≈ Íπapple≈‰≈ Ȫ √Øapple· √∆Õ √πapple≈Ù‡apple √Øapple· Á≈ ‘∆ Á»‹≈ È≈ √∆Õ
Ì≈Ú∂∫ ¡ø◊apple∂˜∆ apple≈‹ √Ó∂∫ √πapple≈Ù‡apple≈ «apple¡≈√ª «Ú⁄ apple≈‹’؇ ¡≈«Á ‘Øapple apple‹Ú≈Û∂ Ú∆ Ù≈«ÓÒ
√È, Íapple √Øapple· √apple’≈apple ’∂ÚÒ ‹»È≈◊Û Á∂ ÈÚ≈Ï ˘ ‘∆ «’‘≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ «¬√ Âapple∑ª ‹»È≈◊Û
Á≈ «¬Ò≈’≈ ‘∆ ¡√Ò √Øapple· Á∂Ù √∆ G Õ ◊πapple» È≈È’ «‹√ √Ó∂∫ √Øapple· Á∂Ù ◊¬∂ ¿∞√ Ú∂Ò∂ √Øapple· Â∂
A. Ú∂÷Ø ◊πappleÂ∆appleÊ √ø◊Ñ, Â≈apple≈ «√øÿ «ÈappleØÂÓ Í«‘Ò∆ Í≈ÁÙ≈‘∆ ’∂ ◊πappleÁÚ≈apple∂, ◊πappleÁÚ≈apple≈ ÈßÏapple C@
B. «Ï¡≈È ‡apple√‡∆ ◊πappleÁÚ≈apple≈ È≈È’ Ï≈‚∆ - √Ã∆ Ï⁄» Ì≈¬∆ «¬Ó≈ÒÁ≈apple ¡À‚ÚØ’∂‡, ÏÛØ⁄ (◊π‹apple≈Â)
C. Imperial Gazetteer, «¬øÍ∆apple∆¡Ò ◊À˜∂‡∆¡apple «‹ÒÁ I Í≥È≈ BF
D. ÚÀapple≈ÚÒ «ÂÈ √Ω √≈Ò ÂØ∫ ω∆ ÏøÁapple◊≈‘ ‘ÀÕ ¿∞√ ÂØ∫ Í«‘Òª ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Ú∂Ò∂ ÍÃÌ≈٠ͺÈ
ÏøÁapple◊≈‘ √∆ ‹Ø ÚÀapple≈ÚÒ ÂØ∫ «ÂøÈ Ó∆Ò Â∂ ‘ÀÕ √ØÓÈ≈Ê Á∂ È∂Û∂ ÍappleÌ≈√ ͺÂÈ √Ì ÂØ∫ Íπapple≈‰≈ È◊apple √∆Õ
E. History of the Khiljis, «‘√‡apple∆ ¡≈¯ «ıÒ◊∆˜, ’ÙØapple∆ √appleÈ Ò≈Ò, Í≥È≈ FG-FH
F. Imperial Gazetteer, «¬øÍ∆apple∆¡Ò ◊À˜∂‡∆¡apple «‹ÒÁ AB Í≥È≈ BDG
G. √Øapple· Ȫ Ï‘π Íπapple≈‰≈ È≈ ‘ÀÕ «¬√ ˘ Íë√ºË Ô±È≈È∆ Ò∂÷’ √‡appleÀÏØ (F@ Í»appleÚ ¬∆√≈) È∂ “‘Øapple‡”
’apple’∂ «Ò«÷¡≈ ‘ÀÕ ÓÀ◊√ÊÈ∆˜ È∂ √ØÓÈ≈Ê Á∂ Ó≥Áapple ˘ ““‘Øapple‡”” «Ú⁄ Á«√¡≈ ‘À Õ «¬√∂ Âappleª ÍÃ≈⁄∆È ‹ÀÈ∆ Íπ√Â’ª
«Ú⁄ √πapple≈Ù‡apple≈ ˘ √Øapple· «Ò«÷¡≈ ‘ÀÕ «Ú√Ê≈apple Ò¬∆ Ú∂÷Ø ““√π¡apple≈√‡appleÈØ «¬«Â‘≈√”” ÙøÏ» ÍÃ√≈Á ‘apple ÍÃ√≈Á ‚∂√≈¬∆
(◊π‹apple≈Â∆) Á»‹∆ ¤≈Í, AIFI, Í≥È≈ C Â∂ DÕ Íπ√Â’ ’appleÂ≈ È∂ ¡≈Í «¬√ ‡»’ Á≈ ◊π‹apple≈Â∆ ÂØ∫ ¡≥◊apple∂˜∆ ¿∞ÒÊ≈
’apple ’∂ «Ò÷Ú≈«¬¡≈ «‹√ Ò¬∆ Ò∂÷’ ËøÈÚ≈Á∆ ‘ÀÕ

iBw;kyh gozgok 90
Óπ˜Îapple Á»‹≈ (AEAA-BF ¬∆√Ú∆) apple≈‹ ’appleÁ≈ √∆ A Õ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï È∂ √Øapple· Á∂Ù «Ú⁄ ‹≈
’∂ ÓappleÁ≈È∂ ˘ Áº«√¡≈ «’ «¬‘ √Øapple· Á∂Ù ‘À «‹√ «Ú⁄ √Øapple· Ï∆‹≈ È≈Ó Á∂ ÍÃ∂Ó∆ ‘ج∂ ‘È Â∂
√Øapple· apple≈◊ ª ‘∆ ⁄ø◊≈ Â∂ √π‘≈ÚÈ≈ Ò◊Á≈ ‘À ‹∂’apple ¿∞√ ÍÃÌ» È≈Ò Ó∂Ò ‘ØÚ∂Õ «Îapple ¡≈Í È∂
ÓappleÁ≈È∂ ˘ appleÏ≈Ï Â∂ √Øapple· apple≈◊ ◊≈«¬È ’appleÈ Ò¬∆ «’‘≈ Â∂ ¡≈Í «¬‘‘ ÙÏÁ ◊≈«Ú¡≈ B :-
√Øapple«· √Á≈ √π‘≈Ú‰∆ ‹∂ √⁄≈ Ó«È ‘Ø«¬Õ
ÁøÁ∆ ÓÀ´ È ’Â∞ Ó«È ‹∆Ì∂ √⁄≈ √Ø«¬Õ
√√πapple∂ ÍÀ¬∆¡À ÌÀ Ú√∆ √«Â◊πapple √∂«Ú «È√ø◊Õ
Íapple‘«apple ’ÍÛ∞ ‹∂ «Íapple «ÓÒÀ ÷π√∆ apple≈ÚÀ «Íappleπ √ø«◊Õ
√Á≈ √∆◊≈apple∆ È≈¿∞ Ó«È ’Á∂ È ÓÀÒ ÍÂø◊πÕ
Á∂Úapple ‹∂· Óπ¬∂ Áπ«÷ √√» ’≈ ‚appleπ «’√πÕ
‹Ø «Íapple Ì≈ÚÀ È≈È’≈ ’appleÓ Ó‰∆ √Ìπ √⁄πÕ
[√ÒØ’ Ó‘Ò≈ 1 √Øapple· ’∆ Ú≈apple Õ1Õ (642)]
◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ √Ó∂∫ ‹»È≈◊Û∑ Á∂ È∂Û∂ «◊appleÈ≈apple ÍappleÏ C Â∂ ◊Øapple÷ Í≥Ê∆ ‹Ø◊∆ª
Á≈ Íë√ºË ¡√Ê≈È Ó≥«È¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ‹Ø◊∆¡ª √øÏøË∆ ¿∞µÂapple∆ appleÚ≈«¬Â ¡È∞√≈apple ◊πapple» ÁÂ≈Âz∂
Ó«¤øÁapple È≈Ê Á≈ ◊apple» ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ ¿∞√ È∂ Ó«¤øÁapple È≈Ê ˘ Á∆«÷¡≈ «ÁºÂ∆ Â∂ Ó«¤øÁapple È∂ ◊Øapple÷
˘Õ «◊appleÈ≈apple ÍappleÏ Â∂ ÁÂ≈Âz∂ Á≈ ¡√Ê≈È «¬’ ¿∞ÂÒ∆ ⁄؇∆ Â∂ √∆ D Õ «◊appleÈ≈apple ÍappleÏ Á∆¡ª
Í≥‹ ⁄؇∆¡ª √È «‹È∑ª Á∂ ÓΩ‹»Á≈ Ȫ «¬‘ ‘È :- ¡≥Ï≈ Ó≈Â≈, ◊Øapple÷ È≈Ê, ˙◊Á «√÷apple, ◊πapple»
ÁÂ≈ÂzÀ ¡Â∂ ’≈Ò’≈ ‹∆Õ «¬È∑ª ⁄؇∆¡ª Â∂ ⁄Û«Á¡ª apple≈‘ «Ú⁄ ‹ÀÈ∆¡ª Á∂ Ó≥Áapple Ú∆ ¡≈Á∂
√∆Õ ÓΩ‹»Á≈ ¡≥Ï≈ Ó≈Â≈ Á≈ Ó≥Áapple ¡√Ò «Ú⁄ ‹ÀÈ∆¡ª Á≈ ‘∆ ¡√Ê≈È √∆ E Õ Ï≈apple∑Ú∆∫ √Á∆
«¬√Ú∆ ◊π‹apple≈ Á∂ ◊ÚappleÈapple √‹È È∂ AAAC ¬∆: «Ú⁄ ¡≈͉∂ apple≈‹ Á∆ √≈apple∆ ¡≈ÓÁÈ
«◊appleÈ≈apple Â∂ ‹ÀÈ∆¡ª Á∂ Ó≥Áapple ÏÈ≈¿∞‰ Â∂ ıapple⁄ ’apple «ÁÂ∆ √∆ F Õ «¬√∂ Âapple∑ª √’øÁ Íπapple≈‰ «Ú⁄
‹Ø «◊appleÈ≈apple Á≈ «Úê «ÁºÂ≈ ‘À, ¿∞√ «Ú⁄ ◊Øapple÷ È≈Ê Ú≈Ò∆ ⁄؇∆ Á≈ ’ج∆ ’ÊÈ È‘∆∫ ‘ÀÕ
«¬øÍ∆apple∆¡Ò ◊À˜∂‡∆¡apple ¡È∞√≈apple ’≈Ò’≈ ‹∆ Á∆ ⁄؇∆ Â∂ ÈÚ∆È √Ó∂∫ Â’ ¡ÿØapple∆ ‹ª ÓappleÁÓ÷Øapple
√≈Ë» apple«‘øÁ∂ √È ‹Ø ÷≈‰ Á∆ Í«ÚºÂappleÂ≈ «Ú⁄ «ÚÙÚ≈√ È‘∆∫ √È apple÷Á∂ Â∂ ÓÈ∞º÷∆ Ó≈√ Ú∆ ÷≈
A. √Øapple Ù‡appleÈØ «¬«Â‘≈√, Í≥È≈ EEA
B. «Ó‘appleÏ≈È∆ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á≈ «¬‘ ÙÏÁ √Øapple· ÁØÙ «Ú⁄ ¿∞⁄≈appleÈ≈
Á«√¡≈ ‘ÀÕ Ú∂÷Ø ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ó‘appleÏ≈È, Í≥È≈ CEF-G (¡≥Â’≈ ACF-G) Ì≈Ú∂∫ «¬√ Á≈ ’ÊÈ «’√∂ ‘Øapple ‹ÈÓ √≈÷∆
«Ú⁄ ⁄È‘∆∫ Íapple ◊πapple» √≈«‘Ï Á∂ √Øapple· Á∂Ù ‹≈‰ Á∆ appleÚ≈«‘ ‹»È≈◊Û∑ «Ú⁄ ‘À, «¬√ Ò¬∆ «¬‘ ÙÏÁ ¿∞Ê∂ ‘∆
¿π⁄≈«apple¡≈ ·∆’ ‹≈ÍÁ≈ ‘ÀÕ
C. «◊appleÈ≈apple ÍappleÏ Á≈ Íπapple≈‰≈ Ȫ ¿π‹ÀÈÂ≈ ‹ª «◊appleÚapple √∆Õ
D. √Øapple≈Ù‡appleÈØ «¬«Â‘≈√, √øÌ»È≈Ê ‘appleÍÃ√≈Á ‚∆√≈¬∆, ¤≈Í Á»‹∆ Í≥È≈ BEI
E. «Ï¡≈È √Ã∆ √øÌ» È≈Ê ‘appleÍÃ√≈Á ‚∆√≈¬∆ ’appleÂ≈ √π◊Ù‡appleÈØ «¬«Â‘≈√Õ ‚∆√≈¬∆ √≈«‘Ï ’∂ ’ÊÈ
¡È∞√≈apple «◊appleÈ≈apple ÍappleÏ Â∂ ’¬∆ Ú≈apple∆ Ó≥Áappleª Á∂ Íπ‹≈apple∆ Ó≥Áapple Ú∂÷ Á∂∫Á∂ √È, ‹ª Íπapple≈‰∆¡ª Ê≈Úª ¤º‚ ’∂ ÈÚ∆¡ª
Ê≈Úª Â∂ Ó≥Áapple ω≈ ÒÀ∫Á∂ √È
F. √πapple≈Ù‡appleÈØ «¬«Â‘≈√, √∆ ‚∆√≈¬∆, Í≥È≈ BEIÕ

iBw;kyh gozgok 91
ÒÀ∫Á∂ √ÈÕ A «¬√ Âapple∑ª ‹≈ÍÁ≈ ‘À «’ «◊appleÈ≈apple ÍappleÏ Â∂ Íapple≈⁄∆È ’≈Ò ÂØ∫ ‘apple Íapple’≈apple Á∂ Â∂
‘apple √øÍappleÁ≈ Á∂ √≈Ë» apple«‘øÁ∂ ¡≈ apple‘∂ √ÈÕ «◊appleÈ≈apple ÍappleÏ Á∂ «ÂøÈ ’∞ø‚ ¡º‹ ’Ò Íë√ºË ‘È ó
◊Øapple÷ Óπ÷∆ ’∞ø‚, ‘ȱÓ≈È Ë≈apple≈ ¡Â∂ ’appleÓ≥‚Ò ’∞ø‚Õ Í«‘Ò∂ ÁØ ’∞ø‚ª Á∂ È≈Úª ÂØ∫ ÍÂ≈ Òº◊Á≈
‘À «’ «¬‘ ’∞ø‚ «’øÈ∑ª √≈Ë»¡ª Á∂ ¡Ë∆È ‘ÈÕ ’appleÓ≥‚Ò ’∞ø‚ Ï≈apple∂ ÁØ appleÚ≈«¬Â≈ Íapple⁄Ò ‘ÈÕ
«¬’ «¬‘ ‘À «’ ÁºÂ≈ÂzÀ ⁄؇∆ Á∂ ’ØÒ Í≈‰∆ Á∆ ÿ≈‡ √∆ Â∂ ’∞fi √≈Ë»¡ª È∂ Í≈‰∆ Ó≥«◊¡≈ Â∂
«¬’ ’appleÈ∆ Ú≈Ò∂ √≈Ë» È∂ ¡≈͉≈ ’appleÓ≥‚Ò ‹Ø Í≈‰∆ Á≈ Ì«apple¡≈ √∆ √π‡ «ÁÂ≈Õ «‹Ê∂ ¿∞‘
’appleÓ≥‚Ò √π«‡¡≈, ¿∞Ê∂ ’appleÓ≥‚Ò ’∞ø‚ ω «◊¡≈Õ Á»‹∆ appleÚ≈«¬Â «¬‘ ‘À «’ È≈Ò’ Í≥Ê∆ √≈Ë»
‹Ø «◊appleÈ≈apple Â∂ ‹ª ‹»È≈◊Û∑ apple«‘øÁ∂ ‘È ¿∞‘ Ó≥ÈÁ∂ ‘È «’ ‹ÁØ∫ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï «◊appleÈ≈apple
ÍappleÏ Â∂ ◊¬∂ ª ¿∞Ê∂ ’appleÓ≥‚Ò ’πø‚ ω «◊¡≈Õ ’¬∆¡ª Á≈ «¬‘ Ú∆ «Ú⁄≈apple ‘À «’ «¬√ ’øπ‚
Á∆ Ù’Ò ’appleÓ≥‚Ò Úapple◊∆ ‘À, «¬√ Ò¬∆ «¬√ ’appleÓ≥‚Ò ’øπ‚ ’«‘øÁ∂ ‘ÈÕ Ì≈Ú∂∫ «’Ú∂∫ Ú∆ ‘ج∂,
«¬‘ ’∞ø‚ Ï‘π ÍÃ≈⁄∆È È‘∆∫ ‹≈ÍÁ≈, «’«’ «√’øÁ Íπapple≈‰ Á∂ ÍappleÍ≈√ ÷≥‚ «Ú⁄ «¬√ Á≈
’ج∆ ’ÊÈ È‘∆∫ ‘À, «◊appleÈ≈apple ÍappleÏ Á≈ ¿∞√ «Ú⁄ «Ú√Ê≈apple È≈Ò ‘≈Ò «ÁºÂ≈ ‘À B Õ √Ø ‘Ø
√’Á≈ ‘À «’ «¬‘ ’∞ø‚ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ √Ó∂∫ Á∆ ‘∆ Ô≈Á◊≈apple ‘ØÚ∂Õ
‹»È≈◊Û∑ «Ú⁄ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á≈ ’ج∆ Íπapple≈‰≈ ◊πappleÁÚ≈apple≈ È‘∆∫ «ÓÒÁ≈Õ ’«‘øÁ∂
‘È «’ ‹»È≈◊Û∑ «Ú⁄ È≈Ê ‹∆ ’∂ ◊Ò∆⁄∂ Á∂ «Í¤∂ «‹Ê∂ Áπapple◊≈ Á≈ Ó≥Áapple ‘À (Ë≈apple≈◊Û
ÁappleÚ≈‹≈) «¬’ È≈È’ Ù≈‘∆ ◊πappleÁÚ≈apple≈ ‘πøÁ≈ √∆ «‹Ê∂ √πÊapple∂-Ù≈‘∆ √≈Ë» apple«‘øÁ∂ √È C Õ ‘π‰ ¿∞‘
√πÊapple∂-Ù≈‘∆ √≈Ë» ¿∞√ ʪ ˘ «’√∂ ◊Ñ√Â∆ ’ØÒ Ú∂⁄ ’∂ ⁄Ò∂ ◊¬∂Õ ’∞fi √Óª ◊πapple» √≈«‘Ï
«◊appleÈ≈apple ÍappleÏ Â∂ apple«‘ ’∂ ¿∞µÂapple Ú≈Ò∂ Í≈√∂ ⁄Ò Í¬∂Õ
¿∞‹ÀÈ ‹≈‰≈
«◊appleÈ≈apple ÍappleÏ ‹»È≈◊Û ÂØ∫ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Â∂ Ì≈¬∆ ÓappleÁ≈È≈ Í«‘Òª ¿∞µÂapple Â∂
Î∂apple Í»appleÏ ÚºÒ √¯apple ’appleÁ∂ ¡«‘ÓÁ≈Ï≈Á ÂØ∫ ‘πøÁ∂ ‘ج∂ ¿π‹ÀÈ Íπ‹ ◊¬∂Õ Íº¤Ó∆ √ÓπøÁapple∆ ’ø„∂ ÂØ∫
ÚÍ≈apple∆ ¡«‘ÓÁ≈Ï≈Á ¡Â∂ ¿∞‹ÀÈ ¡≈Ó ¡≈Á∂ ‹ªÁ∂ apple«‘øÁ∂ √È, «’«’ «¬‘ ÁØÚ∂∫ È◊apple
ÚÍ≈apple Á∂ Úº‚∂ ’∂∫Áapple √È D Õ
¿∞‹ÀÈ Á≈ Íπapple≈‰≈ Ȫ ¡ÚøÂ∆Íπapple≈ √∆Õ «¬‘ ¡ÚøÂ∆ ÈÁ∆ «‹√ ˘ ¡º‹ ’Ò √Íapple≈
A. Imperial Gazetteer, «¬øÍ∆apple∆¡Ò ◊À˜∂‡∆¡apple «‹ÒÁ AB, ÍßÈ≈ BDG-DH
B. Ú∂÷Ø «√’øÁ Íπapple≈‰ ◊π‹apple≈Â∆-¿∞ÒÊ≈’≈apple ◊Øapple≈Ï≈¬∆ apple≈Ó ‹∆, «¬√ «Ú⁄ «◊appleÈ≈apple Ó‘≈ÂÓ Â∂ ‘Øapple ’¬∆
÷≥‚ ‘ÈÕ
C. «Ï¡≈È Ï≈Ò’ Á≈√ ¿∞Á≈√∆ √≈Ë», È∂ Áπapple◊≈ Ó≈Û∆, ‹»È≈◊Û∑Õ
D. ¡«‘ÓÁ≈Ï≈Á Ȫ «Í¡ª ÊØÛ∑≈ √Óª ‘Ø«¬¡≈ √∆Õ Í«‘Òª «¬√ Á≈ Ȫ ¡Ù≈ÚÒ √∆Õ «¬‘ ͺ¤Ó∆ √ÓπøÁapple∆
’ø„∂ È≈Ò ÚÍ≈apple Á≈ Úº‚≈ ’∂∫Áapple √∆Õ Ú∂÷Ø Imperial Gazetteer, «¬øÍ∆apple∆¡Ò ◊À˜∂‡∆¡apple «‹ÒÁ E, Í≥È≈ A@B, ¿∞‹ÀÈ
Á∂ È◊apple ˘ √Ì Í≈«√¡ª ÂØ∫ apple√Â∂ √È ÚÍ≈apple Á≈ Úº‚≈ ’∂∫Áapple √∆Õ Ú∂÷Ø «¬øÍ∆apple∆¡Ò ◊À˜∂‡∆¡apple «‹ÒÁ BD, Í≥È≈
AACÕ

iBw;kyh gozgok 92
ÈÁ∆ ’«‘øÁ∂ ‘È Â∂ ’ø„∂ Â∂ ¡≈Ï≈Á √∆Õ ¡ÚøÂ∆Íπapple≈ Íapple≈⁄∆È ’≈Ò Á∂ ¡ÚøÂ∆ Á∂Ù Á≈ «¬’
Íë√ºË È◊apple √∆Õ apple≈‹≈ «Ï’appleÓ≈‹∆Â, «‹√ Á∂ Ȫ Â∂ ¿∞µÂapple∆ «‘øÁ «Ú⁄ ‘π‰ Â’ √øÓ ⁄ÒÁ≈
‘À, ¿∞‹ÀÈ Á≈ ‘∆ apple≈‹≈ √∆Õ «¬√ Á≈ Ìapple≈ ÌappleÊapple∆ ‘apple∆ ÿapple «Â¡≈ˆ ’∂ ‹Ø◊∆ ω «◊¡≈ √∆Õ
¿∞‹ÀÈ «Ú⁄ ÌappleÊapple∆ Á∆ ◊π¯≈ ‘π‰ Â’ Íë√ºË ‘ÀÕ «¬Ê∂ Ó‘≈ ’≈Ò Á≈ Ó≥Áapple «‘øÁ»¡ª Á≈ Íë√ºË
Â∆appleÊ «◊«‰¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ABCE ¬∆√Ú∆ «Ú⁄ √πÒÂ≈È ¡ÒÂ∞ÓÙ È∂ Ù«‘apple Â∂ Ó≥Áapple ˘
´«‡¡≈ √∆Õ Í≥Á∑appleÚ∆∫ √Á∆ ¬∆√Ú∆ «Ú⁄ Ù«‘apple Á∆ apple≈÷∆ Ò¬∆ Î√∆Ò Ï‰≈¬∆ ◊¬∆ √∆Õ ◊πapple»
È≈È’ √≈«‘Ï ‹ÁØ∫ ¿∞‹ÀÈ ◊¬∂, ¿∞√ Ú∂Ò∂ «¬‘ Î√∆Ò ÓΩ‹»Á √∆ Â∂ Íπapple≈‰≈ Ù«‘apple Ó‘≈’≈Ò Á∂
¡≈Ò∂ Áπ¡≈Ò∂ ¡≈Ï≈Á √∆Õ ¡º‹ ’Ò Íπapple≈‰≈ Ù«‘apple Â∂ Î√∆Ò „«‘ ⁄π’∂ ‘È ¡Â∂ Ù«‘apple ÈÚ∆∫ ʪ
Â∂ ¡≈Ï≈Á ‘ÀÕ
◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ √Ó∂∫ ÌappleÊapple∆ ‘apple∆ Á∆ ◊π¯≈ √Íapple≈ ÈÁ∆ Á∂ ’ø„∂ Ù«‘apple ÂØ∫ Ï≈‘apple
√∆Õ ÌappleÊapple∆ ‘apple∆ Á∆ ◊πÎ≈ ’ØÒ Óπ√ÒÓ≈Ȫ È∂ «¬’ Ó√∆ ω≈¬∆ √∆ «‹√ Á∂ ¡º◊∂ «¬’ «¬ÓÒ∆
Á≈ appleπ÷ √∆Õ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï «¬√ appleπº÷ ’ØÒ ‹≈ ’∂ ÏÀ· ◊¬∂ A Õ ÌappleÊapple∆ ‘apple∆ Á∆ ◊πÎ≈ Â∂ ‘apple
ÍÃ’≈apple Á∂ «‘øÁ» Ô≈Âapple» ¡≈Á∂ √ÈÕ «¬√ ◊πÎ≈ Á∂ ’ØÒ «¬’ ÌappleÊapple∆ ‹Ø◊∆ apple«‘øÁ≈ √∆Õ ‹ÁØ∫ ¿∞√
È∂ ◊πapple» È≈È’ Â∂ ÓappleÁ≈È∂ ˘ ’∆appleÂÈ ’apple«Á¡ª Ú∂«÷¡≈ ª ¿∞‘ Ï‘π ÍÃÌ≈«Ú ‘Ø«¬¡≈ Â∂
¿∞√ È∂ ¡≈ ’∂ ÍÃÙÈ ’∆Â≈ «’ «¬Ê∂ ¡≈¿∞‰ Ú≈Ò∂ Ï‘π √≈apple∂ ‹Ø◊∆¡ª «Ú⁄Ø∫ «’øÈ∂ ’∞ Óπ’Â∆
ÍÃ≈Í ’appleÈ◊∂ ª ◊πapple» ‹∆ È∂ ¿∞µÂapple «Ú⁄ «¬‘ ÙÏÁ Í«Û∑¡≈ B :-
¡«Ë¡≈ÂÓ ’appleÓ ’apple∂ ª √≈⁄≈Õ Óπ«’«Â Ì∂Áπ «’¡≈ ‹≈‰∂ ’≈⁄≈Õ
¡À√≈ ‹Ø◊∆ ‹π◊«Â Ï∆⁄≈appleÀÕ Í≥⁄ Ó≈«apple √⁄π ¿∞«appleË≈appleÀÕ
«‹√ ’À ¡≥«apple √≈‹ Ú√≈ÚÀÕ ‹Ø◊ ‹π◊«Â ’∆ ’∆Ó«Â Í≈ÚÀÕ
apple«Ú √«√ ¬∂’Ø «◊Ñ ¿∞«Á¡≈ÈÀÕ ’apple‰∆ ’∆apple«Â ’appleÓ √Ó≈ÈÀÕ
¬∂’ ÙÏÁ «¬’ «Ò«÷¡≈ Ó≈◊ÀÕ «◊¡≈È «Ë¡≈È∞ ‹π◊«Â √⁄π ‹≈◊∂Õ
ÌÀ apple«⁄ apple‘∂ È Ï≈‘«apple ‹≈«¬Õ ’∆Ó«Â ’¿∞‰ apple‘À «ÒÚ Ò≈«¬Õ
¡≈Í∂ Ó∂Ò∂ ÌappleÓπ ⁄π’≈¬∂Õ ◊πapple Íapple√≈«Á ÍappleÓ ÍÁπ ͬ∂Õ
◊πapple» ’∆ √∂Ú≈ ÙÏÁ Ú∆⁄≈appleπÕ ‘¿∞ÓÀ Ó≈appleÀ ’apple‰∆ √≈appleÕ
‹Í Â’ √ø‹Í Í≈· Íπapple≈‰∞Õ ’‘π È≈È’ ¡ÍappleøÍπapple Ó≈È∞Õ
[◊¿∞Û∆ Ó‘Ò≈ 1 ¡√‡ÍÁ∆¡ª Õ6Õ (BBC)]
«¬‘ ÙÏÁ √π‰ ’∂ ÌappleÊapple∆ ‹Ø◊∆ Á∂ ÓÈ «Ú⁄Ø∫ ’¬∆ Ùø’∂ Á»apple ‘ج∂ Â∂ ‘Øapple Ú∆ ’¬∆
«Ú«Ù¡ª Â∂ ◊πapple» ‹∆ È≈Ò ◊ºÒ Ï≈ ’apple ’∂ ¿∞√ È∂ ÙÏÁ È≈Ó Á∆ Ó«‘Ó≈ Ï≈apple∂ «◊¡≈È ÍÃ≈ÍÂ
’∆Â≈Õ «¬’ «ÁÈ ÌappleÊapple∆ ‹Ø◊∆ Ï‘π «ÈÓappleÂ≈ Ì≈Ú «Ú⁄ ¡≈«¬¡≈ Â∂ ◊πapple» ‹∆ ˘ ’«‘‰
Ò◊≈, ““¡≈Ó ÌØ‹È Â∞√∆∫ ÷ªÁ∂ È‘∆∫, ¡√∆∫ appleπº÷ª «Ïapple÷ª «Ú⁄ apple«‘øÁ∂ ‘ªÕ «’√ ⁄∆˜ Á≈ ÌØ‹È
¡≈Í ‹∆ ¡º◊∂ appleº÷∆¬∂ «‹√ È≈Ò Â∞‘≈‚∆ ÍÃ√øÈÂ≈ ‘ØÚ∂Õ Â∞√∆∫ «appleË∆ «√ºË∆ È≈Ò ÍÃ≈Í Ú√± Ú∆
A. ‹ÈÓ √≈÷∆ ◊πapple» È≈È’ «¥Â «Ó‘appleÏ≈È≈, Í≥È≈ C@@ (¡≥Â’≈ ABI)
B. ‹ÈÓ √≈÷∆ ◊πapple» È≈È’ ’appleÂ≈ «Ó‘appleÏ≈È, ÍßÈ≈ C@@-C@B (¡≥Â’≈ AC@)

iBw;kyh gozgok 93
È‘∆∫ ⁄≈‘πøÁ∂Õ √≈˘ ‚apple ‘À «’ ¡√∆∫ ’ج∆ ¡≈Í Á∆ √∂Ú≈ È‘∆∫ ’apple √’∂Õ «¬‘ ÙÏÁ √π‰ ’∂ ◊πapple»
‹∆ È∂ ÙÏÁ ¿∞⁄≈«apple¡≈ A :-
«÷Ó≈ ◊‘∆ ÏÃÂ∞ √∆Ò √øÂØ÷≥Õ appleØ◊ È «Ï¡≈ÍÀ È ‹Ó Á∂÷≥Õ
Óπ’ ̬∂ ÍÃÌ apple»Í È apple∂÷≥Õ
‹Ø◊∆ ’¿∞ ’À√≈ ‚appleπ ‘Ø«¬Õ apple»«Í «Ïapple«÷ «◊ë‘ Ï≈‘apple √Ø«¬Õ
«ÈappleÌ¿∞ ‹Ø◊∆ «Èappleø‹È∞ «Ë¡≈ÚÀÕ ¡≥È«ÁÈ∞ ‹≈◊À √«⁄ «ÒÚ Ò≈ÚÀÕ
√Ø ‹Ø◊∆ Ó∂apple∂ Ó«È Ì≈ÚÀÕ
’≈Ò ‹≈Ò ÏÃ‘Ó ¡◊È∆ ‹≈apple∂Õ ‹apple≈ Óapple‰ ◊Â∞ ◊appleÌ «ÈÚ≈apple∂Õ
¡≈«Í ÂappleÀ «ÍÂapple∆ «È√Â≈apple∂Õ
√«Â◊πapple» √∂ÚÀ √Ø ‹Ø◊∆ ‘Ø«¬Õ ÌÀÀ apple«⁄ apple‘À √π «ÈappleÌ¿∞ ‘Ø«¬Õ
‹À√≈ √∂ÚÀ ÂÀ√≈ ‘Ø«¬
Èapple «È‘’∂ÚÒ «ÈappleÌ¿∞ È≈¿∞Õ ¡È≈Ê‘ È≈Ê ’appleÀ Ï«Ò ‹≈¿
ÍπÈapple«Í ‹ÈÓ È≈‘∆ ◊π‰ ◊≈¿∞Õ
¡≥«apple Ï≈‘«apple ¬∂’Ø ‹≈‰∂Õ ◊πapple ’À ÙÏÁ∂ ¡≈Íπ ͤ≈‰ÀÕ
√≈⁄À √Ï«Á Á«apple È∆√≈‰∂Õ
√Ï«Á ÓappleÀ «Â√π «È‹ÿ«apple Ú≈√≈Õ ¡≈ÚÀ È ‹≈ÚÀ ⁄»’À ¡≈√≈Õ
◊πapple ’À √Ï«Á ’Ó´ Íapple◊≈√≈Õ
‹Ø Á∆√À √Ø ¡≈√ «Èapple≈√≈Õ ’≈Ó ¥ØË «Ï÷π Ìπ÷ «Í¡≈√≈Õ
È≈È’ «ÏappleÒÀ «ÓÒ«‘ ¿∞Á≈√≈Õ
[◊¿∞Û∆ Ó‘Ò≈ 1 Õ ¡√‡ÍÁ∆¡ª Õ 6 Õ (223)]
«¬‘ ÙÏÁ √π‰ ’∂ ÌappleÊapple∆ È∂ ◊πapple» ‹∆ ˘ ÈÓ√’≈apple ’∆Â≈Õ Î∂apple ‘Øapple «◊¡≈È ⁄apple⁄≈
¡appleøÌ ‘Ø ◊¬∆Õ Î∂apple ÌappleÊapple∆ È∂ ÍÃÙÈ ’∆Â≈ «’ Â∞‘≈‚≈ «◊¡≈È Ó≈apple◊ ’∆ ‘À? «’‘Û∂ ¡ÙÈ≈È
˘ Â∞√∆∫ Ó‘≈ÈÂ≈ Á∂∫Á∂ ‘Ø Â∂ Â∞√∆∫ «’√ Á≈ «√ÓappleÈ ’appleÁ∂ ‘Ø? «¬√ Á∂ ¿∞µÂapple «Ú⁄ ◊πapple» ‹∆ È∂
«¬‘ ÙÏÁ ¿∞⁄≈«apple¡≈ B :-
¿∞«apple ¡Úÿ«‡ √appleÚ«apple È≈ÚÀÕ Ï’À È ÏØÒÀ ‘«apple◊π‰ ◊≈ÚÀÕ
‹´ ¡≈’≈√∆ √øπ«È √Ó≈ÚÀÕ apple√π √Â∞ fiØ«Ò Ó‘≈ apple√ Í≈ÚÀÕ
¡À√≈ «◊¡≈È∞ √πÈ‘π ¡Ì ÓØapple∂Õ Ì«apple Íπ«apple Ë≈«apple apple«‘¡≈ √Ì ·¿∞apple∂Õ
√⁄π ÏÃÂ∞ È∂Óπ È ’≈´ √øÂ≈ÚÀÕ √«Â◊πapple ÙÏ«Á ’appleØËπ ⁄π’≈ÚÀÕ
◊◊«È «ÈÚ≈√ √Ó≈«Ë Ò◊≈ÚÀÕ Í≈apple√π Íapple«√ ÍappleÓÍÁπ Í≈ÚÀÕ
√⁄π ÓÈ ’≈apple«‰  «ÏÒØÚÀÕ √πÌ«apple √appleÚ«apple ÓÀ´ È ËØÚÀÕ
‹À «√¿∞ apple≈Â≈ ÂÀ√Ø ‘ØÚÀÕ ¡≈ÍÀ ’appleÂ≈ ’appleÀ √π ‘ØÚÀÕ
◊πapple «‘Ú √∆´ ¡◊È Ïπfi≈ÚÀÕ «√Ú √πapple«Â «ÏÌ»«Â ⁄Û≈ÚÀÕ
Áapple√È∞ ¡≈«Í √‘«‹ ÿ«apple ¡≈ÚÀÕ «ÈappleÓÒ Ï≈‰∆ È≈Áπ Ú‹≈ÚÀÕ
A. ¿∞’ Í≥È≈ C@C-C@F
B. ‹ÈÓ √≈÷∆ ◊πapple» È≈È’, «¥Â «Ó‘appleÏ≈È Í≥È≈ C@F-A@.

iBw;kyh gozgok 94
¡≥«apple «◊¡≈È∞ Ó‘≈ apple√π √≈apple≈Õ Â∆appleÊ Ó‹È∞ ◊πapple Ú∆⁄≈apple≈Õ
¡≥«apple Í»‹≈ Ê≈È Óπapple≈apple≈Õ ‹ØÂ∆ ‹Ø«Â «ÓÒ≈Ú‰ ‘≈apple≈Õ
apple«√ apple«√≈ Ó«Â ¬∂’À Ì≈«¬Õ Â÷«Â «ÈÚ≈√∆ Í≥⁄ √Ó≈«¬Õ
’≈apple ’Ó≈¬∆ ÷√Ó apple‹≈«¬Õ ¡Ú◊Â∞ È≈Ê È Ò«÷¡≈ ‹≈«¬Õ
‹Ò Ó«‘ ¿∞Í‹À ‹Ò Â∂ Á»«appleÕ ‹Ò ÓØ«‘ ‹Ø«Â apple«‘¡≈ ÌappleÍ»«appleÕ
«’√π È∂ÛÀ «’√π ¡≈÷≈ Á»«appleÕ «È«Ë ◊π‰ ◊≈Ú≈ Á∂«÷ ‘Á»«appleÕ
¡≥«apple Ï≈‘apple ¡Úapple» È ’Ø«¬Õ ‹Ø «Â√π Ì≈ÚÀ √Ø Îπ«È ‘Ø«¬Õ
√𫉠ÌappleÊ«apple A È≈È’ ’‘À Ï∆⁄≈appleπÕ «ÈappleÓÒ È≈Ó Ó∂apple≈ ¡Ë≈appleπÕ
[¡≈√≈ Ó‘Ò≈ 1 ¡Ù‡ÍÁ∆¡ª Õ 1 Õ (411)]
«¬‘ ÙÏÁ √π‰ ’∂ ÌappleÊapple∆ È∂ ÈÓ√’≈apple ’∆Â≈Õ ’∞fi √Ó∂∫ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ÌappleÊapple∆
’ØÒ apple«‘‘ ’∂ ¿∞µÂapple ÚÒ ⁄Ò Í¬∂Õ
ÓÊapple≈ ‹≈‰≈
¿∞‹ÀÈ ÂØ∫ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Â∂ Ì≈¬∆ ÓappleÁ≈È≈ ⁄ÂΩÛ Â∂ ¡‹Ó∂apple «Ú⁄Ø∫ ‘πøÁ∂ ÓÊapple≈
Íπ‹∂Õ ¡‹Ó∂apple Á∂ ’ØÒ ÍπÙ’apple fi∆Ò Â∂ ◊πapple» È≈È’ Á∂Ú ‹∆ Á≈ Íπapple≈‰≈ ◊πappleÁÚ≈apple≈ ‘ÀÕ ÓÊapple≈
«¬’ Íapple≈⁄∆È È◊apple √∆Õ Íë√ºË Ô±È≈È∆ Ò∂÷’ ‡≈ÒÓ∆ È∂ «¬√ ˘ ÓÊΩapple≈, ¡≈apple∆¡È Â∂
ÍÒ≈¬∆È∆ È∂ «¬√ ˘ Ó∆ÊΩapple≈ ’apple’∂ «Ò«÷¡≈ ‘ÀÕ «‘¿±È√ª◊ Ú∂Ò∂ «¬‘ «¬’ ÏØË∆ ¡√Ê≈È √∆
«‹√ «Ú⁄ ¿∞√ È∂ Ú∆‘ ÏØË∆ «Ú‘≈appleª «Ú⁄ B@@@ «Ì÷Ù» Ú∂÷∂ √È A Õ Óπ√ÒÓ≈Ȫ Á∂ apple≈‹ Á∂ √Ó∂∫
ÓÊapple≈ «ÚÙ˘ Ó Á≈ ’∂∫Áapple Ó≥«È¡≈ ‹ªÁ≈ √∆ Â∂ «¬√ Á∂ ͺ¤Ó∆ «¬Ò≈’∂ ˘ «ÏË Ì»Ó∆ «’‘≈
‹ªÁ≈ √∆, «’«’ «¬√ «Ú⁄ √Ã∆ «¥ÙÈ ‹∆ Ó‘≈apple≈‹ Á≈ ‹ÈÓ ¡√Ê≈È Â∂ ‘Øapple ¿∞È∑ª Á∂
‹∆ÚÈ È≈Ò √ÏøË ’¬∆ Ô≈Á◊≈appleª √ÈÕ «¬‘ «ÁºÒ∆ Á∂ È∂Û∂ ‘؉ ’apple ’∂ Óπ√ÒÓ≈È Ï≈ÁÙ≈‘ª
Á∆ ͺ÷Í≈Â∆ ’appleØÍ∆ Á≈ «ÈÙ≈È≈ ωÁ≈ «apple‘≈Õ √Ì ÂØ∫ Í«‘Òª Ó«‘Ó»Á ◊˜ÈÚ∆∫ È∂ ÓÊapple≈ Á∂
Ó≥Áappleª ˘ „≈«‘¡≈Õ Ï≈ÁÙ≈‘ «√’øÁapple ÒØË∆ (ADHH-AEAG ¬∆√Ú∆) È∂ ÓÊapple≈ Á∂ ’¬∆ Ó≥Áappleª ˘
„≈‘ „∂apple∆ ’appleÚ≈ «ÁºÂ≈ √∆ B Õ
◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ÓÊapple≈ «Ú⁄ ’∂ÙÚ Á∂Ú≈ Á∂ «¬’ Ó≥Áapple «Ú⁄ ‹≈ «Ïapple≈‹∂ C Õ ’∂ÙÚ
Á∂Ú≈ Á≈ Ó≥Áapple «¬’ ¤Ø‡∆ «‹‘∆ «¬Ó≈apple √∆Õ ‹‘ª◊∆apple Á∂ √Ó∂∫ ’∂ÙÚ Á∂Ú≈ Á≈ Úº‚≈ Ó≥Áapple
Ï«‰¡≈ Â∂ AFFI ¬∆√Ú∆ «Ú⁄ ¡Ωappleø◊˜∂Ï Á∂ ‘π’Ó È≈Ò „≈‘ «ÁºÂ≈ «◊¡≈ √∆ D Õ ‹ÁØ∫ ◊πapple»
√≈«‘Ï «¬√ Ó≥Áapple «Ú⁄ ÏÀ·∂ √È Âª Ï‘π √≈apple∂ Ì◊ «¬È∑ª ’ØÒ ¡≈ ’∂ ÏÀ· ◊¬∂Õ ◊ÒÏ≈Â
’apple«Á¡ª Ì◊ª ÍÃÙÈ ’∆Â≈ «’ Â∞‘≈˘ ‹∂ ÍappleÓ≈ÂÓ≈ «Ó«Ò¡≈ ‘À ª «’√ √∂Ú≈ ’apple’∂
«Ó«Ò¡≈ ‘ÀÕ «¬√ Á∂ ¿∞µÂapple «Ú⁄ ◊πapple» ‹∆ È∂ «¬‘ ÙÏÁ ¿π⁄≈«apple¡≈ E :-
A. Imperial Gazetteer, «¬øÍ∆apple∆¡Ò ◊À˜∂‡∆¡apple «‹ÒÁ≈ BC Í≥È≈ FD.
B. Â≈apple∆÷-«¬-Á≈¿±Á∆ Á∆ ‡»’, Muttra District Gazetteer, ÓÊapple≈ «‚√«‡z’‡ ◊À˜∂‡∆¡apple, ¡Ò≈‘Ï≈Á,
AIAA Í≥È≈ AI@.
C. ‹ÈÓ √≈÷∆ ◊πapple» È≈È’ «Ó‘appleÏ≈È, Í≥È≈ CF@ (¡≥Â’≈ ACH-I)
D. Muttra District Gazetteer, ÓÊapple≈ «‚√«‡z’‡ ◊À˜∂‡∆¡apple, Í≥È≈ BID-BIE.
E. ‹ÈÓ √≈÷∆ ◊πapple» È≈È’, «Ó‘appleÏ≈È, Í≥È≈ CFB-FD (¡≥Â’≈ ACI)

iBw;kyh gozgok 95
√‘«‹ «ÓÒÀ «Ó«Ò¡≈ ÍappleÚ≈‰∞Õ È «Â√π Óapple‰∞ È ¡≈Ú‰∞ ‹≈‰∞
·≈’∞apple Ó«‘ Á≈√π Á≈√ Ó«‘ √Ø«¬Õ ‹‘ª Á∂÷ ‘ ¡Úappleπ È ’Ø«¬
◊πappleÓπ«÷ Ì◊«Â √‘‹π ÿapple Í≈¬∆¡ÀÕ «ÏÈ∞ ◊πapple Ì∂‡∂ Ó«apple ¡≈¬∆¡À ‹≈¬∆¡À
√Ø ◊πapple» ’apple˙ «‹ √≈⁄ «ÁzÛ≈ÚÀÕ ¡’Ïπ ’Ê≈ÚÀ √Ï«Á «ÓÒ≈ÚÀ
‘«apple ’À ÒØ’ ¡Úappleπ È‘∆∫ ’≈apple≈Õ √≈⁄¿∞ ·≈’∞appleπ √≈⁄ «Í¡≈apple≈
ÂÈ Ó«‘ Óȱ¡≈ ÓÈ Ó«‘ √≈⁄≈Õ √Ø √≈⁄≈ «Ó«Ò √≈⁄À apple≈⁄≈
√∂Ú’∞ ÍÃÌ ’À Ò≈◊À Í≈«¬Õ √«Â◊πapple Í»apple≈ «ÓÒÀ «ÓÒ≈«¬
¡≈«Í «Á÷≈ÚÀ ¡≈Í∂ Á∂÷ÀÕ ‘«· È ÍÂ∆‹À È≈ Ï‘π Ì∂÷À
ÿ«Û Ì≈‚À «‹«Ò ¡≥«ÓàÍ≈«¬¡≈Õ ÍÃ∂Ó Ì◊«Â ÍÃ«Ì ÓÈ∞ ÍÂ∆¡≈«¬¡≈
Í«Û Í«Û ÌπÒ«‘ ⁄؇≈ ÷≈«‘Õ Ï‘πÂ∞ «√¡≈‰Í ¡≈Ú«‘ ‹≈«¬
È≈Ó ‹ÍÀ Ì¿∞ ÌØ‹È∞ ÷≈«¬Õ ◊πappleÓπ«÷ √∂Ú’ apple‘∂ √Ó≈«¬
Í»«‹ «√Ò≈ Â∆appleÊ Ï«ÈÚ≈√≈Õ ÌappleÓ ‚ØÒ ̬∂ ¿∞Á≈√≈
Ó«È ÓÀÒÀ √»⁄≈ «’ ‘Ø«¬Õ √≈«⁄ «ÓÒÀ Í≈ÚÀ Í«Â √Ø«¬
¡≈⁄≈apple≈ Ú∆⁄≈appleπ √apple∆«appleÕ ¡≈«Á ‹π◊≈«Á √‘«‹ ÓÈ∞ Ë∆«apple
ÍÒ Í≥’‹ Ó«‘ ’Ø«‡ ¿∞Ë≈apple∂Õ ’«apple «’appleÍ≈ ◊πapple Ó∂«Ò «Í¡≈apple∂
«’√π ¡≈◊À ÍÃÌ Â∞Ëπ √≈Ò≈‘∆Õ Â∞Ëπ «ÏÈ∞ Á»‹≈ ÓÀ ’Ø È≈‘∆
«‹¿∞ Â∞Ëπ Ì≈ÚÀ «Â¿∞ apple≈÷π apple‹≈«¬Õ È≈È’ √‘«‹ Ì≈«¬ ◊π‰ ◊≈«¬Õ
[ËÈ≈√apple∆ Ó‘Ò≈ 1 Õ ¡√‡ÍÁ∆¡≈ Õ 2 Õ (686)]
ÓÊapple≈ «Ú⁄ apple«‘ø«Á¡ª ’∞fi ÚÀÙÈØ ÒØ’ ‹Ø ÓÊapple≈ Á∂ apple«‘‰ Ú≈Ò∂ √È, ◊πapple» ‹∆ ’ØÒ ¡≈
’∂ ÏÀ· ◊¬∂Õ ’∞fi √Óª ÏÀ·‰ «Í¤Ø∫ ¿∞È∑ª È∂ ÍÃÙÈ ’∆Â≈ «’ ““Â∞‘≈‚≈ «’‘Û≈ Í≥Ê ‘À, «’‘Û∆
apple«‘ ‘À Â∂ «’‘Û≈ ¿∞ÍÁ∂Ù ‘À?”” «¬√ ÍÃÙÈ ¿∞µÂapple «Ú⁄ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï È∂ «¬√ ÙÏÁ
◊≈«Ú¡≈ A :-
¡ÍπÈ∂ ·≈’apple ’∆ ‘¿∞ ⁄∂apple∆
√apple«È ◊‘∂ ‹◊ ‹∆ÚÈ ÍÃÌ ’∂ ‘˙ÓÀ Ó≈apple «ÈÏ∂apple∆
Í»appleÈ ÍappleÓ ‹Ø«Â ÍappleÓ∂√appleπ ÍÃ∆ÂÓ ÍÃ≈È ‘Ó≈apple∂
ÓØ‘È ÓØ«‘ Ò∆¡≈ ÓÈ∞ Ó∂apple≈ √Ófi«√ √ÏÁπ Ï∆⁄≈apple∂
ÓÈ√π÷ ‘∆È ‘ؤ∆ Ó«Â fi»·∆ Ó«Ò Â«È Í∆apple √apple∆apple∂
‹Ï ’∆ apple≈Ó appleø◊∆Ò∂ apple≈Â∆ apple≈Ó ‹Í ÓÈ∞ Ë∆apple∂
‘¿∞ÓÀ ¤Ø«‚ ̬∆ ÏÀapple≈◊«È ÂÏ √≈⁄∆ √πapple«Â √Ó≈È∆
¡’∞Ò «Èappleø‹È «√¿∞ ÓÈ∞ Ó≈«È¡≈ «Ï√apple∆ Ò≈‹ ´’≈È∆
Ì»apple Ì«Ú÷ È≈‘∆ Â∞Ó ‹À√∂ ÍÃ∆ÂÓ ÍÃ≈È ¡Ë≈apple≈
‘«apple ’À È≈«Ó appleÂ∆ √Ø‘≈◊«È È≈È’ apple≈Ó ÌÂ≈apple≈Õ
[√≈appleø◊ Ó‘Ò≈ 1 Õ ⁄¿∞ÍÁ∂ Õ 1 Õ (1197)]
A. ‹ÈÓ √≈÷∆ ◊πapple» È≈È’ Á∂Ú «Ó‘appleÏ≈È, Í≥È≈ CFH-G@ (¡≥Â’ ACI)

iBw;kyh gozgok 96
‹ÁØ∫ ¿∞È∑ª ÚÀÙÈÚª È∂ «¬‘ ÙÏÁ √π«‰¡≈ ª ¿∞È∑ª ˘ ÈÓ√’≈apple ’∆Â∆Õ ◊πapple» √≈«‘Ï
’∞fi √Óª ÓÊapple≈ apple«‘ ’∂ ¿∞Âapple ˘ ⁄Ò Í¬∂Õ
«ÁºÒ∆ «Ú⁄ ¿∞ÍÁ∂Ù
◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ÓÊapple≈ ÂØ∫ ¿∞µÂapple ÚºÒ ˘ ⁄ÒÁ∂ ‘ج∂ «ÁºÒ∆ Íπ‹ ◊¬∂Õ ‹ÓÈ≈ Á∂
’ø„∂, Ù«‘apple ÂØ∫ Ù«‘apple «¬’ªÂ «Ú⁄ «¬’ ¿∞µ⁄∆ ʪ Â∂ ‹≈ ÏÀ·∂ «‹√˘ Ó‹˘ Á≈ «‡ºÒ≈ A ’«‘øÁ∂
√ÈÕ «¬Ê∂ «¬’ Ó‹˘ ÁappleÚ∂Ù apple«‘øÁ≈ √∆ ‹Ø appleÏ Á∆ ÏøÁ◊∆ ’appleÁ≈ √∆ Â∂ ¿∞√∂ Á∂ Ȫ È≈Ò «¬√
«‡ºÒ∂ Á≈ Ȫ Ӌȱ Á≈ «‡ºÒ≈ ‘Ø «◊¡≈ √∆Õ
‹ÁØ∫ ◊πapple» È≈È’ «ÁºÒ∆ ·«‘apple∂ ‘ج∂ √È Âª ¿∞√ Ú∂Ò∂ «√’øÁapple ÒØË∆ Á∆ ÷Àapple≈«¬Â Á∆
Ï‘π ⁄apple⁄≈ √∆Õ Óπ√ÒÓ≈È ¯’∆apple Â∂ ÁappleÚ∂Ù ¿∞√ Á∂ Ï‘π ◊π‰ ◊≈Á∂ √ÈÕ «¬Ê «ÁÈ ’∞fi
¯’∆appleª Ï≈Ï≈ ‹∆ ’ØÒ Íπ«¤¡≈ «’ ˆapple∆Ï ˘ Á≈È Á∂‰≈ √Ì ËappleÓª «Ú⁄ ⁄ø◊≈ √Ó«fi¡≈ ‹ªÁ≈
‘À Â∂ ‹∂’apple Ï≈ÁÙ≈‘ ÷Àapple≈«¬Â∂ ’apple∂ ª ¿∞‘ È‹≈ ‹ª Óπ’Â∆ Á≈ Ì≈◊∆ ‘À «’ È‘∆∫Õ ◊πapple»
√≈«‘Ï «√’øÁapple ÒØË∆ Á∂ „≈‘∂ Ó≥Áapple ÓÊapple≈ «Ú⁄ Ú∂÷ ¡≈¬∂ √È, √Ø ¿∞È∑ª ¿∞µÂapple «ÁºÂ≈ ‹Ø ÓÈ Á∂
¡≥È∑∂ ‘È Â∂ ͺ÷Í≈Â∆ ‘È ¡Â∂ ÒØ’ª Â∂ ˜πÒÓ ’appleÁ∂ ‘È, ¿∞È∑ª Á∆ ÷Àapple≈«¬Â √Ó≥πÁapple ¡◊∂
«⁄’Û Á≈ ÏøÈ∑ Ò≈¿∞‰ Ú≈Ò∆ ◊ºÒÒ ‘ÀÕ ¡≈͉∂ «Ú⁄≈apple ˘ √ÍÙ‡ ’appleÈ Ò¬∆ ◊πapple» ‹∆ È∂ «¬‘
ÙÏÁ ◊≈«Ú¡≈ B :-
¡≥Ë∆ ’øÓ∆ ¡≥Ëπ ÓÈ∞ Ó«È ¡≥ËÀ ÂÈ∞ ¡≥ËπÕ
«⁄’«Û Ò≈¬∆¡À «’¡≈ Ê∆¡À ‹ª Â∞‡∂ ÍÊapple ÏøËπÕ
ÏøË Â∞‡≈ Ï∂Û∆ È‘∆∫, È Â∞Ò‘≈ È ‘≈ÊÕ
È≈È’ √⁄∂ È≈Ó «Ú‰∞ ’∂Â∂ ‚πÏ∂ √≈ÊÕ
[√ÒØ’ Ó‘Ò≈ 1 ÓÒ≈apple ’∆ Ú≈apple Õ 21 Õ (1287)]
ª ¿∞È∑ª ¯’∆appleª ˘ √Ófi ¡≈ ◊¬∆ «’ ¡√Ò ÷Àapple«¬Â È∂’-⁄ÒÈ È≈Ò ‘∆ ÎÒ
Á≈«¬’ ‘ÀÕ ¿∞È∑ª È∂ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ˘ ÈÓ√’≈apple ’∆Â≈Õ ◊πapple» √≈«‘Ï ’∞fi √Óª «ÁºÒ∆ apple«‘ ’∂ Î∂apple ¡◊∂
ͺ¤Ó-¿∞µÂapple ˘ ⁄Ò Í¬∂Õ
A. Ú∂÷Ø ◊πapple ÙÏÁ appleÂÈ≈’apple, Ì≈¬∆ ’≈‘È «√øÿ, ““Ӌȱ Á≈ «‡Ò≈””
B. «¬‘ √≈÷∆ «Ó‘appleÏ≈È∆ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ Í≥È≈ AAD (¡≥Â’≈ II) Â∂ ¡Ë≈apple ‘À ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆
Â∂ Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «ÁºÒ∆ Óج∂ ‘≈Ê∆ √πapple‹∆ ’appleÈ Á∆ √≈÷∆ ‘À Â∂ Áº«√¡≈ ‘À apple؉ «Í‡º‰
Â∂ ◊πapple» ‹∆ È∂ ÓØ«¬¡≈ ‘≈Ê∆ ‹π¡≈ «ÁºÂ≈ Â∂ Ï≈ÁÙ≈‘ ˘ ÍÂ≈ Òº◊ «◊¡≈ ª ¿∞‘ «¬‘ ’apple≈Ó≈ Ú∂÷ ’∂ ‘Àapple≈È ‘Ø«¬¡≈Õ
Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «Ò«÷¡≈ ‘À «’ ’∞apple»’Ù∂Âapple Á∂ Ó∂Ò∂ Ó≈√ ω≈¿∞‰ Â∂ ’ج∆ «‘øÁ»¡ª È∂ «ÁºÒ∆ «Ù’≈«¬Â
’∆Â∆ Â∂ Ï≈ÁÙ≈‘ Á∂ «Í¡≈Á∂ ¡≈ ’∂ ◊πapple» ‹∆ ˘ Â∂ ¿∞È∑ª Á∂ √≈Ê∆¡ª ˘ Í’Û ’∂ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ ÷Àapple≈«¬Â Ú≈Ò∆
«Ò÷∆ ‘∂ ‹Ø ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄⁄ «ÁºÂ∆∆ √≈÷∆ ÂØ∫ «˜¡≈Á≈ ·∆’ ‹≈ÍÁ∆ ‘ÀÕ

iBw;kyh gozgok 97
Í≈‰∆Í ‹≈‰≈
Í≈‰∆Í «ÁºÒ∆ ÂØ∫ ¿∞µÂapple-ͺ¤Ó ÚºÒ ‹ªÁ∆ ¿∞√ √Û’ Â∂ √∆ «‹√ ˘ ◊πapple» È≈È’
√≈«‘Ï Á∂ √Ó∂∫ ÂØ∫ «Í¤Ø∫ Ù∂apple Ù≈‘ √»apple∆ È∂ ͺ’≈ ’∆Â≈ √∆Õ √ØÒ∑Ú∆∫ √Á∆ ÂØ∫ ÒÀ ’∂ «ÁºÒ∆ Á∂ apple≈‹
Á≈ ÎÀ√Ò≈ Í≈‰∆Í «Ú⁄ ‘Ø«¬¡≈ ÒÛ≈¬∆¡ª «Ú⁄ ‘Ø«¬¡≈Õ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Â∂ ÓappleÁ≈È≈
«ÁºÒ∆ ÂØ∫ ⁄Ò ’∂ Í≈‰∆͉ Í‘πø⁄ ◊¬∂Õ «¬‘ ÓΩ‹»Á≈ «˜Ò≈ ’appleÈ≈Ò «Ú⁄ ‘ÀÕ Í≈‰∆Í «Ú⁄
«¬’ Íë√ºË ¯’∆apple Ï»¡Ò∆ ’Áapple Ù∂÷ Ùappleο∞Á-Á∆È ‘ج∂ ‘È «‹È∑ª ˘ Ù. ‘ √appleÎ ’apple ’∂
√«Á¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ «¬È∑ª Á≈ «Á‘ªÂ ACBE ¬∆√Ú∆ «Ú⁄ ‘Ø«¬¡≈ A Õ «¬È∑ª Á≈ Ó˜≈apple Í≈‰∆ÍÂ
«Ú⁄ Ï«‰¡≈ ‘Ø«¬¡≈ √∆Õ ‹ÁØ∫ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ◊¬∂ ª Ù≈‘ √appleÎ Á≈ Ó‹≈apple √»¯∆ ¯’∆appleª
Á≈ Úº‚≈ ’∂∫Áapple √∆ B Õ ¿∞√ Ú∂Ò∂ Ù≈‘ √apple¯ Á∂ «Ó‹≈apple Â∂ Ù∂÷ ¬∆ÁπÒ ’Ï∆apple √∆, ‹Ø ’appleÈ∆ Ú≈Ò≈
¯’∆apple Ó≥«È¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ «¬√ Á≈ «Á‘ªÂ AED@ ¬∆√Ú∆ «Ú⁄ ‘Ø«¬¡≈Õ «¬√ Á∂ ’¬∆ Ȫ
√È C Õ ““Ù∂÷ Â≈‘apple”” Ú∆ «¬√ Á≈ Ȫ ‹≈ÍÁ≈ ‘À D Õ Â≈‘apple ¡appleÏ∆ Á≈ ¡º÷apple ‘À «‹√ Á≈ Ì≈Ú Í≈’
Í«ÚºÂapple ‘ÀÕ ‹ÈÓ √≈÷∆¡ª «Ú⁄ «¬√ ˘ Ù∂÷ ‡‡∆‘apple ’apple ’∂ «Ò«÷¡≈ ‘ÀÕ Í≈‰∆Í Á∂ Ï≈‘apple
«‹Ê∂ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Â∂ Ì≈¬∆ ÓappleÁ≈È≈ ÏÀ·∂ √È, ¿∞Ê∂ Ù∂÷ Â≈‘apple Á≈ «¬’ Óπapple∆Á Í≈‰∆
ÌappleÈ ¡≈«¬¡≈Õ ¿∞√ Ú∂«÷¡≈ «’ «¬’ √≈¬∆ ¯’∆apple Â∂ «¬’ ¿∞√ È≈Ò appleÏ≈Ï∆ ÓappleÁ≈È≈ ÏÀ·∂
’∆appleÂÈ ’appleÁ∂ ‘ÈÕ Óπapple∆Á «¬Ò≈‘∆ ’∆appleÂÈ ÂØ∫ Ï‘π ÍÃÌ≈«Ú ‘Ø«¬¡≈ Â∂ ‹≈ ’∂ ¡≈͉∂
ÓπappleÙÁ ˘ √≈apple≈ ‘≈Ò≈ Á«√¡≈Õ ¿∞√Á∂ ÓÈ «Ú⁄ Ú∆ ¿∞’√≈‘‡ ‘ج∆ «’ «’‘Û≈ ¯’∆apple ‘À,
«‹‘Û≈ Ï≈‘apple ÏÀ·≈ «¬Ò≈‘∆ √appleØÁ ’appleÁ≈ ‘ÀÕ √Ø ¿∞‘ Óπapple∆Á Â∂ ¿∞√ Á≈ ÓπÙÁ ÁØÚ∂∫ ◊apple» ‹∆ ’ØÒ
¡≈¬∂Õ ¡≈ ’∂ ÏÀ· ◊¬∂Õ ’∞fi √Ó∂∫ «Í¤Ø∫ ¿∞È∑ª Íπº«¤¡≈ «’ √¯≈ «ÁÒ ÁappleÚ∂Ù «’‘Ø «‹‘≈ ‘πøÁ≈ ‘À
Â∂ ¿π√Á≈ ÚappleÂ≈apple≈ «’‘Ø «‹‘≈ ‘πøÁ≈ ‘ÀÕ «¬√ Á∂ ¿∞µÂapple «Ú⁄ ◊πapple» ‹∆ È∂ «¬‘ ◊≈«Ú¡≈ E :-
‹∆Ú ÓappleÀ ‹≈◊ Îπ«È √ØÚÀÕ ‹≈È ¡≈Íπ Óπ√≈ÚÀÕ
√ÎÈ √Î≈ ‘Ø«¬ «ÓÒ∂ ÷≈Ò’ ’¿∞ ¿∞ ÁappleÚ∂√π ’‘≈ÚÀÕ
Â∂apple≈ ‹È ‘À ’Ø ¡À√≈ «ÁÒ∆ ÁappleÚ∂ÙÕ
√≈Á∆ ◊Ó∆ ÂÓ’ È≈‘∆ ◊π√≈ ÷πÁ∆ «‘apple√π È‘∆∫ ¬∂√
A. Ϙπapple◊≈È-«¬-Í≈‰∆ÍÂ, ÓΩÒ≈È≈ √ºÔÁ Óπ‘øÓÁ, «ÁºÒ∆, AIFC, Í≥È≈ ACEÕ
B. ¿∞’Â, Í≥È≈ ADD-AFI
C. ¿∞’Â, Í≥È≈ BDHÕ
D. ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «¬√ ˘ Ù∂÷ ‡‡∆‘apple Ì≈Ú Ù∂÷ Â≈«‘apple ’apple’∂ «Ò«÷¡≈ ‘ÀÕ ‡‡∆‘apple
Â≈«‘apple Á≈ «¬’ apple»ÍªÂapple ‘ÀÕ
E≤. «¬‘ √≈÷∆ ’∂ÚÒ ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ Á∂ ¡Ë≈apple Â∂ ‘ÀÕ Ú∂÷Ø √≈÷∆ ÈßÏapple ADÕ «Ó‘appleÏ≈È Â∂
Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ Á∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ È‘∆∫ ¡≈Á∆Õ Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «¬‘ ◊ØÙ«‡ Ù≈‘ ÙappleÎ Â∂ ÚÒ∆
’øË≈apple∆ Á∆ ’Ï≈Ò «Ú⁄ Áº√∆ ‘ÀÕ Íapple Ù≈‘ Ùapple¯-Ùapple¯¿∞Á-Á∆È Á≈ Ó˜≈apple Í≈‰∆Í «Ú⁄ ‘À «¬√ Ò¬∆ «¬‘ Í≈‰∆ÍÂ
‘ج∆ ·∆’ ‹≈ÍÁ∆ ‘ÀÕ

iBw;kyh gozgok 98
’ø⁄È ÷≈’ Ïapple≈Ïapple Á∂÷À ‘’ ‘Ò≈Ò Í¤≈‰ÀÕ
¡≈¬∆ ÂÒÏ √≈«‘Ï ’∆ Ó≈ÈÀ ¡Úapple ÂÒÏ È≈‘∆ ‹≈ÈÀÕ
◊◊È Ó≥‚Ò Ó«‘ ¡≈√«È ÏÀ·∂ ¡È‘Áπ È≈Á Ú‹≈ÚÀÕ
’‘π È≈È’ √≈Ë» ’∆ Ó«‘Ó≈ Ï∂Á ’∞apple≈È È≈ Í≈ÚÀ A Õ
‹ÁØ∫ Ù∂÷ Â≈‘apple È∂ «¬‘ ÙÏÁ √π«‰¡≈ ª ¿π√ È∂ Ï≈Ï≈ ‹∆ ˘ ÈÓ√’≈apple ’∆Â≈ Â∂ ◊πapple»
‹∆ ’∞fi √Óª ¿∞Ê∂ apple«‘ ’∂ Î∂apple ¡º◊∂ ˘ ⁄Ò Í¬∂Õ
Ú≈Í√ √πÒÂ≈ÈÍπapple≈ ¡≈¿∞‰≈
◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Â∂ ÓappleÁ≈È≈ Í≈‰∆Í ÂØ∫ Ê≈È∂√apple Â∂ Î∂apple ÓΩ‹»Á≈ √ø◊apple»apple ÂØ∫ ‘Ø ’∂
ÓΩ‹»Á≈ «Í≥‚ Âı±Íπapple≈ Ê≈‰≈ «È‘≈Ò «√øÿ Ú≈Ò≈ ‘∆√∆Ò ÓØ◊≈ «˜Ò≈ ¯∆appleؘÍπapple «Ú⁄ ¡≈
«Úapple≈‹∂Õ «¬Ê∂ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ ¡≈¿∞‰ Á∆ Ô≈Á «Ú⁄ ◊πappleÁÚ≈apple≈ ‘À ‹Ø «¬«Â‘≈√’
Ó≥«È¡≈ ‹ªÁ≈ ‘À B Õ «Îapple Âı±Íπapple∂ ÂØ∫ √´‹ Á«apple¡≈ ÿ ’∂ ¡≈Í √πÒÂ≈ÈÍπapple Íπ‹ ◊¬∂Õ
√πÒÂ≈ÈÍπapple Íπ‹ ’∂ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ¡≈͉∆ ÌÀ‰ È≈È’∆ ‹∆ ˘ «ÓÒ∂ C Õ Íapple ¿∞‘
ÓØ‘ Ó≈«¬¡≈ ÂØ∫ ¡Ò∂Í √ÈÕ √πÒÂ≈ÈÍπapple «¬’ √≈¬∆∫ ÒØ’ «Ó«Ò¡≈ ¿∞√ Íπ«¤¡≈ ““Â∞√≈ ÍappleÓ∂√apple
ÍÃ≈Í ’∆Â≈ ‘À Íapple √≈˘ ¿∞√ Á≈ ’∞fi ÍÂ≈ È‘∆∫ Ò◊Á≈ «’ ¿∞‘ «’º‚≈ ’∞ ‘À Â∂ «’√ Âapple∑ª Á≈
‘À? «¬√ Á∂ ¿∞Âapple «Ú⁄ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï È∂ ÙÏÁ ÏØ«Ò¡≈ D :-
¡≈÷«‰ ¡≈¿∞÷≈ √πÈ«‰ ¡¿∞÷≈ ¡≈Í«È ‹Í∆ ¡≈«÷Õ
«¬«’ ¡≈«÷ ¡≈÷«‘ ÙÏÁπ Ì≈«÷‘π ¡appleË ¿∞appleË «ÁÈ apple≈«ÂÕ
‹∂ «’‘π ‘Ø«¬ ª «’‘π «Á√À ‹≈ÍÀ apple»Íπ È ‹≈«ÂÕ
√Ì ’≈appleÈ ’appleÂ≈ ’apple∂ ÿ‡ ¡¿∞ÿ‡ ÿ‡ Ê≈«ÍÕ
¡≈÷‰ ¡¿∞÷≈ È≈È’≈ ¡≈«÷ È ‹≈ÍÀ ¡≈«÷®
[√ÒØ’ Ó‘Ò≈ 1 √≈appleø◊ Á∆ Ú≈apple Õ6Õ (1239)]
A. √≈÷∆’≈appleª È∂ Î≈apple√∆ ’«ÚÂ≈ Â∂ Í≥‹≈Ï∆ ’«Ú «Ú⁄ √π¡≈Ò ‹π¡≈Ï «Ò÷ ’∂ √≈÷∆ «Ú⁄ √≈‘«Â’
appleø◊ ÌappleÈ Á≈ ÔÂÈ ’∆Â≈ ‘ÀÕ «¬‘ ÙÏÁ √Ã∆ ◊πapple» ◊ÃøÊ √≈«‘Ï «Ú⁄ È‘∆∫∫ ‘ÀÕ
B. «appleÍπÁÓÈ ÍÃ’≈Ù Ì≈◊ Í«‘Ò≈ AIAI, ◊πappleÁÚ≈apple≈ ÈßÏapple CH ¡Â∂ È≈È’√apple ÈøÏapple G, Ó‘≈’ØÙ
√πÒÂ≈ÈÍπappleÕ
C. Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ Á∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ ¡≈͉∆ ÌÀ‰ ˘ √πÒÂ≈ÒÍapple «ÓÒ‰≈ «Ò«÷¡≈ ‘ÀÕ Ì≈Ú∂∫ «¬‘ ◊Ò
√Í≤Ù‡ ÂΩapple Â∂ «’√∂ ‘Øapple ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ È‘∆∫ Íapple «¬‘ ◊Ò ’∞ÁappleÂ∆ Â∂ √πÌ≈Ú’ ‘ÀÕ
D. «¬‘ √≈÷∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ ◊πapple» È≈È’ «Ó‘appleÏ≈È «Ú⁄ Í≥È∂ CHC-HD Â∂ «ÁºÂ∆ ‘ÀÕ «Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆
‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «ÂøÈ √≈÷∆¡ª ÁΩÒ ÷ª ÒØË∆ È≈Ò √πÒÂ≈ÈÍπapple ‘ج∆¡ª «Ò÷∆¡ª ‘È «‹È∑ª «Ú⁄ «ÂøȪ √ÏÁª
Á∆ «Ú¡≈«÷¡≈ ‘ÀÕ ÁΩÒ ıª ÒØË∆ È≈Ò √¯appleª ÂØ∫ ÓπÛ ’∂ ¡≈’∂ Ó∂Ò Á∆ ÍπÙ‡∆ «’√∂ ‘Øapple ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄Ø∫ È‘∆∫
‘πøÁ∆Õ ‘Ø √’Á≈ ‘À «’ ‹ÁØ∫ ◊πapple» ‹∆ ““√Øˉ Ëapple ´’≈¬∆”” Á∂ «ÓÙÈ Â∂ «È’ÒØ ‘؉, ¿∞√ Ú∂Ò∂ Í≥‹≈Ï Á≈ ◊ÚappleÈapple
Ï‰È Á∂ È≈Â∂ ÁΩÒ ıª Ò≈‘Ωapple apple«‘‰ Ò◊ «Í¡≈ ‘ØÚ∂Õ Ì≈Ú∂∫ Ì≈¬∆ ◊πappleÁ≈√ È∂ «Ò«÷¡≈ ‘À :-
“ÁΩÒ ıª ÒØË∆ ÌÒ≈ ‘Ø¡≈ «‹øÁ Í∆apple ¡ÏÈ≈Ù∆””

iBw;kyh gozgok 99
«¬‘ ÙÏÁ √π‰ ’∂ ¿∞√ √≈¬∆∫ ÒØ’ È∂ ÈÓ√’≈apple ’∆Â≈Õ ◊πapple» ‹∆ ’∞fi √Óª √πÒÂ≈È Íπapple
«‡’ ’∂ Î∂apple ÂÒÚø‚∆ ˘ ‡πapple ͬ∂Õ
ͺ‡∆ Á∂ «˜Ó∆∫Á≈appleª ˘ ¿∞ÍÁ∂Ù
√πÒÂ≈ÈÍπapple ÂØ∫ ◊πapple» ‹∆ ¿∞µÂapple-ͺ¤Ó ÚºÒ ⁄ÒÁ∂ ⁄ÒÁ∂ ͺ‡∆ (ÓΩ‹»Á≈ «˜Ò≈ ¡≥«ÓÃÂ√apple)
Íπ‹ ͬ∂Õ √πÒÂ≈ÈÍπapple ÂØ∫ «Ï¡≈√ Á«apple¡≈ ÿ ’∂ «¬‘ Á√ Ó∆Ò ¿∞µÂapple-ͺ¤Ó ÚºÒÒ √∆Õ Ì≈Ú∂∫
ͺ‡∆ ‹ª ⁄∆È≈ ͺ‡∆ Ï‘π Íπapple≈‰≈ È◊apple √∆, «‹√ «Ú⁄ «‘¿±È√ª◊ √ÂÚ∆∫ ÙÂ≈ÏÁ∆ «Ú⁄
·«‘«apple¡≈ √∆ Íapple ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ √Ó∂∫ «¬√ ˘ ‘ÀÏ ı≈È Ù∂appleÚ≈È∆ È∂ ¡≈Ï≈Á ’∆Â≈ √∆
‹Ø «√’øÁapple ÒØË∆ Á≈ «¬’ Íë√ºË ÁappleÏ≈apple∆ √∆Õ «¬’ ’apple’∂ «¬√ Á≈ Ȫ ͺ‡∆ ‘ÀÏ ıª ÍÀ «◊¡≈
√∆ A Õ
‹ÁØ∫ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Íº‡∆ Á∂ È◊apple ’ØÒØ∫ ÿ∂ ª ¿∞È∑ª «‹Ó∆∫Ú≈appleª ˘ ‘Ò Ú≈‘πøÁ∂
Á∂«÷¡≈ Â∂ ’∞fi √Óª ÷∂ª «Ú⁄ ·«‘apple ◊¬∂Õ ¿∞È∑ª ÷∂ª Á≈ Ó≈Ò’ ◊πapple» ‹∆ ’ØÒ ¡≈«¬¡≈ Â∂
◊πapple» ‹∆ È≈Ò Ï⁄È «ÏÒ≈√ ’appleÈ Òº◊≈Õ ◊ºÒ Ï≈ ’apple«Á¡ª ◊πapple» ‹∆ È∂ Íπ«¤¡≈ «’ ÷∂Â∆ ‹Ø
’appleÚ≈Á∂ ‘Ø Â∂ ’appleÁ∂ ‘Ø «¬√ Á≈ ’∆ ÎÒ ‘ØÚ∂◊≈Õ Âª ¿∞‘ ‘¿∞ÓÀ Á∆ Ò«‘apple «Ú⁄ ¡≈ ’∂ ’«‘‰
Òº◊≈ «’ «¬√ È≈Ò Â∞‘≈‚∂ Úapple◊∂ √≈˪ √øª ˘ apple؇∆ ÷π¡≈Á∂ ‘ª, ‡ºÏapple Í≈ÒÁ∂ ‘ª √≈’ª
√ÈÏøË∆¡ª È≈Ò ÚappleÂÁ∂ ‘ªÕ «¬√ Âapple∑ª «¬‘ «’apple√≈È∆ ‘πøÁ∆ ‘ÀÕ √≈‚∂ ‹∆ÚÈ «ÈappleÏ≈‘ Á≈ Óπº÷
√≈ËÈ ‘ÀÕ ◊πapple» √≈«‘Ï È∂ «‹Ó∆ÙÁ≈apple Á≈ ¿∞µÂapple «Ë¡≈È È≈Ò √π‰ ’∂ «’‘≈, ¡≈ÂÓ≈ Á∂ ¿∞Ë≈apple
Ò¬∆ ’∆ ’appleÁ∂ ‘Ø? ¿∞‘ ‘Øapple Âapple∑ª Á∆ «’apple√≈È∆ ‘À «‹√ È≈Ò ¡≈ÂÓ≈ ÍÃÎπÒ ‘πøÁ∆ ‘ÀÕ Âª
«’apple√≈Ȫ «’‘≈ ‹∆ √≈˘ ¿∞‘ Ú∆ «’apple√≈È∆ Áº√Ø Âª ◊πapple» ‹∆ È∂ «¬‘ ÙÏÁ Í«Û¡≈ B :-
«¬‘π ÂÈ∞ ËappleÂ∆ Ï∆‹π ’appleÓ≈ ’appleØ √«ÒÒ ¡≈Ó≈¿∞ √≈«appleø◊ Í≈‰∆Õ
ÓÈ∞ «’apple√≈‰∞ ‘«apple «appleÁÀ ‹øÓ≈«¬ ÒÀ «¬¿∞ Í≈Ú«√ ÍÁπ «ÈappleÏ≈‰∆Õ
’≈‘∂ ◊appleÏ«√ Ó»Û∂ Ó≈«¬¡≈Õ
«ÍÂ≈ √πÂØ √◊ ’≈ÒÂz Ó≈Â≈ Â∂appleØ ‘Ø«¬ È ¡≥«Â √÷≈«¬¡≈Õ
«Ï÷∂ «Ï’≈apple Áπ√‡ «’apple÷≈ ’apple∂ «¬È «‹ ¡≈ÂÓÀ ‘Ø«¬ «Ë¡≈¬∆Õ
‹Â∞ ÂÍπ √ø‹Óπ ‘Ø«‘ ‹Ï apple≈‘À ’Ó´ «Ï◊√À ÓËπ ¡≈√ÃÓ≈¬∆
Ï∆√ √ÍÂ≈‘appleØ Ï≈√appleØ √ø◊ÑÀ Â∆È ÷∂Û≈ «È ’≈´ √≈appleÀ
Á√ ¡·≈apple ÓÀ ¡ÍappleøÍappleØ ⁄∆ÈÀ ’‘À È≈È’∞ «¬Ú ¬∂’ Â≈appleÀÕ
[«√apple∆ apple≈◊ Ó‘Ò≈ 1 (23)]
ª ¿∞È∑ª «˜Ó∆Á≈appleª È∂ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ˘ ÈÓ√’≈apple ’∆Â≈ Â∂ ⁄appleÈ∆ Òº◊∂Õ ◊πapple» √≈«‘Ï
A. Ancient Geography of India, Alexander Cunningham, ¬∂ÈÙÀ∫‡ «‹¿∞◊apple≈¯∆ ¡≈¯ «¬ø‚∆¡≈,
¡Ò◊‹ª‚apple ’«ÈßÿÓ, Ú≈apple≈È√∆, AIFC, Í≥È≈ AG@A ¡ÏπÒ¯˜Ò «¬√ ˘ ‹Ø‘apple Á≈ Ú√≈«¬¡≈ È◊apple «Ò÷Á≈ ‘ÀÕ
‹Ø‘apple ‘Ó≈Ô±ø Á≈ «ÚÙ∂Ù ¡«Ë’≈apple∆ √∆Õ ‘Ø √’Á≈ ‘À «’ ‘Ó≈Ô±ø Á∂ Ú∂Ò∂ ‹Ø‘apple Á∆ ‹≈◊∆apple «Ú⁄ ‘ØÚ∂ Â∂ ¿π√ È∂ «¬Ê∂
÷»‘ ÒÚ≈¬∂ ‘؉Õ
B. Ú∂÷Ø ‹ÈÓ √≈÷∆ ◊πapple» È≈È’ «Ó‘appleÏ≈È, «‘√≈ Á»‹≈ Í≥È≈ AHB-HC (¡≥Â’≈ ABH)

iBw;kyh gozgok 100
ͺ‡∆ ÂØ∫ ¡º◊∂ ͺ¤Ó ÚºÒ ‡πapple ͬ∂Õ
ÂÒÚø‚∆ ÓπÛÈ≈
ͺ‡∆ ÂØ∫ ◊πapple» √≈«‘Ï Â∂ ÿ«Úø‚∆ È◊appleª «Ú⁄ ‘πøÁ∂ ‘ج∂ ÂÒÚø‚∆ Íπµ‹∂Õ ÷≈ÒÛ≈ Â∂ «¬√
’ØÒ Á∂ ’∞ Ó∆Ò Â∂ ÿ«Úø‚∆ «Ú⁄ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ ÍË≈appleÈ Á∆ Ô≈Á «Ú⁄ ◊πappleÁÚ≈apple∂ ω∂
‘È A Õ
Ï≈appleª √≈Òª Á≈ ÌzÓ‰ ’apple ’∂ Â∂ È≈Ó Ï≈‰∆ «√ÓappleÈ Á≈ ¿∞ÍÁ∂Ù Á∂ ’∂ ◊πapple» ‹∆
ÂÒÚø‚∆ Á∂ Ï≈‘apple ¡≈ ÏÀ·∂ B Õ ÓappleÁ≈È≈ ‘π‰ Â’ ◊πapple» ‹∆ Á∂ È≈Ò ‘∆ «ÎappleÁ≈ «apple‘≈ √∆Õ ¿∞√ Á∂
ÓÈ «Ú⁄ Ï‘π ⁄≈¡ √∆ «’ «’√∂ Âapple∑ª «appleÙÂ∂Á≈appleª ˘ «ÓÒ∂Õ √Ø ‹ÁØ∫ ◊πapple» ‹∆ ÂÒÚø‚∆ Í‘πø⁄∂ ª
¡≈«◊¡≈ ÒÀ ’∂ ¿∞‘ ÿapple ˘ ⁄«Ò¡≈ «◊¡≈Õ √≈apple∂ «Í≥‚ «Ú⁄ ËπøÓ ÍÀ ◊¬∆ «’ ÓappleÁ≈È≈ ‚±Ó ‹Ø
È≈È’ È≈Ò «ÎappleÁ≈ √∆ ÓπÛ ÿapple ¡≈«¬¡≈ ‘ÀÕ ÓappleÁ≈È≈ ¡≈͉∂ ÿappleØ∫ ‘Ø ’∂ ◊πapple» ‹∆ Á∆ Ó≈Â≈ ˘
«Ó«Ò¡≈Õ Ó≈Â≈ ‹∆ È∂ Íπ«¤¡≈ «’ È≈È’ «’Ê∂ ‘À ª ÓappleÁ≈È∂ È∂ ¿∞µÂapple ’ج∆ È≈ «ÁºÂ≈,
«’«’ ◊πapple» ‹∆ È∂ «’‘≈ √∆ «’ ¿∞È∑ª Ï≈apple∂ «’√∂ ˘ È‘∆∫ Áº√‰≈ C Õ Íapple ÓappleÁ≈È∂ Á∂ ¤∂Â∆ Î∂apple
Ú≈Í√ ‹≈‰ Â∂ Ï≈Ï≈ ‹∆ Á∆ Ó≈Â≈ √Ófi· ◊¬∆, √Ø ¿∞‘ ÓappleÁ≈È∂ Á∂ «Í¤∂ «Í¤∂ ‡πappleÁ∆ ◊πapple»
È≈È’ ’ØÒ Íπ‹ ◊¬∆Õ Ï≈appleª √≈Òª «Í¤Ø∫ ÍπºÂapple ˘ «ÓÒ ’∂ Ó≈Â≈ Á≈ ÚÀapple≈◊ ¤∞‡ «◊¡≈Õ ◊πapple»
‹∆ ¿∞· ’∂ Ó≈Â≈ Á∂ ⁄appleÈ∆ Òº◊∂Õ Ó≈Â≈ «’‘≈, ““‘¿∞ Ú≈apple∆, ‘¿∞ Ú≈apple∆ Ï∂‡≈, ‘¿∞ Â∞Ëπ «Ú‡‘π
Ú≈apple∆, Â∂apple∂ È≈¿∞ «Ú‡‘π Ú≈apple∆, Â∂apple∂ ÁappleÙÈ «Ú‡‘π Ú≈apple∆, «‹Ê∂ ±ø «ÎappleÁ≈ ‘À «Â√ Ê≈¿∞ «Ú‡‘π
‘¿π Ú≈apple∆, Â∞Ë «È‘≈Ò ’∆Â∆ ÓÀ˘ ¡≈͉≈ Ó»ø‘ «Ú÷≈«Ò˙””Õ D ◊πapple» √≈«‘Ï Á∂ «ÍÂ≈ ‹∆ Ú∆
¿∞ÂØ∫ Íπ‹ ◊¬∂Õ Ó≈Â≈ «ÍÂ≈ ÁØ‘ª È∂ Ï‘π ‹Øapple Ò≈«¬¡≈ «’ ◊πapple» ‹∆ ÿapple ⁄Ò‰ Íapple ◊πapple» ‹∆ ÿapple
‹≈‰≈ È≈ Ó≥È∂Õ ’∞fi √Óª ◊πapple» ‹∆ ÂÒÚø‚∆ Á∂ ’ØÒ apple«‘ ’∂ Î∂apple Ì≈¬∆ ÓappleÁ≈È∂ ˘ È≈Ò ÒÀ ’∂ ‡πapple
ͬ∂Õ
ÁπÈ∆ ⁄øÁ Á≈ «È√Â≈apple≈
ÂÒÚø‚∆ ÂØ∫ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Â∂ Ì≈¬∆ ÓappleÁ≈È≈ Ò≈‘Ωapple ¡≈¬∂ Â∂ ÈÚ∆È ÏÁ≈Ó∆
A. Ú∂÷Ø ◊πappleÂ∆appleÊ √ø◊Ñ, Â≈apple≈ «√øÿ «ÈappleØÂÓ ◊πappleÁÚ≈apple≈ DC ¡Â∂ DD
B. ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ Ï≈apple≈ √≈Òª «Í¤Ø∫ ÂÒÚø‚∆ ¡≈¿∞‰≈ «Ò«÷¡≈ ‘ÀÕ Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ
Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ ¡≥«’ ‘À «’ ◊πapple» ‹∆ È∂ Ó≈Â≈ «ÍÂ≈ ˘ «’‘≈, ““Áπ«¬√ «ÁÙ≈ Á∆ ¿∞Á≈√∆ ’apple ¡≈¬∂ ‘ª
ÁØ ’∆ apple«‘øÁ∆ ‘ÀÕ”” ÁØ «ÁÙ≈ Á∆ ¿∞Á≈√∆ Á≈ Ì≈Ú Í»appleÏ Â∂ Áº÷‰ Á∆ ¿∞Á≈√∆ ‘ÀÕ «Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄
Áº÷‰ Í»appleÏ Á∆ ¿∞Á≈√∆ «¬’º·∆ ¡≥«’ ’∆Â∆ ‘À √Ø «¬√ Âapple∑ª ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Ï≈appleª √≈Ò «Í¤Ø∫ ÂÒÚ‚∆ ¡≈¬∂Õ
C. ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ Â∂ Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «¬‘ Ú≈appleÂ≈ «¬√ Âapple∑ª «Ò÷∆ ‘ÀÕ Ï≈Ò∂
Â∂ «Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «¬√ √≈÷∆ Á≈ ’ÊÈ È‘∆∫ ‘ÀÕ Íapple Í«‘Ò∆ Ó∆ ¿∞Á≈√∆ «Í¤Ø∫ ÂÒÚø‚∆ ¡≈¿∞‰≈
Â∂ ÓappleÁ≈È∂ Á∂ ÿapple ‹≈‰≈ «¬’ ’∞Áapple∆ Â∂ √πÌ≈Ú’ ◊ºÒ ‹≈ÍÁ∆ ‘ÀÕ
D. «¬‘ Ó≈Â≈ Á≈ ÚÀapple≈◊ Á≈ ¡ÁπÂ∆ «ÁzÙ ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄Ø∫ ‘ÀÕ

iBw;kyh gozgok 101
Ï≈ˆ ’ÒØ Ù«‘apple ÂØ∫ Ï≈‘apple ‘∆ ÏÀ· ◊¬∂ A Õ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï √Ó∂∫ ÁπÈ∆ ⁄øÁ È≈Ó Á≈ «¬’
’appleØÛ∆ apple«‘øÁ≈ √∆Õ Óπ√ÒÓ≈Ȫ Á∂ apple≈‹ √Ó∂∫ ’appleØÛ∆ ÍÁÚ∆ «¬’ √≈Ò Á∂ ¡¯√apple ˘ ’«‘øÁ∂ √È
‹Ø √apple’≈apple∆ ı˜≈È∂ Ú≈√Â∂ ’appleØÛ Á≈Ó «¬’º·∂ ’appleÁ≈ ‘ØÚ∂ B Õ «¬’ Á≈Ó Á≈ ÓπÒ appleπÍÀ ÂØ∫ Ï‘π ÿº‡
‘πøÁ≈ √∆Õ √Ø ÁπÈ∆ ⁄øÁ ’appleØÛ∆ Ò≈‘Ωapple Á∂ ¡≈Ò∂ Áπ¡≈Ò∂ Á∂ «¬Ò≈’∂ Á≈ «¬’ Âapple∑ª Á≈ Ó≈Ò∆
¡¯√apple √∆Õ «¬‘ ‹≈ Á≈ ÷Âapple∆ Â∂ Ò≈‘Ωapple Á∂ ⁄‘πº‡≈ Ï≈˜≈apple ‹Ú≈‘apple ÓÒ «Ú⁄ apple«‘øÁ≈ √∆Õ
’«‘øÁ∂ ‘È ‹Ú≈‘apple ÓºÒ Ú∆ «¬√ Á∂ Úº‚∂ Ú‚∂«apple¡ª «Ú⁄Ø∫ ‘∆ √∆ «‹√ Á∂ Ȫ Â∂ «¬√ Ï≈˜≈apple Á≈
Ȫ «Í¡≈ √∆ ¡Â∂ ‘π‰ Â’ ¿∞√ Ï≈˜≈apple Á≈ Ȫ ¿∞‘ ‘∆ ⁄«Ò¡≈ ¡≈ «apple‘≈ ‘À Â∂ ¿∞Ê∂ ◊πapple»
√≈«‘Ï Á∆ Ô≈Á «Ú⁄ ◊πappleÁÚ≈apple≈ ‘À C Õ
Íπapple≈‰∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ ¡Ó∆apple ÒØ’ ’¬∆ Ú≈apple∆ ¡≈͉∂ Ï≈‘appleÒ∂ Áapple≈Ú≈‹∂ È≈Ò √πøÁapple,
’ÍÛ∂ Á∆¡ª ÒÛª ÏøÈ∑ «Á¡≈ ’appleÁ∂ √ÈÕ «¬’ ÒÛ «¬’ Òº÷ Á∆ √»⁄’ ‘πøÁ∆ √∆Õ «¬√ Âapple∑ª
’«‘øÁ∂ ‘È ÁπÈ∆ ⁄øÁ Á∂ ÁappleÚ≈˜∂ È≈Ò √ ÒÛª ϺË∆¡ª √È «‹√Á≈ Ì≈Ú «¬‘ √∆ «’ ÁπÈ∆
⁄øÁ √ Ò÷ Á≈ Ó≈Ò’ √∆ D Â∂ «¬√ ËÈ ÁΩÒ Á≈ ¿∞√ ˘ Ó≈È Ú∆ Ï‘π √∆ Õ «¬’ Ú≈apple∆
Ù«‘apple ÚºÒ ¡≈Á≈ ÁπÈ∆ ⁄øÁ ◊πapple» ‹∆ ˘ «Ó«Ò¡≈Õ ◊πapple» ‹∆ Á∂ «¬Ò≈‘∆ ÙÏÁ È∂ ¿∞√ ˘ «÷⁄
«Ò¡≈Õ ◊ºÒ Ï≈ ’appleÈ È≈Ò ◊πapple» ‹∆ ˘ ÁπÈ∆ ⁄øÁ «Ú⁄ Ó≈«¬¡≈ Á∂ ‘ø’≈apple Á∆ ÏØ ¡≈¬∆Õ ◊πapple»
‹∆ È∂ ÁπÈ∆ ⁄øÁ ˘ «’‘≈ «’ √≈‚∆ «¬’ √»¬∆ ÒÀ ‹≈ Â∂ ÓappleÈ «Í¤Ø∫ ¡√∆∫ ÂÀÊØ∫ ÒÀ ÒÚª◊∂Õ ¿∞‘
√»¬∆ ÿapple ÒÀ «◊¡≈ Â∂ ‹≈ ’∂ ¡≈͉∆ ÿapple Ú≈Ò∆ ˘ «ÁºÂ∆ Â∂ È≈Ò ‘∆ ◊πapple» ‹∆ Á∆ ◊ºÒ Á√
«ÁºÂ∆Õ ÁπÈ∆ ⁄øÁ ˘ ¿∞√ Á∆ «¬√Âapple∆ È∂ √Ófi≈«¬¡≈ «’ ÓØ«¬¡ª ’ج∆ ⁄∆˜ È≈Ò È‘∆∫ ‹≈
√’Á∆ ª ¿∞‘ Ú≈Í√ ¡≈«¬¡≈ Â∂ ¡≈ ’∂ √»¬∆ ¿∞√ Ú≈Í√ ’∆Â∆ Â∂ «’‘≈ «¬‘ ÓappleÈ Ò«◊¡ª
ÓÀ∫ È≈Ò È‘∆∫ «Ò‹≈ √’Á≈Õ ◊πapple» ‹∆ È∂ ¿∞µÂapple «Ú⁄ «’‘≈ «’ «¬‘ ËÈ ÁΩÒ∆ ±ø ‹Ø «¬’º·∆
’appleÁ≈ ‘À «¬‘ «’∂Ú∫ È≈Ò ÒÀ ’∂ ‹≈Ú∂∫◊≈Õ ◊πapple» ‹∆ È∂ ¿∞ÍÁ∂Ù «ÁºÂ≈ «’ È≈Ó Â∂ «√ÓappleÈ,
¿∞Í’≈apple Â∂ È∂’È≈Ó∆ ‘∆ È≈Ò ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ ÁπÈ∆ ⁄øÁ ◊πapple» ‹∆ Á∂ ¿∞ÍÁ∂Ù ÂØ∫ ÍÃÌ≈«Ú ‘Ø«¬≈ Â∂
⁄appleÈ≈ Â∂ Ӻʪ ‡∂«’¡≈Õ
«¬’ «ÁÈ ÁπÈ∆ ⁄øÁ È∂ ¡≈͉∂ «ÍÂ≈ Á∂ Ùapple≈Ë Â∂ ◊πapple» ‹∆ ˘ ÿapple √º«Á¡≈Õ ◊πapple» ‹∆
ÿapple ◊¬∂Õ ◊apple» ‹∆ È∂ ÁπÈ∆ ⁄øÁ ˘ «¬‘ √Ófi≈«¬¡≈ «’ «‹Á∂ Óª «Í¿∞ Á∆ √∂Ú≈ ’appleÈ∆
⁄≈‘∆Á∆ ‘ÀÕ ¡≈͉∆ ¡≈ÂÓ’ Ù’Â∆ È≈Ò ÁπÈ∆ ⁄øÁ ˘ Ô’∆È Áπ¡≈ «ÁºÂ≈ «’ Ì≈Ú∂∫ ¿∞‘
«’øÈ∂ Íø‚ª ˘ apple؇∆ ÷π¡≈¬∂Õ ¿∞√ Á∂ «ÍÂ≈ Á∆ ¡≈ÂÓ≈ Ìπº÷∆ ‘À E Õ ÁπÈ∆ ⁄øÁ ◊πapple» ‹∆ Á∂ ÍÀapple∆∫
A. ÁπÈ∆ ⁄øÁ «È√Â≈apple≈, ÷≈Ò√≈ ¡À’‡ √Ø√≈«¬‡∆, ¡≥«ÓÃÂ√apple, ‡appleÀ’‡ ÈÚøÏapple, AIBH
B. Agrarian System of Moslem India, Óπ√«ÒÓ «¬ø‚∆¡≈, Ó»appleÒÀ∫‚ Í≥È≈Õ
C. «appleÍÁπÓÈ ÍÃ’≈Ù, Ì≈◊ Í«‘Ò≈, AIAI ◊πappleÁÚ≈apple≈ ÈßÏapple B@
D. ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ ÈßÏapple CG Á∂ ¡Ë≈apple Â∂ ‘ÀÕ «¬‘ √≈÷∆ «’√ ‘Øapple ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ È‘∆∫
‘ÀÕ Ó«‘Ó≈ ÍÃ’≈Ù √apple»Í Á≈√ ̺Ò≈ «Ú⁄ ÁπÈ∆ ⁄øÁ ˘ «√¡≈Ғ؇ Á≈ «Ò«÷¡≈ ‘ÀÕ ‹Ø ·∆’ È‘∆∫Õ
E≤ ÚÒ≈«¬Ò Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ ◊πapple» ‹∆ Á≈ ¿∞√ Á∂ «ÍÂ≈ ˘ Ï«ÿ¡≈Û Â∂ apple»Í «Ú÷≈¿∞‰ Â∂ ¿∞√
˘ ÌØ‹È ¤’≈¿∞‰≈ «Ò«÷¡≈ ‘ÀÕ «¬√ Á≈ Ì≈Ú ’∂ÚÒ «¬ÂÈ≈ ‘∆ ‘À «’ ◊πapple» ‹∆ È∂ ÁπÈ∆ ⁄øÁ ˘ «¬‘ «Ú÷≈ «ÁºÂ≈
«’ ¿∞√ Á∂ «ÍÂ≈ Á∆ ¡≈ÂÓ Ìπº÷∆ ‘À Ì≈Ú∂∫ ¿π‘ «’øÈ∂ Ùapple≈Ë ’apple∂, ¿∞√ Á∂ «ÍÂ≈ ˘ ’ج∆ Ò≈Ì È‘∆∫ ‘ÀÕ

iBw;kyh gozgok 102
«Í¡≈ Â∂ «√º÷ Ï«‰¡≈ A Õ
‹Ú≈Ò≈ ‹∆ ‹≈‰≈
Ò≈‘Ωapple ÂØ∫ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ÚÀappleØÚ≈Ò, ÓΩ‹»Á≈ «˜Ò≈ ¡≥«ÓÃÂ√apple ¡≈ ◊¬∂, Â∂ «‹ºÊÀ
¡‹ ’Ò ◊Ø«¬øÁÚ≈Ò Á≈ ͺÂÒ ‘À, ÿÁ∂ ‘ج∂ ÓΩ‹»Á≈ «˜Ò≈ ‹Ëapple Â∂ ‘π«Ù¡≈appleÍπapple «Ú⁄Ø∫ ÿ∂
Â∂ ¿∞µÂapple-ͺ¤Ó ÚºÒ ‹ªÁ∂ ‘ج∂ √´‹ ÿ ’∂ appleØÍÛ Á∆¡ª Í‘≈Û∆¡ª «Ú⁄ Íπ‹ ◊¬∂Õ
√´‹ ÿ ’∂ √´‹ Á∂ Í»appleÏ∆ ’ø„∂ Â∂ ‹ø◊Ò «Ú⁄ ÏÀ· ◊¬∂Õ «¬‘ ¡√Ê≈È ’«‘¨apple Á∆
Í‘≈Û∆ «apple¡≈√ «Ú⁄ √∆ «‹√ ˘ ¡º‹ ’Ò «ÏÒ≈√Íπapple ’«‘øÁ∂ ‘ÈÕ ’«‘¨apple Á∂ apple≈‹Í»Â apple≈‹∂
Á∆ ¿∞√ √Ó∂∫ apple≈‹Ë≈È∆ ÈÀ‰≈Á∂Ú∆ Á∂ «‡ºÒ∂ Â∂ ’؇ ’«‘¨apple «¬’ «’Ò≈ √∆ B Õ ÈÀÈ≈ Á∂Ú∆ Á≈
«‡Ò≈ ¿∞√ ¡√Ê≈È ÂØ∫ «‹Ê∂ ◊πapple» √≈«‘Ï ÏÀ·∂ √È È∂Û∂ ‘∆ √∆Õ «¬‘ ¡√Ê≈È appleØÍÛ ÂØ∫ ⁄ΩÁª
Ó∆Ò ¿∞µÂapple Â∂ ÓΩ‹»Á≈ ¡ÈßÁÍπapple √≈«‘Ï ÂØ∫ ¤∂ Ó∆Ò Áº÷‰ «Ú⁄ ‘ÀÕ
√Ã∆ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ √Ó∂∫ √´‹ Á∂ «¬√ √π‘≈Ú‰∂ ’ø„∂ Â∂ «¬’ Óπ√ÒÓ≈È
¯’∆apple Ïπº„‰Ù≈‘ apple«‘øÁ∂ √ÈÕ «¬√ Á∂ ’∞fi Ï’apple∆¡ª apple÷∆¡ª √ÈÕ ¿∞‘ ◊πapple» È≈È’ Á∂ «¬Ò≈‘∆
ÙÏÁ Á∆¡ª ËπȪ √∞‰ ’∂ «÷º«⁄¡≈ «◊¡≈ Â∂ ◊πapple» ‹∆ ˘ ¡≈͉∆ ’∞‡∆¡≈ «Ú⁄ ÒÀ «◊¡≈ ◊πapple»
‹∆ ’∞fi √Óª «¬√ ’ØÒ ·«‘apple∂ Â∂ Ïπº„‰ Ù≈‘ È∂ Ï’apple∆¡ª Á≈ ÁπË ◊πapple» ‹∆ ˘ Â∂ Ì≈¬∆ ÓappleÁ≈È∂
˘ «Í¡≈«¬¡≈ C Õ
«‹√ ¡√Ê≈È Â∂ ◊πapple» √≈«‘Ï ÏÀ·∂ √È ¿∞Ê∂ ◊πapple» ‘apple◊Ø«ÏøÁ √≈«‘Ï È∂ ’∆appleÂÍπapple Ȫ Á≈
È◊apple ¡≈Ï≈Á∆ ’∆Â≈ D Õ √≈¬∆∫ Ïπº„‰ Ù≈‘ Á≈ Â’∆¡≈ ÓΩ‹»Á≈ ’∆appleÂÍπapple Á∂ Áº÷‰ ÚºÒ ¡ºË
Ó∆Ò Â∂ ‘À Â∂ «¬‘ Ï≈Ï≈ ◊πapple«ÁºÂ≈ ‹∆ Á∂ ÁappleÏ≈apple Á∂ ’ØÒ ‘ÀÕ Â’∆¬∂ ¡≥Áapple Ïπº„‰ Ù≈‘ Á∆ ’Ïapple
‘ÀÕ «‹Ê∂ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï È∂ ÏÀ· ’∂ Ïπº„‰ Ù≈‘ È≈Ò Ï⁄È «ÏÒ≈√ ’∆Â≈ √∆, ¿∞√ ¡√Ê≈È
Â∂ ◊πappleÁÚ≈apple≈ “⁄appleÈ ’ÚÒ” Ï«‰¡≈ ‘ÀÕ
’∆appleÂÍπapple ÂØ∫ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Â∂ Ì≈¬∆ ÓappleÁ≈È≈ Í»appleÏ ÚºÒ √π’∂ «Ú⁄Ø∫ ÿ ’∂
¿∞√ ʪ Â∂ Íπ‹ ◊¬∂ «‹Ê∂ ¡º‹ ’Ò Ó≥‚∆ Á≈ È◊apple ¡≈Ï≈Á ‘ÀÕ Ó≥‚∆ Á≈ Ù≈Ï«Á’ ¡appleÊ ÚÍ≈apple
A. Ú∂÷Ø ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ ÈßÏapple CD
B. Punjab Hill States, J. Hucthson Í≥‹≈Ï «‘Ò √‡∂‡√ ‘⁄∆√È, «‹ÒÁ Á»‹∆ Í≥È≈ DID
C. Ì≈Ú∂∫ «¬√ Ú≈appleÂ≈ Á≈ ’ÊÈ «’√∂ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ È‘∆∫ Íapple √Ê≈È’ appleÚ≈«¬Â ¡È∞√≈apple «¬‘ ·∆’
‹≈ÍÁ∆ ‘ÀÕ
D. «¬Ê √Ê≈Ò’ appleÚ≈«¬Â ¡È∞√≈apple ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï È∂ «¬Ê∂ Â∂appleª «ÁÈ ’∆appleÂÈ ’∆Â≈ √∆ «‹√ ’apple’∂
◊πapple» ‘apple◊Ø«ÏøÁ √≈«‘Ï È∂ «¬√ Á≈ Ȫ ’∆appleÂÈÍπapple apple«÷¡≈ ‹Ø ’∞fi √Ó∂∫ «Í¤Ø∫ «ÚappleÛ ’∂ ’∆appleÂÍπapple ‘Ø «◊¡≈Õ

iBw;kyh gozgok 103
’appleÈ≈ Á∆ ʪ ‘ÀÕ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï √Ó∂∫ «¬Ê∂ Ò∂‘, Ô≈apple’øÁ, ’ª◊Û≈ ¡≈«Á ÂØ∫ apple√Â∂ ¡≈ ’∂
«ÓÒÁ∂ √È Â∂ «¬√∂ Âapple∑ª ‘π«Ù¡≈appleÍπapple, «ÏÒ≈√Íπapple Â∂ √∞’∂ ÂØ∫ ÚÍ≈apple∆ «¬Ê∂ ¡≈ ’∂ ÚÍ≈apple ’appleÁ∂
√ÈÕ ’∂∫Áapple∆ ÚÍ≈apple’ ¡√Ê≈È ‘؉ ’apple’∂ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ Ú∂Ò∂ ‘∆ AE@@ ¬∆√Ú∆ «Ú⁄
«¬√ ¡√Ê≈È Á≈ Ȫ Ó≥‚∆ ÍÀ «◊¡≈ √∆Õ Ó≥‚∆ ÂØ∫ Á√ Ó∆Ò Íº¤Ó ÚºÒ «√’øÁapple Ë≈apple Á∂ «‘’
’∞ø‚ Á≈ Ȫ appleÚ≈Ò√apple ‘ÀÕ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Â∂ ÓappleÁ≈È≈ Ó≥‚∆ appleÚ≈Ò√apple ÂØ∫ ‘πøÁ∂ ‘ج∂ Ó≥‚∆ ÂØ∫
¿∞µÂapple-ͺ¤Ó ÚºÒ ⁄ÒÁ∂ ‹Ú≈Ò≈ ‹∆ Íπ‹ ◊¬∂A Õ ¡‹’Ò ‹Ú≈Ò≈ ‹∆ ’ª◊Û∂ «˜Ò∂ Á∆
‘∆√∆Ò ◊ØÍ∆Íπapple «Ú⁄ ⁄‘ÀÕ ‹Ú≈Ò≈ ‹∆ «Ï¡≈√ Ú≈Á∆ Á∂ ¿∞µÂapple «‘º√∂ «Ú⁄ ¿∞√ apple√Â∂ Â∂ √∆
‹Ø Áº÷‰ ÂØ∫ ’ª◊Û∂ ˘ ‹ªÁ≈ √∆Õ ÈËΩ‰ ÂØ∫ ‹Ú≈Ò≈ Óπ÷∆ ÊØÛ∆ Á»apple ¿∞µÂapple «Ú⁄ ⁄‘ÀÕ ‹Ú≈Ò≈
‹∆ Á∂ Ó≥Áapple «Ú⁄ «’√∂ Ó»appleÂ∆ Á∆ Í»‹≈ È‘∆∫ ‘πøÁ∆Õ «¬Ê∂ Í‘≈Û Á∆ ⁄؇∆ «Ú⁄ «¬’ Ò≈‡
«È’ÒÁ∆∆ ‘À «‹√ Á∆ Í»‹≈ ‘πøÁ∆ √∆Õ «¬√ Ò≈‡∂ Ï≈apple∂ ’¬∆ «Ó«Ê¡≈√’ ’‘≈‰∆¡ª Íapple«√ºË
√ÈÕ Ó‘≈apple≈‹≈ apple‰‹∆ «√øÿ Á∂ √ÍπºÂapple Ó‘≈apple≈‹≈ ÷Û’ «√øÿ È∂ ⁄ªÁ∆ Á∂ ÁappleÚ≈‹∂ Ó≥Áapple ˘
ÍÃÁ≈È ’∆Â∂ √ÈÕ
◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Â∂ Ì≈¬∆ ÓappleÁ≈È≈ ‹Ú≈Ò≈ ‹∆ ¡≈¬∂Õ ’∞fi √Óª «¬Ê∂ apple«‘ ’∂ Î∂apple
Í»appleÏ ÚÒ ˘ ‡πapple ͬ∂Õ
ÏÀ‹È≈Ê (’∆Û◊apple≈Ó) ‹≈‰≈
◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Â∂ Ì≈¬∆ ÓappleÁ≈Ò≈ ‹Ú≈Ò≈ ‹∆ ÂØ∫ ‘Ø ’∂ ÈËΩ‰ ÂØ∫ ’ª◊Û∂ Ú≈Ò∂
apple≈‘ ÂØ∫ ’ª◊Û∂ Íπ‹ ◊¬∂Õ Óπ√ÒÓ≈È «¬«Â‘≈√’≈apple «¬√ ˘ È◊apple ’؇ B ‹ª Ì∆Ӓ؇ «Ò÷Á∂ ‘ÈÕ
«¬Ê∂ «¬’ Ï‘π Íπapple≈‰≈ Ó≥Áapple ‘ÀÕ ’¬∆¡ª «ÚÁÚ≈Ȫ Á≈ «ı¡≈Ò ‘À «’ «‹√ ËappleÂ∆ Â∂ ’ª◊Û≈
Ú«√¡≈ ‘À ¿∞√ Á∆ Ù’Ò «¬È√≈È∆ ’øÈ Úapple◊∆ ‘À «¬√ Ò¬∆ «¬√ ˘ ’ª◊Û≈ ’«‘øÁ∂ ‘È C Õ
’«‘øÁ∂ ‘È «’ Ó‘≈ Ó≈«¬¡≈ ‹Ø Ó‘≈Á∂Ú Á∆ «¬√Âapple∆ √∆ √Â∆ ‘ج∆ Â∂ ¿∞√ Á∂ √apple∆apple Á∂ ¡≥’
Ì≈appleÂÚappleÙ Á∂ ¡º‚ ¡º‚ «‘º«√¡≈ Â∂ «‚º◊∂Õ ¿∞√ Á∂ ’øÈ Â∂ «√apple ¿∞Ê∂ «‚«◊¡≈ «‹ºÊ∂ ¡º’ ’Ò
’ª◊Û∂ Á≈ Ó≥Áapple ‘ÀÕ «¬√ Ò¬∆ ’ª◊Û∂ Á≈ Ó≥Áapple Ï‘π ͫںÂapple √Ó«fi¡≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ’ª◊Û∂ Á∂
Ó≥Áapple Á∂ È≈Ò «¬’ «’Ò∑≈ ‘πøÁ≈ √∆ «‹√ ˘ A@@I ¬∆√Ú∆ «Ú⁄ Ó«‘Ó»Á È∂ Â∂ ACF@ ¬∆√Ú∆
«Ú⁄ ¯∆appleؘ Â∞◊Ò’ È∂ «‹º«Â¡≈ D Õ √Ã∆ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ √Ó∂∫ ’ª◊Û∂ Á≈ apple≈‹≈ apple≈Ó⁄øÁ
√∆ ‹Ø AEA@ ¬∆√Ú∆ «Ú⁄ Âı Â∂ ÏÀ·≈ E Õ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ’ª◊Û∂ Á∂ Ó≥Áapple ÂØ∫ ‘Ø ’∂ ÍappleÏ
A. ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ ‹Ú≈Ò≈ ‹∆ ‹≈‰ Á≈ ’ÊÈ ’∂ÚÒ ÓÈ∆ «√øÿ Ú≈Ò∆ ‹È √≈÷∆ «Ú⁄ ‘ÀÕ Íapple
’∆Û◊apple≈Ó ‹≈‰ Á≈ ’ÊÈ ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ ‘À ÂØ∫ ’∆Û◊apple≈Ó ‹≈‰ Á∂ apple≈‘ «Ú⁄ ‹Ú≈Ò≈ ‹∆ ‘À
«¬√ Ò¬∆ ◊πapple» ‹∆ Á≈ ‹Ú≈Ò≈ ‹∆ ‹≈‰≈ ·∆’ ‹≈ÍÁ≈ ‘ÀÕ
B. ¡ÒÏapple»È∆ «¬√ ˘ È◊apple ’؇ «Ò÷Á≈ ‘∂Õ
C. Punjab Hills States, J. Hutchison, Í≥‹≈Ï «‘Ò √‡∂‡√, ‘À⁄∆√È, «‹ÒÁ Í«‘Ò∆, Í≥È≈ A@G-
A@H
D. Imperial Gazetteer of India, «¬øÍ∆apple∆¡Ò ◊˜∂‡∆¡apple, «˜ÒÁ AD, Í≥È≈ CHC
E. Punjab Hills States, J. Hutchison, Í≥‹≈Ï «‘Ò √‡∂‡√, ‘À⁄∆√È, «‹ÒÁ Í«‘Ò∆, Í≥È≈ ACG

iBw;kyh gozgok 104
Ú≈Ò∂ Í≈√∂ ‡πapple ͬ∂Õ
’ª◊Û∂ Á∂ Í»appleÏ ÚÒ ’ª◊Û∂ ¡Â∂ ÏÀ‹È≈Ê «Ú⁄’≈apple ËappleÂ∆ ÍËapple∆ √∆ Â∂ Í≈ÒÓÍπapple
Á≈ È◊apple ÿ ’∂ ◊πapple» ‹∆ ÏÀ‹È≈Ê Íπ‹ ◊¬∂ «‹√ ˘ ◊πapple» √≈«‘Ï √Ó∂∫ ’∆Û◊apple≈Ó ’«‘øÁ∂ √ÈÕ
’∆Û◊apple≈Ó ÈÚ∆È ÏÀ‹È≈Ê «‹Ò≈ ’ª◊Û≈ Á≈ Íë√ºË È◊apple ‘À ‹Ø Í≈ÒÓ ÂØ∫ Ô≈appleª
Ó∆Ò Í»appleÏ «Ú⁄ ‘ÀÕ ÏÀ‹È≈Ê «Ú⁄ ÁØ Íë√ºË Ó≥Áapple ‘È «‹È∑ª «Ú⁄ ’∆Û◊apple≈Ó Á∂ apple≈«‹¡ª
Á∆¡ª Ïø√≈ÚÒ∆¡ª «Ò÷∆¡ª «ÓÒÁ∆¡ª ‘È A Õ Ï≈appleÚ∑∆ √Á∆ «Ú⁄ ’∆Û◊apple≈Ó È◊apple Â∂ «¬Ê∂
Ú√Á∆ ’∆Û ’ØÓ Ï‘π Íë√ºË Ó≥È∂ ‹ªÁ∂ √È, «‹Ú∂∫ «’ ⁄øÏ∂ «Ú⁄ «ÓÒ∆¡ª «ÍºÂÒ Á∆¡ª
Â÷Â∆¡ª, («‹Èª Á∆ «ÓÂ∆ A@E@ ¬∆√Ú∆ ‘À) ÂØ∫ ÍÂ≈ Ò◊Á≈ ‘À B Õ Íapple ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï
Ú∂Ò∂ ’∆Û ÒØ’ª Á≈ apple≈‹ ÍÂÈ Â∂ √∆ Â∂ ’∆Û◊apple≈Ó Á≈ apple≈‹≈ ’ª◊Û∂ Á∂ ¡Ë∆È √Ó«fi¡≈
‹ªÁ≈ √∆ «’«’ ’∆Û◊apple≈Ó ÏÀ‹È≈Ê Á≈ Ú÷apple≈ «’Ëapple∂ ’ÊÈ È‘∆∫ ¡≈Á≈Õ ¡≥◊apple∂˜ª Á∂
√Ó∂∫ ÂØ∫ Í«‘Òª ’∆Û◊apple≈Ó Á∂ apple≈«‹¡ª ˘ ’ª◊Û∂ Á∂ apple≈«‹¡ª È≈ÒÒ «Ú¡≈‘ Ù≈Á∆¡ª ’appleÈ
Á∂ ¡«Ë’≈apple ÍÃ≈Í √ÈÕ ’∆Ûª Á∂ ÍÂÈ È≈Ò ’∆Û◊apple≈Ó «Ú⁄ Ï«‰¡≈ «’Ò∑≈ „«‘ «◊¡≈ Â∂
È◊apple Á≈ Ȫ «Í≥‚ «Ú⁄ «¬’ Íπapple≈‰∂ Ó≥Áapple ÏÀ‹È≈Ê («ÙÚ Á≈ Ó≥Áapple) Á∂ Ȫ Â∂ ÏÀ‹È≈Ê ‘Ø
«◊¡≈ C Õ
‹ÁØ∫ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ’∆Û◊apple≈Ó ◊¬∂ ª ¿∞√ √Ó∂∫ Á∂ apple≈‹∂ È∂ «‹√ Á≈ Ȫ
«¬«Â‘≈√ «Ú⁄ È‘∆∫ «ÓÒÁ≈, ◊πapple» ‹∆ ˘ ÿapple √«Á¡≈ Â∂ apple؇∆ ¡≈÷∆ D Õ ◊πapple» ‹∆ ’∞fi √Óª ’∆Û
È◊apple «Ú⁄ apple«‘ ’∂ ¡◊∂ ˘ ‡πapple ͬ∂Õ
’ÀÒ≈Ù (√πÓ∂apple) ÍappleÏ Â∂ ‹≈‰≈
ÏÀ‹È≈Ê (’∆Û◊apple≈Ó) ¿∞√ apple≈‘ Â∂ √∆ ‹Ø ÏÀ‹È≈Ê ÂØ∫ ÁπÒ⁄∆ Áºapple∂ «Ú⁄Ø∫ ÿÁ≈
‘Ø«¬¡≈ ’∞ºÒ» Á∆ apple≈‹Ë≈È∆ È◊apple ˘ ‹ªÁ≈ √∆ E Õ È◊apple ÂØ∫ ◊πapple» √≈«‘Ï Â∂ Ì≈¬∆ ÓappleÁ≈È≈
Ò≈‘ΩÒ∆ ¡Â∂ √«ÍÂ∆ Á∂ «¬Ò≈’∂ «Ú⁄ ⁄Ò∂ ◊¬∂Õ Ò≈‘ΩÒ∆ ¡Â∂ √«ÍÂ∆ Í«‘Òª ÒºÁ≈÷ «Ú⁄
Ù≈ÓÒ √È Íapple ¡≥◊apple∂˜ª È∂ AHDF ¬∆√Ú∆ «Ú⁄ «¬√ «¬Ò≈’∂ ˘ «˜Ò≈ ’ª◊Û≈ «Ú⁄ Ù≈ÓÒ
A. Imperial Gazetteer of India, «¬øÍ∆apple∆¡Ò ◊˜∂‡∆¡apple, «˜ÒÁ F, Í≥È≈ BAF-AG
B. Punjab Hills States, J. Hutchison, Í≥‹≈Ï «‘Ò √‡∂‡√, ‘À⁄∆√È, «‹ÒÁ Í«‘Ò∆, Í≥È≈ A@F
C. ¿∞’ Í≥È≈ ABE,
D. ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ Í≥‹Ú∆ √≈÷∆ ’∆ÛÈ◊apple Á∆ ‘À «‹√ ÂØ∫ ◊πapple» ‹∆ Á≈ ’∆Û◊apple≈Ó ‹ª
’∆ÛÈ◊apple ‹≈‰ «√ºË ‘πøÁ≈ ‘ÀÕ ‹ÈÓ √≈÷∆ Á∂ ’appleÂ≈ È∂ ’∆Û◊apple≈Ó ˘ ’∆Û∆¡ª Á≈ È◊apple ¡≥«’Ó ’apple’∂ ◊πapple» È≈È’
Á∂ ÙÏÁ ““√‘∆ Ï≈‹≈ ⁄apple◊ª ’∞‘∆¡ª ¬∂È≈ ÷Ú≈Ò∂ ÿ≈‘”” È≈Ò ‹ØÛ «ÁºÂ≈ ‘∂Õ Í≈ÒÓÍπapple ÂØ∫ ¿∞µÂapple ÚÒ ‹≈‰ Ú≈Ò∆
√Û’ Â∂ ÏÀ‹È≈Ê ‘ÀÕ «¬√ Âapple∑ª Ì»◊ØÒ’ √«ÊÂ∆ ÂØ∫ Ú∆ ◊πapple» √≈«‘Ï Á≈ ÏÀ‹È≈Ê-’∆Û◊apple≈Ó ‹≈‰≈ ·∆’ ‹≈ÍÁ≈
‘ÀÕ
E. Imperial Gazetteer of India, «¬øÍ∆apple∆¡Ò ◊˜∂‡∆¡apple, «˜ÒÁ AD, Í≥È≈ CHC

iBw;kyh gozgok 105
’apple «Ò¡≈ A Õ √«ÍÂ∆ ’∞¨ Á∂ ¿∞µÂapple Í»appleÏ ÚÒ Â∂ Ò≈‘ΩÒ √«ÍÂ∆ Á∂ ͺ¤Ó ÚºÒ ‘ÀÕ ’∞¨ ÂØ∫
Ò≈‘ØÒ ‹≈‰ Ú≈√Â∂ appleؑª◊ Áºapple∂ ÂØ∫ ‘Ø ’∂ ‹≈‰≈ ÍÀÁ≈ ‘À Íapple √«ÍÂ∆ ‹≈‰ Ú≈√Â∂ appleؑª◊ Á∂
Í»appleÏ ÚºÒ ‘Ó± ¡Â∂ Ù∆◊apple∆ Á«apple¡≈ «Ú⁄Ø∫ ÿ‰≈ ÍÀÁ≈ √∆ B Õ apple‘ت◊ ÂØ∫ BE Ó∆Ò Í»appleÏ ÚÒ
‘√Û± ‹ª ⁄øÁapple-’Ò≈ Áapple≈ ‘À «‹√ «Ú⁄Ø∫ ÿ ’∂ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï √«ÍÂ∆ Á∂ «¬Ò≈’∂ «Ú⁄
Í‘øπ⁄∂Õ ⁄øÁapple ’Ò≈ Áºapple∂ Á∂ ’ØÒ «¬’ ÓÒ≈È≈ «Í≥‚ «Ú⁄ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á≈ È≈ È≈È’
ÂÍ≈ ’apple’∂ Íë√ºË ‘ÀÕ Ì≈Ú∂∫ «¬√ È◊apple «Ú⁄ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∆ «’√∂ √≈÷∆ ‹ª ’ΩÂ’ Á≈
ÍÂ≈ È‘∆∫ Ò◊Á≈ Íapple ◊πapple» √≈«‘Ï Á∂ ¿∞Ê∂ ·«‘appleÈ Á∆ appleÚ≈«¬Â ‘π‰ Â’ Íapple⁄ºÒ ‘À C Õ
√«ÍÂ∆ ‹ª «ÍÂ∆ Á∂ «¬Ò≈’∂ Á≈ ’∞fi «‘º√≈ «ÂϺ È≈Ò Ò◊Á≈ √∆ ¡Â∂ «ÂϺ Ú≈Ò∂
Í≈√∂ Áºapple∂ √È «‹È∑ª Áπ¡apple≈ √Á∆¡ª ÂØ∫ «ÂϺ È≈Ò ÚÍ≈apple ‘πøÁ≈ «apple‘≈ √∆Õ «¬‘ Áapple∂ «ÙÍ’∆
Áºapple∂ Á∂ ¿∞µÂapple ÚºÒ ¡Â∂ √ØÓapple≈apple∆ fi∆Ò Á∂ Í»appleÏ ÚºÒ √ÈÕ «¬È∑ª ˘ √Íappleø◊ ‹ª Íappleø◊ Áºapple∂ «’‘≈
‹≈Á≈ √∆ D Õ «¬È∑ª Áº«apple¡ª «Ú⁄Ø∫ ‘∆ ˜Øapple≈Úapple «√øÿ È∂ ¡ÍÃÀÒ AHDA ¬∆√Ú∆ «Ú⁄ «ÂϺ Â∂
‘ÓÒ≈ ’∆Â≈ √∆ ¡Â∂ ¡≈͉≈ «¬’ ¯Ω‹∆ Á√Â≈ «¬√ Í≈«√ Ì∂«‹¡≈ √∆Õ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï
Â∂ Ì≈¬∆ ÓappleÁ≈È≈ Ú∆ «¬√∂ apple√Â∂ ÂØ∫ ÓΩ‹»Á≈ ⁄»«appleÂ, ⁄ØÓ»appleÂ∆ ¡Â∂ ÊØ«◊ Á∂ ¡√Ê≈Ȫ ÂØ∫
ÿÁ∂ ‘ج∂ Ó≈È√appleØÚapple ¡Â∂ ’ÀÒ≈Ù ÍappleÏ Íπ‹ ◊¬∂Õ ÍÃ≈⁄∆È ’≈Ò ÂØ∫ Ì≈appleÂ∆ Ô≈Âapple» ’ÀÒ≈Ù
ÍappleÏÁ Á∆ Íapple’appleÓ≈ ’appleÁ∂ ¡≈¬∂ ‘ÈÕ «¬È∑ª apple≈‘ª Â∂ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ˘ ’¬∆ «√ºË
Ó≥‚Ò∆¡ª «ÓÒ∆¡ª «‹È∑ª Á≈ ’ÊÈ Ì≈¬∆ ◊πappleÁ≈√ ‹∆ È∂ ’∆Â≈ ‘À :-
““Î∂apple ‹ª ⁄Û∂ √πÓ∂apple Íapple «√Ë Ó≥È∆ «ÁzÙ‡∆ ¡≈¬∆””
“√πÓ∂apple” ¡Â∂ “Ó∂apple»” √Ó≈È≈appleÊ’ ÙÏÁ ‘È «‹Ú∂∫ «’ √«ÍÂ∆ ¡Â∂ «ÍÂ∆ ‹ª √Íappleø◊
¡Â∂ Íappleø◊Õ ⁄∆È∆ Íπ√Â’ª «Ú⁄ Ó∂apple» ˘ «√øÿ «◊ ¡Â∂ Íπapple≈‰ª «Ú⁄ «¬√ ˘ “Ó‘≈ Ó∂apple»”
«Ò«÷¡≈ ‘À E Õ ⁄≈appleÒ√ : ¬∂: Ù«appleø◊, ‹Ø ’¬∆ √≈Ò ¡ÒÓØÛ≈ «˜Ò≈≈ Á∂ «‚͇∆ ’«ÓÙÈapple apple‘∂ F
¡Â∂ √Ú≈Ó∆ Í≈appleÈÚÈßÁ≈ «‹Èª È∂ ’¬∆ √≈Ò «ÂϺ «Ú⁄ apple«‘ ’∂ “¡’À√ÍÒØapple∂ÙÈ‹ «¬È
A. Ladakh, and Western Himalyan Politics, C. L. Dtta, ÒºÁ≈÷ ¡À∫‚ ÚÀ√‡appleÈ «‘Ó≈Ò«¬¡È
Í≈Ò∂«‡’√ Í≥‹≈Ï Ô±È∆Úapple√‡∆ Á≈ ¡‰-¤«Í¡≈ Ê∆√√
2. Punjab North Western Frontier and Kashmir, James Douie, Í≥‹≈Ï, È≈Êapple ÚÀ√‡appleÈ Îappleø‡∆¡apple
¡À∫‚ ’ÙÓ∆apple, ‹∂Ó˜ ‚±¬∆Õ ’À«ÏË, AIAF, Í≥È≈ BCF
C. «Ï¡≈È √appleÁ≈apple √π÷Ò≈Ò «√øÿ, ◊πappleÓπ÷ «ÈÚ≈√ Í«‡¡≈Ò≈Õ ⁄øÁapple ’Ò≈ Áapple≈ ¡Â∂ ÓÒ≈È «Í≥‚ Á∂
‘Ú≈Ò∂ «¬È∑ª Á∂ «Ï¡≈È ÂØ∫ ¡Ë≈apple ‘ÈÕ
D. History of the Punjab Hill States, J. Hutchison, «‘√‡apple∆ ¡≈¯ Á∆ Í≥‹≈Ï «‘Ò √‡∂‡√, ‹∂
‘⁄∆√È, Ò≈‘Ωapple AICC, «‹ÒÁ Á»‹∆, Í≥È≈ AIFF
E. Geography of the Puranas, S. Muzafar Ali, «‹¿∞◊apple≈¯∆ ¡≈¯ Á∆ Íπapple≈È≈˜, ¡À√: Óπ‹Îapple ¡Ò∆,
ÈÚ∆∫ «ÁºÒ∆ AIFF
F. Western Tibet and British Borderland, ÚÀ√‡appleÈ «ÂÏ ¡À∫‚ «Ïë‡Ù ÏØapple‚appleÒÀ∫‚, ⁄≈appleÒ√: ¬∂:
Ù«appleø◊, ‚È, AI@F, Í≥È≈ EA-EB

iBw;kyh gozgok 106
«ÂϺ” Íπ√Â’ «Ò÷∆ ‘À A Ó∂apple» ÍappleÏ ˘ ’ÀÒ≈Ù ÍappleÏ Óø«È¡≈ ‘ÀÕ «¬√∂ Âapple∑ª ‘Øapple √Ì Íº¤Ó∆
«ÚÁÚ≈È Ó∂apple» ˘ ’ÀÒ≈Ù Ó≥ÈÁ∂ ‘ÈÕ √Ø Ì≈¬∆ ◊πappleÁ≈√ Á≈ ’ÊÈ «’ ◊πapple» ‹∆ √πÍ∂apple ◊¬∂ ÂØ∫ Ì≈Ú
’ÀÒ≈Ù ‹≈‰≈ ·∆’ ÍappleÂ∆ ‘πøÁ≈ ‘ÀÕ
◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ˘ ‹∂ Ó≈È√appleØÚapple ¡Â∂ ’ÀÒ≈Ù Á∂ ’ØÒ «√Ë «ÓÒ∂ ¿∞È∑ª ◊πapple» √≈«‘Ï
Â∂ ’¬∆ √Ú≈Ò ’∆Â∂ Â∂ Íπº«¤¡≈ «’ Â∞√∆∫ «’√ Âapple∑ª ¡ÀÈ≈ «Ï÷Û≈ Í‘≈Û∆ apple≈‘ ÿ ’∂ ¡≈¬∂
‘Ø Âª ◊πapple» √≈«‘Ï È∂ «’‘≈ ¡√ª ÍappleÓ≈ÂÓ≈ Á∆ ‡∂’ apple÷∆ ‘À, Â∂ «¬Ê∂ Íπ‹ ◊¬∂ ‘ªÕ «Îapple «√ºËª
Íπº«¤¡≈ «’ Í‘≈Ûª ÂØ∫ ʺÒ∂ «‹‘Û∂ ÒØ’ apple«‘øÁ∂ ‘È ¿∞È∑ª Á≈ ’∆ ‘≈Ò ‘À ª ¡≈Í È∂
ÎπappleÓ≈«¬¡≈ «’ Ì≈apple «Ú⁄ ¡≥Ë ¡≥Ë≈apple Úapple«Â¡≈ ‘À apple≈‹∂ ‹Ø Íapple‹≈ Á∂ apple≈÷∂ √È ¿∞‘ √∆
¡«Â¡≈⁄apple Â∂ ˜πÒÓ ’apple apple‘∂ ‘ÈÕ ÒØ’ª «Ú⁄ Ë≈appleÓ’ Ì≈Ú Âª ‘À Íapple ¡√Ò «◊¡≈È∆ Á∆
ÿ≈‡ ’apple’∂ Í≈÷≥‚ Ï‘πÂ ÚºË «◊¡≈ ‘À ‘≈’Ó «appleÙÚ ÒÀ∫Á∂ ‘È Â∂ √Ì Í≈√∂ Í≈Í ‘∆ Í≈Í ‘ÀÕ
Î∂apple «√ºËª ÁØ √Ú≈Òª Á≈ ¿∞µÂapple Á∂«Á¡ª «√ºËª ˘ ¡≈Í È∂ «’‘≈ «’ «√ºË Â∂ ÍappleϪ «Ú⁄ ´’
’∂ ÏÀ· ◊¬∂ ‘È «¬√ Ò¬∆ √ø√≈apple Á≈ ’«Ò¡≈È ’appleÈ Ú≈«Ò¡ª Á∆ ÿ≈‡ ‘À B Õ «√ºËª È∂ ◊πapple»
È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ √ø÷∂Í Â∂ √ÍÙ‡ «√˪ Á∆ ÍÃ√ø√≈ ’∆Â∆Õ
Ó≈È√appleØÚapple Á∂ ’ø„∂ Â∂ «ÂºÏÂ∆¡ª Á∂ ⁄≈apple Ó≥Áapple ‘È «¬È∑ª ÁØ‘ª Ó≥Áappleª «Ú⁄ ‘ØappleȪ
Ó»appleÂ∆¡ª Á∂ È≈Ò ◊πapple» È≈È’ Á∂Ú ‹∆ Á∆ Ó»appleÂ∆ ¡√Ê≈Í ‘À ¡Â∂ ¿∞√ Á∆ Í»‹≈ ‘πøÁ∆ ‘À C Õ
«¬√∂ ’apple’∂ «ÂºÏÂ∆ «ÚÁÚ≈È Â∞appleø◊≈ Â∞Ò’ È∂ «Ò«÷¡≈ ‘À Ï‘π √≈apple∂ «ÂºÏÂ∆ «¬‘ «ÚÙÚ≈√
’appleÁ∂ ‘È «’ ◊πapple» È≈Ò’ √≈«‘Ï ÍÁÓ√øÌÚ D Á≈ ¡ÚÂ≈apple √ÈÕ ÍÁÓ√øÌÚ ¡º·Ú∆∫ √Á∆
¬∆√Ú∆ «Ú⁄ Í≥‹≈Ï Á∆ ÓΩ‹»Á≈ Ó≥‚∆ ÂØ∫ «ÂºÏ «Ú⁄ «◊¡≈ Â∂ ÏÛ∆ «Ó‘È Â∂ ’≈ÓÔ≈Ï∆ È≈Ò
«ÂϺ «Ú⁄ ÏπºË ËappleÓ Á≈ ÍÃ⁄≈apple ’∆Â≈ √∆Õ
A. Eplorations in Tibet, Swami Pranavnanda, ¡À’√ÍÒØapple∂ÙȘ «¬È «ÂϺÂ, √Ú≈Ó∆ Íapple≈ÈÚÈøÁ≈,
’Ò’ºÂ≈ Ô±È∆Úapple√¡∆, AIE@, Í≥È≈ C
B. Ú≈apple Í«‘Ò∆ Ì≈¬∆ ◊πappleÁ≈√, Í¿∞Û∆ BIÚ∆∫Õ ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ Â∂ «Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ
√≈÷∆ «Ú⁄ ‹Ø «√ºË ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ˘ «ÓÒ∂ ¿∞È∑ª Á∂ Ȫ ◊Øapple÷ È≈Ê, ÌappleÊ≈apple∆, ◊ØÍ∆ ⁄øÁ Â∂ ⁄apple͇ Áº√∂ ‘ÈÕ
«¬‘ ◊πapple» √≈«‘Ï Â∂ ËappleÓ Ï≈apple∂ Â∂ ‘Øapple Á≈appleÙ«È’ √Ó«√¡≈Úª Â∂ ÍÃÙÈ ’appleÁ∂ ‘È Â∂ ◊πapple» ‹∆ ¿∞È∑ª Á≈ ¿∞µÂapple Á∂∫Á∂
‘ÈÕ «¬‘ √Ú≈Ò ‹π¡Ï ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∆ Ï≈‰∆ «√ºË ◊ØÙ«‡ «Ú⁄ «ÁÂ∂ ‘ÈÕ (Ú∂÷Ø √Ã∆ ◊πapple» ◊ÃøÊ √≈«‘Ï Í≥È≈
ICH)
C. Master Divine, ‚∆Ú≈¬∆È Ó≈√‡apple, √∂Ú≈ apple≈Ó «√øÿ AD@.
D. Similarities Between Sikhism and Budhism, Tarungra Tulku ““«√«ÓÒ∂apple∂‡∆˜ Ï∆‡Ú∆È «√÷«¬˜Ó
¡À∫‚ ÏπË≈«¬˜Ó”” Âπappleø◊≈ Â∞Ò’±, «¬ø‚∆¡È ‡≈¬∆Ó˜ «ÁÒ∆, F, AIFF.
E. ÍÁÓ≈√øÌÚ ¿∞apple«◊¡≈È, √Ú≈ Ú≈Á∆ (’ÙÓ∆apple Á∂ ͺ¤Ó ¿∞µÂapple «Ú⁄ ‘À) Á≈ apple«‘‰ Ú≈Ò≈ √∆ Â∂
ª«apple’ «Ú«Á¡≈ Á≈ Ó≈‘apple √∆Õ ¡·Ú∆∫ √Á∆ ¬∆√Ú∆∫ Á∂ Á»‹∂ ¡Ë «Ú⁄ ‹ÁØ∫ ¿∞‘ Í≥‹≈Ï Á∆ ÓΩ‹»Á≈ Í‘≈Û∆ «apple¡≈√Â
Ó≥Â∆ «Ú⁄ apple«‘ «apple‘≈ √∆ ª «ÂϺ Á∂ apple≈‹∂ «¬√ ˘ ¡≈͉∂ Á∂Ù «Ú⁄ √«Á¡≈ ª ‹Ø ¿∞‘‘ ÏπºË ËappleÓ Á≈ ÍÃ⁄≈apple
’apple∂Õ «ÂºÏ «Ú⁄ ’≈ÓÔ≈Ï∆ È≈Ò ÏπºË ËappleÓ √Ê≈Í ’appleÈ «Ú⁄ «¬√ ’≈ «ÚÙ∂Ù ‘ºÊ ‘À «¬√∂ ’apple’∂ Ó≥‚∆ ˘ «ÂºÏÂ
‘ºÊ «Ò÷ª Â∂ «’Â≈Ϫ «Ú⁄ ““‹Ø‘apple”” ’apple ’∂ «Ò«÷¡≈ «ÓÒÁ≈ ‘ÀÕ
‘2500 Years of Budhism, BE@@ ÏπºËÓ Á∂ √≈Ò, ÍÏÒ∆’∂ÙÈ, ‚Ú∆˜È «ÁºÒ∆, Í≥È≈ E-G, Punjab
Hill States, J. Hutchison, «‘√‡apple∆ ¡≈¯ Á∆ Í≥‹≈Ï «‘Ò √‡∂‡√, ‹∂ ‘⁄∆√È, Ò≈‘Ωapple AICC, «‹ÒÁ Á»‹∆, Í≥È≈
CGC

iBw;kyh gozgok 107
ÒºÁ≈÷ ¡Â∂ ’ÙÓ∆apple Î∂apple∆-ÏÃ‘Ó Á≈√ È≈Ò ⁄apple⁄≈
◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Ó≈È√appleØÚapple ¡Â∂ ’ÀÒ≈Ù ÍappleÏ Á∂ ͺ÷‰ ͺ¤Ó Ú≈Ò∂ Í≈√∂ ÂØ∫
◊¬∂Õ ’ÀÒ≈√ Á∆ Íapple’appleÓ≈ FD Ó∆Ò ¡Â∂ Ó≈È√appleØÚapple Á∆ CB Ó∆Ò √∆ A Õ ◊πapple» √≈«‘Ï ’ÀÒ≈Ù ¡Â∂
Ó≈È√appleØÚapple Á∂ Í»appleÏ ÚÒØ∫ ‘Ø ’∂ ¿∞µÂapple ͺ¤Ó ˘ ÓπÛ Í¬∂Õ ◊πapple» √≈«‘Ï ◊ØappleÂØ’ «‹√ Á≈ Íπapple≈‰≈
Ȫ ◊≈apple» √∆ ÂØ∫ ‘πøÁ∂ ‘ج∂ appleπÂØ’ ¡Â∂ Í≈È√Ø◊ fi∆Ò ÒÂØ∫ ‘Ø ’∂ ÓΩ‹»Á≈ ⁄Ù»Ò Ú≈Ò∂ apple√Â∂ ÒÁ≈÷
«Ú⁄ ¡≈ ◊¬∂ B Õ
◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ⁄Ù»Ò ÂØ∫ ¿∞͘∆ È≈Ó Á∂ È◊apple ÂØ∫ ‘πøÁ∂ ‘ج∂ ’≈apple» È◊apple Íπ‹ ◊¬∂ ‹Ø
¿∞ÍÙ∆ ÂØ∫ Ú∆‘ Ó∆Ò Á∂ ’apple∆Ï √∆Õ ’≈apple» Á∂ Áº÷‰ Í»appleÏ ÂØ∫ «Í≥‚ ‘È «‹È∑ª Á∂ Ú√È∆’ ’∂ÚÒ
◊πapple» È≈È’ Á∂Ú ‹∆ Á∂ ‘∆ È≈Ó Ò∂Ú≈ ‘È Â∂ ◊πapple» Ò≈È’ ÂØ∫ ψÀapple «’√∂ ‘Øapple Á∂Ú∆ Á∂ÚÂ∂ ˘
È‘∆∫ Ó≥ÈÁ∂ C Õ «‹√ ÂØ∫ ÍÂ≈ Ò◊Á≈ ‘À «’ ◊πapple» Ò≈È’ √≈«‘Ï È∂ «¬√ ËappleÂ∆ Â∂ ⁄appleÈ Í≈¬∂ √ÈÕ
Íapple ’ج∆ ◊πappleÁÚ≈apple≈ È‘∆∫ ω √«’¡≈Õ «¬‘ ◊ºÒ «¬Ê∂ Ô≈Á appleº÷‰ Ú≈Ò∆ ‘À «’ ◊πapple» È≈È’
√≈«‘Ï Á∂ √Ó∂∫ ÒºÁ≈÷ «ÂϺ Á≈ «¬’ Ì≈◊ √∆Õ ‘Ø √’Á≈ ‘À «’ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ‹∆ Á∆¡ª
«ÂºÏ ‹≈‰ Á∆¡ª «˜¡≈Á≈ appleÚ≈«¬Âª ÒºÁ≈÷ ¡≈«Á Á∂ «¬Ò≈’∂ ÂØ∫ ‘∆ ÎÀÒ∆¡≈ ‘Ø‰Õ ÚÀ√∂
’ÀÒ≈Ù, Ó≈È√appleØÚapple, ◊≈apple» Â∂ ‘Øapple «¬Ò≈’∂ «ÂºÏ Á∂ ‘∆ Ì≈◊ √È «‹Ú∂∫ «’ ¡º‹ ’Ò Ú∆ ‘ÈÕ
’≈apple» È◊apple Á∂ Í»appleÏ ÚºÒ È≈Ò ‘∆ ÒÁ≈÷ Á≈ √Ì ÂØ∫ Íπapple≈‰≈ ◊πøÎ≈ ‘∂Ó√ ‘ÀÕ «¬’
appleÚ≈«¬Â ¡È∞√≈apple «¬Ê∂ «‘’ ͺÊapple Áº«√¡≈ ‹ªÁ≈ ‘À «‹√ Â∂ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ÏÀ·∂ √È Â∂
◊ØÙ‡∆¡ª ’∆Â∆¡ª √ÈÕ ‘∂Ó√ «Ú⁄ ’¬∆¡ª ÒØ’ª Á≈ «ÚÙÚ≈√ ‘À «’ «¬√ ◊πøÎ≈ Á∆ È∆∫‘ ◊πapple»
È≈È’ √≈«‘Ï ‹∆ È∂ appleº÷∆ √∆ D Õ ‘∂Ó√ ÒÁ≈÷ Á∆ apple≈‹Ë≈È∆ Ò∂‘ ÂØ∫ Í≥fi∆ Ó∆Ò Áº÷‰ ÚºÒ ‘ÀÕ
Ò∂‘ Á∂ «¬Ò≈’∂ ’≈apple» Â∂ ‘∂Ó√ ÂØ∫ ‘Ø ’∂ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ¿∞√ apple√Â∂ Â∂ ‡πapple ͬ∂ ‹Ø
A. Eplorations in Tibet, Swami Pranavnanda, ¡À’√ÍÒØapple∂ÙȘ «¬È «ÂϺÂ, √Ú≈Ó∆ Íapple≈ÈÚÈøÁ≈,
Í≥È≈ BH
B. √≈apple∆¡ª ‹ÈÓ √≈÷∆¡ª «Ú⁄ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ‹∆ Á≈ ’ÀÒ≈Ù (√πÓ∂apple) ÍappleÏ ¡Â∂ ’ÙÓ∆apple ‹≈‰≈
¿∞µÂapple Á∆ ¿∞Á≈√∆ «Ú⁄ «Ò«÷¡≈ ‘ÀÕ ¿∞√ ‘≈Ò «Ú⁄ ◊πapple» √≈«‘Ï Á≈ ’ÀÒ≈Ù Íappleω ÂØ∫ ÓπÛ ’∂ ÒÁ≈÷ ’ÙÓ∆apple
«Ú⁄ ¡≈¿∞‰ ·∆’ ‹≈ÍÁ≈ ‘ÀÕ
C. «Ï¡≈È ’appleÈÒ ‹∂. ¡À√. ◊πÒ∂apple∆¡ª, ÈÚ∆∫ «ÁºÒ∆Õ ¡≈Í ’∞fi √Óª ÒÁ≈÷ «Ú⁄ √ÍÒ≈¬∆ ¡¯√apple Ò◊∂
apple‘∂ ‘ÈÕ ¿∞√ √Ó∂∫ «¬È∑ª ◊πapple» È≈È’ Á∂Ú ‹∆ Á∆¡ª Ô≈Á◊≈appleª Á∆ «ÚÙ∂Ù Ì≈Ò ’∆Â∆ √∆Õ ÒÁ≈÷ √øÏøË∆ «ÁºÂ∆
‹≈‰’≈apple∆ Ò¬∆ ¡√∆∫ ¿∞È∑ª Á∂ ËøÈÚ≈Á∆ ‘ª
D. «Ï¡≈È ’appleÈÒ ‹∂. ¡À√. ◊πÒ∂apple∆¡≈Õ

iBw;kyh gozgok 108
Á«apple¡≈ «√øË Á∂ È≈Ò È≈Ò √’appleÁ» ˘ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ √’appleÁ» Ú∆ Ò∂‘ Úª◊ Á«apple¡≈ «√øË Á∂ ’ø„∂ Â∂
√∆Õ Ò∂‘ ÂØ∫ AH Ó∆Ò «ÈÓ∆ ÂØ∫ CB Ó∆Ò ÷≈Ò√∆ È◊apple ¡≈Ï≈Á ‘È A Õ «¬È∑ª ÁØ‘ª È◊appleª Á∂
«Ú⁄’≈apple «¬’ È◊apple Ï≈√◊Ø ‘ÀÕ Ï≈√◊Ø «Ú⁄ ‘π‰ Â’ appleÚ≈«¬Â ÍÃ⁄ºÒ ‘À «’ ◊πapple» È≈È’
√≈«‘Ï ˘ «¬’ apple≈’Ù È∂ «¬Ê∂ Í’Û «Ò¡≈ √∆ Íapple ‹ÁØ∫ ◊πapple» √≈«‘Ï È∂ ¿∞√ ˘ «Íº¤Ø∫ Ë«’¡≈
ª ¿∞‘ «¬’ ⁄‡≈È Á∂ Úº‹≈Õ ¿∞√ ⁄‡≈È Â∂ ‘π‰ Â’ ‹Ø «ÈÙ≈È «Á√Á≈ ‘À ¿∞√∂ apple≈’Ù Á≈ ‘∆
Áº«√¡≈ ‹ªÁ≈ ‘À B Õ √’appleÁ» «Ú⁄ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á≈ Íπapple≈‰≈ ◊πappleÁÚ≈apple≈ √∆ ‹Ø ◊πapple» È≈È’
√≈«‘Ï Á∂ √’appleÁ» Â’ ‹≈‰ Á∆ Ô≈Á Áπ¡ªÁ≈ √∆ C Õ «¬‘ ◊πappleÁÚ≈apple≈ AIDG ÂØ∫ Í«‘Òª ÓΩ‹»Á
√∆Õ ¡º‹ ’Ò √’appleÁ» Á≈ «¬Ò≈’≈ Í≈«’√Â≈È Á∂ ’Ϙ∂ «Ú⁄ ‘ÀÕ
√’appleÁ» ÂØ∫ ’apple«◊Ò Â’ Ï‘π Íπapple≈‰≈ apple√Â≈ √∆Õ «¬√ Á∂ ⁄ÒÁ∂ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï
Áº÷‰ ˘ ÓπÛ Í¬∂ Â∂ ’apple«◊Ò Íπ‹ ◊¬∂Õ ’apple«◊Ò ◊πappleÁÚ≈apple≈ Â∂ Ó≥Áapple È≈Ò È≈Ò ‘È Â∂
◊πappleÁÚ≈apple≈ «¬«Â‘≈√’ Áº«√¡≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ’apple«◊Ò D ÂØ∫ Áº÷‰ ÚºÒ ¡≈«Á¡ª Í≥‹≈‘ ’∞ Ó∆Ò
Á∆ «ÚÊ Á∂ ‚apple≈√ È◊apple ‘À ‹Ø‹∆Ò≈ Áapple∂ Á∂ «ÏÒ’∞Ò È≈Ò ‘À E Õ ‹Ø‹∆Ò≈ ÿ ’∂ ◊πapple» ‹∆
Ï≈ÒÂ≈Ò È◊apple ÂØ∫ ‘πøÁ∂ ‘Ø«¬∂ «‘øÁ»¡ª Á∂ Íë√ºË Â∆appleÊ ¡ÓappleÈ≈Ê Â∂ Íπ‹ ◊¬∂Õ ¡ÓappleÈ≈Ê «ÙÚ
Á≈ ¡√Ê≈È ‘ÀÕ
«¬‘ Í‘≈Û Á∆ «¬’ ◊π¯≈ «Ú⁄ ‘À «‹ÊØ∫ ‘apple Ú∂Ò∂ Í≈‰∆ ‡Í’Á≈ ‘∂ Â∂ «¬‘ Í≈‰∆
«‚º◊‰ Â’ Ïapple¯ ω ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ «‘øÁ» Ô≈Âapple» Á»apple Á»apple ÂØ∫ ¡≈Á∂ √ÈÕ ¡ÓappleÈ≈Ê ÂØ∫ ÓΩ‹»Á≈
Í«‘Ò◊≈Ó Á∂ apple√Â∂ ¡Èß È≈◊ Á∂ ’ØÒ Ó‡È Íπº‹ ◊¬∂Õ Ó‡È Ó≈appleÂø‚ Á∂ Íπapple≈‰∂ Ó≥Áapple ’apple’∂
Íë√ºË √∆ «‹√ ˘ Óπ√ÒÓ≈Ȫ È∂ „≈‘„∂apple∆ ’apple «ÁºÂ≈ √∆ Ó≈appleÂø‚ Ó≥Áapple ÂØ∫ ÊØÛ∆ Á»apple Í≈‰∆ Á∂
⁄ÙÓ∂ √È «‹È∑ª Á∂ ’ø„∂ ◊πapple» √≈«‘Ï ÏÀ·∂Õ «‹Ê∂ ◊πapple» √≈«‘Ï ÏÀ·∂ √È ¿∞Ê∂ Ó‘≈apple≈‹≈ apple‰‹∆Â
«√øÿ Á∂ √Ó∂∫ ¤∂ ◊πapple» ◊ÃøÊ √≈«‘Ϫ Á≈ ÍÃ’≈Ù ‘πøÁ≈ √∆Õ ¿∞‘ ËappleÓÙ≈Ò≈ „«‘ ◊¬∆ ‘À Â∂ ‘π‰ «¬’
ÒÚ∂∫ ω≈¬∂ ’Óapple∂ «Ú⁄ ◊πapple» ◊ÃøÊ √≈«‘Ï Á≈ ÍÃ’≈Ù ‘πøÁ≈ ‘À F Õ Ó‡È Â∂ Ó≈appleÂø‚, ’ÙÓ∆apple Á∂ «¬’
Úº‚∂ È◊apple ¡ÈßÂÈ≈◊, «‹√˘ «¬√Ò≈Ó≈Ï≈Á Ú∆ ’«‘øÁ∂ ‘È Á∂ È∂Û∂ ‘ÀÕ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂
√Ó∂∫ Ó‡ «‘øÁ» √«Ì¡Â≈ Á≈ «¬’ ’∂∫Áapple √∆Õ ‘π‰ Ú∆ Ó‡È Á∂ ͪ‚∂ ‘appleÁπ¡≈apple Á∂ ͪ«‚¡ª Úª◊
Úº‚∆¡ª-Úº‚∆¡ª Ú‘∆¡ª apple÷Á∂ ‘È «‹È∑ª «Ú⁄ ¡≈¬∂ ◊¬∂ Ô≈Âapple»¡ª Á∆¡ª Ï√ø≈ÚÒ∆¡ª
¡≥«’ ‘ÈÕ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï √Ó∂∫ «¬Ê∂ Ï∆‹ «Ï‘≈Û∂ Á≈ Ú√È∆’ A ÏÃ‘Ó Á≈√ apple«‘øÁ≈ √∆Õ
A. apple»‡ ÈøÏapple BB, Jammu and Kashmir Territories, Fredreck Drew ‹øÓ» ¡À∫‚ ’ÙÓ∆apple ‡Àapple∆‡apple∆˜,
ÎappleÀ‚«apple’ ‚apple∆¿», Í≥È≈ ECH-CI
B. «Ï¡≈È ’appleÈÒ ‹∂. ¡À√. ◊πÒ∂apple∆¡≈Õ
C. Ó‘≈È’ØÙ, Ì≈¬∆ ’≈‘È «√øÿ Ú∂÷ ÙÏÁ ““ÓappleÈ √≈«‘Ï””
D. «Ï¡≈È ’appleÈÒ ‹∂. ¡À√. ◊πÒ∂apple∆¡≈Õ
E. «¬√ Áºapple∂ ˘ «ÂºÏÂ∆ Â∂ ÒÁ≈÷ Á∂ apple«‘‰ Ú≈Ò∂ ˜Ø‹∆Ò≈ Áapple≈ ’«‘øÁ∂ ‘È Íapple ‘Øapple ÒØ’ «¬√ ‚apple≈√
Áapple≈ ’«‘øÁ∂ ‘ÈÕ Íapple È≈ ˜Ø‹∆Ò≈ Áapple≈ «˜¡≈Á≈ Íapple⁄Ò ‘ÀÕ
F. ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ Á∂ √øÍ≈Á’ Ì≈¬∆ √≈«‘Ï ‚≈: Ú∆apple «√øÿ Á≈ È؇ Ú∂÷Ø √≈÷∆ Èß : DI
Í«‘Ò≈ È؇Õ

iBw;kyh gozgok 109
«¬√ È∂ Ï‘π Íπ√Â’ª «¬’·∆¡ª ’∆Â∆¡ª √È Â∂ ‘apple ÈÚ∂∫ ¡≈¬∂ √≈Ë», √ø ‹ª ¯’∆apple È≈Ò
⁄apple⁄≈ ’appleÈ Ò˘ «Â¡≈apple apple«‘øÁ≈ √∆Õ ‹ÁØ∫ ¿∞√ ˘ ÍÂ≈ Ò◊≈ «’ «¬’ ¯’∆apple Â∂ ¿π√ È≈Ò
«‘’ «Óapple≈√∆ ¡≈«¬¡≈ ‘À ª ¿∞‘ ⁄apple⁄≈ ’appleÈ Ò¬∆ ¡≈«¬¡≈Õ ¡≈«Á¡ª √≈apple ‘∆ ÏÃ‘Ó Á≈√
È∂ ◊πapple» ‹∆ ˘ «’‘≈ «’ Â∞√ª ⁄ÓÛ≈ «’ Í≈«¬¡≈ ‘∂? Âπ√∆ «’Ú∂∫ apple«‘øÁ∂ ‘Ø? Ù≈√appleª Á∆ Áº√∆
ÓappleÔ≈Á≈ ¡È∞√≈apple «’ È‘∆∫ apple«‘øÁ∂ ‘Ø B ? ª ◊πapple» ‹∆ È∂ «’‘≈ «’ ¿∞‘ ÍappleÓ∂Ùapple «‹√ È∂ √Ì
√ø√≈apple ÍÀÁ≈ ’∆Â≈ ‘À, ¡√Ó≈È, ˜Ó∆È, ’≈«¬È≈ ω≈¬∆ ‘À, ¿∞√ Á≈ Ȫ ÒÀ‰ Ú≈√Â∂ «’√∂
’appleÓ’ª‚ Á∆ ÒØÛ È‘∆∫Õ ¡≈Í È∂ ÎπappleÓ≈«¬¡≈ :-
¡≈Í∆ÈÀ ¡≈Íπ √≈«‹ ¡≈Íπ ͤ≈«‰¡≈Õ
¡≥Ïapple Ëapple«Â «Ú¤Ø«Û ⁄øÁØ¡≈ Â≈«‰¡≈Õ
«Ú‰ ÊÓ≈ ◊◊È∞ apple‘≈«¬ ÙÏÁπ È∆√≈«‰¡≈Õ
√»apple‹» ⁄øÁπ ¿∞Í≈«‘ ‹Ø«Â √Ó≈«‰‡≈Õ
’∆¬∂ apple≈«Â «ÁÈßÂ∞ ⁄Ø‹ «Ú‚≈«‰¡≈Õ
Â∆appleÊ ËappleÓ Ú∆⁄≈apple È≈Ú‰ ÍπappleÏ≈«‰¡≈Õ
Â∞Ëπ √«apple ¡Úappleπ È ’Ø«¬ «’ ¡≈«÷ Ú÷≈«‰¡≈Õ
√∂ Â÷«Â «ÈÚ≈√ ‘Øapple ¡≈Ú‰ ‹≈«‰¡≈ C Õ
[Ú≈apple ÓÒ≈apple ’∆ Ó‘Ò≈ 1 Í¿∞Û∆ Õ1Õ (1279)]
ÏÃ‘Ó Á≈√ È∂ ÈÓ√’≈apple ’∆Â≈Õ ◊πapple» ‹∆ ’∞fi √Óª «¬Ê∂ ·«‘apple ’∂ ¡◊∂ ˘ ‡πapple ͬ∂Õ
Í≥‹≈ √≈«‘Ï ‹≈‰≈
Ó‡È √≈«‘Ï ÂØ∫ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ¡Èß È≈◊ («¬√Ò≈Ó≈Ï≈Á) ‹Ø √Ã∆ È◊apple ÂØ∫
⁄≈Ò∆ ’∞ Ó∆Ò Áº÷‰ ÚºÒ √∆ ‘πøÁ∂ ‘ج∂ √Ã∆ È◊apple Íπ‹∂Õ √Ã∆ È◊apple Ó‘≈apple≈‹≈ ¡ÙØ’ Á≈ ω≈«¬¡≈
È◊apple √∆ Õ «¬√ Á∂ ’ØÒ «¬’ Í‘≈Û∆ Á∆ ⁄؇∆∆ Â∂ √ø’apple⁄≈apple∆¡≈ Á≈ Ó≥Áapple √∆ ‹Ø √Ã∆ È◊apple ÂØ∫
Șapple ¡≈Á≈ √∆Õ ◊πapple» ‹∆ «¬Ê∂ apple«‘øÁ∂ ‹Ø◊∆¡ª ˘ «ÓÒ∂ D Â∂ ÏÃ‘Ó Á≈ Í≥‚ ڪ◊ ¿∞È∑ª È≈Ò
◊ºÒ Ï≈ ’apple ’∂ ¿∞È∑ª Á∂ ÌappleÓ Á»apple ’∆Â∂Õ Íapple √ø’apple¡⁄≈apple∆¡≈ Á∆ ⁄؇∆ Â∂ ’ج∆ ◊πappleÁÚ≈apple≈
È‘∆∫ ‘ÀÕ √Ã∆ È◊apple «Ú⁄ Ï≈Ï≈ √Ã∆ ⁄øÁ Á∆ Ô≈Á «Ú⁄ «¬’ ¿∞Á≈√∆ ‚∂apple≈ ª ‘À Íapple √Ã∆ È◊apple
A. ‚≈: Ì≈¬∆ Ú∆apple «√øÿ Á≈ È؇ Ú∂÷Ø Îπ‡ È؇ √≈÷∆ Èß : DI Íπapple≈ÂÈ ‹ÈÓ √≈÷∆, ÷≈Ò√≈ √Ó≈⁄≈apple,
¡≥«ÓÃÂ√apple, Ï∆‹ Á‘≈Û≈ Ú∆ «¬’ «‘øÁ» Â∆appleÊ √∆ «‹√Á≈ ’ÊÈ ¡≈¬∆È-«¬-¡’Ïapple∆ «Ú⁄ «ÓÒÁ≈ ‘ÀÕ «¬‘ Ó‡È
Á∂ ’ØÒ ‘∆ √∆
B. ÏÃ‘Ó Á≈√ È≈Ò ⁄apple⁄≈ Ú≈Ò∆ √≈÷∆ ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ ‘ÀÕ Ì≈Ú∂∫ «¬‘ ‘Øapple «’√∂ ‹ÈÓ
√≈÷∆ «Ú⁄ È‘∆∫, Íapple «¬‘ √≈÷∆ ·∆’ ‹≈ÍÁ∆ ‘ÀÕ
C. «¬‘ ÓÒ≈apple Á∆ Ú≈apple Ó‘Ò≈ A Á∆ Í«‘Ò∆ Í¿∞Û∆ ‘ÀÕ ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «Ò«÷¡≈ ‘À
«’ ◊πapple» √≈«‘Ï È∂ ÓÒ≈apple Á∆ Ú≈apple Á∆¡ª BG Í¿∞Û∆¡ª Ó‡È √≈«‘Ï ‘∆ ¿∞⁄≈«apple¡ªÕ
D≤ Ó‘≈È’ØÙ Ì≈¬∆ ’≈‘È «√øÿ Ú∂÷Ø ÙÏÁ ’ÙÓ∆apple ÈßÏapple (‹)

iBw;kyh gozgok 110
«Ú⁄ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ «’√∂ «¬«Â‘≈√’ ◊πappleÁÚ≈apple∂ Á≈ ÍÂ≈ È‘∆∫ Ò◊Á≈ A Õ
√Ã∆ È◊apple ÂØ∫ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Áº÷‰ ÚÒ ¿∞√ apple≈‘ Â∂ ⁄Ò Í¬∂ ‹Ø Ï≈apple≈Ó»Ò≈,
«‹√Á≈ Íπapple≈‰≈ Ȫ Úapple≈ÓπÒ≈ √∆, ˘ ‹ªÁ≈ √∆Õ Ï≈apple≈Ó»Ò≈ «‹‘ÒÓ Á«apple¡≈ Á∂ ’ø„∂ Â∂ «¬’
È◊apple √∆ ‹Ø √Ã∆ È◊apple ÂØ∫ ÍÀ∫Â∆ ’∞ Ó∆Ò √∆Õ Ï≈apple≈Ó»Ò∂ ’ØÒ «‹‘ÒÓ Á∂ Í≈apple ‘appleÓπ÷ ◊ø◊≈ ◊πapple»
È≈È’ √≈«‘Ï Á≈ ¡√Ê≈È ‘À ‹Ø ¿∞È∑ª Á∂ ¿∞√ Í≈√∂ ‹≈‰ Á∆ Ô≈Á Áπ¡≈Á≈ ‘À B Õ Ï≈apple≈Ó»Ò∂
ÂØ∫ «‹‘ÒÓ Á«apple¡≈ Á∂ ÷ºÏ∂ Í≈√∂ ÚºÒ apple≈‘ Â∂ ⁄ÒÁ∂ ͺ¤Ó Áº÷‰ ÚºÒ ¿∞Û∆ È◊apple ‘À ‹Ø Ï≈apple≈Ó»Ò∂
ÂØ∫ Â∆‘ Ó∆Ò Á∂ ’apple∆Ï √∆ ÂØ∫ ‘πøÁ∂ ‘ج∂ ◊πapple» √≈«‘Ï ’π‘≈Ò∂ ’ØÒ Íπ‹ ◊¬∂ C Õ
’Ø‘≈ÒØ ÂØ∫ C@ Ó∆Ò Á»apple ÓΩ‹»Á≈ ω≈¬∆ ◊¬∆ ͺ’∆ √Û’ ÂØ∫ ¡º· Ó∆Ò Í»appleÏ ÚºÒ
’«Ò¡≈È√apple ‘À «‹Ê∂ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ ⁄appleÈ Í≈¿∞‰ Á∆ appleÚ≈«¬Â Íapple⁄Ò ‘À Â∂
◊πappleÁÚ≈apple≈ √∆ D Õ ’∞‘≈Ò∂ ÂØ∫ ͺ¤Ó ÚºÒ ⁄ÒÁ∂ ◊πapple» √≈«‘Ï ¿∞√ ’º⁄∂ apple≈‘ Â∂ ÓΩ‹»Á≈ «√apple∆È◊apple
Ú≈Ò∆ ʪ ÂØ∫ Ò≥ÿÁ≈ √∆ ÂØ∫ ‘πøÁ∂ ‘ج∂ ¿∞√ ¡√Ê≈È Â∂ Í‘πø⁄ ◊¬∂ «‹√ ˘ ¡º‹ ’Ò ‘√È
¡ÏÁ≈Ò Í≥‹≈ √≈«‘Ï ’«‘øÁ∂ ‘ÈÕ
‘√È ¡ÏÁÒ ¡‡’ ÂØ∫ B@ Ó∆Ò Í»appleÏ ÚºÒ √∆Õ ¡ÒÀ◊˜ª‚apple ’«ÈßÿÓ Á∂ ’ÊÈ
¡È∞√≈apple «¬√ ʪ Â∂ Í«‘Òª «‘’ ÏØË∆ ¡√Ê≈ÈÒ √∆ «‹√ ˘ «‘¿±È √ª◊ È∂ È≈◊apple apple≈‹≈
¡Ò≈ÍÂapple≈ Á≈ √appleØÚapple «Ò«÷¡≈ ‘ÀÕ «¬√Á∂ ¡≈Ò∂ Áπ¡≈Ò∂ Á∆¡ª Í‘≈Û∆¡ª Â∂ ¿∞√ Á∂ ’ÊÈ
¡È∞√≈apple ÏØË∆ «Ú‘≈apple Â∂ √‡»Í≈ Á∂ ÷≥‚apple ÒÌÁ∂ ‘È E Õ ‘√È Èª Á∂ «¬’ ◊πº‹apple È∂ «¬’ √appleª
ω≈¬∆ √∆ «‹√ Á∂ ¡≈Ò∂ Áπ¡≈Ò∂ ¿∞√∂ Á∂ Ȫ Â∂ È◊apple ¡≈Ï≈Á ‘Ø«¬¡≈ F Õ «¬’ appleÚ≈«¬Â
A. Ì≈¬∆ ’≈‘È «√øÿ ¡≈͉∆¡ª √πË≈¬∆ Á∆¡ª ‡»’ª «Ú⁄ «Ò÷Á∂ ‘È «’ ‘apple∆ ÍappleÏ ¡≥Áapple ‹Ø ◊πappleÁÚ≈apple≈
Ó‘≈apple≈‹≈ apple‰‹∆ «√≥ÿ ωÚ≈«¬¡≈ √∆ Íπapple≈‰∂ «√º÷ª ÂØ∫ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ ÏÀ·‰ Á∆ ʪ ÷Ø‹ ’apple ’∂ ωÚ≈«¬¡≈
√∆Õ ‘Ø √’Á≈ ‘À «¬‘ ◊Ò ·∆’ ‘ØÚ∂ «’«’ ‘apple∆ ÍappleÏ Á≈ «’Ò≈ ¡’Ïapple Ï≈ÁÙ≈‘ È∂ ωÚ≈«¬¡≈ √∆Õ
B. Ó‘≈È’ØÙ Ì≈¬∆ ’≈‘Ò «√øÿ ó Ú∂÷Ø ’ÙÓ∆apple ÈßÏapple C
C. √Ã∆ È◊apple ÂØ∫ ͺ¤Ó∆ Í≥‹≈Ï «Ú⁄ Í‘πø⁄‰ Á∂ «ÂøÈ apple√Â∂ «¬«Â‘≈√’ ÂΩapple Â∂ Íë√ºË ‘ÈÕ (A) √Ã∆ È◊apple,
Ï‘apple≈ÓÒ≈, apple≈‹Ωapple∆, ÈΩÙ«‘apple≈, «ÌøÏapple, ◊π‹apple≈ ‹ª Ú˜∆apple≈Ï≈ÁÕ Ó‘≈apple≈‹≈ apple‰‹∆ «√øÿ Ú∂Ò∂ Â∂ «¬√ ÂØ∫ Í«‘Òª
«¬‘ ‘∆ apple≈‘ Íë√ºË √∆Õ «√÷ ¯Ω‹ª È∂ «¬√∂ apple√Â∂ ‹≈ ’∂ ’ÙÓ∆apple ˘ «‹«Â¡≈ √∆Õ (B) Á»√apple≈ apple√Â≈ ‹∂‘ÒÓ, «’Ò∑≈
÷≈Ó√, Í∆apple √ÂÚ≈È, «⁄ø◊√, ÈØÙ«‘apple≈, apple≈‹Ωapple∆, «Ï‘apple≈Ó◊ºÒ≈, √Ã∆ È◊appleÕ «¬È∑≈ ÁØ‘ª apple≈‘Ú≈ Â∂ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï
Á∆ ’ج∆ Ô≈Á◊≈apple È‘∆∫ ‘ÀÕ (C) Â∆√apple≈ apple√Â≈ «‹√Á≈ Úapple‰È ¡√ª ’∆Â≈ ‘À ¿∞√ apple≈‘ Â∂ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∆¡ª
’¬∆ Ô≈Á◊≈appleª ω∆¡ª ‘È «¬√ ’apple’∂ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á≈ √Ã∆ È◊apple ÂØ∫ Ú≈Í√ «¬√∂ apple√Â∂ ¡≈¿∞‰≈ ·∆’ ‹≈ÍÁ≈
‘ÀÕ «¬√ ͺ÷ ÂØ∫ Ú∆ «¬‘ apple√Â≈ «˜¡≈Á≈ ⁄ÒÁ≈ √∆, «’«’ Á»‹∂ ÁØÚ∂∫ apple≈‘ Í∆apple Í≥‹≈Ò «Ú⁄Ø∫ ‘Ø ’∂ ¡≈Á∂ √È
Â∂ ¿∞√ Â∂ Ïapple¯ ÍÀ‰ È≈Ò ¿∞‘ apple≈‘ ÏøÁ ‘Ø ‹ªÁ∂ √È Íapple ¿∞ÍappleØ’Â apple≈‘ Â’apple∆ÏÈ √≈apple≈ ÷πÒ≈ apple«‘øÁ≈ √∆Õ
D. Ó‘≈È’ØÙ-Ì≈¬∆ ’≈‘È «√øÿ-’ÙÓ∆apple ÈßÏapple D
E. Attock Distirct Gazetteer, ¡‡’ «‚√«‡z’‡ ◊À˜∂‡∆¡apple-Ò≈‘Ωapple AICB - Í≥È≈ CAIÕ
F. ¿∞’ ◊À˜∂‡∆¡apple ¡‡’ «Ú⁄ «Ò«÷¡≈ ‘À «’ ¡ÏÁ≈Ò ‘√È Á≈ Á»‹≈ Ȫ √Ã∆ Íapple ¡ÏÁ≈Ò Á∂ ¡÷apple∆
¡appleÊ ‘È Ï÷«Ù¡≈ ‘Ø«¬¡≈Õ ‘Ø √’Á≈ ‘À ¿∞√ Á∆ √apple≈¬∂ Á≈ Ȫ ‘√È ¡ÏÁ≈Ò ÍÀ «◊¡≈ ‘ØÚ∂Õ

iBw;kyh gozgok 111
¡È∞√≈apple ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ‘√È ˘ «¬√ ¡√Ê≈È Â∂ «ÓÒ∂Õ ‘√È ¿∞√ Ú∂Ò∂ Ó≈Ò ‚ø◊apple ⁄≈apple
«apple‘≈ √∆Õ ¿∞√ È∂ ◊πapple» √≈«‘Ï ˘ ’appleÈ∆ Ú≈Ò≈ ¯’∆apple ‹≈‰ Á∂ ÁπË Í∂Ù ’∆Â≈ ‹Ø ◊πapple» √≈«‘Ï Â∂
ÓappleÁ≈È∂ È∂ Í∆Â≈ A Õ ‘√È Á∆ ’Ïapple ‘π‰ Â’ Í‘≈Û∆ ’ØÒ ÓΩ‹»Á ‘À B Õ
¿∞√ √Ó∂∫ ’ØÒ Í‘≈Û∆ Â∂ ÚÒ∆ ’øË≈apple∆ È≈Ó Á≈ «¬’ Óπ√ÒÓ≈È ¯’∆apple apple«‘øÁ≈ √∆ C Õ
«‘‘ Ù∆¡≈ Ó Á∂ apple≈¯˜∆ «Îapple’∂ «Ú⁄Ø∫ √∆ D Õ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ‹ÁØ∫ «¬√ ˘ «ÓÒ∂ ª ¿∞√ È∂
◊πapple» √≈«‘Ï Á≈ √π¡≈◊Â È ’∆Â≈Õ ◊πapple» ‹∆ Í‘≈Û∆ ÂØ∫ ¿∞Âapple ’∂ Í‘≈Û∆ Á∂ ÊÒ∂ ⁄ÙÓ∂ ’ØÒ ¡≈
ÏÀ·∂Õ ÚÒ∆ ’øË≈apple∆ Á∂ ÓÈ «Ú⁄ ¬∆apple÷≈ ¡≈¬∆ Â∂ ¿∞√ È∂ «¬’ ͺÊapple ◊πapple» ‹∆ ÚºÒ apple∂Û∑ «ÁºÂ≈Õ
«‹Ú∂∫ «’ ‘π‰ Ú∆ Șapple ¡≈Á≈ ‘ÀÕ «¬√ ¤Ø‡∆ «‹‘∆ Í‘≈Û∆ Á∂ apple∞÷ ’ج∆ È‘∆∫ √∆ Â∂ ͺÊapple
«appleÛ∑Á≈ «appleÛ∑Á≈ ◊πapple» ‹∆ Â’ Í‘πø⁄ «◊¡≈ Â∂ ◊πapple» ‹∆ È∂ ¿∞√ ͺÊapple ˘ ¡≈͉∂ Í≥‹∂ È≈Ò appleØ’
«Ò¡≈Õ «¬√ ÿ‡È≈ Á∆ Ô≈Á Â≈˜≈ apple÷‰ Ò¬∆ Ó‘≈apple≈‹≈≈ apple‰‹∆ «√øÿ Á∂ √Ó∂∫ «¬’ ͺÊapple Â∂
¿∞’«apple¡≈ Í≥‹≈ ⁄ÙÓ∂ ’∂ ’ØÒ appleº÷ ’∂ ◊πappleÁÚ≈apple≈ ω≈«¬¡≈ «◊¡≈Õ Ó‘≈apple≈‹≈ apple‰‹∆ «√øÿ Á∂
apple≈‹ ÂØ∫ Í«‘Òª «¬Ê∂ «’√∂ ◊πappleÁÚ≈apple∂ Á≈ ÍÂ≈ È‘∆∫ Ò◊Á≈ E Õ BG Á√øÏapple AHCE ¬∆√Ú∆ ‹ÁØ∫
‘≈Ò∆ «¬‘ Í≥‹∂ Ú≈Ò≈ ͺÊapple ⁄ÙÓ∂ Á∂ ’ØÒ È‘∆∫ √∆ «◊¡≈, Íë√ºË ‹appleÓÈ Ô≈Âapple» ‘∆¿∞◊Ò
‘√È ¡ÏÁ≈Ò «◊¡≈ Â∂ ¿∞√ È∂ Í≥‹∂ Ú≈Ò≈ ͺÊapple ◊πapple» ◊Ã≥Ê √≈«‘Ï Á∂ ÍÃ’≈Ù ’ØÒ «Í¡≈
Ú∂«÷¡≈ F Õ ’∞fi √Óª ◊∞apple» È≈È’ √≈«‘Ï ‘√È ¡ÏÁ≈Ò ·«‘apple∂Õ ÓappleÁ≈È≈ ’∆appleÂÈ ’appleÁ≈ ª
A. Ó«‘Ó≈ ÍÃ’≈Ù, Ï≈Ï≈ √apple»Í Á≈√ ÌÒ≈
B. Attock Distirct Gazetteer, ¡‡’ «‚√«‡z’‡ ◊À˜∂‡∆¡apple - Í≥È≈ CAIÕ
C. Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «Ò«÷¡≈ ‘À «’ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ÚÒ∆ ’øË≈apple∆ ˘ «ÓÒ‰ ’øË≈apple ◊¬∂Õ
Íapple ◊πapple» ‹∆ Á≈ ’øË≈apple ‹≈‰≈ ·∆’ È‘∆∫ ÍappleÂ∆ ‘πøÁ≈Õ ¡‡’ «‚√«‡z’‡ ◊À˜∂‡∆¡apple «Ú⁄ «Ò«÷¡≈ ‘À «’ ÚÒ∆ ’øË≈apple∆
‘√È ¡ÏÁ≈Ò Á∆ «¬’ Í‘≈Û∆ Â∂ apple«‘øÁ≈ √∆Õ «√÷ appleÚ≈«¬Â ¡È∞√≈apple ÚÒ∆ ’øË≈apple∆ Í≥‹≈ √≈«‘Ï Á∂ ’ØÒ Í‘≈Û∆∆
Â∂ apple«‘øÁ≈ √∆Õ «¬Ê∂ ◊πapple» √≈«‘Ï Á≈ ÓØÒ ‘؉≈ ·∆’ ‹≈ÍÁ≈ ‘ÀÕ «‘¿∞◊Ò ‹appleÓÈ Ô≈Âapple» È∂ ◊πapple» √≈«‘Ï ˘ «ÓÒ‰
Ú≈Ò≈ ’ج∆ ÚÒ∆ ’øË≈apple∆ Á≈ ⁄∂Ò≈ Á«√¡≈ ‘À ‹Ø ·∆’ «√ºË È‘∆∫ ‘πøÁ≈Õ ÚÒ∆ ’øË≈apple∆ Á∂ ¡√Ò Èª Á≈ ÍÂ≈ È‘∆∫
Ò◊Á≈Õ
D. Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ AFEH ¬∆√Ú∆ Á∆ ‘ºÊ«Ò÷ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «ÚÙ∂≤Ù ’apple ’∂ «Ò«÷¡≈ ‘À «’ ◊πapple» ‹∆
È∂ ÚÒ∆ ’øË≈apple∆ ˘ «¬‘ ¿πÍÁ∂Ù «ÁºÂ≈ «’ apple≈¯‹∆ Â∂ √πøÈ∆ «¬º’Ø ‘∆ appleºÏ Á∂ ÍÀÁ≈ ’∆Â∂ ‘È «‹√ ÂØ∫ √»⁄«Â ‘øÁπ≈ ‘À
«’ ÚÒ∆ ’øË≈apple∆ apple≈¯‹∆ ‹Ø Ù∆¡≈ Á∆ «¬’ √øÍappleÁ≈ ‘À «Ú⁄Ø∫ √∆Õ ‘Øapple ‹Ø √»Î∆ Î’∆apple ◊πapple» √≈«‘Ï ˘ «ÓÒ∂ Â∂ «‹È∑ª
Á≈ ’ÊÈ ‹ÈÓ √≈÷∆¡ª «Ú⁄ ‘À ¿∞‘ «˜¡≈Á≈ √πøÈ∆ √øÍappleÁ≈ Á∂ √ÈÕ
E. Í≥‹≈ √≈«‘Ï Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ Á≈ Íapple⁄ºÒ apple»Í «’√∂ Ú∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ È‘∆∫ «ÓÒÁ≈Õ Íapple «¬√
Á≈ Ì≈Ú «¬‘ È‘∆∫ «’ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∆ ¤Ø‘ È≈Ò «¬‘ ËappleÂ∆ Í«ÚºÂapple È‘∆∫ ‘ج∆Õ «¬√ Íapple⁄ºÒ √≈÷∆ È∂
Ó‘≈apple≈‹≈ apple‰‹∆ «√øÿ Á∂ √Ó∂∫ «¬‘ apple»Í Ë≈«apple¡≈ ‹ÁØ∫ «’ «¬Ê∂ Í≥‹≈ √≈«‘Ï ◊πappleÁÚ≈apple≈ Ï«‰¡≈Õ
F.Travels in Kashmir and Punjab, Baron Charles Hugel, London, ‡zÀÚÒ˜ «¬È ’ÙÓ∆apple ¡À∫‚
Í≥‹≈Ï, ÏÀappleÈ ⁄≈appleÒ√ «‘¿∞◊Ò, ‚È, AHDE ¬∆√Ú∆-Í≥È≈ BBE-BF «‘¿∞◊Ò «Ò÷Á≈ ‘À «’ Í«‘Òª «¬‘ ⁄ÙÓ≈
Í‘≈Û∆ Á∆ ⁄؇∆ Â∂ ‘øπÁ≈ √∆ Íapple ¡Ò◊˜ª‚apple ’«ÈßÿÓ Á∂ ’ÊÈ ¡È∞√≈apple «¬‘ ⁄ÙÓ≈ Â∂ ÂÒ≈ ÏØË∆¡ª Á≈ √Ó∂∫ ÂØ∫
⁄«Ò¡≈ ¡≈Á≈ ‘ÀÕ «‘¿∞◊Ò «¬‘ ÚÒ∆ Ú∆ «Ò÷Á≈ ‘À «’ ⁄ÙÓ∂ Â∂ ÂÒ≈ Â∂ √Ì ËappleÓª Á∂ ÒØ’ ¡≈Á∂ √ÈÕ «¬√

iBw;kyh gozgok 112
¿∞√ «¬Ò≈‘∆ √appleØÁ Á∆¡ª ËπȪ ÚÒ∆ ’øË≈apple∆ Á∂ ’øÈ≈ Â’ Í‘πø⁄∆¡ªÕ ¿π‘ Ï‘π ÍÃÌ≈ÚÂ
‘Ø«¬¡≈ «¬’ «ÁÈ ◊πapple» √≈«‘Ï È≈Ò ◊ºÒ Ï≈ ’appleÈ Ò¬∆ Í‘≈Û∆ ÂØ∫ ÊÒ∂ ¿∞Âapple ¡≈«¬¡≈ Â∂
¡≈ ’∂ Íπº«¤¡≈, √≈¬∆∫ ÒØ’ Â∂apple≈ Ȫ ’∆ ‘À? ª ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ È≈È’ «Èappleø’≈apple∆Õ ¿∞√ È∂
«’‘≈ «Èappleø’≈apple∆ Á≈ ’∆ ¡appleÊ ‘À? ª ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï «’‘≈, appleºÏ «Ú⁄ «ÚÙÚ≈√ appleº÷‰
Ú≈Ò≈Õ Î∂apple appleºÏ Á∆¡ª ◊ºÒª ‘؉ Òº◊ ͬ∆¡ªÕ ª ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï È∂ «’‘≈ √πøÈ∆ Â∂ apple≈Θ∆
Á∂ fi◊Û∂ Ï∂ÒØÛ∂ ‘ÈÕ ¯’∆appleª Ò¬∆ √Ì appleºÏ Á∂ ÏøÁ∂ ‘È A Õ ÚÒ∆ ’øË≈apple∆ È∂ ÈÓ√’≈apple ’∆Â≈Õ ◊πapple»
√≈«‘Ï ’∞fi √Óª «¬Ê∂ apple«‘ ’∂ ¡º◊∂ ˘ ⁄Ò∂ ⁄Ò∂ ◊¬∂Õ
Ï≈ÒÈ≈Ê È≈Ò Ó∂Ò
‘√È ¡ÏÁ≈Ò ¿∞√ ’º⁄∆ √Û’ Â∂ √∆ ‹Ø Ò≈‘Ωapple Â∂ «ÍÙ≈Úapple ˘ ‹ªÁ∆ √∆ Â∂ «‹√ ˘
◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ √Ó∂∫ ÂØ∫ «Í¤Ø∫ Ù∂apple Ù≈‘ √»apple∆ È∂ ͺ’≈ ’∆Â≈ √∆ Â∂ «¬√ Â∂ appleπ÷ Ò◊Ú≈¬∂ Â∂
√apple≈Úª ωÚ≈¬∆¡ª √ÈÕ ‘√È ¡ÏÁ≈Ò ÂØ∫ Í»appleÏ Áº÷‰ ÚºÒ ⁄ÒÁ∂ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï «‡ºÒ≈
Ï≈Ò ◊πÁ≈¬∆ B Õ (ÓΩ‹»Á≈ «˜Ò≈ «‹‘ÒÓ) Íπ‹ ◊¬∂Õ «¬‘ ‹Ø◊∆¡ª Á≈ ¡√Ê≈È «‹‘ÒÓ È◊apple ÂØ∫
Í≥Áappleª Ó∆Ò ¿∞µÂapple ͺ¤Ó ÚÒ √∆Õ «¬√ ¡√Ê≈È Á≈ ’ÊÈ ¡≈¬∆È-«¬-¡’Ïapple∆ «Ú⁄ Ú∆
¡≈Á≈ ‘À Â∂ «Ò«÷¡≈ ‘À «’ «√øË √≈◊apple Áπ¡≈Ï∂ «Ú⁄ ÙÓ√≈Ï≈Á Á∂ È∂Û∂ Ï≈Ò È≈Ê ‹Ø◊∆ Á≈
¡√Ê≈È ‘À «‹√ ˘ «‡ºÒ≈ Ï≈ÒÈ≈Ê ’«‘øÁ∂ ‘ÈÕ ‹Ø◊∆ Á»apple Á»apple ÂØ∫ «¬√ Á∆ Ô≈Âapple≈ ’appleÈ
¡≈Á∂ ‘È C Õ
◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ √Ó∂∫ «¬Ê∂ «¬’ Ï≈Ò È≈Ê Á∂ ¡≈ÙappleÓ ÂØ∫ ÊØÛ∆ Á»apple ¡≈ ’∂ ÏÀ·
◊¬∂Õ ‹ÁØ∫ Ï≈Ò È≈Ê ˘ ÍÂ≈ Òº◊≈ «’ «¬’ ¯’∆apple ¿∞√ Á∂ ‚∂apple∂ ÂØ∫ ÊØÛ∆ Á»apple ÏÀ·∂ ‘È Âª ¿∞‘
¡≈Í ¡≈ ’∂ ◊πapple» ‹∆ ˘ ¡≈͉∂ ‚∂apple∂ ÒÀ «◊¡≈ D Õ Ï‘π √«Â’≈apple È≈Ò «¬’ªÂ «Ú⁄ «Ï·≈ ’∂
Íπº¤‰ Ò◊≈ «’ Â∞‘≈‚≈ ◊πapple» ’Ω‰ ‘À? Â∂ Óπ’Â∆ Á≈ √≈ËÈ ’∆ ‘À? ◊πapple» ‹∆ È∂ ¿∞µÂapple «Ú⁄ «¬‘
ÙÏÁ ◊≈«Ú¡≈ :-
‘Ó ‚ØÒ Ï∂Û∆ Í≈Í Ìapple∆ ‘À ÍÚ‰∞ Ò◊À Ó ‹≈¬∆
√ÈÓπ÷ «√Ë Ì∂‡‰ ’¿∞ ¡≈¬∂ «È‘⁄¿∞ Á∂«‘ Ú«‚¡≈¬∆
◊πapple Â≈«apple Â≈apple‰‘≈«apple¡≈Õ
Á∂«‘ Ì◊«Â Í»appleÈ ¡«ÚÈ≈√∆ ‘¿∞ Â∞fi ’¿∞ Ï«Ò‘≈«apple¡≈Õ
A. Ï≈Ò∂ Á∆ AFEH ¬∆√Ú∆ Á∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ ÚÒ∆ ’øË≈apple∆ ˘ «¬‘ ¿∞ÍÁ∂Ù Á∂‰≈ Á«√¡≈ ‘ÀÕ «’«’
◊πapple» √≈«‘Ï Á∆ «√«÷¡≈ √øÍappleÁ≈¬∆ Ì≈Úª ÂØ∫ ¿∞⁄∂apple∆ √∆ «¬√ Ò¬∆ ¿∞ÍÁ∂Ù Á∂‰≈ ·∆’ ‹≈ÍÁ≈ ‘À : ÚÒ∆ ’øË≈apple∆ Ú≈Ò∆
√≈÷∆ √Ú≈¬∂ Ï≈Ò∂ Á∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ Á∂ ‘Øapple «’√∂ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄⁄ È‘∆∫ ‘ÀÕ
B. ’«‘øÁ∂ ‘È «’ «‡ºÒ≈ Ï≈Ò ◊πÁ≈¬∆ «¬√ Á≈ È≈ «¬√ Ò¬∆ «Í¡≈ ‘À «’ «¬Ê∂ ‘∆ «’√∂ ‹Ø◊∆ Á∆ ÍÃ∆«÷¡≈
Ò¬∆ «¬È ÈØ‹Ú≈È «¬√Âapple∆ È∂ ¿∞√ Á∂ È≈Ò ◊πøÁ∂ √ÈÕ
C. ¡≈¬∆È-«¬-¡’Ïapple∆ ¡≥◊Ã∂˜∆ ¿πÒ≈Ï≈’≈apple √πapple ‹≈Á»È≈Ê √apple’≈apple «˜ÒÁ B ’Ò’ºÂ≈ AIDI Í≥È≈ CAI
D. ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ó‘appleÏ≈È «‘º√≈ Á»‹≈, Í≥È≈ AGD

iBw;kyh gozgok 113
«√Ë √≈«Ë’ ‹Ø◊∆ ¡appleπ ‹ø◊Ó ¬∂’∞ «√Ëπ «‹È∆ «Ë¡≈«¬¡≈
Íapple√ ÍÀapple «√fi Â∂ √π¡≈Ó∆ ¡÷appleπ «‹È ’¿ ¡≈«¬¡≈
‹ÍÂÍ √ø‹Ó ’appleÓ È ‹≈È≈ È≈Óπ ‹Í∆ ÍÃÌ Â∂apple≈Õ
◊πapple» ÍappleÓ∂Ùappleπ È≈È’ Ì∂«‡˙ √≈⁄∂ √Ï«Á «ÈÏ∂apple≈ A Õ
[apple≈Ó’Ò∆ Ó‘Ò≈ 1 Õ ÿapple 1 Õ 6 Õ 878]
Ï≈ÒÈ≈Ê «¬‘ ÙÏÁ √π‰ ’∂ Ï‘π ÍÃÌ≈«Ú ‘Ø«¬¡≈ Â∂ «’‘≈ Â∞‘≈˘ ÍappleÓ∂Ùapple Í»apple‰
«√ºË «Ó«Ò¡≈ ‘À Â∂ ¿∞√ Á∆ Ì◊Â∆ ‘∆ «¬’ Ú‚≈ √≈ËÈ ‘ÀÕ ¿∞√ ’ØÒ ’∞fi √Óª ◊πapple» ‹∆ ·«‘apple∂Õ
«‹Ê∂ ◊πapple» √≈«‘Ï ÏÀ·∂ √È, ¿∞Ê∂ ◊πapple» √≈«‘Ï Á∂ ⁄appleÈ «⁄øÈ ÍºÊapple Â∂ ¿∞’apple∂ ‘ج∂ ‘ÈÕ ¤Ø‡≈ «‹‘≈
◊πappleÁÚ≈apple≈ √∆ Â∂ Í≈«’√Â≈È Ï‰È ÂØ∫ Í«‘Òª «¬’ √≈Ë» Íπ‹≈apple∆ √∆ B Õ
«¬√ «‡Ò∂ Á∂ ÊØÛ∆ Á»apple appleØ‘Â≈√ Á≈ Íë√Ë «’Ò∑≈ ‘À ‹Ø ÓΩ‹»Á≈ Á∆È≈ apple∂ÒÚ∂ √‡∂ÙÈ ÂØ∫
«ÂøÈ Ó∆È Íº¤Ó ÚÒ ‘ÀÕ «¬‘ ◊πapple» È≈È’ ‹∆ ÂØ∫ «Í¤Ø∫ Ù∂apple Ù≈‘ √»apple∆ È∂ ωÚ≈«¬¡≈ √∆Õ «¬√
«’Ò∑∂ Á∂ ¡≥Áapple È◊apple Á≈ Ȫ Ú∆ appleØ‘Â≈√ C ‘ÀÕ «¬√ «’Ò∑∂ Á∂ ’ØÒ «¬’ ⁄ÙÓ≈ Ú◊Á≈ ‘À «‹√ ˘
⁄Ø‘≈ Ï≈Ï≈ È≈È’ ’«‘øÁ∂ ‘ÈÕ «¬‘ ⁄ÙÓ≈ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ √Ó∂∫ Á∆ Ô≈Á◊≈apple Á«√¡≈
‹ªÁ≈ ‘À ◊πapple» √≈«‘Ï È∂ ͺÊapple ⁄π’ ’∂ «¬‘ ⁄ÙÓ≈ ‹≈apple∆ ’∆Â≈ √∆ D Õ
«√¡≈Ғ؇ ‹≈‰≈
«‡Ò≈ Ï≈Ò ◊πÁ≈¬∆ ÂØ∫ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Â∂ Ì≈¬∆ ÓappleÁ≈È≈ Í»appleÏ Áº÷‰ ÚºÒ ¿∞√
√Û’ Â∂ «‹√ Â∂ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ √Ó∂∫ «Í¤Ø∫ Ù∂apple Ù≈‘ ˘ Áapple÷ ÒÚ≈¬∂ Â∂ √apple≈Úª
ωÚ≈¬∆¡ª √È ⁄ÒÁ∂ ⁄Ò∂ «‹‘ÒÓ Á«apple¡≈ Â∂ ⁄È≈Ï Á«apple¡≈ ÿ ’∂ «√¡≈Ғ؇ Íπ‹∂ ‹Ø
«¬’ Ï‘π Íπapple≈‰≈ È◊apple √∆ Â∂ «¬√Á≈ Í«‘Ò≈ È≈ √Ғ؇ √∆Õ «’√∂ √Ó∂∫ «¬‘ √≈apple∂ Í≥‹≈Ï Á∆
apple≈‹Ë≈È∆ «apple‘≈ √∆ E Õ
◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Â∂ Ì≈¬∆ ÓappleÁ≈È≈ «√¡≈Ғ؇ Á∂ Ï≈‘apple «¬’ Ï∂apple Á∂ appleπ÷ ʺÒ∂ ÏÀ·
◊¬∂Õ «¬√ Ï∂apple Ú≈Ò∆ ʪ Â∂ ‘π‰ ◊πappleÁÚ≈apple≈ Ï«‰¡≈ ‘À Â∂ Í≈«’√Â≈È Ï‰È ÂØ∫ Í«‘Òª ’¬∆
Ô≈Âapple» «¬√ ◊πappleÁÚ≈apple∂ ‹≈«¬¡≈ ’appleÁ∂ √ÈÕ «¬Ê∂ ÏÀ· ’∂ ◊πapple» √≈«‘Ï È∂ Ì≈¬∆ ÓappleÁ≈È∂ ˘ Ù«‘apple
«Ú⁄ Ì∂«‹¡≈ «’ «¬’ ÍÀ√∂ Á≈ fi»· Â∂ «¬’ ÍÀ√∂ Á≈ √º⁄⁄ ÒÀ ¡≈ÚØÕ ÓappleÁ≈È≈ √Ì Áπ’≈Ȫ Â∂
«◊¡≈ Íapple «’√∂ ’ج∆ ¿∞µÂapple È «ÁºÂ≈Õ «¬’ Áπ’≈ÈÁ≈apple Ì≈¬∆ Ó»Ò≈ √∆ ¿∞√ È∂ «¬’ ’≈◊˜ Á∂
Íπapple˜∂ Â∂ «Ò÷ «ÁÂ≈Õ ““ÓappleÈ≈ √º⁄”” Â∂ ““‹∆¿∞‰≈ fi»·”” ’≈ˆ˜ª Á∂ «¬‘ ÁØÚ∂ Íπapple˜∂ ÒÀ ’∂ Ì≈¬∆
A. «¬‘ √≈÷∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ó‘appleÏ≈È «‘√≈ Á»‹≈ Í≥È≈ AGD “◊ØÙ‡ Ï≈Ò È≈Ê È≈Ò” Â∂ ¡Ë≈apple ‘ÀÕ
B. Ó‘≈È’ØÙ, Ì≈¬∆ ’≈‘È «√øÿÕ
C. ⁄≈apple Ï≈◊-«¬-Í≥‹≈Ï, ◊È∂ÙÁ≈√ √øÍ≈Á «’appleÍ≈Ò «√øÿ, ı≈Ò√≈ ’≈Ò‹ ¡≥«ÓÃÂ√apple Í≥È≈ AFC
D. Ó‘≈È ’ØÙ Ì≈¬∆ ’≈‘È «√øÿ Ì≈Ù≈ «ÚÌ≈◊, Í«‡¡≈Ò≈, Í≥È≈ GHE ¡º÷apple “appleØ‘Â≈√””
E≤. ⁄≈apple Ï≈ˆ∂-«¬-Í≥‹≈Ï, ◊‰∂ÙÁ≈√, Í≥È≈ BBC ¡Â∂ BBD

iBw;kyh gozgok 114
ÓappleÁ≈È≈ ◊πapple» ‹∆ ’ØÒ ¡≈ «◊¡≈Õ ◊πapple» ‹∆ «¬√ ÂØ∫ Ï‘π ÍÃÌ≈«ÚºÂ ‘ج∂ Â∂ Ì≈¬∆ Ó»Ò∂ ˘ ¿∞√ Á∆
Áπ’≈È Â∂ ‹≈ ’∂ «ÓÒ∂Õ Ì≈¬∆ Ó»Ò∂ È≈Ò ◊ºÒ Ï≈ ’∆Â∆ Â∂ «’‘≈ «’ Â∞‘≈˘ ‹∆ÚÈÒ Á∆
¡√Ò∆¡Â Á≈ ÍÂ≈ Òº◊ «◊¡≈ Â∂ √º⁄ Â∂ fi»· Á≈ «È√Â≈apple≈ ‘Ø «◊¡≈ ‘ÀÕ Ì≈¬∆ Ó»Ò∂ «’‘≈ ‹∆
√º⁄ Á∆ «˜¡≈Á≈ √Ófi È‘∆∫ ¡≈¬∆ Â∞‘≈‚∆ «’appleÍ≈ È≈Ò ¡≈ ‹≈Ú∂◊∆Õ ◊πapple» ‹∆ Á∂ ÙÏÁ Ï⁄È
«ÏÒ≈√ ÂØ∫ ¡ÀÈ≈ ÍÃÌ≈«Ú ‘Ø«¬¡≈ «’ ÿapple Ï≈apple ¤º‚ ’∂ ◊πapple» ‹∆ Á∂ È≈Ò ‘Ø ‡π«apple¡≈Õ ◊πapple» ‹∆ ’∞fi
√Óª «√¡≈Ғ؇ apple«‘ ’∂ ¡◊∂ ˘ ‡πapple ͬ∂ A Õ
Ó∆¡ª «Óº·∂ È≈Ò ◊ºÒ Ï≈Â
«√¡≈Ғ؇ ÂØ∫ ◊πapple» √≈«‘Ï, Ì≈¬∆ ÓappleÁ≈È≈ Â∂ Ì≈¬∆ Ó»Ò≈, ‹Ø «√¡≈Ғ؇ ÂØ∫ ◊πapple» ‹∆
È≈Ò ‡πapple «Í¡≈ √∆, ÂÒÚø‚∆ ÚºÒ ⁄Ò Í¬∂Õ «√¡≈Ғ؇ ÂØ∫ Áº÷‰ Í»appleÏ ÚÒ ⁄ÒÁ∂ ⁄ÒÁ∂
Í√apple»apple Á∂ ’ØÒ ¿∞√ È◊apple «Ú⁄ Íπ‹ ◊¬∂ «‹√ ˘ ¡√∆∫ ¡º‹ ’Ò ’؇Ò≈ Ó∆¡ª «Óº·≈ ’«‘øÁ∂
‘ª B Õ «¬Ê∂ «¬’ ’appleÈ∆ Ú≈Ò≈ ¯’∆apple Ó∆¡ª «Óº·≈ apple«‘øÁ≈ √∆Õ ’؇Ò∂ Á∂ Ï≈‘apple ◊πapple» È≈È’
√≈«‘Ï ¡≈ «Ïapple≈‹∂ ‹ÁØ∫ «Ó¡ª «Óº·∂ ˘ ÍÂ≈ Òº◊≈ «’ ¯’∆apple «Í≥‚ «Ú⁄ ¡≈«¬¡≈ ‘À Â∂ ¿∞È∑ª
È≈Ò ÓπÂappleÏ ‘À ‹Ø √appleØÁ ’appleÁ≈ ‘À, ¿∞‘ ◊πapple» ‹∆ ˘ «Ó«Ò¡≈ Â∂ ◊ºÒ Ï≈ ’∆Â∆Õ Ó∆¡ª «Óº·∂ È∂
«’‘≈ :-
¡ÚÒ È≈˙ ÷πÁ≈«¬ ’≈ Á»‹≈ ÈÏ∆ apple√»ÒÕ
È≈È’ ’ÒÓ≈ ‹∂ ÍÛ«‘ ª Áapple◊‘ Í≈Ú∂ ’Ï»ÒÕ
ª ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï È∂ ¿∞µÂapple «ÁÂ≈ :-
¡ÚÒ È≈˙ ÷πÁ≈«¬ ’≈ Áapple ÁappleÚ≈È apple√»ÒÕ
√∂÷ È∫¡Â apple≈«√ ’apple ª Áapple◊‘ Í≈Ú«‘ ’Ï»Ò C Õ
ª Ó∆¡ª «Ó·∂ ¡≈«÷¡≈ «‹Ú∂∫ Â∂Ò ÂØ∫ «ÏȪ Á∆Ú≈ appleØÙÈ È‘∆∫ ‘πøÁ≈ «¬√∂ Âapple∑ª apple√»Ò
ÂØ∫ «ÏÈ≈ È‹≈ ȑ∆∫ «ÓÒÁ∆ Â∂ ¡ºÒ≈ È≈Ò Ú√Ò È‘∆∫ ‘πøÁ≈ «¬√ Á∂ ¿∞µÂapple «Ú⁄ ◊πapple» È≈È’
√≈«‘Ï È∂ ÙÏÁ ¿∞⁄≈«apple¡≈ D :-
ÍØÊ∆ Íπapple≈‰ ’Ó≈¬∆¡ÀÕ Ì¿∞Ú‡∆ «¬Â∞ Â«È Í≈¬∆¡ÀÕ
√⁄ Ï»fi‰ ¡≈«‰ ‹Ò≈¬∆¡ÀÕ
A. «¬‘ √≈÷∆ √Ú≈¬∂ Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ Á∂ ‘Øapple «’√∂ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ È‘∆ ¡≈Á∆Õ
Íapple Ì≈¬∆ Ó»Ò∂ Á≈ Ȫ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∆ apple⁄È≈ «Ú⁄ ¡≈Á≈ ‘ÀÕ Ú∂÷Ø √≈‚∆ ““Ì≈¬∆ ÓÒ∂ Á≈ «Á‘ªÂ”” Ó»Ò≈
«√¡≈Ғ؇ Á≈ apple«‘‰ Ú≈Ò≈ √∆Õ «¬‘ ◊ºÒ √Ì «ÚÁÚ≈Ȫ È∂ Ó≥È∆ ‘ÀÕ
B. Ì≈¬∆ ’≈‘È «√øÿ È∂ Ó∆¬∂∫ «Óº·∂ ˘ «Ó·È’؇ Á≈ Áº«√¡≈ ‘À ‹Ø ·∆’ È‘∆∫Õ ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ
√≈÷∆ «Ú⁄ «Ò«÷¡≈ ‘À «’ Í√apple»apple ÂØ∫ ‘Ø ’∂ Ó∆¡ª «Óº·∂ Á∂ ’؇Ò∂ «Ú⁄ ¡≈¬∂Õ Í√apple»apple «˜Ò≈ «√¡≈Ғ؇ Á≈ «¬’ È◊apple
‘ÀÕ
C≤ «¬‘ ÍÃÙÈ-¿∞µÂapple ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ ‘ÈÕ Ú∂÷Ø √≈÷∆ ÈßÏapple CF Ì≈Ú∂∫ «¬√ √≈÷∆ Á≈
Úapple‰È «’√∂ ‘Øapple ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ È‘∆∫ Íapple √Ó∂∫ ¡È∞√≈apple «¬‘ ÍÃÙÈ-¿∞µÂapple ·∆’ ‹≈ÍÁ∂ ‘ÈÕ
D. Ó∆¡ª «Óº·∂ Á∂ ÍÃÙÈ ÂØ∫ Î∂apple ¿∞µÂapple ÁØ‘ª ˘ ◊πapple» √≈«‘Ï Á∂ «¬’ ÙÏÁ «Ú⁄ ¡≥«’ ’∆Â≈ ‘ÀÕ ¿∞⁄≈apple∂
‘ج∂ ÙÏÁ «Ú⁄ Í«‘Ò∆ Í≥◊Â∆ ÍÃÙÈ ‘À ‹Ø ¡√ª «¬Ê∂ È‘∆∫ «ÁºÂ∆Õ

iBw;kyh gozgok 115
«¬‘ Â∂´ Á∆Ú≈ «¬¿∞ ‹ÒÀÕ ’apple ⁄≈ȉ∞ √≈«‘Ï Â¿∞ «ÓÒ∂Õ
«¬Â∞ Â«È Ò≈◊∂ Ï≈‰∆¡≈Õ √π÷π ‘ØÚ∂ √∂Ú ’Ó≈‰∆¡≈Õ
√Ì ÁπÈ∆¡≈ ¡≈Ú‰ ‹≈‰∆¡≈Õ
«Ú«⁄ ÁπÈ∆¡≈ √∂Ú ’Ó≈¬∆¡ÀÕ Âª Áapple◊≈‘ ÏÀ√‰∞ Í≈¬∆¡ÀÕ
’‘π È≈È’ Ï≈‘ ´‚≈¬∆¡ÀÕ
[«√apple∆ apple≈◊ Ó‘Ò≈ 1 Õ 33 Õ (BE)]
«Ó¡ª «Óº·∂ Íπº«¤¡≈ ¿∞‘ ’ÚÈ ’∞apple≈È ‘À «‹Â ÍÛ∑∂ ’Ï»Ò ‘ØÚ∂? ¿∞‘ «’‘Û∆ ÁappleÚ∂Ù∆
‘À «‹√ È≈Ò ¡ºÒ≈ È≈Ò Ú√≈Ò ‘πøÁ≈ ‘À? ¿∞‘ «’‘Û≈ appleؘ≈ Â∂ «’‘Û∆ «ÈÓ≈˜ ‘À «‹√ È≈Ò
ÓÈ ¿∞√ ¡ºÒ≈ Á∆ Ô≈Á «Ú⁄ «‡’Á≈ ‘À? ◊πapple» √≈«‘Ï È∂ ÓappleÁ≈È∂ ˘ «’‘≈ «’ appleÏ≈Ï Ú‹≈¬∂ ª
¡≈Í È∂ «¬‘ ÙÏÁ ◊≈«Ú¡≈ :-
«Ó‘apple Ó√∆«Â «√Á’∞ Óπ√Ò≈ ‘’∞ ‘Ò≈´ ’∞apple≈‰∞
√appleÓ √πøÈ«Â √∆Ò appleØ‹≈ ‘Ø‘π Óπ√ÒÓ≈‰∞Õ
’apple‰∆ ’≈Ï≈ √⁄π Í∆appleπ ’ÒÓ≈ ’appleÓ «ÈÚ≈‹Õ
Â√Ï∆ √≈ «Â∞√ Ë≈Ú√∆ È≈È’ apple÷À Ò≈‹ A Õ
[√ÒØ’ Ó‘Ò≈ A Ó≈fi ’∆ Ú≈apple Õ7Õ (140)]
«¬√ ÂØ∫ Ó∆¡ª «Óº·≈ Ï‘π ÍÃÌ«Ú ‘Ø«¬¡≈ Â∂ ◊πapple» √≈«‘Ï ˘ ÈÓ√’≈apple ’∆Â∆Õ ◊πapple»
√≈«‘Ï ’∞fi √Óª Ó∆¡ª «Óº·∂ ’ØÒ apple«‘ ’∂ ¡º◊∂ ÂÒÚø‚∆ ˘ ‡πapple ͬ∂Õ
ÂÒÚø‚∆ ‹≈‰≈
’؇Ò∂ Ó∆¡ª «Óº·∂ ÂØ∫ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Â∂ Ì≈¬∆ ÓappleÁ≈È≈ Â∂ Ì≈¬∆ Ó»Ò≈ ‹Ø
«√¡≈Ғ؇ ÂØ∫ È≈Ò apple«Ò¡≈ √∆, ÂÒÚø‚∆ Íπº‹∂ Â∂ Ï≈‘apple ¡≈ ’∂ ÏÀ· ◊¬∂Õ ÓappleÁ≈È≈ ÿapple «◊¡≈
Â∂ ¡≈͉∂ Í«appleÚ≈apple ˘ «Ó«Ò¡≈Õ ◊πapple» È≈È’ Á∂ Ó≈Â≈ ‹∆ ˘ Â∂ «ÍÂ≈ ‹∆ ˘ ÓappleÁ≈È∂ Á∂
¡≈¿∞‰ Á≈ ÍÂ≈ Òº◊≈ ª «Í≥‚ ÂØ∫ Ï≈‘apple ‹≈ ’∂ ◊πapple» ‹∆ ˘ ÿapple ÒÀ ¡≈¬∂Õ √≈apple≈ Í«appleÚ≈apple
«¬’º·≈ ‘Ø «◊¡≈Õ ’¬∆¡ª Ú«apple∑¡≈ «Íº¤Ø∫ ¡º‹ ◊πapple» È≈È’ ÿapple ¡≈ ’∂ ÏÀ·∂ √È ‹Ø √Ì Í«appleÚ≈apple
ÁØ ÓȪ «Ú⁄ ⁄≈‘ ‘؉≈ √πÌ≈Ú’ √∆Õ √≈«apple¡ª È∂ «¬º¤≈ ÍÃ◊‡ ’∆Â∆ «’ È≈È’ ‹∆ Ï‘πÂ
ÌappleÓ‰ ’apple ’∂ ¡≈¬∂ ‘È, «¬√ Ò¬∆ «¬È∑ª ˘ ÚË∆¡≈ Í’Ú≈È ÷π¡≈¬∆¬∂Õ Ó≈Â≈ ˘ √Ì ÂØ∫ ÚË
⁄≈¡ √∆, √Ø ¿∞‘ ◊πapple» ‹∆ ˘ Íπº¤‰ ◊¬∆ «’ ‹Ø ±ø Ó»ø‘ ÂØ∫ ¡≈÷∂∫ √ج∆ Ú√Â∞ «Â¡≈apple ’apple ’∂ ÒÀ
¡≈Úª : ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ ¡≥Âapple ¡≈ÂÓ∂ ‘Øapple ⁄∂Ù‡≈ √∆ ‹Ø √Ì ÷≈‰ Í∆‰ Ú≈Ò∆¡ª
Ú√±¡ª ÂØ∫ ÚË∂apple∆ √π¡≈Á∆ Â∂ apple√Á≈«¬’ √∆Õ «¬√ Ò¬∆ ◊πapple» ‹∆ È∂ ’ج∆ ¿∞µÂapple È≈ «ÁºÂ≈ Î∂apple
Ó‹Ï»apple ’appleÈ Â∂ «¬‘ ÙÏÁ ÏØ«Ò¡≈ B :-
A. ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «¬Ê∂ ◊πapple» ¡apple‹È √≈«‘Ï Á≈ ÙÏÁ ““¡Ò≈ ¡ÒÓ ÷πÁ≈¬∆ ÏøÁ∂””
‘À ‹Ø ·∆’ È‘∆∫Õ Ó∆¡ª «Óº·∂ Á∂ ÍÃÙȪ Â∂ ¿∞µÂapple «Ú⁄ «¬‘ ÙÏÁ ·∆’ ‹≈ÍÁ≈ ‘ÀÕ ÍÃÙÈ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ Áº√∂
‘ÈÕ
B. «¬‘ √≈÷∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ ◊πapple» È≈È’ Á∂Ú ‹∆, «’à«Ó‘appleÏ≈È, Á∆ √≈÷∆, ◊πapple» ‹∆ ÂÒÚø‚∆ «Ú⁄ (¡)
(¬) Í≥È≈ DGF-Â∂ ¡≈Ë≈apple ‘ÀÕ Ú∂÷Ø ¡≥Â’≈ (AEB-EC)

iBw;kyh gozgok 116
√«Ì apple√ «Ó·∂ Ó≥«È¡À √π«‰¡À √≈Ò؉∂Õ
÷‡ Â∞apple√∆ Óπ÷ ÏØÒ‰≈ Ó≈apple‰ È≈Á ’∆¬∂Õ
¤Â∆‘ ¡≥«ÓàÌ≈¿∞ ¬∂’∞ ‹≈’¿∞ ÈÁ«apple ’apple∂«¬Õ
Ï≈Ï≈ ‘Øappleπ ÷≈‰≈ ÷π√∆ ÷π¡≈appleπ
«‹Â∞ ÷≈ËÀ ÂÈ Í∆Û∆¡À ÓÈ Ó«‘ ⁄Ò«‘ «Ú’≈appleÕ
appleÂ≈ ÍÀ‰È ÓÈ∞ appleÂ≈ √πÍ∂Á∆ √Â∞ Á≈È∞Õ
È∆Ò∆ «√¡≈‘∆ ’Á≈ ’apple‰∆ Í«‘apple‰ ÍÀapple «Ë¡≈È∞Õ
’ÓappleÏøËπ √øÂØ÷ ’≈ ËÈ ‹ØÏÈ∞ Â∂apple≈ È≈ÓπÕ
Ï≈Ï≈ ‘Øappleπ ÍÀȉ∞ ÷π√∆ ÷π¡≈appleπÕ
«‹Â ÍÀË∂ ÂÈ∞ Í∆Û∆¡À ÓÈ Ó«‘ ⁄Ò«‘ «Ú’≈appleÕ
ÿØÛ∂ Í≈÷apple √π«¬È∂ √≈÷«Â Ï»fi‰ Â∂apple∆ Ú≈‡Õ
Âapple’√ Â∆apple ’Ó≈‰ √ª◊ Â∂◊ ÏøÁ ◊π‰ Ë≈Â∞Õ
Ú≈‹≈ È∂Â≈ Í«Â «√¿∞ Íapple◊‡π ’appleÓπ Â∂apple≈ Ó∂apple∆ ‹≈«ÂÕ
Ï≈Ï≈ ‘Øappleπ ⁄ÛÈ≈ ÷π√∆ ÷π¡≈appleπÕ
«‹Â∞ ⁄«Û¡À ÂÈ∞ Í∆Û∆¡À ÓÈ Ó«‘ ⁄È∂ «Ú’≈appleÕ
ÿapple Ó≥Áapple ÷πÙ∆ È≈Ó ’∆ ÈÁ«apple Â∂apple∆ ÍappleÚ≈appleπÕ
‘∞’Ó √ج∆ Â∞Ë Ì≈Ú√∆ ‘Øappleπ ¡≈÷‰∞ Ï‘π ¡Í≈appleπÕ
È≈È’ √⁄≈ Í≈«Â√≈‘π Í»«¤ È ’appleÀ Ï∆⁄≈appleπÕ
Ï≈Ï≈ ‘Øappleπ √¿∞‰≈ ÷π√∆ ÷π¡≈appleπÕ
«‹Â∞ √πÂÀ ÂÈπ Í∆Û∆¡À ÓÈ Ó«‘ ⁄ÒÀ «Ú’≈appleÕ
[«√apple∆ apple≈◊ Ó‘Ò≈ 1 Õ 7 Õ (16)]
◊πapple» ‹∆ È∂ ’∞fi √Óª ÂÒÚø‚∆ apple‘∂Õ Ó»Ò≈ ÂÒÚø‚∆ ÂØ∫ Ú≈Í√ «√¡≈Ғ؇ ⁄«Ò¡≈
«◊¡≈ Â∂ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Â∂ Ì≈¬∆ ÓappleÁ≈È≈ √πÒÂ≈ÈÍπapple≈ ˘ ‡πapple ͬ∂Õ
√πÒÂ≈ÈÍπapple≈ ‹≈‰≈ Â∂ ÁΩÒ ıª ÒØË∆ È≈Ò Ó∂Ò
◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Â∂ Ì≈¬∆ ÓappleÁ≈È≈ ÂÒÚø‚∆ ÂØ∫ √πÒÂ≈ÈÍπapple ¡≈ ◊¬∂Õ «¬Ê∂ Ï∂Ï∂
È≈È’∆ Â∂ ‘Øapple Í«appleÚ≈apple ˘ «ÓÒ∂Õ Á∂ÚÈ∂ È≈Ò ÁΩÒ ıª ÒØË∆ Ú∆ ¿∞√ √Ó∂∫ √πÒÂ≈ÈÍπapple √∆Õ
«√’øÁapple ÒØË∆ È∂ ¿∞√ ˘ Í≥‹≈Ï Á≈ √»Ï∂Á≈apple ω≈ «ÁºÂ≈ √∆Õ «¬√ Ò¬∆ ¿∞‘ Ò≈‘Ωapple apple«‘øÁ≈ √∆
Â∂ ’Á∆ ’Á∆ ¡≈͉∆ ‹≈◊∆apple Â∂ √πÒÂ≈ÈÍπapple ¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ‹ÁØ∫ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï
√πÒÂ≈ÈÍπapple ◊¬∂ ª ¿∞‘ √πÒÂ≈ÈÍπapple ‘∆ √∆Õ ‹ÁØ∫ ¿∞√ ˘ ÍÂ≈ Òº◊≈ «’ ¿∞√Á≈ Íπapple≈‰≈ ÓØÁ∆
È≈È’ ÁappleÚ∂Ù √πÒÂ≈ÈÍπapple ¡≈«¬¡≈ ‘À ª ¿π‘ ◊πapple» ‹∆ ˘ «Ó«Ò¡≈Õ «ÓÒ ’∂ √π÷ √ªÁ Íπº¤∆ Â∂
Íπº«¤¡≈ Â∞‘≈‚≈ Óπ’≈Ó «’Ê∂ ‘À? «¬√ Á∂ ¿∞µÂapple «Ú⁄ ◊πapple» ‹∆ È∂ «¬‘ ÙÏÁ Í«Û∑¡≈ A :-
Óπ’≈Óπ ’«apple ÿ«apple ÏÀ√‰≈ «ÈºÂ ⁄Ò‰∂ ’∆ ËØ÷Õ
A. ‹ÈÓ √≈÷∆ ◊πapple» È≈È’ «Ó‘appleÏ≈È, Í≥È≈ CGD-GF (¡≥Â’ ACI-D@)

iBw;kyh gozgok 117
Óπ’≈Óπ ª Íπapple ‹≈‰∆¡ ‹≈ apple‘À «È‘⁄Ò ÒØ’∞Õ
ÁπÈ∆¡≈ ’À«√ Óπ’≈Ó∂Õ
’«apple «√Á’∞ ’apple‰∆ ÷apple⁄π Ï≈Ë‘π Ò≈«◊ apple‘π È≈Ó∂Õ
‹Ø◊∆  ¡≈√‰∞ ’apple ÏÀ‘ ÓπÒ≈ Ï‘À Óπ’≈«ÓÕ
Íø«‚ Ú÷≈‰«‘ ÍØÊ∆¡≈ «√«Ë Ï‘«‘ Á∂Ú √Ê≈«ÈÕ
√πapple «√Ë ◊‰ ◊øËappleÊ Óπ«È ‹È Ù∂÷ Í∆apple √Ò≈appleÕ
’«apple ’±⁄ ’±⁄≈ ’«apple ◊¬∂ ¡Úapple∂ «Ì ⁄Ò‰‘≈appleÕ
√πÒÂ≈È ÷≈È Ó¨’ ¿∞Óapple∂ ◊¬∂ ’«apple ’«apple ’±⁄Õ
ÿÛ∆ Óπ‘«Â «’ ⁄Ò‰≈ «ÁÒ √Ófiπ ±ø «Ì Í‘»⁄Õ
ÙÏÁ≈‘ Ó≈«‘ Ú÷≈‰∆¡À «ÚappleÒ≈  ϻfi∂ ’Ø«¬Õ
È≈È’ Ú÷≈‰À Ï∂ÈÂ∆ ‹«Ò Ê«Ò Ó‘∆¡«Ò √Ø«¬Õ
¡Ò≈‘π ¡Ò÷ ¡◊øÓπ ’≈Áappleπ ’apple‰‘≈apple ’apple∆ÓπÕ
√Ì ÁπÈ∆ ¡≈Ú‰ ‹≈Ú‰∆ Óπ’≈Óπ ¬∂’∞ apple‘∆ÓπÕ
Óπ’≈Ó «Â√ ÈØ ¡≈÷∆¡À «‹√π «√«√ È ‘ØÚ∆ Ò∂÷πÕ
¡√Ó≈È∞ Ëapple∆ ⁄Ò√∆ Óπ’≈Ó ˙ ‘∆ ¬∂’∞Õ
«ÁÈ apple«Ú ⁄ÒÀ «È«√ √«√ ⁄ÒÀ Â≈«apple’≈ Ò÷ ÍÒØ«¬Õ
Óπ’≈Ó ˙‘∆ ¬∂’∞ ‘À È≈È’ √⁄π Ïπ◊Ø«¬ A Õ
[«√apple∆ apple≈◊ Ó‘Ò≈ 1 Õ 17 Õ (64)]
◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∆ «Ú¡≈«÷¡≈ ““¡Ò≈‘‘ ¡Ò÷ ¡◊øÓ ’≈Áappleπ ’apple‰‘≈apple ’apple∆Ó,
√Ì ÁπÈ∆¡≈ ¡≈Ú‰ ‹≈Ú‰∆ Óπ’≈Ó ¬∂’ apple‘∆Ó”” √π‰ ’∂ ÁΩÒ ıª Ï‘π ÍÃÌ≈«Ú ‘Ø«¬¡≈ Â∂
◊πapple» ‹∆ ˘ ÈÓ√’≈apple ’∆Â≈Õ
◊πapple» ‹∆ ’∞fi √Óª Ï∂Ï∂ È≈È’∆ ’ØÒ apple‘∂Õ «¬√ √Ó∂∫ Ì≈¬∆ ÓappleÁ≈È∂ È∂ Ï∂ÈÂ∆ ’∆Â∆ «’
Âπ√∆∫ Ï‘π Á∂Ù Á∂ÙªÂappleª Á≈ apple‡È ’∆Â≈ ‘ÀÕ Óº’∂ ÓÁ∆È∂ ˘ Ú∆ ⁄ÒØ! ª ◊πapple» ‹∆ È∂ Ì≈¬∆
ÓappleÁ≈È∂ Á∂ ’«‘‰ Â∂ Óº’∂ ‹≈‰ Á≈ «ÈÙ⁄≈ ’apple «Ò¡≈Õ ’∞fi √Óª √πÒÂ≈ÈÍπapple apple«‘ ’∂ ¡≈Í
Í≈’Í‡È Ú≈Ò∂ Í≈√∂ ‡πapple ͬ∂Õ
Ù∂ı «¬Ïapple≈‘∆Ó È≈Ò ◊ØÙ‡
√πÒÂ≈ÈÍπapple ÂØ∫ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Â∂ Ì≈¬∆ ÓappleÁ≈È≈ √´‹ Á«apple¡≈ «Ú⁄ Ï∂Û∆ Â∂
ÏÀ· ’∂ Í≈’Í‡È Íπº‹∂ B Õ Í≈’Í‡È Ì≈Ú∂∫ ¡º‹ ’Ò ˜apple≈ ’∞ Á«apple¡≈ ÂØ∫ Á»apple ‘Ø «◊¡≈ ‘À √Ã∆ ◊πapple»
A. «¬√ ÙÏÁ Á∆ ¡≥ÁappleÒ∆ ◊Ú≈‘∆ Á√Á∆ ‘À «’ «¬‘ ÙÏÁ Óπ’≈Ó ‘∆ «Ú¡≈«÷¡≈ ‘À Â∂ «’√∂ Óπ√ÒÓ≈È
¡º◊∂ ◊πapple» ‹∆ È∂ ¿∞⁄≈«apple¡≈ ‘ØÚ∂◊≈, «’«’ «¬√ ÙÏÁ «Ú⁄ Óπ√ÒÓ≈È∆ √«Ì¡Â≈ Á≈ ÍÃÌ≈Ú ‘ÀÕ ““√πÒÂ≈È””
““¡Óapple≈˙”” ““ı≈È”” ¡≈«Á ¯ÙÏÁª Á∆ ÚappleÂØ∫ Ú∆ «√ºË ’appleÁ∆ ‘À «’ «’√∂ ¿∞⁄ ÍÁÚ∆ Ú≈Ò∂ È≈Ò ◊πapple» ‹∆ ◊ÒÏ≈Â
’apple apple‘∂ ‘ÈÕ «Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «Ò«÷¡≈ ‘À «¬‘ ÙÏÁ ÁΩÒ ıª ÒØË∆ ˘ ◊πapple» ‹∆ È∂ √π‰≈«¬¡≈
‹Ø ·∆’ ‹≈ÍÁ≈ ‘ÀÕ
B. ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ Ï∂Û∆ Â∂ √¯apple ’appleÈ Á∆ appleÚ≈«‘ ¿∞⁄ Ùapple∆¯ «Ú⁄ ‘π‰ Â’ Íappleº⁄Ò ‘ÀÕ ¿Ê∂
«¬’ ¤Ø‡∆ ‹∆ Ï∂Û∆ ͬ∆ ‘À Â∂ Á«√¡≈ ‹ªÁ≈ ‘À «’ ◊πapple» È≈È’ «¬√ Â∂ ⁄Û∑∂ √ÈÕ «Ï¡≈È √appleÁ≈apple ÏÒÚø «√øÿ
’≈ÒÛ≈ (‹Ø ¿∞µ⁄ Ùapple∆¯ Á∂ È∂Û∂ ’¬∆ √≈Ò apple‘∂ ‘ÈÕ ‘π‰ ÍÃË≈È √Ã∆ ◊πapple» «√øÿ √Ì≈ ÏÈ’Ø’ Á∂ ‘È)Õ

iBw;kyh gozgok 118
È≈È’ Á∂Ú ‹∆ Á∂ √Ó∂∫ √´‹ Á∂ ͺ¤Ó∆ ’ø„∂ Â∂ «¬’ Íë√ºË ͺÂÈ √∆ «‹√ Â∂ ͺ¤Ó Ú≈Ò∂
Í≈√∂ ÂØ∫ ¡≈ ’∂ √Û’ª «ÓÒÁ∆¡ª √ÈÕ «¬‘ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á≈ Í≈’Í‡È Á»‹≈ Î∂apple≈ √∆ A Õ
Í«‘Òª Úª◊» ‘π‰ Ú∆ Ù∂÷ «¬Ïapple≈‘∆Ó Ù∂÷ ¯apple∆Á Á≈ ◊ºÁ∆-ÈÙ∆È √∆Õ Ù∂ı «¬Ïapple≈‘∆Ó «˜¡≈Á≈
÷πÒ∑«ÁÒ≈ Â∂ «Èºÿ∂ √πÌ≈ Ú≈Ò≈ √∆Õ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á≈ √π¡≈◊ ’∆Â≈ Â∂ ¡≈͉∂ ’ØÒ
apple«÷¡≈Õ
◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï √Ú∂apple∂ ¿∞µ· ’∂ ’∆appleÂÈ ’appleÁ∂, ÓappleÁ≈È≈ appleÏ≈Ï Ú‹≈Á≈ Â∂ ¡≈Í
«¬Ò≈‘∆ appleø◊ «Ú⁄ ‹πÛ ‹ªÁ∂ Â∂ ÙÏÁª Á≈ ◊≈«¬È ’appleÁ∂Õ √ØÒ∑Ú∆∫ √Á∆ «Ú⁄ ÁappleÚ∂Ù, Î’∆apple Â∂
√ø ÒØ’ ¡≈͉∂ ÚÒÚ«Ò¡ª Á≈ ÍÃ◊‡≈¡ ’«ÚÂ≈ «Ú⁄ ’appleÁ∂ √È B Õ «¬‘ ÍappleøÍapple≈ ¡ÀÈ∆
ÍappleÏÒ √∆ «’ ‘apple √ø ’ØÒ Â∂ ‘Øapple ¯’∆apple ˘ ¡≈͉∆ apple⁄∆ ‹≈ «’√∂ ‘Øapple √»Î∆ ¯’∆apple ‹ª √ø Á∆
’«ÚÂ≈ ˜Ï≈È∆ Ô≈Á≈ ‘πøÁ∆ √∆Õ ‹ÁØ∫ √Ã∆ ◊πapple» È≈È’ Á∂Ú ‹∆ ¡≈͉∂ √ÒØ’ ÏØÒÁ∂ ª Ù∂ı
«¬Ïapple≈‘∆Ó «Ú⁄ Ú∆ ’«ÚÂ≈ Ú≈Ò≈ ÚÒÚÒ≈ ‹≈◊ ¿∞·Á≈ C Õ «¬’ «ÁÈ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï
È≈Ò appleϺ Á∆¡ª ◊ºÒª Ï≈ª ’apple«Á¡ª Ù∂ı «¬Ïapple≈‘∆Ó È∂ √ÒØ’ ÏØ«Ò¡≈ :
Îapple∆Á≈ Í≈«Û ͇ØÒ≈ Ë‹ ’apple∆ ’ÏøÒÛ∆ Í«‘apple∂¿∞
«‹È∆ Ú∂√∆ √‘π «ÓÒÀ √∂¬∆ Ú∂√ ’apple∂¿∞Õ
[√ÒØ’ Îapple∆Á (183)]
◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï È∂ ¿∞µÂapple «ÁºÂ≈ :-
ÿapple ‘∆ Óπø«Ë «ÚÁ∂«√ «Íπapple «Ò fi»apple∂ √øÓ≈Ò∂
«ÓÒ«Á¡ª «„Ò È≈ ‘∂Ú¬∆ ‹∂ È∆¡Â apple≈«√ ’apple∂ D Õ
[√ÒØ’ Ó‘Ò≈ 1 Õ Ú‚‘ø√ ’∆ Ú≈apple Õ 20 Õ (583)]
A. Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ Á∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «Ò«÷¡≈ ‘À «’ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ÁØ Ú≈apple∆ Í≈’Í‡È ◊¬∂
‹Ø ·∆’ ‹≈ÍÁ≈ ‘ÀÕ
B. ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ÂØ∫ Í«‘Òª ‘ج∂ Ï‘π √≈apple∂ √øª ¡Â∂ Ì◊ª Á∆ Ï≈‰∆ ’«ÚÂ≈ «Ú⁄ ◊πapple» ◊Ãø’
√≈«‘Ï «Ú⁄ Áapple‹ ‘ÀÕ
C. ’¬∆¡ª Ò∂÷’ª Á≈ «Ú⁄≈apple ‘À «’ ‹Ø Ï≈‰∆ ◊πapple» ◊ÃøÊ √≈«‘Ï «Ú⁄ ¯apple∆Á ‹∆ Á∂ Ȫ Â∂ ⁄Û∑∆ ‘À ¿∞‘
¯apple∆Á √≈È∆ Ù∂÷ «¬Ïapple≈‘∆Ó Á∆ ‘À, «’«’ Ù∂÷ ¯apple∆Á ◊ø‹-«¬-Ù’apple È ÓπÒÂ≈È∆ «Ú⁄ ’ج∆ ÁØ‘apple≈ È‘∆∫ «Ò«÷¡≈Õ
«¬√ √ÏøË «Ú⁄ Ú∂÷Ø Life and Times of Sheikh Farid-u-Din K. A. Nizami, Ò≈¬∆¯ ¡À∫‚ ‡≈¬∆Ó˜ ¡≈¯ Ù∂÷
¯apple∆Á ¿∞Á∆È, ’∂. ¬∂. «È˜≈Ó∆, Óπ√«ÒÓ Ô±È∆Úapple√‡∆ ¡Ò∆◊Û∑ ¡Â∂ √Ú≈È‘ ‘˜apple Ï≈Ï≈ ¯apple∆Á-¿∞Á∆È Ó‘√»Á,
◊ø‹-«¬-Ù’apple Ú‘∆Á ¡«‘ÓÁ Ó≈‘√»Á, ’apple≈⁄∆, AIFE
¡√∆∫ «¬Ê∂ «¬√ Ï«‘√ «Ú⁄ È‘∆∫ ÍÀ∫Á∂Õ «¬‘ Ï≈‰∆ Ù∂÷ ¯apple∆Á Á∆ ‘Ø Ú∆ √’Á∆ ‘À «‹√ ˘ Ù∂÷ «¬Ïapple≈‘∆Ó
È∂ ÍÛ∑ ’∂ √π‰≈«¬¡≈ ‘ØÚ∂Õ ‹ÁØ∫ Ù∂ı ¯apple∆Á È∂ ÓπÒÂ≈È∆ «Ú⁄ ÁØ‘apple∂ ’‘∂ ‘؉◊∂ ¿∞√ √Ó∂∫ ÓπÒÂ≈È∆ «Ú⁄ ’«ÚÂ≈
«Ò÷‰ Á≈ appleÚ≈‹ È‘∆∫ √∆Õ «¬√ Ò¬∆ Óπ√ÒÓ≈È «Ò÷≈apple∆¡ª È∂ «¬È∑≈ ÁØ‘«apple¡ª ˘ Ó‘≈ÈÂ≈ È≈ «ÁºÂ∆ ¡Â∂ «¬‘
◊ºÒ ¡≈͉∆ «Ò÷ «Ú⁄ È‘∆∫ «Ò¡ªÁ∆Õ
D. «¬‘ √≈apple≈ Ú≈appleÂ≈Ò≈Í ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ ÈßÏapple CB (¡≥Â’≈ BD-CB) Â∂ ¡Ë≈apple ‘ÀÕ Ì≈Ú∂∫
«’√∂ ‘Øapple ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «¬√ Âapple∑ª È‘∆∫ Íapple «¬‘ Ú≈appleÂ≈Ò≈Í ·∆’ ‹≈ÍÁ∆ ‘ÀÕ

iBw;kyh gozgok 119
ª Ù∂ı «¬Ïapple≈‘∆Ó È∂ «’‘≈ :-
Îapple∆Á≈ ·ß„∆ ’øÂ∞ È apple≈«Ú˙ Ú‚∆ Ê∆ Óπ¬∆¡≈√π
ËÈ ’π’∂∫Á∆ ◊Øapple Ó∂∫ ÂÀ √‘ È≈ «ÓÒ¡≈√π
[√ÒØ’ ¯apple∆Á (1380)]
ª ◊πapple» È≈È’ ‹∆ È∂ «’‘≈ :-
Ó‘Ò ’∞’º⁄∆ ÓÂÚÛ∆ ’≈Ò∆ ÓÈ‘π ’∞√πË
‹Ø ◊πÛ ‘ØÚ«È «ÍappleappleÚÀ È≈È’ ¡Ú◊π‰ Ó≥πËÕ
[√ÒØ’ Ó‘Ò≈ 1 Õ Ó≈apple» ’∆ Ú≈apple]
Ù∂ı «¬Ïapple≈‘∆Ó ◊πapple» ‹∆ Á∂ √ÒØ’ √π‰ ’∂ Ï‘π «È‘≈Ò ‘Ø«¬¡≈ Â∂ ◊πapple» √≈«‘Ï ˘ «’‘≈
«’ ÓÀ˘ «¬’ ¡À√∆ ’≈Â∆ (¤∞apple∆) Á∆ ÒØÛ ‘À «‹√ È≈Ò ÓÈ ˘ Ó≈«apple¡≈ ‹≈Ú∂Õ «¬√ Á∂ ¿∞µÂapple
«Ú⁄ ◊πapple» √≈«‘Ï È∂ «’‘≈ :-
√⁄ ’∆ ’≈Â∆ √⁄π √Ì √≈appleπÕ ÿ≈Û «Â√’∆ ¡Íapple ¡Í≈appleÕ
√ÏÁ∂ ‹≈‰ apple÷≈¬∆ Ò≈«¬Õ ◊π‰ ’∆ ÊÀ’∂ «Ú«⁄ √Ó≈«¬Õ
«Â√ Á≈ ’∞·≈ ‘ØÚÀ √∂÷πÕ ÒØ‘» ÒÏπ «È’Ï≈ Ú∂÷πÕ
‘Ø«¬ ‘Ò≈´ Ò◊À ‘«’ ‹≈«¬‘ È≈È’ Á«apple Á∆Á≈«apple √Ó≈«¬Õ
[√ÒØ’ Ó‘Ò≈ 1, apple≈Ó’Ò∆ ’∆ Ú≈apple (956)]
Ù∂÷ «¬‘ √π‰ ’∂ Ï‘π ıπÙ ‘Ø«¬¡≈ Â∂ ¿∞√ È∂ ¿∞‘ √≈apple∂ ÁØ‘apple∂ ‹Ø ¿∞√ ’ØÒ «Ò÷∂ ͬ∂ √È
◊π» È≈È’ ˘ Á∂ «ÁºÂ∂Õ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ’∞fi √Óª «¬Ê∂ apple‘∂ Â∂ ’∞fi Í¿∞Û∆¡ª ¿∞⁄≈apple∆¡ª ‹Ø
◊πapple» ◊ÃøÊ √≈«‘Ï «Ú⁄ ¡≈√≈ ‹∆ Á∆ Ú≈apple Á∆¡ª Í«‘Ò∆¡ª ÈΩ Í¿∞Û∆¡ª ω∆¡ª A Õ
’∞fi √Óª ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Í≈’Í‡È apple«‘ ’∂ Î∂apple ¡≈Í ÓπÒÂ≈È ˘ ⁄Ò∂ ◊¬∂Õ
ÓπÒÂ≈È «Ú⁄ Ï‘≈-¿∞Á-Á∆È Ó÷Á»Ó ˘ «ÓÒ‰≈
ÓπÒÂ≈È Í≥‹≈Ï Á∂ Ï‘π Íπapple≈‰∂ È◊appleª «Ú⁄Ø∫ ‘ÀÕ ¡Ò◊˜ª‚apple ’«ÈßÿÓ Á∂ ’ÊÈ
¡È∞√≈apple «√’øÁapple ¡≈˜Ó Á∂ √Ó∂∫ ÓÒ∆ ’ΩÓ Á∆ apple≈‹Ë≈È∆ ÓπÒÂ≈È Ò‘∆ √∆Õ «‘¿πÈ √ª◊ È∂ Ú∆
ÓπÒÂ≈È Á≈ ’ÊÈ ’∆Â≈ ‘ÀÕ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ √Ó∂∫ ÓπÒÂ≈È ¡≈Ò∂ Áπ¡≈Ò∂ Á∂ «¬Ò≈’∂ Á∆
apple≈‹Ë≈È∆ √∆Õ ¡·≈apple∑Ú∆∫ √Á∆ «Ú⁄ Ï‘≈ÚÒÍπapple «apple¡≈√ÂÁ ¡√Ê≈Í ‘؉ ÂØ∫ Í«‘Òª,
«apple¡≈√ ϑ≈ÚÒÍπapple Á≈ «¬Ò≈’≈ ¡Â∂ Ï∆’≈È∂apple Á∂ Ó≈apple» ÊÒª Â’ Á≈ √≈apple≈ «¬Ò≈’≈ ÓπÒÂ≈È
È≈Ò ‘∆ √øÏøË √∆ B Õ ÍÃ≈⁄∆È ’≈Ò «Ú⁄ ‘appleÈ≈÷Ù Â∂ ÍÑÒ≈Á Á∆ Ú≈appleÂ≈ «¬√∂ È◊apple «Ú⁄
‘ج∆ Áº√∆ ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ Óπ√ÒÓ≈Ȫ Á∂ «‘øÁ «Ú⁄ ¡≈¿∞‰ ÂØ∫ «Íº¤Ø∫ ÓπÒÂ≈È «¬√Ò≈Ó Á≈ «¬’
A. ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «Ò«÷¡≈ ‘À «’ ◊πapple» ‹∆ È∂ ¡≈√≈ ‹∆ Á∆ Ú≈apple Á∆¡ª Í«‘Ò∆¡ª
ÈΩ Í¿∞Û∆¡ª Í≈’Í‡È «Ú⁄ ¿∞⁄≈apple∆¡ªÕ «¬È∑ª ÈΩ Í¿∞Û∆¡ª «Ú⁄ ¡’≈ÒÍπapple÷ Á∆ ¿∞√ÂÂ∆ ‘ÀÕ «¬È∑ª È≈Ò Ò◊Á∂
√ÒØ’ª «Ú⁄ ◊πapple» √≈«‘Ï È∂ «¬√Ò≈Ó Ï≈apple∂ ’∞fi Ú∆⁄≈apple Á√∂ ‘È «‹Ú∂∫ ¤∂Ú∆∫ Í¿∞Û∆ Á∂ √ÒØ’-«Ó‡∆ Óπ√ÒÓ≈È Á∆””....
““Óπ√ÒÓ≈È≈ «√Π√apple∆¡Â”” «‹√ ÂØ∫ ‹ÈÓ ’∂ ’ÊÈ Á∆ ÍπÙ‡∆ ‘πøÁ∆ ‘ÀÕ
B. Ancient Geography of India, ¬∂ÈÙÀ∫‡ «‹¿∞◊apple≈¯∆ ¡≈¯ «¬ø‚∆¡≈, ¡Ò◊˜ª‚apple ’«ÈßÿÓ, Ú≈apple≈È√∆
AIFC Í≥È≈ AHE.

iBw;kyh gozgok 120
Úº‚≈ ’∂∫Áapple «apple‘≈ ‘ÀÕ Ùı√ ÂÏapple∂˜ Á≈ Ó˜≈apple ¡º‹ ’Ò È◊apple Á∂ Áº÷‰ ÚºÒ ‘ÀÕ ÙÓ√ ÂÏapple∂˜
«‹√ Á≈ ¡√Ò Èª √Ó√¿∞Á∆È √∆ ¡¯◊≈«È√Â≈È Á∂ √Ϙ≈Úapple ¡√Ê≈È ÂØ∫ √Â≈appleÚ∆∫ √Á∆
«Ú⁄ ¡≈ ’∂ ¡≈Ï≈Á ‘Ø«¬¡≈ A Õ Ù∂ı Ï‘≈¿∞Á-Á∆È ˜’apple∆¡ª Ï≈apple∑Ú∆∫ √Á∆ ¬∆√Ú∆ «Ú⁄ «¬Ê∂
¡≈ ’∂ ¡≈Ï≈Á ‘Ø«¬¡≈Õ «¬√∂ Âapple∑ª «¬È∑ª ÁØ‘ª Î’∆appleª Á∂ «Ó˜≈appleª Á∂ Á»apple Á»apple ÂØ∫ ÒØ’ ¡≈ ’∂
«˜¡≈apple ’appleÁ∂ √ÈÕ «¬È∑ª ÁØ‘ª Ó˜≈appleª ’apple’∂ ÓπÒÂ≈È ¯’∆appleª Á≈ «¬’ Úº‚≈ ¡º‚≈ ω
«◊¡≈ √∆ ¡Â∂ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï √Ó∂∫ ÓπÒÂ≈È «Ú⁄ Úº÷ Úº÷ √øÍappleÁ≈Úª Á∂ ’¬∆ ¯’∆apple
apple«‘øÁ∂ √ÈÕ
√ºÔÁ ‹Ò≈Ò Ïπ÷≈apple∆ («Á‘ªÂ ABIA ¬∆√Ú∆) ‹Ø Ïπ÷≈apple∆ ÿapple≈‰∂ «Ú⁄Ø∫ √Ì ÂØ∫ Í«‘Òª
¿∞µ⁄ Á∂ ¡√Ê≈È Â∂ ¡≈ ’∂ ¡≈Ï≈Á ‘ج∂ Â∂ ’appleÈ∆ Ú≈Ò∂ Î’∆apple Ó≥È∂ ◊¬∂, Ù∂÷ Ï‘≈¿∞Á∆È
‹’apple∆¡≈ ’πapple∂Ù∆ («Á‘ªÂ ABFF ¬∆√Ú∆) Á∂ ÓπappleÁ∆ √È B Õ Ï‘≈¿∞Á∆È ˜’apple∆¡≈ Ï≈Ï≈ ¯apple∆Á
Ù’apple◊ø‹ («Á‘ªÂ ABFI ¬∆√Ú∆) Á∂ ÏÛ∂ ◊»Û∂ «ÓºÂapple √È C Õ «¬√ Âapple∑ª ÓπÒÂ≈È «Ú⁄
Ï‘≈¿∞Á∆È ˜’apple∆¡≈ Á∆ ¡ΩÒ≈Á, Í≈’Í‡È «Ú⁄ Ï≈Ï≈ ¯apple∆Á ◊ø‹-«¬-Ù’apple Á∂ ◊Á∆-
ÈÙ∆È ¡Â∂ ¿∞⁄ Á∂ ‹Ò≈Ò Ïπ÷≈apple∆ Á∂ ÷≈ÈÁ≈È «Ú⁄ Íπapple≈‰∂ √«Ó¡ª ÂØ∫ Ó∂Ò «ÓÒ≈Í ⁄«Ò¡≈
¡≈Á≈ √∆Õ «¬È∑ª «ÂȪ Ù≈÷ª «Ú⁄Ø∫ ’¬∆ Ï‘π ’appleÈ∆ Ú≈Ò∂ ¯’∆apple ‘ج∂ ‘ÈÕ
Í≈’Í‡È «Ú⁄ Ï≈Ï≈ Ù∂÷ ¯apple∆Á Á≈ Ó˜≈apple ¿∞µ⁄ «Ú⁄ √ºÔ ‹Ò≈Ò Ïπ÷≈apple∆ Â∂ ¿∞√
Á∂ ÍÂ∂ Ó÷Á»Ó≠-«¬-‹‘≈È∆¡ª” Á≈ Ó˜≈appleapple Â∂ ÓπÒÂ≈È «Ú⁄ Ù∂÷ Ï‘≈¿∞Á∆È ˜’apple∆¡ª Á≈
Ó˜≈apple √Ê≈È’ Óπ√ÒÓ≈Ȫ Ò¬∆ Í«ÚºÂapple ¡√Ê≈È √Ófi∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ «¬È∑ª Ó˜≈appleª Á≈ ‘apple «¬’
ʪ Â∂ «¬’ Ó≈Ò’ ‹ª ◊Á∆-ÈÙ∆È ‘πøÁ≈ √∆ ‹Ø ¡≈Ó ’apple ’∂ ¿∞√ Ù≈÷ Á∂ Ï≈È∆ Á∆ ¡ΩÒ≈Á
«Ú⁄Ø∫ ‘πøÁ≈ √∆ Â∂ ¿∞√ ˘ Ó÷Á»Ó ’«‘øÁ∂ √È ÒÂ∂ ¿∞√ È≈Ò ‘Øapple ‹Ø √∂Ú≈Á≈apple ‘πøÁ∂ √È ¿∞È∑≈ ˘
÷≈ÁÓÕ «¬È∑ª «ÂøȪ Ù≈÷ª Á∂ ‘apple √Ó∂∫ Úº÷ Ú÷ Ó÷Á»Ó ‘πøÁ∂ √ÈÕ √Ã∆ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ √Ó∂∫
Ï‘≈¿∞Á∆È ˜’apple∆¡≈ Á∂ «Ó˜≈apple Â∂ ¿∞√Á∆ ¡ΩÒ≈Á «Ú⁄Ø∫ Ï‘≈¿∞Á“-Á∆È D √∆∂Õ Ù∂÷ Ï‘≈¿∞Á∆È
˜’apple∆¡≈ Ó÷Á»Ó Ù∂÷ Ô±√Î Á≈ ÍØÂ≈ √∆Õ ÓπÒÂ≈È Á∂ «¬√ ’πapple∂Ù∆ ÿapple≈È∂ «Ú⁄Ø∫ ¡≈¬∆È-¬∆-
¡’Ïapple∆ ¡È∞√≈apple ’∂ÚÒ Ù∂÷ Ô±√Î È∂ ‘∆ ÓπÒÂ≈È Á∂ √Â≈appleª √≈Ò apple≈‹ ’∆Â≈ ‘ÀÕ «¬√ Á≈
«Á‘ªÂ Ï«‘ÒØÒ ÒØË∫ Á∂ apple≈‹ Á∂ ¡≈appleøÌ «Ú⁄ ‘Ø«¬¡≈ E Õ Ù∂÷ Ï‘≈¿∞Á∆È ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á≈
√Ó’≈Ò∆ √∆ Â∂ «¬√ ˘ ‹ÈÓ √≈÷∆¡ª «Ú⁄ Ó÷Á»Ó Ï‘≈ÚÁ∆ ’apple’∂ «Ò«÷¡≈ ‘À F Õ
A. Muttan Distt. Gazetter ÓπÒÂ≈È «‚√«‡z’‡ ◊À˜∂‡∆¡apple, Ò≈‘Ωapple AIBC-BD, Í≥È≈ BCH
2. Oriental Biographical Dictionary, ˙apple∆¡À∫‡Ò Ï≈«¬¿∞apple≈Î∆’Ò «‹‚’ÙÈapple∆, Ê≈Í√ «ÚÒ∆¡Ó Ï∆Ò,
’Ò’Â≈ AHHA Í≥È≈ AC@
C. ¡≈¬∆È-¡’Ïapple∆-‹Àapple‡ Â∂ √apple ‹≈Á» È≈Ê √apple’≈apple, (¡≥◊apple∂˜∆) «‹Ò Â∆‹∆ Í≥È≈ D@.
D. ⁄∆Î√ ¡À∫‚ Î∂Ó∂Ò∆˜ ¡≈¯ È؇, Ò∂ÍÒ «◊ÃÎÈ, «‹ÒÁ Á»‹∆, Ò≈‘Ωapple AID@, Í≥È≈ CGEÕ
E. ¿∞’Â
F. ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ Ó÷Á»Ó Ï‘≈ÚÁ∆ ‘ÀÕ ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «¬√ ˘
Íapple∆ Ï‘≈ÚÁ∆ Á≈ ÍØÂ≈ «Ò«÷¡≈ ‘ÀÕ Íapple «¬‘ Ù∂÷ Ï‘≈-¿∞Á-Á∆È ˜’apple∆¡≈ ÂØ∫ Í≥‹Ú∆∫ ¤∂Ú∆∫ Í∆Û∑∆ Â∂ √∆Õ

iBw;kyh gozgok 121
‹ÁØ∫ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Ù∂÷ Ï‘≈-¿∞Á-Á∆È ˜’apple∆¡≈ Á∆ Áapple◊≈‘‘ Â∂ ◊¬∂ ª ¿±√
Ú∂Ò∂ ¿π√ √Ó∂∫ Á≈ ÓıÁ»Ó Ù∂÷ Ï‘≈-¿∞Á-Á∆È «ÈÓ≈˜ ÍÛ∑È ⁄«Ò¡≈ √∆ Â∂ ¿∞√ È∂ √∂Ú’ª ‘ºÊ
√πÈ∂‘≈ Ì∂«‹¡≈ «’ ÓÀ∫ ÈÓ≈˜ ÍÛ∑ ’∂ ¡≈Úª◊≈ Â∂ ◊πapple» ‹∆ ÊØÛ≈ «⁄apple ÓÀ˘ ¿∞‚∆’‰ Â∂ «ÓÒ‰ ÂØ∫
ψÀapple È≈ ‹≈‰Õ ‹ÁØ∫ ÷≈ÁÓ ◊πapple» ‹∆ ’ØÒ ¡≈¬∂, ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï È∂ ¿∞È∑ª ˘ «’‘≈ ¡√∆∫
«ÓÒ ’∂ ‘∆ ‹≈Úª◊∂Õ «¬‘ √π‰ ’∂ ÷≈ÁÓ Ï‘π ÍÃ√øÈ ‘ج∂ Â∂ «’‘≈ «’ ◊πapple» ‹∆ √≈‚∂ «ÁÒ Á∆
◊ºÒ Ïπºfi∆ ‘ÀÕ ÊØÛ∂ √Ó∂∫ «Íº¤Ø∫ Ó÷Á»Ó √≈«‘Ï ÈÓ≈˜ ÍÛ∑ ’∂ ¡≈¬∂Õ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ¿∞· ’∂
«ÓÒ∂ Â∂ Î∂apple ‘ºÊ «ÓÒ≈ ’∂ ÏÀ· ◊¬∂Õ Î∂apple Ó÷Á»Ó È∂ Íπº«¤¡≈ ‹∆ ÌÒ∂ ‘Ø? ª ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï
È∂ ¿∞µÂapple «ÁºÂ≈, appleÏ Á∂ «Ïø«Á¡ª ˘ «ÓÒ ’∂ ÌÒ∂ ‘ªÕ ª Î∂apple Ó÷Á»Ó È∂ «’‘≈ √≈˘ ÍÂ≈ ‘À «’
«‘øÁ» Â∂ Óπ√ÒÓ≈Ȫ ˘ «¬’Ø È˜apple È≈Ò Ú∂÷Á∂ ‘Ø Íapple «¬‘ Áº√Ø «’ appleÏ ÁØ‘ª «Ú⁄ ‘À «’ È‘∆∫Õ
ª Ï≈Ï≈ ‹∆ È∂ «’‘≈ appleºÏ √Ì Êª Â∂ ‘À Â∂ √≈‚∂ √≈«apple¡ª «Ú⁄ ‘À Â∂ √≈‚∂ «Ú⁄ ÏÀ·≈ √ø√≈apple Á≈
apple√ Ó≈‰Á≈ ‘À Â∂ Áπ÷ √π÷ ÌØ◊Á≈ ‘ÀÕ ◊πapple» È∂ ÙÏÁ ÏØ«Ò¡≈ A :-
¡≈Í∂ apple√∆¡≈ ¡≈«Í apple√π ¡≈Í∂ apple≈Ú‰‘≈appleπ
¡≈Í∂ ‘ØÚ ⁄ØÒÛ≈ ¡≈Í∂ √∂‹ Ì≈Â≈appleπ
appleø«◊ appleÂ≈ Ó∂apple≈ √≈«‘Ïπ ◊Ú apple«‘¡≈ ÌappleÍ»«apple
¡≈Í∂ Ó≈÷∆ Ó¤∞Ò∆ ¡≈Í∂ Í≈‰∆ ‹≈´
¡≈Í∂ ‹≈‰ Ó‰’Û≈ ¡≈Í∂ ¡≥Á«apple Ò≈´
¡≈Í∂ Ï‘π «Ï«Ë appleø◊Ò≈ √÷∆¬∂ Ó∂apple≈ Ò≈´
«È appleÚÀ √Ø‘≈◊‰∆ Á∂÷π ‘Ó≈apple≈ ‘≈´
ÍÉÚÀ È≈È’ Ï∂ÈÂ∆ » √appleÚapple ± ‘ø√
’¿∞´ ±ø ‘À ’Ú∆¡≈ ± ‘À ¡≈Í∂ Ú∂«÷ «Ú◊√πÕ
[(«√apple∆ apple≈◊ Ó‘Ò≈ 1 Õ 24 Õ 23)]
«¬‘ √π‰ ’∂ Ï‘≈¿πÁ∆È Ó÷Á»Ó È∂ ◊πapple» ‹∆ ˘ ÈÓ√’≈apple ’∆Â∆Õ ’∞fi √Óª ◊πapple» È≈È’
√≈«‘Ï Ì≈¬∆ ÓappleÁ≈È≈ ÓπÒÂ≈È apple«‘ ’∂ ¿∞µ⁄ ˘ ‡πapple ͬ∂ B Õ ¿∞µ⁄ «¬’ Ï‘π Íπapple≈‰≈ È◊apple ‘ÀÕ
¡Ò◊˜ª‚apple ’«ÈßÿÓ Á∂ ’ÊÈ ¡È∞√≈apple «¬√ È◊apple Ú≈Ò∆ ʪ Â∂ «√’øÁapple-«¬-¡≈˜Ó È∂ «¬’
«Í≥‚ Ú√≈«¬¡≈ √∆ C Õ Ó«‘Ó»Á ◊˜ÈÚ∆ Á∂ √Ó∂∫ ¿∞√ «Ú⁄ Óπ√ÒÓ≈Ȫ Á≈ apple≈‹ ¡√Ê≈ÍÂ
‘Ø«¬¡≈Õ «¬√ ÂØ∫ Í«‘Òª «¬√ Á≈ Ȫ «Á˙◊Û∑ √∆ D Õ «¬‘ «¬√Ò≈Ó Á≈ Ú‚≈ ’∂∫Áapple Ó≥«È¡≈
A. «¬‘ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ó‘appleÏ≈È Á∆ «¬’ √≈÷∆ Â∂ ¡Ë≈apple ‘ÀÕ Ú∂÷Ø ‹ÈÓ √≈÷∆ ◊πapple» È≈È’, «Ó‘appleÏ≈È
Í≥È≈ DCH ¡Â∂ DDBÕ «¬’ √≈÷∆ ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ Í≥‹Â≈ÒÚ∆∫ √≈÷∆ Ó÷Á»Ó Ï‘≈ÚÁ∆ ◊πappleÓπ÷ª
Ú≈Ò∆ √≈÷∆ ‘À «‹√ ÂØ∫ ÍÂ≈ Ò◊Á≈ ‘À «’ Ï‘≈¿∞Á∆È Ó÷Á»Ó ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ Ï‘∞ È∂Û∂ √∆Õ ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆
‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «ÁÂ∆ √≈÷∆ «¬√ È≈ÒØ∫ Ú÷ ‘À Â∂ ¡≈ÂÓ’ Ó≥‚Ò Á∆¡ª ◊ºÒ≈ Á√Á∆ ‘ÀÕ ÁØÚ∂∫ √≈÷∆¡ª Ï‘≈¿∞Á∆È
Ó÷Á»Ó Á∆ ◊πapple» ‹∆ È≈Ò Áapple√≈Á∆¡ª ‘ÈÕ
B. Imperial Gazetteer, «¬øÍ∆apple∆¡Ò ◊À˜∂‡∆¡apple «‹ÒÁ BD, Í≥È≈ HB.
C. Ó÷Á»Ó ‹‘≈È∆¡≈ ‹‘≈È ◊ÙÂ, ’apple≈⁄∆, AIFC, Í≥È≈ GC-GE.
D. ¿∞’ÂÕ

iBw;kyh gozgok 122
‹ªÁ≈ √∆ Á∂ «¬Ê∂ Óπ√ÒÓ≈Ȫ Á∂ Íë√ºË √»Î∆ ¯’∆apple ‹Ò≈Ò¿∞Á∆È Ïπ÷≈apple∆ È∂ Â∂apple∑Ú∆∫ √Á∆ «Ú⁄
¡≈ ’∂ ‚∂apple≈ Ò≈«¬¡≈ √∆Õ ¿∞µ⁄ Á≈ È◊apple ¿π√ Á∂ Ȫ ’apple’∂ Íë√ºË ‘Ø«¬¡≈Õ ¡≈¬∆È-«¬-
¡’Ïapple∆ «Ú⁄ Ú∆ ¿∞⁄ ˘ ÓπÒÂ≈È Á∂ √»Ï∂ Á≈ Íë√ºË È◊apple Á«√¡≈ A ‘ÀÕ √Ã∆ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï
Á∂ √Ó∂∫ ‹Ò≈Ò¿∞Á∆È Ïπ÷≈apple∆ Á∆ ¡ΩÒ≈Á ¿∞⁄ «Ú⁄ Ú√Á∆ √∆Õ ‹Ò≈Ò¿∞Á∆È Ïπ÷≈apple∆ Á∂ Úº‚∂
ÍπÂapple √ÔÁ Óπ‘øÓÁ Á≈ ÍπºÂapple ‹Ò≈Ò¿∞Á∆È Ó÷Á»Ó ’appleÈ∆ Ú≈Ò≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ «¬√ Á≈ «Á‘ªÂ
ACHC ¬∆√Ú∆ «Ú⁄ ‘Ø«¬¡≈ B Õ ¡‹ ’Ò ¡≈Ó ÂΩapple Â∂ Ú‚≈ ÍπºÂapple Ó÷Á»Ó ωÁ≈ ‘À Íapple Ó÷Á»Ó-
«¬-‹‘≈È∆¡ª Á∆ ÓΩ «Í¤Ø∫ ¿∞√ Á≈ ¤Ø‡≈ Ìapple≈ ◊ºÁ∆ Â∂ ÏÀ·≈Õ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ √Ó∂∫ ‹Ø
Ó÷Á»Ó √∆ ¿π‘ «¬√ Á∆ ¡ΩÒ≈Á «Ú⁄Ø∫ √∆ Â∂ ¿∞√ Á≈ Ȫ Ù∂÷ ‘≈‹∆ ¡ÏÁπÒ √≈«‘Ï Ïπ÷≈apple∆ √∆Õ
«¬√ Á≈ ‘≈Ò ¡≈¬∆È-«¬-¡’Ïapple∆ «Ú⁄ «ÁºÂ≈ ‘À Â∂ «¬√Á≈ «Á‘ªÂ AEBE-BF ¬∆√Ú∆ «Ú⁄
‘Ø«¬¡≈ C Õ
‹ÁØ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ¿∞µ⁄ ◊¬∂ ª ¿∞‘ Ó÷Á»Ó √≈«‘Ï ’ØÒ ·«‘apple∂Õ Ó÷Á»Ó √≈«‘Ï
‘º‹ Á∆¡ª «Â¡≈apple∆¡ª ’apple apple‘∂ √ÈÕ ’πfi √Ó∂∫ «Í¤Ø∫ ÓπÒÂ≈È Á∂ Ó÷Á»Ó Ï‘≈¿∞Á-Á∆È Ú∆ ¿∞µ⁄
Íπ‹ ͬ∂ Â∂ «¬‘ √≈apple∂ ‘º‹ ˘ ‡πapple ͬ∂Õ ◊πapple» ‹∆ Ú∆ ’∞fi √Óª ¿∞⁄ ·«‘apple ’∂ Ó÷Á»Ó √≈«‘Ï È≈Ò
‘∆ Óº’∂ ˘ ‡πapple ͬ∂Õ
«‘ø◊Ò≈‹ ‹≈‰≈
¿∞µ⁄ ÂØ∫ «¬’ Ï∂Û∆ «Ú⁄ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Ì≈¬∆ ÓappleÁ≈È≈ ¿∞µ⁄ Á∂ Ó÷Á»Ó Â∂
ÓπÒÂ≈È Á∂ Ó÷Á»Ó ÏÀ·∂Õ ◊πapple» ‹∆ È≈Ò «¬È∑ª ÁappleÚ∂Ùª Á∆ Ï∂Û∆ Í≥‹ÈÁ ÿÁ∆ ‘ج∆ «√øË
Á«apple¡≈ D apple≈‘∆∫ √º÷apple Íπ‹∆Õ ¿∞È∑ª √«Ó¡ª «Ú⁄ ÓπÒÂ≈È Ú≈Ò∂ Í≈√∂ Á∂ ‘≈‹∆ ¡≈Ó ÂΩapple Â∂ √º÷apple
A. Imperial Gazetteer, «¬øÍ∆apple∆¡Ò ◊À˜∂‡∆¡apple «‹ÒÁ Í≥È≈ HB.
B. ¡≈¬∆È∂-«¬-¡’Ïapple∆, ¡≥◊apple∂˜∆, ¿ÒÊ≈’≈apple ’appleÈÒ ‹Àapple‡ Â∂ ‹≈Á» È≈Ê √apple’≈apple, «‹ÒÁ Â∆‹∆
’Ò’Â≈ AIDH Í≥È≈ DAG
C. ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ ¿∞µ⁄ ‹≈‰∆ Á∆ appleÚ≈«¬Â ‘π‰ Â’ ¿∞√ «Ú⁄ Íapple⁄ºÒ ‘ÀÕ ¿∞È∑ª È≈Ò √øÏøËÂ
Í≥‹ ⁄∆˜ª ¿∞⁄ Ùapple∆¯ Á∂ ÂØÙ∂ ÷≈È∂ «Ú⁄ ͬ∆¡ª ‘ÈÕ (A) Ò’Û∆ Á∆¡ª ÷Û≈Úª (B) ÏÀapple≈◊‰ (C) ͺÊapple Á∂ ’Û∂-
‘ʪ Â∂ Í≈¿∞‰ Ú≈Ò∂ (D) ͺÊapple Á≈ ◊πapple˜ Â∂ (E) Òº’Û Á∆ Ï∂Û∆Õ
«Ï¡≈È √appleÁ≈apple ÏÒÚø «√øÿ ’≈ÒÛ≈ ‹Ø ¿∞µ⁄ apple‘∂ ‘È Â∂ √Ã∆ ◊πapple» «√øÿ √Ì≈ ÏÈ’≈’ (Ê≈¬∆ÒÀ∫‚) Á∂
ÍÃË≈È ‘ÈÕ
D. ¿∞µ⁄ «Ú⁄ ͬ∆ Ï∂Û∆ Á∂ È≈Ò appleÚ≈«¬Â Íë√ºË ‘À «’ ¿∞⁄ Á∂ Ó÷Á»Ó, ÓπÒÂ≈È Á∂ Ó÷Á»Ó ¡Â∂ ◊πapple»
È≈È’ Â∂ «¬’ Ó√ ’Áapple (‹Ø ÓappleÁ≈È≈ ‘Ø √’Á≈ ‘À) «¬’Ø Ï∂Û∆ «Ú⁄ ÏÀ·’ ’∂ Í≥‹ÈÁ Â’ ◊¬∂Õ ◊πapple» È≈È’
√«‘Ï Â∂ ÓappleÁ≈È∂ È∂ Óº’∂ ‹≈‰≈ √∆ Â∂ ¿∞È∑ª È∂ Ú∆ Óº’∂ Á≈ ‘º‹ ’appleÈ ‹≈‰≈ √∆Õ «√øË Á«apple¡≈ «Ú⁄ Ï∂Û∆¡ª Â∂
¡≈Ú≈‹≈¬∆ Ï‘π Á∂apple ÂØ∫ ‘πøÁ∆ ¡≈¬∆ ‘ÀÕ
Ú∂÷∂ Imperial Gazetteer, «¬øÍ∆apple∆¡Ò «‹ÒÁ AC, Í≥È≈ ABF-ABG

iBw;kyh gozgok 123
ÂØ∫ «Ù’≈appleÍπapple Â∂ «Ù’≈appleÍπapple ÂØ∫ ÏÒØ«⁄√Â≈È «Ú⁄ Áapple≈ ÏØÒ≈È ÿ ’∂ Óº’∂ ˘ ‹ªÁ∂ √È A Õ
Ó÷Á»Ó Ï‘≈¿∞Á-Á∆È Â∂ Ó÷Á»Ó ¡ÏÁÒ Ú≈‘Ï ¡≈͉∂ ’∞fi Óπ◊øÁª È≈Ò ‹Ø Á»‹∆¡ª Ï∂Û∆¡ª
Â∂ √È, √º÷apple ¿∞µÂapple ’∂ «Ù’≈appleÍπapple Ú≈Ò∂ apple≈‘ Óº’∂ ‹≈‰≈ ⁄≈‘πøÁ∂ √ÈÕ «¬√ Ò¬∆ ÁØÚ∂∫ Ó÷Á»Ó
Ï∂Û∆ ÂØ∫ ¿∞µÂapple ’∂ «Ù’≈appleÍπapple ⁄Ò∂ ◊¬∂Õ
◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï «√øË Á«apple¡≈ «Ú⁄ «¬’ Ï∂Û∆ Â∂ ÏÀ· ’∂ ¿∞√ Á«apple¡≈ apple≈‘∆∫ «‹√ ˘
¡‹ ’Ò ’º¤ Á∂ «¬«Â‘≈√ «Ú⁄ ’Øapple∆ ÈÁ∆ Á∂ «¬øÍ∆apple∆¡Ò ◊˜∂‡∆¡apple ¡È∞√≈apple Ò÷Í ÈÁ∆ B
’«‘øÁ∂ √È, ÓΩ‹»Á≈ Ò÷Í È◊apple («˜Ò≈ Ìπº‹) Íπ‹ ◊¬∂Õ Ò÷Í Â∂ ’º¤ Á≈ «¬Ò≈’≈ Íπapple≈‰∂
√«Ó¡ª «Ú⁄ «√øË Á≈ ‘∆ «‘º√≈ ‘Ø«¬¡≈ ’appleÁ≈ √∆Õ «‘¿±È √ª◊ Ú∂Ò∂ ’º¤ «√øË Á≈ «¬’ √»Ï≈
√∆ C Õ ÍÃ≈⁄∆È ’≈Ò «Ú⁄ «√øË Á«apple¡≈ Â∂ ¿∞√Á∆¡ª √‘≈«¬’ ÈÁ∆¡ª ’º¤ «Ú⁄Ø∫ ‘Ø ’∂ √ÓπøÁapple
«Ú⁄ «‚◊Á∆¡ª √ÈÕ ¿∞È∑ª Á∂ «⁄øÈ∑ ‘π‰ Â’ «ÓÒÁ∂ ‘È D Õ ¡appleÏ «Ò÷≈apple∆ Á√Á∂ ‘È «’
√ºÂÚ∆∫ ÙÂ≈ÏÁ∆ ¬∆√Ú∆ «Ú⁄ ÁØ ÈÁ∆¡ª «Ó‘apple≈È Â∂ ‘’≈apple≈ «√øË Á«apple¡≈ Á∂ Í»appleÏ∆ ’ø„∂ ÂØ∫
«È’Ò ’∂ appleÈ «Ú⁄Ø∫ ÿ ’∂ √ÓπøÁapple «Ú⁄ «‚◊Á∆¡ª √ÈÕ A@@@ ¬∆√Ú∆ Â’ Ò÷Í ÈÁ∆
«√øË Á«apple¡≈ Á∆ «¬’ Íë√ºË √‘≈«¬’ ÈÁ∆ √∆Õ «¬√ ÂØ∫ «Í¤Ø∫ «¬√Á≈ Í≈‰∆ ÿ‡È≈ ¡appleøÌ
‘Ø«¬¡≈ Â∂ ¡·≈apple∑Ú∆∫ √Á∆ Â’ Ï‘π ÊØÛ≈ Í≈‰∆ apple«‘ «◊¡≈ E Õ AHAI ¬∆√Ú∆ Á∂ Ìπ⁄≈Ò È∂
Ò÷Í ÈÁ∆ Á∂ ’ø„∂ Â∂ ÏøÁapple◊≈‘ «√øËapple∆ Â∂ «¬’ ‘Øapple «Í≥‚ ˘ ˜∆ÓÈ ÊÒ∂ ÁºÏ «ÁÂ≈ Â∂ AB ÂØ∫
AE Îπ‡ ˜Ó∆È ÊÒ∂ Ë√ ◊¬∆Õ B@@@ Úapple◊ Ó∆Ò «Ú⁄ «√øËapple∆ ÂØ∫ ÷≈apple≈ Í≈‰∆ ÎÀÒ «◊¡≈ Â∂
«¬√ Á∂ È≈Ò AH Îπ‡ ÂØ∫ E@ Îπ‡ Ó∂ A@ ÂØ∫ AE Îπ‡ ⁄ØÛ ‡π’Û∂ F@@ Úapple◊ Ó∆Ò Á∆ ËappleÂ∆
¿∞µÂ∂ ¿∞Ìapple ¡≈¬∂Õ «¬√ Âapple∑ª «¬√ Ìπ⁄≈Ò È∂ Ò÷Í ÈÁ∆ ˘ √Á≈ Ò¬∆ ’º¤ «Ú⁄Ø∫ ÿ‰ ÂØ∫
appleØ’ «ÁºÂ≈ Â∂ Ò÷Í Á≈ ¿∞‘ «¬Ò≈’≈ «‹√ «Ú⁄ ⁄ΩÒ ¿∞◊Á∂ √È Ïø‹apple Â∂ ÚÀapple≈È ’apple «ÁºÂ≈ F Õ
√Ã∆ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ Ú∂Ò∂ Ò÷Í Á≈ Ȫ Ï√Â≈ ÏøÁapple √∆Õ «¬√ Á∆ «¬’ Òº÷
’Øapple∆ (¡≈Ó ÂΩapple Â∂ «¬’ appleπͬ∂ «Ú⁄ ¤∂ ’Øapple∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª √È) ¡≈ÓÁÈ √∆Õ «’’ √Ì Í≈«√¡ª
A. Imperial Gazetteer, «¬øÍ∆apple∆¡Ò «‹ÒÁ Ï≈‘appleÚ∆∫ Í≥È≈ BGF-GGÕ «Ù’≈appleÍπapple «˜Ò≈ √º÷apple Á∂ ͺ¤Ó
Ú≈Ò∂ Í≈√∂ «√øË ÂØ∫ Í≈apple «‘’ «‘√∆Ò ‘ÀÕ ’Ø«¬‡≈ ¡≈Ï≈Á ‘؉ ÂØ∫ Í«‘Òª Áºapple≈ ÏØÒ≈È «Ú⁄Ø∫ ÿ ’∂ ’øË≈apple ‹≈‰
Ú≈Ò apple≈‘ «Ù’≈appleÍπapple ÂØ∫ ‘∆ ‹ªÁ≈ √∆Õ
B. «¬øÍ∆apple∆¡Ò ◊˜∂‡∆¡apple «‹ÒÁ AA Í≥È≈ HD-HE.
C. ¬∂ÈÙÀ∫¡ «‹¿∞◊apple≈¯∆ ¡≈¯ «¬ø‚∆¡≈, ¡Ò◊˜ª‚apple ’«ÈßÿÓ Í≥È≈ BA@
D. Ancient Geography of India, Alexander Cunningham, ¬∂ÈÙÀ∫¡ «‹¿∞◊apple≈¯∆ ¡≈¯ «¬ø‚∆¡≈,
¡Ò◊˜ª‚apple ’«ÈßÿÓ Í≥È≈ BABÕ
E. ’¤ÈØ √ø√«¥Â Áapple√È, apple≈Ó «√øÿ ’ø◊∆ apple≈·ØÛ (◊π‹apple≈Â∆) ¡«‘ÓÁ≈Ï≈Á-AIEH Í≥È≈ BDD-DE
¡Â∂ Ú∂÷Ø ’º¤ ◊˜∂‡∆¡apple ⁄À͇apple «‚√«¥ÍÙÈ
F. ¿∞’Â, ’¤ÈØ √ø√«¥Â ÁappleÙÈ Á∆¡ª ◊π‹apple≈‰∆ ‡»’ª ˘ ¡≥◊Ã∂˜∆ «Ú⁄ ÍÒ‡≈¿∞‰ Ò¬∆ Ò∂÷’ «Ó√‡apple
‚∆. ’∂. Ú∂«Á¡≈ «’¿±apple∂‡apple ¡‹≈«¬Ï-ÿapple Ìπ‹ Á≈ ËßÈÚ≈Á∆ ‘ÀÕ

iBw;kyh gozgok 124
ÂØ∫ Ï∂Û∆¡ª Â∂ √≈Ó≈È «¬ÊØ ÿÁ≈ √∆, «¬√ ’apple’∂ «¬√ Á≈ Ȫ Ò÷Í ÍÀ «◊¡≈ A Õ Ò÷ÍÂ
«Ú⁄ ◊πapple» È≈È’ Á∆ Ô≈Á «Ú⁄ «¬’ Ï‘π ڂ≈ ◊πappleÁÚ≈apple≈ Ï«‰¡≈ ‘ÀÕ «¬√ ◊πappleÁÚ≈apple∂ Á≈
◊appleøÊ∆ Á√Á≈ ‘À «’ «¬√ Ú‚∂ ◊πappleÁÚ≈apple∂ Á∆ ʪ Í«‘Ò≈ ¤Ø‡≈ «‹‘≈ ◊πappleÁÚ≈apple≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ
◊πappleÁÚ≈apple∂ «Ú⁄ ͬ∆ «Ò÷ ÂØ∫ ÍÂ≈ Ò◊Á≈ ‘À «’ ¿∞‘ ¿∞È∑∆Ú∆ √Á∆ Á∂ ¡appleøÌ «Ú⁄ Ï«‰¡≈ Â∂
«¬√ Á∂ Ȫ ’∞«apple¡≈È∆ «Í≥‚ Á∆ ‹≈◊∆apple ‘πøÁ∆ √∆ B Õ ’∞«apple¡≈È∆ Ò÷Í Á∂ È∂Û∂ Á√ Ï≈appleª Ó∆Ò Â∂
«¬’ È◊apple ‘ÀÕ ’π«apple¡≈È∆ «Ú⁄ «¬’ Ï‘π Íπapple≈‰≈ √appleØÚapple ‘À «‹√ Á≈ Ȫ È≈È’√apple ‘ÀÕ
’∞«apple¡≈È∆ «Ú⁄ Í«‘Òª ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∆ Ô≈Á «Ú⁄ Íπapple≈‰≈ ◊πappleÁÚ≈apple≈ ‘πøÁ≈ √∆ ‘π‰
ÈÚª Ï«‰¡≈ ‘À C Õ
Ò÷Í Á∂ «¬Ò≈’∂ «Ú⁄ ¡≈√≈ Í»appleÈ∆ Á∂Ú∆, «‹√ ˘ ’≈Ò∆ Ó≈Â≈ Ú∆ ¡≈÷Á∂ ‘È, Á∆
Í»‹≈ √Á∆¡ª ÂØ∫ ‘πøÁ∆ ¡≈ apple‘∆ ‘ÀÕ «¬√ Á≈ Íπapple≈‰≈ Ó≥Áapple Ò÷Í ÂØ∫ ⁄≈Ò∆ Ó∆Ò Í»appleÏ ÚºÒ ‘ÀÕ
Ìπ‹ ÂØ∫ Ò÷Í ‹ª«Á¡ª ¡‹ ’Ò ¿∞√ ͺ’∆ √Û’ Â∂ ‘À ‹Ø Ìπ‹ ÂØ∫ È÷Âapple≈È≈ ‘Ø ’∂ Ò÷ÍÂ
‹ªÁ∆ ‘ÀÕ Ò÷Í «Ú⁄ appleÚ≈«¬Â ‘À «’ ¡≈√≈ Í»appleÈ∆ Á∂Ú∆ ◊πapple» È≈Ò’ √≈«‘Ï ˘ Ò÷Í ¡≈
’∂ «ÓÒ∆ Â∂ Ï∂ÈÂ∆ ’∆Â∆ «’ Â∞√∆∫ √≈apple≈ √ø√≈apple «ÈÚ≈«¬¡≈ ‘À, «¬‘ ’º¤ Á≈ «¬Ò≈’≈ Ó∂apple∂ Ò¬∆
apple«‘‰ «Á¿∞Õ «¬√ appleÚ≈«¬Â ÂØ∫ √ÍÙ‡ ‘πøÁ≈ ‘À «’ ◊πapple» √≈«‘Ï ’º¤ Á∂ «¬Ò≈’∂ ¡øÁapple È‘∆∫
¡≈¬∂Õ Ò÷Í ÂØ∫ ‘∆ ¡º◊∂ ⁄Ò∂ ◊¬∂ D Õ
Ò÷Í ÂØ∫ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ’∞«apple¡≈È∆ Â∂ ’∞apple¡≈È∆ ÂØ∫ ’؇∂ÙÚapple Â∂ Èapple≈«¬È≈
√Ú≈Ó∆ Á∂ Íπapple≈‰∂ Ó≥Áapple ‹Ø √ÓπøÁapple Á∂ ’ø„∂ Â∂ √È ‘πøÁ∂ ‘ج∂ ¡≈Í Ï∂Û∆ apple≈‘∆∫ √ØÈ«Ó¡≈È∆
ÏøÁapple◊≈‘ Â∂ Íπ‹ ◊¬∂Õ
√ØÈ«Ó¡≈È∆ ÏøÁapple◊≈‘ Á≈ √Ê≈È’ Ȫ «Ó¡≈È∆ √∆Õ «¬‘ ÓΩ‹»Á≈ ’apple≈⁄∆ ÂØ∫ ͺ¤Ó
ÚºÒ Íø‹≈‘ Ó∆Ò Â∂ ÓΩ‹»Á≈ «ÏÒØ«⁄√Â≈È «Ú⁄ «¬’ Íë√ºË ÏøÁapple◊≈‘ √∆Õ ’apple≈⁄∆ Ï‰È ÂØ∫
Í«‘Òª ÓË ¬∂Ù∆¡≈ Á≈ ÚË∂apple≈ ÚÍ≈apple ’Ò≈ Á∂ apple√Â∂ «¬√ ÏøÁapple◊≈‘ Â∂ ‘πøÁ≈ √∆ E Õ «¬‘ √Ó≥Áapple
Á∂ ⁄≈apple Ó∆Ò ⁄ΩÛ∂ Â∂ BH Ó∆Ò Á∆ ¡appleË ◊ØÒ≈¬∆ «Ú⁄ ¡«√Ê ‘؉ ’apple ’∂ «¬’ ’∞ÁappleÂ∆
ÏøÁapple◊≈‘ √∆Õ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ÈappleÀÈ≈ √appleØÚapple ÂØ∫ Ï∂Û∆ apple≈‘∆∫ «¬Ê∂ Íπ‹ ◊¬∂Õ
A. «Ï¡≈È √≈‹ ‹∆ Ó≈¿± ‹∆ Ì≈«‡¡≈ √appleÍ≥⁄ Ò÷ÍÂÕ
B. Ò÷Í ◊πappleÁÚ≈apple∂ «Ú⁄ ͬ∆ «Ò÷ ‹Ø ◊π‹apple≈Â∆ «Ú⁄ ‘À Á≈ Í≥‹≈Ï∆ ÷πÒ≈ ¡ÈπÚ≈Á «¬√ Âapple∑ª ‘À:-
apple≈¿∞ √Ã∆ apple≈¬∂ ËÈ ‹∆, apple≈˙ √Ã∆ ◊ØÒ ‹∆ √πÌ √øÓ AHFC ¡√≈Û √πÁ∆ Á»‹ ÏπËÚ≈apple Ó‘≈apple≈‹ apple≈˙ √Ã∆ apple≈¬∂ ËÈ
‹∆ ÎπappleÓ≈«¬¡≈ «’ Ò÷Í È◊apple «Ú⁄ ¿∞Á≈√∆ ÏÃ‘Ó ⁄∂ÂÈ √π ⁄∂Ò≈ ÏÃ‘Ó √π⁄∂ Á∂ ËappleÓ ¡√Ê≈È ˘ √Á≈ÚappleÂ
Ú≈√Â∂ ÁappleÏ≈apple ÚÒØ∫ «¬’ «Í≥‚ ’∞«apple¡≈È∆ «ÁÂ≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ «¬√ Á≈ Ó≈ÓÒ≈ χ≈¬∆ ÍÀÁ≈«¬Ù ‹Ø apple≈‹ Á≈ «‘√≈ √∆
«¬√ ¡√Ê≈È ˘ «ÁºÂ∆ ◊¬∆ ª ‹Ø Ò÷Í Â∂ ’∞«apple¡≈È∆ «Ú⁄ √Á≈Ï‘Â ’∆Â≈ ‹≈¬∂ Â∂ √≈Ë» √øª Á∆ √∂Ú≈ ’∆Â∆
‹≈¬∂Õ
C. «Ï¡≈È Ó»Ò Á≈√ ◊ÃøÊ-◊πappleÁÚ≈apple≈ Ò÷ÍÂÕ
D. ¿∞’ÂÕ
E. Imperial Gazetteer of India, «¬øÍ∆apple∆¡Ò ◊˜∂‡∆¡apple ¡≈Î «¬ø‚∆¡≈, ÍÃ≈«ÚÈÙÒ √∆apple˜, ÏØÒ«⁄Â≈È,
’Ò’ºÂ≈-AI@H, Í≥È≈ AIC

iBw;kyh gozgok 125
«Ó¡≈È∆ ÂØ∫ «‘ø◊Ò≈‹ «˜¡≈Á≈ Á»apple È‘∆∫ √∆Õ √Ø ◊πapple» ‹∆ «‘ø◊Ò≈‹ Íπ‹ ͬ∂Õ
«‘ø◊Ò≈‹ Á≈ Ó≥Áapple «‘ø◊Ò≈‹ Í‘≈Û∆ Á∂ ’ØÒ «‘ø◊Ò≈‹ Á«apple¡≈ Á∂ ’ø„∂ «¬’ Íπapple≈‰≈ Í»‹
¡√Ê≈È √∆ «‹√ ˘ Óπ√ÒÓ≈È È≈È∆ Á∂Ú∆ Â∂ «‘øÁ» ’≈Ò∆ Ó≈Â≈ Í≈appleÏÂ∆ Á≈ Ó≥Áapple ’«‘øÁ∂
√È A Õ
«¬‘ Ó≥Áapple «¬’ ¿∞µ⁄∆ ÿ≈‡∆ Â∂ √∆ ‹Ø ¡appleË ◊ØÒ≈¬∆ Á∆ √∆ Â∂ «‹√ Áπ¡≈apple≈ Í¿∞Û∆¡ª
apple≈‘∆∫ ‹≈¬∆Á≈ √∆Õ ◊πapple» È≈Ò’ √≈«‘Ï «¬√ Ó≥Áapple Â∂ ⁄Ò∂ ◊¬∂Õ «¬√ Ó≥Áapple Á∂ Í»appleÏ ÚºÒ ÊØÛ∆
Á»apple ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á≈ ◊πappleÚ≈apple≈ ‘À B Õ «¬Ê∂ ’∞fi √≈Ë» È≈È’ √≈«‘Ï ˘ «ÓÒ∂Õ ¿∞È∑ª È∂ ◊πapple»
‹∆ Á≈ ‘≈‹∆¡ª Ú≈Ò≈ Í«‘apple≈Ú≈ Ú∂«÷¡≈ Â∂ ‘Àapple≈È apple«‘ ◊¬∂Õ «’√∂ ˘ ÍÂ≈ È≈ Òº◊≈ «’
¡Â∆ ‘À «’ ÏÀapple≈◊∆; ÚÀÙÈÚ ‘À «’ ¿∞Á≈√∆, «‘øÁ» ‘À «’ Â∞apple’, ÷ÂÃ∆ ‘À «’ ÏÃ≈‘Ó‰, ÚÀÙ ‘À
‹ª √»ÁappleÕ Âª ’∞fi √≈Ë» ◊πapple» ‹∆ ’ØÒ ¡≈¬∂ Â∂ ¡≈ ’∂ Íπ«¤¡≈ ““‘∂ ÍappleÓ∂Ùapple Á∂ «Í¡≈apple∂ Âapple≈
’ÚÈ Ì∂÷ ‘À ¡Â∂ Âπ√∆∫ ’∆ ÷ªÁ∂ Í∆∫Á∂ ‘Ø! √≈˘ ¡≈͉∆ ‹π◊ Ú∆ Á√Ø Âª ‹Ø ¡√∆ ¡≥Á≈˜≈
Ò≈ √’∆¬∂ «’ Â∞√∆∫ ’∆ ÷ªÁ∂ ‘Ø Â∂ ¡≈Í Á∆ √∂Ú≈ ’apple √’∆¬∂ «¬√ Á∂ ¿∞µÂapple «Ú⁄ ◊πapple» È≈È’
√≈«‘Ï È∂ «¬‘ ÙÏÁ ÏØ«Ò¡≈ C :-
√⁄ Úappleπ √øÂØ÷π Â∆appleÊπ «◊¡≈È∞ «Ë¡≈È∞ «¬ÙÈ≈È∞Õ
Á«¬¡≈ Á∂ÚÂ≈ «÷Ó≈ ‹ÍÓ≈Ò∆ Â∂ Ó≈‰√ ÍappleË≈È
‹π◊«Â ËØÂ∆ √πapple«Â ⁄¿∞’≈ «ÂÒ’∞ ’apple‰∆ ‘Ø«¬Õ
Ì≈¿π ÌØ‹È∞ È≈È’≈ «ÚappleÒ≈ Â≈ ’ج∆ ’Ø«¬Õ
[√≈appleø◊ ’∆ Ú≈apple Ó‘Ò≈ 1 Õ 21 Õ (1245)]
‹ÁØ∫ ◊πapple» ‹∆ Á∂ «¬‘ Ú≈’ ¿∞È∑ª √π‰∂ ª ¿∞‘ ⁄appleÈ∆∫ Ò◊∂Õ ◊πapple» ‹∆ ’∞fi √Óª
«‘ø◊Ò≈‹ ·«‘apple ’∂ ¡º◊∂ ⁄Ò∂ ◊¬∂Õ
Óº’∂ ¡Â∂ ÓÁ∆È∂ ‹≈‰≈
◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Â∂ Ì≈¬∆ ÓappleÁ≈È≈ «‘ø◊Ò≈‹ Á∂ Ó≥Âapple ÂØ∫ √ØÈ «Ó¡≈È∆ ÏøÁapple◊≈‘
Â∂ ¡≈¬∂Õ «¬ÊØ∫ √ÓπøÁapple Á∂ apple√Â∂ ¯≈apple√ ÷≈Û∆ Á∂ «√apple∂ ÓΩ‹»Á≈ Ó√’ Á∂ È∂Û∂ ¡≈͉∂ √Ó∂∫ Á∆
A. ¿∞’ Í≥È≈ AIB-ICÕ
B. The Country of Balochistan, A. W. Huggs, Á∆ ’ȇapple∆ ¡≈¯ ÏØÒ«⁄√Â≈È «¥Â ¬∂. ‚ÏÒÔ±.
Á∂apple≈‹ «Ú⁄ «ÁºÂ≈ apple∂÷≈ «⁄ÂappleÕ
C. «¬‘ Ú≈appleÂ≈ ‹ÈÓ √≈÷∆ √Ã∆ ◊πapple» È≈È’ Á∂Ú ‹∆ «¥Â «Ó‘appleÏ≈È ı≈Ò√≈ ’≈Ò‹, ¡≥«ÓÃÂ√apple Á∆ √≈÷∆
““◊πapple» ‹∆ «‘ø◊Ò≈‹ «Ú⁄”” Í≥È≈ DFA-FB Á∂ ¡≈Ë≈apple Â∂ ‘ÀÕ Ì≈Ú∂∫ «¬‘ √≈÷∆ «’√∂ ‘Øapple ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ È‘∆∫ «ÓÒÁ∆Õ
Íapple ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ Óº’∂ ‹≈‰ Á∂ apple≈‘ «Ú⁄ ‘؉ ’apple’∂ ·∆Í ‹≈ÍÁ∆ ‘ÀÕ Ì≈¬∆ ◊πappleÁ≈√ ‹∆ È∂ «Ò«÷¡≈ ‘À
«’ ◊πapple» √≈«‘Ï Óº’∂ Í«‘Òª ◊¬∂ Â∂ Î∂apple ψÁ≈Á Â∂ «¬√ Âapple∑ª ◊πapple» ‹∆ Á≈ √ÓπøÁapple Á∂ apple√Â∂ Óº’∂ ‹≈‰≈ ·∆’ ‹≈ÍÁ≈
‘ÀÕ Ò÷ÍÂ, È≈apple≈«¬‰ √Ú≈Ó∆ √appleØÚapple Â∂ «‘ø◊Ò≈‹ «¬√∂ apple√Â∂ Â∂ ¡≈Á∂ ‘ÈÕ

iBw;kyh gozgok 126
Íë√ºË ÏøÁapple◊≈‘ ’Ò‘º‡ ÂØ∫ ‘πøÁ∂ ‘ج∂ A ¡ÁÈ ÂØ∫ ÈÚ∆È ‹ºÁ≈ ÏøÁapple◊≈‘ ÂØ∫ Ï≈appleª Ó∆Ò Áº÷‰
Íë√ºË ‘≈‹∆¡ª Á∆ ¡Ò¡√ÚÁ B Á∆ ÏøÁapple◊≈‘ ÂØ∫ ‘Ø ’∂ Óº’∂ Íπ‹ ◊¬∂ C Õ
Ó’≈ Óπ√ÒÓ≈Ȫ Á∂ ËappleÓ ¡√Ê≈È Ï‰È ÂØ∫ Í«‘Òª Ú∆ ÚÍ≈apple Á≈ Úº‚≈ ’∂∫Áapple √∆Õ
Íë√ºË Ô±È≈È∆ Ò∂÷’ ‡≈ÒÓ∆ È∂ «¬√ Á≈ Ȫ Ó’Øapple≈Ï≈ «Ò«÷¡≈ ‘ÀÕ Í«‘Ò≈ Óº’≈ ÓΩ‹»Á≈ ˜Ó˜Ó
÷»‘ Á∂ ¡≈Ò∂ Áπ¡≈Ò∂ ¡≈Ï≈Á ‘Ø«¬¡≈ √∆Õ ’∞apple≈È Ùapple∆¯ Á∂ √»apple≈ «¬’ √Ø ¤∂ «Ú⁄ «¬√ ˘
““◊appleÓ∆¡ª Â∂ √appleÁ∆¡ª ÁØ‘ª appleπª «Ú⁄ ’≈¯«Ò¡≈ Á∆ √Á∆Ú∆ √ø√Ê≈”” «Ò«÷¡≈ ‘À D Õ
◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ’∞fi √Óª Óº’∂ ·«‘apple∂ Â∂ «¬√ √Ó∂∫ «Ú⁄ ÓπÒÂ≈È Á∂ Ï‘≈¿∞Á∆È
ÓıÁ»Ó Â∂ ¡ÏÁÒ Ú‘≈Ï ÓıÁ»Ó ‹Ø «Ù’≈appleÍπapple ’ØÒØ∫ ◊πapple» √≈«‘Ï ÂØ∫ ¡º‚ ‘ج∂ √È ¡≈ Í‘πø⁄∂Õ
¿∞‘ ◊πapple» √≈«‘Ï Á∂ Í«‘Òª Óº’∂ Íπº‹‰ Â∂ Ï‘π ‘Àapple≈È ‘ج∂ E Õ
Óº’∂ apple«‘ø«Á¡ª ◊πapple» È≈Ò’ √≈«‘Ï «¬’ «ÁÈ ’≈‘Ï∂ ÚÒ ÍÀapple ’∂ √Ω∫ ◊¬∂Õ √Ú∂apple∂ ‹ÁØ∫
√Ì ‘≈‹∆ ¿∞µ·∂ ª ¿∞È∑ª È∂ «¬‘ Ú∂«÷¡≈ «’ ◊πapple» ‹∆ Á∂ ÍÀapple ’≈Ï∂ ÚÒ ‘ÈÕ ¿∞È∑ª «Ú⁄Ø∫ ‹∆ÚÈ
apple≈Ó Á∂ ‘≈‹∆ È∂ ◊πapple» √≈«‘Ï ’ØÒ ‹≈ ’∂ «‘Ò≈«¬¡≈ Â∂ «’‘≈≈ Âø» ıπÁ≈ Á∂ ÿapple ÚºÒ ÍÀapple ’∆Â∂
‘ÈÕ ¡◊Ø∫ ◊πapple» √≈«‘Ï È∂ «’‘≈ «’ Ì≈¬∆ Ó∂apple∂ ÍÀapple ¿∞√ Í≈√∂ ÚºÒ ’appleÁ∂ «‹√ Í≈√∂ ÷πÁ≈ ÿapple
È‘∆∫, Ì≈Ú «¬‘ √∆ «’ ‹∂’apple Óπ√ÒÓ≈È∆ ¡’∆Á∂ ¡È∞√≈apple ÷πÁ≈ appleºÏ ¿∞Ò-¡≈ÒÓ∆È ‘À ª ¿∞‘
A. Ì≈¬∆ ◊πappleÁ≈√ È∂ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á≈ Óº’∂ ‹≈‰≈ Í«‘Òª Ó≥«È¡≈ ‘À Â∂ ψÁ≈Á ‹≈‰≈ «Í¤Ø∫Õ
Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ Â∂ Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ Ú∆ ◊πapple» √≈«‘Ï Á≈ Óº’∂ ‹≈‰≈ Í«‘Òª Â∂ ÓÁ∆‰∂ ‹≈‰≈
«Í¤Ø∫ Ó≥«È¡≈ ‘ÀÕ Ì≈apple ÂØ∫ Óº’∂ ‹≈‰ Á∂ ÁØ ‘∆ apple√Â∂ √È - «¬’ √ÓπøÁapple∆ apple√Â≈ Â∂ «¬’ ÷πÙ’∆ Á≈ apple√Â≈Õ ÷πÙ’∆
Á∂ apple√Â∂ Í«‘È Ï◊Á≈Á, Î∂apple ÓÁ∆È Á∂ Â∂ Î∂apple Óº’≈ ¡≈Á≈ ‘ÀÕ «’«’ √Ì ‹ÈÓ √≈÷∆¡ª «Ú⁄ Óº’≈ Í«‘Òª
‘ÀÕ Ì≈¬∆ ◊πappleÁ≈√ ‹∆ È∂ Ú∆ Óº’≈ Í«‘Òª «Ò«÷¡≈ ‘À, «¬√ Ò¬∆ ¡ÈπÓÈ≈ ‘À, «’ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï √πÓøÁapple∆ appleÂ√∂
‘∆ Óº’∂ ◊¬∂ ‘؉◊∂Õ
B. Encyclopaedia Britainnica ¡ÀÈ√≈¬∆’ÒØÍ∆‚∆¡≈ «ÏÇ«È’≈ ¡È∞√≈apple √ØÒ∑Ú∆∫ √Á∆ Á∂ ¡appleøÌ «Ú⁄
Ó√’ Â∂ ‹ºÁ≈ ÁØÚ∂∫ ÏøÁapple◊≈Úª È‘∆∫ √È Ï‰∆¡ªÕ «¬È∑ª Á∆ ʪ ’Ò‘º‡ Â∂ ¡Ò¡√ÚÁ √ÈÕ
C. ¡‹ ’Ò ’≈‘Ï∂ Á∆ «˜¡≈apple Ҭ∆ ’∂ÚÒ Óπ√ÒÓ≈È ‘∆ Óº’∂ ‹≈ √’Á∂ ‘È, ˆÀapple Óπ√ÒÓ≈È ’ج∆
Ò‘∆∫ ‹≈ √’Á≈Õ Íapple √ØÒ∑Ú∆∫ √Á∆ «Ú⁄ ¬∂È∆ √÷Â∆ È≈Ò È‘∆∫ √∆ Ú∂«÷¡≈ ‹ªÁ≈Õ «’«’ ¯’∆apple ÒØ’ ¡≈͉≈ ËappleÓ
¡Â∂ √øÍappleÁ≈ «’√∂ ˘ È‘∆∫ Á√Á∂ √ÈÕ ˆÀapple Óπ√ÒÓ≈È Ú∆ ‘≈‹∆¡ª Á∂ apple»Í «Ú⁄ Óº’∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ Á«Ï√Â≈È «Ú⁄
¬∂’È≈Ê Á≈ Óº’∂ ‹≈‰≈ «Ò«÷¡≈ ‘ÀÕ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ‹∆ È∂ Ú∆ ‘≈‹∆¡ª Á≈ apple»Í Ë≈«apple¡≈ √∆ «‹Ú∂∫ «’ Ì≈¬∆
◊πappleÁ≈√ ‹∆ «Ò÷Á∂ ‘È :
Ï≈Ï≈ «Îapple Óº’∂ ◊«¬¡ È∆Ò Ï√Âz Ë≈apple∂ ÏÈÚapple≈apple∆Õ
¡≈√≈ ‘«Ê «’Â≈Ï ’«¤ ’±‹≈ Ϫ◊ Ó√Ò≈ Ë≈apple∆Õ
D. Encyclopadia of Islam ¡≈¯ «¬√Ò≈Ó, Òؘ≈’ ¡À∫‚ ’øÍÈ∆, ‚È, «‹ÒÁ DC, Í≥È≈ DCG
E. ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á≈ ¡≈͉∂ √≈Ê∆¡ª È≈ÒØ∫ Í«‘Òª Óº’∂ Íπº‹‰ Â∂ ¿∞È∑ª Á∂ √≈Ê∆¡ª Á≈ ‘Àapple≈È ‘؉≈
√Ì ‹ÈÓ √≈÷∆¡ª «Ú⁄ ¡≥«’ ‘À Â∂ «¬√ ÿ‡È≈ ˘ «¬’ ÏÛ≈ ‹≈Á» Â∂ ’apple≈Ó≈ ’apple’∂ «Ò«÷¡≈ ‘À «‹Ú∂∫ «’ Í«‘Òª
Áº«√¡≈ ‘À, Á»√apple∂ ‘≈‹∆ ÷πÙ’∆ Â∂ apple√Â∂ Óº’∂ ◊¬∂ Â∂ ◊πapple» √≈«‘Ï √ÓπøÁapple Á∂ apple√Â∂Õ √Ø ◊πapple» √≈«‘Ï Á≈ Óº’∂ ͺπ‹‰≈
«¬’ ’∞ÁappleÂ∆ ◊ºÒ √∆, «’«’ ıπÙ’∆ Á∂ apple√Â∂ «˜¡≈Á≈ √Óª Ò◊Á≈‘À Â∂ √ÓπøÁapple Á∂ apple√Â∂ ÊØÛ∑≈Õ

iBw;kyh gozgok 127
√Ì Í≈√∂ ÓΩ‹»Á ‘ÀÕ ‹ÁØ∫ ¿∞√ È∂ ◊πapple» √≈«‘Ï Á∂ ÍÀapple≈ ÿ√∆‡∂ ª ¿∞√ ˘ ’≈‘Ï∂ Á∆ «Ó‘apple≈Ï «Îapple∆
Șapple ¡≈¬∆ A Õ
Ï‘π √≈apple∂ ‘≈‹∆ «¬’º·∂ ‘Ø ◊¬∂Õ ¿∞È∑ª Á∂ ÓȪ «Ú⁄ Ù’ «‹‘≈ «Í¡≈ ª ¿∞È∑ª ◊πapple»
È≈È’ Á∂Ú ‹∆ ÂØ∫ Íπ«¤¡≈ ““¬∂ ÁappleÚ∂Ù Â∂apple∂ ’≈√≈ È‘∆∫, È≈ ⁄ÓÛ∆ ¡≈«Á ‘À? ±ø «‘øÁπ ‘À «’
Óπ√ÒÓ≈È”” ª ◊πapple» ‹∆ È∂ «¬‘ ÙÏÁ ¿π⁄≈«apple¡≈ B :-
Ì¿∞ Â∂apple≈ ̪◊ ÷ÒÛ∆ Ó∂apple≈ ⁄∆Â∞Õ ÓÀ∫ Á∂Ú≈È≈ Ì«¬≈ Â∆Â∞Õ
’apple ’≈√≈ Áapple√È ’∆ Ì»÷ ÓÀ Á«apple Ó≈◊¿∞ È∆Â≈ È∆ÂÕ
¿∞ ÁappleÙÈ ’∆ ’appleÚπ √Ó≈«¬ ÓÀ Á«apple Óª◊Âπ Ì∆«÷¡≈ Í≈«¬;
’∂√«apple ’∞√Ó «Óapple◊ ÓÀ∫ ‘apple‰≈ √appleÏ √apple∆apple∆ ⁄Û‰≈Õ
⁄øÁÈ Ì◊Â≈ ‹Ø«Â «¬È∂‘∆ √appleÏ∂ ÍappleÓ´ ’apple‰≈Õ
«ÿ¡ ͇ ̪‚≈ ’‘À È ’Ø«¬ ¡À√≈ Ì◊Â∞ ÚappleÈ Ó«‘ ‘Ø«¬Õ
Â∂appleÀ È≈«Ó «ÈÚÀ apple‘∂ «ÒÚ Ò≈«¬ È≈’Ò «ÂÈ Áapple Ì∆«÷¡≈ Í≈«¬Õ
[«Â◊ Ó‘Ò≈ 1 Õ 2 Õ (721)]
‹ÁØ∫ ‘≈‹∆¡ª ˘ √ÍÙ‡ apple»Í «Ú⁄ ¿∞µÂapple È≈ «Ó«Ò¡≈ «’ ◊πapple» ‹∆ «‘øÁ» ‘È «’
Óπ√ÒÓ≈È, ª ¿∞È∑ª Î∂apple ◊πapple» ‹∆ ˘ ÍÃÙÈ ’∆Â≈ «’ Â∞√∆∫ ‹Ø ’¤ «Ú⁄ «’Â≈Ï apple÷Á∂ ‘Ø «¬√ ˘
÷∂Ò ’∂ Ú÷≈˙ «’ «¬‘ ’∆ ‘À, ’∞apple≈È Ùapple∆Î ‘À ‹ª ’∞fi ‘Øapple Á∂ Á√Ø «’ «‘øÁ» ⁄ø◊∂ ‘πøÁ∂ ‘È «’
Óπ√ÒÓ≈ÈÕ «¬√Á∂ ¿∞µÂapple «Ú⁄ ◊πapple» È∂ «’‘≈ ⁄ø◊∂ ¡ÀÓ≈Ò Ì≈Ú È∂’∆, √⁄≈¬∆ ¡≈«Á ⁄ø◊∂ ◊π‰ª
ÂØ∫ «ÏÈ≈ «¬‘ ÁØÚ∂ ¡Ø÷∂ ‘؉◊∂Õ ◊πapple» √≈«‘Ï Á≈ Ì≈Ú √∆ «’ ¿∞‘ ÒØ’ ⁄ø◊∂ ‘È «‹È∑ª Á∂ ¡ÀÓ≈Ò
⁄ø◊∂ ‘È C Õ
A. ‹ÈÓ √≈÷∆¡ª «Ú⁄ ’≈‘Ï≈ «ÎappleÈ ‹ª «¬’ ʪ ÂØ∫ Á»√apple∆ ʪ ‹≈‰ Á∆ appleÚ≈«¬Â Óπ√ÒÓ≈È∆ «’Â≈Ϫ
ÂØ∫ ¡≈¬∆ ‹≈ÍÁ∆ ‘ÀÕ Â˜’apple≈Â∞ ¡ΩÒ∆¡≈ «¥Â ¯apple∆Á¿∞«È ¡Â≈apple (AAAI-ABC@ ¬∆√Ú∆) Á∂ ÈΩÚ∂∫ ’ª‚ «Ú⁄ ‘˜appleÂ
apple≈«Ï¡≈ Á∂ √øÏøË «Ú⁄ «Ò«÷¡≈ ‘À :- ““‹Ï Á»√apple∆ ÓappleÂÏ≈ ¡≈Í ‘‹ ’Ø ÂÙapple∆¯ Ò∂ ◊¬∂, ‹ø◊Ò Ó∂ Á∂÷≈ «’ ’≈‘Ï≈
Óπ¡Ò≈ ¡≈Í ’∂ «¬√Â’Ï≈Ò ’∂ Ò∆¬∂ ¡≈ apple‘≈ ‘ÀÕ”” «¬√ Á∂ È≈Ò ‘∆ ¡◊∂ «Ò«÷¡≈ ‘À ““‘˜apple «¬Ïapple≈‘∆Ó Óº’≈
Óπ¡˜Ó≈ ◊¬∂.... ⁄ΩÁ≈ √≈Ò ’∂ ¡apple√≈ Ó∂∫ Óº’≈ Óπ¡˜Ó≈ Í‘πø⁄∂ ÂØ∫ ’≈‘Ï≈ Ú‘ª Șapple È≈ ¡≈«¬¡≈.... ¡≈Ú≈˜ ¡≈¬∆
’≈‘Ï≈ ¬∂’ ˜¬∆¯≈ ’∂ «¬√Â’Ï≈Ò ’∂ Ò∆¬∂ «◊¡≈ ‘»¡≈ ‘À””Õ Â˜’apple-«¬-=¡ÀÒ∆¡≈ ¿∞appleÁ», ˆπÒ≈Ó ‘π√ÀÈ ¡À∫‚ √Ș,
Ò≈‘Ωapple Í≥È≈ FC-FD
B. ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á≈ «¬‘ ÙÏÁ ¿∞⁄≈appleÈ≈ ’ج∆ ¡‹Ï ◊Ò È‘∆∫ √∆ «’«’ ◊πapple» ‹∆ ’ØÒØ∫ Íπº¤‰
Ú≈Ò∂ «ÚÙ∂Ù ’apple’∂ ¿∞‘ ‘≈‹∆ √È ‹Ø Ì≈apple ÂØ∫ ◊¬∂ √È Â∂ ¿∞‘ √≈Ë Ì≈Ù≈ ˘ √ÓfiÁ∂ √ÈÕ ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ
√≈÷∆ «Ú⁄ «Ò«÷¡≈ ‘À «’ Óº’∂ «Ú⁄ «¬‘ ÙÏÁ ◊πapple» ‹∆ È∂ ‘≈‹∆¡ª Á∂ ÍÃÙÈ Á∂ ¿∞µÂapple «Ú⁄ ¿∞⁄≈«apple¡≈Õ
C. Ì≈¬∆ ◊πappleÁ≈√ ‹∆ È∂ «¬√ √≈apple∆ ◊ÒÏ≈ ˘ «¬ «Ò«÷¡≈ ‘À:-
Íπ¤È ◊Ò ¬∆Ó≈È Á∆ ’≈‹∆ ÓπÒª «¬’·∂ ‘ج∆Õ
Ú‚≈ Úª◊ ÚappleÂ≈«¬¡≈ Ò«÷ È √’À ’∞Áapple«Â ’ج∆Õ
Íπ¤«È ÷ØÒ «’Â≈Ï ÈØ Ï≈Ï≈ «‘øÁ» Ú‚≈ «’ Óπ√ÒÓ≈Èج∆Õ
Ï≈Ï≈ ¡≈÷∂ ‘≈˜∆¡ª ÙπÌ ¡ÓÒª Ï≈fi‘π ÁØÚÀ appleج∆Õ

iBw;kyh gozgok 128
«¬‘ ¿∞µÂapple √π‰ ’∂ ‘≈‹∆ ⁄πÍ ’apple ◊¬∂ A Õ
’∞fi √Óª ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Â∂ ÓappleÁ≈È≈ Óº’∂ apple‘∂ Â∂ Î∂apple ◊πapple» ‹∆ Óº’∂ Á∂ ¿∞µÂapple ÚÒ
ÓÁ∆È∂ Í‘πø⁄ ◊¬∂Õ ’«‘øÁ∂ ‘È «’ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ¡≈͉∂ ÍÀappleª Á∆¡ª ÷Û≈Úª Ó’∂ ¤º‚
¡≈¬∂ Â∂ ¿∞µ⁄ Á∂ Ó÷Á»Ó È∂ ¿∞ÊØ∫ ÷Û≈Ú≈ ÒÀ ¡ªÁ∆¡ª Â∂ «¬‘ ÷Û≈Úª ¡º‹ ’Ò ¿∞apple Ùapple∆Î Â∂
ÂØÙ∂ ÷≈È∂ «Ú⁄ √πapple«÷¡Â ‘ÈÕ
ÓÁ∆È∂ Á≈ ¡√Ò Èª “¡Ò ÓÁ∆È≈”” ‘À «‹√ Á≈ Ì≈Ú ‘À ““«¬’ Ù«‘apple””Õ ÓÁ∆È≈ Ȫ
’∞apple≈È «Ú⁄ ¡≈«¬¡≈ ‘À Â∂ ‘˜apple ӑπøÓÁ ÂØ∫ Í«‘Òª Ú∆ «¬√ Á≈ Ȫ Ô√appleÏ √∆ Óº’≈ ‘˜appleÂ
Óπ‘øÓÁ ÂØ∫ Í«‘Òª Ú∆ ËappleÓ ¡√Ê≈È √∆ Â∂ ‘˜apple Óπ‘øÓÁ ÂØ∫ «Í¤Ø∫ Ú∆Õ Íapple ÓÁ∆È ‘˜appleÂ
Óπ‘øÓÁ Á∆ ÚÎ≈ «Í¤Ø∫ ‘∆ «¬’ ËappleÓ ¡√Ê≈È Ï«‰¡≈, «’«’ ÓÁ∆È∂ «Ú⁄ ‘˜apple Óπ‘øÓÁ
√≈«‘Ï Á≈ «Á‘ªÂ ‘Ø«¬¡≈ Â∂ ¿∞Ê∂ ‘˜apple Á≈ Ó˜≈apple Ï«‰¡≈ ‘À B Õ
Ï◊Á≈Á ‹≈‰≈
ÓÁ∆È∂ ÂØ∫ Ï◊Á≈Á ‹≈‰ Á∂ ÁØ apple√Â∂ Íë√ºË ‘ÈÕ «¬’ ÚÍ≈apple∆ ’≈Ϋҡª Á≈ Â∂ Á»‹≈
‘≈‹∆¡ª Á≈Õ ’≈Ϋҡª Á≈ apple≈‘ ‹Ø ¡≈Í ⁄ÒÁ≈ √∆ ÓÁ∆È∂ Á∂ ¿∞µÂapple ÚºÒ Ù≈Ó Á∆ apple≈Ë≈È∆
Á«ÓÙ’, ‹Ø ÓÁ∆È∂ ÂØ∫ HB@ Ó∆Ò E ‘À, ‘Ø ’∂ Î∂apple Í»appleÏ ÚºÒ ÓπÛ ’∂ ψÁ≈Á ¡≈Á≈ √∆Õ Íapple
‘≈‹∆ ¡≈Í ÂΩapple Â∂ ÓÁ∆È∂ ÂØ∫ ψÁ≈Á «¬√ apple√Â∂ È‘∆∫ √È ⁄ÒÁ∂ «’«’ «¬‘ apple≈‘ ’≈¯∆ Á»apple
ÍÀ∫Á≈ √∆Õ ‘≈‹∆¡ª Á≈ ÓÁ∆È∂ ÂØ∫ Ï◊Á≈Á ‹≈‰ Â∂ ¡≈¿∞‰ Á≈ «¬’ ¤Ø‡≈ apple≈‘ √∆ ‹Ø ÓÁ∆È∂ ÂØ∫
¯À˜ ‘πøÁ≈ ‘Ø«¬¡≈ «√Ë≈ Ï◊Á≈Á ‹ªÁ≈ √∆Õ «¬‘ Ó≈apple»ÊÒ Ú≈Ò≈ apple√Â≈ ‘≈‹∆¡ª Ò¬∆ ÷Ò∆Î≈
‘≈apple»øÈ ó appleÙ∆Á Á∆ Ï∂◊Ó ‹πÏÀÁ≈ È∂ ωÚ≈«¬¡≈ √∆ Â∂ apple√Â∂ «Ú⁄ «’Ëapple∂ Í≈‰∆ Á≈ ÍÃÏøË Ú∆
A. «¬√ ÂØ∫ ¡º◊∂ Í∆apple appleπ’ÈÁ∆È Â∂ Í∆apple ÍÂÒ∆¡≈ È≈Ò ◊ØÙ‡ ‘ج∆ Á√∆ ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ ““Í∆apple ÍÂÒ∆¡ª””
˘ Ì≈¬∆ Ú∆apple «√øÿ ‹∆ ““Í∆apple ͇È∆¡≈”” Ó≥ÈÁ∂ ‘È «‹√ ÂØ∫ Ì≈Ú Í≈’Í‡È Á∂ Ù∂÷ «¬Ïapple≈‘∆Ó √È «‹È∑ª È≈Ò
◊πapple» ‹∆ È∂ Í≈’Í‡È «Ú⁄ ◊ØÙ‡ ’∆Â∆ Íapple «¬√ Á∆ ÍπÙ‡∆ È‘∆∫ ‘πøÁ∆Õ ÓπÒÂ≈È Á∂ Ó÷Á»Ó Â∂ ¿∞µ⁄ Ó÷Á»Ó Á≈ ◊πapple»
√≈«‘Ï Ú∂Ò∂ Óº’∂ ‹≈‰ Á≈ ÍÂ≈ ª Ò◊Á≈ ‘À Íapple Ù∂÷ «¬Ïapple≈‘∆Ó Á≈ È‘∆∫ «¬√∂ Âapple∑ª appleπ’ÈÁ∆È Á≈ ’ج∆ ÍÂ≈
È‘∆∫ Ò◊Á≈Õ
B. Encyclopaedia Britainnica ¡ÀÈ√≈¬∆’ÒØÍ∆‚∆¡≈ «ÏÇ«È’≈ ““ÓÁ∆È≈””
C. ÚÒ≈¬∆ Ú≈Ò∆ Â∂ «Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ ÓÁ∆È∂ Á≈ ’ÊÈ È‘∆∫ ‘À, ’∂ÚÒ ◊πapple» ‹∆ Á≈
Óº’∂ ‹≈‰≈ ‘∆ «Ò«÷¡≈ ‘ÀÕ Ì≈¬∆ ◊πappleÁ≈√ È∂ ◊πapple» ‹∆ Á≈ ÓÁ∆È∂ ‹≈‰≈ «Ò«÷¡≈ ‘ÀÕ Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ Â∂ Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ
Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ Ú∆ ÓÁ∆È∂ ‹≈‰≈ «Ò«÷¡≈ ‘ÀÕ ÓÁ∆È≈, Óº’∂ Â∂ ψÁ≈Á Á∂ apple≈‘ «Ú⁄ ‘À Â∂ ÓÁ∆È∂ ÂØ∫ ‘∆
«√ºË≈ apple≈‘ ψÁ≈Á ‹ªÁ≈ √∆ «¬√ Ò¬∆ ◊πapple» ‹∆ Á≈ ÓÁ∆‰∂ ‹≈È ·∆’ ‹≈ÍÁ≈ ‘ÀÕ
D. «¬‘ «Ú√Ê≈apple Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «ÓÒÁ≈ ‘ÀÕ Ì≈¬∆ ◊πappleÁ≈√ È∂ ’∂ÚÒ ÓÁ∆È∂ Á≈ Ȫ ‘∆
«ÁºÂ≈ ‘ÀÕ
E. Encyclopaedia Britainnica, ¡ÀÈ√≈¬∆’ÒØÍ∆‚∆¡≈ «ÏÇ«È’≈-ÓÁ∆È≈Õ

iBw;kyh gozgok 129
’∆Â≈ √∆ A Õ ÓÁ∆Ò∂ ÂØ∫ ÎÀ˜ BCE Ó∆Ò ‘ÀÕ ÎÀ˜ È‹Á Á∆ apple≈‹Ë≈È∆ √∆Õ ¯À˜ ÂØ∫ ¡◊∂ Ï◊Á≈Á
Í‘πø⁄‰ Ò¬∆ ’∂ÚÒ Ï‘π Âø◊ apple√Â≈ √∆ «‹√ ˘ «¬ÏÈ ÏÂØÂ≈ ““«¬’ «Ï÷Û≈ apple≈‘”” «Ò÷Á≈
‘À B Õ «¬ÏÈ ÏÂØÂ≈ «¬√ apple√Â∂ ÂØ∫ ACBF ¬∆√Ú∆ «Ú⁄ Ï◊Á≈Á ◊¡≈ √∆Õ «¬‘ apple√Â≈ √ØÒÚ∆∫
√Á∆ «Ú⁄ ⁄ÒÁ≈ √∆Õ √Ø ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Â∂ Ì≈¬∆ ÓappleÁ≈È≈ ÓÁ∆È∂ ÂØ∫ «¬√ apple√Â∂ Ï◊Á≈Á
Íπ‹∂ C Õ «¬‘ apple√Â≈ ¡‹’Ò Ú∆ ⁄ÒÁ≈ ‘À D Õ
«¬È√≈¬∆’ÒØÍ∆‚∆¡≈ ¡≈Î «¬√Ò≈Ó Á∂ ’ÊÈ ¡È∞√≈apple Ï◊Á≈Á «¬’ ¬∆apple≈È∆ Ȫ ‘À
«‹√ Á≈ Ì≈Ú ‘À ““appleÏ Á≈ «ÁºÂ≈ ÂØ¡¯≈”“Õ ÏˆÁ≈Á Ï‘π ÍÃ≈⁄∆È Ù«‘apple ‘ÀÕ «Í¤Ò∂ C@@@
√≈Ò ÂØ∫ ÚºË «¬√∂ ʪ Â∂ «¬√∂ È≈ È≈Ò «¬‘ È◊apple Íë√ºË √∆Õ √ÓπøÁapple∆ apple√Â≈ Ò̉ ÂØ∫ Í«‘Òª
Ï◊Á≈Á Ó’∂ Úª◊» Í»appleÏ Â∂ ͺ¤Ó ÚÒØ∫ ’≈¯«Ò¡ª Á≈ ’∂Áapple √∆Õ Ï◊Á≈Á Á∂ «¬«Â‘≈√ Á≈
√πÈ«‘apple∆ ’≈Ò ÈΩÚ∆∫ √Á∆ ¬∆√Ú∆ √∆ ‹ÁØ∫ ÷Ò∆Î≈ ‘≈appleø» appleÙ∆Á Á∂ ¿∞µÂapple ¡«Ë’≈apple∆ ıÒ∆Î≈ ¡Ò
Ó≈Ó»Ó È∂ «¬√ ˘ Ï‘π ÍÃÎπÒ ’∆Â≈Õ ¿∞√ √Ó∂∫ «¬‘ ͺ¤Ó «Ú⁄ «¬√Ò≈Ó Á≈ √Ì ÂØ∫ Úº‚≈
’∂∫Áapple √Ó«fi¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ Â∂apple∑Ú∆∫ √Á∆ ¬∆√Ú∆ «Ú⁄ «¬√Á≈ ÍÂÈ ¡appleøÌ ‘Ø«¬¡≈Õ ‘Ò≈’± ÷ª
È∂ ABEH ¬∆√Ú∆ «Ú⁄ «¬√ ˘ ¿∞‹≈«Û¡≈Õ √ØÒÚ∆∫ √Á∆ Á∂ ¡ºË «Ú⁄ Ï◊Á≈Á Â∞apple’ª Á∂
¡Ë∆È ‘Ø «◊¡≈Õ
√Ã∆ ◊πapple» È≈È’ √≈«Ï Á∂ √Ó∂∫ Ï◊Á≈Á ¬∆apple≈È∆¡ª Á∂ ¡Ë∆È √∆Õ AE@G-H ¬∆√Ú∆
«Ú⁄ Ï◊Á≈Á ˘ √¯Ú∆ Ù≈‘ «¬√Ó≈¬∆Ò È∂ «‹º«Â¡≈ Â∂ AEBD ¬∆√Ú∆ Â’ ¿∞√ Á∂ ¡Ë∆È
«apple‘≈ F Õ √¯Ú∆ Ù≈‘ Ù‘∆¡≈ Ӻ Á≈ √∆ Â∂ ¿∞√ Ù‘∆¡≈ Á∆¡ª Ó√‹Á≈ Á∆ «‹Ê∂ «˜¡≈appleÂ
’∆Â∆ ¿∞Ê∂ ’¬∆ √πÈ∆ Ó√‹Áª ˘ „≈‘ «ÁºÂ≈ Â∂ ¿∞È∑ª Á∂ «¬Ó≈Óª ˘ ÓappleÚ≈ «ÁºÂ≈ √∆ G Õ
Ï◊Á≈Á Á∂ «¬«Â‘≈√ «Ú⁄ «¬‘ Á∆ ÏÛ≈ Ì≈apple∆ Ë≈apple«Ó’ √ø’‡ Á≈ √Óª √∆Õ
A. A History of Explorations, Percy Sykes, ¬∂ «‘√‡apple∆ ¡≈¯ ¡À’ÍÒØapple∂ÙȘ, Íapple√∆ √≈¬∆’,
«È¿∞Ô≈apple’ AIFA, Í≥È≈ HFÕ
B. Travels in Asia and Africa, Ibin Batuta, ‡appleÀÚÒ˜ «¬È ¬∂Ù∆¡≈ ¡À∫‚ ¡Îapple∆’≈ ¡≈Î «¬ÏÈ
ÏÂØÂ≈, Òø‚È, AIFC Í≥È≈ H@Õ
C. «Ó‘appleÏ≈È Á∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «Ò«÷¡≈ ‘À ““Î∂apple apple»Ó Ù≈Ó ’≈ÏÒ Á∂÷ ’«apple «ÍÙ¿∞apple √≈apple≈ Í¤Ó Á∂«÷
’apple Ï≈Ï≈ È≈È’ ◊Øapple÷ ‘‡Û∆ Â∂ √ÀÁÍπapple √Òج∆ ¡≈«¬ «È’«Ò¡≈Õ”” Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ Á∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ ◊πapple» È≈È’
√≈«‘Ï Á≈ Ù≈Ó Â∂ apple»Ó «Ú⁄Ø∫ ‘Ø’ ψÁ≈Á ¡≈¿∞‰≈ Áº«√¡≈ ‘À Â∂ apple»Ó «Ú⁄ ’≈apple»ø Ï≤≈ÁÙ≈‘ È≈Ò ◊πapple» ‹∆ Á≈ Ó∂Ò
’appleÚ≈«¬¡≈, «‹Ê∂ ◊πapple» √≈«‘Ï Á≈ È√∆‘ÂÈ≈Ó≈ ¿∞⁄≈appleÈ≈ Á«√¡≈ ‘ÀÕ Íapple ““È√∆‘ È≈Ó≈”” ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï
Á∆ Ï≈‰∆ «√ºË È‘∆∫ ‘πøÁ∆ Â∂ È≈ ‘∆ ◊πapple» ◊ÃøÊ √≈«‘Ï Á≈ ‹≈apple‚È ‹ª √∆apple∆¡ «Ú⁄ È‘∆∫ «ÓÒÁ≈Õ «¬√ Ò¬∆ ◊πapple»
È≈È’ √≈«‘Ï Á≈ ¿∞√ Ú‚∂ Ó∂ apple√Â∂ ÂØ∫ Ï◊Á≈Á ¡≈Á≈ «√ºË≈ È‘∆∫ ‘πøÁ≈Õ ‹ÁØ∫ «’ ¤Ø‡≈ Â∂ «√ºË≈ apple√Â≈ ÓΩ‹»Á≈
‘ØÚÕ
D. Encycorpaedia Britainnica, ¡ÀÈ√≈¬∆’ÒØÍ∆‚∆¡≈ «ÏÇÀ«È’≈-Ï◊Á≈ÁÕ
E. Encycorpaedia Britainnica, ¡ÀÈ√≈¬∆’ÒØÍ∆‚∆¡≈ «ÏÇÀ«È’≈-Ï◊Á≈ÁÕ
F. Encycorpaedia of Islam, ¡ÀÈ√≈¬∆’ÒØÍ∆‚∆¡≈ ¡≈¯ «¬√Ò≈Ó «‹ÒÁ Á»‹∆ Í≥È≈ EFHÕ
G. Iraq, Stephens and Hemis, ¬∆apple≈’, √‡∆¯È ¡À∫‚ ‘ÀÓ˜, ‚È, AIEH, Í≥È≈ FIÕ

iBw;kyh gozgok 130
Ï◊Á≈Á Ù«‘apple Á‹Ò≈ Á∂ Á«apple¡≈ Á∂ ’ø„∂ Â∂ √∆Õ ÍÃ≈⁄∆È’≈Ò «Ú⁄ «¬‘ Ù«‘apple
Á«apple¡≈ Á∂ ͤÓ∆ ’ø„∂ Â∂ √∆ Â∂ Î∂apple ¿∞ÊØ∫ ¿∞‹Û ’∂ Í»appleÏ∆ ’ø„∂ Â∂ ¡≈Ï≈Á ‘Ø«¬¡≈ A Õ ◊πapple» È≈È’
√≈«‘Ï Á∂ √Ó∂∫ Ï◊Á≈Á Á«apple¡≈ Á∂ Í»appleÏ∆ ’ø„∂ Â∂ ¡≈Ï≈Á √∆Õ
◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Â∂ Ì≈¬∆ ÓappleÁ≈È≈ Ù«‘apple ÂØ∫ Ï≈‘apple ÓΩ‹»Á≈ apple∂ÒÚ∂ √‡∂ÙÈ ‹Ø ͤºÓ∆
’ø„∂ Â∂ ‘À Â∂ ÍπÒ È≈Ò Ù«‘apple È≈Ò «Ó«Ò¡≈ ‘À Á∂ «Í¤Ò∂ Í≈√∂ «‹ºÊ∂ ¡‹’Ò Íπapple‰≈
’Ïapple√Â≈È ‘À ¡≈ ·«‘apple∂B Õ ‘apple appleؘ Úª◊» ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ¡≥«ÓàÚ∂Ò∂ ¿∞·∂ Â∂ Ì≈¬∆
ÓappleÁ≈È∂ È∂ ’∆appleÂÈ ¡appleøÌ «ÁºÂ≈ Â∂ «¬√ Í¿∞Û∆ Á≈ ◊≈«¬È C ’∆Â≈ :-
Í≈Â≈Ò≈ Í≈Â≈Ò Ò÷ ¡◊≈√≈ ¡◊≈√ D Õ
˙Û’ ˙Û’ Ì≈«Ò Ê’∂ Ú∂Á ’«‘È «¬’ Ú≈ÂÕ
√‘√ ¡·≈apple‘ ’‘«È ’Â∂Ï≈ ¡√π¨ «¬’∞ Ë≈Â∞Õ
Ò∂÷≈ ‘Ø«¬  «Ò÷∆¡À Ò∂÷∂ ‘Ø«¬ «ÈÚ≈√πÕ
È≈È’ Ú‚≈ ¡≈÷∆¡À ¡≈Í∂ ‹≈‰∂ ¡≈ÍπÕ
[‹Íπ ‹∆-Í¿∞Û∆ Õ 22 Õ (5)]
‹ÁØ∫ ’∞fi ÒØ’ª «¬‘ √appleØÁ √π«‰¡≈ ª È◊apple «Ú⁄ appleØÒ≈ ÍÀ «◊¡≈, «’«’ Óπ√ÒÓ≈È∆
Ùapple∆¡Â ¡È∞√≈apple √appleØÁ Á∆ ÓÈ≈‘∆ √∆Õ
Ï◊Á≈Á «Ú⁄ ’≈Áapple∆ √»Î∆ √øÍappleÁ≈ Á∂ √ø⁄≈Ò’ Ù≈‘‘ Ó‘∆¿∞Á∆È ¡ÏÁπÒ ’≈Áapple
◊∆Ò≈È∆ (A@GG-AAFH ¬∆√Ú∆) Á≈ Ó˜≈apple Íë√ºË ¡√Ê≈È √∆Õ «¬‘ Ó˜≈apple ¿∞√ Á∂ ÍπÂapple ‹Ø
¿π√Á∂ «Í¤Ø∫ ◊Á∆ ÈÙ∆È Ï«È¡≈, È∂ ÏÈÚ≈«¬¡≈ √∆ Â∂ «¬√ «Ú⁄ √ª ÓπÈ≈«apple¡ª Ú≈Ò∆
Ó√‹Á √∆ E Õ ¡‹ ’Ò «¬√ ¡√’≈È Á∆ ’ج∆ ⁄ø◊∆ ‘≈Ò ȑ∆∫∫ Íapple ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂
√Ó∂∫ «¬‘ «¬’ Íë√Ë ¡√Ê≈È √∆Õ
Ïapple≈¿±È Á∂ ’ÊÈ ¡È∞√≈apple ’≈Áapple∆ √»Î∆¡ª «Ú⁄ Ù≈ÓÒ ‘؉ Ú∂Ò∂ ’ج∆ ¡appleøÌ’ apple√Óª
’∆Â∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ appleºÏ Á∂ √ºÂ Ȫ «‹È∑ª Á≈ ¿∞⁄≈appleÈ ¡º‚ ¡º‚ ‘πøÁ≈ √∆ «È√«⁄Â
«◊‰Â∆ ¡È∞√≈apple ÒÀ∫Á∂ √ÈÕ «¬’ apple√Ó «¬‘ √∆ «’ ‘apple ÈÚª «¬√ √øÍappleÁ≈ «Ú⁄ Á≈÷Ò ‘؉
Ú≈Ò≈ Óπapple∆Á ¡≈͉≈ √º‹≈ ‘ºÊ ÁØ‘ª ‘ʪ Á∂ ¡≥◊»·∂ ÷Û∂ ’apple ’∂ ¡≈͉∂ ÓπappleÙÁ Á∂ √º‹∂ ‘ºÊ
A. Encycorpaedia Britainnica, ¡ÀÈ√≈¬∆’ÒØÍ∆‚∆¡≈ «ÏÇÀ«È’≈Õ
B. «Îapple Ï≈Ï≈ ◊«¬¡≈ Ï◊Á≈Á ˘ Ï≈‘apple ‹≈«¬ ’∆¡≈ ¡√Ê≈È≈Õ
«¬’ Ï≈Ï≈ ¡’≈Ò apple»Í Á»‹≈ appleÏ≈Ïapple∆ ÓappleÁ≈È≈Õ
C. «‹Ú∂∫ ‘appleÁπ¡≈apple «Ú⁄ ͺ¤Ó ÚºÒ Í≈‰∆ Á∂ ’∂, Óº’∂ «Ú⁄ ’≈‘Ï∂ ÚÒ ÍÀapple ’apple’∂, ◊πapple» È≈È’ ‹∆ È∂
ÒØ’ª Á≈ «Ë¡≈È ¡≈͉∂ ÚºÒ «÷«⁄¡≈, «¬√∂ Âapple∑ª Ï◊Á≈Á «Ú⁄ ’∆appleÂÈ ’apple’∂ ÒØ’ª ˘ ¡≈͉∂ ÚºÒ «÷«⁄¡≈Õ
D≤. Ò÷ ¡’≈Ù ÍÂ≈Ò Ò÷ ¡÷ Îπ‡’ «Ú⁄ √Ì «Á÷Ò≈¬∆Õ
[Ì≈¬∆ ◊πappleÁ≈√ Í¿∞Û∆ 36, Ú≈apple Í«‘Ò∆]
E. Encyclopaedia of Religion and Ethics, ¡ÀÈ√≈¬∆’ÒØÍ∆‚∆¡≈ ¡≈¯ apple∆Ò∆‹È ¡À∫‚ ¡À«Ê’‹ «‹ÒÁ
Í«‘Ò∆, Í≥È≈ A@-AB ¡Â∂ √Î∆È≈Â∞Ò ¡ΩÒ∆¡≈, Á≈apple≈ «Ù’Ø‘, ’apple≈⁄∆ AIF, Í≥È≈ HD

iBw;kyh gozgok 131
«Ú⁄ Á∂∫Á≈ ‘À √∆ A Õ «¬√ ’apple’∂ ’≈Áapple∆¡ª «Ú⁄ ÓπappleÙÁ ˘ ““Í∆apple Á√Â◊∆apple”” «’‘≈ ‹ªÁ≈ √∆
«‹√Á≈ Ì≈Ú ‘À ““ÂºÊ Í’ÛÈ Ú≈Ò≈ Í∆apple”” ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ √Ó∂∫ Ú∆ Ù∂÷ ¡ÏÁπÒ ’≈Áapple
◊∆Ò≈È∆ Á∂ Ó˜≈apple Á∂ ◊Á∆ ÈÙ∆È ˘ Í∆apple Á√Â◊∆apple ‘∆ ’«‘øÁ∂ ‘ÈÕ
‹ÁØ∫ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ √appleØÁ Ï≈apple∂ È◊apple «Ú⁄ appleΩÒ≈ «Í≈ ª ’∞fi ÒØ’ Í∆apple
Á√Â◊∆apple ’ØÒ Ú∆ ¡≈¬Õ Í∆apple Á√Â◊∆apple ’ØÒ ¿∞√ Ú∂Ò∂ ¿∞√Á≈ ÍπºÂapple Ú∆ ÷Û≈ √∆Õ √Ø Í∆apple
√≈«‘Ï ¿∞È∑ª Á≈ ÍπºÂapple Â∂ ‘Øapple ÒØ’ «¬√ ¡ÈØ÷∂ ¯’∆apple ˘ Ú∂÷‰ Ò¬∆ È◊apple ÂØ∫ Ï≈‘apple ¡≈ ◊¬∂ B Õ
◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Â∂ Ì≈¬∆ ÓappleÁ≈È∂ È∂ ¡≈͉∂ ÚºÒ Ì∆Û ¡≈Á∆ Ú∂÷ ’∂ ’∆appleÂÈ ÏøÁ ’apple
«ÁºÂ≈ Â∂ √≈ÚË≈È ‘Ø ◊¬Õ Í∆apple Á√Â◊∆apple È∂ ¡≈«Á¡ª ‘∆ Íπº«¤¡≈ «’ Â∞√∆∫ ’Ω‰ ‘Ø Â∂ «’√
Óπ√ÒÓ≈È∆ √øÍappleÁ≈ «Ú⁄Ø∫ ‘Ø∫? ◊πapple» ‹∆ È∂ «’‘≈ ’∆ ¡√∆∫ appleºÏ Á∂ ÏøÁ∂ ‘ª Â∂ Óπ√ÒÓ≈Ȫ Á∂ «’√∂
«¯apple’∂ «Ú⁄Ø∫ È‘∆∫Õ Âª Í∆apple È∂ «’‘≈ Â∞√∆∫ ’≈¯apple ‘Ø ¡√∆∫ Â∞‘≈˘ √ø◊√≈apple (ͺÊapple Ó≈appleÈ≈) ’appleÁ∂
‘ªÕ C «¬√ Á∂ ◊πapple» √≈«‘Ï È∂ ¿∞µ⁄∆ ¡≈Ú≈˜ È≈Ò √«Â ’appleÂ≈apple Á∆ Ϫ◊ «ÁºÂ∆Õ D «¬√ Â∂ Í∆apple
Á√Â◊∆apple Â∂ ‘Øapple √Ì ÒØ’ Ï‘π ‘Àapple≈È ‘ج∂Õ ¿∞È∑ª «’‘≈ ‹Ø «¬‘ √appleØÁ ’appleÁ≈ ‘À ˜apple»apple ’ج∆
Ó√Â≈È≈ ¯’∆apple ‘ÀÕ «Îapple Í∆apple È∂ Íπº«¤¡≈ «’ Â∞√∆∫ √appleØÁ «’ ’∆Â≈ ‘À, Óπ√ÒÓ≈È≈ «Ú⁄ √appleØÁ
ÓÈ∑≈‘ ‘ÀÕ ◊πapple» ‹∆ È∂ «’‘≈ appleºÏ Á∆ ¿∞√ «Ú⁄ ’∆appleÂÈ apple»‘ Á∆ ÷πapple≈’ ‘ÀÕ apple√»Ò È∂ ª
Ïπapple≈¬∆¡ª Ú≈Ò≈ Â∂ «ÚÙ∂ «Ú’≈apple≈ Ú≈Ò≈ √appleØÁ ÏøÁ ’∆Â≈ ‘ÀÕ Î∂apple «’√∂ Íπ«¤¡≈ «’ Â∞√∆∫ ÍÛ∑Á∂
√∆ «’ ¡È∂’≈ ÍÂ≈Ò Â∂ ¡È∂’≈ ¡’≈Ù ‘È «¬‘ ’∞¯apple ‘À «’«’ «¬√Ò≈Ó «Ú⁄ √Â
¡√Ó≈È Â∂ √ Í≈Â≈Ò Á√∂ ‘ÈÕ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï È∂ ÎappleÓ≈«¬¡≈ appleºÏ Á∆ Ò∆Ò≈ Ï∂¡≥ ‘À,
¿∞√ Á≈ ’ج∆ ÙπÓ≈apple È‘∆∫Õ ’∞Áapple Á∆¡ª «Á√Á∆¡ª Â∂ ¡«÷ Ú√±¡ª Ï∂¡≥ ‘ÈÕ «¬√ Â∂ Í∆apple
Á√Â◊∆apple Â∂ ¿∞√ Á≈ √Íπºapple Ï‘π ÍÃ√øÈ ‘ج∂ ¡Â∂ ◊πapple» √≈«‘Ï È≈Ò ◊ºÒ Ï≈ ’apple ’∂ Ú≈Í√
⁄Ò∂ ◊¬∂ Â∂ ‘Øapple ÒØ’ Ú∆ ¿∞È∑ª È≈Ò Ú≈Í√ ÿappleª ˘ ⁄Ò∂ ◊¬∂Õ
◊πapple» È≈Ò’ √≈«‘Ï Â∂ Ì≈¬∆ ÓappleÁ≈È≈ ’∞fi √Óª ψÁ≈Á «Ú⁄ apple‘∂Õ «¬√ √Ó∂∫ Í∆apple
Á√Â◊∆apple Â∂ ‘ØappleȪ ¯’∆appleª È≈Ò ◊πapple» √≈«‘Ï ◊ºÒ Ï≈ ’appleÁ∂ apple‘∂Õ «¬√ √Ó∂∫ Î’∆apple Ï«‘ÒØÒ
◊πapple» ‹∆ Á∂ Ï⁄Ȫ ˘ Ï‘π «Ë¡≈È È≈Ò √π‰Á≈ «apple‘≈ Â∂ ◊πapple» ‹∆ Á≈ «√º÷ Ï«‰¡≈Õ «¬√ ◊ºÒ
Á≈ ÍÂ≈ √Ú≈Ó∆ ¡ÈßÁ≈ ¡⁄≈apple∆¡≈ Á∂ ÒÌ∂ «√Ò≈Ò∂÷ ÂØ∫ «ÓÒÁ≈ ‘À «‹√ Á≈ ’ÊÈ ¿∞√
A. Glossary of the Tribes and Castes of the Punjab and North Western Frontier, ◊Ò≈√apple∆
¡≈¯ Á∆ ‡apple≈¬∆˜ ¡À∫‚ ’≈√‡√ ¡≈¯ Á∆ Í≥‹≈Ï ¡À∫‚ È≈appleÊ ÚÀ√‡+Ò ¯appleø‡∆¡apple, ¬∂: appleؘ, «‹ÒÁ Í«‘Ò∆ Í≥È≈ ECH-
CI.
B. Í∆apple Á√◊◊∆apple Á∂ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ˘ «ÓÒ‰ Á≈ ’ÊÈ Ì≈¬∆ ◊πappleÁ≈√ ‹∆ È∂ ’∆Â≈ ‘ÀÕ
C. ‹ÈÓ √≈÷∆ Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ «Ú⁄ «ÁÂ∆ √≈÷∆ Á∂ ¡Ë≈apple Â∂ «¬‘ Ú≈appleÂ≈ «ÁºÂ∆ ‘ÀÕ
D. Ì≈¬∆ ◊πappleÁ≈√ ‹∆ È∂ «Ò«÷¡≈ ‘À :-
«ÁÂ∆ Ϫ◊ «ÈÓ≈˜ ’apple √øπÈ √Ó≈È ‘ØÔ≈ ‹‘≈È≈Õ
ÓπøÈ ÓπøÈ È◊apple∆ ͬ∆ Á∂÷√π Í∆apple Ì«¬¡≈ ‘Àapple≈È≈Õ
Ú∂÷∂ «Ë¡≈È Ò◊≈«¬ ’apple «¬’ ¯’∆apple Ú‚≈ Ó√Â≈È≈Õ

iBw;kyh gozgok 132
¡≈͉∆ Íπ√Â’ “√ÈØ Ïapple‚˜” «Ú⁄ ’∆Â≈ ‘ÀÕ «¬‘ «√Ò≈-Ò∂÷ ψÁ≈Á Ù«‘apple ÂØ∫ Ï≈‘apple Ú≈apple
Ú∂«÷¡≈ «◊¡≈ A Õ ¿∞√ «√Ò≈Ò∂÷ Á∂ ÙÏÁ «¬√ Âapple∑ª √È :-
«¬Ê∂ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ ¯’∆apple Ï«‘ÒØÒ È≈Ò Ï⁄È ’∆Â∂ ¡Â∂ ◊πapple» ‹∆ «¬ÊØ∫
¬∆apple≈È ÂØ∫ ‹≈‰ Á∂ √· √≈Ò (√º· √appleÁ∆¡ª) «Í¤Ø∫ Ï«‘ÒØÒ Á∆ ¡≈ÂÓ ◊πapple» Á∂ Ï⁄È≈ Â∂ ¿∞√
Âapple∑ª «‡’∆ apple‘∆ «‹Ú∂∫ Ù«‘Á Á∆ Óº÷∆ Ù«‘Á Á∂ ¿∞√ ÎπÒ Â∂ ÏÀ·∆ apple‘∂ ‹Ø ¡≥«ÓàÚ∂Ò∂ Á∆ ÒØ È≈Ò
ÍÃ’≈ÙÓ≈È ‘ØÚ∂ B Õ””
«¬√ ¡appleÏ∆ Á∆ «√Ò≈Ò∂÷ ÂØ∫ ÍÂ≈ Ò◊Á≈ ‘À «’ ◊πapple» È≈È’ Á≈ È≈ÓÒ∂Ú≈ ≤¯’∆apple
Ï«‘ÒØÒ √º· √≈Ò Â’ Ï◊Á≈Á «Ú⁄ ◊πapple» ‹∆ Á∂ Ï⁄Ȫ ˘ ’Ó≈Á≈ «apple‘≈Õ «¬‘ Ï«‘ÒØÒ
Î’∆apple ’Ω‰ √∆? «¬√Á≈ ·∆’ ÍÂ≈ È‘∆∫ Ò◊Á≈ C Õ
Ï◊Á≈Á Á∂ ͺ¤Ó Ú≈Ò∂ Í≈√∂ «‹Ê∂ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ÏÀ·∂ √È ¿∞Ê∂ «¬’ ’Ïapple Â∂
«¬’ ÊÛ≈ «¬’ ’Óapple∂ «Ú⁄ Ï«‰¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ ’«‘øÁ∂ ‘È «’ ’Ïapple Ï«‘ÒØÒ Á∆ ‘À Â∂ ÊÛ≈
¿∞√ ʪ Â∂ ‘À «‹ºÊ∂ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ÏÀ·∂ ‘ÈÕ ÊÛ≈ «ÂøÈ Îπ‡ ⁄ΩÛ≈ ‘À ⁄≈apple Îπ‡ Ó≈ ‘À Â∂ B
‹ª C Îπ‡ ¿∞µ⁄≈ ‘ÀÕ AIAH ¬∆: «Ú⁄ ‹Ø «¬√ Ó˜≈apple Á≈ Ó˜Ωapple apple«‘øÁ≈ √∆ ¿∞√ Á≈ Ȫ √ÔÁ
Ô±√Î √∆Õ ’Óapple∂ √≈Ó∑‰∂ «Ú‘Û≈ ‘À Â∂ «¬√ «Ú‘Û∂ «Ú⁄ ¡È≈apple≈ Á∂ Áapple÷ Ò◊∂ ‘ÈÕ «Ú‘Û∂ Á∂
¡≈Ò∂ Áπ¡≈Ò∂ «¬’ ⁄≈apple Á∆Ú≈apple∆ ‘À «‹√ «Ú⁄ ¡≥Áapple ‹≈‰ Ò¬∆ «¬’ ÁappleÚ≈‹≈ ‘ÀÕ ÊÛ∂ ¿∞Â∂
Â∞apple’∆ Ì≈Ù≈ «Ú⁄ «¬’ «√Ò≈ Ò∂÷ ‘À «‹√ Á≈ Í≥‹≈Ï∆ ¿∞ÒÊ≈ «¬√ Âapple∑ª ‘À:-
““Ú∂÷Ø Ó‘≈È ¬∆ÙÚapple È∂ Óapple≈Á Í»apple∆ ’∆Â∆Õ Ï≈Ï≈ È≈Ò’ ÁappleÚ∂Ù Ú≈√Â∂ ÈÚ∆∫
«¬Óapple≈ ω∆Õ «¬√ Á∂ ω≈¿∞‰ «Ú⁄ √ª appleºÏ∆ ÁappleÚ∂Ùª È∂ √‘≈«¬Â≈ ’∆Â≈Õ «¬√ª Á∆ «ÓÂ∆
IBG («‘‹apple∆) ωÁ∆ ‘ÀÕ ıπÙ È√∆Ï ⁄∂Ò∂ È∂ ËappleÂ∆ «Ú⁄Ø∫ Í≈‰∆ Á≈ ÈÚ ÍappleÚ≈‘ ⁄Ò≈«¬¡≈Õ””
«¬√ «√Ò≈Ò∂÷ Á∆ «ÓÂ∆ IBG «‘‹apple∆ ‘À ‹Ø ·∆’ ‹≈ÍÁ∆ ‘À Â∂ «¬‘ AEB@ ¬∆√Ú∆
ωÁ∆ ‘ÀÕ «¬apple≈’ «Ú⁄ ‘π‰ Â’ ““¡Ò √Ï∆¡≈”” ““√Ï∆¡È”” ‹ª √πÏ∆ ÒØ’ Ú√Á∂ ‘È D ‹Ø
¡≈͉∂ ¡≈Í ˘ È≈È’ Á∂ È≈Ó Ò∂Ú≈ Á√Á∂ ‘ÈÕ «¬‘ «¬apple≈’ Á∂ ‘ÈÕ «¬‘ «¬apple≈’ Á∂ Á÷‰
A. «¬‘∆ √≈apple∆ Ú≈appleÂ≈ Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ Á∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ Á∂ ¡≈Ë≈apple Â∂ «ÁºÂ∆ ‘ÀÕ Ì≈¬∆ ◊πappleÁ≈√ ‹∆ È∂
«¬√ ÿ‡È≈ ˘ «¬√ Âapple∑ª ¡≥’ ’∆Â≈ ‘À :-
B. Snow Birds, Ananda Swami, √ÈØÏapple‚˜, ¡ÈßÁ≈ √Ú≈Ó∆, Í≥È≈ AHB.
C. √∂Ú≈ apple≈Ó «√øÿ È∂ «Ò«÷¡≈ ‘À «’ Ï«‘ÒØÒ ¯’∆apple Ï«‘ÒØÒ Á≈È≈ Á≈ ◊Á∆ È∞Ù∆È √∆ Â∂ Ï«‘ÒØÒ
Á≈È≈ ψÁ≈Á Á≈ «¬’ Íë√ºË ¯’∆apple ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ
Divine Master, Sewa Ram Singh, «‚Ú≈«¬È Ó≈√‡apple √∂Ú≈ apple≈Ó «√øÿ, Ò≈‘Ωapple AIC@, Í≥È≈ AEF.
D. Iraq the Land and the People, «¬apple≈’ Á∆ ÒÀ∫‚ ¡∂∫‚ Á∆ Í∆ÍÒ, Á∆Ú≈È ÏÁapple∆ È≈Ê ¡¯appleÀ ¬∂Ù∆¡È
ÍøÈ≈ FA.

iBw;kyh gozgok 133
«Ú⁄ Ú√Á∂ ‘ÈÕ «¬‘ Á≈Û∑∆¡ª Â∂ ’∂√ apple÷Á∂ ‘ÈÕ ◊«Ò¡ª Áπ¡≈Ò∂ ◊πapple» È≈È’ Á∆ Â√Ú∆apple
Ò‡’≈Á∂ ‘È ¡Â∂ «‹¡≈Á≈ √π«È¡≈«apple¡ª Á≈ ’øÓ ’appleÁ∂ ‘ÈÕ «¬‘ ÒØ’ ¡≈͉∂ ¡≈Í ˘
Óπ√ÒÓ≈È È‘∆∫ ’‘≈Á∂ ¡Â∂ È≈ ‘∆ ‘Øapple «¬apple≈’ Á∂ ÒØ’ «¬È∑ª ˘ Óπ√ÒÓ≈È √ÓfiÁ∂ A ‘ÈÕ
◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ’∞fi √Óª Ï◊Á≈Á «Ú⁄ apple«‘-’∂ Î∂apple ¡º◊∂ Í»appleÏ ÚºÒ ⁄Ò Í¬∂Õ
ÓÙ‘Á (¬∆apple≈È) ‹≈‰≈
Ï◊Á≈Á ÂØ∫ ÂÏapple∂˜ Á≈ apple≈‘ ¡≈Ó ⁄ÒÁ≈ √∆Õ «¬√∂ apple√Â∂ ⁄ÒÁ≈ ‘Ø«¬¡≈ «¬ÏÈ
ÏÂØÂ≈ B Á√ª «ÁȪ «Ú⁄ Ï◊Á≈Á ÂØ∫ ÂÏapple∂˜ Íπ«‹¡≈ √∆Õ ◊πapple» È≈Ò’ √≈«‘Ï Â∂ Ì≈¬∆
ÓappleÁ≈È≈ Ï◊Á≈Á ÂØ∫ ÂÏapple∂˜ Íπ‹ ◊¬∂Õ ÂÏapple∂˜ ¬∆apple≈È Á≈ Ï‘π Íπapple≈‰≈ È◊apple √∆Õ «¬‘
Ìπ⁄≈Òª ’apple ’∂ ’¬∆ Ú≈apple∆ Ú«√¡≈ Â∂ ’¬∆ Ú≈apple∆ ¿∞‹«Û¡≈ √∆Õ «¬ÏÈ ÏÂΩÂ≈ Á∂ √Ó∂∫ Ó≥◊ØÒª
Á∆ apple≈‹Ë≈È∆ √∆Õ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ √Ó∂∫ Ù≈‘ «¬√Ó≈¬∆Ò Í«‘Ò∂ Á∆ apple≈‹Ë≈È∆ √∆ C Õ
ÂÏapple∂˜ ÂØ∫ «‘apple≈È ‘πøÁ≈ ‘Ø«¬¡≈ «¬’ apple√Â≈ ÓÙ‘Á Íπ‹Á≈ √∆ D Õ ÓÙ‘Á Á≈ Íπapple≈‰≈
Ȫ ±√ √∆Õ «¬√∂ È◊apple «Ú⁄ ¯appleÁØ√∆ Â∂ ¡Òˆ˜≈Ò∆ Á≈ ‹ÈÓ ‘Ø«¬¡≈ √∆Õ √Ø ◊πapple» È≈È’
√≈«‘Ï ÂÏapple∂˜ ÂØ∫ ÓÙ‘Á Íπ‹∂Õ ÓÙ‘Á Ù¬∆¡≈ Ó Ú≈«Ò¡ª Á≈ ÏÛ≈ Ì≈apple∆ ’∂∫Áapple √∆Õ ÓÙ‘Á
Á∂ ’ØÙ ◊ ¡appleÊ ‘È Ù‘∆Á ‘؉ Á∆ ÊªÕ «¬Ê∂ H@I ¬∆√Ú∆ «Ú⁄ ÷Ò∆Î≈ ‘≈apple»ø ¡Ò appleÙ∆Á Á≈
¡⁄≈È’ «Á‘ªÂ ‘Ø«¬¡≈ √∆, HAI «Ú⁄ ¿∞√ Á≈ ÍπºÂapple ¡≈͉∂ «ÍÂ≈ Á∆ ’Ïapple Á∆ «˜¡≈appleÂ
’appleÈ ¡≈«¬¡≈Õ ¿∞√ È≈Ò ¿∞√Á≈ Á≈Ó≈Á ¡Ò apple˜≈ ¡≈«¬¡≈Õ ¡Ò apple‹≈ ¡≥◊»apple ÷≈ ’∂ «¬Ê∂ ‘∆
ÎΩ ‘Ø «◊¡≈Õ √Ø ÁØ‘ª Á∆¡ª ’Ïappleª È≈Ò È≈Ò √È Â∂ Á»apple Áapple ÂØ∫ Ù¬∆¡≈ ÒØ’ «˜¡≈apple Ҭ∆
¡≈Á∂ √È E Õ
A. ’Ò⁄appleÒ ¡‡À⁄∆ «¬apple≈’, ÈÚ∆∫ ¡À∫ÏÀ√∆ «ÁºÒ∆ È∂ «¬È∑ª √Âappleª Á∂ «Ò÷≈apple∆ ˘ Á«√¡≈ «’ ¡ÒÒ √≈Ï∆¡≈
ÒØ’ Óπ√ÒÓ≈È È‘∆∫ ‘È Â∂ È≈ ‘∆ «¬apple≈’ Á∆ Ú√Ø∫ ¿∞È∑ª ˘ Óπ√ÒÓ≈È √ÓfiÁ∆ ‘ÀÕ ¿∞√ Á∂ ’ÊÈ ¡È∞√≈apple «¬‘ ÒØ’
Á≈Û∑∆¡ª apple÷Á∂ ‘È ¡Â∂ Í≈‰∆ ˘ Í«ÚºÂapple √ÓfiÁ∂ ‘ÈÕ
‚≈’‡apple ◊ø‚≈ «√øÿ, ‹Ø ’¬∆ √≈Ò «¬apple≈’ «Ú⁄ apple‘∂, Á√Á∂ ‘È «’ «¬‘ ÒØ’ ¡≈Í ˘ ◊πapple» È≈È’ Á∂
È≈Ó-Ò∂Ú≈ Á√Á∂ ‘ÈÕ Ú∂÷Ø ¡appleÊ Â∂ ¬∆apple≈È «Ú⁄ ◊πapple» ËappleÓ≈ÚÏ∆, √πÏ∆ Â∂ ¡ªÏÁ”” ¡’≈Ò∆Â∂, ÍappleÁ∂√∆Õ ÈÚøÏapple
BE, AICA.
B. Travel of Ibin Batuta, ‡appleÀÚÒ˜ ¡≈Î «¬ÏÈ ÏÂΩÂ≈, apple؇ÒÀ∫‹ ¡À∫‚ ’≈◊ÈÍ≈Ò, ‚È AIFC,
Í≥È≈ A@A.
C. Encyclopaedia Britainica, ¡ÀÈ√≈¬∆’ÒØÍ∆‚∆¡≈ «ÏÇÀ«È’≈-AIFF-ÂÏapple∂˜Õ ıÒ∆¯≈ ‘≈apple»ø-¡ÒappleÙ∆Á
Á∆ Ï∂◊Ó ˜πÏÀÁ≈ È∂ GIA ¬∆√Ú∆ «Ú⁄ «¬√ ˘ Ìπ⁄≈Ò «Í¤Ø∫ Î∂apple ¡≈Ï≈Á ’∆Â≈Õ
D. Histrical Atlas of India, «‘√‡≈apple∆’Ò ¡À‡Ò√ ¡≈Î «¬ø‚∆¡≈-√∆Â≈ apple≈Ó ’Ø‘Ò∆ ¡À∫‚ ‘apple∆ apple≈Ó
◊πÍÂ≈ Í≥È≈ AE.
E. Enayclopaedia Britainnica, ¡ÀÈ√≈¬∆’ÒØÍ∆‚∆¡≈ «ÏÇÀ«È’≈-AIFF-ÓÙ‘ÁÕ

iBw;kyh gozgok 134
◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Â∂ Ì≈¬∆ ÓappleÁ≈È≈ È◊apple Á∂ Ï≈‘appleÚ≈apple ¡≈ ’∂ ÏÀ· ◊¬∂ Â∂ Ù‘∆Á≈
Á∂ Ó˜≈apple Â∂ È≈ ◊¬∂ «‹ºÊ∂ ¡≈Ó ‘≈‹∆ ‹ªÁ∂ √ÈÕ «¬√ Ò¬∆ È◊apple Ú≈√∆¡ª ˘ ¿∞’√≈‘‡ ‘ج∆
«’ ÍÂ≈ ’apple∆¬∂ «¬‘ ¯’∆apple «’√ √øÍappleÁ≈ «Ú⁄Ø∫ ‘ÈÕ ¿∞‘ «¬’º·∂ ‘Ø ’∂ Íπº¤‰ ¡≈¬∂ Â∂ «’‘≈
Â∞√∆∫ ‘˜apple apple√»Ò ¡ºÒ≈ Ó‘πøÓÁ √≈«‘Ï Â∂ ‘˜apple ¡Ò∆ ˘ Ó≥ÈÁ∂ ‘Ø? ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï È∂
«’‘≈ ‘˜apple Óπ‘øÓÁ ª «¬’ ÍÀ◊øÏapple √∆ Â∂ ÍÀ◊øÏapple Á≈ Ì≈Ú ‘À √πÈ∂‘≈ Íπ⁄≈¿∞‰ Ú≈Ò≈Õ ¿∞‘
appleºÏ Á≈ √πÈ∂‘≈ ÒÀ ’∂ ¡≈¬∂ √ÈÕ ‹Ø √øÁ∂Ù ¿∞‘ ÒÀ ’∂ ¡≈¬∂ √È «˜¡≈Á≈ «ÚÙ∂ÙÂ≈ apple÷Á≈ ‘À Â∂
¿∞√Á≈ Ó≥ȉ≈ «˜¡≈Á≈ ˜apple»apple∆ ‘ÀÕ ¿∞√ √øÁ∂Ù «¬‘ √∆ «’ ‘apple ÓÈ∞º÷ ˘ appleÏ Á∆ ÏøÁ◊∆ ’appleÈ∆
⁄≈‘∆Á∆ ‘ÀÕ «¬‘ ‘∆ appleÏ Á≈ ¯πappleÓ≈È ‘ÀÕ ÓÀ∫ «¬√ ˘ Ó≥ÈÁ≈ ‘ªÕ ¡≈¬∂ ÒØ’ª ˘ ◊πapple» È≈È’
√≈«‘Ï Á∂ Ï⁄Ȫ Á∆ √Ófi È≈ ¡≈¬∆ Â∂ ¿∞È∑ª «‘’≈ Â∞√∆∫ √≈‚∂ Í∆apple ¡ÏÁπÒ apple«‘Ó≈È ’ØÒ
⁄ÒØÕ A Í∆apple ¡ÏÁπÒ apple«‘Ó≈È ◊πappleÁ∂˜ Á≈ apple«‘‰ Ú≈Ò≈ √∆ Â∂ ÓÙ‘Á Á∆ «˜¡≈apple Ú≈√Â∂
¡≈«¬¡≈ √∆Õ B ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Ì≈¬∆ ÓappleÁ≈È∂ Â∂ ¿∞‘ ÒØ’ Í∆apple ¡ÏÁÒ apple«‘Ó≈È ’ØÒ ¡≈
◊¬∂Õ Í∆apple È∂ «’‘≈ «¬Ê∂ √Ì ÒØ’ Ù¬∆¡≈ ‘È ‹Ø ‘˜apple ¡Ò∆ ˘ Ó≥ÈÁ∂ ‘ÈÕ Â∞√∆∫ Á√Ø∫ Â∞√∆
Ù¬∆¡≈ ‘Ø «’ √øπÈ∆? ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï È∂ «’‘≈ «’ appleºÏ Á≈ ȱapple √≈«apple¡ª «Ú⁄ ‘ÀÕ √≈‚∂ Ò¬∆
√≈apple∂ ÍÀ◊øÏapple «¬’Ø «‹‘∂ ‘ÈÕ «¬‘ ȱapple Â∞‘≈‚∂ «Ú⁄ Â∂ ‘Øapple √≈apple∆ ’≈«¬È≈ «Ú⁄ ‘ÀÕ «ÚÙ∂
«Ú’≈appleª ’apple’∂ Șapple È‘∆∫ ¡≈Á≈Õ ÷πÁ∆ ˘ Á»apple ’appleÈ È≈Ò ‘∆ ¿∞‘ ȱapple Șapple ¡≈ √’Á≈ ‘ÀÕ C
¡ÏÁπÒ apple«‘Ó≈È Â∂ ÓÙ‘Á Á∂ ÒØ’ ◊πapple» √≈«‘Ï Á∂ Ï⁄Ȫ ÂØ∫ Ï‘π ÍÃÌ≈«Ú ‘ج∂Õ ◊πapple»
√≈«‘Ï ’∞fi √Óª ÓÙ‘Á «Ú⁄ apple«‘ ’∂ Î∂apple ¡º◊∂ ˘ ⁄Ò Í¬∂Õ
’≈ÏÒ ‹≈‰≈
ÓÙ‘Á ÂØ∫ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Â∂ Ì≈¬∆ ÓappleÁ≈È≈ ¿∞µÂapple∆ ¬∆apple≈È Á∂ Íπapple≈‰∂ apple≈‘ Â∂
⁄ÒÁ∂ ⁄ÒÁ∂ ¡¯◊≈«È√Â≈È Á∂ ¿∞µÂapple∆ È◊apple ÏÒı Íπ‹ ◊¬∂, ÏÒı ¡º‹ ’Ò ¡¯◊≈«È√Â≈È
Á∂ ¿∞µÂapple∆ √»Ï∂ Ó˜≈apple-«¬-Ùapple∆Î «Ú⁄ ‘À Â∂ «¬√Á≈ ÈÚ∆È Èª Ú˜∆apple≈Ï≈Á ‘ÀÕ «¬‘ ÏÒı
Á«apple¡≈ Â∂ ¡√«Ê √∆ ‹Ø Í≥‹Â≈Ò∆ Ó∆Ò ¿∞µÂapple «Ú⁄ ‹≈ ’∂ ¡Ó» Á«apple¡≈ ¡Ω’√ «Ú⁄ «‚◊Á≈
‘À, «¬‘ apple≈‹È∆Â’ ¿∞Â≈apple ⁄Û≈¡ ’apple ’∂ ’¬∆ Ú≈apple∆ ¿∞‹«Û¡≈ Â∂ ’¬∆ Ú≈apple∆ Ú«√¡≈Õ ◊πapple»
È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ √Ó∂∫ ÂØ∫ Í«‘Òª Í≥ÁappleÚ∆∫ √Á∆ Á∂ ¡appleøÌ «Ú⁄ «¬‘ «Îapple ¡≈Ï≈Á ‘Ø«¬¡≈ √∆ D Õ
ÏÒı ÂØ∫ ◊πapple» √≈«‘Ï Â∂ Ì≈¬∆ ÓappleÁ≈È≈ ’≈ÏÒ Íπ‹ ◊¬∂ E Õ
A. «¬‘ √≈÷∆ Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ ¡≈Á∆ ‘ÀÕ Ì≈Ú∂∫ «¬‘ «’√∂ ‘Øapple ‹ÈÓ √≈÷∆
«Ú⁄ È‘∆∫ Íapple «¬‘ ·∆’ ‹≈ÍÁ∆ ‘À «’«’ ÓÙ‘Á ψÁ≈Á ÂØ∫ ’≈ÏÒ ¡≈¿∞‰ Ú≈Ò∂ Íπapple≈‰∂ apple≈‘ Â∂ √∆Õ
B. Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ ˘ ◊‘π È≈Ò Ú≈⁄∆¬∂ ª ¡ÏÁπÒ apple«‘Ó≈È Á∂ ◊πappleÁ∂˜ Á≈ Ú≈√∆
‘؉≈ Á≈ √ø’∂ «ÓÒÁ≈ ‘ÀÕ
C. ‹ÈÓ √≈÷∆ Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ ÏøϬ∆ ¤≈Í≈, Í≥È≈ AHC-F
D. «¬È√≈¬∆’ÒØÍ∆‚∆¡≈ «ÏÇÀ«È’≈-AIFF
E. ÏÒı Ï◊Á≈Á ÂØ∫ ’≈ÏÒ ¡≈¿∞‰ Ú≈Ò∂ apple≈‘ Â∂ ‘ÀÕ Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ ◊πapple»

iBw;kyh gozgok 135
’≈ÏÒ ‹Ø ¡‹’Ò ¡Î◊≈«È√Â≈È Á∆ apple≈‹Ë≈È∆ ‘À √Ì ÂØ∫ Í«‘Ò≈ Ï≈Ïapple Ï≤≈ÁÙ≈‘
Ú∂Ò∂ apple≈‹Ë≈È∆ Ï«‰¡≈ ‹ÁØ∫ AE@D ¬∆√Ú∆ «Ú⁄ Ï≈Ïapple È∂ «¬√ ˘ «‹«Â¡≈Õ ◊πapple» È≈È’
√≈«‘Ï Á∂ √Ó∂∫ ’≈ÏÒ ’¬∆ apple√Â∂ ¡≈’∂ «ÓÒÁ∂ √ÈÕ ¿∞µÂapple ÚÒØ∫ ÏÒı ÂØ∫, Áº÷‰ ÚÒØ∫ ’øË≈apple ÂØ∫
Í»appleÏ ÚÒØ∫ Ï˘ Â∂ «ÍÙÚ≈apple ÂØ∫ A Õ
◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ’≈ÏÒ Á∂ Ï≈‘apple ÚÒ √πÒÂ≈ÒÍπapple Ú≈Ò∂ Í≈√∂ ¡≈ ’∂ ÏÀ· ◊¬∂Õ
«¬Ê∂ ¡≈Í ˘ ’∞fi Î’∆apple «ÓÒ∂ Â∂ ¿∞È∑ª È≈Ò ◊ºÒ Ï≈ ’∆Â∆ Â∂ «’‘≈ Â∞√∆∫ «‘øÁ» ‘Ø, «¬‘
Óπ√ÒÓ≈Ȫ Á∆ ËappleÂ∆ ‘À, Â∞√∆∫ √øÌÒ ’∂ apple«‘‰≈ B Õ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï È∂ «’‘≈ «’ appleºÏ Á≈ È»apple
√Ì «Ú⁄⁄ «¬’Ø «‹‘≈ ‘ÀÕ ‘apple ÓÈ∞÷ Á≈ √apple∆apple appleºÏ È∂ «¬’Ø «‹‘≈ ω≈«¬¡≈ ‘À, «’√∂ √πøÈ ’apple
Ò¬∆ ‘À Â∂ «’√∂ ‹øfl» Í≈ «Ò¡≈ ‘À B Õ ◊πapple» √≈«‘Ï Á∂ Ï⁄‰ √π‰ ’∂ ¿∞‘ ¯’∆apple Ï‘π ÍÃÌ≈«ÚÂ
‘ج∂Õ ◊πapple» √≈«‘Ï ’∞fi √Óª ’≈ÏÒ apple«‘ ’∂ ¡º◊∂ ‡πapple ͬ∂Õ
’≈ÏÒ «Ú⁄ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∆ Ô≈Á «Ú⁄ «‘’ Íπapple≈ÂÈ ◊πappleÁÚ≈apple≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ
‹ÁØ∫ ’≈ÏÒ Ù«‘apple Á∆ ÈÚ∆ ¿∞√≈apple∆ ‘؉ Ò◊∆ ª ¿∞‘ ÈÚ∆∫ «Ú ¡Èπ√≈apple «¬’ √Û’ Â∂
¡≈¿∞‰ ’apple’∂ ¡¯◊≈È √apple’≈apple È∂ „≈‘ «ÁºÂ≈ √∆Õ «¬‘ ◊πappleÁÚ≈apple≈ ’≈ÏÒ Á∂ Í≈È ⁄Ω’ ‹ºπÏ≈
«Ú⁄ √∆ D Õ
«ÍÙÚ≈apple (◊Øapple÷ ‘‡Û∆) ‹≈‰≈
’≈ÏÒ ÂØ∫ «ÍÙ≈Úapple Áºapple≈ ıÀÏapple Á∂ apple√Â∂ AHA Ó∆Ò √∆ E Õ Íapple ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ √Ó∂∫
«¬‘ apple≈‘ Ï‘π «Ï÷Û≈ √∆Õ ¡≈¬∆È-«¬-¡’Ïapple∆ Á∂ ’ÊÈ ¡È∞√≈apple ¡’Ïapple Ï≈ÁÙ≈‘ Á∂ √Ó∂∫
«¬‘ apple√Â≈ ⁄≈¨ ‘Ø«¬¡≈ Â∂ ¡’Ïapple Ï≈ÁÙ≈‘ È∂ «¬√ ˘ √π÷ÀÈ Ï‰≈«¬¡≈ F Õ «¬‘ ‘∆ ’≈appleÈ √∆
«’ Ï≈Ïapple È∂ ’≈ÏÒ ˘ AE@D ¬∆√Ú∆ «Ú⁄ «‹ºÂ ’∂ apple≈‹Ë≈È∆ ω≈«¬¡≈ Â∂ «‘øÁ Â∂ Í«‘Òª
‘ÓÒ≈ ÷ÀÏapple Áºapple∂ apple≈‘∆∫ È‘∆∫ √◊Ø∫ ’∞appleÓ Áºapple∂ apple≈‘∆∫ ’∞‘≈‡ Â∂ ’∆Â≈Õ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ √Ó∂∫
’≈ÏÒ ÂØ∫ «ÍÙ≈Úapple ¡≈¿∞‰ Ò¬∆ ’∞appleÓ Áºapple∂ Ú≈Ò≈ apple√Â≈ ¡≈Ó Íapple⁄Ò √∆Õ ◊πapple» √≈«‘Ï «¬√∂
‹∆ Á≈ ’øË≈apple ‹≈‰≈ «Ò«÷¡≈ ‘À Â∂ Î∂apple ’øË≈apple ÂØ∫ ’≈ÏÒ ¡≈¿∞‰≈ Áº«√¡≈ ‘À ‹Ø ·∆’ È‘∆∫Õ ¡‡’ «‚√«‡z’‡
◊À˜∂‡∆¡apple ¡È∞√≈apple ÚÒ∆ ’øË≈apple∆ ‘√È ¡ÏÁ≈Ò apple«‘øÁ≈ √∆ Â∂ ◊πapple» ‹∆ Á≈ ÚÒ∆ ’øË≈apple∆ È≈Ò Ó∂Ò ‘√È ¡ÏÁ≈Ò
‘∆ ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ Ì»◊Ø«Ò’ «ÁzÙ‡∆ ’Ω‰ ÂØ∫ ◊πapple» √≈«‘Ï Á≈ Ï◊Á≈Á ÂØ∫ ¿∞µÂapple∆ apple√Â∂ ’≈Ï‹ Íπ‹‰≈ «˜¡≈Á≈ ·∆’
‹≈ÍÁ≈ ‘ÀÕ
A. «¬È√≈¬∆’ÒØÍ∆‚∆¡≈ «ÏÇÀ«È’≈
B. ’≈ÏÒ ‹≈‰ Á∆ √≈÷∆ ‹ÈÓ Ú≈Ò∆ Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ «Ú⁄Ø∫ ‘ÀÕ Ì≈Ú∂∫ «¬‘ √≈÷∆ «’√∂ ‘Øapple ‹ÈÓ √≈÷∆
«Ú⁄ È‘∆∫ Íapple ’≈ÏÒ Ï◊Á≈Á ÂØ∫ ¡≈«Á¡ª apple≈‘ «Ú⁄⁄ ¡≈Á≈ ‘ÀÕ «¬√ Ò¬∆ ’≈ÏÒ ‹≈‰∆ ·∆’ ‹≈ÍÁ≈ ‘ÀÕ
C. ‹ÈÓ √≈÷∆ Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ (ÏøϬ∆ ¤≈Í≈) Í≥È≈ BH@
D. ‚≈: ◊ø‚≈ «√øÿ, «¬«Â‘≈√’ ͺÂz-AIEB, «√÷ «‘√‡apple∆ √Ø√≈«¬‡∆, ¡≥«ÓÃÂ√apple Í≥È≈ DH
E. Encycolopaedia Britainnica «¬È√≈¬∆’ÒØÍ∆‚∆¡≈ «ÏÇÀ«È’≈- ’≈ÏÒÕ
F. ¡≈¬∆È-«¬-¡’Ïapple∆ ¡≥◊apple∂˜∆ ¿∞ÒÊ≈ ¡À: ¡À√. ‹Àapple‡ ¡À∫‚ ‹≈Á» È≈Ê √apple’≈apple, ’Ò’ºÂ≈ AIDI,
«‹ÒÁ Á»‹∆, Í≥È≈ D@F

iBw;kyh gozgok 136
apple√Â∂ Â∂ ‘∆ ¡≈¬∂Õ «¬‘ ‘∆ ’≈appleÈ ‘À «’ Í≈apple≈«⁄È≈apple Â∂’∞appleÓ Á«apple¡≈ Á∂ ’ø„∂ ◊πapple» È≈È’
√≈«‘Ï Á∆ Ô≈Á «Ú⁄ ◊πappleÁÚ≈apple∂ «ÓÒÁ∂ ‘È ‹Ø AIDG «Ú⁄ Í≈«’√Â≈È Á∆ ‘ºÁ Ï‰È ÂØ∫
Í«‘Òª ÓΩ‹»Á √ÈÕ ¡¯ˆ≈«È√Â≈È ÚÒØ∫ ¡≈«Á¡ª ÓΩ‹»Á≈ Í≈«’√Â≈È Á∆ ‘ºÁ È≈Ò
Ò◊Á≈ ◊πappleÁÚ≈apple≈ Í∂Ú≈Û È◊apple «Ú⁄ √∆Õ «¬‘ ◊πappleÁÚ≈apple≈ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∆ Ô≈Á
«Ú⁄⁄ Ï«‰¡≈ √∆Õ Í≈apple≈«⁄È≈apple ÂØ∫ ÊÒ∂ Í≈√∂ ¡≈Á∆¡ª Í≈apple≈«⁄È≈apple ÂØ∫ «ÂøÈ ⁄≈apple Ó∆Ò Á∆
«ÚÊ Â∂ ÓØÒ≈È≈ «Í≥‚ «Ú⁄ Ú∆ ◊πappleÁÚ≈apple≈ √∆ «‹Ê∂ Óπ√ÒÓ≈È Ú√Ø∫ «Ú⁄ ◊πapple» È≈È’ Á∂
·«‘appleÈ Á∆ appleÚ≈«¬Â Íapple⁄ºÒ √∆ A Õ
◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ √Ó∂∫ Í∂Ù≈Úapple Á≈ Ȫ Í≈apple≈ÙÚapple √∆ ‹Ø Ȫ Ï≈Ïapple È∂ ¡≈͉∆
ÂΩ˜-«’-Ï≈Ïapple∆ «Ú⁄ «Ò«÷¡≈ ‘ÀÕ «‘¿±È √ª◊ «¬√ ˘ Íπ¨√≈‘Íπ¨ «Ò÷Á≈ ‘ÀB Õ ¡’Ïapple
Ï≈ÁÙ≈‘ Á∂ √Ó∂∫ «¬‘ È≈ Í∂Ù≈Úapple ÍÀ «◊¡≈Õ ¡Ï»Ò Î˜Ò Í∂Ù≈Úapple Ï≈apple∂ «Ò÷Á≈ ‘À ““«¬Ê∂ «¬’
Ë≈apple«Ó’ ¡√Ê≈È ‘À «‹√ ˘ ◊Øapple’‡Û∆ (Ì≈Ú ◊Øapple÷ ‘‡Û∆) ’«‘øÁ∂ ‘ÈÕ «¬Ê∂ «ÚÙ∂Ù ’apple’∂
‹Ø◊∆ ¡≈Á∂ ‘ÈÕ ¡apple√«’È ¡È∞√≈apple Í∂Ù≈Úapple Á∆ Úº‚∆ √appleª ◊Øapple’‡Û∆ (◊Øapple÷ ‘‡Û∆) Ú≈Ò∆
ʪ Â∂ ω≈¬∆ √∆ C Õ √apple ¡Ò◊˜ª‚apple ’«ÈßÿÓ ’∂ ’ÊÈ ¡È∞√≈apple ◊Øapple÷ ‘‡Û∆ «¬’ Ï‘π ں‚≈
ÏØË∆ ¡√Ê≈È √∆Õ «¬Ê∂ ÏÛ≈ Íπapple≈‰≈ A@@ Îπ‡ ¿∞µ⁄≈ «ÍºÍÒ Á≈ Áapple÷ √∆, ÏØË∆ «¬√ Áapple÷Â
˘ Í«ÚºÂapple √ÓfiÁ∂ √È «’«’ ¿∞È∑ª Á≈ «ÚÙÚ≈√ √∆ «’ Ó‘≈ÂÓ≈ ÏπºË «¬√ ÊÒ∂ ÏÀ·∂ √ÈÕ
Ï≈Ïapple Á∂ √Ó∂∫ Â’ «¬‘ Ú‚≈ «ÍºÍÒ ÓΩ‹»Á √∆ «’«’ AE@E ¬∆√Ú∆ «Ú⁄ «¬√ «ÍºÍÒ ˘
Ú∂÷‰ «◊¡≈ Â∂ «¬√ Á≈ ’ÊÈ ¿∞√ È∂ Âؘ-«’-Ï≈Ïapple∆ «Ú⁄ ’∆Â≈ ‘À D Õ
◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ √Ó∂∫ «¬‘ ‹Ø◊∆¡ª Á≈ ¡√Ê≈È √∆ Â∂ ¡Â∂ «ÚÙ∂Ù ’apple’∂ ◊Øapple÷
Í≥Ê∆ ‹Ø◊∆ «¬Ê∂ apple«‘øÁ∂ √È, «‹Ú∂∫ «’ «¬√ Á∂ Ȫ ÂØ∫ ÍÂ≈ Ò◊Á≈ ‘ÀÕ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Â∂
Ì≈¬∆ ÓappleÁ≈È≈ ◊Øapple÷-‘‡Û∆ Í‘πø⁄ ◊¬∂ E Õ ‹ÁØ ◊πapple» È≈È’ ‹Ø◊∆¡ª Á∂ ¡√Ê≈È Â∂ Í‘πø⁄∂ ª
A. «Ï¡≈È √: ÷Û’ «√øÿ, ’∞ÒÁ∆Í «ÈÚ≈√, È∂Û∂ «Î˜∆’Ò ’≈Ò‹ ¡≈¯ ¡À‹π’∂ÙÈ, Í«‡¡≈Ò≈Õ «¬‘
√‹‰ ’≈¯∆ √Óª Í≈apple≈«ÁÈ≈apple Á∂ «¬Ò≈’∂ «Ú⁄ apple‘∂Õ √appleÁ≈apple ’appleÈÀÒ «√øÿ ⁄∂¡appleÓÀÈ apple∂ÒÚ∂ ÏØapple‚ apple∆‡≈«¬apple‚ Á√Á∂
‘È «’ ‹ÁØ∫ ¿∞‘ «¬√ Í≈√∂ apple∂ÒÚ∂ ω≈¿∞‰ Á≈ √appleÚ∂÷‰ ’apple apple‘∂ √È ¿∞√ ¿∞√ Ú∂Ò∂ ¿∞È∑≈ Ï‘π √≈apple∂ ◊πapple» È≈È’
√≈«‘Ï Á∂ «¬«Â‘≈√’ ◊πappleÁÚ≈apple∂ «¬√ «¬Ò≈’∂ «Ú⁄ Ú∂÷∂Õ Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «Ò«÷¡≈ ‘À «’ Ì≈¬∆
ÓappleÁ≈È∂ Á≈ «Á‘ªÂ ’∞appleÓ Ú≈Á∆ «Ú⁄ ‘Ø«¬¡≈ Â∂ ¿∞µÊ∂ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Ù≈‘˜≈Á∂, ¿∞√ Á∂ ÍπºÂapple ˘ ÒÀ ◊¬∂Õ √Ê≈«È’
appleÚ≈«¬Â ¡È∞√≈apple ¿∞‘ ʪ Ù≈‘’؇ √∆ «‹ºÊ∂ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Â∂ ÓappleÁ≈È∂ Á∆ Ô≈Á «Ú⁄ ◊πappleÁÚ≈apple≈ Ï«È¡≈ ‘ÀÕ
B. ¬∂ÈÙÀ∫‡ «‹¿∞◊apple≈¯∆ ¡≈¯ «¬ø‚∆¡≈, Ú≈apple≈È√∆, AIFC Í≥È≈ FF
C. ¿∞’ Í≥È≈ FH
D. ¿∞’ Í≥È≈ FG
E. ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆, «Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆ Â∂ Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï
Á≈ ◊Øapple÷ ‘‡Û∆ ‹≈‰≈ «Ò«÷¡≈ ‘ÀÕ Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ È‘∆∫Õ Íapple ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á≈ ◊Øapple÷
‘‡Û∆ ‹≈‰≈ ·∆’ ‹≈ÍÁ≈ ‘À «’«’ «¬‘ ¡¯◊≈«È√Â≈È ÂØ∫ ¡≈«Á¡ª ‹Ø◊∆¡ª Á≈ Íë√ºË ¡√Ê≈È √∆Õ

iBw;kyh gozgok 137
¿∞√ Ú∂Ò∂ ¿∞È∑ª Á≈ Ìø‚≈apple≈ Úapple «apple‘≈ √∆Õ Ìø‚≈apple≈ ÷ÂÓ ‘؉ «Í¤Ø∫ ‹Ø◊∆¡ª È∂ ◊πapple» ‹∆ ÂØ∫
Íπº«¤¡≈ «’ Â∞√∆∫ «◊Ñ√Â∆ ‘Ø «’ ¿∞Á≈√∆, ª ◊πapple» ‹∆ È∂ «’‘≈ ◊Ñ√Â∆Õ «¬√ Â∂ ¿∞√ ‹Ø◊∆ È∂
«’‘≈ «‹Ú∂∫ ÈÙ≈ Úapple‰ Ú≈Ò≈ ÓÈ∞º÷ ¬∆ÙÚapple Á≈ «Ë¡≈È È‘∆∫ ’apple √’Á≈, «ÂÚ∂∫ ‘∆ ◊Ñ√Â∆
«◊¡≈È-Ú≈È È‘∆∫ ‘Ø √’Á≈, «’«’ ◊Ñ√Â∆ ¡≈͉∂ ‘∆ Ëø«Ë¡≈ «Ú⁄ Ϋ√¡≈ apple«‘øÁ≈ ‘ÀÕ
«¬√ Á∂ ¿∞µÂapple «Ú⁄ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï È∂ «’‘≈ ’øÈ ÍÛÚ≈ ’∂ ÓπøÁappleª Í≈ ’∂ ‹Ø◊∆ È‘∆∫ ω
√«’¡≈ A Õ ‹Ø◊∆ Ò¬∆ ‹Ø ◊π‰ ⁄≈‘∆Á∂ ‘È ¿∞‘ «¬‘ ‘È :
ÓπøÁz≈ Â∂ ÿ‡ Ì∆«apple ÓπøÁz≈ ’ª«¬¡≈ ’∆‹À «÷≥Ê≈Â≈Õ
Í≥⁄ ⁄∂Ò∂ Ú√ ’∆‹«‘ apple≈ÚÒ «¬‘π ÓÈ∞ ’∆‹À Ìø‚≈Â≈Õ
‹Ø◊ ‹π◊«Â «¬Ú Í≈Ú«√Â≈Õ
¬∂’∞ ÙÏÁ Á»‹≈ ‘Øappleπ È≈√«Â ’øÓ Ó»«Ò ÓÈ∞ Ò≈Ú«√Â≈Õ
Ó≥»«‚ Ó»ø‚≈«¬¡À ‹∂ ◊πapple Í≈¬∆¡À ‘Ó ◊πapple» ’∆È∆ ◊ø◊≈Â≈Õ
«ÂzÌÚ‰ Â≈apple‰‘≈appleπ √π¡≈Ó∆ ¬∂’∞ È ⁄∂«√ ¡≥Ë≈Â≈Õ
’«apple ͇øÏπ ◊Ò∆ ÓÈ∞ Ò≈Ú«√ √ø√≈ Ó»«Ò È ‹≈Ú«√Â≈Õ
¬∂’√ ⁄apple‰∆ ‹∂ «⁄Â∞ Ò≈Ú«‘ Ò«Ï ÒØ«Ì ’∆ Ë≈Ú«√Â≈Õ
‹Í«√ «Èappleø‹È∞ apple⁄«√ ÓÈ≈Õ
’≈‘∂ ÏØÒ«√ ‹Ø◊∆ ’͇ ÿÈ≈Õ
’≈«¬¡≈ ’ÓÒ∆ ‘ø√𠫬¡≈‰≈ Ó∂apple∆ Ó∂apple∆ ’apple«Â «Ï‘≈‰∆Â≈Õ
ÍÉګ È≈È’∞ È≈◊∆ Á≈fiÀ «Î«apple Í≈¤∂ ͤÂ≈‰∆Â≈ B Õ
[◊¿∞Û∆ ⁄∂Â∆ Ó‘Ò≈ 1 Õ 15 (155)]
«Îapple «√ºËª «’‘≈ ‹∆ ’ج∆ ’apple≈Ó≈ Ú÷≈ÚØ Âª ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï È∂ «¬‘ ÙÏÁ
√π‰≈«¬¡≈ :-
Í«‘apple≈ ¡◊«È «‘ÚÀ ÿappleπ Ï≈Ë≈ ÌØ‹È∞ √≈apple ’apple≈¬∆
√◊Ò∂ Áπ÷ Í≈‰∆ ’«apple Í∆Ú≈ ËappleÂ∆ ‘≈’ ⁄Ò≈¬∆Õ
Ëapple Âapple≈‹∆ ¡≥Ïappleπ ÂØÒ∆ «Í¤∂ ‡ø’∞ ⁄Û≈¬∆Õ
¬∂Ú‚ ÚË≈ Ó≈Ú≈ È≈‘∆ √Ì√À È«Ê ⁄Ò≈¬∆Õ
¬∂Â≈ Â≈‰∞ ‘ØÚ∂ ÓÈ, ¡≥Á«apple ’apple∆ «Ì ¡≈÷ ’apple≈¬∆Õ
‹∂Ú‚∞ √≈«‘Ïπ Â∂Ú‚ Á≈Â∆ Á∂ Á∂ ’apple∂ apple‹≈¬∆Õ
È≈È’ ÈÁ«apple ’apple∂ «‹√π ¿∞Í«apple √«⁄ È≈«Ó Ú«‚¡≈¬∆ C Õ
[Ó≈fi Ú≈apple Ó‘Ò≈ 1 Õ 19 Õ (147)]
A. ‹ÈÓ √≈÷∆ ◊πapple» È≈È’ «¥Â «Ó‘appleÏ≈È «Ú⁄ ◊Øapple÷ ‘‡Û∆ ‹≈‰ Á∆ √≈÷∆ Á∂ ¡Ë≈apple Â∂ «¬‘,
Ú≈appleÂ≈Ò≈Í «Ò«÷¡≈ ‘À ‹Ø ·∆’ ‹≈ÍÁ≈ ‘ÀÕ
B. ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «Ò«÷¡≈ ‘À «’ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï È∂ «√ºË ◊ØÙ«‡ ◊Øapple÷ ‘‡Û∆
¿∞⁄≈apple∆ Â∂ ·∆’ È‘∆∫, «’«’ Ì≈¬∆ ◊πappleÁ≈√ È∂ «√Ë ◊ØÙ«‡ Á≈ ¡⁄Ò Ú‡≈Ò∂ ¿∞⁄≈appleÈ≈ «Ò«÷¡≈ ‘ÀÕ
C. «¬‘ Ú≈appleÂ≈Ò≈Í Â∂ ÙÏÁ ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ Á∆ √≈÷∆ ““«√˪ È≈Ò ◊ØÙ«‡-◊Øapple÷ ‘‡Û∆””
Á∂ ¡Ë≈apple Â∂ ‘ÀÕ

iBw;kyh gozgok 138
◊Øapple÷ ‘‡Û∆ apple«‘ø«Á¡ª «¬’ «ÁÈ ‹Ø◊∆¡ª È∂ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ÂØ∫ Íπ«¤¡≈ «’
Ï≈‘appleÒ∂ «⁄øȪ ˘ Â∞√∆ Ó‘≈ÈÂ≈ È‘∆∫ Á∂∫Á∂ ¡Â∂ «appleË∆¡ª «√Ë∆¡ª ˘ Â∞√∆∫ È‘∆∫ Ó≥ÈÁ∂ ª Á√Ø
«’ ‹Ø◊∆ «’√Âappleª Á≈ ‘؉≈ ⁄≈‘∆Á≈ ‘À? ª ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï «¬√ Á∂ ¿∞µÂapple «Ú⁄ «¬‘ ÙÏÁ
¿∞⁄≈«apple¡≈ :-
√πapple«Â √ÏÁ √≈÷∆ Ó∂apple∆ «√øŸ∆ Ï≈‹À ÒØ’∞ √π‰ÀÕ
ÍÂ∞ fiØÒ∆ Ó≥◊‰ ’À Â≈¬∆ Ì∆«÷¡≈ È≈Óπ ÍÛ∂Õ
Ï≈Ï≈ ◊Øapple÷ ‹≈◊ÀÕ ◊Øapple÷π √Ø «‹«È ◊Ø«‘ ¿∞·≈Ò∆
’appleÂ∂ Ï≈apple È Ò≈◊ÀÕ
Í≈‰∆ ÍÃ≈‰ ÍÚ«‰ Ïø«Ë apple≈÷∂ ⁄øÁπ √»apple‹ Óπ÷ Á∆¬∂Õ
Óapple‰ ‹∆Ú‰ ’¿∞ ËappleÂ∆ Á∆È∆ ¬∂Â∂ ◊π‰ «√apple∂Õ
«√Ë √≈«Ë’ ¡appleπ ‹Ø◊∆ ‹ø◊Ó Í∆apple Íπapple√ Ï‘πÂ∂apple∂Õ
‹∂ «ÂÈ «ÓÒ≈  ’∆apple«Â ¡≈÷≈ Â≈ ÓÈ∞ √∂Ú ’apple∂Õ
’≈◊Á𠨉∞ apple‘À «ÿà√ø◊∂ Í≈‰∆ ’ÓÒ apple‘∂Õ
¡À√∂ Ì◊ «ÓÒ«‘ ‹È È≈È’ «ÂÈ ‹Óπ «Í¡≈ ’appleÀÕ
[apple≈Ó’Ò∆ Ó‘Ò≈ 1 Õ 4 Õ (877)]
«¬‘ √π‰ ’∂ «√˪ È∂ ◊πapple» ‹∆ ˘ ÈÓ√’≈apple ’∆Â∆Õ «‹ºÊ∂ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ÏÀ·∂ √È,
¿∞Ê∂ AIDG ÂØ∫ Í«‘Òª «¬’ ¤Ø‡≈ «‹‘≈ ◊πappleÁÚ≈apple≈ Ú∆ Ï«‰¡≈ √∆Õ ’∞fi √Óª ◊πapple» È≈È’
√≈«‘Ï ◊Øapple÷ ‘‡Û∆ apple‘∂ ’∂ Î∂apple ¡º◊∂ ˘ ⁄Ò Í¬∂Õ
√ºÔÁÍπapple Á∆ ÂÏ≈‘∆
◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ◊Øapple÷ ‘‡Û∆ ÂØ∫, ‘√È ¡ÏÁ≈Ò ÂØ∫, «‡ºÒ≈ Ï≈Ò ◊πÁ≈¬∆ ÂØ∫ ‘Ø ’∂
√ºÔÁÍπapple Í‘πø⁄ ◊¬∂Õ A √ºÔÁÍπapple √Òج∆ Á≈ ’ÊÈÒ Âؘ’∂-Ï≈Ïapple∆ «Ú⁄ «ÓÒÁ≈ ‘ÀÕ Ù∂apple Ù≈‘
√»apple∆ √Ó∂∫ «¬√ È◊apple Á≈ Ȫ Ù∂apple◊Û ÍÀ «◊¡≈Õ Î∂apple ¡’Ïapple Ï≈ÁÙ≈‘ Á∂ √Ó∂∫ AEHB «¬√Ú∆ «Ú⁄
Óπ‘øÓÁ ¡Ó∆È ’appleØÛ∆ È∂ «¬√ È◊apple ˘ ¡≈͉∂ Ȫ Â∂ ¡≈Ï≈Á ’∆Â≈ Â∂ «¬√ Á≈ Ȫ
¡ÀÓÈ≈Ï≈Á «Í¡≈Õ √ºÔÁÍπapple √Òج∆ «Ú⁄ ◊πapple» È≈È’ Á≈ «√÷ Ì≈¬∆ Ò≈ÒØ apple«‘øÁ≈ √∆Õ ‹ÁØ∫∫
◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Ì≈¬∆ Ò≈ÒØ ’ØÒ Í‘πø⁄∂ ª ¡≈Í È∂ Ú∂«÷¡≈ «’ «‹√ È◊apple ¿∞‹≈Û ‘∆
¿∞‹≈Û ‘ÀÕ Ì≈¬∆ Ò≈ÒØ, ‹Ø «Í≥‚ Ú≈«Ò¡ª ¡◊Ø∫ ‡≈’apple≈ ’∆Â≈ Íapple ¿∞È∑ª Á∆ ’ج∆ Í∂Ù È‘∆∫ ◊¬∆
A. «Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «Ò«÷¡≈ ‘À «’ ◊πapple» √≈«‘Ï ’≈ÏÒ ÍÙΩapple ◊Øapple÷ ‘‡Û∆ ÂØ∫ √ÀÁÍπapple
¡≈¬∂Õ
B. ⁄≈apple Ï≈◊-«¬-Í≥‹≈Ï, ◊È∂ÙÁ≈√ Ú‚∂‘apple≈, √øÍ≈Á’ «’appleÍ≈Ò «√øÿ, ı≈Ò√≈ ’≈Ò‹, ¡≥«ÓÃÂ√apple,
AIFE-Í≥È≈ DC

iBw;kyh gozgok 139
‘ÀÕ ‡≈’apple≈ ’appleÈ Ú≈Ò∂ √≈apple∂ Ó≈apple∂ ◊¬∂ Â∂ ÓπˆÒ ¯Ω‹ª È∂ «Í≥‚ ˘ ÂÏ≈‘ ’apple’∂ ¡ΩappleÂ≈ ¡Â∂
Ϻ«⁄¡ª ˘ ’ÀÁ ’apple «Ò¡≈Õ A Ì≈¬∆ Ò≈ÒØ È∂ Áº«√¡≈ «’Ú∂∫ «‘øÁ» Â∂ Óπ√ÒÓ≈È ¡ΩappleÂ≈ Á∂ Ϻ⁄∂
Óπ√∆Ï «Ú⁄ ÍÃ≈appleÊÈ≈ ’appleÁ∂ √È Íapple Óπ◊Ò «√Í≈‘∆¡ª È∂ ’ج∆ ◊ºÒ È‘∆∫ √π‰∆, ¿∞È∑ª ˘
Í’Û ’∂ ÒÀ ◊¬∂Õ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï È∂ «¬‘ √≈apple∆ Ú≈appleÂ≈ ÏÛ∂ «Ë¡≈È È≈Ò √π‰∆Õ ¡≈Í
ıπapple≈√≈È Á∂ Ù«‘apple ÓÙ‘Á B Â∂ Ï≈Ïapple Á∆ apple≈‹Ë≈È∆ ’≈ÏÒ ÂØ∫ ‘Ø ’∂ ¡≈¬∂ √ÈÕ «‘øÁ Â∂ Ï≈Ïapple Á∂
‘ºÒ∂ Á∆¡ª ıÏappleª ¿∞Ȫ Í«‘Òª ‘∆ √π‰ Ò¬∆¡ª ‘ÈÕ √ºÔÁÍπapple Á≈ ‘≈Ò √π‰ ’∂ ¡≈Í È∂ Ì≈¬∆
Ò≈ÒØ ˘ Áº«√¡≈ «’ Ó∆apple ˜‘∆apple-¿∞Á-Á∆È Ï≈Ïapple È∂ ÷πapple≈√≈È C Á∂ ’∞fi «¬Ò≈’∂ «‹ºÂ ’∂ ’≈ÏÒ
˘ ¡≈͉∆ apple≈‹Ë≈È∆ ω≈«¬¡≈ D Õ Â∂ «‘øÁ ˘ «‹ºÂ‰ Ò¬∆ ‘ºÒ∂ ’apple «apple‘≈ ‘ÀÕ ¿∞√∂ È∂ ‘∆
√ºÔÁÍπapple Â∂ ¡ÀÈ∂ ˜πÒÓ „≈‘∂ ‘ÈÕ «¬‘ Á√ ’∂ ¡≈Í È∂ ÙÏÁ ¿∞⁄≈«apple¡≈ :-
‹À√∆ ÓÀ ¡≈ÚÀ ÷√Ó ’∆ Ï≈‰∆ ÂÀ√Û≈ ’apple∆ «◊¡≈È∞ Ú∂ Ò≈ÒØÕ
Í≈Í ’∆ ‹øfl ÒÀ ’≈ÏÒ‘π Ë≈«¬¡≈ ‹Øapple∆ Ó≥◊À Á≈È∞ Ú∂ Ò≈ÒØÕ
√appleÓπ ËappleÓπ Á𫬠¤«Í ÷Òج∂ ’±Û∞ «ÎappleÀ ÍappleË≈È∞ Ú∂ Ò≈ÒØÕ
’≈‹∆¡ª Ê≈Ó‰ª ’∆ ◊Ò Ï’∆ ¡◊Áπ ÍÛ∂ √ÀÂ≈È Ú∂ Ò≈ÒØÕ
Óπ√ÒÓ≈È∆¡ª ÍÛ«‘ ’Â∂Ï≈ ’√‡ Ó«‘ ’‘«‘ ÷πÁ≈«¬ Ú∂ Ò≈ÒØÕ
‹≈ √È≈Â∆ ‘Ø«apple «‘øÁÚ≈‰∆¡ª «¬‘ Ì∆ Ò∂÷À Ò≈«¬ Ú∂ Ò≈ÒØÕ
÷»È ’∂ √Ø‘«Ò∂ ◊≈Ú∆¡«‘ È≈È’ appleπ ’≈ ’øπ◊» Í≈«¬ Ú∂ Ò≈ÒØ E Õ
[«Â◊ Ó‘Ò≈ 1 Õ 5Õ (722)]
A. Âؘ’-«¬-Ï≈Ïapple∆ «Ú⁄ √ºÔÁÍπapple Á∂ ÂÏ≈‘ ’appleÈ Á≈ «Úê «¬√ Âappleª «Ò«÷¡≈ ‘À, «√¡≈Ғ؇ Á∂
Ú√È∆’ª È∂ ¬∆È Ó≥È Ò¬∆ Â∂ ¡≈͉ ¡≈Í ˘ Ï⁄≈ «Ò¡≈Õ Íapple √ºÔÁÍπapple Á∂ Ú√È∆’ª È∂ ‡≈’apple≈ ’∆Â≈, ¿∞È∑ª ˘
Ó≈apple «ÁºÂ≈ «◊¡≈, ¿∞È∑ª Á∂ Ϻ«⁄¡ª Â∂ ¡Ωappleª ˘ ’ÀÁ∆ ω≈«¬¡≈ ¡Â∂ ¿∞È∑≈ Á∂ ÿappleª Â∂ √Ó≈È ˘ ´º‡ «Ò¡≈Õ
““ÓÀÓ≈«¬apple˜ ¡≈¯ ˜‘∆apple-¿∞Á-Á∆È Ó‘πøÓÁ Ï≈Ïapple (¡≥◊Ã∂˜∆), ¨’√ «’ø◊, «‹ÒÁ Á»‹∆ Í≥È≈ ADI
B. ““Ó∆apple”” ÙÏÁ ◊πapple» √≈«‘Ï È∂ Ï≈Ïapple Ò¬∆ Úapple«Â¡≈ ‘ÀÕ
’؇∆ ‘»ø Í∆apple Úapple«‹ apple‘≈¬∂ ‹ª √π«‰¡≈ Ë≈«¬¡≈®
¡¯ˆ≈Ȫ «Ú⁄ Ï≈ÁÙ≈‘ ˘ Ó∆apple ’«‘øÁ∂ √È
C. ¡ÀÈ√≈¬∆’ÒØÍ∆‚∆¡≈ «ÏÇÀ«È’≈ ¡È∞√≈apple ıπapple≈√≈È Á≈ Ù≈Ï«Á’ Ì≈Ú ‘À «’ ““⁄Û∑Á∂ √»apple‹ Ú≈Ò∆
ËappleÂ∆”” ‘ÀÕ ÍÃ≈⁄∆È ’≈Ò Á≈ ÷πapple≈√È ‹Ø ¿∞µÂ ÚÒ ÷∆Ú≈ (apple»√) ÂØ∫, Áº÷‰ ÚÒ ¬∆apple≈È Á∂ Ó≈apple»ÊÒ ¡Â∂ √∆√Â≈È
ÂØ∫, Í»appleÏ ÚºÒ, «‘øÁπ√Â≈È ÂØ∫ ͺ¤Ó ÚÒ ◊π˜ Â∂ ◊πapple◊≈È Á∂ ÊÒª Â∂ ¡appleøÌ ‘πøÁ≈ √∆Õ ¡º‹ ’Ò «ÂȪ Á∂Ùª «Ú⁄
apple»√, ¡¯◊≈«È√Â≈È Â∂ ¬∆appleÈ “«Ú⁄ Úø«‚¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ ÓΩ‹»Á≈ ÷πapple≈√≈È ¬∆apple≈È Á≈ «¬’ ¿∞µÂapple Í»appleÏ∆ √»Ï≈ ‘À
«‹√ Á∆∆ apple≈‹Ë≈È∆ ÓÙ‘Á ‘ÀÕ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ √Ó∂∫ Á∂ ıπapple≈√≈È «Ú⁄ ÓΩ‹»Á≈ ¡¯◊≈«È√Â≈È Á≈ ÚË∂apple≈ Ì≈◊
¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ Ì≈Ú∂∫ ıπapple≈√≈È Â∂ ͺ¤Ó∆ «‘º√∂ Â∂ ¬∆apple≈È∆¡ª Á≈ apple≈‹ √∆Õ
D. ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ ’≈ÏÒ ‹≈‰ ÂØ∫ Í«‘Òª Ï≈Ïapple È∂ AE@D ¬∆√Ú∆ «Ú⁄ ’≈ÏÒ ˘ «‹ºÂ ’∂ ¡≈͉∆
apple≈‹Ë≈È∆ ω≈«¬¡≈ √∆Õ
E≤ ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆, «Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆ ¡Â∂ Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «¬‘ ÙÏÁ ‹Ø Ì≈¬∆
Ò≈ÒØ ˘ √øÏØËÈ ’apple ’∂ «Ò«÷¡≈ ‘À √ºÔÁÍπapple «Ú⁄ ¿∞⁄≈«apple¡≈ Áº«√¡≈ ‘ÀÕ √Ã∆ ◊πapple» ◊ÃøÊ √≈«‘Ï «Ú⁄ «¬‘ ÙÏÁ apple≈◊
¡≈√≈ «Ú⁄ ‘À Â∂ «¬√ Á∆¡ª ÁØ Í≥◊Â∆¡ª ‘ÈÕ Í«‘Ò∆ Í≥◊Â∆ ‹Ø Ì≈¬∆ Ò≈ÒØ ˘ √øÏØËÈ ’∆Â∆ ‘À Â∂ Á»√apple∆ Í≥◊Â∆
«Ú⁄ ÓπˆÒ apple≈‹ Á∂ ÍÂÈ Â∂ «¬’ ÓappleÁ Á∂ ⁄∂Ò∂ Á∂ ¿∞µÊ≈È ÚºÒ √ø’∂ ‘ÈÕ «‹√ ÂØ∫ ÍÂ≈ Ò◊Á≈ ‘À «’ Á»‹∆ Í≥◊Â∆
◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï È∂ ¡≈͉∆ ¿∞Óapple Á∂ ¡≈ıapple∆ √Ó∂∫ «Ú⁄ «Ò÷ ‹ÁØ∫ «‘Ó≈Ô±ø Ù∂apple Ù≈‘ ’ØÒØ∫ ̪‹ ÷≈ «apple‘≈ √∆Õ «¬√
Ò¬∆ ¡√ª Í«‘Ò∆ Í≥◊Â∆ «¬Ê∂ «ÁºÂ∆ ‹Ø ◊πapple» √≈«‘Ï È∂ √ºÔÁÍπapple «Ú⁄ ¿∞⁄≈apple∆ √∆Õ

iBw;kyh gozgok 140
√ÔÁÍπapple Á∆ ÂÏ≈‘∆ «Ú⁄ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ˘ Í·≈Ȫ Á≈ ÍÂÈ È˜apple ¡≈«¬¡≈Õ
«¬ ‹≈«Í¡≈ «’ Í·≈È∆ apple≈‹ Á∆ √≈apple∆ Ù≈È Â∂ ÙΩ’Â ÷√Ó ‘Ø ◊¬∆ ‘ÀÕ ◊πapple» √≈«‘Ï È∂ «¬√
√Ó∂∫ Â∂ «¬‘ ÙÏÁ ¿∞⁄≈«apple¡≈ :-
’‘≈ √π÷∂Ò Â∂Ï∂Ò≈ ÿØÛ∂ ’‘≈ Ì∂apple∆ √‘È≈¬∆Õ
’‘≈ √π Â∂◊ÏøÁ ◊‚∂«appleÛ ’‘≈ √π Ò≈Ò ’Ú≈¬∆Õ
’‘≈ √π ¡≈apple√∆¡≈ Ó»ø‘ Ïø’∂ ¡ÀÊ∂ «Á√«‘ È≈‘∆Õ
«¬‘π ‹◊ Â∂apple≈ ±ø ◊Ø√≈¬∆Õ
¬∂’ ÿÛ∆ Ó«‘‘ Ê≈«Í ¿∞Ê≈Í∂ ‹appleπ Úø«‚ Á∂Ú«‘ Ì≈¬∆Õ
’‘≈ √π ÿapple Áapple Ó≥‚Í Ó‘Ò≈ ’‘≈ √π Ïø’ √apple≈¬∆Õ
’‘≈ √π √∂‹ √π÷≈Ò∆ ’≈Ó«‰ «‹√ Ú∂«÷ È∆Á È≈ Í≈¬∆Õ
’‘≈ √π Í≈È ÂøÏØÒ∆ ‘appleÓ≈ ‘ج∆¡ª ¤≈¬∆ Ó≈¬∆Õ
«¬√π ‹apple ’≈apple«‰ ÿ‰∆ «Ú◊πÂ∆ «¬«Ò ‹apple ÿ‰∆ ÷π¡≈¬∆Õ
Í≈Í≈ Ï≈fi‘π ‘ØÚÀ È≈‘∆ Óπ«¬¡≈ √≈«÷ È ‹≈¬∆Õ
«‹√ È∂ ¡≈Í ÷π¡≈¬∂ ’apple ÷π«√ Ò¬∂ ⁄ø«◊¡≈¬∆ A Õ
[(¡≈√≈ Ó‘Ò≈ Õ 1Õ 12 Õ (417))]
◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ’∞fi √Óª Ì≈¬∆ Ò≈ÒØ ’ØÒ apple‘∂ Â∂ Î∂apple ÂÒÚø‚∆ ⁄Ò∂ ◊¬∂Õ
’appleÂ≈appleÍπapple Ú√≈¿∞‰≈ B
◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Â∂ Ì≈¬∆ ÓappleÁ≈È≈ √ºÔÁÍπapple ÂØ∫ ÂÒÚø‚∆ ⁄Ò∂ ◊¬∂Õ ’∞fi √Óª
«¬‘ ÙÏÁ apple≈◊ ¡≈√≈ «Ú⁄ ‘À Â∂ «¬√ Á∆¡ª ÁØ Í≥◊Â∆¡ª ‘ÈÕ Í«‘Ò∆ Í≥◊Â∆ ‹Ø Ì≈¬∆ Ò≈ÒØ ˘ √øÏØËÈ
’∆Â∆ ‘À Â∂ Á»√apple∆ Í≥◊Â∆ «Ú⁄ ÓπˆÒ apple≈‹ Á∂ ÍÂÈ Â∂ «¬’ ÓappleÁ Á∂ ⁄∂Ò∂ Á∂ ¿∞µÊ≈È ÚºÒ √ø’∂ ‘ÈÕ «‹√ ÂØ∫ ÍÂ≈
Ò◊Á≈ ‘À «’ Á»‹∆ Í≥◊Â∆ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï È∂ ¡≈͉∆ ¿∞Óapple Á∂ ¡≈ıapple∆ √Ó∂∫ «Ú⁄ «Ò÷ ‹ÁØ∫ «‘Ó≈Ô±ø Ù∂apple Ù≈‘
’ØÒØ∫ ̪‹ ÷≈ «apple‘≈ √∆Õ «¬√ Ò¬∆ ¡√ª Í«‘Ò∆ Í≥◊Â∆ «¬Ê∂ «ÁºÂ∆ ‹Ø ◊πapple» √≈«‘Ï È∂ √ºÔÁÍπapple «Ú⁄ ¿∞⁄≈apple∆ √∆Õ
A. √≈apple∆¡ª ‹ÈÓ √≈÷∆¡ª «Ú⁄ «¬‘ ÙÏÁ √ºÔÁÍπapple Á∆ ‘≈Ò ˘ Ú∂÷ ’∂ ¿∞⁄≈«apple¡≈ Áº«√¡≈ ‘À ‹Ø ·∆’
‹≈ÍÁ≈ ‘ÀÕ √Ã∆ ◊πapple» ◊ÃøÊ √≈«‘Ï «Ú⁄ «¬‘ ÙÏÁ apple≈◊ ¡≈√≈ «Ú⁄ ‘À Â∂ «¬√ Á∆¡ª √ Í≥◊Â∆¡ª ‘ÈÕ Í«‘Ò∆¡ª
«ÂøÈ Í≥’Â∆¡ª ‘ÈÕ Í«‘Ò∆¡ª «ÂøÈ Í≥’Â∆¡ª ‹Ø ¡√ª «¬Ê∂ «ÁÂ∆¡ª ‘È √ºÔÁÍπapple Á∂ ‘≈Ò Á≈ ‘∆ Úapple‰È ’appleÁ∆¡ª
‘ÈÕ Íapple ¡◊Ò∆¡ª Í≥◊Â∆¡ª «Ú⁄ ÓπˆÒª ÂØ Í·≈‰≈ Á∆ Úº‚∆ ÒÛ≈¬∆ Á≈ Úapple‰È ‹≈ÍÁ≈ ‘À ‹Ø AEBF ¬∆√Ú∆
«Ú⁄ Í≈‰∆Í ‘ج∆ «‹Ú∂∫ «’ «Ò«÷¡≈ ‘À :-
Óπ◊Ò Í·≈‰≈ ̬∆ ÒÛ≈¬∆ apple‰ Ó«‘Â∂◊ Ú◊≈¬∆Õ ˙È∆ Â∞Í’ ‹≈‰ ⁄Ò≈¬∆ ˙È∆ ‘√Â∆ «⁄Û≈¬∆Õ
«‹√ ÂØ∫ ÍÂ≈ Ò◊Á≈ ‘À «’ ◊πapple» ‹∆ «¬√ ÙÏÁ Á∆¡ª ¡≈÷apple∆ Í≥◊Â∆¡ª AEBF ÂØ∫ «Íµ¤Ø∫ «Ò÷∆¡ªÕ «¬√
Âapple∑ª «¬√ √≈÷∆ «Ú⁄ «ÁÂ∂ ÁØÚ∂∫ ÙÏÁ ◊πapple» ‹∆ È∂ ’appleÂ≈appleÍπapple «Ú⁄ √øÍ»appleÈ ’∆Â∂ ‹≈ÍÁ∂ √ÈÕ
B. ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ Í«‘Ò∆ Ï≈appleª √≈ÒÁ Á∆ ¿∞Á≈√∆ «Í¤Ø∫ ’appleÂ≈appleÍπapple Ú√≈¿∞‰≈ «Ò«÷¡≈
‘ÀÕ Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ Á∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ Í»appleÏ Â∂ Áº÷‰ Á∆ ¿∞Á≈√∆ «Íº¤Ø∫ ’appleÂ≈appleÍπapple Ú√≈¿∞‰≈ «Ò«÷¡≈ ‘ÀÕ

iBw;kyh gozgok 141
ÂÒÚø‚∆ apple‘∂Õ Ì≈¬∆ ÓappleÁ≈È≈ ¡≈͉∂ Ï≈Ò Ïº«⁄¡≈ ˘ «Ó«Ò¡≈Õ ◊πapple» ‹∆ Á∂ Ó≈Â≈ «ÍÂ≈ ‘π‰
«ÏappleË ‘Ø ⁄πº’∂ √ÈÕ «¬√ Ò¬∆ ◊πapple» ‹∆ ⁄≈‘πøÁ∂ √È «’ ’∞fi √Óª ¡≈͉∂ Ó≈Â≈ «ÍÂ≈ Â∂ ‘Øapple
Í«appleÚ≈apple ’ØÒ ¡≈Ó √ø√≈apple∆¡ª Ú≈◊ø» apple«‘‰Õ Íapple ’∞fi √Ø⁄ ’∂ ◊πapple» √≈«‘Ï ÓappleÁ≈È∂ ˘ È≈Ò ÒÀ ’∂
ÂÒÚø‚∆ ÂØ∫ ‡πapple ͬ∂Õ ¿∞µÂapple Í»appleÏ ÚÒ ⁄ÒÁ∂ ⁄ÒÁ∂ apple≈Ú∆ Á∂ ’ø„∂ Â∂ Ò≈‘Ωapple ÂØ∫ ’ج∆ Í≥‹≈‘
Ó∆Ò Á∆ Á»apple∆ Â∂ ‹≈ ’∂ ÏÀ· ◊¬∂Õ
◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ˘ apple≈Ú∆ Á≈ «¬‘ √π‘≈Ú‰≈ ’ø„≈ Ï‘π Í√øÁ ¡≈«¬¡≈ Â∂ «¬Ê∂
apple«‘‰ Òº◊ ͬ∂Õ «¬Ê∂ È≈Ò Á∂ «Í≥‚ «¬’ ÁØÁ∂ ◊Ø Á≈ ‹º‡ apple«‘øÁ≈ √∆Õ ¿∞√Á∆ ÿapple Ú≈Ò∆ Â∂
¿∞‘ ◊πapple» ‹∆ ˘ ÁπºË ¤’≈¿∞∫Á∂ √ÈÕ ’«‘øÁ∂ ‘È «’ ◊πapple» ‹∆ Á∆ ¡√∆√ È≈Ò ÁØÁ∂ Á≈ Í«appleÚ≈apple
Ï‘π ګˡ≈ Îπ«Ò¡≈ A Õ
‹ÁØ∫ ◊πapple» √≈«‘Ï ˘ «¬Ê∂ apple«‘ø«Á¡ª ’∞fi √Óª ‘Ø «◊¡≈ ª ¡≈Ò∂ Áπ¡≈Ò∂ Á∂ «Í≥‚≈ ˘
ÍÂ≈ Òº◊ «◊¡≈ «’ «¬’ appleºÏ Á≈ «Í¡≈apple≈ appleºÏ Á∂ ◊πapple‰ ◊≈¿∞‰ Ú≈Ò≈ ÏøÁ≈ «¬Ê∂ apple«‘øÁ≈ ‘ÀÕ
ª Á»apple Á»apple ÂØ∫ ÒØ’ ÁappleÙȪ ˘ ¡≈¿∞‰ Òº◊∂Õ «¬’ Ú≈apple∆ ’∞fi ¯’∆apple ÁappleÙȪ ˘ ¡≈¬∂ ª
ÓappleÁ≈È≈ ’∆appleÂÈ ’apple «apple‘≈ √∆Õ
““’±Û «È÷‡À È≈È’≈ ˙Û«’ √⁄ apple‘∆””
«¬√ Â∞’ È∂ ¿∞È∑ª ¯’∆appleª Á∆ ¡≈ÂÓ≈ ˘ Ï‘π ‡πø«Ï¡≈ Â∂ ’∞fi √apple’«Û¡ª Á∂ ’≈È∂
Ò≈ ‘’∂ ¿∞‘ Ú‹≈¿∞‰ Ò◊∂ Â∂ ““’±Û «È÷‡À È≈È’≈ ˙Û«’ √⁄ apple‘∆”” Á≈ ◊«≈«¬È ’appleÈ Ò◊∂
«‹√ «Í≥‚ «Ú⁄ ‹ªÁ∂ «¬‘ ‘∆ ◊≈¿∞∫Á∂Õ «¬√ Âappleª √≈apple∂ «¬Ò≈’∂ «Ú⁄ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∆
ÍÃÌÂ≈ ÎÀÒ ◊¬∆ B Õ
‹ÁØ∫ «¬√ «¬Ò≈’∂ Á∂ ’appleØÛ∆¬∂ ˘ ÍÂ≈ Òº◊≈ «’ «¬’ ¯’∆apple «¬Ê∂ ‚∂apple≈ Ò≈¬∆ ÏÀ·≈ ‘À
Â∂ ÒØ’ª «Ú⁄ ¿∞√Á≈ √«Â’≈apple ÚºË «apple‘≈ ‘ÀÕ ¿π√ Á∂ ÓÈ «Ú⁄ Ï‘π ¬∆apple÷≈ ¡≈¬∆ ¿∞√ È∂
¯À√Ò≈ ’∆Â≈ «’ ’πfi √Ú≈appleª ˘ È≈Ò ÒÀ ’∂ ¿∞‘ ¿∞√ ¯’∆apple ˘ ¡≈͉∆ ʪ ÂØ∫ ¿∞·≈ Á∂Ú∂Õ ‹ÁØ∫
«¬√ «¬apple≈Á∂ È≈Ò ¿∞‘ ◊πapple» ‹∆ ÚºÒ Í«‘Ò∂ «ÁÈ ⁄«Ò¡≈ ª ¿∞√ Á≈ ÿØÛ≈ «ÏÁ’ «◊¡≈ C √Ø
¿∞√ ¿∞√ «ÁÈ È≈ ‹≈ √«’¡≈Õ Á»‹∂ «ÁÈ ‡π«apple¡≈ ¡Â∂ ÿØÛ∂ Â∂ √Ú≈apple ‘Ø«¬¡≈ ª ¿∞√ Á∆ ¡º÷
«Ú⁄ ’∞fi ÍÀ «◊¡≈Õ ÿØÛ∂ ÂØ∫ ¿∞ÂappleÈ≈ «Í¡≈Õ ‘π‰ Â’ ¿∞‘ ¡≈͉Œ∂ ‘ø’≈apple È≈Ò ¡≥È∑≈ ‘Ø«¬¡≈
«Ó‘appleÏ≈È Á∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «Ò«÷¡≈ ‘À «’ ◊πapple» ‹∆ Óº’∂ ÓÁ∆È∂ Á∆ ¿∞Á≈√∆ «Í¤Ø∫ ’appleÂ≈appleÍπapple Ú√≈«¬¡≈Õ
Ó∆¡ª ¿∞Á≈√∆¡ª ÂØ∫ ¡≈ ’∂ ’appleÂ≈appleÍπapple Ú√≈¿∞‰≈ «˜¡≈Á≈ ·∆’ ‹≈ÍÁ≈ ‘À «’«’ ‘apple ÈÚª «Í≥‚ Ú√≈¿∞‰
Òº«◊¡ª ’∞fi ¡Ω’Ûª ¡≈Á∆¡ª √È ‹Ø ◊πapple» ‹∆ ¡≈Í ¿∞Ê∂ apple«‘ ’∂ ‘∆ Á»apple ’apple √’Á∂ √ÈÕ
A. ÁØÁ∂ ◊Ø Á≈ ‹º‡ «’√∂ È≈Ò Á∂ «Í≥‚ √∆ Â∂ Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ ¡È∞√≈apple ¿∞√ Á∂ ÿapple Ú≈Ò∆
Á∂ ÁπË Á∆ √∂Ú≈ ’∆Â∆Õ
B. ¯’∆appleª Á≈ «Í≥‚ «Í≥‚ «Ú⁄ ’≈«È¡ª È≈Ò «¬√ Â∞’ Á≈ ◊≈«¬È ’appleÈ≈, ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆
¡Â∂ «Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ ¡≥«’ ‘À ¡Â∂ «¬‘ ·∆’ ‹≈ÍÁ≈ ‘ÀÕ
C. «Ó‘appleÏ≈È Á∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ ¡È∞√≈apple «¬‘ ’appleØÛ∆¡ª «¬Ò≈’∂ Á≈ «Ù’Á≈apple Ú∆ √∆Õ

iBw;kyh gozgok 142
√∆Õ ¿∞√ Á∂ √≈Ê∆¡ª È∂ ¿∞√ ˘ √Ófi≈«¬¡≈ «’ ÁØ Ú≈apple∆ ±ø ¡≈͉∂ «¬apple≈Á∂ «Ú⁄ ¡√ÎÒ «apple‘≈
‘ÀÕ ¿∞‘ ¯’∆apple ‹apple»apple ’ج∆ ÚºÒ∆ ¡ºÒ≈‘ ‘À Â∂ ¿∞√ ˘ Âø◊ ’appleÈ≈ ·∆’ È‘∆∫ ‘ØÚ∂◊≈Õ Í«‘Òª ª
¿π√ ˘ «¬√ ◊ºÒ Á∆ √Ófi È≈ ¡≈¬∆Õ ’∞fi √Ó∂∫ «Íº¤Ø∫ ¿∞√ ˘ «¬È∑ª ◊ºÒª Á∆ √Ófi ¡≈ ◊¬∆Õ
¿π√ È∂ ◊πapple» ‹∆ ÚÒØ∫ Ó≥Á Ì≈ÚÈ≈ ˘ «Â¡≈◊ «ÁºÂ≈Õ «¬’ «ÁÈ ¿∞√ Á∂ ÓÈ «Ú⁄ «÷¡≈Ò
¡≈«¬¡≈ «’ ¿∞‘ ¯’∆apple Á∂ ÁappleÙÈ ’appleÈ∂ ⁄≈‘∆Á∂ ‘È «‹√Á∆ ¡ÀÈ∆ Ó«‘Ó≈ ÒØ’ ’appleÁ∂ ‘ÈÕ √Ø
¿∞‘ ◊πapple» ‹∆ ’ØÒ «◊¡≈ Â∂ ◊πapple» ‹∆ Á∂ ÁappleÙÈ ’apple ’∂ «È‘≈Ò ‘Ø«¬¡≈ A Õ
‹ÁØ∫ ÁπÈ∆ ⁄øÁ Ò≈‘Ωapple Á∂ ’appleØÛ∆¬∂ ˘ «‹√ ˘, √≈«‘Ï È∂ ¿πÍÁ∂Ù Á∂ ’∂ Â≈«apple¡≈ √∆,
ÍÂ≈ Òº◊≈ «’ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï È∂ Ò≈‘Ωapple ÂØ∫ E@ ’∞ Ó∆Ò ¿∞µÂapple Í»appleÏ ÚºÒ «¬’ ʪ Â∂ ‚∂apple≈
Ò≈«¬¡≈ ‘À ª ¿∞‘ Ú∆ ÁappleÙȪ ˘ ¡≈«¬¡≈Õ ¿∞√ È∂ ¡≈ ’∂ ◊πapple» ‹∆ Á∂ apple«‘‰ Ò¬∆ Ó’≈È
ωÚ≈ «ÁºÂ≈ Â∂ È≈Ò ‘∆ ¡≈¬∂ ◊¬∂ Ú≈√Â∂ «¬’ ËappleÓÙ≈Ò≈ Í≈ «ÁºÂ∆ B Õ «¬√ Âapple∑ª ◊πapple» È≈È’
√≈«‘Ï È∂ «¬’ ÈÚ∂∫ È◊apple Á≈ Óπº„ Ïø«È∑¡≈ «‹√ Á≈ Ȫ ’appleÂ≈appleÍπapple apple«÷¡≈Õ
¡«‹Â∂ appleøË≈Ú∂ È≈Ò Ó∂Ò
«¬’Ø ◊Ø Á∂ È≈Ò Ò◊Á∂ «Í≥‚ª Á∂ √Ó»‘ ˘ ÂÍ≈ ’«‘øÁ∂ √È C Õ «¬’ ÂÍ∂ «Ú⁄ «Í≥‚ª
Á∆ «◊‰Â∆ «È√«⁄ ȑ∆∫ √∆Õ «¬‘ ◊Ø Á∂ ÒØ’ª ¡Èπ√≈apple ÚËÁ∆ ÿ‡Á∆ apple«‘øÁ∆ √∆Õ «‹ºÊ∂
’appleÂ≈appleÍπapple È◊apple Ú«√¡≈ √∆ ¿∞‘ ʪ appleøË≈Ú∂ ◊Ø Â∂ ÂÍ∂ ’ØÒ √∆ «¬√ Ò¬∆ ¡≈Ò∂ Áπ¡≈Ò∂ Á∆
«‹¡≈Á≈ Ú√Ø appleøË≈«Ú¡ª Á∆ √∆ D Õ
’appleÂ≈appleÍπapple Á∂ √≈Ó∑‰∂ apple≈Ú∆ Á«apple¡≈ Á∂ Í»appleÏ∆ ’ø„∂ ͺ÷Ø ’∆ Á≈ «Í≥‚ √∆ «‹ºÊØ∫ Á≈
͇Ú≈apple∆ Ó»Ò≈ ⁄ØÈ≈ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á≈ √ø‘apple≈ √∆Õ «¬√∂ «Í≥‚ «Ú⁄ «¬’ «‘ºÂ∂ appleøË≈Ú∂ Á≈
ÍπÂapple ¡«‹Â≈ appleøË≈Ú≈ apple«‘øÁ≈ √∆ E Õ ‹ÁØ∫ «¬√ ˘ ÍÂ≈ Òº◊≈ «’ ’appleÂ≈appleÍπapple «Ú⁄ ◊πapple» ‹∆ È∂
‚∂apple≈ Ò≈«¬¡≈ ‘À ª «¬‘ ◊πapple» ‹∆ ’ØÒ ¡≈«¬¡≈ Á∂ ◊πapple» ‹∆ ’ØÒØ∫ ¡≈ÂÓ «◊¡≈È ÍÃ≈Í ’apple ’∂
«√÷ Ï«‰¡≈ F Õ
A. ’appleØÛ∆ Á∆ √≈÷∆ ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ Â∂ «Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆ Â∂ Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ Á∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ ‘À
Â∂ ·∆’ ‹≈ÍÁ∆ ‘ÀÕ ‘apple ÈÚ∂∫ «Í≥‚ Ú√≈¿∞‰ Ú≈Ò∂ ˘ √Ê≈È’ ÒØ’ª ÚÒØ∫ «¬‘ ¡Ω’È ¡≈Á∆ √∆Õ
B. ÁπÈ∆ ⁄øÁ ’appleØÛ∆ ÓÒ ‹Ø Ò≈‘Ωapple apple«‘øÁ≈ √∆ ˘ ◊πapple» ‹∆ È∂ ¿∞ÍÁ∂Ù «ÁÂ≈ √∆Õ Ú∂÷Ø ““Á»È∆ ⁄øÁ «È√Â≈apple≈””
ı≈Ò√≈ ‡zÀ’‡ √Ø√≈«¬‡∆, ¡≥«ÓÃÂ√apple ¡Â∂ Ó‘≈È ’ØÙ, Ì≈¬∆ ’≈‘È «√øÿÕ
C. ÙÏÁ ’ØÙ «‹ÒÁ Â∆‹∆, Ì≈Ù≈ «ÚÌ≈◊, Í«‡¡≈Ò≈, Í≥È≈ AFE ¡È∞√≈apple ÂÍ≈ ÙÏÁ Á∂ ¡appleÊ «¬Ò≈’≈
‹ª Íapple◊È≈ ’∆Â≈ ‘ÀÕ Íapple ÂÍ∂ Á∆ «ÚÙ∂ÙÂ≈ ◊Ø Á∆ «¬’√≈appleÂ≈ Â∂ «ÈappleÌapple ’appleÁ≈ √∆Õ
D. ¡º‹ ’Ò Ú∆ ‚∂apple≈ Ï≈Ï≈ È≈È’ Á∂ ¡≈Ò∂ Áπ¡≈Ò∂ appleøË≈«Ú¡ª Á∂ «Í≥‚ ‘ÈÕ
E. Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ Â∂ Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ ¡«‹‘∂ appleøË≈Ú∂ ˘ Í÷Ø ’∂ Á≈ Ú√È∆’
Á«√¡≈ ‘ÀÕ
F. ı≈Ò√≈ ’≈Ò‹ ¡≥«ÓÃÂ√apple Á∂ «‘√‡apple∆ apple∆√apple⁄ ‚∆Í≈apple‡ÓÀ∫‡ «Ú⁄ «¬’ ¤Ø‡∆ «‹‘∆ ‘Ê-«Ò÷ ““√≈÷∆
¡«‹‘≈ appleøË≈Ú≈ S. H. R. 1445 ‘∂ «‹√ «Ú⁄ ◊πapple» √≈«‘Ï È≈Ò ◊ºÒ Ï≈ Á≈ «Ú√Ê≈apple «ÁÂ≈ ‘ÀÕ ¡«‹Â∂ appleøË≈Ú∂
Á∆ √≈÷∆ ’∂ÚÒ Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ Â∂ Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ ‘∆ ‘ÀÕ ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ Â∂ Ó∂‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆
«Ú⁄ È‘∆∫Õ Íapple ‘≈Ò≈ ÓπÂ≈Ï’ ·∆’ ‹≈ÍÁ∆ ‘ÀÕ

iBw;kyh gozgok 143
ÁØ Óπ√ÒÓ≈Ȫ ˘ ¿∞ÍÁ∂Ù
’appleÂ≈appleÍπapple ÂØ∫ apple≈Ú∆ ÿ’∂ ÓΩ‹»Á≈ ‚∂apple≈ Ï≈Ï≈ È≈È’ Ú≈Ò∂ Í≈√∂ Ú‡≈Ò∂ ˘ ‹ªÁ∆
√Û’ ¿∞Â∂ ¿∞µÂapple «Ú⁄ «¬’ «Í≥‚ ‹ΩÛ∆¡ª (‹¿∞Û∆¡ª) √∆ A Õ «¬Ê∂ «¬’ Í·≈È ¿∞Ï≈apple∂ ÷ª
apple«‘øÁ≈ √∆ «¬‘ Ù∂÷ Ó≈ÒØ Á≈ «ÓºÂapple √∆Õ Ù∂ı Ó≈ÒØ «¬’ «ÚÁÚ≈È Óπ√ÒÓ≈È √∆ ‹Ø ◊πapple» È≈È’
√≈«‘Ï ˘ «ÓÒ‰ Ò¬∆ ’appleÂ≈appleÍπapple ¡≈«¬¡≈ Â∂ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï È≈Ò appleºÏ Á∆¡ª ◊ºÒª ’apple
’∂ Ï‘π ÍÃ√øÈ ‘Ø«¬¡≈ √∆Õ ¿∞√ È∂ ¿∞Ï≈apple∂ ÷ª ˘ ◊πapple» ‹∆ Ï≈apple∂ Áº«√¡≈ Â∂ ¿∞Ï≈apple∂ ÷ª Ú∆ ◊πapple» ‹∆
Á∂ ÁappleÙȪ ˘ ’appleÂ≈appleÍπapple Í‘øπ⁄ «◊¡≈Õ
¿∞Ï≈apple∂ ÷ª È∂ ◊πapple» ‹∆ Á∂ ÁappleÙÈ ’∆Â∂ Â∂ Íπº«¤¡≈ «’ Â∞√∆ «‘øÁ» ‘Ø «’ Óπ√ÒÓ≈ÈÕ «¬√
Á∂ ¿∞ºÂapple «Ú⁄ ◊πapple» √≈«‘Ï È∂ «’‘≈ ’∂ÚÒ appleºÏ ‘∆ √«Êapple apple«‘‰ Ú≈Ò≈ ‘À È≈ «‘øÁ» √«Êapple apple«‘
√’Á∂ ‘È Â∂ È Óπ√ÒÓ≈ÈÕ «¬√ Ò¬∆ ¿∞√ ¡ºÒ≈ ÚºÒ «Ë¡≈È ’appleÈ≈ ⁄≈‘∆Á≈ ‘ÀÕ «‘øÁ» Â∂
Óπ√ÒÓ≈È Á≈ fi◊Û≈ Ú≈Ë» ‘ÀÕ «¬È∑ª Ï⁄Ȫ È≈Ò ¿∞Ï≈apple∂ ÷ª Ï‘π ÍÃ√øÈ ‘Ø«¬¡≈ Â∂ ⁄appleÈ∆
Òº◊≈ Â∂ «’‘≈ «’ Ó∂apple∂ Â∂ apple«‘Ó Á∆ Șapple ’appleØ Â∂ ◊πapple» ‹∆ È∂ «’‘≈ appleºÏ apple«‘Ó ’apple∂◊≈Õ Î∂apple
¿∞Ï≈apple∂ ÷ª ◊πapple» ‹∆ ÂØ∫ «Ú«Á¡≈ ‘Ø«¬¡≈Õ ‹ØÛ∆¡ª «Í≥‚ «Ú⁄ «¬’ ‘Øapple «‹Ó∆∫Á≈apple apple«‘øÁ≈ √∆ «‹√
Á≈ Ȫ ¡ÏÁÒ apple«‘Ó≈È √∆Õ «¬√ ˘ «¬‘ ◊ºÒ Ï‘π ⁄πÌÁ∆ √∆ «’ ¿∞Ï≈apple∂ ÷ª Óπ√ÒÓ≈È ‘Ø ’∂
«¬’ «‘øÁ» Á∆ Â≈apple∆Î ’appleÁ≈ ‘À B Õ
«¬’ Ú≈apple∆ ¡ÏÁÒ apple«‘Ó≈È ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ˘ «Ó«Ò¡≈ Â∂ ◊πapple» ‹∆ ÂØ∫ Íπ«¤¡≈
«’ Â∞‘≈‚≈ ËappleÓ ’∆ ‘À «‘øÁ» «’ Óπ√ÒÓ≈ÈÕ Âª ◊πapple» √≈«‘Ï È∂ ¿∞µÂapple «Ú⁄ «’‘≈ «’ √≈‚≈
ËappleÓ ¿π√ appleºÏ Á≈ √⁄≈ È≈Ó ‘ÀÕ «¬√ Â∂ ¡ÏÁÒ apple«‘Ó≈È È∂ «’‘≈, «’ «‹‘Û∂ appleÏ Á∂ «Í¡≈apple∂
‘È ¿∞È∑ª Á≈ ’ج∆ ËappleÓ È‘∆∫ ‘πøÁ≈? ◊πapple» √≈«‘Ï È∂ ¿∞µÂapple «ÁºÂ≈ «‹‘Û∂ appleºÏ Á∂ «Í¡≈apple∂ ‘È,
appleºÏ ¿∞È∑ª ˘ «Í¡≈apple≈ ‘À ¿∞‘ ËappleÓª Á∂ fi◊Û∂, Ï∂Á ¡Â∂ ’Â∂Ï Á∂ fi◊Û∂ «Ú⁄ È‘∆∫ ÍÀ∫Á∂Õ appleºÏ Á∆
√≈apple∆ ÍÀÁ≈«¬Ù «¬’Ø «‹‘∆ ‘ÀÕ ¡Ó∆apple, ◊apple∆Ï, ⁄ø◊∂ Ó≥Á∂ √Ì ¿∞√ È∂ ω≈¬∂ ‘ÈÕ √Ì «Ú⁄ ¿π√
Á≈ ȱapple ‘À ‹Ø ÷πÁ∆ ¡Â∂ ‘ø’≈apple ’apple’∂ √≈˘ È‹apple È‘∆∫ ¡≈¿∞∫Á≈Õ «¬‘ ◊ºÒ √π‰ ’∂ ¡ÏÁÒ
apple«‘Ó≈È ◊πapple» ‹∆ Á∂ ⁄appleÈ≈ Â∂ «‚◊ «Í¡≈ C Õ
A. ‹ØÛ∆¡ª ¤Ø‡∆¡ª ‚∂apple≈ Ï≈Ï≈ È≈È’ ’∂ ’ØÒ «Í≥‚ ‘π ’ ÓΩ‹»Á ‘ÀÕ «¬ ‹≈ÍÁ≈ ‘À Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆
‹ÈÓ √≈÷∆ Á≈ ¿∞Â≈apple≈ ’appleÈ Ú≈«Ò¡ª È∂ «’√∂ ˘ ˆÒÂ∆ È≈Ò ÓΩÛ∆¡ª «Ò«÷¡≈ ‘ÀÕ Â∂ Î∂apple ¡◊Ø∫ ’≈Í∆ ’appleÈ Ú≈«Ò¡ª
È∂ ““√¿∞Û∆¡ª”” ‘∆ Íapple⁄ÂÒ ’apple «ÁÂ≈ ‘ÀÕ
B. «¬‘ √≈÷∆ ’∂ÚÒ Ï≈Ò∂ Á∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ ¡≥«’ ‘À Ú∂÷Ø «Í¡≈apple∂ Ò≈Ò Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ ÍÂz≈
BCA-CF (¡≥’Â≈ CAE-AH) ‘Øapple «’√∂ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ È‘∆∫Õ Íapple ¿∞√ √Ó∂∫ «‘øÁ» Â∂ Óπ√ÒÓ≈È≈ Á∂ fi◊Û∂ √ÈÕ
◊πapple» ‹∆ Á∂ √ÍÙ‡ Â∂ «√ºË∂ «÷¡≈Òª ÂØ∫ ’¬∆ Óπ√ÒÓ≈È ÍÃÌ≈«Ú ‘ج∂ ‹≈ÍÁ∂ ‘ÈÕ √Ó∂∫ Á∂ ‘≈Ò≈ ¡È∞√≈apple «¬‘
√≈÷∆ ·∆’ ‹≈ÍÁ∆ ‘ÀÕ
C. «¬‘ √≈÷∆ Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ ‘À Â∂ ‘Øapple «’√∂ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ È‘∆∫ ‘ÀÕ Íapple √Ó∂∫
Â∂ ‘≈Ò≈· ¡È∞√≈apple «¬‘ ·∆’ ‹≈ÍÁ∆ ‘ÀÕ
«‹Ê∂ «¬’ Á∂Á∆∂ ◊Ø Á∂ ‹º‡ Â∂ ¡«‹Â≈ appleøË≈Ú≈ ◊πapple» ‹∆ È∂ ÙappleË≈¨ ω ◊¬∂ ¿∞Ê∂ «’√∂ Óπ√ÒÓ≈È Á≈
¬∆apple÷≈ È≈Ò Ú∂÷‰≈ ’∞ÁappleÂ∆ ◊ºÒ √∆Õ «¬È∑ª √Ì √≈÷∆¡ª Á≈ √Óπ⁄≈ Ì≈Ú «¬‘ ‘À «’ ◊πapple» ‹∆ ˘ È◊apple Ú√≈¿∞‰
Òº«◊¡ª ’¬∆ ¤Ø‡∆¡ª Ó؇∆¡ª ¡Ω’Û≈ Á≈ √≈‘Ó‰≈ ’appleÈ≈ «Í¡≈Õ

iBw;kyh gozgok 144
Ì≈¬∆ Ò«‘‰∂ Á≈ «ÓÒ‰≈
◊πapple» ◊Ø«ÏøÁ «√øÿ ‹∆ Á∆ Óπ’Â√apple Á∆ ÒÛ≈¬∆ ÂØ∫ Í«‘Òª Óπ’Â√apple Á≈ √≈apple≈ «¬Ò≈’≈
Ú∆apple≈È √∆Õ «’Êapple∂ «’Ëapple∂ ’ج∆ «Í≥‚ ‘πøÁ≈ √∆Õ ÓΩ‹»Á≈ Óπ’Â√apple («˜Ò≈ Î∆appleؘÍπapple) ÂØ∫ Â’apple∆ÏÈ
√ºÂ ¡· Ó∆Ò ¿∞ºÂapple-Í»appleÏ ÚºÒ «¬’ «Í≥‚ ÓÂ∂ Á∆ √apple≈¬∂ √∆Õ «¬√ «È’∂ «‹‘∂ «Í≥‚ «Ú⁄ «¬’
«‘øÁ» ÷ºÂapple∆ Âz«‘‰ Ì≈¬∆ Î∂apple »A apple«‘øÁ≈ √∆Õ «¬È∑ª Á∆ «Í≥‚ «Ú⁄ ¤Ø؇∆ «‹‘∆ Áπ’≈È √∆ Â∂
¡≈͉∆ È∂’ ’Ó≈¬∆ Â∂ ⁄ø◊∂ ¡≈⁄apple‰ ’apple’∂ Íë√ºË √ÈÕ «¬È∑ª Á∆ ËappleÓ ÍÂÈ∆ Á≈ È≈ apple≈ÓØ
√∆Õ «¬È∑ª Á∂ ÿapple AE@D ¬∆√Ú∆∫ «Ú⁄ «¬’ Ï≈Ò’ È∂ ‹ÈÓ «Ò¡≈ «‹√Á≈ Ȫ Ò«‘‰≈
apple«÷¡≈Õ Ò«‘‰≈ ‹∆ Ï⁄͉ ÂØ∫ ‘∆ Ë≈appleÓ’ appleπ⁄∆¡ª Ú≈Ò∂ √ÈÕ
Ï≈Ïapple È∂ «‘øÁ Â∂ Í«‘Ò≈ ‘ºÒ≈ AE@D ¬∆√Ú∆ «Ú⁄ ’∆Â≈ ¡Â∂ Á»‹≈ Â∂ Â∆‹≈ ‘ÓÒ≈
AEAI Â∂ AEB@ ¬∆√Ú∆ «Ú⁄Õ «¬È∑ª ‘Ó«Ò¡ª È∂ Í≥‹≈Ï Ú≈√∆¡ª ˘ ÂÀÓ»apple Á≈ ‘ÓÒ≈ Ô≈Á
’appleÚ≈ «ÁÂ≈Õ AEB@ «Ú⁄ √ºÔÁÍπapple Á∂ ÒØ’ª Á≈ ‹Ø ‘≈Ò ‘Ø«¬¡≈ ¿∞√ Á∆¡ª √≈apple∂ Íø‹≈Ï «Ú⁄
ËπøÓ≈ ÍÀ ◊¬∆¡ªÕ ÓÂ∂ Á∆ √appleª ¿π√ apple√Â∂ Â∂ √∆ ‹Ø Ò≈‘Ωapple, ¯∆appleؘÍπapple Â∂ Ï«·ß‚∂ ÂØ∫ ‘øπÁ≈ ‘Ø«¬¡≈
«ÁÒ∆ ‹ªÁ≈ √∆Õ «¬’ Ú≈apple∆ Óπ◊Òª ÂØ∫ ÏÒØ⁄∆¡ª È∂ ÓÂ∂ Á∆ √appleª ˘ ´‡ «◊¡≈ B Õ «¬√ Ò¬∆
ÓÂ∂ Á∆ √appleª Á≈ È◊apple ¿π‹ÛÈ≈ C ¡appleøÌ ‘Ø «◊¡≈ Â∂ Ì≈¬∆ Î∂apple» ¡≈͉≈ Í«appleÚ≈apple ÒÀ ’∂ Íπapple≈‰∆
√Û’ Â∂ ˜appleª ‘‡Ú∂∫ ‘apple∆ ’∂ ͺÂÈ ¡≈ ◊¬∂Õ ’«‘øÁ∂ ‘È «’ «¬Ê∂ Ú∆ ¡≈Í Á≈ ÚÍ≈apple È
⁄«Ò¡≈ Â∂ ¡≈Í √´‹ Â∂ «Ï¡≈√ ˘ Í≈apple ’apple’∂ ÓΩ‹»Á≈ ¡≥«ÓÃÂ√apple Á∂ «˜Ò∂ ÷≥‚±apple È◊apple «Ú⁄
¡≈ Ú√∂Õ
Ò«‘‰≈ ‹∆ Á≈ «Ú¡≈‘ ÷∆Ú∆ È≈Ò ‘Ø«¬¡≈Õ ÷∆Ú∆ Á∂ Ó≈Â≈ «ÍÂ≈ Ú∆ ÓÂ∂ Á∆ √appleª
«Ú⁄ ‘∆ apple«‘‰ Ú≈Ò∂ √ÈÕ Ò«‘‰≈ ‹∆ Á∂ «ÂøÈ Ïº⁄∂ ‘ج∂∂Õ «¬’ ÒÛ’∆ ¡Â∂ ÁØ ÒÛ’-Ï∆Ï∆
¡ÓappleØ, Á≈√» Â∂ Á≈Â±Õ ‹ÁØ∫ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï È∂ ’appleÂ≈appleÍπapple È◊apple Ú√≈«¬¡≈ Ò«‘‰≈ ‹∆
÷‚±apple √≈«‘Ï apple«‘øÁ∂ √ÈÕ
Ì≈¬∆ Ò«‘‰≈ ‹∆ Ë≈appleÓ’ Ì≈Úª Ú≈Ò∂ √ÈÕ ‘apple √≈Ò ‹Ú≈Ò≈ ‹∆ Á∆ Ô≈Âapple≈ D ˘
‹≈«¬¡≈ ’appleÁ∂ √ÈÕ ‹Ú≈Ò≈ ‹∆ Á≈ Ó≥Áapple ÓΩ‹»Á≈ «˜Ò≈ ’ª◊Û≈ «Ú⁄ «¬’ «¬«Â‘≈√’ Ó≥Áapple
‘ÀÕ «¬ÊØ∫ ¡º◊ Á∆ Ò≈‡ «È’ÒÁ∆ ‘ÀÕ «¬√ Ó≥Áapple Á∂ Í»‹‰ Ò¬∆ Íπapple≈‰∂ √«Ó¡ª «Ú⁄ Á»apple Á»apple ÂØ∫
ÒØ’ ¡≈«¬¡≈ ’appleÁ∂ √ÈÕ Í≥‹≈Ï Á∂ Ï‘π È∂Û∂ ‘؉ ’apple’∂ Í≥‹≈Ï Á∂ «‘øÁ»¡ª Ò¬∆ «¬‘ √Ê≈È
A. Ì≈¬∆ ’≈‘È «√øÿ «Ò÷Á∂ ‘È «’ «¬‘ Î∆appleؘÍπapple Á∂ ‘≈’Ó Á∂ ÷˜≈È⁄∆ √È ‹Ø ·∆’ È‘∆∫ ‹≈ÍÁ≈
«’«’ ¿∞È∑ª Á∂ ÷˜≈È⁄∆ ‘؉ Á∆ «’√∂ ʪ Â∂ ÍπÙ‡∆ È‘∆∫ ‘πøÁ∆Õ ¿∞È∑ª Á∂ «¬’ ʪ ÂØ∫ Á»‹∆ ʪ Â∂ Á»‹∆ ʪ ÂØ∫ Â∆‹∆
ʪ ‹≈‰≈ Ú∆ «¬‘ ‘∆ Áº√Á≈ ‘À «’ ¿∞‘ ÷‹≈È⁄∆ È‘∆∫ √ÈÕ
B. «√º÷ «appleÒ∆˜È, ÓÀ’≈ÒÎ, «‹ÒÁ Á»‹∆ Í≥È≈Õ
C. ÓÂ∂ Á∆ √appleª Á≈ È◊apple √≈apple≈ ¿∞‹Û «◊¡≈ Â∂ Î∂apple «¬’ Ȫ◊∂ √≈Ë» È∂ ¡≈Ï≈Á ’∆Â≈ Â∂ «¬√ ˘ ¡º‹
’Ò Èª◊∂ Á∆ √appleª ’«‘øÁ∂ ‘ÈÕ
D. ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆, «Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆ Â∂ Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ ’∂ÚÒ Á∂Ú∆ Á∂ ÌÚÈ ‹≈‰ Á≈
’ÊÈ ‘À Íapple ÓÈ∆ «√øÿ Ú≈Ò∆ Â∂ Ó«‘Ó≈ ÍÃ’≈Ù √apple»Í Á≈√ ̺Ò≈ «Ú⁄ √ÍÙ‡ ÂΩapple Â∂ ‹Ú≈Ò≈ ‹∆ ‹≈‰ Á≈ ’ÊÈ
‘À ‹Ø ·∆’ ‹≈ÍÁ≈ ‘ÀÕ

iBw;kyh gozgok 145
«ÚÙ∂Ù Â∆appleʪ «Ú⁄Ø∫ √∆Õ ‹Ú≈Ò≈ ‹∆ ‹≈‰ Á∂ ’¬∆ apple√Â∂ √ÈÕ «¬’ apple√Â≈ ’«‘¨apple «apple¡≈√Â
«Ú⁄Ø∫ ÿ ’∂ ÓΩ‹»Á≈ Ó≥‚∆ ÂØ∫ ‘Ø ’∂ ‹Ú≈Ò≈ ‹∆ ‹ªÁ≈ √∆Õ «¬‘ apple√Â∂ ÂØ∫ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï
‹Ú≈Ò≈ ‹∆ ◊¬∂ √È («Ú√Ê≈apple Ò¬∆ Ú∂÷Ø √≈÷∆ ‹Ú≈Ò≈ ‹∆ ‹≈‰≈)Õ ÷‚±apple √≈«‘Ï ÂØ∫ ‹Ú≈Ò≈
‹∆ ‹≈‰ Á≈ apple≈‘ ÓΩ‹»Á≈ Í·≈Ȓ؇ ÂØ∫ ‘Ø ’∂ ‹ªÁ≈ √∆Õ Óπ◊Ò apple≈‹ «Ú⁄ ’ª◊Û∂ Á∆¡ª
Í‘≈Û∆ «apple¡≈√ª ÂØ∫ ’apple Ú√»Ò ’appleÈ Ò¬∆ ÓπˆÒ √ÀÈ≈ ÍÀÊ≈È (ÓΩ‹»Á≈ Í·≈Ȓ؇) ËÓ∂apple∆
(ÓΩ‹»Á≈ È»appleÍπapple) ÂØ∫ ‘Ø ’∂ ’ª◊Û∂ ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ A ÷‚±apple ÂØ∫ Í·≈‡’؇ Á∂ apple√Â∂ «Ú⁄ ◊πapple»
È≈È’ √≈«‘Ï Á≈ ÈÚª Ú√≈«¬¡≈ È◊apple ’appleÂ≈appleÍπapple ¡≈¿∞∫Á≈ √∆Õ
Ì≈¬∆ Ò«‘‰≈ ‹∆ «¬’ Ú≈apple∆ ¡≈͉∂ «¬Ò≈’∂ Á∂ Ô≈Âapple»¡ª √Ó∂ ’appleÂ≈appleÍπapple ’ØÒØ∫
ÿ apple‘∂ √ÈÕ «¬’ Ú≈apple∆ ¿∞È∑ª È∂ ¡≈͉∂ «Í≥‚ «’√∂ «√÷ ˘ Ï≈‰∆ ÍÛ∑«Á¡ª √π«‰¡≈ √∆ ¿∞√
√Ó∂∫ ÂØ∫ ¿∞È∑ª Á∂ ÓÈ «Ú⁄ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ˘ «ÓÒ‰ Á∆ ªÿ √∆Õ Ò«‘‰≈ ‹∆ È∂ ¡≈͉∂
√≈Ê∆¡ª ˘ ÍÃ∂«apple¡≈ «’ ¿π√ Ó‘≈Íπapple÷ Á∂ ÁappleÙÈ Ú∆ ’appleÁ∂ ⁄Ò∆¬∂ B Õ √Ø ‹Ú≈Ò≈ ‹∆ ‹≈‰ Ú≈Ò∂
√Ì Ô≈Âapple» ’appleÂ≈appleÍπapple ¡≈ ◊¬∂Õ Ì≈¬∆ Ò«‘‰≈ ‹∆ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ˘ «ÓÒ∂Õ Ì≈¬∆ Ò«‘‰≈
‹∆ ˘ «¬√ Âapple∑ª ¡È∞ÌÚ ‘Ø«¬¡≈ «’ ¿∞È∑ª Á∂ √Ì Ùø’∂ «Ó‡ ◊¬∂ ‘È Â∂ «‹√ Á∂Ú∆ Á≈ Í»‹‰
’appleÈ Ò¬∆ ¿∞‘ ‘apple √≈Ò ‹Ú≈Ò≈ ‹∆ ‹ªÁ∂ √È ¿∞‘ ◊πapple» ‹∆ Á∂ ÁappleÏ≈apple «Ú⁄ √∂Ú≈ ’appleÁ∆ ‘À C Õ
Ò«‘‰≈ ‹∆ ¡≈͉∂ √≈Ê∆¡ª ˘ «ÚÁ≈ ’appleÈ ◊¬∂Õ Âª Ô≈Âapple»¡ª È∂ «’‘≈ ¡√∆ √≈apple∂ Â∞‘≈‚∂ ’apple
’∂ ‘∆ ⁄Ò∂ √ª ‘π‰ √ø◊ ¤º‚‰≈ ·∆’ È‘∆∫Õ Âª Ò«‘‰≈ ‹∆ È∂ «ÈÓappleÂ≈ È≈Ò «’‘≈ «‹√
√ø’ÒÍ ’apple’∂ ÓÀ∫ Á∂Ú∆ Á∂ ÌÚ‰ ‹ªÁ≈ √∆ ¿∞‘ «¬ÊØ∫ ‘∆ Í»apple‰ ‘Ø «◊¡≈ ‘ÀÕ Â∞√∆ ‹≈¿∞ ÍappleÓ∂Ùapple
Â∞‘≈‚∆ Ú∆ «ÈÙ≈ ’apple∂Õ √Ì Ô≈Âapple» ‘Àapple≈È ‘ج∂ Â∂ Ò«‘‰≈ ˘ ’appleÂ≈Íπapple ¤º‚ ’∂ ¡º◊∂ ⁄Ò Í¬∂ D Õ
ÊØÛ∂ «⁄apple ˘ ¿π‘ Ô≈Âapple» ‹Ø ¡≈Í ‹∆ È≈Ò ÷‚±apple Á∂ «¬Ò≈’∂ ÂØ∫ Á∂Ú∆ Á∆ Ô≈Âapple≈ ’appleÈ
¡≈¬∂ √È Ó∞ÛÁ∆ Ú≈apple∆ Î∂apple ’appleÂ≈appleÍπapple ·«‘apple ◊¬∂ Â∂ ¿∞È∑ª Ò«‘‰≈ ‹∆ ˘ Íapple∂«apple¡≈ «’ ¿∞‘
Ú≈Í√ ¿∞È∑ª È≈Ò ⁄Ò‰Õ Ò«‘‰≈ ‹∆ È∂ «’‘≈ «’ ÓÀ∫ ’appleÂ≈appleÍπapple ‘∆ apple‘ª◊≈Õ E Â∞√∆∫ √≈‚∂ ÿapple
ÍÂ≈ Á∂ Á∂‰≈Õ ¿∞È∑ª Ô≈Âapple»¡ª ¡≈ ’∂ Ò«‘‰≈ ‹∆ Á∂ ÿapple √≈apple∆ Ú≈appleÂ≈ Áº√ «ÁÂ∆Õ
A. History of the Punjab Hills States, J. Hutchisen. «‘√‡apple∆ ¡≈¯ Í≥‹≈Ï «‘Ò √‡∂‡√, ‘⁄∆√È,
«‹ÒÁ Í«‘Ò∆ Í≥È≈ AD@ ¡Â∂ ADC
B. ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «Ò«÷¡≈ ‘À «’ ÷‚±apple √≈«‘Ï Á≈ «¬’ «√÷ Ï≈‰∆ ÍÛ∑Á≈ √∆, ¿∞√
ÂØ∫ Ì≈¬∆ Ò«‘‰≈ ‹∆ ˘ ◊πapple» È≈È’ ˘ «ÓÒ‰ Á∆ ªÿ Ò◊∆Õ √Ì ‹ÈÓ √≈÷∆¡ª «Ú⁄ ’appleÂ≈appleÍπapple ’ØÒØ∫ ÿÁ∂
‘ج∂ Ò«‘‰≈ ‹∆ Á≈ ◊πapple» ‹∆ ˘ «ÓÒ‰≈ Á«√¡≈ ‘À ‹Ø ·∆’ ‘ÀÕ
C. ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «Ò«÷¡≈ ‘À «’ ¿∞È∑ª ˘ Á∂Ú∆ ◊πapple» ‹∆ Á∆ √∂Ú≈ ’Áapple∆ Șapple∆ ¡≈¬∆Õ
Ú∂÷Ø √≈÷∆ Èß: EC, (¡≥Â’≈ ED)
D. «Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «‹ÒÁ Á»‹∆ Í≥È≈ FG (¡≥Â’≈ AFD-E)
E. «Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «‹ÒÁ Á»‹∆ Í≥È≈ FG (¡≥Â’≈ AFD) «Ú⁄ «Ò«÷¡≈ ‘À «’ Ô≈Âapple»¡ª
È∂ Ï‘π ˜Øapple «ÁÂ≈ «’ Ò«‘‰≈ ‹∆ Ú≈Í√ ¿∞È∑ª È≈Ò ⁄Ò‰ Íapple ¡≈Í È≈ ◊¬∂Õ Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆
«Ú⁄ Ú∆ «Ò«÷¡≈ ‘À «’ ¡≈Í ÷‚±apple Ú≈Í√ È‘∆∫ ◊¬∂ Â∂ ’appleÂ≈appleÍπapple ‘∆ apple«‘ ͬ∂Õ

iBw;kyh gozgok 146
Ò«‘‰≈ ‹∆ ÂÈØ ÓÈØ ◊πapple» ‹∆ Á∆ √∂Ú≈ ¡Â∂ ◊apple Á∆ √∂Ú≈ «Ú⁄ ‹π‡ ͬ∂ A Õ
«¬’ √πÿÛ Ï≈Ò’ Á≈ «ÓÒ‰≈
«¬’ Ú≈apple∆ √Ã∆ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ’appleÂ≈‘appleÍπapple ÂØ∫ ÓΩ‹»Á≈‘ ’Ê» Èø◊Ò «Í≥‚ Á∂ Ï≈‘apple
Ú≈apple ¡≈ ’∂ ÏÀ· ◊¬∂Õ «¬‘ «Í≥‚ ÓΩ‹»Á≈ ¡≥«ÓzÂ√apple ÂØ∫ AB Ó∆Ò ¿∞µÂapple ÚºÒ ‘ÀÕ «¬‘ appleøË≈«Ú¡ª
Á≈ «Í≥‚ √∆Õ «Í≥‚ ÂØ∫ Ï≈‘apple «¬’ Ï≈Ò’ ‚ø◊apple ⁄≈apple «apple‘≈ √∆Õ ◊πapple» √≈«‘Ï «‹Ê∂ ÏÀ·∂ √È ¿∞Ê∂
«¬‘ Ï≈Ò’ Ú∆ ¡≈ «◊¡≈Õ «¬‘ Ï≈Ò’ ¿∞È∑ª ˘ ÏÛ∂ √«Â’≈apple È≈Ò «Ó«Ò¡≈ ¡Â∂ ◊Ò Ï≈Â
’∆Â∆ B Õ
◊πapple» ‹∆ È∂ Íπº«¤¡≈ «’ Â∂apple∆ ¿∞Óapple Â∂ ÷≈‰ Í∆‰ Á∆ ‘À Â∂ ±ø Ï‘π «√¡≈‰∆¡ª ◊ºÒ≈
’appleÁ≈ ‘ÀÕ «¬√ ¿∞µÂapple «Ú⁄ Ï≈Ò’ È∂ «’‘≈ «’ «¬’ «ÁÈ Ó∂apple∆ Ó≈Â≈ ¡≈«÷¡≈ ±ø ¡º◊ Ï≈Ò Â∂
ÓÀ∫ Ú∂«÷¡≈ «È’∆¡ª Ò’Ûª ˘ ¡º◊ Í«‘Ò≈ Ò◊Á∆ ‘À Â∂ Ú‚∆¡ª ˘ «Í¤Ø∫ Â∂ ÓÀ∫ √Ø«⁄¡≈ «’ ÓÀ∫
«È’≈ ‘∆ «¬√ √ø√≈apple ÂØ∫ È≈ ⁄«Ò¡≈ ‹≈ÚªÕ √Ø √≈Ë √ø◊ Á∆ √∂Ú≈ ’appleÈ Òº◊ «Í¡≈ ‘ªÕ ◊πapple»
‹∆ «¬√ ¿∞µÂapple Â∂ Ï‘π ÷πÙ ‘ج∂ Â∂ Ï≈Ò’ Á≈ Ȫ Íπº«¤¡≈Õ ¿∞√È∂ Áº«√¡≈ «’ Ó∂apple≈ Ȫ Ï»Û≈ ‘ÀÕ
◊πapple» √≈«‘Ï È∂ «’‘≈ ±ø Ï‘∞ ÍÂ∂ Á∆¡ª Â∂ «√¡≈‰∆¡ª ◊ºÒ≈ ’appleÁ≈ ‘À Â∂apple≈ Ȫ Ïπ„≈ ‘؉≈
⁄≈‘∆Á≈ ‘À C Õ
«¬‘ Ï≈Ò’ Ú‚≈ ‘Ø ’∂ ◊πapple«√÷ Ï«‰¡≈ Â∂ Ï≈Ï≈ Ïπ„≈ ’apple ’∂ Íë√ºË ‘Ø«¬¡≈Õ Ï≈Ï≈
Ïπ„≈ ‹∆ ¤∂Ú∂∫ ◊πapple» √≈«‘Ï Â’ ◊πapple» ÿapple Á∆ √∂Ú≈ ’appleÁ∂ apple‘∂∂Õ ◊πapple» ¡apple‹È √≈«‘Ï Á∂ ÚÒ∂
A. ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ ÈßÏapple EC (¡≥Â’≈ EC-ED)
B. Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «Ò«÷¡≈ ‘À «’ Ï≈Ò’ È∂ ÿappleØ∫ «ÿÚπ Á≈ ’∞º‹≈ ⁄πº’ «Ò¡ªÁ≈ Â∂ ◊πapple»
‹∆ ˘ Á∂ «ÁºÂ≈ ‹Ø ·∆’ È‘∆∫ ‹≈ÍÁ≈Õ
Glossary of the Caste and Tribes of the Punjab and North Western Frontier Province, A.
H. Rose. ◊Ò≈√apple∆ ¡≈¯ Á∆ Í≥‹≈Ï ’≈√‡˜ ¡À∫‚ ‡apple≈¬∆Ϙ ¬∂. ¡À⁄. appleؘ «‹ÒÂ∆ Â∆‹∆ Í≥È≈ CB@ «Ú⁄ appleøË≈Úª
◊Ø Á∂ «Ú√Ê≈apple ÊÒ∂ «¬√ Ú≈appleÂ≈ ˘ ‘Øapple Âapple∑ª «Ò«÷¡≈ ‘ÀÕ ¿πÊ∂ Áº«√¡≈ ‘À «’ ‹ÁØ∫ Ï»Û≈ Ï≈Ò’ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï
’ØÒ ¡≈«¬¡≈ ª ¿∞√ Á≈ Ó≈Ò ‚ø◊apple «’√∂ ‘Øapple ÍÀÒ∆ «Ú⁄ ÚÛ «◊¡≈ Â∂ ¿∞√ ÷∂Â∆ Á≈ Ó≈Ò’ Ï»Û∂ ˘ ÒºÌÁ≈ ÒºÌÁ≈
◊πapple» È≈È’ ’ØÒ Íπ‹ «◊¡≈Õ ¿∞√ Íπº«¤¡≈ Ï»Û≈ Ï≈Ò’ Ú≈◊∆ «¬Ê∂ ¡≈«¬¡≈ ‘À «’ È‘∆∫? ¿∞µÂapple «Ú⁄ ◊πapple» ‹∆ È∂
«‘≈ «’ «¬Ê∂ ª «¬’ Ïπº„≈ ‘∆ ¡≈«¬¡≈ ‘ÀÕ Âª ¿∞√ ÷∂ Á∂ Ó≈Ò’ ˘ Ï»Û∂ Ï≈Ò’ Á∆ ʪ «¬’ Ïπ„≈ ÓÈ∞÷ «⁄º‡∆
Á≈Û∆ Ú≈Ò≈ Șapple∆ ¡≈«¬¡≈ Â∂ ¿∞‘ ¿∞ÊØ∫ Ú≈Í√ ⁄«Ò¡≈ «◊¡≈Õ
ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ Á∆ √≈÷∆ ÈßÏapple CI (¡≥Â’≈ CH) «Ú⁄ «¬√ Ú≈appleÂ≈ ˘ «¬√ Âapple∑ª «Ò«÷¡≈
‘À «’ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∆ √ø◊ «Ú⁄ √ºÂ≈ Ú«apple∑¡ª Á≈ «¬’ Ï≈Ò’ appleؘ ’∆appleÂÈ √π‰È ¡ªÚÁ≈ √∆ Â∂ ’∆appleÂÈ
√π‰ ’∂ ⁄πÍ ⁄πÍ∆Â∂ ‘∆ ⁄«Ò¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ «¬’ «ÁÈ ◊πapple» ‹∆ È∂ «’‘≈ «’ «¬‘ Ï≈Ò’ ‹ÁØ∫ ‹≈‰ Òº◊∂ Í’Û ÒÀ‰≈
ª ◊πapple» ‹∆ È∂ ¿∞√ È≈Ò ¿∞Íapple «Ò÷∆ ◊ºÒ Ï≈ ’∆Â∆Õ √Ê≈È’ appleÚ≈«¬Â ¡È∞√≈apple ◊πapple» ‹∆ appleøË≈«Ú¡ª Á∂ È◊apple ’Ê»
Èß◊Ò ’ØÒØ∫ ÿ∂ ª «¬‘ Ú≈appleÂ≈ ‘ج∆Õ Ì≈¬∆ ’≈‘È «√øÿ ¡È∞√≈apple Ï≈Ï∂ Ïπ„∂ Á≈ ‹ÈÓ «Í≥‚ ’Ê» Èß◊Ò «˜Ò≈
¡≥«ÓÃÂ√apple «Ú⁄ ‘Ø«¬¡≈ ‹Ø ¡≥«ÓÃÂ√apple ¡Â∂ χ≈Ò∂ Á∂ ¡ºË «Ú⁄ ‘ÀÕ
C. √Ê≈È’ appleÚ≈«¬Â ¡È∞√≈apple ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ˘ Ï»Û∂ ˘ Ϻπ„≈ ¡≈«÷¡≈ Î∂apple Ï≈Ï≈ Ïπ„≈ Ȫ ÍÀ «◊¡≈Õ

iBw;kyh gozgok 147
‘appleÓ≥Áapple √≈«‘Ï Á∂ Í«‘Ò∂ ◊ÃøÊ∆ «ÈÔ∞’ ‘ج∂Õ ¡≈Í Á≈ «Á‘ªÂ AFCA ¬∆√Ú∆ «Ú⁄ ‘Ø«¬¡≈ A Õ
◊πapple» √≈«‘Ï ’∞fi √Óª «¬√ Ï≈Ò’ Á∂ È◊apple «Ú⁄ ·«‘’ ’∂ Î∂apple ’appleÂ≈appleÍπapple Ú≈Í√ ¡≈
◊¬∂Õ
¡⁄Ò Ú‡≈Ò∂ ‹≈‰≈
’appleÂ≈appleÍπapple B apple«‘ø«Á¡ª ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï È∂ «ÙÚapple≈Âapple∆ Á∂ Ó∂Ò∂ ¡⁄Ò Ú‡≈Ò∂
‹≈‰≈ Á≈ «ÈÙ⁄≈ ’∆Â≈ ¡Â∂ Ì≈¬∆ Ò«‘‰∂ C ˘ È≈Ò ÒÀ ’∂ ¡⁄Ò Ú‡≈Ò∂ Íπ‹ ◊¬∂Õ ¡⁄Ò
«¬’ Ï‘π Íπapple≈‰≈ ¡√Ê≈È ‘ÀÕ ’«‘øÁ∂ ‘È «’ «ÙÚ ‹∆ Á≈ ÍπÂapple ’≈appleÂ’ √Ú≈Ó∆ «ÍÃÊÚ∆ Á∆
ÍÃ’appleÓ≈ ’apple’∂ «¬Ê∂ ¡≈ ’∂ ·«‘«apple¡≈ √∆Õ «ÙÚ ‹∆ Á≈ Ï‘π Íπapple≈‰≈ Ó≥Áapple Â∂ ÂÒ≈¡ ‘ÀÕ Ó≥Áapple
Á∂ Ȫ Á∂ «Í≥‚ Á≈ Ȫ Ú∆ ¡⁄Ò ÍÀ «◊¡≈ ‘ÀÕ Ï‡≈Ò∂ ÂØ∫ ⁄≈apple ’∞ Ó∆Ò Áº÷‰ Í»appleÏ ÚºÒ ‘؉
’apple’∂ «¬√ ˘ ¡⁄Ò Ú‡≈Ò≈ Ú∆ ’«‘øÁ∂ ‘ÈÕ ÂÒ≈¡ Á∂ ¡≈Ò∂ Áπ¡≈Ò∂ ’¬∆ Ó»appleÂ∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª
√È ‹Ø «¬’ appleÚ≈«¬Â ¡È∞√≈apple ¡Ωappleø◊˜∂Ï Á∂ √Ó∂∫ ÈÙ‡ ’apple «ÁºÁ∆¡ª ◊¬∆¡ªÕ ¡º‹ ’Ò ÂÒ≈¡
Á∂ «Ú⁄’≈apple «¬’ Ó≥Áapple ‘ÀÕ «‹√ Â∂ AIAA «Ï’appleÓ∆ (AHED ¬∆:) Á≈ «√appleÒ∂÷ Òº«◊¡≈ ‘À Â∂
«Ò«÷¡≈ ‘À «’ «¬‘ Ó≥Áapple apple≈Ó«Á¡≈Ò Ìø‚≈apple∆ È∂ AHED ¬∆√Ú∆ «Ú⁄ ωÚ≈«¬¡≈Õ «¬√
«ÙÚ≈Ò∂ Á∆ ÍÃapple’Ó≈ Á∆ ’øÊ Â∂ «¬’ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∆ Â√Ú∆apple «÷⁄∆ ‘À «‹√ «Ú⁄ ◊πapple»
√≈«‘Ï Á∂ ¡≈Ò∂ Áπ¡≈Ò∂ «√ºË ÏÛ∂ √«Â’≈apple È≈Ò ÏÀ·∂ ‘È D «‹√ ÂØ∫ √ÍÙ‡ ‘À «’ Ó≥Áapple
ω≈¿∞‰ Ú∂Ò∂ «ÙÚ Ó Á∂ ¿πÍ≈Ù’ª È∂ Ú∆ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á≈ √«Â’≈apple È≈Ò ¡⁄Ò ‹≈‰
Á≈ Úapple‰È ’∆Â≈ ‘ÀÕ ÂÒ≈¡ Á∂ «’È≈apple∂ ÊØÛ∆ «‹‘∆ ¿∞⁄≈¬∆ Â∂ ◊πappleÁÚ≈apple≈ √≈«‘Ï ‘À Â∂
√Ê≈È’ appleÚ≈«¬Â ¡È∞√≈apple ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ¿∞Ê∂ ¡≈ ’∂ ÏÀ·∂ √ÈÕ ◊πappleÁÚ≈apple∂ ¡≥Áapple «¬’
Ï∂apple∆ ‘À ‹Ø ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ √Ó∂∫ Á∆ Áº√∆ ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ ◊πappleÁÚ≈apple∂ Á∂ È≈Ò «¬’ Ï≈¿∞Ò∆ ‘À
A. Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «Ò«÷¡≈ ‘À «’ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï È∂ Ï≈Ï∂ Ïπ„∂ ˘ Ï‘π Úapple «Â∂ Â∂
Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ ˘ Á«√¡≈ «’ «¬‘ Ï‘π ’appleÈ∆ Ú≈Ò≈ «√÷ ‘ØÚ∂◊≈Õ
B. ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ ◊πapple» √≈«‘Ï Á∆ Ï≈‰∆ «√Ë ◊ØÙ‡ ◊Øapple÷ ‘‡Û∆ («ÍÙ≈Úapple) «Ò÷∆
Á√∆ ‘À Â∂ Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «‡ºÒ≈ Ï≈Ò◊πÁ≈¬∆ («˜Ò≈ «‹‘ÒÓ) «Ú⁄Õ Ì≈¬∆ ◊πappleÁ≈√ È∂ ◊πapple»
‹∆ Á≈ «√Ë ◊ØÙ‡ ˘ ¡⁄Ò Ú‡≈Ò∂ «Ò÷‰≈ Á«√¡≈ ‘À ‹Ø ·∆’ ‹≈ÍÁ≈ ‘ÀÕ ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ √πÓ∂apple
ÍappleÏ ÂØ∫ ¡⁄Ò ¡≈¿∞‰≈ «Ò«÷¡≈ ‘À ¡Â∂ Ì≈¬∆ ◊πappleÁ≈√ ‹∆ È∂ ’appleÂ≈appleÍπapple ÂØÕ «Ó‘appleÏ≈È Á∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «‘º√≈
Á»‹≈ Â∂ Ì≈¬∆ Ó≈È «√øÿ Á∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ Ú∆ ’appleÂ≈appleÍπapple ÂØ∫ ¡⁄Ò ‹≈‰≈ «Ò«÷¡≈ ‘À ‹Ø ·∆’ ‘ÀÕ
C. «¬ ‹≈ÍÁ≈ ‘À «’ ◊πapple» √≈«‘Ï Úº÷ Úº÷ Ó ÓªÂappleª Á∆ ‹≈‰’≈apple∆ ’appleÚ≈¿∞‰ Ò¬∆ Ì≈¬∆ Ò«‘‰∂
˘ ¡º‚ ¡º‚ Ê≈Úª Â∂ ÒÀ ◊¬∂Õ ¡⁄Ò Ú‡≈Ò∂ Ì≈¬∆ Ò«‘‰∂ Á≈ È≈Ò ‹≈‰ Á≈ Úapple‰È ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ó‘appleÏ≈È «‘√≈
Á»‹≈ È∂ √ÍÙ‡ apple»Í «Ú⁄ ’∆Â≈ ‘ÀÕ Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ Á∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ ¡⁄Ò ‹≈‰ Á∆ √≈÷∆ Ì≈¬∆ Ò«‘‰∂ Á∂
«ÓÒ‰ ÂØ∫ «Í¤Ø∫ ¡≈Á∆ ‘ÀÕ Ò«‘‰∂ Á≈ È≈Ò ‹≈‰≈ ·∆’ ‹≈ÍÁ≈ ‘ÀÕ
D. «√ºË ◊ØÙ‡ √‡’∆ ‚≈: Ì≈¬∆ Ú∆apple «√øÿ Ì≈◊ Í«‘Ò≈ ı≈Ò√≈ ‡zÀ’‡ √Ø√≈«¬‡∆ ¡≥«ÓÃÂ√apple, ‡zÀ’‡ ÈßÏapple
ACFD-EIC ¡◊√ AIFI Í≥È≈ AI-B@Õ

iBw;kyh gozgok 148
«‹√ ˘ ¡‹ ’Ò ÷»‘ «Ú⁄ ÏÁÒ «◊¡≈ «◊¡≈ ‘ÀÕ Ó‘≈apple≈‹≈ apple‰‹∆ «√øÿ È∂ ◊πapple» È≈È’
√≈«‘Ï Á∂ «¬√ «¬«Â‘≈√’ ¡√Ê≈È Á∂ ◊apple Ú≈√Â∂ ˜Ó∆È ÒÚ≈¬∆ √∆ Â∂ ◊πappleÁÚ≈apple∂ Á∆ √∂Ú≈
’∆Â∆ √∆ A Õ
¡⁄Ò Ú‡≈Ò∂ Á≈ Ó∂Ò≈ κ◊‰ ÚÁ∆ (Ì≈Ú ¯appleÚapple∆ Ó≈apple⁄ Á∂ Ó‘∆È∂) «ÙÚapple≈Âz∆ ˘
Ò◊Á≈ √∆ B Õ «ÙÚapple≈Âz∆ Á∂ √Ó∂∫ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ÂÒ≈¡ Á∂ «’È≈apple∂ ◊πappleÁÚ≈apple∂ Ú≈Ò∆ ¿∞⁄∆
ʪ Â∂ ¡≈ ’∂ ÏÀ· ◊¬∂Õ «‘øÁ»¡ª Á∂ Ë≈appleÓ’ Ó∂«Ò¡ª Â∂ Ì◊ª Á∂ ÍÁ∂ ◊≈¿∞‰ Ú≈Ò∂ ¡≈ ‹ªÁ∂
√È Â∂ Ì◊Â∆ Ì≈ÚÈ≈ Á∂ ÍÁ∂ √π‰≈ ’∂ ÒØ’ª ˘ ÍÃ√øÈ ’appleÁ∂ √ÈÕ ÒØ’ ÙappleË≈ ¡È∞√≈apple ¿∞È∑ª ˘
Á≈Ó («¬’ appleπͬ∂ Á∂ ⁄≈Ò∆ Á≈Ó ‘πøÁ∂ √È) Á∂∫Á∂ √ÈÕ «¬È∑ª Ì◊ª Á∂ ÍÁ∂ ◊≈¿∞‰ Ú≈«Ò¡ª ˘
Ì◊Â∆¬∂ ’«‘øÁ∂ √È C Õ ‹ÁØ∫ «¬È∑ª Ì◊Â∆¡ª Ú∂«÷¡≈ «’ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Ó∂Ò∂ Â∂ ¡≈¬∂ ‘È
ª ¿∞‘ «¬È∑ª ’ØÒ ‘∆ ¡≈ ◊¬∂Õ Ì◊Â∆¬∂ «¬‘ ‹≈‰Á∂ √È «’ ◊πapple» È≈È’ ’∆appleÂÈ Â∂ apple∆fiÁ∂
‘ÈÕ «’¿∞∫«’ ’appleÂ≈appleÍπapple «Úº⁄ ÁØ Ú∂Ò∂ ’∆appleÂÈ ‘؉ Á≈ ÍÂ≈ «¬√ √≈apple∂ «¬Ò≈’∂ ˘ √∆Õ √Ø
Ì◊Â∆¬∂ ◊πapple» ‹∆ ’ØÒ ¡≈ ’∂ ’∆appleÂÈ ’appleÈ Ò◊∂Õ ¿∞È∑ª Á∂ ÍÁ∂ √π‰È Ò¬∆ √≈apple∂ Ó∂Ò∂ Á∂ ÒØ’ Ú∆
◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ ¡≈Ò∂ Áπ¡≈Ò∂ ¡≈ ’∂ ÏÀ· ◊¬∂Õ «ÙÚ≈Ò∂ «Ú⁄ ‹Ø ‹Ø◊∆ apple«‘øÁ∂ √È ¿∞È∑ª
˘ «¬√ ◊ºÒ Â∂ Ï‘π ¬∆apple÷≈ ¡≈¬∆ «’ √Ì ÒØ’ «¬Ê∂ ÈÚ∂∫ ¡≈¬∂ √≈Ë» ’ØÒ ‹≈ ÏÀ·∂ ‘È Â∂ «‹√
¡√Ê≈È Â∂ Ó∂Ò≈ Òº◊≈ ‘À ¿∞√ ÚÒ ’ج∆ È‘∆∫ ¡≈«¬¡≈Õ ¿∞√ Í≈√∂ Ì◊Â∆¬∂ ’∆appleÂÈ ’appleÁ∂ Â∂
‹Ø Á≈Ó ¿∞È∑ª ˘ «ÓÒÁ∂ √È ¿∞‘ «¬’ Ò؇∂ «Ú⁄ Í≈¬∆ ‹ªÁ∂ √ÈÕ «√ºËª È∂ Ì◊Â∆¡ª ˘ Âø◊
’appleÈ Ò¬∆ ¿∞È∑ª Á≈ ÍÀ«√¡ª Á≈ Ò؇≈ ´’≈ «Ò¡≈Õ Ì◊Â∆¡ª ˘ ‹ÁØ∫ ÍÀ«√¡ª Ú≈Ò≈ Ò؇≈ È≈
«Á«√¡≈ ª ¿∞‘ Ï‘π ÿÏapple≈¬∂Õ ¿∞È∑ª ÍÁ∂ ÍÛ∑È≈ ÏøÁ ’apple «ÁºÂ≈ Â∂ ÒØ’ Ú∆ «ÂºÂapple «ÏºÂapple
‘؉ Ò◊∂Õ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ ÍÁ∂ ◊≈¿∞‰ Ú≈«Ò¡ª ˘ ¿∞‘ ʪ Áº√ «ÁºÂ∆ «‹Ê∂ «√ºË≈ È∂
Ò؇≈ ´’≈«¬¡≈ √∆ Â∂ ¿∞‘ ¿∞ÊØ∫ ÍÀ«√¡ª Ú≈Ò≈ Ò؇≈ ÒÀ ¡≈¬∂Õ «¬√ Â∂ ‹Ø◊∆ Ï‘π ¡¿∞÷∂ ‘ج∂
Â∂ √≈apple∂ «¬’º·∂ ‘Ø ’∂ ◊πapple» ‹∆ Á∂ √≈‘Ó‰∂ ⁄apple⁄≈ ’appleÈ Ò¬∆ ¡≈ ÏÀ·∂ D Õ
¡⁄Ò Ú‡≈Ò∂ ‹Ø ‹Ø◊∆ apple«‘øÁ∂ √È ¿∞‘ ◊Øapple÷Í≥Ê∆ √È «’¿∞∫«’ ¿∞µÂapple∆ «‘øÁ «Ú⁄
√ØÒ∑Ú∆∫ √Á∆ «Ú⁄ ‹Ø◊∆ ◊Øapple÷ È≈Ê Á∂ ‘∆ ⁄∂Ò∂ ‘πøÁ∂ √È E Õ ◊Øapple÷ Í≥Ê∆¡ª «Ú⁄ ◊ë‘√ Ë≈appleÈ
A. Ó‘≈apple≈‹≈ apple‰‹∆ «√øÿ ‹∆ È∂ AE@ ÿπÓ≈ ‹Ó∆È ◊πappleÁÚ≈apple∂ Á∂ ◊apple Â∂ E@ appleπÍÀ √≈Ò≈È≈ ◊πappleÁÚ≈apple∂
Ú≈√Â∂ ÒÚ≈¬∂Õ Ú∂÷Ø Ó‘≈È ’ØÙ Ì≈¬∆ ’≈‘È «√øÿ, Ì≈Ù≈ «ÚÌ≈◊, Í≥È≈ CC
B. ¡º‹ ’Ò ¡⁄Ò Ú‡≈Ò∂ Á≈ Ó∂Ò≈ ÈΩÚ∆∫ Â∂ Á√Ó∆ √πÁ∆ ’Â’ Ò◊Á≈ ‘À «ÙÚapple≈Âapple∆ Á≈ Ó∂Ò≈ ’ÁØ∫
Ò◊≈‰≈ ÏøÁ ‘Ø«¬¡≈ Â∂ ¡⁄Ò Ú‡≈Ò∂ Á≈ Ó∂Ò≈ ÈΩÚ∆∫ Á√Ó∆ ’Â’ ÂØ∫ ’ÁØ∫ Ò◊‰≈ ¡appleøÌ ‘Ø«¬¡≈ «¬√ Á≈ ÍÂ≈
È‘∆∫ Ò◊Á≈Õ Ì≈¬∆ √≈«‘Ï ‚≈: Ú∆apple «√øÿ ‹∆ Á∂ ’ÊÈ ¡È∞√≈apple ¡’Ïapple Ï≈ÁÙ≈‘ Ú∆ «ÙÚapple≈Âapple∆ Á∂ Ó∂Ò∂ Â∂ ¡⁄ºÒ
«◊¡≈ ‹∆ «‹√ ÂØ∫ ÍÂ≈ Ò◊Á≈ ‘À «’ ¡’Ïapple Á∂ √Ó∂∫ Â’ «ÙÚapple≈Âapple∆ Ú≈Ò∂ «ÁÈ ‘∆ «¬‘ Ó∂Ò≈ Ò◊Á≈ «apple‘≈ ‘ÀÕ
C. Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ Á∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «¬È∑ª ˘ apple≈√Ë≈apple∆¬∂ «Ò«÷¡≈ ‘ÀÕ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ó‘appleÏ≈È «‘º√≈
Á»‹≈ È∂ ÍÁ∂ ◊≈¿∞‰ Ú≈Ò∂ ¡≥«’ ’∆Â≈ ‘À ‹Ø ·∆’ ‹≈ÍÁ≈ ‘ÀÕ Ì≈¬∆ ◊πappleÁ≈√ ‹∆ È∂ «¬È∑ª ˘ Ì◊Â∆¬∂ «Ò«÷¡≈
‘ÀÕ
D. Ì≈¬∆ ◊πappleÁ≈√ Ú≈apple Í«‘Ò∆, Í¿∞Û∆ CI
E. Religious Sects of the Hindus, H. H. Wilson, «appleÒ∆‹Ù √À’‡√ ¡≈¯ Á∆ «‘øÁ»˜, ¡À⁄. ¡À⁄.
«ÚÒ√È, ’Ò’Â≈ AIEH Í≥È≈ AAE ¡Â∂ AAI

iBw;kyh gozgok 149
’appleÈ≈ ¿∞È∑ª Á∂ Ó≥È∂ ÍappleÓ≥È∂ ¡√»Òª Á∂ ¿∞Ò‡ √∆Õ √Ø Í«‘Ò∆ ◊ºÒ ‹Ø ‹Ø◊∆¡ª È∂ ◊πapple» ‹∆ È≈Ò
’∆Â∆ ¿∞‘ ◊πapple» ‹∆ Á∂ ◊Ñ√Â∆ ‘؉ Á≈ ¿πÒ≈‘Ó≈ √∆Õ ‹Ø◊∆¡ª «Ú⁄Ø∫ Ìø◊apple È≈Ê È∂ «’‘≈ Â∞√∆∫
¿∞Á≈√∆ Á≈ Ì∂÷ ¿∞Â≈apple ’∂ √ø√≈apple∆ «’¿π∫ ω ◊¬∂ ‘ØÕ «¬‘ «¬Ú∂∫ ‘À «‹Ú∂∫ ’ج∆ Íπapple÷ ÁπºË «Ú⁄
÷«‡¡≈¬∆ Í≈ Á∂Ú∂ Â∂ ¿∞√ ˘ ÷apple≈Ï ’apple ÒÚ∂Õ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á≈ Ó √ø√≈apple∆¡ª Ú≈Ò≈ ÓÂ
√∆Õ ¡≈Í È∂ ¿∞µÂapple «Ú⁄ «’‘≈ «’ ‹∂’apple ÓÈ ÏπË∆Í √Úº¤ È≈ ‘ØÚ∂ ª È≈Ó apple»Í∆ ÁπË ¿∞√
«Ú⁄ «Î‡ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ «¬√ Ò¬∆ ◊Ñ√ «Ú⁄ apple«‘ ’∂ ÓÈ Á∆¡ª «ÏappleÂ∆¡ª ·∆’ apple÷‰∆¡ª
⁄≈‘∆Á∆¡ª ‘ÈÕ ‹Ø◊∆ √ø√≈apple∆¡ª Á∂ Á≈È Â∂ ‘∆ ÍÒÁ∂ ‘È A Õ
Î∂apple «√˪ È∂ ÍÃÙÈ ’∆Â≈ «’ «appleÛ’‰ Ú≈Ò∆ «ÿ˙ ’„‰≈ ⁄≈‘πøÁ∆ ‘À Íapple «appleÛ’‰
Ú≈Ò≈ Óº÷‰ È‘∆∫ «È’«Ò¡≈ «¬√ Ò¬∆ «ÿ˙ È‘∆∫ Ï«‰¡≈? Â∞√∆ Áº√Ø «ÿ˙ «Ú⁄ ÁØ÷ ‘À, ̪‚∂
«Ú⁄ ÁØ÷ ‘À ‹ª «appleÛ’‰ Ú≈Ò∆ «Ú⁄ ÁØ√ ‘À? «¬√ √≈apple∂ ¡’≈apple Á≈ Ì≈Ú «¬‘ √∆ «’ ◊πapple»
«appleÛ’‰ Ú≈Ò∆ ‘À, ̪‚≈ «ÙÙ ‘À, ÁπË «◊¡≈È ‘À Â∂ «ÿ˙ ÍÃÌ» È≈Ò «ÓÒ‰≈ ‘ÀÕ ‹ÁØ∫
’appleÓ’ª‚ ’appleÈ «Í¤Ø∫ Ú∆ ’∞fi ÍÃ≈ÍÂ∆ È‘∆∫ ‘πøÁ∆ ª «’√ «Ú⁄ ÁØ÷ ‘À, ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Â∂
Ì≈¬∆ Ò«‘‰≈ È∂ «Ë¡≈È È≈Ò √π«‰¡≈Õ Ì≈¬∆ Ò«‘‰≈ ‹∆ ‹Ø ◊πapple» √≈«‘Ï Á∂ ÙÏÁª ˘ Â∂ Ï≈‰∆
˘ Ï‘π «Ë¡≈È È≈Ò √π‰Á∂ √È ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á≈ ‘∂· «Ò«÷¡≈ ÙÏÁ √π‰≈«¬¡≈ B Õ
«‹√Á≈ √Óπº⁄≈ Ì≈Ú √∆ «’ ◊πapple» Áπ¡≈apple≈ ‘∆ √apple∆apple apple»Í∆ ̪‚≈ ·∆’ apple«‘ √’Á≈ ‘À Â∂ ·∆’ ÎÒ
Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ ‘Ø √’Á∆ ‘À :-
̪‚≈ ‘¤≈ √Ø«¬ ‹Ø «Â√π Ì≈Ú√∆
̪‚≈ ¡«Â ÓÒ∆‰∞ ËØÂ≈ ‘¤≈ È ‘Ø«¬ √∆Õ
◊πapple» Áπ¡≈apple∂ ‘Ø«¬ √Øfi∆ Í≈«¬√∆Õ
¬∂ Áπ¡≈apple∂ ËØ«¬ ‘¤≈ ‘Ø«¬√∆Õ
‹∂‘∂ ’appleÓ ’Ó≈«¬ Â∂‘≈ ‘Ø«¬√∆Õ
... ... .... ...
¡≥«Óà‘«apple ’≈ È≈¿∞ ¡≈«Í ÚappleÂ≈«¬√∆Õ
⁄«Ò¡≈ Í«Â «√¿∞ ‹ÈÓ √Ú≈«apple Ú≈‹≈ Ú≈«¬√∆Õ
Ó≈‰√ «’¡≈ Ú∂⁄≈apple≈ «Â‘π ÒØ’ √π‰≈«¬√∆Õ
È≈È’ ¡≈«Í «È‘≈´ √Ì ’∞Ò Â≈apple√∆
[√»‘∆ Ó‘Ò≈ 1Õ 6Õ (729)]
«¬‘ √π‰ ’∂ ‹Ø◊∆¡ª È∂ «appleË∆¡ª Â∂ «√Ë∆¡ª Â∂ ’apple≈Ó≈ª «Ú÷≈¿∞‰∆¡ª ¡appleøÌ ’apple
«ÁºÂ∆¡ª Â∂ ◊πapple» ‹∆ ˘ Ú∆ ’apple≈Ó≈ «Ú÷≈¿∞‰ Ò¬∆ «’‘≈Õ ◊πapple» ‹∆ È∂ ¿∞µÂapple «ÁºÂ≈ «’
ÍappleÓ≈ÂÓ≈ Á∂ È≈Ó ÂØ∫ «ÏÈ≈ √≈‚∂ ’ØÒ ‘Øapple ’ج∆ ’apple≈Ó≈ ȑ∆∫ ‘ÀÕ «√ºËª È∂ «¬√ ◊ºÒ Â∂ Ô’∆È
È≈ ¡≈«¬¡≈ Â∂ ¿∞È∑ª Î∂apple Ó≥◊ ’∆Â∆ Â∂ «’‘≈ Â∞√ª √ø√≈apple ˘ ’apple≈Ó≈ «Ú÷≈¬∆ ‘À Â∂ √≈apple∂
Â∞‘≈˘ Ó≥ÈÁ∂ ‘ÈÕ Â∞√∆ √≈˘ Ú∆ ¡≈͉∆ ¡˜Ó Á≈ Ì∂Á Áº√ØÕ ◊πapple» ‹∆ È∂ «ÈÓappleÂ≈ È≈Ò Î∂apple
A. Ú≈apple Í«‘Ò∆, Ì≈¬∆ ◊πappleÁ≈√ Í¿∞Û∆ D@Ú∆∫Õ
B. «Ó‘appleÏ≈È, Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «‘º√≈ Á»‹≈ Í≥È≈ G@-GA (¡≥Â’≈ AFF-G)

iBw;kyh gozgok 150
«’‘≈ ““Ï≈fi‘π √⁄∂ È≈Ó Á∂ ‘Øapple ’apple≈Ó≈ ¡√≈Ê∂ È‘∆ A Õ ¡≈͉∂ ¡≈ÁappleÙ ˘ ‘Øapple √ÍÙ‡ ’appleÈ
Ò¬∆ ◊πapple» ‹∆ È∂ Î∂apple «¬Ê∂ «√Ë ◊ØÙ‡ «Ú⁄ Áº√∂ ◊¬∂ «√˪ ¿∞È∑ª ˘ √π‰≈¬∂Õ «√Ë ◊ØÙ‡ Á≈
¡≥ÂÓ apple»Í ¿∞È∑ª È∂ ¡⁄Ò Ú‡≈Ò∂ ÂØ∫ ¡≈ ’∂ ’appleÂ≈appleÍπapple «ÁÂ≈ ‹≈ÍÁ≈ ‘ÀÕ «√Ë ◊ØÙ«‡ ¿∞‘
apple⁄È≈ ‘À «‹√ «Ú⁄ ’∆Â∂ ◊¬∂ «√ºËª Á∂ ÍÃÙȪ Á∂ ¿∞µÂapple ‘È B Õ
‹ÁØ∫ ¡⁄Ò Á∂ ‹Ø◊∆¡ª È∂ ◊πapple» ‹∆ Á∂ «√˪ √π‰∂ ª ¿∞È∑ª Á≈ ÓȪ «Ú⁄ ÙªÂ∆
¡≈¬∆ Â∂ ¿∞È∑ª ◊πapple» ‹∆ ˘ ÈÓÙ’≈apple ’∆Â≈ C Õ ◊πapple» √≈«‘Ï ’∞fi √Óª ¡⁄Ò Ú‡≈Ò∂ apple«‘ ’∂ Î∂apple
¡◊∂ ˘ ‡πapple∂Õ
«’Û∆ ¡¯ˆ≈Ȫ (Í·≈‰ª) ‹≈‰≈
¡⁄Ò Ú‡≈Ò∂ Á∂ Ó∂Ò∂ ÂØ∫ ¿∞· ’∂ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ¡Â∂ Ì≈¬∆ Ò«‘‰≈ χ≈Ò∂ ÂØ∫
«Ï¡≈√ Á«apple¡≈ Ú≈Ò∂ Í≈√∂ ‡πapple ͬ∂ Â∂ ÓΩ‹»Á≈ √Ã∆ ‘«apple ◊Ø«ÏøÁÍπapple ’ØÒ «Í≥‚ «’Û∆ ¡¯ˆ≈Ȫ
Í‘πø⁄ ◊¬∂ «‹√ ˘ «’Û∆ Í·≈‰ Ú∆ ’«‘øÁ∂ √ÈÕ √Ã∆ ‘«apple ◊Ø«ÏøÁÍπapple √Ã∆ ◊πapple» ¡apple‹È Á∂Ú
√≈«‘Ï È∂ ¡≈Ï≈Á ’∆Â≈ √∆Õ «’Û∆ ¡¯ˆ≈Ȫ Á∆ ÚÒØ∫ ¡º‹ ’ºÒ «¬’ ‘˜≈apple ÂØ∫ ¿∞µÂ∂ ‘ÀÕ
Ê≈‰≈ √Ã∆ ‘«apple◊Ø«ÏøÁÍπapple ‘∆ ‘À D Õ «¬Ê∂ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ √Ó∂∫ ’∞fi Í·≈‰ª ◊πapple» ‹∆ Á∂ «√÷
ω∂ Â∂ ◊πapple» ‹∆ Á∆ Ï≈‰∆ ˘» apple≈◊ È≈Ò ◊≈¿∞∫Á∂ √È E Õ «¬Ê∂ ◊πapple» √≈«‘Ï È∂ «¬‘ ÙπÁ ¿∞⁄≈appleÈ
’∆Â≈ F :-
«‹«È ’∆¡≈ «Â«È Á∂«÷¡≈ «’¡≈ ’‘∆¡À apple∂ Ì≈¬∆Õ
A. Ì≈¬∆ ◊πappleÁ≈√ Á∆ Í«‘Ò∆ Ú≈apple Í¿∞Û∆ DB
B. Ì≈Ú∂∫ Ì≈¬∆ ◊πappleÁ≈√ ‹∆ È∂ ¡⁄Ò Ú‡≈Ò∂ Á∂ «Úê «Ú⁄ «Ò«÷¡≈ ‘À, «’ ““Ï≈Ï∂ ’∆Â∆ «√Ë ◊ØÙ‡
ÙÏÁ √ªÂ «√Ë≈ «Ú⁄ ¡≈¬∆”” Íapple ‹Ø È≈ ¡⁄Ò Ú‡≈Ò∂ Á∂ ‹Ø◊∆¡ª Á∂ Ì≈¬∆ ◊πappleÁ≈√ È∂ Áº√∂ ‘È, «‹Ú∂∫ «’ Ìø◊apple
È≈Ê ¡≈«Á, ¿∞‘ «√Ë ◊ØÙ‡ «Ú⁄ È‘∆∫ ¡≈Á∂Õ ¿∞√ «Ú⁄ ‘Øapple Ȫ ¡≈Á∂ ‘È, «‹Ú∂∫ «’ ◊ØÍ∆ ⁄øÁ, ÚÒ≈«¬Â
Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ ‘À «’ «√ºË ◊ØÙ‡ √πÓ∂apple ÍappleÏ Â∂ ‘ج∆ ‘ÀÕ Ì≈¬∆ ◊πappleÁ≈√ Á∂ «√Ë ◊ØÙ‡ Á∂ «ÚÙ∂Ù Úappleȉ ÂØ∫
ÍÂ≈ Ò◊Á≈ ‘À «’ «√Ë ◊ØÙ‡ «Ú⁄ «ÁÂ∂ «√˪ ˜apple»apple ¡⁄Ò Ú‡≈Ò∂ Ú∆ «ÁÂ∂ ◊¬∂ ‘؉◊∂ Íapple «√Ë ◊ØÙ‡ Á∆ ¡≥ÁappleÒ∆
◊Ú≈‘∆ Á√Á∆ ‘À «’ «√Ë ◊ØÙ‡ «’√∂ «ÚÙ∂٠ʪ È≈Ò √ÏøË ȑ∆∫Õ √Ì Ê≈Úª Á∂ «√˪ Á∂ ÍÃ√Ȫ Á≈ ¿∞µÂapple ‘ÀÕ
C. Ì≈¬∆ ◊πappleÁ≈√ Á∆ Í«‘Ò∆ Ú≈apple Á∆ DDÚ∆∫ Í¿∞Û∆ ““«√Ë ÏØÒ‰ √πÌ Ï⁄È ËøÈ È≈È’ Â∂apple∆ Ú‚∆
’Ó≈¬∆Õ””
D. ‚≈«¬appleÀ’‡apple∆ ¡≈¯ «ÚÒ∂«‹˜, ◊πappleÁ≈√Íπapple «‚√«‡z’‡, ‚≈«¬appleÀ’‡apple ÒÀ∫‚ apple∆’≈apple‚ Í≥‹≈Ï √apple’≈apple,
⁄ø‚∆◊Û∑ AIEH, Í≥È≈ BF, «¬√ È◊apple Á∆ ¡≈Ï≈Á∆ AACE Áº√∆ ‘ÀÕ
E. ◊πapple» √≈«‘Ï Á∂ «’Û∆ Í·≈‰ª ‹≈‰ Á≈ Úapple‰È ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ ‘À Ú∂÷Ø √≈÷∆ ÈßÏapple
CD (¡≥Â’≈ CB) Ì≈Ú∂∫ ◊πapple» √≈«‘Ï Á∂ «’Û∆ Í·≈‰ª≈ ‹ª ¡¯ˆ≈Ȫ ‹≈‰ Á≈ ’ÊÈ «’√∂ ‘Øapple ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄
È‘∆∫, «¬‘ √≈÷∆ ·∆’ ‹≈ÍÁ∆ ‘À «’«’ «¬‘ «Í≥‚ ¡⁄Ò Ú‡≈Ò∂ ÂØ∫ «˜¡≈Á≈ Á»apple È‘∆∫, ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ
√≈÷∆ «Ú⁄ «¬√ «Í≥‚ «Ú⁄ Í·≈‰ª Á≈ Óπapple∆Á ωÈ≈ Ú∆ «Ò«÷¡≈ ‘ÀÕ
F. ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ ◊πapple» √≈«‘Ï Á≈ «’Û∆ Í·≈‰ª «Ú⁄ «¬‘ √Ï≤Á ¿∞⁄≈appleÈ≈ Á«√¡≈
‘ÀÕ

iBw;kyh gozgok 151
¡≈ÍÀ ‹≈‰À ’apple∂ ¡≈«Í «‹«È Ú≈Û∆ ‘À Ò≈¬∆Õ
apple≈«¬√≈ «Í¡≈apple∂ ’≈ apple≈«¬√≈ «‹Â∞ √Á≈ √π÷ ‘ج∆Õ
«‹«È appleø«◊ ’øÂ∞ È apple≈«Ú¡≈ √≈ ͤØapple∂ Â≈‰∆Õ
‘≈Ê Í¤Øapple∂ «√appleπ Ëπ‰À ‹Ï appleÀ«‰ «Ú‘≈‰∆Õ
ͤØÂ≈Ú≈ È≈ «ÓÒÀ ‹Ï ⁄π’À◊∆ √≈apple∆Õ
ª «Î«apple «Í¡≈apple≈ apple≈Ú∆¡À ‹Ï ¡≈Ú∂◊∆ Ú≈apple∆Õ
’øÂ∞ Ò∆¡≈ √Ø‘≈◊‰∆ ÓÀ Â∂ ÚËÚ∆ ¬∂‘Õ
√∂ ◊π‰ ÓπfiÀ È ¡≈ÚÈ∆ ’À‹∆ ÁØ√π Ëapple∂‘Õ
«‹È∆ √÷∆ √‘π apple≈«Ú¡≈ «ÂÈ Í»¤¿∞◊∆ ‹≈¬∂Õ
Í≈«¬ Ò◊¿∞ Ï∂ÈÂ∆ ’apple¿∞ Ò∂¿∞◊∆ Í≥Êπ ÏÂ≈¬∂Õ
‘π’Ó Í¤≈‰À È≈È’≈ Ì¿∞ ⁄øÁÈ∞ Ò≈ÚÀÕ
◊π‰ ’≈Ó‰ ’≈Ó«‰ ’appleÀ ¿π «Í¡≈apple∂ ’¿∞ Í≈ÚÀÕ
‹Ø «Á«Ò «Ó«Ò¡≈ √Ø «Ó«Ò apple«‘¡≈ «Ó«Ò¡≈ ’‘∆¡À apple∂√ج∆Õ
‹∂ Ï‘πÂ∂apple≈ ÒØ⁄∆¡À Ï≈Â∆ Ó∂Ò È ‘ج∆Õ
Ë≈ «ÓÒ∂ Îπ«È Ë≈Â∞ ’¿∞ «ÒÚ «ÒÚÀ ’¿∞ Ë≈ÚÀÕ
◊πappleÍapple√≈Á∆ ‹≈‰∆¡À ¿∞ ¡È Ì¿∞ Í≈ÚÀÕ
Í≈È≈Ú≈Û∆ ‘Ø«¬ ÿ«apple ÷appleπ √≈apple È ‹≈‰ÀÕ
apple√∆¡≈ ‘ØÚÀ Óπ√’ ’≈ ÂÏ Î»Ò Í¤≈‰ÀÕ
¡«Í˙ Í∆ÚÀ ‹Ø È≈È’≈ ÌzÓ ÌzÓ √Ó≈ÚÀÕ
√‘‹∂ √‘‹∂ «Ó«Ò apple‘∂ ¡Óapple≈ ÍÁπ Í≈ÚÀÕ
[(«Â◊ Ó‘Ò≈ 1 ÿapple 2Õ 1 (724)]
’∞fi √Óª ◊πapple» √≈«‘Ï «’Û∆ ¡¯ˆ≈Ȫ apple‘∂ Â∂ Î∂apple ¿∞ÊØ∫ ¡◊∂ ˘ ⁄Ò Í¬∂Õ
Ï∆’≈È∂apple ‹≈‰≈
«’Û∆ Í·≈‰ª ÂØ∫ ‘Øapple Áº÷‰ ÚÒ ‹ª«Á¡ª ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Â∂ Ì≈¬∆ Ò«‘‰≈ ÷‚±apple
√≈«‘Ï ÂØ∫ ‘Ø ’∂ «‹Ê∂ ◊πapple» ¡Óapple Á≈√ ‹∆ Á∂ √Ó∂∫ ◊Ø«¬øÁÚ≈Ò Á≈ È◊apple ¡≈Ï≈Á ‘Ø«¬¡≈, ÂØ∫
«Ï¡≈√ Á«apple¡≈ ÿ’∂ √πÒÂ≈ÈÍπapple ⁄Ò∂ ◊¬∂ √πÒÂ≈ÈÍπapple A È≈È’∆ ‹∆ ˘ «ÓÒ ’∂ ÓºÂ∂ Á∆ √appleª
Íπ‹ ◊¬∂Õ «‹√˘ ¡º‹ ’Ò Èª◊∂ Á∆ √appleª ’«‘øÁ∂ ‘ÈÕ «¬‘ Ì≈¬∆ Ò«‘‰≈ ‹∆ Á≈ Íπapple≈‰≈ «Í≥‚
√∆ Â∂ «¬Ê∂ ¿∞È∑ª Á≈ ‹ÈÓ ‘Ø«¬¡≈ √∆Õ «¬√ «Í≥‚ «Ú⁄ ◊πapple» È≈È’ ‹∆ Á∆ Ô≈Á «Ú⁄ «¬’
«¬«Â‘≈√’ ◊πappleÁÚ≈apple≈ Ï«‰¡≈ B ‘À Â∂ √Ê≈È’ appleÚ≈«¬Â ¡È∞√≈apple ◊πapple ‹∆ È∂ «¬Ê∂ ⁄appleÈ Í≈¬∂
A. ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ √πÒÂ≈ÈÍπappleØ∫ Â∂ ÚÀappleØÚ≈Ò ÂØ∫ «’Û∆ Í·≈‰ª ‘∆ ‹≈‰≈ «Ò«÷¡≈ ‘À,
Ì≈Ú∂∫ «¬√ apple√Â∂ Á≈ Úapple‰È «’√∂ ‘Øapple ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ È‘∆∫ «ÓÒÁ≈ Íapple «¬‘ ·∆’ ‹≈ÍÁ≈ ‘ÀÕ ¡√ª «’Û∆ Í·≈‰ª
Á∆ ÂØ∫ ¡≈¿∞‰ Á≈ «¬‘ apple≈‘ Ó≥«È¡≈ ‘À «’«’ ¡⁄Ò Ú‡≈Ò∂ ÂØ∫ «’Û∆ Ï‘π È∂Û∂ ‘À Â∂ ◊πapple» √≈«‘Ï ¡⁄Ò Ú‡≈Ò∂
ÂØ∫ ‘∆ «’Û∆ ◊¬∂ ‹≈ÍÁ∂ ‘ÈÕ
B. Ó‘≈È ’ØÙ Ì≈¬∆ ’≈‘È «√øÿÕ

iBw;kyh gozgok 152
‘ÈÕ ÓºÂ∂ Á∆ √appleª ÂØ∫ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï √apple√∂ È◊apple ¡≈¬∂Õ √apple√≈ «¬’ Íπapple≈‰≈ È◊apple ‘ÀÕ
«¬√Á≈ Íπapple≈‰≈ Ȫ √apple√ΩÂ∆ ‘ÀÕ ’«‘øÁ∂ ‘È apple≈‹≈ √≈apple√ È∂ «¬Ê∂ «’Ò∑≈ ωÚ≈ ’∂ È◊apple
Ú√≈«¬¡≈ √∆Õ Ú≈√Î Á∂ ’ÊÈ ¡È∞√≈apple ⁄ΩËÚ∆∫ √Á∆ ¬∆√Ú∆ «Ú⁄ «¬¬ ¿∞ºÂapple∆ Ì≈apple Á≈
Íë√ºÁ È◊apple √∆Õ ÂÀÓ»apple È∂ «¬√ ˘ «‹º«Â¡≈ √∆ Â∂ Î∂apple ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ √Ó∂∫ ÂØ∫ «Í¤Ø∫ «¬‘
apple≈¿∞ ’«Ò¡≈‰ «√øÿ ‹∆ apple≈‹Ë≈È∆ «apple‘≈ ‘À A Õ √apple√∂ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∆ Ô≈Á «Ú⁄ «¬’
Ï‘π Íπapple≈‰≈ «¬«Â‘≈√’ ◊πappleÁÚ≈apple≈ ‘ÀÕ √apple√∂ ÂØ∫ ‘πøÁ∂ ‘ج∂ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï apple≈‹Í»Â≈È∂ Á∆
ËappleÂ∆ «Ú⁄ ¡≈ ◊¬∂Õ
√Ã∆ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ √Ó∂∫ Â∂ ¿π√ ÂØ∫ Í«‘Òª apple≈‹Í»Â «apple¡≈√ª «Ú⁄Ø∫ ¡‹Ó∂apple
√Ì ÂØ∫ Íë√ºË √∆Õ apple≈‹Í»Â≈È∂ «Ú⁄ ¡≈«¬È-«¬-¡’Ïapple∆ ¡È∞√≈apple ¡‹Ó∂apple, ‹ØËÍπapple, √appleØ‘∆,
‘≈ÁØÂ∆ ‹ª È≈◊Øapple Ï∆’≈È∂apple ¡Â∂ Ó≈appleÚ≈Û Á∆¡ª «apple¡≈√ª √È B Õ Ó≈appleÚ≈Û apple≈·Ωapple apple≈‹Í»Âª
Á≈ Óπº÷ ¡√Ê≈È √∆Õ Í≥ÁappleÚ∆∫ √Á∆ ¬∆√Ú∆ «Ú⁄ Ó≈appleÚ≈Û Á∂ apple≈‹∂ apple≈¬∂ ‹ØË≈ Á∂ ¤∂Ú∂∫ ÍπºÂapple
Ï∆’≈ (ADCI-AE@D) È∂ ¡≈͉∂ ⁄≈⁄∂ Á∆ √‘≈«¬Â≈ È≈Ò ¿π‘ «¬Ò≈’≈, «‹√ ˘ ¡‹’Ò
Ï∆’≈È∂apple ’«‘øÁ∂ ‘È, «‹ºÂ ’∂ ADHE ¬∆√Ú∆ «Ú⁄ ÓΩ‹»Á≈ Ï∆’≈È∂apple Ú≈Ò∆ ʪ Â∂ «¬’ «’Ò∑≈
ω≈«¬¡≈ Â∂ È◊apple Ú√≈«¬¡≈ C Õ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ √Ó∂∫ Ï∆’≈È∂apple Ï‘π ں‚≈ È◊apple È‘∆∫
√∆Õ √apple√∂ ÂØ∫ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Ï∆’≈È∂apple Ú≈Ò∂ Í≈√∂ ‡πapple ͬ∂Õ Ï∆’≈È∂apple Í‘øπ⁄‰ ÂØ∫ Í«‘Òª
◊πapple» √≈«‘Ï apple≈‹ÍπÂ≈È∂ Á∂ «¬’ È◊apple «Ú⁄ ·«‘apple∂Õ «¬√ È◊apple «Ú⁄ ÚÀÙ˘ Ó Á∂ Ë≈appleÈ∆ ÒØ’ª
È∂ ◊πapple» ‹∆ ¡◊∂ ÍÃÙÈ ’∆Â≈ «’ √∂Ú≈Úª ’¬∆ ÍÃ’≈apple Á∆¡ª ‘ÈÕ «’√ √∂Ú≈ ‹ª ÍÃÔÂÈ È≈Ò
¿∞√ ÍappleÓ∂√apple Á≈ «ÓÒ≈Í ‘πøÁ≈ ‘À? «¬√ Á∂ ¿∞µÂapple «Ú⁄ ◊πapple» √≈«‘Ï È∂ ÎπappleÓ≈«¬¡≈ «’ ¿∞√
ÍappleÓ≈ÂÓ≈ ˘ «ÓÒ‰ Ò¬∆ ¡≈͉∂ ¡≈Í ˘ ¿∞√Á≈ ⁄≈’apple √Ófi‰≈ ⁄≈‘∆Á≈ ‘À Â∂ ¿∞√Á∂ Ì≈‰∂
Á∂ ‘π’Ó «Ú⁄ ⁄ÒÁ∂ ‘ج∂ ‘∆ ¡√∆∫ ¿∞√ Â’ Íπ‹ √’Á∂ ‘ªÕ ¡≈Í È∂ ¿∞È∑ª ÒØ’ª ˘ «¬‘ ÙÏÁ
√π‰≈«¬¡≈ D :-
apple»ÛØ ·≈’∞apple Ó≈‘appleØ apple»Û∆ ◊πappleÏ≈‰∆Õ
Ú‚À Ì≈«◊ √«Â◊πapple «ÓÒÀ Í≈¬∆¡À ÍÁπ «ÈappleÏ≈‰∆Õ
ÓÀ ˙Ò◊∆¡≈ ˙Ò◊∆¡≈ ‘«Ó ¤Øapple» Ê≈apple∂Õ
«‹¿∞± apple≈÷«Â «Â¿∞ apple‘≈ Óπ«÷ È≈Ó ‘Ó≈apple∂Õ
Áapple√È Á∆ «Í¡≈√≈ ÿ‰∆ Ì≈‰À Ó«È Ì≈¬∆¡ÀÕ
Ó∂apple∂ ·≈’∞apple ‘«Ê Ú«‚¡≈¬∆¡≈ Ì≈‰À Í«Â Í≈¬∆¡ÀÕ
√≈⁄¿∞ Á»«apple È ‹≈‰∆¡À ¡≥«apple ‘À √ج∆Õ
‹‘ Á∂÷≈ ‘ apple«Ú apple‘∂ «’«È ’∆Ó«Â ‘ج∆Õ
¡≈«Í ’apple∂ ¡≈Í∂ ‘apple∂ Ú∂÷À Ú«‚¡≈¬∆Õ
◊πappleÓπ«÷ ‘Ø«¬ «È‘≈Ò∆¡À «¬¿∞ ’∆Ó«Â Í≈¬∆Õ
A. Imperial Gazetteer «¬øÍ∆apple∆¡Ò ◊˜∂‡∆¡apple «‹ÒÁ BC, Í≥È≈ DE-DF
B. ¡≈¬∆È-«¬-¡’Ïapple∆-‹∂apple‡ Â∂ ‹∂: ¡ÀÈ: √apple’≈apple Í≥È≈ BGC-GG
C. Imperial Gazetteer «¬øÍ∆apple∆¡Ò ◊˜∂‡∆¡apple, «‹ÒÁ Í≥È≈ D, Í≥È≈ B@B
D. ‹ÈÓ √≈÷∆ ◊πapple» È≈È’, «Ó‘appleÏ≈È Í≥È≈ CDE-CDI (¡≥Â’≈ ACD-E)

iBw;kyh gozgok 153
‹∆Ú«Á¡≈ Ò≈‘≈ «ÓÒÀ ◊πapple ’≈apple ’Ó≈ÚÀÕ
Í»apple«Ï ‘ØÚÀ «Ò«÷¡≈ ª √«Â◊πapple Í≈ÚÀÕ
ÓÈÓπ«÷ Â؇≈ «È ‘À ÌappleÓ«‘ ÌappleÓ≈¬∂Õ
ÓÈÓπ÷π ¡≥Ëπ È ⁄∂¬∆ «’„ ÁappleÙÈ∞ Í≈¬∂Õ
ª ‹«◊ ¡≈«¬¡≈ ‹≈‰∆¡À ⁄ÒÀ «ÒÚ Ò≈¬∂Õ
◊πapple Ì∂‡∂ Í≈apple√ ̬∂ ‹ØÂ∆ ‹Ø«Â √Ó≈¬∂Õ
¡«‘«È«√ apple‘À «Èapple≈ÒÓØ ’≈apple Ëπ«apple ’∆ ’apple‰∆Õ
È≈È’ È≈«Ó √øÂØ÷∆¡≈ apple≈Â∂ ‘«apple ⁄apple‰∆Õ
[¡≈√≈ Ó‘Ò≈ 1Õ 19Õ (421)]
ª ¿∞È∑ª ÒØ’ª È∂ ◊πapple» Ï≈Ï∂ Á∂ ⁄appleÈ Í’Û∂ Â∂ ÈÓ√’≈apple ’∆Â≈Õ ◊πapple» ‹∆ ’∞fi √Óª
¿∞Ê∂ apple«‘ ’∂ ¡º◊∂ ‡πapple ͬ∂Õ
apple≈‹Í»Â≈È∂ Á∂ «¬’ È◊apple «Ú⁄Ø∫ ¿∞· ’∂ ◊πapple» ‹∆ ⁄ÒÁ∂ ⁄ÒÁ∂ Ï∆’≈È∂apple Á∂ È∂Û∂ Á∂
«¬’ ‘Øapple È◊apple «Ú⁄ ¡≈ ◊¬∂Õ ¿∞√ È◊apple «Ú⁄ ÚÀÙÈØ Ó Á∂ ÒØ’ apple«‘øÁ∂ √ÈÕ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ˘
Ú∂÷ ’∂ Ï‘π ÒØ’ «¬’º·∂ ‘Ø ’∂ ¡≈ ◊¬∂Õ ◊πapple» ‹∆ Á∆ ¡≈«◊¡≈ ÒÀ ’∂ ÍÃÙÈ ’∆Â≈ «’ ÍappleÓ∂Ùapple
«’Ê∂ Ú√Á≈ ‘À Â∂ «’Ú∂∫ Í≈¬∆Á≈ ‘ÀÕ Âª ◊πapple» ‹∆ È∂ ¿∞µÂapple «Ú⁄ ÙÏÁ ◊≈«Ú¡≈ A :-
¡Ò◊¿∞ ‹Ø«¬ ÓË»’Û¿∞ √≈appleø◊ Í≈«¬ √Ï≈«¬Õ
‘∆appleÀ ‘∆apple≈ Ï∂«Ë¡≈ È≈È’ ’ø«· √Ó≈«¬...
Í»apple«Ï ÍÃ∆«Â «Íapple≈«‰ ÒÀ, Ó∂‡Ø¿∞ ·≈’apple Ó≈«‰Õ
Ó≈ÊÀ ¿±ÌÀ‹Ó Ó≈apple√∆, «‹ È≈È’ Ó∂Ò‰ È≈«Ó...
√appleÏ∂ ‹Ø«¬ ¡◊¤Ó∆, Áπ÷ ÿÈ∂appleØ ¡≈«ÊÕ
’≈Òappleπ Ò≈Á«√ √appleπ Ò≈ÿ‰¿∞, Ò≈Ìπ È Í»ø‹∆ √≈«ÊÕ
Í»ø‹∆ √≈⁄¿∞ È≈Ó ‘À? ¡÷π‡¿∞ ÁappleÏπ ¡Í≈appleπÕ
È≈È’ Ú÷appleπ «ÈappleÓÒ˙ ËøÈ∞ √≈‘π Ú≈Í≈appleπÕ
[√ÒØ’ Ó‘Ò≈Õ 1Õ Ú≈appleÓ≈apple»Õ 5Õ (1090)]
«¬‘ ÙÏÁ √π‰ ’∂ ¿∞È∑ª ÚÀÙÈÚª È∂ Ï≈Ï≈ ‹∆ ˘ ÈÓ√’≈apple ’∆Â≈Õ ’∞fi √Óª ◊πapple» ‹∆
¿∞√ È◊apple «Ú⁄ ·«‘apple ’∂ Î∂apple ¡º◊∂ ˘ ‡πapple ͬ∂Õ
√apple√∂ ÂØ∫ Áº÷‰ ͺ¤Ó ⁄ÒÁ∂ apple≈‹Í»Â≈È∂ Á∂ È◊appleª «Ú⁄Ø∫ ÿÁ∂ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Â∂
Ì≈¬∆ Ò«‘‰≈ Ï∆’≈È∂apple Í‘πø⁄ ◊¬∂ B Õ ’∞fi √≈Ë» ‹Ø ÚÀÙÈØ Ó Á∂ Ë≈appleÈ∆ √È ¡≈Í ˘ «ÓÒ∂ Â∂
A. ‹ÈÓ √≈÷∆ ◊πapple» È≈È’ «Ó‘appleÏ≈È, Í≥È≈ CE@-EB (¡≥Â’≈ ACE-CF)
B. ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á≈ Ï∆’≈È∂apple ‹≈‰≈ «Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ Â∂ Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ
√≈÷∆ È∂ Ó≥«È¡≈ ‘ÀÕ Ì≈Ú∂∫ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á≈ Ï∆’≈È∂apple ‹≈‰ Á≈ ’ÊÈ ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ Â∂ Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆
‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ È‘∆∫ ¡≈Á≈, ◊πapple» ‹∆ Á≈ Ï∆’≈È∂apple ‹≈‰≈ ·∆’ ‹≈ÍÁ≈ ‘ÀÕ
«¬ ‹≈ÍÁ≈ ‘À «’ Ì≈¬∆ Ò«‘‰≈ ‹∆ ¡⁄Ò Ú‡≈Ò∂ ÂØ∫ ◊πapple» ‹∆ Á∂ È≈Ò ‘∆ √Îapple ’apple apple‘∂ √ÈÕ Ì≈¬∆
Ò«‘‰∂ Á≈ ¡⁄Ò Ú‡≈Ò∂ ÂØ∫ È≈Ò ‘؉≈ «Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «‘√≈ Á»‹≈ «Ú⁄ «Ò«÷¡≈ ‘ÀÕ

iBw;kyh gozgok 154
«ÓÒ ’∂ Íπº«¤¡≈ «’ ÓÈ∞÷ «¬√ √ø√≈apple Â∂ ¡≈¿∞∫Á≈ ‘À Â∂ Î∂apple ’»fi √Ó∂∫ «Í¤Ø∫ ¡≈͉∆ ¿∞Óapple ÌØ◊
’∂ Óapple ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
ÍappleÓ∂√apple ˘ «ÓÒ‰ Ú≈√Â∂ ¿∞√ ˘ ’∆ ÔÂÈ ’appleÈ∂ ⁄≈‘∆Á∂ ‘È Âª ‹Ø ¿∞√ Á∆ ‹∆ÚÈ
Ô≈Âapple≈ √ÎÒ ‘ØÚ∂Õ «¬√ ÍÃÙÈ Á∂ ¿∞µÂapple «Ú⁄ ◊πapple» √≈«‘Ï È∂ «’‘≈ ’∂ÚÒ ÍappleÓ≈ÂÓ≈ Á≈ È≈Ó
‹Í‰ È≈Ò ¡√∆ ÍappleÓ≈ÂÓ≈ ˘ «ÓÒ √’Á∂ ‘ªÕ «¬√ È≈Ó Á∆ √Øfi∆ «’√∂ «ÚappleÒ∂ ˘ ¡≈¿π∫Á∆ ‘À
Â∂ «‹√ ˘ ¡≈ ‹≈¬∂ ¿∞√ Á∂ √Ì Áπ÷ ’Ò∂Ù «Ó‡ ‹ªÁ∂ ‘È Â∂ ¿∞‘ ÍappleÓ≈ÂÓ≈ ˘ «ÓÒ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
◊πapple» ‹∆ È∂ ¡≈͉∂ Ì≈Úª ˘ √ÍÙ‡ ’appleÈ Ò¬∆ «¬‘ ÙÏÁ √π‰≈«¬¡≈ A :-
Ì»ø‚∆ ⁄≈Ò ⁄apple‰ ’apple «÷√apple∂ Â∞⁄≈ Á∂‘ ’∞ÓÒ≈È∆Õ
È∂Âz∆ Ëπø«Ë ’appleÈ Ì¬∂ Ï‘apple∂ ÓÈÓπ«÷ È≈Óπ È ‹≈È∆Õ
¡≥ËÒ∂ «’¡≈ Í≈«¬¡≈ ‹«◊ ¡≈«¬Õ
apple≈Ó «appleÁÀ È‘∆∫ ◊πapple ’∆ √∂Ú≈ ⁄≈ÒÀ Ó»´ ◊Ú≈«¬Õ
«‹‘Ú≈ appleø«◊ È‘∆∫ ‘«apple apple≈Â∆ ‹Ï ÏØÒ∂ ÂÏ Î∆’∂Õ
√ø ‹È ’∆ «ÈßÁ≈ «Ú¡≈Í«√ Í√» ̬∂ ’Á∂ ‘Ø«‘ È∆’∂Õ
¡ø«Óà’≈ apple√ «ÚappleÒ∆ Í≈«¬¡≈ √«Â◊πapple» Ó∂«Ò «ÓÒ≈¬∂Õ
‹Ï Ò◊ √ÏÁ Ì∂Áπ È‘∆∫ ¡≈«¬¡≈ ÂÏ Ò◊π ’≈´ √øÂ≈¬∂
¡È ’Ø Áappleπ ÿappleπ ’Ï‘» È ‹≈È«√ ¬∂’Ø Áappleπ √«⁄¡≈apple≈Õ
◊πapple Íapple√≈«Á ÍappleÓ ÍÁ Í≈«¬¡≈ È≈È’ ’‘À «Ï⁄≈apple≈Õ
[(ÌÀapple¿∞ Ó‘Ò≈ 1Õ 4Õ (1126)]
«¬‘ ÙÏÁ √π‰ ’∂ ¿∞È∑ª √≈˪ È∂ ◊πapple» ‹∆ ˘ ÈÓ√’≈apple ’∆Â≈Õ
ÓπÒÂ≈È ‹≈‰≈
Ï∆’≈È∂apple ÂØ∫ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ¿∞µ⁄ (ÈÚ∆È «apple¡≈√ ϑ≈ÚÒÍπapple-Í≈«’√Â≈È)
¡≈ ◊¬∂Õ «¬ºÊØ∫ Á≈ Ù∂ı ‘≈‹∆ ¡ÏÁπÒ≈ ◊πapple» √≈«‘Ï ˘ Óº’∂ «Ó«Ò¡≈ √∆Õ B Â∂ «¬√ Á≈ «Á‘ªÂ
AEBE-BF ¬∆√Ú∆ «Ú⁄ ‘Ø «◊¡≈ √∆Õ C ◊πapple» √≈«‘Ï ¿∞⁄ ÂØ∫ ‘Ø ’∂ ÓπÒÂ≈È Íπ‹ ◊¬∂Õ
‹ÁØ∫ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ÓπÒÂ≈È ◊¬∂ ª ÓπÒÂ≈È Á∂ ¯’∆appleª È∂ «¬’ ÁπºË Á≈ ’‡Øapple≈
Ìapple ’∂ ◊πapple» ‹∆ ÚÒ Ì∂‹ «ÁºÂ≈Õ D «¬√ Á≈ Ì≈Ú √∆ «’ ÓπÒÂ≈È «Ú⁄ Í«‘Òª ‘∆ ¯’∆apple ’≈¯∆
A. «¬‘ ÙÏÁ «Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ Í≥È≈ BEC-EE (¡≥Â’≈ ACF) «Ú⁄ Ï∆’≈È∂apple ¿∞⁄≈appleÈ≈
Á«√¡≈ ‘À ‹Ø ·∆’ ‹≈ÍÁ≈ ‘ÀÕ
B. Ú∂÷Ø √≈÷∆ ““Óº’∂ ‹≈‰≈””
C. ¡≈¬∆È-«¬-¡’Ïapple∆, ¿∞ÒÊ’≈apple ‹Àapple‡ ¡À∫‚ √apple’≈apple DAG,
D. Ì≈¬∆ ◊πappleÁ≈√ ‹∆ È∂ «¬√ Ú≈Âapple≈ ˘ «¬√ Âapple∑ª «Ò«÷¡≈ ‘À :-
Ó∂«Ò˙ Ï≈Ï≈ ¿∞«·¡≈ ÓπÒÂ≈È∂ Á∆ ‹≈◊«Â ‹≈¬∆Õ
¡◊Ø∫ Í∆apple ÓπÒÂ≈È Á∂ Áπ«Ë ’‡Øapple≈ Ì«apple ÒÀ ¡≈¬∆Õ
Ï≈Ï∂ ’«„ Ï◊Ò Â∂ ⁄ø∂Ï∂Ò∆ ÁπË «Ú⁄ «ÓÒ≈¬∆Õ
«‹ √≈◊apple «Ú⁄ ◊ø◊ √Ó≈¬∆Õ

iBw;kyh gozgok 155
‘È Â∂ «¬Ê∂ ‘Øapple ¯’∆appleª Á∆ ʪ È‘∆∫Õ ◊πapple» √≈«‘Ï È∂ «¬’ ⁄øÏ∂Ò∆ Á≈ ÎπÒ ¿π√ ÁπºË Á∂ ’‡Øapple∂ Â∂
apple÷ «ÁºÂ≈ «‹√ Á≈ Ì≈Ú √∆ «’ Ì≈Ú∂∫ «’øÈ∂ ¯’∆apple ¿∞Ê∂ ‘؉ Íapple ¿∞È∑ª «Ú⁄ ◊πapple» √≈«‘Ï «¬¿∞∫
appleÒ «ÓÒ ‹≈‰◊∂ «‹Ú∂∫ Á«apple¡≈ √ÓπøÁapple «Ú⁄ «ÓÒ ‹ªÁ≈ ‘À A Õ ÓπÒÂ≈È ‹≈ ’∂ ¡≈Í Ï‘≈¿∞Á∆È
˜’apple∆¡≈ Á∂ Ó˜≈apple Â∂ ⁄Ò∂ ◊¬∂Õ Ï‘≈¿∞Á-Á∆È ˜’apple∆¡≈ Á∂ Ó˜≈apple Â∂ Ï‘≈¿∞-Á∆È Á∆
¡ΩÒ≈Á «Ú⁄Ø∫ Ï‘≈¿∞Á-Á∆È Ó÷Á»Ó √∆ B Õ ¿∞√ È∂ ◊πapple» ‹∆ Á≈ √π¡≈◊ ’∆Â≈ ¡Â∂ ’πfi √Ó∂∫
«Í¤Ø∫ ◊πapple» ‹∆ ÂØ∫ Íπ«¤¡≈ «’ Â∞√∆∫ ‘≈Ò∆ appleºÏ Á∆ ÏøÁ◊∆ ’appleÈ Ò¬∆ ◊ØÙ≈-È√∆È∆ Ë≈appleÈ È‘∆∫
’∆Â∆ ‹≈ÍÁ∆Õ ‘≈Ò∆ √Îappleª «Ú⁄ ‘∆ ‘Ø? «¬√ Á∂ ¿∞µÂapple «Úº⁄ ◊πapple» √≈«‘Ï È∂ «’‘≈ √Îapple ’appleÈ≈
‹ª ◊ØÙ≈-ÈÙ∆È∆ Ë≈apple‰ ’appleÈ≈ ¡√Ò √Ó«√¡≈ È‘∆∫Õ √Ø⁄‰≈ «¬‘ ‘À «’ «’Ú∂∫ ¡Ú◊π‰ª ˘
Á»apple ’apple ’∂ appleÏ ˘ «Ó«Ò¡≈ ‹≈¬∂Õ ¡≈͉∂ Ì≈Úª ˘ √ÍÙ‡ ’apple«Á¡ª ‘Ø«¬¡ª ◊πapple» ‹∆ È∂ ÙÏÁ
√π‰≈«¬¡≈ C :-
¡≈Ú¿∞ Úøfi¿∞ ‚∞ÓÈ∆ «ÓÂ∆ «ÓÂz ’apple∂¿∞Õ
√≈ËÈ „ج∆ È Ò‘À Ú≈„∆ «’¿∞ Ë∆apple∂˙
ÓÀ∫‚≈ ÓÈ∞ appleÂ≈ ¡≈ÍÈÛ∂ «Íapple È≈«ÒÕ
‘¿∞ ÿØ«Ò ÿπÓ≈¬∆ ÷≥È∆¡À ’∆Â∆ «‘’ ÌØapple∆ ÈÁ«apple «È‘≈«ÒÕ
ͬ∆¡Û∂ ‚∂‘≈◊‰∆ √≈‘πappleÛ∂ «’¿∞ ‹≈¿∞Õ
ÓÀ ◊«Ò ¡¿∞◊‰ Óπ·Û∆ «ÏÈ∞ «Íapple fi»apple Óapple≈¿∞Õ
ͬ∆¡Û∂ «Íappleπ √øÓÒ≈ √‘∞appleÛÀ ÿ«apple Ú≈√πÕ
√π«÷ √Úø«Ë √π‘≈◊‰∆ «Íappleπ Í≈«¬¡≈ ◊π‰Â≈√πÕ
Ò∂Îπ «È‘≈Ò∆ ͇’∆ ’≈ÍÛ∞ ¡≥«◊ ω≈«¬Õ
«Íappleπ ÓπÂ∆ ‚Ø‘≈◊‰∆ «ÂÈ ‚∞÷∆ appleÀ«‰ «Ú‘≈«¬Õ
«’Â∆ ⁄÷¿∞ √≈‚Û∂ «’Â∆ Ú∂√ ’apple∂¿∞Õ
«Íapple «ÏÈ∞ ‹ØÏÈ∞ Ï≈«Á ◊«¬¡≈ Ú≈„∆ fiπapple∂Á∆ fiπapple∂«¬Õ
√⁄∂ √øÁ≈ √ÁÛ≈ √π‰∆¡À ◊πapple Ú∆⁄≈«appleÕ
√⁄∂ √⁄≈ ÏÀ‘‰≈ ÈÁapple∆ ÈÁ«apple «Í¡≈«appleÕ
A. ÁπºË Á≈ ’‡Øapple≈ Ìapple ’∂ Ì∂‹‰ Ú≈Ò∆ Ú≈appleÂ≈ Â’apple∆ÏÈ ‘Øapple Íë√ºË ¯’∆appleª Á∂ Ȫ È≈Ò Ì∆ Íapple⁄ÒÂ
‘ÀÕ ‘Ø √’Á≈‘À «’ «¬‘ ÿ‡È≈ ’¬∆ Ú≈apple∆ ÁØ‘apple≈¬∆ ◊¬∆ ‘ØÚ∂Õ Encyclopaedia of Religion and Ethics,
¡ÀÈ√≈¬∆’ÒØÍ∆‚∆¡≈ ¡≈¯ «appleÒ∆˜È ¡À∫‚ ¡À«Ê’√ ¡È∞√≈apple Ù∂÷ ¡ÏÁπÒ ’≈Áapple ◊∆Ò≈È∆ ‹Ø ’≈Áapple∆ √øÍappleÁ≈ Á∂ Ï≈È∆
√È, ‹ÁØ∫ Ï◊Á≈Á ◊¬∂ ª Ï◊Á≈Á Á∂ ¯’∆appleª È∂ ÁπºË Á≈ ’‡Øapple≈ Ìapple ’∂ Ì∂«‹¡≈ ª ¿∞È∑ª ÁπºË Á∂ ’‡Øapple∂ Â∂ ◊πÒ≈Ï
Á≈ ÎπºÒ appleº÷ «ÁÂ≈Õ Multan District Gazetteer, ÓπÒÂ≈È ◊˜∂‡∆¡apple Í≥È≈ BHH «Ú⁄ «Ò«÷¡≈ ‘À ‹ÁØ ÙÓ˜
ÂÏapple∂˜ ¡≈«¬¡≈ ¿∞ÁØ∫ Ú∆ ÓπÒÂ≈È Á∂ ¯’∆appleª È∂ ¿∞√ ˘ ÁπºË Á≈ Ò؇≈ Ì∂«‹¡≈ Â∂ ¿π√ È∂ Ú∆ ◊πÒ≈Ï Á∂ ÎπÒ Á≈
ͺÂ≈ ¿∞√ ¿∞Â∂ appleº÷ «ÁºÂ≈Õ
B. Ú∂÷Ø √≈÷∆ Óº’∂ Á∆Õ «¬√∂ ˘ ‘∆ Ó÷Á»Ó Ï‘≈ÚÁ∆ ’apple ’∂ ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ È∂ «Ò«÷¡≈ ‘ÀÕ
C. ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ó‘appleÏ≈È Í≥È≈ CCD-CG (¡≥Â’≈ ADC-DD) Ì≈Ú∂∫ «¬‘ √≈÷∆ «’√∂ ‘Øapple ‹ÈÓ √≈÷∆
«Ú⁄ È‘∆∫, Íapple Ï‘≈¿∞-Á∆È Ó÷Á»Ó È≈Ò ‘ج∆ ◊ºÒ Ï≈ ·∆’ ‹≈ÍÁ∆ ‘ÀÕ

iBw;kyh gozgok 156
«◊¡≈È∆ ¡≥‹È∞ √⁄ ’≈ ‚∂÷À ‚∂÷‰‘≈appleπÕ
◊πappleÓπ«÷ Ï»fi∂ ‹≈‰∆¡À ‘¿∞ÓÀ ◊appleÏπ «ÈÚ≈«appleÕ
¿∞ Ì≈Ú«È Â¿∞ ‹Ø‘∆¡ª Ó» ‹∂‘∆¡ª «’Â∆¡≈‘Õ
È≈È’ È≈‘π È Ú∆¤∞Û∂ «ÂÈ √⁄À appleÂÛ∆¡≈‘Õ
[Ó≈apple» ’≈¯∆ Ó‘Ò≈ 1Õ ÿapple 2Õ 9Õ (1014)]
«¬‘ ÙÏÁ √π‰ ’∂ Ï‘≈¿∞Á∆È Ó÷Á»Ó Ï‘π ÍÃÌ≈«Ú ‘Ø«¬¡≈ Â∂ «’‘≈ Â∞√∆∫ √≈˘ appleºÏ
Á∂ Á∆Á≈apple ’appleÚ≈¬∂ ‘ÈÕ «¬√ Á∂ ¿∞µÂapple «Ú⁄ ◊πapple» ‹∆ È∂ ÎπappleÓ≈«¬¡≈ «’ Â∞‘≈‚∂ «Íº¤∂ Úº‚∂ Í∆apple
Ï‘≈¿∞Á∆È ˜’apple∆¡≈ Á∆ ’Ó≈¬∆ ‘À Â∂ Â∞√∆∫ Í‘πø⁄∂ ‘ج∂ ¯’∆apple ‘ØÕ Ï‘≈¿∞Á∆È È∂ «’‘≈ Úº‚∂ Í∆apple
Âπ√∆∫ ‘∆ ‘Ø «‹È∑ª È∂ appleºÏ Á∂ Á∆Á≈apple ’appleÚ≈¬∂ ‘ÈÕ A
◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ ÏÀ·‰ Á∆ ʪ Í∆‘ª Á∂ Ó’≈È «Ú⁄ AIDG ÂØ∫ Í«‘Òª
√πapple«÷¡Â √∆ ¡Â∂ Íπ‹≈apple∆ Óπ√ÒÓ≈È √ÈÕ B ÓπÒÂ≈È ÂØ∫ ◊πapple» √≈«‘Ï ’appleÂ≈appleÍπapple Ú≈Í√ ¡≈
◊¬∂Õ
√ºÔÁ ¡ÏÁπÒ ’≈Áapple ◊∆Ò≈È∆ È≈Ò Ó∂Ò
ÓπÒÂ≈È ÂØ∫ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∆Í≈ÒÍπapple (ÓΩ‹»Á≈ «˜Ò≈ «Ó≥‡◊πÓapple∆) ÂØ∫ ‘Ø ’∂
Ù∂apple◊Û (ÓΩ‹»Á≈ «˜Ò≈ «Ó≥‡◊πÓapple∆) Íπ‹ ◊¬∂Õ Ù∂apple ◊Û∑ «Ú⁄ Á≈¿»Á «’appleÓ≈È∆ «¬’ ’appleÈ∆
Ú≈Ò≈ ¯’∆apple apple«‘øÁ≈ √∆ «‹√ Á≈ «Á‘ªÂ AEGD ¬∆√Ú∆ «Ú⁄ ‘Ø«¬¡≈ C Õ «¬‘ ¯’∆apple √Ôº’
¡ÏÁπÒ ’≈Áapple ◊∆Ò≈È∆ Ò≈‘Ωapple∆ Á≈ Óπapple∆Á √∆ D Õ √Ø ◊ºÒ Ï≈ ’apple«Á¡ª ◊πapple» ‹∆ ’ØÒ «¬√ È∂
Ù∂÷ ¡ÏÁÒ ’≈Áapple Á∆ Ï‘π Â≈apple∆¯ ’∆Â∆ E Õ ◊πapple» ‹∆ È∂ ¿∞√ √Ó∂∫ ÂØ∫ ‘∆ ¡ÏÁÒ ’≈Áapple
◊∆Ò≈È∆ ˘ «ÓÒ‰ Á≈ «È√⁄≈ ’apple «Ò¡≈Õ
◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Ù∂apple ◊Û∑ ÂØ∫ ÓΩ‹»Á≈ ⁄»‘È∆¡ª F ÂØ∫ ’ø◊‰Íπapple G ¡Â∂
A. ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ó‘appleÏ≈È Í≥È≈ DCH.
B. Ó‘≈È ’ØÙ Ì≈¬∆ ’≈‘È «√øÿ, Ì≈Ù≈ «ÚÌ≈◊, Í≥È≈ GDA.
C. ˜’apple≈-«¬-√»Î∆¡≈«¬-Í≥‹≈Ï, ¡«‘‹≈˜πÒ ‘º’ ’Á»√∆, ’apple≈⁄∆ AIFB Í≥È≈ BGC, Ù∂apple◊Û «Ú⁄
Á≈¿±Á «’appleÓ≈È∆ Á≈ Ó˜≈apple ‘π‰ Â’ ÓΩ‹»Á ‘À Â∂ Ï‘π √≈apple∂ ÒØ’ «˜¡≈apple Ҭ∆ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ
D. «Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «‘º√≈ Á»‹≈ «Ú⁄ Í≥È≈ AHB Â∂ «Ò«÷¡≈ ‘À ““Ó∆¬∂∫”” Á≈¿±Á Ù∂apple◊Û Ú≈Ò∂
Í∆apple ¿∞√ √≈Ê ◊πapple» Ï≈Ï∂ ◊ØÙ‡ ’∆Â∆””Õ
E. «Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «‘º√≈ Í«‘Ò≈ Í≥È≈ EAA (¡≥Â’≈ AEE) Â∂ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á≈
Ù∂apple◊Û ‹≈‰≈ Áº«√¡≈ ‘ÀÕ Á≈¿±Á «’appleÓ≈È∆ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á≈ √Ó’≈Ò∆ √∆ ¿∞‘ Ù∂apple◊Û («˜Ò≈ «Ó≥‡◊πÓapple∆)
‘∆ apple«‘øÁ≈ √∆ ¿∞√ È≈Ò Ó∂Ò ‘؉≈ ’∞ÁappleÂ∆ ◊ºÒ √∆Õ Á≈¿±Á «’appleÓ≈È∆ Á≈ ’ÊÈ «Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆ √≈÷∆ «‘º√≈ Á»‹≈
Í≥È≈ AHB (¡≥Â’≈ AGH) Â∂ ¡≈Á≈ ‘ÀÕ
F. ⁄»‘È∆¡≈ Â∂ ’√»apple ÁØÚ∂∫ «˜Ò≈ Ò≈‘Ωapple «Ú⁄ ‘ÈÕ ⁄»‘È∆ Á≈ ¡√Ò Èª ⁄»‘È∆ Í∆apple ’Ó≈Ò Á∆ ‘ÀÕ Í∆apple
’Ó≈Ò «¬’ ’appleÈ∆ Ú≈Ò≈ ¯’∆apple ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ «¬’ ¡Ωapple ‹Ø ¡º÷ª ÂØ∫ ¡≥È∆ √∆ ¿∞√ Á∆ √∂Ú≈ ’appleÁ∆ √∆Õ ¿∞√ Á∂ Ȫ
Â∂ AECF-CG «Ú⁄ È◊apple ¡≈Ï≈Á ‘Ø«¬¡≈Õ Ú∂÷Ø Â≈apple∆ı-«Ï-Ó÷˜È∂-Í≥‹≈Ï, Óπ¯Â∆ ˆπÒ≈Ó √appleÚapple Í≥È≈ BCCÕ ◊πapple»
È≈È’ √≈«‘Ï Ú∂Ò∂ «¬‘ È◊apple ¡≈Ï≈Á È‘∆∫ ‘Ø«¬¡≈ ‹≈ÍÁ≈Õ
G. ’ø◊ÈÍπapple «¬’ Ï‘π Íπapple≈‰≈ È◊apple ‘À ‹Ø ’¬∆ Ú≈apple∆ Ú«√¡≈ Â∂ ’¬∆ Ú≈apple∆ ¿∞‹«Û¡≈Õ «¬‘

iBw;kyh gozgok 157
’√»apple A ‘πøÁ∂ ‘ج∂ Ò≈‘Ωapple Íπ‹ ◊¬∂Õ ¿∞√ √Ó∂∫ Ò≈‘Ωapple «Ú⁄ √ÔºÁ ¡ÏÁπÒ ’≈Áapple ◊∆Ò≈È∆ apple«‘øÁ∂
√ÈÕ apple≈Ú∆ Á«apple¡≈ Ù«‘apple Á∂ È∂Û∂ ÂØ∫ ÿÁ≈ √∆ «¬√ Ò¬∆ ¡≈ÍÁ≈ ¡√Ê≈È apple≈Ú∆ Á∂ ’ø„∂ Â∂
√∆Õ ¡ÏÁπÒ ’≈Áapple ◊∆Ò≈È∆ Á∂ «ÍÂ≈ √ºÔ’ ‹Ó≈Ò¿∞Á∆È √È ‹Ø Ï◊Á≈Á ÂØ∫ ¡≈ ’∂ Ò≈‘Ωapple
Ú√∂ √ÈÕ «¬‘ ◊Ñ√Â∆ √È Â∂ «¬È∑ª Á∂ «ÂøÈ ÒÛ’∂ √ÔºÁ ‘≈‹∆, √πÒÂ≈È ¡’Ïapple Â∂
«◊¡≈√¿∞ÁÁ∆È ‘ج∂ ‘ÈÕ «¬È∑ª Á≈ «Á‘ªÂ IDB «‘‹apple∆ ¡appleÊ≈ AECE-CF «Ú⁄ ‘Ø«¬¡≈ B Õ
◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï apple≈Ú∆ Á«apple¡≈ Â∂ «¬’ «ÁÈ ¡ÏÁÒ ’≈Áapple ˘ «ÓÒ‰ ◊¬∂Õ ÏÀ· ’∂
◊ºÒ Ï≈ ’∆Â∆Õ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï È∂ «’‘≈ «’ «¬‘ √ø√≈apple Áπ÷ª Á≈ ÿapple ‘ÀÕ ¡ÏÁÒ ’≈Áapple
È∂ «’‘≈ «’ √π÷ √º⁄ ‹≈‰È «Ú⁄ ‘À Â∂ ¿∞√ appleºÏ √º⁄∂ ˘ «ÓÒ‰ «Ú⁄ ‘ÀÕ ◊πapple» √≈«‘Ï «¬√ ◊ºÒ
˘ ÌÒ∆ ÍÃ’≈apple √ÓfiÁ∂ √È Â∂ ◊πapple» ‹∆ «¬‘ ◊ºÒ √π‰ ’∂ ÚÀapple≈◊ «Ú⁄ ¡≈ ◊¬∂Õ ¡º÷ª «Ú⁄ ¡ºÊapple»
¡≈ ◊¬∂ Â∂ ’«‘‰ Òº◊∂ «’ ¿∞‘ ÍappleÓ∂√apple ‘∆ √º⁄≈ ‘ÀÕ Ï≈’∆ √Ì ÁπÈ∆¡ª fi»·∆ È≈√Úø ‘ÀÕ ¿∞√
√º⁄∂ appleºÏ ˘ «ÓÒ‰ È≈Ò ‘∆ √π÷ª Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ ‘ÀÕ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï È∂ «¬‘ ÙÏÁ ¡ÏÁÒ
’≈Áapple ˘ √π‰≈«¬¡≈ C :-
¡ÓÒ ◊ÒØÒ≈ ’±Û ’≈ «ÁÂ≈ Á∂Ú‰‘≈«appleÕ
ÓÂ∆ Óapple‰ «Ú√«apple¡≈ ÷πÙ∆ ’∆Â∆ «ÁÈ ⁄≈«appleÕ
√⁄π «Ó«Ò¡≈ «ÂÈ √ØÎ∆¡≈ apple≈÷‰ ’¿∞ ÁappleÚ≈appleπÕ
È≈È’ √≈⁄∂ ’¿∞ √⁄π ‹≈‰∞Õ
«‹Â √∂«Ú¡À √π÷ Í≈¬∆¡À Â∂apple∆ Áapple◊≈‘ «ÓÒ∂ Ó≈‰∞Õ
√⁄π √apple≈ ◊πÛ Ï≈‘apple≈ «‹√π «Ú⁄ √⁄≈ È≈¿∞Õ
√π‰«‘ Ú÷≈‰«‘ ‹∂ÂÛ∂ ‘¿∞ «ÂÈ Ï«Ò‘≈appleÀ ‹≈¿∞Õ
ª ÓÈ∞ ÷∆Ú≈ ‹≈‰∆¡À ‹≈ Ó‘Ò∆ Í≈¬∂ Ê≈¿πÕ
È≈¿∞∫ È∆appleπ ⁄ø◊∆¡≈¬∆¡≈ √Â∞ ÍappleÓÒ Â«È Ú≈√πÕ
ª Óπ÷π ‘ØÚ∂ ¿∞‹Ò≈ Ò÷ Á≈Â∆ «¬’ Á≈«ÂÕ
Á»÷ «Â√À Ó«‘ ¡≈÷∆¡«‘ √»÷ «‹√À ‘∆ Í≈«√Õ
√Ø «’¿∞ ÓÈ‘π «Ú√≈apple∆¡À ‹≈’∂ ‹∆¡ Íapple≈‰Õ
⁄»‘È∆¡ª «˜Ò≈ Ò≈‘Ωapple ÂØ∫ Ï≈appleª Ó∆Ò Â∂ ‘ÀÕ ÍÃ≈⁄∆È √Ó∂∫ «Ú⁄ apple≈È∆ ’ø◊‰ Á∂ Ȫ Â∂ √ÂÚ∆∫ √Á∆ ¬∆√Ú∆ «Ú⁄ ¡≈Ï≈Á
‘Ø«¬¡≈Õ Í·≈‰ª Á∂ apple≈‹ «Ú⁄ «¬Ê∂ «’Ò≈ Ï«‰¡≈ «‹√ ’apple ’∂ Î∂apple ¡≈Ï≈Á ‘Ø «◊¡≈ √∆Õ Ú∂÷Ø Â≈apple∆ı Óı‹È∂ Í≥‹≈Ï,
Óπ¯Â∆ ˆπÒ≈Ó √appleÚapple, Í≥È≈ BCEÕ
A. ’ø◊ÈÍπapple Â∂ ’√»apple ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ ‹≈‰ Á≈ ’ÊÈ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ó‘appleÏ≈È «‘º√≈ Í«‘Ò≈ Í≥È≈
EAA Â∂ «ÓÒÁ≈ ‘À ‹Ø ·∆’ ‹≈ÍÁ≈ ‘ÀÕ
B. ˜’apple≈-¬∂-√»Î∆¡≈-¬∂-Í≥‹≈Ï, ¡«‘‹≈˜πÒ ‘º’ ’Á»√∆, Í≥È≈ CEI
C. «¬‘ √≈÷ «Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «‘º√≈ Á»‹≈ Í≥È≈ AGI-AHB (¡≥Â’≈ AGG “GH) Á∆ √≈÷∆
““◊ØÙ‡ Í∆apple ¡ÏÁÒ ◊∆Ò≈È∆ È≈Ò”” Â∂ ¡Ë≈apple ‘ÀÕ Ú∂÷Ø (¡≥Â’≈ AGG-H) Ì≈Ú∂∫ «¬‘ √≈÷∆ «’√∂ ‘Øapple ‹ÈÓ √≈÷∆
«Ú⁄ È‘∆∫ Íapple ‘≈Ò ¡È∞√≈apple «¬‘ ·∆’ ‹≈ÍÁ∆ ‘ÀÕ

iBw;kyh gozgok 158
«Â√ «Ú‰∞ √Ì ¡Í«ÚÂz ‘À ‹∂Â≈‰∞ Í«‘È ÷≈‰∞Õ
‘Ø«apple ◊Ò≈ √«Ì ’±Û∆¡≈ Â∞Ëπ Ì≈Ú∂ ÍappleÚ≈‰∞Õ
[(«√apple∆ apple≈◊ Ó‘Ò≈ 1Õ 5Õ (15)]
«¬‘ ÙÏÁ √π‰ ’∂ ¡ÏÁÒ ◊∆Ò≈È∆ Ï‘π ÍÃ√øÈ ‘Ø«¬¡≈ Â∂ «’‘≈ appleºÏ Á∆¡ª ◊ºÒª
√π‰ ’∂ Ï‘π ÷πÙ∆ ‘πøÁ∆ ‘ÀÕ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ’∞fi √Óª ¿πÊ∂ apple«‘ ’∂ Î∂apple ’appleÂ≈appleÍπapple Í‘πø⁄ ◊¬∂Õ
‹Íπ‹∆ √≈«‘Ï Á≈ √øÍ≈ÁÈ
’appleÂ≈appleÍπapple apple«‘øÁ∆¡ª ¡≥«ÓàÚ∂Ò∂ √ø◊ª ¿∞·Á∆¡ª ¡Â∂ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ apple⁄∂
ÙÏÁ ÍÛ∑∆¡ªÕ Ù≈Ó Á∂ Ú∂Ò∂ √ØÁapple Â∂ ¡≈appleÂ∆ Á≈ Í≈· ‘πøÁ≈ √∆Õ A ¡≥«ÓàÚ∂Ò∂ Í≈· ’appleÈ Ò¬∆
’ج∆ Ï≈‰∆ «È√«⁄ ȑ∆∫ √∆Õ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ ÓÈ «Ú⁄ «÷¡≈Ò ¡≈«¬¡≈ «¬’ Ï≈‰∆
«¬√ Âappleª Á∆ ‘؉∆ ⁄≈‘∆Á∆ ‘À ‹Ø «ÚÙ∂Ù ¡≥«ÓàÚ∂Ò∂ √ø◊ª ÍÛ∑ÈÕ B «¬√ ¡≈Ù∂ ˘ Óπ÷ apple÷Á∂
‘ج∂ ¿∞È∑ª È∂ «¬’ «ÁÈ Ì≈¬∆ Ò«‘‰∂ ˘ Ï⁄È ’∆Â≈ «’ ¿∞È∑ª Á∆ apple⁄È≈ «Ú⁄Ø∫ «¬’ ‹Íπ √ø◊ë‘
’appleÈ≈ ‘À ‹Ø ¡≈͉∂ ¡≈Í «Ú⁄ «¬’ √øÍ»apple‰ apple⁄È≈ ‘ØÚ∂Õ ◊πapple» √≈«‘Ï È∂ ¡≈͉∆ apple⁄∆ Ï≈‰∆
Ì≈¬∆ Ò«‘‰∂ ˘ Á∂ «ÁºÂ∆ Â∂ ¡≈«◊¡≈ ’∆Â∆ «’ «¬È∑ª «Ú⁄Ø∫ ¡’≈ÒÍπapple÷ Á∆ ¿∞√ Á∆¡ª
Í¿πÛ∆¡ª ˘ Úº÷ ’appleÈ C Õ «¬√ √ø◊ë‘ Á≈ Óπ„ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï È∂ «¬È∑ª ÙÏÁª È≈Ò ’∆Â≈
:-
¡≈«Á √⁄ ‹π◊≈«Á √⁄ ‘À Ì∆ √⁄, È≈È’ ‘Ø√∆ Ì∆ √⁄Õ D
Ì≈¬∆ Ò«‘‰≈ ‹∆ È∂ Í¿∞Û∆¡ª Á∆ ⁄؉ ¡appleøÌ «ÁºÂ∆Õ E Ì≈¬∆ Ò«‘‰≈ ‹∆ ‘apple appleؘ
¡≥«ÓàÚ∂Ò∂ Í¿∞Û∆¡ª ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ˘ √π‰≈¿∞∫Á∂Õ ◊πapple» √≈«‘Ï Ì≈¬∆ Ò«‘‰∂ Á∆ ⁄؉ ˘
Ï‘π «Ë¡≈È È≈Ò Ú∂÷Á∂Õ «¬√ Âapple∑ª «Îapple «¬’ «ÁÈ Ì≈¬∆ Ò«‘‰≈ ‹∆ È∂ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï
Á∆ √≈apple∆ apple⁄È≈ «Ú⁄Ø∫ ¡·ºÂ∆ Í¿∞Û∆¡ª ⁄π‰ ’∂ ¡≥«ÓàÚ∂Ò∂ Ï≈Ï≈ ‹∆ ˘ √π‰≈¬∆¡ªÕ «¬‘
¡·ºÂ∆ Í¿∞Û∆¡ª Á∆ ⁄؉ Ï≈Ï≈ ‹∆ È∂ ÍappleÚ≈È ’apple Ò¬∆Õ ‹ÁØ∫ Ì≈¬∆ Ò«‘‰≈ ‹∆ ‹Íπ Á∆¡ª
Í¿∞Û∆¡ª ÍÛ∑Á∂ ª ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï «¬‘ Í¿∞Û∆¡ª ¡ÙÈ≈È ’apple’∂ ‘∆ √π‰Á∂ √È Â∂
’«‘øÁ∂ √È «’ «¬‘ ÍappleÓ∂Ùapple Á∆ ¿∞√ ¡≥«ÓàÚ∂Ò∂ ¡ÙÈ≈È ’apple’∂ ‘∆ ’appleÈ∆ ⁄≈‘∆Á∆ ‘ÀÕ
A. Ú≈apple Í«‘Ò∆ Ì≈¬∆ ◊πappleÁ≈√ Í¿∞Û∆ CH
√ØÁapple ¡≈appleÂ∆ ◊≈Ú∆¡À, ¡≥«ÓàÚ∂Ò∂ ‹≈Í ¿∞⁄≈apple≈
’appleÂ≈appleÍπapple Ú√≈¿∞‰ ÂØ∫ Í«‘Ò≈ √ØÁapple Â∂ ¡≈appleÂ∆ Á∆ apple⁄È≈ ‘Ø ⁄π’∆ √∆ Â∂ ‹Íπ‹∆ Â∂ ‘Øapple ÒÓ∂apple∆¡≈ Ï≈‰∆¡ª
◊πapple» ‹∆ È∂ ’appleÂ≈appleÍπapple ¿∞⁄≈apple∆¡≈
B. «Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «‘º√≈ Á»‹≈ Í≥È≈ BDH-BE@ (¡≥Â’≈ AHD-E)
C. ¿∞’Â
D. ¿∞’Â
E. ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ó‘appleÏ≈È «‹ÒÁ Á»‹∆ Í≥È≈ ABE Á∆ √≈÷∆ ““‹Íπ ‹∆”” Á∆¡ª ¡≥«ÂÓ Í¿∞Û∆¡≈ Á∂
ÍappleÓ≈appleÊ ÂØ∫ ÍÂ≈ Ò◊Á≈ ‘À «’ ÓΩ‹»Á≈ ‹Íπ‹∆ √≈«‘Ï Á∆¡ª ¡≈ıapple∆ «◊¡≈appleª Í¿∞Û∆¡ª ◊πapple» √≈«‘Ï È∂ «√ºË ◊ØÙ‡
Á∂ È≈Ò ‘∆ ¿∞⁄≈apple∆¡ª √È

iBw;kyh gozgok 159
Î∂apple Ì≈¬∆ Ò«‘‰≈ ‹∆ È∂ ⁄π‰∆¡ª Í¿∞Û∆¡ª ˘ ÂappleÂ∆Ï Á∂‰∆ ¡appleøÌ∆Õ ‘π‰ ¿∞‘ ¡≥«ÓÃÂ
Ú∂Ò∂ Í¿πÛ∆¡ª ‹ØÛ ‹ØÛ ’∂ ◊πapple» ‹∆ ˘ √π‰≈¿π∫Á∂Õ «¬√ Âappleª ‹Íπ‹∆ √≈«‘Ï Á∆ ÓΩ‹»Á≈ ÂappleÂ∆Ï
‘Ø∫Á «Ú⁄ ¡≈¬∆ A Õ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï «¬√ ‹Íπ‹∆ Á∆ apple⁄È≈ Â∂ Ï‘π ÍÃ√øÈ ‘ج∂Õ ¡≈Í È∂
Ï⁄È ’∆Â≈ ‹Íπ ¡≥«ÓàÚ∂Ò∂ Á∆ Ï≈‰∆ ‘À Â∂ ‘apple «√÷ ˘ ¡≥«ÓàÚ∂Ò∂ ¡ÙÈ≈È ’apple ’∂ «¬‘ ‹Íπ
ÍÛÈ≈ ⁄≈‘∆Á≈ ‘ÀÕ «¬√∂ ’apple’∂ Ì≈¬∆ ◊πappleÁ≈√ ‹∆ È∂ «Ò«÷¡≈ ‘À :-
““¡ø«ÓàÚ∂Ò∂ ‹≈Í ¿∞⁄≈apple≈ B ””
Ì≈¬∆ Ó»Ò∂ Á≈ «Á‘ªÂ
‹ÁØ∫ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Í«‘Ò∆ Ú≈apple∆ «√¡≈Ғ؇ ◊¬∂ √È Âª Ì≈¬∆ Ó»Ò≈ ◊πapple» ‹∆ ˘
ÏÛ∂ √«Â’≈apple È≈Ò «Ó«Ò¡≈ √∆ Â∂ ’∞fi √Óª ◊πapple» ‹∆ È≈Ò √¯apple Ú∆ ’appleÁ≈ «apple‘≈ √∆ C Õ «¬’
«ÁÈ ◊πapple» È≈È’ È∂ Ì≈¬∆ Ó»Ò∂ ˘ «ÓÒ‰ Á≈ √ø’ÒÍ ’∆Â≈ Â∂ Ì≈¬∆ Ò«‘‰∂ ˘ È≈Ò ÒÀ ’∂
«√¡≈Ғ؇ ◊¬∂Õ Ó»Ò∂ Á∂ ÿapple ¡º◊∂ ‹≈ ’∂ Íπº«¤¡≈ «’ Ó»Ò≈ «’ºÊ∂ ‘ÀÕ
Ì≈¬∆ Ó»Ò∂ Á∆ «¬√Âz∆ È∂ ◊πapple» ‹∆ ˘ Á»apple ÂØ∫ ¡≈¿∞∫Á∂ Ú∂÷ «Ò¡≈ Â∂ ¿∞√ ˘ ‚apple Òº◊≈ «’
¡º◊∂ ¿∞√Á≈ ÍÂ∆ «¬√∂ Î’∆apple È≈Ò ÿappleØ∫ Ï≈‘apple «È’Ò «◊¡≈ √∆ Â∂ ’∞fi √Ó∂∫ «Í¤Ø∫ ÿapple ¡≈«¬¡≈
√∆ Â∂ «¬‘ √Ø⁄ ’∂ ‘π‰ Î∂apple «¬‘ «’Ëapple∂ ÿappleØ∫ È≈ «È’Ò ‹≈¬∂, ¿∞√ È∂ Ó»Ò∂ ˘ ’Óapple∂ «Ú⁄ ´’≈
«Ò¡≈ ¡Â∂ Ï≈‘apple ¡≈ ’∂ ◊πapple» ‹∆ ˘ ’«‘ «ÁºÂ≈ «’ Ó»Ò≈ ÿapple È‘∆∫ ‘ÀÕ ◊πapple» ‹∆ È∂ Á»‹∆ Ú∂apple
Íπº«¤¡≈, Ó»Ò≈ ÿapple È‘∆∫? ª ¿∞√ Á∆ «¬√Âapple∆ È∂ «’‘≈ ÿapple È‘∆∫Õ ◊πapple» ‹∆ ¿∞ÊØ∫ ‡πapple ͬ∂D Õ ◊πapple»
‹∆ Á∂ ‹≈‰ «Íº¤Ø∫ Ì≈¬∆ Ó»Ò≈ Ï≈‘apple «È’«Ò¡≈ Â∂ ¿∞√ Íπº«¤¡≈ «’ ◊πapple» ‹∆ ⁄Ò∂ ◊¬∂Õ ¿∞√ Á∆
«¬√Âapple∆ È∂ «’‘≈ «’ ¿∞‘ ⁄Ò∂ ◊¬∂Õ Ó»Ò∂ ˘ «¬√ ◊Ò Á≈ Ï‘π Áπ÷ ‘Ø«¬¡≈ Â∂ ¿∞‘ «‚◊
«Í¡≈Õ ÒØ’ «¬’º·∂ ‘Ø ◊¬∂ ‹ÁØ∫ Ú∂«÷¡≈ ª ¿∞√Á∂ ÍÃ≈‰ «È’Ò ⁄π’∂ √È E Õ
«¬‘ Áπappleÿ‡È≈ Ú∂÷ Ï‘π √≈apple∂ È◊apple Á∂ ÒØ’ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ Ó◊apple ̺‹∂Õ ¿π‘
√ÓfiÁ∂ √È «’ Ì≈¬∆ Ó»Ò∂ Á≈ «Á‘ªÂ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ˘ È≈ «ÓÒ‰ ’apple’∂ ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ ‹ÁØ∫
A. «¬‘ √≈÷∆ «Ó‘appleÏ≈È «‹ÒÁ Á»‹∆ Í≥È≈ BDH-E@ (¡≥Â’≈ AHD-F) Â∂ ¡Ë≈apple ‘ÀÕ Ì≈Ú∂∫ «¬‘
«Úê «’√∂ ‘Øapple ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ È‘∆∫ «ÓÒÁ≈ Íapple «¬‘ ‹Íπ‹∆ √≈«‘Ï ˘ ◊πapple» ¡≥◊Á Á∂Ú ‹∆ Á≈ ÂappleÂ∆Ï Á∂‰≈
«√ºË ‘πøÁ≈ ‘À «’«’ ¡ı∆apple Â∂ √ÒØ’ ““ÍÚÈ ◊πapple» Í≈‰∆ «ÍÂ≈”” ◊πapple» ¡≥◊Á √≈«‘Ï Á≈ ‘À Â∂ ◊πapple» √≈«‘Ï È∂ ¡ı∆apple
Â∂ «¬‘ √ÒØ’ «Ò÷ ’∂ ¡≈͉∆ Óπ‘apple Ò≈¬∆ ‹≈ÍÁ∆ ‘ÀÕ
B. Ú≈apple Í«‘Ò∆ Ì≈¬∆ ◊πappleÁ≈√ Í¿∞Û∆ CHÚ∆∫ ‘ÀÕ
C. Ú∂÷Ø √≈÷∆ «√¡≈Ғ؇ ‹≈‰≈Õ
D. «¬‘ √≈÷∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ó‘appleÏ≈È «‹ÒÁ Á»‹∆ Í≥È≈ AFC-D (¡≥Â’≈ AGD-E) Â∂ ¡≈Ë≈apple ‘ÀÕ «¬‘
‹ÈÓ √≈÷∆ «’√∂ ‘Øapple ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ È‘∆∫ Íapple ·∆’ ‹≈ÍÁ∆ ‘ÀÕ
E. Ì≈¬∆ ’≈‘È «√øÿ È∂ «Ò«÷¡≈ ‘À «’ Ó»Ò∂ ˘ ’Ø·Û∆ «Ú⁄Ø∫ «‹Ê∂ «’ ¿∞‘ ´«’¡≈ √∆ √ºÍ ÒÛ «◊¡≈
«‹√ È≈Ò ¿∞√ Á∆ «Óapple± ‘Ø ◊¬∆Õ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ó‘appleÏ≈È «Ú⁄ ¡≥’ ‘À «’ Ì≈¬∆ Ó»Ò∂ ˘ ◊πapple» √≈«‘Ï Á∂ Ú≈Í√
⁄Ò∂ ‹≈‰ Â∂ Áπ÷ ‘Ø«¬¡≈ Â∂ ¿∞‘ «‚º◊ «Í¡≈ Â∂ ¿∞√ Á∆ «Óapple± ‘Ø ◊¬∆Õ ‹ÈÓ √≈÷∆ Á∆ «Ò÷ ·∆’ ‹≈ÍÁ∆ ‘À
«’«’ Ì≈¬∆ Ó»Ò≈ «‹√ ÓappleÈ≈ √º⁄ Â∂ ‹∆¿∞‰≈ fi»· «Ò«÷¡≈ √∆ Â∂ ◊πapple» ‹∆ Á∆ √ø◊ «Ú⁄ «apple‘≈ √∆ ˘ ◊πapple» ‹∆
Á≈ «ÚÔØ◊ ‘؉≈ ’∞ÁappleÂ∆ √∆Õ

iBw;kyh gozgok 160
¿∞È∑ª ÒØ’ª È∂ ◊πapple» ‹∆ ˘ √Ì ‘≈Ò Á«√¡≈ ª ◊πapple» ‹∆ Ó»Ò∂ Á∆ Ò≈Ù ’ØÒ ¡≈¬∂Õ ¿∞√ Á∆ «Óapple±
Â∂ ÙØ’ ÍÃ◊‡ ’∆Â≈ Â∂ «¬‘ √ÒØ’ ¿∞⁄≈«apple¡≈ A :-
È≈«Ò «appleÛ≈ ÁØ√Â∆ ’±Û∂ ’±Û∆ Í≈«¬Õ
Óapple‰∞ È ‹≈ÍÀ Ó»«Ò¡≈ ¡≈ÚÀ «’ÊÀ Ê≈«¬Õ
[√ÒØ’ Ó‘Ò≈Õ 1Õ √ÒØ’ Ú≈appleª Â∂ ÚË∆’Õ 21Õ (1412)]
’∞fi √Óª ◊πapple» √≈«‘Ï «√¡≈Ғ؇ apple‘∂ Â∂ Î∂apple ¿∞‘ Ú≈Í√ ’appleÂ≈appleÍπapple ¡≈ ◊¬∂Õ
√πÒÂ≈ÈÍπapple Á∂ «¬’ Íπapple≈‰∂ «ÓºÂapple Á≈ «ÓÒ‰≈
‹ÁØ∫ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï √πÒÂ≈ÈÍπapple ÓØÁ∆÷≈È∂ Á≈ ’øÓ ’appleÁ∂ √È Âª ¿π√ √Ó∂∫ «∫’
‘Øapple √πÒÂ≈ÈÍπapple Á≈ ÷ºÂapple∆ ‹Ø ÁΩÒ ÷ª ÒØË∆ Á∂ ÁÎÂapple «Ú⁄ ’≥Ó ’appleÁ≈ √∆ ◊πapple» ‹∆ Á≈ «ÓºÂapple
ω «◊¡≈Õ «¬‘ ⁄ø◊≈ Í«Û∑¡≈ «Ò«÷¡≈ √∆ Â∂ ÚÀÙ˘ Ó Á≈ Ë≈apple‰∆ √∆Õ ◊πapple» ‹∆ È∂ ª ÈΩ’apple∆
¤º‚ «ÁºÂ∆ Â∂ ¯’∆apple∆ Ï≈‰≈ Ë≈apple ’∂ Á∂√ Á∂√ªÂappleª Á≈ apple‡È ’∆Â≈Õ Íapple ◊πapple» ‹∆ Á≈ «ÓºÂapple
ÁΩÒ ıª ’ØÒ ‘∆ ÈΩ’apple∆ ’appleÁ≈ «apple‘≈ B Õ ÁΩÒ ÷ª ÒØË∆ Í≥‹≈Ï «Ú⁄ Óπ◊Òª Á≈ ’Ϙ≈ È‘∆∫
√∆ ⁄≈‘πøÁ≈Õ √Ø ‹ÁØ∫ AEBD ¬∆√Ú∆ «Ú⁄ Ï≈Ïapple Í≥‹≈Ï Á∂ «¬Ò≈’∂ ˘ «‹ºÂ ’∂ Ú≈Í√ ⁄«Ò¡≈
«◊¡≈ ª ÁΩÒ ÷ª ÒØË∆ È∂ Í‘≈Ûª «Ú⁄Ø∫ «È’Ò ’∂ ÓπˆÒ ¯Ω‹ª ˘ ̪‹ «ÁºÂ∆ Â∂ Í≥‹≈Ï
«Ú⁄Ø∫ ’º„ «ÁºÂ≈Õ «¬Ïapple≈‘∆Ó ÒØË∆ Á∆¡ª ÎΩ‹≈ ˘ Ú∆ ‹Ø Í≥‹≈Ï Â∂ ’Ϙ≈ ’appleÈ ¡≈¬∆¡ª √È
ÁΩÒ ÷ª È∂ ‘apple≈ «ÁºÂ≈Õ Íapple AEBE ¬∆√Ú∆ «Ú⁄ ‹ÁØ∫ Ï≈Ïapple È∂ Î∂apple ‘ÓÒ≈ ’∆Â≈ ª ¿∞√ √Ó∂∫
ÁΩÒ ÷ª ÒØË∆ ˘ ‘≈apple ‘ج∆Õ ÁΩÒ ÷ª ˘ ’ÀÁ∆ ω≈ ’∂ ‹ÁØ∫ √πÒÂ≈ÈÍπapple «Ò¡ªÁ≈ ª ¿∞√ Á≈
«Á‘ªÂ ‘Ø «◊¡≈ C Õ «¬‘ ÿ‡È≈ AEBF Á∂ ¡appleøÌ «Ú⁄ Ú≈Íapple∆Õ ÁΩÒ ÷ª Á∆ ÓΩ «Íº¤Ø∫ ¿∞√ Á∂
¡ÓÒ∂ Á∂ ¡≈ÁÓ∆ ¡º‚ ¡º‚ Ê≈Úª Â∂ ⁄Ò∂ ◊¬∂Õ ‹ÁØ∫ ◊πapple» ‹∆ Á∂ «ÓºÂapple ˘ ÍÂ≈ Òº◊≈ «’ ◊πapple» ‹∆
È∂ ’appleÂ≈appleÍπapple ‚∂apple≈ Ò≈«¬¡≈ ‘À ª ¿∞‘ ◊πapple» ‹∆ ˘ «ÓÒ‰ Ò¬∆ ’appleÂ≈appleÍπapple ¡≈«¬¡≈Õ
’appleÂ≈appleÍπapple ¡≈ ’∂ «¬√ «ÓºÂapple È∂ ◊πapple» ‹∆ Á∆ Ï‘π ӫ‘Ó≈ √π‰∆ Â∂ ◊πapple» ‹∆ ˘ «ÓÒ ’∂ Ï‘π ÍÃ√øÈ
‘Ø«¬¡≈Õ ◊πapple» ‹∆ Ú∆ «¬√ ˘ «ÓÒ ’∂ ıπÙ ‘ج∂Õ ¿∞È∑ª ˘ ¡≈͉≈ √πÒÂ≈ÈÍπapple «Ú⁄ «ÏÂ≈«¬¡≈ ‹∆ÚÈ
Ô≈Á ¡≈ «◊¡≈Õ ÁØÚ∂∫ Íπapple≈‰∂ «ÓºÂapple ’∞fi √Óª ÏÀ· ’∂ ◊ºÒª Ï≈ª ’appleÁ∂ apple‘∂Õ
«¬’ «ÁÈ ¿∞√ «ÓºÂapple È∂ Íπº«¤¡≈ «’ ‹ÁØ∫ ’ج∆ ÚÍ≈apple∆ ÿappleØ∫ «È’ÒÁ≈ ‘À Â∂ ÈÎ∂
Ú≈Ò≈ √ΩÁ≈ ’apple ’∂ ¡≈¿∞∫Á≈ ‘À ª ¡≈͉∂ «ÓºÂappleª ˘ Á√Á≈ ‘À «’ ¿∞√ È∂ «’Ú∂∫ Â∂ «’ÊØ∫ Ó≈Ò
ıapple∆«Á¡≈ Â∂ «’√Âapple∑ª ¿∞√ ˘ Ò≈Ì ‘Ø«¬¡≈Õ √Ø Â∞√ª ¡ÀÈ∆ Íë√˺Â≈ ÍÃ≈Í ’∆Â∆ ‘À, √≈˘
«¬√ Á≈ ’≈appleÈ Á√ØÕ «¬‘ ◊ºÒ √π‰ ’∂ ◊πapple» ‹∆ ‘º√ ͬ∂ Â∂ «¬‘ ÙÏÁ ÍÛ∑ ’∂ √π‰≈«¬¡≈ D :-
A. ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ó‘appleÏ≈È «‹ÒÁ Á»‹∆ Í≥È≈ AFD-E
B. ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ó‘appleÏ≈È «‹ÒÁ Á»‹∆ (ÍØÊ∆ ‘«apple ‹∆) Í≥È≈ BEE. (¡≥Â’≈ AHA-B)
C. Memoris of Zahir-ud-Din Mohammed Babar, Lucas King. ÓÀÓ≈«¬apple˜ ¡≈¯ ˜‘∆apple¿∞Á-
Á∆È-Óπ‘øÓÁ Ï’≈apple, ¨π’√«’ø◊ «‹ÒÁ Á»‹∆, √Î≈ AGB.
D. «¬‘ √≈÷∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ó‘appleÏ≈È «‹ÒÁ Á»‹∆ BCE-CG (¡≥Â’≈ AHA-HB) Á∂ ¡≈Ë≈apple Â∂ ‘ÀÕ Ì≈Ú∂∫
«¬‘ √≈÷∆ «’√∂ ‘Øapple ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ È‘∆∫ Íapple «¬√ Áº√∂ ‘≈Ò ¡È∞√≈apple ·∆’ ‹≈ÍÁ∆ ‘ÀÕ

iBw;kyh gozgok 161
‹Ø «Â«È ’∆¡≈ √Ø √⁄π Ê∆¡≈Õ ¡≥«ÓàÈ≈Óπ √«Â◊πapple Á∆¡≈Õ
«‘appleÁ∂ È≈Óπ È≈‘∆ ÓÈ Ìø◊Õ ¡È«ÁÈ∞ È≈Ò «Í¡≈apple∂ √ø◊πÕ
‘«apple ‹∆¿∞ apple≈÷‘π ¡≈͉∆ √apple‰≈¬∆Õ
◊πappleÍÃ√≈Á∆ ‘apple apple√π Í≈«¬¡≈Õ È≈Ó ÍÁ≈appleÊ È¿Ï «ÈŒ«Ë Í≈¬∆Õ
’appleÓ ËappleÓ √⁄π √≈⁄≈ È≈¿∞Õ Â≈ ’∂ √Á Ï«Ò‘≈apple∂ ‹≈¿∞Õ
‹Ø ‘«apple apple≈Â∂ √Ø ‹È ÍappleÚ≈‰∞Õ «ÂÈ ’∆ √ø◊«Â ÍappleÓ «ÈË≈È∞Õ
‘«apple Úappleπ «‹«È Í≈«¬¡≈ ËÈ È≈apple∆Õ ‘«apple «√¿∞ apple≈Â∆ √ÏÁ Ú∆⁄≈apple∆Õ
¡≈«Í ÂappleÀ √ø◊«Â ’∞ÒÂ≈appleÀÕ √«Â◊πapple √∂«Ú ÂÂ∞ Ú∆⁄≈appleÀÕ
‘Óapple∆ ‹≈«Â Í«Â √⁄π È≈¿∞Õ ’appleÓÓ ËappleÓ √ø‹Óπ √ Ì≈¿∞Õ
È≈È’ Ï÷√∂ Í»¤È ‘Ø«¬Õ Á»‹≈ Ó∂‡∂ ¬∂’Ø √Ø«¬Õ
[¡≈√≈ Ó‘Ò≈ 1Õ 14Õ (352)]
«¬‘ ÙÏÁ √π‰ ’∂ ¿π√ ¡≈¬∂ «ÓºÂapple È∂ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ˘ ÈÓ√’≈apple ’∆Â≈Õ ¿π‘
’∞fi √Óª ’appleÂ≈appleÍπapple «apple‘≈ Î∂apple ¿∞ÊØ∫ ⁄«Ò¡≈ «◊¡≈Õ
Ì≈¬∆ Ò«‘‰∂ Á∆ ÿ≈Ò‰≈
’appleÂ≈appleÍπapple Á∆ ¡≈Ò∂ Áπ¡≈Ò∂ Á∆ Ï‘π √≈apple∆ ˜Ó∆È ˘ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï È∂ ¡≈Ï≈Á
’∆Â≈Õ ‹Ø «√÷ ◊πapple» ‹∆ Á∂ ÁappleÙȪ ˘ ¡≈¿∞∫Á∂ ¿π‘ ÷∂ª «Ú⁄ ‹≈ ’∂ ◊πapple» ‹∆ È≈Ò ’øÓ ’appleÁ∂Õ
÷∂ª ˘ ◊Ø‚∆ Á∂∫Á∂ ¡Â∂ Ï∆‹Á∂ √ÈÕ «¬√ Âappleª ‹Ø ¡È≈‹ ◊πapple» ‹∆ Á∆ ÷∂Â∆ «Ú⁄ ‘πøÁ≈ ¿∞√
È≈Ò ÁØÚ∂∫ ÚØÒ∂ ◊πapple» ’≈ ◊apple ⁄ÒÁ≈ √∆Õ «¬√ √≈Ò Î√Ò È≈ ‘ج∆ Â∂ ◊apple «Ú⁄ Ìπº‹∂ ¤ØÒ∂
ÚappleÂ∆‰ Ò◊ ͬ∂Õ «¬√ √Ó∂∫ ‹Ø ◊πapple» «√÷ ◊πapple» È≈È’ ’ØÒ ¡≈¿∞∫Á≈ ◊πapple» ‹∆ ¿∞√ Á∂ ‘ºÊ ’‘∆
¡Â∂ appleøÏ≈ ¡≈«Á Á∂ Á∂∫Á∂ Â∂ ÷∂ª «Ú⁄ ’øÓ ’appleÈ Ò¬∆ ’«‘øÁ∂Õ «¬√ Âappleª «√º÷ª Á∂ «√º÷∆ «√Á’
Á∆ ÍÃ∆«÷¡≈ Ú∆ ‘Ø ‹ªÁ∆ √∆Õ
’appleÂ≈appleÍπapple «Ú⁄ Á»apple Á»apple ÂØ∫ «√÷ ◊πapple» ‹∆ Á∂ ÁappleÙȪ ˘ ¡≈«¬¡≈ ’appleÁ∂ √È Â∂ ’∞fi
√Óª ¿∞Ê∂ «apple‘≈ ’appleÁ∂ √ÈÕ Íapple ‹ÁØ∫ ◊πapple» ‹∆ È∂ ‘apple «√÷ ˘ ÷∂ª ÚºÒ Ì∂‹‰≈ ¡appleøÌ «ÁºÂ≈ Â≈
Ï‘π ¤∂Â∆ Ú≈Í√ ÿappleª ˘ ÓπÛ ‹ªÁ∂Õ «¬‘ √≈apple≈ √ø’‡ Á≈ √Óª Ì≈¬∆ Ò«‘‰≈ ‹∆ ◊πapple» ‹∆ ’ØÒ
apple‘∂Õ ÷∂ª «Ú⁄ Ú∆ ’øÓ ’appleÁ∂ Â∂ ÿapple Ú∆ √∂Ú≈ ’appleÁ∂Õ ◊πapple» ‹∆ È∂ ’¬∆ Ú≈apple∆ Ì≈¬∆ Ò«‘‰∂ ˘ ÿapple
⁄Ò∂ ‹≈‰ Á≈ «¬Ù≈apple≈ ’∆Â≈Õ Íapple Ò«‘‰≈ ‹∆ È≈ ‚ØÒ∂ Â∂ ◊πapple» ‹∆ Á∂ ’ØÒ apple‘∂Õ «¬√ ◊ºÒ Á≈ ◊πapple» ‹∆
Á∂ ÓÈ Â∂ Ï‘π ÍÃÌ≈Ú «Í¡≈ Â∂ ÍÃ∆÷∆¡≈Úª Á∆ ÒÛ∆ «Ú⁄Ø∫ «¬‘ √Ì ÂØ∫ Í«‘Ò∆ ÍÃ∆«÷¡≈ √∆ A Õ
◊πapple» ‹∆ Á∂ «¬’ «ÓºÂapple Á≈ «Á‘ªÂ
’appleÂ≈appleÍπapple apple«‘ø«Á¡ª ◊πapple» ‹∆ ’ØÒ «¬’ ¿∞È∑ª Á≈ Íπapple≈‰≈ «ÓºÂapple «ÓÒ‰ ˘ ¡≈«¬¡≈Õ
◊πapple» ‹∆ ˘ «ÓÒ ’∂ Ï‘π ÷πÙ ‘Ø«¬¡≈Õ ◊πapple» ‹∆ È∂ ¿∞√ Á≈ Ï‘π √«Â’≈apple ’∆Â≈ ⁄≈apple Í≥‹ «ÁÈ
’ØÒ apple«÷¡≈Õ Íπapple≈‰∆¡ª ◊ºÒ≈ Ï≈Â≈ ’appleÁ∂ apple‘∂ Õ «¬‘ «ÓºÂapple ’appleÂ≈appleÍπapple «Ú⁄ ◊πapple» ‹∆ Á∂
‹∆ÚÈ ÂØ∫ Ï‘π ÍÃÌ≈«Ú ‘Ø«¬¡≈Õ ◊πapple» ‹∆ ¡≥«ÓàÚ∂Ò∂ ¿∞·Á∂, √ø◊ ‹πÛÁ∆, È≈Ó Ï≈‰∆
A. «¬‘ √≈÷∆ «Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «‘√≈ Á»‹≈ Í≥È≈ ADF-ADG.

iBw;kyh gozgok 162
«√ÓappleÈ Á≈ ÍappleÚ≈‘ ⁄ÒÁ≈ apple«‘øÁ≈Õ ‹Ø «√÷ ◊πapple» ‹∆ ˘ «ÓÒ‰ ¡≈¿∞∫Á≈ ¿π‘ ÍÀapple∆ Í¿∞‰≈
’«‘‰ Á∆ ʪ “’appleÂ≈apple ’appleÂ≈apple” ¡≈÷Á≈ Â∂ ◊πapple» ‹∆ ¡◊Ø∫ “√«Â ’appleÂ≈apple” ¡≈÷Á∂Õ «¬√∂ Âapple∑ª ‹Ø
ÁØ «√÷ ¡≈Í√ «Ú⁄ «ÓÒÁ∂ ª «¬’ ’appleÂ≈apple Â∂ Á»‹≈ √«Â’appleÂ≈apple ¡≈÷Á≈Õ
◊πapple» ‹∆ Á≈ «ÓºÂapple Í≥‹ «ÁÈ ’appleÂ≈appleÍπapple apple«‘ ’∂ Ú≈Í√ ÿapple ⁄«Ò¡≈ «◊¡≈Õ ¿π‘
’appleÂ≈appleÍπapple «Ú⁄ ◊πapple» ‹∆ ÂØ∫ Ï‘π ÍÃÌ≈«Ú ‘Ø«¬¡≈ √∆ «¬√ Ò¬∆ ¡≈͉∂ ÍπºÂappleª Ë∆¡ª, ȱ‘ª
¡≈«Á √Ì ˘ √Á ’∂ ’appleÂ≈appleÍπapple Á∆¡ª ◊ºÒª Áº√‰ Òº◊≈Õ «¬‘ ◊ºÒª ’apple«Á¡ª ‘∆ ¿∞√È∂
ÍÃ≈‰ «Â¡≈◊ «ÁºÂ∂Õ ¿∞√Á∂ ÍπºÂapple «¬‘ Áπ÷Á≈«¬’ ıÏapple ◊πapple» ‹∆ ˘ Áº√‰ Ò¬∆ ’appleÂ≈appleÍπapple
¡≈¬∂Õ Âª ◊πapple» ‹∆ È∂ ¿∞È∑ª Á∂ Áπ÷ «‘apple«Á¡ª ˘ ٪ ’appleÈ Ò¬∆ «¬‘ √ÒØ’ √π‰≈«¬¡≈ A :-
È≈È’ „∂apple∆ „«‘ ͬ∆ «Ó‡∆ √øÁ≈ ’؇Õ
Ì∆«apple ⁄Øappleπ Ï‘≈«Ò¡≈ ÷؇π Ú∂ ‹∆¡≈ ÷؇πÕ
[√ÒØ’ Ó‘Ò≈ 1Õ √≈appleø◊ ’∆ Ú≈appleÕ 17Õ (1244)]
◊πapple» ‹∆ È∂ √Ófi≈«¬¡≈ «’ «¬‘ √apple∆apple «Ó‡∆ Á∆ „∂apple∆ ‘À ‹∂’apple √≈‘ ¡≈Ú∂ ª ⁄ÒÁ≈ ‘À
È≈ ¡≈Ú∂ ª ıÂÓ ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ◊πapple» ‹∆ Á∂ Ï⁄È √π‰ ’∂ ¿∞È∑ª Á∂ ÓøÈ ÙªÂ ‘ج∂ Â∂ ¿∞‘ Ú≈Í√
⁄Ò∂ ◊¬∂ B Õ
Ì≈¬∆ Ò«‘‰∂ ˘ ◊π«apple¡≈¬∆
Ì≈¬∆ Ò«‘‰∂ ‹∆ È∂ ’appleÂ≈appleÍπapple «Ú⁄ ¡≈ ’∂ ◊πapple» ‹∆ ˘ Ï‘π ÍÃÌ≈«Ú ’∆Â≈Õ ◊πapple»
√≈«‘Ï È∂ Ú∆ Ì≈¬∆ Ò«‘‰∂ ˘ ’¬∆ √≈Ò ¡≈͉∂ È≈Ò apple«÷¡≈Õ ’appleÂ≈appleÍπapple «Ú⁄ ◊πapple» ‹∆ ’ØÒ
’¬∆ √øÍappleÁ≈Úª Á∂ ÒØ’ ¡≈¿∞∫Á∂ √È C ¡Â∂ ¿∞È∑ª È≈Ò ’∆Â∆ ◊ºÒ Ï≈ ÂØ∫ ◊πapple» ‹∆ Á∂ Ì≈Úª
Á≈ ÍÂ≈ Ò◊Á≈ √∆Õ Ì≈¬∆ Ò«‘‰≈ ‹∆ ÏÛ∆ Ò◊È È≈Ò ◊πapple» ‹∆ Á∂ Ï⁄Ȫ ˘ √π‰Á∂Õ ‹ÁØ∫ ◊πapple»
‹∆ Á∆ ¡≈«◊¡≈ È≈Ò Ì≈¬∆ Ò«‘‰≈ ‹∆ È∂ ‹Íπ‹∆ Á∆ √øÍ≈ÁÈ≈ ’∆Â∆ √∆ D ª ¿πÈ∑ª Á∂ «√÷∆
¡≈Ù∂ ˘ √Ófi‰ Á∆ ÍÃ∆«÷¡≈ ª ‘Ø ◊¬∆ √∆ Íapple ¿∞È∑ª Á∂ «√Á’ Á≈ ÍappleÂ≈Ú≈ ‘؉≈ √∆Õ
√appleÁ∆ Á≈ ÓΩ√Ó √∆Õ «¬’ «ÁÈ Ó∆∫‘ ¡Â∂ ¡È∑∂apple∆ Á≈ ˜Øapple √∆Õ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ‹∆
apple≈Ú∆ Â∂ ¡ÙÈ≈È ’appleÈ ◊¬∂ Â∂ È≈Ò ‘∆ Ì≈¬∆ Ò«‘‰≈ √∆Õ ‹ÁØ∫ ◊πapple» ‹∆ apple≈Ú∆ «Ú⁄ ÚÛ∂ ª
A. ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ó‘appleÏ≈È «‘√≈ Á»‹≈ (ÍØÊ∆ ⁄ÂzÌπ‹) Í≥È≈ EFE-FF (¡≥Â’≈ B@H)
B. ¿∞’Â
C. «Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «‘º√≈ Á»‹≈ Í≥È≈ ADD-DE, (¡≥Â’≈ AFI) Â∂ «Ò«÷¡≈ ‘À :- ““«‹ ’ج∆
◊πapple» Ï≈Ï∂ Í≈«√ «◊¡≈È∆ «Ë¡≈È∆, ÏÀapple≈◊∆, ¿∞Á≈√∆, ¡Â∆Â, Ì◊Ú≈È∞, Óπø‚∆¡≈, ÏÀ√ÈØ ÏÑÓ⁄≈apple∆, ‹Ø◊∆, «Á◊øÏapple,
√ø«È¡≈√∆, ÂÍ√∆, Á»Ë≈-Ë≈apple∆, Ì◊Â∆¡≈, appleÏ≈Ï∆, «Ïapple‘∆, Ì∂÷Ë≈apple∆, «√ºËπ, √≈Ë», ¯’∆apple, ’≈ÓÒ ÁappleÚ∂Ù, √≈Ïapple,
¯’∆apple, ◊¿±√, ¡¿∞Ò∆¡≈, ¿∞ÒÓ≈¿∞, ÷Ø‹∆, Ú≈Á∆, Í∆apple, ÍÀ’øÏapple, «‘øÁ», Óπ√ÒÓ≈È∞, ◊Ñ√Â∆, ¿∞Á≈√∆, apple≈‹≈ appleø’,
‹Â∆ √Â∆, ‘·∆ ÂÍ∆, ÷Âz∆, ÏÑÓÈ, ÚÀ√, √»Áapple ⁄≈apple∂ ÚappleÈ, Í≥‚ ’«ÚÂ, ’Ú∆Ùapple, ◊πÈ∆‹È, «’ ’ج∆ Ù√π √Ì
Ò◊≈ ¡≈Ú‰Õ””
D. Ú∂÷Ø √≈÷∆ ‹Íπ‹∆ Á∆ √øÍ≈ÁÈ≈Õ

iBw;kyh gozgok 163
’∞fi √Ó∂∫ Ò¬∆ ¿∞È∑ª Á∆ «ÒÚ Ò◊ ◊¬∆ Â∂ ¿∞‘ Á∂apple È≈Ò Á«apple¡≈ «Ú⁄Ø∫ «È’Ò∂Õ Ì≈¬∆ Ò«‘‰≈
‹∆ Ï≈‘apple ’ø„∂ Â∂ ÷Û∂ apple‘∂Õ ¿∞È∑ª ˘ Ó∆∫‘ ¡Â∂ ·ß„∆ ‘Ú≈ ⁄Ò‰ ’apple’∂ √appleÁ∆ Òº◊ ◊¬∆Õ √appleÁ∆
È≈ √‘≈apple √’Á∂ ‘ج∂ ¿∞‘ Á«apple¡≈ Á∂ ’ø„∂ Â∂ Ï∂√πapple ‘Ø ’∂ «‚◊ ͬ∂Õ ‹ÁØ∫ ◊πapple» ‹∆ Á«apple¡≈ «Ú⁄Ø∫
«È’Ò∂ ª Ì≈¬∆ Ò«‘‰≈ ‹∆ ˘ Ï∂√πapple Ú∂÷ ’∂ ‘Àapple≈È ‘ج∂Õ ¿∞√ Ú∂Ò∂ Ò«‘‰≈ ‹∆ ˘ ¿∞·≈«¬¡≈
¡Â∂ ‚∂apple∂ Â∂ ÒÀ ◊¬∂Õ ◊appleÓ ’Í«Û¡ª «Ú⁄ ÚÒ∂«‡¡≈ ÊØÛ∂ «⁄apple «Íº¤Ø∫ Ì≈¬∆ Ò«‘‰≈ ‹∆ ˘ √»appleÂ
¡≈ ◊¬∆Õ ◊πapple» ‹∆ Ì≈¬∆ Ò«‘‰≈ ‹∆ Á∆ ÿ≈Ò‰≈ ÂØ∫ Ï‘π ÷πÙ ‘ج∂ A Õ
’appleÂ≈appleÍπapple apple«‘øÁ∆¡ª «¬’ Ú≈apple∆ Ì≈¬∆ Ò«‘‰≈ ‹∆ ¡≈͉∂ ÍappleÚ≈apple ˘ «ÓÒ‰ Ò¬∆
÷‚±apple ¡≈¬∂Õ Î∂apple ¤∂Â∆ ‘∆ Ú≈Í√ ’appleÂ≈appleÍπapple Íπ‹ ◊¬∂Õ ‹ÁØ∫ ÿapple ◊¬∂ ª ÍÂ≈ Òº◊≈ «’ ◊πapple» ‹∆
÷∂ª «Ú⁄ ’øÓ ’apple apple‘∂ ‘ÈÕ Ì≈¬∆ Ò«‘‰≈ ÷∂ª «Ú⁄ ⁄Ò∂ ◊¬∂Õ ÷∂ª «Ú⁄ ‹≈ ’∂ ¿∞È∑ª
Ú∂«÷¡≈ «’ ◊πapple» √≈«‘Ï ÿ≈‘ Á∆ Í≥‚ ÏøÈ∑ apple‘∂ ‘È Â∂ ÿ≈‘ «Ú⁄ Í≈‰∆ Â∂ «⁄’Û Ï‘π ‘ÀÕ
Ì≈¬∆ Ò«‘‰≈ ‹∆ ¡º◊∂ ‘Ø ’∂ ◊πapple» ‹∆ Á∂ ⁄appleȪ Â∂ ÓºÊ≈ ‡∂«’¡≈ Â∂ ¿∞È∑ª Á∂ ‘ºÊØ∫ ÿ≈‘ Á∆ Í≥‚
ÎÛ Ò¬∆ ¡Â∂ ⁄π’ ’∂ ÿapple ÒÀ ◊¬∂Õ ‹ÁØ∫ Ó≈Â≈ √πÒ÷º‰∆ ‹∆ È∂ Ì≈¬∆ Ò«‘‰∂ ˘ ÿ≈‘ Á∆ Í≥‚
⁄π’∆ Ú∂«÷¡≈ ¡Â∂ ÍÂ≈ Òº◊≈ «’ ÿ≈‘ «Ú⁄Ø∫ Í≈‰∆ Â∂ «⁄’Û È≈Ò Ì≈¬∆ Ò«‘‰≈ ‹∆ Á∂ ’ÍÛ∂
÷apple≈Ï ‘Ø ◊¬∂ ‘È Âª ¿∞È∑ª È∂ ◊πapple» ‹∆ ˘ «’‘≈, ‹Ø ÌÒ≈ ¡≈ÁÓ∆ Â∞√ª ˘ «ÓÒ‰ ¡≈¿∞∫Á≈ ‘À,
Â∞√∆∫ ¿∞√ ˘ «⁄º’Û Á∆ Í≥‚ ⁄π’≈ Á∂∫Á∂ ‘ØÕ Ú∂÷Ø Ò«‘‰≈ ‹∆ Á∂ ÈÚ∂∫ ’ÍÛ∂ ÷apple≈Ï ‘Ø ◊¬∂ ‘ÈÕ
◊πapple» ‹∆ Óπ√’apple≈ ͬ∂ Â∂ «’‘≈ «¬‘ «⁄º’Û È‘∆∫ ’∂√apple ‘À B Õ «¬√ ÿ‡È≈ È∂ Ì≈¬∆ Ò«‘‰≈ ‹∆ Á∆
√∂Ú≈ Á≈ Ï‘π ÍÃÌ≈Ú Í≈«¬¡≈Õ
’appleÂ≈appleÍπapple apple«‘øÁ∆¡ª ◊πapple» √≈«‘Ï È∂ ◊π«apple¡≈¬∆ √Ω∫͉ ÂØ∫ Í«‘Òª ¡≈͉∂ ÍπºÂappleª Á∆
Ú∆ ÍÃ∆«÷¡≈ Ò¬∆ ‹≈ÍÁ∆ ‘À Íapple ¿∞‘ ¿∞√ ÍÃ∆«÷¡≈ «Ú⁄ Í»apple∂ È≈ ¿∞Âapple∂ C Õ ‹ÁØ∫ «’ Ì≈¬∆
Ò«‘‰≈ ‘apple ÍÃ∆«÷¡≈ «Ú⁄ Í»apple≈ ¿∞«apple¡≈Õ
«¬’ Ú≈apple∆ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ÿappleØ∫ «È’Ò ‡πapple∂Õ ◊πapple» ‹∆ È∂ «Ì¡≈È’ apple»Í Ë≈apple «Ò¡≈
Â∂ «√º÷ª ˘ «’‘≈ «’ Ó∂apple∂ ÂØ∫ Á»apple ⁄Ò∂ ‹≈ÚØÕ Ï‘π √≈apple∂ «√÷ ÿappleª ˘ ⁄Ò∂ ◊¬∂Õ Î∂apple ◊πapple» ‹∆ «¬’
A. «¬‘ √≈÷∆ «Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «‘º√≈ Á»‹≈ Í≥È≈ ADD-E (¡≥Â’≈ Í≥È≈ AFI) Â∂ ¡Ë≈appleÂ
‘À Ì≈Ú∂∫ «¬‘ √≈÷∆ «’√∂ ‘Øapple ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ È‘∆∫ «ÓÒÁ∆ Íapple ‘≈Ò ¡È∞√≈apple «¬‘ ·∆’ ‹≈ÍÁ∆ ‘ÀÕ
B. «¬√ ÿ‡È≈ Á≈ Úapple‰È ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ¡Â∂ Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ ¡Â∂ Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ
√≈÷∆ «Ú⁄ ‘ÀÕ Ú∂÷Ø ¡≥Â’≈ Í≥È≈ ED, CBG, BHE
C. Ì≈Ú∂∫ ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ¡Â∂ «Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «¬√ Ï≈apple∂ ’ج∆ Úapple‰È Ò‘∆∫ «ÓÒÁ≈
Íapple √ºÂ∂ ÏÒÚø‚ Á∆ Ú≈apple ‹Ø ◊πapple» ◊ÃøÊ √≈«‘Ï «Ú⁄ ‘À «¬√ √≈apple∂ √ø’∂ «ÓÒÁ∂ ‘È «‹Ú∂∫ ““ÍπÂz∆ ’¿∞Ò È Í≈«Ò˙””
«‹√ ÂØ∫ ÍÂ≈ Ò◊Á≈ ‘À «’ ◊πapple» ‹∆ È∂ ÍπÂappleª Á∆ Ú∆ ÍÃ∆«÷¡≈ Ò¬∆ ‘ØÚ∂◊∆Õ Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ ¡Â∂ Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ
Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ ÍπÂappleª Á∂ ‘π’Ó È Ó≥ȉ Á∆¡ª ’¬∆ «Ó√≈Òª «ÓÒÁ∆¡ª ‘ÈÕ Ú∂÷Ø Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ Ú≈Ò∆
‹ÈÓ √≈÷∆ Í≥È≈ EH@ (¡≥Â’≈ CIH-I) Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ Í≥È≈ BFE (¡≥Â’≈ CBG)

iBw;kyh gozgok 164
‹ø◊Ò «Ú⁄ ◊¬∂ ¿∞Ê∂ ‹≈ ’∂ Î∂apple «√º÷ª ˘ «’‘≈ «’ Ó∂apple∂ ÂØ∫ Á»apple ‘Ø ‹≈ÚØÕ ‹Ø «√º÷ ‘≈Ò∆ Â’ ◊πapple»
‹∆ Á∂ È≈Ò ¡≈ apple‘∂ √È ¿∞‘ Ú∆ Ú≈Í√ ÓπÛ ◊¬∂Õ ’∂ÚÒ Ì≈¬∆ Ò«‘‰≈ Ú≈Í√ È≈ Óπ«Û¡≈ Â∂
◊πapple» ‹∆ Á∂ È≈Ò «apple‘≈ Ì≈Ú∂∫ ◊πapple» ‹∆ ¿∞√ ˘ Ú∆ È≈Ò ¡≈¿∞‰ ÂØ∫ Úapple‹Á∂ apple‘∂Õ ◊πapple» ‹∆ È∂ ‹ø◊Ò
«Ú⁄ «¬’ ÓπappleÁ≈ «Í¡≈ Ú∂«÷¡≈Õ ¿πÈ∑ª Ì≈¬∆ Ò«‘‰∂ ˘ «’‘≈ «’ «¬‘ ÓπappleÁ≈ ÷≈ ‹≈¿∞Õ Ò«‘‰≈
‹∆ √Á∆ ‘∆ ◊πapple» ‹∆ Á∆ ¡≈«◊¡≈ Á≈ Í≈Ò‰ ’appleÁ∂ √ÈÕ √Ø ¿∞È∑ª Ï‘π «ÈÓappleÂ≈ È≈Ò «’‘≈,
«’‘Û∂ Í≈√∂ ÂØ∫ ÷≈Úª, ÍÀappleª ÚÒØ∫ «’ «√apple ÚÒØ∫? ◊πapple» ‹∆ È∂ «’‘≈ ÍÀappleª ÚÒØ∫ A Õ ‹ÁØ∫ Ì≈¬∆
Ò«‘‰≈ ‹∆ ÓπappleÁ∂ Á∂ ÍÀappleª ÚÒ ◊¬∂ ª ◊πapple» ‹∆ ¡≈Í ÍÀappleª Ú≈Ò∂ Í≈√∂ Ò∂‡ ◊¬∂Õ B Ì≈¬∆ Ò«‘‰≈
‹∆ Á∆ ÍÃ∆«÷¡≈ √Ó≈Í ‘ج∆Õ ◊πapple» ‹∆ Ì≈¬∆ Ò«‘‰≈ ‹∆ ˘ «’‘≈ «’ ±ø Ó∂apple∂ √apple∆apple Á∂ ¡≥◊
«‹Èª «Í¡≈apple≈ ‘À «¬√ Ò¬∆ ¡º‹ ÂØ∫ Â∂apple≈ Ȫ ¡≥◊Á ‘ØÚ∂◊≈Õ ÁØÚ∂∫ ’appleÂ≈appleÍπapple Ú≈Í√ ¡≈ ◊¬∂Õ
«¬’ «ÁÈ ◊πapple» È≈È’ Á∂Ú ‹∆ È∂ ¡≈͉≈ ‹ØÂ∆ ‹Ø √Ó≈¿∞‰ Á≈ √Óª È∂Û∂ ‹≈‰ ’∂
√Ì Í«appleÚ≈apple ˘ «¬’º·≈ ’∆Â≈Õ «Í≥‚ Á∂ √Ì ÒØ’ª ˘ √º«Á¡≈ ¡Â∂ √≈«apple¡ª Á∂ √≈Ó∑‰∂ ¡≥◊Á
‹∆ ¡º◊∂ Í≥‹ ÍÀ√∂ apple÷ ’∂ ÓºÊ≈ ‡∂«’¡≈ ¡Â∂ È≈Ò ‘∆ ¡≈͉∆ apple⁄∆ Ï≈‰∆ ¡≥◊Á ˘ √Ω∫Í «ÁºÂ∆ C Õ
¡≥◊Á ‹∆ Ï‘π «ÈÓappleÂ≈ «Ú⁄ √È ¡Â∂ ‘ºÊ ‹ØÛ ’∂ ÷Û∂ ‘Ø ◊¬∂Õ ◊πapple» ‹∆ È∂ ¡≥◊Á ‹∆ ˘
«’‘≈ Íπapple÷≈ ¡≈͉≈ √apple»Í ͤ≈‰ ¡Â∂ ’∞fi Ó≥◊Õ Âª ◊πapple» ¡≥◊Á È∂ «’‘≈, √ø◊ È≈Ò Ï‰
¡≈Ú∂, ‹Ø √ø◊ È≈ÒØ∫ ‡πº‡∆ ‘À «ÓÒ ‹≈¬∂Õ ◊πapple» È≈È’ ‹∆ «’‘≈ Â∂apple≈ √Á’≈ √Ì ˘ Ïı«Ù¡≈Õ
«¬‘ Ï⁄È √π‰ ’∂ ◊πapple» ¡≥◊Á ◊πapple» È≈È’ Á∂ ⁄appleȪ Â∂ „«‘ «Í¡≈Õ
A. «¬‘ Ú≈appleÂ≈ ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆, Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ ¡Â∂ Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «ÁºÂ∆ ‘ÀÕ
B. ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «Ò«÷¡≈ ‘À «’ ‹ÁØ∫ Ì≈¬∆ Ò«‘‰≈ ‹∆ È∂ ⁄≈Áapple ⁄πº’∆ ª Ú∂«÷¡≈
«’ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Ò∂‡∂ ‘ÈÕ
C. ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷ «Ú⁄ «Ò«÷¡≈ ‘À :- ““«Â∞ ӑ«Ò ‹Ø ÙÏÁ ‘Ø¡≈ √Ø ÍÊ∆ ◊πapple» ¡≥◊Á ‹ØÓ
«ÓÒ∆”” Ú∂÷Ø ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆, √≈÷∆ ÈßÏapple EG, ¡≥Â’≈ EG «¬√ ◊Ò Á∆ ÍπÙ‡∆ ◊πapple» ◊øÃÊ √≈«‘Ï «Ú⁄
«ÁºÂ∆ Ï≈‰∆ ÂØ∫ Ú∆ ‘πøÁ∆ ‘ÀÕ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∆ Ï≈‰∆ È≈Ò ◊πapple» ¡≥◊Á √≈«‘Ï Á∆ Ï≈‰∆ ’¬∆ Ê≈Úª Â∂ Ï‘πÂ
«ÓÒÁ∆ ‘À «‹Ú∂∫ «’ ¡≈√≈ ‹∆ Ú≈apple Á≈ BAÚª √ÒØ’ ¡Â∂ Í¿∞Û∆Õ √ÒØ’ ◊πapple» ¡≥◊Á Á≈ ¡Â∂ Í¿∞Û∆ ◊πapple» È≈È’
√≈«‘Ï Á∆ :- √ÒØ’ Ó‘Ò≈ B :-
⁄≈’apple ⁄Ò∂ ⁄≈’apple∆ È≈Ò∂ ◊≈appleÊ Ú≈Áπ
«¬√∂ √ÒØ’ Á∆ Í¿∞Û∆ :-
⁄≈’apple Ò◊À ⁄≈’apple∆ ‹∂ ⁄ÒÀ ÷√ÓÀ Ì≈«¬.....
«¬‘ √≈apple≈ Úapple‰È ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄Ø∫ ‘ÀÕ Ì≈Ú∂∫ «¬‘ Úapple‰È «’√∂ ‘Øapple √≈÷∆ È≈Ò È‘∆∫
«ÓÒÁ≈ Íapple «¬‘ ·∆’ ‹≈ÍÁ≈ ‘ÀÕ
◊πapple» ‹∆ Á≈ Ì≈¬∆ Ò«‘‰∂ ¡º◊∂ Í≥‹ ÍÀ√∂ apple÷ ’À ÓºÊ≈ ‡∂’‰≈ Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄
Ú∆ ‘ÀÕ

iBw;kyh gozgok 165
‹ØÂ∆ ‹Ø √Ó≈¿∞‰≈
◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï √ºÂapple √‘Ò ÂØ∫ ÚºË ‹∆Ú∂ A Õ ¡≈Í ¡º√» √πÁ∆ A@ √øÓ AEIF
¡appleÊ≈ BC ¡√» √øÓ AEIF «Ï’appleÓ∆ ÓπÂ≈Ï’ BB √ÂøÏapple AECI ¬∆√Ú∆ ˘ ‹ØÂ∆ ‹ØÂ
√Ó≈¬∂Õ B ◊πapple» √≈«‘Ï Á≈ Í«appleÚ≈apple Ï≈Ï≈ √Ã∆ ⁄øÁ Â∂ Ò÷Ó∆ Á≈√ Â∂ ¿∞È∑ª Á∆ Ó≈Â≈ ¿π√ Ú∂Ò∂
’appleÂ≈appleÍπapple ÓΩ‹»Á √ÈÕ ¡≥ÂÓ √ø√’≈apple ’appleÈ Á≈ ‘º’ Í«appleÚ≈apple Á≈ ‘πøÁ≈ ‘ÀÕ √Ø ¿∞È∑ª Á∂
‘πø«Á¡ª, «‘øÁ» Â∂ Óπ√ÒÓ≈Ȫ Á≈ «’√∂ Íapple’≈apple Á≈ fi◊Û≈ √øÌÚ È‘∆∫ ‹≈ÍÁ≈ C Õ
’«‘øÁ∂ ‘È «’ ◊πapple» √≈«‘Ï Á∂ ¡≥◊∆·∂ Â∂ «¬’ √Ó≈Ë Ï‰≈¬∆ ◊¬∆ ‹Ø apple≈Ú∆ Á«apple¡≈ È∂
÷Øapple «ÁºÂ∆Õ «¬√∂ Âappleª ◊πapple» √≈«‘Ï Á∂ √Ó∂∫ Á≈ È◊apple Ú∆ apple≈Ú∆ Á«apple¡≈ È∂ ÂÏ≈‘ ’apple «ÁºÂ≈ √∆ D Õ
‘π‰ ¿∞√ È◊apple Á∆ ʪ ’∂ÚÒ ’appleÂ≈appleÍπapple Ȫ Á≈ ◊πappleÁÚ≈apple≈ ‘À ‹Ø AHG@ ¬∆√Ú∆ «Ú⁄
Ó‘≈apple≈‹≈ Í«‡¡≈Ò≈ Â∂ ‘Øapple «√÷ √ø◊ª È∂ apple≈Ú∆ Á«apple¡≈ ˘ ÏøÈ∑ Ò≈ ’∂ Ï⁄≈«¬¡≈ √∆ E Õ
A. Ì≈¬∆ ’appleÓ «√øÿ Á∂ ’ÊÈ ¡Èπ√≈apple ¡≈Í Á∆ ¿∞Óapple √ºÂapple √≈Ò, Í≥‹ Ó‘∆È∂ Â∂ «ÂøÈ «ÁÈ Ï‰Á∆ ‘ÀÕ
◊πapple ÍπappleÏ «Èapple‰Ô, ’appleÓ «√øÿ Í≥È≈ EG.
B. ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ Â∂ Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «¬‘ ‘∆ «ÓÂ∆ «ÁºÂ∆ ‘ÀÕ «Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆
‹ÈÓ √≈÷∆ ¡Â∂ Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ (‘Ê«ÒÂ÷ AFEH ¬∆√Ú∆) «Ú⁄ ‹ØÂ∆ ‹Ø √Ó≈¿∞‰ Ú≈Ò∆ √≈÷∆ È‘∆∫
‘∂Õ
C. ’«‘øÁ∂ ‘È «’ ‹ÁØ∫ ◊πapple» ‹∆ ‹ØÂ∆ ‹Ø √Ó≈¬∂ ª «‘øÁ»¡ª ¡Â∂ Óπ√ÒÓ≈Ȫ «Ú⁄’≈apple fi◊Û≈ ‘Ø «◊¡≈Õ
«‘øÁ» ’«‘øÁ∂ √È «’ ◊πapple» ‹∆ Á∆ Á∂‘ Á≈ √√’≈apple ’appleÈ≈ ‘À Â∂ Óπ√ÒÓ≈È ’«‘øÁ∂ √È Á¯È≈¿∞‰≈ ‘ÀÕ «‘øÁ» Â∂ Óπ√ÒÓ≈È
Á∂ fi◊Û∂ Ú≈Ò∆ ◊ºÒ ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ Â∂ Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ «ÓÒÁ∆ ‘À Â∂ «Ó‘appleÏ≈È Â∂ Ì≈¬∆
Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ È‘∆∫Õ √Ì ÂØ∫ Í«‘Òª «¬√ fi◊Û∂ Á≈ ’ÊÈ ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ ‘ÀÕ
ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ ◊πapple» ‘apple◊Ø«ÏøÁ √≈«‘Ï ‹∆ Á∂ √Ó∂∫ «Ú⁄ «Ò÷∆ ◊¬∆ Â∂ ◊πapple» ‘apple◊Ø«ÏøÁ «√øÿ Á∂ √Ó∂∫ «Ú⁄
‘∆ Á«Ï√Â≈È-«¬-Ó˜≈‘Ï È≈Ó∆ Íπ√Â’ «Ò÷∆ ◊¬∆Õ Á≈«Ï√Â≈È «Ú⁄ «¬È «ÏÈ «‘øÁ» Óπ√ÒÓ≈Ȫ Á∂ fi◊Û∂ Ú≈Ò∆
◊ºÒ ’Ï∆apple √≈«‘Ï Á∂ «Á‘ªÂ Ó◊appleØ∫ ‘ج∆ «Ò÷∆ ‘ÀÕ Ú∂÷Ø Dabistan, School of Manners, David Shea and
Anthony Troyer, ÁÏ«√Â≈È, √’±Ò ¡≈¯ ÓÀÈapple˜, ‚∂Ú‚ Ù¬∆¡≈ ¡À∫‚ ¡ÀÈÊÈ∆ ‡apple≈¬∂¡apple, ÍÀapple√, AHDC, «‹ÒÁ
Á»‹∆ ÍßÈ≈ AIA.
D. apple≈Ú∆ Á«apple¡≈ √Á∆¡ª ÂØ∫ ¡≈͉∆ apple≈‘ ÏÁÒÁ≈ ¡≈«¬¡≈ ‘ÀÕ √π‹≈È apple≈¬∂ ’appleÂ≈ ““ıπÒ≈√≈ Â∞Â
ÂÚ≈apple∆÷”” «Ò÷Á≈ ‘À «’ ÓΩ‹»Á≈ χ≈Ò≈ È◊apple Ú∆ apple≈Ú∆ È∂ ÂÏ≈‘ ’∆Â≈ √∆Õ È◊apple Ú≈√∆¡ª ÈÚ∆∫ ʪ Â∂ ¡≈ ’∂
È◊apple Ú√≈«¬¡≈ Â∂ «¬√ Á≈ Ȫ ““Ú‡≈Ò≈ ‹ª χ≈Ò≈”” apple«÷¡≈ «‹√Á≈ Ì≈Ú Í≥‹≈Ï∆ «Ú⁄ ʪ ÏÁÒ‰≈ ‘ÀÕ Íapple
«¬‘ ◊ºÒ ◊πapple» √≈«‘Ï Á∂ √Ó∂∫ ÂØ∫ Ï‘π ͫ‘Òª ‘ج∆ ‘ÀÕ ACIG ¬∆√Ú∆ «Ú⁄ apple≈Ú∆ Á«apple¡≈ ÓπÒÂ≈È Á∂ Í»appleÏ ¡Â∂
Áº÷‰ ÚÒ Ú◊Á≈ √∆ Â∂ ÓπÒÂ≈È ÂØ∫ BH Ó∆Ò Áº÷‰ «Ï¡≈√ Á«apple¡≈ «¬√ «Ú⁄ ¡≈ ’∂ «ÓÒÁ≈ √∆Õ ¡·≈apple∑Ú∆∫ √Á∆
Â’ «¬‘ ‘∆ ¡√«ÊÂ∆ apple‘∆Õ ‹ÁØ∫ apple≈Ú∆ È∂ Â∂ «Ï¡≈√ È∂ ¡≈͉≈ ¡≈͉≈ apple≈‘ ÏÁ«Ò¡≈Õ Óπ‘øÓÁ ÒÂ∆¯ Á∂ ’ÊÈ
¡È∞√≈apple AFFA ¬∆√Ú∆ «Ú⁄ ¡Ωappleø◊˜∂Ï Á∂ √Ó∂∫ Óπ◊Ò √apple’≈apple È∂ «¬’ ÏÛ≈ Úº‚≈ ÏøÈ∑ Ò≈ ’∂ Ò≈‘Ωapple Ù«‘apple ˘ apple≈Ú∆
ÂØ∫ Ï⁄≈«¬¡≈Õ «¬√ ÏøÈ∑ Á∂ ÷≥‚apple ‘π‰ Ú∆ Ò≈‘Ωapple Á∂ ¿∞µÂapple «Ú⁄ Șapple∆ ¡≈Á∂ ‘ÈÕ
E. History of the Punjab, Mohammad Latif, «‘√‡apple∆ ¡≈¯ Á∆ Íø‹≈Ï, Óπ‘øÓÁ ÒÂ∆¯ ÈÚ∆∫ «ÁºÒ∆
AIFD Í≥È≈ H

iBw;kyh gozgok 166
◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ ÍØÂapple∂ Ï≈Ï≈ Ò÷Ó∆ Á≈√ Á∂ √ͺπÂapple ËappleÓ ⁄øÁ È∂ ◊πapple» ‹∆ Á∆
√Ó≈Ë Ú≈Ò∆ ʪ ÂØ∫ ÊØÛ∆ «‹‘∆ apple≈÷ ÒÀ ’∂ apple≈Ú∆ Á∂ Í»appleÏ∆ ’ø„∂, «‹Ê∂ apple≈Ú∆ Á«apple¡≈ Á≈ Í≈‰∆
Ó≈apple È‘∆∫ √∆ ’appleÁ≈, «¬’ ÈÚª ¡√Ê≈È Á∂‘apple≈ Ï≈Ï≈ È≈È’ ω≈«¬¡≈Õ «¬√ ¡√Ê≈È Á∂
¡≈Ò∂ Áπ¡≈Ò∂ È◊apple ¡≈Ï≈Á ‘Ø«¬¡≈ «‹√Á≈ Ȫ ‚∂apple≈ Ï≈Ï≈ È≈È’ ÍÀ «◊¡≈Õ Ó‘≈apple≈‹≈
apple‰‹∆ «√øÿ Á∂ √Ó∂∫ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∆ ¿∞Ò≈Á «¬Ê∂ apple«‘øÁ∆ √∆ Â∂ Ó‘≈apple≈‹≈ apple‰‹∆Â
«√øÿ È∂ «¬√ ◊πappleÁÚ≈apple∂ Á∂ Ȫ Ï‘π √≈apple∆ ˜Ó∆È ÒÚ≈¬∆ ‹Ø ‘π‰ Â’ ◊πappleÁÚ≈apple∂ Á∂ Ȫ ‘À A Õ
A. Ó‘≈È’ØÙ Ì≈¬∆ ’≈È∑ «√øÿ Ì≈Ù≈ «ÚÌ≈◊ Í«‡¡≈Ò≈, Í≥È≈ DHF

nzsek
tbkfJs tkbh iBw ;kyh 3-57
fwjopkB tkbh iBw ;kyh 58 - 161
fwjopkB tkbh iBw ;kyh (d{ih fibd) 162- 220
GkJh pkb/ tkbh iBw ;kyh 221 - 329
GkJh wBh f;zx tkbh iBw ;kyh 330 - 401

¡≥Â’≈
«¬√ ¡≥Â’≈ «Ú⁄ «ÈÓÈ «Ò÷ ‹ÈÓ √≈÷∆¡ª ’appleÓÚ≈apple «ÁÂ∆¡ª ‘ÈÕ Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂
Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ 1658 ¬∆√Ú∆ Á∆ «¬’ ‘ºÊ-«Ò÷ Â∂ ¡Â∂ Ï≈’∆ √Ì ‹ÈÓ √≈÷∆¡ª Á∂
Í≈· ÍÃ’≈Ù ‹ÈÓ √≈÷¡ª Â∂ ¡Ë≈apple ‘È :-
1. ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ (ÍÃ’≈Ù ı≈Ò√≈ √Ó≈⁄≈apple ¡≥«ÓÃÂ√apple, 1959)
2. «Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆, «‘√≈ Í«‘Ò≈, ÍØÊ∆ √⁄÷≥‚ (ÍÃ’≈Ù ı≈Ò√≈
’≈Ò‹, ¡≥«ÓÃÂ√apple, 1962)
3. «Ó‘appleÏ≈È∆ Ú≈Ò∆, ‹ÈÓ √≈÷∆, «‘√≈ Á»‹≈, ÍØÊ∆ ‘«apple ‹∆ Â∂ ÍØÊ∆ ⁄Â∞appleÌπ‹
(ÍÃ’≈Ù ı≈Ò√≈ ’≈Ò‹, ¡≥«ÓÃÂ√apple, 1969)
4. Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ (1658 ¬∆√Ú∆ ‘Ê-«Ò÷Â)
5. Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ (¤≈Í≈ ÏøϬ∆ 1892 ¬∆√Ú∆)
«¬√ ¡≥Â’≈ «Ú⁄ ‹ÈÓ √≈÷∆¡ª Á∂ Í≈· Á∂‰ Ò«◊¡ª «ÈÓÈ «Ò«÷ ◊ºÒª Á≈
«ÚÙ∂Ù «Ë¡≈È apple«÷¡≈ «◊¡≈ ‘À :-
1. ‘apple ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄ √≈÷∆¡ª «‹√ ’appleÓ ¡È∞√≈apple ‘È ¿∞√∂ ’appleÓ ¡È∞√≈apple
«ÁÂ∆¡ª ◊¬∆¡ª ‘ÈÕ ’¬∆ Ê≈¬∆∫ «¬’Ø Ú≈appleÂ≈ È≈Ò √ÏøË ÁØ ’appleÓÚ≈apple ◊ØÙ‡ª ‹ª √≈÷∆¡ª
˘ «¬’º·≈ ’apple «ÁÂ≈ ‘ÀÕ
2. √Ú≈¬∂ ‘apple √≈÷∆ Á∂ «√appleÒ∂÷ Á∂‰ Á∂ ‘Øapple ’ج∆ ¡÷apple Ú≈Ë» È‘∆∫ Ò≈«¬¡≈ «◊¡Õ
◊πappleÏ≈‰∆ Á∂ ÙÏÁª Á∂ ‘Ú≈Ò∂ ÏappleÀ’‡ª «Ú⁄ «ÁÂ∂ ‘ÈÕ ◊πappleÏ≈‰∆ ¡Â∂ ÍappleÓ≈appleʪ ÂØ∫ «¬Ò≈Ú≈
«‹ÊØ∫ Í≈· ¤«‚¡≈ ‘À È∞’Â∂ Ò≈¬∂ ‘ÈÕ
3. ‘apple ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄Ø∫ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ ¡ÚÂ≈apple Ë≈appleÈ ÂØ∫ ÒÀ ’∂ ‹ØÂ∆ ‹ØÂ
√Ó≈¿∞‰ Â’ Á∆¡ª √≈÷∆¡ª Ò¬∆¡ª ‘ÈÕ Í«‘Òª ‹ª Ï≈¡Á Á∆¡ª È‘∆∫Õ
«¬√ ¡≥Â’≈ Á≈ ÓÈØappleÊ «’√∂ ‹ÈÓ √≈÷∆ Á≈ ÍappleÓ≈‰∆’ Í≈· Á∂‰≈ È‘∆∫Õ √◊Ø∫ ¡≈√∂
˘ Óπ÷ apple÷’Á∂ ‘ج∂ ¡≥Â’≈ «Ú⁄ «ÁÂ∆¡ª ‹ÈÓ √≈÷∆¡ª «Ú⁄Ø∫ «ÈÓÈ «Ò÷ ¡≥Ù ’„ «ÁÂ∂
‘È Âª ‹Ø ◊πapple» È≈Ò’ √≈«‘Ï ‹∆ Á∆ ‹∆ÚÈ ¿∞√≈apple∆ «Ú⁄ ‹ÈÓ √≈÷∆¡ª Á∆ Á∂‰ «È◊apple Â∂
√ÍÙ‡ apple»Í «Ú⁄ Í≈·’ª √≈Ó‰∂ ¡≈ √’∂ :-
1. «Ó«Ê‘≈√’ ÂºÊ Â∂ Íπapple≈‰’ ◊≈Ê≈Úª, «‹Ú∂∫ apple≈‹≈ ‹È’ Á∆ ◊ØÙ‡, apple≈Ó ⁄øÁapple,
apple≈ÚÈ Â∂ «ÌÌ∆÷È Á∆¡ª ◊≈Ê≈Úª, Ëû Ì◊Â, apple≈Ë≈ «’≤ÃÙÈ Â∂ ÁÂ≈ÂzÀ ¡≈«Á Á∆¡ª ’‘≈‰∆¡ª
Â∂ Ú≈appleÂ≈Ò≈ÍÕ
2. ¿∞‘ √≈÷∆¡ª ‹Ø «ÚÙ∂Ù ’apple’∂ Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ Á∆ «¬√ ‘ºÊ-«Ò÷ «Ú⁄ ‘È Â∂ ◊πapple»
È≈È’ √≈«‘Ï Á∆ Ó‘≈È Ùı√∆¡Â È≈Ò Ó∂Ò È‘∆∫ ÷ªÁ∆¡ª, «‹Ú∂∫ ““Ó≈Â≈ ÓfiØ Ú≈Ò∆
√≈÷∆””, ““√«‘‹ ’∞√«‘‹ Ú≈Ò∆ √≈÷∆”” ¡≈«ÁÕ

2
3. Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ Á∂ ÷appleÛ∂ «Ú⁄ «Í¤Ò∂ ‹ÈÓ Á∆¡ª «ÁÂ∆¡ª
Ú≈appleÂ≈Úª, «‹Ú∂: ◊πapple» È≈È’ Á≈ Â∂Ò∆ Â∂ ÿapple ‹ÈÓ, ◊πapple» È≈È’ Á≈ apple≈‹∂ ‹È’ Á≈ √∂Ú’
‘؉≈ ¡≈«ÁÕ Ï≈Ï≈ ‘øÁ≈Ò Ï≈apple∂ «ÁÂ∆ Ì«Ú÷ Ï≈‰∆ ˘ ’¬∆¡ª Ê≈Úª Â∂ Áπ‘apple≈«¬¡≈ «◊¡≈ ‘À,
¿π√ ˘ ’∂ÚÒ «¬’ Ú≈apple∆ ¿∞√∂ Âapple∑ª apple«÷¡≈ ‘À ª ‹Ø «¬√ ‹ÈÓ √≈÷∆ Á∆ ¡√Ò∆¡Â √Ófi ¡≈
√’∂Õ
4. ¿∞‘ √≈÷∆¡ª ‹ª ◊ØÙ‡≈, ‹ª Ú≈appleÂ≈Ò≈Í ‹Ø ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ «’√∂ ÙÏÁ Á∂
ÍappleÓ≈appleʪ Á≈ ‹ª «√º÷ «√˪ª Á≈ «Ú√Ê≈apple ’appleÁ∆¡ª ‘È Â∂ ◊πapple» √≈«‘Ï Á∂ √ø√≈apple∆ ‹∆ÚÈ Á∂
«’√∂ ͺ÷ ÂØ∫ ⁄≈ȉ≈ È‘∆∫ Í≈Á∆¡ª, «‹Ú∂∫ ““Ó≥È È≈Ò ◊ØÙ‡””, ““◊ØÙ‡ Í≈appleÏÃ‘Ó È≈Ò””,
““√≈÷∆ ÓØ‘ ÏÏ∂’ ’∆””¡≈«ÁÕ
5. ¿∞‘ √≈÷∆¡ª «‹È∑ª «Ú⁄ «’√∂ ʪ «‡’≈‰∂ ˘ «È√«⁄ ’∆Â∂ «ÏȪ ◊πapple» È≈È’
√≈«‘Ï ˘ «¬’ ‹≈Á»◊apple «√Ë ’∆Â≈ ‘À, «‹Ú∂∫ √Û ⁄π’∂ Ï≈Ò’ Á∆¡ª ‘º‚∆¡ª «¬’ºÂapple ’apple ’∂
¿∞√ ˘ √πapple‹∆ ’apple Á∂‰≈, «’√∂ ʪ ‘È∂apple∆, ÏÁÒ Â∂ Ó∆∫‘ «Ò¡≈ ’∂ ÒØ’ª ˘ ¡≈͉∂ ÚºÒ «÷⁄
ÒÀ‰≈, «ÏappleË ¡Ú√Ê≈ ÂØ∫ ÎΩappleÈ Ï≈Ò’ apple»Í Ë≈apple ÒÀ‰≈ ¡≈«ÁÕ
6. «‹Ê∂ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∂ ÙÏÁ ‹ª ‘Øapple ◊πappleÏ≈‰∆ Á∂ ÙÏÁ ¡≈Á∂ ‘È, ¿∞Ê∂
’∂ÚÒ Í«‘Ò∆ Â∞’ ‹Ø Ú∆ ‘À, Á∂ ’∂ apple≈◊ Á≈ ¡≥’ ¡Â∂ 1430 √¯∂ Á∆ Ï∆Û Á≈ Í≥È≈ «ÁÂ≈ ‘À,
√≈apple≈ ÙÏÁ È‘∆∫ «ÁÂ≈Õ Î≈apple√∆ Á∂ Ù≈«¬apple≈ Á∆¡ª Â∞’≈ Â∂ ¿∞È∑ª Á∂ ¡appleÊ, Ì≈¬∆ ◊πappleÁ≈√ Á∆¡ª
Í¿∞Û∆¡ª Â∂ ¡appleÊ Ú∆ ’„ «ÁÂ∂ ‘ÈÕ «¬È∑ª «Ú⁄ Á√∆¡ª ¿∞‘ Ú≈appleÂ≈Úª ÒÀ Ò¬∆¡ª ‘È,
«‹È∑ª Á≈ √øÏøË ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï Á∆ ‹∆ÚÈ ¿∞√≈apple∆ È≈Ò ‘ÀÕ
7. ’¬∆ Ú≈apple∆ «¬’Ø ◊ºÒ ˘ Ï‘∞Â∆ Ú∂apple Áπ‘apple≈«¬¡≈ ‘ÀÕ ÁØ‘apple≈¬∆¡ª ◊¬∆¡ª √Âappleª ‹ª
ÍÀapple∂ ’„ «ÁÂ∂ ‘È Â∂ Ì≈ÚÍ»apple √ºÂappleª ÒÀ ’∂ Ú≈appleÂ≈ ˘ ‹ØÛÈ Á≈ ÔÂÈ ’∆Â≈ ‘À, «ÚÙ∂Ù ’apple’∂
Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ Â∂ Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ú⁄Õ
8. ◊πappleÏ≈‰∆ Á∂ ÙÏÁª Á∂ ÍappleÓ≈appleÊ Â∂ ¿∞È∑ª Â∂ ¡Ë≈apple Ú≈appleÂ≈Ò≈Í, «‹Ú∂∫ «’ ‹ÈÓ
√≈÷∆ Ï≈Ï≈ «Ó‘appleÏ≈È, «‘√≈ Í«‘Ò≈ Â∂ Á»‹≈ «⁄ «ÓÒÁ∂ ‘ÈÕ
9. ‹ÈÓ √≈÷∆ «Ó‘appleÏ≈È «‘√≈ Í«‘Ò≈ Â∂ Á»‹≈ «Ú⁄ ◊ØÙ‡ª Á∂ ¡≥ ⁄ «ÁÂ∂ ÙÒØ’
«‹È∑ª Á≈ √≈÷∆ È≈Ò ’ج∆ «√Ë≈ √øÏøË È‘∆∫ ‘ÀÕ
10. ‹Ø Ï≈‰∆ ◊πapple» ◊ÃøÊ √≈«‘Ï «Ú⁄ È‘∆∫ ‘À ¿∞√ ’«ÚÂ≈ Á∆¡ª «¬’ ‹ª ÁØ Ò≈¬∆Ȫ
ÚøÈ◊∆ Ó≈Âapple ‘∆ «ÁÂ∆¡ª ‘È, Ï≈’∆ È‘∆∫ «ÁÂ∆¡ªÕ

3
ÚÒ≈«¬Â Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆
¡ÚÂ≈apple Á∂ Ï≈ÒÍÈ
˝ √«Â◊πapple ÍÃ√≈«ÁÕ √≈÷∆ √Ã∆ Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’∆ √Ã∆ √«Â◊πapple ‹∆ Ì◊ «È√Â≈apple‰
’∞ ¡≈«¬¡≈ ’«Ò‹π◊ «Ú⁄ Ï≈Ï≈ È≈È’ ‘Ø«¬¡≈ ‹È«Ó¡≈Õ Í≈appleÏÃ‘Ó ’≈ «È‹ Ì◊Â∞Õ
√«Â◊πapple ÍÃ√≈«ÁÕ √øÓ AEBF Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹È«Ó¡≈, ÚÀ√≈÷ Ó≈«‘ «ÂzÂ∆¡≈, ⁄≈ȉ∆ apple≈«Â,
¡≥ÓàÚ∂Ò≈, Í‘apple apple≈ apple‘øÁ∆ ’∞ ‹È«Ó¡≈Õ ¡È‘Á √ÏÁ ÍappleÓ∂√apple ’∂ ÁappleÏ≈apple Ú≈‹∂Õ Â∂Â∆√
’appleØÛ∆ Á∂ګ¡ª ÈÓ√’≈apple ’∆¡≈, ⁄¿∞√· ‹Ø◊‰∆, ÏÚø‹≈‘ Ï∆apple, «¤¡ª ‹Â∆¡ª, ⁄Ωapple≈√∆¡ª
«√ºËª, ÈÚª È≈ʪ ÈÓ√’≈apple ’∆¡≈, ‹Ø Ú‚≈ Ì◊ ‹◊ «È√Â≈apple‰ ’¿∞ ¡≈«¬¡≈ : ““«¬√
’¿∞ ÈÓ√’≈apple ’∆‹∆¡À ‹∆Õ””
ÂÏ ’≈¨ ÷ºÂz∆ ‹≈ Ú∂Á∆ ÂÒÚø‚∆ apple≈«¬ ÌØ∫«¬ ̺‡∆ ’∆ Ú√Á∆ «Ú⁄ Ú√Á≈ ¡≈‘≈,
˙Ê∂ ‹ÈÓπ Í≈Ô≈Õ Ú‚≈ ‘Ø¡≈ ª Ò◊≈ Ï≈Ò’ª È≈Ò ÷∂‚‰ Íapple Ï≈Ò’ª Â∂ «¬√ Á∆ «Áz√«‡
¡¿∞apple ¡≈Ú∂, ¡≈ÂÓ∂ ¡«Ì¡≈√π ÍappleÓ∂√apple Á≈ ’apple∂Õ ‹Á Ï≈Ï≈ Ïapple√≈ Í≥‹ª ’≈ ‘Ø«¬¡≈ ª Ò◊≈
Ï≈ª ¡◊Ó «È◊Ó ’∆¡ª ’appleÈ, ‹Ø «’¤ Ï≈ ’apple∂ √Ø √Ó«fi ’apple∂, «Â√Â∂ √Ì√π «’√∂ Á∆ «È√≈
‘Ø«¬ ¡≈Ú∂Õ «‘øÁ» ’‘«È ‹Ø ’ج∆ Á∂ÚÂ≈ √apple»Í ÍÀÁ≈ ‘ØÔ≈ ‘À ¡Â∂ Óπ√ÒÓ≈È ’«‘È ‹Ø ’ج∆
÷πÁ≈«¬ Á≈ √≈«Á’∞ ÍÀÁ≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ
͇∆, ͪË≈
‹Á Ï≈Ï≈ Ïapple√ª √ºÂª ’≈ ‘Ø«¬¡≈ ÂÏ ’≈¨ ’«‘¡≈ : “È≈È’! ±ø ÍÛ∑”Õ ÂÏ ◊πapple»
È≈Ò’ ’¿∞ ͪË∂ Í≈√ ÒÀ ◊«¬¡≈Õ ’≈¨ ’«‘¡≈ : “ͪË∂! «¬√ ˘ ÍÛ≈«‘”Õ ÂÏ ÍªË∂ ͺ‡∆
«Ò÷ «ÁºÂ∆, ¡º÷appleª ÍÀÂ∆√ ’∆ Óπ‘≈apple‰∆, ÂÏ ◊πapple» È≈È’ Ò◊≈ ÍÛ∑ÈÕ apple≈◊ ¡≈√≈ «Ú⁄ ͇∆
: 1, ¡≈«Á Ï≈‰∆ ‘ج∆ : ó apple≈◊ ¡≈√≈ Ó‘Ò≈ 1 ͇∆ «Ò÷∆
˝ √«Â◊πapple ÍÃ√≈«Á® √√À √Ø«¬ «√Ã√‡ «‹«È √≈‹∆ √ÌÈ≈ √≈«‘Ïπ ¬∂’∞ Ì«¬¡≈®
[¡≈√≈ Ó‘Ò≈ 1 ͇∆ «Ò÷∆ (432)]
ÂÏ ◊πapple» È≈È’ ‹∆ «¬’ «ÁÈ Í«Û∑¡≈, ¡◊Ò∂ «ÁÈ ⁄πÍ ’apple apple«‘¡≈Õ ‹ª ⁄πÍ ’apple
apple«‘¡≈ ª ͪË∂ Íπ«¤¡≈ : “È≈È’! ±ø ÍÛ∑Á≈ «’ È‘∆∫?”” ÂÏ ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈ :
“ͪË≈! ± ’∞¤ Í«Û∑¡≈ ‘À∫ ‹Ø Ó∂apple∂ Â≈¬∆∫ ÍÛ∑≈Á≈ ‘À? ÂÏ ÍªË∂ ’«‘¡≈ “ÓÀ∫ √ÌØ «’¤ Í«Û∑¡≈
‘ª ‹Ø «’¤ ‘À, Ï∂Á √≈√Âz Í«Û∑¡≈ ‘ª; ‹Óª ıapple⁄, appleØ‹ È≈Úª, ÷≈Â≈, Ò∂÷≈, ÓÀ∫ √Ì «’¤
Í«Û∑¡≈ ‘ª”Õ ÂÏ Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ : “ͪË≈! «¬È∆∫ ÍÛ∑∂ ◊Ò Î≈‘∂ Í≈Á∂ ‘ÀÈ, «¬‘Ø ‹Ø ÍÛ∑È≈ ‘À
√Ì Ï≈Á ‘À”Õ ÂÏ ◊πapple» È≈È’ «¬’ ÙÏÁ ¿∞·≈«¬¡≈ :-
“‹≈«Ò ÓØ‘π ÿ«√ Ó√π ’«apple Ó«Â ’≈◊Áπ ’«apple √≈appleπ”®
[«√apple∆ apple≈◊ Ó‘Ò≈ 1 Õ 16 Õ (16)]

4
ÂÏ Í≥«‚ ‘Àapple≈È ‘Ø«¬ ◊«¬¡≈, ÈÓ√’≈apple ’∆ÂØ√π, ‹Ø ’ج∆ Í»apple≈ ‘À : “‹Ø Â∂apple∂ ¡≈ÂÓÀ
¡≈Á∆ ‘À √Ø ’«apple”Õ ÂÏ ◊πapple Ï≈Ï≈ ‹∆ ÿ«apple ¡≈«¬’À ÏÀ· apple«‘¡≈Õ ÏØÒØ Ú≈«‘◊πapple»Õ
’∞ÛÓ≈¬∆, «Ú¡≈‘
¡≈«◊¡≈ ÍappleÓ∂√πapple ’∆ ‘ج∆ ‹Ø «’apple«Â ’∞¤∞ È∂ ’appleÀÕ ‹∂ ÏÀ·∂ ª ÏÀ·≈ ‘∆ apple‘À, ‹ª √ØÚ∂
ª √Ø«¬¡≈ ‘∆ apple‘ÀÕ Î’∆appleª È≈Ò Ó‹Ò√ ’appleÀÕ Ï≈Ï≈ ’≈¨ ‘Àapple≈È∞ ‘Ø«¬ ◊«¬¡≈, ’«‘¡≈ √π
“È≈È’! ± «¬ÚÀ apple‘À ª «’ ‘ØÚÀ?”
‹Ï ◊πapple» È≈È’ Ïapple√ª ÈÚª ’≈ ‘Ø¡≈ Â«Ï «Î«apple ÂØapple’∆ ÍÛ∑È Í≈«¬¡≈Õ Ú ÿapple
Ï«‘ ◊«¬¡≈, «ÁÒ Á∆ ıÏapple ◊Ò «’√À È≈Ò ’appleÀ È≈‘∆∫Õ ÂÏ ’≈¨ ˘ ÒØ’ª ¡≈«÷¡≈ : “’≈¨Õ
«¬√ Á≈ «ÚÚ≈‘ ’apple”Õ ÂÏ ’≈¨ ¿∞· ÷Û≈ ‘Ø«¬¡≈, «⁄ÂÚÈ∆ ’∆Â∆¡≈√π ‹Ø «’ÚÀ ’∞ÛÓ≈¬∆
‘ØÚÀÕ ÂÁ Ó»Ò≈ ÷ºÂz∆ ‹≈«Â ⁄؉≈ «Â√Á∂ ÿapple ’∞ÛÓ≈¬∆ ‘ج∆Õ
ª Ï≈Ï≈ Ïapple√ª Ï≈appleª ’≈ ‘Ø«¬¡≈ ÂÏ Ú∆Ú≈«‘¡≈Õ Âª Ï≈Ï≈ Òº◊≈ √ø√≈apple ’∆ «’appleÂ
’apple‰, Íapple «⁄ «’√À È≈Ò Ò≈«¬ È‘∆∫, ÿapple Á∆ ÷Ïapple Ò¬∂ Ȫ‘∆; ÿapple Á∂ ¡≈ÁÓ∆ ¡≈÷‰; “‹Ø
¡º’ ’Ò Î’∆appleª È≈Ò ¿∞· ‹ªÁ≈ ‘À”Õ ÏØÒØ Ú≈«‘◊πapple»Õ
÷∂ ‘«apple¡≈
ÂÏ ¡≈«◊¡≈ ÍappleÓ∂√apple ’∆ ‘ج∆, ‹Ø «¬’ «ÁÈ ’≈¨ ’«‘¡≈ : “È≈È’ ¬∂‘ ÿapple Á∆¡ª
Ó‘∆∫ ‘È, ± ⁄≈apple ÒÀ ¡≈¿∞”Õ ÂÏ ◊πapple» È≈È’ Ó‘∆∫ ÒÀ ’apple Ï≈‘apple «◊¡≈ ª ⁄apple≈«¬ ÒÀ ¡≈«¬¡≈Õ
«Îapple ¡◊Ò∂ «ÁÈ ◊«¬¡≈ ª Ó‘∆∫ ¤º‚’∂ ’‰’ Á∂ ÏøÈ∂ ÍÀ √πºÂ≈, ÂÏ Ó‘∆∫ ‹≈«¬ ’‰’ ˘
ͬ∆¡ª, ÂÏ ’‰’ ¿∞‹≈Û Á»apple ’∆Â∆Õ ÂÏ «¬’ ̺‡∆ Ê≈ ’‰’ Á≈ ÷ªÚÁÕ ¿∞‘ ¡≈«¬
◊«¬¡≈ ; ¿∞È Ìº‡∆ ’«‘¡≈ : “Ì≈¬∆ Ú∂! ÂÀ∫ ‹Ø ÷∂ ¿∞‹≈«Û¡≈ ‘À, √Ø «’ ¿∞‹≈«Û¡≈ ‘À? «¬√
¿∞‹≈Û∂ Á≈ ‹Ú≈Ï Á∂‘”Õ ÂÏ ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈ : “Ì≈¬∆ Ú∂! Â∂apple≈ «’¤ È≈‘∆∫ ¿∞‹«Û¡≈Õ
«’¡≈ ‘Ø«¬¡≈ «‹ «’√∂ Ó‘∆∫ Ó≥»‘ Í≈«¬¡≈? ÷πÁ≈«¬ «¬√À «Ú⁄ Ïapple’ ÿºÂ√∆Õ” Â≈ Ì∆ ¿∞‘ apple‘À
Ȫ‘∆, ◊πapple» È≈È’ È≈Ò Òº◊≈ ÒÛÈÕ ÂÏ ◊πapple» È≈È’ ¡Â∂ ̺‡∆ fi◊ÛÁ∂ fi◊ÛÁ∂ apple≈«¬ ÏπÒ≈apple
Í≈√ ¡≈«¬ ÷Û∂ ‘ج∂, ÂÏ apple≈«¬ ÏπÒ≈apple ’«‘¡≈ : “¬∂‘ «ÁÚ≈È≈ ‘À, Â∞√∆ ’≈¨ ˘ √Á≈Ú‘π”Õ ÂÏ
’≈¨ ˘ √Á≈«¬¡≈Õ ÂÏ apple≈«¬ ÏπÒ≈apple ¡≈«÷¡≈ : ’≈¨ «¬√ ÍπÂz ˘ √Ófi≈«¬∫Á≈ «’ È≈‘∆∫, ‹Ø
Íapple≈¬∆ ÷∂Â∆ ¿∞‹≈Û ¡≈«¬¡≈ ‘À? ÌÒ≈ «ÁÚ≈È≈ ’apple ¤µ«‚¡≈ ¡≈‘∆Õ Ì≈¬∆ Ú∂! ¬∂‘ ¿∞‹≈Û≈
‹≈«¬ Ìapple Á∂‘, Ȫ‘∆ ª Â∞apple’ª Í≈√ ‹≈«¬ ÷Û≈ ‘Ø√∆¡≈”Õ ÂÏ ’≈¨ ’«‘¡≈, “‹∆ ÓÀ «’¡≈
’apple∆? ¬∂‘ ¡‹∂ Ì∆ «ÁÚ≈È≈ «ÎappleÁ≈ ‘À”Õ ÂÏ apple≈«¬ ÏπÒ≈apple ¡≈«÷¡≈, ÓÀ∫ Â∂apple∂ ª¬∆∫ ◊πÈ≈‘
Ï÷«√¡≈, Íapple ±ø «¬√ Á≈ ¿∞‹≈Û≈ Ìapple Á∂‘”Õ ÂÏ ◊πapple» È≈È’ ¡≈«÷¡≈, ‹≈«¬ Á∂÷‘π ˙πÊ∂ «’¤
Ȫ‘∆ ¿∞‹«Û¡≈Õ”
ÂÏ Ìº‡∆ ’«‘¡≈ : “‹∆ Ó∂apple≈ ÷∂Â∞ ¿∞‹«Û¡≈ ‘ÀÕ ÓÀ∫ Óπ·≈ ‘ª, Ó∂apple≈ Â∂ ÷∂Â∞ ¿∞‹≈«Û¡≈
‘À, Ó∂apple≈ ÂÍ≈Ú√π ’«apple, È≈‘∆ ª ÓÀ∫ Âπapple’ª Í≈√ ÚÀ∫Á≈ ‘ªÕ” ÂÏ ◊πapple» È≈È’ ¡≈«÷¡≈ :
“Á∆Ú≈È √Ò≈Ó«Â! ‹∂ «‘’∞ Í·≈ appleπ«Û’≈ ‡π«’¡≈ ‘ØÚÀ ª ‹Ï≈Ïπ ’apple‰≈, Íappleπ Â∞√∆∫ ¡≈͉≈
¡≈ÁÓ∆ Ì∂«‹ ’«apple Á∂÷‘π”Õ ÂÏ apple≈«¬ ÏπÒ≈apple ¡≈͉∂ «Í¡≈Á∂ Ì∂‹∂, ‹Ø ¿∞‘ª ¡≈ÁÓ∆ ‹≈Ú«È Âª

5
÷∂Â∆ √ϻ ÷Û∆ ‘À, «¬’ Í·≈ ÷∂Â∆ Á≈ ¿π‹«Û¡≈ È≈‘∆∫Õ ÂÏ Ï≈Ï∂ ÙÏÁ ¿∞⁄≈appleÈ ’∆Â≈ :-
‹Ø◊∆ ‘ØÚÀ ‹Ø◊ÚÀ ÌØ◊∆ ‘ØÚÀ ÷≈«¬Õ
[√»‘∆ Ó‘Ò≈ 1 ÿapple 6 Õ 7 Õ (730)]
Â«Ï apple≈«¬ ÏπÒ≈apple ¿∞√ ̺‡∆ ’¿∞ fi»·≈ ’∆Â≈, ◊πapple» È≈È’ ¡Â∂ ’≈¨ ÁØÚ∂∫ ÿ«apple ¡≈¬∂Õ
«Ïä Á∆ ¤ª «Îapple∆
Â«Ï ¡≈«◊¡≈ ÍappleÓ∂√apple Á∆ ‘ج∆, ‹Ø ◊πapple» È≈Ò’ Á∂ ÿ«apple Á𫬠Ï∂‡∂ ‘ج∂ : Ò÷Ó∆ Á≈√π
Â∂ «√apple∆⁄øÁπÕ Íapple Ï≈Ï∂ Á∆ ¿∞Á≈√∆ «Ó‡À È≈‘∆Õ ◊πapple» È≈È’ appleπ÷∆ «Ïapple÷∆ ‹≈«¬ ¿∞Á≈√π apple‘ÀÕ Â«Ï
«¬’ «ÁÈ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆ ‹≈«¬ ’«apple Ï≈◊ «Ú⁄ √πÂ≈, «Î«apple «ÁÈ∞ ÒÏ≈ ¿∞·∂ È≈‘∆Õ Â«Ï
apple≈«¬ ÏπÒ≈apple Á∂Ú Ìº‡∆ «√’≈«apple ⁄«Û¡≈ Ê≈, ¡≈Á≈ ¡≈Á≈ ‹ª Ï≈◊ «Ú⁄ ¡≈Ú∂ ª ’ج∆
Áappleı ‘∂«· √πÂ≈ Í≈«¬¡≈ ‘ÀÕ Íappleπ ‹≈ Á∂÷∂ ª ‘ØappleȪ Áapple÷ª Á∆ ¤≈«¬¡≈ ⁄«Ò ◊¬∆ ‘À, ¡appleπ
«¬√ Áapple÷Â∞ Á≈ Í≈¤≈Ú≈ ÷Û≈ ‘ÀÕ Â«Ï apple≈«¬ ÏπÒ≈apple ¡≈«÷¡≈, “«¬√˘ ‹◊≈«¬‘π”Õ ‹«Ï
¿∞·≈«¬¡≈, ª ’≈¨ Á≈ ÍπÂz ‘ÀÕ Â«Ï apple≈«¬ ÏπÒ≈apple ¡≈«÷¡≈, “Ô≈appleØ! ’Ò Ú≈Ò∆ Ì∆ ◊«Ò
«‚·∆ ‘À, ¡appleπ ¬∂‘ Ì∆ Á∂÷‘π, ¬∂‘ ÷≈Ò∆ È≈‘∆∫”Õ Â«Ï apple≈«¬ ÏπÒ≈apple ̺‡∆ ÿ«apple ¡≈«¬¡≈Õ ¡≈«¬
’«apple ’≈¨ ˘ √Á≈-«¬˙√», ¡appleπ ¡≈«÷˙√π : “’≈¨! ÓÂ∞ «¬√π ÍπÂz ÈØ «Î‡ Ó≈appleπ Á∂∫Á≈ ‘ØÚ∂, ¬∂‘
Ó‘≈Íπapple÷π ‘À, «¬√ Á≈ √Á’≈ Ó∂apple≈ √‘appleπ Ú√Á≈ ‘ÀÕ ’≈¨ ±ø Ì∆ «È‘≈´ ‘Ø¡≈ ¡Â∂ ÓÀ∫ Ì∆
«È‘≈Ò𠑪, «‹√ Á∂ √«‘apple «Ú«⁄ «¬‘π ÍÀÁ≈ ‘؇≈ ‘À”Õ Â«Ï ’≈¨ ¡≈«÷¡≈, “‹∆ ÷πÁ≈«¬ Á∆¡≈
÷πÁ≈«¬ ‘∆ ‹≈‰”Õ ’≈¨ ÿ«apple ¡≈«¬¡≈Õ
÷∂Â∆, Ú‰‹, √¿∞Á≈◊apple∆, ⁄≈’apple∆
ÂÏ ◊πapple» È≈È’ Î’∆appleª È≈Ò Ó‹Ò«√ ’appleÀÕ ‘Øappleπ «’√À È≈Ò ◊Ò ’appleÀ È≈‘∆Õ ÂÏ √Ìπ
ÍappleÚ≈appleπ Áπ«÷¡≈Õ ¡≈÷«È : “‹Ø ¬∂‘π ’ÓÒ≈ ‘Ø¡≈ ‘À”Õ Â«Ï ◊πapple» È≈È’ ‹∆ ’∆ Ó≈Â≈ ¡≈¬∆, ¿∞√
¡≈«÷¡≈ : “Ï∂‡≈ Â∞Ëπ Î’∆appleª È≈Ò ÏÀ«·¡ª √appleÁ∆ È≈‘∆∫, ÂÀÈØ ÿappleπ Ï≈appleπ ‘Ø«¬¡≈, Ë∆¡ª ÍπÂz
‘ج∂, appleπ‹◊≈appleπ Ì∆ ’«appleÕ «È «È ÌÒ∂apple∆¡ª ◊Òª ¤«‚ ¡√ª ˘ ÒØ’ ‘√Á∂ ‘À«È, ‹Ø ’≈¨ Á≈
ÍπÂz Ó≈÷‡π ‘Ø¡≈ ‘ÀÕ ‹≈ ¬∂‘π ◊ºÒ≈ Ó≈Â≈ ¡≈÷∆¡ª, Íappleπ ◊πapple» È≈È’ Á∂ «Á«Ò ’≈¬∆ Ò◊∆¡ª
È≈‘∆Õ «Î’appleÚ≈È∞ ‘Ø«¬ ’«apple ÍÀ apple«‘¡≈Õ «‹ Í«¬¡≈, «Â «Á‘≈apple∂ ⁄≈«apple ◊π‹«apple ◊¬∂Õ ‹ª
Ó«Ò ⁄π’∆ ª Ï≈Ï∂ Á∆ «¬√Âz∆ √√π Í≈«√ ¡≈¬∆Õ ¿∞«È ¡≈«÷¡≈ : “√√π! ± «’¡≈ ÏÀ·∆ ‘À? «‹√
Á≈ ÍπÂz Í«¬¡≈ ‘À ⁄¿∞Ê≈ «Á‘≈Û≈ ‘Ø¡≈ ‘À! ÷ªÁ≈ Í∆∫Á≈ «’¤∞ È≈‘∆∫Õ Â«Ï Ó≈Â≈ ¡≈¬∆, ¿π«È
¡≈«÷¡≈ : “Ï∂‡≈! Â∞Ë Í«¬¡ª ωÁ∆ È≈‘∆∫ ’∞¤ ÷≈«‘ Í∆¿∞, ÷∂Â∆ ÍÂ∆ Á∆ ÷Ïapple √≈«apple Ò‘π,
«’¤ appleπ‹◊≈apple Á∆ ÷Ï«apple Ò‘π, Â∂apple≈ √Ì ’∞‡øÌ «ÁÒ◊∆apple ‘À, ¡Â∂ Ï∂‡≈ ‹Ø Â∞Ëπ È≈‘∆ ̪ÚÁ≈, √π
È≈ ’«apple, ¡√∆∫ ÂÀÈØ «’¤∞ È‘∆∫ ¡≈÷Á∂, ± «Î’appleÚ≈È∞ «’ ‘À? Íapple appleπ‹◊≈apple ’∆Â≈ ÌÒ≈ ‘ÀÕ «‹
÷ºÂz∆¡ª «Á¡ª ÍπÂzª Í≈«√ Í≥‹∆‘∂ ‘Ø∫Á∂ ‘ÀÈ Âª appleπ‹◊≈apple ’appleÁ∂ ‘À«ÈÕ appleπ˜◊≈appleπ ’∆Â≈ ÌÒ≈ ‘À,
Ï∂‡≈! ¡√≈Û∆ ÷∂Â∆ Ï≈‘«apple Í’∆ ÷Û∆ ‘À, ¡appleπ ± ˙‹≈Û È≈‘∆∫, «’ «‹ «Ú«⁄ ÷Ò≈ ‘ØÚÀ ª

6
¡≈«÷È, ‹Ø ’≈¨ Á≈ ÍπÂz ÌÒ≈ ‘Ø¡≈ ‘ÀÕ Ï∂‡≈! “÷∂Â∆ ÷√Óª √∂Â∆”Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ÏØ«Ò¡≈,
“«ÍÂ≈ ‹∆! ¡√ª ÈÚ∂’Ò∆ ÷∂Â∆ Ú≈‘∆ ‘À, √Ø ¡√∆ Âapple’∆ apple÷Á∂ ‘ª, ¡√ª ‘´ Ú≈«‘¡≈ ‘À, Ï∆¿∞
Í≈«¬¡≈ ‘À, Ú≈«Û ’∆Â∆ ‘À, ¡·∂ Í«‘apple ÷Û∂ apple÷Á∂ ‘ªÕ «ÍÂ≈ ‹∆! ¡√∆∫ ¡≈͉∆ ÷∂Âz∆ √øÌ≈Ò
√øÿÁ∂ È≈‘∆, Íapple≈¬∆ Á∆ √≈apple «’¡≈ ‹≈«‰‘”Õ Â«Ï ’≈¨ ‘Àapple≈È∞ ‘Ø«¬ apple«‘¡≈Õ ¡≈«÷¡≈√π :
“Ú∂÷‘π ÒØ’Ø «¬‘π «’¡≈ ¡≈÷Á≈ ‘À”Õ Â«Ï ’≈¨ ¡≈«÷¡≈ : ÂÀ ÈÚ’∂Ò∆ ÷∂Â∆ ’«Á Ú≈‘∆ ‘À?
’ÓÒ∆¡ª ◊ºÒª ¤«‚, ¡◊À ¡◊∂apple∂ Íappleπ, ‹∂ Â∞Ëπ Ì≈Ú√∆, ª ¡◊Ò∆ Î√Ò∆ ÂÀ˘ ÈÚ∂’Ò∆ ÷∂Â∆
Ú≈«‘ Á∂√ª ‘∂Õ «Á÷≈ ± «’¿∞ ’«apple Í’≈«¬ ÷≈«Ú√∆”Õ ÂÏ ◊πapple» È≈È’ ¡≈«÷¡≈ : «ÍÂ≈ ‹∆,
¡√ª ÷∂Â∆ ‘π‰∆ Ú≈‘∆ ‘À ¡Â∂ ÌÒ∆ ‹øÓ∆ ‘ÀÕ «Á√«‰ Í≈√«‰ ÌÒ∆ ‘À”Õ ÂÏ ’≈¨ ¡≈«÷¡≈:
“Ï⁄≈! ¡√ª Â∂apple∆ ÷∂Â∆ «‚·∆ ’≈¬∆ Ȫ‘∆∫Õ Â± «’¡≈ ¡≈÷Á≈ ‘À∫? Â«Ï ◊πapple» È≈È’ ¡≈«÷¡≈,
«ÍÂ≈ ‹∆! ¡√ª ¬∂‘π ÷∂Â∆ Ú≈‘∆ ‘À, ‹Ø ± √π‰∂◊≈?” ÂÏ Ï≈ÏÀ È≈È’ «¬’∞ ÙÏÁπ ¿∞·≈«¬¡≈ :-
ÓÈ∞ ‘≈Ò∆ «’apple√≈‰∆ ’apple‰∆ √appleÓ Í≈‰∆ ÂÈ∞ ÷∂Â∞®
[√Øapple«· Ó‘Ò≈ 1 ÿappleπ 1 ⁄˙ÍÁ∂ Õ 2 Õ (595)]
ÂÏ «Îapple Ï≈Ï≈ ÏØ«Ò¡≈, ¡≈«÷˙√π “«ÍÂ≈ ‹∆! ¡√≈‚∆ ÷∂Â∆ Ï∆‹∆ √π‰∆¡≈ ‹∆, «ÍÂ≈
‹∆! ¡√≈‚∆ ÷∂Â∆ Ï∆‹∆ ÷apple∆ ‹øÓ∆ ‘ÀÕ ¡√ª «¬√ ÷∂Â≈ Á≈ «¬ÂÈ≈ ¡≈√apple≈ ‘À, ‹Ø ‘≈√´ Á∆Ú≈È
’≈ √Ìπ ¿∞Âapple∂◊≈, ÂÒÏ ’ج∆ È≈ ’apple∂◊≈Õ ÍπÂz Ë∆¡ª √π÷≈Ò∂ ‘ØÚ«È◊∂, ¡Â∂ Î’∆apple «Ìapple≈¿∞
Ì≈¬∆ √Ì ’ج∆ Úappleπ√≈Ú∂◊≈Õ «‹√π √≈«‘Ï Á∆ ÓÀ∫ «’apple√≈‰∆ Ú≈‘∆ ‘À, √Ø Ó∂apple≈ Ï‘∞ ÷√Ó≈È≈
’appleÁ≈ ‘ÀÕ «‹√π «ÁÈ Á∆ ¿∞√ Á∂ È≈«Ò Òω ¡≈¬∆ ‘À «Â√ «ÁÈ Á≈ Ï‘πÂ∞ ÷π√∆ apple‘∫Á≈ ‘ªÕ ‹Ø
«’¤ Ó≥◊Á≈ ‘ª, √Ø Á∂∫Á≈ ‘ÀÕ «ÍÂ≈ ‹∆! ¡√ª ¬∂Ú≈‚∞ √≈«‘Ïπ ‡Ø«Ò ÒË≈ ‘ÀÕ √¿∞Á≈◊apple∆ ⁄≈’apple∆
‘‡π ͇‰∞ √Ìπ √¿∞«Í ¤«‚¡≈ ‘À√πÕ” ÂÏ ’≈¨ ‘Àapple≈È∞ ‘Ø«¬ ◊«¬¡≈, ¡≈«÷˙√π : Ï∂‡≈ ! Â∂apple≈
√≈«‘Ï ¡√ª «‚·≈ √π«‰¡≈ «’¤∞ È≈‘∆∫”Õ Â«Ï ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ¡≈«÷¡≈ : “«ÍÂ≈ ‹∆! «‹È≈
Ó∂apple≈ √≈«‘Ïπ «‚º·≈ ‘À, «ÂÈ≈ √Ò≈«‘¡≈ ‘À”Õ Â«Ï ◊πapple» È≈È’ «‘’∞ √ÏÁπ ¿∞·≈«¬¡≈ :-
√π«‰ Ú‚≈ ¡≈÷À √Ì ’ج∆® ’∂Ú‚∞ Ú‚≈ ‚∆·≈ ‘ج∆®
[¡≈√≈ Ó‘Ò≈ 1 ⁄¿∞ÍÁ∂ ÿappleπ 2 Õ 2 Õ (348)]
Â«Ï «Îapple ’≈¨ ’«‘¡≈, “¬∂‘ ◊Òª ¤«‚, ÒØ’ª Á≈ Ó≈apple◊π Í’Û∞Õ «’apple«Â «ÏÈ≈
‹∆Ú‰∞ ÊØÛ≈ ‘À”Õ Â«Ï «Îapple Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ⁄πÍ ’«apple apple«‘¡≈Õ ’≈¨ ¿∞· ◊«¬¡≈, ‹≈«¬ «’apple«Â
Ò◊≈Õ ¡≈«÷˙ √π: ¬∂‘ ¡√≈‚∂ ’øÓ‘π ’≈‹Ø ◊«¬¡≈Õ Íappleπ Ï≈‘appleØ ÷∂Â∆ ¿∞‹Û∂ Ȫ‘∆Õ”
Â«Ï Ó≈Â≈ ¡≈¬∆Õ ¡≈«¬ ’«apple Ò◊∆ ¿∞ÍÁ∂√«ÈÕ ¡≈«÷¡˙√π : Ï∂‡≈! ± ⁄≈«apple «Á«È
È≈Óπ «Ú√≈«apple Á∂«‘, ¡Â∂ ¿∞«· ÷Û≈ ‘Ø‘πÕ ’Í‚∂ Ò≈«¬, ◊Ò∆ ’±⁄∂ «Î«apple, ‹Ø ÒØ’ª Á≈ «Ú√≈‘π
‘ØÚ∂, √Ì ’ج∆ ¡≈÷À ‹Ø ’≈¨ Á≈ ÍπÂz ⁄ø◊≈ ‘Ø¡≈”Õ Â«Ï Ï≈Ï≈ ÏØ«Ò¡≈, √ÏÁπ :-
¡≈÷≈ ‹∆Ú≈ «Ú√appleÀ Ó«apple ‹≈¿∞Õ
[¡≈√≈ Ó‘Ò≈ 1 ⁄¿∞ÍÁ∂ ÿappleπ 2 Õ 3 Õ (349)]

7
Â«Ï Ó≈Â≈ ¿∞«· ◊¬∆, ‹≈«¬ ÷Ï«apple ’∆Â∆ ÍappleÚ≈apple «Ú«⁄Õ ÂÏ √≈apple≈ ÍappleÚ≈appleπ ; √Ìπ
’∞‡øÏπ Ú∂Á∆¡ª ’≈ Ò≈◊≈ fi»apple«‰, ¡≈÷‰∂ Ò◊º∂, ‹Ø “Ú‚≈ ‘ÀÎπ ‘Ø¡≈, ‹Ø ’≈¨ Á≈ ÍπÂz «ÁÚ≈È≈
‘Ø¡≈”Õ
ÚÀÁ
Â«Ï Ï≈Ï≈ È≈È’∞ Ó‘∆È «ÂøÈ Â≈¬∆ ÷≈ÚÀ Í∆ÚÀ «’¤∞ È≈‘∆Õ ¡≥Áapple ⁄πÍ ’apple ÍÀ «apple‘≈Õ
√≈apple≈ ÍappleÚ≈appleπ Ú∂Á∆¡ª ’≈ ˙Á«apple¡≈, √Ì∂ Ò◊∂ ¡≈÷«‰ : “’≈¨ ± «’¡≈ ÏÀ·≈ ‘À∫, «‹√ Á≈
Í∞Âz Í«¬¡≈ ‘À, ± ’ج∆ ÚÀÁπ √«Á ÒÀ, «’¤∞ Á≈apple» ’«appleÕ «’¡≈ ‹Í∂ ’÷∂ Á∂ ˙ÒÀ Ò÷π ‘ÀÕ Â∂apple≈ ÍπÂz
⁄ø◊≈ ‘ØÚ∂◊≈Õ Âª Í≥‹∆‘∂ «’ÂÈ∂ ‘∆ ‘ØÚÈ◊∂”Õ ÂÏ ’≈¨ ¿∞«· ÷Û≈ ‘Ø¡≈, ‹≈«¬ ’appleπ ÚÀÁπ √«Á
«ÿ«È ¡≈«¬¡≈ Â«Ï ÚÀÁπ ¡≈«¬ ÷Û≈ ‘Ø«¬¡≈, Â«Ï ◊πapple» È≈È’ Á∆ Ï≈‘ Í’«Û Ò◊≈ È≈‡’≈
Á∂÷«‰, ÂÏ ◊πapple» È≈È’ Ï≈‘π «÷≥«⁄ «ÿË∆, Í◊ «¤«’ ’apple ¿∞· ÏÀ·≈, ¡≈÷«‰ Ò◊≈: “apple∂ ÚÀÁ!
±ø «’¡≈ ’appleÁ≈ ‘À?” Â«Ï ÚÀÁ ’«‘¡≈ : “‹Ø «’¤∞ Â∂apple∂ ¡≈ÂÓÀ appleØ◊π ‘ØÚÀ √Ø Ú∂÷Á≈ ‘ª”Õ ÂÏ
Ï≈Ï≈ ‘«√¡≈, √ÒØ’∞ «Á Ø√π :-
“ÚÀÁ ÏπÒ≈«¬¡≈ ÚÀÁ◊∆ Í’«Û „ø„ØÒ∂ Ϫ‘®
[Ú≈apple ÓÒ≈apple ’∆ √ÒØ’ Ó‘Ò≈ 1 Õ 3 Õ (1279)]
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ «Î«apple ÚÀÁ ’∂ ÍappleÊ≈«‘ ¬∂’∞ √ÏÁπ ’∆Â≈ :-
Áπ÷ «Ú¤ØÛ≈ «¬’∞ Áπ÷π Ìπ÷Õ
[ÓÒ≈apple Ó‘Ò≈ 1 ÿappleπ 2 Õ 7Õ (1256)]
Áπ÷ Ó‘πapple≈ Ó≈apple‰ ‘«apple È≈ÓπÕ
[ÓÒ≈apple Ó‘Ò≈ 1 ÿappleπ 2 Õ 8 Õ (1256)]
Â«Ï ÚÀÁπ ‚«apple ‘«‡ ÷Û≈ ‘Ø¡, ¡≈«÷˙√π : Ì≈¬∆ Ú∂! Â∞√∆ «⁄øÂ≈ «’¤∞ È ’appleØ ¬∂‘π
Í«appleÁπ÷π Ìø‹È‘≈apple ‘À “Â«Ï Ï≈Ï∂ √ÏÁπ ¿∞·≈«¬¡≈ apple≈◊ ◊¿∞Û∆ «Ú«⁄ :-
’Â’∆ Ó≈¬∆ Ï≈Í ’ ’∂apple≈ «’Á» Ê≈Ú‘π ‘Ó ¡≈¬∂Õ
[◊¿∞Û∆ ⁄∂Â∆ Ó‘Ò≈ 1 Õ 17Õ (156)]
√πÒÂ≈È Íπapple ˘ «Â¡≈apple∆
Â«Ï ¡≈«◊¡≈ ÍappleÓ∂√apple ’∆ ‘ج∆, ‹Ø ◊πapple» È≈È’ Ï≈‘«apple ¡≈«¬¡≈, ª Ï≈Ï∂ È≈È’∞
Á≈ Ï‘‰ØÔ≈ ‹Àapple≈Óπ Ê≈, √Ø ÈÚ≈Ï Á¿∞Ò ÷≈È Á≈ ÓØÁ∆ √≈, ‹Àapple≈Ó √π«‰¡ª, ‹Ø È≈È’π
‘Àapple≈È apple‘øÁ≈ ‘À, ’øÓ ’≈‹ «’¤∞ È‘∆∫ ’appleÁ≈, Â«Ï ˙È «’Â≈Ï «Ò÷∆, ‹Ø È≈È’ ±ø ¡√ª
‹Ø◊π «Ó´Õ Â«Ï «¬‘ «’Â≈Ï ◊πapple» È≈È’ ÍÛ∆ ª ¡≈«÷˙ √π, ‘ØÚÀ, Â≈ ‹Àapple≈Ó ‹Ø◊ «ÓÒ‘ª”Õ
Â«Ï ÿ«apple «Á¡ª ¡≈ÁÓ∆¡ª ¡≈«÷¡≈, ‹Ø «¬‘π ‹≈ÚÀ ª ÌÒ≈ ‘ØÚÀ, ÓÂ∞ «¬√ Á≈ ÓÈ∞ ¿±‘≈
«‡’À”Õ Â«Ï ◊πapple» È≈È’ Ò◊≈ √πÒÂ≈ÈÍπapple ’¿π Ò◊≈ Í‘πø⁄‰Õ Â«Ï Ï≈Ï≈ ‹∆ ¿∞«· ⁄«Ò¡≈,
ÂÏ Ï≈Ï∂ Á∆ «¬√Âz∆ Ò◊∆ ÏÀapple≈◊ ’apple‰À ¡≈«÷˙√π; “‹∆ ±ø ¡√ª ‹Ø◊π ¡‹∂ È≈«‘ √∆ Óπ«‘
Ò≈«¬Á≈, ÍappleÁ∂√ ◊«¬¡≈ «’ ’«apple ¡≈Ú«‘∫◊≈”Õ ÂÏ Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈, “ÌØÒ∆¬∂! ¡√∆∫ «¬Ê∂
«’¡≈ ’appleÁ∂ ¡≈‘∂? ¡appleπ ˙Ê∂ «’¡≈ ’apple‘◊∂? ¡√∆∫ Â∞‘≈‚∂ «’ÂÀ ’ø«Ó È≈‘∆”Õ Â«Ï ˙«È «Î«apple
Ï∂ÈÂ∆ ’∆Â∆¡≈√π, “‹Ø ‹∆ Â∞√∆∫ ÿ«apple ÏÀ·∂ ‘ØÁ∂ ¡≈‘∂, ª Ó∂apple∂ Ì≈‰∂ √≈apple∂ ‹‘≈È Á∆ Í«Â√≈‘∆

8
‘Ø∫Á∆ ¡≈‘∆, ‹∆ ¬∂‘ √ø√≈apple Ó∂apple∂ «’Â∂ ’ª«Ó È≈‘∆”Õ Â«Ï ◊πapple» «Ó‘appleÚ≈È ‘Ø¡≈Õ ¡≈«÷˙√π, ±
«⁄øÂ≈ «’¤∞ È≈ ’apple; «ÁÈ∞ «ÁÈ∞ Â∂apple∆ Í«Â√≈‘∆ ‘ØÚÀ◊∆Õ Â«Ï ˙«È ’«‘¡≈, “‹∆ ÓÀ∫ «Í¤∂ apple‘Á∆
È≈‘∆∫, ÓÀ˘ È≈ÒÀ ÒÀ ⁄´”Õ Â«Ï Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈, “ÍappleÓ∂√apple ’∆¬∂! ‘π‰ ª ÓÀ∫ ‹ªÁ≈ ‘ª, ‹∂ ÓÀ˘
È≈ÒÀ ÒÀ ⁄´”Õ Â«Ï Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈, “ÍappleÓ∂√apple ’∆¬∂! ‘π‰ ª ÓÀ∫ ‹ªÁ≈ ‘ª, ‹∂ Ó∂apple∂ appleπ‹◊≈apple Á∆
’≈¬∆ ω√∆ ª ÓÀ∫ √Á≈«¬ ÒÀ√ªÕ ±ø ¡≈«◊¡≈ Ó≥«È ÒÀ”Õ Â«Ï ˙‘π ⁄πÍ ’«apple apple‘∆Õ Â«Ï ◊πapple»
È≈È’ Ì≈¬∆¡ª Ïø˪ Í≈√» «ÏÁ≈ ’∆Â≈ √πÒÂ≈È Íapple ’¿∞ ⁄«Ò¡≈Õ ÏØÒ‘π Ú≈«‘◊πapple»Õ
ÓØÁ∆÷≈È≈ √øÌ≈«Ò¡≈
‹≈ Ì≈‰≈ ª √πÒÂ≈ÈÍπapple ’¿∞ ◊«¬¡≈Õ ÂÏ ‹Àapple≈Ó ˘ «Ó«Ò¡≈, ‹Àapple≈Ó Ï‘πÂ∞ ÷π√∆
‘Ø¡≈Õ ¡≈«÷˙√π, “Ì≈¬∆ Ú∂! È≈È’ ⁄ø◊≈ ÌÒ≈ ‘À”Õ Â«Ï ‹Àapple≈Óπ ÁappleÏ≈«apple ◊«¬¡≈, ‹≈«¬ ’apple
Á¿∞ÒÂ÷≈È ‹Ø◊ ¡apple‹π ’∆ÂØ√π, ¡≈«÷˙√π, “ÈÏ≈Ïπ √Ò≈ÓÂ! Ó∂apple≈ «¬’∞ √≈Ò≈ «Í¤Ø∫ ¡≈«¬¡≈
‘À, ÈÏ≈Ï ‹Ø◊π «Ó«Ò¡≈ ⁄ª‘Á≈ ‘À”Õ Â«Ï Á¿∞ÒÂ÷≈È ’«‘¡≈, “‹≈«¬ «ÿ≥«È ¡≈‰∞”Õ Â«Ï
‹Àapple≈Óπ ¡≈«¬ ’«apple ◊πapple» È≈È’ ‹Ø◊π «ÿ≥«È ÒÀ ◊«¬¡≈Õ «’¤∞ Í∂√’√∆ ¡≈◊À apple«÷ ’«apple «Ó«Ò¡≈Õ
÷≈È∞ Ï‘πÂ∞ ÷π√∆ ‘Ø«¬¡≈, ÷≈È ’«‘¡≈, “«¬√ ’≈ È≈¿∞ «’¡≈ ‘À?” Â«Ï ‹Àapple≈Ó ¡apple‹ ’∆Â∆,
“‹∆ «’√ ’≈ È≈¿∞ È≈È’ ‘À” Â«Ï ÷≈È ’«‘¡≈, “¬∂‘ ÌÒ≈ «Á¡≈ÈÂÁ≈appleπ ÈÁ«apple ¡≈ÚÁ≈ ‘À,
Ó∂apple≈ ’øÓ𠫬√ ’À ‘Ú≈È∂ ’apple‘π”Õ Â«Ï ◊πapple» È≈Ò’ ÷π√∆ ‘Ø«‘ ’apple Óπ√’≈«¬¡≈, ÷≈«È «√appleØÍ≈¿∞
«ÁºÂ≈Õ Â«Ï ◊πapple» È≈È’ ÂÀ ‹Àapple≈Óπ ÿ«apple ¡≈¬∂Õ Ò◊∂ ’øÓπ ’apple«‰Õ ¡À√≈ ’øÓπ ’apple«È, ‹Ø √Ìπ ’ج∆
÷π√∆ ‘ØÚÀ, √Ì ÒØ’ ¡≈÷«È ‹Ø “Ú≈‘π Ú≈‘π ’ج∆ ÌÒ≈ ‘À”Õ √Ì ’Ø ÷≈È ¡≈◊À √πÍ≈apple√ ’apple∂Õ ÷≈È∞
Ï‘π ÷π√∆ ‘Ø¡≈Õ ¡apple ‹Ø «’¤∞ ¡¨Î≈ ◊πapple» È≈È’ ‹Ø◊π «ÓÒ∂, ÷≈ÚÀ √Ø ÷≈ÚÀ, ‘Øappleπ ÍappleÓ∂√apple ’∂
¡apple«Ï Á∂ÚÀ ¡ÂÀ «ÈÂ≈ÍÃÂ∆ apple≈«Â ’¿∞ ’∆appleÂÈ ‘ØÚÀÕ «Í¤Ø∫ ÓappleÁ≈È≈ ‚±Óπ ¡≈«¬¡≈Õ ÂÒÚø‚∆˙∫
¡≈«¬ Ï≈Ï∂ È≈«Ò «‡«’¡≈Õ ¡appleπ ‹Ø ‘Øappleπ «Í¤Ø∫ ¡≈Ú«È, «ÂȪ ‹Ø◊π ÷≈È Â≈¬∆ «ÓÒ≈«¬ ’apple
¡¨Î≈ ’apple≈«¬ Á∂ÚÀ, √«Ì apple؇∆¡≈ ÷≈Ú«ÈÕ ◊πapple» È≈È’ ’À ÍÃ√≈«Á √«Ì ÷π√∆ ‘ج∂Õ ¡apple𠋪 Ï≈Ï∂
Á∆ apple√ج∆ ‘ØÚÀ, ª √Ì ¡≈«¬ Ï«‘«È ¡Â∂ apple≈«Â ˘ «ÈÂ≈ÍÃÂ∆ ’∆appleÂÈ∞ ‘ØÚ∂Õ ¡appleπ «‹Ê∂ Í‘appleπ
apple≈ apple‘À «ÂÊÀ Ï≈Ï≈ Á«apple¡≈«¬ ‹≈Ú∂ «¬√È≈È∞ ’apple«‰Õ ¡apple𠋪 ÍÃÌ≈«Â ‘ØÚÀ, ª ’ÍÛ∂ Ò≈«¬’À
«ÂÒ’∞ ⁄Û≈«¬ ’«apple ÁappleÏ≈«apple Á¯Âapple ÓÈ≈ «ÿ≥«È «Ò÷‰ Ï‘ÀÕ
Ú∂¬∆∫ ÍÃÚ∂Ù
«¬«’ «Á«È ¡≈«◊¡≈ ÍappleÓ∂√apple ’∆ ‘ج∆, ‹Ø «ÈÂ≈Íë Áapple∆¡≈¿∞ ÚÀÁ≈ ¡≈‘≈, √π
«¬«’ «Á«È «¬’∞ «÷‹Ó«Â Á≈apple» ÒÀ’«apple ◊«¬¡≈, ’ÍÛ∂ Ò≈«‘ «÷‹Ó«ÂÁ≈apple ’∂ ‘Ú≈ÒÀ ’∆Â∂,
¡≈«Í È≈Ú«‰ Í«¬¡≈Õ «‹ Í«¬¡≈ «Â¿∞∫ ¡≈«◊¡≈ ÍappleÓ∂√apple ’∆ È≈«Ò, √∂Ú’ ÒÀ ◊¬∂
Áapple◊≈‘ ÍappleÓ∂√apple ’∆Õ √∂Ú’ª ‹≈«‘ ¡apple˜ ’∆Â∆ : “‹∆ È≈È’ ‘≈‹appleπ ‘À”Õ Â«Ï √⁄∆ Áapple◊≈‘π
Áapple√È∞ ‘Ø¡≈, √≈«‘Ï «Ó‘appleÚ≈È∞ ‘Ø¡≈Õ Â«Ï ˙‘π «÷‹ÓÂÁ≈appleπ ’Í«Û¡ª ¿∞Â∂ ÷Û≈ ¡≈‘≈, √Ø
÷Û≈ ÷Û≈ ‘𫇠◊«¬¡≈Õ ˙«È ¡≈«÷¡≈ ‹Ø “È≈È’∞ Áapple∆¡≈«¬ «Ú⁄ Í«¬¡≈ ¡≈‘≈ √Ø «È’«Ò˙
È≈‘∆∫”Õ ˙«√ ¡≈«¬ ÷≈È Í≈«√ ¡apple‹π ’∆ÂØ√π : “÷≈È √Ò≈Ó«Â! È≈È’ Áapple∆¡≈¿∞ «Ú«⁄
Í«¬¡≈ ¡≈‘≈ √Ø «È’«Ò˙ È‘∆∫”Õ Â«Ï ¡≈È∞ ¡√Ú≈appleπ ‘Ø«¬¡≈, Ï≈‘«apple ¡≈«¬¡≈Õ Áapple∆¡≈¿∞
¿∞Í«apple ¡≈«¬¡≈, ÓÒ≈‘ ÏπÒ≈¬∂, ¡appleπ ‹≈ÒÏø«Ë ÍÚ≈¬∂Õ Â«Ï ÓÒ≈‘ √Ø«Ë Ê’∂, Íappleπ ÒËØ È≈‘∆∫Õ

9
«ÏÈ ÷≈È∞ Ï‘π «ÁÒ◊∆appleπ ‘Ø¡≈Õ «Î«apple ¡√Ú≈appleπ ‘Ø¡≈, ¡≈«÷˙√π : “È≈È’∞ ÌÒ≈ Ú‹∆appleπ Ê≈”Õ
÷≈È∞ ÿ«apple ¡≈«¬¡≈Õ
¡≈«◊¡≈ ÍappleÓ∂√apple ’∆ ‘ج∆, ‹Ø È≈È’∞ Ì◊Â∞ ‘≈‹appleπ ‘Ø¡≈, ª ¡≥«ÓàÁ≈ ’‡Øapple≈ Ì«apple
Ì«apple ¡≈«◊¡≈ È≈Ò «Ó«Ò¡≈Õ ‘π’Ó ‘Ø¡≈ : “È≈È’! «¬‘π ¡≥«ÓàÓ∂apple∂ È≈Ó Á≈ «Í¡≈Ò≈ ‘À, ±
«Í¿∞”Õ Â«Ï ◊πapple» È≈È’ Â√Ò∆Ó ’∆Â∆, «Í¡≈Ò≈ Í∆Â≈, √≈«‘Ï «Ó‘appleÚ≈È∞‘Ø¡≈ : “È≈È’∞ ÓÀ∫
Â∂apple∂ È≈«Ò ‘ªÕ ÓÀ∫ Â∂apple∂ Â≈¬∆∫ «È‘≈´ ’∆¡≈ ‘À, ¡appleπ ‹Ø Â∂apple≈ È≈¿ Ò∂Ú∂◊≈ √Ø √Ì ÓÀ «È‘≈´
’∆Â∂ ‘À«ÈÕ Â± ‹≈«‘ ’«apple Ó∂apple≈ È≈Ó ‹«Í, ¡appleπ ÒØ’ª Ê∆∫ Ì∆ ‹Í≈«¬Õ ¡appleπ √ø√≈apple Ê∆∫ «ÈappleÒ∂Íπ apple‘π
È≈Óπ, Á≈È∞, «¬√È≈È∞, √∂Ú≈ «√ÓappleÈ «Ú«⁄ apple‘πÕ ÓÀ∫ Â∂apple∂ Â≈¬∆∫ ¡≈͉≈ È≈Óπ Á∆¡≈ ‘ÀÕ Â± ¬∂‘
«’apple«Â ’«apple”Õ Â«Ï ◊πapple» È≈È’ √Ò≈Ó ’∆Â≈, ÷Û≈ ‘Ø¡≈, Â«Ï ‘π’Óπ ¡≈«¬¡≈, ¡≈«◊¡≈ ‘ج∆
: “È≈È’ Ó∂apple∂ È≈Ó Á∆ Ú«‚¡≈¬∆ ’À√∆ ‘À? ’‘πø! ÂÏ Ï≈Ï≈ ÏØ«Ò¡≈, Ëπ«È ¡È‘Áπ ¿∞·∆ :-
’Ø«‡ ’Ø«‡ Ó∂apple∆ ¡≈apple‹≈ Í≈Ú‰∞ Í∆¡‰∞ ¡«Í¡≈¿∞®
[«√apple∆ apple≈◊π Ó‘Ò≈ 1 ÿapple 1 Õ 2 Õ (14)]
Â«Ï «Î«apple ¡Ú≈‹ ‘Ø¡≈ : “È≈È’ Ó∂apple≈ ‘π’Óπ Â∂apple∆ ’Áapple∆ ¡≈«¬¡≈ ‘À ±ø Ó∂∂apple∂ ‘π’Ó ’∆
«√«¯Â ’appleπÕ ‹Ø «’√∆ «’¡≈ ‘Ø¡≈ ‘À, ¡Â∂ Ó∂apple∂ Á«apple «Ú⁄ «’¡≈ «’¡≈ √π«‰¡≈ Ï‹øÂz ◊≈ÚÈ
‘≈apple∂”Õ Â«Ï Ï≈Ï≈ ÏØ«Ò¡≈ Ëπ«È ¿∞·∆ :-
apple≈◊ ¡≈√≈ ‹Íπ Ó: 1 ® √ÒØ’ ®
¡≈«Á √⁄π ‹π◊≈«Á √⁄π ® ‘ÀÌ∆ √⁄π È≈È’ ‘Ø√∆ Ì∆ √⁄π ® 1 ®Õ
‹Íπ √øÍ»apple‰∞ ’∆Â≈ ®
Â«Ï «Î«apple ¡≈«◊¡≈ ¡≈¬∆, ‘π’Ó ‘Ø¡≈ : “È≈È’ «‹√π ¿πÍ«apple Â∂apple∆ ÈÁ«apple, «Â√π
¿∞Í«apple Ó∂apple∆ ÈÁ«apple® «‹√ ¿∞Í«apple Â∂apple≈ ’appleÓπ, «Â∞√ ¿∞Í«apple Ó∂apple≈ ’appleÓπÕ Ó∂apple≈ È≈¿∞ Í≈appleÃÏ‘Ó
ÍappleÓ∂√appleπ, ¡apple Â∂apple≈ È≈ ◊πapple» ÍappleÓ∂√appleπ”Õ ÂÏ ◊πapple» Ò≈È’ ÍÀapple∆ Í«¬¡≈, «√appleÍ≈¿∞ Áapple◊≈‘Ø∫ Ï≈Ï∂
˘ «Ó«Ò¡≈, √ÏÁπ Ëπ«È ¿∞·∆ apple≈◊π ËÈ≈√apple∆ ‘Ø¡≈, Ó‘Ò≈ 1 ¡≈appleÂ∆ :-
◊◊È ÓÀ∫ Ï≈Ò apple«Ú ⁄øÁz Á∆Í’ ÏÈ∂ Â≈«apple’≈ Ó≥‚Ò ‹È’ ÓØÂ∆®
[ËÈ≈√apple∆ Ó‘Ò≈ 1 ¡≈appleÂ∆ Õ 9 Õ (FFC)]
Â«Ï ¡≈«◊¡≈ ¿∞Ȫ √∂Ú’≈ È∂ ‘ج∆, ‹Ø “È≈È’ ’¿∞ ¿∞√∆ ÿ≈«‡ Í‘π⁄≈«¬ ¡≈Ú‘πÕ
Â«Ï ◊πapple» È≈È’ ’∂ Â≈¬∆∫ Â∆√apple∂ «Á«È ¿∞√∆ ÿ≈«‡ ¡≈«‰ «È’≈«Ò¡≈Õ Áapple∆¡≈¿∞ «Ú⁄»
«È’«Ò¡≈ ÂÏ ÒØ’ª «‚·≈Õ ÒØ’ª ’«‘¡≈, “Ô≈appleØ, «¬‘π ª Áapple∆¡≈«¬ «Ú⁄ Í«¬¡≈ ¡≈‘≈,
¬∂‘π «’Ê» ÍÀÁ≈ ‘Ø¡≈?” Â«Ï ◊πapple» È≈È’ ‚∂appleÀ ¡≈«¬ ’«apple Ú«Û¡≈Õ ‚∂apple≈ √Ìπ ´‡≈«‘ Á»«apple
’∆ÂØ√πÕ ÒØ’∞ Ï‘πÂ∞ ‹π«Û ◊¬∂, ÷≈È∞ Ì∆ ¡≈«¬ ◊«¬¡≈, ¡≈«÷˙√π, “È≈È’ Â∂apple∂ Â≈¬∆ «’¡≈
‘Ø¡≈ ‘À”Õ Â«Ï ÒØ’ª ’«‘¡≈, “‹∆ ¬∂‘π Áapple∆¡≈¿∞ «Ú«⁄ Í«¬¡≈ ¡≈‘≈, Áapple∆¡≈¿∞ «Ú⁄Ø∫ ⁄Ø«‡
÷≈Ë∆”Õ Â«Ï ÷≈È ’«‘¡≈, ”Ô≈appleØ Ú‚≈ ‘ÀÎπ ‘Ø¡≈”Õ ÷≈È∞ «ÁÒ◊∆apple ‘Ø«¬ ’«apple ¿∞«· ◊«¬¡≈Õ
Â«Ï ◊πapple» È≈È’ ’∂ Â∂«Û «¬’≈ ◊؇∆ apple‘∆: ‘Øappleπ apple«÷˙√π «’¤π È≈‘∆Õ ¯’∆appleª È≈«Ò ‹≈«¬
ÏÀ·≈Õ È≈Ò∂ ÓappleÁ≈È≈ ‚±Óπ ‹≈«¬ ÏÀ·≈Õ

10
’≈‹∆ ⁄apple⁄≈, «ÈÓ≈‹, ÓØÁ∆ ÷≈È∂ Á≈ «Â¡≈◊‘
Â«Ï ◊πapple» È≈È’ ⁄πÍ ’«apple apple«‘¡≈Õ
Â«Ï «¬’∞ «ÁÈ ◊π‹apple ◊«¬¡≈Õ Â«Ï ¡◊Ò∂ «Á«È Ï«’ ÷Ò≈ ‘Ø«¬¡≈, ‹Ø ”È≈ ’ج∆
«‘øÁπ ‘À, È≈ ’Ø Óπ√ÒÓ≈È∞ ‘À”Õ ‹Ï ÏØÒÀ, ª «¬‘Ø ¡Ú≈‹ ’apple∂Õ Â«Ï ÒØ’ª ‹≈«¬ ’«apple ÷≈È ‹Ø◊π
’«‘¡≈, “‹Ø Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ¡≈÷Á≈ ‘À, ‹Ø È≈ ’Ø «‘øÁ» ‘À, È≈ ’Ø Óπ√ÒÓ≈È ‘À”Õ Â«Ï ÷≈È
’«‘¡≈, “«¬√’∂ «÷¡≈Ò È≈‘∆ Í¿∞‰≈, «¬‘π Î’∆appleπ ‘À”Õ Â«Ï «¬’∞ È∂ÛÀ ’≈‹∆ ÏÀ·≈ Ê≈, ¿∞«Ò
’≈‹∆ ’«‘¡≈, “÷≈È ‹∆! ¡‹Ïπ ‘À, «’ ‹Ø ¡≈«÷Á≈ ‘À? ñ È≈ ’Ø «‘øÁ» ‘À, È≈ Óπ√ÒÓ≈È∞ ‘À”Õ
Â«Ï ÷≈«È ’«‘¡≈ ¡≈ÁÓ∆ Â≈¬∆, ‹Ø “ÏπÒ≈«¬ ¡≈«‰”Õ ÂÏ ¡≈ÁÓ∆ ¡≈«¬’∂ ’«‘‰ Ò◊∂,
“È≈È’! Â∂apple∂ Â≈¬∆ ÷≈È∞ ÏπÒ≈«¬∫Á≈ ‘À”Õ Â«Ï ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, “ÓÀ Â∂apple∂ ÷≈È Á∆ «’¡≈
ÍappleÚ≈«‘ ÍÛ∆ ‘À”? Â«Ï ÒØ’ª ’«‘¡≈, “«¬‘π ’ÓÒ≈ «ÁÚ≈È≈ ‘Ø¡≈ ‘À”Õ Â«Ï ◊πapple» È≈È’
’«‘¡≈, “ÓappleÁ≈«È¡≈! appleÏ≈Ïπ Ú‹≈«¬”Õ Âª ÓappleÁ≈È∂ appleÏ≈Ïπ Ú‹≈«¬¡≈: apple≈◊π Ó≈apple» ’∆Â≈, Ï≈ÏÀ
√ÏÁ ¿∞·«¬¡≈ :-
’ج∆ ¡≈÷À Ì»ÂÈ≈ ’Ø ’‘À Ï∂Â≈Ò≈®
[Ó≈apple» Ó‘Ò≈ 1 ÿapple 1 ⁄¿ÍÁ∂ Õ 7, (991) ]
Â«Ï «Î«apple Ï≈Ï≈ ⁄πÍ ’«apple apple«‘¡≈Õ ‹ª ’∞¤∞ ÏØÒÀ ª ¬∂‘∆ Ú⁄È ’‘À, ‹Ø “È≈ ’Ø «‘øÁ»
‘À, È≈ ’Ø Óπ√ÒÓ≈È∞ ‘À”Õ Â«Ï ’≈‹∆ ’«‘¡≈ : “÷≈È ‹∆ «¬‘π ÌÒ≈ ‘À, ‹Ø ’‘∫Á≈ ‘À ñ È≈ ’Ø
«‘øÁ», È≈ ’Ø Óπ√ÒÓ≈È ‘À ñ “Â«Ï ÷≈«È ’«‘¡≈, “‹≈«¬ ’«apple È≈È’ Î’∆apple ª‘∆ ÒÀ ¡Ú‘π”Õ
ª «Í¡≈Á∂ ◊¬∂Õ ˙«È ’«‘¡≈, “‹∆ ÷≈È∞ ÏπÒ≈«¬∫Á≈ ‘ÀÕ ÷≈È∞ ’‘∫Á≈ ‘À ñ ¡˜ Ïapple≈ ÷πÁ≈«¬’∂
Â≈¬∆ Á∆Á≈appleπ Á∂«‘Õ ÓÀ∫ Â∂apple∂ Á∆Á≈apple ˘ ⁄≈«‘∫Á≈ ‘ª”Õ Â«Ï ◊πapple» È≈È’ ¿∞«· ⁄«Ò¡≈, ¡≈«÷˙√π,
“¡«Ï Ó∂apple∂ √≈«‘Ï Á≈ √ºÁ≈ ¡≈«¬¡≈ ‘À, ÓÀ∫ ‹≈Úª◊≈Õ” Â«Ï ÓπÂ’≈ ◊«Ò «Ú⁄⁄ Í≈«¬ ◊«¬¡≈,
¡≈«¬ ’apple, ÷≈È ‹Ø◊π «Ó«Ò¡≈Õ Â«Ï ÷≈«È ’«‘¡≈, “È≈È’! ÁØ√Â∆ ÷πÁ≈«¬ ’∆, ◊ÒØ∫ ÓπÂ’≈
Ò≈«‘, ’Óapple ÏøËπ ± ÌÒ≈ ¯’∆apple ‘À∫Õ Â«Ï ◊πapple» È≈È’ ◊ÒØ∫ ÓπÂ’≈ Ò≈«‘¡≈, ’Óapple ÏøË∆Õ Â«Ï
÷≈«È ’«‘¡≈, “È≈È’ Ó∂apple∆ ’øÓ÷Â∆ ‘À, ‹Ø Â∞«‘ ‹∂‘≈ Ú‹∆appleπ Î’∆appleπ ‘ØÚÀÕ Â«Ï ÷≈«È ◊πapple»
È≈È’ ’¿∞ ¡≈͉∂ Í≈«√ Ï‘≈«Ò¡≈, ¡appleπ ’«‘˙√π, apple∂ ’≈‹∆! ’≈¬∆ Ï≈ Íπ¤Á≈ ‘À ª Íπ¤,
È≈‘∆∫ ª ¬∂‘π Ï‘π«Û √π÷È∞ ’apple∂◊≈ È≈‘∆”Õ Â«Ï ’≈‹∆ Ï≈ Íπ¤Â≈ ‘À ª Íπ¤, È≈‘∆ ª ¬∂‘π
Ï‘π«Û √π÷È∞ ’apple∂◊≈ È≈‘∆”Õ Â«Ï ’≈‹∆ ÁÒ◊∆appleπ ‘Ø«¬ ’«apple ‘«√¡≈Õ ÂÁ ’≈‹∆ ’«‘¡≈,
“È≈È’! ± ‹Ø ’‘∫Á≈ ‘À, È≈ ’Ø «‘øÁπ ‘À, È≈ Óπ√ÒÓ≈È∞ ‘À” ñ √Ø ÂÀ∫ «’¡≈ Í≈«¬¡≈ ‘À?” «Ï
Ï≈Ï∂ È≈È’ ’«‘¡≈ √ÒØ’, apple≈◊π Ó≈fi «Ú«⁄ :-
Óπ√ÒÓ≈‰∞ ’‘≈Ú‰∞ Óπ√’´ ‹≈ ‘Ø«¬ Â≈ Óπ√ÒÓ≈‰∞ ’‘≈ÚÀ®
[Ó≈fi Á∆ Ú≈apple Ó‘Ò≈ 1 Õ 8 Õ (141)]
«Ó‘apple Ó√∆«Â «√Á’∞ Óπ√Ò≈ ‘’∞ ‘Ò≈Ò ’∞apple≈‰®
[Ó≈fi ’∆ Ú≈apple Ó‘Ò≈ 1 Õ 7 Õ (140) ]
‹Ï𠫬‘π √ÒØ’∞ Ï≈Ï∂ «ÁÂ≈, Â«Ï ’≈‹∆ ‘Àapple≈È∞ ‘Ø«¬ apple«‘¡≈Õ ÂÏ ÷≈«È ’«‘¡≈,
“’≈‹∆, «¬√ ’¿∞ Í𤉠’∆ Â’√∆apple apple‘∆ È≈‘∆”Õ ÂÁ Í∂√∆ ’∆ «ÈÓ≈‹ ’≈ Ú÷Â∞ ‘Ø«¬¡≈, √Ì
¿∞«· ’«apple «ÈÚ≈‹ ◊π‹≈apple‰ ◊¬∂, ¡appleπ Ï≈Ï≈ Ì∆ È≈Ò ◊«¬¡≈Õ Â«Ï ’≈‹∆ √ÌÈ≈ Â∂ ¡◊À
÷Û≈ ‘Ø¡≈, «ÈÚ≈‹ Ò◊≈ ’apple‰ÀÕ ‹«Ï Ï≈Ï≈ ’≈‹∆ ’∆ ÂappleÎ Á∂«÷ ’«apple ‘«√¡≈Õ Â«Ï ’≈‹∆

11
«‚·≈ ‹Ø È≈È’π ‘√Á≈ ‘ÀÕ Â«Ï «ÈÓ≈‹ ’«apple ¡≈¬, Â«Ï ’≈‹∆ ’«‘¡≈ : “÷≈È ‹∆ √Ò≈Ó«Â,
«‚·Ø «’ ‹Ø Óπ√ÒÓ≈È≈ ’∆ ÂappleÎ («Ëapple) «‘øÁ» Á∂«÷ Á∂«÷ ‘√Á≈ ‘À, ± ‹Ø ¡≈÷Á≈ ‘À ‹Ø È≈È’∞
ÌÒ≈ ‘À”Õ Â«Ï ÷≈«È ’«‘¡≈ : “È≈È’! ’≈˜∆ «’¡≈ ’‘∫Á≈ ‘À?” ÂÏ Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ : “÷≈È
‹∆! ÓÀ∫ ’≈‹∆ ’∆ «’¡≈ ÍappleÚ≈‘ Íapple∆ ‘À, Íappleπ ’≈‹∆ ’∆ «ÈÚ≈‹ ’Ï»´ È≈‘∆ ͬ∆, ÓÀ «¬«Â
Ú≈√Â∂ ‘«√¡≈ Ê≈”Õ Â«Ï Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ : “÷≈È ‹∆! “«¬È ’≈¬∆ Í≈¬∆ ‘À ª Ó∂apple∆ Â’√∆apple
‹≈‘apple ’apple¿∞”Õ Â«Ï Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ : “÷≈È ‹∆! ‹Ï ¬∂‘π «ÈÚ≈‹ ¿∞Í«apple ÷Û≈ Ê≈ Â«Ï «ÁÈ ’≈
ÓÈ ·¿∞Û È≈ Ê≈, «¬È ’∆ ÿºÛ∆ √»¬∆ Ê∆; Ú¤∂apple∆ ‹Ó∆ Ê∆, ¡appleπ Ú¤∂apple∆ ÷»‘∆ «Ú⁄ Í∫Á∆ ‘ØÚ∂Õ
«¬È’≈ ÓÈ∞ ¿»‘ª ◊«¬¡≈ ¡≈‘≈, «¬√’∆ «ÈÓ≈‹ ’Ï»Ò È‘∆∫ ÍÛ∆”Õ Â«Ï ’≈«‹ ¡≈«¬ ÍÀapple∆
Í«¬¡≈Õ ¡≈«÷˙√π “Ú≈‘π Ú≈‘π! «¬√ ’¿∞ ÷πÁ≈«¬ ’∆ «ÈÚ≈‹√ ‘ج∆ ‘À”Õ Â«Ï ’≈‹∆ ÍÂ∆‰≈
Â«Ï Ï≈Ï∂ √ÒØ’∞ «ÁÂ≈ :-
Óπ√ÒÓ≈È∞ Óπ√≈ÚÀ ¡≈Íπ® «√Á’∞ √Ï»apple∆ ’Ò≈Ó≈ Í≈’®
÷Û∆ È ¤∂ÛÀ ÍÂ∆ È ÷≈«¬® È≈È’ √Ø Óπ√ÒÓ≈È∞ «Ì√ ’¿∞ ‹≈«¬Õ
‹ª Ï≈Ï∂ ¬∂‘π √ØÒ’∞ ÏØ«Ò¡≈, Â≈ √Ô∆¡Á, √∂÷‹≈Á∂, ’≈‹∆, ÓπÎÂ∆, „≈È, ÷È∆È,
Ó‘apple, Óπ’ÁÓ ‘Àapple≈È ‘Ø«¬ apple‘ÀÕ ÷≈Èπ ÏØ«Ò¡≈ : “’≈‹∆! È≈È’∞ ‘’∞ ȱ Í‘∞Â≈ ‘À, ¡Úappleπ Íπ¤‰
’∆ Â’√∆apple apple‘∆”Õ «‹Â∞ Ú«Ò Ï≈Ï≈ ÈÁ«apple ’apple∂, «ÂÂ Ú«Ò √Ì ’ج∆ √Ò≈Óπ ’apple∂Õ Â«Ï Ï≈Ï≈
ÏØ«Ò¡≈ √ÏÁπ :-
¡Ó´ ’«apple Ëapple∆ Ï∆‹π √ÏÁØ ’«apple √⁄ ’∆ ¡≈Ï «È Á∂«‘ Í≈‰∆®
[√Ã∆ apple≈◊ Ó‘Ò≈ 1 ÿapple 3 Õ 27 Õ (23) ]
‹ª Ï≈Ï∂ ¬∂‘π √ÏÁπ ÏØ«Ò¡≈, «Á ÷≈È∞ ¡≈«¬ ÍÀapple∆ Í«¬¡≈Õ Â«Ï ÒØ«’ «‘øÁ» Óπ√ÒÓ≈È∞
¡≈«¬ Ò◊À ÷≈È ˘ ’«‘‰, “‹Ø È≈È’ «Ú⁄ ÷πÁ≈«¬ ÏØÒÁ≈ ‘À”Õ Â«Ï ÷≈«È ’«‘¡≈ : “È≈È’!
apple≈‹π Ó≈´ ‘π’Óπ √«Ì Â∂apple≈ ‘À”Õ Â«Ï ◊πapple» È≈Ò’ ’«‘¡≈ : “ıπÁ≈«¬ Â∂apple≈ ÌÒ≈ ’apple∂◊≈, ‘π‰
«‡’‰ ’∆ Ï≈«Â apple‘∆; apple≈‹π, Ó≈´, ÿapple Ï≈apple Â∂apple∂ ‘À«È, ¡√∆∫ «Â¡≈«◊ ⁄Ò∂”Õ
‹≈«¬ ¯’∆appleª «Ú«⁄ ÏÀ·≈, Â«Ï Î’∆apple ¿∞«· ‘«Ê Ïø«È ÷Û∂ ‘Ø«‘ Ò≈◊∂ «√Ϋ ’apple«‰Õ
¡≈÷«È ‹Ø “È≈È’∞ √«⁄ appleØ‹∆ Ê∆¡≈ ‘À ¡Â∂ √«⁄ ’∆ apple≤ø◊‰ «Ú«⁄ appleÂ≈ ‘À”Õ Âª Ï≈Ï≈ ÏØ«Ò¡≈
: “ÓappleÁ≈«È¡ª appleÏ≈Ïπ Ú‹≈«¬”Õ Â«Ï ÓappleÁ≈È∂ appleÏ≈Ïπ Ú‹≈«¬¡≈, apple≈◊π «Â◊ ’∆Â≈, Ï≈Ï∂
√ÏÁπ ¿∞·≈«¬¡≈ ñ
«¬‘π ÂÈ∞ Ó≈«¬¡≈ Í≈«‘¡≈ «Í¡≈apple∂ Ò∆ÂÛ≈ Ò«Ï appleø◊≈‘∂®
[«Â◊ Ó‘Ò≈ 1 ÿapple 3 Õ 2 Õ (722)]
Â«Ï ¯’∆appleª ¡≈«¬ ÍÀapple» ⁄πÓÀ, Á√ Í≥‹≈ Ò∆¡≈Õ Ï≈Ï∂ Á∆ Ï‘π ÷π√∆ ‘ج∆ Î’∆appleª
¿∞Í«apple, Ï‘πÂ∞ «Ó‘appleÚ≈È∞ ‘Ø«¬¡≈Õ ÷≈È∞ Ì∆ ¡≈«¬ ◊«¬¡≈Õ ÒØ’ «‘øÁ»-Óπ√ÒÓ≈È ‹π ’ج∆ √≈
√Ì √Ò≈Ó ’«apple ÷Û≈ ‘Ø¡≈Õ Â«Ï ◊πapple» Í≈√Ø∫ «ÚÁ≈ ‘ج∂Õ ÷≈È∞ ÿ«apple ¡≈«¬¡≈, ¡≈«¬ ’«apple Á∂÷À
ª ’Ø·Û∆¡≈ ÷‹≈È∂ ’∆¡≈ Ìapple∆¡≈ ͬ∆¡ª ‘À«ÈÕ Â«Ï Ï≈Ï∂ Á∆ ÷π√∆ ‘ج∆, ÓappleÁ≈È∂ ˘ È≈ÒØ
ÒÀ’«apple ⁄«ÒÁ≈ apple«‘¡≈Õ

12
ÓappleÁ≈È∂ Á∆ Í»‹≈ ’apple≈¬∆
Â«Ï Ï≈Ï≈ ‹∆ ¿∞‹Û ’¿∞ ⁄Ò∂ ÂÏ «’Â∂ Ú√Á∆ ÚÛ∂ È≈‘∆Õ «’Â∂ ‹ø◊«Ò «’Â∂
Áapple∆¡≈«¬, «’ʬ∆ «‡’∂ È≈‘∆Õ ’Á∂ ‹∂ ÓappleÁ≈ÈÀ ȱ Ìπ÷ Ò◊À, ª Ï≈Ï≈ ¡≈÷À, “ÓappleÁ≈«È¡≈
Ìπ«÷ Ò≈◊∆ ‘∆?” Â≈ ÓappleÁ≈È≈ ¡≈÷∂, “‹∆ ± √Ì «’¤∞ ‹≈‰Á≈ ‘À∫”Õ Â«Ï Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈,
“ÓappleÁ≈«È¡≈, «√ËØ∫ ‘∆ Ú√Á∆ ‹≈«¬ ÷ÒØ¿∞, ¡≈◊À ¿∞Í«Ò ÷Âz∆ ‘À«È, «Â√Á∂ ÿapple ‹≈«¬ ÷ÛØ¿∞,
⁄πÍ≈ÂØ, ˙ÊÀ ˙«‘ ÷Ú≈«¬∫Á∂ «‘«È◊∂Õ ÓappleÁ≈«È¡ª! ÂÀ˘ ‹ªÁÀ ‘∆ È≈«Ò ’ج∆ «‘øÁ» ’ج∆
Óπ√ÒÓ≈È∞ ‹Ø ’ج∆ ¡«¬ Óπ«‘ Ò◊∂◊≈, √ج∆ ¡≈«¬ ÍÀapple∆ ÍÚÀ◊≈Õ ¤Âz∆‘ ¡≥«Óà¡≈«‰ ¡≈◊∂
apple≈÷«È◊∂Õ ’ج∆ appleπÍÔ∂ ÍÔ∆¬∂, ¡≈«‰ apple÷«È◊∂, ’ج∆ ¡≈«‰ Íapple’≈Ò∂ apple÷«È◊À, ’ج∆ Íπ¤√∆¡≈
Ì∆ È≈‘∆∫, ‹Ø ± «’ÊØ∫ ¡≈«¬¡≈ ‘À∫? «’√Á≈ ¡≈ÁÓ∆ ‘À∫? ‹Ø ’ج∆ ¡≈«¬ Óπ«‘ Ò≈◊À◊≈ √ج∆
¡≈÷À◊≈ ñ ‹Ø ÓÀ∫ ¡≈͉≈ √appleÚ√π ¡≈«‰ ¡◊À apple÷≈ ñ ¡≈÷«È◊∂, ‹Ø √∆ «È‘≈´ ‘ج∂, ‹Ø ¡√ª˘
«¬‘ Á∆Á≈appleπ ‘Ø¡≈-”Õ
Ï≈Ï∂ Á∆ ÷π√∆ ‘ج∆, ÓappleÁ≈È≈ «¬’ «Á«Ò √‘apple ˘ Ì∂«‹¡≈Õ Ì∂‹«Á¡ª È≈«Ò Í»‹≈
Ï‘πÂ∞ Ò≈◊∆Õ ‹ª ◊«¬¡≈, ª √≈apple≈ √‘πappleπ ¡≈«¬ ÍÀapple∆ Í«¬¡≈Õ ‹ª ◊«¬¡≈ ª Í≥‹∆‘À ’ÍÛ∂
Í≥«‚ Ïø«È’À ÒÀ ¡≈«¬¡≈Õ Ï≈Ï≈ ‘√Á≈ ‘√Á≈ «ÈÒ∂‡ ‘Ø¡≈Õ Ï≈Ï∂ Í≈«√ ÓappleÁ≈È≈ ’ÍÛ∂ Í≥‹∆‘À
ÒÀ ¡≈«¬¡≈Õ Ï≈Ï≈ Ú∂÷À, ª ÏøÈ∆ Íø«‚ Ò¬∆ ¡ªÚÁ≈ ‘À, Â«Ï Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈ : “ÓappleÁ≈«È¡ª
«’¡≈ ¡ªÁ≈ ‘∆?”” Â«Ï ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ : “‹∆ √⁄∂ Í«Â√≈‘! Â∂apple∂ È≈ÚÀ Á≈ √Á’≈ √≈apple≈
√‘πappleπ √∂Ú≈ ˘ ¿π«· ÷Û≈ ‘Ø¡≈Õ ‹∆¿∞ Í≈«Â√≈‘, ÓÀ∫ ¡≈«÷¡≈ : ‹Ø-«¬‘ Ú√Â∞ ’ÍÛ∂ Ï≈Ï∂ Í≈«√
ÒÀ ‹≈Ú≈ ñ ” Õ «Â«Ï ◊πapple» ÏØ«Ò¡≈ : “ÓappleÁ≈«È¡ª! ¡ªÁØ, ÌÒ≈ ’∆ÂØ, Íappleπ ¬∂‘π ¡√≈‚∂ «’ÂÀ ’ø«Ó
Ȫ‘∆”Õ Â«Ï ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ : “‹∆¿∞ Í≈«Â√≈‘, «’ ’apple∆? Â«Ï Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈ : “√𫇠ÿÂ∞”Õ
ª ÓappleÁ≈È∂ √«Ì Ú√π √«‡ ÿÂ∆¡≈, Í≥«‚ √≈apple∆Õ ˙Ê‘πø appleÚ∂Á∂ apple‘∂Õ Â«Ï ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈,
¡apple‹ ’∆Â∆, ¡≈«÷˙√π : ‹∆¿∞ Í≈«Â√≈‘π, «¬‘π ‹Ø ’ج∆ Â∂apple∂ È≈¿∞ Áª √Á’≈ Ó≥ÈÁ≈ ‘À, ¡ÂÀ
«√÷ Á∂ Óπ«‘ ÍªÚÁ≈ ‘À, «’¤∞ ÂÀ˘ Ì∆ Í‘πø⁄Á≈ ‘À ˙√Á≈ Ì≈¿∞? ¡Â∂ Ó∂apple «Á«Ò «Ú«⁄ Ú‚≈
«Î’appleπ ‘À, ‹Ø ± «’¤∞ ¤∞‘øÁ≈ È≈‘∆∫, ¡ÂÀ Óπ«‘ ÍªÚÁ≈≈ È≈‘∆∫ ± «’√∂ È≈Ò «ÂzÍÂÁ≈ ‘À?” «Ï
◊πapple» Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈ : “ÓappleÁ≈«È¡≈! appleÏ≈Ïπ Ú‹≈«¬”Õ Âª ÓappleÁ≈È∂ appleÏ≈Ïπ Ú‹≈«¬¡≈, Ï≈Ï∂ √ÏÁπ
¿∞·≈«¬¡≈ :-
Ó≈Â≈ ÍÃ∆«Â ’apple∂ ÍπÂ∞ ÷≈«¬®
Â«Ï «Î«apple ÓappleÁ≈È∂ Â√Ò∆Ó ’∆Â∆ , ˙Ê‘π ⁄Ò∂Õ
√º‹‰ ·º◊ «È√Â≈apple≈
[◊¿∞Û∆ ◊π¡≈apple∂apple∆ Ó‘Ò≈ 4 ⁄˙ÍÁ∂ Õ 41 Õ (164) ]
‹ªÁ∂ ‹ªÁ∂ √∂÷ √‹‰ ’À ÿ«apple ‹≈«¬ «È’Ò∂Õ ¿∞√’≈ ÿappleπ ÍÀ∫‚∂ «Ú«⁄ ÊªÕ ¡Â∂ ·≈’∞apple
Áπ¡≈apple≈ ÂÀ Ó√∆ ’«apple ¤‚∆ Ê∆Õ ‹∂ ’ج∆ «‘øÁ» ¡≈ÚÀ ª ·¿∞apple Á∂ÚÀÕ ¡Â∂ ‹∂ Óπ√ÒÓ≈È∞ ¡≈ÚÀ
Â≈ ÂÚ‹‘ ’apple∂Õ ¡appleπ ‹≈ apple≈«Â ÍÚÀ ª ¡≈÷À, “⁄´ ‹∆ √ØÚ‘πÕ” ¡≥Á«apple ÒÀ ‹≈ÚÀ, ÷»‘À «Ú«⁄
Í≈«¬ ’«apple Ó≈apple∂Õ ¡apple𠋪 apple≈«Â Í≈ÚÀ ª ¡≈÷À, “⁄´ ‹∆ √ØÚ‘π”Õ ¡≥Á«apple ÒÀ ‹≈ÚÀ, ÷»‘À «Ú«⁄
Í≈«¬ ’«apple Ó≈apple∂Õ ¡apple𠋪 √Ï≈‘ ‘ØÚ∂, Â≈ ¡≈√≈ Â√Ï∆ ‘≈«Ê ÒÀ Óπ√Ò≈ Í≈«¬ Ï‘ÀÕ ‹«Ï Ï≈Ï≈ Â∂
ÓappleÁ≈È≈ ◊¬∂, ª «÷‹Ó«Â Ï‘πÂ∞ ’∆Â∆˙√πÕ ¡ÂÀ ¡≈Í«‰¡ª ÒØ’ª ª¬∆ ¡≈«÷˙√π : “‹Ø
«¬√Á∂ ÍÒÀ Ï‘π ÁπÈ∆¡≈ ‘À, Íapple ◊π‘‹π ‘ÀÕ «‹√ Á∂ Óπ«‘ «Ú«⁄ ¡À√∆ ÌÛ’ ‘À √Ø ÷≈Ò∆ È≈‘∆∫,

13
ÎÀ´ ’«apple ’∂ ¯’∆appleπ ‘Ø«¬¡≈ ‘À”Õ ‹«Ï apple≈«Â ͬ∆ Â«Ï ¡≈«÷˙√π : “¿∞·‘π ‹∆ √ØÚ‘π”Õ Â«Ï Ï≈Ï∂
¡≈«÷¡≈ “√º‹‰∂! «¬’∞ √ÏÁπ ÷πÁ≈«¬ Á∆ ÏøÁ◊∆ ’≈ ¡≈«÷ ’«apple √ØÚ«‘∫◊∂”Õ Â«Ï √∂÷ √‹«È
¡≈«÷¡≈ : “ÌÒ≈ ‘ØÚÀ ‹∆, ¡≈÷‘π ‹∆, apple≈«Â Ï‘πÂ∞ ◊π‹appleÁ∆ ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ” ¿π Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈,
ÓappleÁ≈«È¡≈! appleÏ≈Ïπ Ú‹≈«¬Õ ª ÓappleÁ≈È∂ appleÏ≈Ïπ Ú‹≈«¬¡≈Õ apple≈◊π √»‘∆ ’∆Â∆Õ ◊πapple» È≈Ò’
√ÏÁπ ¿∞·≈«¬¡≈ :-
¿∞‹´ ’À‘≈ «⁄Ò’‰≈ ÿØ«‡Ó’≈ÒÛ∆ Ó√π®
[apple≈◊ √»‘∆ Ó‘Ò≈ 1 ÿapple 6 Õ 1 Õ (729)]
ÂÏ Áapple√È ’≈ √Á’≈ Ïπ«Ë ‘Ø«¬ ¡≈¬∆Õ ‹ª Ú∆⁄≈apple∂, ª “√Ì Ó∂apple∂ ◊πÈ≈‘ √‘∆ ‘ج∂
‘À«È”Õ Â«Ï ¡≈«¬, ¿∞«· ’«apple ÍÀapple∆ Í«¬¡≈, ÍÀapple∆ ⁄øπ«Ó˙√πÕ ¡≈«÷˙√π : “‹∆¿∞ Ó∂apple∂ ◊πÈ≈‘ ÎÁ´
’«apple: “Â«Ï Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈ : “√∂÷ √‹«È! ÷πÁ≈«¬ ’∆ Áapple◊≈‘ Áπ‘π ◊Ò∆ ◊πÈ≈‘ ÎÁ´ ‘Ø∫Á∂
«‘«È”Õ Â«Ï √∂«÷ √‹È ¡apple‹π ’∆Â∆, ¡≈«÷˙√π : ‹∆ ¿π‘∆ ◊Ò ’apple, «‹È∆ ◊Ò∆ ◊πÈ≈‘ ≤ÎÁπÒ
‘Ø«È”Õ Â«Ï ◊πapple» È≈Ò’ «Ó‘appleÚ≈È∞ ‘Ø«¬¡≈, ¡≈«÷˙√π : “√⁄π ’‘π ‹Ø ÂÀ ı»È ’∆ ‘À«È?” «Ï
√∂÷π √‹È∞ Ò≈◊≈ √⁄Ø √⁄ ÏØÒ‰Õ ’«‘˙√π : ”‹∆ Ï‘π Í≈Í ’∆Â∂ ‘À∫ ‘À«È Â«Ï ◊πapple» È≈È’
¡≈«÷¡≈ : “‹Ø ’¤∞ ¿∞È’∆ Ï√Â∞ apple‘∆ ‘À √Ø «ÿ≥«È ¡≈¿∞”Õ Â«Ï √∂÷ √‹«È ‘π’Óπ Ó≥«È¡≈,
Ï√Â∞ ÒÀ ¡≈«¬¡≈, ÷πÁ≈«¬’∂ È≈«¬ ´‡≈¬∆Õ ◊πapple» ◊πapple» Ò≈◊≈ ‹Í«‰Õ È≈¿∞ Ëapple∆’ «√º÷ ‘Ø¡≈Õ
Í«‘Ò∆ ËappleÓ√≈Ò ˙Ê∂ ϺË∆Õ ÏØÒ‘π Ú≈«‘◊πapple»Õ
◊ØÙ‡ √∂ı Ùapple¯
Â«Ï ˙Ê‘π appleÚÀ, ÍÀ∫‚∂ ÍÀ∫‚∂ «Ú⁄ Í≈‰∆Í«Ê ¡≈«¬ «È’ÒÀ® Â«Ï Í≈‰∆Í«Ê ’≈ Í∆appleπ
√∂÷π √appleÎπ Ê≈Õ «Â√’≈ Óπapple∆Áπ √∂÷𠇇∆‘appleπ Ê≈Õ ˙‘π Í∆appleπ ’À Â≈¬∆ ¡√Â≈Ú≈ Í≈‰∆ ’≈ Ìapple«‰
¡≈«¬¡≈ √≈Õ ¡◊À Ï≈Ï≈ ≤Â∂ ÓappleÁ≈È≈ ÁØÈØ∫ ÏÀ· Ê∂, ¬∂«È ¡≈«¬ √Ò≈Óπ Í≈«¬¡≈Õ ¡≈«÷˙√π :
“√Ò≈Ó≈ Ò∂’, ÁappleÚ∂√!” Â«Ï ◊πapple» È≈È’∞ ÏØ«Ò¡≈, ¡≈«÷˙√π : “¡Ò∂÷ ’¿∞ √Ò≈Ó ‘Ø, Í∆apple ’∂
Á√ Í∂√!” Â«Ï √∂÷𠇇∆‘appleπ ‘Àapple≈È∞ ‘Ø«¬ ◊«¬¡≈Õ ¡≈«÷˙√π : “¡‹ ÂØÛ∆ √Ò≈Óπ «’√∂ È≈‘∆
Î∂«apple¡≈Õ Íapple‘ ‘ØÚÀ ª ÓÀ∫ ¡≈͉∂ Í∆apple ˘ ÷Ï«apple ’apple∆”Õ Â«Ï ¡≈«¬ ¡apple‹π ’∆Â∂ √π, ¡≈«÷˙√π :
“Í∆apple √Ò≈Ó«Â! ¬∂’ ÁappleÚ∂√π ’≈ ¡≈Ú≈‹π √𫉠’«apple ‘Àapple≈È∞ Ê∆¡≈ ‘ª”Õ Âª Í∆apple ¡≈«÷¡≈ : “’‘π
Á∂÷ ’À√≈ ‘À?” Â«Ï ¿‘π ÏØ«Ò¡≈ ¡≈«÷˙ √π-¡Ò∂÷ ’¿∞ √Ò≈Óπ ‘À Í∆apple ’∂ Á√ Í∂√-”Õ Â«Ï
Í∆apple ’«‘¡≈, “Ï⁄≈! «‹√π ¡Ò∂÷ ’¿∞ √Ò≈Óπ ’∆Â≈ ‘À, «Â√’≈ Á∆Á≈appleπ Á∂÷≈ ‘À? ◊πapple» È≈È’
Í≈«√ ¡≈«¬¡≈, ¡≈Ú≈‹ ÏØ«Ò¡≈, ¡≈«÷˙√π : “¡◊apple Â∞apple≈ √π¡≈Ò Ó∂ Íπapple√øÓ ¡«‘Ò≈ ‹Ï≈Ïπ
Ïπ◊Ø ÁappleÚ∂√ø : ÷ÎÈ∆ «Îapple≈«’ ÙπÓ≈ «⁄ ‹∂Ï≈«√?” Â«Ï Ï≈Ï∂ ‹Ï≈Ïπ «ÁÂ≈ :“
Í∆apple Ó«Â Óπapple∆Á ‘Ø«¬, apple‘Èß® ÷ÎÈ∆ ‡ØÍ∆ Ó«È √ÏÁπ ◊‘ÈßÕÕ Ï‘πÂ≈ Áapple∆¡≈¿∞ ’«apple
apple‘À Ïapple∂Â∆® √«‘‹ ÏÀ«√ ‘≈ Óπ÷ ÓÈ≈Â∆® ‘apple÷ √Ø◊π ’∆È≈ ¡‘≈appleø® Í«‘apple∂ ÷Î«È √«Ì Áπ√‡

14
«Ï‚≈appleø® √πøÈ È◊apple ÒÀ Ï√Â∆ apple‘≈¬∆® ¿∞ ’ÎÈ∆ ’∆ ‹π◊«Â Í≈¬∆® ’π‡øÏπ ¤∂«Á ‘»¡≈
«¬’∂Ò≈® È≈È’ Í«‘apple∆ ’ÎÈ∆ Ì«¬¡≈ √π‘∂Ò≈® 2 ®
Â«Ï «Î«apple √∂÷ √appleÎ Íπ«¤¡≈, “¡◊apple Â∞apple≈ √π¡≈Ò Ó∂ Íπapple√ø, ¡«‘Ò≈ ‹Ï≈Ïπ Ïπ◊Ø
ÁappleÚ∂√ø, ’∞Í∆È ÙπÓ≈ «⁄ ˜∂Ï≈«Ù”Õ Â«Ï Ï≈Ï∂ ‹Ï≈Ïπ «ÁºÂ≈ :-
◊πapple» √ÏÁπ Á∆«÷¡≈ Ó«‘ √«‘‹ ◊‘Èß® Í≥⁄ «¬øÁz∆ «Á«Ò ¡‡Ò apple‘Èß®
«Á√«¡ Ïø«Ë ÌappleÓÂ≈ apple‘∆¡À® Á√‘∆ Áπ¡apple∂ Â≈Ò∂ ⁄Û∆¡≥® ¡· √«· ‘≈‡
Â≈Û ’appleÈß® Ò«¬ ◊Ø¡∆ ‹apple≈≈ È≈ ÓappleÈß® Í‘«apple ◊؇∆ apple‘∂ «¬’∂Ò≈®
¿∞Ò«‡ Ò«Ï ’≈ Í∆ÚÀ ¿∞Ú≈ ‹Ò≈® «ÏÁ Ó«Â ◊πapple «‘apple∆ ¤Ø‡∆® «¬‘π
‹π◊«Â È≈È’ Í«‘appleÏØ ◊؇∆® 3®
Â«Ï «Î«apple √∂÷ √appleÎ Íπ«¤¡≈ : “¡◊apple Â∞apple≈ √π¡≈ÒÒ Ó∂ Íπappleø√, ¡«‘Ò≈, ‹Ï≈Ïπ Ïπ◊
ÁappleÚ∂√Õ Í≈¿∞ÍØÙ «Â¡≈◊ «⁄ ˜∂Ï≈«Ù”Õ Â«Ï ◊πapple» È≈È’ ‹Ï≈Ïπ «ÁºÂ≈ :-
√appleÏ «◊¡≈È ¡«‘«È√ ‚∆Âø® Í≈ÚÈ ÍÈ ‹≈«Â ’ƒÂø® Ëapple«È ÂappleÚapple
’∆ apple‘ apple‘ÈßÕÕ ’≈‡È ÷ØÁÈ∞ ÓÈ Ó«‘ √‘ÈßÕÕ Áapple∆¡≈¿∞ √ÀÒ∂ apple∆ Ï≈¤À®
Ì≈«¬ Ì≈«‘ ¿∞‘ ’appleÀ ‘≈¤øÕ ¬∂‘π ÓÊÈ∞ ⁄∆ÈÀ Í≈¿∞ÍØ√ «Â¡≈◊Ø® ’‘À È≈È’ ˙‘π
«Â«Û È≈ Ò≈◊À® 4®
Â«Ï «Îapple √∂÷ √apple¯ Íπ«¤¡≈, “¡◊apple Â∞apple≈ √π¡≈ÒÒ Ó∂ Íπapple√ø, ¡«‘Ò≈, ‹Ï≈Ïπ Ïπ◊appleØ
ÁappleÚ∂√ø, √Î≈ «ÁÒ ÁappleÚ∂√ø ¡ÓÒ Á≈apple≈¬∂Õ”
Â«Ï Ï≈Ï∂ ‹Ï≈Ïπ «ÁºÂ≈, ¡≈«÷˙√π : “ÓappleÁ≈«È¡ªÕ appleÏ≈Ïπ Ú‹≈«¬”Õ Âª ÓappleÁ≈ÈÀ appleÏ≈Ïπ
Ú‹≈«¬¡≈ :-
apple≈◊π Á∂Ú ◊øË≈apple∆ Ó: 1
‹∆ÚÂ≈ Óapple∂ ‹≈◊ Îπ«È √ØÚÀ® ‹≈È ¡≈Íπ Óπ√≈ÚÀ® √ÎÒ √Î≈ ‘Ø«¬ «ÓÒ
÷≈Ò’ ’¿∞ ¿∞ ÁappleÚ∂√π ’‘≈ÚÀ®1® Â∂apple≈ ‹È∞ ‘À ’Ø ¡À√≈ «Á«Ò ÁappleÚ∂√π®
√≈Á∆ ◊Ó∆ ÂÓ’ È‘∆ ◊π√≈ ÷πÁ∆ «‘apple√π È‘∆∫ «¬√π® apple‘≈¿∞® ’ø⁄È∞ ÷≈’∞
Ïapple≈Ï«apple Á∂÷À ‘π’ ‘Ò≈´ ͤ≈‰ÀÕÕ ¡≈¬∆ ÂÒÏ √≈«‘Ï ’∆ Ó≈ÈÀ ¡Úapple ÂÒÏ
È≈‘∆ ‹≈ÈÀ® 2 ® ◊◊È Ó≥‚Ò Ó«‘ ¡≈√«‰ ÏÀ·∂ ¡È‘Áπ È≈Áπ Ú‹≈ÚÀ®
’‘π È≈È’ √≈Ë ’∆ Ó‘Ó≈ Ï∂Á ’∞apple≈È∞ È≈ Í≈ÚÀ® 3 ®
Â«Ï √∂÷ √appleÎ ¡≈«÷¡≈ : “Ú≈‘π Ú≈‘π ÷πÁ≈«‘ «Á¡≈ √‘∆ ’apple«‰ Ú≈«Ò¡≈ Á≈ «’¡≈
√‘∆ ’∆⁄∂, ¿∞È’≈ Á∆Á≈appleπ ‘∆ Ï‘πÂ∞ ‘À”Õ Â«Ï ¡≈«¬ Á√ÂÍØ√∆ ’∆Â∆˙√π, ¡Â∂ ÍÀapple ⁄π«Ó˙√π,
‚∂apple∂ ’¿∞ ‘Ø¡≈Õ Â«Ï Ï≈Ï≈ Â∂ ÓappleÁ≈È≈ appleÚÁ∂ apple‘∂Õ
«ÁºÒ∆ ‹≈‰≈
¡≈«¬ «ÁºÒ∆ «È’Ò∂Õ Â«Ï «ÁºÒ∆ Á≈ Í≈«Â√≈‘π √πÒÂ≈È∞ ÏÑÓπÏ∂◊ Ê≈Õ ¿±‘ª ‹≈«¬
apple≈«Â apple‘∂ Ó‘≈Úª «Ú«⁄, ˙«È «÷‹Ó«Â Ï‘π ’∆Â∆Õ Â«Ï «¬’π ‘≈Ê∆ Í≈«√ Óπ¡≈ Í«¬¡≈
Ê≈, ÒØ’∞ «Í‡Á∂ appleØ∫Á∂ ¡≈‘∂Õ Â«Ï Ï≈Ï∂ Íπ«¤¡≈ : “Â∞√∆ «’ appleØ∫Á∂ ‘Ø?” ª ¿∞Ȫ ¡apple˜π ’∆Â≈,
“‹∆ ¡√∆∫ ‘≈Ê∆ Á∂ «Í¤∂ appleØ∫Á∂ ‘ª”Õ Â«Ï Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈ : “‘≈Ê∆ «’√ Á≈ Ê≈?” Â«Ï Ó‘≈Ú«Â

15
’«‘¡≈, “‘≈Ê∆ Í≈«Â√≈‘ Á≈ Ê≈, «¬’∂ ÷πÁ≈«¬ Á≈ Ê≈”Õ ÂÏ Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ : “Â∞√∆∫ «’ appleØ∫Á∂
‘¿∞?” Â≈ ¿∞È≈ ¡≈«÷¡≈, “‹∆, ¡√≈‚≈ appleπ‹ˆ≈apple Ê≈”Õ Âª Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈ : “‘Øappleπ appleπ‹◊≈apple
’apple‘π”Õ Â«Ï ˙Ȫ ’«‘¡≈ : “‹∆! ω∆ Ê∆, ‡Ïapple √π÷≈Ò∂ ͬ∂ ÷ªÁ∂ √∂”Õ Â«Ï Ï≈Ï∂ Ó∂‘apple ’∆Â∆,
¡≈«÷˙√π : “‹Ø ¬∂‘π ‘≈Ê∆ ‹∆ÚÀ ª appleØÚ‘π Ȫ‘∆?” Â«Ï ˙È≈ ¡«≈÷¡≈, “‹∆ Óπ‘∂ «’Ï‘π ‹∆ÚÀ
‘À«È?” Â«Ï Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈ : “‹≈«¬ ’apple «¬√ Á∂ Óπ«‘ ¿∞Í«apple ‘Êπ Î∂apple‘π, Ú≈«‘◊πapple» ¡ª÷‘π”Õ Â«Ï
˙«È ¡≈«◊¡≈ Ó≈È∆, ‹≈«‘ ‘ºÊπ Î∂«apple¡≈, ª ‘≈Ê∆ ¿∞«· ÷Û≈ ‘ØÔ≈Õ Â«Ï ¡apple‹ Í≈«Â√≈‘π
’¿∞ Í‘πø⁄≈¬∆, ¡≈«÷ √π‰≈¬∆Õ Â«Ï √πÒÂ≈È ÏÃ‘Ó Ï∂◊ ‘≈Ê∆ Ó≥◊≈«¬¡≈Õ ⁄«È ’apple Á∆Á≈apple ˘
¡≈«¬¡≈, ¡≈«Á ÏÀ·≈Õ ¡≈«÷˙√π : ¬∂ ÁappleÚ∂√! ¬∂‘π ‘≈Ê∆ Â∞√ª ‹∆Ú≈«¬¡≈ ‘À?” Â«Ï Ï≈Ï∂
¡≈«÷¡≈ : “Ó≈apple«‰ ‹∆Ú≈Ò‰ Ú≈Ò≈ ÷πÁ≈«¬ ‘À, ¡Â∂ Áπ¡≈«¬ Î’∆appleª apple‘Óπ ¡Ò≈‘ ‘À”Õ Â¿∞
«Î«apple Í≈«Â√≈‘π ¡≈«÷¡≈ : “Ó≈«apple «Á÷≈´” ª Ï≈Ï≈ ÏØ«Ò¡≈ :-
√ÒØ’® Ó≈appleÀ ‹∆Ú≈È∂ √∂¬∆® È≈È’ ¬∂’√π «ÏÈ∞ ¡Úappleπ È≈ ’ج∆® 1®
Â«Ï ‘≈Ê∆ Ó«apple ◊«¬¡≈Õ Ï‘π«Û Í≈«Â√≈«‘‘ ¡≈«÷¡≈ : “‹∆Ú≈Òπ”Õ ÂÏ Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈,
“‘‹«appleÂ! ÒØ‘≈ ¡º◊ «Ú«⁄ Â«Í Ò≈´ ‘Ø∫Á≈ ‘À, Íapple ˙‘π appleÂ∆ ‘Ê ¿πÍ«apple «‡’À È≈‘∆, ¡Â∂
¡≥«◊¡≈appleπ ’ج∆ appleÂ∆ apple‘À, «’?” ÷πÁ≈«¬ Á∂ «Ú«⁄ Î’∆apple Ò≈´ ‘ج∂ ‘À«Ò, ¡ÂÀ ÷πÁ≈«¬ ’∆ √‡∆
˙‘π ¿∞·≈«‘ ÒÀ«¬È, Íappleπ ¿∞È’∆ √‡∆ ¿∞·‰±∫ apple‘∆”Õ Â«Ï Í≈«Â√≈‘π √Ó«fi ’«apple, Ï‘π ÷π√∆
‘Ø¡≈Õ Â«Ï ¡≈«÷˙√π : “‹∆, ’∞¤∞ ’Ï»´ ’appleπ”Õ Â«Ï Ï≈Ï≈ ÏØ«Ò¡≈ :
√ÒØ’® È≈È’ Ìπ÷ ÷πÁ≈«¬ ’∆ «Ï¡≈ Ï∂ÍappleÚ≈‘∆®
¡√ª ÂÒÏ Á∆Á≈apple ’∆ «Ï¡≈ ÂÒÏ È ’≈¬∆®
Â«Ï Í≈«Â√≈‘π √Ó«fi ’«apple ¿∞«· ◊«¬¡≈Õ Ï≈Ï≈ appleÚÁ≈ apple«‘¡≈Õ
¿∞Á≈√∆ Í«‘Ò∆
Í«‘Ò∆ ¿∞Á≈√∆ Á≈ Í«‘apple≈Ú≈ ¡Â∂ Ù∂ı Ï‹∆Á
√Ã∆ √«Â◊πappleÍÃ√≈«ÁÕ «ÍÃÊÓÀ ¿∞Á≈√∆ ’∆Â∆ Í»appleÏ ’∆Õ «ÂÂz ¿∞Á≈√∆ È≈«Ò Óapple≈Á≈È≈
appleÏ≈Ï∆ Ê≈Õ ÂÁ‘øπ ’∞ Í¿∞‰ ¡‘≈appleπ ’∆¡≈Õ Í«‘apple≈Ú≈ Ï≈Ï∂ ’≈ :- ¬∂’∂ Ï√Âappleπ ¡≥ÏØ¡≈, ¬∂’∞
Ï√Â∞appleπ «⁄º‡≈Õ ¬∂’∞ ÍÀ«apple ‹πÂ∆, ¬∂’∞ ÍÀ«apple ÷≥¿∞√, ◊«Ò ÷ÎÈ∆, «√«apple ‡ØÍ∆ ’Áapple∆, Ó≈Ò≈ ‘‚ª
’∆; ÓÊÀ «ÂÒ’∞ ’∂√apple ’≈Õ ÂÁ‘π apple≈‘ «Ú«⁄ √∂÷ Ï‹∆Áπ √¬∆ÔÁπ «Ó«Ò¡≈Õ √π÷Í≈Ò «Ú«⁄
⁄«Û¡≈ ‹ªÁ≈ ¡≈‘≈Õ «Â√’∂ Ò’«Û¡ª È≈Ò «¤¡≈ ’‘≈appleπ Ê∂Õ Â«Ï ˙‘π ‹≈«¬ ¿∞«apple¡≈ ¬∂’
Áapple÷ ÂÒÀÕ Âª ˙‘π Ò≈◊∂ «⁄’‰ ¡Â∂ fiÒ«‰Õ Â«Ï ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ : “‹∆! ÷πÁ≈«‘ ¬∂’∞ ‘À,
«’?” Â«Ï Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈ : “‘Ø ÓappleÁ≈«È¡≈Õ ÷πÁ≈«¬ ¬∂’∞ ‘À”Õ ÂÏ ÓappleÁ≈È∂ ¡apple‹ ’∆Â∆,
¡≈«÷˙√π : ‹∆ Í≈«Â√≈‘π! ˙‘π «’√ ’∆ ÍÀÁ≈«¬Ù ‘À, ¡Â∂ ˙‘π «’√ ’∆ ÍÀÁ≈«¬√ ‘À ‹Ø
√π÷Í≈«Ò «Ú«⁄ ⁄«Û¡≈ ¡≈«¬¡≈ ‘À? ¡Â∂ ˙‘π ÍÀappleª Â∂ ¿∞ÍØ‘≈‰∂ Ì∆ ‘À«È; ¡Â∂ «Í≥‚∂ Ȫ◊∂;
’ªË∂ ¬∆Ê∂ Â∂ Ò∂¬∆ ¡≈«¬ ‘À∫◊∂, ¡Â∂ ˙‘Ø ÏÀ· «⁄’Á∂ «‘«È”Õ Â«Ï Ï≈Ï≈ ÏØ«Ò¡≈ :-

16
√ÒØ’∞® Í»appleÏ ‹ÈÓ ’∂ ÂÍ∆¬∂ Í≈Ò∂ √«‘¡≈ ‚ø◊π®
Â«Ï ’∂ Ê’∂ È≈È’≈ ¡«Ï Ó≥‚≈Ú«È ¡≥◊π®1®
ÂÏ Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈ : “ÓappleÁ≈«È¡≈! ÂÍ Â∂ apple≈‹π ‘À, apple≈‹ Â∂ Èapple’∞ ‘ÀÕ ¡Â∂ ‹Ø ’ج∆
¡≈«¬¡≈ ‘À Ó≈Â≈ Á∂ Í∂‡ Â∂, Ȫ◊≈ ¡≈«¬¡≈ ‘À, ¡Â∂ √π÷π Áπ÷π «Í¤Ò≈ Ò∂÷π ⁄«Ò¡≈ ‹≈«¬Õ”
Â«Ï ÓappleÁ≈È≈ ÍÀapple∆ Í«¬¡≈Õ
ÏÈ≈apple√ «Ú⁄ ⁄Â∞apple Á≈√
˙Ê‘π ⁄Ò∂, ÏÈ≈apple«√ ¡≈¬∂Õ Â«Ï ¡≈¬∂ ⁄≈¿∞’∂ «Ú⁄ ÏÀ·∂Õ Â«Ï ÏÈ≈apple√ ’≈ Í≥«‚Â
⁄Â∞appleÁ≈√ Ê≈Õ √Ø «¬√È≈È’ ’¿∞ ¡≈«¬¡≈ Ê≈, ¡≈«¬ apple≈Ó apple≈Ó ’∆Â∆˙√πÕ Ì∂÷ Á∂«÷’À ÏÀ«·
◊«¬¡≈, ¡≈«÷˙√π : “¬∂ Ì◊«Â! Â∂appleÀ √Ò≈«◊apple≈Ó È≈‘∆, Â∞Ò√∆ ’∆ Ó≈Ò≈ È≈‘∆, √≈Ò«◊apple≈Ó
È≈‘∆, «√Óapple‰∆ È≈‘∆, ◊ØÍ∆ ⁄øÁÈ Á≈ «‡’≈ È≈‘∆ ¡Â∂ ±ø Ì◊«Â ’‘ªÚÁ≈ ‘À∫, √∂ Â∞Ó «’¡≈
Ì◊«Â Í≈¬∆ ‘À?” ÂÏ Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈ : “ÓappleÁ≈«È¡ª! appleÏ≈Ïπ Ú‹≈«¬”Õ Âª ÓappleÁ≈È∂ appleÏ≈Ïπ
Ú‹≈«¬¡≈Õ apple≈◊π Ïø√Â∞ ’∆Â≈Õ Ï≈Ï∂ √ÏÁπ ¿π·≈«¬¡≈ :-
√≈Ò◊Ãapple≈Ó «ÏÍ Í»«‹ ÓÈ≈Ú‘π √π«¥Â∞ Â∞Ò√∆ Ó≈Ò≈®
[Ï√øÂ∞ «‘ø‚ØÒ Ó‘Ò≈ 1 ÿapple 2 Õ 1 Õ (1171)]
Â«Ï «Î«apple Í≥«‚ ÏØ«Ò¡≈, ¡≈«÷˙√π : “‹∆ Â∞Ó ÍappleÓ∂√apple ’∂ Ì◊ ‘Ø, Íappleπ ‹∆, «¬√
È◊apple∆ ’¿∞ Ì∆ Í«ÚÂ∞ ’appleπ, ’∞¤ «¬√’≈ Ì∆ ◊πÈ∞ Ò∂Ú‘πÕ”Õ Â«Ï ◊πapple» È≈È’ Íπ«¤¡≈ : “«¬√’≈
◊πÈ ’À√≈ ‘À?” ÂÏ Í≥«‚ ’«‘¡≈ : “‹∆, «¬√’≈ ◊πÈ∞ «Ú«Á¡≈ ‘À; «‹√π ÍÛ∑∂ Â∂ «apple«Ë ¡≈«¬
apple‘À, ¡ÂÀ ‹‘ª ÏÀ·‘𠑪 √ø√≈appleπ Ó≈ÈÀ, ¡ÂÀ «¬√ ÓÂ∂ Ò≈¬∆ Â∂ Ó‘ø ‘ØÚ‘π”Õ ÂÏ Ï≈Ï≈ ÏØ«Ò¡≈
: √ÏÁπ apple≈◊π Ï√ø «Ú⁄ :-
apple≈‹≈ Ï≈Ò’∞ È◊apple∆ ’≈«⁄ Áπ√‡≈ È≈«Ò «Í¡≈appleØ®
[Ïø√Â∞ «‘ø‚ØÒ Ó‘Ò≈ 1 ÿapple 2 Õ 2 Õ (1171)]
Â«Ï «Î«apple ⁄Â∞appleÁ≈√ Í≥‚ Ï∂ÈÂ∆ ’∆Â, ¡≈«÷˙√π : “‹∆ ¬∂‘π ‹Ø ¡√∆ √ø√≈apple ’∂
Â≈¬∆∫ ÍÛ≈ÚÂ∂∫ ‘À∫, ¡apple ¡√∆∫ ÍÛÂ∂ ‘À∫, ’∞¤ ÍÃ≈Í«Â ‘ØÚÀ◊≈ ÍappleÓ∂√apple ’≈ È≈¿∞? Â«Ï ◊πapple»
È≈È’ Íπ«¤¡≈ : “¬∂ √π¡≈Ó∆! Â∞Ó «’¡≈ ÍÛÂ∂ ‘Ø? ¡apple ’ÚÈ Ú√Â∞ √ø√≈apple ‹Ø◊π ÍÛ≈«¬Á∂
‘Ø? ¡apple «’¡≈ «Ú«Á¡≈ ÍÛ∑≈ÚÁ∂ ‘Ø ⁄≈‡«Û¡ª ‹Ø◊π?” ÂÏ Í≤ø«‚ ’«‘¡≈, “‹∆ Ú⁄È
Í≈appleÃÏ‘Ó ’∂ «√¿∞, Í‘Ò∆ ͇∆ ÍÛ≈Ú¿∞ √ø√≈apple ‹Ø◊π”Õ Â«Ï Ï≈Ï≈ ÏØ«Ò¡≈ :
˙¡≥’≈«apple ÏÑÓ≈ ¿∞Âͫ®
[apple≈Ó’Ò∆ Ó‘Ò≈ 1 Á÷‰∆ ˙¡≥’≈appleπ (929)]
Â«Ï Í¿∞Û∆¡ª ⁄¿appleø‹‘ ED ˙¡≥’≈appleπ ‘Ø«¬¡≈Õ Â«Ï Íø«‚Â∞ ¡≈«¬ ÍÀapple∆ Í«¬¡≈,
È≈¿∞ Ëapple∆’ ‘Ø¡≈, ◊πapple» ◊»apple» Ò◊≈ ‹Í«‰Õ Â«Ï Ï≈Ï≈ ‹∆ ˙Ê‘π appleÚÁ∂ apple‘∂Õ
È≈È’ ÓÂ∂ «√ºËª È≈Ò ◊ØÙ‡
ÂÏ È≈È’ ÓÂÀ ¡≈«¬ «È’Ò∂Õ ÂÏ «¬’√π ÏÛ∑ ’∂ ÂÒ∂ ‹≈«¬ ÏÀ·∂, ˙‘π ÏÛ∞ √π’≈ ÷Û≈
Ê≈ ’¬∆ Ïapple√ª ’≈Õ ˙Ê∂ Ë»ø¬∆ Í≈¬∆, ÂÏ ˙‘π ‘«apple¡≈ ‘Ø¡≈, «√˪ «‚·≈, ¡≈«¬ ÏÀ·∂Õ Â«Ï
«√ºËª Íπ«¤¡≈ : “‘∂ Ï≈Ò’∂! ±«’√’≈ «√÷π ‘À∫? Á∆«÷¡≈ ÂÀ∫ «’√Â∂ Ò¬∆ ‘À?”” Â«Ï ◊πapple» Ï≈Ï∂

17
√ÏÁπ ¿∞·≈«¬¡≈ :-
’¿∞‰ Âapple≈‹∆ ’Ú‰∞ Â∞Ò≈ Â∂apple≈ ’Ú‰∞ √apple≈¯π ÏπÒ≈Ú≈®
[√»‘∆ Ó‘Ò≈ 1 ÿapple 7 Õ 1 Õ (730)]
Â«Ï «√Ë≈ “¡≈Á∂√π ¡≈Á∂√π” ’∆Â≈, ‹Ø «¬‘π ’ج∆ Ó‘ª Íπapple÷π ‘À, «‹√ ’∂ ÏÀ·‰∂ √≈«Ê
ÏπÛ ‘«apple¡≈ ‘Ø¡≈ Ìø‚≈apple∂ ’≈”Õ Â«Ï ◊πapple» Ï≈Ï≈ ˙Ê‘πø apple«ÚÁ≈ apple«‘¡≈Õ
Ú‰‹≈«apple¡ª Á∂ ‡ª‚∂
«¬’Â∞ ‡ª‚∂ ¡≈«¬ «È’Ò∂ Ú‰‹≈«apple¡ª ’À, Â«Ï È≈«¬’ ’∂ Ï≈«apple ¡≈«¬ ÏÀ·∂Õ ¿∞√ Á∂
ÿ«apple ÍπÂz ‘Ø¡≈ Ê≈, ¡Â∂ ´’ Ï‘πÂ∞ ÓπÏ≈apple÷∆ Á∂Ú«‰ ¡Ú«È, ’ج∆ ¡≈«¬ ¡ÒÂ≈ Í≈ÚÀ, ’ج∆
Ò÷ ¡√∆√≈ Á∂ÚÀÕ ÂÏ ÓappleÁ≈È≈ ÏÀ·≈ ÂÓ≈√≈ Á∂÷ÀÕ ‹≈ Ò‘πÛ≈ «ÁÈ∞ ‘Ø«¬¡≈, ª ˙‘π ¿∞·
◊«¡≈ ÿ«apple ÿÏ«apple Ò∆Â∆¡≈ È‘∆Õ Â«Ï ÓappleÁ≈È∂ ˘ Ìπ÷ Ò◊∆ ÷apple∆ Ï‘πÂ∞ ¡≈«÷˙√π : “‹∆ÚÀ
Í≈Â√≈‘≈! «¬√ ª ¡√≈‚∆ ÷Ï«apple «’¤π È≈ Ò¬∆, ¬∂√ Á∂ ÿ«apple ¡‹π Í∞Âz ‘Ø«¬¡≈ ‘À, ¡≈͉∆
‘𫬠‘Ú≈«¬ È≈«Ò ¿∞«· ◊«¬¡≈Õ Íappleπ ‹∆! ‹∂ ÓÀ˘ ‘π’Óπ ‘ØÚÀ ª «¬√ Á∂ ÿ«apple ‹≈ÚªÕ «¬‘π ÍπÂz
Á∆ ÚË≈¬∆ Ó≥◊«Â¡ª ÒØ’ª ˘ Á∂∫Á≈ ‘À, ’∞¤ ÓÀ∫ Ì∆ ÒÀ ¡≈ÚªÕ Â«Ï Ï≈Ï≈ ‘«√¡≈, ¡≈«÷˙√π
: ““ÓappleÁ≈«È¡≈! «¬√ Á∂ ÿ«apple ÍπÂz È≈‘∆∫ ‘Ø¡≈, «¬√ Á∂ ÿ«apple ¬∂’∞ ’appleÚ≈¬∆ ¡≈«¬¡≈ ‘ÀÕ ⁄πÍ≈Â≈
apple‘π apple≈«Â apple‘∂◊≈, ÌÒ’∂ ¿∞«· ‹≈ÚÀ◊≈Õ Íappleπ Â∂apple∂ Ó«È ¡≈¬∆ ‘À, ª ‹≈«‘Õ Íappleπ ¡√∆√ Á∂‘∆¬∆
È≈‘∆, ⁄πÍ≈Â≈ ‹≈«¬ ÷Û≈ ‘Ø¿∞”Õ Âª ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ : “ÌÒ≈ ‘ØÚÀ ‹∆, ‹≈«¬ Á∂÷≈”Õ Â«Ï
ÓappleÁ≈È≈ ◊«¬¡≈, ‹≈«¬ ÷ØÛÂ≈ ⁄πÍ≈Â≈, ÷«Ïapple «’√∂ È≈ Ò∆Â∆, ¿∞«· ¡≈«¬¡≈ Â«Ï Ï≈Ï∂
¡≈«÷¡≈ : “ÓappleÁ≈«È¡≈! appleÏ≈Ï Ú‹≈«¬”Õ Âª ÓappleÁ≈È∂ appleÏ≈Ï Ú‹≈«¬¡≈, ◊πapple» √Ã∆ apple≈◊π ’∆Â≈,
◊πapple» Ï≈Ï∂ √ÏÁπ ¿∞·≈«¬¡≈ :
Í«‘Ò∂ Í‘appleÀ appleÀ«‰ ’À Ú‰‹≈«apple¡≈ «ÓÂz≈ ‘π’«Ó Í«¬¡≈ ◊appleÌ≈«√ ®
[«√apple∆ apple≈◊ Í‘apple∂ Ó‘Ò≈ 1 Õ 1 Õ]
‹«Ï ÌÒ’∞ ‘Ø¡≈, ª ˙‘π ÒÛ’≈ ⁄«Ò¡≈, ª appleØ∫Á∂ «Í‡Á∂ «È’Ò∂Õ Âª ÓappleÁ≈È∂ ¡apple‹
’∆Â∆, ¡≈«÷˙√π : ““‹∆ «¬√ Á∂ Ï≈«Ï «’¡≈ ÚappleÂ∆? ’«Ò ¡ÒÂ≈ ͬ∂∫Á∂ ¡≈‘∂, ‘√Á∂ Ê∂, ÷∂∂‚Á∂
Ê∂Õ Â«Ï Ï≈Ï∂ √ÒØ’∞ «ÁÂ≈ :
√ÒØ’∞ ® «‹Â∞ Óπ«‘ «ÓÒ«È ÓπÏ≈apple÷∆ Ò÷ Ò÷ «ÓÒÀ ¡√∆√® Â∂ Óπ‘π «Î«apple
«Í‡≈¬∆ÓÈ, ÓÈ∞ ÂÈ∞ √∂ ’√∆√ÕÕ «¬’ Óπ¬∂ «¬’ Á«Ï¡≈ «¬’ «ÁÂ∂ ÈÁ∆
Ú‘≈«¬® ◊«¬¡≈ ÓπÏ≈apple÷∆ È≈È’≈ Ì∆ √⁄∂ ˘ √Ò≈‘® 1 ®
Â«Ï Ï≈Ï≈ Â∂ ÓappleÁ≈È≈ ˙Ê‘πø ⁄Ò∂Õ
Í≈Ò∆ ˘ Í≈ÂÙ≈‘∆
Â«Ï apple≈‘ «Ú«⁄ «¬’ ⁄ø«‰¡ª Á∆ Ú≈Û≈ ¡≈¬∆˙√π, Â«Ï Í≈Ò∆ ¿∞√ ’≈ Ò≈◊ ‘ØÒª
’apple«‰Õ Â«Ï ÓappleÁ≈È∂ È∂ ’∆ ‹∆ ¡≈¬∆ “‹Ø Ï≈Ï≈ ⁄Ò∂ ª Á𫬒 Ï»‡∂ ÒÀ«‘∫Õ” Â«Ï Ï≈Ï≈

18
Óπ√’≈«¬¡≈, ‹≈«¬ ÏÀ·∂Õ ÂÏ ¿∞√ Í≈Ò∆ ‘ØÒ∂∫ ¡◊∂ ¡«‰ apple÷ÀÕ ÂÏ Ï≈Ï∂ ÓappleÁ≈ÈÀ ˘ Á∂ÂØÕ Âª
¿∞√ ÒÛ’À Á∂ ‹∆¡ ¡≈¬∆, ó «‹ «’¤∞ ÿ«apple Â∂ ÒÀ ¡≈Úª, «¯’∆appleª Á∂ Óπ«‘ Í≈‰ ª¬∆Õ Â«Ï
˙‘π ¿∞«· ⁄«Ò¡≈ ª Ï≈Ï∂ Íπ«¤¡≈, ª ¡≈«÷˙√π : “‹∆ ’¤∞ ÿappleØ∫ ÒÀ ¡≈ÚªÕ Â∂apple∂ Óπ‘ Í≈Ú‰
ª¬∆∫”Õ Âª ◊πapple» È≈È’ √ÒØ’ «ÁÂ≈ :-
√ÒØ’® √Êappleπ Â∂apple≈ Ò∂Îπ «È‘≈Ò∆ Ì≈¿∞ Â∂apple≈ Í’Ú≈È∞ÕÕ È≈È’ «√ÎÂ∆ «Âzͫ¡ª Ï‘π
apple∂ √πÒÂ≈È® 1®
Â«Ï Í≈Â√≈∆ «ÓÒ∆ ⁄«‰¡ª Á∆ Óπ«· Á≈ √Á’≈Õ Â«Ï Ï≈Ï≈ ¿∞Ê‘π∫ appleÚÁ≈ apple«‘¡≈
Ó𑪠Á∂ ’ØÒ∂ Â∂ √»Ò∆ Á∆ √»Ò
ª ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ : “‹∆, «’Ê≈¿» ÏÀ·∆¡À ⁄¿∞Ó≈√≈?” Â«Ï Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈ : “ÌÒ≈
‘ØÚÀ◊≈, ‹Ø ’ج∆ ◊≈ ¡≈ÚÀ ‘ª ÏÀ·‰≈”Õ Â«Ï √‘apple Â∂ ’Ø√ ¬∂’ ¿∞Í«apple ¡≈«¬‘ ÏÀ·∂ ◊≈¿∞
«Ú«⁄Õ Â«Ï ¿∞√ ◊≈¿∞ «Ú«⁄ ¬∂’√ ÷Âz∆ Á∆ Ò◊ ¡≈‘∆Õ ¿∞‘ «¬’ «ÁÈ ¡≈«¬ Áapple√«È Á∂÷‰∂
¡≈«¬¡≈Õ Áapple√È∞ Á∂÷‰∂ È≈Ò «ÈÂ≈Íë ¡≈ÚÀ √∂Ú≈ ’«appleÈÕ Â«Ï «¬’ «ÁÈ∂ È∂Óπ ’∆ÂØ√π, ‹Ø
Áapple√È «ÏÈ≈ Ò∂È≈ «’¤∞ È≈‘∆ ‹´ Í≈È∞Õ
Â«Ï ¬∂’«È Í≈√Ò ‘‡Ú≈‰∆¬∂ Íπ«¤¡≈ : “‹Ø Ì≈¬∆ ‹∆, »ø «ÈÂ≈Íë «’ ‹ªÁ≈
‘À∫” ◊≈? ¡≈◊À «’ÂÀ √ø‹Ø◊ Í≈«¬ ‹ªÁ≈ √«‘”Õ Âª ¿∞«È «√÷ ¡≈«÷¡≈ : “Ì≈¬∆ ‹∆! «¬’
√≈Ë» ¡≈«¬ apple«‘¡≈ ‘À, ¿∞√ Á∂ Áapple√«È ‹ªÁ≈ ‘ª”Õ Â«Ï ¿∞√ ’«‘¡≈ “‹∆, ¿∞√’≈ Áapple√È∞ ÓÀ˘
Í∆ ’apple≈«¬”Õ Â«Ï ¿∞√ «√÷ «’‘≈ : “‹∆ Â∞√∆ Ï∆ ’apple‘π”Õ Â«Ï «¬’ «Á«È ¿∞‘ Ì∆ È≈«Ò
¡≈«¬¡≈Õ ¡ªÚ«Á¡ª ¡ªÚ«Á¡ª «¬’ ¿∞‚∆ √≈«Ê ¡‡«’¡≈Õ Â«Ï «ÈÂ≈Íë ÿ«apple Â∂
«¬’·∂ ¡≈Ú«È, ª ¿∞‘π ‹≈ÚÀ ÒØÒ∆÷≈È∂ ¡ÂÀ ˙‘π ‹Ø ¡≈◊À ¡≈ÚÁ≈ ¡≈‘≈, √Ø ¡≈ÚÀ ◊πapple»
ÍappleÓ∂√apple ’∆ √∂Ú≈ ’apple«‰Õ Â«Ï «¬’ «Á«È ¿∞√ ’«‘¡≈ : “Ì≈¬∆ ‹∆! ÓÀ∫ ‹ªÁ≈ ‘ª «Ú’appleÓ
’apple«‰, ¡ÂÀ ± ‹ªÁ≈ ‘À √≈Ë» Á∆ √∂Ú≈ ’apple«ÈÕ ¡‹π Â∂apple≈ ¡Â∂ Ó∂apple≈ ’apple≈appleπ ‘À, ‹Ø Á∂÷≈ ÂÀ˘
«’¡≈ Íapple≈Í«Â ‘ØÚÀ ¡Â∂ ÓÀ˘ «’¡≈ «ÓÒ∂◊≈Õ” ÂÏ ¿∞‘Ȫ «¬’ «‡’≈‰≈ Óπ’appleapple ’∆Â≈; ª
¡≈«÷˙È∞ : “‹∂ ± ¡≈◊∂ ¡≈Ú«‘, ª ¬∆‘≈ ¡≈«¬ ÏÀ·‰≈ ¡Â∂ ‹∂ ÓÀ∫ ¡≈Úª ª ¡≈«¬ ÏÀ·‰≈Õ
¡≈‹π «¬’·∂ ‘Ø«¬ ’«apple ⁄Ò‰≈”Õ ‹«Ï ˙‘π ‹≈ÚÀ ª ¿∞‚∆ ‚∂apple∂ È≈‘∆Õ Â«Ï ¿∞‘π ÁÒ◊∆appleπ ‘Ø«¬
‘’«apple ¿∞«· ¡≈«¬¡≈Õ ¡≈«¬ ’«apple «‡’≈‰∂ ¿∞Í«apple ¡≈«¬ ÏÀ·≈Õ «Î’«apple È≈«Ò Ò◊≈ ËappleÂ∆
÷∂Á«‰Õ ‹∂ Á∂÷À, ª «¬’ Óπ‘apple ‘ÀÕ ÂÏ ¤∞apple∆ ’«„ ’«apple Ò◊≈ ÷ØÁ«ÈÕ ‹∂ Á∂÷À ª ’ØÒ∂ ‘À«È Ó‡π
Ì«apple¡≈ ‘Ø¡≈Õ
Â«Ï ˙‘π ◊πapple» Í≈√Ø «√÷π ÍÀapple∆ ÍÀ«¬ ’«apple ⁄«Ò¡≈, Â≈ Á«apple ÂÀ Ï≈‘«apple ’ø‚≈ ⁄π«Ì˙√πÕ
ª ’ÍÛ∂ √≈«Ê ÍÀappleπ Ïø«È ’«apple ¡≈«¬¡≈Õ «¬’∞ ‹πÂ∆ ⁄Û∑∆, «¬’π ‹πÂ∆ ÌøÈ∆Õ Â«Ï ¿∞√ Íπ«¤¡≈
; “Ì≈¬∆ ‹∆! ‹πÂ∆ ⁄Û≈«¬ Ò∂«‘”Õ Â«Ï ˙√π ’«‘¡≈ : “Ì≈¬∆ ‹∆! Ó∂apple∂ ÍÀ«apple ’ø‚≈ ⁄π«Ì¡≈ ‘À”Õ
Â«Ï ¿∞√ ’«‘¡≈ Ì≈¬∆ ‹∆Õ ¡‹ ÓÀ∫ Í≈¬∆ Óπ‘apple, ¡Â∂ ÂÀ˘ ⁄π«Ì¡≈ ’ø‚≈, «¬‘ Ï≈ Íπ¤∆
⁄≈‘∆¡À, ‹Ø ± ‹≈Ú∂ ◊πapple» ’∆ √∂Ú≈ ’«apple«È, ¡Â∂ ÓÀ∫ ‹≈Úª Í≈Í ’Ó≈Ú«È”Õ Â«Ï ÁØÚÀ ¡≈«¬;
¡≈«¬ ’«apple Ï∂ÈÂ∆ ’∆Â∆, ‘’∆’«Â ¡≈«÷ √π‰≈¬∆ Â«Ï ◊πapple» ÏØ«Ò¡≈ : “⁄πÍ ’«apple apple‘π, ÎØÒØ ’≈¬∆

19
È‘∆∫Õ” Â≈ ¿∞«È ¡≈«÷¡≈ : “‹∆ Ï‘apple∆ ’∆⁄À”Õ Â«Ï Ï≈Ï≈ ÏØ«Ò¡≈, ¡≈«÷˙√π : “˙‘π ‹Ø Ó‡π
’Ø«Ò¡≈ Á≈ Ê≈, √Ø √Ì Óπ‘appleª Ê∆¡ªÕ «Í¤Ò∂ ‹ÈÓ ’≈ Ï∆«‹¡≈ ‘À, «¬’ Óπ‘appleπ √≈Ë» ’∂ ‘«Ê
«ÁÂ∆ Ê∆, «Â√Á≈ √Á’≈ Óπ‘appleª ‘ج∆¡ª Ê∆¡ªÕ Íappleπ «‹¿∞ «‹¿∞ «Ú’appleÓª ˘ Á¿∞«Û¡≈, «Â¿∞
«Â¿∞ Óπ‘appleª Á∂ ’Ø«¬Ò∂ ‘Ø«¬◊ÀÕ ¡Â∂ Â∂apple∂ Ò∂÷ √»Ò∆ Ê∆, «‹¿∞ «‹¿∞ √∂Ú≈ ˘ ¡≈«¬¡≈, «Â¿∞ «Â¿∞
√»Ò∆ ÿ«‡ ◊¬∆Õ √»Ò∆ Á≈ ’ø‚≈ ‘Ø«¬‡≈ √∂Ú≈ Á≈ √Á’≈”Õ Â«Ï ¿∞«¬ ¿∞«· ÍÀapple∆ ͬ∂; È≈¿∞
Ëapple∆’ «√º÷ ‘ج∂, ◊πapple» ◊πapple» Ò≈◊∂ ‹Í«‰Õ Â«Ï Ï≈Ï≈ ÏØ«Ò¡≈ √ÏÁ apple≈◊π Ó≈apple» «Ú«⁄ :-
’apple‰∆ ’≈◊Áπ ÓÈ∞ Ó√Ú≈‰∆ Ïπapple≈ ÌÒ≈ Á𫬠Ò∂÷ ͬ∂®
[Ó≈apple» Ó‘Ò≈ 1 ÿapple 1 Õ 3 Õ (990)]
·º◊≈ Á≈ «È√Â≈apple≈
Â÷ ˙Ê‘πø ⁄ÒÀÕ ÍÀ∫‚∂ «Ú⁄ ·◊ «Ó«Ò ◊¬∂Õ Á∂«÷ ’«apple ¡≈«÷˙È∂ : “«‹√Á∂ Óπ«‘ «Ú«⁄
¡À√∆ ‹Ø«Â ‘À, √∂ ÷≈Ò∆ È‘∆∫Õ «¬√ Á∂ ͺÒÀ Ï‘πÂ∞ Áπ«È¡≈ ‘À, Íappleπ ◊πfi∆ ‘À∫”Õ Â«Ï Ï≈Ï∂ È∂ ⁄¿∞Î∂«apple
¡≈«¬ ÷Û∂ ‘ج∂Õ Â«Ï Áapple√È∞ Á∂÷‰∂ È≈«Ò √Ì ¡≈«¬ ¡≥Áapple‘π «ÈÏ´ ̬∂Õ Â«Ï ◊πapple» Íπ«¤¡≈
: “Â∞√∆ ’ÚÈ ¡√‘π?” Â«Ï ¿∞«¬ ’«‘«Ò : “¡√∆ ·º◊ ‘ª, Â∂apple∂ Ó≈apple‰ ’¿∞ ¡≈¬∂ ‘ªÕ” «Ï
Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈ : “ÌÒ≈ ‘ØÚÀ, «¬’∞ ’øÓπ ’«apple’À Ó≈apple‘π”Õ Â«Ï ˙È≈ ’«‘¡≈ : “’øÓ ’∂‘≈ ‘À?” «Ï
Ï≈Ï∂ «’‘≈ : “˙‘π ‹Ø Ë»¡ª ÈÁ«apple ¡ªÚÁ≈ ‘À, ‘ª Â∂ ¡≈◊ ÒÀ ¡≈Ú‘π, Ó≈«apple Á≈◊π Á∂‘π”Õ Â«Ï
·◊ª ¡≈«÷¡≈ : “’‘ª ¡≈«◊ ’‘ª ‘«Ó, Ó≈«apple Á»«apple ’apple‘π”Õ Â«Ï «¬’È≈ ¡≈«÷¡≈ : “¡√ª
Ï‘π ‹∆¡ Ó≈appleÀ ‘À«È, Íappleπ ‘«√ ’«apple «’√∂ È≈‘∆ ’«‘¡≈ ó ‹Ø Ó≈appleπ ó ¡≈√≈ Â∂ «’‘≈ ‹ªÁ≈
‘À? Â«Ï Á𫬠·◊ Á¿∞Û∂ ¡≈«◊ ȱ, ‹Ï ‹≈Ú«È Âª ¡◊À «⁄÷≈ ͬ∆ ‹ÒÁ∆ ‘À; ¡Â∂ apple≈Ó
◊‰ Â∂ ‹Ó ◊‰ ÷Û∂ fi◊ÛÁ∂ ‘À∫Õ Â«Ï ·◊ª Íπ«¤¡≈ : “Â∞√∆ ’ÚÈ ‘¿∞?” «’ fi◊ÛÁ∂ ‘¿∞?”
Â«Ï ¿∞Ȫ ’«‘¡≈ ; “¡√∆ ‹Ó ◊‰ ‘ª, ¡≈«◊¡≈ Í≈«¬ ÍappleÓ∂√apple ’∆ È≈«Ò «¬√ ‹∆¡ ’¿∞
’∞øÌ∆ Èapple«’ ÒÀ ⁄≈Ò∂ ‘À∫Õ ¡Â∂ «¬‘ «Í¤ø‘π apple≈◊ ◊‰ ¡≈¬∂ ‘«È, ¡√ª ÂÀ∫ ÷Ø√ ÒÀ ⁄Ò∂ ‘À∫Õ Â∞Ó
Íπ¤Ø ‹Ø «’«’ ÷Ø√ ÒÀ ⁄Ò∂ ‘À∫? Â«Ï ·º◊ª Íπ«¤¡≈ Ô “Â∞√∆∫ «’ ÷«√ ÒÀ ⁄Ò∂ ‘¿∞, «¬Èª
Í≈√‘øπ? Â«Ï apple≈Ó ◊‰≈ ¡≈«÷¡≈ : “«¬‘ Ó‘ª Í≈Í∆ Ê≈, «¬√ȱ ’øπÌ∆ Èapple’ Ó∂∫ Á∂‰≈ Ê≈, Íapple
«‹√ ◊πapple» ÍappleÓ∂√apple ’¿∞ Â∞Ó Ó≈apple«‰ ¡≈¬∂ ‘Ø, «Â√’∆ «ÁzÓ«¬ «¬√’∆ ⁄∆÷≈ ’≈ Ë»ø¡ª Í«¬¡≈
‘ÀÕ «Â√’≈ √Á’≈ ÏÀ’∞ø· ’¿∞ ÍÃ≈Í«Â Ì«¬¡≈ ‘À”Õ Â«Ï ·◊ √π‰Â∂ ‘∆ Á¿∞Û∂ ¡≈¬∂, ¡≈«÷˙
È∂ : “«‹√’∆ «Áz√«‡ Ë»ø‡≈ ÍÚÂ∂ √≈apple Óπ’«Â Íapple≈Í«Â Ì«¬¡≈ ‘À, «Â√’∂ Ó≈apple‰ ’¿∞ ¡√∆
¡≈¬∂ ‘À∫! Â«Ï ˙‘π ¡≈«¬ ÍÀapple∆ ͬ∂Õ ¡◊«Ò¡ª Íπ«¤¡≈, «¬‘ «’¡≈ ‘»¡≈ ‘À, ‹Ø ¡≈«¬’À Í∂apple∆
ͬ∂ Â∞√∆∫?” ¿∞Ȫ √Ì Ï≈ ¡≈«÷ √π‰≈¬∆ : “«¬‘ Ó‘ª Íπapple÷ ‘À”Õ Â«Ï ◊πapple» È≈È’∞ «Ó‘appleÚ≈È∞
‘Ø¡≈Õ ¡≈«÷˙√π : Â∞√≈‚∂ Í≈Í ÂÏ ‘∆ «ÏÈ≈√ ‘ØÚ«È, ‹≈ «¬‘π «’apple«Â ¤Ø‚‘π, ¡Â∂ «’apple√≈‰∆
’apple‘π, ¡ÂÀ ‹Ø ’∞¤∞ Ú√Â∞ apple‘∫Á∆ ‘À, √Ø ÍappleÓ∂√apple ’∂ È≈«¬ Á∂‘π, ¡Â∆ª Ì◊ª Á∂ Óπ«‘ Í≈Ú‘πÕ”

20
Â«Ï ˙È≈ ¡≈«◊¡≈ Ó≥«È Ò¬∆, ‹Ø ’∞¤ Ú√Â∞ Ê∆, √Ø ¡≈«‰ ¡≈◊À apple≈÷∆, ◊πapple» ◊πapple» Ò◊∂ ‹Í«‰Õ
‹ÈÓπ √Ú≈«apple¡≈Õ Â«Ï Ï≈Ï≈ ÏØ«Ò¡≈ :
ÒÏπ ’∞Â≈ ’±Û∞ ⁄»‘Û≈ ·«÷ ÷≈Ë≈ ÓπappleÁ≈appleπ®
[«√apple∆ apple≈◊ Ó‘Ò≈ 1 ÿapple 1 Õ 4Õ (15)]
«◊¡≈È∞ «Ú‘±‰≈ ◊≈ÚÀ ◊∆®
[√≈appleø◊ ’∆ Ú≈apple Ó‘Ò≈ 1 Õ 22 Õ (1145)]
ª ◊πapple» ‹∆ ÷π√∆ ‘ج∆, ˙Ê‘π appleÚÁ∂ apple‘∂Õ ÏØÒ‘π Ú≈«‘◊πapple»Õ
ȱapple≤Ù≈‘ «È√Â≈apple≈
ÂÁ ’¿∞apple» Á∂√ ¡≈«¬ «È’Ò∂Õ Â«Ï ¬∂’ «ÁÈ ÓappleÁ≈È∂ ˘ Ìπ÷ Ò◊∆ , ª ÓappleÁ≈È∂
’«‘¡≈ : “‹∆ Í≈Â√≈‘! ‘π’Ó ‘ØÚÀ ª √‘apple «Ú⁄ ‹≈¬∆∫”Õ ÂÏ Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ : “ÓappleÁ≈«È¡ª!
«¬‘ ’≈Úapple» Á∂√ ‘À, «Âz¡≈ apple≈‹ ‘À, Âø» ‹≈‰≈ ‘À ª ‹≈‘”Õ ÂÏ ÓappleÁ≈È≈ ¿∞· ◊«¬¡≈, ‹≈«¬
’apple ¬∂’ ÂÃ∆Ó Á∂ Á«apple ÷Û≈ ‘Ø¡≈, ˙√ ÏπÒ≈«¬ Ò∆¡≈, Íπ«¤˙√πÕ ÷≈‰∂ ’¿∞ Òº◊≈ Ó≥◊‰Õ ÂÏ
¿∞√ Âz∆Ó ¡≥Áapple ÏπÒ≈«¬¡≈Õ Ïø«È ’«apple Í≈‰∆ ˘ ◊¬∆Õ Â«Ï Ï≈Ï≈ ¡øÂapple «Ë¡≈È ’apple’À Ú∂÷À
ª ÓappleÁ≈È≈ ÓØ„≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ Â«Ï Ï≈Ï≈ ¡≈«¬¡≈Õ Â«Ï Ï≈Ï∂ ÚÒØ∫ Á∂«÷ ’apple Ò◊≈ ÓÀ¡≈’«‰Õ
ÂÏ ˙‘π ÿÛ≈ ÒÀ’«apple ¡≈¬∆, ª ◊πapple» È≈È’ ˙‘π Íπ¤∆, ¡≈«÷¡≈ ; “¡√≈‚≈ ¡≈ÁÓ∆ «¬ÊÀ
¡≈«¬¡≈ ‘À?” Â«Ï ¿∞«√ ’«‘¡≈ : “«¬Ê∂ ’Ø‘∆ È≈‘∆∫ ¡≈«¬¡≈, Á∂÷ ÒÀ”Õ Â«Ï Ï≈Ï≈ ÏØ«Ò¡≈:-
√ÒØ’∞ ® ’Òappleπ ’∆¡≈ ω‹≈apple∆¡≈ fiø»◊∂ Óπ√’∞ Ó≥◊∂È® ¡ÓÒ≈ ◊πapple» È≈È’≈ «’¿∞ ’«apple
÷√«Ó «ÓÒ∂È ®1®
ÂŒ«Ï ¿π√’∂ «√apple ¿∞Í«apple ÿÛ≈ apple«‘¡≈, ¿∞ÂappleÀ È≈‘∆Õ ’±«Û ’≈ √ÁÁ≈ Ò¬∆ «Îapple∂, «Ï
ȱapple√≈«‘ ˘ ÷Ï«apple ‘ج∆, ‹Ø ¬∂’∞ ¡À√≈ Ó≥ÂzÚ≈È ¡≈«¬¡≈ ‘À, ‹Ø «√apple Â∂ ÿÛ≈ È≈‘∆∫ ¿∞ÂappleÁ≈Õ
Â«Ï È±apple√≈‘» ‘π’Óπ ’∆Â≈ : ‹Ø ’ج∆ √«‘apple «Ú⁄ Ó≥ÂÃÚ≈È ‘À, √Ø apple«‘‰≈ È‘∆∫Õ ÂÁ ‹‘ª ’‘ª
Â≈¬∆ ’ج∆ Ó≥ÂzÚ≈È Ê∆, √Ø √Ì ¡≈ÍØ ¡≈͉∆ «Ú«Á¡≈ Ò∂ ¡≈¬∆¡ªÕ ’≈¬∆ Áapple÷ ¿∞Íapple ⁄«Û
¡≈¬∆Õ ’ج∆ Ï≈◊π √≈«Ê Ò∂ ¡≈¬∆Õ ’≈¬∆ „ØÒ Ò∂ Ú‹ªÚÁ∆ ¡≈¬∆Õ Â«Ï ¡≈«¬ ’apple Ò◊∆¡ª
’≈Ó‰ Í≈Ú‰Õ Ë≈◊∂ Ï«øÈ Ï«øÈ ’«appleÕ Â«Ï Ï≈Ï∂ ÓappleÁ≈È∂ ÏøÈ∂ Ú∂«÷¡≈, Â≈ ÓappleÁ≈È≈ Ò◊≈
Ó∂¡≈’«‰; Â«Ï ◊πapple» Ï≈Ï≈ ‘«√¡≈Õ ¡≈«÷˙√π : “ÓappleÁ≈«È¡≈! Ú≈«‘◊πapple» ’«‘ ’«apple “ÓappleÁ≈«È¡≈!
appleÏ≈Ïπ Ú‹≈«¬Õ” ÂÏ ÓappleÁ≈È∂ appleÏ≈Ïπ Ú‹≈«¬¡≈ apple≈◊π Ú‚‘ø√π Ó: 1 ÙÏÁ ’∆Â≈ :-
◊π‰ÚøÂ∆ √‘π apple≈«Ú¡≈ «Èapple◊𫉠’±’∂ ‹≈«¬®
[Ú‚‘ø√ Ó‘Ò≈ 1 ÿapple 1 Õ 2 Õ (557)]

21
Â≈ ‹Ï≈Ïπ ’∞¤∞ ‘ØÚÀ È≈‘∆Õ Â«Ï È±apple√≈«‘ ’¿∞ ÷Ï«apple ‘ج∆, ‹Ø Ó≥Âz ‹øÂz ’∞¤∞ È≈‘∆
⁄ÒÂ≈Õ Â«Ï È±apple √≈‘ √ÌÈ≈ ’∆ «√appleÁ≈appleÈ∆ Ï∆Õ ÷≈√∆¡≈ ⁄∂Ò∆¡ª √≈«Ê ¡‚øÏapple ’≈◊Á≈ Á∂
¿∞Í«apple ⁄«Û ’«apple ¡≈¬∆¡ªÕ ¡≈«¬ ’apple Ò◊∆ Ó≥Âz ‹øÂz ’apple«‰Õ Â«Ï ◊πapple» È≈È’ ÏØ«Ò¡≈ :-
Ó≥flπ ’∞⁄‹∆ ¡≥Ó≈Ú«‰ ‚Ø√Û∂ ‘¿∞ ’¿∞ √‘π apple≈Ú«‰ ‹≈¿∞ ‹∆¿∞®
[apple≈◊ √»‘∆ Ó‘Ò≈ 1 ’∞⁄º‹∆ Õ 1 Õ (762)]
Â«Ï ◊πapple» Ï≈Ï≈ “Ú≈‘ Ú≈‘” ’«apple ¿∞«·¡≈Õ Â«Ï È±apple√≈‘ Ì∆ Ó≥Âà ‹øÂz ’«apple ’«apple Ê’∆,
«’¤∞ ‘ØÚÀ È≈‘∆, ª ‘π’Ó ’∆ÂØ√π, “√Ø ◊πÈ≈‘ Í≈«¬¡≈Õ Óπ‘ ÂÒÀ ’«apple apple‘∆Õ „ØÒ’∆¡ª Ì∆
÷Û∆¡ª ‘ج∆¡ª, Ò◊∆¡ª È⁄«‰ ◊≈Ú«‰Õ Â«Ï Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈ : ÓappleÁ≈«È¡ª! appleÏ≈Ïπ Ú‹≈«¬”Õ
ª ÓappleÁ≈È∂ appleÏ≈Ïπ Ú‹≈«¬¡≈, Ï≈ÏÀ √ÏÁπ ¿∞·≈«¬¡≈ :-
Â≈Ò∆ ÓÁ∆apple∂ ÿ‡ ’∂ ÿ≈‡®
ÁØÒ’ ÁπÈ∆¡≈ Ú≈‹«‘ Ú≈‹®
[¡≈√≈ Ó‘Ò≈ 1 ⁄¿πÍÁ∂ ÿapple 2 Õ 7 Õ (349)]
Â«Ï ◊πapple» Ï≈Ï∂ √ÒØ’∞ «ÁºÂ≈ :-
◊Ò∆∫ ¡√∆ ⁄ø◊∆¡ª ¡≈⁄≈apple∆ Ïπapple∆¡≈‘®
[«√apple∆ apple≈◊ ’∆ Ú≈apple Ó‘Ò≈ 1 Õ 7 Õ (84)]
‹«Ï ◊πapple» Ï≈Ï∂ ¬∂‘π √ÒØ’∞ ÏØ«Ò¡≈, Â«Ï È±«apple√≈‘π ’«‘¡≈ : “‹Ø Ó≈«¬¡≈ È≈«Ò ÓØ‘¿∞”Õ
ª ¡È∂’ Íapple’≈apple ’∆ Ó≈«¬¡≈ ÒÀ ÒÀ ¡≈«¬¡≈Õ ÓØÂ∆, ‘∆apple∂, ‹Ú≈‘apple, √π«¬È≈, appleπÍ≈ ◊πÒ∆,
’Í»apple, ’ÍÛÀ, ‹Ø ’∞¤ ÌÒ∆ Ú√Â∞ √∆ √Ø ¡≈«‰ ¡≈◊À apple≈÷∆Õ Â«Ï Ï∂ÈÂ∆ Ò◊∆¡≈ ’apple«‰Õ “‹∆!
’∞¤∞ ÂÓ≈ ÒÚ∂‘π”Õ Â«Ï ◊πapple» Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈ : “ÓappleÁ≈«È¡≈! apple≈Ï≈Ïπ Ú‹≈¬∆‘À”Õ Âª ÓappleÁ≈È∂
appleÏ≈Ïπ Ú‹≈«¬¡≈, apple≈◊π «Â◊π ’∆Â≈ :-
«¬¡≈ÈÛ∆¬∂ Ó≈ÈÛ≈ ’≈«¬ ’apple∂«‘®
[«√apple∆ apple≈◊ ’∆ Ú≈apple Ó‘Ò≈ 1 ÿapple 3 Õ 4 Õ (722)]
Â«Ï ◊πapple» È≈È’ ’∆ ÍÀapple∆ ¡≈«¬ ͬ∆¡≈Õ ◊Ò «Ú«⁄ ÍÒ≈ Í≈«¬ ’«apple ÷Û∆¡ª ‘ج∆¡ª
¡≈÷«‰ Ò◊∆¡ª : “¡√≈‚∆ ◊«Â «’¿∞ ’«apple ‘ØÚÀ? ¡Â∂ «¬√ «’¡‘π «√apple‘π ÿÛ≈ «’¿∞ ’«apple
¿∞ÂappleÀ? Â«Ï Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈ : “Ú≈«‘◊πapple» ’«apple’À «¬√ «Á¡‘øπ «√apple‘πø ÿÛ≈ ¿∞Â≈apple‘πÕ ¡Â∂ Â∞√≈‚∆
Ì∆ ◊«Â ‘ØÚ∂◊∆, Â∞√∆ ◊πapple» ◊πapple» ‹Í‘π”Õ Â«Ï ˙‘π ¡≈«¬ ÍÀapple∆ ͬ∆¡ª, È≈¿∞ Ëapple∆’ «√÷‰∆¡≈
‘ج∆¡ªÕ ÏØÒ‘π Ú≈«‘◊πappleπ®
’Ò‹π◊
Â«Ï Ï≈Ï≈ ˙Ê‘π appleÚÁ≈ apple«‘¡≈Õ ‹ªÁ≈ ‹ªÁ≈ ¿∞«Á¡≈È «Ú«⁄ ◊«¬¡≈, ‹≈«¬ ÏÀ·≈Õ
Â«Ï ÍappleÓ∂√«apple ’∆ ¡≈«◊¡≈ È≈«Ò ’«Ò‹π◊ ¤Ò«‰ ’¿∞ ¡≈«¬¡≈Õ ¡≈«¬ apple»Íπ Ëapple∆˙√π, «Ï
Ï≈Ï≈ Á∂÷À ª ¡≥Ë∂apple∆ Ï‘π ¡≈¬∆, Áapple÷ Ò◊∂ ¿∞‚«‰Õ Â«Ï ÓappleÁ≈È≈ Ï‘π ÌÀÓ≈È∞ ‘Ø¡≈,
¡≈«÷˙√π : “‹∆¿∞ Í≈«Â√≈‘πÕ ¡≈«‰ ¿∞‹≈«Û «Ú⁄ Í≈«¬ Ó≈«apple˙, ◊Øapple ÷Ή‘π Ì∆ ◊¬∂”Õ Â«Ï
◊πapple» Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ : “ÓappleÁ≈«È¡≈! ’≈‘Ò≈ ‘Ø‘π È≈‘∆”Õ Â«Ï ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ : “¡º‹ ÂØÛ∆
¬∂‚≈ ‘Ø¡≈ ‘ª : «¬‘π ÏÒ≈ ª È≈‘∆ «‚·∆, ‹π «¬‘ «’ ¡≈«¬¡≈ ‘À ¡√≈‚∂ ‹∆¡Û∂ ª¬∆? «Ï

22
¡◊«È ’≈ apple»Íπ «Á÷≈«Ò¡≈Õ ‹Ø Ë»ø¡ª ⁄¿∞‘ª «Ëappleª Â∂ ¿∞«·¡≈, ⁄≈apple∂ ’ø‚ª ¡◊«È ‘ج∆¡ªÕ
Â«Ï ÓappleÁ≈È≈ Óπ‘π „«’’∂ ÍÀ apple«‘¡ª; ¡≈«÷˙√π : “‹∆Ú‰≈ apple«‘¡≈”Õ Â«Ï Î∂apple Í≈‰∆ ’≈ apple»Íπ
‘Ø¡≈Õ ÿ‡ª Ïø«È ¡≈«¬¡≈Õ Ò◊≈ Ïapple√«‰ Í≈‰∆Õ Íappleπ Ï≈Ï∂ Â∂ Á»«apple ÍÚÀÕ Â«Ï ◊πapple» ’«‘¡≈ :
“ÓappleÁ≈-«È¡≈! Óπ‘π ¿∞ÿ≈Û∞ ¿∞«· ÏÀ·∞, appleÏ≈Ïπ Ú‹≈«¬”Õ Â«‘ ÓappleÁ≈È≈ ¿∞«· ÏÀ·≈Õ appleÏ≈Ïπ
Ú‹≈«¬˙√πÕ apple≈◊π Ó≈apple» ’∆Â≈, Ï≈Ï∂ √ÏÁπ ¿∞·≈«¬¡≈ :-
‚appleÍÀ Ëapple«Â ¡’≈√ «È÷Â≈ «√apple ¿±Í«apple ¡Óapple ’apple≈apple≈®
[Ó≈apple» Ó‘Ò≈ E ÿapple BÕ 1Õ (998)]
Â«Ï ÁÀ ’≈ appleπÍ» Ë≈«apple ¡≈«¬¡≈Õ ⁄؇∆ ¡≈√Ó≈È È≈«Ò ’∆Â∆¡≈√π® «‹¿∞ «‹¿∞ È∂ÛÀ
¡≈ÚÀ, «Â¿∞ ÿ‡Á≈ ‹≈ÚÀÕ Â«Ï ÓÈ∞÷ ’≈ √apple»Í ’apple’À ¡≈«¬¡≈Õ ‘«Ê ‹Ø«Û ’apple ÷Û≈ ‘Ø¡≈Õ Â«Ï
Ï≈Ï∂ Í∞«¤¡≈ :“Ì≈¬∆ ! ±ø ’Ω‰ ‘À∫?” Â«Ï ¿∞È ¡≈«÷¡≈ : ‹∆ ! ÓÀ˘ ±ø È≈‘∆ ‹≈‰Á≈? ÓÀ∫
’«Ò‹π◊ ‘ª, ¡apple Â∂apple∂ «ÓÒÈ∂ ˘ ¡≈«¬¡≈ ‘ª, ±ø ’appleÂ∂ Íπapple÷ ’≈ Ú‹∆apple ‘À∫Õ Â«Ï Ï≈Ï∂ ˘
«ÈÓ√’≈apple ’∆Â∆Õ ¡≈«÷˙√π : ‹∆ «’¤∞ ÓÀÂ∂ Ò∂‘π, Ó∂appleÀ Ú⁄«È ⁄Ò”Õ Â«Ï ◊πapple» Ï≈Ï∂ Íπ«¤¡≈ : “ÂÀ∫
Í≈«√ «’¡≈ ‘À?” ª ’«Ò‹π◊ ¡≈«÷¡≈ : Ó∂appleÀ Í≈«√ √Ìπ «’¤∞ ‘À, ‹∂ ¡≈÷‘π ª ÓØÂ∆¡ª Á∂ Ó≥Áapple
¿∞√≈apple‘, ¡Â∂ appleÂȪ ’≈ Ò≈Òª Á≈ ‹Û≈¿∞ ’apple≈Úª, ¡◊apple ⁄øÁÈ’≈ Ò∂Íπ Á∂Úª” : Â«Ï ◊πapple»
ÏØ«Ò¡≈ :-
ÓØÂ∆  Ó≥Áapple ¿±√apple«‘ appleÂÈ∆  ‘Ø«‘ ‹Û≈¿∞Õ
[«√apple∆ apple≈◊ Ó‘Ò≈ 1 ÿapple 1Õ 1Õ (14)]
Â«Ï ’Ò‹π◊ ÍappleÁº÷‰≈ ’∆Â∆, ¡≈«¬ ÍÀapple∆ Í«¬¡ ≈Õ ¡≈«÷˙√π : “‹∆, Ó∂apple∆ ◊«Â «’¿∞∫
’«apple ‘ØÚÀ?” Â«Ï ◊πapple» È≈È’ ¡≈«÷¡≈ : “Ó∂apple≈ «√÷π ’؇ ÓË∂ ’ج∆ ‘ØÚÀ◊≈; «Â√Á≈ √Á’≈ Â∂apple∆
◊«Â ‘ØÚ∂◊∆”Õ Â«Ï ’Òappleπ◊ ÍÀapple∆ Í«¬¡≈Õ Ï≈Ï∂ «ÚÁ≈ ’∆Â≈Õ ÏØÒ‘π Ú≈«‘◊πapple»Õ
’∆Û È◊apple
◊πapple» ¡Â∂ ÓappleÁ≈È≈ appleÚÁ∂ apple‘∂, ¡≈«¬ ’∆Û È◊apple ÍÃ◊‡∂Õ ‹ª Á∂÷À ª appleπ÷π «Ïapple÷ √Ìπ
«√¡≈‘π ÈÁ«apple ¡≈ÚÀ, ËappleÂ∆ √≈apple∆Õ Â«Ï ÓappleÁ≈È≈ Ï‘Â ÌÀÓ≈È∞ ‘Ø¡≈, Á∂«÷ ’«apple ¡≈«÷˙√π :
“‹∆ «¬ÊØ∫ ⁄Ò∆¬∂, ¬∂‚≈ ’≈Ò≈ ¡√ª ’Á∂ È≈‘∆ «‚·≈, «¬√π ’≈Ò∂ Â∂ ⁄≈´”Õ Â«Ï ◊πapple» Ï≈Ï∂
¡≈«÷¡≈ : “ÓappleÁ≈«È¡≈ ! «¬È ’∆ Í≈Â√≈‘∆ ‘À, Ì≈ÚÀ ’ج∆ √¿∞ ‹ø◊Ò «Ú⁄ ‹≈¿∞, ‹Ø ’ج∆
‹≈ÈÚapple Á≈ Ϻ⁄≈ ÍÀÁ≈ ‘ØÚÀ ª ÷≈«¬ ‹≈ÚÈ, ¡ÂÀ ‹∂ «’√∂ √Í Á≈ ¡ª‚≈ ÍÀÁ≈ ‘ØÚ∂ ª ÷≈«¬
‹≈Ú«È, Íapple Â∂apple∂ È∂ÛÀ ’ج∆ È‘∆∫ ¡ªÚÁ≈”Õ Â«Ï ÓappleÁ≈È∂ ¡apple‹ ’∆Â∆, ¡≈«÷˙√π : “‹∆ ’Á∂
«¬ÊÀ ’ج∆ ¡≈«¬¡≈ Ì∆ ‘À?” Â«Ï Ï≈ÏÀ ¡≈«÷¡≈ : “ÓappleÁ≈«È¡ª ! «¬’ «Á«È «¬’∞ apple≈‹≈ ⁄«Û¡≈
Ê≈, Ï≈ÈÚÀ ÷»‘‰∆ Ò√’«apple ÒÀ’«apple, «¬’ apple≈‹∂ ¿∞Íapple ⁄«Û¡≈ Ê≈, √Ø «¬Â∞ ËappleÂ∆ ¡≈«¬
«È’«Ò¡≈, Â«Ï «¬’ ’∆Û∆ ‹≈«¬ «ÓÒ∆, ª ¡≈«÷˙√π - ‘∂ apple≈‹≈ ! «¬Â∞ apple≈«‘ ⁄≈´ È≈‘∆∫
¡Â∂ ‹∂ ⁄ÒÁ≈ ‘À∫, ª Ó∂apple∆ apple‹≈«¬ «Ú«⁄ ⁄≈´ -, ÂÏπ apple≈‹∂ Íπ«¤¡≈ - Â∂apple∆ «’¡≈ apple‹≈«¬ ‘À?-
Õ ÂÏπ ’∆Û∆ ’«‘¡≈-‘∂ apple≈‹≈ ! Ó∂apple∆ ¬∂‘ apple‹≈«¬ ‘À, ‹Ø Ó∂apple∆ apple؇∆ ÷≈«¬ ’«apple ‹≈«‘-Õ Â«Ï apple≈‹∂
’«‘¡≈-ÓÀ∫ Ï≈Ú«È ÷»‘‰∆ ’≈ apple≈‹≈ ‘ª, ÓÀ∫ Â∂apple∆ apple؇∆ «’¿∞∫ ’«apple ÷≈Úª-Õ Â«Ï ’∆Û∆ ’«‘¡≈,-

23
‘Ø apple≈‹≈ È≈‘∆ ª ‹πfiπ ’«apple’À ‹≈‘À-Õ Â«Ï apple≈‹≈ ‹πËπ Ò◊≈ ’apple«‰ Ï≈Ú«È ÷»‘‰∆ Ò∂’«apple ’∆Û∆
√≈«ÊÕ ÂÏ «¬’È ’∆Û∆ ‘π’Ó ’∆Â≈ ’∆Û∆¡ª Â≈¬∆∫-‹≈«¬ ’«apple «Ï÷π Ò∂¡≈Ú‘π-Õ Â«Ï
’∆Û∆¡ª ◊¬∆¡ª, «Í¡≈´ Â∂ «Ï÷π Óπ‘π Ì«apple Ò∂ ¡≈¬∆¡ªÕ «‹√ ’¿∞ Ò≈«¬È √Ø √Ø¡‘π ‘Ø«¬
‹≈«¬Õ ‘Ø ÓappleÁ≈«È¡≈ ! Ï≈ÚÈ ÷»‘‰∆ Ò√’appleπ √ÌØ Óπ¡≈, ÍappleÓ∂√apple ’∆ ¡≈«◊¡≈ √≈Ê, «Ï
«¬’Ø apple≈‹≈ apple«‘¡≈Õ Â«Ï ˙‘∞ ’∆Û∆ ◊¬∆, ¡≈«÷˙√π-‘Ø apple≈‹≈ ! Ï≈ √πÈ∞, ¡«Ï Ó∂apple∆ apple؇∆
ÓÈ«‘◊≈ ?-Õ Â«Ï apple≈‹≈ ‘«Ê ‹Ø«Û ÷Û≈ ‘Ø¡≈Õ ¡≈«÷˙√π-ÌÒ≈ ‘ØÚÀ ‹∆-Õ Â«Ï ¿∞«√ ’∆Û∆
‘π’Ó ’∆Â≈ ’∆Û∆¡ª ‹Ø◊π-‹≈‘π ¡≥«ÓÃÂ∞ Ò∂¡≈Ú‘πÕ ¡ÂÀ √ ’∞ø‚∆ ¡≥«Óà’∂ ‘ÀÈ ÍÂ≈Ò «Ï÷À,
¡ÂÀ √ ’∞ø‚ «Ï÷ ’∂ ‘À∫ ÍÂ≈Ò «Ï÷À-Õ Â«Ï ˙‘π ’∆Û∆¡ª ◊¬∆¡ª, ‹≈«¬ ’«apple ¡≥«ÓÃÂ∞ Óπ÷π Ì«apple
Ò∂ ¡≈«¬¡ª, «‹√ ’¿∞ ˙‘π Ò≈Ú«È √ج∆ ¿∞«· ÷Û≈ ‘ØÚ∂Õ Â«Ï Ï≈Ú«È ÷»‘‰∆ Ò√’appleπ ¿∞«·
÷È≈ ‘Ø¡≈, ÍappleÓ∂√«apple ’∆ ¡≈«◊¡≈ È≈«ÒÕ Â«Ï apple≈‹≈ ¿∞«· ’apple apple؇∆ ÷≈Ú«‰ ¿∞«· ÷È≈ ‘Ø¡≈,
ÍappleÓ∂√«apple ’∆ ¡≈«◊¡≈ È≈«ÒÕ Â«Ï apple≈‹≈ ¿π«· ’apple apple؇∆ ÷≈Ú«‰ ◊«¬¡≈ Ï≈ÚÈ ÷»‘‰Œ∆ √≈«ÊÕ
’«Ï apple؇∆ «ÓÒ∆ ª ·ß„∆, ¡Â∂ ‹ª ÿØ«Û¡ª ÈØ ÿ≈√π «Ó«Ò¡≈ ª «ÌßÈ≈ ‘Ø¡≈, ¡Â∂ Á≈‰≈
«Ó«Ò¡≈ √Ø «⁄«Ê¡≈ ‘Ø¡≈Õ Â«Ï ‹≈appleÀ Íπ«¤¡≈ :- ¡À√∆ apple؇∆ ·ø„∆ «’¿∞∫ «ÓÒ∆? ¡Â∂ ÿ≈√π
«ÌÈ≈, Á≈Úª «⁄«Ê¡≈?-Õ Â«Ï ’∆Û∆ ’«‘¡≈ : ‘Ø apple≈‹≈ ! ¡◊À «¬’∞ apple≈‹≈ ¡≈«¬¡≈ Ê≈, «Â√
’¿∞ ÓÀ∫ apple؇∆ ’∆Â∆ ¡≈‘∆; «Â√Â∂ ‹Ø apple«‘¡≈ Ê≈ Ø√Ø ÓÀ∫ Â∂apple∂ Ò√’apple ’¿∞ ÍappleØ«√¡≈ ‘À, ¡Â∂ ‹Ø
¿∞√«Á¡ª ÿØ«Û¡ª Á≈ Á≈‰≈ Ï«⁄¡≈ Ê≈ √Ø Â∂«apple¡ª ÿØŒ«Û¡ª ’¿∞ «ÁÂ≈ ¡Â∂ ‹Ø ¿∞√«Á¡ª
ÿØ«Û¡ª Á≈ ÿ≈√π apple«‘¡≈ Ê≈, √Ø «Â«apple¡ª ÿØ«Û¡≈ Â≈¬∆∫ Í≈«¬¡≈ -Õ ‹«Ï apple≈‹≈ ‹≈«¬ ’apple Á∂÷À
ª ’¬∆ ¡≥Ï≈apple ‘∆ Ìapple∂ Í«¬ ‘À«ÈÕ Â«Ï apple≈‹∂ ’≈ ¡«ÌÓ≈È∞ Á»«apple ‘Ø¡≈Õ ¡≈«÷˙√π:- ¡À√∂ apple≈‹∂
ÚappleÂ∂ ‘ÀÈ-Õ Â«Ï apple≈‹≈ «Î«apple ÿ«apple ¡≈«¬¡≈”Õ Â«Ï Ï≈Ï≈ ÏØ«Ò¡≈ :-
√∆‘≈ Ï≈‹≈ ⁄apple◊≈ ’∞‘∆¡≈ ¬∂È≈ ÷Ú≈Ò∂ ÿ≈‘®
[Ó≈fi ’∆ Ú≈apple Ó‘Ò≈ 1Õ 14Õ (144)]
ÂÏ ÓappleÁ≈È≈ ÍÀapple∆ Í«¬¡≈Õ ÏØÒ‘π Ú≈«‘◊πapple»Õ
Ú√Á≈ apple‘∂.
˙Ï‘πø appleÚÁ∂ apple‘∂ÕÕ ‹≈«¬ «¬’Â∞ ◊≈¿∞∫ «Ú«⁄ ÏÀ·≈Õ Â«Ï ¿∞√ ◊ª¿∞∫ «Ú⁄ ’ج∆ Ï‘«‰
Á∂ÚÀ È≈‘∆∫Õ Ò≈◊∂ Ó√’apple∆¡ª ’apple«‰Õ Â«Ï ◊πapple» Ï≈Ï∂ √ØÒ’∞ ’«‘¡≈ :-
¬∂√ ’Ò∆˙ Í≥‹ Ì∆Â∆˙ «’¿∞ ’«apple apple÷≈ ͫ® ‹∂ ÏØÒ≈ ª ¡≈÷∆¡À ÏÛ ÏÛ ’appleÀ
Ï‘π® ⁄πÍ ’appleª ª ¡≈÷∆¡À «¬Â ÿ«‡ È≈‘∆ ӫ® ‹Ø Ï«‘ apple‘ª Â≈ ¡≈÷∆¡À ÏÀ·≈ √Êapple ÿÂ∞®
¿∞· ‹≈¬∆ ª ¡≈÷∆¡À ¤≈apple ◊«¬¡≈ «√apple ÿ«Â® ‹∂’«apple «ÈÚª Â≈ ¡≈÷∆¡À ‚appleÁ≈ ’apple∂ Ì◊®
’≈¬∆ ◊Ò∆ È≈ Ó∂Ú‰∆ «‹ÊÀ ’„≈ fi«Â® ¬∂ÊÀ ˙ÊÀ È≈È’≈ ’appleÂ≈ apple÷À ͫ®2®
¿∞‹Û ‹≈Ú∂.
Â«Ï ¡◊Ò∂ √‘«apple ◊¬∂, Â«Ï ˙Ȫ Ï‘πÂ∞ √∂Ú≈ ’∆Â∆ ˙ÊÀ apple≈«Â apple‘∂ ÌÒ’∂ ¿∞«· ⁄Ò∂Õ
ª ◊πapple» ÏØ«Ò¡≈ : ‹Ø “«¬‘π √‘appleπ ¿∞‹≈«Û ‘ØÚÀ◊≈, ¡·Ú≈‡π ‘ØÚÀ”Õ Â«Ï ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ : “‹∆,
Â∂apple∂ Á«apple ÌÒ≈ «È¡≈¿∞ «‚·≈, «‹ÊÀ ÏÀ·‰∂ È≈ «ÓÒÀ √Ø Ú√≈«¬¡≈, ¡ÂÀ «‹Èª √∂Ú≈ ÏøÁ◊∆

24
Ï‘πÂ∞ ’∆Â∆ √Ø √‘appleπ ¿∞‹≈«Û¡≈”Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈ : “ÓappleÁ≈«È¡ª ! ¿∞√ √‘apple ’≈
¡≈ÁÓ∆ ¡Úapple √‘«apple ‹≈ÚÀ◊≈ ª ‘Øapple Ì∆ «Ú◊Û«È◊∂ ¡ÂÀ «¬√π √‘apple Á≈ ¡≈ÁÓ∆ ‘Øapple √‘«apple
‹≈ÚÀ◊≈ ª ¿∞Ȫ Á∆ Ì∆ ◊«Â ’appleÀ◊≈, ¡ÂÀ √πÓ«Â Á∂ÚÀ◊≈”Õ Â«Ï ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ : “‹∆ ¿∞
Ì≈ÚÀ ª ¿π√Á∆ Ì∆ ◊«Â ’apple«‘”Õ Â«Ï Ï≈Ï∂ √ÏÁ ’∆Â≈ apple≈◊π ÓÒ≈apple «Ú«⁄ :-
÷≈‰≈ Í∆‰≈ ‘√‰≈ √¿∞‰≈ «Ú√«apple ◊«¬¡≈ ‘À Óapple‰≈®
[apple≈◊ ÓÒ≈apple ⁄¿∞ÍÁ∂ Ó‘Ò≈ 1 ÿapple 1Õ 1Õ (1254)]
¡≈√≈ Á∂Ù, Ù∂÷ Îapple∆Á È≈Ò ◊ØÙ‡.
Â«Ï «Î«apple ¡≈√≈ Á∂√ ’¿∞ ¡≈«¬¡≈Õ ¡◊∂ √∂÷ Îapple∆Á Ê≈ ‹ø◊Ò «Ú«⁄ ÏÀ·≈, «Ï
Ï≈Ï≈ Ì∆ ¡≈«¬¡≈Õ ÂÏ √∂÷π Îapple∆Áπ ÏØ«Ò¡≈ : “¡Ò‘ ¡Ò≈ ÁappleÚ∂√”Õ Â«Ï ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹Ï≈Ïπ «ÁÂ≈
¡Ú≈‹π : “¡Ò‘, Îapple∆Á ˜π‘Á∆, ‘Ó∂√ ¡≈¿∞ √∂÷ Îapple∆Á ˜π‘Á∆, ¡Ò‘ ¡Ò‘”Õ ÂÏ Á√ Í≥‹≈
Ò∂’apple Ï«‘ ◊«¬¡≈Õ ÂÏ« √∂÷π ¯apple∆Áπ Ï≈Ï∂ Á≈ apple»Íπ Á∂«÷ ’apple ÏØ«Ò¡≈, ◊Ø√«‡ ’∆Â∆¡≈ √π, √∂«÷
Îapple∆Á Ï≈Ï∂ ˘ Íπ«¤¡≈, ¡≈«÷˙√πl-
¡’∂ Â≈ ÒØÛ∞ Óπ’ÁÓ∆ ¡’À Â∂ ¡Ò‘π ÒØÛ∞® Áπ‘π Ï∂Û∆ Ȫ Ò Ëappleπ ÓÂ∞
Úøfl‘Ï Ú÷appleπ ÏØ«Û®
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹Ï≈Ïπ «ÁÂ≈ : -
√ÒØ’∞® Áπ‘∆ Ï∂Û∆ Ò Ëappleπ Áπ‘∆ Ú÷appleπ ⁄≈«Û® ’ج∆ Ï∂Û∆ ‚∞Ï√∆ ’ج∆ ÿ∂ Í≈«apple® È≈
Í≈‰∆ È Ï∂Û∆¡≈ È≈ ‚∞ÏÀ È≈ ‹≈«¬® È≈È’ Ú÷appleπ √⁄π ËÈ∞ √‘‹∂ apple«‘¡≈ √Ó≈«¬®1®
ÂÏ √∂÷ Îapple∆Á ’«‘¡≈ :-
√ÒØ’∞® Îapple∆Á≈ ⁄»Û∂Ò∆ «√¿∞ apple«Â¡≈ ÁπÈ∆¡≈ ’±Û≈ Ì∂Âπ® È≈È’ ¡≈÷∆ Á∂÷«Á¡≈
¿±‹«Û ÚøÚÀ ÷∂Â∞®1®
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹πÚ≈Ïπ «ÁÂ≈ :-
√ÒØ’∞® Îapple∆Á≈ Ëπapple‘π Ëπapple‘π ‘Ø∫Á≈ ¡≈«¬¡≈ ⁄»Û∂Ò∆ «√¿∞ ‘∂Â∞® È≈È’ ÷∂Â∞ È ¿∞‹ÛÀ ‹∂
apple≈÷≈ ‘Ø«¬ √π⁄Â∂®1®
ÂÏ √∂÷π Îapple∆Á ÏØ«Ò¡≈ :-
√ÒØ’® Îapple∆Á≈ ÂÈ∞ apple«‘¡≈ ÓÈ∞ Ϋ‡¡≈ Â≈◊«Â apple‘∆ È≈ ’≈«¬®
¿∞· «Íapple∆ ÂÏ∆Ï Ê∆˙ ’≈apple∆ Á≈apple» Ò≈«¬®1®
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹Ú≈Ïπ «ÁÂ≈ :-
√ÒØ’∞® √‹‰ √⁄π Íapple«÷ Óπ«÷ ¡Ò≈Ú‰∞ ÊØÊapple≈® Ó≥È Ófi≈‘» Ò«÷ Â∞Ë‘π Á»«apple È √π
«Íapple∆®3®
ÂÏ √∂÷π Îapple∆Áπ ÏØ«Ò¡≈ apple≈◊π √»‘∆ «Ú«⁄:-
Ï∂Û≈ Ïø«Ë È≈ √«’˙ ÏøËÈ ’∆ Ú∂Ò≈®
[√»‘∆ Ò«Ò √∂÷ Îapple∆Á (794)]

25
ÂÏ ◊πapple» ‹Ï≈Ïπ «ÁÂ≈ √ÏÁπ ’∆Â≈ :-
‹Í ÂÍ ’≈ ÏøËπ Ï∂Û∞Ò≈ «‹Â∞ ÿ«‘ Ú‘∂Ò≈®
[√»‘∆ Ó‘Ò≈ 1 ÿapple6 Õ 1Õ (729)]
ÂÏπ √∂÷π Îapple∆Áπ ÏØ«Ò¡≈ √ÏÁπ apple≈◊π ¡≈√≈ «Ú«⁄ :-
«ÁÒ‘π Óπ‘Ï«Â «‹øÈ √∂¬∆ √«⁄¡≈®
[¡≈√≈ √∂÷ Îapple∆Á (488)]
Â«Ï Ï≈Ï≈ ÏØ«Ò¡≈ √ÏÁπ apple≈◊π √»‘∆ «Ú«⁄:-
‹≈ ± Â≈ ÓÀ √Ìπ ’Ø Â±ø √≈«‘Ïπ Ó∂apple∆ apple≈«√ ‹∆¿∞®
[√»‘∆ Ó‘Ò≈ 1 √π⁄‹∆ (762)]
Â«Ï Ï≈Ï≈ ¡ÂÀ √∂÷ Îapple∆Áπ Á𫬠¬∂’ apple≈«Â «¬’·∂ apple‘∂ ‹ø◊Ò «Ú«⁄Õ Â«Ï «¬’∞ ÏøÁ≈
÷πÁ≈«¬ Á≈ ¡≈«¬ «È’«Ò¡≈Õ ¿∞‘ Á∂«÷ ’«apple ÿ«apple ¿π«· ◊«¬¡≈Õ ÂÏ ¬∂ ÂÏÒÏ≈‹ ÁπË ’≈ Ìapple
’∂ Ò∂ ¡≈«¬¡≈, «Ú«⁄ ⁄≈«apple Óπ‘appleª Í≈«¬ ’«apple, «Í¤Ò∆ apple≈«Â ˘ Ò∂ ¡≈«¬¡≈Õ Â«Ï √∂÷ Îapple∆Á
¡≈͉≈ Ï÷apple≈ Í≈«¬ Ò«¬¡≈, ¡ÂÀ ◊πapple» Á≈ Ï÷apple≈ apple«÷ ¤«‚¿∞√πÕ ÂÏ √∂÷ Îapple∆Á ÏØ«Ò¡≈ :-
√ÒØ’∞® Í«‘Ò∂ Í«‘appleÀ ÎπÒÛ≈ δ Ì∆ ͤ≈ apple≈«Â® ‹Ø ‹≈◊ø«È Ò‘ø«È √∂
√≈¬∆ ’øÈØ Á≈«Â®112®
Â«Ï Ï≈Ï∂ ‹Ï≈Ïπ «ÁÂ≈ -
√ÒØ’∞® Á≈Â∆ √≈«‘Ï √øÁ∆¡≈ «’¡≈ ⁄ÒÀ «Â√π È≈«Ò® «¬’ ‹≈◊øÁ∂ È≈
Ò‘ø«È «¬’È≈ √π«Â¡≈ Á∂«¬ ¿∞·≈«Ò®1®
Â«Ï Ï≈Ï≈ ÏØ«Ò¡≈, “√∂÷ ¯apple∆Á≈! «¬√π ÁπË «Ú«⁄ ‘≈Êπ Î∂«apple ’«apple Á∂÷π «’¡≈ ‘À”Õ ‹ª
√∂÷π Îapple∆Áπ Á∂÷À ª Óπ‘appleª ⁄≈«apple ¡√«È, Â«Ï ¿∞‘π ÂÏÒÏ≈‹π ¤Ø«‚ ’«apple ⁄ÒÁ≈ apple«‘¡≈Õ ÂÏ ◊πapple»
ÏØ«Ò¡≈ √ÏÁπ apple≈◊π Â∞÷≈apple∆ ¤ø Ó: 1 :-
Í‘ÒÀ Í‘appleÀ ÈÀ‰ √ÒØÈÛ∆¬∂ appleÀ«‰ ¡≥«Ë¡≈apple∆ apple≈ÓÕ
[Âπ÷≈apple∆ Ó‘Ò≈ 1Õ 2Õ (1110)]
Â«Ï Ï≈Ï≈ ¡Â∂ √∂÷π Îapple∆Áπ ˙Ê‘øπ appleÚÀ, ‹Ï ¿∞‘π ¡≈«¬’À Á∂÷À ª ÂÏÒÏ≈‹π Í«¬¡≈ ‘À,
‹Ï ˙‘π ⁄π’À ª √π«¬È∂ ’≈ ‘À, ¡ÂÀ Óπ‘appleª È≈«Ò Ì«apple¡≈ ‘Ø¡≈ ‘ÀÕ ÂÏ ¿∞‘π Ò◊≈ ͤØÂ≈Ú‰,
¡≈«÷˙√π : “˙‘π ÁπÈ∆¡≈Á≈apple Î’∆appleπ Ê∂ ‹Ø «ÁÒ ¿πÂ∂ ¡≈ÚÂ≈ ª Á∆È∞ Í≈ÚÂ≈, ÁπÈ∆¡≈ ÒÀ
¡≈«¬¡≈ Ê≈ ª ÁπÈ∆¡≈ «ÓÒ∆”Õ Â«Ï ˙‘π ÂÏÒÏ≈‹π ÒÀ ’«apple ÿ«apple ¡≈«¬¡≈Õ
Â«Ï ˙Ê‘πø ◊πapple» Ï≈Ï≈ ¡ÂÀ √∂÷π Îapple∆Áπ ¡≈√≈ Á∂«√ ¡≈¬∂, Â«Ï ¡≈√≈ Á∂√ Á≈ apple≈‹≈
√Ó≥πÁapple Ê≈, √Ø ¿∞√’≈ ’≈´ ‘Ø¡≈ Ê≈Õ ÂÏ ¿∞√’∆ ÷ØÍapple∆ ‹ÒÀ È≈‘∆, ¡È∂’ ‹ÂÈ ’«apple apple‘À;
Â«Ï ‹ØÂ’∆ Íπ¤∂ ª ‹ØÂ’∆¡ª ¡≈«÷¡≈ : “«¬È ¬∂’ Ï≈«apple «Ó«Ê¡≈ ’«‘¡≈ ‘À, «Â√ Â∂ «¬√’≈
‹∆¿∞ ’Ù«È Í≈«¬¡≈ ‘ÀÕ ¡apple ¡≈√≈ Á∂√ ’≈ ÒØ’∞ √«ÂÏ≈Á∆ Ê≈, «ÁÈ ’¿∞ Ï∆‹Á≈ ‘À ¡Âapple
apple≈«Â ’¿∞ ´«‰ «ÁÈ ’¿π ´‰Á≈ ‘À”Õ Â«Ï ¡≈√≈ Á∂√ ’∂ ÒØ’ Ò≈◊À “‘≈«¬ ! ‘≈«¬!” ’apple«‰Õ
ª ‹ØÂ’∆¡ª ¡≈«÷¡≈ : “‹Ø «¬√ ’∆ Óπ’«Â ÂÏ ‘ØÚÀ ‹ª √≈Ë» ’∂ apple‰ Ò◊«È”Õ Â«Ï ¿∞È∑ª

26
¡≈√≈ Á∂√ ’≈ apple≈‘ ÏøÁ ’«apple¡≈ ¬∂’∞ ÁappleÚ≈‹≈ apple«÷¡≈ Ê≈, ‹Ø ’ج∆ ¯’∆appleπ ¡≈ÚÀ ª ˙ÂÀ
ÁappleÚ≈‹À ’„∆¡ÀÕ ÂÏ Ï≈Ï≈ ¡ÂÀ √∂÷π Îapple∆Áπ ‹≈«¬ «È’Ò∂Õ ‹Ï È∂ÛÀ ◊¬∂ Â«Ï ◊πapple» È≈È’
’«‘¡≈ : “√∂÷ Îapple∆Á≈ ÍÀappleπ Ë«apple”Õ Â«Ï √∂÷ Îapple∆Á ’«‘¡≈ : “‹∆ Ó∂apple∆ «’¡≈ Ó‹≈Ò ‘À ‹Ø ÓÀ ¡≈◊À
ÍÀappleπ ËappleªÕ Â«Ï Ï≈Ï∂ ÍÀappleπ Ë«apple¡≈ ª ÷ØÍapple∆ Î𫇠◊¬∆Õ ¿∞√ ‹∆¡ ’∆ Óπ’«Â ‘ج∆, ÂÏ √≈apple≈
¡≈√≈ Á∂√π ¡≈«¬ ÍÀapple∆ Í«¬¡≈Õ Â«Ï Ï≈Ï≈ ÏØ«Ò¡≈ √ÏÁπ apple≈◊π Ó≈apple» «Ú«⁄ Ó: 1®
«Ó«Ò Ó≈ «ÍÂ≈ «Íø‚ ’Ó≈«¬¡≈®
[Ó≈apple» Ó‘Ò≈ 1 ÿapple 1 ⁄¿∞ÍÁ∂Õ 2 Õ (989)]
Â«Ï apple؇∆¡ª Ò∂ Ò∂ ¡≈Ú«È, ‹Ø √∂÷π Îapple∆Áπ ’± Á∂Ú«È «Â√ ’¿∞ ¡≈÷∂: “ÓÀ∫ ÷≈Ë∆ ‘À ¡ÂÀ
ÍÒÀ Ì∆ ÏøË∆ ͬ∆ ‘À” Õ Â«Ï ¡≈√≈ Á∂√ «’¡≈ ÒØ’≈ ¡≈«÷¡≈: “‘Ø ÏøÁ∂ ıπÁ≈«¬’∂! ±ø ’ج∆ ¿∞√∆
ÓπÒı ’≈ ’±«Û¡≈apple ‘À∫ «‹√π ÓπÒ÷ Îapple∆Áπ apple«‘Á≈ ‘À? ‹Ø apple؇∆ ’≈· ’∆ ‘À√π ¡Â∂ ‹∂ ’ج∆ apple؇∆ Á∂∫Á≈
‘À√π ª ¡≈÷Á≈ ‘À - ‹Ø ÓÀ∫ ÷≈Ë∆ ‘À ¡ÂÀ ÍÒÀ Ì∆ ÏøË∆ ‘À-”Õ Â«Ï √∂÷ Îapple∆Áπ apple؇∆ ’≈«· ’∆ √π‡
Í≈¬∆Õ ¡≈«÷˙√π: “«¬’ Ú≈apple∆ ’±Û ¡≈÷∂ Á≈ √’Á≈ apple≈‹À «¬ÂÈ∆ √‹≈«¬ Í≈¬∆ ‘À, ¡Â∂ Ó∂apple≈
«’¡≈ ‘Ú≈Ò ‘ØÚ∂◊≈?” ÂÏ Ï≈Ï∂ Á∆ ÷πÙ∆ ‘ج∆, √∂÷π Îapple∆Á «Ú«Á¡≈ ’∆Â≈Õ Â«Ï Ï≈Ï≈ ÏØ«Ò¡≈:
“√∂÷ Îapple∆Á! Â∞√ª «Ú«⁄ ÷πÁ≈«¬ √‘∆ ‘À, Íapple ± Í∆appleπ ’appleπ”Õ Â«Ï √∂÷π Îapple∆Á ¡≈«÷¡≈: ⁄ø◊≈ ‘ØÚÀ
‹∆!” Â«Ï √∂÷π Îapple∆Áπ «ÚÁ≈ ‘Ø¡≈, ◊Ò∂ «Ú«⁄ Ò≈«◊ «ÓÒ∂; ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ ÏØ«Ò¡≈ √ÏÁπ apple≈◊π
«√apple∆ apple≈◊π «Ú«⁄:-
¡≈Ú‘π ÌÀ‰∂ ◊«Ò «ÓÒ‘ ¡≥«’ √‘∂ÒÛ∆¡≈‘®
[«√apple∆ apple≈◊ Ó‘Ò≈ 1Õ 10Õ (17)]
ÂÏ Ï≈Ï≈ ‹∆ ’ج∆ «ÁÈ∞ ¡≈√≈ Á∂√ «Ú⁄ apple«‘¡≈, √≈apple≈ ¡≈√≈ Á∂√π ◊πapple» ◊πapple» Ò◊≈
‹Í‰, È≈¿∞ Ëapple∆’ «√÷ ‘ج∂, ¬∂’ Ó≥‹∆ ¡≈√≈ Á∂√ «Ú«⁄ ‘ÀÕ ÂÏ Ï≈Ï∂ Á∆ ÷π√∆ ‘ج∆ ¡≈√≈ Á∂√
¿∞Í«appleÕ ÏØÒ‘π Ú≈«‘◊πapple»Õ
«Ï√∆¡apple Á∂Ù fiø‚≈ Ï≈„∆, ‹π◊≈ÚÒ∆.
˙Ê‘π appleÚÁ∂ apple‘∂Õ ÂÏ «Ï√∆¡apple Á∂√ ¡≈«¬ ÍÃ◊‡∂, ÂÏ ¿±‘≈ ’ج∆ ÏÀ·‰ ÁÚÀ È≈‘∆,
‹‘ª ‹≈«¬ ÷ÛØÚ«È Â‘ª ÒØ’ ⁄¿∞’≈ Á∂ ÒÀ«È, ’≈√≈ Á∂«÷ ’appleÕ ÂÏ fiø‚≈ Ï≈„∆ ¡≈«¬
«È’«Ò¡≈, ÂÏ ˙‘π ÿ«apple ÒÀ ◊«¬¡≈, ÍÀapple ËØ«¬ ’«apple Í∆«Â¡≈√π, Í∆Ú‰À È≈«Ò ◊πapple» ÈÁ«apple
¡≈«¬˙√π, ¿∞Á≈√∆ ‘Ø¡≈ È≈«Ò Ò≈◊≈ «Îapple«ÈÕ √Ã∆ √«Â◊πapple» ÍÃ√≈«Á® «Ò÷Âø ‹π◊≈ÚÒ∆ Ó: 1®
«Â√π √ÓÀ Ï∂·≈ √ÓπøÁz ’∆ Ïapple∂Â∆ Ó«‘ Í¿∞‰∞ ¡‘≈appleπ ’∆¡≈ È≈Ò∂ fiø‚≈ Ï≈„∆ «Ï√∆¡apple Á∂√ ’≈,
«Â√ ’¿∞ ‹π◊≈ÚÒ∆ Íapple≈Í ‘ج∆, fiø‚≈ È≈«Ò «ÈÏ«‘¡≈, È◊appleπ ¤∞·ÿ≈‡’≈ «ÂÂ∞ √ÓÀ
«Ï√Ó≈Áπ ÍÛ∆Á≈ Ê≈, ¡≈◊À ‹π◊≈ÚÒ∆ ⁄Ò∆Õ
ÓappleÁ≈È∂ Á∆ Ìπ÷ ◊Ú≈¬∆.
ÂÏ Ï≈Ï≈ ¡Â∂ ÓappleÁ≈È≈ ˙Ê‘π appleÚÁ∂ apple‘∂, ‹Ø ‹ªÁ∂ ‹ªÁ∂ Ú‚∆ ¿∞‹≈«Û «Ú⁄ ‹≈«¬
ͬ∂, ÂÏ ¿∞ÊÀ ’ج∆ «ÓÒÀ È≈‘∆, Â«Ï ÓappleÁ≈È∂ ˘ Ï‘πÂ∞ Ìπ«÷ Ò≈◊∆ ª ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ :
“√π‘≈«‰ Â∂apple∆ Ì◊«Â ˘, ¡√∆∫ ‚±Ó √∂, ÓπÒ÷ Á∂ ‡π’Û∂ Ó≥«◊ ÷ªÁ∂ Ê∂, ˙Ê‘π Ì∆ ◊Ú≈«¬¡≈, ¡√∆∫

27
ª Ú‚∆ ¿∞‹≈«Û «Ú«⁄ ¡≈«¬ ÍÀ«¬ ‘ªÕ ’Á∂ ÷πÁ≈«¬ ’≈„À ª «È’Ò«‘, ‘𫉠’ج∆ √∆‘π Ïπ«’
ÍÚÀ◊≈ Â≈ Ó≈«apple ‹≈ÚÀ◊≈”Õ ÂÏ Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈: “ÓappleÁ≈«È¡ª! Â∂appleÀ È∂ÛÀ ’ج∆ È≈‘∆∫ ¡ªÚÁ≈ Íapple
± ¿∞√∆¡apple ‘Ø‘π”Õ ¡≈«÷˙√π: “‹∆ «’¿∞∫ ’«apple ¿π√∆¡≈appleπ ‘ØÚª, ¿∞‹≈«Û «Ú«⁄ ¡≈«¬ Í«¬¡≈”Õ ÂÏ
Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈: “ÓappleÁ≈«È¡ª ¡√∆ ¿∞‹≈«Û «Ú«⁄ È≈‘∆∫ ¡√∆∫ Ú√Á∆ «Ú«⁄ ‘ª, «‹Ê∂ È≈¿∞
«⁄«Â ¡ªÚÁ≈ ‘À”Õ ˙Ê∂ Ï≈Ï∂ √ÏÁπ ÏØ«Ò¡≈Õ
Á∂ګ¡≈ Áapple√È ’À Â≈¬∆ Á»÷ Ì»÷ Â∆appleÊ ’∆¬∂®
[¡≈√≈ Ó‘Ò≈ 1Õ 33 Õ (358)]
Â«Ï Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈: “ÓappleÁ≈«È¡ª ! √πÁπ «⁄«Â ’«apple, ¿∞ Ï≈fi» Ï≈‰∆ √«apple È≈‘∆
¡≈ÚÁ∆”Õ Â«Ï ◊πapple» Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈: “ÓappleÁ≈«È¡≈ ! appleÏ≈Ïπ Ú‹≈«¬”Õ ÂÏ ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈: “‹∆
Ó∂apple≈ ÿ‡π Ìπ÷ Á∂ È≈«Ò «Ó«Ò ◊«¬¡≈ ‘À, ÓÀ∫ «¬‘π appleÏ≈Ïπ Ú‹≈«¬ È≈‘∆ √’Á≈”Õ ÂÏ Ï≈Ï∂
¡≈«÷¡≈: “ÓappleÁ≈«È¡ª ! ⁄´ «Í¤À «’√À Ú√Á∆ ‹≈‘ª”Õ
“¡‹∆ ÓÀ∫ Ú√Á∆ Ì∆ È≈‘∆ ‹≈«¬ √’Á≈, Ó∂apple≈ Ìπ÷ È≈«Ò ÿ‡π «Ó«Ò ◊«¬¡≈ ‘À, ‘¿∞∫
ÓappleÁ≈ ‘ª”Õ
Â«Ï Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈: “ÓappleÁ≈«È¡ª ! ‘¿∞∫ ÂÀ˘ ¡≈¬∆ «ÏÈ≈ Óapple«‰ È≈‘∆ Á∂∫Á≈, ¿∞√∆¡≈appleπ
‘Ø‘π”Õ Â«Ï ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¿∞√π: “‹∆, ‘¿∞ «’¿∞∫ ’«apple ¿∞√∆¡≈appleπ ‘ØÚª? ‘¿∞ ÓappleÁ≈ ‘ª, ‹∆Ú‰À Á∆
◊«Ò apple‘∆”Õ ÂÏ ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈: “‹∆ ÓÀ˘ Áπ÷ È≈ Á∂«‘”Õ Âª Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈: “ÓappleÁ≈«È¡ª !
«¬√ appleπ÷π Á∂ ÎÒ ÷≈«‘, Íappleπ apple«‹ ’À ÷≈«‘, «‹ÂÈ∂ ÷≈«¬ √’Á≈ ‘À∫, Íappleπ ‘Øappleπ ÍÒÀ Ïø«È È≈‘∆∫Õ Â«Ï
ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈: “‹∆ ÌÒ≈ ‘ØÚ∂”Õ Âª ÓappleÁ≈È≈ Ò◊≈ ÷≈«‰, ÎÒª ’≈ √π¡≈Á ¡≈«¬˙√,
¡≈÷À: “‘ØÚ∂ ª √ÌÀ ÷≈«¬ Ò¬∆, «Î«apple ‘«Ê ¡≈Ú«È «’ È≈ ¡≈Ú«È, ’∞¤∞ ÍÒÀ Ì∆ Ïø«È Ò∂¬∆, ÓÂ∞
‘«Ê ¡≈Ú«È «’ È≈ ¡≈Ú«È”Õ Â«Ï ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈: “Ìπ÷ Ò◊À◊∆ ª ÷≈Úª◊≈”Õ ÓappleÁ≈È∂
ÍÒÀ Ì∆ Ï«È Ò¬∂Õ ‹ªÁ∂ ‹ªÁ∂ ÓappleÁ≈È∂ «Îapple Ìπ÷ Ò≈◊∆ ª ¡≈«÷˙√: “’∞¤∞ ÷≈÷ª”Õ ‹ª Óπ«‘ Í≈¬∂
ª ¿∞ÂÀ ÚÒÀ „«‘ Í«¬¡≈Õ ÂÏ Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈: “«’¡≈ ‘Ø¡≈ Ú∂ ÓappleÁ≈«È¡ª?” “‹∆¿∞ Í≈«Â√≈‘!
ÂπËπ ¡≈«÷¡≈ √∆ ‹Ø ÷≈«‘ √Ø ÷≈«‘ ÚËÁ∂ ÍÒÀ Ïø«È È≈‘∆, ÓÀ∫ ¡≈«÷¡≈ ’∞¤∞ ÍÒ∂ Ïø«È Ò¬∆, ÓÂ
‘«Ê ¡≈Ú«È «’ È≈ ¡≈Ú«È, √Ø ÓÀ∫ Óπ«‘ Í≈¬∂ «√«È, Ó∂apple≈ ¬∂‘π ‘Ú≈´ ‘Ø«¬ ◊«¬¡≈”Õ Â«Ï Ï≈Ï∂
¡≈«÷¡≈: ÓappleÁ≈«È¡≈! ÂπËπ Ïπapple≈ ’∆Â≈ √∆ ‹Ø Óπ«‘ Í≈¬∂ √«È, ¬∂‘π «Ï÷ ÎÒ √«È, Íapple Ï⁄È
’«apple’∂ ¡≥«ÓàÎÒ ‘Ø«¬ √È”Õ ÂÏ Ï≈Ï∂ ÓÊÀ ¿∞Í«apple ÍÀappleπ apple«÷¡≈, ÂÏ ⁄ø◊≈ ÌÒ≈ ‘Ø¡≈ ¿∞«·
ÏÀ·≈Õ Â«Ï ÓappleÁ≈ÈÀ ¡≈«÷¡≈ : “√π‘≈‰∞ Â∂apple∆ Ì◊«Â ˘ ¡ÂÀ Â∂apple∆ ’Ó≈¬∆ ˘, ¡√∆ ª ‚»«Ó Ó≥«◊
«Í«È ÷≈Ë≈ ÒØÛ‘ªÕ ±ø ¡Â∆Â∞ Ó‘ªÍπapple÷π ÷≈«‘ Í∆Ú«‘ «’¤∞ È≈‘∆, ¡ÂÀ Ú√Á∆ ÚÛÀ È≈‘∆, ‘¿∞∫
«’¿∞∫ ’«apple Â∞Ëπ È≈«Ò apple‘ª? ¡√ª ˘ «ÚÁ≈ ’«apple”Õ Â«Ï Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈: “ÓappleÁ≈«È¡≈ ! Ó∂apple∆ Ï‘πÂ
÷π√∆ ‘À Â∞Ëπ ¿∞Í«apple ±ø «’¿∞∫ «ÚÁ≈ Ó≥◊Á≈ ‘À ÓÀÊ≈Ú‘π”Õ Â«Ï ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈: “√π‘≈‰∞ Â∂apple∆
÷π√∆ ˘ Íappleπ Ó∂apple∆ «ÚÁ≈ ’«apple, ‘¿∞ ¡≈͉∂ ÿ«apple ‹≈Úª”Õ ÂÏ Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈: “ÓappleÁ≈«È¡ª ! «’Ú∂∫
apple‘À∫ Ì∆?” ÓappleÁ≈ÈÀ ¡≈«÷¡≈: “‘¿∞ ª apple‘ª ‹∂ Ó∂apple∆ Ìπ÷ ◊Ú≈Ú«‘, ‹Ø Â∂apple≈ ¡‘≈appleπ ‘ØÚÀ, √Ø Ó∂apple≈

28
‘ØÚÀ, √Ø Ó∂apple≈ ¡‘≈appleπ ’apple«‘Õ ‹Ø ± ¬∂‘≈ ’øÓπ ’apple«‘ Â≈ Â∂apple∂ È≈«Ò apple‘ªÕ ‹ª ¬∂‘π Ï⁄È∞ ’apple«‘, ‹Ø
Ó∂apple∂ ’appleÓ Ì∆ È≈ Ï⁄≈apple«‘ ª ‘¿∞ Â∂appleÀ È≈Ò∂ apple‘ª, ‹∂ «¬‘π ± ’øÓπ ’apple∂ È≈‘∆∫ ª ÓÀ˘ «ÚÁ≈
’«apple”Õ Â«Ï ◊πapple» Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈: “‹≈«‘ ÚÀ ÓappleÁ≈«È¡ª ! ± Á∆È ÁπÈ∆¡ª «È‘≈´ ‘Ø¡≈”Õ Â«Ï
ÓappleÁ≈È≈ ¿∞Ì«apple ÍÀapple∆∫ Í«¬¡≈, ◊πapple» Ï≈Ï∂ «¬ÂÈ∆¡ª Ú√± «ÁÂ∆¡ª, ÓºÊ≈ ⁄π’«Á¡ª È≈«Ò
¡◊Ó «È◊Ó ’∆ √Øfi∆ ‘Ø«¬ ¡≈¬∆, ª ÓappleÁ≈È≈ Ï≈ÏÀ È≈«Ò Ò◊≈ «Îapple«‰Õ ÂÏ ¿∞Á≈√∆ ’apple’∂
ÿapple ¡≈¬∂Õ
Ó≈Â≈ «ÍÂ≈ ‹∆ È≈Ò Ó∂Ò.
‹«Ï ¿∞Á≈√∆ ’«apple’∂ ¡≈¬∂ Ï≈apple‘∆ Ïapple√∆∫ Â«Ï ¡≈«¬ ’«apple «ÂÒÚø‚∆ Â∂ ’Ø√ Á𫬠Ï≈‘«apple
¡≈«¬ ÏÀ·∂ ¿∞‹≈«Û «Ú«⁄Õ Â«Ï ÿÛ∆ «¬’∞ √√Â≈«¬ ’«apple ÓappleÁ≈ÈÀ ¡apple‹π ’∆Â∆ ‹Ø “ÓÀ˘ ‘π’Ó
‘ØÚÀ ª ÿ«apple ‹≈Úª, ÿ«apple ’∆ ÷Ï«apple ÒÀ ¡≈Úª, «Á÷ª ¡√≈‚∂ ¡≈ÁÓ∆ «’¿∞∫ ’«apple ‘À«È, ’ج∆
apple«‘¡≈ ‘À «’ ’ج∆ È≈‘∆∫ apple«‘¡≈”Õ Â«Ï Ï≈Ï≈ ‘«√¡≈, ‘«√ ’«apple ’«‘¡≈: “ÓappleÁ≈«È¡ª ! Â∂apple∂
¡≈ÁÓ∆ Óapple∂∫◊∂ ± √ø√≈apple «’¿∞∫ ’«apple apple÷«‘◊≈ ? Íappleπ Â∂apple∂ ¡≈ÂÓÀ ¡≈ÚÁ∆ ‘À ª ± ‹≈«‘, «Ó«Ò
¡≈¿∞, Íappleπ Â∞appleÂ∞ ¡≈¬∆∫ ¡Â∂ ’≈Ò» Á∂ ÿ«apple Ì∆ ‹≈ÚÀ, ¡√≈‚≈ È≈¿∞∫ Ò¬∆∫ È≈‘∆”Õ Â«Ï ÓappleÁ≈È≈
ÍÀapple∆∫ ÍÀ«¬ ’«apple ◊«¬¡≈Õ ÂÒÚø‚∆ ¡≈«¬¡≈, ‹≈«¬ ÿapple Ú«apple¡≈, Â«Ï ÒØ’∞ Ï‘πÂ∞ ‹π«Û ◊¬∂, √Ì
’ج∆ ¡≈«¬ ÍÀapple∆ ÍÚÀ, ¡Â∂ √Ì ÒØ’ ¡≈«÷«È: “‹Ø ÓappleÁ≈È≈ ‚±Ó ‘À Íappleπ È≈È’ ’≈ √≈«¬¡≈ ‘À,
¬∂‘π ˙‘π È≈‘∆∫, √ø√≈apple Â∂ Ú«Ë ‘Ø¡≈ ‘À”Õ ‹Ø ¡≈ÚÁ≈ ‘À √Ø ¡≈«¬ ÍÀapple∆∫ ÍÚÁ≈ ‘ÀÕ ÂÏ ÓappleÁ≈ÈÀ
ÿappleπ Ï≈appleπ Á∂«÷ ’«apple ’≈¨ Á∂ Ú∂∑Û∂ «Ú⁄ ◊«¬¡≈, ‹≈«¬ ÏÀ·≈, ÂÏ Ï≈Ï∂ Á∆ Ó≈Â≈ ¿∞Ì«apple ◊Ò∂ ˘
⁄ÓÛ∆Õ Ò◊∆ ÏÀapple≈◊π ’apple«‰Õ ÏÀapple≈◊ ’«apple’À ¡≈«÷˙√π: “ÓappleÁ≈«È¡ª ! «’Ê≈¿±È≈È’ Á∆ ÷Ï«apple
Á∂‘”Õ ÂÏ √≈apple∂ Ú∂‘Û∂ Á∂ ÒØ’ ‹Ø«Û ◊¬∂Õ √Ì ÒØ’ Í𤫉 Ò≈◊∂Õ Âª ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈: Ì≈¬∆ Ú∂
! ‹ª Ï≈Ï≈ √πÒÂ≈«È Íπ«apple ¡≈ ‘≈ ª ‚±Ó∞ È≈Ò∂ ¡≈‘≈, «Î«apple ÓÀ˘ «Í¤Ò∆ ÷Ï«apple È≈‘∆∫Õ” ÂÏ
ÿÛ∆ «¬¿∞ ÏÀ«· ’«apple ÓappleÁ≈È≈ ¿π«· ⁄«Ò¡≈, Â«Ï Ï≈Ï∂ Á∆ Ó≈Â≈ ¡≈«÷¡≈: “Ì≈¬∆ Ú∂ ! ¬∂‘π ‹Ø
Â∞appleπ Ú∂‘Û∂ «Ú⁄‘π ‹Ø ◊«¬¡≈, √Ø ÷≈Ò∆ È≈‘∆∫”Õ Âª Ó≈Â≈ ¿∞«· ÷Û∆ ‘ج∆, ’∞¤ ’ÍÛ∂, ’∞¤
«Ó«·¡≈¬∆ Ò∂ ’«apple «Í¤‘π ¡≈«¬ ÓappleÁ≈È∂ ˘ ¡≈«¬ «ÓÒ∆Õ Âª ¡≈«÷˙√π: “ÓappleÁ≈«È¡ª ! ÓÀ˘
È≈È’∞ «ÓÒ≈«¬”Õ Âª ÓappleÁ≈È≈ ⁄π÷ ’«apple apple«‘¡≈Õ ˙Ê‘π ⁄Ò∂, ¡ªÚÁ∂ ¡ªÚÁ∂ ‹ª ’Ø‘≈ Áπ‘π
¿∞Í«apple ¡≈¬∂ ª Ï≈Ï≈ ÏÀ·≈ ‘À, ÂÏ Ï≈Ï∂ «‚·≈ ‹Ø Ó≈Â≈ Â∂ ÓappleÁ≈È≈ ¡≈¬∂, ÂÏ Ï≈Ï≈ ¡≈«¬
’«apple ÍÀ∫apple∆∫ Í«¬¡≈, ª Ó≈Â≈ Ò◊∆ ÏÀapple≈◊π ’apple«‰, «√«apple ⁄π«Ó˙√πÕ ¡≈«÷˙√π : “‘¿∞ Ú≈apple∆ Ï∂‡≈
‘¿∞ Â∞Ëπ «Ú‡‘π Ú≈apple∆, Â∂apple∂ È≈¿∞ «Ú‡‘π Ú≈apple∆, Â∂apple∂ Áapple√È «Ú‡‘π Ú≈apple∆, «‹ÊÀ ± «ÎappleÁ≈ ‘À «Â√
Ê≈¿∞∫ «Ú‡‘π ‘¿∞ Ú≈apple∆, Â∞Ëπ «È‘≈´ ’∆Â∆, ÓÀ˘ ¡≈͉≈ Óπ‘π «Ú÷≈«Ò˙”Õ ÂÏ Ï≈Ï≈ Ó≈Â≈ ’≈
‘∂Â∞ Á∂«÷ ’«apple ◊πÁπ◊πÁπ ‘Ø«¬ ◊«¬¡≈Õ Ò◊≈ ÏÀapple≈◊π ’apple«‰, ÏÀapple≈◊ ’«apple’À ‘«√¡≈, ª Ï≈Ï∂
¡≈«÷¡≈: “ÓappleÁ≈«È¡ª ! appleÏ≈Ïπ Ú‹≈«¬” ª ÓappleÁ≈È∂ appleÏ≈Ïπ Ú‹≈«¬¡≈, Ï≈Ï∂ √ÏÁπ ’∆Â≈ :-

29
¡ÓÒ∆ ¡Ó´ È ¡≥ÏÛ∂ Ó¤∆ È∆appleπ È ‘Ø«¬®
[Ú‚‘ø√ Ó‘Ò≈ 1 ÿapple 1Õ 1Õ (557)]
ÂÏ «Î«apple Ó≈Â≈ ’ÍÛ∂ «Ó«·¡≈¬∆ ¡≈◊∂ apple≈÷∆Õ Â«Ï Ó≈Â≈ ¡≈«÷¡≈ “Ï⁄≈ ! ± ÷≈«‘”Õ
ª Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈ : “Ó≈Â≈ ! ‘¿Ï apple«‹¡≈ ‘ª”Õ Âª Ó≈Â≈ ¡≈«÷¡≈: “Ï∂‡≈ ! ±ø «’Â∞ ÷≈ËÀ
apple«‹¡≈ ‘À∫? ÂÏ √Ã∆ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈: ÓappleÁ≈«È¡ª! appleÏ≈Ïπ Ú‹≈«¬”Õ Âª ÓappleÁ≈È∂ appleÏ≈Ïπ
Ú‹≈«¬¡≈, Ï≈Ï∂ √ÏÁπ ’∆Â≈ apple≈◊ «√apple∆ apple≈◊π «Ú«⁄-
√«Ì apple√ «Ó·∂ Ó≥«È¡À √π«‰¡À √≈Ò؉∂Õ
[«√apple∆ apple≈◊ Ó‘Ò≈ 1Õ 7Õ (16)]
Â«Ï «Î«apple ’≈¨ ¡≈«÷¡≈: “Ï⁄≈ ! Â∂apple≈ ‹∆¿∞ «’Â∞ ◊ÒÀ ÷‡≈ ‘Ø¡≈ ‘À, ± ÓÀ˘ Á«√, ‹Ø
¡≈÷«‘ ª ‘Øappleπ Ú∆Ú≈‘π ’apple∆, ÌÒ∆ ‹ø«Ú ⁄≈Û∆, ¡‚øÏapple È≈«Ò Ú∆Ú≈‘π ’apple≈¬∆”Õ ÂÏ Ï≈Ï≈
ÏØ«Ò¡≈ √ÏÁπ apple≈◊π √»‘∆ «Ú«⁄ :-
«‹«È ’∆¡≈ «Â«È Á∂«÷¡≈ ‹◊π ËøËÛÀ Ò≈«¬¡≈Õ
[√»‘∆ ¤ø ӑÒ≈ 1Õ 4Õ (765)]
ÂÏ Ï≈ÏÀ ¡≈«÷¡≈: “«ÍÂ≈ ‹∆ ! Ó≈Â≈ ‹∆ ! ˙‘π «ÏË≈Â≈ Íπapple÷π ‘À, ˙‘ ÌπÒ‰À «Ú«⁄
È≈‘∆Õ ‹Ø ˙«√ √ø‹Ø◊ ’∆Â≈ ‘À, √Ø ÌÒ≈ ’∆Â≈ ‘À”Õ Âª Ó≈Â≈ ¡≈«÷¡≈: “Ϻ⁄≈ ! ± ¿∞«· ⁄≈´,
¡Ú≈¬∆¡≈ ¤Ø‚∞, «Î«apple «’¡≈ √ø‹Ø◊ ωÀ◊≈, «‹Âπ «Î«apple «ÓÒ«‘◊≈”Õ Âª Ï≈Ï∂ √ÏÁπ ’∆Â≈ :-
«Í¤‘π apple≈Â∆ √ÁÛ≈ È≈Óπ ÷√Ó ’≈ Ò∂«‘®
[Ó≈apple» Ó‘Ò≈ 1 ÿapple 1Õ 9Õ (989)]
ÂÏ Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈; “Ï≈Ï≈ ‹∆ ! Ó≈Â≈ ‹∆ ! ¡√∆∫ ‹Ø ¡≈¬∂ ‘ª, ‹Ø ’«‘¡≈ ʪ
¡≈Ú«‘∫◊∂, Íapple Â∞√∆ ‘𫉠¡≈«◊¡≈ Ó≥«È ÒÀ‘πÕ ¡√∆∫ ¡‹∂ ¿∞Á≈√ ‘ª”Õ ÂÏ Ó≈Â≈ ’«‘¡≈:
“Ï∂‡≈ ! Ó∂apple∂ Ó«È √øÂØ÷π «’¿∞ ’«apple ‘ØÚÀ◊≈; ‹Ø ± Ï‘πÂ∆ Úapple∑∆∫ ¿∞Á≈√∆ ’«apple’∂ ¡≈«¬¡≈ ‘À”Õ ÂÏ
Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈: “Ó≈Â≈ ! ± Ï⁄È Ó≥È∞, ÂÀ˘ √øÂØ÷π ¡≈ÚÀ◊≈”Õ Âª Ó≈Â≈ ⁄πÍ ’«apple apple‘∆Õ
√∂÷ «ÏÃ‘Ó È≈Ò ◊ØÙ‡.
ÂÏ √Ã∆ ◊πapple» Ï≈Ï≈ ¿∞Ê‘π ⁄«Ò¡≈Õ apple≈Ú∆ ⁄È≈¿∞ Á∂«÷ ’«apple ¿π‹≈«Û ¿∞‹≈«Û ÍÀ
⁄«Ò¡≈, ͇‰ Á∂√ «Ú«⁄ ¡≈«¬ «È’«Ò¡≈Õ Í‡‰ Â∂ ’Ø√ «Â«È ¿∞‹≈«Û Ê∆, ˙ÊÀ ‹≈«¬ ÏÀ·≈,
ÓappleÁ≈È≈ È≈«Ò ¡≈‘≈Õ Í‡‰ ’≈ Í∆appleπ √∂÷ Îapple∆Áπ Ê≈, «Â√’À Â÷«Â Â∂ √÷π «ÏÑÓπ Ê≈Õ «Â√ ’≈
«¬’∞ Óπapple∆Áπ √πÏ≈ ’∂ Ú∂Ò∂ Ò’Û∆¡ª ⁄π‰«‰ ¡≈«¬¡≈ Ê≈, «Â√’≈ È≈¿π∫ √∂÷π ’Ó≈´ Ê≈, √ØØ
Í∆apple’∂ ÓπÁÏapple ÷≈‰∂ ’∆¡ª Ò’Û∆¡ª ⁄π‰«‰ ◊«¬¡≈ Ê≈Õ Á∂÷À ª ¡’À ’Ø«Ò Ï≈Ï≈ ¡ÂÀ
ÓappleÁ≈È≈ ÁØÚ∂∫ ÏÀ·∂ ‘«ÈÕ Âª ÓappleÁ≈È∂ appleÏ≈Ïπ Ú‹≈«¬¡≈, √ÏÁπ ◊≈Ú«‰ Ò≈◊≈, √ÒØ’∞ «ÁÂØ√π
apple≈◊π ¡≈√≈ «Ú⁄ ◊Ø√«‡ √∂÷ «ÏÃ‘Ó Ï≈Ï∂ È≈«Ò ’∆Â∆ : -
√ÒØ’® ¡≈Í∂ ͇∆ ’ÒÓ ¡≈«Í ¿∞Í«apple Ò∂÷π «Ì ±ø®
¬∂ÁØ ’‘∆¡À È≈È’≈ Á»‹≈ ’≈‘∂ ’±®2®
‹Ï ¬∂‘π √ÒØ’∞ ’Ó≈«Ò Î’∆apple √π«‰¡ª Â«Ï Ò’Û∆¡ª ¤Ø«‚ ’«apple ¡≈«¬ ◊«¬¡≈,

30
¡apple‹π apple÷∆¡√π : “‹∆¿∞ ! «¬√ appleÏ≈Ï∆ ’¿∞ ‘π’Óπ ’∆‹À ‹Ø «¬‘π ÏÀÂ∞ «Î«apple ¡≈÷À”Õ ÓappleÁ≈ÈÀ ˘ ‘π’Óπ
‘Ø¡≈ ‹Ø “«¬´ √ÒØ’ «Î«apple Á∂«‘”Õ Âª ÓappleÁ≈ÈÀ √ÒØ’∞ «Î«apple «ÁÂ≈Õ ’Ó≈«Ò «√«÷ ÒÀ«¬¡≈Õ ‹Ø ’∞¤
Ò’Û∆¡ª ⁄π‰∆¡ª Ê∆¡ª √ج∆ «ÿ«È ’«apple √Ò≈Óπ ’∆ÂØ√πÕ Í‡«‰ ¡≈«¬¡≈, Ò’Û∆¡ª √π«‡
’«apple ‹≈«¬ ¡≈͉∂ Í∆apple ’¿∞ √Ò≈Óπ Ó∆Â∆¡√π ª ¡≈«÷˙√π : “Í∆apple √Ò≈Ó«Â ! ÓÀ˘ ¬∂’∞ ÷πÁ≈«¬
Á≈ «Í¡≈apple≈ «Ó«Ò¡≈ ‘À”Õ Âª Í∆apple» ’«‘¡ª : “’Ó≈«Ò ! «’Ê‘πø «Ó«Ò˙?” ª ’Ó≈«Ò ’«‘¡≈ :
“Í∆apple √Ò≈Ó«Â ! ÓÀ∫ Ò’Û∆¡ª ⁄π‰«‰ ◊«¬¡≈ Ê≈, ¿∞√’À È≈«Ò «¬’∞ appleÏ≈Ï∆ ‘À, ¡Â∂ È≈¿∞
È≈È’ ‘À√π, ¡≈͉∂ √ÒØ’ ¡≈÷Á≈ ‘À”Õ ÂÏ Í∆apple ¡≈«÷¡≈ : “Ï⁄≈ ! ’ج∆ ÂÀ∫ Ï∆ ÏÀÂ∞ «√«÷¡≈?”
ÂÏ ’Ó≈«Ò ¡≈«÷¡≈ : “‹∆ÚÀ Í∆apple √Ò≈Ó«Â ! «‘’∞ ÏÀÂ∞ ÓÀÈØ Ì∆ ‘≈√´ Ê∆¡≈ ‘À”Õ Í∆apple ¡≈«÷¡≈
: “¡Ò≈«¬ ‚∂÷ª ’∂‘≈ ‘À?” ª ’Ó≈«Ò ¡≈«÷¡≈ : “‹∆ ! ¿∞‘π ¡≈÷Á≈ ‘À ‹Ø -
¡≈Í∂ ͇∆ ’ÒÓ ¡≈«Í ¿∞Í«apple Ò∂÷π «Ì ±ø®
¬∂’Ø ’‘∆¡À È≈È’≈ Á»‹≈ ’≈‘∂ ’±”®2®
ª Í∆apple ¡≈«÷¡≈ : “Ï⁄≈ ! «’¤∞ √Ó«fi˙ «’ È≈? «¬√ ÏÀ ’≈ «Ï¡≈È∞”Õ Âª ’Ó≈«Ò
¡≈«÷¡≈ : “Í∆apple √Ò≈Ó«Â ! ÂÀ˘ √Ì ’∞¤∞ appleØÙÈ ‘À”Õ Âª Í∆apple ¡≈«÷¡≈ : “Ï⁄≈ ! «‹È∑ª ¡≈«÷¡≈
‘Ø¡≈ «¬‘π ÏÀÂ∞ ‘À, «Â√Á≈ Á∆Á≈appleπ Á∂÷≈ ‘À, ˙‘π ÷πÁ≈«¬ Á≈ Î’∆appleπ ‘ÀÕ ÓÀ˘ Ì∆ ÒÀ ⁄´, ˙«√ ª
÷πÁ≈«¬ Á∆¡ª ◊Òª ’apple∆¡ª ‘«È”Õ Â«Ï √∂÷π «Ïapple≈‘Óπ √π÷Ú≈√«‰ ⁄«Û ⁄«Ò¡≈, ’Ó≈´ È≈«Ò
Ò∆Â≈Õ ¡ªÚÁ≈ ¡ªÚÁ≈ ’Ø‘ «Â‘π ¿∞Í«apple ¡≈«¬¡≈Õ ‹≈ Á∂÷À ª Ï≈Ï≈ ÏÀ·≈ ‘ÀÕ ÂÏ √∂÷π
«Ïapple≈‘Óπ ‹≈«¬ ÷Û≈ ‘Ø¡≈Õ ¡≈«÷˙√π : “È≈È’ ! √Ò≈Ó≈ ¡Ò∂’Ó”Õ Â«Ï ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’
’«‘¡≈, “¡Ò∂÷Ó ¡√Ò≈Ó, Í∆apple ‹∆ √Ò≈Ó«Â ! ¡≈¬∆¡À, ÷πÁ≈«¬ ¡√≈˘ «Ó‘appleÚ≈È∞ ‘Ø¡≈,
Â∞√≈‚≈ Á∆Á≈appleπ Í≈«¬¡≈”Õ Â∞Ï «¬ÈØ ¿∞ÈØ Á√ÂÍØ√∆ ’apple Ï«‘ ◊¬∂Õ ÂÏ Í∆apple Íπ¤‰≈ ’∆Â∆ : “‹Ø
È≈È’ ! Â∂apple≈ «¬’∞ ÏÀÂ∞ √𫉠’«apple ‘Àapple≈È∞ ‘Ø¡≈ ‘ª, ¡√ª ¡≈«÷¡≈ «‹√π ¬∂‘π ÏÀÂ∞ ¡≈«÷¡≈ ‘À
«Â√Á≈ Á∆Á≈appleπ Á∂÷≈ ‘À”Õ Â«Ï Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈ : “‹∆¿∞ ¡√≈˘ «ÈÚ≈˜Ù ‘ج∆ ‘À, ‹Ø Âπ√≈‚≈
Á∆Á≈appleπ Í≈«¬¡≈”Õ ÂÏ Í∆apple ’«‘¡≈ : “È≈È’ ! «¬√ ÏÀÂ∞ Á≈ «Ï¡≈È∞ Á∂«‘, ±ø ‹Ø ¡≈÷Á≈ ‘À∫ -
«‘’ ‘À È≈È’ Á»‹≈ ’≈‘∂ ’±ø?-Õ
Íapple ¬∂’∞ √≈«‘Ï ÂÀ Á𫬠‘Á∆Õ ’∂‘Û≈ √∂Ú∆ Â∂ ’∂‘Û≈ appleÁ∆?
± ¡≈÷Á≈ ‘À «‘’Ø ‹Ø «¬’Ø «‘’∞ ‘À, Íapple «‘øÁ» ¡≈÷Á∂ ‘È : ‹Ø ¡√ª «Ú⁄ √‘∆ ‘À, ¡ÂÀ
Óπ√ÒÓ≈È ¡≈÷Á∂ ‘«È ¡√ª ‘∆ «Ú«⁄ √‘∆ ‘ÀÕ ¡≈÷π Ú∂÷ª «’√π «Ú«⁄ √‘∆ ’apple∂‘ª? ¡appleπ «’√π
«Ú«⁄ ¡‰√‘∆ ’apple∂‘ª?” ÂÏ Ï≈Ï∂ È≈È’ ’«‘¡≈ : “‹∆ «‘’Ø √≈«‘Ïπ «‘’≈ ‘«ÁÕ «‘’Ø √∂«Ú Â∂
Á»‹≈ apple«ÁÕ”
√ÒØ’∞® √Á≈ √Á≈ √Ø √∂Ú∆¡À ‹Ø √Ì Ó«‘ apple‘À √Ó≈«¬®
¡Úapple Á»‹≈ «’¿∞ √∂Ú∆¡À ‹øÓÀ ÂÀ Ó«apple ‹≈«¬®
‹Ï «¬‘π √ÒØ’ Ï≈Ï∂ «ÁÂ≈, ÂÏ Í∆appleπ Íπ¤‰≈ ’∆Â≈ :-
Îapple∆Á≈ Í≈«Û ͇ØÒ≈ Ë‹’apple∆ ’øÏÒÛ∆ Í«‘apple∂¿∞®
«‹È∆ Ú∂√∆ √‘π «ÓÒÀ √∂¬∆ Ú∂√ ’apple∂¿∞®103®

31
ÂÏ «Î«apple ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹Ï≈Ïπ «ÁÂ≈ : -
’≈«¬ ͇ØÒ≈ Í≈ÛÂ∆ ’øÏÒÛ∆ Í«‘apple∂«¬®
È≈È’ ÿapple ‘∆ ÏÀ«·¡≈ √‘π «ÓÒÀ ‹∂ È∆¡«Â apple≈«√ ’apple∂«¬®104®
ÿapple ‘∆ Óπø«Ë «ÚÁ∂«√ «ÍappleÏ «È fi»apple∂ √øÓ≈Ò∂®
«ÓÒ«Á¡≈ «„Ò È ‘ØÚ¬∆ ‹∂ È∆¡«Â apple≈«√ ’apple∂®1®
‹≈ ¬∂‘π ‹Ï≈Ïπ Ï≈ÏÀ «ÁÂ≈ ª Í∆apple Íπ¤‰≈ ’∆Â≈ :-
√ÒØ’® Îapple∆Á Èß„∆ ’øÂ∞ È apple≈«Ú˙ Ú‚∆ Ê∆ Óπ¬∆¡≈√π®
ˇ ’±’∂∫Á∆ ◊Øapple Ó∂∫ ÂÀ √‘ È≈ «ÓÒ∆¡≈√π®54® [√Ò’Ø Îapple∆Á]
ÂÏ Ï≈Ï∂ ‹Ï≈Ïπ «ÁÂ≈ :-
√ÒØ’® Ó‘Ò ’∞⁄‹∆ ÓÛÚÛ∆ ’≈Ò∆ ÓÈ‘π ’√πË®
‹∂ ◊π‰ ‘ØÚ«‡ «Íappleπ appleÚÀ È≈È’ ¡Ú◊π‰ ÓπøË®1® [Ó≈apple» Ú≈: √: Ó: 1]
ª «Î«apple Í∆apple Íπ¤‰≈ ’∆Â≈ :-
√ÒØ’∞® ’Ú‰∞ √π ¡÷appleπ ’Ú‰ ◊π‰∞ ’Ú‰∞ √π Ó‰∆¡≈ Ó≥Â∞®
’Ú‰∞ √π Ú∂√Ø ‘¿∞ ’apple∆ «‹Â∞ Ú«√ ¡≈ÚÀ ’øÂ∞®126®
ª «Î«apple Ï≈Ï∂ ‹Ú≈Ï «ÁÂ≈ :“
√ÒØ’® «ÈÚ‰∞ √π ¡÷appleπ ÷Ú‰∞ ◊π‰∞ «‹‘Ï≈ Ó‰∆¡≈ Ó≥Â∞®
¬∂ ÂzÀ ÌÀ‰∂ Ú∂√ ’«apple Â≈ Ú«√ ¡≈Ú∆ ’øÂ∞®127®
√∂Ú≈ ’appleÀ ‹π ’øÂ∞ ’∆ ’øÂ∞ «Â√∆ ’≈ ‘Ø«¬®
È≈È’ √Ì∂ √‘∆¡ª ¤Ø«‚ ’«apple ’ø«Â «Â√∆ Í«‘ ‘Ø«¬®
‹ª Ï≈Ï∂ «¬‘π ‹Ï≈Ïπ «ÁÂ≈, ª «Î«apple Í∆«apple ¡≈«÷¡≈: “È≈È’ ! ÓÀȱ ¬∂’∞ ’≈Â∆
ÒØÛ∆Á∆ ‘À, ˙‘π ’≈Â∆ ÓÀ˘ Á∂«‘Õ «‹√ Á≈ ’∞·≈ ¡≈ÁÓ∆ ‘Ò≈´ ‘ØÚÀ; «¬‘ ‹Ø ’≈Â∆ ‘À, «Â√ Á∂
È≈«Ò ‹È≈Úappleπ ’∞√Á∂ ‘À∫ ¡Â∂ ¡≈ÁÓ∆ Á∂ ◊«Ò Ú‘À ª ‘Ò≈´ ‘ØÚ∂ ÓÀ˘ ˙‘π ’≈Â∆ Á∂«¬ «‹√Á≈
’∞·≈ Ó≈‰± ‘Ò≈´ ‘ØÚÀ”Õ ÂÏ Ï≈Ï∂ ‹Ï≈Ïπ «ÁÂ≈ : “Í∆apple ‹∆ Ò¬∆¡À :-
√ÒØ’∞® √⁄ ’∆ ’≈Â∆ √⁄π √Ì √≈appleπ®
[apple≈Ó ’Ò∆ ’∆ Ú≈appleÕ 19 Õ (956)]
‹ª «¬‘π ’≈Â∆ Ï≈Ï∂ «ÁÂ∆ ª Í∆appleπ «√appleπ «Î«apple¡≈, ¡≈«÷˙√π: “Ú≈‘ Ú≈‘ ıπÁ≈«¬ √‘∆
’apple‰∂ Ú≈Ò≈ ‘À, ÷πÁ≈«¬ ’≈ «Í¡≈apple≈ ‘À, ÷πÁ≈«¬ Ú‚∆ «ÈÚ≈‹√ ’∆Â∆ ‘À, È≈È’≈ ÷πÁ≈«¬ ’∂
«Í¡≈«apple¡ª ’¿∞ Íπ¤‰≈ √Ø ◊π√Â≈’∆ ‘ÀÕ” ÂÏ Ï≈Ï∂ √ÒØ’ «ÁÂ≈ :-
apple»ÍÀ ’≈ÓÀ ÁØ√Â∆ Ìπ÷À √≈ÁÀ ◊ø˙∞ÕÕ ÒÏÀ Ó≈ÒÀ ÿπ«Ò «Ó«Ò «Ó⁄«Ò ¿±ÿÀ √¿∞«Û
Íÿπ® ̺¿∞’À ’ØÍπ÷π¡≈appleπ ‘Ø«¬ Î’Û∞ «Í‡∂ ¡≥Ëπ® ⁄πÍÀ ⁄ø◊≈ È≈È’≈ «Ú‰∞
È≈ÚÀ Óπ«‘ ◊øËπ® [ÓÒ≈: Ú≈: Ó:1]
ª «Î«apple Í∆apple ’«‘¡≈ : “È≈È’ ! «‘’ ÷πÁ≈«¬ ’∆ Ú≈apple √π‰≈«¬, ¡√≈˘ ¬∂‘ Ó÷√»Áπ
‘À; ‹Ø Ú≈apple Áπ‘π Ï≈fi» ‘Ø∫Á∆ È≈‘∆∫, ¡Â∂ ± «‘’Ø«‘’∞ ¡≈÷Á≈ ‘À∫, Ú∂÷ª ÷πÁ≈«¬ Á≈ √apple∆’∞ ± ’Ú‰
’apple√∆?” ÂÏ Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈ : “ÓappleÁ≈«È¡ª ! appleÏ≈Ï Ú‹≈«¬”Õ Âª ÓappleÁ≈È∂ appleÏ≈Ïπ Ú‹≈«¬¡≈,
apple≈◊π ¡≈√≈ ’∆Â≈, Ï≈Ï∂ √ÒØ’∞ «ÁÂ≈, √ÒØ’∞, √«Â◊πapple» ÍÃ√≈«Á®

32
Ï«Ò‘≈apple∆ ◊πapple ¡≈͉∂ «ÁÂπÀ‘≈È∆ ÓÁÚ≈apple®
[Ú≈apple ¡≈√≈ Ó‘Ò≈ 1Õ 1Õ (462)]
Í¿∞Û∆¡ª È¿∞∫ ‘ج∆¡ª ¬∂Â∞ ÍappleÊ≈«¬Õ ÂÏ «Î«apple Í∆appleπ ¿∞«· ÷Û≈ ‘Ø¡≈, ¡≈«¬ Á√ÂÍØ√∆
’∆Â∆¡√π, ¡≈«÷˙√π : “È≈È’ ! Â∞Ëπ ÷πÁ≈«¬ Í≈«¬¡≈ ‘À, Â∞Ëπ ¡appleπ ÷πÁ≈«¬ «Ú⁄ Ì∂Á Ȫ‘∆, Íapple
± «Ó‘appleÚ≈È∞ ‘Ø‘π, ‹Ø ¡√≈‚∆ Ì∆ ÷πÁ≈«¬ È≈«Ò «apple‘ ¡≈ÚÀ”Õ ÂÏ Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈ : “√∂÷ ÏÃ‘Ó !
Â∂apple∆ ÷∂Í ÷πÁ≈«¬ «ÒÏ≈‘À”Õ Â«Ï Í∆apple È∂ ¡≈«÷¡≈ : “‹∆ Ï⁄È Á∂«‘”Õ ÂÏ Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ : “‹≈‘
Ï⁄È∞ ‘À”Õ ÂÏ √∂÷π ¿∞«· ÷Û≈ ‘Ø¡≈Õ Ï≈Ï∂ √∂÷ «ÚÁ≈ ’Â∆≈; Ï≈Ï≈ Ì∆ ¿«· apple«Ú¡≈Õ
’Ø‘Û∆ Î’∆apple «È√Â≈apple≈.
«ÁÍ≈ÒÍπapple Í≈√ÁØ, ’øŸ‰Íπapple «Ú⁄ÁØ, ’≈√»apple «Ú⁄ÁØ, ͇∆ «Ú⁄ÁØ, ◊Ø«¬øÁÚ≈Ò ¡≈«¬
apple‘‰ Ò≈◊≈Õ Âª ’ج∆ apple«‘‰ Á∂ÚÀ È≈‘∆Õ ÂÏ «¬’ Î’∆appleπ Ê≈, «Â√’ fiπ◊∆ «Ú«⁄ ‹≈«¬
apple«‘¡≈Õ ˙‘π Î’∆apple ’Ø‘Û∆ Ê≈Õ Âª Ï≈Ï≈ ‹≈«¬ ÷Û≈ ‘Ø¡≈Õ ¡≈«÷˙√π : “¬∂ ¯’∆apple! apple≈«Â apple‘«È
Á∂«‘”Õ ÂÏ Î’∆apple ¡apple‹π ’∆Â≈, ¡≈«÷˙√π : “‹∆ Ó∂«apple¡‘π Í≈√‘π ‹È≈Úapple È√Á∂ ‘À«È, Íappleπ
÷πÁ≈«¬ ’≈ ’appleÓπ ‘Ø¡≈ ‘À ‹Ø ¡≈Á∆Ó∆ Á∆ √»apple«Â ÈÁ«apple ¡≈¬∆ ‘À”Õ Âª ¿∞ÊÀ apple«‘¡≈Õ Î’∆appleπ Ò≈◊≈
«ÚappleÒ≈Í ’apple«‰Õ Â«Ï Ï≈Ï≈ ÏØ«Ò¡≈ :-
‹∆¿∞ ÂÍÂ∞ ‘À Ï≈appleØ Ï≈apple®
[ËÈ≈√apple∆ Ó‘Ò≈ 1 ÿapple 2Õ5Õ (661)]
ÂÏ ◊πapple» «Ó‘appleÚ≈È∞ ‘Ø¡≈, ¡≈«÷˙√π “ÓappleÁ≈«È¡ª ! appleÏ≈Ïπ Ú‹≈«¬” ª ÓappleÁ≈È∂ appleÏ≈Ïπ
Ú‹≈«¬¡≈Õ apple≈◊π ◊¿∞Û∆ ’∆Â∆, Ï≈Ï∂ √ÏÁ ¿π·≈«¬¡≈ :-
’apple‘Ò∂ ÓÈ ÍappleÁ∂√∆¡≈ «’¿∞ «ÓÒ∆¡À ‘«apple Ó≈«¬®
[apple≈◊ ◊¿∞Û∆ Í»appleÏ∆ Ó‘Ò≈ 4 ’apple‘Ò∂ Õ1Õ (234)]
ÂÏ Áapple√È ’≈ √Á’≈ ’ØÛ∑ Á»«apple ‘Ø«¬ ◊«¬¡≈, Á∂‘∆ ‘º¤∆ ‘ج∆, ¡≈«¬ ÍÀapple∂ Í«¬¡≈
È≈¿∞∫ Ëapple∆’∞ ‘Ø¡≈, ◊πapple» ◊πapple» Ò◊≈ ‹Í«‰Õ Â«Ï Ï≈Ï≈ ¿∞Ê‘π appleÚÁ≈ apple«‘¡≈Õ
«’Û∆¡ª Í·≈‰ª Á∆¡ª
√πÒÂ≈ÈÍπapple «Ú⁄ÁØ, ÚÀappleØÚ≈Ò, ‹Ò≈Ò≈Ú≈Á «Ú⁄ÁØ, «’Û∆¡ª Í·≈‰ª Á∆¡ª «Ú«⁄
¡≈«¬ «È’«Ò¡≈® ˙ÊÀ Í·≈‰ ÒØ’ Óπapple∆Á ’∆«Â¡√πÕ ÂÏ ˙‘π Í·≈‰ ÒØ’ ÒÀ ÒÀ √appleØ«Á Áapple Â∂
Ò≈◊∂ Ú‹≈Ú«‰Õ ¡≈÷«È, “ÁÓ√≈‘ È≈È’”Õ ÂÏ ÓappleÁ≈È∂ ˘ ‘π’Óπ ‘Ø¡≈, “appleÏ≈Ïπ Ú‹≈«¬”Õ Âª
ÓappleÁ≈È∂ appleÏ≈Ï Ú‹≈«¬¡≈, apple≈◊π «Â◊ ’∆Â≈, Ï≈Ï∂ √ÏÁπ ¿∞·≈«¬¡≈ :-
«‹«È ’∆¡≈ «Â«È Á∂«÷¡≈ «’¡≈ ’‘∆¡À apple∂ Ì≈¬∆®
[«Â◊ Ó‘Ò≈ 1 ÿapple 2 Õ1Õ (724)]
ÂÏ Í·≈‰ ÒØ’ Óπapple∆Á ‘Ø«¬ Ò≈◊À “ÁÓ√≈‘ È≈È’” ’apple«‰Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ ˙Ê‘πø
appleÚÁ≈ apple«‘¡≈Õ

33
√ÀÁÍπapple Á∆ ÏøÁ.
«Îapple «ÎappleÁ∂ «ÎappleÁ∂ Ú‡≈Ò∂ «Ú«⁄ÁØ √ÀÁÍπ«apple √ø‚∂¡≈Ò∆ ‹≈«¬ «È’Ò∂Õ ¡◊À Í·≈‰ª Á∆
ÿapple∆∫ Ú∆Ú≈‘ ‘πØÁ∂ «‘«È, ¡appleπ Ï≈Ï∂ È≈«Ò ’∞¤∞ Î’∆apple Ì∆ Ê∂, Íappleπ ÷π«Ë¡≈appleÊ» Ê∂Õ ¿∞Ê∂ Ï≈Ï≈ ‹≈«¬
ÏÀ·≈, ª ÷Ïapple «’√À È ÒË∆® ¡ÂÀ Î’∆appleπ Ìπ÷ ¡≈‹‹π ’∆Â∂Õ Â«Ï Ï≈Ï≈ ¿∞«· ÷Û≈ ‘Ø¡≈, Î’∆apple
È≈Ò∂ Ò∆Â∂, È≈Ò∂ ÓappleÁ≈È≈ Ò∆Â≈, ‹≈«¬ √π¡≈´ Í≈«¬¡≈, Íappleπ √π¡≈´ «’ÈÀ Ó≥«È˙ È≈‘∆∫, ÂÏ
Ï≈Ï≈ Ï‘πÂ∞ ’appleØ«Í ‘Ø¡≈Õ ¡≈«÷˙√π : “ÓappleÁ≈«È¡ª ! appleÏ≈Ïπ Ú‹≈«¬”Õ Âª ÓappleÁ≈È∂ appleÏ≈Ïπ
Ú‹≈«¬¡≈, apple≈◊π «Â◊ ’∆Â≈, Ï≈Ï∂ √ÏÁπ ¿∞·≈«¬¡≈ ’‘apple «Ú⁄Ø∫ :-
‹À√∆ ÓÀ ¡≈ÚÀ ÷√Ó ’∆ Ï≈‰∆ ÂÀ√Û≈ ’apple∆ «◊¡≈È∞ Ú∂ Ò≈ÒØÕ
[«Â◊ Ó‘Ò≈ 1 Õ5® (722)]
‹ª ¬∂‘π √ÏÁπ Ï≈ÏÀ ’∆Â≈ ª «¬’∞ «Ïapple≈Ó‰ Ó∂ÚÀ ’∆ ⁄ø◊∂«apple «ÿ≥«È ¡≈«¬¡≈, ¡≈«¬
«Ó«Ò¡≈Õ ¡≈«÷˙√π: “«Ó‘appleÚ≈È, ¬∂‘π ‹Ø √ÏÁπ ◊‹Ï ’≈ ’∆Â≈ ‘À √Ø Î∂apple∆¡À”Õ ÂÏ Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈
: “√π¡≈Ó∆ ‘𫉠«Îapple‰ Â∂ apple«‘¡≈, ‘𫉠Ú◊∆ ‘À, Íapple ±ø ¡≈«¬ «Ó«Ò¡≈ ‘À∫ √Ø Ï÷«√¡≈ ‘À∫, Íappleπ
Ï≈apple≈ ’Ø√ ¬∂Ê‘π «¬’ ‡ØÏ≈ ‘À, ± ˙ÊÀ ¡≈͉≈ ’∞‡≥Ïπ ÒÀ’«apple ‹≈«‘, ¬∂ÊÀ apple«‘‰≈ È≈‘∆∫Õ ‹∂ ¬∂ÊÀ
apple‘À∫◊≈, ª Ó≈apple∆÷¡«‘∫◊≈”Õ ÂÏ ˙Ê‘π Ï≈Ó‰∞ ‡Ïapple ÒÀ«¬ ’«apple Ï≈apple‘ ’Ø√ ÒÀ ◊«¬¡≈Õ ¿∞‹≈«Û
«Ú«⁄ ‹≈«¬ ÏÀ·≈Õ «‹ÊÀ ’∞Áapple«Â È≈«Ò √πÏ≈‘ ‘ج∆ «ÂÊÀ Ó∆appleπ Ï≈Ïappleπ ÍÂ√≈‘π Í«¬¡≈Õ «‹¿∞
Í«¬¡≈, «Â¿∞ √ÀÁ Íπappleπ Ó≈«apple˙√π® ¡≈«√ Í≈«√ «◊apple≈¿∞ √Ì Ó≈apple∂Õ «‘øÁ» Óπ√ÒÓ≈«È √«Ì
’ÂÒ≈Ó ’∆Â∂Õ ÿapple ´‡∂, „≈‘∂, «¬‹∂‘∆ Ó≈appleπ Ï≈Ï∂ ÁÀ √Ï«Á ’∆Â∆ Í·≈‰ª ‹Ø◊πÕ Ó‘ª Íπapple÷ª Á≈
◊˜Ïπ ‘Ø¡≈, ÷πÁ≈«¬ Ó≥È∂ Î’∆appleª ˘ Î’∆appleª Ó≥«È¡≈ ÷πÁ≈«¬Õ Î’∆appleª Á≈ ¡apple≈«Ë¡≈ ÷πÁ≈«¬
√π‰Á≈ ‘À ‹Ø ’∞¤∞ Î’∆appleª ÁÀ «Á«Ò ‘Ø∫Á∆ ‘À, √≈¬∆ ’appleÁ≈ ‘ÀÕ Íappleπ √Ø Î’∆apple ’Ú‰ ‘À? «‹ «Ó‘apple
Óπ‘Ï«Â «Ú«⁄ ‘À«È, ’Ó √π¡≈Ò ‘«È, «√Á’ √Ï»apple∆ «Ú⁄ ‘«È, Í≥⁄Ì» ¡≈ÂÓ≈ Ú«√ ’∆Â∂
‘À«È, Á»«apple ¡≥Á∂√∆ Ì∆ È‘∆∫ ’«appleÁ∂, «Î’appleÚ≈«È, ÓØÓ «ÁÈ √≈«Á’ ‘À∫, ÷πÁ≈«¬ Á∂ ÁappleÚ∂√ ‘À∫, «√
Î’∆apple ¿∞‘π ‘À∫Õ «¬√ «◊Ñ∆ ÏøÁ∂ ˘ Ì∆ ÒØÛ∆Á∆ ‘ÀÕ ‹∂ ’Ø ⁄‘π ÚappleÈ≈ «Ú«⁄ Î’∆apple∆ Á≈ Ï∂÷π ’appleÀ,
«‘øÁ» Óπ√ÒÓ≈È, ⁄Øapple, ‹≈appleπ, Ú‡Ú≈Û≈ «Â√’∆ √∂Ú≈ ’apple‰∆, ’appleÓ È≈‘∆∫ Ï∆⁄≈apple‰≈Õ
ÂÏ Ï≈Ï≈ ¡Â∂ ÓappleÁ≈È≈ Ïø«Á «Ú«⁄ ¡≈¬∂ √ÀÁÍπapple ’∆Õ ÂÏ Ó∆apple ÷≈È Óπ◊Ò ’À ‘«Ê
⁄Û∂Õ ÂÏ Ó∆apple ÷≈«È Óπ◊«Ò ¡≈«÷¡≈: “«¬È ◊ØÒ∂¡ª Â≈¬∆∫ ÒÀ ⁄Ò‘π”Õ ÂÏ Ï≈Ï∂ Á∂ «√«apple Í≥‚
«ÓÒ∆, ¡ÂÀ ÓappleÁ≈È∂ ˘ ÿØÛ≈ Í’Û≈«¬¡≈Õ ÂÏ Ï≈Ï≈ ÏØ«Ò¡≈, √ÏÁπ :_
ÓπÒ ÷apple∆Á∆ Ò≈Ò≈ ◊ØÒ≈ Ó∂apple≈ È≈¿∞ √πÌ≈◊≈®
[Ó≈apple» Ó‘Ò≈ 1 ÿapple 1 ⁄¿∞ÍÁ∂Õ6Õ (991)]
ª ÓappleÁ≈È∂ ¡apple‹π ’∆Â≈, ¡≈«÷˙√π : “‹∆ «¬Èª Á∂ Ï≈«Ï «’¡≈ ÚappleÂ∆? ‹Ø ÍÀappleª ÂÀ
¿∞Ï≈‘‰∆¡≈ ‘À«È, ¡ÂÀ appleØ∫Á∆¡ª ‘À«È”Õ Â«Ï Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈: “ÓappleÁ≈«È¡ª ! appleÏ≈Ïπ Ú‹≈«¬”Õ Âª
ÓappleÁ≈ÈÀ ¡≈«÷¡≈: “‹∆ Ó∂apple∂ ‘«Ê ÿØÛ≈ ‘À”Õ Âª Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈: “Ú≈«‘◊πapple» ’apple’À ÿØÛ≈ ‘Ê‘π ¤Ø«‚
«Á«‘”Õ Âª ÓappleÁ≈«È ÿØÛ≈ ¤Ø«‚ «ÁÂ≈Õ appleÏ≈Ïπ Ú‹≈«¬¡≈, apple≈◊π «Â◊ ’∆Â≈, Ï≈Ï≈ ÏØ«Ò¡≈:-

34
‘«apple ’∆¡≈ ’Ê≈ ’‘≈‰∆¡≈ ◊π«apple Ó∆«Â √π‰≈¬∆¡≈
[«Â◊ Ó‘Ò≈ 4 ÿapple 2Õ 2Õ (725)]
‹Ï Ï≈ÏÀ ¬∂‘π √ÏÁπ ÏØ«Ò¡≈ ª Ó∆apple÷≈È∞ Óπ◊´ ¡≈«¬ ◊«¬¡≈Õ ‹ª ¡≈«¬’À Á∂÷À ª
Í≥‚ «√apple ¿∞Í«apple ‘Êπ Ì«apple ⁄Ò∆ ‹ªÁ∆ ‘À, ¡Â∂ ÿØÛ≈ «Í¤À Ò◊≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ÂÏ √πÒÂ≈È Ï≈Ï≈apple
Í«Â√‘ ˘ ÷Ï«apple ’∆Â∆, ¡≈«÷˙√π: “‹∆ «¬’∞ Î’∆appleπ ‹Ø Ïø«Á «Ú«⁄ ¡≈«¬¡≈ ‘À, «Â√Á∂ «√apple
¿πÍ«apple ‘Ê Ìapple Í≥‚ ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ ¡Â∂ ¿∞√Á∂ «¬’ ‚±Ó ‘À «Â√Á∂ «Í¤À ÿØÛ≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ¡appleπ appleÏ≈Ïπ
Ú‹≈«¬Á≈ ‹ªÁ≈ ‘À, ÷πÁ≈«¬ Á∆ ÏøÁ◊∆ ’appleÁ≈ ‘À”Õ Âª Í≈«Â√≈«‘ ¡≈«÷¡≈: “¡À«√¡ª Î’∆appleª
‘Øπ∫«Á¡≈ √‘appleπ Ó≈apple‰≈ È≈‘ Ê≈”Õ Âª Ó∆apple ¡≈«÷¡≈: “‹∆ ’appleÓπ ’«apple’À Á∂÷‘π”Õ
ÂÏ ‚∂apple∂ ‹≈«¬ Í≈¬∂ ’Ø‘ª Áπ‘π ¿∞Í«appleÕ ÂÏ ⁄’∆¡ª «ÓÒ∆¡ªÕ ¡≈«÷˙ÈÀ ‹Ø “Á≈‰≈
ÁÒ‘π √apple’≈apple ’≈”Õ Í·≈‰∆ ¡Â∂ ÷Âapple≈‰∆¡ª ¡ÂÀ Ï≈Ó‰∆¡ª √Ì∂ «¬’·∆¡ª Ï‘≈Ò∆¡ª ¡ÂÀ
⁄’∆¡ª ¡◊À «ÓÒ∆¡ªÕ ÂÏ Ï≈Ï∂ ˘ Ì∆ «¬’ ⁄’∆ «ÓÒ∆, ª Ï≈Ï∂ ’∆ ⁄’∆ ¡≈Í∂ «Îapple∂Õ Ï≈Ï≈
ÏÀ·≈ ◊≈Ò≈ ‘∆ Í≈ÚÀÕ Â«Á Í≈«Â√≈‘π ¡≈«¬ ◊«¬¡≈Õ ÂÏ Ï≈Ï≈ ÏØ«Ò¡≈ √ÏÁπ √Ã∆ √«Â◊πapple»
ÍÃ√≈«Á :-
«‹È «√«apple √Ø‘«È ͇∆¡≈ Óª◊∆ Í≈«¬ √øË»appleπ®
[¡≈√≈ Ó‘Ò≈ 1 ¡√͇Á∆¡ª Õ11Õ (417)]
ÂÁ‘π Í≈«Â√≈«‘ Íπ«¤¡≈, Ï≈ÏappleπÕ ÂÁØ∫ Ï≈Ï≈ «Ï√Ó≈Á ’∂ ÿ«apple ¡≈«¬¡≈Õ ÂÁ‘π
’apple≈Ó≈ Ò◊≈ Ó≥◊«‰Õ ¿∞ ӫ‘«Ò √ÏÁπ ‘Ø¡≈ apple≈◊ «Â◊ «Ú«⁄ Ó: 1®
«‹√ ±ø apple÷«‘ «Ó‘«appleÚ≈È∞ ’ج∆ È √’À Ó≈apple∂®
[(«¬‘ ÙÏÁ ◊πapple» ◊ÃøÊ √≈«‘Ï «Ú⁄ È‘∆∫ ‘À)]
‹ª Ï≈Ï∂ ¬∂‘π √ÏÁπ ¡≈«÷¡≈, ª Í≈«Â√≈«‘ Ï≈Ïapple ¡≈«¬ ÍÀapple ⁄πøÓ∂Õ ¡≈«÷˙√π: “«¬√
Î’∆apple Á∂ Óπ‘ «Ú«⁄ ÷πÁ≈«¬ ÈÁ«apple ¡ªÚÁ≈ ‘À”Õ ÂÏ ÒØ’ «‘øÁ» Óπ√ÒÓ≈È √Ì √Ò≈Ó≈ Ò◊∂
’apple«‰Õ ª Í≈«Â√≈«‘ ¡≈«÷¡≈ : “¬∂ ÁappleÚ∂√ ! ’∞¤ ’Ï»Ò ’appleπ”Õ Âª ◊πapple» Ï≈ÏÀ ¡≈«÷¡≈ :
“¡√≈‚∂ ’ø«Ó ’∞¤∞ È≈‘∆∫, Íapple ¬∂‘ ‹Ø Ïø«Á ‘ج∆ ‘À √ÀÁÍπapple ’∆, √Ø ¤«‚ Á∂«‘, ¡ÂÀ «¬Èª ’≈ ‹Ø
’¤∞ ◊«¬¡≈ ‘À √Ø «Î«apple Á∂«‘”Õ Â«Ï Ï≈Ï«apple Í≈«Â√≈«‘ ‘∞’Óπ ’∆Â≈ : “‹Ø ÏøÁ ‘À, √Ø ¤Ø‚ Á∂‘π,
¡ÂÀ Ú√Â∞ «Î«apple Á∂‘π”Õ Âª √ÀÁÍπapple ’∆ Ïø«Á ÁappleØÏ√Â∞ ¤Ø«‚ «ÁÂ∆Õ ÂÏ Ï≈Ï∂ «ÏȪ ‹≈Ú«È
È≈‘∆∫Õ ÂÏ Ï≈Ï≈ Â∆√appleÀ «Á«È √ÀÁÍapple «Î«apple ¡≈«¬¡≈Õ ‹ª ¡≈«¬ ’«apple «Á÷À ª ’∆ Ú∂÷À, √Ì
’ÂÒ≈Ó Í¬∂ ‘À«ÈÕ ÂÏ Ï≈ÏÀ ¡≈«÷¡≈ : “ÓappleÁ≈«È¡ª ! «¬‘ «’¡≈ ÚappleÂ∆?” ª ÓappleÁ≈ÈÀ
¡≈«÷¡≈ : “‹∆ Í≈«Â√≈‘ ! ‹Ø Â∞Ëπ Ì≈‰≈ √≈¬∆ ÚappleÂ∆”Õ ÂÏ Ï≈ÏÀ ¡≈«÷¡≈ : “ÓappleÁ≈«È¡ª !
appleÏ≈Ïπ Ú‹≈«¬”Õ ÓappleÁ≈ÈÀ appleÏ≈Ïπ Ú‹≈«¬¡≈, apple≈◊π ¡≈√≈ ’∆Â≈, Ï≈ÏÀ √ÏÁπ ¿π·≈«¬¡≈ :-
’‘≈ √π ÷∂Ò ÂÏ∂Ò≈ ÿØÛ∂ ’‘≈ Ì∂apple∆ √‘È≈¬∆Õ
[¡≈√≈ Ó‘Ò≈ 1 ¡√‡ÍÁ∆¡ª Õ12Õ (427)]
ÂÏ Ï≈ÏappleÚ≈‰∆ Í»apple∆ ‘ج∆, Ò≈«¬ ’apple ÿapple ¡≈«¬¡≈Õ «ÂÂ∞ Ó«‘Ò∂ Ï≈Ï∂ √ÏÁπ ’∆Â≈
apple≈◊π √Øapple«· «Ú«⁄ :-

35
◊¬∆ Ï‘ØÛ∞ ÏøÁ∆ ¤ØÛ∞ «Èappleø’≈appleπ Áπ÷Á≈apple∆®
[√Øapple· Ó‘Ò≈ 5 ÿapple 3 ⁄¿∞ÍÁ∂ Õ62Õ (624)]
Â«Ï Ï≈Ï≈ √ÀÁÍπapple «Ú«⁄ ¡≈«¬¡≈Õ Âª ÒØ’ «‘øÁ» Óπ√ÒÓ≈È Ò≈◊À ÓπappleÁ∂ ÁÏ«‰,
‹Ò≈Ú«‰Õ ÿ«apple ÿ«apple Ò◊∂ appleØÚ«‰ «Í‡«‰Õ ˙‘π ˙‘π Ò◊∂ ’apple«‰Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ «Ï√Ó≈Á
«Ú«⁄ ¡≈«¬¡≈Õ «Â√π Ó«‘Ò∂ √ÏÁ ‘Ø¡≈ :-
‹À√∂ ◊Ø«¬«Ò ◊Ø«¬Ò∆ ÂÀ√∂ √ø√≈apple≈®
[¡≈√≈ ’≈Î∆ Ó‘Ò≈ 1 ÿapple 8 ¡√‡ÍÁ∆¡ª Õ13Õ (418)]
ÂÏ «¬’ «Á«È ÓappleÁ≈ÈÀ ¡apple‹π ’∆Â≈, ¡≈«÷˙√π : “‹∆ «¬‘ ª «¬’√À «Ú◊≈«Û¡≈,
¡ÂÀ «¬ÂÈ∂ «’¿∞∫ Ó≈apple∂?” ÂÏ ◊πapple» Ï≈ÏÀ ¡≈«÷¡≈ : “ÓappleÁ≈«È¡ª ! ˙√ Áapple÷ ÂÒÀ ‹≈«¬ √¿∞∫,
‹ª ¿π·«‘◊≈ ª ‹Ï≈Ïπ Á∂‘◊∂”Õ ÂÏ ÓappleÁ≈È≈ ‹≈«¬ √πÂ≈Õ Âª ¬∂’ Ï»øÁ «⁄’‰≈¬∆ ’∆ ͬ∆ Ê∆
√∆È∂ ¿∞Í«apple, apple؇∆ ÷ª«Á¡ªÕ «‹¿∞ √πÂ≈ Ê≈, «Â¿∞ ’∆Û∆¡ª ¡≈«¬ Ò◊∆¡ªÕ «¬’ ‹Ø ’∆Û∆ ÒÛ∆
√πÂ∂ ‘ج∂ ˘ ª ‘«Ê È≈«Ò √Ì∂ Ó«Ò √‡∆¡ªÕ ª Ï≈ÏÀ ¡≈«÷¡≈ : “«’¡≈ ’∆ÂØ Ú∂ ÓappleÁ≈«È¡ª?”
ª ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ : “‹∆ ’ج∆ «‘’ ‹Ø ÒÛ∆ √Ì∂ Ó«apple ◊¬∆¡ª”Õ Âª Ï≈Ï≈ ‘«√¡≈, ¡≈«÷˙√π
: “ÓappleÁ≈«È¡ª ! «¬Ú∂ ‘∆ ÓappleÁ∆ ¡≈¬∆, «¬’√ Á≈ √Á’≈”Õ Âª ÓappleÁ≈È≈ ¡≈«¬ ÍÀapple∆∫ Í«¬¡≈Õ
ÂÏ √ÀÁÍπapple ’≈ ÒØ’∞ Ï‘πÂ∞ È≈¿∞∫ Ëapple∆’ «√÷ ‘Ø¡≈Õ ÂÏ fi≈Û» ’Ò≈´ Ïø«Á «Ú⁄ Ê≈, ˙«È «Ò÷
Ò«¬¡≈, ÷appleÛ ÷≈È Íπapple ’≈ Ê≈ Íappleπ √ø◊«Â «Ú«⁄ ◊«Ú¡≈¤‰∆, ÂÚ ’≈ ¿∞Á≈√∆ ‘Ø¡≈Õ ÂÁ‘π
Ï≈Ï≈ ˙Ê‘π appleÚÁ≈ apple«‘¡≈Õ ÏØÒØ Ú≈«‘◊πapple»Õ
◊ØÙ‡ Ó∆¡ª «Óº·≈.
Í√apple»«apple «Ú«⁄ÁØ Ó∆Ô∂ «Ó·∂ Á∂ ’؇Ò∂ «Ú«⁄ ¡≈«¬ «È’Ò∂ ’Ø√ ¡Ë ¿∞Í«appleÕ ˙ÊÀ Ï≈◊
«Ú«⁄ ‹≈«¬ ÏÀ·∂, ÂÏ Ó∆¬∂ «Ó·∂ ˘ ¡◊≈‘ ‘ج∆, ¡≈Í«‰¡ª Óπapple∆Áª «Ú«⁄ ¡≈«÷˙√π : “‹Ø
È≈È’∞ ÌÒ≈ Î’∆appleπ ‘À, Íapple ‹Ø ¡≈√≈ÈØ «ÓÒÀ◊≈ ª «¬¿∞∫ Â≈«apple ÒÀ«‘∫«◊ «‹¿∞ ÁπË ¿∞Íapple‘π∫
ÓÒ≈¬∆ Â≈«apple Ò¬∆ Á∆ ‘À”Õ ÂÏ Ï≈ÏÀ ¡≈«÷¡≈ : “ÓappleÁ≈«È¡ª ! √π«‰, «Ó·≈ «’¡≈ ¡≈«÷¡≈ ‘À”Õ
ª ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ : “‹∆ Â∂apple≈ ‹øÂ∞ ‘À Ú‹≈«¬¡≈ Ú‹Á≈ ‘À”Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ ÏØ«Ò¡≈ :
“ÓappleÁ≈«È¡ª ! ‹ª «Óº·≈ ¡√≈˘ «ÓÒ∂◊≈, ª «¬¿∞ «È⁄ØÛ ÒÀ«‘∫◊∂ «‹¿∞ «ÈßÏ» «Ú⁄‘π∫ apple√π
«È⁄Ø«Û Ò∆⁄Á≈ ‘À”Õ ÂÏ Ó∆¡ª «Ó·≈ ¿π«· ÷Û≈ ‘Ø¡≈, ¡≈«÷˙√π : “⁄≈Ò‘π Ô≈appleØ ! È≈È’ Á≈
Á∆Á≈appleπ ’apple∂‘ª”Õ Âª Óapple∆Á≈ ¡≈«÷¡≈ : “Â∞√ª ¡◊∂ ¡Ú≈‹π ’∆Â≈ ¡≈‘≈, ‹Ø È≈È’∞ ¡√≈˘
«ÓÒÀ◊≈, ª «¬¿∞∫ Â≈«apple ÒÀ«‘∫◊∂ «‹¿∞ ÁπËπ ¿∞Íapple‘π∫ ÓÒ≈¬∆ Â≈«apple Ò¬∆Á∆ ‘À”Õ Âª Ó∆¡ª «Ó·≈
ÏØ«Ò¡≈ : “‹Ø ˙Ê‘π∫ ¡Ú≈‹π ¡≈«¬¡≈ ‘À - «‹¿∞ «ÈßÏ» «Ú⁄‘π∫ apple√π «È⁄Ø«Û Ò∆⁄Á≈ ‘À «Â¿∞∫, ‹ª
«ÓÒÀ◊≈ ª «¬¿∞ «È⁄Ø«Û ÒÀ«‘∫◊∂ -Õ Âª ÁπË ’≈ ’∞¤ È ‹≈ÚÀ◊≈ ÓÒ≈¬∆ ¿∞Â≈apple∆, ¡Â∂ «ÈßÏ»
«È⁄Ø«Û¡ª ÎØ◊π ‘ØÚ∂◊≈”Õ ÂÁ Ó∆¡ª «Ó·≈ Á∆Á≈appleπ Á∂÷«‰ ¡≈«¬¡≈, ¡≈«¬ Áπ¡≈«¬ √Ò≈Ó
’«apple’À ÏÀ«· ◊«¬¡≈, ◊Ø√‡ Ó‘Ò≈ 1 ® ÂÏ Ó∆¡≈ «Ó·≈ ÏØ«Ò¡≈ :-
√ÒØ’∞® ¡ÚÒ È≈¿∞ ÷πÁ≈«¬ ’≈ Á»‹≈ ÈÏ∆ apple√»´®
È≈È’ ’ÒÓ≈ ‹∂ ÍÛ«‘ Â≈ Áapple◊‘ ÍÚ«‘ ’Ï»´®
ÂÏ Ï≈ÏÀ ‹Ï≈Ïπ «ÁÂ≈ :-

36
¡Ú«Ò È≈¿∞ ÷πÁ≈«¬ ’≈ Á«apple ÁappleÚ≈È apple√»´®
√∂÷≈ È∆¡«Â apple≈«√ ’«apple ª Áapple◊«‘ ÍÚ«‘ ’Ï»´®1®
ª Ï≈ÏÀ ¡≈«÷¡≈ : √∂÷ «Ó·≈ ! ¿∞√ Áapple Á𫬠Á∆ ·¿∞Û È≈‘∆∫; ‹Ø ’ج∆ apple‘∫Á≈ ‘À, √Ø
«‘’Ø ‘Ø¡≈ apple‘∫Á≈ ‘À”Õ Âª √∂«÷ «Ó·À ¡≈«÷¡≈ : “‹Ø È≈È’ ! «ÏÈ∞ Â∂´ Á∆Ú≈ ‹ÒÁ≈ ‘À?” √ÒØ’
:-
¡¤Ò ¤Ò≈¬∆ È‘ ¤ÒÀ È‘ ÿ≈¿∞ ’‡≈apple≈ ’«apple √’À®
[«√apple∆ apple≈◊ Ó‘Ò≈ 1 ÿapple 5 Õ33Õ (25)]
ª √∂«÷ «Ó·À ¡apple‹π ’∆Â≈, ¡≈«÷˙√π : “‹∆ ˙‘π ’ÚÈ∞ ’πapple≈È∞ ‘À «‹Â∞ ÍÛÀ ’Ï»´
ÍÚÀ? ¡Â∂ ‹∆ ˙‘π ’ÚÈ ’Â∂Ï ‘À, «‹Â∞ ’≈Ó≈¬∂ Â∂ √‘∆ Ê∆ÚÀ? ¡ÂÀ ¿∞‘π ’ÚÈ ÁappleÚ∂√∆ ‘À,
«‹Â∞ Áapple ’∆ Ò≈«¬’ Ê∆ÚÀ? ¡ÂÀ ¿∞‘π ’ÚÈ appleØ‹≈ ‘À, «‹Â∞ «Á´ apple‘À, ‹≈«¬ È≈‘∆ ¡ÂÀ ˙‘π
’ÚÈ∞ «ÈÚ≈‹ ‘À, ‹≈ ’∂ ◊π‹≈apple∂ Â∂ È‹«apple ◊π‹apple∂”Õ ÂÏ Ï≈ÏÀ ‹Ï≈Ïπ Á∂Â≈, ¡≈«÷˙√π :
“ÓappleÁ≈«È¡ª ! appleÏ≈Ïπ Ú‹≈«¬”Õ Âª ÓappleÁ≈ÈÀ appleÏ≈Ïπ Ú‹≈«¬¡≈, Ï≈ÏÀ √ÏÁπ ’∆Â≈ apple≈◊π Ó≈apple»
«Ú«⁄ :-
¡Ò‘ ¡◊Ó ÷πÁ≈¬∆ ÏøÁ∂Õ
[Ó≈apple» √Ø‘Ò∂ Ó‘Ò≈ 5Õ2Õ (1083)]
ÂÏ √∂÷ «Ó·À ¡≈«÷¡≈ : “‹∆ Â∞√ª ‹Ø «‘’ È≈ÚÀ Á∆ «√«Î«Â ’∆Â∆, √Ø «‘’∞ È≈Óπ ’À√≈
‘À?” ÂÏ Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈ : “√∂÷ «Ó·≈ ! «‘’ È≈ÚÀ Á∆ ’∆Ó«Â «’√ È¿∞ ¡≈¬∆ ‘À?” ª √∂«÷ «Ó·∂
¡≈«÷¡≈ : “‹∆ «Ó‘apple ’«apple Á«√”Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈ÏÀ √∂÷ «Ó·∂ ’∆ Ϫ‘ Í’Û∆, ◊Ø√À Ò∂ ◊«¬¡≈Õ ÂÏ
Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈ : “√∂÷ «Ó«·¡≈! «¬’∞ È≈Óπ ÷πÁ≈«¬’≈ √π‰∞Ê≈”Õ Âª Ï≈Ï≈ ÏØ«Ò¡≈ : “¡Ò‘”Õ
¡≈«÷‰ È≈«Ò Á±√apple≈ Ì√Ó ‘Ø«¬ ◊«¬¡≈Õ ÂÏ √∂÷ «Ó·≈ Á∂«÷ ’«apple ‘Àapple≈‰∞ ‘Ø¡≈Õ ‹ª Á∂÷À ª
«¬’∞ Óπ·∆ Ì√Ó ’∆ ‘ÀÕ Â«Ï «Î«apple ¡Ú≈‹ ¡≈«¬¡≈ ‘À, “¡Ò≈‘”Õ «¬Â«È ’‘‰À È≈«Ò ¿∞·∆
÷Û≈ ‘Ø¡≈, ÂÏ √∂÷ «Ó·À ¡≈«¬ ÍÀapple ⁄πÓÀÕ ÂÏ Ï≈Ï≈ «Ï√Ó≈Á ’∂ ÿapple «Ú⁄ ÏØ«Ò¡≈Õ
ÂÏ Ï≈ÏÀ Ó∆¡≈ «Ó·≈ «ÚÁ≈ ’∆Â≈Õ ◊πapple» Ï≈Ï≈ ˙Ê‘π appleÚÁ≈ apple«‘¡≈Õ ÏØ´‘π Ú≈«‘◊πapple»Õ
ÁπÈ∆ ⁄øÁ «È√Â≈apple≈.
ÂÏ apple≈Ú∆ ÈÁ∆ ÁÀ «’È≈appleÀ Ò‘Ø«apple ¡≈«¬ «È’«Ò¡≈Õ ÂÏ Ò‘Øapple Á∂ Íapple◊‰∂ Á≈ ’appleØÛ∆
ÁπÈ∆ ⁄øÁ ËπÍπÛ ÷ºÂz∆ Ê≈; «Â√ ’∂ «ÍÂ≈ ’≈ √apple≈Ëπ Ê≈, ¿π√ √π«‰¡ª ‹Ø È≈È’∞ ÂÍ≈ ¡≈«¬¡≈
‘ÀÕ ÂÏ ˙‘π ¡≈«¬ ’«apple Ï≈Ï∂ ‹∆ ’¿∞ Ì≈¿∞ ’«apple’À Ò∂ ◊«¬¡≈Õ ÂÏ ◊πapple» ‹≈«¬ ÏÀ·≈, ÂÏ ˙√
Ï√Â∞ Ï≈‘ apple∆ ¡‰≈¬∆, ÎπappleÓ≈«¬«√ ’∆Â∆, ÁπËπ Á‘∆, Ò’Û∆¡ª, ª ¡≥È∞ ¬∆¡≈appleπ ‘Ø¡≈,
ÏÃÓ‰ ‹∂ÚÀÕ ÂÏ Ï≈ÏÀ ‹∆ ’¿∞ Ì∆ ÏπÒÚ«‰ ¡≈«¬¡≈Õ ÂÁ‘π ◊πapple» ‹∆ Íπ«¤¡≈ : “Â∂appleÀ «’¡≈ ‘Ø¡≈
‘À?” ÂÁ ¿∞√ ’«‘¡≈ : “‹∆ Ó∂apple∂ «ÍÂ≈ ’≈ √apple≈Ëπ ‘ÀÕ «Â√ ’∂ È≈¿∞∫ ’∂ ÏÓ‰ «‹Ú≈«¬ ‘À«È”Õ ÂÏ
Ï≈Ï≈ ÏØ«Ò¡≈ : “Â∂apple∂ «ÍÂ≈ ˘ ¡‹π Â∆√apple≈ «ÁÈ∞ ‘Ø¡≈ ‘À, «’¤∞ È≈‘∆ ÷≈Ë≈ ¡ÂÀ ± ¡≈÷Á≈ ‘À
‹Ø ÓÀ∫ √¿∞ ÓÈ∞÷π «‹Ú≈«¬¡≈ ‘À”Õ ÂÏ ÁπÈ∆ ⁄øÁπ Ï∂ÈÂ∆ ’∆Â∆, ¡≈«÷˙√π: “‹∆ ˙‘π «’Ê∂ ‘À?” ÂÏ
Ï≈Ï∂ ¡≈«Ú¡≈ : “˙‘𠫬’ Ó≈Ò «Ú«⁄ ‘À Í«¬¡≈ ‘Ø¡≈, ’Ø‘ª Í≥‹ª ¿πÍ«apple Ï«ÿ¡≈Û ’≈ ‹ÈÓπ

37
‘À Íapple ±ø ‹≈«¬ Íapple√≈Áπ Ò∂’«apple, Íappleπ ‚apple‰≈ È≈‘∆, Â∂appleÀ ‹≈‰À È≈«Ò ¿∞√’∆ Ïπ«Ë Ó≈È∞Ú ’∆ ‘Ø«¬
¡≈ÚÀ◊∆Õ Íapple√≈Áπ ÷≈ÚÀ◊≈, ¡apple Ï≈ª Ì∆ ’appleÀ◊≈”Õ ÂÏ ÁπÈ∆⁄øÁπ Íapple√≈Áπ ÒÀ ◊«¬¡≈, ‹≈«¬
ÍÀapple∆ Í¿∞‰≈ ’«‘˙√πÕ Íapple√≈Áπ ¡≈◊À apple≈«÷˙√π, ÂÏ «¬√π Íπ«¤¡≈, ¡≈«÷¡≈: «ÍÂ≈ ‹∆ ! ±ø
«¬Â∞ ‹È«Ó «’¿∞ ¡≈«¬¡≈ ?” ÂÏ «¬«√ ¡≈«÷¡≈ : “◊πapple» Í»appleÀ «ÏÈ≈ «¬Â∞ ‹È«Ó ¡≈«¬¡≈, ÓÀ∫
¬∂’ ¡⁄≈apple∆ ’≈ «√÷ Ê≈, ˙√ Ó∂apple∂ Í≈√‘π∫ √◊¿∞Â∆ Ó¤∆ ¤‚≈¬∆ Ê∆, ‹Ï Ó∂apple∂ ’≈Ò ’≈ √Óª
‘Ø¡≈, ª ÓÀ∫ Áπ÷∆ ‘Ø¡≈ ª Ó∂apple∂ Í≈«√ √◊¿∞Â∆ «apple∫ÈÁ∂ √∂, ÓÀ˘ Ú≈ÙÈ≈ ¡≈¬∆, Ó∂apple∆ ÓÈ√≈ ¿±‘ª
◊¬∆, «Â√’≈ √Á’≈ ¬∂Â∞ ‹È«Ó ¡≈«¬¡≈”Õ ÂÏ ¿∞‘π ¿∞«· ⁄«Ò¡≈, ¡ÂÀ ¿∞‘π Ì«‹ ◊«¬¡≈Õ
ÂÁ‘π ÁπÈ∆ ⁄øÁ ¡≈«¬ ÍÀapple∆ Í«¬¡≈Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ’¿∞ ÿ«apple Ò∂ ◊«¬¡≈, ¿∞√ ’∂ Áapple ¿∞Í«apple
√ ˋ≈ ÏøË∆¡≈ Ê∆¡≈, Ò≈÷ Ò≈÷ ’∆ «¬’ Ë‹ Ê∆Õ ÂÏ Ï≈ÏÀ Íπ«¤¡≈ : “¬∂‘ Ë‹≈ «’√ ’∆¡ª
‘À«È?” ÂÏ ÁπÈ∆ ⁄øÁ ¡≈«÷¡≈ : “‹∆ «¬«‘ Ë‹≈ Ó∂apple∆¡ª ‘À«È”Õ ÂÁπ‘π Ï≈ÏÀ «¬’ √»¬∆ «ÁÂ∆,
¡≈«÷˙√π : “‹Ø ¡√≈‚∆ ¡Ó≈È apple≈÷π, ¡√∆∫ ¡≈◊À Ó≥«◊ ÒÀ«‘∫◊À”Õ ÂÏ ÁπÈ∆ ⁄øÁ √»¬∆ Âz∆Ó«Â
Í≈«√ ÒÀ ◊«¬¡≈Õ ¡≈«÷˙√π : “«¬‘ √»¬∆ apple÷π, ◊πapple» «ÁÂ∆ ‘À, ¡ÂÀ ¡≈«÷¡≈ ‘À√π, ‹Ø ¡◊À Ó≥«◊
ÒÀ«‘◊∂”Õ ÂÁ‘π ÂÃ∆Ó«Â ¡≈«÷¡≈ : “¬∂ ÍappleÓ∂√apple ’∂ ! «¬‘ √»¬∆ Â∂appleÀ √≈«Ê ⁄ÒÀ◊∆ ¡≈◊À? “ª
ÁπÈ∆ ⁄øÁ ¡≈«÷¡≈ : “«’¡≈ ’apple∆¡À?” ª Âz∆Ó ¡≈«÷¡≈ ‹≈«‘ Á∂ ¡≈¿∞”Õ ÂÏ ÁπÈ∆ ⁄øÁ √»¬∆
Î∂«apple ÒÀ ¡≈«¬¡≈ Ï≈Ï∂ Í≈«√Õ ¡≈«¬ ¡≈«÷˙√π : “«¬‘ √»¬∆ Ó∂apple∂ Í≈«√ ¡◊À ⁄Ò‰À ’∆ È≈‘∆, Î∂«apple
Ò∂Ú‘π”Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈ : “«¬‘ Ë‹≈ «’¿∞∫ ’«apple Í‘πø⁄≈Ú«‘∫◊≈, ‹Ø √»¬∆ È‘∆∫ Í‘πø⁄≈«¬
√’Á≈?” Â«Ï ÁπÈ∆ ⁄øÁ ¿∞«· ¡≈«¬ ÓºÊ≈ ‡∂«’¡≈, ¡≈«÷˙√π : “‹∆ ˙‘π Ï≈ ’«apple «‹Â∞ ¡◊À
Í‘π∫⁄À”Õ ÂÁ‘π ◊πapple» ¡≈«÷¡≈ : “ÍappleÓ∂√apple ’∂ È≈Ó Â±ø Á∂«‘Õ ¡Â∆Â≈, ¡«Ì¡≈◊Â≈ ÁÀ Óπ«‘ Í≈«¬,
«¬¿π∫ √≈«Ê Í‘π∫⁄À◊∆”Õ ÂÏ ÁπÈ∆ ⁄øÁ √ Ò÷ ’∆¡≈ Ë‹≈ ´‡≈«¬ Á»«apple ’∆Â∆˙√πÕ ‘π’Ó
Ó≥«È¡≈Õ ‘π’Óπ ◊πapple» ’≈ ¡À√≈ ‘À, ‹Ø ’ج∆ Ó≥ÈÀ◊≈ «Â√’∆ ◊«Â ‘ØÚÀ◊∆Õ ÂÁ‘π∫ ÁπÈ∆ ⁄øÁ
È≈¿∞Ëapple∆’∞ «√÷ ‘Ø¡≈, ◊πapple» ◊πapple» Ò≈◊≈ ‹Í«‰Õ ÏØÒ‘π Ú≈«‘◊πapple»® ÂÏ Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈ : “ÓappleÁ≈«È¡ª
! appleÏ≈Ïπ Ú‹≈«¬”Õ Âª ÓappleÁ≈«È appleÏ≈Ïπ Ú‹≈«¬¡≈Õ apple≈◊π ¡≈√≈ ’∆Â∆, Í¿∞Û∆¡ª 15 ÍappleÊ≈«¬
ÁπÈ∆⁄øÁ ’∂ ’∆Â∆¡ªÕ
ÏÃ≈‘Ó‰ Á∆ √π⁄ apple√ج∆.
ÂÏ Ï≈Ï≈ ‹∆ ÿ«apple ¡≈«¬¡≈, ÂÒÚø‚∆ «Ú«⁄ ’ج∆ «ÁÈ∞ apple‘ÀÕ «¬’ «ÁÈ «¬’∞ ÏÃ≈Ó‰∞
¡⁄≈apple∆ ¡≈«¬¡≈ ÷π«Ë¡≈appleÊπ, ª ¡≈«¬ ¡√∆Ò Ï⁄È∞ ’∆ÂØ√πÕ Ï≈Ï≈ ‹∆ Íapple√≈Á «Ú«⁄ ÏÀ·≈
Ê≈Õ ÂÏ ◊πapple» ¡≈«÷¡≈ : “¡≈Ú‘π «Ó√apple ‹∆ ! Íapple√≈Áπ ¬∆¡≈apple ‘À”Õ Âª Í≥‚«Â ’«‘¡≈ : “ÓÀ∫
«¬‘π Íapple√≈Áπ È≈‘∆∫ ÷ªÁ≈, ÓÀ∫ ¡≈͉∂ ’«apple ÷≈Úª◊≈, ‹Ï ‘Êπ Ì«apple ËappleÂ∆ ¿π÷‰ª◊≈, ¡Â∂
⁄¿π∫’≈ Á∂Úª◊≈, ¡Â∂ ‹≈«¬’À «◊· Ì«apple ËappleÂ∆ ¿∞÷‰ª◊≈ ª ⁄πºÒ≈ ’appleª◊≈Õ Ò’Û∆¡ª ËØ«¬
’«apple ⁄≈Ûª◊≈Õ ¬∂‘ apple√ج∆ ’∆ ËappleÂ∆ ’À√∆ ‘À? ª ÓÀ∫ È≈‘∆ ÷ªÁ≈”Õ ÂÏ Ï≈ÏÀ ¡≈«÷¡≈ : “«¬√
Í≥«‚ ’¿∞ apple√ج∆ ’Øapple∆ Á∂Ú‘πÕ” ÂÏ ’Øapple∆ apple√ج∆ «ÓÒ∆Õ Í≥‚ π Ï≈‘«apple ÒÀ ◊«¬¡≈, ‹≈«¬ Ò◊≈
⁄¿∞∫’≈ ω≈Ú«‰, ËappleÂ∆ ÷ØÁ«‰, «‹ÊÀ ËappleÂ∆ ÷ØÁÀ, ˙ÊÀ ‘‚∆¡ª «È’«Ò«ÈÕ ÂÏ ⁄≈«apple Í«‘«apple

38
÷ØÁÁ≈ «Î«apple¡≈Õ ‹ª Ìπ÷≈ ¡≈‹‹π ‘Ø¡≈, ª ¡≈«÷˙√π : “Ï≈Ï∂ Â∂ ‹≈Úª”Õ Âª ¡≈«¬ ÍÀapple∆
Í«¬¡≈, ¡≈«÷˙√π : “‹∆ ˙‘ Íapple√≈Áπ ÓÀ˘ «ÓÒÀ, ÓÀ∫ Ìπº÷ª Óπ¡≈ ‘ª”Õ ÂÁ‘π∫ ◊πapple» ¡≈«÷¡≈ :
“√π¡≈Ó∆ ! ˙‘π Ú÷Â∞ ◊«¬¡≈ Íapple√≈Áπ ’≈, Íappleπ ‹≈«‘ Ú≈«‘◊πapple» ’«apple’À ËappleÂ∆ ÷ØÁπ, apple√ج∆ ’appleπ
÷≈«‘”Õ ÂÏ Ï≈Ï≈ ÏØ«Ò¡≈ :“
√π«¬È∂ ’≈ ⁄¿∞’≈ ’ø⁄È ’∞¡≈apple®
[Ï√ø ӑÒ≈ 1 ÿapple 1 Õ3Õ (1169)]
«¬’ ÚÀapple≈◊∆ Ï≈Ò’.
ÂÏ ¬∂’ «Á«È ◊πapple» ’∆ ¡≈«◊¡≈ ‘ج∆, ‹Ø «Í¤ÒÀ Í‘«apple apple≈«Â ’¿∞ ’∆appleÂÈ ‘ØÚÀ ª
«¬’∞ ÒÛ’≈ Ïapple√ª √ª ’≈ ÿapple Â∂ ¿∞«· ¡≈ÚÀ, ¡≈«¬ ◊πapple» ‹∆ ’À «Í¤À ÷Û≈ ‘ØÚÀÕ ‹Ï ¡≈appleÂ∆
’∆apple«Â ‘ØÚÀ, ª ¿∞«· ‹≈ÚÀÕ ÂÏ Ï≈ÏÀ «¬’ «Á«È ’«‘¡≈ : “¡‹π ¬∂‘π ÒÛ’≈ Í’«Û apple÷‰≈”Õ
‹Ï ÓÊ≈ ‡∂’ ’«apple ⁄≈«Ò¡≈, ª √ø◊«Â Í’«Û apple«÷¡≈, ¡≈«‰ ‘≈‹appleπ ’∆Â≈Õ ÂÏ Ï≈ÏÀ
Íπ«¤¡≈, ¡≈«÷¡≈ : “¬∂ ÒÛ’∂ ! ±ø ‹Ø «¬Â∞ Ú÷«Â ¿∞«· ¡ªÚÁ≈ ‘À, √Ø «’¿∞ ¡ªÚÁ≈ ‘À∫? ¡‹∂
Â∂apple≈ Ú÷Â∞ ÷≈Ú‰ ÷∂‚‰ √¿∞‰ Á≈ ‘À”Õ ÂÁ‘π∫ ¿∞«√ ÒÛ’À ¡≈«÷¡≈ : “‹∆ ! «¬’ «Á«È Ó∂apple∆
Ó≈Â≈ ’«‘¡≈ ‹Ø Ï∂‡≈ - ±ø ¡«◊ Ï≈´-ª ÓÀ∫ ¡≈«◊ Ò◊≈ Ï≈Ò«‰Õ ‹ª Ò’Û∆¡ª Í≈¬∆¡ª ª
Í«‘Ò∂ «È’Û∆¡ª ’¿∞ Ò◊∆, ª «Í¤‘π∫ Ú‚∆¡ª ’¿∞ Ò≈◊∆Õ ÂÁ‘π∫ ÓÀ∫ Ì¿∞ ’∆Â≈, ‹Ø Óª
¡√∆∫ «È’Û∂ ⁄«Ò ‹≈«‘∫, Ú‚∂apple∂ ‘Ø«‰ «ÓÒ«‘ «’ È «ÓÒ«‘ Ò’Û∆¡ª ’∆ «È¡≈¬∆Õ Âª ÓÀ∫
¡≈«÷¡≈ : “‹Ø ◊πapple» ‹«Í Ò∂«‘”Õ Â«Á √ø◊«Â ‘Àapple≈È∞ ‘Ø«¬ apple‘∆ √𫉒ÀÕ ÂÏ Ï≈ÏÀ Á∆ ÷π√∆ ‘ج∆,
ÒÛ’≈ ÍÀapple∆ Í«¬¡≈Õ Âª ◊πapple» Ï≈ÏÀ «ÂÂ∞ Ó«‘«Ò √ÏÁπ ÏØ«Ò¡≈ :-
ÿÛ∆ Óπ‘ ’≈ Í≈‘π‰≈ ’≈‹∫ √Ú≈apple‰‘≈appleπ®
[«√apple∆ apple≈◊ Ó‘Ò≈ 5Õ74Õ (43)]
ÂÁ‘π Ï≈Ï≈ appleÚÁ≈ apple«‘¡≈ ÿapple Â∂Õ
’appleØÛ∆¡≈.
ÂÏ Ï≈Ï≈ Áapple∆¡≈¿∞ ¿∞Í«apple Ï«‘ ◊«¬¡≈, ÂÒÚø‚∆ ’∂ È‹∆’ «¬’ ʪ¿∞ ¿∞Ê∂ Ï‘πÂ
◊¿∞◊≈ ⁄«Ò¡≈Õ ‹Ø ’ج∆ √πÈÀ, √Ø √Ì ¡≈Ú∂, ÒØ’ ¡≈÷‰ ‹Ø “’ج∆ ıπÁ≈«¬ Á≈ Î’∆apple ÍÀÁ≈
‘Ø«¬¡≈ ‘À, È≈È’ È≈¿∞∫ ‘À√π, ¡≈͉∂ ÷πÁ≈«¬ È≈Ò appleºÂ≈ ‘À”Õ ÒØ’ Ï‘π ‹π«Û¡≈, Óapple∆Á Ì∆
‘ØÚÈÕ ‹Ø ¡≈ÚÀ, √Ø Íapple⁄≈ ‹≈ÚÀÕ ‹Ø Ï≈Ï≈ √ÒØ’ ’appleÁ≈ Ê≈; √Ø Íapple◊‡ ‘ج∂Õ «¬‘π √ÒØ’ ’∆Â∂ √∂,
Î’∆apple ’≈«È¡≈ È≈Ò ◊≈¿∞∫Á∂ √∂ :-
’±Û «È÷π‡∂ È≈È’≈ ˙Û«’ √«⁄ apple‘∆®
ÂÏ È≈È’ ’∂ ÿapple “¬∂’Ø È≈Ó Ú÷≈‰∆¡ÀÕ” Ï‘π ¿∞√ ‘ØÚÈ Ò◊∆, ÷apple≈ Ï‘πÂ
◊¿∞◊≈ ‘Ø«¬¡≈Õ ‹Ø ’ج∆ «‘øÁ», Óπ√ÒÓ≈È, ‹Ø◊∆, √ø«È¡≈√∆, ÏÑÓ⁄≈apple∆, ÂÍ∆¬∂, ÂÍ∆√apple,
«Á◊øÏapple, ÏÀ√ÈØ, ¿∞Á≈√∆, ◊Ã√Â∆, ÏÀapple≈◊∆, ÷≈È, ÷È∆È, ¿∞Óapple∂, ¿∞Óapple≈¿∞, ’appleØÛ∆¬∂, «‹Ó∆Á≈apple,
Ì»øÓ∆¬∂, ‹Ø ’∂ ¡≈ÚÀ, √Ø Íapple⁄≈ ‹≈ÚÀÕ √Ì∂ ÒØ’ ¿∞√« ’appleÈÕ
ÂÏ «‹ÊÀ Ï≈Ï≈ apple«‘øÁ≈ √∆ ¿∞√ «◊apple≈¿∞∫ Í≈√ «¬’ ’appleØÛ∆¡≈ apple«‘øÁ≈ √∆Õ ˙È ’«‘¡≈
: “¬∂‘ ’¿∞‰ ‘À? ‹Ø ÍÀÁ≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘À, √Ø √Ì «¬√’≈ È≈¿∞ ÒÀÂ∂ ‘ÀÈÕ «‘øÁ» ª ÷apple≈Ï ’∆¬∂ Ê∂ Íapple
Óπ√ÒÓ≈Ȫ ’≈ Ì∆ «¬Ó≈È ÷Ø«¬¡≈Õ «’¡≈ ¬∆Ó≈È Óπ√ÒÓ≈Ȫ ’≈ ‹Ø «‘øÁ» ¿∞Íapple ¬∆Ó≈È ’appleÂ∂

39
‘ÀÈ? Íapple ⁄Ò‘π ¡√∆∫ ÏøÈ ÒÀ ¡≈Ú«‘∫”Õ ‹ª ⁄«Û¡≈ ÿØÛ∂ ¿∞Íapple, ª ÿØÛ≈ Îapple’ Í«¬¡≈Õ «Îapple
¡◊Ò∂ «ÁÈ ⁄«Û¡≈, “ª ¡ªÚÁ≈ ¡ªÚÁ≈ apple≈«‘ «Ú⁄ ¡≥Ë≈ ‘Ø«¬ ◊«¬¡≈, √πfi√ «’¤ Ȫ‘∆,
ª Ï«‘ ◊«¬¡≈Õ ÒØ’ª ’«‘¡≈ : “‹∆ ¡√∆∫ ‚appleÁ∂ ¡≈÷ È‘∆∫ √’Á∂, Íapple È≈È’ Ú‚≈ Í∆apple ‘ÀÕ
Âπ√∆∫ ¿∞√’∆ ÏøÁ◊∆ «√Óapple‰ ’apple‘π”Õ Âª ’appleØÛ∆¡ª «√ΠÒ◊≈ Ï≈Ï∂ È≈È’ Á∆ ’apple‰Õ ¡Â∂
Í≈√ ÒØ’ Ì∆ Òº◊∂ Ï≈Ï∂ ÚÒ «√‹Á≈ ’apple‰Õ ª ’appleØÛ∆¡≈ ¡√Ú≈apple ‘Ø«¬¡≈, ª ͺ‡ ÿØÛ∂
¿∞Íapple‘π∫ „«‘ Í«¬¡≈, «Á√À «’¤∞ Ȫ‘∆Õ ÂÏ ÒØ’ª ’«‘¡≈ : “Á∆Ú≈È ‹∆ ! ±ø ÌπÒÁ≈ ‘À∫ ‹Ø ÿØÛ∂
⁄ÛÁ≈ ‘À∫, È≈È’ Ú‚≈ Í∆apple ‘À, ±ø «Í¡≈Á≈ ‘Ø«¬ ’«apple ⁄Ò, ‹Ø ± Ï÷√∆¡À”Õ Âª ’appleØÛ∆
«Í¡≈Á≈ ‘Ø«¬ ⁄«Ò¡≈Õ «‹ÊÀ Ï≈Ï∂ Á∆ Áapple◊≈‘ «Á√ ¡≈¬∆, ª «ÂÊÀ ÷Û≈ ‘Ø«¬ ’apple Ò◊≈ ÓÒ≈Ó
’apple‰Õ ÈÛ∂ ¡≈«¬¡≈ ª «¬‘π ÍÀapple∆ Í«¬¡≈Õ Ï≈Ï∂ Ï‘π ÷π√∆ ’∆Â∆Õ Ï≈Ï∂ «ÂøÈ «ÁÈ apple«÷¡≈,
Ï≈Ï≈ Ï‘π ÷π√∆ ‘Ø¡≈Õ Âª ’appleØÛ∆ ¡apple‹ ’∆Â∆ : “Ï≈Ï≈ ‹∆! Â∂apple≈ ‘π’Ó ‘ØÚÀ, Â≈ «¬’ ⁄’
ÏÈ≈Úª Â∂apple∂ ÈªÚ ’≈, ’appleÂ≈apple Íπapple È≈¿∞∫ apple÷∆¡À, ËappleÓ√≈Ò≈ Í≈¬∆¡À”Õ Âª ’appleØÛ∆¡≈ «Ú«Á¡≈
‘Ø«¬¡≈Õ ÏØÒØ Ú≈«‘◊πapple»Õ
Ì≈◊∆appleÊ, ÓÈ√π÷ Â∂ «ÙÚÈ≈Ì.
ª «Í¤‘π ’≈¨ ¡≈͉∂ ¡≈ÁÓ∆ √Ì ÒÀ’apple Ï≈Ï∂ Í≈√ ¡≈«¬¡≈Õ Ï≈Ï≈ «‡«’¡≈Õ
√ø◊ «√÷ Òº◊∂ ‘Ø∫Á∂ ‹≈‰Õ Ï≈Ï∂ ¿∞‘ Ì∂÷ ¿∞Â≈«apple¡≈Õ «¬’ ⁄≈Áapple Â∂Û «¬’ ¿∞Íapple, «¬’ ͇’≈
«√apple, «Èappleø‹È «Èappleø’≈apple ’≈ √apple»Í Ë«apple¡≈ ‹◊ «È√Â≈apple‰ ’∂ ª¬∆Õ ‹◊ «Ú⁄ ‚Øapple∆ ¿∞Ìapple
◊¬∆, ‹Ø “Ú≈‘π Ú≈‘π ! È≈È’∞ ‹∆ Ú≈‘π Ú≈‘π Úº‚≈ Ì◊ ÍÀÁ≈ ‘Ø¡≈ ‘À”Õ
ÂÏ «¬’ ÷ºÂapple∆ Ê≈, ÷apple≈ ◊Ï∆Ï ÔÂ∆Ó √≈Õ ¿∞√ ’∂ ÿapple «¬’ ’∞Û∆ √∆; ÿapple‘π∫ ÷apple≈
¡≈‹˜ √∆; √apple «’¤ È≈ √∆ ¡ªÚÁ≈Õ ¿∞È Ï≈Ï∂ Í≈√ ¡≈«¬ ¡appleÁ≈√ ’∆Â∆: “¡‹∆ ◊apple∆Ï
«ÈÚ≈‹! Ó∂apple∂ Â∂ √apple «’¤ È≈‘∆∫ ¡ªÚÁ∆, Ï∂‡∆ ’∞¡≈apple∆ ‘À «’¤ ÍappleÓ∂√apple ’∂ È≈«¬ ¡≥◊∆’≈apple ’apple,
÷√Ó≈È≈ ‘ØÚÀ”Õ Âª Ï≈Ï∂ ‘π’Ó ’∆Â≈, “«‹ «’¤∞ Ú√Â∞ ÂÀ˘ ⁄≈‘∆Á∆ ‘À, √Ø Â±ø «Ò÷≈«¬ Ò∂ ¡≈¿∞,
¡√∆∫ ¡‰≈«¬ Á∂‘ª◊∂Õ ¿∞È ÷ºÂapple∆ Ú∆Ú≈‘ Á∆ Ú√ √Ì «Ò÷ ¡ªÁ∆; «‹ÂÈ∆ ÒØÛ∆Á∆ √∆Õ Âª
Ï≈Ï∂ ‘π’Ó ’∆Â≈ : “Ì≈◊∆appleÊ ! ¡≈‰ «ÁÈØ∫Õ Ì≈¬∆ Ì≈◊∆appleÊ≈, ±ø Ò≈‘Ωapple ‹≈«¬, «‹ÂÈ∆¡ª
Ú√± ÒØÛ∆Á∆¡ª ‘ÀÈ ¡Â∂ «Ò÷∆¡ª ‘È, √Ø √«¤ ÒÀ ’∂ Â∞Ë ¡≈Ú‰∆¡ªÕ ‹∂ ÌÒ’∂ apple«‘˙∫ ª
‹ÈÓ «Ú◊Û∆◊≈”Õ ¿∞‘ ÌÀÓ≈È ‘Ø’apple ¿∞· Á¿∞«Û¡≈, Ò≈‘Ωapple ¡≈«¬¡≈Õ «¬’ Ù≈‘ Ï≈‰∆¬∂ ˘
«Ó«Ò¡≈, ¡≈«÷˙√π : “ÓÀ˘ «¬ÂÈ∆¡ª Ú√± ÒØÛ∆∫Á∆¡ª ‘ÀÈ, ÓÀ˘ ¡≈‰ Á∂«‘” ÂÏ ¿∞È Ï≈‰∆¬∂
’«‘¡≈ : “¡º‹ apple‘π, ÌÒ’∂ ˘ √Ì∂ Á√± ‘Ø«¬ ¡≈Ú‰◊∆¡ª”Õ Âª Ì≈◊∆appleÊ ¡≈«÷¡≈ : “ÓÀ∫
‹≈‰≈ ‘À, apple«‘øÁ≈ È≈‘∆”Õ Âª ¿∞È Ï≈‰∆¬∂ ¡≈«÷¡≈ : “‹Ø Ú√± √Ì ‘ØÚ‰◊∆¡ª, Íapple «¬’
⁄»Û≈ È≈ ‘Ø√∆¡≈, ⁄»Û∂ apple∆apple∆Á∂ appleø◊∆Á∂ apple≈Â∂ ÍÚ∂◊∆Õ ¡º‹ ±ø apple‘π Ì≈◊∆appleÊ≈Õ” Ì≈◊∆appleÊ ¡≈«÷¡≈
: “ÓÀ∫ Âz¬∆’≈Ò apple‘ª È≈‘∆∫”Õ Ï≈‰∆¬∂ ¡≈«÷¡≈ : “¡º‹ apple‘∂ Ï≈fi ’øÓ ‘Ø∫Á≈ È‘∆∫”Õ ÂÏ ¿πÈ Ï≈‰∆¬∂
¡≈«÷¡≈ : “±ø √≈Ó √≈Ó apple‘π ‹∂ ’øÓ ⁄»Û∂ Á≈ ÂÀ∫ ’apple‰≈ ‘À”Õ Âª Ì≈◊∆appleÊ ’«‘¡≈ : “‹Ø ¡‹ ’øÓ

40
È≈‘∆∫ √¿∞appleÁ≈, ¡Â∂ ‘π’Ó «√apple È≈ ‹≈Ú∂, ª Ó∂apple≈ ‹ÈÓ «Ú◊Û∂◊≈”Õ Âª ¿∞È Ï≈‰∆¬∂
¡≈«÷¡≈ : “Ì≈¬∆ «’√∆ ’≈ √≈«‘Ï ‘Ø∫Á≈ ‘À ’appleÛ≈ ª ¿∞‘ ⁄≈’apple ’«‘øÁ≈ ‘À, ‹Ø-, Ó∂apple≈ √≈«‘Ï
«÷fi∂◊≈, Ó∂apple≈ Ú‹‘π ’‡À◊≈-±ø ‹Ø ’«‘øÁ≈ ‘À-, ‹Ø ‘π’Ó «√apple È≈ ‹≈ÚÀ◊≈, ª Ó∂apple≈ ‹ÈÓ
«Ú◊Û∂◊≈-Õ √Ø Â∂apple≈ √≈«‘Ï ’À√≈ ‘À, «‹√ ’∂ ’ØÍ Â∂ Â∂apple≈ ‹ÈÓ «Ú◊Û∂◊≈?” ª Ì≈◊∆appleÊ
’«‘¡≈ : “Ó∂apple≈ √≈«‘Ï ◊πapple» ‘ÀÕ ‹∂ ‘¿∞∫ ¿∞√ Á∂ ‘∞’Ó «√apple È≈ ‹≈Úª ª Ó∂apple≈ ‹ÈÓ «Ú◊ÛÀ”Õ Âª
¿∞È Ï≈‰∆¬∂ ’«‘¡≈ : “Ì≈¬∆ ¡º‹ ’Ò∆’≈Ò ’∂ ◊πapple» «’¡≈ ‘À, «‹È’∂ ’‘∂ Â∂apple≈ ‹ÈÓ «Ú◊Û∂?”
ª Ì≈◊∆appleÊ ¡≈«÷¡≈, ‹Ø “Ó∂apple≈ √≈«‘Ï ◊πapple» Ó‘ª Íπapple÷ ‘À?” ª ¿∞È Ï≈‰∆¬∂ ’«‘¡≈ ‹Ø “apple∂ ÿapple
Ï»‚∂! ’Ò∆’≈Ò Ó«‘ Ó‘ª Íπapple÷ ’‘ª ‘À?” ÂÏ ¡≈«÷¡≈ : “Ȫ ‹∆, Ó∂apple≈ ◊πapple» Ó‘ª Íπapple÷ Í»appleÈ ‘À, Ó‘ª
Íπapple÷ ‘À, «Èappleø‹È apple»Í ‘À”Õ ÂÏ ¿∞È Ï≈‰∆¬∂ ’«‘¡≈ : “⁄Ò ‘¿∞∫ Â∂apple∂ √≈Ê ⁄ÒÁ≈ ‘ªÕ «¬’ ⁄»Û≈ ‘À
ÓØapple∂ ÿapple appleø«◊¡≈ ‘Ø¡≈, »ø ¡≈͉∂ Í≈√ ◊Ñ ÏøË appleº÷Õ ‹¿∞ Â∂apple≈ ◊πapple» Ó‘ª Íπapple÷ ‘Ø«¬◊≈, ª Â∂apple≈ Ì∆
◊πapple» ¡Â∂ Ó∂apple≈ Ì∆ ◊πapple», ¡apple ‹∂ Ó‘ª Íπapple÷ È≈ ‘Ø¡≈, ª Ú√± Á∂Úª◊≈ ¡apple ÓπºÒ Ò∂Úª◊≈?”
ª Ì≈◊∆appleÊ ¡apple Ï≈‰∆¡ª ÁØÈØ∫ ⁄Ò∂, ◊πapple» Ï≈Ï∂ ’ØÒ ¡≈¬∂Õ Âª Ï≈Ï∂ ¡◊Ø∫ ’«‘¡≈ :
“Ì≈◊∆appleÊ≈ ! «‹ºËapple ‹≈«‘, «Âºÿapple Ï«‘ apple‘∂∫, ‹Ï≈Ï È≈ ÒÀ ¡≈Ú«‘∫”Õ ¡‹∂ ¿∞‘ ¡ªÚÁ∂ √∂ apple≈«‘
«Ú⁄, ¿πÈ Ú≈’ √π‰ Í≈«¬¡≈ ª ¿∞√ Ï≈‰∆¬∂ ’∂ ’Í≈‡ ÷πÒ∑ ◊¬∂, ‹Ø ¬∂‘ Ó‘ª Íπapple÷
¡≥ÂappleÔ≈Ó∆ ‘ÀÕ ¡≈«¬ ÍÀapple∆∫ ͬ∂Õ ÂÏ ¿π√ Ï≈‰∆∫∂ ’∆ «È√≈ ̬∆ ÁappleÙÈ Á∂÷‰∂ È≈Ò, ÍÀapple∆∫ Í¿∞∫ÁØ
«È‘≈Ò ‘Ø«¬ ◊«¬¡≈Õ Â∆È Ïapple√ Ï≈Ï∂ ’ØÒ apple«‘¡≈, Î∂apple Ï≈Ï∂ «Ú«Á¡≈ ’∆Â≈Õ ◊πapple» Ï≈Ï∂ Á∆
Ï≈‰∆ Ï‘π «√÷∆¡≈√π, ÍØÊ∆¡ª «√÷ Ò∆Â∆˙√πÕ ◊πapple» Í≈√‘πø «Ú«Á¡≈ ‘Ø¡≈, «Ú«Á¡≈ ‘Ø«¬ ÿ«apple
¡≈«¬¡≈ Ò≈‘Ωapple «Ú⁄Õ
˙È ÚÍ≈apple∆ √≈‘ ÒØ’ ÏπÒ≈¬∂, ‘º‡ Á∆ Ú√± √Ì √¿∞∫Í∆, ¡≈Í √ÓπøÁapple ‹‘≈‹ ’apple
⁄«Ò¡≈Õ ‹‘ª apple≈‹≈ «ÙÚÈ≈«Ì apple«‘øÁ≈ Ê≈ ¿π√ È◊apple∆ ‹≈«‘ apple«‘¡≈Õ ÚÍ≈apple Òº◊≈ ’apple‰, Úº‚∆
apple≈Â∆ Â≈¬∆∫ ’∆appleÂÈ ’appleÀÕ «‹ÊÀ Í«‘apple apple≈ apple‘À, «ÂÊÀ ¿π· ’apple ·≥„À Í≈‰∆ È≈Ò È∑≈Ú∂Õ ◊πapple» Ï≈Ï∂
Á∆ ¡≈«◊¡≈ : “‹Ø ·ß„∂ Í≈‰∆ È≈Ò È≈ÚÀ◊≈, Í«‘apple apple≈ apple«‘øÁ∆, ¡ÂÀ ◊πapple» È≈¿∞∫ ‹Í«‘◊∂ ¿∞È
’¿∞ ÍappleÓ∂√apple ’∂ Áapple ¡≥«ÓàÍ∆¡À◊≈, ¡‹»È∆ √øÌπ √ø◊ √Ó≈ÚÀ◊≈Õ ‹‘ª ◊πapple» Ï≈Ï∂ ’≈ «ÈÚ≈√ ‘À,
‘ª ¿∞‘ appleº÷∆∫ ¡«‘∫◊∂Õ ¡apple Ï∂Á ’«‘Â≈ ‘À, ‹Ø Í«‘apple apple≈ «√¿∞∫ È≈ÚÀ◊≈ «Â√ ’¿∞ √Ú≈ Ó‰
√ØÈ∂ ’≈ Í≥πÈ ‘ØÚ∂◊≈Õ ‹Ø ⁄¿∞ ÿÛ∆¡ª apple≈ ˘ È≈ÚÀ◊≈ «Â√˘ √Ú≈ Ó‰ Í≈‰∆ ’≈ ÍπøÈ ‘ØÚÀ◊≈Õ
‹Ø «ÁÈ ⁄Û∂ È≈ÚÀ◊≈, «Â√ ˘ ÍπøÈ È≈ Í≈Í”Õ ¬∂‘ ª Ï∂Á ’«‘Â≈ ‘À, ¡apple Ï≈Ï∂ Á∆ ¡≈«◊¡≈
‘À “‹Ø Ó∂apple≈ «√÷ ÍÃ≈Â’≈Ò È≈ÚÀ◊≈, «√apple Í≈‰∆ ·ß„≈ Í≈ÚÀ◊≈, «Â√ ’∆ ÍappleÓ ◊«Â ‘ØÚÀ◊∆Õ
‹∆ÚÁ≈ Ì∆ Óπ’Â≈ ¡apple Óπ¡≈ Ì∆ Óπ’Â≈”Õ
¡apple ˙‘ Ï≈‰∆¡ª Í«‘apple apple≈ apple«‘øÁ∆ È≈ÚÀ Í≈‰∆ ·ß„∂ È≈ÒÕ È≈«¬ ’apple ‹Í ÍÛÀ, ¡apple
ÍØÊ∆ √ÏÁ ÍÛ’∂ ÍÃ≈Â≈’≈Ò ‘Ø∫Á∂ ˘ Íapple√≈«Á ‹∂∫Ú’À ‹≈«¬ √ø√≈apple ’∆ Í륫 ’apple∂Õ apple≈Â∆∫ ¡≈Ú∂
ª ◊πapple» ’≈ √ÏÁ ◊≈ÚÀÕ ¡apple ¿∞√ ÚÒ ’∂ ÒØ’ «ÁÈ ⁄Û∂ «¬√È≈È ’apple«‘Õ Áπ¡≈Á√ «‡’∂
⁄Û≈Ú«‘, ¡apple ¡≈«¬ÂÚ≈apple, ¡Ó≈Ú√, «¬’≈Á√∆ Ïapple ’apple«‘∫Õ Á∂‘πapple∂ ’∆ Í»‹≈ ’apple«‘∫, ·≈’apple
Áπ¡≈apple∂ Ì∆ ‹ª«‘Õ ˙‘ Ï≈‰∆¡ª È≈ ÚappleÂ, È≈ Í»‹≈, È≈ ¡Ó≈Ú√, È≈ ¡≈«¬ÂÚ≈apple ¿∞È’∆
’≈¬∆ Íë¥Â È ’apple∂Õ «¬√ ÚºÒ ’∂ ‹∂ «‘øÁ» ‹ª«‘, «Â√’Ø ˙‘ Ìz√‡ ’apple ÿºÂÈÕ ÂÏ ÒØ’¿∞ ¿∞√
Ï≈‰∆¬∂ ’∆ ⁄apple⁄≈ ⁄Ò≈¬∆Õ ÂÏ ⁄Ò∆ ⁄Ò∆ Ï≈ apple≈‹À «√ÌÈ≈«Ì Í≈√ ⁄Ò Í¬∆, ‹Ø “‹∆ «¬’ ‹Ø

41
Ï≈‰∆¡≈ ‘À, «‘øÁ» ’‘ªÚÁ≈ ‘À, ¡apple ’appleÓ ÌzÙ‡ ’appleÁ≈ ‘À”Õ ÂÏ apple≈‹∂ ’«‘¡≈ : ‹Ø “apple∂, ¿∞√
Ï≈‰∆¬∂ ’¿∞ ÏπÒ≈«¬ Ò∂ ¡≈Ú‘π, ÓÀ∫ ¿∞√ ’¿∞ Í»¤‘π∫Õ ‹Ø, apple∂ ¿∞‘ «’¿∞∫ ¡À√∆ Ï≈ ’appleÂ≈ ‘À «‘øÁ»
‹ÈÓ ‘Ø«¬’À?” ÂÏ apple≈‹∂ ’∂ Á»Â ¿∞√ Ï≈‰∆¬∂ ’¿∞ ÏπÒ≈«¬ ÒÀ ¡≈¬∂Õ ÂÏ ˙‘ Ï≈‰∆¡ª apple≈Ó apple≈Ó
’apple’À «√apple «ÈÚ≈«¬ ’apple ÈÒ∆¬∂apple Á∂ «Ó«Ò¡≈Õ ÂÏ apple≈‹∂ Íπº«¤¡≈, ‹Ø “apple Ï≈‰∆¬∂! ±ø «‘øÁ» ‹ÈÓ
‘À∫, ±ø Ïapple È∂Ó Í»‹≈ È‘∆∫ ’appleÂ≈, √Ø «’¿π∫ È‘∆∫ ’appleÂ≈?”
‹Ø, “‹∆, «‹√ ’≈apple‰ Â∞Ó ÏappleÂÈ∂Ó √ø‹Ó ’appleÂ∂ ‘Ø, √Ø Ú√ ÓÀ∫ Í≈¬∆ ‘ÀÕ «’¡≈ ÚappleÂ
È∂Ó ’apple¿π?”
ÂÏ apple≈‹∂ Íπº«¤¡≈ : “’¿∞‰∞ Ú√ ÂÀ∫ Í≈¬∆? «‹√ Â∂ Â∂apple≈ √øÂØ÷ ‘»¡≈ ‘À”Õ ’‘∂, “‹∆ ÓÀ∫
Ó‘ªÍπapple÷ ’≈ ÁappleÙÈ ’∆¡≈ ‘À, «‹√ ’∂ ÁappleÙÈ Óπ’«Â Í≈¬∆ ‘À”Õ ÂÏ apple≈‹∂ ’«‘¡≈ : “Â∂apple∆ «ÈÙ≈
‘ج∆ ‘À ¿∞√ ’∂ ÁappleÙÈ?” ÂÏ Ï≈‰∆¬∂ ’«‘¡≈ : “‹∆ ÍappleÓ∂√apple «Ó«Ò¡≈, ª «È√≈ Á∆ «’¡≈ ⁄ºÒ∆
‘À?” ÂÏ apple≈‹∂ ’«‘¡≈ : “apple∂ Ï≈‰∆¬∂! ’Ò‹π◊ ÓÀ∫ ¡À√≈ ’¿∞‰∞ ‘À Ó‘ªÍπapple÷ «‹√’∂ ÁappleÙÈ Óπ’«Â
Í≈¬∆¡À?” ’‘À: “‹∆ ¡À√≈ Ï≈Ï≈ È≈È’ ‘À, «‹√’À È≈Ó Ò∆¡À Óπ’«Â Í≈¬∆Â∆ ‘À”Õ ÂÏ ¿∞È
Ï≈‰∆¡À∫ Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’∆ Ï≈‰∆ ÍÃ◊‡ ’apple∆Õ Â«Ï apple≈‹∂ «√ÚÈ≈«Ì Ï≈‰∆ √π‰∆, √𫉒À
«ÂzÍ ‘Ø«¬ ◊«¬¡≈Õ appleØÓ appleØÓ Ó◊È ‘Ø«¬ ◊«¬¡≈Õ ◊πapple» Ï≈Ï∂ Á∆ Ï≈‰∆ ‹Ø √π‰∆ apple≈‹∂ √Ófi∆Õ “apple∂
Ï≈‰∆¡À! ±ø Ó∂apple∂ ª¬∆ ¡ÍÈ∂ È≈Ò ÒÀ ⁄ºÒ ‹‘ª ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ‘À, ÓÀ∫ ÁappleÙÈ Á∂÷¿∞∫Õ ÂÏ
¿∞È Ï≈‰∆¡À ’«‘¡≈ : “‹∆ «¬¿∞∫ ±ø ⁄ÒÀ, ª «’¡≈ ‹≈ÍÀ ±ø Í‘πø⁄ √’«‘ «’ È≈ √’«‘? Íapple
±ø ‹∆¡ «Ú⁄ ¡apple≈Ë, Â∂apple∂ Â≈¬∆∫ ¬∆‘ª ‘∆ «ÓÒÀ◊≈”Õ ÂÏ apple≈‹∂ «√ÚÈ≈«Ì ’«‘¡≈; “«‹√ ËappleÂ∆
◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ apple«‘Â≈ ‘À, √Ø ËappleÂ∆ ±ø ’‘π”Õ
’‘À : “‹∆ Ò≈‘Ωapple Â∂ ’Ø√ Í≥Áappleª ’appleÂ≈apple Íπapple Ïø«È¡≈ ‘À, Í≥‹≈Ï ’∆ ËappleÂ∆ Ó≈«‘, ¿±‘ª
◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ apple«‘Â≈ ‘ÀÕ √Ê≈È ÂÒÚø‚∆ apple≈«¬ ÌØ«¬ ̺‡∆ ’∆, apple≈Ú∆ ’∂ Í≈apple, È≈Ó √πÊ≈È
apple≈Ú∆ Á∂ ¿∞apple≈apple ’appleÂ≈apple Íπapple Ïø«È¡≈ ‘À, ¿∞‘ª Ó‘ªÍπapple÷ apple«‘Â≈ ‘ÀÕ √ÌÈ∆ ʪ¬∆∫ ‘À, ‹‘ª ‹‘ª
¡apple≈Ë∆¡À, ‘ª ‘ª ‘≈‹apple ‘À”Õ ÂÏ apple≈‹∂ ’«‘¡≈: “¿∞ ⁄ÒØ Ò≈‘Ωapple ’¿∞, ‹Ø ‹≈«¬’apple ÁappleÙÈ
’apple¿∞”Õ ÂÏ ¿∞È Ï≈‰∆¡À ’«‘¡≈ : ‹Ø “‹∆ Ó‘ª Íπapple÷ ’≈ √πÌ≈¿∞ ‘À, ⁄ºÒ ’À ’ج∆ Ȫ‘∆
¡Í«Û¡≈ ‘À”Õ ’‘À: “‹∆ ±ø ¡≈͉∂ ¡≈ÂÓ∂ ¡≥Áapple ¡apple≈Ë, ◊πapple» Ï≈Ï≈ ¡≥Âapple‹≈Ó∆ ‘À, Âπfi ’¿∞
¬∆‘ª ‘∆ «ÓÒÀ◊≈”Õ ÂÏ apple≈‹∂ «√È≈«Ì ¬∂‘π Ï≈ Ó≥È Ò∆Â∆Õ ÂÏ ¿∞‘ Ï≈‰∆¡ª «ÚÁ≈ ‘Ø¡≈Õ ¿∞È
Ï≈‰∆¡À ⁄ÒÂ∆ Ú∂apple∆ ’«‘¡≈ : “«‹ apple≈‹≈ ‹∆, ±ø ËøÈ ‘À∫, ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ÂÀ˘ «ÓÒ∂◊≈, Íapple
±ø Ò÷ √’«‘∫◊≈ È≈‘∆∫Õ «’¡≈ ‹≈Í∂ «’ apple»Í Â∞fi ’¿∞ ¡≈«¬ Áapple√È Á∂«¬◊≈? ‹Ø◊∆ ’∂ apple»Í,
«’ ÏÑӉ ’∂ apple»Í, «’ ‚ø‚Ë≈apple∆ ’∂ apple»Í, «’ «Á◊øÏapple ’∂ apple»Í, «’ ÷ºÂz∆ ’∂ apple»Í, «’ ÏÀapple≈◊∆ ’∂ apple»Í,
«’ √ø«È¡≈√∆ ’∂ apple»Í, ÏÑÓ⁄≈apple∆ ’∂ apple»Í, «’ ’Áapple ’∂ apple»Í, «’ «‘øÁ» ’∂ apple»Í, «’ Óπ√ÒÓ≈È ’∂
apple»Í, ¡Â∂ √Ì∂ apple»Í ¿π√Á∂ ‘ÀÈÕ «¬¿∞∫ È≈ ‹≈‰∆¡À Â∂apple∂ Â≈¬∆∫ «’ apple»Í Áapple√È Á∂ÚÀ◊≈Õ ˙‘
¡«ÏÈ≈√∆ Íπapple÷ ‘ÀÕ Â»ø √ÓfiÂ≈ apple‘∆¡À”Õ
ÂÏ ˙‘ Ï≈‰∆¡ª ¿±‘ª Â∂ ‹‘≈‹ Ìapple ’∂ ⁄«Ò¡≈Õ apple≈‹∂ ’¿∞ «Í¤∂ Ï‘π ¿∞Á≈√∆ ‘Ø

42
apple‘∆ Ï≈Ï∂ ’∂ Áapple√È ’∆Õ √Á≈ √Á≈ «⁄ÂÚÈ∆ ’appleÀ, √ØÚÂ∂, ÏÀ·Â∂, ¿∞·Â∂ ¡· Í‘apple ◊πapple» Ï≈Ï∂
Á∆ ⁄≈‘ «Ú⁄ apple‘∂, ¡¿πapple ·¿∞apple ÓÈ ·‘apple≈ÚÀ È‘∆∫, «ÈÂ≈Íë Ï≈Ï∂ ‘∆ ’∆ ⁄≈‘ «Ú⁄ apple‘∂Õ ÂÏ
apple≈‹∂ ‹∆¡ È≈Ò ’∆Â≈, ‹Ø-’≈¬∆ ◊Ò «Í¤À Ï≈Ï≈ È≈È’ Ò«÷¡≈ ‹≈ÚÀÕ ‘Øapple ◊ºÒ∂ È‘∆∫ ‘ºÊ
¡≈Ú‰Á≈, «¬Â ◊Ò ‘Ê ¡≈ÚÀ, ‹Ø ÌÒ∆¡ª √apple»Í∆¡ª «¬√Âz∆¡ª ÏπÒ≈¬∆¡ª, ¿πÈ ’¿∞ apple≈‹∂
’«‘ ¤«‚¡≈, ‹Ø “’ج∆ ⁄‘π ÚappleȪ «Ú⁄ Î’∆apple ¿∞Á≈√∆ ¡≈ÚÀ, «Â√’∆ ÷»Ï √∂Ú≈ ’appleÈ, ¡apple
¿∞√’Ø ÓØ‘ ÒÀ ‹≈‰≈”, ÓÂÒÏ ¬∂‘ ‹Ø ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ÓØ«‘¡≈ È≈ ‹≈ÚÀ◊≈-Õ ¡Ï apple≈‹∂
ÌÒ∆¡ª √apple»Í∆¡ª ⁄∂apple∆¡ª ÍÀÁ≈ ’∆Â∆¡ªÕ ¿∞‘ ’¿∞ ’«‘¡≈: “‹Ø ’ج∆ ¡≈ÚÀ, «Â√’∆ √∂Ú≈
’apple‘πÕ ’ج∆ √ø«È¡≈√∆, ÏÑÓ⁄≈apple∆, ‹Ø◊∆, «Á◊øÏapple, ÚÀÙÈØ, «‘øÁ», Óπ√ÒÓ≈È ‘ØÚÀ, Î’∆apple ÁappleÚ∂Ù
‘ØÚÀ, ¡Â∆ ÏÀapple≈◊∆ ‘ØÚÀ, «Â√’∆ √∂Ú≈ ’apple‘πÕ ¡À√∆ √∂Ú≈ ’apple‘π «‹ ¿∞√’≈ ËappleÓ ¤∞‡ ‹≈«¬”Õ
apple≈‹∂ ’∂ ‹∆¡ ¬∂‘ ÚappleÂ∆, -«‹ ’ج∆ Í»apple≈ ‘Ø«¬◊≈, √Ø «Â√’≈ ËappleÓ apple‘∂◊≈, ¡apple ‹Ø ’Ò∆ ’≈Ò
’≈ ‘Ø«¬◊≈ «Â√’≈ ËappleÓ È≈ apple‘∂◊≈Õ ’«Ò Ó«‘ Í»apple≈ Ï≈Ï≈ È≈È’ ‘À ¡Úapple ’ج∆ È≈‘∆∫Õ Í≈¬∆¡À
ª «¬√ ‘∆ Ï≈ Í≈¬∆¡À, È≈Âapple ‘Øapple Ï≈ ȑ∆∫ Í≈Ú‰À ’∆Õ Ï≈Ï≈ È≈È’ ¡≥Âapple‹≈Ó∆ Í»appleÈ
Íπapple÷ ‘À, apple≈‹∂ ’Ø ¡apple≈ËÈ∂ ’apple’À ¡≈ÚÀ◊≈-Õ ÂÏ ¿∞‘ Ï≈‰∆¡ª ¿»‘ª Â∂ Í≥‹≈Ï ’∆ ËappleÂ∆ ‹≈«¬
Í‘πÂ≈Õ ÏØÒØ Ú≈«‘◊πapple»Õ
¿∞Á≈√∆ Á»√apple∆
Á»‹∆ ¿∞Á≈√∆ Áº÷‰ Á∆, √ÀÁØ √∆‘Ø∫ Â∂ Úappleπ‰.
˝ √«Â◊πappleÍÃ√≈«Á®
ÁπÂ∆¡≈ ¿πÁ≈√∆ ’∆Â∆ Áº÷‰ ’∆Õ ¡‘≈appleπ ÂÒ∆ Ì«apple apple∂ ’∆ ’apple«‘Õ ÂÁ‘π ÍÀapple∆
÷Û≈Úª ’≈· ’∆¡ªÕ ‘«Ê ¡≈√≈Õ «√«apple apple√∂ ÍÒ∂‡∂Õ Ï≈‘ª ‹ªÿª apple√∂ ÍÒ∂‡∂Õ ÓÊ∂ «‡’≈ «ÏøÁπÒ∆
’≈Õ ÂÁ‘π∫ È≈«Ò √ÀÁØ ‹‡π ‹≈ ÿ∂‘Ø Ê≈Õ ÂÁ‘π∫ Ï≈Ï≈ ËÈ≈√apple∆ Á∂«√ ‹≈«¬ «È’«Ò¡≈Õ ÂÏ
’ج∆ «ÁÈ ¿»‘≈ apple‘∂Õ ÂÏ apple≈«Â ’À √ÓÀ∫ √ÀÁØ ¡ÂÀ √∆‘Ø ‹≈ ÿ∂‘Ø ÁØÚÀ Áapple∆¡≈«¬ ‹≈Ú«È, √∂Ú≈
’apple«È Í«‘appleπ apple≈«Â apple‘∫Á∆ ˘ ‹≈Ú«ÈÕ ¡ÂÀ Ó«È «Ú«⁄ Ë≈apple«È ‹Ø ◊πapple» ÷Ø¡≈‹∂ Â∂ Í≈¬∆ ‘ÀÕ Â¿∞
◊πapple» ¿∞ÂÀ Ê≈«¬ Í≈¬∆ ‘ÀÕ «¬’ √÷À ˙Ȫ ¡≈«÷¡≈ : “‹Ø ¡√∆ Ì∆ √∂Ú≈ ’apple≈ «Â Áappleπ”Õ ¬∂’
«ÁÈ, «¬’ apple≈«Â ’¿∞ Á∂÷«È Â≈ «¬’∞ ÓappleÁπ ⁄«Ò¡≈ ¡ªÚÁ≈ ‘À, ‘«Ê Ó¤∆ ‘À√πÕ Âª ˙√π ÓappleÁ
Íπ«¤¡≈ : “Â∞√∆ ’¿∞‰ ‘¿∞?” ÂÁ‘π∫ √ÀÁØ ¡ÂÀ √∆‘Ø∫ ÏØ«Ò¡≈ : “‹Ø ¡√∆ ◊πapple» È≈È’ ’∂ «√÷ ‘ª”Õ
ÂÏ apple≈«Â ’À √ÓÀ ¿∞√ ÓappleÁ Íπ«¤¡≈ : “Â∞√∆ ’‘ª ⁄Ò∂ ‘¿∞?” ÂÏ √ÀÁØ ÏØ«Ò¡≈ ‹Ø “‹∆ ¡√∆
«ÈÂ≈Íà͑appleπ apple≈«Â È∞ ÷Ø¡≈‹∂ Á∆ √∂Ú≈ ’apple«‰ ‹ªÁ∂ ‘ª, ‹Ø ¡√≈‚∂ ◊πapple» ÷Ø¡≈‹∂ Â∂ ‘∆ Í≈«¬¡≈
‘À”Õ ÂÏ √ÀÁØ Íπ«¤¡≈ : “‹∆ Â∞√∆ ’¿∞‰ ‘¿∞? «’ÊÀ ‹≈Ú‘π◊∂?” ÂÏ ˙‘π ÓappleÁπ ÏØ«Ò¡≈, ‹Ø “ÓÀ∫
÷Ø¡≈‹≈ ‘ª, ◊πapple» Í≈«√ ‹ªÁ≈ ‘ª, «È Íë «¬Â∞ √ÓÀ ‹ªÁ≈ ‘ª √∂Ú≈ ’apple«‰Õ ¡‹π Ó¤Ò∆ Ì∂«‡
ÒÀ ⁄«Ò¡≈ ‘ª” ÂÏ ÙÀÁØ √∆‘Ø∫ ¡≈«¬ ÍÀapple∆ ͬ∂, ¡≈«÷˙ÈÀ: “‹∆! ¡√∆ ¡≈÷Á∂ ‘ª, ‹Ø-◊πapple» Â∞√ª

43
Â∂ Í≈«¬¡≈ ‘À-¡Â∂ Â√∆∫ ¡≈÷Á∂ ‘¿∞, ‹Ø ¡√∆ «ÈÂ≈Íà√∂Ú≈ ’apple«‰ ‹ªÁ∂ ‘ª, ¡‹π ◊πapple» ‹∆
’∆ Ì∂«‡ Ó¤∞Ò∆ Ò∂ ⁄Ò∂ ‘ª-”Õ ÂÁ‘π ÷π¡≈‹∂ «÷Á«apple ¡≈«÷¡≈ : “¬∂ √≈«‘Ï ’∂ ÒØ’∞! ÓÀ∫ Í≈‰∆ ‘ª,
¡ÂÀ ˙‘π Í¿∞‰∞ ◊πapple» ‘À, ÓÀ∫ ’¬∆ Ú≈apple ¿π√ Â∂ ¿∞Í«‹¡≈ ‘ª, ¡appleπ ’¬∆ Ú≈apple ¿∞√ Ó«‘ √Ó≈«¬
◊«¬¡≈ ‘ª”Õ ÂÏ √ÀÁØ ¡Â∂ √∆‘Ø ‹≈«Â ÿ∂‘Ø ÁØÚÀ «√÷ ¡≈«¬ ◊πapple» Í≈«√ ÍÀapple∆ ͬ∂Õ ÂÁ‘π ◊πapple»
Íπ«¤¡≈ : “¡‹π Â√∆ «¬√ Ú÷Â∂ «’¿∞∫ ¡≈¬∂? ¡≈◊∂ «Á«È ⁄Û∂ ¡≈ÚÂ∂”Õ ÂÏ √ÀÁØ ÿ∂‘Ø Áπ‘∆∫
Ï∂ÈÂ∆ ’«apple √π‰≈¬∆ ÷π¡≈‹∂ «ÓÒ∂ ’∆Õ ÂÏ Ï≈Ï≈ ÏØ«Ò¡≈ :-
√ÒØ’∞ (Ó‘Ò≈: B)® ¡·∆ Í‘apple∆ ¡· ÷ø‚ È≈Ú≈ ÷≥‚∞ √apple∆appleπ®
«Â√π «Ú«⁄ È¿∞«È«Ë È≈Óπ ¬∂’∞ Ì≈Ò«‘ ◊π‰∆ ◊‘∆appleπ® ’appleÓÚøÂ∆ √≈Ò≈«‘¡≈
È≈È’ ’«apple ◊πappleπ Í∆appleπ® ⁄¿∞ÊÀ Í‘«apple √Ï≈‘’À √πapple«Â¡≈ ¿πÍ‹À ⁄≈¿∞®
«ÂÈ≈ Áapple∆¡≈Ú≈ «√¿∞ ÁØ√Â∆ Ó«ÈÓπ«÷ √⁄≈ È≈¿∞® ˙Ê∂ ¡≥«Óz Úø‚∆¡À
’appleÓ∆ ‘Ø«¬ Í√≈¿∞® ’ø⁄È ’≈«¬¡≈ ’√∆¡À ÚøÈ∆ ⁄ÛÀ ⁄Û≈¿∞® ‹∂ ‘ØÚÀ
ÈÁ«apple √apple≈Î ’∆ Ï‘π«Û È Í≈¬∆ Â≈¿∞® √Â∆ Í‘apple∆ √Â∞ ÌÒ≈ Ï‘∆¡À
Í«Û¡≈ Í≈«√® ˙ÊÀ Í≈Íπ ÍπøÈ∞ Ï∆⁄≈apple∆¡À ’±ÛÀ ÿ‡À apple≈«√Õ ˙ÊÀ ÷؇∂ √‡∆¡«‘
÷appleÀ ’∆⁄«‘ √≈Ï≈«√® ÏØÒ‰ Î≈Á´ È≈È’≈ Áπ÷π √π÷π ÷√ÓÀ Í≈«√®1®
Ó: 2® Í¿∞‰ ◊πapple» Í≈‰∆ «Í Ó≈Â≈ Ëapple«Â Ó‘Â∞®
«ÁÈ√π apple≈«Â Á𫬠Á≈¬∆ Á≈«¬¡≈ ÷∂ÒÀ √◊Ò ‹◊Â∞Õ ⁄ø«◊¡≈¬∆¡≈
Ïπ«apple¡≈¬∆¡≈ Ú≈⁄∂ ËappleÓπ ‘Á»«apple® ’appleÓ∆ ¡≈ÍØ ¡≈͉∆ ’∂ È∂ÛÀ ’∂ Á»«apple® «‹È∆ È≈Óπ
«Ë¡≈«¬¡≈ ◊¬∂ Ó√«’ ÿ≈«Ò® È≈È’ Â∂ Óπ÷ ¿∞‹Ò∂ ‘Øapple ’∂Â∆ ¤∞‡∆ È≈«Ò®2®
Â«Ï ◊πapple» Ï≈Ï≈ ËÈ≈√apple∆ Á∂«√ ’ج∆ «ÁÈ∞ apple«‘¡≈Õ ˙ÊÀ ÒØ’ È≈¿∞ Ëapple∆’ «√÷ ‘ج∂, ◊πapple»
◊πapple» Ò◊À ‹Í«‰Õ
¡ÈÌ∆ √apple∂ÚÛ≈.
ÂÏ «¬’ √apple∂ÚÛ∂ ’≈ Ó‡π Ê≈, ¿∞√ ’∆ ÒØ’∞ Ï‘πÂ∞ Í»‹≈ ’appleÀÕ ÂÏ ¿∞√ √π«‰¡≈ ‹Ø ◊πapple»
¡≈«¬¡≈ ‘À, ª ¿∞‘π ¡≈͉∂ «√÷ Ó∂«Ò ’«apple ÒÀ ¡≈«¬¡≈Õ ¡≈«¬ Áapple ’À Ï≈‘«apple Ú≈«apple «Ú¤≈Ú«‰
’∆Â∂ Ï≈‘apple ÏÀ·≈, ¡appleπ ◊πapple» ‹Ø◊π ¡≈«÷ Ì∂«‹˙√π, ‹Ø Ï≈‘«apple ¡≈¿∞Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ Ï≈‘«apple
¡≈«¬¡≈Õ ÂÁ‘π∫ ¡ÈÌ∆ √appleÚÛÀ Íπ«¤¡≈ ◊πapple» Ï≈ÏÀ ‹Ø◊π, ‹Ø “± ¡≥È∞ ÈÚª Íπapple≈‰ª ÷≈ÚÂ≈ ‘À,
¡ÂÀ ⁄ø«‰ ÌπÈ∂ ÷≈ÚÂ≈ ‘À, ¡ÂÀ Í≈‰∆ ·ß„≈ Í∆ÚÂ≈ ‘À «ÏÈ∞ ¤≈«‰¡≈, Ï«È fi»«‰ fi»«‰ ÷ªÁ≈
‘À ¡ÂÀ ◊πapple» ’‘ªÚÁ≈ ‘À, √Ø ÂÀ «’¡≈ ◊π‰∞ Í≈«¬¡≈ ‘À ‹Ø «ÈÂ≈Íë ‹∆¡ Ó≈appleÁ≈ ‘À?” ÂÏ ◊πapple»
Ï≈Ï≈ ÏØ«Ò¡≈ apple≈◊π Ó≈fi ’∆ Ú≈apple Í¿∞Û∆ :-
√«Â◊πappleπ ‘Ø«¬ Á«¬¡≈´  √appleË≈ Í»apple∆¡ÀÕ
[Ú≈apple Ó≈fi ’∆ Ó‘Ò≈ 1Õ 25Õ (149)]
«√appleπ ÷Ø‘≈«¬ Í∆¡«‘ ÓÒÚ≈‰∆ ‹»·≈ Ó≥«◊ Ó≥«◊ ÷≈‘∆Õ
[Ú≈apple Ó≈fi ’∆ Ó‘Ò≈ 1Õ 26Õ (149)]
‹Ï ◊πapple Ï≈Ï∂ «¬‘π √ÒØ’∞ ¡≈«÷¡≈, ª ¡ÈÌ∆ √apple∂ÚÛ≈ ¡≈«¬ ÍÀapple∆ Í«¬¡≈Õ È≈¿∞
Ë≈apple∆’∞ «√÷ ‘Ø¡≈Õ ◊πapple» ◊πapple» Ò◊≈ ‹ÍŒ«‰Õ «ÂÂ∞ Ó‘«Ò «Ï√Ó≈«Á «Ú«⁄ ËÈ≈√apple∆ Á∂√ ¬∂‘ Ú≈appleπ

44
‘ج∫ √≈Í»appleÈ∞ Ó≈fi ’∆, ÂÁ‘π √À ÿ∂‘Ø «Ò÷∆ √øÍ»appleÈ∞ ÍÛ‰∆Õ ÂÏ ËÈ≈√apple∆ Á∂«√ Ï‘π È≈¿∞ Ëapple∆’
«√÷ ‘ج∂Õ «¬’ Ó≥‹∆ ¿±‘≈ Ì∆ ‘ÀÕ ÏØÒ‘π Ú≈«‘◊π◊»Õ ÂÁ‘π∫ Ï≈Ï≈ ‹∆ ˙Ê‘π appleÚÁ∂ apple‘∂Õ
’¿∞‚≈ apple≈÷Ù
ÂÁ‘π √ÓπøÁz ’∆ Ïapple∂Â∆ ’∂ ¡Ë «Ú«⁄ Ì÷ «ÏÒ≈«¬«Â «È ‘ÀÕ ¿±‘≈ apple≈’Ùπ ¡≈ÁÓ∆
Ì÷Á≈ Ê≈Õ ËÈ≈√apple∆ Á∂√ ’≈Õ Â‘ª Ï≈Ï≈ ‹≈«¬ ÍÃ◊«‡¡≈, È≈«Ò √ÀÁØ √∆‘Ø ‹‡ ‹≈ ÿ∂‘Ø Ê∂Õ
ÂÏ apple≈’√π ¡≈«¬¡≈Õ Á∂«÷ ’«apple ’Û≈‘≈ ÂÍ≈«¬¡≈Õ ÂÏ Ï≈Ï∂ ‹Ø◊π Í’«Û ÒÀ ◊«¬¡≈, Á∂«÷
’«apple ‘«√¡≈Õ ÂÏ √ÀÁØ ¡ÂÀ √∆‘Ø Ò◊À ÏÀapple≈◊π ’apple«‰, ¡≈«÷˙ÈÀ ‹Ø “¡√≈‚∂ ‹∆¡Û∂ Ì∆ ’Û≈‘∂
«Ú⁄ ÂÒ∆¡«È◊À”Õ ÂÏ Ï≈Ï≈ ÂÍÂ∂ ’Û≈‘∂ «Ú«⁄ ‹≈«¬ ÏÀ·≈Õ ÂÁ‘π «Ï√Ó≈Á ’À ÿ«apple
¡≈«¬¡≈, «ÂÂ∞ Ó«‘Ò √ÏÁπ ‘Ø¡≈”
λ‡Ø ¡ª‚≈ ÌappleÓ ’≈ ÓÈ«‘ Ì«¬˙ Íapple◊≈√π®
[Ó≈apple» Ó‘Ò≈ 5 ÿappleπ 3Õ 14Õ (1002)]
ÂÁ‘π Ìπ÷ Ú∂Ò◊≈¬∆Õ apple≈’√π ’≈Û≈ ÂÍ«Â apple«‘¡≈, ’Û≈‘≈ ÂÍÀ È≈‘∆ √∆ÂÒ ‘Ø«¬
◊«¬¡≈Õ ÂÏ ¡≈«¬ ÍÀapple∆ Í«¬¡≈, ª ¡≈«÷˙ √π: “‹∆ Ó∂apple∆ Óπ’«Â ’appleπ”Õ ÂÏ √∆∫‘Ø Í‘πÒ «ÁÂ∆Õ
È≈¿∞ Ëapple∆’∞ «√÷ ‘Ø¡≈Õ Óπ’«Â ’¿∞ ⁄«Ò¡≈, Óπ’«Â Ì«¬¡≈Õ ÏØÒ‘π Ú≈«‘◊πapple»Õ
Ó÷Á»Ó Ï‘≈ÚÁ∆, (◊πappleÓπ÷ª Ú≈Ò∆ √≈÷∆)
ÂÁ‘π Ï≈Ï≈ appleÚÁ≈ apple«‘¡≈, √ÓπøÁz ’∆ Ïapple∂Â∆ «Ú«⁄, ¡◊∂ Ó÷Á»Ó Ï‘≈ÚÁ∆ √Ó≥πÁz
«Ú«⁄ Óπ√Ò∂ ¿∞Í«apple Í«¬¡≈ ÷∂ÒÁ≈ Ê≈Õ ÂÏ ◊πapple» Ì∆ ‹≈«¬ ÍÃ◊«‡¡≈Õ ÂÏ Ó÷Á»Ó Ï‘≈ÚÁ∆ Á∂«÷
’«apple √Ò≈Óπ Í≈«¬¡≈, ¡≈«÷˙√: “√Ò≈Ó≈¡Ò∂’ ÁappleÚ∂√!” ÂÏ Ï≈Ï∂ ‹Ú≈Ïπ «ÁÂ≈, ¡≈«÷˙√π:
“¡Ò∂’Ó √Ò≈Ó Ú÷Á»Ó Ï‘≈ÚÁ∆ ’∞apple∂√∆!” ÂÏ Á√ÂÍØ√∆ Ò∂’«apple ÏÀ«· ◊«¬¡≈Õ ÂÏ Ó÷Á»Ó
Ï‘≈ÚÁ∆ ¡≈«÷¡≈ : “È≈È’ ÁappleÚ∂√ ! ⁄Òπ √ÓøπÁz ’≈ √À´ ’«apple ¡≈Ú‘ª”Õ ÂÏ Ï≈ÏÀ ¡≈«÷¡≈ :
“Ó÷Á»Ó Ï‘≈ÚÁ∆ ! ’Á∂ √À´ ’appleÁ∂ ȱ ’¤∞ ÈÁ«apple Ì∆ ¡≈«¬˙?” ÂÏ Ó÷Á»Ó Ï‘≈ÚÁ∆ ¡≈«÷¡≈:
“È≈È’ ! «¬’ «Á«È «¬’ ÓπÈ≈apple≈ ÈÁ«apple ¡≈«¬¡≈”Õ ÂÏ Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈ : “‹≈«‘ ¿∞√ ’∆ ÷Ï«apple
ÒÀ ¡≈¿∞”Õ ÂÏ Ó÷Á»Ó Ï‘≈ÚÁ∆ ¡≈«÷¡≈: “Ï⁄È ‘ØÚÀ ‹∆”Õ ÂÏ Ó÷Á»Ó Ï‘≈ÚÁ∆ Óπ√Ò≈ √ÓπøÁz
«Ú«⁄ Í≈«¬¡≈, ÷∂‚Á≈ ÷∂‚Á≈ ‹≈«¬ «È’«Ò¡≈Õ ‹ª Á∂÷À ª «¬’ ÓπÈ≈apple≈ ‘ÀÕ ÂÏ Ó÷Á»Ó
Ï‘≈ÚÁ∆ ¿∞ÊÀ ◊«¬¡≈Õ ¡◊∂ ‹≈ÚÀ, ª Ï∆√ ÓappleÁ ÏÀ·∂ ‘«ÈÕ ˙ÊÀ ‹≈«¬ √Ò≈Ó Í≈«¬˙√π,
Á√ÂÍ≥‹≈ ÒÀ’«apple ÏÀ«· ◊«¬¡≈Õ ‹Ï apple≈ ͬ∆, ÂÏ «¬’∆√ ̪‚∂ ÷≈«‰ ’∂ ¡apple√ Â∂ ¿∞Âapple∂Õ
ÂÁ‘πø ÷≈‰≈ Î’∆appleª ÷≈Ë≈, ⁄≈apple∂ Í‘apple ÷πÁ≈«¬ ’∆ ÏøÁ◊∆ ’appleÁ∂ apple‘∂Õ ‹Ï «ÁÈ∞ ⁄«Û¡≈ ÂÏ ˙‘
Ï∆√ ÓappleÁ ⁄ÒÁ∂ apple‘∂Õ ÂÏ Ó÷Á»Ó Ï‘≈ÚÁ∆ ˙‘π «ÁÈ∞ Ì∆ ˙ÊÀ ‘∆ apple«‘¡≈Õ ‹Ï Í‘appleπ «ÁÈ∞
⁄«Û¡≈, ÂÏ «¬’∞ ÏØ«‘Ê≈ ¡≈«¬ «È’«Ò¡≈, «Î«apple ˙‘π Ò◊≈ ‚∞Ï«‰Õ ÂÏ Ó÷Á»Ó Ï‘≈ÚÁ∆
÷πÁ≈«¬ ¡≈◊À ‘Ê ÷Û∂ ’∆Â∂ “‹Ø ¬∂‘π ÏØ«‘Ê≈ ÓÀ∫ ÷«Û¡≈ È≈ ‚∞ÏÀ”Õ ÂÏ ÏØ«‘Ê≈ ‚πωÀ Â∂ apple«‘
◊«¬¡≈Õ ‹Ï apple≈«Â ͬ∆ ÂÏ ˙«¬ ÓappleÁ «Î«apple¡≈¬∂, ¡≈«¬ apple≈«Â «¬’·∂ apple‘∂Õ ÂÏ ¡◊≈√ Â∂
÷≈‰≈ ¿∞ÂappleÀ È≈‘∆Õ ÂÏ apple≈«Â Ì∆ Î’∆apple ÷πÁ≈«¬ Á≈ «˜’appleπ ’appleÁ∂ apple‘∂Õ ‹Ï √πÏ≈‘ ‘ج∆, ÂÏ ˙‘π

45
ÓappleÁ «Î«apple ⁄ÒÁ∂ apple‘∂Õ ÂÏ Ó÷Á»Ó Ï‘≈ÚÁ∆ ˙‘π «ÁÈ∞ Ì∆ ¿∞ÊÀ apple«‘¡≈, ÂÏ ˙‘π ÓappleÁ ¿∞«·
◊¬∂Õ ‹Ï Á»√apple≈ «ÁÈ∞ ‘Ø¡≈, ÂÏ ˙‘π ÓπÈ≈apple≈ Ò◊≈ „«‘‰Õ ÂÏ Ó÷Á»Ó Ï‘≈ÚÁ∆ Ì∆ ‘ʪ ‹ØÛ∂,
¡≈«÷˙√π : “‹Ø ÓÀ∫ ÏÀ«·¡ª ÓπÈ≈apple≈ È≈ „‘À”Õ ÂÏ ÓπÈ≈apple≈ „«‘‰ Â∂ apple«‘ ◊«¬¡≈Õ ‹Ï apple≈«Â
ͬ∆, ÂÏ Ì∆ ˙‘π ÓappleÁ ¡≈¬∂, apple≈ «¬’·∂ «Ó«Ò ÏÀ·∂, ÂÏ «Î«apple ÷≈‰≈ ¡apple√ Â∂ ¿∞Âapple∂ È≈‘∆Õ
ÂÁ‘πø ¿∞È≈ Ô≈appleª ¡≈«÷¡≈, “‹Ø «’«√ ÏÁÏ÷ ÷πÁ≈«¬ ’∂ ’∆Â∂ «Ú«⁄ ÎΩappleπ Í≈«¬¡≈ ‘À”Õ ÂÏ
¡≈ÍØ «Ú⁄∆ Ò◊∂ «Ú⁄≈appleπ ’apple«‰, Íπ¤«‰Õ ÂÏ Ó÷Á»Ó Ï‘≈ÚÁ∆ ¡≈«÷¡≈, ‹Ø “ÓÀ∫ ÏØ«‘Ê≈ ¡ÂÀ
ÓπÈ≈apple≈ apple«÷¡≈ ‘À”Õ ÂÏ ˙È≈ ÓappleÁª Íπ«¤¡≈ “¬∂ ÁappleÚ∂√ ! Â∂apple≈ È≈¿∞∫ «’¡≈ ‘À?” ÂÏ Ó÷Á»Ó
Ï‘≈ÚÁ∆ ¡≈«÷¡≈,“ Ó∂apple≈ È≈¿∞∫ Ó÷Á»Ó Ï‘≈ÚÁ∆ Í∆appleπ ‘À”Õ ÂÏ ˙È≈ ÓappleÁª ¡≈«÷¡≈: “¬∂
ÁappleÚ∂√! ¬∂Ê∂ Í∆appleª Í≈«Â√≈‘ª ’∆ ·¿∞«Û È≈‘∆∫, Í∆apple Í≈«Â√≈‘ ÁπÈ∆¡ª «Ú«⁄ √Ø∫‘Á∂ ‘ÀÈ,
¡ÂÀ ÷πÁ≈«¬’∂ apple≈‘ ’≈ Áappleπ È∆Úª ‘À, ¡Â∂ Í∆appleª Í≈Â√≈‘ª ’≈ «√appleπ ¿∞⁄≈ ‘À”Õ ÂÏ Ó÷Á»Ó
Ï‘≈ÚÁ∆ √Ò≈Ó≈¡Ò∂’ ’«apple’À Óπ√Ò≈ ⁄Ò≈«¬øÁ≈ apple«‘¡≈, ¡≈«‰ Óπ√Ò≈ √ÓπøÁz «Ú⁄ Í≈«¬˙√πÕ
Ó√Ò∂ ¿∞Í«apple ⁄«Û ÏÀ·≈, Íappleπ Óπ√Ò≈ ⁄Ò∂ È≈‘∆, ⁄≈«apple Í‘apple «ÁÈ∞ Áapple∆¡≈¿∞ «Ú«⁄ ÏÀ·≈ apple«‘¡≈,
‹ª «ÁÈ∞ Ò◊≈ Ò‘«‰, ª ˙‘π ÓappleÁ Ì∆ ¡≈¬∂, ÂÏ Á∂÷«È ª √Ó≥πÁz «Ú«⁄ ÏÀ·≈ ‘ÀÕ ÂÏ ˙Ȫ
ÓappleÁª Íπ«¤¡≈ ‹Ø “¬∂ ÁappleÚ∂√ ±ø «’¿∞∫ ÏÀ·≈ ‘À∫? ÂÏ Ó÷Á»Ó Ï‘≈ÚÁ∆ ¡≈«÷¡≈ : “‹Ø Ó∂apple≈ Óπ√Ò≈
È‘∆∫ ⁄ÒÁ≈”Õ ÂÏ ˙Ȫ «√÷ª ¡≈«÷¡≈ “√«Â◊πapple» È≈È’ È≈¿∞∫ «Ò÷π ‹Ø Â∂apple≈ Óπ√Ò≈ ⁄≈Ò∂”Õ
ÂÏ √«Â◊πapple» È≈È’∞ «Ò«÷¡≈Õ ÂÏ Ó÷Á»Ó Ï‘≈ÚÁ∆ ’≈ Óπ√Ò≈ ⁄«Ò¡≈Õ ÂÏ Ï≈Ï∂ Í≈«√
¡≈«¬¡≈, √Ò≈Óπ ’«apple’À ÏÀ«· ◊«¬¡≈Õ ÂÏ Ï≈Ï∂ Íπ«¤¡≈ : “«’¡≈ «‚·Ø Ó÷Á»Ó Ï‘≈ÚÁ∆?” ÂÏ
Ó÷Á»Ó Ï‘≈ÚÁ∆ ¡≈«÷¡≈: “‹∆ ± √Ì ’π¤ ‹≈‰Á≈ ‘À∫, Â∂«apple¡ª Á≈√ª Á≈ √Á’≈ ¿∞ Â≈¬∆∫
¡≈«¬ Í‘π«⁄¡≈ ‘ªÕ ÂÏ Ï≈Ï≈ ÏØ«Ò¡≈ :-
√ÒØ’ Ó: 1® √¿∞ ˙Ò≈Ó∂ «ÁÈÀ ’∂ apple≈Â∆ «ÓÒ«È √‘ø√®
«√«Î √Ò≈‘‰∞ ¤«‚’À ’appleø◊∆ Ò◊≈ ‘ø√π®1®
ÂÏ Ï≈Ï≈ ÏØ«Ò¡≈, ¡≈«÷˙√π: “Ó÷Á»Ó Ï‘≈ÚÁ∆! ’appleÓ ’appleø◊π ‘À; ˙ÊÀ ‘ø√≈ Á≈ ÓÈ≈‘∆
‘À, ‹Ø ˙ÊÀ Ï‘«È”Õ ÂÁ‘πø Ó÷Á»Ó Ï‘≈ÚÁ∆ ¡≈«¬ ÍÀapple ⁄πÓ∂Õ «ÂÂ∞ Ó‘«Ò √ÏÁ ‘Ø¡≈ apple≈◊π √Ã∆
apple≈◊ «Ú«⁄ :-
Óπ’≈Óπ ’«apple ÿ«apple ÏÀ√‰≈ «È ⁄Ò‰À ’∆ ËØ÷Õ
[«√apple∆ apple≈◊ Ó‘Ò≈ 1 ÿapple 2Õ 17Õ (64)]
ÂÏ Ó÷Á»Ó Ï‘≈ÚÁ∆ Óπ√Ò≈ ‘Ê‘π √«‡ Í≈«¬¡≈Õ ÂÁ‘π Ó÷Á»Ó Ï‘≈ÚÁ∆ ˘ ‘π’Ó
‘Ø¡≈: “‹Ø ‹≈«‘ ± Í∆appleπ ’«apple”Õ ÂÏ Ó÷Á»Ó Ï‘≈ÚÁ∆ ¡≈«÷¡≈: “‹∆ ÓÀ∫ «’√˘ Í∆apple ’appleª?” ÂÏ
Ï≈ÏÀ Ï⁄È∞ ’∆Â≈: “«‹√ ˘ √∂÷ Îapple∆Á ’∆Â≈ ‘À”Õ ÂÏ Ó÷Á»Ó Ï‘≈ÚÁ∆ √Ò≈Óπ ’∆Â≈, Á√Â
Íø‹≈ Ò∆¡≈, Ï≈Ï∂ «ÚÁ≈ ’∆Â≈Õ ÏØÒ‘π Ú≈«‘◊πapple»Õ
«√ºËª È≈Ò ◊Ø√‡.
Ï≈Ï≈ Ì∆ ¿∞Ê‘π appleÚÁ≈ apple«‘¡≈, √ÓπøÁapple ’∂ ¡Ë «Ú«⁄ ◊«¬¡≈Õ ¡◊∂ Ó«¤øÁapple ¡Â∂
◊Øapple÷π È≈Ê ÏÀ·∂ Ê∂Õ ÂÏ Ó«¤øÁapple «‚º·≈, Á∂«÷ ’«apple ¡≈«÷˙√π: “◊Øapple÷È≈Ê! ¬∂‘ ’¿∞‰∞ ¡ªÚÁ≈ ‘À

46
Áapple∆¡≈¿∞ «Ú«⁄?” ÂÏ ◊Øapple÷È≈Ê ¡≈«÷˙√π: “‹∆ ¬∂‘π È≈È’ ‘À”Õ ÂÏ Ï≈Ï≈ ‹≈«¬ ÍÃ◊«‡¡≈;
“¡≈Á∂√π ¡≈Á∂√π” ’«apple’À ÏÀ«· ◊«¬¡≈Õ ÂÏ Ó¤øÁz Íπº«¤¡≈, ¡≈«÷˙√π: “È≈È’ ! √ø√≈appleπ ’∂‘≈ ’∞
«‚·Ø? «’Â∞ «Ï«Ë Áapple∆¡≈¿∞ «apple˙?” ÂÏ Ï≈Ï≈ ÏØ«Ò¡≈, √ÏÁπ apple≈◊ apple≈Ó’Ò∆ «Ú«⁄ :-
«‹Â Á«apple Ú√«‘ ’ÚÈ∞ Áappleπ ’‘∆¡À Áapple≈ Ì∆«apple Áappleπ ’ÚÈ∞ Ò‘À®
[apple≈Ó’Ò∆ Ó‘Ò≈ 1 ⁄¿∞ÍÁ∂ ÿapple 1Õ3Õ (877)]
«ÂÂ∞ Ó‘«Ò √ÏÁ ‘Ø¡≈ apple≈Ó’Ò∆ «Ú«⁄ :-
√πapple«Â √ÏÁπ √≈÷∆ Ó∂apple∆ «√øŸ∆ Ï≈‹∂ ÒØ’∞ √π‰∂®
[apple≈Ó ’Ò∆ Ó‘Ò≈ 1 ⁄¿∞ÍÁ∂ ÿapple 1 Õ4Õ (877)]
Âπ Î∂apple Ó«¤øÁz ÏØ«Ò¡≈Õ ¡≈«÷˙√π: “È≈È’ ! ‹Ø◊π ÒÀ, ‹Ø ‚ØÒ‰À Â∂ apple‘À∫, ÌÚ‹´
√π÷≈Ò≈ Âapple«‘∫”Õ ÂÁ‘π ◊πapple» ÏØ«Ò¡≈, √ÏÁπ apple≈◊π apple≈Ó’Ò∆ «Ú«⁄ :-
√𫉠Ó≈«¤øÁz≈ È≈È’∞ ÏØÒÀ
Ú√◊«Â Íø⁄ ’apple∂ È‘ ‚ØÒÀ®
[apple≈Ó ’Ò∆ Ó‘Ò≈ 1 ⁄¿∞ÍÁ∂ ÿapple 1Õ5Õ (877)]
ÂÏ ◊Øapple÷ È≈Ê Ï∂ÈÂ∆ ’∆Â∆, ¡≈«÷˙√π “‹∆ ◊πapple Í∆apple∆ Â∞√≈‚∆ apple‘πapple≈«√ ‘ÀÕ ¡≈«Á
‹π◊≈«Á ⁄Ò∆ ¡≈¬∆ ‘ÀÕ” ÂÏ Ï≈ÏÀ ¡≈«÷¡≈: “’ÚÈ ◊πapple» ’apple‘ ◊Øapple÷ È≈«Ê?” ÂÏ ◊Øapple÷È≈«Ê
¡≈«÷¡≈, “‹∆¿∞ ¡À√≈ ’¿∞‰ ‘À? ‹Ø Â∞Ó≈appleÀ ÓºÊ∂ ‘Êπ apple÷À: Íappleπ ˙‘Ø ¬∆ Â∞Óapple≈ ◊πapple», ‹Ø Â∞Ó≈apple∂ ¡≥◊
ÂÀ ÍÀÁ≈ ‘ØÚÀÕ” ÂÏ Ï≈ÏÀ ¡≈«÷¡≈: “ÌÒ≈ ‘ØÚÀ”Õ ÂÁ‘π Ï≈Ï≈ appleÚÁ≈ apple«‘¡≈Õ ◊Ø√«‡ Ó«¤øÁz È≈«Ò
√øÍ»appleÈ ‘ج∆Õ
Ï≈‰∆ √ÀÁØ ‹‡ ‹≈ ÿ∂‘Ø «Ò÷∆Õ ÏØÒ‘π Ú≈«‘◊πapple»
«ÙÚÈ≈Ì, ÍÃ≈‰ √ø◊Ò∆
ÂÏ «√øÿÒ≈Á∆Í ’∆ √πapple«Â ‘ج∫Õ ‹≈«¬ √Ó≥πÁz ¡√◊≈‘ «Ú«⁄ ÷È∂ ‘Ø«¬Õ ÂÏ Ï≈ÏÀ
¡≈«÷¡≈: “¬∂‘≈ ¡√◊≈‘ √ÓπøÁz «’¿∞∫ ’«apple Âapple∆¡À, ÿ∆¡À”Õ ÒÁ‘πø «√÷ª Ï∂ÈÂ∆ ’∆Â∆, √ÀÁØ
¡ÂÀ √∆‘Ø ¡≈«÷¡≈: “‹∆ Â∂apple∂ ‘π’Ó È≈«Ò Í‘≈Û Âapple«È”Õ ÂÏ ◊πapple» ÏØ«Ò¡≈, ¡≈«÷˙√π, ‹Ø “¬∂‘π
√ÒØ’ ÍÛÁ∂ ¡Ú‘π” :-
˝ √«ÂÈ≈Óπ ’appleÂ≈ Íπapple÷π «ÈappleÌ¿∞ «ÈappleÚÀappleπ ¡’≈Ò Ó»apple«Â ¡‹»È∆ √ÀÌø ◊πappleÍÃ√≈«Á®
ÂÏ Ï≈Ï≈ ÏØ«Ò¡≈, ¡≈«÷˙√π: “«‹√ «√÷ ÁÀ Óπ«‘ ¬∂‘π √ÒØ’π ‘ØÚÀ◊≈, ¡ÂÀ ˙‘π ÍÛÁ≈
‹≈ÚÀ◊≈, ¡ÂÀ ˙√Á∂ «Í¤À «‹ÂÈ∆ √π‰À◊∆, «ÂÂÈ∆ √Ì ÌÚ‹´ Í≈«apple ÿÀ◊∆”Õ ÂÏ «√÷ ÍÀapple∆
ͬ∂, ¡≈«÷˙ÈÀ: “‹∆ «‹√ȱ ÂπËπ Ì≈ÚÀ «Â√ȱ Í≈«apple ¿∞Â≈«apple”Õ ÂÁ‘π∫ Í≈«apple ◊¬∂Õ «√øÿÒ≈Á∆Í
«√ÚÈ≈«Ì apple≈‹∂ ’À ◊«¬¡≈, apple≈‹∂ ’À Ï≈«◊ Ï√∂apple≈ ’∆¡≈, √Ó≥πÁz ’∂ Í≈«apple ÂÏ apple≈‹∂ «√¿∞È≈«Ì ’≈
È¿∞Ò÷≈ Ï≈◊π √π’≈ Í«¬¡≈ Ê≈, √Ø ‘«apple¡≈ ‘Ø¡≈Õ Îπ´ Ú≈ÒÀ Îπ´ Í«Û¡≈, ÍÂ≈ Ú≈ÒÀ ÍÂ∞ Í«Û¡≈,
ÎÒ Ú≈ÒÀ δ Í«Û¡≈Õ ÂÏ ÓÿØapple Ï≈◊Ú≈È Á∂÷À, Â≈ Ï≈◊ Ïapple√ª ’≈ √π’≈ Í«Û¡≈ Ê≈, √Ø ‘«apple¡≈
‘Ø¡≈ ‘ÀÕ ÂÁ‘π∫ Ï‘π«apple ‹≈«¬ ÷Ï«apple apple≈‹∂ «√ÚÈ≈«Ì Í≈«√ ’∆Â∆¡√π, ¡≈«÷˙√π: “‹∆ Ï≈‘«apple ¡≈¿∞ !

47
«¬’√ Î’∆apple ’∂ ÏÀ·«‰ È≈«Ò Ï≈◊ ‘«apple¡≈ ‘Ø¡≈ ‘À”Õ ÂÏ apple≈‹À «√ÚÈ≈«Ì ⁄∂apple∆¡ª Ì∂‹∆¡ª
ÍÁÓ‰∆¡ªÕ ÍÁÓ‰∆¡ª ¡≈«¬ «Èapple«Â Ò≈◊∆¡ª ’apple«‰Õ ¡È∂’ apple≈◊ appleø◊ ’∆Â∂, ÂÏ Ï≈Ï≈
ÏØ«Ò˙ È≈‘∆∫, «Ë¡≈È «Ú«⁄ ‘∆ apple«‘¡≈Õ ÂÏ «Í¤∞‘π apple≈‹≈ «√¿∞È≈Ìπ ¡≈«¬¡≈, ¡≈«¬’À Ò◊≈
Íπº¤«‰, ¡≈«÷˙√π: “◊π√ª¬∆ Â∂apple≈ È≈Óπ «’¡≈ ‘À? ’ÚÈ ‹≈«Â ‘À? ÂπÓ ‹Ø◊∆ ‘¿∞? «’appleÍ≈
’apple∆¡À, ª Ì∆«apple Ó‘Ò∆ ⁄Ò‘π”Õ ÂÏ Ï≈Ï≈ ÏØ«Ò¡≈ √ÏÁπ apple≈◊ Ó≈apple» «Ú«⁄ :-
‹Ø◊∆ ‹π◊«Â È≈Óπ «ÈappleÓ≈«¬´ Â≈’À ÓÀ´ È apple≈Â∆®
[Ó≈apple» Ó‘Ò≈ 1 ⁄¿∞ÍÁ∂ 1Õ 11Õ (992)]
‹Ï ◊πapple» ÌØ◊π Í≈«¬¡≈, ª apple≈‹≈ ¡≈«¬ ÍÀapple∆ Í«¬¡≈, Ï∂ÈÂ∆ ’∆Â∆¡√π, ¡≈«÷˙√π
“‹∆ «Ó‘«apple ’«apple’À ÿ«apple ⁄Ò‘π”Õ ÂÏ Ï≈ÏÀ ¡≈«÷¡≈ ‹Ø “ÓÀ∫ «Í¡≈Á≈ È≈‘∆ ⁄ÒÁ≈”Õ ÂÁ‘π∫ apple≈‹À
«√ÚÈ≈«Ì ¡≈«÷¡≈: “‹∆ Â∂apple≈ «ÁÂ≈ √Ì «’¤∞ ‘À, ‘π’Ó ‘ØÚÀ Â≈ ÿØÛÀ ‘≈Ê∆ ⁄Û∆¡À, ¡Â∂ ‹∆
Â÷ appleÚª ⁄Û∆¡À”Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈ : “‹Ø ‘Ø apple≈‹≈! ¡√∆ ÓÈ∞÷ Á∆ ¡√Ú≈apple∆ ’appleÁ∂ ‘ª”Õ
ÂÏ apple≈‹∂ ¡≈«÷¡≈: “‹∆ ÓÈ∞÷ Ì∆ Ï‘π«Â ‘À«È ⁄«Û ⁄Ò∆¡À”Õ ÂÏ Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈: “‘Ø apple≈‹≈ ! ˙‘π
ÓÈ∞÷π ‘ØÚÀ ˜Ø apple≈‹-’øπ«¬appleπ ‘ØÚÀ, ¡ÂÀ È◊apple ’≈ apple≈‹≈ ‘ØÚÀ, «Â√’∆ «Í«· ¿∞Í«apple ⁄Û∑ª”Õ ÂÏ apple≈‹∂
¡≈«÷¡≈: “Í≈Â√≈‘ ‹∆! Â∂apple≈ ’∆Â≈ apple≈‹≈ ÓÀ∫ ‘ª, ⁄«Û ⁄Ò∆¡À”Õ ÂÏ Ï≈Ï≈ apple≈‹∂ ’∆ «Í«·
¿πÍ«apple ⁄«Û¡≈Õ ÂÏ ÒØ’ Ò◊À ¡≈÷«‰ : “‹Ø apple≈‹≈ ’ÓÒ≈ ‘Ø¡≈ ‘À”Õ ÂÏ ⁄«Û ’«apple ◊«¬¡≈Õ
‹≈«¬ ÏÀ·≈Õ
ÂÏ apple≈‰∆ ⁄øÁapple’Ò≈ ¡Â∂ apple≈‹≈ «√ÚÈ≈Ìπ ‘«Ê ‹Ø«Û ÷ÛÀ ‘ج∂, Ò◊∂ Ï∂ÈÂ∆ ’apple«‰ ‹Ø
“‹∆ Íapple√≈Á Á≈ ‘π’Óπ ‘ØÚÀ”Õ ÂÁ‘π Ï≈ÏÀ ¡≈«÷¡≈: “‹Ø ‘Ó≈appleÀ ÏappleÂ∞ ‘À”Õ ÂÏ apple≈‹À ¡≈«÷¡≈ : “‹∆
¡√≈‚≈ ÌÒ≈ «’¿∞∫ ’«apple ‘ØÚÀ?” ÂÏ ◊πapple» ¡≈«÷¡≈: “‹Ø ÓÈ∞¤ ’≈ Ó≈√π ‘ØÚÀ, ª ¡‘≈appleπ ’appleª”Õ
ÂÏ apple≈‹∂ «√ÚÈ≈«Ì ¡≈«÷¡≈ : “‹∆ Â∂apple≈ √Á’≈ ¡≈ÁÓ∆ Ì∆ Ï‘πÂ∞ ‘À«È”Õ ÂÏ Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈ :
‘Ø apple≈‹≈ ! ˙‘π ¡≈ÁÓ∆ ‘ØÚÀ ‹∂ apple≈‹∂ Á∂ ÿ«apple ÍπÂz ‘ØÚÀ, ¡ÂÀ apple≈‹’∞ø«¬appleπ ‘ØÚÀ ¡Â∂ Ï≈apple‘ Ïapple√ª Á≈
‘ØÚÀ, «Â√Á≈ Ó≈√π ¡‘≈appleπ ’apple≈‘≈Õ” ÂÏ apple≈‹≈ ¡ÂÀ apple≈‰∆ «⁄øÂ≈Ú≈È ‘ج∂Õ ÂÏ apple≈‹∂ ¡≈«÷¡≈ :
“‘Ø ÍappleÓ∂√apple ’∆, ‹∂ «’√∂ apple≈‹∂ Á∂ ÿ«apple ÍπÂz ‘À?” ª apple≈‰∆ ’«‘¡≈: “Â∂apple∂ ’‘∂ «√¿∞ «’¿∞∫ ’«apple
Á∂ÚÀ◊≈, ‹Ï ¿∞√ √≈«Ê ‹πË ’∆⁄À, ‹Ï ˙‘π ‹∆Â∆¡À, Â≈ ÍπÂz Á∂ÚÀ, ¡ÂÀ «¬ÊÀ ‘𫉠⁄≈‘∆¡ÀÕ”
ÂÏ apple≈‰∆ ¡≈«÷¡≈: “‘Ø apple≈‹≈! ¡√≈‚∂ ÿ«apple ª «¬’Ø ÍπÂz ‘À, ¿π√ ’∆ ‹ÈÓ ÍÂz Á∂÷π”Õ ÂÏ
‹ÈÓ ÍÂz∆ Á∂÷∆, ‹Á Á∂÷«È ª Ï≈apple‘ Ïapple√ª ’≈ ‘Ø¡≈ ‘ÀÕ ÂÏ apple≈‹À ’«‘¡≈ : “Ï∂‡≈ Â∂apple≈ √apple∆appleπ
◊πapple» ’∂ ’ø«Ó ¡ªÚÁ≈ ‘À, Â∂apple∆ «’¡≈ ÓÈ√≈ ‘À?” ª ÒÛ’≈ ÏØ«Ò¡≈ : “«ÍÂ≈ ‘À ! «¬√ Â∂ «’¡≈
ÌÒ≈ ‘À? ‹Ø Ó∂apple≈ √apple∆appleπ ◊πapple» ÁÀ ’ø«Ó ¡≈ÚÀ”Õ ÂÏ apple≈‹∂ ¡≈«÷¡≈ : “‹∂ «¬√˘ √ «ÁÈ Ú∆Ú≈‘
’∆Â∂ ‘ج∂ ‘À«È, «¬√’∆ «¬√Âz∆ Ì∆ Íπ¤∆ ⁄≈‘∆¡À”Õ ÂÏ apple≈‰∆ ¡Â∂ apple≈‹≈ ¡≈«¬ È∞‘π ’À Í≈«√
‹≈«¬ ÏÀ·∂Õ ÂÏ apple≈‹≈ ÏØ«Ò¡≈, ¡≈«÷˙√π: “Ï∂‡∆! Â∂apple∂ ÌappleÂ∂ ’≈ √apple∆appleπ ◊πapple» ÁÀ ’ø«Ó ¡ªÚÁ≈ ‘À,
Â∂apple∆ «’¡≈ apple‹≈«¬ ‘À?” ÂÏ ˙‘π ÒÛ’∆ ÏØÒ∆: “«ÍÂ≈ ‹∆! ¬∂√ Á≈ √apple∆appleπ ◊πapple» Á∂ ’ø«Ó ¡≈ÚÀ, ¡ÂÀ
Ó∂apple≈ appleø‚∂Í≈ ◊πapple ¿∞Í«apple ‘ØÚÀ, «¬√ Â∂ «¬√ Â∂ ‘Øapple «’¡≈ ÌÒ≈ ‘ÀÕ”

48
ÂÏ ⁄≈apple∂ ◊πapple» Í≈«√ ¡≈«¬ ÷Û∂ ‘Ø¬Õ ÂÁ apple≈‹≈ «√¿∞È≈Ìπ ÏØ«Ò¡≈, ¡≈«÷˙√π: “‹∆ !
¬∂‘ ÒÛ’≈ ‘≈‹appleπ ‘À”Õ ÂÏ Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈ : “‘Ø apple≈‹≈ ! «¬¿±∫ Ó∂apple∂ ’ø«Ó È≈‘∆ Íappleπ Ó≈Â≈ «¬√’∆
Ϫ‘≈ Í’ÛÀ, ¡Â∂ «¬√Âz∆ «¬√’À ÍÀapple Í’Û∂ ¡ÂÀ ± ‘ÊÀ ¤∞apple∆ ÒÀ’«apple ‹Ï«‘ ’apple«‘∫, ª Ó∂appleÀ ’øÓ
‘À”Õ ÂÏ apple≈‹∂ «√¿πÈ≈«Ì ◊πapple» ’≈ ‘π’Óπ Ó≥«È¡≈Õ ‘«Ê ¤∞apple∆ ÒÀ’«apple Ï∂‡≈ ‹Ï«‘ ’∆Â≈, «apple«È ’«apple
¡≈«‰ ¡≈◊À apple≈«÷¡≈Õ ÂÏ Ï≈Ï≈ ÏØ«Ò¡≈, “‘Ø apple≈‹≈! Â∞√∆ «ÂøÈÀ ¡÷∆ Ó∆«‡ ’«apple Ú≈«‘◊πapple» ¡≈«÷
’«apple Óπ«‘ Í≈Ú‘π”Õ ÂÏ apple≈‹≈ ¡ÂÀ apple≈‰∆, ¡ÂÀ apple≈‹À ’∆ È∞‘øπ «Â‘ª ¡÷∆ Ó∆‡∆¡ª Ú≈«‘◊πapple»
’«apple’∂ ‹ª Óπ«‘ Í≈«¬¡≈, ª ⁄≈apple∂ ÏÀ·∂ ‘ÀÈÕ Íapple ‹ª ¡÷∆ ÷ØÒÈ Âª ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈‘∆Õ ÂÏ apple≈‹≈
«Ï¡≈’∞Ò ‘Ø«¬ ◊«¬¡≈Õ ¿∞«Á¡≈È∞ Í’«Û¡√πÕ ÍÀappleª ÂÀ ¿∞Ï≈‘‰≈, «√apple Â∂ Èß◊≈ “◊πapple» ◊πapple»”
’appleÁ≈ «Îapple∂Õ ÂÏ Ï≈apple‘ Ó‘∆«È¡ª «Í¤À ¡≈«¬ Áapple√È∞ «ÁÂØ√πÕ ⁄appleÈ∆ Ò≈«¬˙√πÕ ‹ÈÓ Óapple‰∞
apple≈‹∂ «√¿∞È≈«Ì ’≈ ’«‡¡≈, «√÷π ‘Ø¡≈Õ √ÀÁØ ‹‡π ‹≈«Â ÿ∂‘Ø Í≈‘π«Ò ‘π’Ó È≈«Ò «ÁÂ∆, √≈apple≈
«√øÿÒ≈Á∆Í «√÷π ‘Ø¡≈, ◊πapple» ◊πapple» Ò≈◊≈ ‹Í«‰Õ √≈apple≈ ÷≥‚π Ï÷«√¡≈ apple≈‹∂ «√ÚÈ≈«Ì ’À «Í¤ÀÕ
ÏØÒ‘π Ú≈«‘◊πapple»Õ
«√øÿÒ≈Á∆Í ’∆ √ø◊«Â ’∆ apple‘πapple≈«√®
‹Ï apple≈«Â ÍÚÀ ª √Ì∂ «¬’·∂ ¡≈«¬ Ï«‘«È ËappleÓ√≈Ò≈Õ ÂÏ «¬’∞ «√÷π Íapple√≈Áπ apple≈Â∆
’«‘ ‹≈ÚÀ, ÌÒ’∂ «¬’·∂ ‹≈«¬ ÷≈Ú«ÈÕ «‹√ «√÷ ÁÀ Íapple√≈Áπ ‘ØÚÀ, «Â√’∂ «¬’∆√ Ó‰ ¨‰∞
apple√ج∆ ÍÚÀÕ «ÂÂ∞ Ó«‘Ò ◊π‘‹∆ Ï≈‰∆ Íapple◊≈√ ‘ج∆Õ √Ã∆ √«Â◊πapple» ÍÃ√≈«Á® «Ò÷Âø ÍÃ≈‰ √ø◊Ò∆,
√πøÈ Ó‘Ò ’∆ ’Ê≈, «Èappleø’≈appleπ ’≈ «Ë¡≈È∞, ◊πapple‹∆ Ï≈‰∆ Ï≈ÏÀ ’≈ ÏØÒ‰≈, ÍÃ≈È «Í≥‚ ’≈
Ó≈ÊøÂ, ÂÁ‘π∫ Ï≈Ï≈ Í¿∞‰∞ ¡‘≈apple ’appleÁ≈ Ê≈Õ √Ó≥ÃÁz ’∂ Í≈«apple ‘ج∆Õ «√øÿÒ≈ Á∆Í apple≈‹∂ «√¿∞È≈Ì
’∆ ËappleÂ∆ ‘ج∆Õ ÂÁ‘πø È≈«Ò √ÀÁØ ¡ÂÀ √∆‘Ø∫ Ê∂ «√÷, ÂÏ ÍÃ≈‰ √øÿÒ∆ ‘ج∫Õ
«ÂÂ∞ Ó«‘Ò ÍÃ≈È √ø◊Ò∆ ‘ج∆Õ Á∂‘∆ ’∆ ⁄∆È ÓÊ∆ Íappleπ ÒÀ «’ÈÀ È √’∆¡≈, ˙Ê∂ ‘∆
¤‚∆ √ÀÁØ ÿ∂‘Ø «Ò÷≈¬∆ ⁄apple‰ Ófi≈apple ’À, ◊Øapple÷ ‘‡Û∆ Í≈«√Õ ◊Øapple÷ ‘‡Û∆ ’∂À Í≈«√ «¬’π ⁄¿’∞
‘À ÁØ ’Ø‘ ’≈, ¿∞√ ÓÛ∆ ÂÀ ⁄≈«apple ’Ø√ ‘ÀÕ «Â√ «Ú«⁄ ¡«ÒÍÂ∞ apple«‘‰ Ò◊≈Õ Íapple◊«‡ ’∆Â∆
È≈‘∆ ¡È≈‘Á Ï≈‰∆, Íappleπ ¡Ë «Ú«⁄ È Í¬∆¡À◊∆, apple≈‹∂ «√¿È≈«Ì ‹Ø◊π «ÓÒ∆Õ Ï⁄È∞ ‘Ø¡≈, ‹Ø
«¬’π ¡≈ÁÓ∆ ¡≈ÚÀ◊≈ ‹øÏ» Á∆Í Â∂, ¿∞√ ‹Ø◊π «Ò«÷ Á∂Ú‰∆Õ” √ÒØ’∞ 15Õ √ÀÁØ ÊÀ √øÍ»apple‰∞ Ê∆,
Áπ¬∂ ¿∞Á≈√∆ ‘ج∂, Ï≈ÏÀ ¡≈͉À È≈«Ò apple÷∂, apple≈‹∂ «√¿∞È≈«Ì ‹Ø◊𠫬’ Ó≥‹∆ «ÓÒ∆Õ apple≈‹∂
«√¿∞È≈«Ì ‹Ø◊π ◊πapple» Á∆ ÷π√∆ ‘ج∆Õ ˙Ê‘π∫ appleÚÁ∂ apple‘∂Õ ÏØÒ‘π Ú≈«‘◊πapple»Õ
Ï≈„∆ Á∆ fiπº◊∆ „≈‘∆.
¬∂’√π Ï≈„∆ ’À ¡≈«¬ apple≈«Â apple‘ÀÕ ¿∞«È √∂Ú≈ Ì≈¿∞ Ï‘πÂ∞ ’∆Â≈Õ Ó≥‹∆ ‚≈«‘ «ÁÂ∆¡≈√πÕ
Ï≈Ï≈ apple≈«Â √πÂ≈, ÌÒ’∂ ‘Ê È≈«Ò fiπ◊∆ Á∆ Ò’Û∆ Í’Û∆¡√π, ¡ÂÀ Í√Ú≈Û∂ È≈«Ò Ó≥‹∆
ÌøÈ∆¡√πÕ ‹Ï Ï≈‘«apple ¡≈«¬¡≈, ª √ÀÁØ «√«÷ Ï∂ÈÂ∆ ’∆Â∆, ¡≈«÷¿∞√, “‹∆ ! √≈apple∂ √‘apple «Ú«⁄
’ج∆ ‹≈◊≈ È≈‘∆ √≈ Á∂∫Á≈, «¬ Ï≈„∆ ·¿∞Û «ÁÂ∆, «Â√ ’∆¡≈ Ú√± Ì∆ ◊Ú≈¬∆¡≈Õ «¬’
fiπ◊∆ ¡ÂÀ Ó≥‹∆ Ê∆ √Ø Ì∆ „≈«‘ Ìø«È ⁄«Ò˙«‘, ¿∞√ ’À Ï≈«Ï «’¡≈ ÚappleÂ∆?” ÂÏ Ï≈ÏÀ ¡≈«÷¡≈
: “√ÀÁØ, ¿∞√’≈ Ì≈¿∞ Ê≈«¬ Í«¬¡≈ ‘À”Õ ÂÏ ˙‘π ÿ«apple ‹≈ÚÀ, ª ˙‘π ⁄≈appleÀ Í≈ÚÀ Ëapple«Â «Ú«⁄

49
‚∞Ï ◊¬∂ ‘À«ÈÕ ¿∞È’À ÂÒ∂ ⁄≈apple∂ Â≈ÚÛ∂ Ó≈Ò ’∂ ‘À«ÈÕ ¡appleπ ¿∞√ fiπø◊∆ ’∂ Ó«‘Ò ¿∞√≈apple∂ ‘ÀÈÕ ¡ÂÀ
¿∞√ Ó≥‹∆ ’∂ Íÿ ‘Ø«¬ ‘ÀÈÕ ÂÏ √ÀÁØ ¡Â∂ √∆∫‘Ø ÍÀapple∆ ͬ∂Õ ÂÏ ÿ«apple ¡≈¬∂ ’ج∆ «ÁÈ∞ ÿ«apple apple‘∂,
ÂÏ Î∂«apple appleÚ∂Õ
«ÂzÂ∆¡≈ ¿∞Á≈√∆
Â∆‹∆ ¿πÁ≈√∆, ’ÙÓ∆apple ÏÃ‘Ó Á≈√ Í≥‚Â.
«ÂÃÂ∆¡≈ ¿∞Á≈√∆, ¿∞Âapple ÷≥‚ ’∆ ¿∞Á≈√∆ ’apple«‰ Ò◊ÀÕ «ÂÂ∞ ¿∞Á≈√∆ ¡’ Á∆¡≈
÷÷Û∆¡ª ¡ÂÀ ÎπÒ ¡‘≈appleπ ’appleÁ≈ Ê≈, Í«apple √π’∂Õ ¡ÂÀ ÍÀapple∆ ⁄ÓÛ≈, ¡ÂÀ «√«apple ⁄ÓÛ≈, √≈apple∆ Á∂‘
ÒÍ∂«‡¡√π, ¡ÂÀ Ó≈ÊÀ «‡’≈ ’∂√apple ’≈Õ ÂÁ‘π∫ È≈«Ò ‘√» ´‘≈appleπ ¡Â∂ √∆‘ª ¤∆∫Ï≈ Ê∂Õ ÂÏ Ï≈Ï≈
’ÙÓ∆apple ◊«¬¡≈Õ ’ج∆ «ÁÈ∞ ˙ÊÀ Ì∆ apple«‘¡≈Õ ÒØ’∞ Ï‘πÂ∞ È≈¿∞ Ëapple∆’ ‘ج∂Õ ÂÏ ’ÙÓ∆apple ’≈
Í≥«‚Â∞ «ÏÑÓÁ≈√π Ê≈, ¿∞√ √π«‰¡≈: “‹Ø «¬’ Î’∆appleπ ¡≈«¬¡≈ ‘À” ÂÏ ¿∞√’À √≈«Ê Á𫬠¿∞·
Íπapple≈‰≈ ’∂ ⁄Ò«È, ¡ÂÀ ◊«Ò «Ú«⁄ ·≈’∞apple ‘ÀÕ ¡≈«¬ apple≈Ó apple≈Ó ’∆Â∆˙√πÕ ’«apple’À ÏÀ«· ◊«¬¡≈Õ
ÂÏ Ì∂÷π Á∂«÷ ’À ¡≈«÷˙√π: “» ¬∂‘≈ √≈Ë» ‘À? ÂÀ ⁄ÓÛ∂ «’¿∞ Í‘apple∂ ‘«ÈÕ ¡ÂÀ apple√∂ «’¿∞ ÍÒ∂‡∂
‘À«È? ¡Â∂ Â∞√∆ «’«apple¡≈ ’appleÓπ «’¿∞ ¤Ø«‚¡≈ ‘À, ¡ÂÀ Ó≈√ Ó¤∞Ò∆ «’¿∞∫ Ò◊∂ ‘¿∞? ÂÏ Ï≈Ï≈
ÏØ«Ò¡≈ : Í¿∞Û∆ apple≈◊ ÓÒ≈appleπ «Ú«⁄, «ÂÂ∞ Ó«‘Ò Ú≈apple ‘ج∆ :-
◊πapple «Ó«Ò¡À ÓÈ∞ apple‘√∆¡À «‹¿∞ Úπ·À Ëapple«‰ √∆◊≈appleπÕ
[Ú≈apple ÓÒ≈apple ’∆ √ÒØ’ Ó‘Ò≈ 3Õ1Õ (1278)]
Ú≈apple √øÍ»appleÈ∞ ‘ج∆ ÓÒ≈apple ’∆ 27® ª ÏÃ‘Ó Á≈√π Í≥‚Âπ ¡≈«¬ ÍÀapple∆ Í«¬¡≈, ª
¡≈«÷˙√π “‹∆ ! ‹ª ¬∂‘ Ú√Â∞ È‘∆∫ √∆, ÂÏ ÍappleÓ∂√πapple ’‘ª Ê≈? ÂÁ‘π∫ Ï≈Ï≈ ÏØ«Ò¡≈,
¡appleÏÁ ÈappleÏÁ ËπøË»’≈apple≈®
[Ó≈apple» √Ø‘Ò∂ Ó‘Ò≈ 1Õ 15Õ (1035)]
ÂÏ ÏÑÓÁ≈√π Í≥‚Â∞ ¡≈«¬ ÍÀapple∆ Í«¬¡≈, ◊Ò Â∂ ÍÊappleπ √𫇠Í≈«¬¡≈, È≈¿∞ Ëapple∆’∞
‘Ø¡≈Õ √∂Ú≈ Ò≈◊≈ ’apple«‰, Íappleπ ÓÈ Â∂ Ï≈√È≈ ‹≈Ú√π È≈‘∆Õ ‹Ø √∂Ú≈ ’apple∂, √Ø √≈√π Ì«apple √«‘«‹
√πÌ≈«¬ ’appleÀ; ÓÈ ¿∞ÂÀ ¡≈‰À, ‹Ø ¡◊À Ì∆ ¬∂ √∂Ú≈ ’appleÁ≈ Ê≈Õ” ÂÏ ‘¿∞ÓÀ ’≈ √’Á≈ Ê≈«¬ ÍÚÀ
È≈‘∆Õ ÂÁ‘π∫ ◊πapple» Ï≈ÏÀ ¬∂’ «Á«È ¡≈«÷¡≈: ‹Ø “‹≈«‘ ◊πapple» ’appleπ”Õ ÂÏ Í≥«‚ ¡≈«÷¡≈: “‹∆
’¿∞‰∞ ◊πapple» ’appleª?” ÂÁ‘π∫ ◊πapple» Ï≈ÏÀ ¡≈«÷¡≈ ‹Ø “‹≈«‘ ¿∞«Á¡≈È «Ú«⁄ «¬’∞ ’Ø·≈ ‘ÀÕ «ÂÊÀ
⁄≈«apple Î’∆apple ÏÀ·∂ ‘À«È, ˙‘ ÂÀ˘ Á√È◊∂”Õ ÂÏ ˙Ê‘π∫ ÏÑÓÁ≈√π ⁄«Ò¡≈, ‹≈«¬ ÍÀapple∆ Í¿∞‰≈
’«‘¡≈Õ ÂÏ «¬’ ÿÛ∆ √√Â≈«¬’À ˙Ȫ «√÷ª ’«‘¡≈: “˙√ Ó≥Áapple «Ú«⁄ Â∂apple≈ ◊πapple» ‘À”Õ ÂÏ
Í≥‚Â∞ ¡≈«¬¡≈, ¡≈«¬ Â√Ò∆Ó ’∆Â∆¡√π® ÂÏ ¡◊À √»‘∂ Ï√Âz Í∂ËÀ «¬√Âz∆ ÷Û∆ Ê∆Õ ÂÏ
ÒÀ’«apple ÍÀ‹≈«apple ÏπappleÀ ‘≈«Ò Ó≈«apple¡≈Õ ÂÏ appleØ∫Á≈ appleØ∫Á≈ ¡≈«¬¡≈Õ ÂÏ ˙Ȫ «√÷ª Íπ«¤¡≈ : ‹Ø “◊πapple»
«Ó«Ò„?” ÂÏ ˙√ ¡≈͉∆ ‘’∆’ ¡≈«÷ √π‰≈¬∆Õ ÂÏ ˙È∆ «√÷∆∫ ¡≈«÷¡≈: “Ì≈¬∆ ‹∆ ! ¿∞‘π
Ó≈¬∆¡≈ √∆, «‹√ Á∆ ± Ï≈√Ȫ ’appleÁ≈ Ê≈, ˙‘∆ Â∂apple≈ ◊πapple» Ê∆”Õ ÂÏ ¡≈«¬ ◊πapple» Ï≈ÏÀ Á∂ ÍÀapple∆

50
Í«¬¡≈, ÁØÚÀ∫ ¿±‡ Íπapple≈‰ª Á∂ √𫇠Í≈¬∂Õ ◊πapple» ◊πapple» Ò◊≈ ‹Í«‰, √ø◊Â∆ Á∆ ⁄apple‰ apple∂«‰ ‘Ø¡≈Õ
ÏØÒ‘π Ú≈«‘◊πapple»Õ
ÂÂ∞ Ï≈‰∆ ‘√» ´‘≈apple ¡Â∂ √∆‘À ¤∆ Ï∂ «Ò÷∆ ÂÏ Ï≈Ï∂ √ÒØ’∞ ¡≈«÷¡≈ :-
√‘ø√apple Á≈È Á∂ «¬øÁz appleØ¡≈«¬¡≈® Íapple√apple≈Óπ appleØÚÀ ÿ«apple ¡ª«¬¡≈Õ
[apple≈Ó’Ò∆ ’∆ Ú≈apple √ÒØ’ Ó‘Ò≈ 1Õ 14Õ (953)]
ÂÏ Ï≈Ï∂ Á∆ ÷π√∆ ‘ج∆Õ ˙Ê‘π appleÚÁ∂ apple‘∂
√πÓ∂apple Â∂ ¡⁄Ò Íapple «√ºËª È≈Ò ◊ØÙ‡.
√Ú≈Ò≈÷π ÍappleÏÂ∞ «ÿ ¡◊À √πÓ∂«apple ‹≈«¬ ⁄«Û¡≈, ‹‘ª Ó‘ªÁ∂Ú∂ ’≈ ¡√Ê≈È∞ Ê≈Õ
ÂÏ ¡◊À Ó‘≈Á∂˙, ¡Â∂ ◊Øapple÷ È≈Ê, ¡ÂÀ ÌappleÊapple∆, ¡ÂÀ ◊ØÍ∆ ⁄øÁ ¡ÂÀ ⁄apple͇π ÏÀ·∂ Ê∂Õ ÂÏ Ï≈ÏÀ
‹≈«¬ “¡≈Á∂√π! ¡≈Á∂√π!” ’∆Â≈, Ï≈Ï≈ ÏÀ«· ◊«¬¡≈Õ ÂÁ‘π «√˪ «‚Ï∆ «ÁÂ∆, ª ¡≈«÷˙ÈÀ:
“‹≈«‘ ‹∆ Ìapple Ò∂¡¿∞ ’Ò‹π◊π ’∂ Ï≈Ò’∂!” ÂÁ‘π∫ Ï≈Ï≈ «‚Ï∆ Ìapple«‰ ◊«¬¡≈Õ ‹≈ Í≈‰∆ «Ú«⁄
Í≈¬∂, ª ‘∆apple∂ ÓØÂ∆ «Ú«⁄ Ò◊∂ ÍÚ«‰Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈ÏÀ «‚Ï∆ ËappleÂ∆ È≈«Ò Ó≈apple∆, ÂÏ ·∆’apple∆¡ª
‘Ø«¬ ◊¬∆¡ªÕ ÂÁ‘π∫ Ï≈ÏÀ ·∆’apple∆¡ª ‹ØÛ∆¡ª, ‹Ø«Û ’∂ √ÒØ’ «ÁÂ≈ :-
√ÒØ’® ÌøÈ∂ ÿÛ∂ √Ú≈apple∂ √Ø«¬®
È≈È’ √«⁄ «ÏÈ∞ ¡Úapple È≈ ’Ø«¬®1®
ÂÏ Ó≥Âappleª ’∆ ’Ò≈ Á»«apple ‘ج∆Õ ÂÏ «‚Ï∆ «Ú«⁄ Í≈‰∆ Í≈«¬¡≈Õ ÂÏ Í≈‰∆ Í≈«¬¡≈
ÂÏ «√ºËª Í≈«√ Ìapple ÒÀ ¡≈«¬¡≈Õ ÂÏ √ÌȪ «√ºËª Í≈‰∆ Í∆Â≈, Íappleπ Í≈‰∆ «È÷π‡À È≈‘∆Õ ÂÏ
Ó‘ªÁ∂¿∞ Íπ«¤¡≈ : “±ø «◊apple‘∆ ‘À∫ «’ ¿∞Á≈√∆ ‘À∫?” ÂÁ‘πø Ï≈ÏÀ ¡≈«÷¡≈: ‹Ø “¿∞Á≈√∆ ’∂ Ò¤‰∞
’¿∞‰ ‘À«È ¡appleπ «◊apple‘∆ ’∂ Ò¤‰ ’¿∞‰ ‘À«È?” ÂÏ Ó‘ªÁ∂¿∞ ÏØ«Ò¡≈ :-
√ÒØ’∞® √Ø «◊apple‘∆ ‹Ø «È◊Ñπ ’appleÀ® ‹Íπ ÂÍπ √ø‹Óπ Ì∆«÷¡≈ ’appleÀÕ Í≥πÈ Á≈È ’≈ ’appleÀ
√apple∆appleπ® √Ø «◊apple‘∆ ◊ø◊≈ ’≈ È∆appleπ»® ÏØÒÀ ¬∆√appleπ √«Â √apple»Íπ® ÍappleÓ Âø ӫ‘ apple∂÷ È apple»Íπ®2®
ÂÏ ◊πapple» ‹Ï≈Ïπ «ÁÂ≈ :-
«’¿∞ ÓappleÀ Ó≥Á≈ «’¿∞ ‹∆ÚÀ ‹π◊«Â® ’øÈ ÍÛ≈«¬ «’¡≈ ÷≈‹À Ìπ◊«Â® ¡≈√«Â È≈√«Â
¬∂’Ø È≈¿∞® ’¿∞‰∞ √π ¡÷appleπ «‹Â apple‘À «‘¡≈¿∞® Ë»Í ¤≈Ú ‹∂ √Ó’«apple √‘À® Â≈ È≈È’∞ ¡≈÷À ◊πappleπ
’Ø ’‘À® «¤¡≈ ÚappleÂ≈apple∂ Úapple«‘ ͻ® È √ø√≈apple∆ È≈ ¡¿∞˻® «Èappleø’≈«apple ‹Ø apple‘À √Ó≈«¬® ’≈‘∂
Ì∆«÷¡≈ Ó≥◊«‰ ‹≈«¬®7®
ÂÏ «Î«apple ◊ØÍ∆ ⁄øÁπ ÏØ«Ò¡≈, ◊Ø÷∆ ⁄øÁπ ¿∞Á≈√∆ Ê≈, ¿∞Á≈√ ’≈ ◊π‰ ÒÀ ÏØ«Ò¡≈ :-
√Ø ¿∞Á≈√∆ «‹ Í≈Ò∂ ¿∞Á≈√π® ¡appleË ¿∞appleË ’apple∂ «Èappleø‹È Ú≈√π® ⁄øÁ √»apple‹ ’∆ Í≈¬∂
◊ø«„® «Â√π ¿∞Á≈√∆ ’≈ ÍÛÀ È ’øËπ® ÏØÒÀ ◊ØÍ∆ ⁄øÁ √«Â √apple»Íπ® ÍappleÓÂø ӫ‘ apple∂÷ È apple»Íπ®4®

51
ÂÏ Ï≈Ï≈ ÏØ«Ò¡≈ √ÏÁπ apple≈◊π ¡≈√≈ «Ú«⁄ :-
◊πapple ’≈ √ÏÁπ ÓÈÀ Ó«‘ ÓπøÁz≈ «÷≥Ê≈ «÷Ó≈ ‘„≈Ú¿∞Õ
[¡≈√≈ Ó‘Ò≈ 1 ÿapple 6Õ 37Õ (359)]
ÂÁ‘π «√Ë ÏØÒ∂ “È≈È’! ± ¡⁄Ò ⁄´, Ó∂Ò≈ ‘À, Áapple√È∞ «√˪ ’≈ Ó∂Ò≈ ‘À”Õ ÂÏ Ï≈ÏÀ
¡≈«÷¡≈: “¡⁄´ «’«ȡª «ÁȪ ’∆ Ú≈‡ ‘À?” Â∞ «√Ë ÏØÒ∂: “È≈È’ ! ¡⁄´ «Â‘π «ÁÈ≈ ’≈
ÍÀ∫‚≈ ‘À, ¡√≈‚≈ ‘À ‹Ø Í¿∞‰ ’∆ ⁄≈Ò ⁄ÒÁ∂ ‘ª”Õ ÂÏ Ï≈ÏÀ ¡≈«÷¡≈: Â√∆∫ ⁄Ò‘π, ¡√∆ Ë∆apple∂
Ì≈«¬ ¡≈Ú«‘∫◊∂”Õ ÂÏ «√Ë „Ê‘π∫ ⁄Ò∂Õ ÂÏ «Í¤‘π∫ Ï≈Ï≈ Ì∆ ⁄«Ò¡≈ ÓÈ√≈ ’∆ ⁄≈Ò, «¬’
ÍÒ Ó«‘∫ ◊«¬¡≈Õ ¡≈«¬ ÊÛ ÂÒÀ ÏÀ·≈Õ «Í¤‘π∫ «√Ë ¡≈¬∂Õ ‹ª Á∂÷«È ª ¡◊∂ ÏÀ·≈ ‘À! ÂÏ
«√˪ Íπ«¤¡≈ : “¬∂‘ ’«Á ’≈ ¡≈«¬¡≈ ‘À?” ÂÏ ¡◊‘π «√˪ ’«‘¡≈ : “‹Ø «¬√ ÈØ∫ ¡≈«¬¡ª
¡≈‹π Â∆√apple≈ «ÁÈ∞ ‘Ø¡≈ ‘À”Õ ÂÏ «√Ë ‘Àapple≈È∞ ‘Ø«¬ ◊¬∂Õ
ÂÁ‘π «Í¡≈Ò∂ ’≈ Ú÷Â∞ ‘ØÔ;, √πapple≈‘∆ «Îapple∆Õ ÂÏ Ï≈ÏÀ Í≈«√ Ì∆ ÒÀ ¡≈¬∂Õ ÂÏ Ï≈ÏÀ
Íπ«¤¡≈ : “¬∂‘π «’¡≈ ‘À?” ÂÏ «√˪ ¡≈«÷¡≈ “¬∂‘ «√˪ ’≈ «Í¡≈Ò≈ ‘À?” ±ø Í∆¿∞Õ ÂÏ Ï≈Ï∂
¡≈«÷¡≈, “«¬√ «Ú«⁄ «’¡≈ Í≈«¬¡≈ ‘À?” ÂÏ «√˪ ¡≈«÷¡≈: “«¬√ «Ú«⁄ ◊πÛ ¡ÂÀ Ë≈ÚÀ ’∂
ÎπÒ Í¬∂ ‘À«È”Õ ÂÏ Ï≈Ï≈ ÏØ«Ò¡≈ : -
◊πÛ∞ ’«apple «◊¡≈È∞ «Ë¡≈È∞ ’«apple Ë≈ÚÀ ’«apple ’apple‰∆ ’√π Í≈¬∆¡ÀÕ
[¡≈√≈ Ó‘Ò≈ 1 ÿapple 6Õ 38 (360)]
ÂÏ «√˪ “¡≈Á∂√π ! ¡≈«Á√π” ’∆Â≈Õ ÂÏ Ï≈Ï≈ ÏØ«Ò¡≈ : “¡≈«Á Íπapple÷ ’¿∞ ¡≈Á∂√πÕ”
˙Ê‘πø appleÚÁ≈ apple«‘¡≈Õ ÏØÒ‘π Ú≈«‘◊πapple»Õ
⁄¿∞Ê∆ ¿∞Á≈√∆
⁄¿∞Ê∆ ¿∞Á≈√∆ ͺ¤Ó Á∆. Óº’≈.
⁄¿∞Ê∆ ¿∞Á≈√∆ ͺ¤Ó ’∆ ‘ج∆Õ
ÍÀapple ÷∫¿∞∫√≈ ⁄øÓ ’∆¡ª, ¡ÂÀ ⁄øÓ ’∆ √πÊ«‰Õ ◊Ò «Ú«⁄ ‘‚∆¡ª ’∆ Ó≈Ò≈, ÓºÊ∂ «‡’≈
«ÏøÁ∆ ’≈, Ï≈Ò’ª «Ú⁄ ÷∂‚À, ÂÏ È∆Ò∂ Ï√Âz Ê∂, ÷∂‚Á≈ ‘‹ «Ú«⁄ ¡≈«¬ «È’«Ò¡≈, ÂÁ‘π∫
«¬’∞ ‘≈‹∆ «Ó«Ò¡≈, apple≈«Â «¬’·∂ apple‘∂Õ ÂÏ ‘≈‹∆ Íπ«¤¡≈ ¡≈«÷˙√π : “¬∂ ÁappleÚ∂Ù ! Â∂appleÀ ’≈√≈
Ò’Û∆, ⁄ÓÛ≈, Ìø◊Û∆ ’∞¤∞ È≈‘∆, ± «‘øÁ» ‘À∫ «’ Óπ√ÒÓ≈È∞ ‘À∫?” ÂÏ Ï≈Ï≈ ÏØ«Ò¡≈ :-
Ì¿∞ Â∂apple≈ ̪◊ ÷ÒÛ∆ Ó∂apple≈ ⁄∆Â∞Õ
[«Â◊ Ó‘Ò≈ 1 ÿapple 2Õ 2Õ (721)]
ÂÏ «Î«apple ‘≈‹∆ ’«‘¡≈: “‹∆! ¡√∆ «¬√ ÁπÈ∆¡ª «Ú«⁄ apple‘Á∂ ‘ª, ¡√≈‚≈ «’¡≈
‘Ú≈´ ‘ØÚÀ◊≈? ÂÏ Ï≈Ï≈ ÏØ«Ò¡≈ :-
÷≈’ È∞apple ’appleÁø ¡≈ÒÓ ÁπÈ∆¡≈«¬Õ
[«Â◊ Ó‘Ò≈ 5 ÿapple 1Õ 1Õ (723)]
ÂÏ ˙Ê‘πø ⁄Ò∂Õ Óº’∂ ˘ appleÚÁ∂ apple‘ÀÕ apple≈‘ «Ú«⁄ ¡≈¬∂, ª ÏÁÒ∆ ¿∞Í«apple ‘Ø«¬ ⁄Ò∆Õ ÂÏ

52
‘≈‹∆ «‚·≈, ¡≈«÷˙√π : “‹Ø «¬«‘ ÏÁÒ∆ Ó∂apple∂ ¿∞Â∂ ‘À”Õ Âª ¡≈÷«‰ Ò≈◊≈, ‹Ø «‘øÁ» Â≈ Óº’∂ ˘
’ج∆ È≈‘∆ ◊«¬¡≈, ± Ó∂apple∂ È≈«Ò ⁄´ È≈‘∆Õ ¡◊À ‘Ø‘π, «’ «Í¤À ‘Ø‘π”Õ ÂÏ Ï≈ÏÀ ¡≈«÷¡≈:
“ÌÒ≈ ‘ØÚÀ ‹∆, Âπ√∆ ¡◊À ⁄Ò‘π”Õ ÂÏ ¿∞‘π ¡≈◊À ‘Ø«¬¡≈Õ ‹≈ «¬‘π «Î«apple Á∂÷À, ª È≈ Ï≈Ï≈ ‘À,
¡Â∂ È≈ ¿∞‘π ÏÁÒ∆ ‘ÀÕ ÂÏ ‘≈‹∆ Ò◊≈ ‘Ê Î≈‡«‰Õ ª ¡≈«÷˙√π ‹Ø “÷πÁ≈Œ«¬ ’≈ Á∆Á≈appleπ
‘Ø¡≈ ¡≈‘≈, Íappleπ fi«Ò È≈ √«’˙, ¤«Ò ◊«¬¡≈”Õ ÂÏ Ï≈Ï≈ Óº’∂ «Ú«⁄ ‹≈«¬ Ú«Û¡ª ‘Ø¡≈Õ
ÂÏ ¡◊∂ «’Â≈Ϫ «Ú«⁄ «Ò«÷¡≈ ¡≈‘≈, ‹Ø «¬«’ È≈È’ ÁappleÚ∂√π ¡≈Ú∂◊≈, ª Óº’∂ Á∂ ÷»‘ª
«Ú«⁄ Í≈‰∆ ÍÀÁ≈ ‘ØÚ∂◊≈Õ ÂÏ Ï≈Ï≈ Óº’∂ «Ú«⁄ ‹≈«¬ Ú«Û¡≈; ‹≈«¬ ’«apple √Ø«¬ apple«‘¡≈Õ ÍÀ«apple
Óº’∂ Á∆ ÂappleÎ ’«apple’À √πÂ≈Õ ÂÏ Í∂Ù∆ ’∆ «ÈÓ≈‹ ’≈ Ú÷Â∞ ‘Ø«¬¡≈Õ ÂÏ ’≈‹∆ appleπ’È Á∆«È
«ÈÓ≈‹ ’apple«‰ ¡≈«¬¡≈Õ Á∂÷∂ ÈÁ«apple ’«apple’À ¡≈«÷˙√π: “¬∂ ÏøÁ∂ ÷πÁ≈«¬ ’∂? ±ø ‹Ø ÍÀapple ÷πÁ≈«¬ ’∂
ÿapple Ú«Ò ’∆Â∂ ‘À«È, ¡Â∂ ’≈ÏÀ ’∆ Âapple«Î, √Ø «’¿∞∫ ’∆Â∂ ‘À«È?”Õ ÂÏ Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈: “«‹Â∞ ÚÒ
÷πÁ≈«¬ ¡ÂÀ ’≈Ï≈ È‘∆∫, «ÂÂ∞ Ú«Ò Ó∂appleÀ ÍÀapple» ÿ√∆«‡ ’«apple ¤‚∞Õ” ÂÏ ’≈‹∆ appleπ’È Á∆∫ Ï≈ÏÀ ’∂
ÍÀapple Î∂apple∂, «‹Â∞ Ú«Ò Ï≈ÏÀ Á∂ ÍÀappleπ Î∂apple∂, «ÂÂ∞ Ú«Ò «Ó‘apple≈Ï ’≈ Óπ‘π «Î«appleÁ≈ ‹≈ÚÀÕ ÂÏ ’≈‹∆
appleπ’ÈÁ∆∫ ‘Àapple≈È∞ ‘Ø«¬ ◊«¬¡≈, ÍÀappleπ ⁄πø«Ó¡√π ¡apple ¡≈«÷˙√π: “¬∂ ÁappleÚ∂√ ! Â∂apple≈ È≈¿π∫ «’¡≈ ‘À?”
ª Ï≈Ï≈ ÏØ«Ò¡≈, ÙÏÁ apple≈◊π «Â◊ «Ú«⁄ :-
appleØ‹≈ ÏøÁ◊∆ ’Ï»´® Á√ Áπ¡≈apple∂ ⁄∆«È ÓappleÁ≈ ‘Ø«¬ apple‘π appleø‹»´®1®
(«¬‘ √ÏÁ ◊πapple» ◊øÃÊ √≈«‘Ï «Ú⁄ È‘∆∫ ‘À)
‹Ï Ï≈Ï∂ ÌØ◊π Í≈«¬¡≈ ÂÏ ’≈‹∆ appleπ’ÈÁ∆∫ √Ò≈Óπ ’∆Â≈, ¡≈«÷˙√π: “Ú≈‘π Ú≈‘π ¡‹π
÷πÁ≈«¬ ’∂ Î’∆appleª Á≈ Á∆Á≈apple Í≈«¬¡≈ ‘ÀÕ” ÂÏ ‹≈«¬ Í∆apple ÍÂÒ∆¬∂ Í≈«√ ’«‘˙√π: “‹Ø È≈È’
ÁappleÚ∂√ ¡≈«¬¡≈ ‘À:” ÂÏ ÍÂÒ∆¡≈ Í∆appleπ Á∆Á≈appleπ Á∂÷«‰ ˘ ¡≈«¬¡≈Õ ¡≈«¬ √Ò≈Óπ Í≈«¬√π,
Á√ÂÍ≥‹≈ Ò∂’«apple ÏÀ«· ◊«¬¡≈Õ ÷πÁ≈«¬ Á∆ «√Ϋ Ò◊∂ ’apple«‰Õ ÂÏ ’≈‹∆ appleπ’ÈÁ∆∫ Íπ«¤¡≈,
¡≈«÷˙√π: “‹∆ ¬∂‘ ‹Ø Â∆√ ‘appleÎ ÍÛÁ∂ ‘À«È, ’∞¤ «¬√ «Ú«⁄ Ì∆ ‘≈√´ Ê∆∫ÚÁ≈ ‘À «’ È≈‘∆?”
ÂÏ Ï≈Ï≈ ÏØ«Ò¡≈Õ √Ã∆ √«Â◊πapple» ÍÃ√≈«ÁÕ ◊Ø√‡ Ó‘Ò≈ 1 ’≈‹∆ appleπ’È Á∆«È ’À ÍappleÊ≈«¬ ‘ج∆Õ
apple≈◊π «Â◊ Ó‘≈Ò≈ 1 Ï≈Ï∂ ’∆ ÏØÒ‰≈ ‘Ø¡≈Õ Ù∂÷ appleπ’ÈÁ∆∫ Óº’∂ ’≈ ’≈‹∆ Ê≈Õ Ï≈Ï≈ ÏØ«Ò¡≈ :
¡ÒÎ ¡‘Ò ’¿∞ Ô≈«Á ’«apple ◊ÎÒ ÓÈ‘π «Ú√≈«appleÕ
(«¬‘ Ï≈‰∆ ◊πapple» ◊ÃøÊ √≈«‘Ï «Ú⁄ È‘∆∫)
ÂÏ ’≈‹∆-appleπ’ÈÁ∆∫ ÏØ«Ò¡≈, “‹Ø È≈È’ ÁappleÚ∂Ù! «¬‘ ‹Ø «‘øÁ» Óπ√ÒÓ≈È Ï∂Á ’Â∂Ï
ÍÛÁ∂ ‘À«È, √Ø ÚπÁ≈«¬ Í≈«¬È◊∂ «’ È≈ Í≈«È◊∂?” ÂÏ Ï≈Ï≈ ÏØ«Ò¡≈ √ÏÁπ apple≈◊π «Â◊ «Ú«⁄
:-
Ï∂Á ’Â∂Ï «¬ÎÂapple≈ Ì≈¬∆ «ÁÒ ’≈ «Î’appleπ È≈ ‹≈«¬Õ
[«Â◊ Ï≈‰∆ Ì◊ ’Ï∆apple ‹∆Õ 1Õ (727)]
ÂÏ ’≈‹∆ appleπ’ÈÁ∆∫ ¡≈«÷¡≈ ‹Ø “‹∆ ¬∂‘π Ì∆ È≈‘∆∫ ÍÛÁ∂, ¡ÂÀ ÏÁ¡ÓÒ ’ÓªÚÁ∂
‘À«ÈÕ ’Á∂ appleØ‹≈ «ÈÓ≈‹ Ì∆ È≈‘∆∫ ’appleÁ∂; ¡Â∂ Ùapple≈Ï Í∆∫Á∂ ‘À«È, Ìø◊ ÏØ‹≈ Í∆∫Á∂ ‘À«È, «¬Èª Á≈
appleØ‹ «’¡≈Ó ’¿∞ «’¡≈ ‘Ú≈´ ‘ØÚ∂◊≈?” ÂÏ Ï≈Ï≈ ÏØ«Ò¡≈ :-

53
È≈È’∞ ¡≈÷À apple∂ ÓÈ≈ √π‰∆¡À «√÷ √‘∆Õ
[ÓÒ≈apple ’∆ Ú≈apple √ÒØ’ Ó‘Ò≈ 1Õ 13Õ (953)]
ÂÏ Í∆appleπ ÍÂÒ∆¡À ¡≈«÷¡≈: “‹∆! ¡√∆∫ ÁπÈ∆¡ª ’∂ Óπ’≈Ó «Ú⁄ ÷Û∂ ‘ª, ÷πÁ≈«¬ «’¿∞∫
’«apple ‘≈√´ Ê∆ÚÀ◊≈Õ” ÂÏ Ï≈Ï≈ ÏØ«Ò¡≈Õ √ÏÁπ apple≈◊ «Â◊ «Ú«⁄ :ñ
Ô’ ¡apple‹ ◊πÎÂÓ Í∂«√ ÂØ Áapple◊Ø√ ’∞È ’appleÂ≈appleÕ
[«Â◊ Ó‘Ò≈ 1 ÿapple 1Õ 13Õ (721)]
‹Ï Ï≈ÏÀ ¬∂‘π √ÏÁπ ÏØ«Ò¡≈ ÂÏ ’≈‹∆ appleπ’ÈÁ∆∫ ¡ÂÀ Í∆apple ÍÂÒ∆¡À ¡≈«¬ Á√ÂÍØ√∆
’∆Â∆, ÍÀapple ⁄πÓÀ, Ú≈«‘◊πapple» ’«‘‰ È≈«Ò Í≈‰∆ ÷»‘À «Ú«⁄ ÍÀÁ≈ ‘Ø¡≈, Ï≈Ï∂ Á∆ ÷π√∆ ‘ج∆Õ ¿∞Ê‘π∫
appleÚÁ∂ apple‘À, ÿ«apple ¡≈«¬Õ ÏØÒ‘π Ú≈«‘◊πapple»Õ
¿πÁ≈√∆ Í≥‹Ú∆∫
¿∞Á≈√∆ Í≥‹Ú∆∫, «√˪ È≈Ò ◊ØÙ‡ (◊Øapple÷ ‘‡Û∆).
¿∞Á≈√∆ Í≥‹Ú∆∫Õ Ï≈Ï≈ ◊Øapple÷ ‘‡Û∆ ◊«¬¡≈Õ ˙ÊÀ «√˪ «‚·≈, «√˪ Íπº¤‰ª ’∆Â≈:
“‹Ø ±ø ’¿∞‰ ÷Âz ‘À∫?” ÂÏ Ï≈Ï∂ Ì∆ ¡≈«÷¡≈: “È≈È’∞ ¡≈÷Á∂ ‘À«È”Õ ÂÏ ⁄¿∞apple≈√∆‘ «√Ë
¡≈√«‰ ’«apple ÏÀ·∂Õ ÂÁ‘π∫ «√ÿª ¡≈«÷¡≈: “Ì◊ ’∞¤ ‹√π ’appleπ”Õ ÂÏ Ï≈Ï≈ ÏØ«Ò¡≈ : √Ã∆
√«Â◊πapple ÍÃ√≈«Á® ◊Ø√«‡ Ó‘Ò≈ 1, apple≈◊π apple≈Ó’Ò∆ «Ú«⁄ «√Ë ◊Ø√‡∆ ‘ج∆® :-
«√Ë √Ì≈ ’«apple ¡≈√‰ ÏÀ·∂ √ø √Ì≈ ‹À’≈appleØÕ
[apple≈Ó’Ò∆ Ó‘Ò≈ 1 «√Ë ◊Ø√«‡ (938)]
ÍΩÛ∆¡ªÕ 73Õ ÂÏ «√˪ «Í¡≈Ò≈ «ÁÂ≈ Í≥‹ª √∂appleª ’≈, ª Ï≈ÏÀ ËappleÂ∆ «Ú«⁄
Í≈«¬¡≈, ÂÏ «√«Ë ¡≈«Î«apple ◊«¬”Õ ÂÏ «√Ë∆ ¡≈«÷¡≈: “± ’∞¤∞ Á∂÷π, ’À «Á÷≈´”Õ ÂÁ‘π∫ Ï≈ÏÀ
¡≈«÷¡≈ “ÌÒ≈ ‘ØÚÀ ‹∆, ‹Ø ’∞¤∞ ’apple‘π◊∂ ª Á∂÷‘◊∂”Õ ÂÏ «√Ë ¡≈͉≈ Ï´ Ò◊∂ «Á÷≈Ú«‰Õ
«’√À «Óapple◊¤≈Ò≈ ¿∞‚≈¬∆, «’«√ «√Ò≈ ⁄Ò≈¬∆, «’«√ ¡◊«È ‘’∆, «’«√ ’ø«Ë Á¿∞Û≈¬∆Õ
ÂÏ Ï≈Ï≈ «Ï√Ó≈Á √πÓ≈apple «Ú«⁄ ¡≈«¬ ◊«¬¡≈Õ «ÂÂ∞ Ó«‘«Ò √ÒØ’∞ ’∆Â≈ :-
Í«‘apple≈ ¡◊«È «‘ÚÀ ÿappleπ Ï≈Ë≈ ÌØ‹È∞ √≈appleπ ’apple≈¬∆ÕÕ
[Ú≈apple Ó≈fi ’∆ √ÒØ’ Ó‘Ò≈ 1Õ 19Õ (147)]
ÂÏ «√ËØ “¡≈Á∂√π ¡≈Á∂√π” ’∆Â≈Õ ÂÏ Ï≈Ï≈ ÏØ«Ò¡≈, “¡≈«Á ’¿∞ ¡≈Á∂√π”Õ «ÂÂ∞
Ó«‘Ò √ÏÁπ ‘Ø¡≈, apple≈◊π ◊¿∞Û∆ «Ú«⁄ :-
ÍÃÊÓ∂ ◊appleÌ Ú≈√ Â∂ ‡«apple¡≈Õ
[◊¿∞Û∆ Ó‘Ò≈ 5 ¡√‡ÍÁ∆¡ª Õ 4Õ (237)]
ÂÏ «√Ë∆ “¡≈Á∂√!!!” ’∆Â≈, ÂÏ Ï≈Ï≈ ÏØ«Ò¡≈: “¡≈«Á Íπapple÷ ’¿∞ ¡≈Á∂√”Õ ÂÏ ◊πapple»
Ï≈Ï≈ ÿ«apple ¡≈«¬¡≈Õ
√Ã∆ Ò‘‰≈ ÍÃ∆÷Ô≈,
¡≈«◊¡≈ ÍappleÓ∂√apple ’∆ ‘ج∆, ‹Ø «¬’∞ «√÷π ‹≈«Â ̺Ò≈ ÷‚±apple «Ú«⁄ “◊πapple» ◊πapple»” ‹ÍÀÕ ¡Â∂

54
‘Øappleπ √≈apple≈ ÷‚±apple Áπapple◊ª ˘ Ó≥ÈÀÕ ¡Â∂ ˙√ «√º÷ Á∂ È≈«Ò √Ì ÷∂⁄apple∆ ’apple«È : «Â‘‰≈ ÁÀ Ó‘ÒÀ
apple‘À, «Â√ Á≈ Íπ‹≈apple∆ Ò«‘‰≈ apple≈‘ÀÕ ÂÏ «¬’ «Á«È ¿∞‘π «√º÷ ÏÀ·≈ ‹Íπ ÍÛÁ≈ Ê≈, ÂÏ ◊πapple»
¡≥◊«Á ‹∆ √π«‰¡≈, √𫉠’«apple Íπ«¤¡≈ : ‹Ø ¬∂‘π ÙÏÁ «’√ Á≈ ‘À?”Õ ÂÏ ¿∞‘π «√÷π ÏØ«Ò¡≈,
¡≈«÷˙√π : “‹∆ ¬∂‘π √ÏÁπ ◊πapple» È≈È’ Á≈ ‘À”Õ ÂÁª‘π ◊πapple» ¡≥◊Á ‹∆ ¿∞√ «√º÷ Á∂ È≈«Ò apple«Ò
¡≈«¬¡≈, ¡≈«Á ÍÀapple∆ Í«¬¡≈Õ Áapple√È∞ Á∂÷‰∂ È≈Ò∂ ‘Ê‘π∫ ÿ≥π◊apple» ÂØ«Û √π«‡¡√π, ◊πapple» ◊πapple» Ò◊≈
‹Í«‰Õ ‡‘Ò ’apple«‰ ¡≈ÚÀ, ̪‚À Óª‹À, Í÷≈ Î∂appleÀÕ
ÂÏ «¬’ «Á«È ◊πapple» ¡≥◊Á ‹∆ «Í¤Ò∆ apple≈ ◊¬∂, ª Á∂÷À ª √»‘∂ Ï√Âz ÍÀË∂ ÏÀ·∆
«¬√Âz∆ «⁄’Á∆ ‘ÀÕ ÂÏ ◊πapple» ¡≥◊Á ‹∆ Ï∂ÈÂ∆ ’∆Â∆ : “‹Ø ‹∆! ¬∂‘ ’¿∞‰∞ Ê∆ Í≈Â√≈‘!” ÂÏ
Ï≈ÏÀ ¡≈«÷¡≈ : “¡≥◊Á≈! ¬∂‘π Áπapple◊≈ Ê∆, √Ø ¡·ÚÀ «Á‘≈ÛÀ ◊πapple» ’∆ √∂Ú≈ ’apple«‰ ¡ªÚÁ∆ ‘À”Õ
ÂÏ ◊πapple» ¡≥◊Á ÍÀapple∆ Í«¬¡≈Õ ÂÏ ¡≈«◊¡≈ ÍappleÓ∂√apple ’∆ È≈«Ò «¬’ «Á«È Ï≈Ï∂ Á≈ ÍÀappleπ ‘ÒÁ≈
Ê≈Õ ‹Ï ◊πapple» ¡≥◊Á Á∂÷À ª ’¬∆ ‹∆¡ ÍÀappleª È≈«Ò «ÚÁ≈ ‘Ø∫Á∂ ‘À«ÈÕ
ÂÁ‘π∫ ◊πapple» ¡≥◊Á ȱ «¬’ «ÁÈ √≈‘π«apple˙∫ ’ÍÛÀ ¡≈¬∂, ÂÏ ◊πapple» ¡≥◊Á ‹∆ ‹ØÛ≈
Ò≈«¬¡≈Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ’∆ ¡≈«◊¡≈ ‘ج∆ “‹≈«‘ ÿ≈√π ÒÀ ¡≈¿∞”Õ ÂÏ ◊πapple» ¡≥◊Áπ ‹∆ ÿ≈√π
ÒÀ ¡≈«¬¡≈ Ë≈¬∆¡ª «Ú⁄‘π∫Õ ÂÏ ’ÍÛ∂ √Ì∂ «⁄’Û È≈«Ò Ìapple∂Õ Âª Ó≈Â≈ ‹∆ «‚·≈Õ ÂÏ Ï≈Ï∂
˘ ’ÒÍ«‰ Ò≈◊∆, ¡≈«÷˙√π : “È≈È’! ÂÀ∫ «¬‘π Ì∆ ◊Ú≈«¬¡≈ √ø√≈apple «Á‘π∫ ’øÓ‘π∫ Í∞Âz
Íapple≈«¬¡≈Õ ‹Ø ’Í«Û¡≈ ¿∞Í«apple «⁄’Û∞ Í≈«¬ ÒÀ ¡≈«¬¡≈”Õ ÂÏ Ï≈Ï≈ ‘«√¡≈, ¡≈«÷˙√π:
“Ó≈Â≈! ¬∂‘π «⁄’Û∞ È≈‘∆, «¬‘π ⁄øÁÈ ‘À Á∆È ÁπÈ∆¡≈ ’≈Õ” ÂÏ Ó≈Â≈ ‹∆ ⁄πÍ ’«apple apple‘∆Õ
ÂÏ Ï≈Ï≈ ‹∆ ‹≈«¬ √πÂ≈Õ apple√ج∆ ’≈ Ú÷Â∞ ‘Ø«¬¡≈ ÂÏ ÏªÁ∆ Ò◊∆ ‹◊≈Ú«‰Õ ÂÏ Ï≈Ï∂ Á∂
⁄apple‰ ‹∆Ì È≈«Ò ⁄«‡˙√πÕ ⁄‡‰∂ È≈«Ò ‹Ï Á∂÷À ª Ï≈Ï≈ ‹∆ √ÓπøÁz «Ú«⁄ ÷Û≈ ‘ÀÕ «√º÷ª
ÏØ«‘Êπ È≈«Ò Ë’≈ Á∂∫Á≈ ‘À, ’„Á≈ ‘ÀÕ ÂÏ Ó≈Â≈ Ì∆ ¡≈«¬ ◊¬∆Õ Âª Ó≈Â≈ ¡≈«÷˙√π :
“È≈È’ ‹≈«◊¡≈ ‘À?” ÂÏ ÏªÁ∆ ¡≈«÷˙√π : “È≈È’∞ ¬∂ÊÀ È≈‘∆, Ó≈Â≈ ‹∆! √πÓ≥Áz «Ú«⁄ ÷Û≈
‘À”Õ Âª Ó≈Â≈ ϪÁ∆ ‹Ø◊π Ò◊∆ Ó≈apple«‰Õ ¡≈«÷˙√π : “Ï∂‡≈, «¬‘ Ì∆ ◊ØÒ∆ Ò◊∆ Ó√’apple∆¡ª
’apple‰, ¡≈÷À ‹π - È≈È’∞ √ÓπøÁz «Ú⁄ ÷Û≈ ‘À ó”Õ ÂÏ Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈ : “Ó≈Â≈ ‹∆! ’ÓÒ∆
◊ØÒ∆ ÁÀ ¡≈«÷¡À Ò◊‰≈ È≈‘∆”Õ ÂÏ ÏªÁ∆∆ ’ÓÒ∆ ‘Ø«¬ ◊¬∆Õ Íappleπ Áapple√È ’≈ √Á’≈ √ø◊«Â
appleÒ∆Õ ÂÏ ÒØ’ Ï‘π Ȫ Ëapple∆’ ‘ج∂Õ
Ò«‘‰∂ ÂØ∫ ¡≥◊Á
ÂÁ‘π∫ ¡≈«◊¡≈ È≈Ò ◊Øapple÷È≈Êπ ¡≈«¬ ◊«¬¡≈ Ï≈ÏÀ Í≈√, ª ¡≈«÷˙√π : “Ï‘πÂ∞
Í√≈apple≈ ’∆ÂØ ‘∆?” ÂÏ Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈, “◊Øapple÷È≈Êπ! ¡√≈‚À ’ج∆ ‘ØÚÀ◊≈, ≤ª ¡≈Í∂ Á∂Ï‘π◊∂”Õ
ÂÏ Ï≈Ï≈ ‹∆ Ï≈‘«apple ¡≈«¬¡≈, ª ÒØ’ È≈¿∞ Ëapple∆’ «Í¤∂ Ï‘π Ò≈◊∂Õ Âª ¡≈«◊¡≈ È≈«Ò
ËappleÂ∆ ÍÀ«√¡ª ’∆ ‘ج∆Õ ÂÏ Ï‘π ÒØ’ ÍÀ√∂ ÒÀ’«apple ¿∞«· ¡≈¬∂Õ ‹Ø ¡≈◊À ‹≈Ú«È Âª appleπͬ∆Ô∂
ͬ∂ ‘À«ÈÕ Âª Ï‘π ÒØ’ appleπͬ∆Ô∂ ÒÀ’«apple ¿∞«· ¡≈¬∂Õ ‹Ï ‹≈◊À ‹≈Ú«È Âª Óπ‘appleª ͬ∆¡ª
‘À«È, ‹Ø ’ج∆ apple«‘¡≈ Ê≈ √Ø Óπ‘appleª Ò∂’«apple ¿∞«· ¡≈«¬¡≈Õ ÂÁ Á𫬠«√º÷ È≈«Ò apple‘∂Õ ÂÏ ¡≈◊À

55
‹≈Ú«È, ª «¬’∞ «⁄÷≈ ‹ÒÁ∆ ‘À, «Â√ ’∂ ¿∞Í«apple ⁄≈«apple ⁄apple≈«◊ ‹ÒÁ∂ ‘À«È, ¡ÂÀ ⁄≈Áapple
Â≈‰∆ ÓπappleÁ≈ √πÂ≈ Í«¬¡≈ ‘À, Íappleπ Áappleπ◊øË Ï≈√π ¡ªÚÁ∆ ‘ÀÕ ÂÏ Ï≈ÏÀ Ï⁄È∞ ’∆Â≈, ¡≈«÷˙√π
: “’ج∆ ‘À ‹π «¬√ ȱ Ì÷À?” ÂÏ Á»√apple≈ «√÷π ‹Ø Ê≈, √Ø ¿∞«È Óπ‘π Î∂«apple ’«apple Êπ’∞ √π‡∆, Êπ’≈
√𫇠’«apple ⁄ÒÁ≈ apple«‘¡≈Õ ÂÏ «¬’ ◊πapple» ¡≥◊Áπ ¡≈«¬ apple«‘¡≈Õ ÂÏ Ï⁄È∞ ÒÀ’«apple ‹≈«¬ ÷Û≈
apple«‘¡≈Õ Âª ¡≈«÷˙√π : “‹∆ «’√ Ú«Ò Â∂ Óπ‘π Í≈¬∆?” ÂÏ Ï⁄È∞ ‘Ø«¬¡≈ : “ÍÀappleª ÚÒ Óπ‘π
Í≈Ú‰≈”Õ ‹Ï ◊πapple» ¡≥◊Á ⁄≈Áapple ¿∞·≈ÚÀ, ª ◊πapple» È≈È’ √πÂ≈ Í«¬¡≈ ‘ÀÕ Âª ◊Øapple÷ ’≈ Ï⁄È∞
‘Ø«¬¡≈ : “È≈È’ Â∂apple≈ ◊πapple» √ج∆, ‹Ø Â∂apple∂ ¡≥◊ Â∂ ÍÀÁ≈ ‘ØÚÀ◊≈Õ” ÂÏ Ò«‘‰À ÂÀ ◊πapple» ¡≥◊Áπ
È≈ apple«÷¡≈, ª ◊Øapple÷È≈Êπ «ÚÁ≈ ‘Ø«¬¡≈Õ Ï≈Ï≈ ‚∂appleÀ ¡≈«¬¡≈ ª ÒØ’ Ï‘πÂ∞ ͤØÂ≈Ú«‰
Ò◊À ‹Ø ÍÀ«√¡ª Ú≈Ò∂ ¡≈÷Á∂ ‘À«È: “‹∂ ¡◊À ‹ªÁ∂ ª Óπ‘appleª ÒÀ ¡ªÚÁ∂”Õ ÂÏ Ï≈Ò≈ ÏØ«Ò¡≈
√ÏÁπ apple≈◊π √Ã∆ apple≈◊ «Ú⁄ : -
Ò∂÷À ÏØÒ‰∞ ÏØÒ‰≈ Ò∂÷À ÷≈‰≈ ÷≈¿∞®
[«√apple∆ apple≈◊π Ó‘Ò≈ 1 ÿappleπ 1 Õ 3 Õ (15)]
ÓıÁ»Ó Ï‘≈ÚÁ∆∫ Á≈ ⁄Ò≈‰≈Õ
ÂÏ «¬’ «ÁÈ ÍappleÓ∂√apple ’∆ ¡≈«◊¡≈ ‘ج∆ ‹Ø ÓıÁ»Ó Ï‘≈ÚÁ∆ ÓπÒÂ≈È ’≈ Í∆appleπ
Ó√Â∆ ’¿∞ ¡≈«¬¡≈ Ê≈, ¬∆Á◊≈‘ ’À «Á«È, Óπapple∆Á ÒØ’ Ï‘πÂ∞ È≈«Ò ¡≈¬∂ Ê∂ ÈÓ≈˜
◊π‹≈apple«‰Õ ÂÁ‘π∫ ÓıÁ»Ó Ï‘≈ÚÁ∆ ’∆ ¡÷∆ Ì«apple ¡≈¬∆¡≈ ¡≥fi»ø, Ò◊≈ ÏÀapple≈◊ ’apple«‰Õ ÂÏ
Óπapple∆Áª Íπ«¤¡≈ ‹Ø “‹∆ÚÀ Í∆apple √Ò≈Ó«Â! √π Â∞√∆ ‹Ø appleج∂ √Ø «’ appleΩ¬∂?” ÂÏ Ó÷Á»Ó Ï‘≈ÚÁ∆
¡≈«÷¡≈ : “¬∂ Ïø«Á˙ ÷πÁ≈«‘ «’˙! «¬‘ Ï≈«Â ’‘‰∂ ’∆ Ȫ‘∆∫”Õ Âª Óπapple∆Áª ¡≈«÷¡≈ : “‹∆ÚÀ
Í∆apple √Ò≈Ó«Â! √π Â∞√∆ ‹Ø appleΩ¬∂ √Ω «’ appleج∂?” ÂÏ Ó÷Á»Ó Ï‘≈ÚÁ∆ ¡≈«÷¡≈ : “‹∆ÚÀ Í∆apple
√Ò≈Ó «Ó‘«apple ’apple’À ¡≈÷∆¡À”Õ ÂÏ Ó÷Á»Ó Ï‘≈ÚÁ∆ ¡≈«÷¡≈ : “¬∂ Ô≈apple∂! ¡º‹ Â∂ ¬∆∫Ó≈È∞
«’√∂ ’≈ ·¿∞Û apple‘∂◊≈ Ȫ‘∆, √Ì Ï∂¬∆Ó≈È ‘Ø«¬ ‹≈Ú«È◊∂”Õ ÂÏ Óπapple∆Á≈ ’«‘¡≈ : “‹∆ÚÀ Í∆apple
√Ò≈ÓÂ! Ó«‘apple ’apple ’∂ Á√∆¡À”Õ ÂÏ Ó÷Á»Ó Ï‘≈ÚÁ∆ ¡≈«÷¡≈ : “Ô≈appleØ! «¬’ «‘øÁ» ‹Ï «Ì√Â
’¿∞ ¡≈ÚÀ◊≈Õ ÂÏ «Ì√ «Ú⁄ ¿∞‹≈Ò≈ ‘ØÚÀ◊≈”Õ ÂÏ «‹ÂÈ∂ «√¡≈‰∂ Ê∂, «Â«ȡ≈ ’≈
«¬Ó≈È È¿∞Û È apple«‘¡≈, Â≈ ¡◊À ¡≈÷«‰ : “‹∆ÚÀ Í∆apple √Ò≈Ó«Â! ‹Ø ÍÛ∂ ÒØ’ ¡≈÷Á∂ «‘«È,
‹Ø «‘øÁ» ’¿∞ «Ì√Â∞ «Ò«÷¡≈ È≈‘∆, ¡ÂÀ Â∞√ª «¬ ¡≈«÷¡≈ ‘À √Ø «’ ’«apple ‹≈‰∆¡À”Õ ÂÏ
Ó÷Á»Ó Ï‘≈ÚÁ∆ ¡≈«÷¡≈ : “‹Ø Â∞√ª «Ú«⁄ ’ج∆ ÌÒ≈ Í«Û¡≈ «√¡≈‰≈ ‘ØÚÀ √Ø ÒÀ ¡≈Ú‘π”Õ
ÂÏ ¿∞È∑ª «¬ÒÓÚ≈È ‘≈‹appleπ ’∆Â≈, ÂÏ Ó÷Á»Ó Ï‘≈ÚÁ∆ «¬’∞ √ÒØ’∞ «Ò«÷ «ÁÂ≈ :-
‹Ø ¡√≈ ÒÁ‰∞ Ò«Á¡≈ ¡√≈‚∆ ’«apple ’≈«¬Õ
¡ÂÀ Óπ‘Ø∫ ¡≈«÷˙√π : ‹Ø “È≈È’ È≈ ‘À √π ÁappleÚ∂√ ’≈, ÂÒÚø‚∆ apple‘∫Á≈ ‘ÀÕ ‹Ï Óª◊À
ª Á∂ÚÈ≈”Õ ÂÁ‘π∫ ¡≈ÁÓ∆ ÂÒÚø‚∆ ¡≈«¬¡≈, ’Ø‘ª ÁØ‘π∫ ¿∞Í«apple ¡≈«¬ ÏÀ·≈, ¡ÂÀ ¡≈«÷˙√π
: “‹∂ √π⁄ ‘À, ª ÓÀ∫ ’¿∞ √Á≈«¬ Ò∂ÚÀ◊≈Õ” ÂÏ Ï≈Ï∂ Ì√Ó≈ «√º÷ Ì∂«‹¡≈, ¡≈«÷˙√π : “Ï≈◊
«Ú«⁄ ‹Ø ¡≈ÁÓ∆ ‘À √Ø √πÒÂ≈È Â∂ ¡≈«¬¡≈ ‘À, Ó÷Á»Ó Ï‘≈ÚÁ∆ ’≈, √Ø √Á ÒÀ¡≈˙”Õ ÂÏ
˙‘π ◊πapple» Í≈«√ Ò∂«¬ ¡≈«¬¡≈ Õ ¡≈«¬ ÍÀ«apple ⁄π«Ó¡≈√πÕ ’≈◊Áπ ◊πapple» Ó≥«◊ Ò«¬¡≈Õ Ó÷Á»Ó

56
Ï‘≈ÚÁ∆ Á≈ «Ò«÷¡≈ Í«Û∑¡≈Õ ‹Ø Ó÷Á»Ó Ï‘≈ÚÁ∆ «Ò«÷¡≈ ‘À :-
‹Ø ¡√≈ ÒÁ‰∞ Ò«Á¡≈ ¡√≈‚∆ ’«apple ’≈«¬®
ÂÏ Ï≈ÏÀ «Ò«÷¡≈ √ÒØ’∞ ¿∞√’∂ √ÒØ’ ¿∞Íapple ’∆Â≈ :-
‹Ø Ì«apple¡≈ √Ø ÒÁ√∆, √ÌȪ ‘π’Óπ apple‹≈«¬®
È≈È’ Â∂ Óπ÷ ¿∞‹Ò∂ ⁄Ò∂ ‘’∞ ’Ó≈«¬®1®
ÂÏ Ï≈ÏÀ “Óπ’Â∞! Óπ’Â∞!” Ó÷Á»Ó Ï‘≈ÚÁ∆ ’¿∞ «Ò«÷¡≈ : “‹Ø Â∞√∆ ⁄Ò‘π, ¡√∆ Ì∆
¡≈Ú‘∫◊∂ ⁄≈Ò∆‘ «Á«È «Í¤À”Õ «ÂÂ∞ Ó«‘Ò √ÏÁπ ‘Ø«¬¡≈, apple≈◊π √Ã∆ apple≈◊ «Ú«⁄ :-
ËÈ∞ ‹ØÏÈ ¡appleπ ÎπÒÛ≈ È≈·∆¡Û∂ «ÁÈ ⁄≈«apple®
[«√apple∆ apple≈◊ Ó‘Ò 1 ÿapple 2 Õ 24 Õ (23)]
ÂÏ ˙‘π ¡≈ÁÓ∆ ÓπÒÂ≈È ◊«¬¡≈Õ ÂÁ‘π∫ Ó÷Á»Ó Ï‘≈ÚÁ∆ ¡≈Í«‰¡ª Óπapple∆Áª È≈«Ò
Ï≈‘«apple ¡≈«¬¡≈Õ ¡◊‘π∫ ˙‘𠫬’∞ È≈¿∞ ÒÀ ¡≈«¬¡≈Õ ÂÏ Ó÷Á»Ó Ï‘≈ÚÁ∆ Á∂«÷ ’«apple Ò≈◊≈
ÏÀapple≈◊π ’apple«‰Õ ÂÏ Óπapple∆Áª Íπ«¤¡≈ “‹∆ Â∞√∆ ⁄Ò‘π,  È≈Ò ⁄ґ𠫬’·∂ ÷πÁ≈«¬ ’∆ Áapple◊≈‘
‹≈Ú«‘∫-Õ Âª ˙È≈ ¡«◊¡‘π «Ò«÷¡≈ ‘À, ‹Ø ó Â∞√∆ ⁄Ò‘π ¡√∆ Ì∆ ¡ªÚ‘◊∂ ⁄≈Ò∆‘ «ÁÈ
«Í¤‘π ó Õ Âª Ô≈appleØ! ¡√ª ˙È≈ ⁄≈«Ò‘≈ «ÁȪ ’≈ «Î’appleπ ‘À, ‹Ø ⁄≈Ò∆‘ «ÁÈ ¡≥È∂∑apple∂ apple‘‰≈
‘ØÚÀ◊≈Õ ¬∂ Ô≈appleØ! ¿∞È∑ª «ÁÒª ˘ ÓÀ∫ appleØ∫Á≈ ‘ª, ‹Ø «’ ’«apple ◊πÁapple≈È∞ ‘ØÚ«È◊ÀÕ ‹∂ ˙‘π ⁄ÒÁ∂,
ª √π÷≈Ò∂ ⁄≈ȉ∂ È≈«Ò ‹ªÁ∂”! ÂÏ Ó÷Á»Ó Ï‘≈ÚÁ∆ ’≈ ⁄Ò≈‰≈ ‘Ø«¬¡≈Õ ÂÁ‘π Óπapple∆Áª
ÒØ’ª Á∂ «Á«Ò ’apple≈appleπ ¡≈«¬¡≈Õ
√Ã∆ ◊πapple» ¡≥◊Á ‹∆ ˘ ◊π«apple¡≈¬∆.
ÂÏ Ï≈Ï≈ ‹∆ apple≈Ú∆ Á∂ «’È≈apple∂ ¡≈«¬¡≈Õ ÂÁ‘π ÍÀ√∂ Í≥«‹ Ï≈Ï∂ ‹∆ ◊πapple» ¡≥◊Á ‹∆
’À ¡◊À apple«÷’∂ ÍÀapple∆ Í«¬¡≈Õ ÂÁ‘π∫ ÍappleÚ≈apple «Ú⁄ ÷Ï«apple ‘ج∆, ª √appleÏ«Â √ø◊«Â «Ú«⁄ ÷Ï«apple
‘ج∆, ‹Ø ◊πapple» Ï≈Ï≈ ⁄Ò≈‰∂ Á∂ ÿ«apple ‘ÀÕ ÂÁ‘π∫ √ø◊Â∆ Áapple√«È ¡≈«¬¡≈Õ «‘øÁ» Óπ√ÒÓ≈È √«Ì
¡≈¬∂Õ ÂÁ‘π∫ ◊πapple» ¡≥◊Áπ ‘«Ê ‹Ø«‚ ÷Û≈ ‘Ø¡≈Õ ÂÏ Ï≈ÏÀ ¡≈«÷¡≈ : “’∞¤∞ Ó≥◊π”Õ appleÏ ◊πapple» ¡≥◊Áπ
‹∆ ¡≈«÷¡≈ : “‹∆ Í≈Â√≈‘π! Â∞Ëπ Ì≈ÚÀ ª ¬∂‘ ‹Ø √ø◊«Â È≈Ò‘π∫ Â∞‡∆ ‘À, √Ø Ò«Û Ò≈¬∆¡À
‹∆”Õ ÂÏ Ï⁄È ‘Ø«¬¡≈ ◊πapple» ¡≥◊Á ˘ ‹Ø “Â∂apple≈ √Á’≈ √Ì≈ ÏıÙ∆”Õ ÂÏ ◊π» ¡≥◊Áπ ÍÀapple∆
Í«¬¡≈Õ ¿∞ ӫ‘Ò √ÏÁπ ‘Ø«¬¡≈ apple≈◊ Ó≈fi «Ú⁄ ;-
˙«Â ÍØ«Â √∂Ú’ √ø«◊ apple≈Â≈ÕÕ
[Ó≈fi Ó‘Ò≈ E ⁄¿∞ÍÁ∂ ÿapple A Õ1Õ (101)]
‹ØÂ∆ ‹Ø √Ó≈¿∞‰≈
ÂÁ‘πø ◊πapple» Ï≈Ï≈ √apple∆‘ ÂÒÀ ‹≈«‘ ÏÀ·≈Õ √apple∆‘π √π’≈ Ê≈, √Ø ‘«apple¡≈ ‘Ø¡≈Õ ÷≈ ÎπºÒ
ͬ∂Õ ÂÏ ◊πapple» ¡≥◊Á ÍÀapple∆ Í«¬¡≈Õ ÂÏ Ó≈Â≈ ‹∆ ÏÀapple≈◊π Ò◊∆ ’apple«‰Õ «ÂÂ∞ Ó‘«Ò √ÏÁπ

57
‘Ø«¬¡≈Õ Ì≈¬∆ ÏøËπ ÍappleÚ≈appleπ √Ì Ò◊∂ appleØÚ«‰Õ ÂÁ‘π∫ apple≈◊ Ú‚‘ø√π «Ú«⁄ √ÏÁπ ‘Ø«¬¡≈ :-
ËøÈ∞ «√appleøÁ≈ √⁄≈ Í≈«Â√≈‘π «‹È ‹◊π ËøËÀ Ò≈«¬¡≈®
[Ú‚‘ø√π Ó‘Ò≈ 1 ¡≈Ò‘‰∆¡≈ (579)]
«ÂÂ∞ Ó‘«Ò ‹Ø √ÏÁπ ‘Ø¡≈, √Ø ÍØÊ∆ ‹πϪ«È ◊πapple» ¡ø◊Á ‹Ø◊ «ÓÒ∆Õ ÂÁ‘π∫ ÍπÂzª
¡≈«÷¡≈ : “¡√≈‚≈ «’¡≈ ‘Ú≈Ò ‘ØÚÀ◊≈?” ÂÏ ◊πapple» ÏØ«Ò¡≈ Ï⁄È∞, ¡≈«÷¡≈ ‹Ø “Ï∂‡≈! ◊πapple»
«’¡ª ’∞«Â¡ª ˘ Ì∆ ’Ó∆ Ȫ‘∆, apple؇∆¡ª ’ÍÛ∂ Ï‘π ‘ØÚ«È◊∂, ¡ÂÀ ◊πapple» ◊πapple» ‹Í‘π◊À ª
‹ÈÓ √Úapple∂◊≈”Õ ÂÏ «‘øÁ» Óπ√ÒÓ≈È È≈¿∞ Ëapple∆’ Ò◊∂ ¡≈÷«‰Õ Óπ√ÒÓ≈È Ò◊∂ ¡≈÷«‰:
“¡√∆ ⁄Ï«‘ø◊∂”Õ ¡Â∂ «‘øÁ» Ò≈◊∂ ¡≈÷«‰ : “‹Ø ¡√∆ ‹Ò≈‘ª◊∂”Õ ÂÏ Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈ : “‹Ø Â∞√ª
Á‘ª ÚÒ∆ ÎπÒ apple÷‘π, Á≈‘‰∆ Ú«Ò «‘øÁ»¡ª ’∂ apple÷‘π, ¡ÂÀ Ï≈Ú∆ Ú«Ò Óπ√ÒÓ≈Ȫ ’∂ apple÷‘π,
«‹√ ’∂ ÌÒ’∂ ‘apple∂ apple«‘«È◊∂, ‹∂ «‘øÁ»¡≈ ’∂ ‘apple∂ apple«‘È Âª ‹≈Ò«‘◊∂ ¡ÂÀ ‹Ø Óπ√ÒÓ≈Ȫ ’∂ ‘apple∂
apple«‘È◊∂ ª ÁÏ«‘∫◊∂Õ ÂÏ Ï≈ÏÀ √ø◊«Â ˘ ‘π’Óπ ’∆Â≈, “’∆appleÂÈ∞ ÍÛ‘π”Õ ÂÏ √ø◊«Â Ò◊∆
’∆appleÂÈ ÍÛ«‰ :-
‹À ÿ«apple ’∆apple«Â ¡≈÷∆¡À ’apple ’≈ ‘Ø«¬ Ï∆⁄≈appleØ®
[√Ø‘Ò≈ apple≈◊π ◊¿∞Û∆ Á∆Í’∆ Ó‘Ò≈ 1 (12)]
ËÈ≈√apple∆ apple≈◊ ‘ØÔ≈, ¡≈appleÂ∆ ◊≈Ú∆Õ «Â ӑ«Ò ’∆appleÂÈ∞ ‘Ø¡≈ ÙÏÁ, ÂÏ √ÒØ’
Í«Û¡≈ :-
ÍÚ‰∞ ◊πapple» Í≈‰∆ «ÍÂ≈ Ó≈Â≈ Ëapple«Â Ó‘Â∞®
«ÁÚ√π apple≈«Â Á𫬠Á≈¬∆ Á≈«¬¡≈ ÷∂ÒÀ √◊Ò ‹◊Â∞®
⁄Ø«◊¡≈¬∆¡≈ Ïπ«apple¡≈¬∆¡≈ Ú≈Ë∂ ËappleÓπ ‘Á»«apple®
’appleÓ∆ ¡≈ÍØ ¡≈͉∆ ’∂ È∂ÛÀ ’∂ Á»«apple®
«‹È∆ È≈Óπ «Ë¡≈«¬¡≈ ◊¬∂ Ó√’«Â ÿ≈«Ò®
È≈È’ Â∂ Óπ÷ ¿∞‹Ò∂ ’∂Â∆ ¤∞‡∆ È≈«Ò® 1®
‹Ï √ÒØ’ Í«Û¡≈, Â«Ï Ï≈ÏÀ ⁄≈Áapple ¿∞Í«apple ÒÀ ’«apple √Â≈Õ √ø◊«Â ÓÊ≈ ‡∂«’¡≈Õ ‹Ï
⁄≈Áapple ¿∞·≈Ú«È Â≈ ’∞¤∞ È≈‘∆Õ ÂÁ‘π∫ ÎπÒ Á𑪠’∂ ‘appleÀ apple‘ÀÕ «‘øÁ» ¡≈͉∂ ÒÀ ◊¬∂, ¡Â∂
Óπ√ÒÓ≈È ¡≈͉∂ ÒÀ ◊¬∂ √apple«Â √ø◊«Â ÍÀapple∆ ͬ∆Õ ÏØÒ‘π Ú≈«‘◊πapple» ® 1 ® √øÓ 1595 «ÓÂ∆
¡√» √»Á∆ A@® Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ √Ó≈‰À ’appleÂ≈apple Íπ«appleÕ ÏØÒ‰≈ ‘Ø¡≈Õ Ú≈«‘◊πapple» Ú≈«‘◊πapple»
Ú≈«‘◊πapple» Ú≈«‘◊πapple» Ú≈«‘◊πapple»® √≈÷∆ √øÍ»appleÈ ‘ج∆Õ
¤

58
«Ó‘appleÏ≈È Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆
«‹ÒÁ Í«‘Ò∆
(ÍØÊ∆ √⁄ ÷≥‚)
¡ÚÂ≈apple Ë≈appleÈ≈
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ’≈¨ ’À ÿ«apple «ÂÍapple≈ ’À ¿∞Á«apple, Ï∂Á∆ ’À Ïø«√ ÷Âz∆ ’À ‹È«Ó
Í≥‹≈Ï Á∆ ËappleÂ∆ ⁄≈‘Ò≈ Ú≈Ò∂, √øÓ 1526 ÚÀ√≈÷ Ó≈«√ «Ê«Â «ÂzÂ∆¬∂ ⁄ªÈ‰∆ ’∫¿∞, Í‘appleπ
apple≈«Â «ÍÂÒ∆ apple‘Â∆ ’∫¿∞ ¡≥«ÏàÚ∂Ò≈ ‹ÈÓπ Ò«¬¡≈, ’«Ò ’À «Ï÷À ¡≈«¬ ¡ÚÂapple∂, ¡È≈‘Á
√ÏÁ Ú≈‹∂, Âz∂Â∆√ ’appleØÛ∆ Á∂ګ¡‘π ÈÓ√’≈appleπapple ’∆¡≈: ÈÚ‘π È≈Ê‘π ÈÓ√’≈appleπ ’∆¡≈;
«¤¡‘π ‹∆¡‘πø ÈÓ√’≈appleπ ’∆¡≈; ⁄¿∞apple≈√∆‘π «√Ë‘π ÈÓ√’≈appleπ ’∆¡≈; ◊πÍ Íapple◊‡‘π ÈÓ√’≈appleπ
’∆¡ª; «√Ë‘π √≈«Ë’‘π ÈÓ√’≈appleπ ’∆¡≈Õ ’؇ ’appleØÛ∆ ÏÀ√È‘π ÈÓ√’≈appleπ ’∆¡≈Õ Ï≈‹øÂz Ï≈‹∂
◊πapple» Ï≈Ï∂ ’À ‹È«Ó ’«apple ’«apple, ’¬∆ ÏøÁ∆ ‹È Óπ’Â∂ ̬∂Õ ’¬∆ ‹∆Ú Á≈ÒËÃ∆ Ï∂ √∂ ËÈÚøÂ
̬∂Õ ’¬∆ ‹∆Ú appleØ◊∆ Ê∂ «ÂøÈ ’∂ appleØ◊ ◊¬∂Õ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ’∂ ‹ÈÓ ’∂ √≈Ê √Ì ‹∆Ú ¡ÈßÁ
Ó«‘ ̬∂Õ Á∂Ú «ÍÂapple √apple√∂ ̬∂Õ «ÍÃÊÓ∆ ’∫¿∞ Ï‘πÂ∞ √π÷π ¿∞Í«‹¡≈ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ’∂ ‹È«Ó
√≈«ÊÕ ¡Úapple≈ Ï≈Ò’≈ ’≈ √πÌ≈¿∞ appleØÚ‰À ’≈ ““¿±¡ª ¿±¡ª” ¡appleπ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ Á≈ √πÌ≈¿∞
¬∂‘∆ ’‘À ““Â∂appleØ È≈, Â∂appleØ È≈””Õ Í‰∞ ÍÀ¤≈«‰ ’ج∆ È∂ √’À ‹∂ ¬∂‘π «’¡≈ ’‘Â≈ ‘ÀÕ ◊πÛÂ∆
‹Ï «ÓÒÀ ÂÏ Ò∂ È≈, È≈«apple Í«Û¡≈ ¡≥◊π√Â∞ ⁄»√∂Õ Ó≈Â≈ ‹Ï ¡√ÊÈ∞ Á∂«¬ ¿∞ Á∂¬, È≈«apple
appleØ«¬ ’«apple È Ò∂«¬∂Õ √‘‹ √∫¿∞ Á∂«¬ ¿∞ Á∂«¬Õ È≈«apple ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ’≈ ‹ÈÓ √πÌ≈¿∞ «¬Ú
‘∆ ‘À : ““Â∂appleØ È≈¿∞ Â∂appleØ È≈¿∞””Õ ÒØ’ ‹≈‰«‘ «‹ «¬‘π Ï≈Ò’∞ ‘À, √πÌ≈¿∞ ’appleÂ≈ ‘ÀÕ ‹«Á
‹È«Ó¡≈ ÂÏ ’ÍÛ∂ ÁªÓ Ϫ‡∂, ÏË≈¬∆¡ª ‚ØÓª ’∫¿∞ «ÓÒ∆¡≈Õ ’¬∆ √À ‡’∂ ÷Àapple≈«¬Â Á≈ÁÀ
’≈¨ Ϫ‡ÀÕ ’¬∆ ‹∆Ú Ì»÷∂ «Í¡≈√∂ Ê∂ Â∂ ¡ÿ≈¬∂Õ Î∂«apple ¤·∆ ‘»¬∆, «‹ÂÈ≈ ÍappleÚ≈appleπ Ê≈ Ï∂Á∆
’≈ «Â«ȡ‘π ¡≈«¬ ¡≈¬«∂ ‹∂«Ú¡≈Õ Ïø√ Ó«‘ ¿∞Á∂ ’Ò≈√π ‘»¡≈, ’∞«Ò Â≈apple’∞ ‹È«Ó¡≈,
¤·∆ Â∂ «È’«Ò¡≈, Ó≈Â≈ ‹∆ ÈÚ≈«Ò¡≈ ¡appleπ Ó≈Â≈ ‹∆ ÈÚ∂∫ Â∆È∂ Ï√«apple Í«‘apple∂Õ Á∂Ú
ÓÈ≈¬∂, «ÍÂapple∆ ¡≈«Á √ÚË≈È∞ ‘ج∆¡ª «‹ ‘Ó≈apple≈ «È√Â≈apple‰‘≈apple≈ ‹È«Ó¡≈ ‘À ‘Óapple∆ ’∞Ò
Ó«‘Õ ’«Ò Ó«‘ «Ú◊≈√π ‘»¡≈ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ’∂ ‹È«Ó √≈«ÊÕ ‹∂ ’ج∆ ÷Âz∆ ÏÃ≈‘Ó‰∞ ÚÀ√
√»Áπ Ê≈ √Ø √ÌØ ’ج∆ ¡ÈßÁÓ≈È ‘»¡≈Õ «‹ÂÈ∂ Ó‘≈‹È ÒØ’ Ê∂, «‹ÂÈ∂ Â∞apple’ Ê∂, «‹ÂÈ∂ ‹‡
·≈’∞apple Ê∂, ¬∂ÂÈ∂ √«Ì ¡≈«¬ ’≈¨ ’¿∞ ÓπÓ≈apple÷∆¡ª Ú˪¬∆¡ª Á∂«ÈÕ Âz∆ÓÂ∆ Ó≈Â≈ «ÂÍapple≈
’∫¿∞ ÓπÓ≈apple÷∆ ÚË≈¬∆¡≈ Á∂«ÈÕ √Ø«‘Ò∂ ◊≈«‘ ‹≈«ÈÕ ‹ÈÓπ√πÊ≈È∞ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’≈ √πÌπ
¡√Ê≈È∞ ⁄≈«‘Ò≈ Ú≈Ò∂ appleøÿÛ≈ Á∂ ’«apple, Ï≈·ª ÁÀ Í≈«√ ⁄≈«‘Ò≈ Ú≈ÒÀ ‹ÈÓπ ‘Ø¡≈Õ ‹Á ÈÚª

59
«ÁȪ ’≈ ‘»¡≈ ÂÏ È≈¿∞ ’apple‰∞ ‘»¡≈Õ ‹«Á Ó≈«√ «ÁÈ≈ ’≈ ‘»¡≈ ÂÏ Ò≈◊≈ ◊πapple» Ï≈Ï≈
È≈Ò’ ‹∆ «Áz√«‡ Óπ«÷ Ò≈Ú‰∂Õ Ó≈Â≈ «ÍÂ≈ Á≈¬∆ Á≈«¬¡≈ ‹∂ ’ج∆ Ïπ⁄’≈appleÀ «Â√ ’∆ ÂappleÎ
È∂Âz≈ ’∆ Â≈«apple Ò≈«¬ apple‘ÀÕ ‹Ï Áπ‘π «Âz‘π Ó‘∆«È¡ª ’≈ ‘»¡≈ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ËÚ«‰
«‡’≈¬∆Õ ‹Ï ⁄≈«apple Ó‘∆È∂ ’≈ ‘»¡≈ ÂÏ fiπ◊Ò∆ Í«‘apple≈¬∆Õ ÍÒÈÀ Ï‘≈«Ò¡≈, Ò≈◊≈ fi»«Ò fi»«Ò
¡≈¬∆‰∂Õ ‹Ï Í≥⁄ Ó‘∆È∂ Á≈ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ‘»¡≈ ÂÏ Ò≈◊≈ ◊𫇫’ ÍÚ≈‰ÀÕ ‹∂ ’ج∆
ÏπÒ≈ÚÀ ◊𫇫’ Óπ«÷ Ò≈◊ÀÕ ÂÏ ‹ø‚∆¡ª ‘ج∆¡ªÕ √◊Ò≈ ÍappleÚ≈appleπ Á≈Á∂ ’≈¨ ’À ÿ«apple Ó∂´
‘»¡≈Õ ¡ÈßÁ Ó≥◊Ò √Ø«‘Ò∂ ◊≈¬∂, ‹ø‚∆¡ª ‘ج∆¡ªÕ ‹Ï «¤¡ª Ó‘∆«È¡ª ’≈ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞
‘»¡≈ ÂÏ ‹∂ ’ج∆ ÏπÒ≈ÚÀ ÂÏ ¡≈◊À Â∂ ‘»ø◊≈apple≈ ÌappleÀ, ‘ª Ì≈Ú‡ÀÕ ‹Ï √Â≈ Ó‘∆«È¡ª ’≈ ‘»¡≈
ÂÏ Ò≈◊≈ ⁄¥ Ó≈apple ÏÀ·‰∂, ‹Ø«◊øÁz ’∆ ‹À√∆ ÏÀ·’ ÏÀ√∂Õ √«Â Ó‘∆È∂ Ó«‘ Ú´ Í«Û ‹≈Â≈
‘Ø«¬Õ ÂÏ ˙«‘ ‹π«◊øÁz ⁄¥ ’∆ ◊Ø«· ¿∞Â≈«apple ’«apple √∆Ë∆ ◊Ø«· ‘Ø«¬ ÏÀ·≈Ú«‘Õ ‹Ï Ò◊π ΫÛ
apple≈÷«‘ ÂÏ Ò◊π √∆Ë∆ ◊Ø«· ‘Ø«¬ ‹Ï ¤Ø«‚ Á∂«‘ ÂÏ Ï‘π«Û ‹Ø◊ ⁄¥ ◊Ø«· ‘Ø«¬ ‹≈«¬Õ ÂÏ
ÒØ’ ’‘«‘ «‹ ¬∂ Í≈‰Ó∂√appleπ! ¬∂√π ’∆ ¡À√∆ ◊Ø«· ‘À ÏÀ·‰Ø ’∆, «’¿∞ ’apple≈ ÏÀ·Â≈ ‘À √≈ ӑ∆È∂
Á≈ ’≈ Ï≈Ò’∞, ¡appleπ ¬∂√ Á∆ ÏÀapple’ ‹Ø◊ ⁄¥ ‘Ø«¬ ‹≈Â∆ ‘ÀÕ ‹Ï ¡≈· Ó‘∆È∂ ’≈ Ì«¬¡≈ ÂÏ
Ò≈◊≈ ¬∂’ ◊Ø‚∂ Íapple‰À ‘ØÚ‰ÀÕ ‹Ï ÈÚ≈ Ó‘∆«È¡≈ Á≈ ‘»Ó¡≈ ÂÏ Ò≈◊≈ ÁØÈØ ◊Ø‚∂ ÍappleÈÀ
‘ØÚ‰ÀÕ ‹Ï Á√ Ó‘∆È∂ ’≈ ‘»¡≈ ÂÏ Ò≈◊≈ ◊Ø‚∆¡ª Íapple‰∂ appleπÛ‰À ¡appleπ ÷ÛØÚ‰ÀÕ ‹Ï Ï≈apple‘
Ï≈apple‘ Ó‘∆È∂ ’≈ ‘»¡≈ ÂÏ Ò≈◊≈ Í◊‘π ⁄Ò‰∂, “Ï≈Ï≈-Ï≈Ï≈” “Ó≈Â≈-«ÍÂ≈” Ò≈◊≈ ’apple‰ÀÕ
‹Ï ‚±„π Ïapple√ Á≈ ‘»¡≈ ÂÏ Ò≈◊≈ ⁄ØÍ«‡ ÏØÒ‰∂Õ ‹Ï ÁØ Ïapple√ ’≈ ‘»¡≈ ÂÏ Ò≈◊≈ Ï≈Ò’≈
√≈«Ê ÷∂ÒÈÀÕ ‹Ï Â∆«È Ïapple√ Á≈ ÌÀ¡≈ ÂÏ ÌÁ‰∞ ‘»¡≈Õ ÂÏ ÒØ’ √≈’ √’∂ √ÓË∆ ¡≈¬∂ Á≈Á∂
’≈¨ ’Ø Ó∂´ ‘»¡≈Õ ¡ÈßÁ Ó≥◊Ò √Ø«‘Ò∂ ◊≈¬∂Õ ÌÁ‰∞ ‘»¡≈Õ ‹Ï ⁄≈«apple Ïapple√ ’≈ ‘»¡≈ ÂÏ
◊ØÒ∆¡À ‡∂‡∆¡À Ò≈◊≈ ÷∂ÒÈÀ Ï≈Ò’≈ √≈«ÊÕ ¡Úappleπ Ï≈Ò’≈ ’∆ ¡Úappleπ ⁄∂√‡≈ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’
‹∆ ’∆ «’¤∞ ¡Úappleπ ⁄∂√‡≈Õ ‹Ï Í≥«‹ «¤¡≈ Ïapple√ª ’≈ ‘»¡≈ ÂÏ ÷∂ÒÀ Ï≈Ò’‘π √≈«Ê ¡appleπ ÏØÒÀ
ÏÃ‘Ó «◊¡≈È∞, È√∆‘«Â Á∂ Ï≈Ò’≈ ’∫¿∞ ¡appleπ Ú«‚¡ª ’¿∞, «Ï«◊¡≈«È¡ª ’¿∞Õ ‹∂ ’ج∆ «‘øÁ»
‹ÈÓπ Á∂÷∂ «√ ’‘À, ““Ëø«È ◊Ø«ÏøÁ! ¬∂Â≈ ’∞ Ï≈Ò’∞ ‘À ¡appleπ ’‘≈ √πÌ Ï⁄È ’‘Â≈ ‘À ÂÀ√≈ ‘∆
√øπÁappleÂ≈¬∆ ‘À ¡appleπ ÂÀ√Ø ‘∆ √πÌ Ï⁄È ÏØÒÂ≈ ‘ÀÕ ’ج∆ ÍappleÓ∂√appleπ ’≈ apple»Í ‘À””Õ ¡appleπ ‹∂ ’ج∆ Â∞apple’∞
Á∂÷À √𠫬Ú∂ ‘∆ ’‘À «‹, ““Ú≈‘π ÷πÁ≈«¬Õ Â∂apple∆ ÍÀÁ≈«√, ’À√≈ ÒÛ’≈ ÷»«Ï√»apple«Â ‘À ¡appleπ ÏØÒÂ≈
’À√∆ È√∆«‘ ‘ÀÕ ¡appleπ «È√≈ ’À√∆ ‘ØÂ∆ ‘À ¬∂√ ’∂ ÏØÒ‰∂ √≈«ÊÕ Ú‚≈ ’ج∆ ÷πÁ≈«¬ Á≈ È∂’∞
‘À””Õ ÏØÒ‘π Ì≈¬∆ ‹∆ Ú≈«‘◊πapple»Õ ËøÈ∞ ◊πapple»Õ √«Â◊πapple» apple≈Ó, √«Â◊πappleπ √«Â √«ÂÈ≈Óπ ’appleÂ≈ Íπapple÷πÕ
‹ÈÓπ √πÊ≈È∞ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’≈ ⁄≈«‘Ò≈ Ú≈Ò≈Õ ⁄≈«‘Ò≈ Ú≈Ò∂ Â∂ Ú‡≈Ò∂ ¡≈¬∂, ’¬∆
«’ «⁄«È Ú‡≈ÒÀ apple«‘ ’À Î∂«apple apple≈«¬ Ìج∂ ̇∆ ’∆ ÂÒÚø‚∆ ¡≈«¬ «‡’ÀÕ
ͪË∂ Í≈√ ÍÛ∑È≈
‹Ï √Â≈ Ïapple√≈ ’≈ ‘»¡≈Õ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ ÂÏ ÍªË∂ ’À Á≈ÁÀ ’≈¨ ÍÛ‰∂
Ï≈«‘¡≈Õ ÂÏ Á≈ÁÀ ’≈¨ ’«‘¡≈ «‹, ““Ï⁄≈ È≈È’≈! ± ͪË∂ Í≈«√ ÍÛ∑””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂

60
È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ ‹∂, ““Ï≈Ï≈ ‹∆! ÌÒ≈ ‘ØÚÀ””Õ ÂÏ ÍªËÀ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’∫¿∞ ͇∆ «Ò«÷
«ÁÂ∆Õ ÂÏ Ò◊≈ Óπ‘≈apple‰∆ Á∂‰∂ Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’∫¿∞Õ Í‡∆ «Ò«÷ «ÁÂ∆¡√π ‹∂, ““ÍÛ∞ È≈È’
‹∆ «√ËØŸª«¬¡≈Õ ÂÏ ◊πapple» È≈Ò’∞ ‹∆ ⁄π«Í ’«apple apple«‘¡≈Õ ÂÏ Ì∆ ͪË∂ ’«‘¡≈, ““ÍÛ∞ È≈Ò’
’∫˙ ͪË∂ ’«‘¡≈ «‹, “¬∂ È≈È’! ± ÍÛÂ≈ «’Õ È≈‘∆, Ï≈«Í ÍÛ‰À Ï≈«‘¡≈ ‘ÀÕ”” ÂÏ ◊πapple»
Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““¬∂ ͪË≈ ‹∆! ± «’¤∞ ¡≈«Í Ì∆ Í«Û¡≈ ‘À «‹ » Ó∂apple∂ ª¬∆
ÍÛ≈«¬¡≈ ⁄≈‘Á≈ ‘ÀÕ”” ÂÏ ÍªËÀ ’«‘¡≈ «‹, ““¬∂ È≈È’! ÓÀ∫ √Ìπ «’¤∞ Í«Û¡≈ ‘ªÕ
«√ËØŸª«¬¡≈ ÏÀapple≈÷Û∆ Í«Û∑¡≈ ‘ªÕ ¿±‡∂ Á¯Âapple Á≈ «‘√≈Ïπ, «‹Ó∆ «’¤∞ ‘√∂Ïπ ‘À «ÂÂÈ≈ ÓÀ∫
√ÌØ ‘∆ ‹≈‰Á≈ ‘ªÕ ͇Ú≈apple∆¡ª Á≈ Î∂appleπ Í∂⁄π «‹Ê‘π ÒÀ ’∂ ‘À, ÓÀ ‹≈‰Á≈ ‘≈ √Ìπ””Õ ÂÏ ◊πapple»
Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ √Ã∆ apple≈◊ Ó«‘ Ï≈È∆ ÏØÒ∆ √apple∆¡«Â ’∂ ÿ«apple Ó«‘ :-
‹≈«Ò ÓØ‘π ÿ«√ Ó√π ’«apple Ó«Â ’≈◊Áπ ’«apple √≈appleπ®
[√Ã∆ apple≈◊ Ó‘Ò≈ 1 Õ 6 Õ (16)]
ÂÏ ÍªË∂ ÈÓ√’≈appleπ ’∆¡≈ «‹, ““‹∆, ’≈ ’ج∆ ◊πapple» ‘À, ‘Ó≈apple≈ ±‘∆ ◊πapple»» ‘À, «‹√π ’¿∞
¬∂‘π Ïπ«Ë ¡≈¬∆ ‘ÀÕ «‹¿∞ Â∂apple≈ ‘∞’Óπ ‘À «ÂÚπ ±ø ⁄Ò≈¿∞””Õ Ï≈‘≈Ȫ ͪËÀ ’≈ ‘»¡≈, Ï≈Ï∂ È≈È’
’¿∞ √Ìπ Ï≈ ’∆ ◊ø«Ó Ê∆, ˙‘π Í»appleÈ Íπapple÷π ¡ÚÂ≈appleπ Ê≈Õ ÏØÒ‘π Ì≈¬∆ ‹∆ Ú≈‘π◊πapple», ËøÈ ◊πapple»,
√«Â◊πapple»Õ
Ï≈Ò-Ò∆Ò≈ Â∂ ÓºπÒª Í≈√ ÍÛ∑È≈
‹Ï ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆ ¡·≈ Ïapple√≈ ’≈ ‘»¡≈ ÂÏ Ï≈Ò’≈ √≈«Ê ÷∂ÒÀÕ Á√ Ï∆√
Ï≈Ò’ √≈«Ê ‘Ø«¬, «ÂÈ‘π √≈«Ê ÍappleÓ∂√πapple ‘∆ ’∆¡≈ Ï≈Â≈ ’Ê≈ Ï≈appleÂ≈ ’appleÀÕ ¿∞È ’≈ ¡«Ì¡≈√π
Ì∆ «¬‘∆ Ï≈ ÍappleÓ∂√πapple ‘∆ ’∆ √πȉÀ ’∫¿∞ ‹∆¿∞ ‘Ø«¬, ‘Øappleπ ’≈¬∆ Ï≈ ⁄Ò≈Ú«‘ È≈‘∆Õ «‹ √≈÷∆
’‘ªÈ∆ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ ’Àapple∂ √≈ ÍappleÓ∂√πapple ‘∆ ’∆ ’appleÀÕ ˙«‘ «‹ √ø«◊ Ï≈Ò’ ‘Ø«‘ ◊ππapple» Ï≈Ï∂
È≈È’ ‹∆ ’À «√ ¬∂¬∆ ◊Ø«ÏøÁ ‘∆ ’∆¡ª ’Ê≈ √π«È¡≈ ’apple«‘Õ ˙«‘ Ï≈Ò’ ‘ج∆ Í≥⁄ Ïapple√ ’≈,
’ج∆ √≈ Ïapple«√ ’≈, ’ج∆ ¡≈· Ïapple√ ’≈, ˙«‘ Ï≈Ò’ «ÁÈ∞ apple≈«Â ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ‘∆
’À Ó◊«apple Ò≈◊∂ «Îapple«‘Õ ¿∞È ’≈ ‹∆¿± ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‘∆ √≈«Ê; È ¿∞È‘π ÷≈‰À ’∆ È ¿∞È‘π
Í∆‰∂ ’∆Õ Ï≈Ï∂ ‘∆ √≈«Ê ¿∞È ’∆ Í≤Ã∆«ÂÕ ‹∂ Ó≈Â≈ «ÍÂ≈ «ËŸª‰À ‘∆ ¿∞È ’∫¿∞ Ò∂ ‹≈«¬, ÷Ò≈ÚÀ
¿∞ ÷≈«‘Õ È≈Âapple ÷≈‰ Í∆‰ ’∆ «⁄øÁ≈ ’≈¬∆ È ’apple«‘, √Ì ÍappleÓ∂√πapple ’≈ È≈Óπ Ò∂«‘Õ Í‰∞
Ï≈Ò’ ÷∂Ò‰À Ì≈«¬ ÷∂Ò«ÈÕ ÷∂Ò‰À ’À √πÌ≈«¬ ÷≈‰≈ «Ï√«apple ‹≈«¬Õ Ï≈Ï∂ È≈È’ ’∆ ÍÃ∆«ÂÕ ÂÏ
◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’∫¿∞ Á≈Á∂ ’≈¨ Óπ√ÒÓ≈È∆ ÍÛ≈Ú‰À ’∆ ÓÈ√≈ ’apple∆ «‹√ È≈È’ ’∫¿∞
ÂØapple’∆ ÍÛ≈Ú¿∞Õ ÂÏ Á≈Á∂ ’≈¨ Ó’Á»Óπ √Á≈«¬ ’«apple ’«‘¡≈ «‹, ““ÓπÒ≈ ‹∆! È≈È’ ’À
Â≈‘∆ ± ÍÛ≈«¬””Õ ÂÏ ÓπÒ≈ ’«‘¡≈ «‹, ““‘ª ‹∆, ÌÒ≈ ‘ØÚÀ √Ï≈‘π ÏπËÚ≈appleπ ‘À Â∞√∆ È≈È’∞
Ó∂appleÀ ‘Ú≈Ò∂ ’apple‘π, È≈È’ ’¿∞ ÓÀ «÷‹Ó«Â ’∂apple√ªÕ Â∞√≈‚∂ Á∂apple ¡◊À Ӓ±Óπ ‘À, √πÏ≈‘ ¡≈Ú‘π
‹∂‘∆ ¡√≈‚∆ ÍÛ≈Ú‰À Á∆ «÷‹Ó«Â ‘Ø√∆ Â∂‘∆ ’apple∂√≈ ‘ÀÕ ‹∂ ÷πÁ≈«¬ Ì≈ÚÀ ¬∂‘π ÂÀ‚≈ Ï∂‡≈ ÚÒ∆
÷πÁ≈«¬ Á≈ ‘À fiÏ ‘∆ Í«Û ÚÀ√∆Õ

61
¡À«È√≈Ò≈Â≈Ò‘ ¡√∆ Á∂√ Á∂ ÍÛ≈Ú‰∂ ÈØ Â’√∆apple È ’apple∂√≈ ‘ÀÕ √πÏ≈‘‘ ÓappleÁª ÓÀ∫
ÂıÂ∆ «Ò÷ Á∂√≈ ¡ÒÎ Ï∂ Á∆””Õ ÓπÒ≈ ¡≈÷ÁØ «ÚÁ≈ ‘Ø«¬¡≈Õ √πÊ≈‘ ‹Ï ‘ج∆ ÂÏ Â÷Â∆ Ò∂
’«apple Á≈Á≈ ’≈¨ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ’À Â≈¬∆ ÓπÒ≈ Í≈«√ ÒÀ ◊À¡≈Õ ÓπÒ≈ ’Â∂Ï Ú≈«⁄ Á∂÷∆ «‹
¡‹π ÌÒ≈ appleØ‹π ‘ÀÕ ÏπËÚ≈apple ’À «Á«È ÓπÒ≈ Â÷ «Ò«÷ «ÁÂ∆Õ appleπÍÔ≈ Ì∂‡ ÓπÒ≈ ÈØ «Ó«Ò¡≈Õ
Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ ÂØapple’∆ ÍÛ‰À Í≈«¬¡≈, ÂØapple’∆ Á≈Á∂ ’≈¨ Í≈«¬¡≈Õ ‹Ï ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞
‹∆ ÍÛ‰À Í«¬¡≈ ÂØapple’∆ ÂÏ ¿∞È‘π Ï≈Ò’∞‘ √∞«‰¡≈ «’ È≈È’ ‹∆ ÍÛ∑È∂ Í«¬¡≈ ‘À, ˙«‘
√«Ì Ï≈Ï∂ È≈È’ Á∆ Óπ‘Ï Á∂ Ò∆Â∂ √«Ì ÂØapple’∆ Ò◊∂ ÍÛ∑‰ÀÕ ¡ÒÎ Ï∂ Â∂ √∂ ‹∆Ó ‘∂ ÷∂ Á≈´
‹≈´ apple∂ √∂ √∆È∞ Ù∆È∞ √π¡≈Áπ ‹π¡≈Áπ Â∞¬ ‹π¬∂ ¡ÀÈ∞ ◊ÀÈ∞ Î∂ ’≈Îπ ’≈Îπ Ò≈Óπ Ó∆Óπ È±È Ú≈¿∞
‘∂ Ò≈Óπ ÓÓ‹≈ ¡ÒÎπ Ô∂Õ 1 Õ ÂÏ ¬∂‘π Â÷Â∆ Í«‘Ò∆ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ Ò≈◊≈ ÍÛ‰ÀÕ Â∂
«’¤∞ ÓπÒ≈ ¡≈÷À ¬∂’ Ï≈«apple √Ω ◊πapple» Ï≈Ï≈ ‘appleÎπ ‹Ï«Â ’«apple Ò¬∂Õ «‹Â∞ √øÈ«Â ÓπÒª Â÷Â∆ «Ò«÷
Í«Û √π‰≈¬∂ «ÂÂÀ √øÈ«Â ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ Â÷Â∆ ‹Ï«Â ’«apple Ò¬∂Õ ÓπÒª Ì∆ ‘Àapple≈È∞ ‘Ø«¬
◊«¬¡≈ ‹∂ √πÏ‘≈È appleºÏ«Ò ¡≈ÒÓ∆È ÂØapple’∆ Á≈ ÍÛÈ≈ ¡apple «¬’∂appleª ‘∆ ‘∫¿∞ ¬∂√ ’À ª¬∆ ’‘Á≈
‘ª √Ø «’Â≈Ï«Â ÷Â∞ ‹Ï«Â ’appleÁ≈ ‘À, ¬∂‘π ’ج∆ ÚÒ∆ ‘À «‹ «¬’∂apple≈ Á≈ ¡≈«÷¡≈ ‘appleÎπ ⁄‡’Á∂
«√«÷ ÒÀ∫Á≈ ‘ÀÕ ÂÏ ÓπÒª ‘Àapple≈È∞ ‘Ø«¬ ’apple ’«‘¡≈ ‹∂, ““√πÏ‘≈È Ô≈ appleº«ÏÒ ¡≈ÒÓ∆È! ¬∂‘≈ ΑÓπ
ÓÀ «’√∂ ’≈ È≈‘∆ Á∂«÷¡≈Õ «¬√π ÁÀ ª¬∆ Ú‚∆ «¬È≈«¬«Â appleÏπ«Ò ¡≈ÒÓ∆È Á∆ ‘À, È≈È’ ‹∆
ÁÀ Â≈¬∆ «‹ «¬√π ‹‘≈È «Ú«⁄ «¬¿∞ ’ج∆ È≈‘∆ Í«Û √’Á≈ ‹∂ √𫉠’«apple ‹Ï«Â ’«apple Ò¬∂Õ
¬∂‘π ’ج∆ ÚÒ∆ ‘À «‹ √π‰«Á¡ª √≈apple ‹Ï«Â ’«apple ÒÀ∫Á≈ ‘À””Õ «’«ȡª «’ «ÁȪ «Ú«⁄ ◊πapple»
Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ÁÎÂapple Á≈ ‘√∂Ïπ, ‹Ó≈-ıapple⁄ Ú≈√Ò «‹ÂÈ≈ √≈ √Ì∆ ÓπÒª Â∂ «√«÷ Ò∆¡≈Õ
‹‘≈È∞ ‘Àapple≈È∞ ‘Ø«¬ apple«‘¡≈ «‹, ““Ì≈¬∆ Ï‘πÂ∞ Í‘π«⁄ ‘À «¬√ Ï≈Ò’ Á∆, «‹ «¬Â«È¡ª «’
«ÁÈ≈ «Ú⁄ Í«Û Í‘π«⁄¡≈””Õ ÂÏ ‘Àapple≈È∞ ‘Ø«¬ ’«apple ÓπÒ≈ È∂ ’«‘¡≈ «‹, ““¬∂ ÷πÁ≈«¬! ¬∂È≈
«⁄Ó«È¡ª Á√ Á√ Ïapple«√ ÍÛ«Á¡ª ‘Ø«¬ ‘À«ÈÕ ¡‹‘» ‘appleÎ √È≈÷ È≈‘∆ ‘ج∂Õ ¡appleπ ¬∂√ ˘
«¬È≈«¬«Â ‘’ Â≈Ò‘ Á∆ ‘À «‹ ÊØ«Û¡ª ‘∆ «ÁÈ≈ «Ú«⁄ Í«Û ‘≈Îπ‹π ‘Ø¡≈ ‘À””Õ ÂÏ «‘øÁ»
Óπ√ÒÓ≈È∞ ’≈˜∆ ÓπÒª «‹ ’ج∆ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ Í≈«√ ¡≈ÚÀ «Â√π ÁÀ ª¬∆ ◊πapple» Ï≈Ï≈
È≈È’ È√∆‘«Â Á∂ÚÀ Á∆È Á∂ apple≈«‘ Á∆Õ ‹‘≈È∞ √Ìπ «√Ϋ Ò◊≈ ’appleÈ∂ «‹ ÏÛ≈ ÷πÁ≈«¬ Á≈
«Í¡≈apple≈ ‘À È≈È’∞ Ï∂Á∆ ’≈Ò» Ï∂Á∆ Á≈ ÍπÂzÕ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ Óπ√ÒÓ≈È∆ «Ú«⁄ Óπ√ÒÓ≈È≈
Á∆ «ÈÙ≈ ’appleÀÕ «‘øÁÚ∆ «Ú⁄ «‘øÁÚª Á∆ «ÈÙ≈ ’appleÀÕ √Ìπ ÒØ’∞ √øÂØ«÷¡≈ ‹≈«¬Õ √Ì ’ج∆ ¡≈÷À
‹∂ È≈È’ ‹øÓÁ∂ ÈØ ‘∆ «Ó∫‘apple ÷πÁ≈«¬ Á∆ ‘ج∆ ‘À «‘øÁÚ∆ Í≈apple√∆ ¡appleÏ∆ ÂØapple’∆ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’
√Ì ‹Ï«Â ’∆¬∂Õ ‹Ï Ó‘∆È∂ «’«ȡª «’ ‘ج∂ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ ‘Àapple≈È∞ ‘Ø«¬ ◊À¡≈Õ
Ï∂÷πÁ ‘ج∂ ◊À¡≈Õ È ÏØÒÀ È Ï’À, È √ÚÀ È ‹≈◊À, È≈ «’√∆ ’∆ Âapple¯ Á∂÷À È √π‰À, √πÓ≈apple ’∂
ÿ«apple ‘Ø«¬ ◊À¡≈Õ ÂÏ Á≈Á∂ ’≈¨ ÓπÒª √Á≈«¬¡≈Õ Ï≈Ï∂ È≈È’ ’À ª¬∆ ÓπÒª ¡≈«‘‘ ’À
ÚÁ∆¯≈ Í«Û¡≈ ¡appleπ ¡Î‹» ’∂ ÂÚ∆ «Ò«÷ «Ò«÷ ÏøÈ∑ÀÕ ÂÏ ◊πappleπ Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆ ÏØÒ∂ ÓπÂÒ’
È≈‘∆Õ ÂÏ «‹ÂÈ≈ ÒØ’∞ Ê≈ √Ìπ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ’ø¿∞ Á∂÷‰∂ ¡≈«¬¡≈Õ ÒØ’ ’‘‰, Ò≈◊∂,
““Ô≈appleØ! È≈È’ ÁÀ Â≈¬∆ «’¤∞ ÷πÁ≈«¬ Á∆ Ï≈ ‘Ø«¬ ◊¬∆ ‘À, «’«√ ‘Àapple≈È∞◊∆ Á∂ ÿ«apple ‘Ø«¬ ◊À¡≈

62
‘ÀÕ «’¤π È≈‘∆ ‹≈‰∆Â≈ «‹ «’¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ◊À¡≈ ‘À «‹ ÏØÒÂ≈ Ï’Â≈-«’√∆ √≈«Ê È≈‘∆””Õ
ÂÏ ÓπÒª Ï‘πÂ∞ «ÁÒ◊∆appleπ ‘Ø«¬ ◊À¡≈Õ Ï≈Ï∂ È≈È’ ’∆ Â’Î Á∂«÷ ’«appleÕ ÂÏ ˙‘π Ó’Á»Óπ «‹
◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ÁÀ ª¬∆ ÍÛ≈«¬Á≈ √∆ Ï≈apple∂ È≈È’ Í≈«√ ¡≈«¬ ÏÀ·≈Õ ÂÏ ¿∞«È ÓπÒª ’«‘¡≈
«‹ apple‹≈«¬ ÷πÁ≈«¬ ÏØ«Ò, ÂÏ ◊πapple» È≈È’ ‹∆ ÓπÒª Á∆ ÂappleÎ ⁄√Ó≈ Ò≈«¬ ’«apple ¿∞·∆ ÏÀ·≈Õ
ÂÏ ÓπÒª ÷π√∆ ‘Ø«¬ ’apple Áπ¡≈«¬ ÍÛÂ∆ «‹, ““apple÷∆ Í∆appleª Á∆ ‘ØÚÀ ¿∞ ’∞Õ ’±Ú«Â Ó∞apple‹≈ ¡Ò∆
Á∆ ‘ØÚÀ ¿∞ ’±Õ ÍÈ≈‘ ÷πÁ≈«¬ Á∆ ‘ØÚÀ ¿∞ ’±Õ ÓÁ≈‘ ‘‹appleÏ apple√»Ò Á∆ ‘ØÚÀ Â∂appleÀ ª¬∆Õ
È≈È’ ‹∆ ± Ï÷«√¡≈ apple»‘π ÷πÁ≈«¬ Á≈ ‘ÀÕ ‘’ Â≈Ò‘ ± Ï÷«√¡≈ ‘ÀÕ Íappleπ ‹∆ Ï‘π ÒØ’ Â∂apple∂
¬∂√π ¡‰ÏØÒ‰∂ √≈«Ê appleø‹ ‘Ø«¬ ◊¬∂ ‘À«ÈÕ Â±ø «¬’∂apple≈ ¬∂È≈ ÒØ’≈ ’± ÏπÒ≈«¬ ’«apple ‹Ï≈Ïπ Á∂«‘Õ
±ø ÏπÒ≈«¬ «‹ ÷≈«apple √̉≈ Á∆ ÷π√∆ ‘ØÚÀÕ”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ ÓπÒ≈ Ó’Á»Óπ √≈«Ê
ÏØ«Ò¡≈Õ Âapple∆’«Â ÁÀ ÿ«apple Ï≈«È ÏØ«Ò ¿∞«·¡≈Õ «Â◊ apple≈◊ Ó«‘ «‹ :-
“ÁπÈ∆¡ª Óπ’≈Ó∂ Î≈È∆®
‘’∆’∞ «ÁÒ Á≈È∆®
[Â◊ Ó‘Ò≈ 1 Õ 1 Õ (721)]
ÂÏ ÓπÒª ‹∆Ó ’∆Â∆Õ Ï≈Ï∂ È≈È’ ’±ø ’«‘˙√π «‹: ““¬∂ È≈È’! ±ø ‘𫉠‘∆ ÷πÁ≈«¬
ÁÀ ÌÀ «Ú«⁄ apple‘Á≈ ‘ÀÕ ¡appleπ ÏøÁ◊∆ ’appleÁ≈ ‘ÀÕ È≈È’! ±ø ‘𫉠‘∆ ÷πÁ≈«¬ ’± ¡Í«Û¡≈ ‘ÀÕ ¡Ï
¡√≈‚≈ Ï∆ ÷√Ó≈È≈ ’«apple, ÷πÁ≈«¬ Á∆ Áapple◊≈‘ «Ú«⁄””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹,
““‹∆, ‹∂ «’¤∞ ‘«Ê ¡≈Ú√∆ ÚÊπ Â≈ ‘ÌÈ≈ ’±ø ‘«Ê ¡≈Ú√∆Õ”” ÂÏ ◊Øapple» Ï≈Ï∂ Á∆ ÂappleÎ Á∂«÷
’«apple Óπ√ÒÓ≈È∆ ÁappleπÁ» Í«Û˙ È∂ ¡appleπ √Ò≈Óπ ’∆¡≈ «‹, ““Ú≈‘π ÷πÁ≈«¬ ¡Â∂ Ú≈‘π ‘Ø È≈È’
‹À ’±ø «¬Ú∂ ‘∆ Í‘πø«⁄ ÷πÁ≈«¬ «ÁÂ∆ ‘À””Õ ÂÏ «‹ÂÈ∂ «‘øÁ» Ê∂ “«ÂÈ‘π ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ’∆ ÂappleÎ
Á∂«÷ ’«apple ÈÓ√’≈appleπ ’∆¡≈ «‹, ““ËøÈ∞ ‘Ø È≈È’! «‹È Ï≈ÒÍÈ Ó«‘ ÍappleÓ∂√πappleπ ‹≈«‰¡≈ ‘À””Õ
‹øfl»-√ø√’≈apple
‹Ï ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆ ÈÚ≈ Ïapple√≈ ’≈ ‘»¡≈ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’≈ ¿∞‰∂Â∞
‘»¡≈, ‹È∂¿± Ò≈◊∂ Ï≈‘‰∂Õ ÏÑӉ ⁄¿∞’≈ Á∂ ’«apple «√º÷ª Ò≈◊∂ Á∂Ú‰∂Õ ÍÃ≈ √ø«Ë¡≈ Ó≥«Ë¡≈Õ
«Âz’≈Ò √ø«Ë¡≈Õ Âapple͉∞Õ ◊≈«¬Âz∆Õ Ò◊≈ ÏÑӉ∞ «√÷Ò≈‰∂Õ ¡appleπ «√÷≈ √»Â ËØÂ∆ ‹È∂¿±
√≈Ò≈ ’∆ √»⁄ Ò≈◊≈ «√÷≈Ò‰∂Õ √≈√Âz Ï∂Á ’∆ «Óapple‹≈Á≈ Ò≈◊ «√÷≈Ò‰∂Õ ÷‡ ’Óapple Ò≈◊≈
ÏÂ≈Ú‰∂Õ √≈Ò«◊apple≈Ó ’∆ √∂Ú≈ Ò≈◊≈ «√÷≈Ò‰∂Õ «‹ÂÈ≈ Ï∂Áπ ’‘Â≈ ʪ «‘øÁ» ËappleÓπ √Ì
Íapple«’apple«Â Ò≈◊≈ «√÷≈Ú‰∂Õ ÂÏ Í≥«‚ ⁄¿∞’≈ Á∂ ’«apple ◊πapple» Ï≈Ï’ È≈È’∞ ‹∆ ÈÚ≈«¬ ’«apple
¡≈«‰ ⁄¿∞’∂ ¿±Í«apple ÏÀ·≈«¬¡≈, ‹È∂¿± Ò≈◊≈ Í≈Ú‰ÀÕ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹,
““¬∂ Í≥«‚Â! Â∞ «‹ ‹È∂¿» Ï‘≈Â≈ ‘À «√ ¬∂√π ‹È∂¿± Í≈Ú‰ ’≈ ¬∂‘π Ï∆⁄≈appleπ ‘ÀÕ ¬∂¬π ¡apple«Ê
Í¿∞Á≈ ‘À «‹ ÷Âz∆ ÏÑӉ ’¿∞ È∂Óπ ‘ØÂ≈ ‘À «‹ «ÏÈ≈ ⁄¿∞’∂ «Ì‡≈ ¡≥È∞ ‹∂Ú‰≈ È≈‘∆Õ ÷Âz∆

63
ÏÑӉ ’¿∞ ‹È∂¿± ’∆ √appleÓ ‘ØÂ∆ ‘ÀÕ «‹ ’∞⁄∆Ò Ï√Â∞ ’À È∂ÛÀ È ‹≈‰Ø ‹‰À¿± ‘ØÁÀ ’∞⁄∆´
apple‘‰≈ È≈‘∆Õ ¡appleπ «ÏÈ≈ È≈Â∂ Â∂ ⁄¿∞’À È≈ ‹≈‰ØÕ ‹Ï ¬∂√ ’∫¿∞ ‹È∂Ú» ÍÛ∂ ¿∞ ÷Âz∆ ËappleÓ
Ó«‘ ¡≈ÚÀÕ ◊≈«¬Âz∆ ÂappleÍÈ∞ √ø«Ë¡≈ √∂Ú≈ ’appleÀ, ÌÒ∆ ‹π◊«Â Ó«‘ apple‘À, «¬«√ «ÈÓ«Â ’≈apple«‰
÷Âz∆ ÏÑӉ ’¿∞ ‹È∂¿± ÍÛÂ≈ ‘ÀÕ «ÏÈ≈ ‹È∂¿± Â∂ ÷Âz∆ ÏÑӉ ’≈ ËappleÓπ apple‘Â≈ È≈‘∆””Õ ÂÏ
◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““¬∂ Íø«‚Â! ÷Âz∆ ÏÑӉ ’≈ ËappleÓπ ‹È∂¿± √¿∞ apple‘Â≈ ‘À «’
’appleÓ ’«apple ’«apple ËappleÓπ apple‘Â≈ ‘À””? ‹Ï ¬∂‘π Ï≈ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’‘∆ ÂÏ «‹ÂÈ∂ ÒØ’
«¬’Âz ̬∂ Ê∂ √«Ì ‘Àapple≈«È ̬∂, «‹ ““¬∂ ÍappleÓ∂√πapple! ¬∂‘π ¿∞ Ï≈Ò’∞ ‘À, ͉∞ ’À√∆ Ï≈ ’appleÂ≈
‘À””Õ ÂÏ ÏÑӉ ’«‘¡≈ ‹∆, ““√∆, «‹Â∞ ’apple«Ó Ëapple«Ó ¬∂√π ’≈ ËappleÓπ apple‘Â≈ ‘À ÷Âz∆ ÏÑӉ
Á≈ √π ÏÂ≈¬∆¡À””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ Ï≈È∆ ÏØÒ∆ ¿πÍÁ∂√∆ :-
Á«¬¡≈ ’Í≈‘ √øÂØ÷π √»Â∞ ‹Â∞ ◊ø„∆ √Â∞ Ú‡π®
[√ÒØ’ Ó‘Ò≈ 1 Ú≈apple ¡≈√≈ Õ 15 Õ (471)]
È≈«¬ Ó≥«È¡À Í«Â ¿∞Í‹À √≈Ò≈‘∆ √⁄π √±Â∞®
[√ÒØ’ Ó‘Ò≈ 1 Ú≈apple ¡≈√≈ Õ 15 Õ (471)]
ÂÏ ¿∞«È Í≥«‚ ¡appleπ √ÌÈ‘π ÈÓ√’≈appleπ ’∆¡≈ «‹, ““Ú≈‘π È≈È’! ËøÈ∞ È≈È’∞! √«Â
È≈È’π””Õ
÷∂ ‘«apple¡≈
‹Ï ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ Á√≈ Ï≈apple‘ Ïapple√≈ ’≈ ÌÀ¡≈, ÂÏ ¬∂‘π Ï≈Ò’ √apple»Íπ, Ó«Â
¡◊≈‘π √øÍ»appleÈ Ó«Â, ‹ØÂ∆ √apple»Íπ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ Í»appleÈ∞ ÏÑÓπ ÒØ’∞ Ò≈◊≈ ¿∞√« ’appleÈÀÕ
ÒØ’ ’«‘‰À Ò≈◊∂ «‹, ““Ì≈¬∆, ’≈¨ Ï∂Á∆ Á≈ «‹ ÍπÂz ‘À «ÁÈ≈ Ó«‘ ¤Ø‡≈ ‘À Ï≈Ò’ √apple»Íπ ‘ÀÕ
͉∞ «’¡≈ ÍappleÓ∂√πapple ’∆ ‹Ø«Â ‘À Ú≈‘π Ú≈‘π; Á∂÷∆¡À ¿∞ ‹ØÂ∆ √apple»Íπ, ÏØÒÀ ¿∞ «◊¡≈È∞ ¡È±ÍπÕ
¡À√≈ ‘À ‹∂ «’¤∞ ’‘∆ È≈‘∆ ‹≈Â∆, È≈È’∞ È≈Óπ ‘À, Ï≈Ò’ √apple»Íπ ‘À, ’≈Ò» Ï∂Á∆ ’≈ ÍπÂz ‘À,
͉∞ Ú‚≈ ¡≈⁄apple‹π Ï≈Ò’∞ ‘À””Õ √À√≈apple Ó«‘ Ï≈ ⁄«Ò ⁄«Ò ÍÛ∆ Ò◊≈ ÒØ’∞ ¿∞√« ’appleÈ∂
◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’∆, ÂÏ Á≈ÁÀ ’≈¨ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’ø¿∞ «’¤∞ ‡‘Ò ’∆ ¡≈«◊¡≈
’apple∆ «‹, ““Ï⁄≈! «’¤π ÿapple Á∆ ‡‘Ò ’apple∆¡À ¿∞ ÌÒ≈ ‘À””Õ Á≈ÁÀ ’≈¨ ’∆ ’ÚÈ∞ Íapple «’apple«Â
‘ØÂ∆, «¤¡ appleπ«Â Ï≈apple‘ Ó≈‘ ÷∂Â∆ ’appleÂ≈, ‘Øappleπ √¿∞Á≈ ÏÀÍ≈appleπ «’¤∞ È ’appleÂ≈, ÷∂Âz∆ ‘∆ ’appleÂ≈Õ
Ó‘∆ ◊ª¬∆ ÿØÛ∆¡ª ‘∆ ‘ØÂ∆¡ªÕ Ó‘∆ «Í¤À Ó≈‘∆ ‘ØÂ≈, ÿØÛ∆¡ª Í∆¤À ÿØ«ÛÚ≈Òπ ‘ØÂ≈Õ ◊¿∞¡ª
Í∆¤À Í≈Ò∆ ‘ØÂ≈Õ ÷∂Â∆ ’ø¿∞ ‘≈Ò∆ ’Ó≈ÚÂ∂ ‹À√∂ ÌπÓ∆¡ª «√«apple Ï‚∂ Ì»Ó∆¬∂ ‘ØÂ∂ ‘À∫, ¡À√≈ Á≈Á≈
’≈¨ Ê≈Õ apple≈«¬ Ìج∂ ’∆ ÂÒÚø‚∆ apple‘Â≈ Í≥⁄≈ Ó«‘ È≈«¬’∞Õ √ÌÈ≈ Í≥⁄≈ ’≈ Óπ÷∆, ⁄¿∞’Û∆¡≈Õ
«¬Â∞ È◊apple Ó«‘ √Ã∂√‡, Á∆Ï≈«È Ó«‘ √Ã∂√‡, ÿ«apple ÁappleÏπ ¬∆√appleπ Íπapple÷≈Í«Â Á≈Á≈ ’≈¨Õ «Â√
’≈ ÍπÂz Ï≈Ï≈ È≈È’∞ Ïapple√≈ Á√≈ Ï≈apple‘ ’≈ Ê≈ ‹«Á Á≈ÁÀ ’≈¨ Ï≈Ï∂ È≈È’ ’¿∞ ’«‘¡≈
«‹, ““Ï⁄≈ È≈È’≈! ¡‹π Ó≈‘∆ ÷≥Ë≈ ¤«‚ ◊«¬¡≈ ‘À, ¡‹π ± Ó‘∆ «Í¤∂ ‹≈«‘, ‹ª Ó≈‘∆

64
¡≈ÚÀ◊≈ ª ±ø È≈ ‹≈¬∆, ¡‹π ÷≥Ë≈ ±‘À ¿∞¤∂«apple””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹‘∆ ’«‘¡≈ «‹,
““ÌÒ≈ ‘ØÚÀ, ÓÀ ‘∆ ‹≈¿±◊≈””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ «‹Â Ú÷«Â Ó‘∆ ’≈ ¿∞¤∂appleπ √≈, ¿∞Â∞
Ú÷«Â ÒÀ ¿∞¤«apple¡≈ Ó‘∆ ÈØÕ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ‹∆¿ Ó‘∆ Á≈ ¿∞¤∂appleπ √≈, ¿∞Â∞ Ú÷«Â
ÒÀ ¿∞¤«apple¡≈ Ó‘∆ ÈØÕ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ «‹¿∞ Ó‘∆ ¡ª«‰ ’«apple ⁄apple‘À «÷≥‚ª¬∆¡ª, ÂÏ
Ò◊∆¡ª ⁄apple‰∂ ¡appleπ ¡≈«Í ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ ÏÀ«· ’«apple Ò≈◊≈ «√Óappleπ‰ ’apple‰∂Õ ÂÏ «√ÓappleÈ∞
’appleÂ≈ ’appleÂ≈ «Ë¡≈È «Ï÷À ‘Ø«‘ ◊«¬¡≈ ¡appleπ ÷≥Ë≈ ‹≈«¬ Ë≈È≈ ÁÀ ÷∂«Â Í«Û¡≈Õ ÷≥ËÀ ÷≈«¬
’«apple «Ú⁄∂ ÷∂Â∆ ÁÀ ‚∂apple≈ ’∆Â≈Õ apple«‹ ’«apple «Ú⁄∂ Ó‘∆ ÏÀ«· ◊¬∆¡≈Õ ÂÏ ÷√Óπ ‹Ï ÌÒ’∂ Î∂apple≈
’apple‰ ¡≈ÚÀ ª Ó‘∆ Ë≈È≈ Á≈ ÷∂Â∞ √ÌØ ÷≈Ë≈ ‘ÀÕ ÷≈«¬ ’«apple «Ú⁄∂ ÷∂Â∆ ÁÀ Ï«‘ apple‘∆¡ª ‘À«ÈÕ
÷√Óπ Ú∂«÷ ’«apple «Ú√Ó≈Á ‘Ø«¬ apple«‘¡≈ √π ‹≈ÂØ È∞ «‹ ¬∂‘π ÷≥Ë≈ ’≈¨ Ú∂Á∆ Á≈ ‘À, Í≈√∂ ÷∂Âz∆
ÁÀ È∆◊appleπ √πÂ≈ Í«¬¡≈ ‘ÀÕ ÂÏ ¿∞«È ÷∂Âz∆ ÁÀ ÷√«Ó ¡≈«÷¡≈ «‹, ÷∂Âπ «‹ ‘À «√ ¿∞‹«Û¡≈
‘À, ‘𫉠È∆◊appleπ Ì∆ √πÂ≈ apple‘¿∞, ‘ø¿∞ ‹≈«¬ ’«apple Ú√Á∆ Á∂ Í≥⁄ «Ò¡≈Úª ‹∂ ˙«¬ ¿∞‹≈Û≈ ¡≈«¬
’«apple Ú∂÷«È”” ÂÏ ˙‘π apple≈‘’∞ Ú√Á∆ ¡≈«¬ ’«apple apple≈«¬ ÌØ¡À ÊÀ ¿∞«È Íπ’≈«apple ’∆Â∆ «‹, ““apple≈«¬
‹∆! apple‹≈«¬ ÷πÁ≈«¬ Ó∂apple≈ ÂÍ≈Ú√ ’«appleÕ «‹ÂÈ≈ ÷∂Â∞ √≈«√ ’≈¨ Á∂ ÷≥ËÀ ¿∞‹≈«Û¡≈ ‘À””Õ ÂÏ
apple≈«¬ ÌØ¡À ¿∞√π È≈«Ò ¡≈ÁÓ∆ «ÁÂ∂ «‹ ‹≈‘π Â∞√∆ ‹≈«¬ ’«apple ¿∞‹≈Û≈ Ú∂«÷ ¡≈Ú‘πÕ ÂÏ ˙‘π
ÒÀ ’«apple ¿∞È≈ Í≥⁄≈ ÈØ ˙ÂÀ ÷∂«Â ¡≈«¬¡≈Õ ‹ª ¿∞‘π ¡≈«¬ ’«apple Á∂«÷«È Â≈ ÷≥Ë≈ Ú«÷ ⁄appleÁ≈
‘À ¡Â∂ ÷∂Â∞ «‹ ‘À ÓÓ»appleπ ‹ø«Ó¡≈ ‘À, «¬’ Íπ·≈ Í∆ ‡π«’¡≈ È≈‘∆, ÷≥Ë≈ Í≈«√ ⁄appleÁ≈ ‘ÀÕ ˙«‘
«‹ ¿∞‹≈Û≈ Ú∂÷‰ ◊¬∂ √∂ ˙È∆ ¡≈«÷¡≈ «‹, ““¬∂ √ª¬∆ «Á¡≈! ÷∂Â∞ ¬∂‘Ø ¡≈÷Á≈ ‘À ¿π‹«Û¡≈
«’ ’ج∆ ‘Øappleπ ‘À?”” ’‘∂, ÷∂Â∞ ¿∞‹«Û¡≈ ‘À ¬∂¬∆ Ó‘∆ «Ú⁄∂ ÷∂ÂÀ Á ¤«‚ ◊«¬¡≈ √≈ ‘ø¿∞””Õ ÂÏ
¿∞È∆ «Ú√‡∆ ’«‘¡≈ «‹, ““√ª¬∆ «Á¡≈ √Ú≈«apple¡≈ ÷∂ Á∂ ÏøÈ∂ Á∆ Ï÷∆Ò∆ ’appleÁ≈ ‘ÀÕ ‹∂‘≈
Â∂apple≈ ÷∂Â∞ ‹ø«Ó¡≈ ‘À ¬∂‘≈ √ÌÈ≈ Á≈ ‹øÓ¿∞Õ √ª¬∆ «Á¡≈ √Ú≈«apple¡≈! ¬∂ÚÀ È‘«’ ÷∂Í ÿÂ∆¡À,
È «’¤∞ ¿∞‹«Û¡≈ ‘À È ÷≈Ë≈ ‘ÀÕ ’≈«¬Áπ ¬∂ÚÀ È‘«’ ’±Û∞ „≈«‘˙! ’∆ ¡≈÷∆¡À ÂÀ ÌÒ∂ ¡≈ÁÓ∆
ÈØÕ ’ج∆ È‘«’ Ì∆ «Îapple∆¡≈«Á ’appleÁ≈ ‘À? «Â¿∞ ÂÀ apple≈«¬ Í≈«√ ‹«¬ «Îapple∆¡≈«Á ’∆Â∆ ‘ÀÕ ’ج∆
¬∂Ú Ì∆ ’appleÁ≈ ‘À?”” ÂÏ ¿∞«È ’«‘¡≈ «‹, ““¬∂ Ó∆¡ª! «‹ ÓÀ∫ Á∂÷‘π «Â¿∞ ¿∞‹≈«Û¡≈ ÷∂Â∞
¤«‚ ◊À¡≈ ‘ª, «Ú÷∂ ÷≈«¬ ’«apple Ó‘∆ ÏÀ·∆¡≈ √∆¡ªÕ ÓÀ∫ È‘∆ ‹≈‰Á≈ «‹ ¬∂‘π «’¡≈ ’∞Áapple«Â
‘Ø«¬ ◊πÁapple∆ ‘À?”” ÂÏ ¿∞È∆ ¡≈«÷¡≈ «‹, ““Ȫ ±ø ’±Ûπ ÏØÒÁ≈ ‘À, ÏøÈÀ ◊¬∆¡ª Ó«‘ «Á«√
¡≈¬∆¡ª ‘À«È, √πfl∆¡ª ‹≈ÂØ «‹ ͬ∆¡ª ‘ØÈ◊∆¡ªÕ «√ ͬ∆¡ª È≈‘∆ ͬ∆¡≈ ‘À«È Â≈ ÷≈Ë∂
Ï≈fi» «’ ’«apple apple‘«ÈÕ Í‰∞ ͬ∆¡ª È≈‘∆ ÏßÈÀ Ò«◊˙Û∆¡ª ‘À«È ÏÈ∂ Ò◊∆¡ª Á∆ Ï÷∆Ò∆
’appleÁ≈ ‘ÀÕ”” ÂÏ ˙«Ò ÷√«Ó ¡≈«÷¡≈ «‹, ““¬∂ ÷πÁ≈«‘ «Á¡‘πÕ ‹∂ ‘Øappleπ «’¤∞ È≈‘∆ ª Â∞√∆
¬∂√π ’≈¨ Á∂ È∆◊apple ÈØ ‚apple≈«¬ ‹≈‘π ‹∆ Ú∂÷∆ Ú∂÷∆ Ó ÷∂Â∞ ÷Ú≈Ò Á∂«‘Õ ¡‹π ¤«‚¡≈ ‘À Íappleπ
‹∂ Î∂«apple ¬∂Ë«apple ÷≥Ë≈ ¡≈ÁØ Â≈ Ú∂÷Á≈ ‘ج∆””Õ ÂÏ ˙È≈ √Ófi≈«¬¡≈ «‹, ““Ú∂÷∆ ’≈¨ «Á¡≈Õ
¬∂√∂ Á∂ ÷∂ Á∂ ÏøÈÀ Ó‘∆ „Ø«¬ÁØ‘π””Õ ¬∂ÂÈ∆ ◊ºÒ ¡≈«÷ ’«apple È≈Ò ÷√Óπ È≈Ò∂ ˙«¬ apple≈«¬ Í≈«√
¡≈¬∂Õ ¡≈Ú«Á¡ª apple≈«¬ ÌØ¡À Í∞¤À «‹, ““Ô≈appleØ Â∞√≈ «’ «‚·≈?”” ¿∞È≈ ¡≈«÷¡≈ «‹, ““apple≈«¬ ‹∆!
⁄¿∞‘ª Ïø«È¡ª ¿∞Í«apple ÷∂Â∞ ‹ø«Ó¡≈ ‘À, Í·≈ «¬’∞ Ì∆ ‡π«’¡≈ È≈‘∆Õ ¬∂‘π ¬∂ÚÀ «÷Ò≈Îπ ’‘Á≈

65
√≈””Õ Â≈ apple≈«‘ ÌØ¡À ’«‘¡≈ «‹, ““ÚÀ, ± «’˙ ’±Û∆ ‘∆ «Î«apple¡≈«Á ’appleÁ≈ √«‘, ¿∞‹≈Û≈ È
√∆˙ ‘Ø«¬¡≈””? ÂÏ ¿∞«È ’«‘¡≈ «‹, ““apple≈«¬ ‹∆! ˙‹≈Û≈ √‘∆ ‘Ø«¬¡≈ √∆, Ó‘∆ ÷≈«¬ ’«apple
«Ú⁄∂ ÏÀ·∆¡ª √«È, ‹≈ «Î«apple Í≥⁄ ‹≈«¬ Á∂÷«È Â≈ ÷∂Â∞ ⁄øÁ≈ ÌÒ≈ ‘À, Ó‘∆ ¡‚ ⁄appleÁ∆¡ª
‘À«È, ¬∂Ú‚∞ ’ج∆ ÷πÁ≈«¬ Á≈ ÂÓ≈√≈ ‘ØÁ≈ ‘À””Õ ÂÏ apple≈«¬ ’«‘¡≈ «‹, ““¬∂‘π «’ ¡≈÷Á≈ ‘À””?
ÂÏ ¿∞«È ’«‘¡≈ «‹, ““apple≈«¬ ‹∆! ¿∞‹≈Û≈ Â≈ ¿∞‹≈Û∂ È≈«Ò ‘À Íappleπ È≈È’± ’≈¨ Á≈ ÍπÂz
¡À√∆ ¡‹Ó«Â È≈«Ò «‚·≈, Ú‚∆¡ª ÷πÁ≈«¬ Á∆¡≈ «√¯Â∆ ’appleÁ≈ ‘À, ¬∂‘∆¡ª È√∆‘Â∆ Á∂Á≈
‘À «‹ √π«‰¡À ‘Ø«¬¡À ÂÏ≈ «’√∆ Á∆ È≈‘∆ apple‘Á∆””Õ ÂÏ apple≈«¬ ¡≈«÷¡≈ «‹, ““«¬È≈«¬«Â
÷πÁ≈«¬ Á∆ ‘À, «’¡≈ Óπ√’´ ‘À ÷πÁ≈«¬ √Ú≈apple Á∂? «’¡≈ Ò◊Á≈ ‘À ‹≈ ˙√π √Ú≈«apple¡≈
Ì≈ÚÀ?”” ÏØÒ‘π Ì≈¬∆ ‹∆ Ú≈‘π◊apple», Í≥È∞ ◊πapple» √«Â◊πapple» ◊apple» ◊πapple» ◊πapple»Õ
Áapple÷ Á∆ ¤ª È≈ „ÒÈ∆
‹Á ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆ Â∂apple‘ ⁄¿∞Á‘ Ïapple√≈ ’≈ ÌÀ¡≈ ÂÏ Á≈ÁÀ ’«‘¡≈ «‹,
““Ï⁄≈ È≈È’≈! ¡‹π ‘≈Ò∆ Í≈Ò∆ apple÷∂ √«Ì «‹Ó∆ ◊Ø‚«‰ ◊‘∂ ‘À, Ï⁄≈! ± ÷∂Â∞ ÁÀ ÏøÈÀ ‹≈«¬
÷Û≈ ‘Ø«¬ «‹ «⁄Û∆¡ª ÷∂Â∞ ÷≈«¬ È ‹≈È∆Õ”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““‹∆, ÌÒ≈
‘ØÚÀ””Õ Á≈ÁÀ ’≈¨ ’«‘¡≈ «‹, ““‹≈«‘ «Í¤∞ Ï⁄≈ È≈È’! ÷∂Âz apple÷≈””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞
‹∆ ÷∂Âz Á∂ ÏøÈÀ «¬’∞ «Ïapple÷ Ê≈, ÂÏ ◊πapple»π Ï≈Ï∂ È≈È’≈ ‹∆ ÷∂Âz Á∂ ÏøÈÀ «¬’∞ «Ïapple÷ Ê≈, ÂÏ
◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ ¿∞√ appleπ÷ ‘∂«· ‹≈«¬ ’«apple ÍÀ √πÂ≈Õ ÂÏ apple≈«¬ ÌØ¡≈ ¿∞√ apple≈«‘ ¡√Ú≈apple
‘Ø¡≈ ‹≈¬ «È’«Ò¡≈Õ apple≈«¬ ÌØ¡À ÈÎapple ’Ø ’«‘¡≈ «‹, ““Á∂÷Ø, Ô≈appleØ ’ج∆ ¬∂‘π «‹ ‘À «√ √Ï≈‘‘
Á∂ ‘∆ Í«‘apple √∫«Ú apple«‘¡≈ ‘ÀÕ Á∂÷‘π! «Á÷≈! ¬∂‘π ’¿∞‰ √πÂ≈ ‘À?”” ˙‘π ÈÎapple𠋪 ÁÚ«Û ’«apple
Á∂÷«È ÂÏ ’≈Ò» Ú∂Á∆ Á≈ ÍπÂz √πÂ≈ Í«Û¡≈ ‘À””Õ ÂÏ apple≈«¬ ÌØ¡À ’«‘¡≈ «‹, ““√πÂ≈ apple«‘Á
Á∂«‘ «’¤∞ È ’‘π””Õ ÂÏ apple≈¿ ÌØ¡≈ ⁄ÒÁØ apple«‘¡≈Õ Í‘apple ’∞ «ÁÈ∞ apple‘Á∂ ÈØ apple≈¿∞ ÌØ¡≈ ̇∆
Î∂«apple ˙ÂÀ apple≈«‘ ¡≈«¬¡≈Õ ‹≈ Á∂÷À ª Î∂«apple ˙√À appleπ÷ ‘∂«· ÍÀ¡≈ ‘À √πÂ≈Õ ˙ÂÀ «¬’ ÂÀ Í≈«√
‘ÀÕ ÂÏ apple≈«¬ ÌØ¡À ’«‘¡≈ «‹, ““Ô≈appleØ ¬∂‘π ˙‘Ø √∞Â≈ ‘À «’ ’ج∆ ‘Øapple √πÂÛ∞””Õ ‹≈ ˙«‘ ÈÎapple
Á¿∞«Û ’«apple Á∂÷«È ª È≈È’∞ ‘∆ √πÂ≈ ÍÀ¡≈ ‘À; ’‘À ““‹∆, ˙‘π ‘∆ √∞Â≈ ÍÀ¡≈ ‘À ’≈¨ Á≈
ÍπÂz””Õ ’‘À, ““‹∆ÚÁ≈ ‘À «’ È≈? ’‘À, ““‹∆, √≈√π Á≈ ‘À√π””Õ ÂÏ apple≈¿ ÌØ¡≈ ÿØ«Û¡‘π ¿∞«apple
’«apple ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ¿∞Í«apple ÷Û∆ ‘ج∆ apple‘∆ ‘ Á∂«÷ ’«apple apple≈¿∞ ÌØ¡≈ ‘Àapple≈È∞ ‘Ø«¬ ◊À¡≈ «‹,
““Ô≈appleØ, Á∂÷‘π ÂØ ’∞Áapple«Â ÷πÁ≈«¬ Á∆ ¬∂√π Ï≈Ò’ ¿∞Í«apple ¤ªÚ «‡’∆ ÷Û∆ ‘À, ‘ØappleÈ≈ appleπ÷≈ Á∆
¤≈Ú ⁄«Ò ◊¬∆ ‘ÀÕ ¡appleπ «‹Â∞ Í≈«√ ÍÀ¡≈ ‘À ˙‘π Ï≈Ò’∞ ˙ÂÀ ‘∆ Í≈«√ ÍÀ¡≈ ‘À, Í≈√π Í¿∞«‡¡≈
ÓπÂÒ«’ È≈‘∆Õ Ú‚≈ ‘Àapple≈È∞ ‘Ø¡≈ ‘À ’ج∆ ÚÒ∆ ÷πÁ≈«¬ ¬∂‘π ÍÀÁ≈ ’∆Â≈ ‘ÀÕ ¬∂‘π «√Ë≈ ÓÈ∞÷π
È≈‘∆∫””Õ Á∂«÷ ’«apple apple≈¿∞ ÌØ¡≈ ‘Àapple≈È∞ ‘Ø¡≈, «√Ϋ √≈«‘Ï Á∆ Ò◊≈ ’appleÈ∂ «‹, ““Ú≈‘π ÷πÁ≈¬!
Ú≈‘π ÷πÁ≈«¬! Â∂apple∆ ’πÁapple«Â ’¿∞ ’∞appleÏ≈È∞Õ ÂÀ ¬∂‘π ÂÓ≈√≈ Ú∂÷≈«Ò¡≈ Â∂apple∂ ÂÓ≈√∂ Â∂ ‘¿∞

66
’∞appleÏ≈È∞ ‹ªÕ ““‘Àapple≈È∞ ‘Ø«¬ ’«apple apple≈¿∞ ÌØ¡≈ ÷Û≈ ‘Ø¡≈ ª, ª ÂØÛ∆ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ Ú≈‘π
Ú≈‘π ’«apple ’∂ ¿∞«· ÏÀ·≈ apple≈¿∞ ÌØ¡≈ ‹≈«¬ ÍÀapple∆ ÍÀ¡≈Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹,
““¡≈¿∞ apple≈«¬ ‹∆! ÷πÁ≈«¬ Â∂apple≈ ÌÒ≈ ’appleÀ◊≈Õ”” ‹≈ Á∂÷ apple≈¿∞ ÌØ¡≈ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ Á∂ Áapple√È
Á∆ ÂappleÎ, ˙Û’∞ Ëπ«apple «Ë«apple «’¤∞ È≈‘∆ ¡◊≈‘π Ú√Â∞ ‘À, ¡È±Íπ Áapple√È∞ ‘ÀÕ ¿π‘π «‹ ¤ªÚ √∆
«√ ¿∞Ê≈¿± ‹≈«¬ ÷Û∆ ‘ج∆Õ ÂÏ apple≈«¬ ÌØ¡À ’«‘¡≈ «‹, ““¬∂ È≈È’! ¡‹Ïπ ‘Àapple≈È∞ «‚·≈Õ
√Ï≈‘ ¡√∆ ¬∂ apple≈«‘ ◊¬∂ Â≈ Ì∆ √ج∂ Á∂÷∂ ‹≈ ‘𫉠¡√∆ ¡≈¬∂ Â≈ Ì∆ Â∞√∆ √ج∂ ‘∆ Á∂÷∂Õ ¡‹Ï
‘Àapple≈È Á∂«÷¡≈ ÷πÁ≈«¬ ’≈Õ”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ ◊ÚÛ∆ apple≈◊ Ó«‘ Ï≈È∆ ÏØ«Ò ¿∞·≈,
¿∞ÍÁ∂√∆ Ï≈È∆ Âapple∆’«Â ’∂ ÿ«apple Ó«‘ «‹:-
appleÀ«È ◊Ú≈¬∆¡À √Ø«¬ ’«apple, «ÁÚ√π ◊Ú≈«¬¡≈ ÷≈«¬Õ
[◊¿∞Û∆ ÏÀapple≈◊«‰ Ó‘Ò≈ 1 Õ 18 Õ (156)]
ÂÏ apple≈«¬ ÌØ¡À ’«‘¡≈ «‹, ““¬∂ È≈È’! ÓÀ∫ ‹≈‰Á≈ ‘≈ «‹ ¬∂‘π Ú«‚¡≈¬∆ ÷πÁ≈«¬
Â∞fiÀ ‘∆ ÈØ «ÁÂ∆ ‘ÀÕ «’¤∞ ¡√≈‚∂ Ï≈«Ï ± «Ó‘appleÚ≈È∞ ‘Ø«‘ ‹∆””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‘√
Í«Û¡≈ ‹≈ Á∂÷À ª Ï«‹«Á ‘Ø«¬ Ò◊≈ ‘À apple≈«¬ ÌØ¡≈, «Ó‡Á≈ È≈‘∆Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’
‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““¬∂ apple≈«¬ ‹∆! Â∂apple∆ «‹ ÓÈ√≈ ‘À «√ ± Ó≥◊π””Õ ÂÏ apple≈«¬ ÌØ¡À ’«‘¡≈ «‹,
“± ‹≈‰«‘ «√ Á∂«‘””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““Â∂apple∆ √appleÓ ÷πÁ≈«¬ Á∆È Ó«‘
Ì∆ apple÷∂◊≈ ¡apple ÁπÈ∆¡ª Ó«‘ Ì∆ apple÷À◊≈Õ”” ÂÏ apple≈«¬ ÌØ¡À ’«‘¡≈ «‹, ““‹∆ ¡◊∂ «Í¤À √appleÓ
apple‘ÀÕ”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““apple≈«¬ ‹∆! Â∂apple∆ ’∞apple√∆ Ï’∞apple√∆ ÷π√‘≈Ò∆ apple‘À◊∆Õ””
apple≈«¬ ÌØ¡≈ ÍÀapple∆ ÍÀ ’«apple ¿∞«· ’«apple Â√Ò∆Ó ’∆Â∆¡√πÕ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ ‹∆,
““‹≈«‘ apple≈«¬ ‹∆! «Ú«Á¡≈ ‘Ø«‘, Â∂apple≈ «‹ ‘ØÚ‰≈ √≈ «√ √’√»Áπ ÷πÁ≈«¬ ’∆Â≈, ‹≈«‘
¡√Ú≈‘π ‘Ø‘π””Õ ÂÏ apple≈¿π ÌØ¡≈ ’πappleÈ«√ ’«apple «ÚÁ≈ ‘Ø¡≈Õ ¡◊À Á»«apple ‹≈«¬ ’«apple ’∞È«√ Ò◊≈
’apple‰∂, ⁄ÒÀ ⁄«Ò ’«apple ’∞È«√ ’appleÀ-ÍÀappleπ «Í¡≈Á≈ ‘∆ ÿapple∆ ¡≈¬∆Õ
ÂÏ apple≈¿∞ ÌØ¡≈ ÿ«apple ¡≈«¬ ’«apple √Ófi≈ «‹ «Â√π «ÁÈ ÷∂Âz Ú≈Ò≈ Íπ’≈appleÁ≈ ¡≈«¬¡≈
√∆ «‹ Ó∂apple≈ ÷∂Âz Ó‘∆ ÷≈Ë≈ ‘À √π ¬∂‘π Ï≈ √⁄π √∆ «‹ ¡≈÷Á≈ √≈Õ ¬∂√ √πÂ∂ ‘∆ Ê≈Ú‘π ÷∂Â
Ó‘∆ ÷≈Ë≈ «‘ Â∆’ ͉∞ ¬∂√ Á∆ ¡‹Ó«Â √≈«Ê ÷∂Â∞ ÎÀ«Ò¡≈ ‘À Î∂«appleÕ «‹¿∞ ¡‹π √πÂ≈ √∆
«ÂÚ∂ ‘∆ «Â∞√ «Á«È Ì∆ √πÂ≈ ‘ØÚÀ◊≈Õ «‹¿∞ ¡‹π Íä≈Ú≈ ÷Û≈ ‘Ø«¬ apple«‘¡≈ √≈ «Â¿∞ ¿∞√π
«Á«È ÷∂ Ì∆ ÷≈Ë≈ ‘Ø¡≈ ‘«apple¡≈ ‘Ø¡≈ √≈Õ ¬∂√π «Ú«⁄ ¡‹Ó«Â ÷πÁ≈«¬ Á∆ ‘ÀÕ «Â√π ’≈
Í≈apple≈Ú≈appleπ ’ج∆ È≈‘∆ ‹≈‰Á≈Õ ÂÏ apple≈¿∞ ÌØ¡≈ ’≈¨ Ú∂Á∆ Á∂ ÿ«apple ◊«¬¡≈Õ ‹Ï apple≈¿∞ ÌØ¡≈
’≈¨ Ú∂Á∆ ÁÀ ÿ«apple ◊«¬¡≈ ª ÒØ’≈ ’«‘¡≈ «‹ ““apple≈¿∞ ¡≈«¬¡≈ ¡ÀÕ”” ’≈¨ ¡◊‘π√ ¿∞‘≈
¡≈«¬ «Ó«Ò¡≈Õ ÂÏ apple≈¿∞ ¡≈«¬ ’≈¨ ÁÀ ÿ«apple ÷Û≈ ‘Ø¡≈Õ ’≈¨ ¡◊À «Ú¤≈Ú‰∂ «Ú¤Ú≈¬∂Õ
apple≈¿∞ ’≈¨ ȱ ÒÀ ÏÀ·≈Õ ÂÏ apple≈«¬ ÌØ«¬ ¡≈«÷¡≈ «‹, ““Ì≈¬∆ ’≈¨! «ÂÂ∞ «Á«‘ ‘«‹ Â∂appleÀ ÍπÂz
¿∞‹≈Û≈ ’∆Â≈ √≈ «√ ¡‹π ¿∞‘ ¿∞‹≈Û≈ ÓÀ √‘∆ ’∆Â≈, «‹ ¿∞‘ ¿∞‹≈Û≈ √‘∆ ‘Ø¡≈ ‘À, ‹≈«¬
Â∞√∆ ¿∞√π ÷√Ó Á≈ «ÁÒ≈√≈ ’apple‘π””Õ ÂÏ Á≈Á≈ ’≈¨ ‘Àapple≈È∞ ‘Ø«¬ apple«⁄¡≈ «‹ apple≈¿∞ «’¤∞ ÒÀ‰

67
ÈØ ‘Ø¡≈ ‘À ‹ª Î∂«apple ¬∂«‘ ◊«ÒÒ ¿∞ʺÒ∆ ‘À√πÕ Â≈ Á≈ÁÀ ’≈¨ ’«‘¡≈ «‹, ““ÌÒ≈ ‘ØÚÀ apple≈«¬
‹∆! ‹ª «ÏÈ≈ ¿∞‹≈ÛÀ ÓÀ Â∂ «ÁÚ≈«¬¡≈ Ì≈ÚÁ≈ ‘À Â≈ √≈‚≈ «’¡≈ ⁄≈apple≈ ‘À””Õ ÂÏ apple≈«¬ ÌØ¡À
’«‘¡≈ «‹, ““È≈ È≈, «ÏÈ≈ ¿∞‹≈Û∂ Â∂ ’‘À «√ fi÷ Ó≈appleÀ, ÓÀ ¡≈͉∂ «√apple Á∆ √‘π◊øÁ ‘À ‹∂
ÓÀ fi»·∞ ’‘≈, ¿∞‹≈Û≈ √‘∆ ‘Ø«¬¡≈ ‘À””Õ Â≈ ’≈¨ ¡≈«÷¡≈ «‹, ““ÌÒ≈ apple≈«¬ ‹∆! ÌÒ≈ ‘ØÚÀÕ
‹ª Â∞√ª √‘∆ ’∆Â≈ ª √‘∆ ‘Ø¡≈””Õ apple≈«¬ ÌØ¡À ¡≈«÷¡≈ «‹, ““È≈ È≈ ! ¿∞√π ÷√Óπ Á≈ Â∞√∆
«ÁÒ≈√≈ ’apple«‘ «‹√ Á≈ ¿∞‹≈Û≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘À””Õ ÂÏ Á≈ÁÀ ’≈¨ ¡≈«÷¡≈ «‹, ““ÌÒ≈ ‘ØÚÀ apple≈«¬
‹∆! ‹ª Â∞Ëπ «Ú‰∞ ¿∞‹≈ÛÀ ‘ج∂ ‘∆ Â∂ «ÁÚ≈«¬¡≈ Ì≈ÚÁ≈ ‘À ª Á∂«‘◊∂””Õ Â≈ apple≈¿∞ ÌØ¡≈ ◊πapple»
Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ Á∆ ¿∞√« ’«apple ¿∞«·¡≈ «‹, ““’≈¨! ¬∂‘π «‹ Â∂apple≈ ÍπÂz ‘À «√ Ú‚∆ ¡‹Ó«Â
√≈«Ê ‘À, ¬∂√ Á∆ «Ó«Â «’¤∞ ’‘∆ È‘∆ ‹ªÁ∆Õ ¬∂√∂ «Ú«⁄ ÓÀ ‹≈‘apple≈ ’apple≈Ó≈«Â «‚·∆ ‘À””Õ «‹Ú
«‹Ú apple≈«¬ ÌØ¡À ’apple≈Ó≈«Â «‚·∆ √∆, «‹¿∞ «‹¿∞ apple≈«¬ ÌØ¡À Áappleı Á∆ ¤ªÚ «‚·∆ Ê∆, «Â¿∞
«Â¿∞ Á≈ÁÀ ’≈¨ ÈØ apple≈«¬ ¡≈«÷ √π‰≈«¬¡≈Õ ÂÏ apple≈«¬ ˙‘𠋇π Ì∆ √Á≈«¬¡≈Õ ‹ª ˙‘π Ì∆
¡≈«¬¡≈ ˙«È ¡≈«¬ ’«apple apple≈«¬ ‹∆ È∂ «√appleπ «ÈÚ≈«¬¡≈Õ apple≈«¬ ˙‘𠋇π √«Á ’«apple «È‹∆«’
ÏÀ·≈«¬¡≈Õ Â«Á apple≈«¬ ÌØ¡À ¡≈«÷¡≈ «‹, ““«’ Ó∆¡ª Ú∂ ‹‡≈Õ «ÂÂ∞ «Á«È Â∂apple≈ ¿∞‹≈Û≈
‘Ø¡≈ ‘À ÂÀ ÷πÁ≈«¬ Á∆ √∫‘π ‘À «’ ±ø ¬∆ÚÀ ¡≈÷Á≈ √«‘Õ «‹¿∞ ¿∞‹≈Û≈ ‘Ø¡≈ ‘À «ÂÚÀ ±ø ÷πÁ≈«¬
Á∆ √‘π◊øÁ ‘À ‹∂ «ÏÈ≈ «‚·∂ ‘Øappleπ ◊«Ò ’≈¬∆ ’apple«‘Õ «‹¿∞ «‚·≈ ‘∆ ¿∞ ’‘π””Õ ÂÏ ¿∞«È
‹«‡ ¡≈«÷¡≈ «‹, ““apple≈«¬ ‹∆! ÷πÁ≈«¬ ¿∞◊≈‘π ‘À, ’À ÷πÁ≈«¬ ˙◊≈‘ ‘À, ‹∂ ‘ø¿∞ ‘Øappleπ ’≈¬∆ ◊«Ò
’apple√ªÕ «‹¿∞ «‚·∆ ‘À «Â¿ ’‘Á≈ ‘≈ apple≈«¬ ‹∆! Ó‘∆∫ √‘∆ ¿∞‹≈Û≈ ’∆Â≈ √∆Õ ‹≈«¬ ’«apple
Á∂÷≈ Â≈ ÈÚÀ ◊Ø‘∂ Ó≥ÈÒ≈ Ë≈Ȫ Á≈ ÷∂Â∞ ‘Ø¡≈ ‘ÀÕ ÷≈«¬ ’«apple Ó‘∆ «Ú«⁄ ÏÀ·∆¡ª ‘À«È ‘∫¿∞
ÌøÈ≈ Â∞√≈ ÊÀ «Î«apple¡≈«Á ’apple‰∂ ¡≈«¬¡≈ √≈Õ ¬∂Ê‘π ‹«Á ¡≈«÷¡≈ «Á È≈«Ò Óπ√Î ÒÀ ◊«¬¡≈
√∆Õ ‹≈ Î∂«apple ‹≈«¬ ’«apple Á∂÷≈ Â≈ «¬’∞ Í·≈ Ì∆ È≈‘∆ ‡π«’¡≈, ¡ÂÀ apple≈«¬ ‹∆! ‘ØappleÈ∆ √Ó∆‘»
⁄¿±‰∂ ËªÈ ‘ج∂ ¿∞Á» ÷∂Âz‘πÕ ¬∂‘∆ ÷πÁ≈«¬ Á∆ ’≈¬∆ «Ó‘apple ‘ج∆””Õ ÂÏ apple≈«¬ ÌØ¡∂ «√appleπ Î∂«apple¡≈,
Ò◊≈ ÷πÁ≈«¬ Á∆ «√Ϋ ’appleÈ∂ «‹, ““Ú≈‘π ÷πÁ≈«¬! Â∞Ëπ ¬∂√π «Ú«⁄ ¬∂‘∆ ¡‹Ó«Â apple÷∆ ‘À””Õ
ÂÏ apple≈«¬ ÌØ¡À ’«‘¡≈ «‹, ““¬∂ Ì≈¬∆ ’≈¨! ± ¬∂Ú ’«apple, ÓÂ∞ ‹≈‰«‘ «‹ ¬∂‘π Í∞Âz Ó∂apple≈ ‘À,
ÓÀ∫ Í≈«Ò ÍØ«√ ’∆Â≈ ‘ÀÕ Ó ¬∂‘ ◊Ò ‹≈‰Á≈ ‘ØÚ«‘ «’ ’≈¬∆ ◊Ò ‡‘Ò ÎπÓ≈«¬√∆ ’appleÁ≈
‘ØÚ«‘Õ ˙‘π Â∂apple≈ ÍπÂz È≈‘∆, Ú‚≈ Ïπ‹apple’ ‘¬∆, ’ج∆ ÷∂´ ÷πÁ≈«¬ Á≈ ‘¬∆, Íappleπ ¡‹Ó«Â √≈«Ê
Ì«apple¡≈ ‘ÀÕ Â± ¬∂√ Á∆ «÷‹Ó«Â ‘∆ ’appleÁ≈ apple‘π ‹∂ «’ÂÀ Óapple≈ÂÏÀ Í‘π«⁄¡≈ ÒØÛÁ≈ ‘À, È≈‘∆ Â≈
Ó≈«apple¡≈ ‹≈«‘◊≈Õ ⁄∂Â≈ ’appleÁ≈ apple‘À, ÓÀ ˙√ Á∆ ‹≈‘apple∆ ’apple≈Ó«Â È‹«apple ¡≈¬∆ ‘À «‹ ◊¿∞√
¿∞√ Á∆ apple÷À◊≈Õ ÂÏ ¿∞√π «Í¤À ÷πÁ≈«¬ √ÌÈ≈ ÌÒ≈ ’appleÀ◊≈Õ”” ÂÏ apple≈«¬ ÌØ¡≈ Á≈ÁÀ ’≈¨ ÈØ
’‘ÁØ ¡≈͉∂ ‚∂apple∂ ◊«¬¡≈ ¡appleπ apple≈÷≈ Á≈ÁÀ ’≈¨ ÷∂Âà apple÷‰∂ ’ø¿∞ Ì∂«‹ Á∆¡≈Õ ˙‘π ‹≈«¬ ÷Â∂
÷Ò≈ ‘Ø¡≈ apple÷‰ ÁÀ ª¬∆ ¡appleπ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ÿ«apple ¡≈«¬¡≈Õ Ú≈‘π◊πapple», ËøÈ∞ ◊πapple» √«Â◊πapple»Õ
«Ú¡≈‘
Í≥Áapple‘ √ØÒ‘ Ïapple√≈ ’≈ ‘Ø¡≈, apple≈«¬ Ìج∂ ’∆ ÂÒÚø‚∆ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ Ê≈Õ ÂÏ ◊πapple»

68
Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ Á∆ ’∞ÛÓ≈¬∆ ¡≈¬∆ Ú‡≈Ò∂ Â∂, Ó»Ò∂ ⁄؉À Ì∂‹∆ ’∞ÛÓ≈¬∆ Ï∂‡∆ Á∆ ’≈¨ Ú∂Á∆
Á∂ ÍπÂz ÈØ-È≈È’ ’¿∞ ’∞ÛÓ≈¬∆, ÚÀ√≈÷∆ ÁÀ «Á«È ’∞ÛÓ≈¬∆ ¡≈¬∆ √øÓ AEDB, Úapple÷∂ Ó≈‘π
ÚÀ√≈÷ ÚÁ∆ 1 ¬∂’Ó ’À «Á«È, È‘∆¬∂appleπ appleπÍÔ≈ ’‡Øapple≈ Ó»ÒØ ⁄؉∂ Ì∂«‹¡≈, Ó»ÒØ∫ ⁄؉À Á∂ ÍπappleØ«‘Â
◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’∆ fiØÒ∆ Í≈«¬¡≈ ÈÒ∂apple, È≈Ò∂ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ’≈ «ÍÂ∆¡‘πapple≈ Ê≈ È≈Ò∂
√≈‘≈ ◊‰≈«¬ ’À Ú∆Ú≈‘π Á∂ ◊«¬¡≈ ÍappleØ‘Â∞ ⁄Ø«‰¡≈ ’≈Õ Ú∂Á∆ ‹È∂ ÁÀ ¡≈‘«apple ͬ∂, ÂÏ
«‹ÂÈ≈ Ú∂Á∆¡ª ’≈ ÍappleÚ≈appleπ Ê≈ √Ì ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ÁÀ Ú∆Ú≈‘π ÁÀ ¿∞Í«apple ¡≈«¬¡≈, ‹∂ ’ج∆
ÌÒ≈ ’∞ÛÓ Ê≈ √π √Ìπ √Á≈«¬¡≈, Ï‘π Ó∂´ ‘Ø¡≈ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ Á∆ ‹È∂ ¿∞Í«appleÕ Í«‘Òª
Ò◊‰∞ ¡≈«¬¡≈, Â∂Úapple Ê∂Úapple, √π«¬È≈-appleπÍ≈, ÿØÛ≈, √π«¬È∂ ’≈ ‹È∂¿» Ò◊‰∞ ¡≈«¬¡≈Õ ¿∞È‘π
«ÁÈ‘π ¡È≈‹π √¿∞ ◊π‰≈ √π’≈´ ‘ØÂ≈ Ê≈ ¡appleπ ‘≈Ò≈ ÊØÛ≈ Ò∆⁄Â≈Õ ¡Óappleπ «È¡≈¿∞ ’appleÂ∂;
appleÔ«Â Ó«‘ ËappleÓπ Ê≈; «ÁÈ ÷apple∂ ÌÒ∂ Ê∂; √Ìπ ’ج∆ √ÌÈ‘π ¡√∆appleÏ≈Áπ Á∆¡≈ «‹ ÍappleÓ∂√appleπ ±ø
È≈È’ ‹∆ ’≈ ÌÒ≈ ’«appleÕ «‹√ÁÀ Íapple√≈«Á ¬∂ÂÈ∂ ÒØ’ «¬’·∂ ‘Ø«¬ ‘À«È, ÍappleÓ∂√appleπ ±ø È≈È’
‹∆ ’≈ ÌÒ≈ ’«appleÕ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’¿∞ ÈÚ≈Ò‰À Ò≈◊ÀÕ ⁄¿∞’∞ Í»apple≈«¬ ’apple ◊πapple» Ï≈Ï≈
È≈È’∞ ÷≈apple∂ ¿∞Í«apple ÏÀ·≈«¬¡≈, ÈÚ≈«Ò¡≈, ¿±Í«apple Ò≈´ ͤ∂ÚÛ≈ Â≈«‰¡≈ ¡apple𠫬√Âz∆¡‘π
√Ø«‘Ò∂ ◊≈¬∂, «⁄«’ Ó«Ò ’«apple, Íπapple÷‘π ÈÚ≈«Ò¡≈, Â∂Ò ÎπÒ∂´ Ò◊≈«¬¡≈, ‹«Ò «¬√ÈÈ∞
’∆¡≈Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ’¿∞ ÈÚ≈«Ò ’«apple ‹È∂¿± ËØÂ∆ ÏÑӉ Í‘apple≈¬∂Õ Ì∆È∆ ËΩÂ∆ ¿∞Â≈«apple
apple≈÷∆Õ ÷≈apple∆ Â∂ ¿∞«· ’«apple ‹πÂ∆ Í«‘apple∆ ’«apple ⁄͉∆¡ª ÎØapple∆¡ªÕ ÎØ«Û ’«apple ‹‘≈ «Ú¤≈Ú‰∂ Ï≈‘∂
Ê∂ ¿»‘≈ ‘∆ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ ¡≈«¬ ÏÀ·≈, ‹ØÛ≈ Í«‘apple≈«¬¡≈, «ÂÒ’∞ Ò◊≈«¬¡≈, Óπ’‡π
«√«apple Ϫ«Ë¡ª, √∂‘apple∂ «√«apple ÏÑӉ ⁄≈Û∑∂, ◊È∂√ Í»‹≈ ’apple∆Õ ’∞«Ò πÍappleÚ≈appleπ «‹ÂÈ≈ Ê≈ ÂÊ≈
Ó‘≈‹È∞ √ÌÈ≈‘π ÂøÏØÒπ Í≈«¬¡≈Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’ÍÛ∂ Í«‘apple∂Õ ’∞«Ò ‹È∂ «‹ÂÈ∂
⁄Ò≈¬∂ Ê∂ ˙«ȡª ’∫¿∞ ‘π’Óπ ‘Ø¡≈ «‹ √«Ì Í‘π«⁄ ¡≈Ú‘πÕ ’¬∆’ √Ú≈apple, ’¬∆’, «Í¡≈Á∂
◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’∆ ‹È∂ ⁄Û∑∂Õ ÂÏ ⁄ÒÂ∂ ⁄ÒÁ∂ Ó‹Ò Á«apple ¡≈¬∂Õ ¡≈«¬ Ú‡≈ÒÀ ÁÀ ’Ø«Ò
„π’∂, Ï≈«◊ ‹≈«¬ ¿∞Âapple∂Õ ¡◊À ÷Ï«apple ◊¬∆ «‹ ‹È∂ Ï≈«◊ ¿∞Âapple∆ ‘ÀÕ ÂÏ ⁄Ø‰Ø ¡◊∂ Â∂ Ë»Û∂
‘’ ÒÀ ¡≈¬∂Õ Ó∂Ú≈ ÍappleÚ≈È∞, ¡≈‡≈ ⁄≈ÚÒ, ÚÛ∆¡ª, Í≈ÍÛ, Í’Ú≈È, Ï’apple∂, ‚øÌapple∂ «ÿ¿∞,
√’apple ÒÀ ¡≈¬∂Õ ¡◊appleπ, Â∂´, ÎπÒ∂Ò, ⁄Ø¡≈ ⁄øÁÈ∞, ’∂√appleπ ÿ«√ ’«apple ÒÀ ¡≈¬∂Õ Ú≈«‹¡ª
Ú‹«Á¡≈ √≈«Ê ⁄؉À Ú∂Á∆¡≈ ’¿∞ ˱Û∂ ‘’ ÒÀ ¡≈¬∂Õ apple≈Ó «¥ÙÈ ’«apple ’«apple «ÓÒÀ, Ï‹øÂz Ò≈◊∂
Ï≈‹‰, ◊«Ò «Ó«Ò ÷∂Ó ’∞√Ò ’«apple ’«apple ÏÀ·∂Õ Ò≈◊≈ ⁄Ø¡≈ ⁄øÁÈ∞, ’øπ◊», ¡◊appleπ Ò◊≈
Ò◊≈¬∆Ô‰∂Õ Ò≈◊∂ Ó≈Ú∆¡ª ‹ªfl∆¡ª ÈØ ¡◊appleπ ÍÒ‡‰∂Õ ’∂√appleπ ¡ÒÂ≈ Ò≈◊∂ ÍÒ‡‰∂, ’Í‚∂
⁄Ø¡À ⁄øÁÈ∞ ’∂√«apple ‹È∂ ⁄apple«⁄ ’«apple Í≈È≈ Á∂ Ï∆Û∂ ÷Ú≈«Ò ’«apple, Ë»Û∂ ‘’ ‹ªfl∆¡≈ ÁÀ ‘Ú≈ÒÀ
’∆Â∆, ‘Ú≈ÒÀ ’«apple ’«apple Óªfl∆ ÿapple∆ ◊¬∂, apple√ج∆ Ï≈‘«apple ‘ج∆, Íapple√≈«Á Ò∆¬∂Õ ÂÏ √øflÀ Î∂«apple
ÍÀ√’≈apple≈ ‘π¡≈, ‹È∂ Ï≈Ò’∞ √Á≈¬∆, ‹øfl ’¿∞ ÌÒ∆ Ì≈«Â √∫¿∞ ÌÒ∂ ÌÒ∂ ÒÀ‰∂ ¡≈¬∂Õ ‹Ï

69
È‹∆«’ È◊«apple ’À ◊¬∂ ÂÏ ‹ªfl∆ ¡≈Í«‘ «ÓÒ∂Õ «Ó«Ò ’«apple ‹ªfl∆ Óªfl∆ Í≈Ú «Í¡≈Á∂ ‘Ø«¬ ⁄Ò∂Õ
◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’∞ ‹∆ ¡√Ú≈appleπ ‘∆ ‘Ø«¬ ⁄Ò∂ Óπ’‡π ÏË∂ √≈«Ê √≈Ï≈Ò∂ √≈«Ê ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞
‹∆ ⁄«Û¡≈ ‘∆ ¡≥Á«apple ‹≈«¬ Ú«Û¡≈Õ ‹È∂ ‚∂appleÀ ‹≈«¬ ¿∞Âapple∆Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’∫¿∞
ÿØ«Û Â∂ ¿∞Â≈«apple ’«apple ’∞¤«Û ¿∞·≈«¬ ’«apple ÒÀ ◊¬∂Õ ÂÏ «¬√Âz∆¡ª ¡≈͉≈ ¡⁄≈appleπ ’∆¡≈Õ ÂÏ
‰∆ ¤∞‘≈¬∆, ‰∆ ¤∞‘≈«¬ ’«apple «Ò‹≈«¬ ‹È∂ ӫ‘ ÏÀ·≈«¬¡≈Õ ÂÏ «¬√Âz∆¡ª «Ó«Ò ’«apple,
ÿØÛ≈ Ï‘∂Û≈ ÒÀ ’«apple ¡≈¬∆¡ª, √Ø«‘Ò∂ Ò◊∆¡ª ◊≈Ú‰∂Õ ÂÏ ¿∞È‘π «¬√Âz∆¡‘ «‹ ÌÒ∂ ÿ«apple
Ó«‘ «Ó«Ò ’«apple √Ø«‘Ò∂ ◊≈¬∂Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’π ‹∆ ¿∞È ’≈ apple≈◊π √π«È ’«apple ÷π√∆ ÌÀ¡≈
«‹, ““Ì≈¬∆! ¬∂ «¬√Âz∆¡ª ÷π√∆ ‘Ø«¬ Ó≈È∞÷ ’∂ √Ø«‘Ò∂ «’ ◊≈ÚÁ∆¡ª ‘À«È, ÓÀ ¡≈ÍπÈ∂ Ò≈ÒÈ
’∂ √Ø«‘Ò∂ «’¿∞ È≈‘∆ ◊≈ÚÂ≈, «‹√∞ «√¿∞ Ó∂apple∆ Íz∆ ‘À””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ ÍÃ∂Ó
ÍappleÓ∂√πapple ’∂ √≈«Ê Ï≈Ò∆ ÏØ«Ò ¿∞·≈, √»‘∆ apple≈◊ Ó«‘ «√ÎÂ∆ ¤øÂ∞, «‹ :-
‘Ó ÿ«apple √≈‹È ¡≈¬∂®
√≈⁄À Ó∂«Ò «ÓÒ≈¬∂®
[√»‘∆ Âø ӑ≈Ò≈ 1 ÿapple 2 Õ 2 Õ (764)]
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ’Úπ Ó‘Ò ¡≥«apple ‰∆ ¤∞‘≈Ú‰∆ Ò∂ ◊¬∂Õ ÂÏ «¬√Âapple∆¡‘π
‰∆ ¤∞‘≈¬∆Õ ¡≈͉≈ ¡⁄≈appleπ ’∆¡≈Õ ÂÏ √»‘∆ apple≈◊ Ó«‘ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ Ï≈È∆ ÏØ«Ò
¿∞·≈ :-
‘«apple ¡≈Ú‘π √≈‹È≈, ‘¿∞ Áapple√È Á∂÷≈ Â∂apple≈ apple≈Ó®
[√»‘∆ ¤ø ӑÒ≈ 1 ÿapple 2 Õ 2 Õ (764)]
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ apple≈«Â ’À √Ó¿∞ ¬∂‘π √ÏÁπ ’∆¡≈Õ ¡apple𠫬√È≈È∞ ’«apple ’«apple ÍÃ≈ √Ó¿∞
‹È∂ ӫ‘ ¡≈«¬ ÏÀ·≈Õ ¡Ò≈«Í ’«apple apple≈◊π Ó≥Áapple∆ «ÏÒ≈Ú´ ¡appleπ Í∆¤À Â∂ ¡Ò≈«Í ’«apple appleÏ≈Ï∆
‹≈‹’ ’∆appleÂÈ∞ ◊≈Ú«‘ ¡appleπ ¡≈◊À ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ ◊≈ÚÀÕ Íapple «‹È‘π ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’
‹∆ ◊≈ÚÂ≈ √π«‰¡≈ Â∂ √Á∂‘‘ ÍappleÓ◊«Â ◊¬∂Õ «‹È‘π √π«‰¡≈ Á∂«÷¡≈, «‹È‘π ◊πapple» Ï≈Ï∂ ’≈
√ÏÁπ «Ïapple≈È∂ Óπ«÷ Â∂ √π«‰¡≈ Â∂ Ì∆ Óπ’Â∂ ̬∂Õ «Âz‘π ÒØ¡ª Ó«‘ ‹À ‹∂ ’≈appleπ ‘Ø«¬¡≈Õ ÍappleÓ∂√π«apple
¬∂‘π √ÏÁπ Ó≥«È Ò∆¡≈Õ ÷Âz∆ ÏÑӉ √»Áπ ÚÀ√π «‹ÂÈ≈ √≈, «‹ÂȪ Óπ√ÒÓ≈È∞ √≈, «√ √Ì ◊πapple»
Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’∆ ¿∞√« Ò≈◊∂ ’appleÈ∂Õ «‹ ““ËøÈ ‘Ø ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂
È≈È’ ‹∆ ’∆ ÷‡ Ëapple∆, Â∂Úapple Ï∂Úapple, √π«¬È≈ appleπÍ≈, ‹Ú∂‘apple Ó»ÒØ Í«‘apple≈¬∂, ¡À√≈ ËappleÓ Á≈
Ï∆¡≈‘π ‘»¡≈Õ Á≈‹ Á÷‰≈ Á∂ ’«apple «ÏÁ≈ ’∆¬∂Õ Ï∆¡≈‘π ’«apple ’À ÂÒÚø‚∆ ¡≈¬∂, ÿ«apple ¡≈«¬
ÚÒ∂ Á≈‹π «Ï√Â≈«apple ’«apple ’∞ÛÓ≈ Í≥⁄≈ ÈØ «Á÷≈«¬¡≈Õ «‹È «‹È ’∫¿∞ Ï√Âapple Á∂‰∂ √∂ «ÂÈ
«ÂÈ ’∫¿∞ Â∂Úapple Ï∂Úapple Ï≈«‡ Á∆¬∂Õ Ò≈◊∆¡‘π Ò≈◊ Ò∆¬∂; ̇ª ÏÑӉ‘π ’∫¿∞ ͇øÏapple Í≈¬∂; √appleÏ
ÒØ’ ÷π√∆ ‘ج∂Õ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ’≈ Ï∆¡≈‘π ‘Ø¡≈Õ ÏØÒ‘π Ì≈¬∆ ‹∆ Ú≈‘π◊πapple»Õ
⁄πÍ apple«‘‰≈
‹Ï ¡·≈apple‘ Ïapple√ª ’≈ ‘»¡≈ ◊πapple» È≈È’ ‹∆ Í≥‹≈Ï ’∆ ËappleÓ∆ È◊«apple ÂÒÚø‚∆ apple≈«¬

70
ÌØ«¬ ’∆Õ ‹Ï Ï∆¡≈‘ ‘Ø¡≈ ÂÏ ⁄π«Í ’«apple apple«‘¡≈, È ÏØÒÀ È Ï’ÀÕ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆
’∆ Ó≈Â≈ ’«‘¡≈ «‹, ““Ï⁄≈ È≈È’≈! ±ø ¡·∂ Í‘apple ‹∂ ⁄π«Í ’«apple apple‘Á≈ ‘À «√ «’¿π apple‘Á≈
‘ÀÕ ¡√≈‚À Ó«È Ï‘πÂ∞ √ø√≈ ‘Ø«¬ apple«‘¡≈ ‘À ‹∂ ±ø «’¤∞ ◊«Ò Ï≈ ¡√ª È≈«Ò, «Ìapple≈Ú≈ È≈«Ò,
’∂ Ú√Á∆ Á∂ ÌÒ∂ ÌÒ∂ ÒØ’ ¡≈ÚÁÀ ‘À«È, ÏÀ·∂ ÏÀ·∂ Á∂«÷ ’«apple Â∂apple∆ ÂappleΑπ ¿∞«· ‹ªÁÀ ‘À«ÈÕ
‹∂ ±ø «¬È≈ √≈«Ê Ï≈Â≈ ’apple«‘ Â≈ ¡√≈‚≈ Ì∆ ‹∆¿∞ √apple√≈ ‘ØÚÀÕ Â±ø «ÓÂ∂ ÿÛ∆ ‘Øapple ÊÀ ‹∆¿∞
Ò≈«¬«‘ È≈‘∆Õ Ï⁄≈! Â∂apple≈ ‹∆¿∞ «’Ê∂ ‘À? ¡ÂÀ Ï⁄≈! ±ø ¡·∂ Í‘apple «’Â∞ «Ë¡≈«È ‘ØÁ≈ ‘À,
√⁄π ¡≈÷π””Õ ‹Ï Ó≈Â≈ ¡≈«÷¡≈ ‹∂, ““± √⁄π ¡≈÷π”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆ Ó≈Â≈ √≈«Ê
ÏØ«Ò¡≈Õ «ÏÒ≈ÚÒ apple≈◊ Ó«‘‘ Ï≈È∆ ÏØÒ∆ «‹:-
◊πapple Ï⁄È∆ ÓÈ∞ √‘‹ «Ë¡≈È∂®
‘«apple ’À appleø«◊ appleÂ≈ ÓÈ∞ Ó≈È∂®
[«ÏÒ≈ÚÒ Ó‘Ò≈ 1 ÿapple 1 Õ 4 Õ (786)]
ÂÏ ◊ππapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““¬∂ Ó≈Â≈ ‹∆! ‹∂ ’«apple Óπfi ’∫¿∞ ¬∂’ «ÂÒ Ìapple
«Ú√apple Ëø«ÈÂ≈ ‘ج∆, «Âz‘π ÒØ’≈ Ó≈«‘Õ ¿∞È‘∆ ’∆ Á«apple ÍappleÓ∂√πapple ’À √≈Ï≈«√ ‘»¬∆, «‹È‘π
ÍappleÓ∂√πapple ’≈ È≈Óπ «√Ó«apple¡≈Õ Ó≈Â≈ ‹∆! ¬∂‘π ÷‹≈È≈ ÍappleÓ∂√πapple ‹∆ ’≈ ◊πapple» ’À Íapple√≈«Á Óπfi ’ø¿∞
Á∆¡≈ ‘ÀÕ √Ø ¡≈͉∂ Á≈√È ’∂ Á≈√ ¿±Í«apple «’appleÍ≈ ’apple∆ ‘ÀÕ Ó≈Â≈ ‹∆! Óπfi ’∫¿∞ Ï’«√ ’«apple,
«’appleÍ≈ ’«apple ’«apple ·≈’«apple ‘«apple ËÈ∞ Á∆¡≈ ‘ÀÕ Â∞ø Á∂÷«‘◊∆ «‹ ¬∂‘π ‘«apple ËÈ∞ ’À√≈ ‘Ø«¬◊≈””®
ÏØÒ‘π Ì≈¬∆ ‹∆ √Ì∂ ‘∆ Ú≈‘◊πapple»Õ
ÂÏ Ó≈Â≈ ‹∆ ÷apple∆ ÷π√∆ ‘ج∆Õ ÍappleÓ∂√πapple ‹∆ ’∫¿∞ ÈÓ√’≈appleπ ’∆¡≈ «‹, ““¬∂ ÍappleÓ∂√πapple!
±ø È≈È’ ‹∆ ’∆ Ì◊«Â ¡√«Êappleπ ’«appleÕ ¬∂‘π Â∂apple∂ È≈Ó ’∆ √apple«‰ Í«Û¡≈ ‘À””Õ ÏØÒ‘π Ì≈¬∆ ‹∆
Ú≈‘◊πapple», ËøÈ ◊πapple», √«Â◊πapple»Õ
⁄Íπ Á≈ ¿∞Í≈«¬
‹Ï ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆ ¤Ï∆‘≈ Ïapple√≈ Á≈ ‘Ø¡≈ ÂÏ ¬∂’ «Á«È ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞
‹∆ Í≥‹≈Ï Á∆ ËappleÂ∆ È◊«apple ÂÒÚø‚∆ apple≈«¬ Ìج∂ ’∆ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ ÓÂ≈ «ÍÂ≈ ‘À ÿ«apple
Ê≈Õ ÂÏ ÏØÒ‰∂ Â∂ apple«‘ ◊«¬¡≈Õ ¡appleπ ◊Ã√ Â∂ ÓÈ∞ ¿∞Á≈√ ‘Ø«¬ ◊«¬¡≈Õ ÓÈ∞ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈Ò’
‹∆ ’≈ «‡’À È≈‘∆Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ’∆ Ó≈Â≈ Á∂«÷ Á∂«÷ fi»appleÀ: ““‘∂ ÍappleÓ∂√πapple! È ¬∂‘π ÏØÒÂ≈
‘À È Ï’Â≈ ‘ÀÕ ¬∂ È≈apple≈«¬‰ ‹∆! È≈È’∞ ¿∞Á≈√π ‘∆ apple‘Á≈ ‘À √π Ì∆ «’¤∞ ‘ØÚÀ ‹∂ È≈È’∞ √‘‹∂
‘∆ È≈«Ò ÏØÒÀ ⁄ÒÀ «’√∆ √≈«Ê””Õ ÂÏ Ó≈Â≈ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““Ì≈¬∆! ¡‹π ‘∫¿∞ È≈È’ ‹∆
’∫¿∞ √ÈÓπ÷ ‘Ø«¬ ’«apple Í»¤¿∞ «‹ È≈È’∞ ¿∞Á≈√π ‘Ø«¬ ◊«¬¡≈ ‘ÀÕ ÏØÒÁ≈ È≈‘∆ «‹ È≈È’ ÁÀ
‹∆ «’¡≈ ‘ÀÕ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ Í≈«√ Ó≈Â≈ ‹∆ ¡≈¬∆Õ ÂÏ ¡≈«¬ ’«apple ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆
Í≈«√ ÷ÛØ«¬ apple‘∆Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’∞ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““Ó≈Â≈ ‹∆ Ï‘∆¡À””Õ ÂÏ Ó≈Â≈ ‹∆
’«‘¡≈ ‹∂, ““√π’appleπ Â≈ ÏØ«Ò¡≈ ‘À””Õ ÂÏ Ó≈Â≈ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹ ““Ú≈apple∆ Ï⁄≈ È≈È’≈ ‹∆!
Ï‘Á∆ ‘ª, ͉∞ Ó∂apple≈ ‹∆¿∞ ÷apple≈ ¡≥Á∂√Ó≈È∞ ‘À””Õ Â∂appleÀ ‹∆ ¡≥Á∂√≈ ‘À√π «’√π Ï≈ ’≈ ‘À?”” ÂÏ
Ó≈Â≈ ‹∆ ’«‘¡≈ ‹∆, ““Ï⁄≈! Ó∂appleÀ Ó«È ¬∂‘∆ ¡≥Á∂√≈ ‘À «‹ ±ø È ÏØÒ«‘ È ⁄Ò«‘ √Á≈ ‘∆
¿∞Á≈√π apple‘«‘Õ È≈È’ ‹∆! ÍappleÓ∂√πapple ’À ¡apple«Ï Âø ¡≈÷π «‹ Â∂apple≈ ‹∆¿∞ «’ ¡≈÷Á≈ ‘À? ‹∂ Â∞

71
ÏØÒ «’√ √∫¿∞ È≈‘∆””Õ
ÂÏ ‹Ï ÍappleÓ∂√πapple ’≈ ¡appleÊπ Ó≈Â≈ ‹∆ Í≈«¬¡≈Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ ‘«√¡≈
¡appleπ ‘«√ ’«apple ÏØ«Ò¡≈ «‹, ““Ó≈Â≈ ‹∆! Ó∂apple≈ ÓÈ∞ ¬∂ÂÀ∫ Ú≈√Â∂ ¿∞Á≈√π ‘À «‹ Óπfi ÈØ ÍappleÓ∂√πapple
’≈ ÒØ’∞ ’ج∆ È≈‘∆ «ÓÒÂ≈, «‹√ √≈«Ê ÓÀ ÍappleÓ∂√πapple ‹∆ ’∆¡ª Ï≈ª ’apple∆, «‹ Ó∂apple≈ ‹∆¿∞ ÷π√∆
‘Ø«¬Õ ÓÀ Ó≈Â≈ ‹∆! «¬√∂ ‘∆ Ï≈ ’≈ Ò∆¡≈ ⁄π«Í ’«apple apple«‘¡≈ ‘∫¿∞””Õ
ÂÏ Ó≈Â≈ ‹∆ √𫉠‘«apple ⁄πÍ≈Â∆ ‘Ø«¬ ’«apple ‹≈«¬ ’«apple «¬’√π Í≥‚ ’∫¿∞ ÏπÒ≈«¬ ÒÀ
¡≈¬∆Õ ‹Ï ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆ ÁÁ∂÷∂ ÂÏ Ó≈Â≈ ‹≈«¬ ’«apple Í≥«‚ ’∫¿∞ ÏπÒ≈«¬ ÒÀ ¡≈¬∆
‘ÀÕ ÂÏ Á∂«÷ ’«apple ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ ÷apple≈ ÷π√∆ ‘Ø«¬¡≈, Ó≈Â≈ ’≈ «‘π Á∂«÷ ’«apple «‹, ““ËøÈ∞
‘Ø Ó≈Â≈ ‹∆! ±ø Ëø«È «‹ Ó∂apple∂ ‹∆ ’À Ú≈√Â∂ ‹≈«¬ ’apple Í≥«‚ ’¿∞ ÏπÒ≈«‘ ÒÀ ¡≈¬∆ ‘ÀÕ Ú≈‘π
Ó≈Â≈ ‹∆! ÍappleÓ∂√appleπ ‹∆ ’∆ ’Ê≈ Í≥«‚ ‘∆ ’appleÁ∂ ‘À«È, ‘ø¿∞ Í≥«‚ ‹∆ ’¿∞ ÏπÒ≈«¬ «Ò¡≈Ú¿∞Õ
‹∂ È≈È’ ‹∆ √≈«Ê ÍappleÓ∂√πapple ‹∆ ’∆Â≈ Ï≈Â≈ ’appleÀ””Õ ÂÏ ◊πapple» È≈È’ ‹∆ ÷apple≈ ÷π√∆ ‘Ø¡≈ «‹,
““Ú≈‘π Ó≈Â≈ ‹∆! Ú≈‘π Ú≈‘π «‹√π ’∆ ¬∂‘π Ïπ«Ë ‘À, √π Ëø«È ‘À Ó≈Â≈ ‹∆!”” ÂÏ Ó≈Â≈ ‹∆ ’«‘¡≈
«‹, ““Ï⁄≈ È≈È’≈! ¬∂‘π Í≥«‚ ‘À «‹ «¬√∂ ’∫¿∞ ±ø Íπapple≈«‰ ÏÀ·≈«¬ ’«apple ’Ê≈ ÍappleÓ∂√πapple ‹∆
’∆ ±ø √𫉠«¬√ Â∂Õ ¬∂‘π ÌÒ≈ Í≥«‚ ‘À, ÚøÁ √≈√Âz ÍÛÁ≈ ‘À ¡apple ± √π«‰Õ ¡ÂÀ ‹∂ «’¤∞
Íπapple≈‰ ’∆ Í»‹≈ ‘À √π √Ìπ ‘∫¿∞ ⁄Û≈¬∆◊∆Õ ‘Øapple ‹Ø «’¤∞ Íø«‚ ’≈ ¤≈‹È∞ ÌØ‹È∞ ‘À √Ø √ÌØ
‘∆ ⁄Ò≈¬∆◊∆Õ Íappleπ Ï⁄≈! ±ø ¬∂‘π Í≥«‚ ϑ≈«Ò Íπapple≈‰ ÍÛÀ◊≈Õ ¡ÂÀ ±ø √𫉠‹∂ «’¤∞ ÍappleÓ∂√πapple
’∆¡ª Ï≈ª ‘À √Ø √ÌØ ‘∆ ±ø «¬√ ’¿∞ Í»¤∞Õ ¬∂‘π Í≥«‚Â∞ «‹ ‘À √Ø Ï‚≈ √πappleÂ≈ ‘À, ‹∂ ’∞¤ ±
Í»¤«‘◊≈ √π Í≥«‚ ¿∞Âappleπ Á∂◊≈””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““ÌÒ≈ ‘Ø«¬ Ó≈Â≈
‹∆! ‘¿∞ Í»¤Â≈ ‘∫¿∞, ± Ì∆ √𫉔”Õ ÂÏ Ó≈Â≈ ‹∆ ’«‘¡≈, ‹∂, ““ÌÒ≈ ‘ØÚ∂ Ï∂‡≈ ‹∆Õ ‘ø¿∞
Ì∆ √π‰∆◊∆ ÍappleÓ∂√πapple ‹∆ ’∆¡ª Ï≈ªՔ” ÂÏ Ó≈Â≈ ‹∆ ’«‘¡≈ Ì∆ «‹ ‘∫¿∞ √π‰∆, Ó∂apple≈ ÓÈ
÷π√∆ ‘ØÚÀ Â∂apple∆¡ª ◊Òª √𫉠√π«‰, ¡ÂÀ «‹ «‹¿∞ Â∂apple≈ ‹∆¿∞ ÷π√∆ ‘ØÚÀ ± √≈¬∆ ◊«Ò ’«appleÕ””
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ Ï≈È∆ ÏØÒ∆ ÓÒ≈apple apple≈◊ Ó«‘ «‹Õ
Í¿∞‰∞ Í≈‰∆ ‹≈‰À ‹≈«Â® ’≈«¬¡ª ¡◊«È ’apple∂ «ÈÌappleª«Â®
[ÓÒ≈apple Ó‘Ò≈ 1 ÿapple 2 Õ 6 Õ (1256)]
ÂÏ ˙‘π Í≥«‚ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’∞ ‹∆ ’∆ ⁄appleÈ∆ Ò≈◊≈ ¡appleπ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ’≈ «√÷π
Ì«¬¡≈Õ ◊πapple» ◊πapple» Ò≈◊≈ ‹Í‰∂ «‹ Ëøȱ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞Õ √«Â◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ Ú≈‘ ◊πapple»
Ï≈Ï≈ È≈È’∞Õ

72
ÚÀÁ ÏπÒ≈«¬¡≈
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ Ó‘∆È∂ ⁄≈«apple Í≥«‹ ‘ج∂, È ¡≥È∞ ‘∆ ‹∂Ú∂, È «’√∆ √∫¿∞ ÏØÒÀ,
È Ï’À, È «’¤∞ ÷≈«¬ È Í∆¡À, ÏÀ·≈ ‘∆ apple‘À, «‘’À Í«Û¡≈ apple‘À, È «’√∆ √¿∞ Ï≈Â È ⁄∆ÂÕ
ÂÏ «‹ÂÈ∂ È≈È’ ’∂ √’∂ Ê∂, ¡ÛØ√∆ -ÍÛØ√∆ Ê∂, «‹ÂÈ∂ È◊«apple ’∂ ÒØ’ Ê∂, ¬∂ÂÈ∂ √«Ì ‘Àapple≈È∞
‘Ø«¬ ◊¬∂ «‹, ““¬À ÍappleÓ∂√πapple! ¬∂√π ⁄≈«apple Í≥‹ Ó‘∆È∂ ÍÛ∂ ‘ج∂ ‘À«È, È «’¤∞ ÷≈«¬ È Í∆¡À, È
ÏØÒÀ È Ï’À, ¬∂‘π ‹∆ÚÂ≈ «’Â∞ ¡Ë≈«apple ‘À?”” ÂÏ Á≈Á∂ ’≈¨ ’¿∞ √≈«apple¡‘π ÒØ’‘π ’«‘¡≈ ‹∆,
““¬∂ ’≈¨! Â∂apple≈ ‘∆¡≈ ’À√≈ ‘ÀÕ Â±ø «’¡≈ ’appleÂ≈ ‘À? Â∂apple≈ Ï∂‡≈ ¡À√≈ È≈«¬’, Ó‘≈ È≈«¬’∞,
Í«Û¡≈ apple‘Á≈ ‘ÀÕ ÁÔ ’∂ √Ú≈apple∂Õ «Á÷≈, ÂÀÈØ «’¿∞ ’«apple ¿±ÿ ÍÚÁ∆ ‘À? ¬∂√ ’¿∞ ’ج∆
¡Ú÷Áπ ’«appleÕ ¡’À ’ج∆ ÏÀÁ ÏπÒ≈¿∞, ¡’À ’ج∆ ’‘∆ «√¡≈‰≈ ‘Ø«¬, Á∂Ú≈Ò∂ ÍÂÚ≈ÒÀ ‹≈«‘,
Âø» ÌÒ≈ ‘À, Ì≈¬∆ ‹∆! È≈È’ ‹∆ ’∆ √≈«apple È≈‘∆ ’appleÁ≈””Õ ÂÏ Á≈Á≈ ’≈¨ ‹≈«¬ ’«apple ÏÀÁπ
ÏπÒ≈«¬ ÒÀ ¡≈«¬¡≈Õ ÏÀÁπ ¡≈«¬ ’À È≈È’ ‹∆ ’∂ È‹∆«’ ÏÀ·≈Õ ÏÀ«· ’«apple È≈È’ ‹∆ È‹∆’∆
Ï≈Ï∂ ‹∆ ’∆ Ϫ‘ Í’Û∆Õ Ïª‘ Í’«Û ’«apple ’«‘¡≈ È≈Û∆ Á∂«÷ ’À «‹, ““¬∂√ ÈØ ¿∞ÁÓ≈Á∆ fiØÒ≈
‘ÀÕ”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ÏÀÁ Â∂ Ϫ‘ ¤∞‡’≈«¬ Ò∆Â∆, fiØ«√ ’À Í«◊ ¿∞·∆ ÏÀ·≈Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’
‹∆ Ï≈È∆ ÏØÒ∆ «‹ :-
ÚÀÁπ ÏπÒ≈«¬¡≈ ÚÀÁ◊∆, Í’«Û „ø„ØÒ∂ Ϫ‘®
[√ÒØ’ Ó‘Ò≈ 1 Õ Ú≈apple ÓÒ≈apple Õ 3 Õ (1279)]
ÂÏ ¿∞«È ÚÀÁ ’«‘¡≈ «‹, ““ÏÒ‘≈«apple ‹≈¿∞, ‘Ó «¬È ‘∆ appleØ◊‘π ’¿∞ ‹≈‰Â∂ Ê∂ ¡appleπ
ÂÀ ’«‘¡≈ «‹ ¬∂«‘ appleØ◊ È≈‘∆, appleØ◊ ‘À «√ ± ‘Ó ’∫¿∞ √π‰≈¿∞ ± ÍappleÓ∂√πapple ‹∆ ’∆ «ÈÔ«ÂÕ
± ‘Ó≈appleª «¬È∑ª appleØ◊ª Á≈ Á√‰‘≈apple≈ ◊πapple» ‘»¡≈””Õ
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ÓÒ≈apple apple≈◊ Ó«‘ Ï≈È∆ ÏØÒ∆Õ √≈Ú‰ ’≈ Ó‘∆È≈ Ê≈, ¿∞Íapple
Â∂ Ó∂ÿ Ïapple√Â≈ Ê≈, ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ ¡Ò≈«Í ’«apple ÓÒ≈appleπ Ï≈È∆ ÏØ«Ò ¿∞«·¡≈ «‹:-
Áπ÷π Ú∂¤ØÛ≈ «¬’∞ Áπ÷ Ì»÷Õ [Ú≈apple ÓÒ≈apple Ó‘Ò≈ 1 Õ 6 Õ (1256)]
ÂÏ ¿∞«È ÏÀ’ ’«‘¡≈ «‹, ““¬∂ È≈È’ ‹∆! Âπ«Ó «‹ ‘‘π «√ ‘Ó≈apple∆ ÏÀÁ◊∆ Â∞Ó ¡≈◊∂
’≈¬∆ È‘∆ ⁄ÒÁ∆Õ ¡Ï ‘Ó ’∫¿∞ «ÏÁ≈ ‘Ø«¬””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ Ï≈È∆ ÏØÒ∆ :-
Áπ÷π Ò≈◊≈ Á≈apple» ÿ‰≈, ÏÀÁ ÷Ûج∂ ¡≈«¬®
’ª«¬¡≈ appleØÚÀ ‘ø√π Íπ’≈apple∂, ÏÀÁ Á≈ Á≈apple» Ò≈«¬®
‹≈«‘ ÚÀÁ ÿ«apple ¡≈͉∂, ‹≈‰À ’Ø«¬ Ó’Ø«¬®
«‹«È ’appleÂ∂ Áπ÷π Ò≈«¬¡≈, È≈È’ Ò≈‘∂◊≈ √ø«¬®
(«¬‘ ◊πapple» ◊ÃøÊ √≈«‘Ï «Ú⁄Ø∫ È‘∆∫ ‘À)
ÂÏ ˙‘π ÏÀÁπ Ï‘π«Û Ò≈◊≈ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ’∫¿∞ Í»¤‰∂Õ «‹, ““¬∂ È≈È’ ‹∆! ¬∂«‘ «‹
appleØ◊π ‘À √◊Ò «ÂÈ ’À È≈Ú ‘Ó ‹≈‰Â∂ ‘À, ͉∞ ‹∆ ¬∂«‘ appleØ◊ Â∞Ó‘π ◊‰∂ «ÂÈ’≈ ¡Ú÷Áπ
ÏÂ≈«¬ Á∂«‘ ÍappleÓ∂√πapple ‹∆ ’∆ «È«ÓÂÕ ÂÏ ÓÒ≈appleπ apple≈◊ Ó«‘ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ Ï≈È∆ ÏØÒ∆

73
«‹:-
Áπ÷π Ó≈‘πapple≈ Ó≈apple‰ ‘«apple È≈Óπ®
[Ú≈apple ÓÒ≈apple Ó‘Ò≈ 1 Õ 7Õ (1259)]
ÂÏ ¿∞‘ ÏÀÁπ ¿∞«· ’«apple ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ’∆ ÍÀapple∆ Í«Û¡≈Õ «‹, ““‹∆, «¬Ï Â∂ Í∆¤À ‘Ó
Ì»Ò∂ «ÎappleÂ∂ ‘ÀÕ «¬Ï » ‘Ó≈apple≈ ◊πapple» ‘À ‘Ó Â∂apple∂ «√º÷ ‘À, » ÁÀ¡≈ ’«apple «‹ ‘Ó È≈Ó «√Ó«apple«‘””Õ
ÂÏ ¿∞‘π ÚÀÁπ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’≈ «√÷ ÌÀ¡≈, Ò≈◊≈ ◊πapple» ◊πapple» ‹Í‰ÀÕ Ú≈‘π ◊πapple», ËøÈ ◊πapple»Õ
¡√Ò ÷∂Â∆
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆ Í≥‹≈Ï ’∆ ËappleÂ∆ È◊«apple ÂÒÚø‚∆ apple≈«¬ Ìج∂ ’∆ ‹ÈÓ
¡√Ê≈«È ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’≈Õ ‹«Á Í«‘Òª ÍÃ∆«Â ¿∞Í‹∆ ÂÏ ÏÀ· apple«‘¡≈, È≈ ÏØÒ∂ È≈
Ï’À, È≈ ◊≈ÚÀ √πÈ∂ √πÈ≈ÚÀ, È≈ «’√∆ √∫¿∞ Ï≈ ’appleÀ, È≈ ÿ«apple ’∆ «’apple«Â ’∆ «⁄øÂ≈ ’≈¬∆,
¡«⁄øÂ∞ ‘∆ apple‘ÀÕ ÂÏ ÒØ’ ’‘À «‹, ““¬∂√ ’≈ ’Ú‰∞ √πÌ≈¿∞ ‘À «‹ ¬∂‘π «⁄øÂ≈ «’√∆ Á∆ È≈‘∆
’appleÁ≈, ¬∂‘π ¿∞ Ïπapple∂ √πÌ≈«¬ ‘À, «‹ ¬∂‘π «⁄øÂ≈ ÿ«apple ’∆ ¤Ø«‚ ÏÀ·≈ ‘À, ¬∂‘π «Ï◊«Û¡≈, ¬∂√π
’¿∞ √Ófi≈Ú‰‘≈apple≈ ’ج∆ ‘Ø«¬ ¿∞ ÌÒ∆ Ï≈«Â ‘Ø«¬; «Ï◊«Û ‹≈«¬◊≈ ¬∂‘π””Õ ÂÏ ÌÒ∂ ÌÒ∂ «‹
Â≈¬∂ «ÍÂ∆¬∂ Ê∂, Â≈¬∂apple∂ «ÍÂ∆¬∂apple∂ Ì≈¬∆ Ê∂, ¿∞«‘ Á≈Á∂ ’≈¨, √Ì ÍappleÚ≈apple √Ã∂√‡ ‘‘π ¡√∆ ª
’∞¡≈«¬ apple‘∂ ‘«‘, È≈ ¡√≈‚∂ È≈«Ò ’≈¬∆ Ï≈ ’appleÁ≈ ‘À, È≈ ’≈¬∆ appleπ‹◊≈apple Á∆ ◊«Ò ’appleÁ≈
‘ÀÕ Íapple Â∞√∆ ¡≈«¬ ’«apple È≈Ò’ ’∫¿∞ √Ófi≈«¬¡‘π, ÓÂπ Â∞√≈‚∂ ’«‘¡À È≈È’∞ Ò◊À””Õ ÂÏ
˙«‘‘ ÏÛ∂ √≈‘ ÒØ’ Ê∂, ÿ«apple ËÈ∞ Íapple Ï≈‘«apple Ì»Ó∆¡ª «Ú«⁄ «‹ Ú√«È «√ apple≈‘’∆ «’apple√≈‰∆
Ï‘πÂ∞ ’«appleÈ, ÿ«apple ÿ«apple √¿∞ √¿∞ Á𫬠Áπ«‘ √À «Úÿ∂ ÷∂Âz∆ ‘Ø«¬, √ªÚ‰∆ Ì∆ Ú≈«‘È ¡ÂÀ ‘≈Û∆
Ì∆ Ú≈‘«È, ‘«‡ ’ج∆ È ÏÀ·∆, √ÌÈ≈ ÷∂Â∆ ‘∆ Á≈ √πÌ≈¿∞Õ ‹À ÏÀÍ≈appleπ ’apple«È Â≈ Ì∆ ¡≥È ‘∆
’≈ ’apple«ÈÕ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ Í≈«√ ˙«‘ ÏÛ∂ √≈‘ ÒØ’ √≈‘ ÍappleÚ≈apple ’∂ √Ã∂√«‡ √«Ì ¡≈¬∂Õ
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ ¿∞«· ÏÀ·≈ ¿∞È∑ª ¡≈«¬¡ª ‘Ø«¬¡≈Õ ÂÏ ˙È∑∆ ’«‘¡≈ «‹, ““È≈È’!
¿∞· ÏÀ·∞ ’«apple, «’¤π ÏØ«Ò¡≈ ⁄«Ò¡≈ ’«apple «‹ ÒØ’≈ Á≈ Ì∆ ‹∆¿∞ √apple√≈ ‘Ø«¬, Ó≈Â≈ «ÍÂ≈
Á≈ Ì∆ ÓÈ∞ √apple√≈ ‘Ø«¬ «‹ Ì≈¬∆ È≈È’∞ ÏØÒÁ≈-⁄ÒÁ≈ ‘ÀÕ È≈ ± ÏØÒ«‘ È≈ ¿π«· Ï‘«‘Õ
± «‹ ÏØÒÁ≈ Ï’Á≈ È≈‘∆ «√ «’Â∞ Ú≈√Â∂?”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““Ì≈¬∆
’øÓ Ï≈fi‘π È≈‘∆ «‹ ÏØÒ«‘, ’øÓ Óπ⁄π ‘À, ¡√∆ ’ÓªÁ∂ ’Ó≈Á∂ ‘π«‡ Í¿∞Á∂ ‘‘π, ÒØ’ ’±¡≈«¬¡≈
ÒØÛÁ∂ ‘À«È, Ê«’¡≈ ÏØÒ‰∞ ¡≈√«◊ È≈‘∆ ¡≈ÚÁ≈””Õ Âª ˙È∆ ◊πapple» Ï≈Ï∂ Á∆ Ó≈«¬ ˘
¡≈«÷¡≈, ““«’¿∞, ‹ª È≈È’∞ ¡·∂ Í‘apple ’øÓ∂ ‘∆ «Ú«⁄ ‘ØÁ≈ ‘À, ª ±ø ’∆ ’appleÁ∆ ‘À ÏπÒ≈«¬
’«apple? ‹ª Ê«’ Í¿∞Á≈ ‘À ª ±∫ «’ ¡≈÷Á∆ √π «’ ’appleÁ∆ √πÏ≈«‘ ’«apple?”” ¡≈÷À, ““¬∂ ÍappleÓ∂√πapple
«Á¡‘π «Í¡≈apple¡‘π! ¬∂ÚÀ ‘∆ ¡≈÷Á≈ ‘À, ¬∂ Ó≥«‹¡‘π Í«¬¡≈ ¿∞·Á∂ È≈‘∆; «’ÂÀ ÿ«apple ÏØÒÁ≈
‘À; ¬∂‘π È≈È’∞ È≈‘∆, ’ج∆ ‘ØappleØ ÏØÒÁ≈ ‘À””Õ ÂÏ ¿∞È∑∆ ’«‘¡ «‹, ““¡√≈‚≈ ’øÓπ Ï⁄≈Õ ¬∂‘π
÷∂Âz∆ ‘∆ Á≈ ‘À, «‹ ’ج∆ Ì»∫«¬, √Ú≈appleÀ, ’ج∆ Í≈‰∆ Á∆ ’√∆ Úÿ∆ √Ú≈appleÀ; ’ج∆ ÏÒÁ≈ Á∆ √≈apple
’appleÀ; ’ج∆ ‘≈Ò∆ ‘Ø«¬ ‘´ Ú≈‘À; ’ج∆ «Í¤‘π «Ò‹≈«‘ Ï∆¿∞ Á∂ Ú÷«Â «√«apple «‹ ÌÒ≈; «‹ ‘≈Ò∆
Ï∆¡ ÈØ Â‹∂ ª ¡’À ’∞«ÚÂz ‘Ø«¬ ‹≈«¬ ¡’À Ìπø«¬ ÊØÛ∆ Ú‘À, ‹∂ ’ج∆ «Í¤‘π Ï∆¿∞ ÒÀ ‹≈«¬,

74
«Â⁄πapple ‘≈Ò∆ ÚÂz «√«apple ÚË∂apple∂ «‹Ó∆ Ú≈‘À, Ï≈¿∞ appleÒ≈¬∂ ÒÀ; ÍÀ Áapple Á∂ Ï≈‘apple Á∂ ‘≈Ò∆, ÷√Ó
È∆◊apple- Ï’apple, appleøÈ≈ ’øfl≈ √«Ì apple«Ò ’ÓªÁ∂ ‘À«È ÷∂Âz∆ ȱ, ª ‹≈«‘ ’«apple ÏØ‘«Ò Ï‘∆Á≈ ‘À,
√π÷≈«Ò¡≈ Ú÷«Â √Í ’‡∆¬∂ ‘À«È, Á∆Ï≈È∞ Á≈ ‘≈√´ Ì∆ Ò≈‘Á∂ ‘À«È, ±ø ‹π¡≈È∞ ÍπÂz, ‹ª ±ø Ï«‘
apple‘«‘ Â≈ ÷∂Â∆ «’Ê‘π ‹øÓ∂? ÷∂Â∆ ÷√Óª √∂Â∆””Õ ’‘À, ““Ì≈¬∆ ‹∆! ÓÀ ¬∂√∂ ÷∂Â∆ ‘∆ «Ú«⁄ «ÁÈ∞ apple≈«Â
÷Ò∂ ‘∆ «Ú‘≈ÚÁ∆ ‘À””Õ ¬∂‘ ÷∂Â∆ Á∆ Í≈Ò ‘∫¿∞ ’appleÁ≈ ‘ª ‹∆””Õ ’‘À, ‹∆, ¡ÀÊ∂ ¡√≈‚∆ Ú≈‘∆ «Ú«⁄
± ’Á∂ È≈‘∆ ÷Û≈ ‘ØÁ≈ «‚·≈ ¡√ªÕ ’≈¬∆ ‘Øapple ÊÀ ÂÀ ÷∂Â∆ ’∆Â∆ ‹≈Ú∂◊∆, √≈ ˙‘π ÷∂Â∆ ¡√≈ÈØ Ì∆
Á«√ «‹ ¡√∆ ‘» ¡‚ Â∞«Ë Ú≈‘∆ ‘À?”” ÂÏ ¡≈͉∆ ÷∂Â∆ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ Ò◊≈ Á√‰∂ :-
Ì¿∞ Ìπ«‘ Í«ÚÂ∞ Í≈‰∆ √Ìπ √øÂØ÷ ÏÒ∂ÁÕ
[√ÒØ’ Ó‘Ò≈ 1, apple≈Ó’Ò∆ ’∆ Ú≈appleπ Õ 7 Õ (955)]
ÂÏ ˙«‘ ¿∞«· √Ì ÍÀapple∆ ͬ∂ «‹, ““Â∞Ëπ √≈ ÷∂Â∆ ’∆Â∆ ‘À «‹Â∞ ¡√ª √ÌȪ Á≈
¿∞Ë≈apple» ‘Ø¡≈Õ”” ÏØÒ‘π Ì≈¬∆ ‹∆ Ú≈‘π ◊πapple», ËøÈ ◊πapple» √«Â ◊πapple»Õ
ÍÚ≈apple ˘ ¿∞ÍÁ∂Ù
ÂÏ ◊appleπ» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ Í≥‹≈Ï ’∆ ËappleÂ∆ È◊«apple ÂÒÚø‚∆ apple≈«¬ Ìج Á∆ ‹Ï
Ï«Ò͉∞ Ó«‘ Ó≈Â≈ «ÍÂ≈ ’∂ ÿ«apple Ê≈, 22 Ï≈¬∆‘≈ «Ú«⁄ Ê≈, ÂÏ ÍappleÓ∂√πapple ’∂ È≈Ó Á∆ ‚Øapple∆
Ò≈◊∆, ÂÏ ⁄πÍ≈Â≈ ‘∆ ‘Ø«¬¡≈ ◊«¬¡≈, ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’∂ «‹ ’∞‡øÏ ’∂ «‹ ÓÈ∞÷
Ê∂ : Ó≈Â≈ «ÍÂ≈ Ì≈¬∆ ÌÂ∆‹∂ √«Ì «Ó«Ò ¡≈¬∂ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ Í≈«√Õ ÂÏ √ÌÈ‘π «Ó«Ò
’«apple ’«‘¡≈ «‹, ““¬∂ È≈È’ ‹∆! Â∂apple≈ ÓÈ∞ ◊∆ ¿∞Í«apple ‘ØÂ≈ ±ø ◊≈ÚÁØ«‘, ‘π«‰ Â±ø ◊≈Ú‰∂
ÂÀ Ì∆ apple«‘ ◊«¬¡≈, √Á≈ √appleÏÁ≈ ±ø ‘√ÁØ«‘, ‘π«‰ Â±ø ‘√‰À Â∂ Ì∆ apple«‘¡≈Õ ÌÒ∆¡ª ÌÒ∆¡ª
⁄ø⁄Ò≈¬∆ ’∆¡ª Ï≈Â≈ ’appleÁ‘π, ¿∞È∑ª Ê∆ Ì∆ apple«‘ ◊«¬¿∞«‘Õ ¡ÈØ’ ± apple√ appleØ’ ’appleÁ‘π,
‘apple÷Ó≈È ‘Ø«¬ ’«apple ¡È∂’ Îπapple≈Ó«¬√∆ ’appleÁØ«‘, ‘𫉠¡≈÷‰ Â∂ Ì∆ apple«‘ ◊«¬˙«‘Õ ÌÒ∂ ÌÒ∂
± ‹ØÛÀ ÍÀÈ∑ÁØ«‘, ¿∞È≈ Â∂ ÍÀÈ∑‰∂ ÷≈‰∂ Â∂ ± Ì∆ apple«‘ ◊«¬˙«‘Õ ¬∂‘π «’¡≈ ‘Ø¡≈ È≈È’ ‹∆Õ
Â∂apple≈ ‹∆¿∞ «’Ê∂ ‹≈«¬ Í«¬¡≈ ‘À?”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ÍappleÌ≈Â∆ apple≈◊ Ó«‘ ÏØÒ∆ «‹:-
◊∆ È≈Á ‘apple÷ ⁄Â∞apple≈¬∆® apple‘√ appleø◊ ¯πappleÓ≈«¬√∆ ’≈¬∆®
ÂÏ ¿∞È‘π ’«‘¡≈ «‹, ““Ëø«È ‘Ø È≈È’ ‹∆Õ Â±ø Ëø«È «‹√ ’∫¿∞ ¬∂‘π È≈Óπ apple√π
¡≈«¬¡≈””Õ ÂÏ «‹ÂÈ≈ ÍappleÚ≈appleπ √≈ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’≈ ¬∂«ȡ≈ ‘∆ «ÈÓ√’≈appleπ ’∆¡≈
«‹, “ËøÈ∞ È≈È’ ËøÈ∞ È≈È’∞ «‹√π ’¿∞ ÍappleÓ∂√πapple ’∆ Ì◊«Â ¡≈¬∆ ‘À, ± Ëø«È ‘À ‹∆” ÏØÒ‘π
Ú≈‘◊πapple», ËøÈ∞ ◊πapple», √«Â◊πapple» Õ
ÍappleÓ∂√apple Á≈ ‹√
‹Á ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ ⁄ΩÏ∆√ Ïapple√ ’≈ ‘»¡≈, ÂÏ ¬∂’ «ÁÈ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞
‹∆ È◊«apple ÂÒÚø‚∆ Á≈Á∂ ’≈¨ ’À ÿ«apple ‹Ï apple‘Â≈, Ó≈Â≈ «ÍÂ≈ ’À ÿ«apple, ÂÏ ⁄¿∞Ó≈√∂ ’∂
«ÁÈ Ê∂ ¡appleπ ÿ‡ª √≈ÚÈ ’∆ ¿∞Ó≥«‚ ¿∞Ó≥«‚ Ò≈◊∆ Ïapple√ÈÀÕ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ apple≈«Â
’Ø √ÓØ∫ ¡ÍÈ∂ ÿ«apple Ó«‘ ÏÀ·≈ Ê≈, ÂÏ «‹¿∞ «‹¿∞ Ó∂ÿπ ◊apple«‹ ◊apple«‹ Ïapple√À «Â¿∞ «Â¿∞ ◊πapple»

75
Ï≈Ï∂ ‹∆ ’≈ Ó´ ¿∞Ó≥«‚ ¿∞Ó≥«‚ Ò≈◊≈ ÍappleÓ∂√πapple ‹∆ ’≈ ‹√π ◊≈Ú‰ÀÕ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ’∫¿∞
◊≈ÚÂ∂ √π«È ’«apple Ó≈Â≈ ’«‘¡≈ «‹, ““Ϻ⁄≈! appleø⁄’ «¬’ √ØÚ«‘ Â≈ ÌÒ≈ ‘ØÚÀÕ ‹Ï ¬∂‘π √ÏÁπ
Óπ÷Â∂ Ó≈Â≈ ‹∆ ’«‘¡≈ ‹Ï ÏÏ∆‘≈ ÏØ«Ò¡≈Õ ÂÏ ÏÏ∆‘À ’«‘¡≈ «‹, ““«Íÿ∞ «Íÿ∞Õ”” ÂÏ ◊πapple»
Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ «‹, ““Ó≈Â≈ ‹∆! Ó∂apple≈ «‹ √apple∆’∞ ‘À «√ ‹≈◊Á≈ ‘À, ÓÀ «’¿∞ ’«apple √ØÚ≈?”” ÂÏ
Ó≈Â≈ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““Ï⁄≈! √π Â∂apple≈ √apple∆’∞ ’Ú‰ ‘À «‹√π ’≈ Ò∆¡≈ ± ‹≈◊Â≈ ‘À?”” ÂÏ
ÓÒ≈apple apple≈◊ Ó«‘ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ Ï≈È∆ ÏØ«Ò «‹:-
appleÀ«È ÏÏ∆‘≈ ÏØ«Ò˙ Ó∂apple∆ Ó≈‘∆ ® 1 ® apple‘≈¿∞®
[√≈apple≈ √ÏÁ, ÓÒ≈apple Ó‘Ò≈ 1 ÿapple 1 Õ 10Õ (1274)]
ÂÏ Ó≈Â≈ ‹∆ ÷π√∆ ̬∆ «‹, ““Ëø«È Ó∂apple∂ Ì≈«◊! «‹√’≈ È≈È’∞ ÍπÂz ‘À””Õ ÷π√∆ ‘Ø«¬
’«apple Ò≈◊∆ ¡√∆√ Á∂Ú‰∂ «‹, ““¬∂ ÍappleÓ∂√πapple! ± È≈È’ ’∆ ÍÃ∆«Â ÂØ«Û «ÈÏ≈«‘””Õ ÏØÒ‘π
Ú≈‘◊πapple»Õ
Ó≈Â≈ ˘ «ÁÒ≈√≈
ÂÏ Í≥‹≈Ï ’∆ ËappleÂ∆ È◊«apple ÂÒÚø‚∆ ‘π«Ï ‹Á ÍappleÓ∂√πapple ’≈ «Ïapple‘π ¿∞Í«‹¡≈ Ï≈ÏÀ
È≈È’ ‹∆ ’ø¿∞Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆ ÿ«apple Ó«‘ ÏÀ«· apple«‘¡≈Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ Í≈«√
Ó≈Â≈ ¡≈¬∆, ¡≈«¬ ’«apple Ó≈Â≈ ’«‘¡≈ «‹, ““Ï⁄≈ È≈È’≈!”” ÂÏ Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈
«‹ : ““‹∆¿π Ó≈Â≈!”” ““Ï∂‡≈ «¬«’ ’Áapple ‹∂ ‘À ¡≈¬∂ ‘À«È, Â∆appleÊ≈ ÈØ ‹ªÁ∂ ‘À«ÈÕ ÓÀ ¡≈«÷¡≈
«‹ ¡‹π ’«Ò È≈È’ Ì∆ ÓÀÈØ ¤«‚ ‹≈«¬◊≈, ¬∂Ȫ Úª◊ Â∆appleÊ∆Õ Ï∂‡≈! Ó∂apple≈ ÏÀapple≈◊π apple‘À È≈‘∆,
ÓÀ ’«‘¡≈ «‹ ¬∂ÚÀ ÓªÚª ¤‚∆¡ª; ‘À«È «Â¿∞ ¡‹π ’«Ò È≈È’∞ Ì∆ ¬∂ÚÀ ‹≈◊πÕ ¡√≈ È≈«Ò
ÏØÒÁ≈ È≈‘∆, ⁄ÒÁ≈ Ȫ‘∆, √À√≈apple Á∂ √»Â «’√∂ «Ú«⁄ È≈‘∆, ¿∞Á≈√π Ú≈√Ø ‘Ø«¬Á≈ ‘À ¡‹π
’«Ò «Á◊øÏappleπ ‘Ø«¬ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ¬∂Ȫ ‘∆ Ú≈«◊ «’È∆ ‡∆ Â∆appleÊ∆ ‹≈«¬◊≈, ͉∞ Ï∂‡≈ È≈È’≈Õ
¬∂È∆ ’Áapple∆ ª ÿapple Ï≈Ï ¤‚∂, ͉∞ ¬∂È≈ ˘ ’Áapple≈ ‘Ø«¬¡≈? Â∆appleÊ∆ ◊À¡ª «’¤∞ ÍÒÀ
ÍÚÀ◊≈?”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““Ó≈Â≈! «’¤∞ ÍÒÀ È ÍÚÀ◊≈”” ÂÏ Ó≈Â≈
’«‘¡≈ «‹, ““Ï⁄≈! «’Â∞ ◊ÒÀ «’¤∞ ÍÒÀ È ÍÚÀ◊≈ ¬∂‰≈ ÈØ?”” ÂÏ «ÏÒ≈ÚÒ apple≈◊ Ó«‘ Ï≈È∆
Ò∂ ¿∞·≈ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ :-
ÓÈ∞ Ó≥Áappleπ, ÂÈ∞ Ú∂√ ’Áappleπ, ÿ«‡ ‘∆ Â∆apple«Ê È≈Ú≈®
[ «ÏÒ≈Ú´ Ó‘Ò≈ 1 ÿapple 1 Õ 2 Õ (795)]
ÂÏ Ó≈Â≈ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““Ï⁄≈! ¿∞apple ÍappleÓ∂√πapple Á∆¡ª ◊Òª ±‘∂ ‘∆ ‹≈‰«‘, Íappleπ
¡√≈‚∆ «’appleÀ √appleÓ≈ apple‘À Â≈ ÌÒ≈ ‘Ø«¬Õ”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““Ó≈Â≈ ‹∆!
Â∞√≈‚∂ «Í¤À ‘ØappleÈ≈ Á∆ Í∆ Ò‹≈ apple‘À◊∆”” “ÂÏ Ó≈Â≈ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““¬∂ Ï⁄≈! ◊Ò Ó∂appleÀ ‹∆
‘À «‹ «’Ú∂ ‘∆ ¡√≈‚∆ Ò‹≈ apple‘∂◊∆?”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈, «‹ ““ÍappleÓ∂√πapple Ò‹≈
apple≈÷À◊≈Õ”” ÂÏ ‹≈«¬ Ó≈Â≈ ’À Ó«È √øÂØ÷π ¡≈«¬¡≈Õ ÏØÒ‘π Ì≈¬∆ ‹∆ Ú≈‘◊πapple»Õ

76
Ï√ø Á∆ «Ú¡≈«÷¡≈
‹«Á ◊πapple» È≈È’∞ ‹∆ Í≥‹∆√ ¤Ï∆√ Ïapple√ ’≈ ÌÀ¡≈ ÂÏ ¬∂’ «Á«È Í≥‹≈Ï ’∆ ËappleÂ∆
È◊«apple ÂÒÚø‚∆ apple≈«¬ Ìج∂ Á∆ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈Ò’ ‹∆ ¡≥Á«apple ÿ«apple ’À «Ï÷À Í«Û¡≈ ‘∆ apple‘Â≈Õ
‹Ï ’¬∆ Ó≈√ «ÁÈ Í«Û¡≈ ‘∆ apple«‘¡≈ ÂÏ Ï√øÂ∞ ⁄«Û¡≈Õ ÂÏ «‹ÂÈ ÒØ’ ÂÒÚø‚∆ ’∂ Ê∂
¬∂«ȡª ÒØ’ «ÓÒ«È ¡≈¬∂ «‹ ““È≈È’ ‹∆! ÂÀ Ï‘πÂ∞ «ÁÈ Ó≈‘ ÏÀ·∂ ‘ج∂ ‘À«È ¡≥ÁappleØ, Íappleπ
‘𫉠⁄∂Âz Ï√øÂ∞ ⁄«Û¡≈ ‘ÀÕ ÒØ’ √«Ì Ï√øÂ∞ ⁄«Û¡À ÷π√∆ ‘ØÂ∂ ‘À; Ï≈‘«apple ⁄Ò∆¡À, ¬∂’ Ï≈apple
⁄∂ ’∆ Ï‘≈apple Ò∆‹∆¡À””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈ÏÀ È≈È’ ‹∆ Ï√ø apple≈◊ Ó«‘ Ï≈‰∆ ÏØÒ∆ «‹ :-
Ó≈‘≈ Ó≈‘≈ ÓπÓ≈apple÷∆ ⁄«Û¡≈ √Á≈ Ï√øÂÕ
[Ï√ø ӑÒ≈ 1 ÿapple 1 Õ 1 Õ (1168)]
ÂÏ ¿∞È‘π √ÌÈ‘π ÈÓ√’≈apple ’∆¡≈ «‹ ““ËøÈ∞ È≈È’∞ ËøÈ∞ È≈È’∞ «‹√π ’¿∞ ¡√∆
Ïπ«Ë¡ ¡≈¬∆ ‘À Ï«ÒÓÈ Ó≈«‘”” ÂÏ ˙«‘ √«Ì ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’∆ ¿∞√« Ò≈◊∂ ’apple‰ÀÕ
ÏØÒ‘π Ì≈¬∆ ‹∆ √Ã∆ apple≈Ó «’ÃÙÈ Ú≈‘π◊πapple», ËøÈ ◊πappleπ», √«Â◊πapple»Õ
¡√Ò appleؘ◊≈apple
‹Ï ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆ √Â≈¬∆¡ª ¡·≈¬∆¡ª‘ Ïapple√≈ ’≈ Ì«¬¡≈ ÂÏ Ò÷Ó∆ Á≈√π
¡appleπ «√apple∆ ⁄øÁ ’≈ ‹ÈÓπ Ì«¬¡≈Õ ‹Ï Â∆√ Ïapple√ ’≈ ‘Ø«¬¡≈ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’∂
¡≈ÂÓ∂ ¿∞Á≈√∆ Ï√∆, «’apple«Â «Úapple«Â √À√≈apple ’∆ «’¤∞ ’appleÀ È≈‘∆ ó ÏÀ·≈ ‘∆ apple‘ÀÕ ¡’À «’√∆
‹Ø◊∆ √ø«È¡≈√∆ Í≈«√ ÏÀ·≈ ÍappleÓ∂√πapple ’∆¡ª ’Ê≈ Ï≈Â≈ ’appleÀ ¡appleπ √π‰ÀÕ √À√≈apple∆ ÒØ’ √≈«Ê,
Ó≈Â≈ «ÍÂ≈ √≈«Ê, Ì≈¬∆ ÌÂ∆‹∂ √≈«Ê ÊØapple∆ Ï≈ ’appleÀÕ ‹∂ ’ج∆ ÍappleÓ∂√πapple ’∆ Ï≈ ’appleÂ≈ ‘Ø«¬
«Â√∂ ‘∆ «√¿∞ Ï≈ª ’apple∂, ‘Øappleπ√π «’√ «√ È ÏØÒÀÕ ÂÏ Á≈Á≈ ’≈¨ Á≈Á∆ «ÂÍapple≈ «’¤∞ ’«‘
È √’È∆ «‹, ““‹∆, ±ø «’¤∞ «’apple«Â ÿapple ’∆ ’appleπ ‹Ø◊∆ √ø«È¡≈√∆ «√¿ È≈ «Ó´””Õ Ï≈Ï∂
È≈È’ ’¿∞ «’¤∞ Ó≈Â≈ «ÍÂ≈ ’«‘ È √’‘∆, ¡≈͉∂ Ì≈‰À Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ÏØÒÀ Ì≈Ú∂∫ È≈ ÏØÒÀ,
Ì≈ÚÀ ÿ«apple ÏÀ·∂ Ì≈Ú∂ Ï≈‘«apple ÏÀ·∂Õ «¬√Âapple∆ Â∂ «Ïapple’Â∞ ‘Ø¡≈Õ √À√≈apple ’∆ ËÚappleÂ≈ Â∂ «Ïapple’Â∞
‘Ø¡≈Õ Ò÷Ó∆ Ó≈«¬¡≈ Â∂, √πÂ-ÏÈÂ≈ «◊Ã√ «Ï¿∞‘≈apple Â∂ «Ïapple’Â∞ ‘Ø¡≈ ¿∞Á≈√πÕ ◊πapple» Ï≈Ï≈
È≈È’ ‹∆ ¡≈ÂÓÀ ÍappleÓ∂√πapple ’∆ ÍÃ∆«Â ¿∞Í‹∆Õ È≈Óπ Á≈È∞ «¬√È≈È∞, ◊πappleÓπ«÷, «◊¡≈È∞, ◊πapple»
‹∆ ’≈ «Ë¡≈È∞ ¿∞Í«‹¡≈Õ «√Ú √ø‹Óπ √πapple«Â ¿∞Í‹∆, √ √øÂØ÷π ¿∞Í«‹¡≈, «Ê«Â ‹π◊«Â
¿∞Í‹∆, √π«¥Â∞ ¿∞Í«‹¡≈, ’πÏπ«Ë È≈√∆Õ ’≈Óπ ¥ØË ¡‘ø’≈appleπ È«√ ◊¬∂Õ «Âz‘π ◊π‰≈ ’∆
Íapple«’apple«Â «Ó«‡ ◊¬∆, ⁄¿∞Ê∂ ◊π‰ ’∆ Íapple«’apple«Â ¿∞Í‹∆Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ’∫¿∞ Ó≈Â≈
«ÂÍapple≈ ’«‘¡≈ «‹, ““Ï⁄≈ È≈È’≈! Â∂apple≈ ÏÀ«· apple‘‰≈ ÌÒ≈ È≈‘∆, «’¤∞ «’apple«Â appleπ˜◊≈appleπ
’∆Â≈ ⁄≈‘∆¡ÀÕ ¬∂Ú ÌÒ≈ È≈‘∆ «‹ ±ø Í«Û¡≈ apple‘Á≈ ‘À∫Õ Â∂apple∂ ÿapple Ï∂‡∂ ‘ج∂, Ï∂‡∆¡ª ‘ج∆¡≈,
¬∂È≈ Á∂ Óπ«÷ Í≈«¬¡≈ ÒØÛ∆¡ÀÕ «¬√Âz∆ Â∂apple∆ «’¤∞ ÷≈Ë≈ ÍÀË≈ ⁄≈‘, ± Ï⁄≈ appleؘ◊≈appleπ ’«apple «‹
apple؇∆ ’ÍÛ≈ ‹π«Û ¡≈ÚÀ””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’∫¿∞ «‹ Ó√Â∆ ’≈ «Í¡≈Ò≈ «‹ ¡≈«¬¡≈
Óπ‡’Û∆ Ó≈«apple ’«apple Í«Û apple«‘¡≈, È≈ ÏØÒÀ È≈ Ï’À, È≈ ÷≈«¬ È≈ Í∆ÚÀÕ Ó√Â∞ ‘Ø«¬ ◊«¬¡≈Õ
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ Í«Û¡ª «ÁÈ apple≈«Â Í≥«‹ ‘»¬∂ Ê∂ ª Ó≈Â≈ ÿπøÓ∆ Á≈Á∆ «ÂÍapple Í≈«√, ¡≈«¬
’«‘¡≈ «‹, ““√√»! Â∂apple≈ ÍπÂz «ÁȪ Í≥‹ª ⁄‘π Á≈ Í«Û¡≈ ‘∂À, È≈ «’√ √≈«Ê Ï’Á≈ ‘À, È≈

77
«’¤∞ ÏØÒÁ≈ ‘À, Í«Û¡≈ ‘∆ apple‘Á≈ ‘À - Í«Û¡≈ ‘∆ apple‘Á≈ ‘À : È≈ «’¤∞ ÷≈Á≈ ‘À È≈ Í∆Á≈
‘À””Õ «¬ÂÈ∆ ‘∆ ◊«ÒÒ Ó≈Â≈ ÿπøÓ∆ Á∆ Á≈Á∆ «ÂÍapple≈ √∞«‰ ’«apple ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆ Í≈«√
¡≈¬∆Õ ÂÏ Á≈Á∆ «ÂÍapple≈ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’¿∞ ’«‘¡≈, ““‘¿π Ú≈apple∆ Í»Â≈! ± ÍÀ «’
apple«‘¡≈ ‘À, «’¤∞ ‘∆Ò≈ Â≈ È≈‘∆ «’È≈Õ”” ’‘À, ““Ó≈Â≈! ¡ÈßÁπ ‘À Ó≈Â≈ ‹∆! ‘∆Ò≈ «’¤∞
È≈‘∆””Õ ÂÏ Á≈Á∆ ’À ‹∆¡ «Ú«⁄ ’apple≈apple ‘Ø¡≈ ‹∂ √π’appleπ Â≈ ÏØ«Ò¡≈ ‘À «‘ø‹≈apple ‘≈””Õ ÂÏ Ó≈Â≈
ÏØÒ∆ «‹, ““Ï⁄≈! «¬√π Â∂appleÀ ÍÀ apple‘‰∂ √≈«Ê ¡√≈ÈØ Ó‘≈ Áπ÷π ¿∞Í‹Á≈ ‘À, ±ø Í«Û¡≈ È apple‘π
«‹ ¡√∆ ÷Âz∆, «’¤∞ ‡‘Ò Ì∆ ’∆Â∆ ÒØÛ∆¡ÀÕ ÂÏ Ó≈Â≈ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““ÍπÂz! ± ‘𫉠¿∞«·
’apple È≈¿∞, È≈«Ú ’«apple ‹∂«Ú, ’ÍÛ∂ Í«‘appleπ, ’ÍÛ∂ Í«‘«apple’À «’¤∞ «’apple«Â ‡‘Ò ’«apple, appleØ‹◊≈appleπ
«‹√ Â∂ ⁄ÒÀ, ±ø √≈¬∆ ’≈apple ’appleπ””Õ
ÂÏ Á≈Á∂ ’≈¨ ÈØ ÷Ï«apple ‘ج∆ «‹ È≈È’∞ Í«Û¡≈ apple«‘Á≈ ‘À, È≈ «’¤∞ ÷≈Á≈ ‘À È≈
«’¤∞ Í∆∫Á≈ ‘ÀÕ ÂÏ Á≈Á≈ ’≈¨ Ì∆ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ Í≈«√ ¡≈«¬¡≈Õ ¡≈«Á ’«apple Á≈ÁÀ
’≈¨ ¡≈«÷¡≈ «‹, ““Ï⁄≈ È≈È’≈! ÍÀ apple‘‰≈ ÌÒ≈ È≈‘∆Õ Âø» ¿∞·, ¿∞«· ’apple «¬√È≈È∞ ’«apple
Íapple√Áπ ‹∂«ÚÕ ’ÍÛ∂ Í«‘appleπ, ‘√π ÷∂‚, Â∞appleπ «Îappleπ, «‹Â∞ ◊Ò Â∂apple≈ ‹∆¿∞ Ò◊À ± √≈¬∆ ◊«Ò ’«appleÕ
¡ÂÀ Ï⁄≈ È≈È’≈! ¡√∆ apple≈‘’ ‘‘ appleØ‹◊≈apple Ï‘∞Â∞ ‘À, «ÏøÁ’ ±ø ÷∂Â∆ «Ú⁄ ‹≈«¬ ÷Û≈ ‘Ø«‘
ª ÌÒ≈ «’ «‹ Â∂appleÀ ÿ«apple ÷Ø«¬¡À ωÁ∆ È≈‘∆, ± ÷∂Â Ú«Ò ‹≈«‘Õ ÷∂Âz∆ ‹Ó∆ ‘À, ±ø ◊Ú≈«¬
È≈‘∆Õ apple÷π ÷∂Âz∆ Â∂appleÀ ’øÓ ¡≈Ú∂◊∆””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆ √Øapple«· apple≈◊ Ó«‘ Ï≈È∆ ÏØ«Ò
¿∞·≈ «‹ :-
ÓÈ∞ ‘≈Ò∆ «’apple√≈‰∆ ’apple‰∆ √appleÓπ Í≈‰∆ ÂÈ∞ ÷∂Â∞Õ
[√Øapple· Ó‘Ò≈ 1 ÿapple 2 Õ 2 Õ (595)]
ÂÏ Á≈ÁÀ ’≈¨ ÈÓ√’≈appleπ ’∆¡≈ «‹, ““ËøÈ È≈È’ ‹∆! ¡√∆‘π ¬∂‘π È‘∆ ‘Ø«¬
¡≈ÚÁ∆ ¡appleπ ÂÀ ¬∂‘π ⁄≈’apple∆ ’Ó≈¬∆ ‘À ± ¡√≈ ¿∞Í«apple «’appleÍ≈´ ‘Ø«‘ «‹ Â∂apple∆ «’appleÍ≈ ’«apple ’«apple
¡√≈‚≈ ÌÒ≈ ‘ØÚÀ””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹; ““Ï≈Ï≈ ‹∆! Â∂apple∆¡≈ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆
‘À ‹∂ ¡√≈‚∆ ⁄≈’apple∆ ʪ«¬ ÍÛ∆, ÍappleÓ∂√πapple ÿÂ∆ Â≈ Â∂apple≈ √appleÚø√π ‘∆ ÂappleÀ◊≈, Â∂apple∂ Âapple‰ Á∆
«’¡≈ ‘ÀÕ”” ÂÏ Á≈Á∂ ’≈¨ Î∂«apple ÈÓ√’≈appleπ ’∆¡≈ ÏØÒ‘π Ì≈¬∆ Ú≈‘π◊πapple» ËøÈ ◊πapple» √«Â◊πapple»Õ
¡√Ò Î√Ò
‹Ï ÏÂ∆√ Ïapple√ ’≈ ‘Ø¡≈ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ ÂÏ ¬∂’ «ÁÈ∆ È◊«apple ÂÒÚø‚∆
Í≥‹≈Ï Á∆ ËappleÂ∆ Ó≈Â≈ ’À ÿ«apple Ê≈Õ ÂÏ Ï‘πÂ∞ ÍÃ∆«Â ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’¿∞ ÍappleÓ∂√πapple ’∂
È≈Ú ’∆ ¿∞Í‹∆, √À√≈apple ’∆ «’apple«Â ’øÓ Â∂ apple«‘ ◊À¡≈, Ò≈◊≈ ÍappleÓ∂√πapple ’∆ Ì◊«Â ’apple‰À,
◊Ø«ÏøÁ ‹∆ ’∫¿∞ Ò≈◊≈ «√Óapple‰ÀÕ ÂÏ Ó≈Â≈ «ÍÂ≈ ’øÓπ ’apple≈«¬¡≈ ⁄≈‘«‘ ¡appleπ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’
‹∆ √¿∞ «’¤∞ ’«‘ Ì∆ È √ø’‘∆ «‹ ’øÓπ «’apple«Â «’¤∞ ±ø ’appleπ ¡appleπ √ÏÏ∆ √ÏÏ∆ ¡≈«÷ Ì∆
’apple≈«¬¡≈ ⁄≈‘«‘Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ’¿∞ «ÍÂ≈ ’≈¨ Ú∂Á∆ ’«‘¡≈ «‹, ““Ï⁄≈ È≈È’≈! ¡‹π
‹∂ ± «’¤∞ ‡‘Ò ’apple«‘ ¿∞ ÌÒ≈ ’apple«‘””Õ ’‘À, ““Ï≈Ï≈ ‹∆! ’∂‘∆ ‡‘Ò ‘À?”” ’‘À, ““‘Òª
Í≈«√ ‹≈«¬ ÷Û≈ ‘Ø«‘, ‘Ò «’¤∞ Ó≥«◊ Ó≥«◊ Ò∆Â∂ ‘À«È; ÷√Ó≈ Ï◊Àapple ‘≈Ò∆ ’øÓπ ’appleÁ∂ È≈‘∆Õ

78
Ï⁄≈! ‹∂ ±ø «ÏøÁ’ ‹≈«¬ ÷Û≈ ‘ØÚ«‘ ª ’øÓπ ⁄ÒÀ, Ó∂apple≈ ‹≈‰∞ ‘ØÁ≈ È≈‘∆””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂
È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““Ï≈Ï≈ ‹∆! ‘Ò «‹ Â∞√∆ Ú≈«‘Á∂ ‘‘π, ¬√ Á≈ ‘≈Ò≈ Â≈ Á∆Ï≈È∞
Ò¬∂◊≈ «’ È≈ Ò¬∂◊≈?”” ’‘À, ““Ï⁄≈! Á∆Ï≈È∞ ‘≈Ò≈ Ò¬∂◊≈””Õ ’‘À, ““Ï≈Ï≈ ‹∆! Ó√’«Â ¡√∆
’apple«‘ ¡ÂÀ ‘≈Ò≈ Á∆Ï≈Èπ Ò¬∂, √π ¬∂ ‡‘ÒÀ ‘ø¿∞ È≈‘∆ ‹≈Á≈Õ Í‰∞ ‹∂ ‘≈Ò≈ Á∆Ï≈È∞ È≈ Ò¬∆
ª ‘¿∞ ‹≈¬∆”” ’‘À, ““Ï⁄≈! ‘≈Ò≈ Â≈ È Ò¬∆¡À ‹∂ Á∆Ï≈È Á∆¡‘π Áapple◊≈‘‘π «Ò÷≈«¬¡ª «‹
Ì≈¬∆ Ú≈‘∆ «¬È≈«Ó ¤∞‡∆, Â≈‘∆ ‘≈Ò≈ È≈ Ò¬∆¡ÀÕ”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹,
““Ï≈Ï≈ ‹∆! «Í«¤ ¬∂Ú ÓÀ «’¿∞ ‹≈¿∞ «¬√π ’≈È ’∫¿∞?”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ «¬√∂ ‘∆
ÍappleÊ≈«¬ √ÒØ’∞ ’∆¡≈ «‹ ;-
Î√«Ò ¡‘≈‚∆ ¬∂’∞ È≈Óπ, √≈Ú‰∆ √⁄π È≈¿∞®
[√ÒØ’ Ó‘Ò≈ 1 Ú≈apple ÓÒ≈apple ’∆ Õ 19 Õ (1296)]
ÂÏ ◊πappleπ» Ï≈Ï∂ ’∫¿∞ Á≈Á∂ ’≈¨ ’«‘¡≈ «‹≈, ““Ï⁄≈ È≈È’≈! ‹∂ Â∞Ëπ Áapple◊≈‘‘π
«¬È≈Óπ Í≈«¬¡≈ ª ¡√∆ √Ì∂ «È‘≈´ ‘ØÚ«‘◊∂Õ ¡√≈‚∆ Á∆È ÁπÈ∆¡ª Ìπ÷ ¿∞Âapple∆Õ”” ÂÏ ◊πapple»
Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““√π«È‘Ø Ï≈Ï≈ ‹∆! «‹ ’ج∆ Â∞Ó≈apple≈ √‘◊∆ ‘Ø«¬◊≈ «Â√π ’∆
Ì∆ Ìπ÷ ‹≈«¬◊∆Õ”” ÏØÒ‘ Ì≈¬∆ ‹∆ Ú≈‘π◊πapple»Õ
√πÒÂ≈È Íπapple ‹≈‰≈
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’≈ Ï‘‰Ø¬∆ Ê≈ ‹Àapple≈Óπ ¿∞Í´, ˙‘π ÷≈È Íπapple apple‘Á≈ Ê≈Õ
Á¿∞Ò ÷≈È ’≈ ⁄≈’appleπ Ê≈Õ Á¿∞Ò ÷≈È ÒØÁ∆ ’≈ ˙‘π ÓØÁ∆ Ê≈Õ Í‰∞ ÷apple≈ ÌÒ≈ Ê≈,
Á¿∞Ò ÷≈È ’≈ «¬ÂÏ≈apple∆ Ê≈Õ «Â«È √π«‰ Í«¬¡≈ ‹∂ È≈È’ ‹∆ ÿapple ’≈ ’≈Óπ ¤Ø«‚¡≈ ‘ÀÕ
¿∞‘π ¿∞Á≈√π ‘Ø«¬ apple«‘¡≈ ‘ÀÕ ÿ«apple ‹∆¿∞ È≈È’ ‹∆ ’≈ «‡’Â≈ È≈‘∆Õ ÂÏ ¿π«È ‹À apple≈Ó ’«‘
Ì∂«‹¡≈, ¡≈͉∂ ÈÎapple ‘«Ê «’Â≈Ï «Ò«÷ Ì∂‹∆ Á≈Á∂ ’≈¨ ÈØ «‹, ““ÓÀ∫ √π«‰¡≈ ‘À «‹ È≈È’∞
‹∆ «Êapple’Â∞ ‘Ø¡≈ ‘À √À√≈apple Â∂, È≈È’ ‹∆ ’∫¿∞ Â∞√∆ Ó∂appleÀ Í≈«√ Ì∂«‹ Á∂‘π «‹ È≈È’ ‹∆ ’≈
‹∆¿∞ Ò◊À ‘Ó √≈«ÊÕ È≈È’ ‹∆ ’≈ Ó∂appleÀ √≈«Ê Ï‘πÂ∞ «¬’Ò≈√π ‘ÀÕ Ó∂apple∂ √≈Ê «¬√’≈ ‹∆¿∞
Ò◊À◊≈Õ ÂÏ ¬∂’ ⁄∆apple∆ Á≈Á∂ ’≈¨ ÈØ ‹À apple≈«Ó Ì∂‹∆ «‹, ““È≈È’∞ ‹∆ ÈØ Ó∂appleÀ Í≈«√ Ì∂‹‰≈””,
«¬’ «’Â≈Ï«Â ‹Ø apple≈«Ó Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’∫¿∞ Ì∂«‹ «‹, ““‹∆ ¡√≈‚∂ ‹∆ Ï‘π ⁄≈‘ ‘À Â∞√≈‚∂
Áapple√È Á∆ Â∞√ª ¡√ª ¿∞Í«apple «’appleÍ≈ ’«apple ’À Áapple√È∞ Á∂Ú‰≈, ÍappleÓ∂Ùapple ’∂ È«Ó ¡√ª Í≈«√
¡≈Ú‰≈””Õ ÂÏ Á≈Á∂ ’≈¨ Ì∆ ÌÒ≈ ÓÈ≈«¬¡≈Õ ¡appleπ Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’À Í≈«√ Ï√∆ ““«‹
‹≈¬∆¡À””Õ ‹∆ Ï√∆ «‹ «’¤∞ appleπ‹◊≈appleπ ’∂ «ÓÒ‰∞ ’∆ √π÷ ’À Ú≈√ÂÀ? ‹∆ È≈ Ï√∆; ͉∞ Ò∂÷π Íapple
◊«¬¡≈, ¡≈«¬ Ò∂ ⁄«Ò¡≈ √ø‹Ø◊πÕ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ √πÒÂ≈È Íπapple ’∫¿∞ ⁄«Ò¡≈Õ Á≈Á∂
’≈¨ Í‘π⁄≈«¬¡≈, ‹ØÛ∂ √∆Ú≈¬∂, ÿØÛ∂ Í‘π⁄≈¬∂; «‹ ÿØÛ∂ Áπ«‘ ’ØÂÒ «¬’ ‘∂«· ¿∞«¬ ¿±·
¡√Ï≈Ï ÈØ, ÂøÏ», √apple≈«¬⁄∂, «Ú¤≈Ú‰∂, ’È≈Â≈, ¡√Ï≈Ïπ, ’ÍÛ∂ ‘ø‚Ú≈¬∆¡≈ ÒÁ‰À ÈØ ÈÎapple
√≈Ê «ÓÒ∂ ÷apple⁄∆ appleπÍÔ∂ ÁøÓ √≈Ê «ÓÒÀÕ Á√ ¡√Ú≈apple √≈«Ê ⁄Ò∂, ◊πapple» Ï≈Ï∂ ’À √≈«Ê, √πÒÂ≈ÈÍπapple
È◊apple ’∫¿∞ ⁄Ò∂Õ ÂÏ Ï≈Ï∂ ◊πapple» Í≈√ Â∂ È◊apple ’∂ ÒØ’ «ÏÁ≈ ‘Ø ◊¬∂Õ ¡appleπ «‹ÂÈ∂ Ï∂Á∆ Ê∂: Â≈¬∂,
«ÍÂ∆¬∂ Ì≈¬∆-ÌÂ∆‹∂ √«Ì «ÏÁ≈ ̬∂Õ ÂÏ ◊πapple» È≈È’ ‹∆ √≈«Ê ¡◊À ‘∆ Ï«Ò͉ ÓÀ Ì∆ √≈Ê∂
÷∂ÒÂ≈ ÓappleÁ≈È≈ ‚±Óπ ’Ò≈Òª ’≈ ÂÒÚø‚∆ apple≈«¬ ÌØ¡À ’∆ apple‘Á≈, appleÏ≈Ïπ Ú‹≈«¬Á≈, È≈Ó,
’øÏ∆apple, «ÂÒØ⁄È, apple«ÚÁ≈√, ËÀÈ∂, Ï∂‰∆ ’∂ ÍÁ∂ ◊≈ÚÂ≈Õ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’≈ ‹∆¿∞ ¿∞√

79
‘∆ √≈«Ê Ò◊Â≈Õ √≈apple∂ ÒØ’∞ √À√≈apple Â∂ «‹ÂÈ≈ ÂÒÚø‚∆ Ï√Â≈ ¡≈͉∂ Íapple≈«¬¡≈ Ê≈ «Â«ȡª
√≈«Ê Â∂ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ’≈ ‹∆¿π ÓappleÁ≈È∂ √≈«Ê Ò◊Â≈Õ ÂÏ ÓappleÁ≈È∂ ’∫¿∞ ◊πapple» Ï≈Ï∂ √≈«Ê
«Ò¡≈Õ ÂÏ ¡Úappleπ ÒØ’ Ï≈Ï∂ ‹∆ √≈«Ê Â∂ «ÏÁ≈ ‘ج∂Õ ’¬∆ ’ ÒØ’ «‹ÂÈ∂ √≈«Ê Ê∂ Ó≈Â≈ «ÍÂ≈
Ê∂ Â∂ ¡◊À ¡ÌÛ Úø‹‰ ’∫¿∞ √≈«Ê ⁄ÒÀÕ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ ¡≥Á«apple «ÚÁ≈ ’apple ◊À¡≈Õ √Ã∆
⁄øÁπ Ò÷Ó∆ Á≈√π Í∂apple∆ Í≈«¬ ’«apple Á≈¬∆ ÒÀ ÷Û∆ ‘ج∆Õ Á≈¬∆ ’∫¿∞ ¡≈«◊¡≈ ‘ج∆ «‹ ¬∂È≈ ’∫¿∞
±ø ¡≈͉∂ ‚∂apple∂ ÒÀ ‹≈«‘Õ ÂÏ Á≈¬∆ «√appleπ «ÈÚ≈«¬ ’«apple Ï≈Ò’ª ’∫¿∞ ‚∂appleÀ ÒÀ ◊¬∆Õ ÂÏ Ó≈Â≈
ÿπøÓ∆ Ó»Ò∂ Ë∆ ⁄؉∆, ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ’∆ «¬√Âz∆ ÍÀapple∆ Í‚∆Õ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ «‹, ““ÍappleÓ∂√appleπ
¡apple≈ˉ≈, «⁄øÂ≈ È≈ ‘∆ ’apple‰∆, ¡√∆ fiÏ apple∆ ¡≈Ú«‘◊∂Õ ÂÏ Ó≈Â≈ ÿπøÓ∆ ÏÀapple≈◊π Ò◊∆ ’apple‰∂
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““¬∂ ÍappleÓ∂√πapple ’∆ «Í¡≈apple∆? ± ÏÀapple≈◊π «’¿∞ ’appleÁ∆ ‘À ¡√∆
«Î«apple fiÏ ¡≈Ú«‘◊∂Õ”” ÂÏ ÿπøÓ∆ ’«‘¡≈ «‹, ““‹∆, ‹≈ ± ¡ÀÊ∂ √«‘ Â≈ ¡√≈ȱ Óπ«‘ È
Ò≈«¬ÁØ‘∆, ‘π«‰ Â± ˙ÊÀ ◊¬∂ Ê∂ «’¡≈ ¡≈Ú«‘?”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹,
““ÍappleÓ∂√πapple Á∆ «Í¡≈apple∆¡À! ¡ÀÊ∂ ‘ØÁ∂ Â∞√≈ ÈØ «’¡≈ ’appleÁ∂, ⁄≈«apple «ÁÈ ¿∞Ê≈¿± ‘∆ ‹≈«¬ ÏÀ·«‘””Õ
ÂÏ ÿπøÓ∆ ’«‘¡≈ «‹, ““‹∆ ‹≈ ± ¡ÀÊÀ √«‘ Â≈ ‘∫¿∞ ‹≈‰Á∆ «‹ Á∆È ÁπÈ∆¡ª Á∆ Í≈Â√≈‘∆
ÓÀ˘ ‘∆ ‘ÀÕ ‘𫉠ÓÀappleÀ Ì≈‰∂ √≈apple≈ √À√≈appleπ ¿∞‹≈«Û ‘À, Ó∂appleÀ √À√≈appleπ «’Â∞ ’ø«Ó ‘À, Â∞Ëπ «ÏÈ∞ ‹∆!
Ó∂apple≈ ’ج∆ È≈‘∆””Õ ÂÏ «¬ÂÈ∂ ’‘‰∂ «√Úπ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ «Ó‘appleÚ≈È∞Õ ‘Ø¡≈Õ ÂÏ ◊πapple»
Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““‹≈«‘ ÿπøÓ∆¬∂! Á∆È ÁπÈ∆¡≈ Á∆ Í≈Â√≈‘∆ Â∞Ë ÈØ ‘ج∆””Õ ÂÏ
Î∂«apple Ó≈Â≈ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““‹∆, ÓÀ Á∆È ¡ÂÀ ÁπÈ∆¡ª «’¡≈ ’apple‰À ‘À«È, Ó∂apple∂ ’ø«Ó ±‘À ‘ÀÕ
È≈ ‘∫¿∞ Á∆È Á∆ Ìπ÷∆ ‘ª; È ÁπÈ∆¡ª Á∆ Ì÷∆ ‘ª - ÓÀ∫ Â∂apple∂ Áapple√È Á∆ Ìπ÷∆ ‘ª, ÓÀÈØ ‹∆
± È≈ÒÀ ÒÀ ⁄´””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹‘∆ ’«‘¡≈ «‹, ““Á∂÷π ‘𫉠‹ªÁ∂ ‘‘, ‹Ï «’¤∞
appleπ‹◊≈apple ‘ØÚÀ◊≈ Â≈ Â∂appleÀ Â≈¬∆ √Á≈«¬ Ò¬∆◊≈ ÂÏ ÿ≥πÓ∆ ÏØÒ∆ «‹, ““‹∆, ÂÀ Ó∂apple∆ «’¡≈ Í‚∆
‘À «‹ ± ÓÀÈØ √Á≈«¬ ÒÀ«‘, Ó∂apple≈ «’ «Ï⁄π ‘À «‹ ±∫ ÓÀÈØ √Á≈«¬«‘, ͉∞ ± ÍappleÓ∂Ùapple ’≈ Ú⁄È∞
Á∂«‘ «‹ ÌappleØ√≈ ‘ØÚÀ Â∂apple∂ Ú⁄«È ’«apple ’«apple””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““‹≈«‘
Ó»ÒØ Ë∆¬∂! Ó∂apple≈ Ú⁄È∞ ‘À ÂÀÈØ √Á≈«¬ Ò¬∆◊≈, ’À ÓÀ ¡≈Úª◊≈””Õ ÂÏ Ó≈Â≈ ÿπøÓ∆ ◊πapple» Ï≈Ï∂
È≈È’ ‹∆ ’∫¿∞ ⁄appleÈ ÏøÁÈ≈ ’apple∆ ¡appleπ Ï∂ÈÂ∆ ’apple∆Õ ⁄appleÈ ÏøÁÈ≈ ’«apple ’«apple Ó≈Â≈ ÿπ∫Ó∆ «ÏÁ≈
̬∆Õ ◊πapple» Ï≈Ï≈ ‹∆ Ï‘«apple ¡≈¬∂Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ¡Úapple ÒØapple ’∞ Ê∂ È◊apple ’∂ «ÂÈ≈
√≈«Ê «ÏÁ≈ ’apple∆Õ ÂÏ Ó≈Â≈ ÿπøÓ∆ ÈÓ√’≈appleπ ’∆¡≈ ¡appleπ Ó≈Â≈ «ÍÂ≈ ¡√∆appleÏ≈Áπ Á∆¡≈ «‹,
““Ï⁄≈! Â∂apple≈ ÌÒ≈ ‘Ø«¬Õ ÍappleÓ∂√πapple ÂÀÈØ «√Ë∆ Í≈¬∂””Õ Ó≈Â≈ «ÍÂ≈ ’À ‹∆ Ï√∆ «‹, ““¡ÊÀ ¿∞Á≈√π
Úª√π apple‘Á≈ ‘À, ÓÂ∞ ˙ÊÀ ‹∆¿∞ È≈È’ ’≈ Ò≈◊ÀÕ «‹¿∞ ‹≈«¬ «Â¿∞ ÌÒ≈ ‘Ø«¬””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂
È≈È’ ⁄appleÈ ÏøÁÈ≈ ’apple∆ Ó≈Â≈ «ÍÂ≈ ’∫¿∞, ⁄appleÈ ÏøÁÈ≈ ’«apple ’«apple Î∂«apple ÈÓ√’≈appleπ ’∆¡≈Õ
ÂÏ Ó≈Â≈ «ÍÂ≈ ÒØ’∞ ’∞‡øÏ √Ìπ «ÏÁ≈ ‘»¬∂Õ
◊πapple» È≈È’ ‹∆ ÿØÛ∂ ¡√Ú≈appleπ ‘Ø¡≈, √πÒÂ≈È Íπapple ’∫¿∞ ⁄Ò∂Õ Ó‹Ò Á«apple Ó‹Ò ⁄ÒÂ∂

80
⁄ÒÂ∂ Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ √πÒÂ≈È Íπ«apple ¡≈«¬∫Õ ÍÀ∫Â∆√ Ïapple√ª ’≈ ¡apple «¤¡ª √≈«„¡ª Ó≈‘ª Á≈
‹Ï ‘Ø¡≈ ÂÏ ¡≈«¬ ‹Ø apple≈Óπ ÈØ «ÓÒ∂Õ ‹À apple≈Óπ √¿∞‘ª ¡≈«¬ «Ó«Ò¡≈, apple≈Ó apple≈Ó ’«apple ’À ◊«Ò
«ÓÒ∂Õ ‹À apple≈«Ó ◊«Ò «Ó«Ò, √π÷π Í𫤠’«apple ÿ«apple ÒÀ ¡≈«¬¡≈Õ «Ú¤≈Ú‰∂ «Ú¤≈¬∂, ¡≈«¬ ÿ«apple
ÏÀ·≈Õ ¡◊Ò∆ «Í¤Ò∆ Ï≈ ͻ¤ ’«apple «È√≈ ’∆È∆Õ Íapple√≈Áπ ‹∂«Ú¡≈, ¡√≈«¬√ ’«apple ’«apple √ج∂Õ
ÍÃ≈ √ÓØ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ √πÒÂ≈È Íπ«apple Í¤Ó ’∆ «Á√≈ ’∆ ÂappleÎ ¡≈«¬ Ï≈‘«apple «¬√È≈È∞
’∆¡≈, Áapple∆¡≈Ú ¿∞Í«appleÕ Ï‘π«Û «¬√È≈È∞ ’«apple, «ÂÒ’∞ ⁄Û≈«¬ ’«apple, ’ÍÛ∂ Í«‘apple ’apple ¡≈«¬
‚∂appleÀ ÏÀ·∂Õ ‹À apple≈Óπ Ì∆ «¬√È≈È∞ ’«apple ’«apple, Âapple͉∞ ◊≈«¬Âz∆ Í«Û ’«apple, «ÂÒ’∞ ⁄Û≈«¬ ’«apple
’ÍÛ∂ Í«‘apple ’«apple ¡≈«¬ Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’¿∞ «Ó«Ò¡≈, apple≈Ó apple≈Ó ’apple∆Õ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆
Ì∆ Ï‘π ¡≈Áπapple ’∆¡≈, ¿∞«· ÷Û∂ ‘ج∂Õ ÂÏ ‹À apple≈Ó ’«‘¡≈ «‹, ““ÏÀ·∆¡À ‹∆, ÏÀ·∆¡À””Õ ‹À
apple≈Óπ Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆ ÏÀ«· ◊¬∂, ÏÀ·∂ ’«apple ’«‘¡≈ ‹À apple≈Ó «‹, ““È≈È’ ‹∆! «¬ ωÂ∆ ‘À
«‹ appleπ‹◊≈appleπ Ì∆ ‘Ø«¬ ¡appleπ «√«apple ’≈«apple Ì∆ ‘Ø«¬, «’¿∞ «‹ Ï‚∂ ¡≈ÁÓ∆ «√¿∞ ’ج∆ ¡√È≈¿∞ ‘ØÂ≈
‘À «√ «Â√ ’≈ appleπ‹◊≈appleπ Ì∆ ‘ØÂ≈ ‘À, √À√≈apple ’À «Ï÷À √Ã∆’≈appleπ Ì∆ ‘ØÂ≈ ‘À «‹ ÎÒ≈È≈ ÎÒ≈È∂ ’≈
¡√È≈¿∞ ‘À «’ ⁄≈’∞apple ‘À; ¬∂‘π Ï‚≈ ¡≈ÁÓ∆ ‘À - ⁄≈«apple ’øÓ ‘Ó≈appleÀ √Ú≈appleÀ◊≈, ’À ¬∂’ «Á«È
’øÓ ¡≈ÚÀ◊≈Õ”Õ ÒØ’≈ Ó≈«‘ √Ã∆ ’≈appleπ ‘ØÂ≈ ‘ÀÕ ¡appleπ ¬∂‘π Í≈Â√≈‘ ’≈ ÁappleÏ≈appleπ ‘À, «¬’ ‡‘Ò
‘Ú≈ÒÀ ‘Ø«¬ ˙«‘ ¿∞√ ‘∆ ‡‘Ò Ó«‘ «È‘≈´ ‘Ø«¬ ‹≈ÂÀ ‘ÀÕ Â∞È‘≈apple∆ ÓÈ√ «’¿∞ ‘À? Â∞Óapple∆
«¬¤≈ ‘Ø«¬ ÏÀ·∂ ¡√≈«¬√∆ ’apple‘π ¿∞ ¬∂’ Ï≈apple ÁÚÒ ı≈È ’ø¿∞ «ÓÒ∆¡À, ‹∂ «’¤∞ appleπ‹◊≈appleπ
Ì∆ ’apple∆¡ÀÕ”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““ÌÒ≈ ‘Ø«¬ «‹¿∞ Â∞Ó≈apple∆ ¡≈«◊¡≈ ‘À «ÂÚ
’apple‘π appleπ‹◊≈appleπ ’apple‰‘≈apple≈ ¡≈Í∂ ‘À, ‹∂ «’¤∞ ¿∞√π ’apple‰≈ ‘À «Â¿∞ ‘∆ ’apple«‘◊∂ ‘«Ó, ͉∞ ‹∆ ¬∂’
Ï≈«apple «Ó«Ò¡≈ ⁄≈‘∆¡À””Õ ’‘À, ““√‘∆””Õ ’‘À, ““√‘∆””Õ ÂÏ ‹Àapple≈«Ó Ï≈Ï∂ È≈È’ ’∫¿∞ ÏÀ·≈«¬
’«apple ‹≈«¬ ÁÚÒ ÷≈È ’∫¿∞ «Ó«Ò¡≈ «Ó«Ò ’«apple ¡apple‹π ’∆¡≈≈ ¡apple Í√ÂØ Ó«‘ √Ófi≈«¬¡≈
«‹, ““‹∆, ¬∂’ Ó∂apple≈ √≈’∞ ‘À ¡appleπ ÓappleÁ≈È≈ ¡≈ÁÓ∆ ‘À, ÷»Ïπ Ò≈«¬’∞ ‘ÀÕ Óπ‘∆Ó √«apple ’apple‰‘≈apple≈
‘À, ‹∂ ‘π’Óπ ‘ØÚÀ Â≈≈ Í≈Ú Á∂÷À”Õ ÂÏ ÷≈È ’«‘¡≈ «‹, “Ú≈‘π! Ú≈‘π! Ï‘πÂ∞ ÷»Ï, ÏπÒ≈¬∆¡À””Õ
ÂÏ ‹À apple≈Ó» ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’∫¿π ¡≈«¬ «Ó«Ò¡≈, «Ó«Ò ’«apple ’«‘¡≈ «‹, ““‹∆, ⁄Ò∆¡À
¡appleπ «’¤∞ Í∂√’√∆ ’∆⁄À””Õ ’‘À, ““‹∆ ÌÒ∆ ‘Ø«¬””Õ ¬∂’ ’ØÂÒ∆ Í≈’ ¡Àapple≈’∆ ÿØÛ≈ Ê≈ ◊πapple» Ï≈Ï∂
È≈È’ ‹∆ ’≈, ˙‘π √Ú≈«apple Í«‘apple≈«¬ ’«apple Í∂√ ’√∆ ’∫¿∞ ’∆¡≈ ¡appleπ appleπÍÔ∂ Íapple’≈Ò∂ Í∂√’∆
’∫¿∞ ’∆¬∂Õ ÂÏ «ÁÈ ⁄ÛÂ∂ √≈«Ê ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆ ÁÚÒ ÷≈È ˘ «Ó«Ò¡≈, Í∂√’√∆
◊πÁapple≈È∆Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’≈ √»apple«Â Á∂÷ ’«Ò ÁÚÂÒ ÷≈È ÒØÁ∆ Ï‘π ÷π√∆ ‘Ø«¬
◊«¬¡≈Õ ÁÚÒ ÷≈«È ’«‘¡≈ «‹, ““Ú≈‘π Ú≈‘π ÷πÁ≈«¬! Â∂apple∆ ÍÀÁ≈«¬√∆ ± Ú≈‘π Ú≈‘πÕ ¡À
‹À apple≈Óπ!”” ’‘À, ““‹∆ÚÀ ÷≈È∞””Õ ““¬∆ ÓappleÁ (apple≈) È≈Óπ ⁄∆√Â?”” ““÷≈È ‹∆ √Ò≈Ó«Â! È≈È’∞
¡√ ¬∆∫ ÓappleÁ È≈Óπ””Õ ’‘À, ‹À apple≈Ó! ¬∆ ÓappleÁ ÷πÁ≈¬∆ √»apple«Â Ș«apple ¡≈ÚÂ≈ ‘À, È∂’ ÷πÁ≈«¬
’≈ ‘ÀÕ ‹À√≈ ± ’‘Â≈ Ê≈ «Â√ Â∆ Ì∆ ÏÒ«’ ‹≈‹«Â ‘ÀÕ “÷≈È ‹∆ √Ò≈Ó«Â! ˆapple∆Ï Â∞Ó≈apple≈

81
‘À, ±ø ◊apple∆Ïπ «ÈÚ≈‹π ‘À””Õ ÂÏ ÷≈È ’«‘¡≈ «‹, ““¡À (‹Àapple≈Ó!) ÷πÁ≈«¬ ÌÒ≈ ’apple∂◊≈, ¬∂√ ’∫¿∞
÷πÁ≈«¬ «ÈÚ≈‹À◊≈ ¡appleπ ‹À√∆ ÏappleÏ√«Â ‘Ó ÊØ ‘Ø«¬ ¡≈ÚÀ◊∆ ÂÀ√∆ Â’√∆apple È ’apple‘◊∂Õ ““È≈È’
’À Â≈¬∆ √appleπÍ≈˙ Á∂‘π””Õ ÂÏ √πÈ‘apple∆ √appleπÍ≈ ¡≈«¬¡≈, ÁÚÒ ÷≈«È ¡‰≈«¬ ’«apple Ï≈Ï∂ ‹∆
’¿∞ Í«‘apple≈«¬¡≈Õ ÂÏ ÷≈«È ’«‘¡≈, ““«‹ÂÈ∆ Ó∂apple∆ ¬∂‘π √apple’≈apple ‘À «ÂÂÈ∆ √Ìπ È≈È’ ‹∆
’À ‘Ú≈ÒÀ ’apple‘””Õ «‹ÂÈ∆ «Ï√≈«Â Ó∂apple∆ ‘À ¬∂ÂÈ∂ ’≈ Ó≈Ó≈ È≈È’ ‹∆ ’À ‘Ú≈ÒÀ ‘Ø«¬Õ «‹ÂÈ∆
√apple’≈apple ‘À ¬∂ÂÈ∆ Á≈ ÷apple⁄π √Ì ’≈ È≈È’ ’∂ ‘«Ê «Ï⁄π ’«apple ‘Ø«¬””Õ ‹Ï ‹Àapple≈Ó Â√Ò∆Ó ’apple∆Õ
◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ Ì∆ Â√Ò∆Ó ’apple∆Õ √appleπÍ≈¿∞ Í«‘apple ’«apple ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ ‚∂appleÀ ¡≈¬∂Õ
ÂÏ ¡◊ÒÀ «Á«È ÷apple⁄π Ú≈√´ ‹Ø‚ ‹Ó≈ «Á‘≈Û∆¡ª ’≈ ¡≈‰ Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’∫¿∞ «Ó«Ò¡≈Õ
√apple’≈apple ’≈ «‹ «’¤∞ ‘Ó∂√π Ê≈ «¬√ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ √Ó«fi Ò∆¡≈Õ È≈È’∞ ‹∆, ¡≈«Í
«Á¡≈ÈÂÁ≈appleπ, «’√∆ Á≈ «’¤∞ Ò∂ È≈‘∆, ‘Øapple√ ’≈ ‘’∞ ◊Ú≈¬∂ È≈‘∆∫Õ ËappleÓØ ËappleÓ∆ ÷apple⁄π
⁄Ò≈¬∂Õ ¡◊À «‹ ÒØ’ Í∆¤À Ò≈◊À «ÎappleÂ∂, ‘’∞ È≈ Í≈ÚÂ∂ Â∂ √«Ì ‘’∆ Í‘π⁄∂, √«Ì Áπ¡≈«¬
Ò◊∂ Á∂‰∂ «‹: ““Ô≈ ÷πÁ≈«¬ ±ø È≈È’ ‹∆ ’≈ ÌÒ≈ ’«appleÕ ‹∂ √ÌÈ≈ Á≈ ‘’∞ Í‘π⁄≈«¬Á≈ ‘À,
«’√∆ ÈΩ appleø‹π È≈‘∆ ’appleÁ≈Õ”” «‹ÂÈ≈ √«◊appleÁ Í∂√≈ ‘À √«Ì Áπ¡≈¬∆ Ò◊À Á∂Ú‰∂ ◊πapple» Ï≈Ï∂
È≈È’ ‹∆ ’∫¿∞Õ ¡≈◊À ‹∂ ÓØÁ∆ Ê∂ «√ Á‘È∆Ó∆ ’≈«‡ ÒÀ∫Á∂Õ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ «’√∆ ’∆
ÁøÓÛ∆ È≈ apple≈÷ÀÕ ¡≈͉≈ ‘’∞ ‹≈‰À È Á∂¬∆, Íapple≈«¬¡≈ ‘’∞ Ò¬∂ È≈‘∆Õ Á∆Ï≈È ’≈ ‹≈‹«Â
«’¤π ‹≈‰∂ È∂ È≈‘∆, «‹Â∞ ◊ÒÀ «’¤∞ ÌÒ≈ ‘ج∆ √≈¬∆ Ï≈ ’appleÀÕ Á∆Ï≈È Â∂ √πapple÷apple»Õ √Ìπ
«‹ÂÈ≈ Ò√’appleπ ÒØ’∞ √«◊appleÁ Í∂√≈ ÁÚÒ ÷≈È ’≈ ʪ √Ìπ Áπ¡≈«¬ Á∂«È, ““Ô≈ ÷πÁ≈«¬!
È≈È’ ‹∆ ’≈ ÌÒ≈ ‘Ø«¬Õ”” Ï≈Ï∂ ‹∆ ’∆ ÏÁ∆ ’ج∆ È ’appleÀ, √Ìπ ’ج∆ È∂’∆ ‘∆ ’appleÀÕ Ï≈Ï∂ ‹∆
’∆ ‘«apple ’ج∆ √Í≈apple√ ’apple∂∂Õ √Ì ’ج∆ ’‘À «‹, ““Ú≈‘π Ú≈‘π! È≈È’∞ «Á¡≈ÈÂÁ≈apple””Õ ÂÏ ◊πapple»
Ï≈Ï∂ È≈È’ √Ì Ò√’apple ’∂ ÒØ’ √«◊appleÁ ÍÀ√∂ ’∆ Ó¿∞Â≈Á ÏË∆, Ϫ«Ë ’«apple Ó¿∞Â≈Á «‹
«‹ÂÈ≈ Â∞Ó ÷≈‘, «¬ÂÈ≈ ÂÓπ ÿapple∆ Ì∂‹‘πÕ √Ìπ ’ج∆ Ï≈Îapple≈Â∞ apple؇∆ ¡≈«¬Õ Á∆Ï≈È ’≈ ’øÓπ
⁄«Ò¡≈ ‹≈«¬Õ Á∆Ï≈È∞ Ì∆ ÷π√∆ ‘Ø¡≈ «‹ Ó∂apple≈ ’øÓπ Á»‰≈ ⁄ÒÁ≈ ‘À ÒØ’ ÷π√∆ ‘ج∂Õ «‹ Ï≈Îapple≈Â
apple؇∆ Ò◊À ÷≈‰∂Õ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ¡À√≈ ËappleÓπ Ú∆⁄≈appleπ ⁄Ò≈«¬¡≈Õ √Ìπ ’ج∆ ÷π√∆ ‘ج∆ ◊«¬¡≈Õ
«Í¤«Ò¡≈ ÂÒÚø‚∆ «’¡≈ ÒØ’≈ ÈØ ÷Ï«apple ‘Ø«¬∆ «‹ È≈È’∞ ‹∆ ‹≈ÁØ ‘∆ Ú«Ë¡≈ ‘À, ⁄Ò‘π ¡√∆
appleπ‹◊≈appleπ ’apple ¡≈Ú«‘Õ ÂÏ ‹∂‘∂ Îapple’ Á≈ ’ج∆ ‘ØÚÀ Â∂‘∆ Â∂‘∆ ‡‘«Ò «Â√ÈØ «ÓÒÀÕ √Ìπ ’ج∆
√Á’≈ Ï≈Ï∂ ‹∆ Á≈ Ï≈Îapple≈ apple؇∆ ÷≈«ÈÕ ’øÓπ Í≈Â√≈‘∆ ‹ØÛ ¤Ø«‚˙√π √Ø ¿∞√ ‘∆ ̪«Â ’øÓπ
«√apple’≈apple ’≈ ⁄ÒÀÕ
¡≈«Í ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’π ‹∆ apple≈«Â ’À √Ó∂ ’∆ÂappleÈ ’appleÀ-’apple≈«¬ ¡appleπ «Í¤Ò∆ apple≈«Â
È≈Ú«‰ ‹≈«¬Õ È≈«¬ ’«apple Á«apple¡≈ ¿πÍ«apple «√ÓappleÈ∞ ’∆appleÂÈ∞ ’appleÀÕ ’∆appleÂÈ∞ «√ÓappleÈ∞ ’«apple ’«apple,
Íapple√≈Áπ ‹∂«Ú ’«apple, ¿±÷≈ ’≈Ò≈ Á∆Ï≈È Ò◊Á∂ ¡◊∂ ÁØ ‘∆ ‹≈«¬ ÷Û≈ ‘ØÚÀÕ ¿±‘≈ ‹≈«¬ Á∆Ï≈È
Í≈«√ «√appleπ «ÈÚ≈«¬ ’«apple ‹∂ «’¤∞ Á∆Ï≈È Á≈ ’øÓπ ‘Ø«¬ «√ √«apple ’appleÀÕ ¡Úappleπ «’√∆ ’≈ ’øÓπ ’≈apple‹π
‘Ø«¬ «Â√ ’≈ ’≈apple‹ «√«Ë ’appleÀÕ √Ì√ ’∂ ’≈apple‹ √≈apple∂Õ Íapple¿∞Í’≈appleπ ’Ó≈ÚÀ; «ÏappleÊ≈ «’√∆ ’∫¿∞
È≈ ¤Ø‚À”Õ Á∆Ï≈È «Ú«⁄ ¡«Û¡≈ «’√∆ ’¿∞ È≈ Á∂¬∆ apple‘‰∂, Ì»Ó∆¡≈ ⁄¿∞Ëapple∆¡≈ ’≈ Ú∂√≈‘π,

82
’≈ȱ◊Ø¡ª, ’appleØÛ∆¡ª Á≈ Ú∂√≈‘π, ˆapple∆Ï «appleÚ≈«¬«Â appleÔ«Â ’≈ Ì∆ Ú∂√≈‘Õ √Ìπ «‹ÂÈ∆ appleÔ«Â
√Ìπ Áπ¡≈¬∆ Ò≈◊∆ Á∂Ú‰∂ «‹, ““¬∂ ÍappleÓ∂√πapple! È≈È’ ‹∆ ’≈ ± ÌÒ≈ ’«appleÕ ‹∂ È appleÔ«Â, È
⁄¿∞Ëapple∆, È≈ ’≈ȱ◊Ø¡≈, È≈ «√’Á≈appleπ ’ج∆ fi◊ÛÁ≈, È≈ ’ج∆ ÏøÁ∆-÷≈ÈÀ «ÓÒÁ≈ ‘À, È≈
’ج∆ ‚øÈ∆Á≈ ‘À, apple≈Óπ ’≈ apple≈‹π ◊πÁappleÁ≈ ‘ÀÕ ËøÈ∞ ‘Ø È≈È’Õ «‹√ Á∂ ¡≈ÚÁ∂ √≈«Ê √Ìπ ’ج∆
√π÷∆ ‘Ø«¬ ◊«¬¡≈ ‘ÀÕ ÒØ’‘π Ï‘πÂ∞ √÷π Í≈«¬¡≈ ‘ÀÕ”” ¬∂‘π apple≈‹ Íapple«’appleÂ∆ Ò≈◊≈ ◊πapple» Ï≈Ï≈
È≈È’π ‹∆ ’Ó≈Ú‰À! «’ ’«apple ’«apple apple≈‹π ’‹∆¡≈Õ ÏØÒ‘π Ì≈¬∆ ‹∆ Ú≈‘π◊πapple», ËøÈ∞ ◊πapple»Õ
ÁΩÒ ÷ª ˘ «ÓÒ‰≈
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’Ï ‹∆ Í≥‹≈Ï ’∆ ËappleÂ∆ È◊«apple √πÒÂ≈È Íπ«apple ‹«Á Í«‘Ò≈ ‘∆
ÁÚÒ ÷≈È ÈØ «Ó«Ò¡≈, ÁÚÒ ÷≈«È √appleπÍ≈¿∞ ÿØÛ≈ «ÁÂ≈, √«◊appleÁ Í∂√∂ Á≈ ÷apple⁄π ‘Ú≈ÒÀ
’∆Â≈Õ Â√Ò∆Ó ’«apple ‚∂appleÀ ¡≈¬∂Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ √ø’Ø⁄ «Ú«⁄ ÍÀ¡≈, ““¬∂ ÍappleÓ∂√πapple! Ó∂apple≈ ÓÈ∞ ¬∂√
◊«Ò «Ú⁄ È≈‘∆Õ ¬∂‘π ◊«Ò ¡⁄≈‰’ Ó∂appleÀ ◊«Ò ÏË∆Õ Ó∂apple≈ «Ë¡≈È∞ «’Ê≈¿± ‘Øapple ÊÀ, ¬∂‘π ◊«Ò
«’¤∞ ‘ØappleπÕ ¬∂‘π «’¡≈ ‘ØÁ≈ ‘ÀÕ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ √ø’Ø⁄ «Ú«⁄ Í«Û¡≈, ÂÏ ⁄πÍ ’«apple
apple«‘¡≈Õ ⁄πÍ ’«apple ’«apple ¡≈ÂÓ ÍappleÏØË∆ √ÏÁπ √»‘∆ apple≈◊ Ó«‘‘ Ò∂ ¿∞·≈ «‹ :-
¡À√≈ «◊¡≈È∞ ‹Í‘π ÓÈ Ó∂apple∂®
[√≈apple≈ ÙÏÁ, √»‘∆ Ó‘Ò≈ 1 ÿapple 2 (729)]
ÂÏ ◊ππapple» Ï≈Ï∂ ¡≈ÂÓ ÍappleÏØË∆ ¬∂‘π «◊¡≈È∞ ◊Ø√«‡ ’apple∆Õ «Î«apple ¿∞«· ’«apple apple≈‹π
⁄Ò≈Ú‰ Ò≈◊≈Õ ÏØÒ‘π Ì≈¬∆‹∆ Ú≈‘π◊πapple»Õ
ÓØÁ∆÷≈È∂ Á≈ «‘√≈Ï «Ò÷‰≈
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ È◊«apple √πÒÂ≈È Íπ«apple ÏÀ·≈ Ê≈ ¡appleπ ‹«Á ÁÚÒ ÷≈«È ÒØÁ∆
’≈ ⁄≈’∞appleπ ‘Ø¡≈ ÓØÁ∆ ¡≈͉∂ ’∆ ‡‘Ò ‘Ú≈Ò∂ ‘ج∆Õ ÂÏ ‘«apple «Á«È «‹‹ «√apple’≈apple ’≈ ÷apple⁄π
‘Ø«¬ «√ «Ò÷Á≈ ‹≈«¬Õ ¡appleπ «‹ «Á«È «Ò÷À ÷apple⁄π «√ apple≈«Â ÏÀ·≈ ‹ØÛ∂Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞
ÏÀ·≈ Ê≈ ÷apple⁄π ’≈◊Á ¿∞Íapple‘π «‹ ÏÀ·≈ ‹ØÛÁ≈ Ê≈ «Â¿∞ apple≈«Â ’À √Ó¿∞Õ ¡appleπ ⁄apple≈◊ ‹ÒÁÀ
‘À«È ¡appleπ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ «‹¿∞ ÏÀ·≈ Ò∂÷≈ ‹ØÛÁ≈ ‘À «Â¿∞ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’≈ ÓÈ∞
«Ïapple’Â∞ ‘Ø«¬ ◊«¬¡≈, ˙‘π ’≈◊ÁÁπ ‘πÊ‘π √«‡ Ï«‡˙√πÕ Ò≈◊≈ ÓÈ ’ø¿∞ √Ófi≈Ú‰∂Õ ÂÏ
¡≈ÂÓ∂ √≈«Ê ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ Ï≈È∆ ÏØÒ∆, Ó≈apple» apple≈◊ Ó«‘ ¡≈ÂÓ ÍappleÏØË∆ «‹:-
«⁄ ⁄∂«√ ’∆ È‘∆ Ï≈Ú«apple¡≈®
[√≈apple≈ ÙÏÁ, Ó≈apple» Ó‘Ò≈ 1 ÿapple 1 Õ 3 Õ (990)]
ÂÏ apple≈«Â ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ¡apple≈«Ë ’«apple ÍappleÓ∂√apple ‹∆ ’¿∞, appleÂ∆ ’∞ «‡«’ ’«apple, Î∂«apple
Áapple∆¡≈Ú È≈Ú‰∂ ◊«¬¡≈Õ ◊πapple» ’¿∞ ¡apple≈ËÂ≈ Ê≈ «‹ ““Óπfi ’¿∞ ◊πapple» ’≈ Áapple√È∞ ‘Ø«¬ «‹
ÍappleÓ∂√πapple ’≈ Ó≈apple◊π ÏÂ≈«¬ Á∂«¬””Õ ÍappleÓ∂√πapple ‹∆ ’∆ ¡À√∆ «’appleÍ≈ ̬∆ «Â«√ «Á«È √≈ÚË≈È∞
Áapple√È ÍappleÓ∂√πapple ‹∆ ’≈ Ì«¬¡≈Õ ÏØÒ‘π Ì≈¬∆ ‹∆ Ú≈‘π◊πapple», ËøÈ ◊πapple», √«Â◊πapple»Õ”

83
«È Á≈ È∂Ó
ÂÏ ¬∂’ «Á«È ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ È◊«apple √πÒÂ≈È Íπ«apple, ‹«Á Ï≈Ï∂ È≈È’ ’∂ Â≈¬∆∫ ÁÚÒÂ
÷≈È ÒØÁ∆ ÓØÁ∆ ’∆¡≈, ÂÏ ¬∂’ «ÁÈ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ˘ Ò∂÷≈ «‘√≈Ïπ ’appleÂØ apple≈«Â Ú‚∆ ◊¬∆,
‘Àapple≈È∆ «Á«È √øÚ∆ √øfl ÏÀ«· ’∆appleÂÈ ’appleÁ≈, «ÂÂ∞ «Á«È Ò∂÷≈ «‘√≈Ï ’apple«Á¡ª «√apple’≈apple Á≈
apple≈«Â Ú«‚ ‘ج∆Õ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆ Ó‘ ‚«apple ◊«¬¡≈ «‹, ““‘≈«¬ ‘≈«¬ ÓÀ∫ ÁπÈ∆¡ª Á∂
Ò≈Ò«⁄ Ò«◊¡ª Ó∂apple≈ È∂Óπ ÷≥«‚Â∞ ‘Ø¡≈, Ó∂apple∂ «√«apple «’¡≈ ‘Ø«¬◊≈””, ‚«apple ◊«¬¡≈Õ ÂÏ ◊πapple»
Ï≈Ï≈ È≈È’ ““‘≈‘≈, Á∂÷‘π Ì≈¬∆! apple≈«Â Ú‚∆ ◊¬∆ ‘À, ¡◊À apple√ج∆¡≈ ÏÀ·≈ ¿∞‚∆’ ‘À, apple√ج∆
‘ج∆ ÍÛ∆ ‘À ¡appleπ apple≈«Â Ú‚∆ ◊¬∆Õ”” ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ ¿±‘ª Â∂ ¡≈͉∂ ‚∂apple∂ ¡≈«¬¡≈Õ ÂÏ
apple√ج∆¡À ’«‘¡≈ ‹∂, ““Ï≈Ï≈ ‹∆! Íapple√≈Áπ √∆´ Ì«¬¡≈ ‘À””Õ ÂÏ ‹Á ¬∂‘π Ï≈«Â apple√ج∆¡À ’‘∆
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““«’¡≈ ’apple∆¡À Ì≈¬∆! ‹«Á «√apple’≈apple Á≈ «‘√≈Ïπ ’«apple
Í‘πÂ∂ ÂÏ ‚∂appleÀ ¡≈¬∂””Õ ÂÏ apple√ج∆¡À ’«‘¡≈ «‹, ““Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆Õ apple√ج∆ Ï‚∆ Ï∂apple ’∆ ‘ج∆
ÍÛ∆ ‘À, ±ø ¿∞«· ’ÍÛ∂ ¿∞Â≈apple‘π, Íapple√≈Áπ Ò∂‘π””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ ‹∂,
““√π¡≈Ó∆ ‹∆! Íapple√≈Áπ ¿∞ ‹∂Ó∆¡À◊≈, ͉∞ ’∆appleÂÈ∞ È≈‘∆ ’∆Â≈””Õ ’‘À, ““‹∆, √Ú∂apple∂ ¡≈¬∆
Á≈ ª ‹∂«Ú ’«apple, √Ú∂appleÀ ¡ÀÂ∞ Ú÷«Â ’∆appleÂÈ∞ ’«apple √Ú∆∫Á≈, ‘π‰∞ ‹∂«Ú ’«apple √ø«Ú apple‘∆¡À””Õ
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““◊øÀapple √≈Ò ◊Ò ¡≈÷∆¡≈, √øÚ∆¡À «’¿∞ ’«apple? ‹∂«Ú ’«apple
’∆appleÂÈ∞ ’apple∆¡À””Õ ’‘À, ““‹∆, ÌÒ≈ ‘ØÚÀ ’apple∆¡À, ͉∞ ‹∂«Ú Ò∆‹∆¡À””Õ ’‘À, ““ÌÒ≈ ‘Ø«¬,
ÍappleØ√∆¡À””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’∫¿∞ apple√ج∆¡À Ê≈Ò∆¡≈ √≈Ò«‰¡ª ’∆¡ª, Í’ Íapple√≈Áπ
Á∆¡≈ ¡≈◊À apple≈÷∆¡ªÕ Ï≈Ï∂ È≈È’ Íapple√≈Áπ Ò∆¡≈, Íapple√≈Áπ Ò∂ ’«apple «¤ø◊ ⁄πÒ∆ ’«apple ’«apple,
Ï√Âz ÒÀ ’«apple ¿∞Í«apple ‹‘≈ «√Óapple‰∞ ’appleÂ≈ Ê≈ ‘ª ‹≈«‘ ÏÀ·≈, Ò≈◊≈ «√Óapple‰ ’apple‰∂Õ ÂÏ
«ÈßÁz ¡≈¬∆, √Ø«¬ ◊«¬¡≈Õ ÍÀ √πÂ≈ «ÁÈ∞ ⁄«Û ◊«¬¡≈, Î∂«apple Á¿∞Ò ÷≈È Á≈ ’øÓπ √≈-«ÁÈ
⁄ÛÁ∂ È≈«Ò ÒØ’ ¡≈«¬ appleπ‹» ‘ج∂Õ Î∂«apple √apple’≈apple Á∂ ’øÓ «Ú«⁄ ˙Ò∂ Ú∂Ò≈ ‘Ø¡≈Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂
’∂ ÓÈ Ó«‘ «Ïapple’«Â ¡≈«¬ ◊¬∆Õ ÂÏ Ï≈È∆ ÏØÒ∆ :-
È≈È’ «¬‘π ÂÈ∞ ‹≈«Ò, «‹«È ‹«Ò¡À È≈Óπ «Ú√≈«apple¡≈®
[√ÒØ’ ÓÒ≈ 1 √»‘∆ ’∆ Ú≈apple Õ 11 Õ (790)]
ÂÏ √Ã∆ Í≈appleÏÃ‘Ó ’≈ ¡Ú≈‹π ¡≈«¬¡≈ «‹, ““¬∂ È≈È’! ± ÓÀ Ï÷«√¡≈ ‘À, ¬∂√∂
Ó≈«¬¡≈ «Ú«⁄ Ï’«√¡≈ ‘ÀÕ”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““‹∆, ¬∂Ú È≈‘∆ Ï’«√¡≈,
‹≈ ± ÓÀ˘ ◊«¬¡≈ «Ú⁄ ÿÂÁ≈ ‘À Â≈ Â∂apple≈ ÌπÒ≈Ú‰‘≈appleπ ¬∂‘π Ó≈¬¡≈ ‘∆ ‘À, ± «‹√ ÈØ
ÌπÒ≈«¬Á≈ ‘À «Â√ ÈØ Ó≈«¬¡≈ «Ú«⁄ ÿ«Â ÌπÒ≈«¬Á≈ ‘À, ‹≈ Ó≈«¬¡≈ Á»«apple ’apple«‘ Â≈ ÓÀ ‹≈‰
«‹ Â∂apple∆ «Ó‘apple ‘ÀÕ”” ÂÏ √Ã∆ Í≈appleÏÃ‘Ó ‹∆ ’«‘¡≈ ‹∂, ”¬∂ È≈È’! Ó≈«¬¡≈ Ó∂apple∂ √≈«Ë ‘À ±ø
“Ó≈«¬¡≈-Ó≈«¬¡≈“ ’∆¡≈ ’appleÂ≈ ‘À, Ó≈«¬¡≈ ÓÀ∫ «’√∆ ’∫¿∞ È≈‘∆ Á∆È∆””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈
√Ófi ◊«¬¡≈, ‹ª Á∂÷À ª ˙‘π Ó≈«¬¡≈ «’√∆ Í≈«√ È≈‘∆Õ ¬∂‘π Ó≈«¬¡≈ ’≈ √≈«¬¡≈ ‘À, ÂÏ
◊πapple» Ï≈Ï≈ Á∂÷À ÂÏ ¬∂√π ’∫¿∞ ¬∂√π Ó≈«¬¡≈ ‘∆ ’∆ «‘apple√ «Ú◊Ø«¬Á∆ ‘ÀÕ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈

84
«‹, ““Ú≈‘π Ú≈‘π √≈«‘Ïπ! Ú≈‘π Ú≈‘π √≈«‘Ïπ! Ú‚≈ Í≈«Â√≈‘π ¬∂ √≈«‘Ï ‹∆Õ Ó≈«¬¡≈ Â∂apple∆ Â∞
Ó≈«¬¡≈ ’≈, ¬∂‘π Óπfi ’ø¿∞ «‘apple√ Ó≈Âapple∆ ‘À, Âø» ¬∂‘π Ó∂apple∆ «‘apple√ Ó≈«apple””Õ ÂÏ √Ã∆ Í≈appleÏÑÓ
ÍappleÓ∂√πapple ’≈ ¡≈Ú≈‹π Ï≈Ï∂ È≈Ò’ ’∫¿∞ ¡≈«¬¡≈ «‹, ““¬∂ È≈È’! Â∂apple∆ ÓÀ «‘apple√ «Ó‡≈¬∆ ‘À,
Â∂apple∂ ¿∞Í«apple ‘∫¿∞ «’appleÍ≈´ ‘ª””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ’¿∞ Âz¬∆ ÒØ’ È≈Ê «¥Í≈´ ‘»¡≈ «‹
“È≈È’ ± Ó∂apple≈ ‘À””Õ ÏØÒ‘π Ì≈¬∆ ‹∆ Ú≈‘◊πapple», ËøÈ ◊πapple», √«Â◊πapple»Õ
Ú∂∫¬∆ ÍÃÚ∂Ù
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ √Á≈ √appleÏÁ≈ «¬√È≈È∞ ’apple‰∂ Áapple∆¡≈«¬ ‹≈Â≈Õ ‹«Á √Ú≈
Í‘appleπ apple≈«Â apple‘Â∆, ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ «¬√È≈È∞ ’apple‰À Áapple∆¡≈«¬ ‹≈Â≈Õ ¬∂’∞ ÈÎapple
√≈«Ê ‹≈Â≈Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ «¬√È≈È∞ ’appleÂ≈, ˙‘π ’ÍÛ∂ Í’«Û ÈÎappleπ ÿ≈«‡ ¿±Í«apple
ÏÀ«· apple‘Â≈Õ ‹«Á ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ «¬√È≈È∞ ’«apple «È’ÒÂ≈ ÂÏ ˙‘ ’ÍÛÀ ¡◊À ¡≈«‰
ËappleÂ≈Õ Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ Í◊ Ϫ«Ë ’«apple, ËØÂ∆ ’«apple ’«apple, ⁄≈Áapple ˙«„ ’«apple, ÂappleÍÈ È∂Ó
◊≈«¬ÃÂ∆ Í«Û∑ ’«apple, «√ÓappleÈ∞ «Ë¡≈È∞ ÍappleÓ∂√apple ’≈ ’«apple ’«apple, Ï≈‘«apple Áapple∆¡≈Ú ¿±Í«apple Â∂ «Î∂apple
ÿ«apple ¡≈«¬’À ÍappleÓ∂√apple Á≈ ’∆appleÂÈ∞ ’appleÂ≈Õ ÍπÒ‘π ‹∂ÚÛ∆ ¡≈Ú∆ «‘«’ √πÒÂ≈È∞ Íπapple‘π “◊Ø«¬øÁÚ≈Ò
‹≈«Á¡≈ Ú≈Ú∆ ÂappleÎ, ◊Ø«¬øÁÚ≈Ò‘π √πÒÂ≈ÈÍπapple ÁÀ Íπ«Ò ⁄«Û∑¡≈ ÈØ Á≈‘‰∆ ÂappleÎ ◊πapple» Ï≈Ï≈
‹∆ Í‘πapple apple≈«Â È≈Ú«‰ ◊«¬¡≈Õ «‹¿∞ ’ÍÛ∂ ¿∞Â≈«apple ÈÎapple ’∫¿∞ Í’Û≈¬∂, ‹»Û≈ ’«apple ’«apple
«‹¿∞ Áapple∆¡≈Ú «Ú«⁄ ÁπÏ’∆ Ó≈apple∆, «Â¿π Î∂«apple È≈ «È’«Ò¡≈Õ ÍappleÓ∂√appleπ ’∂ ÒØ’ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ’¿π
«Èappleø‹È «Èappleø’≈apple Í≈«√ Ò∂ ◊¬∂Õ ‹Ï ◊πapple» Ï≈Ï∂ ÿÛ∆ «’ ‡πÏ’∆ Ó≈apple∆ ‘Ø«¬¡≈, ÂÏ ¿∞«È ÈΫapple
’«‘¡≈ «‹, ““¬∂ ÍappleÓ∂√πapple ‹∆! È≈È’ ‹∆ Â≈ È «È’«Ò¡≈Õ ‡πÏ’∆ Ó≈apple∆ ‘Ø«¬ ◊«¬¡≈ «’ÂÀ
«Ë«apple! Ó ‘∂·Ò∆ Ú«Ò ‹≈«¬ «È’«Ò¡≈ ‘ØÚÀ?”” ÂÏ ˙‘π ÈÎappleπ ‘∂·Ò∆ Ú«Ò ‹≈«¬ Ò≈◊≈
Á∂÷‰∂, Á∂«÷ Á∂«÷ apple«‘¡≈ È≈‘∆ È‹«apple «’Ê≈¿± ¡≈ÚÀ È≈‘∆Õ Í‰∞ ˙√È∂ ¡≈Ú≈‹π ¡≈ÚÀ «‹
“’≈‘«Ò¡≈ È≈‘∆ ‘ØÚ‰≈” ÂÏ ˙‘ ¡≈Ú≈‹π √𫉠’«apple ⁄¿∞Ë«’˙ apple«‘¡≈ «‹, ““¬∂ ÍappleÓ∂√πapple!
¬∂‘π ‹∂ ¡≈Ú≈‹π ¡≈ÚÂ≈ ‘À «√ «’Ï‘π ¡≈ÚÁ≈ ‘À?”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ‡πÏ’∆ Ó≈apple∆ Í‘appleπ
¬∂’∞ ‘Ø¡≈, ÂÏ ¿∞«È ÈÎapple ˙Á» ʪڑπ Á∂«÷ apple«‘¡≈, ‘≈«¬ ‘≈«¬ ’appleÁ≈ «ÎappleÀ «‹ ‘≈«¬ ‘≈«¬
«’ÊÀ ◊«¬¡≈, «’ÊÀ apple«‘¡≈, ‘≈«¬ ‘≈«¬ «’¡≈ ‘Ø¡≈?”” ˙‘π Ï‘πÂ∞ Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’≈
«‘Â’≈apple∆ Ê≈Õ ‘≈ ‘≈ «ÏÒ≈Í ’appleÁ≈ «ÎappleÀ, È≈ ÿ«apple ‹≈«¬ √’À, È≈ Á«apple¡≈Ú «Ú«⁄ Ú«‚ √’ÀÕ
Ò≈◊≈ ÏÀapple≈◊π ’apple‰ÀÕ ’Á∂ ‘∂·≈«Û ‹≈«¬ ’Á∂ ¿∞Â≈«Û ‹≈«¬Õ Áapple∆¡≈Ú «Ú«⁄ Í‘appleπ apple≈«Â ‘ج∆,
ÍÃ≈ √ÓØ ‘Ø¡≈Õ ÂÏ ÒØ’ √‘apple ’∂ Ò≈◊∂ Áapple∆¡≈Ú ¿∞Í«apple «Îapple‰ÀÕ ’ج∆ È≈Ú‰À ’ج∆ ¿∞‹»
√≈‹‰À, ’ج∆ «ÈÚª‹∆-’ج∆ Í»‹≈apple∆, ’ج∆ ‘≈˜ÂÚøÂ∞, ’ج∆ ‘Êπ Óπ‘π ËØÚÀÕ Áapple∆¡≈Ú ¿±Í«apple
ÒØ’∞ Ú«‘ ◊À¡≈Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ Áapple∆¡≈Ú «Ú⁄∂ apple«‘¡≈Õ ÂÏ ¿∞«È ȯ«apple ’«‘¡≈ «‹,
““Ì≈¬∆! Ó∂ ¬∂√π ‹≈«¬ «’¡≈ ÷Û≈ ’appleÁ≈ ‘ª, ÓÀ ÿapple∆ ‹≈¬∆””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ’À ÁappleÏ≈«apple ‹«Á
‹≈«¬ ÷Û≈ ‘ØØ¡≈, ÂÏ Ó¿∞Â≈Á∆ ÒØ’∞ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’À ÁappleÏ≈«apple ‹≈«¬ ÷Û∂ ‘ج∂ ‘À«ÈÕ

85
¡≈͉À «Ï◊≈È∂ ÁÚÒ ÷≈È ’∂ ÒØ’ √«Ì «‹ÂÈ∂ Ê∂ √«Ì ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’∫¿∞ ¿∞‚∆’Á∂
‘∂«È, «‹ È≈È’∞ ¡≈ÚÀ ÂÏ «’√∆ «’√∆ ’¿∞ «’¤∞ ÍÒÀ ÍÚÀÕ ÂÏ ¿∞«È ÈΫapple ÁappleÏ≈apple «‹¿∞
¿∞«‘ ÒØ’ ¿∞‚∆’Á∂ Ê∂ Ï≈Ï∂ ’∫¿∞ «√ Ï≈Ï∂ «ÏÈ≈ ¿∞√ ’≈ ÓÈ∞ Î𫇠◊«¬¡≈, ◊Á ◊Á ‘Ø«¬
◊«¬¡≈, Ò≈◊≈ appleØÚ‰∂Õ ÂÏ ÒØ’‘π ’«‘¡≈ «‹, ““‘≈«¬ ‘≈«¬ apple∂ È≈È’ ‹∆ ’∂ ÈÎapple! ±ø «’
appleØÂ≈ ‘À?”” ÂÏ ¿∞√ ’∫¿∞ Âappleπ ’«‘‰≈ «’¤∞ ¡≈ÚÀ È≈‘∆, ˙‘π appleØ«¬¡≈ ‘∆ ’appleÀ, ÏØ«Ò «’¤∞ È≈
√’¬∆Õ ‹Ï ˙‘π appleØ«¬ appleØ«¬ √≈ÏÂπ ‘Ø¡≈ ÂÏ ˙‘π ÒØ’‘π Í»«¤¡≈ «‹ ““«’¿∞ apple∂ apple≈Ó ’∂, «’
Ì≈¬∆, «’¡≈ ‘»¡≈? ± «’¿∞ appleØÂ≈ ‘À?”” ’‘À, ““‹∆, «’¡≈ È appleØÚ¿∞, «‹¿∞ ÍÃ≤≈ ’≈«Ò È≈È’
‹∆ Á«apple¡≈«¬ È≈Ú‰ ‹ªÁ≈ «‹¿∞ È≈Ú‰À Ú«Û¡≈ ¡appleπ ‡πÏ’∆ Ó≈apple∆ «Â¿∞ Î∂«apple È≈ «È’«Ò¡≈,
ÓÀ Á∂«÷ „»«„ apple«‘¡≈, È≈ ‹≈‰∆¡À «‹ «’√π ÂappleÎ ◊«¬¡≈ ‘À?”” ’¬∆ ‘‹≈appleπ ÒØ’ Ò≈◊∂ appleØÚ‰∂Õ
ÂÏ ‹À apple≈Ó ’∫¿∞ ÷Ï«apple ̬∆, ¿∞«È Ò≈«‘ Í◊ Ìπ∫«¬ È≈«Ò Ó≈apple∆, «√¡≈Í≈ ‘»¡≈Õ ÂÏ ÁÚÒÂ
÷≈È ’∂ ÒØ’ «‹ Ï≈Ï∂ ‹∆ ’∫¿∞ ÏπÒ≈ÚÂ∂ Ê∂ «√ ÷≈«È Í≈«√ ‹≈«¬ ÷ÛÀ ‘ج «‹, ““‹∆ È≈È’
‹∆ ’∂ ÒØ’ ¡◊À √Ì appleØÂ∂ ‘ÀÕ «‹¿∞ È≈Ú‰∂ ◊«¬¡≈ Ê≈ Áapple∆¡≈«¬ ‡πÏ’∆ Ó≈apple∆ «Â¿∞ Î∂«apple È≈
«È’«Ò¡≈Õ ‹∆, «¬¿∞ Ï≈ Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’∆ ‘ج∆ ‘À””Õ ÂÏ ÁÚÒ ÷≈È ’«‘¡≈ «‹, ““‹À
apple≈Ó ’À Â≈¬∆ ÏπÒ≈«¬ ÒÀ ¡≈Ú‘π””Õ ÂÏ ‹Àapple≈Ó ’À ª¬∆ ÷≈È ’∂ ÒØ’ ‹≈«¬ ’«apple ÏπÒ≈«¬ Ò∂
¡≈¬∂Õ ÂÏ ‹À apple≈Óπ «√«apple ͇π’À ÏËÀ ÁÚÒ ÷≈È Í≈«√ ‹≈«¬ ÷Û≈ ‘Ø¡≈Õ ÂÏ ÁÒÚ ÷≈È
’«‘¡≈ «‹, ““‹À apple≈Óπ! È≈È’ ’≈ Ú≈’≈ «’Ú ’«apple ‘»¡≈?”” ÂÏ ‹À apple≈Óπ ’«‘¡≈ «‹, ““‹∆,
ÈÎappleπ √≈ÊÀ ◊À¡≈ Ê≈Õ ¿∞√ ’¿∞ √≈apple∆ ‘’∆’«Â Ó¨Óπ ‘À, ‹À √≈«Ê ◊«¬¡≈ Ê≈””Õ ÂÏ ÷≈«È
’«‘¡≈ «‹, ““¡À ‹≈ ’«apple ˙‘π ÈÎappleπ È≈Ò’ ‹∆ ’≈ ÏπÒ≈«¬ «Ò¡≈Ú‘π””Õ ÂÏ È≈È’ ‹∆ ’≈
ȯapple ¿∞È‘π ÷≈È «’¡‘π ÒØ’‘π ÏπÒ≈«¬ ¡≈«‰¡≈Õ ‹Ï ¡≈«¬¡≈ ÂÏ ¿∞È‘π ‹≈«¬ ¡apple‹π ’∆¡≈
«‹, ““‹∆, È≈È’ ‹∆ ’≈ ÈÎappleπ ¡≈«¬¡≈ ‘À””Õ ÂÏ ÷≈«È ’«‘¡≈ «‹, ““È≈È’ ’∂ ÈÎappleπ ’∫¿∞
¡≈◊À «Ò¡≈Ú‘πÕ”” ÂÏ ˙‘π ÈÎappleπ ¡≈◊À ÷Û≈ ’∆¡≈Õ ÂÏ ÁÚÒ ÷≈«È ’«‘¡≈ «‹, ““apple∂! «’¿∞
’«apple ÈÎappleπ È≈È’ ‹∆ ’∆ ‘’∆’«Â ‘ج∆ ‘À, «Â¿π ±ø ’‘π””Õ ÂÏ ˙«È ÈΫapple ’«‘¡≈ «‹,
““÷≈È ‹∆ √Ò≈Ó«Â ‘Ø«¬ È≈È’ ‹∆ ’≈ ‘«apple «ÁÈ È∂Óπ Ê≈ «‹ √Ú≈ Í‘apple apple≈«Â «Í¤Ò∆ ’∫¿∞
‘«apple appleØ‹ Áapple∆¡≈ ‹≈«¬ È≈ÚÁ≈Õ ÍÚ‰∞ ⁄ÒÀ Ó∆‘π ⁄ÒÀ, ͉∞ È≈È’ ’≈ È∂Ó È≈ ⁄Ò¬∆, appleØ‹
ÏappleØ‹ Áapple∆¡≈«¬ ‹≈«¬ È≈ÚÁ≈ ‹«Á Í‘appleπ apple≈«Â «Í´Ò∆ apple‘Á∆; ¡appleπ ‹∆ ÓÀ √≈«Ê ‘∆ ‹≈Á≈Õ
¡‹π «‹¿∞ ’ÍÛ∂ ¿∞Â≈«apple ’«apple Ó∂appleÀ Â≈¬∆ Í’Û≈¬∂ ¡≈«Í ‹≈«¬ Áapple∆¡≈«¬ Ú«Û¡≈, «‹¿∞ ‡πÏ’∆
È≈È’ ‹∆ Ó≈apple∆ «Â¿∞ Î∂«apple È≈ «È’«Ò¡≈ «Ú⁄∂ ◊≈«¬Ïπ ‘Ø«¬ ◊«¬¡≈Õ ‘∫¿∞ ’‘≈ «‹ ‘π«‰
«È’ÒÁ≈ ‘ÀÕ ÷≈Èπ √Ò≈ÓÂ∆! ‹«Á ÿÛ∆¡≈ ⁄≈«apple Í≥«‹ ‘∫¿∞ Á∂«÷ Ì≈«Ò apple«‘¡≈ «‹ «’¤∞
È‹«apple È≈ ¡≈Ú¬∆ Â≈ ÓÀ ¿∞«· ¡≈«¬¡≈Õ ¡≈«¬ ’«apple ÷Ï«apple ’∆È∆Õ ÷≈«È ‹∆ √Ò≈Ó«Â! «¬¿∞
‘’∆’«Â ‘ج∆ ‘À”Õ ÂÏ ÷≈«È ’«‘¡≈ «‹, ““Ô≈apple‘π! ’ج∆ ÷πÁ≈«¬ ’≈ È∂’∞ Ê≈””Õ ÂÏ ÷≈«È ‘Ê
Î≈‡∂ «‹, ““‘≈«¬ ‘≈«¬ «’¡≈ «Á¡≈ÈÂÁ≈appleπ «‘øÁ» Ê≈””Õ «√appleπ Î∂«apple ’«‘¡≈ ÁÚÒ ÷≈«È «‹,
““¡À ‹À apple≈Óπ! ¡Ï Áapple∆¡≈Ú Ó«‘ ‹≈Ò Ï≈‘∆¡«‘ «‹ ’≈¬∆ ÏÒ≈«¬ ÷≈«¬ È≈‘∆ ◊¬∆ ÂÏ ¿∞√’≈
’ÒÏ»Â∞ Í≈¬∆¡À◊≈Õ ¡appleπ ‹∂ ‚±Ï≈ ‘À, ¡appleπ ‹∂ ’≈¬∆ ÏÒ≈«¬

86
÷≈«¬ ◊¬∆ ‘À ª ÷πÁ≈«¬ Á∂ ‘Ú≈ÒÀÕ ÂÏ Ï‘πÂ∞ ‹≈Ò Ò∂ ’«apple ÓÒ≈‘ ÏπÒ≈Ú‘π ¡appleπ Ï∂Û∆¡ª √≈«Ê
‹≈Ò Ó‘≈ Ï‘≈«¬ ’apple Áapple∆¡≈Ú ’À ¿πappleÚ≈apple Í≈apple ‹≈Ò apple÷≈«¬ ’«apple ’Ø√ Â∆È ⁄≈«apple ¿»Í«apple
Áapple∆¡≈¿∞ √ØË∆¡ÀÕ ‹∂ ÓÂ∞ ’ÒÏ»Â∞ È≈È’ ‹∆ ’≈ Í≈¬∆¡À””Õ ÂÏ ¡≈«Í ÁÚÒ ÷≈È∞ ⁄«Û∑¡≈,
ÓÒ≈«‘ ÏπÒ≈«¬ ’«apple ÿ≈¿± ‹≈Ò Ï‘≈¬∂, ’Ø√ Â∆È ⁄≈«apple Ó∆‘ Í≈È∆ Áapple∆¡≈¿∞ ◊≈‘È∞ ’∆¡≈Õ
’Òϻ± ’‘∆ È≈ Í≈«¬¡≈Õ ⁄≈apple Í«‘apple «Á«È ÁÚÒ ÷≈È∞ „»«„ apple«‘¡≈ Áapple∆¡≈¿∞ : √ª«fi
’¿∞ ÿ«apple ¡≈«¬¡≈Õ ¡≈«¬ ’«apple ‹À apple≈Óπ ’∫¿∞ √appleÍ≈¿∞ Í‘apple≈«¬¡≈Õ ‹Àapple≈Ó ’∫¿∞ ’«‘¡≈
ÁÚÒ ÷≈È∞ «‹, ““¡À ‹Àapple≈Ó! ± ÷≈«apple ‹øÓÀ apple÷πÕ ¬∂‘π ÷πÁ≈«¬ ’∆ Ï≈ ‘ج∆ ‘À, ⁄≈apple≈ ÷πÁ≈«¬
«√¿∞ «’√∆ ’≈ È≈‘∆ ⁄ÒÂ≈Õ ÷πÁ≈«¬ ¬∂ÚÀ ⁄≈‘∆Á≈ √∆Õ Â±ø ÷≈«Â«apple ’apple≈«apple «Ò¡≈¿∞””Õ ‹À apple≈Óπ
’ ÷≈È √appleÍ≈¿∞ Í«‘apple≈«¬¡≈Õ ‹Àapple≈Óπ Â√Ò∆Ó ’apple∆Õ Ï‘π«Û ÷≈«È ’«‘¡≈ «‹, ““¡À ‹À apple≈Ó!
‘Ó≈apple∆ √apple’≈apple ’≈ «‘√∂Ïπ ‘À «√ È≈È’ ’∂ ’≈◊Á Ó≥◊≈«¬ ’«apple ± ‹Ó≈ √Ó«fi Ò∂«‘””Õ ÂÏ
‹Àapple≈Óπ ’«‘¡≈ «‹, ““÷≈Èπ √Ò≈Ó«Â! È≈È’∞ appleØ‹ ’≈◊Áπ Í‘π⁄≈ÚÁ≈ Ê≈Õ ¬∆Ú È≈«‘ «‹ «¬’∞
ÎÒ»√ Â≈¬∆ «’¤∞ ÂÓ≈ ‘Ø«¬Õ ˙‘π Ï‚≈ Ï∂ ÂÓ≈¿∞ Ê≈, ¿∞√ ’∫¿∞ «’¤∞ ÂÓ≈ ’∆ ÍappleÚ≈‘ È≈
Ê∆, ¿∞‘ ◊¿π√ ’ج∆ ¿∞√ ÷πÁ≈«¬ ’≈ Ê≈Õ ˙‘𠫬√π ‹‘≈È∞ ’∆ Ï≈ ’≈¬∆ È≈ Ê≈ ’appleÂ≈””Õ
ÂÏ ÷≈«È ’«‘¡≈ «‹, ““¡À ‹À apple≈Ó! ÓÀ∫ Ì∆ Ï‘πÂ∞ ’«apple ‹≈‰Á≈ Ê≈Õ ‹∂ È≈È’∞ ÷πÁ≈¬∆ ÏøÁ≈
‘ÀÕ”” ‹À apple≈Ó Í≈«√ ÷≈«È ’«‘¡≈, «‹ ““√≈Á’ ÈØ ÷πÁ≈«‘ ¬∂√π Ó≈ÓÒ∂ «Ú«⁄ apple«‘‰À È≈‘∆ Á∂Á≈Õ
«¬√π ‹≈‘◊≈ ¿∞√π È≈‘≈ apple‘‰≈, Íπapple «‹√π ‹≈‘◊≈ Á≈ √∆ √Ø ÷πÁ≈«¬ «Â√∆ ‹≈‘◊≈ «Ò‹≈«¬
apple«÷¡≈””Õ ÂÏ ‹Àapple≈Ó ’«‘¡≈ «‹, ““÷≈«È ‹∆ √Ò≈Ó«Â! ‹∂ «’¤∞ √apple’≈apple Ê∆ Í≈ÚÂ≈ Ê≈ √Ø
√Ìπ «’¤∞ ÷πÁ≈«¬ ’À apple≈«‘ Á∂Â≈Õ ¡appleπ ‹∂ «’¤∞ ‘ØÂ≈ «√ ¬∂’∞ ÁøÓÛ≈ Íapple≈«¬¡≈ ‘π’ ¿∞√ ’¿∞
‘apple≈Ó Ê≈, appleÚ≈ «’√∆ ’≈ È apple÷Â≈, ‘ÀÎπ ‘À ÷≈«È ‹∆ √Ò≈Ó«Â! ‘Ó ’∫¿∞ ÷πÁ≈«‘ Â≈Ò‘ ο∞Â
È≈‘∆ ’appleÂ≈””Õ ÂÏ ÁÚÒ ÷≈«È ’«‘¡≈ «‹, ““¬∂ ‹À apple≈Ó! «’¤∞ ˙‘π Â∞Ó≈apple∂ ‘∆ ’≈Ó ’∫¿∞
È≈ Ê≈, ˙‘π ‘Ó≈apple∆ √apple’≈apple Á≈ ’Óπ Ï‘πÂ∞ √Ú≈appleÂ≈ Ï‘πÂ∞ «Á¡≈ÈÂÁ≈apple Ê≈, ͉∞ «’¤∞
÷πÁ≈«¬ √∫¿∞ «’¡≈ ⁄ÒÂ≈ ‘ÀÕ ‹≈‘π Â∞Ó ‚∂appleÀ, ÷πÁ≈«¬ √Ìπ ÌÒ≈ ’appleÀ◊≈Õ”” ‹À apple≈Óπ «ÏÁ≈ ‘Ø«¬
’À ‚∂appleÀ ¡≈«¡≈Õ ÂÏ ‹Àapple≈Ó ¡≈«¬ ’∂ ‚∂appleÀ «‹ ’ج∆ ÒØ’∞ Ê≈ «√ «Â√ ’∫¿∞ «È√≈ ’∆¡≈ «‹,
““Ï≈Ï≈! ÷πÁ≈¬∆ Ï≈ √∫¿∞ ⁄≈apple≈ «’¤∞ È≈‘∆””Õ ÂÏ ÒØ’ appleØ«¬ Í∆«‡ ’«apple ÏÀ«· apple‘∂Õ
ÂÏ «Èappleø‹È ’«‘¡≈ «‹, ““apple∂ ‹≈‘π, ‹≈«¬ ’«apple Â∞Óπ È≈È’ ’∫¿∞ Ó∂apple∂ Í≈«√ Ò∂
¡≈Ú‘π””Õ ÂÏ È≈Ò’ ‹∆ ’∫¿∞ ¡≈«¬ ’«apple ’appleÂ∂ Íπapple÷π ’∂ ÒØ’ Ò∂◊¬∂, «Ò‹≈«‘ ‹‘≈ ’appleÂ≈
Íπapple÷π Ê≈ ¿∞‘≈ ‘∆ «Ò‹≈«¬ ÷Û≈ ’∆¡≈Õ ¡◊À «Èappleø‹È∞ Íπapple÷ ’appleÂ≈ ÏÀ·≈ ‘ÀÕ √πÍ∂Á Á≈Û∆ ‘À,
Ò≈´ Ï≈‰≈ ‘À, √πøÈ‘apple∆ Íÿπ ‘ÀÕ «Â∞√ ¿±Í«apple √πÍ∂Á «È‘≈Ò∆ ‘À «Ú¤≈¬∆ ‘ج∆Õ «Â√π ¿±Í«apple
’appleÂ≈ Íπapple÷π ÏÀ·≈ ‘ÀÕ Ï‚≈ Â’∆¡≈ ‘ÀÕ ¡≈√ Í≈«√ «‹Ó∆ √Ï‹ ‘À, Ò≈Ò «√¡≈‘ ‹appleÁ √πÍ∂Á
Ó≥»◊À √Ï‹ appleø◊ appleø◊ ’∂ «Ï¤≈Ú‰∂ «Ï¤≈¬∂ ‘ج∂ ‘À? «‹ÂÈ∂ ‡‘¨¬∂ √≈«Ê ‘À ¬À«ȡª √«Ì Ò≈Ò
Ϫ‰∂ ‘ÀÕ ¬∂’ ÌÀ√ ¡◊À ÿ≈√π ÷Û∆ ⁄appleÂ∆ ∆‘ÀÕ ¿∞√ ’À Í≈«√ Á𫬠‹Û∂ Ò≈Ò∆ ’ÍÛ∆ ÷Û∂ fiÒÂ∂
‘ÀÕ Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ¿∞È‘π ÍappleÓ∂√πapple «’¡‘π ÒØ’‘π «Ò‹≈«¬ «Èappleø‹È «Èappleø’≈apple ’À ¡≈◊À ÷Û≈ ’∆¡≈Õ

87
ÂÏ Á∂«÷ ’«apple È≈È’∞ ‘Àapple≈È∞ ‘Ø«¬ ◊«¬¡≈Õ ’«‘˙ √π «‹, ““Ú≈‘π, Ú≈‘π ± Ú≈‘π Ú≈‘πÕ Â± Ú≈‘π
Ú≈‘πÕ”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‚ø‚¿∞«Â ’«apple Ï∂ ‘Ø«¬ ’«apple ¡appleπ ’‘À, ““Ú≈‘π Ú≈‘π! ±ø ’appleÂ≈ Íπapple÷π!
Ú≈‘π Ú≈‘π ± «Èappleø’≈appleπ ± Ú≈‘π Ú≈‘π?”” ““Â≈ Ï≈Ï∂ È≈È’ ’∫¿∞ ÍappleÓ∂√πapple ’«‘¡≈ «‹ ““¬∂
È≈È’! ‹∆¿∞ ¿∞ Â∂apple≈ ÌÒ≈ ‘À?”” ’‘À ‹∆, ““Â∂appleÀ Áapple√«È Á∂÷À ÌÒ≈ ‘ÀÕ””Õ ’‘À ““È≈È’, ±
÷apple≈ ⁄ø◊≈ ‘À? ”” ’‘À ‹∆, ““¡≈‹π ⁄ø◊≈ ‘∫¿∞ ‹≈ Â∂apple≈ Áapple√È∞ Á∂«÷¡≈ ‘ÀÕ”” ÂÏ «Èappleø‹È∞
«Èappleø’≈apple ÏÀ·≈ ‘À Ó±apple«ÂÓ≈È∞ ‹∆¡ª ’≈ Á≈Â≈Õ √∂ ’∂√ Ò≈Ò apple»ÍπÕ «Èappleø‹È∞ «Èappleø’≈apple ‹∆¡≈
’≈ Á≈Â≈ ’appleÂ≈ Íπapple÷π ¡«ÏÈ≈√∆, ÿ«‡ ÿ«‡ Ú≈√∆ ¡’≈Ò Ó»apple«Â ÏÀ·≈ ‘ÀÕ ¡appleπ ’appleÂ∂ Íπ’«÷
’«‘¡≈, «‹ ““¬∂ È≈È’! ± ¡◊À ¡≈¿∞Õ ¡◊À ¡≈«¬ ’«apple ± Ó∂apple∂ ⁄appleÈ≈ ¿±Í«apple «√appleπ apple≈÷π””Õ
ÂÏ Ï≈Ï∂ È≈È’! ± ¡◊∂ ¡≈ÚπÕ ¡◊À ¡≈«¬ ’«apple ± Ó∂apple∂ ⁄appleÈ≈ ¿±Í«apple «√appleπ apple≈÷π””Õ ÂÏ Ï≈Ï∂
È≈È’ ‹∆ ⁄appleÈ ’ÓÒ √Ã∆ ·≈’∞apple ‹∆ ’∂ ¿±Í«apple «√appleπ apple≈÷≈Õ ÂÏ ’appleÂ∂ Íπapple«÷ ˙‘π ÌÀ√ Áπ‘≈¬∆Õ
Áπ‘≈«¬ ’«apple ’‡Øapple≈ Á»Ë ’≈ Ì«apple¡≈, Ì«apple ’«apple ‘≈«Ê Ò∆¡≈Õ ‘≈«Ê Ò∂’«apple Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’∫¿∞
’«‘¡≈, «‹, ““¬∂ È≈Ò’! ±ø ÁπË Á≈ ’‡Øapple≈ ¬∂‘π Í∆¿∞””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈Ò’ ‹∆ ’«‘¡≈
«‹, ““¬∂ «Èappleø‹È «Èappleø’≈apple ‹∆! ÂÀ Â∂ ¡◊À ÓÀ∫ «’ ’«apple Í∆Úª?”” ÂÏ ’appleÂ∂ Íπapple«÷ ’«‘¡≈
«‹, “¬∂ È≈È’! ¬∂‘π Á»Ëπ È≈‘∆ «‹ ± Á»Ëπ ‹≈ÈÂ≈ ‘ÀÕ ¬∂‘π Â∞Ó ’∫¿∞ È≈ «√Óapple‰ ’≈, Ì◊«Â
Ì≈Ú ’≈, √ √øÂØ÷ ’≈, √∆Ò √ø‹Ó ’≈ «Í¡≈Ò≈ «ÓÒÂ≈ ‘ÀÕ ¬∂‘π ÁπË È≈‘∆ Â∞Ó ’¿∞ ¬∂‘π
¡≥«ÏÂ∞ È≈Óπ «ÓÒÂ≈ ‘ÀÕ ¬∂‘π Â∞Ó ’∫¿∞ È≈Ó «√Óapple‰ ’≈, Ì◊«Â Ì≈Ú ’≈ √ √øÂØ÷ ’≈, √∆Ò
√ø‹Ó ’≈ «Í¡≈Ò≈ «ÓÒÂ≈ ‘ÀÕ ¬∂‘π ÁπË È≈‘∆ Â∞Ó ’Úπ ¬∂‘π ¡≥«ÏÂ∞ È≈Óπ «ÓÒÂ≈ ‘À, ± Ò∂’«apple
Í∆¿∞””Õ ÂÏ ¡≈«◊¡≈ ’appleÂ∂ Íπapple«÷ ’∆ √≈«Ê ’‡apple≈ Áπ»Ë Á≈ Ï≈Ï∂ È≈Ò’ ‹∆ ÍappleÓ∂√πapple ’∂ ‘≈Ê
Â∆ Í∆ Ò«¬¡≈Õ Í∆ÚÂ∂ √≈«Ï Ó√Â≈È∞ ‘Ø«¬ ◊À¡≈Õ ¡appleπ √◊Ò ÌÚÈ ’∆ √Øfi∆ ‘ج∆ ÂÏ ◊πapple»
Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ ⁄appleÈ∆ Ò≈◊≈ √Ã∆ Í≈appleÏÃ‘Ó ’∆Õ Ò≈◊≈ ‚ø‚¿∞Â∞ ’appleÈÀÕ ÂÏ √Ã∆ Í≈appleÏÑÓ
’«‘¡≈ «‹, ““¬∂ È≈È’! ±ø ÓÀ∫ Óπ’Â≈ ’∆¡≈Õ «‹ ’ج∆ Â∞Ó ’∫¿∞ Á∂÷«‘◊∂ «√ Óπ’Â∂ ’∆¬∂Õ «‹
Â∞Ó ’∫¿∞ √π‰«‘◊∂ √∂ ÓÀ Óπ’Â∂ ’∆‘ÀÕ «‹ Â∂apple≈ È≈Óπ Ò∂«‘◊∂ √∂ ÓÀ Óπ’ ’∆¬∂Õ «‹È ’∫¿∞ ±
Ï÷√«‘apple◊≈ «ÂÈ ’∫¿∞ ÓÀ Ï÷√∫¿±◊≈, ± ÓÀ «È‘≈´ ’∆¡≈ ‘ÀÕ ¡appleπ ‹ Â∂apple≈ È≈Óπ Ò∂«‘◊∂ Â∂ ÓÀ
«È‘≈´ ’∆¬∂ ‘ÀÕ ¬∂ È≈È’! ÂÀ Ó∂apple≈ È≈Óπ ’«Ò‹π◊ ’∂ «Ï÷À ‹Í≈Ú‰≈; È≈Óπ Á≈È∞ «¬√È≈È∞
’«Ò‹π◊ ’À «Ï÷À ‹Í≈Ú‰≈ ¡appleπ «ÁÛ≈Ú‰≈≈ √À√≈apple ’∫¿∞, Ó∂apple≈ ‹√π ’apple‰≈ ’apple≈Ú‰≈Õ √πËappleÓπ
«ÁÛ≈Ú‰≈, ÏÂ≈Ú‰≈ «‹√ Â∂ √À√≈apple ’≈ ÌÒ≈ ‘Ø«¬ ¡appleπ Óπ’Â≈ ‘Ø«¬””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’
‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““¬∂ √Ã∆ Í≈appleÏÃ‘Ó ‹∆! ±ø ÁÀ¡≈ ’«apple ’«apple «¥Í≈Ò ‘Ø«‘ «‹ ± Ó∂apple∆ apple÷π ’Ò∆
’≈¨ Ó‘≈ ’·È∞ ‘À, ± Á«¬¡≈ ’«apple ’«apple ’Ò‹π◊ Â∂ apple≈÷πÕ √À√≈appleπ ’«Ò‹π«◊ ÌappleÓ≈«¬ √«‡¡≈
‘À, ’«Ò‹π◊ Â∂ apple≈÷π””Õ ÂÏ √Ã∆ Í≈appleÏÑ«Ó È≈È’∞ «ÏÁ≈ ’∆¡≈Õ ¡≈͉∆ Ì◊«Â È≈Óπ «√Í«Â
√Ò≈‘ Á∂ ’«apple «ÏÁ≈ ’∆¡≈Õ √Â∞ √øÿØ÷π «Ê«Â ‹π◊«Â √´ √ø‹Óπ Ï’«√ Á∂ ’«apple ’«Ò‹π◊ ’À
«Ï÷À ‹∆Ú «È√Â≈appleÈ ’∫¿∞, Í≥Ê ⁄Ò≈ÚÈ ’ø¿∞ √Ã∆ Í≈ÏÃ‘Ó ‹∆ «ÏÁ≈ ’∆¡≈Õ ¿±‘≈ ’≈ ¬∂’∞
¬∆‘≈ √À√≈apple Ó«‘ Â∆«È «Á«È ÚappleÂ∂, Í≈appleÏÃ‘Ó ‹∆ È≈È’∞ «ÏÁ≈ ’∆¡≈Õ ¿±‘≈ ’≈ ¬∂’∞ «ÁÈ∞
¬∆‘≈ √À√≈apple Ó«‘ Â∆«È «Á«È ÚappleÂ∂, Í≈appleÏÃ‘Ó ‹∆ È≈È’∞ «ÏÁ≈ ’∆¡≈Õ √≈«Ê √∂Ú’ Á∆Ò∂Õ
ÂÁ Â∆√appleÀ «ÁÈ ◊πapple» Ï≈Ï≈ ‹∆ «È’«Ò ¡≈«¬¡≈Õ √øÓ«Â 1564 Ì≈ÁØ √πÁ∆ 15 Í»appleÈÓ≈ ’À
«Á«È ÌÒ’∂ ‘∆ ÍappleÓ∂√πapple ’∂ È≈Ú ’≈ ÍappleÓ≈√π ‘Ø¡≈, √Ã∆ Í≈appleÏÃ‘Ó ‘Ø¡≈, √Ã∆ Í≈appleÏÑÓπ √≈ÚË≈È

88
ÈÁ∆ ’À «Ï÷À «Ó«Ò¡≈, Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’∫¿∞Õ CF Ú«apple∑¡ª √≈«„¡≈ «¤¡≈ Ó‘∆«È¡≈ ’∂ ÈØ
√Ã∆ Í≈appleÏÃ‘Ó ÍappleÓ∂√πapple √≈ÚË≈È∞ «Ó«Ò¡≈ «‹√ Ú÷«Â «¬√È≈È∞ ’appleÈ∂ Ú«Û¡≈ Ê≈ ¿∞√∆ Ú÷«Â
«È’«Ò ¡≈«¬¡≈Õ ¿∞√π ÈÎapple ’∫¿∞ ¡«Ì¡≈√π «‹ Ï≈Ï∂ ‹∆ ’≈ Ò≈◊≈ ¿∞‘π ‘«apple «Á«È ¿∞√∂ ‘∆
ÿ≈‡ ¿∞Í«apple Í‘apple apple≈«Â apple‘Â∆ ’∫¿π ¿±‘≈ ‹≈«¬ ÏÀ·∂Õ “È≈È’ ‹∆-È≈È’ ‹∆” ÏÀ·≈ ’appleÀÕ «‹¿∞
“È≈È’ ‹∆óÈ≈È’ ‹∆” ÏÀ·≈ ’appleÂ≈ Ê≈ «Â¿∞ Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ È‹«apple ¡≈«¬ ◊À¡≈Õ ˙‘π ¿∞«·
ÍÀapple∆ Í«Û¡≈, Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’∆Õ ““ËøÈ∞ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ ¡appleπ ËøÈ∞ ÍappleÓ∂√appleπ «‹«È È≈È’
‹∆ Ó∂appleÀ Â≈¬∆ Á∂÷≈«Ò¡≈””Õ ¿∞«È ’ÍÛ∂ ¡◊À apple÷∂Õ Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’ÍÛ∂ Í‘«apple ’«apple ÿapple
¡≈«¬¡≈Õ ÏØÒ‘π ÌŒ≈¬∆ ‹∆ Ú≈‘π◊πapple» ËøÈ∞ ◊πapple» √«Â◊πapple»Õ
ÓØÁ∆ ÷≈È∂ Á≈ «Â¡≈◊
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ Â∆√appleÀ «Á«È Í≥‹≈Ï ’∆ ËappleÂ∆ È◊«apple √πÒÂ≈È Íπ«apple
Áapple∆¡≈Ú Â∂ «È’«Ò ¡≈«¬¡≈Õ ÂÏ ‹‘≈È Ó«‘ ‘Àapple≈È◊∆ ‘Ø«¬ apple‘∆ ‹∂, “Á∂÷‘π Ô≈apple‘π! ¬∂‘π
÷πÁª«¬ Á≈ Ú‚≈ «Ú√Ó≈Áπ ‘Ø«¬¡≈ ‘À, «‹ È≈È’∞ Ú∂Á∆ ‚πÏ≈ ‘Ø¡≈ Â∆√appleÀ «Á«È Î∂«apple ¬∂√π
‹‘≈È Ó«‘ ¡≈«¬¡≈ ‘À, ÂÏ ÒØ’∞ Ò≈◊≈ ¿∞√« Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’∆ ’appleÈ∂Õ ’ج∆ ’‘À «‹
◊¿∞√π ‘À; ’ج∆ ’‘À ‹ ’∞ÂÏπ ‘À, ’ج∆ ’‘À «‹ «√Ëπ ‘ÀÕ ’ج∆ ’‘À «‹ √≈Ë» ‘ÀÕ ’ج∆ ’‘À ‹∆
√øÂ∞ ‘ÀÕ ’ج∆ ’‘À «‹ ÍappleÓ∂√πapple ’≈ ÒØ’π ‘ÀÕ ÂÏ √À√≈apple ¡À√∂ ‘∆ ¿∞√« Ò∂ ¿∞·≈Õ ‹Ï Ï≈Ï≈
‹∆ √π‰À «‹ ÒØ’∞ Ï‘πÂ∞ ¿∞√« ’appleÂ≈ ‘ÀÕ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““ÓÀ ÒØ’≈ «√¿∞ «’¡≈
‘À?”” ’ج∆ ’‘À «‹ ““¬∂‘π Â∆√appleÀ «Á«È Í≈‰∆ Â∂ «È’«Ò¡≈ ‚±Ï≈ ‘Ø¡≈, «√ «’Â∞ ‹Ø«apple «È’«Ò¡≈?
¬∂ √≈«‘Ï Â∂apple∆ ’∞Áapple«Â ’∫¿∞ Ï«Ò ‹≈¬∆¡À””Õ Â≈ Ï‘πÂ∞ ÒØ’ fiπ«Ï Í«Û¡≈ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ’≈ Áapple√Ò
Á∂÷‰∂ ’∫¿∞Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““¬∂‘π ‹‘≈È∞ ÂÓ≈√◊∆appleπ ‘À, Ï≈‹∆ ’∆
«È¡≈¬∆ ¡≈ÚÂ≈ ‘ÀÕ ÓÀ «’¡≈ ‘À ¬∂√π ‹‘≈È √≈«Ê «‹ ’ج∆ «ÈßÁ≈ ’appleÀ ¿∞ ‘∆ ÌÒ≈””Õ ÂÏ
◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ‚∂apple≈ ´‡≈«¬ Á»«apple ’∆¡≈Õ Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹≈«¬ Î’∆apple≈ √≈«Ê ÏÀ·≈Õ ÁÚÒÂ
÷≈È ’∫¿∞ ÷Ï«apple ‘ج∆ «‹ È≈È’ ‚∂apple≈ ´‡≈«‘ «È’«Ò¡≈Õ ‹≈«¬ Î’∆apple≈ √≈«Ê apple«Ò¡≈ «‹ÂÈ≈
¡√Ï≈Ïπ Ê≈ √Ìπ ´‡≈«‘ Á»«apple ’∆¡≈Õ ◊؇∆ ÍÀ«È ’apple Î’∆appleπ ‘»¡≈Õ ÂÏ ‹‘≈È∞ ¡√Ï≈Ïπ Ê≈
√Ìπ ´‡≈«¬ Á»«apple ’∆¡≈Õ ◊؇∆ ÍÀ«È ’«apple Î’∆appleπ ‘»¡≈Õ ÂÏ ‹‘≈È∞ ÍappleÓ∂√πapple Á≈ Ò∂ ¿∞«·¡≈
«‹, “È≈È’∞ Á≈È≈ Ê≈ ÌÒ≈, ͉∞ Á∂Ú≈È≈ ‘»¡≈Õ ’ج∆ ’‘À «‹ “Áapple∆¡≈Ú Â∂ «’¤∞ Ò≈◊≈ ‘ÀÕ”
’ج∆ ’‘À «’¤∞, ’ج∆ ’‘À «’¤∞Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ √𫉠√𫉠ÒØ’≈ ’∂ ¡Ú≈‹ ‘Àapple≈È∞ ‘Ø«¬
◊«¬¡≈Õ «‹ ¬∂Ú ’‘Á∂ ‘À«ÈÕ ÂÏ ÒØ’∞ «‹¿∞ «‹¿∞ «Èß«Á¡≈ ’appleÀ «Â¿∞ «Â¿∞ Ï≈Ï≈ ‹∆ ÷πÙ∆
‘ØÁ≈ ‹≈«¬Õ ÂÏ Ó≈apple» apple≈◊ Ó«‘ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆ Ï≈È∆ ÏØ«Ò ¿∞·≈ «‹ :-
’ج∆ ¡≈÷À Ì»ÂÈ≈, ’Ø ’‘À Ï∂Â≈Ò≈®
[Ó≈apple» Ó‘Ò≈ 1 ÿapple 1 ⁄¿πÍÁ∂ Õ 7 Õ (991)]

89
ÂÏ ÒØ’∞ Ò≈◊≈ ’‘‰∂, “È≈È’! ¡◊À Â∞ «’¤∞ ‘Øapple Ê≈, ¡Ï ± ‘Øappleπ ‘Ø¡≈Õ ‘π‰ «’¤∞
‘Øappleπ ‘Øappleπ Ò◊≈ ¡≈÷‰∂Õ «¬’∞ «‘øÁÚ≈ Á≈ apple≈‘ ‘À «¬’∞ Óπ√ÒÓ≈È≈ Á≈ apple≈‘π ‘À, Íapple ±ø ’∂‘Û∂ apple≈«‘
«Ú«⁄ ‘À?”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ ‹∂, ““È≈ ’ج∆ «‘øÁ» ‘À È≈ Óπ√ÒÓ≈È∞ ‘À, ÓÀ «’√
ÁÀ apple≈«‘ ‘ØÚª? ÓÀ ÷πÁ≈«¬ ÁÀ apple≈«‘ ‘ØÚ≈Õ ÷πÁ≈«¬ È «‘øÁ» È Óπ√ÒÓ≈È∞ ‘À, ÓÀ «‹‘≈ «√ ÷πÁ≈«¬
ÁÀ apple≈«‘ ‘ª””Õ ÂÏ ÒØ’‘π ’«‘¡≈ «‹, ““‹∆, ±ø Â≈ ÷πÁ≈«¬ Á∂ apple≈‘ ‘Ø«¬¡‘πÕ Í‰∞ «¬√π ‹‘≈È∞
÷πÁ≈«¬ ÁÀ apple≈«‘ «Ú«⁄ «¬«’ «‘øÁ» ‘À«È «¬’ Óπ√ÒÓ≈È∞ ‘À«È, Á∂÷≈ ¬∂È∑ª Á≈ ’Ú‰∞ ‘≈´?””
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““È≈ ’Ø Óπ√ÒÓ≈È∞ ‘À, È≈ ’ج∆ «‘øÁ» ‘ÀÕ ‹≈ «‘øÁ» ‘Ø«¬
Í‘π⁄À Â≈ ‘∆ ‹≈‰∆¡ÀÕ ¡appleπ ‹≈ ’ج∆ Óπ√ÒÓ≈» ‘À, apple≈«‘ «√«apple ’ج∆ È≈‘∆””Õ ÂÏ ¬∂√π ÒØ’ Á∆
Í⁄≈apple ÁÀ Ú≈√ÂÀ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ’«‘¡≈ «‹, ““¬∂Ú Óπ√ÒÓ≈È∞ ‘ØÚÀ √π Í≈¬∂””Õ √‘apple ’≈ «‹
’≈‹∆ Ê≈ «√ ’ج∆ ‘Øappleπ Ê≈ √πÒÂ≈ÈÍπapple ’≈, ˙È∆ ‹≈«¬ ’«apple ÁÚÒ ÷≈«È Í≈«√ ’«‘¡≈ «‹,
““‹∆, ˙‘π «‹ È≈È’ «‘øÁ» Ê≈ ˙‘π Á∂Ú≈È≈ ‘Ø«¬ ◊«¬¡≈ ‘À, ¡apple ‚∂apple≈ ´‡≈«¬ ’«apple ÷ÎÈ∆
Í«‘«apple ’«apple «È’«Ò ◊«¬¡≈””Õ ÂÏ ÁÚÒ ÷≈«È ’«‘¡≈ «‹, ““‘≈ apple∂! ¿∞‘π ÌÒ≈Ò «‘øÁ» Ê≈,
Á≈ÈÂÁ≈appleπ ÌÒ≈ Ê≈, ‘Ó≈apple∂ ÿapple ’∂ ’ªÓ ’∫¿∞ Ï‘πÂ∞ ÒØ⁄Á≈ Ê≈, ÷apple≈ ÌÒ≈ «‘øÁ» Ê≈Õ ¿∞√ ’∫¿∞
«’¡≈ ‘»π¡≈?”” ’‘À, ““‹∆, «‹ «’¤∞ ‘»¡≈ ¿∞√ ’∫¿∞ √π Áapple∆¡≈Ú Â∂ ‘∆ Ò◊≈, ‚∂apple≈ ´‡≈«¬
÷ÎÈ∆ Í«‘apple∆ È’«Ò¡≈ ‘À”Õ ÂÏ ÷≈È ’«‘¡≈ «‹, ““‘À apple∂! «’ ‘Ø«¬ ◊À¡≈?”” ’‘À ““‹∆, ¡‹
‘» ◊À¡≈ È≈‘∆, ͉∞ Î’∆apple≈ ’À Ì∂«√ ‹≈«¬ Î’∆apple‘π Ó«‘ ÏÀ·≈ ‘À””Õ ÂÏ ÷≈«È ’«‘¡≈ «‹, ““apple∂!
‹≈‘π È≈È’ ’¿∞ ’‘‘π «‹ ÷≈È∞ ÏπÒ≈ÚÂ≈ ‘À, ± ¬∂’ Ï≈apple È≈È’ ± ¡≈¿∞””Õ ÂÏ ÁÚÒÂ
÷≈È ’∂ ÒØ’ ÁÚÛÂ∂ ◊¬∂ Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ Í≈«√Õ ‹≈«¬ Ï≈Ï∂ ‹∆ Í≈«√ ’«‘¡≈ «‹, ““È≈È’
‹∆! ÷≈È∞ ÏπÒ≈ÚÂ≈ ‘À, ± ¡≈¿∞””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““’ÚÈ∞ ÷≈È∞
ÏπÒ≈ÚÂ≈ ‘À?”” ’‘À, ““‹∆, ÁÚÒ ÷≈È∞ ÏπÒ≈ÚÂ≈ ‘À?”” ’‘À, ““ÓÀ ÁÚÒ ÷≈È √≈«Ê «’¡≈
‘À, ‹«Á Ó∂apple≈ ÷≈È∞ ÏπÒ≈ÚÀ◊≈ Â≈ ÓÀ ‹≈Úª◊≈””Õ ÂÏ ˙«‘ Î∂«apple ◊¬∂ ÁÚÒ ÷≈«È Í≈«√Õ ÏØÒ‘π
Ì≈¬∆ Ú≈«‘◊πapple»Õ
È ’ج∆ «‘øÁ» È Óπ√ÒÓ≈È
ÂÏ ˙‘π ÁÚÒ ÷≈È Í≈«√ ÷≈«È ’∂ ÒØ’ ‹≈«¬ ÷Û∂ ‘ج∂Õ ¿∞È‘π ‹≈«¬ ’«‘¡≈ «‹,
““‹∆, È≈È’∞ È≈‘∆ ¡≈ÚÂ≈””Õ ’‘À, ““apple∂! Â∞Ó‘π «’¡≈ ’«‘¡≈ Ê≈?”” ’‘À, ““‹∆, ‘Ó‘π ’‘≈
Ê≈ «‹ È≈È’ ‹∆ Â∞Ó ’∫¿∞ ÷≈È∞ ÏπÒ≈ÚÂ≈ ‘À””Õ ’‘À, ““‹∆ ‘Ó‘π ’‘≈ «‹ ÁÚÒ ÷≈È ÒØÁ∆
ÏπÒ≈ÚÂ≈ ‘À””Õ ÂÏ ¡≈◊∂ Â∂ È≈È’ ’«‘¡≈ «‹, ““Ì≈¬∆! ‹∂ ÁÚÒ ÷≈«È ÒØÁ∆ √≈«Ê «’¡≈
‘ÀÕ ‹ª Ó∂apple≈ ÷≈È∞ ÏπÒ≈ÚÀ◊≈ Â≈ ÓÀ ‹≈Úª◊≈””Õ ÂÏ ÷≈«È ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““apple∂! Â∞Ó «¬¿∞ ‹≈«¬
’«apple ’‘‘π «‹ È≈È’ ‹∆, ±ø apple‹≈«¬ ÷π‹≈«¬ ± ¡≈¿∞””Õ ÂÏ ˙‘π ÁÚÒ ÷≈«È ’∂ ÒØ’ Ï‘π«Û
◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ Í≈«√ ◊¬∂Õ ¿∞È‘π ‹≈«¬ ’«apple ’«‘¡≈ «‹, ““È≈È’ ‹∆! ÷≈È∞ ’‘Á≈ ‘À
«‹ apple‹≈«¬ ÷πÁ≈«¬ ¬∂’ Ï≈«apple ¬∆‘≈ ¡≈¿∞, ¡≈ÍÈ≈ Á∆Á≈appleπ Á∂«‘””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆

90
’«‘¡≈ «‹, “‹∆, ⁄Ò∆¡À ¡Ï Ó∂apple∂ ÷≈È ’≈ ‘π’Óπ ¡≈«¬¡ ‘À, ⁄Ò∆¡À””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ◊Ò∂
«Ú«⁄ ÓπÂ’≈ Ï≈«‘ ’∂ ¡≈͉À ◊«Ò Ó«‘ ¿∞È‘π ÈÎapple‘π ’À ‘≈«Ê Á∆¡≈, ““‹∂ Ì≈¬∆! Ó∂apple∂ ÷≈È
’≈ ¡Ï ‘π’Óπ ¡≈«¬¡≈ ‘À, Â∞Ó Óπfi ’¿∞ ◊«Ò ÓπÂ’≈ Ï≈«‘ ’«apple Ò∂ ⁄Ò‘π””Õ ÂÏ ¿∞È‘π ’«‘¡≈
«‹, ““‹∆ ‘Óapple∆ ’ÚÈ∞ ‘Á ‘À «‹ ‘«Ó ◊«Ò Ï≈«‘apple ’«apple ÒÀ ‹≈«‘””Õ ÂÏ ˙«‘ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’
’∫¿∞ ÏπÒ≈«¬ ’«apple ÒÀ ◊¬∂ Íappleπ ÓπÂ’≈ Ï≈Ï∂ ’∂ ◊«Ò ‘∆ Ó«‘‘ ¡≈ÍÈ∂ ‘≈«Ê «√¿∞ Í’«Û¡≈ ‘»¡≈
‹≈«¬ ÁÚÒ ÷≈È ÒØÁ∆ Í≈√ ÷Û≈ ‘Ø¡≈Õ ÂÏ ÁÚÒ ÷≈È ’«‘¡≈ «‹, ““¡≈¬∆¡À ‹∆,
¡≈¬∆¡À ‹∆ È≈È’! ÏÀ·∆¡ÀÕ ÂÏ ◊πapple» È≈Ò’ ‹∆ Á√ Í≥‹≈ ÒÀ ’«apple ÏÀ«· ◊«‘¡≈Õ ÂÏ
ÁÚÒ ÷≈«È ’«‘¡≈ «‹, ““È≈È’ ‹∆! ¡√ª «Ú«⁄ ¬∂‘π Ï‘π ◊π√Â≈’∆ Í‘∆ ‘À ‹∂ Â∂«apple¡ª
ÍÀapple≈ Í≈«√ È≈‘∆ ◊¬∂Õ √≈‘ ‹∆! apple‹≈«¬ ÷πÁ≈«¬ ¬∂‘π ◊π√Â≈’∆ Ó≈¯ ’apple‰∆Õ ¡appleπ ‹∆, ¬∂‘π
ÓπÂ’≈ ◊«Ò Ï∆ ¿∞Â≈apple‰≈, apple‹≈«¬ ÷πÁ≈«¬ ¡√≈ ¿±Í«apple «Ó‘appleÚ≈È∞ ‘ØÚ‰≈””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂
È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““÷≈«È ‹∆! ÷πÁ≈«¬ Á≈ ¡Óappleπ «‹ ’ج∆ Ó≥È∂◊≈ «Â√ Á∂ ◊πÈ≈‘ √Ìπ
Ó≈Îπ ‘ØÚÈ◊∂””Õ ÂÏ ÁÚÒ ÷≈«È ÒØÁ∆ ’≈‹∆ ’∫¿∞ ’«‘¡≈ «‹, ““¬∂ ’≈‹∆! ± «‹ «’¤∞ Ï≈Â
’appleÂ≈ Ê≈ «√ È≈È’ ‹∆ ‘‹»«apple ‘À, ‹∂ «’¤∞ Í»¤‰≈ ‘À «√ Í»«¤ Ò∂‘π Í√◊ÀÏ ’apple‰∆ ÌÒ∆
È≈‘∆””Õ ÂÏ ’≈‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““¬∂ È≈È’! ±ø ‹∂ ’‘Á≈ ‘À «‹ È≈ ’ج∆ «‘øÁ» ‘À È≈ ’ج∆
Óπ√ÒÓ≈È∞ ‘À «√ ¬∂‘π Ï≈ «’¿ ’‘Á≈ ‘À? ÂÀ «‹ ÁØÚÀ apple≈‘ appleÁπ ’apple∂ «√ «’¿∞? È≈, √apple≈
Óπ√ÂÎ≈‘ ’≈ ‘’∞ Á∆È∞ Ó‘πøÓÁ ’≈ ’≈«¬Ó ‘À? ¡appleπ ±ø «‹ ’‘Â≈ ‘À Óπ√ÒÓ≈È∞ ’ج∆ È≈‘∆ «√
¬∂‘π Ï≈ «’¿∞ ’‘Á≈ ‘À?”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ √apple∆¡«Â ’∂ ÿ«apple Ó«‘ Ï≈È∆ ÏØ«Ò ¿∞·≈:-
Óπ√ÒÓ≈π‰ ’‘≈Ú‰∞ Óπ√’´ ‹ª ‘Ø«¬ Â≈ Óπ√ÒÓ≈‰∞ ’‘≈ÚÀÕ
[√ÒØ’ Ó‘≈Ò≈ 1, Ú≈apple Ó≈fi ’∆ Õ 8 Õ (141)]
‘’ Íapple≈«¬¡≈ Ú÷ ¿∞√ √»¡apple ¿∞√π ◊≈«¬Õ
[√ÒØ’ Ó‘Ò≈ A Ú≈apple Ó≈fi ’∆ Õ 7 Õ (141)]
Í≥«‹ «ÈÚ≈‹≈ Ú÷ Í≥«‹ Í≥‹≈ Í≥‹∂ È≈¿∞Õ
[√ÒØ’ Ó‘Ò≈ A Ú≈apple Ó≈fi ’∆ Õ 7 Õ (141)]
«Ó‘apple Ó√∆ «√Á’ Óπ√Ò≈ ‘’∞ ‘Ò≈Ò ’∞apple≈‰∞Õ
[√ÒØ’ Ó‘Ò≈ A Ú≈apple Ó≈fi ’∆ Õ 7Õ (140)]
‹Ï ¬∂‘π √ÒØ’ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ ÂÏ «‹ÂÈ∂ ÷≈È Á∆ Ó˜Ò√ ÏÀ·∂ Ê∂
¬∂ÂÈ∂ ‘Àapple≈È∞ apple‘Õ «‹ ’ج∆ «‘øÁ» ‹ª Óπ√ÒÓ≈È∞, «‹ ’ج∆ Óπ◊Ò∆π Í·≈‰∞ Ê≈, ’≈‹∆ ÓπÒ≈
Ó¿∞Ò≈‰≈ √¬∆¡Áπ, ‹∂ ’ج∆ Ê≈ «√ √Ì ‘Àapple≈«È ‘Ø«¬ ◊¬∂Õ Ò◊À «√Ϋ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ’∆ ’apple‰∂
““«‹ Ú≈‘ Ú≈‘π È≈È’ ‹∆! √‘∆ Â∂appleÀ ª¬∆ ÷πÁ≈«¬ «Ó«Ò¡≈ ‘À, ±ø √‘∆ ÷πÁ≈«¬ Á≈ «Í¡≈apple≈
‘ÀÕ √‘∆ Ú‚∆ ÈÚ≈‹√π ‘’ Â≈Ò‘ Á∆ È≈È’ ‹∆ È∂ ‘ج∆ ‘À””, √Ìπ ’ج∆ Ò◊≈ ’‘‰∂Õ ÂÏ
ÁÚÒ ÷≈È∞ ÏØ«Ò¡≈, ““¬∂ ’≈˜∆! È≈È’π ‘’ ÈØ Í‘π«⁄¡≈ ‘À, È≈È’ Á∂ Â≈¬∆ Íπ¤‰≈ «‹
‘À «√ Â’√∆apple ‘À, È≈È’ ‹∆ È∂ Íπ¤‰≈ «’√∆ Ï≈ ’∫ È≈‘∆Õ ¬∂‘π ÷πÁ≈«¬ ÈØ ¡≥Ï«Û¡≈
Í‘πÂ≈ ‘À””Õ ÏØÒ‘π Ú≈‘π◊apple»Õ

91
«ÈÓ≈˜ Á∆ ¡√Ò∆¡Â
ÂÏ Âª ÂØÛ∆ «ÈÚ≈‹ ’≈ Ú÷ ‘Ø¡≈, Í∂√∆ Ú÷Â∞ ˘ «ÈÚ≈‹ È∆¡«Â ¿∞‹» √≈«‹
«ÈÚ≈‹ È∆¡«Â ÷ÛÀ ‘ج∂, ¡◊À ’≈‹∆ ‘Ø¡≈ ‘À, «Í¤À ‘«Ê Ïø«È ÷≈«È √≈«Ê Øapple ÷Û∂ ‘ج∂Õ ÂÏ
’≈‹∆ «√‹Á≈ È≈‘∆Õ «Â∞√ «Ú«⁄ Ï≈Ï≈ È≈È’ ’‘’‘ ‘«√¡≈Õ ‹Á Î∂«apple «ÈÚ≈‹ ¿∞Í«apple
÷«Û¡≈ «√‹Á≈ «ÁºÂ≈ ª Î∂«apple Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‘«√¡≈Õ ‹Á Î∂«apple «ÈÚ≈‹ ¿±Í«apple ÷«Û¡≈
«√‹Á≈ «ÁºÂ≈ ª Î∂«apple Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‘«√¡≈Õ ‹Á Î∂«apple «ÈÚ≈‹ ¡Á≈ ’«apple Í‘πÂ∂ ª Ï≈Ï∂ ⁄π«Í
’∆Â∆Õ ‹ª ˙È≈ ‘«Ê ÷Û∂ ’∆Â∂, Áπ¡≈«¬ ÍÛ∆, «√‹Á≈ «ÁÂ≈; ’ÒÓ≈ ¡≈«÷¡≈ Â≈ «Î«apple ÏÀ·∂,
ÂÏ Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’∆ ÂappleÎ Â≈‹∆ Á∂«÷ ’À ‹«Ò ◊«¬¡≈Õ ’≈‹∆ ’«‘¡≈ «‹ ““÷≈«È ‹∆!
√Ò≈Ó«Â! «ÈÚ≈‹ ¿∞Í«apple ÷«Û¡ª Âπ√ª ¡√ª «‚·≈ «‹ È≈È’∞ ‘«√¡≈, «’¤∞ ¡√ª «Ú«⁄
Â’√∆apple ‘À «’ «ÈÚ≈‹ «Ú«⁄ Â’√∆apple ‘À? ¬∂‘π Ï≈ Â∞«Ó È≈È’ ’¿∞ Íπ«¤¡À «‹ ¬∂‘π «’¿∞
‘«√¡≈? ¬∂‘π «’¡≈ «‘√≈Ïπ ‘À «’ «ÈÚ≈‹ «Ú«⁄ ‘«√¡≈ ‘À?”” ÂÏ ÷≈«È ’«‘¡≈ «‹, ““È≈È’
‹∆! ’≈‹∆ «’¡≈ ’‘Á≈ ‘À? ¬∂‘π Â’√∆apple «’√π «Ú«⁄ ‘À? ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ ÏØ«Ò¡≈
«‹, ““÷≈«È ‹∆! ¬∂‘π Â’√∆apple ’≈‹∆ «Ú«⁄ ‘À, ‘Øapple√π «’√À «Ú«⁄ È≈‘∆””Õ ÂÏ ÷≈«È ’«‘¡≈
«‹, ““’≈‹∆ ‹! È≈È’ ‹∆ ÎπappleÓ≈«¬Á≈ ‘À: Â∞√∆ ‘∆ ’‘‘π «‹ Â∞Ëπ «Ú«⁄ ¡ÀÏ ‘À””Õ ÂÏ ’≈‹∆
’«‘¡≈ «‹, ““÷≈«È ‹∆ √Ò≈Ó«Â! Ï∂¡ÀÏπ ÷πÁ≈«¬ ‘À, ͉∞ ¡‹π ª ÷À«apple ‘À””Õ ÂÏ ÷≈«È ’«‘¡≈
«‹, ““È≈È’ ‹∆! ’≈‹∆ «’¡≈ ’‘Á≈ ‘À?”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈, ““’≈‹∆!
¡≈͉≈ ¡ÀÏπ ¡≈͉À Óπ«‘ ’‘¿∞””Õ ÂÏ ’≈‹∆ ’‘≈, ““«‹ «’¤∞ ¡√≈ «Ú«⁄ ¡ÀÏπ ‘À √π È≈È’∞
‘∆ ’‘¿∞””Õ ÂÏ ÷≈«È ’«‘¡≈ ‹∂, ““È≈È’ ‹∆! Â∞Ó ‘∆ ’‘¿∞, ’≈‹∆ ª Óπ’«apple ÷Û≈ ‘À””Õ
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈, ÏØ«Ò¡≈, «‹, ““÷≈«È √Ò≈ÓÂ∆! ’≈‹∆ Á∆ «ÈÚ≈‹ ʪ«¬
È Í¬∆¡≈ ÷πÁ≈«¬ Á∆ Áapple◊≈‘ «Ú«⁄””Õ ÂÏ ÷≈«È ÈØ ’«‘¡≈ «‹, ““‹∆, ‹«Á ¬∂‘π «ÈÚ≈‹
¿∞Í«apple ÷Û≈ ‘Ø¡≈ ÂÏ ¬∂√Á≈ ‹∆ ‘Øapple Ê∂ ◊À¡≈, ÿØÛ∆ ÿ«apple √»¬∆ √√𠋪 «ÈÚ≈‹ ¿∞Í«apple ÷ÛØÂ∂
«√‹Á≈ Á∂Á∂ ‘∆ ¿∞√π ÿØÛ∆ «Ú⁄ ‹∆¿∞ Í«¬˙√π, ¬∂‘ ◊«Ò ‹∆ «Ú«⁄ Ë≈apple∂ «‹, ‹≈«‘ ‹ªÁ∆,
¬∂‘π ‹∆ ‘ÚÒ∂ «Ú«⁄ ÷»‘π √∆, «Ú«⁄ ÿØÛ∆ Ï≈Ë∆ ‘À, «Í¤À Ú¤∂apple‡» ‘À ÷»‘À «Ú«⁄ ÍÀ ÓappleÀ◊≈Õ ¬∂ÊÀ
«√‹Á≈ Á∂ÁÀ ‹∆¿∞ ÿØÛ∆ «Ú«⁄, ¬∂Â∞ Â’√∆apple ’«apple ’À ¬∂√ Á∆ «ÈÚ≈‹ Ê≈«¬ È Í¬∆¡≈Õ ’≈‹∆
Íπ¤∆¡À ‹∆ : ¬∂‘π Ï≈Â∞ √⁄π ‘À «’ Ȫ?”” ÂÏ ’≈‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““÷≈È ‹∆ √Ò≈Ó«Â! ¬∂‘π Ï≈Â
√⁄π ‘À””Õ ÂÏ «‹ÂÈ∆ Ó‹Ò√ ÏÀ·∆ Ê∆, Á∆Ï≈È∞ Ò◊≈ Ê≈, √Ì∂ ‘Àapple≈È∞ ‘Ø«¬ «‹ “√πÏ‘≈È ¡Ò‘
«ÁÒª Á≈ Ó≈Ò’∞ ÷πÁ≈«¬ ¡’À È≈È’∞, «ÁÒ Á∆ Ï≈ √Ìπ ‹≈ÈÂ≈ ‘ÀÕ ¡√ª «Ú«⁄ Ú‚∂ Ú‚∂
¡ÀÏ ‘À«È, ‹∂ ¡√ª √ÌÈ≈ Á∂ ¬∂«È ¡ÀÏ ‹≈‘appleπ ’∆¬∂ ÂÏ ÷≈È∞ ¡√ª √ÌÈ≈ È≈«Ò appleø‹ ‘ØÚÀ◊≈””Õ
«‹Ë«apple ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ È‹«apple ’appleÀ «ÂËapple‘π ‘∆ √Ì∂ «√‹Á≈ Á∂«È, «√appleπ «ÈÚ≈«¬«È «‹
““¬∂ ÷πÁ≈«¬! È≈È’ ‹∆ ¡√≈‚À «÷¡≈«Ò È≈ Í≈«¬˙””Õ √Ìπ Ó‹Ò√ ‚«apple ◊¬∆, Ò◊∂ «√Ú«Â
◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’

92
‹∆ ’∆ ’apple‰∂, ‹∂, ““Ú≈‘π Ú≈‘π È≈È’ ‹∆! Ú≈‘π Ú≈‘π È≈È’ ‹∆! ¡√∆ Â∂appleÀ ª¬∆ ÷πÁ≈«¬
«Ó«Ò¡≈, ±ø √‘∆ ÷πÁ≈«¬ Á≈≈ «Í¡≈apple ‘ÀÕ √‘∆ Ú‚∆ «ÈÚ≈‹Ù ‘’ Â≈Ò‘ Á∆ È≈È’ ‹∆ ÈØ
‘ج∆ ‘À””Õ √Ìπ ’Ø Ò◊≈ «√Ϋ ’apple‰ Ï≈Ï∂ È≈‰’ ‹∆ ’∆Õ ÂÏ ÷≈«È ’≈«‹ ˘ ’«‘¡≈ «‹,
““¬∂ ’≈‹∆! È≈È’ ‹∆ ‘’ ˘ Í‘π«⁄¡≈ ‘À, È≈È’ ‹∆ ˘ Íπ¤‰≈ ‹∂ ‘À «√ Â’√∆apple ‘À, È≈È’
‹∆ Íπ¤‰≈ «’√∆ Ï≈ ’¿∞ È≈‘∆, ¬∂‘π ÷πÁ≈«¬ ˘ ¡Ï«Û¡≈ ‘À, Í‘πÂ≈ ‘À””Õ
ÂÏ ÓπÒª ¿∞«· ÷Û≈ ‘Ø¡≈ «‹, ““«’¡≈ «‘øÁ» «’¡≈ Óπ√ÒÓ≈È∞, È≈È’ ‹∆ √Ò≈Ó«Â!
»ø ¬∂‘π apple≈‘π ÷πÁ≈«¬ Á≈ ÏÂ≈«¬ ¡√≈ ’∫¿∞ «‹Âπ ÷πÁ≈«¬ Í≈¬∆¡À””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆
Ï≈È∆ ÏØ«Ò ¿∞·≈ ó √Ã∆ apple≈◊ Ó«‘ √apple∆«Â Ó≈«‘ «‹ :-
ÓÂ∞ ‹≈‰«‘ ◊Ò∆ Í«¬¡≈®
[√Ã∆ apple≈◊ Ó‘Ò≈ 1 Õ 27 Õ (23)]
Â≈ ÷≈È∞ «√apple apple«÷ apple«‘¡≈ Ï≈Ï∂ È≈È’ «Á¡ª ÍÀapple≈ ¿∞Í«appleÕ Â≈ ÷≈«È ¡≈«÷¡≈ «‹,
““È≈È’ ‹∆ √Ò≈Ó«Â! Â∂apple∂ Á∆Á≈apple Á∂÷‰∂ Á≈ ¡√≈ÈØ ¬∂‘π ‘≈√´ ‘ØÚÀ «‹ ¡√≈ÈØ ÷πÁ≈«¬ «’ÚÀ
Ï÷√À””Õ ÂÏ Ï≈Ï∂ «Á¡‘π Óπ‘‘π Ú⁄È∞ «È’«Ò¡≈ «‹, ““‹≈«‘ ÷≈«È! Â∂apple≈ Áapple◊≈‘ Á≈ ‹Ó≈È
‘∫¿∞, ÂÀÈØ «Ì√«Â ÷πÁ≈«¬ ’øÈ‘π Í≈Ú≈«¬√ªÕ Â∂apple≈ È≈ ’ج∆ ‘ÊÀ «‘√≈Ïπ Ò¬∂◊≈ È≈ ¡≈◊∂ ’ج∆
Ò¬∂◊≈, Âø» ÷πÁ≈«¬ ÷Ò≈√π ’∆Â≈ ‘À”Õ ÂÏ Ï≈Ï∂ «Á¡ª ’ÁÓª ¿∞Íapple‘π ÁÚÒ ÷≈È∞ ÷≈’∞ ÒÀ
ÒÀ ¡≈͉∂ ÓÊÀ Ò≈ÚÀÕ ÂÏ Á¿∞Ò ÷≈«È Ê≈Ú‘π «‘øÁ» Óπ√ÒÓ≈È «‹ÂÈ∂ Ê∂ ¬∂ÂÈ∂ √«Ì ◊πapple»
Ï≈Ï∂ È≈È’ √≈«Ê «Ó«Ò ’«apple Ú≈‘π Ú≈‘π Ò≈◊∂ ’apple‰∂ «‹, ““Ú≈‘π È≈È’∞! Ú≈‘π È≈È’! ËøÈ∞
È≈È’! ÿapple Ìø‚≈apple ÁπÈ∆¡≈’∂ √π÷ «Â¡≈«◊ «È’«Ò¡≈ ÍappleÓ∂√πapple ’À ÌÀ ’«apple ’«apple””Õ ÏØÒ‘π
Ú≈‘π◊πapple»Õ
√πÒÂ≈È ÍπappleØ∫ ⁄ºÒ∂ ó Í«‘Ò∆ ¿∞Á≈√∆
ÂÏ √πÒÂ≈È Íπapple Â∂ ◊πapple» Ï≈Ï≈ ÓappleÁ≈È∂ ’∫¿∞ √≈«Ê Ò∂ ’«apple ⁄Ò∂ ÂÏ 2 Ïapple√
√πÒÂ≈ÈÍπapple Ó«‘ ◊πapple» Ï≈Ï≈ apple«‘¡≈Õ Ï‘π«Û √πÒÂ≈È Íπapple Â∂ appleÓ∂ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞, Í≥‹≈Ï ’∆
ËappleÂ∆ ‹Á Í«‘Ò∆ ‘π«Ê ÍappleÓ∂√πapple ’≈ ’appleÂ≈ ‘ÀÕ «ÂÈ ‘∆ ’¿∞ ÍappleÓ∂√πapple «ÓÒÂ≈ ‘ÀÕ ¡≈͉∆ ‹Ø«Â
¿∞È Ó«‘ Ò͇∆ ‘ÀÕ ¿∞‘ ¡À√≈ √≈«‘Ïπ ◊apple∆apple «ÈÚ≈‹π ‘ÀÕ ÏØÒØ Ì≈¬∆ ‹∆ Ú≈‘π◊πapple»Õ
ÓappleÁ≈È∂ Á≈ ‚apple Á»«apple ’∆Â≈ Â∂ Ìπ÷ «Ó‡≈¬∆
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ Ú√Á∆ ’Á∂ ‹≈«¬ È≈‘∆ ‹ª ’Á∂ ¿∞÷Ó≈ ‹≈◊À ª ÓappleÁ≈È∂
ÈØ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ ’‘À «‹, ““Íπapple÷≈! ÂÀÈØ «’¤∞ ¿∞÷Ó≈ ‹≈◊∆ ‘ÀÕ ¡ÀÂ∞ √∂«Ë «¬’∞ «Í≥‚

93
‘∆, ¿∞Â∞ «Í≥«‚ ‹≈«¬ ’«apple ± Ï⁄! Íapple√≈Á» ÒÀ ¡≈¿∞”” ÂÏ ÓappleÁ≈È≈ ¿∞√π ·Úapple Â∆ «⁄«Ò¡≈,
¿π√ «Í≥«‚ «‹ ’ج∆ √Ã∂√‡π ‘Ø«¬ «Â√π √À ÓappleÁ≈È≈ ‹≈«¬ ÷Û≈ ‘ØÚÀÕ ¿∞‘ ¡≈«¬ ÓappleÁ≈È∂ Á∆ ÍÀapple∆
ÍÚ∂Õ ˙‘π ¡≈◊À Â∂ ’‘À, ““¡≈Ú‘ ‹∆, ¡≈¬∆¡À ‹∆, Ï«Ò‘≈apple ‹≈¿∞ Â∂apple∂ Áapple√È ’∫¿∞, ‘Ó≈apple∂
Ì≈«◊ «‹ ¬∂‘π Áapple√È∞ Â∂apple≈ ¡√≈ÈØ ‘Ø¡≈ ‘À””Õ ÓappleÁ≈È∂ Á∂ Áapple√È «‚«·ª ÒØ’ «ÓÒ ‹ª«‘, «‹
¬∂Ú ’ج∆ È≈ Íπ¤¬∆, «‹ ““± ’Ú‰ ‘À, «’Ê‘π ‘À””Õ «‹ ’ج∆ «ÓÒÀ √Ø √∂Ú≈ ’apple∂Õ «Â√ ’∆ ÓÈ√≈
√ŒÌπ Í»apple∆ ‘ØÚÀÕ ‹∂ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ’∂ √∂Ú’ ’≈ Áapple√È∞ ’appleÀ √π «È‘≈´ ‘ØÚÀÕ ÷≈«¬ ÍÃ√≈Áπ Ï≈Ï∂
‹∆ Í≈«√ ¡≈ÚÀÕ Âª ‹Ï ¬∂’ ÁØ«¬ «ÁÈ ‘ØÚ«‘ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ ‹∆ «Î«apple ÓappleÁ≈È∂ È «ÚÁ≈ ’appleÀ
«‹, ““ÓappleÁ≈È¡≈! ¡ÀÂ∞ ÂappleÎ «¬’ «Í≥‚π ‘À, ÂÀÈØ ÷π«Ë¡≈ ‹≈◊∆ ‘À, ±ø ‹≈«‘ ‹≈«¬ ’«apple «’¤∞
Óπ«÷ Íapple√≈Áπ Í≈«¬ ¡≈¿∞””Õ ÂÏ ¿∞√π ·Úapple Â∂ ÓappleÁ≈È≈ «ÚÁ≈ ‘ØÚ∂Õ ÂÏ ⁄ÒÂ≈ ⁄ÒÂ≈ «¬’Â∞
È◊«apple ‹≈«¬ Ú«Û¡≈Õ ¿∞Â∞ È◊«apple «‹ Í»‹≈ ‘ج∆ ÓappleÁ≈È∂ ’∆, ÓappleÁ≈È≈ Í»‹≈ ÒÀ ’«apple ◊πapple» Ï≈Ï∂
Í≈«√ ¡≈«¬¡≈Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““ÓappleÁ≈«È¡ª! ¬∂‘π «‹ ‘À √π «’¡≈ ‘À,
«‹ø ± ÒÀ ¡≈«¬¡≈ ‘À?”” ª ÓappleÁ≈È∂ ’«‘¡≈ «‹, ““Ï≈Ï≈ ‹∆ √Ò≈Ó«Â! Â∂apple∂ ¡apple«Ê ÒØ’∆ Í»‹≈
’∆Â∆ ‘À, «’¤∞ appleπÍÔÀ ‘À«È, «’¤∞ Íapple’≈Ò∂ ‘À«ÈÕ ÒØ’≈ «‹ ¡≈«‰ ⁄Û∑≈¬∂ √∂ ÓÀ ¡≈‰∂ ‘À«ÈÕ «‹Ú
apple‹≈«¬ ‘ØÚÀ «ÂÚ ÓÀ ’apple∆””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ’«‘¡≈ «‹, ““¬∂ ÓappleÁ≈«È¡≈! ÂÀ ª ¬∂«‘
¡ªÁ∂ «√ ÌÒ≈ ’∆Â≈, ͉∞ ¬∂«‘ ¡√≈‚∂ ’ø«Ó È≈‘∆, ͬ∂ Ì«·”” ÂÏ ÓappleÁ≈È∂ ’«‘¡≈ «‹,
““Ï≈Ï≈ ‹∆ √Ò≈Ó«Â! ¬∂‘ √«‡ ÿÂ∞ ¬∂Ê≈¿∞””Õ ÓappleÁ≈È∂ √«‡ ÿ«Â¡≈ ¿∞‘π Ïπ◊⁄≈ appleπÍÔ≈ ¡ÂÀ
’Í«Û¡≈ Á≈Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ¿∞‘ª Â∂ ⁄«Ò¡≈, ‹ªÁ≈ ‹ªÁ≈ ‹≈«¬ Ó‘Ò≈ ¿∞‹≈«Û
«Ú«⁄ Í«¬¡≈, «‹ ‹‘ª √À ’Ø‘ª Á∆ ¿∞‹≈«Û √∆ ‘ª ‹≈«¬ Í«¬¡≈Õ ¡◊À ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞
⁄«Ò¡≈ ‹≈«¬, «Í¤À ÓappleÁ≈È≈ ⁄«Ò¡≈ ‹≈«¬Õ ¬∂¬∆ ¿∞‹≈«Û «Ú«⁄ ͬ∂ «‹ fiøÿfi≈apple Ï∂Ò∂ «ÂÈ≈
’≈ «’¤∞ ’«‘¡≈ È ‹≈¬∆ ‹∆ ¡È∂’ «Ïapple÷Õ ÂÏ ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ «‹, ““Ï≈Ï≈ ‹∆! √‘≈‰
‘À ÂπËÈØ ¡ÂÀ Â∂apple∆ Ì◊«Â ÈØ, ± «‹ ¡À√ ¿∞‹≈«Û «Ú«⁄ ÒÀ ’∂ ÍΩ¡≈ ‘À, ‘𫉠«’ «ÏøÁÀ ’ج∆
√∆‘π Ïπ«’ ’À ¡√≈˘ Ó≈appleÀ◊≈, ¡’À ’ج∆ apple≈÷√π ‘∆ ÷≈«¬◊≈Õ Â±ø «‹‹ ¡√≈ÈØ Ó≈appleÁ≈ ‘À ¬∂√π
¿∞‹≈«Û «Ú«⁄ Í≈«¬’À ’∆ Ó≈appleÁ≈ ‘À? √π÷≈Ò∂ ‡’∞ Ó≥«◊ Ó≥«◊ ÷≈Á∂ √∂, ˙È∆ ‘» Ì∆ Â∞Ëπ ◊Ú≈¬∂,
Â∂ Ú‚∆ ¿∞‹≈«Û «Ú«⁄ ͬ∂, ‘𫉠‹∂ ÷π’≈«¬ ’„À Â≈ «È’Ò ‘ª””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆
’«‘¡≈ «‹, ““ÓappleÁ≈«È¡≈! ‘π√∆¡≈appleπ ‘Ø«‘, Â∂appleÀ È∂ÛÀ «’¤∞ È≈‘∆ ¡≈ÚÁ≈””Õ ÂÏ ÓappleÁ≈È∂
¡≈«÷¡≈ «‹, ““‹∆ , «’ ‘π√∆¡≈appleπ ‘ØÚª! ‹≈ ¿∞‹≈«Û Í≈«¬ Ó≈apple∂””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆
’«‘¡≈ «‹, ““¬∂ ÓappleÁ≈«È¡≈! ¬∂ ¿∞‹≈«Û È≈‘∆ Ú√Á∆ ‘À, «‹Ê∂ ÍappleÓ∂√πapple ’≈ È≈¿π «⁄«Â
¡≈ÚÁ≈ ‘ÀÕ”” ÂÏ ÓappleÁ≈È∂ ’«‘≈ «‹, ‹∆, «√«Ë √ ≈Ë’ ‹Ø◊∆ ‹Â∆ Â∂Â∆√ ’appleØÛ∆ Á∂ÚÂ∂
Í∆apple ÍÀ’øÏapple ¬∂«‘ «‹ ‘À«È «√ ¬∂√À ÁπÈ∆¡ª «Ú⁄ ‘ج∂ ‘À«È, ¿∞Íapple‘π ’ج∆ ÒÊ≈ È≈‘∆Õ ËappleÂ∆
ÂØ ’ج∆ È≈‘∆ «È’«Ò¡≈, ± ‘À ¡≈÷Á≈ ‘À «‹ ¿∞‹≈«Û ÌÒ∆ ‘À, ¿∞‹≈«Û «Ú⁄ Â≈ ‘Øappleπ ’ج∆

94
È≈‘∆ apple‘Á≈Õ √Ìπ ’ج∆ ¬∂√À ÁπÈ∆¡≈ ‘∆ «Ú«⁄ ‘Ø«¬¡≈ ‘À”Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ Âapple∆’«Â
ÁÀ ÿ«apple Ï≈È∆ ÏØÒ ¿∞·≈Õ apple≈◊ ¡≈√≈ Ó«‘ «‹ :-
Á∂ګ¡≈ Áapple√È ’À Â≈¬∆ Á»÷ Ì»÷ Â∆apple«Ê ’∆¬∂®
[¡≈√≈ Ó‘Ò≈ 1 Õ 33 Õ (358)]
ÂÏ ÓappleÁ≈È≈ √øÂØ«÷¡≈ Ò◊≈ Ï≈Ï∂ ÁÀ È≈«Ò ¿∞«Á¡≈È «Îapple‰∂Õ ¡‹π ¡ÀÂ∞ ¿∞‹≈«Û,
ÌÒ’À ¡ÀÂ∞ ¿∞‹≈«ÛÕ «‡«’ ÏÀ·«È È≈‘∆Õ Ú√Á∆ «’ÂÀ ‹≈«È È≈‘∆Õ ¿∞«Á¡≈È ‘∆ «Ú«⁄ ◊πapple»
Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ¡Â∂ ÓappleÁ≈È≈ apple‘«ÈÕ
ÂÏ ’¬∆ ’ «ÁÈ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ¡appleπ ÓappleÁ≈È∂ ¿∞«Á¡≈È «Ú«⁄ «Îapple«Á¡ª ‘ج∂Õ ÂÏ
◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈«Ò‘π ÓappleÁ≈È≈ «Í¤∂ apple«‘¡≈, ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈ «‹, ““ÓappleÁ≈È≈ «Í¤À apple«‘
◊«¬¡≈, ÓappleÁ≈È∂ ÈØ ‘∫¿∞ Ó∂«Ò Ò¬∆Õ”” ÓappleÁ≈È≈ ¡≈«¬ ’À ¡≥È∑≈Ò∆ «‚«◊ Í«¬¡≈Õ ÂÏ ◊πapple»
Ï≈Ï≈ «Î«apple ‹≈«¬ ÓappleÁ≈È∂ ÊÀ ÷Û≈ ‘Ø¡≈ ‹∂, ““ÓappleÁ≈«È¡ª «’¿∞ ÍÀ ◊«¬˙«‘?”” ¡≈÷À, ““‹∆ Ìπ÷
Ó«Ò¡≈ ‘ª””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ «‹, ““¿±«· Ï‘π, appleÏ≈Ïπ Ú‹≈«¬, √ÏÁπ ◊≈¿∞, ÍappleÓ∂√πapple
«’¤∞ Ìπ÷ Á≈ Ì∆ ’appleÀ◊≈Õ ÂÏ ÓappleÁ≈È∂ ’«‘¡≈ «‹, ““‹∆ appleÏ≈Ïπ Ú‹≈Ú‰ ◊«Ò ÷Òج∆ ‘∆, ‹∆¿∞
ÊØÛ≈ ‘Ø¡≈””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, “ÓappleÁ≈«È¡≈! ⁄´ Â∂apple∂ Ò¬∆ ¡√∆ Ì∆ «’ÂÀ Ú√Á∆
‹≈‘≈””Õ ÂÏ ÓappleÁ≈È∂ ’«‘¡≈ «‹, ““Ï≈Ï≈ ‹∆ √Ò≈Ó«Â! ‹≈‰Ø ◊«Ò apple‘∆ ‘À, ÿ‡π «Ó«Ò ◊À¡≈
‘À, ÂÏ’ ‹π«Û ◊¬∂ ‘À«È, ‘¿∞ ÓappleÁ≈ ‘ª””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““ÓappleÁ≈«È¡≈!
Â∞Ë ÈØ Óapple‰∂ È≈‘∆ Á∂Á∂, ± ‘Ø«‘””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““ÓappleÁ≈«È¡≈! ¡«‘ «‹
«Á√Á≈ ‘∆ apple÷π √¿∞‘≈?”” ’‘À, ““‹∆, «Á√Á≈ ‘À””Õ ’‘À, ““¬∂√Á∂ ÎÒ Ú∂÷Á≈ ‘À Ó‘ª ¡È±Íπ?””
’‘À, ““‹∆, Ú≈‘π Ú≈‘π ÷apple∂ √ØÌ≈Úø ‘À«È ¬∂√ Á∂ δ””Õ ’‘À ¿∞·∞ ‹≈«¬ ’«apple ÷≈«‘ ¬∂«‘ δ””Õ
ÂÏ ÓappleÁ≈È≈ ¿∞«·¡≈, ¿∞«· ’«apple ‹≈«¬ ÎÒ Ò≈◊≈ ÷≈Ú‰ÀÕ ÂÏ ‹≈ ⁄÷À Â≈ Ó‘≈ ¡≥«ÏÃÂ∞
Ú√Â∞ ‘À, ⁄«÷ Ó«apple ÓappleÁ≈È≈Ò ÷apple≈ ÷π√∆ ‘Ø¡≈Õ apple«‹ ’«apple ÎÒ ÷≈«Ë¡≈ √π, Ú≈‘π Ú≈‘π ’apple ’«apple
◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’∆ «√Ϋ ’∆Â∆¡√πÕ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ¡≈«÷¡≈ «‹, ““ÓappleÁ≈«È¡≈
¬∂«‘ ÎÒ ÷apple∂ ÌÒ∂ ‘À«È «’ È≈?”” ’‘À, ““‹∆, ±‘À ‹≈‰«‘ «‹ ‹∂‘∂ ¬∂«‘ ÎÒ ‘À«È, È≈ ’Á∂
«‚·∂ ‘À«È È≈ √π‰∂ ‘À«È””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈ «‹, ““ÓappleÁ≈«È¡≈! ‘𫉠«’¤∞ appleπ⁄Á≈ ‘À
«√ ÷≈«‘, ͉∞ ÍÒÀ ÏøÈ∑∆ È≈‘∆””Õ ÂÏ ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ «‹, ““¡À‘À ‹∂‘∂ ÎÒ «Î«apple «’ ‹≈ÍÀ
‘«Ê ¡≈ÚÁ∂Õ ¡√ª ¿∞«Á¡≈«È «Îapple‰Ø «Îapple‰≈Õ ¬∂«‘ Î«Ò Î∂«apple «’ ‹≈ÍÀ ‘«Ê ¡≈ÚÁ∂””Õ «’¤∞
÷≈«Ë¡≈√π «√ ÷≈«Ë¡≈√π ‘Ø«apple Ïø«È∑ Ò∆Â∆¡≈√πÕ ‹≈ ’¬∆’ «ÁÈ ‘ج∂ Â≈ Ìπ÷ ‹≈◊∆¡√π Â≈
Ò◊≈ ÈØ ÷≈Ú‰∂Õ √Ø Óπ‘ √≈Ó∑‰∂ ’∆Â∆¡≈√πÕ √π «√apple Íapple‰À „·≈Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ «Î«apple «‚·≈Õ
‹ª Ú∂÷À Â≈ ÓappleÁ≈È≈ «Î«apple „«‘ ÍÀ¡≈ ‘ÀÕ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹ ““ÓappleÁ≈«È¡≈!
‘𫉠«’ ‘Ø«¬˙ «‹ «‚«◊ Í≈«¬˙«‘?”” ÓappleÁ≈È≈ ‘Ø«¬ Â≈ ÏØÒÀÕ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ÒÀ
’«apple Í◊ ’≈ ¡≥◊π√‡π ÓappleÁ≈È∂ Á∂ «√«apple ¿∞Í«apple apple«÷¡≈Õ ÓappleÁ≈È≈ ¿∞«· ÏÀ·≈Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂
‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““ÓappleÁ≈«È¡≈! ÂÀÈØ «’¡≈ ‘Ø¡≈ √≈?”” ’‘À, ““‹∆, Ï≈Ï≈ √Ò≈ÓÂ∆! ÓÀ ÒÏπ
’«apple ’«apple ˙«¬ ÎÒ ÍÒÀ Ïø«È∑ apple÷∂ √∂, Â∂apple≈ Ú√È∞ È≈ √∆˙∫ «‹ ÍÒÀ Ïøȉ∂ È≈‘∆, ˙«‘ ÓÀ ÒÏπ

95
’«apple ’«apple ÍÒØ ÏË∂ √∂, ‘𫉠ÓÀ ¡≈«÷¡≈ «‹ ¬∂È≈ ÈØ ‘∫¿∞ ÷ªÚªÕ √Ø ‹∆, ˙‘π ÒÏπ Ó∂appleÀ «√«apple
⁄«Û¡≈Õ √Ø ÓÀ Óπ‘ Á∆ ÂappleΠδ ’∆Â≈ √Ø ‘∫¿∞ Ó«apple ◊À¡≈Õ Ï≈Ï≈ ‹∆ √Ò≈ÓÂ! ‘𫉠‹ª ÂÀ
ÏπÒ≈«¬¡≈ ‘ª Â≈ √»apple«Â ‘ج∆ «‹ Ï≈Ï≈ ÓÀÈØ ’∞¡ª«¬Á≈ ‘ÀÕ ‘∫¿∞ «’ÊÀ ‘ª?”” ’‘À, “ÓappleÁ≈«È¡ª!
±ø «’¤∞ ‹≈‰Á≈ √«‘ «‹ ˙‘π appleπ÷π «’¡≈ √≈?”” ’‘À, ““‹∆, ‘∫¿∞ «’¡≈ ‹≈‰≈, ±‘À ‹‰«‘
Â∂apple∆ ◊‘È◊«ÂÕ”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““ÓappleÁ≈«È¡ª! ˙‘π «Ï∫Í Î´ √≈Õ
Íapple ◊πapple» ’À Ú⁄Ò ’«apple ’«apple «Ï÷π Â∂ ¡≥«Ïà‘Ø¡≈Õ”” «Î«apple ÓappleÁ≈È≈ ÏØ«Ò¡≈, ‘«Ê ‹Ø«Û ’«apple
’«‘¡≈ «‹, ““Ï≈Ï≈ ‹∆ √Ò≈Ó«Â! Ó∂apple∆ Ï∂ÈÂ∆ ±ø √𫉔”Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈ ‹∂, ““ÓappleÁ≈«È¡ª!
¡≈«÷ «‹ Â∂appleÀ ‹∆ ‘À””Õ ÂÏ ÓappleÁ≈È∂ ’«‘¡≈ «‹, ““Ï≈Ï≈ Í≈Â√≈‘π √Ò≈Ó«Â! ¡√∆ ÓÒ Ó»Â
Ë≈apple∆ ‹∆Ú, ±ø ¡Â∆Â∞ Íπapple÷π, ÷ª«‘ È≈‘∆, «’¤∞ Í∆¡«‘ È≈‘∆Õ Â±ø «ÈappleÏ≈‰∞ Áπ÷‘π √π÷‘π Í≈’∞Õ
͉∞ ‹∆ ¡√∆ «Í≥ȉ∆ ‹≈«Â «Í≥È ÷≈Ë≈ ÒØÛ∆¡À, ±ø Ú√Á∆ «’Â∂ ÚÛ«‘ È≈‘∆, ÓÈ∞÷ ÷ÁÀ √π÷
Ò◊«‘ È≈‘∆, «¤¡ appleπÂ∆ Ï≈apple‘ Ó≈√ ± ¿∞«Á¡≈È ‘∆ Ó«‘ «Îapple«‘, «Á÷≈ ‹∆ ¡√≈‚≈ ’Ú‰∞
‘≈Ò? ¡√≈‚À ÏπÂ∂ «’¤∞ «¬«‘ «Ó‘È«Â ’∆Â∆ È≈‘∆ ‹ªÁ∆, ± ÁÀ¡≈ È≈Êπ ‘Ø«‘, ÁÀ¡≈ ’«apple
«‹ ÓÀ ÿapple∆ ‹≈Úª””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈ «‹, “ÓappleÁ≈«È¡≈! ± «’ÚÀ apple‘«‘ ‘Ì∆ ¡≈√
È≈«Ò””Õ Âª ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ «‹, ““‘∫¿∞ Â≈ ‘∆ Ó∂apple∂ È≈Ò apple‘ª ‹ª ÓÀ˘ » ¡≈͉≈ ‹∂‘≈ Ë∆apple‹
Á∂«‘Õ ¡appleπ «‹¿∞ ÂzËÈØ È≈‘∆ Ìπ÷ «Âz‘, «ÂÚÀ ÓÀÈØ Ì∆ È≈ ‘ØÚÀ, ¡appleπ ‹∆ «‹ÊÀ ÂÀ ‹≈‰≈ ‘À «ÂÊÀ
±ø ÓÀÈØ ¿∞Ê≈¿± ÒÀ ‹≈«‘, ¡Â∂ Ó∂apple∂ ’appleÓ Ú∆⁄≈apple«‘ È≈‘∆, ª ‘∫¿∞ Â∂appleÀ È≈«Ò ’‘ªÕ ± Ì◊«Â
’Ó≈Ú«‘ ‘∫¿∞ Â∂appleÀ È≈«Ò Ò◊≈ «Îapple≈, ‘Øappleπ ÓÀ Â∆ «’¤∞ È≈‘∆ ‘Ø«¬ ¡≈ÚÁ≈Õ ‹∂ ¬∂‘∆ «Á√«‡
’apple«‘ Â≈ apple‘≈, È≈‘∆ Â≈ ‹∆ ÓÀÈØ «ÚÁ≈ ’«apple””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ ‘«√¡≈, ‘«√ ’«apple ÁÀ¡≈¨
‘Ø¡≈ ÓappleÁ≈È∂ ¿∞Í«apple, ◊πapple» ¡≈«÷¡≈, ““√≈Ï≈«√ ÓappleÁ≈«È¡≈Õ ÂÀ ÌÒ∆ Ú√Â∞ Ó≥◊∆ ‘À””Õ ◊πapple»
Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈ «‹, “Í≈«‘ ÍÀapple∆””Õ ÂÏ ÓappleÁ≈È≈ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’∆ ÍÀapple Í«Û¡≈Õ ‹ª «√appleπ
ÍÀapple≈ ¿∞Í«apple apple«÷¡≈√π Â≈ Ìπ÷ «Âz‘ ÁØÚÀ «Ó«‡ ◊¬∆¡ªÕ √øÂØ÷π ¡≈«¬◊À¿∞√πÕ ‹ª Î∂«apple «√apple∞ ¿∞⁄≈
’apple∂ Â≈ ¡◊Óπ «È◊Óπ √Ìπ «’¤∞ È‹«apple ¡≈«¬◊À˙√πÕ ‹ª ÓappleÁ≈È≈ Ú∂÷À Â≈ Ï≈Ï≈ È≈È∞ √À√≈apple
«Ú«⁄ È≈‘∆ , ‘ØÊappleÀ ‘À : ÂÏ ÓappleÁ≈È≈ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆∆ ’∆ «√Ϋ ÒÀ ÷Û≈ ‘Ø¡≈, Ú≈‘π
◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ :-
«¬’Ø È≈¿∞ Â’Û≈ ’∆˙È∞ ‘Øapple È≈Ú √«Ì ’∆¡È∞ ÷apple≈Ï≈®
È∂ÛÀ È‹∆«’ ÷πÁ≈«¬ ÁÀ Ï≈Ï≈””Õ
ÂÏ ◊apple» Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈, ““Í»apple≈ ‹∆ Í»apple∆ ¿∞‘∆ ÍappleÓ∂√πapple √Ò≈‘‰≈Õ ÓappleÁ≈«È¡≈! ¡√∆
’Ú‰ ’∆‡ «‹ ¿π√ Á∂ È‹∆’ Í‘π⁄‘π, ’ج∆ √πÎÈ≈ Â∞Ë ÈØ ¡≈«¬¡≈ ‘Ø◊πÕ ÍappleÓ∂√πappleπ ¡apple≈«Ë,
«‹Â∞ ¡apple≈«Ë¡À √Ìπ «’¤∞ ÍÒÀ ÍÚ∆””Õ ÂÏ ÓappleÁ≈È≈ ◊πapple» Ï≈ÏÀ ‹∆ Á∂ √≈«Ê ¿∞«Á¡≈È ‘∆ «Ú⁄
Ò≈◊≈ apple‘‰∂Õ
ÂÏ Ï≈Ï∂ È≈È’∞ ÂÍπ ¡appleø«Ì¡≈Õ ’À√≈ ÂÍπ? Ïapple√ «ÁÈ≈ «¬’∞ ÂÒ∆ apple∂ Á∆ Ì÷À ¡appleπ

96
«¬’∞ ¡’ Á∆ ÷÷Û∆ Ì÷ÀÕ ÂÍ«√¡≈ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ÊÒ∆¡≈ «Ú⁄ ¡appleøÌ∆Õ Ó‘ª ¿∞«Á¡≈·
«Ú«⁄, Í»appleÏ ’∆ ËappleÂ∆, Áπ‘π ’Ø‘≈ ¿∞Í«apple Á≈¬∆ ÏË∆, „∂apple∆¡ª apple∂Â∞ ’∆¡ª, «¬’ √≈‘≈ «¬’
√≈‘≈ «√Óapple‰∞ ’appleÁ≈ ’appleÁ≈, ÍappleÓ∂√πapple ‹ÍÁ≈ ‹ÍÁ≈, ˙Â∞ „∂apple∆ ‹≈«¬ ’Á∂ ˙Â∞ „∂apple∆ ‹≈«¬,
¡ÂÀ √ÒØ’∞ ¬∂‘Ø ÍÛ∆¡À «‹ ó
Â∂apple≈ È≈Óπ √π‘≈Ú≈, Ú÷ √π‘≈Ú≈, Óπ«÷ ¡≈÷≈ Ó«È ⁄≈¿∞®1®
ÍappleÓ∂√πapple Á≈ È≈¿∞ Ò¬∂, ¬∂‘π ÂÍ«√¡≈ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ’∆Â∆ ’¬∆’ «ÁÈÕ ÂÏ «Èappleø‹È
«Èappleø’≈apple Á≈ ‘π’Óπ ¡≈«¬¡≈ «‹, ““¬∂ È≈È’! Â∂apple∆ ÂÍ«√¡≈ Í»apple∆ ͬ∆ ‘ÀÕ ÂÏ ¿±‘ª Ê∆ ◊πapple»
Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆ Â∆appleʪ ’¿∞ apple«Ó¡≈Õ ÏØÒ‘π Ú≈‘π◊apple»Õ
«ÁÒ∆ ‹≈‰≈
«¬’ «Á«È ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’π ‹∆ «ÁÒ∆ ’∆ ËappleÂ∆, È◊«apple Ó«‘ ‹≈«¬ ÍÃ≈Í«Â ‘»¡≈
Ê≈Õ ¿∞‘≈ ’≈ Í≈«Â√≈‘π √Ò∂Ó √≈‘π Í·≈‰∞ Ê≈ √π «Á‘≈È∆ ÷»È ’appleÂ≈ Ê≈Õ ÂÏ ‹«Á «ºÒ∆ √‘apple
Ó«‘ Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆ ‹≈«¬ Ï«√¡≈ ÂÏ ¿»‘≈ ÒØ’≈ Ó«‘ Ï‘πÂ∞ √Øappleπ ¿∞«·¡≈ ‹Ø Ï≈Ï≈ È≈È’∞
¡≈«¬¡≈ ‘ÀÕ √≈apple «ÁÒ∆ Á∂ ÒØ’ ÂÓ≈√◊∆apple ¡appleπ ÍappleÓ∂√πapple ’∂ È≈Ú ’∂ ÷Ø‹‰‘≈apple∂ «‘øÁ» Óπ√ÒÓ≈È
√«Ì «Ó«Ò ¡≈‘À, «‹ Ï≈Ï≈ È≈È’ Úº‚≈ Î’∆appleπ ’‘∆Â≈ ‘À «√ ¡≈«¬¡≈ ‘À, Áapple√È∞ Á∂«÷ ’À
ÏÀ«· ◊¬∂Õ Ï≈Ï∂ √ÌÈ‘π ’∫¿π ¡≈Áπapple Á∆¡≈Õ ÂÏ ‹‘≈ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹,
““¬∆‘ª «‹ ¬∂‘π ÒØ’∞ ÏØÒÂ≈ ‘À «√ ««’¡≈ ‘À?”” ÂÏ ¿∞È‘π ’«‘¡≈ «‹, ““‹∆, √Ò∂Ó √≈‘
Í≈«Â√≈‘ ’≈ ◊πapple» Ïø‡∆Â≈ ‘À, ÷Àapple≈«¬Â∆ ÌÒ∂ Â∂ ‘À, ¿»‘≈ ◊ÒÏÒ≈ ‘ØÂ≈ ‘À””Õ ’‘∂, ““÷Àapple≈«¬Â
ÌÒ∂ ’∫¿∞ ’appleÂ≈ ‘À, «’¿π «‹ ‘Ó≈apple≈ ÌÒ≈ ‘Ø«¬Õ”” ÂÏ ¿∞È‘π ’«‘¡≈ «‹ ““‹∆ ÷Àapple≈«¬«Â ’∆Â∂
«Í¤∞ ÌÒ≈ ‘∆ ‘ØÂ≈ ‘À, ‹∂ ’ج∆ «’¤∞ ’«apple √ø’À ÷Àapple≈«¬«Â √≈«‘Ï ’À È≈«¬Õ Íapple Ï≈Ï≈ ‹∆ ‘Ó‘π
√π«È¡≈ ‘À ‹∂ ’ج∆ ÷Àapple≈«¬«Â ’appleÂ≈ ‘À √π Í≈«apple ÍÛÂ≈ ‘ÀÕ ¡appleπ ‹∆ Ï∂Á» Ì∆ ’‘Â≈ ‘À, ’Â∂Ï
Ì∆ ’‘Â∆ ‘À, «Á÷≈ ‹∆ ¬∂‘π Ï≈ «’¿∞ ’«apple ‘À ‹∆? «’appleÍ≈ ’«apple ÓÀ ‘Ó ’∫¿∞ √Ófi≈¬∆¡À ‹∆,
«‹ ¬∂‘π Ï≈«Â «’¿∞ ’«apple ‘À?”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ Ï≈È∆ ÏØ«Ò «‹:-
¡≥Ë∆ ’øÓ∆ ¡≥Ë ÓÈ∞ Ó«È ¡≥ËÀ ÂÈ ¡≥Ë®
[Ó‘Ò≈ 1 ÓÒ≈apple ’∆ Ú≈apple Õ 3 Õ (1287)]
ÂÏ ¿∞È‘π ÒØ◊‘π-Í≥«‚‘π, ’≈‹∆¡‘π, «‘øÁ»¡‘, Óπ√ÒÓ≈È‘π, √ÌÈ‘π ÈÓ√’≈appleπ
√Ò≈Óπ ’∆¡≈, ’«‘¡≈ «‹, ““ËøÈ ‘Ø Ï≈Ï≈ È≈È’∞Õ «‹«È ¬∂√π ’Ò∆ ’≈Ò∆ Ó«‘ √À√≈apple ’∫¿∞
È≈Óπ ËappleÓπ «ÁÛ≈«¬¡≈Õ «√ ±ø Ëø«È ‘À Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆!”” ÂÏ ˙«¬ «ÁÒ∆ ’∂ ÒØ’ √«Ì ◊πapple»
Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’∂ «√÷ ̬∂Õ Ò≈◊À È≈Óπ «√ÓappleÈ∂ ¡appleπ ËappleÓπ ’Ó≈Ú‰∂Õ Ò≈◊∂ ◊πapple» ◊πapple» ‹Í‰∂Õ
˙«¬ È≈È’ Í≥Ê∆ ‘ج∂ ÏØÒ‘π Ú≈‘◊πapple»Õ
Í«‘Ò≈ ◊ø◊≈ «¬√È≈È
ÂÏ «ÁÒ∆ Â∂ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ ◊ø◊≈ Â∆appleÊ ’∫¿∞ ⁄«Ò¡≈Õ ¡≈«¬ ◊ø◊≈ ¿πÂapple∂Õ
ÍappleÏπ Ê≈ ¡appleπ ÒØ’∞ Ï‘π Ò≈◊≈ ¡≈Ú‰ÀÕ ¡appleπ È≈Ú‰À ’∫¿∞ ’¬∆ √ø‘√ ˜∆¡ Ò≈◊∂ ¡≈ÚÀ‰,

97
◊ø◊≈ È≈Ú‰∂ ’∫¿∞Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ È≈«Ò ÓappleÁ≈È≈ √≈Õ ¿∞«È Ï∂ÈÂ∆ ’apple∆ «‹, ““◊πapple»
Ï≈Ï≈ ‹∆! ¬∂ÂÈ∂ ÒØ’ ◊ø◊≈ Â∆apple«Ê ¡≈¬∂, È≈Â∂ ¬∂ ¿∞ ÷apple∂ ‘ÀÕ «’¿∞? ‹Ï ¬∂«‘ ÌÒ∂ ‘À∫, «¬È
’Ø ‹∆ «’¤∞ ÌÒ≈¬∆ ‘À, ÂÚπ ¬∂«‘ ¬∆‘≈ ¡≈¬∂ ‘ÀÕ ‹ª ‹∆, ¬∂ ÷apple∂ ‘À ÂÏ ‘∆ ¬∂«‘ ¡≈¬∂ ‘ÀÕ ‹Ï
Á∂«‘ ÷؇∂ ‘ØÂ∂ ÂÏ ¬∆‘≈ ¡≈ÚÂ∂””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ ‹∆ ‘«√¡≈, ‘«√ Ï≈È∆ ÏØÒ∆ :-
È≈È’ ÏÁapple≈ Ó≈Ò ’≈ Ì∆«apple Ë«apple¡≈ ¡ª«‰®
[√ÒØ’ Ó‘Ò≈ 1 Ú≈apple √»‘∆ Õ 12 Õ (789) ]
ÂÏ ÓappleÁ≈È≈ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ’∆ ⁄appleÈ∆ Ò◊≈ «‹, √«Â ‹∆, √«Â ¬∂ÚÀ ‘À Ï≈Ï≈ ‹∆
√Ò≈Ó«ÂÕ
◊ø◊≈ Â∆appleÊ Â∂ ¿∞ÍÁ∂Ù
ÂÏ ÓappleÁ≈È∂ ’∆ Ï∂ÈÂ∆ √𫉠’«apple ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ◊ø◊≈ Â∆appleÊ ’À ¿±Í«apple ÏÀ·≈ Ê≈Õ
¡◊À ÍπappleÏ Ò◊≈ ‘À ÚÀ√≈÷∆ ’≈, ÒØ’∞ Ï‘πÂ∞ ⁄≈«apple ’∞ø‡ ’≈ ‹π«Û¡ ‘ÀÕ ¿±‘ª ‘∆ Ï≈Ï≈ ‹∆ ‹≈«¬
ÏÀ·≈ ◊ø◊≈ ’∂ ¿∞Í’ø·∂Õ ÂÏ Ó∂Ò≈ Ï‘πÂ∞ ‘Ø¡≈, ÒØ’ «¬√È≈È∞ ’appleÂ∂ ‘À, Íπ‰ ʪ«¬ «’√∆ ’≈
È≈‘∆ ÍÛÂ≈Õ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ’∫¿π «ÁÏ «Á√«‡ ÒØ’ª ’¿∞ ⁄øÓ «Á√«‡Õ ÒØ’ «¬√È≈È∞ ’«apple ’«apple
Ò≈◊∂ √»apple‹ Á∆ ’∞∫‡ Í≈‰∆ Á∂‰∂Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ Ú∆ Ò≈◊≈ «¬√È≈È∞ ’apple‰∂Õ ÒØ’ Á∂Â∂
Ê∂ √»apple‹ ’∆ ’∫π‡ ’∆ ÂappleÎ Í≈Ò∆, ◊πapple» Ï≈Ï≈ Ò≈◊≈ Í¤Ó ’∆ ÂappleÎ Í≈‰∆ Á∂‰∂Õ ÂÏ ¿∞È‘π
’«‘¡≈, ““«Á÷≈ Í»¤∆¡À «‹ ± ’¿∞‰∞ ‘À””Õ ÂÏ ¿∞È‘π ÒØ’‘π ’«‘¡≈, ““apple∂ Ì≈¬∆, Ï∆apple, apple≈Ó
’∂! ± «¬√ ’∫¿∞ Í»¤ «‹ Â∂apple∆ Ó«Â «’¡≈ ‘À, «‹ ± Í¤Ó ’∆ ÂappleÎ «’√π ’∫¿∞ Í≈‰∆ Á∂Â≈
‘À?”” ’‘À, ““‹∆, Â∞«Ó «‹ √»apple‹ ’∆ ’∞ø‡ Í≈‰∆ Á∂Â∂ ‘¿∞ √Ø «’√π ’∫¿∞ Á∂Â∂ ‘∫¿∞?”” ÂÏ ¿∞È‘π
’«‘¡≈ «‹, ““‘«Ó «ÍÂapple∆ ’∫¿∞ Á∂Â∂ ‘À Í≈‰∆””Õ ÂÏ ◊πappleπ Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹,
““Â∞Óapple∆¡ª «ÍÂapple∆ ’‘ª ‘À?”” ’‘À, ““‹∆ Á∂Ú ÒØ’ ‘À””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆, ““Á∂Ú ÒØ’∞
¬∆‘ª Â∂ «’ÂÈ≈ ’∞ ‘À?” ’‘À, ““‹∆ Á∂Ú ÒØ’∞ ¿∞‰Úø‹‘ ’appleØÛ∆ ‘À ¬∆‘ª Â∂, ‘Ó ¿»‘ª ’∫¿∞ Í≈‰∆
Á∂Â∂ ‘À””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈Ò’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““¬∆‘ª ’≈ Í≈‰∆ ¿±‘ª Í‘π⁄Â≈ ‘À?”” ’‘À,
““‹∆, Í‘π⁄Â≈ ‘À””Õ ’‘À, ““‹∆ √‘∆?”” ’‘À, ““‹∆ √‘∆””Õ ’‘À, ““‹∆ (±) ͺ¤Ó ’∆ ÂappleÎ Í≈‰∆
Á∂Â≈ ‘À √∂ «’√π ÈÓ«Â Á∂Â≈ ‘À?”” ’‘À, ““‹∆ ÓÈ «‹ Á∂Â∂ ‘À «√ Ò‘Ω«apple ’À È‹∆«’ ‘Óapple≈ ÿappleπ
‘À ¡appleπ ÷∂ ‘À, ¿»‘ª Ï‚∂ Ó∆‘ Í«Û apple‘∂‘À, Íπ‰ ˙Â∞ Ó∂appleÀ ÷∂«Âz Ó∆‘π ’Á∂ È≈‘∆ Í«Û¡≈, ÓÀ∫ ¿∞√π
÷∂Âz ’∫¿∞ Í≈‰∆ Á∂Â≈ ‘∫¿∞””Õ ÂÏ ¿∞«¬ ÒØ’ ‘«√ ÍÛ∂ «‹, ““’Ø‘∆ ¬∂‘π ‘À «√ Ï≈ÚÒ≈ ‘À””Õ ’‘À,
““ÁÔ ’∂ √Ú≈apple∂! «’Ê≈¿± Ò‘Øapple ’∆ ËappleÂ∆ Ì∆ ¬∆‘ª ’≈ Í≈‰∆ ‹≈Â≈ ‘À””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’
‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““¿∞‰Úø‹≈ ’appleØÛ∆ Á∂Ú ÒØ’ ‹≈«¬◊≈ ¡appleπ Ò≈‘Ωapple ’∆ ËappleÂ∆ È≈ ‹≈«¬◊≈? ¬∆‘ª
Â∂ ËappleÓ∆ ¿∞Í«apple «appleÛ≈«¬¡≈ ¡appleπ ◊À¡≈Õ ¿∞Í«apple Á∂«Ú ÒØ’ «’± ’«apple ‹≈«¬◊≈ ‹≈ Ò‘Øapple ’∆ ËappleÂ∆
È≈ ‹≈√∆˙? «Á÷≈ Ò‘Ωapple ¿∞ ¬∆‘≈ Â∂ ÈÚ∂ ¬∆‘ª ’Ø‘ª Á∆¡ª ‘À, ¬∆‘≈ «’¿∞ È≈ ‹≈«¬◊≈Õ
«¬’≈ ¬∂‘π √∆appleø«Á

98
ÿ‰∆ ‘À, ÍappleÀ ¡≈ÍÀ ‹≈«¬ ÍÛÀ◊≈””Õ ÂÏ ˙«‘ ÒØ’ √Ó«fi ◊¬∂ «‹ “¬∂‘π Ï≈Úapple≈ ’ج∆ È≈‘∆,
¬∂‘π «‹ ’ج∆ ‘À «√ Ó‘≈ Íπapple÷π ‘À”Õ ÂÏ È≈«Ú ’«apple Ï≈‘«Ò «È’Ò∂, Ò◊À ÂappleÍÈ∞ È∂Óπ ’apple‰∂,
◊≈«¬Âz∆ Ò◊∂ ¿∞⁄Ò‰∂, «Ë¡≈È∞ Ò◊≈«¬ ’À Ò◊∂ Ó≥Âz ÍÛ‰∂Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈
«‹, ““‘≈«¬ ‘≈«¬! È≈È’ È ‹≈‘π””Õ Â¿ ¿∞È‘π ’«‘¡≈ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ’∫¿ «‹, ““apple∂ Ï≈Ï≈!
Â∞«Ó «‹ ÍappleÓ∂√πapple Á≈ È≈Óπ ‹ÍÂ∂ ‘ØÚ‘π ¿∞ Èapple«’ È ‹≈‘π, ‹ª Â∞«Ó «’¤∞ ‘Øappleπ ‹Í‘∞ ÂÏ Â∞Ó
ÏÀ’øπ«· ’À√∂ ‹≈‘π?”” ÂÏ ¿πÈ‘π ’«‘¡≈ «‹, ““‹∆ ◊≈«¬Âz∆ ÍÛÂ∂ ‘À, È≈Óπ «√ÓappleÂ∂ ‘À, ◊πapple» ’∆
Ó»apple«Â ’≈ «Ë¡≈È∞ ’appleÂ∂ ‘‘””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹,, ““‘Ø apple≈Ó∂ ’∂! ◊πapple» √≈«Ê
ÂÀ «Ë¡≈È∞ ’«Á Ò◊≈«¬¡≈?”” ’‘À, ““‹∆ ‘Øappleπ ’‘ª Ò◊≈«¬¡≈ ‘À?”” ÂÏ Ï≈Ï∂ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹,
““Ï⁄ª ’≈«ÏÒ Â∂´ Ï∂⁄Á≈ «ÎappleÁ≈ √«‘Õ Â∞Ëπ ’≈«ÏÒ Â∂´ ¤«‚ ’«apple ¡≈«¬¡≈ √«‘, Î∂«apple Â∂´
± Ú∂⁄«‰ ◊À¡≈ ¡appleπ Â’Û∆ Ò∂¬∆ ’≈Ï«Ò «Ú«⁄ «ÎappleÁ≈ √«‘ Ú∂⁄Á≈””Õ Â≈ ˙‘∆ ÷Âz∆ ¤«‚ÁØ
‘∆ Ó≈Ò≈, ‹≈«¬ ÍÀapple∆ ÍÀ¡≈ ¡Â∂ Íπ’≈apple ’∆Â∆¡√π «‹, ““apple∂ Ì≈¬∆! «‹√π «’√∂ ÍappleÓ∂√πapple ’≈
Áapple√È∞ È≈‘∆ ’∆¡≈, √Ø ¡≈«¬ ’«apple ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’≈ Áapple√È∞ ’apple‘πÕ apple∂ Ì≈¬∆ ÒØ’‘π!
√≈ÚË≈È∞, ÍappleÓ∂√πapple ¡≈«¬¡≈ ‘ÀÕ apple∂ Ì≈¬∆! √≈ÚË≈È∞ È≈apple≈«¬‰∞ ¡≥Âapple‹≈Ó∆ ‹∂ ·≈’∞appleπapple ’‘∆Á≈
Ê≈ «√ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ‘À””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈, ““Ï«√ Íπapple÷≈! Êø«Ó ‹≈«‘,
Ó∂apple≈ Ï⁄≈! ÂÏ «‹ÂÈ∂ Ê∂ ¿∞È‘π ’«‘¡≈ «‹, ““Ï≈Ï≈ ‹∆ √Ò≈Ó«Â! ± ¡≈√ÈØ Á∆«÷¡≈ Á∂«‘Õ
» ÍappleÓ∂√πapple ‘À, ¡√∆ Â∂appleØ «√º÷ ‘ØÚ‘””Õ....... ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ÈØ ¿∞È∆ ¡≈«÷¡≈ «‹, ““‹∆, ±ø Ì≈ÚÀ
«√ ¡≈÷π ¡√∆ Â∞Ë ÈØ ¤‚Á∂ È≈‘∆Õ Â±ø ‹∆ ¡√≈‚≈ ◊πapple» ‘À, ± ¡√≈ÈØ Á∆«÷¡≈ Á∂«‘ Ì≈ÚÀ È≈
Á∂«‘Õ ‹∆ ±ø ¡√≈‚≈ ◊πapple» ‘À””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ ˙È≈ È∂ √øÂØ÷‰ Ò◊≈Õ ÂÏ ˙«‘ «√º÷ ‘ج∂, ◊πapple»
˙È≈ ÈØ Ò≈◊≈ ¿∞ÍÁ∂√‰∂Õ
Â≈ ÂØÛ∆ ÍÃ√≈Áπ ‘Ø«¬¡≈, ˙«¬ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ Í≈«√ ¿∞«· ÷Û∂ ‘ج∂ «‹, ““◊πapple» Ï≈Ï≈
‹∆ √Ò≈Ó«Â! Íapple√≈«Á ‘Ø¡≈ ‘À ¿∞·∆¡À ‹∂Ó∆¡À””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““¬∂
ÍappleÓ∂√πapple ’∂ «Í¡≈apple∂Õ ¡√∆ Íapple√≈Áπ ÒÀ È≈‘∆ √’Á∂””Õ ÂÏ ¿∞È‘π ’«‘¡≈ «‹, ““Ï≈Ï≈ ‹∆
√Ò≈Ó«Â! Íapple∂Ó√πapple ’À ¡apple«Ê Íapple√≈Áπ Ò∆‹∆¡À ‹∆””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’π ‹∆, ‹ª ¿∞È∑ª
ÍappleÓ∂√πapple ’≈ ¡appleÊπ Í≈«¬¡≈, ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ apple«‘ √∫«’˙ È≈‘∆, ‹≈«¬ ⁄¿∞’À ÏÀ·≈Õ
¿∞È∆ «Ú⁄ ’≈appleª ’º„ Ò¬∆¡ª, ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈ ““⁄¿∞’≈ Â≈ «Ì‡≈ ‘À, Â∞√≈ ’≈appleª «’
’„∆¡ª?”” ÂÏ ¿∞È≈ ¡≈«÷¡≈ «‹, ““È≈ ‹∆, ¡≈͉∆ È‹«apple «Ú«⁄ ¡≥È∞ ’apple≈«¬¡≈ ‘À, «Ì‡‰∂
È≈‘∆ «ÁºÂ≈Õ”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““È≈ Ϻ⁄≈! «‹⁄appleπ Â∞√∆ È≈ √‘π ⁄ÛÁ∂
⁄¿∞’À «Â⁄appleπ ⁄¿∞’≈ √π⁄≈ √∆Õ Âπ√≈ ⁄Û«Á¡≈ √≈«Ê ⁄¿∞’≈ «Ì‡≈””Õ ÂÏ ¿∞È∆ ¡≈«÷¡≈,
““¡√≈ Â≈ È≈ ¡≈«¬¡≈ «Á«√ È∆⁄ ⁄ÛÁ∂””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈, ““¡‹À Â∞√ª ‘∆ È≈«Ò
ÏÀ·∂ ‘À«È, ÓÀÈØ «Á√Á∂ ‘À«È, Â∞√ª ÈØ È≈‘∆ «Á√Á∂?”” ÂÏ ˙È∆ ’«‘¡≈ «‹, ““Ï≈Ï≈ ‹∆
√Ò≈Ó«Â! ¡√≈ÈØ Ì∆ Ú∂÷≈Ò∆¡«È””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ ÏØ«Ò¡≈ Ï≈È∆ √apple∆¡«Â

99
¿∞Í∂ÁÙ Ó«‘, √ÒØ’∞ «‹’«apple ¿∞È≈ ’∫¿∞ √Ófi≈«¬¡≈ ¡appleπ «Á÷≈«¬ Á∂Â≈ ‘À, «’ ¡≈÷Á≈ ‘À? ó
’πÏπ«Â ‚±Ó‰∆ ’∞Á«¬¡≈, ’√≈«¬«‰ Íapple «ÈßÁ≈ ÿ‡ ⁄»‘Û∆ Óπº·∆ ¥ØË ⁄ø‚≈«Ò®
[√ÒØ’ Ó‘Ò≈ 1 «√apple∆ apple≈◊ ’∆ Ú≈apple Õ 20 Õ (91)]
ÂÏ ¿∞È∑ª ‚∂apple∂, ÿapple Ú≈‘‰∆¡≈, ¡√Ï≈Ïπ ’ÍÛ∂ ´‡≈«¬Á∂ ‘∆ Ï≈Ï≈ √≈«Ê ÒÀ ⁄«Ò¡≈....
Í«‘Ò∂ Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ˙«‘ «√÷ ’∆Â∂Õ ¿∞È∑ª ˘ Á∆«÷¡≈ «ÁÂ∆¡≈ √πÕ ¿∞È ’∂ ÌappleÓπ ’∂ «’Ú≈apple
¿∞Â≈«apple Á»«apple ’∆¬∂Õ
◊ø◊≈ Â∆appleÊ Â∂
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ Í»appleÏ ’∆ ËappleÂ∆ ◊ø◊≈ Â∆apple«Ê ÍπappleÏ ’À √ÓÀ È≈Ú‰≈ ’¿∞
‹≈«¬ ÍÃ≈Í«Â ‘Ø¡≈Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ ¿±‘≈ ◊«¬¡≈, ÂÏ √Ì ÒØ’ «‹ÂÈ∂ Ê∂ √«Ì
ÒÀ ¿∞∂·∂ «‹ ““◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆ ◊ø◊≈ ¡≈«¬¡≈, ◊πapple» È≈È’∞ ‹∆ ¬∆‘≈ ¡≈«¬¡≈Õ ‹◊Â
Ó«Â ¬∂√π ’≈ È≈Óπ ‘À, ¬∂‘π ÍappleÓ∂√πapple ’∫¿∞ «Ó«Ò¡≈ ‘ÀÕ ’ج∆ ’‘À «‹ “È≈È’∞ ¡≈«¬¡≈”Õ ¡appleπ
’ج∆ ’‘À «‹ Ú‚≈ Ì◊Â∞ ¡≈«¬¡≈ ‘ÀÕ ‚∂apple≈ ´‡≈«¬ «È’«Ò¡≈ ‘ÀÕ ¡◊Óπ «È◊Óπ √Ìπ ‹≈‰Á≈
‘À”Õ «‹ÂÈ∂ ÒØ’ Ê∂ «ÂÂÈ∂ √«Ì ¡≈¬∂ Ò≈◊∂ Áapple√È∞ ’appleÈ∂Õ «¬«’ Áapple√È∞ ’«apple ’«apple ‘«‡ ‹≈«‘,
«¬«’ ¡≈«¬ ’apple«‘Õ «¬’ Ó‘≈ Í»appleÈ «‹ «◊¡≈È∆ Ê∂ «ÂÈ‘π ’«‘¡≈ «‹, ““Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆
¡≈«‘¡≈ ‘À, «‹ ’≈¬∆ Ï≈ ͻ¤È∆ ‘À «√ ¡‹π Í»«¤ ÒÀ‘π””Õ ÂÏ ˙«‘ «Ó«Ò ’«apple ÏÀ√È¿∞ ◊Ø«ÏøÁ
ÒØ’ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ Í≈«√ ¡≈¬∂Õ ¡≈«¬ ’«apple ’«‘¡≈ «‹, ““apple≈Ó apple≈Óπ apple≈Óπ √«Â! ◊πapple» √«Â
√«Â apple≈‹≈ apple≈Óπ! Áπ÷ «ÈÚ≈apple‰∞ apple≈Óπ ͫ ¿∞Ë≈apple‰∞ apple≈Óπ! ¡≈¬∆¡À ‹∆, ÏÀ·∆¡À ‹∆, Ï«Ò‘≈apple
‹ª, ¡≈¬∆¡À ‹∆, ÏÀ·∆¬∂ ‹∆Õ”” Â∞Ï ¿∞È‘π apple≈Ó apple≈Ó ’«apple ’«apple, ‚ø‚¿∞«Â ’«apple ’«apple ÏÀ«· ◊¬∂Õ
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈, «‹ ““ÌÒ∂ ‘‘π ‹∆?”” ’‘À, ““‹∆, ¡≈‹π ÌÒ∂ ‘À Â∂apple∂ Áapple√«È
Á∂÷À””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ Í«‘ ¿∞È‘π Ï∂ÈÂ∆ ’apple∆ «‹, ““Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆Õ ¬∂’∞ Ï∂ÈÂ∆
Í»¤‰∂ ’∆ ‘Ó≈appleÀ ‹∆ ‘À, «‹ ¡≈«◊¡≈ ‘Ø«¬ Â≈ ’‘‘?”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹,
““ÌÒ≈ ‘Ø«¬, ‹∂ «’¤∞ Â∞Óapple∂ ‹∆ ‘À «√ Í»¤∆¡À ‹∆””Õ ÂÏ ¿∞È‘π ◊Ø«ÏøÁ ÒØ’‘π ’«‘¡≈, ““Ï«Ò‘≈apple
‹≈¿∞ Ï≈Ï≈ ‹∆! ¬∂«‘ ‹∂ ÏÀ√È ‘À∫, ⁄¿∞’≈ Á∂Â∂ ‘À∫, ’≈apple≈ ’„Â∂ ‘À∫, √»⁄≈ Í≈‰∆ Ò∂ ¡≈ÚÂ∂
‘À∫, ’Øapple∆ ◊≈◊apple∆ «ÈÂ≈ Íë ’Øapple∆ ’∆ ’Øapple∆ ¡appleπ ÷∆apple ÌØ‹È∞ ’appleÂ∂ ‘À, Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆ ¡À√∆
’·È∞ ’«apple ‹∂ÓÂ∂ ‘ÀÕ «’¤∞ ¬∂‘π Ï≈ Ì∆ ÍappleÓ∂√πapple Ò∂÷À Í≈ÚÀ◊≈ «’ È≈ Í≈ÚÀ◊≈?”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂
È≈È’ ‹∆ Ï√ apple≈◊ Ó«‘ Ï≈È∆ ÏØÒ∆ «‹:-
√π«¬È∂ ’≈ ⁄¿∞’≈ ’ø⁄È ’∞¡≈apple®
appleπÍ∂ ’∆¡≈ ’≈apple≈ Ï‘πÂ∞ «Ï√Ê≈appleπ®
[√≈apple≈ √ÏÁ, Ï√ø ӑÒ≈ 1 Õ 3 Õ (1169)]
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, Íπapple÷≈! ÍappleÓ∂√πappleπ ÂπÓ≈apple≈ ÌÒ≈ ’appleÀ◊≈Õ ÍappleÓ∂√πapple
’≈ È≈Óπ «√Óapple‘π ¡appleπ «√Óapple≈Ú‘π √appleÏ √π÷ Í≈Ú‘π◊∂””Õ ÂÏ ˙«‘ ◊Ø«ÏøÁ ÒØ’ ¬∂‘∆ ¿∞ÍÁ∂√π «Á«Û
’«apple ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ Â∂ «ÏÁ≈ ̬∂Õ ÏØÒ‘π Ú≈‘π◊πapple»Õ

100
Ú√≈÷∆ √Ó∂∫ ‘«appleÁÚ≈apple ‹≈‰≈
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ ‘«apple Áπ¡≈apple ’À «Ú÷À ÏÀ·≈ Ê≈ ¡appleπ ÚÀ√≈÷∆ ’≈ È≈Ú‰∞ ‘À, ÒØ’∞ Ï‘πÂ∞
‹πÛ∂ ‘ÀÕ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ’∂ √≈«Ê √∂Ú’ Ê∂Õ «ÂÈ‘π Í»«¤¡≈ «‹, ““Ï≈Ï≈ ‹∆ √Ò≈Ó«Â! Ï‘πÂ∞ ÒØ’
¡≈¬∂ ‘À, Ï‚≈ ÍπappleÊπ ‘À «’¤∞ Â˙∞ ÒØ’ ’≈ ÌÒ≈ ‘À, «‹ ¬∂ÂÈ∂ ‹∆Ú ◊ø◊≈ ¡≈ÚÂ∂ ‘À ¡appleπ È≈ÚÂ∂
‘ÀÕ ÂÏ ¿∞√π ÍappleÊ≈«¬ ◊πapple» Ï≈Ï∂ Ï≈È∆ ÏØÒ∆ ËÈ≈√apple∆ apple≈◊ «‘‘ «‹ :-
◊πappleπ √≈◊appleπ appleÂÈ∆ ÌappleÍ»apple∂®
[ËÈ≈√apple∆ Ó‘Ò≈ 1 ÿapple Á»‹≈ ¡√͇Á∆¡ª Õ 1Õ (695)]
ÂÏ ¿∞È‘π ÈÓ’≈appleπ ’∆¡≈ «‹ ËøÈ∞ ‘Ø È≈È’, ËøÈ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ËøÈ ◊πapple» Ï≈Ï≈
È≈È’∞, Ú≈«‘◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞Õ
ÍappleÔ≈◊ ‹≈‰≈
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’π ‹∆ √Ã∆ ◊ø◊≈ ‹∆ ‘«appleÁπ¡≈apple ’∂ ÚÀ√≈÷∆ ’∂ È≈Ú‰ ’≈ ’¿∞Â’∞
Á∂«÷ ’«apple ¡◊Ó ’ø¿∞ ⁄«Ò¡≈Õ ÂÏ ‹≈Â∂ ‹≈Â∂ Í»appleÏ ’∆ ËappleÂ∆ «Íapple≈«◊ ‹≈«¬ «È’Ò∂Õ ÂÏ
‘ª ◊ø◊≈ ‹ÓÈ √πapple√Â∆ «ÂzÏ∂‰∆ √ø◊Óπ ‘À «Â√π ¿±Í«apple ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ ‹≈«¬ ÍÃ≈Í«Â
̬∂Õ ÂÏ ÒØ’ ◊πapple» Ï≈Ï∂ Í≈«√ ¡≈«¬ ‹π«Û ◊¬∂Õ ¡≈◊∂ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ’≈ È≈Óπ ‹‘≈ ’‘≈ ÍÃ◊«‡-
Íë√Ë∆ Ê≈Õ √Ø ‹‘≈ ÒØ◊‘π ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ’≈ È≈Óπ √π«‰¡≈, ‘≈ √«Í ÒØ◊ ¡≈«¬ ⁄appleÈ∆ Ò≈◊ÀÕ
ÂÏ ¬∂«’ ◊Ø«ÏøÁ ÒØ’ ¡≈¬∂, «ÂÈ‘π ¡≈«¬ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ’∫¿∞ apple≈Ó apple≈Ó ’apple∆, ÈÓ√’≈appleπ ’∆¡≈
¡appleπ ÍappleÁ÷‰≈ Á∂ ’«apple, ⁄appleÈ ÏøÁÈ≈ ’«apple ’À ÏÀ«· ◊¬∂Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆ ¿∞Ȫ ’∫¿∞
Ï‘πÂ∞ Ì≈¿∞-ÍÃ∆«Â √≈«Ê Ò≈◊≈ ÏπÒ≈Ú‰∂Õ ÂÏ ˙«¬ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ’À ¡≥«ÏàÏ⁄È √π«È ’«apple
Ï‘πÂ∞ ‘apple÷Úø ̬∂Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ ‹∆ ¿∞È≈ √≈«Ê Ò≈◊≈ ÍappleÓ∂√πapple ’∆¡≈ Ï≈Â≈ ’appleÈ∂Õ ÂÏ
¿∞È‘π ’«‘¡≈ «‹ ◊πappleÁ∂Ú ‹∆! ¡Ï ±ø ÷π√∆ ’À ÿapple Ï≈Â≈ ’appleÂ≈ ‘À, ¬∂’ Ï≈ ‘Ó ’∫¿∞ Í»¤È∆
‘À ‹∂ ±ø ¡≈«◊¡≈ ’apple«‘ ¿π Ï∂ÈÂ∆ ‘À «‹ ‹∆, ¬∂«’ ¡À√∂ ‘·∆ ‹∆¡ ‘À«È «‹ «√«apple ’ÒÚÂz
Ëapple≈ÚÂ∂ ‘À∫ ¡appleπ ÁØ‘ «Â¡≈◊Â∂ ‘À, ¡À√≈ Áπ÷π √‘Â∂ ‘À; ¡apple𠫬«’ Á∂‘ ’∫¿∞ √π÷∆ apple≈÷Â∂ ‘À, ’‘Â∂
‘À «‹ ¡≈ÂÓ≈ apple≈Óπ ‘À, ‘Ó «¬√π ’∫¿∞ Áπ÷π È≈«‘ Á∂Â∂, ¬∂‘∆ apple≈Óπ ‘ÀÕ ¡apple𠫬«’ ÂÍ«√¡≈ ’appleÂ∂
‘À, ¡apple𠫬«’ ¡◊«È ÂÍ ’appleÂ∂ ‘À, «¬«’ ‹´ Â∞Í ’appleÂ∂ ‘À; «¬«’ Ó»ø‚π Óπ‚≈«¬ ’«apple Á∂√øÂapple∆
ÌzÓÂ∂ ‘À«È, ¡apple𠫬’ È≈◊∂ apple‘Â∂ ‘À, «¬«’ «Î«apple¡≈ ‘∆ ’appleÂ∂ ‘À, «¬«’ ¿∞«Á¡≈È ‘∆ Ó«‘ apple‘Â∂
‘À, È◊apple∆ Ó«‘ È≈‘∆ ÚÛÂ∂, ¡apple𠫬«’ È◊apple∆ ‘∆ Ó«‘ apple‘Â∂ ‘À Ï≈‘«apple ‹≈Â∂ ‘∆ È≈‘∆ ‹∆,
¡È∂’ √∂Ú≈ ‘À ¡appleπ ¡È∂’ √∂Ú≈ ’apple‰ ‘≈apple∂∂ ‘À ‹∆, √Ã∆ Í≈appleÏÃ‘Ó «’√π √∂Ú≈ ’«apple ’«apple «ÓÒÂ≈
‘À ‹∆? Â∞√ «’appleÍ≈´ ‘Ø«¬ ‘Ó ’∫¿∞ √Ófi≈«¬ Á∂‘π””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ¿∞ÍÁ∂√∆ Ï≈È∆

101
ÏØÒ∆ «√ :-
È≈ √«Â Áπ÷∆¡≈ È≈ √«Â √π÷∆¡≈ È≈ √«Â Í≈‰∆ ‹ø «Îapple«‘®
[√ÒØ’ Ó‘Ò≈ 1 apple≈Ó’Ò∆ ’∆ Ú≈apple Õ 12 Õ (952)]
‹Ï ¡≈Í∂ ‘∆ ¡≈͉∆ «’appleÍ≈ ’appleÀ ¡apple √«Â◊πapple» «ÓÒÀ ¡appleπ ◊πapple ’∂ √Ï«Á √≈«Ê «¬√π
’≈ ÓÈ∞ appleÚ∂, ÂÏ ˙‘π √Ã∆ Ó‘≈apple≈‹π «¬√ ’∫¿∞ «ÓÒÀ””Õ ÏØÒ‘π Ì≈¬∆ ‹∆ √Ã∆ apple≈Ó «¥√È Ú≈‘π◊πapple»Õ
ÏÈ≈apple√ ‹≈‰≈
ÂÏ «Íapple≈◊ Â∂ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ ÏÈ≈apple√∆ È◊apple Ó«‘ ‹≈«¬ ÍÃ≈Í ‘»¬∂Õ ÂÏ ‹Ï
¿±‘≈ Á∂÷À ÂÏ ÏøÈ≈apple√∆ ’∂ «Ï÷À Í≥«‚ Íπ√Â’ ÍÛÂ∂ ‘À ¡appleπ Ï≈Ï∂ ’∂ «‹ √≈«Ê Ê∂ «ÂÈ‘π Ï≈Ï∂
Í≈«√ Ï∂ÈÂ∆ ’apple∆ ‹∂, ““Ï≈Ï≈ ‹∆ √Ò≈Ó«Â! ¬∂«‘ Íπ√Â’ ÍÛÂ∂ ‘À, «√ ¬∂È ’∫Úπ ’¿∞‰∞ ÍπøÈ
‘À ‹∆? ¬∂‘π «’¡≈ Í≈Ú«‘◊∂?”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹ ““√π«È‘Ø Ì≈¬∆ apple≈Ó ‹È‘π!
¿∞√ ’∆ ◊‘‰ ◊«Â ˙‘∆ ‹≈‰À ‹∂ «’¤∞ ’appleÂ≈ ‘ÀÕ √π ‘Øappleπ ’ج∆ «’¡≈ ‹≈‰À ¿∞√π ÍappleÓ∂√πapple ’∆
◊‘‰ ◊«Â?”” ÂÏ ¿∞È‘π √∂Ú’‘π ’«‘¡≈ «‹, ““Ï≈Ï≈ ‹∆! √∂ ¿∞ Â∞Ó ‘∆ ◊‘È◊«Â
‹≈‰È‘≈apple∂ ‘Ø, ‘Øappleπ ’Ú‰∞?”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ ¿∞√π ÍappleÊ≈«¬ √ÒØ’ ’∆¡≈ :-
Í«Û Í«Û ◊‚∆ ÒÁ∆¡«‘ Í«Û Í«Û Ìapple∆¡«‘ √≈Ê®
[(ÁØÚ∂ √ÒØ’ Ó‘Ò≈ 1 Ú≈apple ¡≈√≈ Õ 9Õ (467)]
ÂÏ ¿∞È‘π ÈÓ√’≈appleπ ’∆¡≈ «‹ ËøÈ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ √«Â◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞Õ
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ «Íapple≈◊ Â∂ Í»appleÏ ’∆ ËappleÂ∆ È◊«apple ÏøÈ≈apple√∆ Ó«‘ ‹≈«¬
ÍÃ◊‡∂Õ ÂÏ ¿∞‘≈ ÏøÈ≈apple√∆ Ó‘ Ï‘∞Â∞ Í≥«‚ ’·È≈¬∆ apple‘Â∂ ‘ÀÕ ¿±‘ª ◊πapple» Ï≈Ï∂ ≈Ò’ ’∫¿∞ ˙«‘
Í≥«‚ Ò≈«◊ ÍÛ∂ «‹, ““È≈È’! ±∫ Ï‚≈ Ó‘≈ Íπapple÷ ‘À, ÌÒ≈ ¡Â∆Â∞ ‘À, ͉∞ È≈È’ ‹∆!
¡≈‹π ‘Ó ’∫¿∞ Ì∆ «’appleÂ≈appleÊ ’apple‘π, «’¿∞ «‹ ‘Ó Â∞Ó≈apple∂ ‘∆ apple«‘Õ ÏÀ√È¿∞ ËappleÓ Ó≈«‘ √Ìπ ’ج∆
‘À «‹ÂÈ≈ ’ج∆ ·≈’∞apple ‹∆ ’≈ √∂Ú’∞ ‘À, ‘Ø«¬ «‹ Â∞Ó ¡≈‹π ‘Ó≈apple∂ Íapple√≈Áπ Ò∂‘πÕ”” ÂÏ ◊πapple»
Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““ÌÒ≈ ‘Ø«¬ «√Óapple ‹∆! ‘Ó ‹∂Ó«‘◊∂ Ï≈Ï≈, ͉∞ ÷apple∆ √»apple÷≈ √≈«Ê
ÍÃ√Á≈π Ò∂¿∞◊≈Õ”” ÂÏ ¿∞È‘π ’«‘¡≈ «‹, ““‘ª ‹∆ ¿∞«·¡À ¿±‘ª ⁄Ò∆¡À Â∆appleÊ ’∂ ¿∞Í’ø«·””Õ
ÂÏ ¿∞È‘π apple√ج∆ ’apple∆ Ï≈ÏÀ ’À ‘‹»«appleÕ ’‘À, ““Ï≈Ï≈ ‹∆! Â∞Ó ‘‹»«apple ÏÀ·∂ Á∂÷‘π”Õ ‹Ï Íapple√≈Áπ
‘Ø¡≈ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈Ò’ ‹∆ ‹≈«¬ «È’«‡ ÏÀ·≈Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ apple√ج∆ Á∂«÷ ’«apple ’«‘¡≈
«‹, ““Íø«‚‘π ‹∆! ‘Ó≈apple≈ ‹∆¿∞ È≈‘∆ ¬∂√ Â∞Ó≈apple∆ apple√ج∆ ¿∞Íapple, Â∞Ó≈apple≈ ‹∆¿∞ ·‘apple≈ÚÂ≈
È≈‘∆Õ”” ’‘À ‹∆, ““«’¿?”” ’‘À, ““‹∆ «¬¿∞ «‹ Â∞Ó‘ ’ج∆ ÏÀ√È¿∞ È≈ Ò◊≈«¬¡≈ «‹√π Â∂
Í≈’∞ Íapple√≈Áπ √»⁄≈ ‘Ø«¬””Õ ’‘À, ““‹∆ ˙«‘ «‹ ÏÀ√È¿∞ ‘À «’ ¡À√∂ ˙«‘ ‘À, √∂ ’À√∂ ÏÀ√È¿∞
‘À ˙«‘ «‹ ÷apple∂ È∂Ó ’∆ √»⁄ apple‘Â∂ ‘À, ÷apple∂ ¡Íapple√π apple‘Â∂ ‘À∫?”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ¿∞Â∞ Íapple √Ê≈«¬

102
√ÒØ’∞ ’∆¡≈ «‹ :-
«‹¿∞ ‹Øapple» «√apple È≈Ú‰∆, ¡≈ÚÀ Ú≈appleØ Ú≈apple®
[√ÒØ’ Ó‘Ò≈ 1, Ú≈apple ¡≈√≈, 17 (472)]
ÂÏ ¿∞È‘π Í≥«‚Â‘π ’«‘¡≈ «‹, ““Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆! ‹Ï ¬∂‘π ÓÈ∞÷π «’¤∞ Ì«Ò¡≈¬∆
’appleÂ≈ ‘À ÂÏ ’‘Â≈ ‘À «‹ ÓÀ! ’∆¡≈ Õ ¡appleπ Ïπ«apple¡≈¬∆ ’appleÂ≈ ‘À ÂÏ ’‘Â≈ ‘À «‹ ¬∂‘π Ï≈Â
Óπfi Â∂ ÍappleÓ∂√πapple ’apple≈¬∆ Õ ¬∂‘ Ï≈ «’¿∞ ’«apple ‘À ? ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ‹«‘¡≈ «‹, √𫉑Ø
Í≥«‚‘π! Èapple«’ Ì∆ Â≈‘∆ ‹≈Â≈ ‘À ‹≈ ÌÒ∆ Ï≈ ¡≈Í√ Â∂ ‹≈‰Â≈ ‘À ¡appleπ Ïπ«apple¡≈¬∫ ’∆
Ï≈ ·≈’∞apple ’≤¿∞ Á∂Â≈ ‘À Õ È≈, ‹Ï ¡À√∂ ÿapple Ó«‘ apple‘∂ «‹ È≈ ‘Ó≈apple∂ ‘≈«Ê ÌÒ≈ ‘∆ ‘ØÂ≈ ‘À,
È≈ ‘Ó≈apple≈ ’∆¡≈ Ïπapple≈ ‘πÂ≈ ‘À, ‹∂ «’¤∞ ’apple∂ √π ¡≈«Í, ÂÏ ¬∂√π ’¿∞ ’ج∆ Áπ÷π È≈ Ò≈◊À Õ
ÏØÒ‘π Ì≈¬∆ ‹∆ √Ã∆ apple≈Ó «¥ÙÈ Ú≈‘π◊πapple» Õ ÂÏ ˙«‘ Í≥«‚ ¿∞«· Ï≈Ï∂ ‹∆ ’∆ ⁄appleÈ∂ Ò≈◊À,
◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’∂ «√«÷ ̬∂, ◊πapple» ◊πapple» Ò≈◊∂ ‹Í‰∂ Õ ÏØÒ‘π Ú≈‘π◊πapple», ËøÈ ◊πapple» √«Â◊πapple»Õ
ÏÈ≈apple√ «Úº⁄ ¿∞ÍÁ∂Ù
ÂÏ ¬∂«’ «Á«È ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆ Í»appleÏ ’∆ ËappleÂ∆ È◊«apple ÏøÈ≈apple√∆ Ê≈ Õ ¡appleπ ¬∂’
◊Ø«ÏøÁ ÒØ’ ◊πapple» Ï≈Ï∂ Í«‘ ¡≈¬∂ Õ ¡≈«¬ ’«apple ¿πÈ‘π ’«‘¡≈ «‹, apple≈Ó apple≈Ó Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆
! apple≈Ó apple≈Ó! ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, √«Â apple≈‹≈ apple≈Óπ ’apple‰ ’≈apple‰∞ √ÓappleÊπ apple≈Ó,
¡≈Ú‘π ‹∆, Ï«Ò‘≈apple ‹≈¿∞, ¡≈«¬¡À ‹∆, ÏÀ·∆¡À ‹∆ Õ ÂÏ ¿∞‘ ◊Ø«ÏøÁ ÒØ’ ÈÓ√’≈appleπ ’«apple
’«apple ÏÀ«· ◊¬∂ Õ ÂÏ ÿÛ∆ ¬∂’ √√Â≈«¬ ’«apple ¿∞È‘π Ï∂ÈÂ∆ ’apple∆ «‹, Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆ ! ¬∂’
Ï∂ÈÂ∆ ‘À ‹∆ ‹∂ ¡≈«◊¡≈ ‘Ø«¬ ¿∞ ’«‘‘? ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ÌÒ≈ ‘Ø«¬ ‹∆, «‹
«’¤∞ Â∞ÓappleÀ ‹∆ ‘À √π ’‘∆¡À Õ ÂÏ ¿∞È‘π Ï∂ÈÂ∆ ’apple∆ «‹, Ï≈Ï≈ ‹∆ ! Ï«Ò‘≈«apple ‹≈¿∞, «’ÚÀ
‘∆ ¬∂‘π ‹Ó’≈Ò Â∂ Ϫ⁄∆¡À Ì∆ ? Â∞Ó‘π √≈Ë‘π ’À Ï⁄«È ’«apple ’«apple «’Ú∂ ‘∆ ¬∂‘π ‹Ó’≈Ò ¤±‡À
Ì∆ ? √Ø Ì∆ ’ج∆ «’¤∞ ¿∞Í≈¿∞ ‘À «‹ ¬∂√ ’≈ ‹ÈÓπ √ÚappleÀ ¡appleπ ‹Ó’≈Ò Â∂ ¤∞‡À? ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂
È≈È’ ‹∆ Ï≈È∆ ÏØÒ∆ ÌÀapple¿∞ apple≈◊ Ó«‘ «‹ "
ÈÀÈ∆ «Áz√«‡ È‘∆ ÂÈ∞ ‘∆È≈, ‹«apple ‹∆«Â¡≈ «√«apple ’≈ÒØ ®
[ÌÀapple¿ Ó‘Ò≈ 1 Õ 5 Õ (1124)]
ÂÏ ˙«‘ ◊Ø«ÏøÁ ÒØ’ ¿∞«· ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ’∆ ⁄appleÈ∆ Ò≈◊∂Õ ¿∞È‘π ’«‘¡≈ «‹ ◊πapple» Ï≈Ï≈
È≈È’ ‹∆! Ï«Ò‘≈apple ‹≈¿∞ Ï≈Ï≈ ‹∆ «√ ◊πapple» Ì∆ ± ‘À ¡appleπ ÍappleÓ∂√apple Ì∆ ± ‘ÀÕ Ï≈Ï≈ ‹∆ ¡Ï
‘Ó Â∂apple∆ √apple«‰ ÍÛ∂ ‘À «‹¿∞ ‹≈‰«‘ «Â¿∞ Ò‹≈ apple≈÷‘π, ‘Ó ’¿∞ ‹Ó √≈√È≈ Â∂ apple«÷ Ò∂‘π ‹∆
Â∂apple∆ √apple‰ ‘À ‹∆Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹ Íπapple÷≈! Â∞Ó ◊Ø«ÏøÁ∂ «√Óapple‰∞ ’apple‘π ·≈’apple
Â∞Ó≈apple≈ ÌÒ≈ ’appleÀ◊≈Õ ÂÏ ˙«‘ ◊πapple» ‹∆ ’∆ ⁄appleÈ∆ Ò≈◊∂, ◊πapple» ’∂ «√÷ ̬∂, ◊πapple» ◊πapple» Ò≈◊∂
«√Óapple‰∂Õ È≈È’ Í≥Ê∆ ̬∂ ’‘‰∂ Ò≈◊∂ Ú≈«‘◊πapple» Ú≈«‘◊πapple»Õ
ÂÏ ÏøÈ≈apple√∆ Ó«‘ ËπøÓ ÍÛ∆ «‹, ““Ì≈¬∆ Ï‚≈ Ó‘≈ Íπapple÷π È≈È’∞ ‹∆ ¡≈«¬¡≈ ‘À «‹√
’∂ ÏøÈ≈apple√∆ ’∂ Í≥«‚ «√÷ ‘ج∂Õ «√ Ëø«È Ï≈Ï≈ È≈È’∞Õ”” ÂÏ «‹ÂÈ∂ ÒØ’ Ê∂ ÏøÈ≈apple√∆ ’∂ √«Ì

103
ÌÀ ⁄«¥Â apple‘∂, “«‹, Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ¬∆¿∞ ’‘Á≈ ‘À, Ï∂Áπ ¬∆¿∞ ’‘Á≈ ‘ÀÕ ’Ï‘π Ï∂Áπ ¡Úappleπ ‘Ø«¬
¡appleπ «◊¡≈È ¡Úappleπ ‘Ø«¬Õ ’Ï‘» «¬¿∞ Ì∆ ‘ØÚÀ”Õ ¬∆‘ª Ì∆ Ìapple«Ó ◊¬∂ ÒØ◊Õ ÂÏ «Ó«Ò ’«apple Ï≈Ï∂
È≈È’ Í«‘ ¡≈¬∂, ““Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆! apple≈Ó apple≈Ó””Õ Ï≈Ï∂ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““√«Â apple≈‹≈ apple≈Óπ!
¡≈Ú‘π ‹∆!”” ÂÏ ¿∞È‘π ’«‘¡≈ «‹, ““Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆! ‘ÓappleÀ ‹∆ Ó«‘ ÌappleÓπ Í«Û ◊«¬¡≈‘À,
«‹«‹ «‹«È ¡≈◊À «’¤∞ ’∆¡≈ √≈ √«Ì Ìapple«Ó ◊¬∂, «‹ ‘«Ó Í∆¤∂ «’¡≈ √≈ «’¤∞ È≈‘∆Õ ¡◊À
Ì∆ ¬∂«‘ Ï∂’ Á∆ ⁄≈Ò È≈‘∆ ⁄ÒÂ∂, «‹ Ï≈Ï∂ È≈È’ «’¤∞ ¡Úapple Ï≈ ’‘∆ ‘À «◊¡≈È ’∆ ¡appleπ
Ï∂Á Ó«‘ «’¤∞ ¡Úappleπ ‘ÀÕ «¬√π Ó«‘ √«‘ È≈‘∆ ¿∞√π Ï≈Ï∂ È≈È’ ’∆ √≈÷∆ Ó«‘ ’‘∂ ‘À∫”Õ ¡’À
«◊¡≈È∞ ¡appleπ Ï∂Áπ «ÓÒ≈«¬ Á∂«‘Õ ¡’À ‹πÁ≈ ‹πÁ≈ ’«apple Á∂«‘Õ ¬∂’∞ √‘∆ ’«apple Á∂«‘ «¬È≈ Áπ‘π
Ó≈«‘‘ Ê∆””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ Ï≈È∆ ÏØÒ∆ «‹ :-
Ï∂Áπ Íπ’≈apple∂ Í≥πøÈ Í≈Íπ √πapple◊ Èapple’ ’≈ Ï∆¿∞®
[√ÒØ’ Ó‘Ò≈ 1, √≈appleø◊ ’∆ Ú≈apple Õ 16 Õ (1243)]
ÂÏ ¿∞È‘π ’«‘¡≈ «‹, ““Ï≈Ï≈ ‹∆! «√ ’Ú‰∞ «√Óapple‰∞ «‹ ’∆‹∆¡À?”” ’‘À, ““Íπapple÷≈!
«√Óapple‰∞ ¿∞‘∆ ‹∆ Ì◊Â∆ ‹√ «’¡≈ ‘À ÍappleÓ∂√πapple ’≈, √ج∆ Â∞Ó ◊≈Ú‘πÕ Ï∂Á ’∆ ⁄≈Ò ⁄Ò‘π,
ÍappleÓ∂√πapple Á≈ «√Óapple‰ ’apple‘π””Õ ÂÏ √Ã∆ È≈Ó∂ ’øÏ∆apple apple«ÚÁ≈√ ’∂ ÍÁ∂, Ï≈Ï∂ ‹∆ ’∆ Ï≈‰∆ √ÀÈ,
Ï∂‰∆ ’∆ Ï≈‰∆ Ò≈◊À ◊≈Ú‰∂, ÍÃ∂«Ó ’«apple ’«appleÕ √«Ì Ï≈Ï∂ ‹∆ ’∂ «√÷ ̬∂Õ
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ ÏøÈ≈apple√∆ È◊«apple Â∆appleÊ ¿∞Í«apple ÏÀ·≈ Ê≈Õ ÂÏ Á∂÷∂ ¿∞ ’¬∆
Í≥«‚ ÏÀ·∂ Íπ√Â’∞ Ï⁄≈Â∂ ‘À, ’¬∆ ⁄≈‡Û∂ ÏÀ·∂ Í≥«‚ Í≈«‘ «Ï«Á¡≈ ÍÛ∑Â∂ ‘À, ’¬∆ ÏÀ√È¿∞
ÏÀ·∂ √≈Ò«◊apple≈Óπ Í»‹Â∂ ‘À, ˙«‘ Í»‹≈ ‘∆ ’appleÂ∂ ‘ÀÕ ’¬∆ «ÈappleÏ≈‰ ÏÀ·∂ ÂÍ«√¡≈ ’appleÂ∂ ‘À, ’¬∆
Ó√≈‰ Ì»Ó∆ ‘∆ Â≈‚∆ Ò≈¬∆ ÏÀ·∂ apple‘Â∂ ‘ÀÕ ‹≈ Á∂÷À ¿∞ ’¬∆ ÏøÈ≈apple√∆ Ó«‘ ·◊ ‘∆ ·◊ ‘À,
«ÂÈ ’∆ ’≈¬∆ «Ó«Â È≈‘Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ’∫¿∞ ˙«¬ Ò≈«◊ ÍÛ∂ ÏøÈ≈apple√∆ ’∂ ÒØ’ «‹,
““‹∆, «’¤∞ ÍÛ∑©∆¡À, «Ï«Á¡≈ Ò∆‹∆¡À, «’¤∞ Í»‹≈ ’∆‹∆¡À, «’¤∞ ÂÍ«√¡≈ ’apple∆¡ÀÕ ¡appleπ ‹∆,
«’¤∞ appleπ‹◊≈appleπ ’apple‰≈ ‘Ø«¬ ¿∞ appleπ‹◊≈apple Ì∆ ¬∆‘ª Ï‘∞Â∞ ‘ÀÕ ‹∆, ‹∂ «’¤∞ Ó≈«¬¡≈ ’≈ appleπ‹◊≈appleπ
’∆‹∆¡À ¿∞ ÌÒ≈ ‘∆ ‘À””Õ ÂÏ √Ã∆ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ √Øapple«· apple≈◊ Ó«‘ Ï≈È∆ ÏØ«Ò ¿∞·≈:-
Áπ«ÏË≈ È ÍÛ¿∞ ‘«apple «ÏÈ∞ ‘Øappleπ È Â±‹¿∞, ÓÛÀ Ó√≈«‰ È≈ ‹≈¬∆®
[√Øapple· Ó‘Ò≈ 1 ÿapple 1 Õ 3 Õ (634)]
ÂÏ ˙«¬ Í≥«‚ ◊πapple» Ï≈∂ ‹∆ ’∆ ⁄appleÈ∆ ’∆ ËappleÂ∆ È◊«apple ÏøÈ≈apple√∆ ÏÀ·≈ Í≥Ê∆ ’‘≈«¬
¿∞√« Ò≈◊∂ ’appleÈ∂ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ’∆, Ú≈‘π◊πapple» È≈È’∞ ËøÈ∞ ◊πapple» È≈È’∞ √«Â ◊πapple» È≈Ò’
‹∆Õ
ÂÏ ¬∂’ «Á«È ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’π ‹∆ Í»appleÏ ’∆ ËappleÂ∆ È◊«apple ÏøÈ≈apple√∆ ÏÀ·≈ Ê≈, ÂÏ
¿±‘≈ «‹ ÒØ’∞ Ê≈ √π Ï‘πÂ∞ ¡≈«¬ «Ó«Ò¡≈ «‹, ““Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆ ¡≈«¬¡≈ ‘À, Ï≈Ï≈ È≈È’∞
‹∆ ¡≈«¬¡≈ ‘À””Õ È◊«apple Ó«‘ Ï‘πÂ∞ Ï≈ ⁄«Ò ÍÛ∆ «‹, ““◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ Ï‚≈ Ì◊Â∞
‘À””Õ «‹ÂÈ∂ ÏøÈ≈apple√∆ Ó«‘ ÒØ’ Ê∂ «ÂÂÈ∂ √«Â◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ Í≈«√ ¡≈¬∂Õ ÂÏ «‹ÂÈ∂

104
Í≥«‚ Ê∂ ÏøÈ≈apple√∆ Ï∆«⁄ «ÂÈ‘π ’«‘¡≈ ““¬∂‘π «‹ È≈È’∞ È≈È’ ’‘∆Á≈ ‘À, «√ ¬∂‘π ’ÚÈ∞
‘À?”” ’‘À, ““‹∆ Ó‘≈ “Íπapple÷π ‘À””Õ ’‘À, ““¬∂‘π ‹≈«Â ’≈ ’ÚÈ∞ ‘À?”” ’‘À, ““‹∆ ÷Âz∆ ‘À””Õ ““¬∂‘π
◊ØÂz ’≈ ’ÚÈ∞ ‘À?”” ’‘À, ““‹∆, Ú∂Á∆ ‘À””Õ ’‘À, ““apple»«Í ’À√∂ «’ ‘À?”” ’‘À, ““‹∆, ¡Â∆ ’À””Õ
ÂÏ ¿∞È‘π Í≥«‚Â‘π ’«‘¡≈ «‹, ““÷≈Â≈ Í∆Â≈ «’¤π ‘À?”” ’‘À, ““«‹, È≈, «’ È≈ ‘∆ ’Á∂ «’¤∞
«÷Ò≈«¬¡≈ ‘∆ ‘À, È≈ ’Á∂ «’¤∞ «’√‘∆ ÷≈Â≈ Á∂«÷¡≈ ‘À””Õ ’‘À, ““√ØÌ≈ÚøÂ∞ ’À√≈ ’∞ ‘À? ’‘À,
““‹∆, √ØÌ≈ Áapple√È ’∆ «’¤∞ Ï⁄È∆ È‘∆ ‹≈Â∆””Õ ÂÏ Í≥«‚Â‘π ’«‘¡≈ «‹, ““÷≈Â≈ ÍÂ∆≈
«’¤∞ È≈ ‘Ø«¬¡≈ «‹√ ’∆ ¡À√∆ √ØÌ≈ ‘À?”” ÂÏ ¿∞È‘π Í≥«‚‘π √ÌÈ‘π «¬’Âz ‘Ø«¬ ’«apple ’«‘¡≈
«‹, Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’≈ Áapple√È∞ ’∆‹∆¡ÀÕ”” ÂÏ ˙«¬ √Ì Í≥«‚ «Ó«Ò ’«apple ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’
‹∆ Í≈«√ ¡≈¬∂Õ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’π ‹∆ «Ï√apple≈«Â ’∂ ¿»Í«apple ◊ø◊≈ ’∂ ¿∞Í ’ø·∂ ÏÀ·≈ Ê≈Õ ÂÏ
Í≥«‚ «ÓÒ ’«apple Ú∂Áπ-«Óapple‹≈Á≈ ’∆ Ï≈ ͻ¤È∂ ¡≈¬∂Õ ¡≈«¬ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’ø¿∞ “apple≈Ó
apple≈Ó” ’apple∆Õ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ¡◊∂ Ï∆ ÈÓ√’≈appleπ ’∆¡≈Õ ¿∞È‘π Í≥«‚‘π ¡≈◊∂ Â∂ ¡√∆appleÚ≈Áπ Á∆¡≈Õ
◊πapple» Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ «‹, ““¡≈¬∆¡À ‹∆, Í≥«‚‘π ‹∆! √ÈÊ≈ ’∆¬∂, Ëø«È ‘Ó≈apple∂ Ì≈«◊ «‹ Â∞Ó‘π
«’appleÍ≈ ’apple∆””Õ Í≥«‚‘π ’ø¿∞ ‚ø‚¿∞ ’«apple ’«apple Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““¬∂ Ï≈Ï≈ È≈È’
‹∆ ‹◊Âz ◊πapple! ¬∂’ «Ï«Ë ‘’ ’∫¿∞ √Ófi≈«¬ Á∂«‘ : ¬∂‘π «‹ Ï≈ Ú∂Á ÏÂ≈¬∆ ‘À √π Â∞Ó≈apple∂ Ò∂÷∂
‘À «’ È≈‘∆?”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““√π¡≈Ó∆ ‹∆! ‘Ó ’∫¿∞Èπ ‹Ø ¬∂‘π Ò∂÷∂
’∆ Ï≈ ‹≈È«‘, «‹√ ’∆ ¬∂‘π Ï≈ ‘À √ج∆ ‹≈ÈÀÕ ’‘À, ““‹∆, Ì◊Â∞ ¡appleπ Ì◊Ú≈È Ó«‘ Ì∂Áπ
È≈‘∆, «‹√ ’∫¿∞ Â∞«Ó Ò∂÷∂ Ï≈‘‘π◊∂, √ج∆ Ì◊Ú≈È Ì∆ Ò∂÷∂ Ï≈‘À◊≈Õ ÍappleÓ≥√πapple ’∆ ‹π ¡≈«◊¡≈
‘À ¡appleπ «‹Úπ ¬∂‘π ‹∆¿± ÍappleÓ∂√πapple √≈«Ê Ò∂÷∂ ÍÛÀ «ÂÚ∂ ‘∆ Â∞«Ó ’«‘ ÁØ«‘ ÍappleÓ∂√πapple ’∆ «È«Ó””Õ
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ Ï≈È∆ ÏØÒ∆ «‹ :-
’Ê≈ ’‘≈‰∆, Ï∂Á∆ ¡≈‰∆, Í≈Íπ ÍπøÈ Ï∆⁄≈appleπ®
[√ÒØ’ Ó‘Ò≈ 1 √≈appleø◊ ’∆ Ú≈apple Õ 16 Õ (1243)]
ÂÏ ¿∞È‘π Í≥«‚‘π √ÌÈ‘π ÈÓ√’≈appleπ ’∆¡≈, ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’∂ «√÷ ̬∂ ◊πapple»
◊πapple» Ò≈◊∂ ‹Í‰∂Õ
ÂÏ ÏøÈ≈apple√∆ ¿±Í«apple Í≥«‚‘π ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’∆ Á∆«÷¡≈ Ò∆È∆ ◊πapple» Ï≈Ï∂
È≈È’ Í≈«‘Õ ¿∞È‘ Í≥«‚‘π Î∂«apple ‘«Ê ‹Ø«Û ’«apple Ï≈Ï∂ È≈È’ Í≈«√ Ï∂ÈÂ∆ ’apple∆Õ ’«‘¡≈
‹∂, ““«’¤∞ ¡≈«◊¡≈ ‘Ø«¬ Â∂apple «√ ‘Ó ’apple«‘Õ ¡Ï ‘Ó ’∫¿∞ √Ó«Â «ÁÛ≈«‘ «‹√π ¿∞Í«apple ‘Ó≈apple≈
ÓÂ∆ «‡«’¡≈ apple‘À ‹∆Õ Â∂apple∂ ¿∞ÍÁ∂√ Á∂Â≈ ‘ À Í≥«‚Â≈ ’ø¿∞Õ √Øapple«· apple≈◊ Ó«‘ ¿∞ÍÁ∂√∆ Ï≈È∆
ÏØÒ∆ :-
¡≈√≈ ÓÈ√≈ ÏøËÈ∆ Ì≈¬∆, ’appleÓ ËappleÓ ÏøË’≈∆®
[√Øapple· Ó‘Ò≈ 1 ÿapple 1 ¡√‡ÍÁ∆¡≈ Õ 2 Õ (635)]

105
ÂÏ ¿∞È‘π ’«‘¡≈ «‹, ““Ï≈Ï≈ ‹∆ √Ò≈Ó«Â! Â≈ Â∂ Â∞Ó ‘∆ Ëø«ÈÕ Ú≈‘π ±! Ú≈‘»
±!”” «ÂÈ‘π √ÌÈ‘π ‚ø‚Ú ÍÃÈ≈Óπ ’∆¡≈Õ ÏØÒ‘π Ú≈‘π◊apple», ËøÈ∞ ◊πapple», √«Â◊πapple»!
apple≈‹≈ ‘«appleÈ≈Ê ˘ ¿∞ÍÁ∂Ù
ÂÁ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ ÏøÈ≈apple√∆ Â∂ apple«Ó¡≈, ÷∂ÒÂ≈ ÷∂ÒÂ≈ apple≈‹∂ ‘«appleÈ≈Ê ’∂
È◊«apple ¡≈«¬¡≈Õ Í»appleÏ ’∆ ËappleÂ∆ ¡≈«¬ «‡«’¡≈Õ ÒØ’∞ ¡≈ÚÀ √π ¡≈«¬ ÈÓ√’≈appleπ ’«apple ’À ÏÀ·∂Õ
◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ ⁄π«Í ’À ÿ«apple ¡≈«¬ ◊«¬¡≈, «’√∆ √≈«Ê È≈ ÏØÒÀ È≈ Ï’À, È≈ √π‰∂ È≈
√π‰≈ÚÀÕ √π ’ج∆ ‘À «‹ ÓØÒ∆ ‘À, ’ج∆ «‹ ◊øπ◊≈ ‘À, ’Ø‘∆ ’‘À «‹ ’≈Ó´ ‘À; ’ج∆ ’‘À ÁappleÚ∂√π
‘À, ’ج∆ ’‘À «‹ ’øÓ √π¡≈´ ‘ÀÕ «‹ ’ج∆ Áapple√È∞ Á∂÷À √π «È‘≈´ ‘Ø«¬Õ ÒØ’ Í≈√«’ ¡≈«¬
ÏÀ·«È «√ ‹≈«¬ ’‘«È «‹ ““Ú≈‘π Ú≈‘π Ú‚≈ ¡È±Íπ Áapple√Èπ ‘À Íappleπ ÏØÒÂ≈ «’¤∞ È≈‘∆””Õ ÂÏ
˙‘π «‹ apple≈‹≈ ‘«apple È≈Ê Ê≈ «Â√ ’¿∞ ÷Ï«apple ‹≈«¬ Í‘π⁄∆ «‹ ““«¬’∞ ¡À√≈ ‹À√≈ ¡Â∆Â∞ Áapple√È∞
‘À Íapple ÏØÒÂ≈ «’¤∞ È≈‘∆ ¡appleπ ÷≈Â≈ Í∆Â≈ Ì∆ «’¤∞ È≈‘∆, ¡appleπ ¡À√≈ ¡È±Íπ Áapple√È∞ ‘À «‹√
’∆ «’¤∞ √ØÌ≈ ’‘∆ È≈‘∆ ‹≈Â∆Õ Í‰∞ ‹∆ Á∂÷∂ ‘∆ Ï«‰ ¡≈ÚÀ””Õ ÂÏ apple≈‹∂ ’«‘¡≈ «‹, ““apple∂,
¬∂‘π apple÷∆¬∂ √Ø ÷≈Â≈ Ì∆ ‘ÀÕ ¡appleπ ‹∆ ¬∂‘π ‹∆ ¡Â∆Â∞ ‘À √π È √ÀÈ∆ ’appleÀ È≈ ’apple≈ÚÀ, È≈ √ÓfiÀ È≈
√Ófi≈ÚÀÕ ¡Â∆ ’ø¿∞ Á∂÷∂ «Á√«‡ ¡¿∞apple ·¿∞apple È≈‘∆ ‹≈Â∆Õ Á∂÷∆¡À ¿∞‘π ¿∞ ‘∆ ‹≈È∆¡À «‹
¡À√≈ ‘À””Õ ÂÏ apple≈‹∂ ‘«apple È≈Ê ’«‘¡≈, ““‹¿∞ ¡À√≈ ¡È±Íπ Áapple√È∞ ‘À ¿∞ Á∂«÷¡≈ ⁄≈‘∆¡À””Õ
’‘À, ““‘≈ ‹∆, Á∂÷∆¡À””Õ ÂÏ apple≈‹≈ Í≈¿∞-«Í¡≈Á≈ ‘∆ ‘Ø«¬ ’À ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ Í≈«√ ¡≈«¬¡≈Õ
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ ‹∆ ¡≈◊À «Ë¡≈È ’∂ «Ú÷∂ ÏÀ·≈ ‘ÀÕ ÂÏ apple≈‹∂ ¡≈«¬ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ’ø¿∞ “apple≈Ó
«¥ÙÈ” ’‘∆Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““¡≈¬∆¡À ‹∂, √«Â apple≈‹≈ apple≈ÓÕ Ï«Ò‘≈apple
‹≈¿∞ apple≈Ó ’∂ È≈Ó ¿∞Í«apple‘π””Õ «¬ÂÈ∆ Ï≈«Â ÏØ«Ò ’«apple ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ⁄πÍ ’«apple ◊«¬¡≈Õ
ÂÏ apple≈‹∂ Î∂«apple ÏπÒ≈«¬¡≈Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ ÏØÒÀ È≈‘∆Õ ÂÏ apple≈‹∂ ’«‘¡≈, ““¬∂ ¡Â∆ ◊π√ª‘∆
‹∆! «Á÷≈ ¬∂‘π Ï≈ apple≈Ó ’∂ È≈«¬ ±ø ’‘π, ± «‹ ÏØÒÂ≈ È≈‘∆ √π «’ È≈‘∆ ÏØÒÂ≈?”” ‹Ï
Ï≈Ï∂ È≈È’ ’ø¿∞ ÍappleÓ∂√πapple ’≈ ¡appleÊπ Í«Û¡≈ ÂÏ ËÈ≈√apple∆ apple≈◊ Ó«‘ Ï≈È∆ ÏØÒ ¿∞·≈ «‹ ;-
Ï‘π ÏØÒ‰∞ Â÷‰ ‘Ø«¬Õ
[√≈apple≈ ÙÏÁ ËÈ≈√apple∆ Ó‘Ò≈ 1 ÿapple 2 Õ 5 Õ (661)]
ÂÏ apple≈‹∂ ’«‘¡≈ «‹, ““¬∂ √Ã∆ Í≈appleÏÃ‘Ó Ï≈Ï≈ ‹∆! ÓÀ «‹‘≈ «√ Ó‘≈ Í≈Í∆¡ª Â∂ Í≈Í∆
‘ª, Èapple’∆ ‹∆¿∞ ÓÀ ‘ª ‹∆Õ Óπfi ’∫¿∞ ± ¡ÍÈ∆ ⁄appleÈ∆ Ò◊≈«¬ Ò∂«‘ «‹ Â∂apple∂ Íapple√≈«Á È≈¿∞
ÍÃ≈Í«Â ‘Ø«¬Õ Â∂apple∂ Áapple√È Á∂÷‰∂ ’≈ «Ï√∂÷π ¬∂‘∆ ‘Ø«¬ «‹ Â∂apple∂ Áapple√«È Ò«◊ «È√ÂappleªÕ ¡appleπ ‹∆,
±ø Ó∂apple∂ ª¬∆ ¡Ï ⁄∂Ò≈ ’«appleÕ Í«Û¡≈ Ì«· ¬∂‘π apple≈‹π-Í≈‡π ËÈ∞ «ÏÌ¿∞ ‹ØÏÈ∞ ‹∆, Óπfi ’∫¿∞
¡Ï ¡≈͉∂ √≈«Ê Ò∂ ⁄´””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““¬∂ apple≈‹≈! Ó∂apple∂ «ÓÒ‰∂ √∫¿π
Â∞Ó ’∫¿∞ «¬¿∞ È≈ ‘Ø«¬ «‹ apple≈‹π ¤Ø«‚ ’«apple ± Ì∆÷ Ó≈◊Â≈ «Îapple«‘, È≈ ‘Ó≈apple∂ «ÓÒ‰∂ ’≈ «Ï√∂÷π
ª ‹ª ±ø apple≈˜ ‘∆ Ó«‘ ÍappleÓ∂√πapple ’≈ ÍappleÓ ÍÁπ Í≈Ú«‘Õ apple≈‹ Ó«‘ ‹Ø◊ ‘ØÂ≈ ‘ÀÕ ÍappleÓ∂√apple ‹∆ ’≈
«√Óapple‰ √∂Ú≈ ’«apple ‹≈«‘ ±øÕ ÓÀ apple≈‹ ‘∆ Ó«‘ ±ø Óπ’Â≈ ’∆¡≈ ‘À””Õ ÂÏ apple≈‹≈ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’

106
‹∆ ’∆ ⁄appleÈ∆ Ò≈◊≈Õ È≈Óπ Á≈È∞ √∆´ √ø‹Óπ Á𫬠Ì≈¿∞ ◊apple∆Ï∆ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ apple≈‹∂ ‘«apple È≈Ê
’¿∞ «ÁÛ≈«¬¡≈, apple≈‹≈ ◊πapple» ‹∆ ’∆ ⁄appleÈ∆ Ò≈◊≈Õ apple≈‹∂ ’∂ ÌappleÓ ’∂ ÏøËÈ ’≈‡∂Õ apple≈‹≈ Ò∂ ¿∞·≈
«‹, ““ËøÈ∞ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆! ËøÈ∞ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆! √«Â◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆”” ÏØÒ‘π
Ì≈¬∆ Ú≈«‘◊πapple»Õ
’Ï∆apple È≈Ò Ó∂Ò
ÂÏ ¿∞√ ‘«apple È≈Ê È◊apple∆ Â∂ ‹‘≈ ◊π√≈¬∆ ’øÏ∆apple ’∂ ÿapple Ê∂ ‘≈ ‹≈«¬ «È’Ò≈Õ ÂÏ
’øÏ∆apple ◊π√≈¬∆ ’«‘¡≈ «‹, ““¬∂ apple≈Ó! ¬∆‘≈ «¬√ ËappleÂ∆ Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆ ¡≈«¬¡≈ ‘À ¡appleπ ¬∆‘≈
È≈Óπ ÍÛÂ≈ ‘À, «‹ ’øÏ∆apple ’≈ ¡√Ê´ ‘À””Õ ’øÏ∆apple ◊π√≈¬∆ ¡≈«¬ «ÓÒ∂Õ ÂÏ Ï≈ÏÀ È≈È’ ‹∆,
ͤ≈«È¡≈, ’øÏ∆apple Ï≈Ï≈ ͤ≈«È¡≈Õ Ï≈Ï≈ ¿∞«· ÷Û∂ ‘ج∂Õ ’øÏ∆apple ’«‘¡≈:-““«‹ ‘«apple ‘«apple ‘«apple
‘«apple ‘«apple, ‹∆¿∞, ÏÀ·∂ apple‘∆¡À ‘«apple ÏØÒ∆¡ÀÕ ‘«apple ÏØÒ∆¡À, ‘Ó ¡À√∂ ’ÚÈ ’‘≈Ú«‘ «‹«È ’¿∞ ¿∞«·
¿∞«· ·≈„∂ ̬∂ Â∞Ó?”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈ÏÀ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈, «‹ ““¡Óapple ¡≈¬∂ ÒØ’∆ ’ø π ÏÀ·∂ ‘À””Õ
ÂÏ ’øÏ∆apple ’«‘¡≈ ““È≈ ‹∆, ±ø ‹◊Âz ◊πapple» ‘À, ‘Ó Â∂apple∂ Á≈√ ‘À””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆
apple≈◊ ◊¿∞Û∆ Ó«‘ Ï≈È∆ ÏπØ«Ò ¿∞·≈, «√Ϋ «‹-
¡À√Ø Á≈√ «ÓÒÀ √π÷π ‘ج∆® Áπ÷ «Ú√appleÀ Í≈ÚÀ √⁄π √ج∆
[◊¿∞Û∆ Ó‘Ò≈ 1 ¡√‡ÍÁ∆¡≈Õ 8Õ (224)]
ÂÏ ◊πapple» Ï≈ÏÀ ’¿∞ ÈÓ√’≈appleπ ’∆¡≈Õ Ï≈Ï≈ È≈È’ ’øÏ∆apple ◊π√≈¬∆ ’¿∞ ÈÓ√’≈appleπ
’∆¡≈Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““¬∂‘ ÁπÌ Áapple√È∞ ‘Ó ’¿∞ ‘»¡≈””Õ ◊πapple» Ï≈Ï≈
È≈È’Õ ÂÏ ’øÏ∆apple ◊π√≈¬∆ ¡≈Í Ó«‘ «ÏÁ≈ ’apple ’apple apple≈Ó appleÚ ̬∂Õ ÏØÒ‘π Ì≈¬∆ Ú≈‘◊πapple», ËøÈ
◊πapple», √«Â◊πapple»Õ
‘≈‹∆Íπapple ͇È∂ ‹≈‰≈
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ ◊π√≈¬∆ ’øÏ∆apple ’∆ ËappleÂ∆ Í»apple«Ï ‘≈‹∆ Íπ«apple ͇‰∂ ‹≈«¬
Ï«√¡≈Õ ÂÏ ÒØ’≈ Ï≈ √𫉠Í≈¬∆ «‹, ““¬∆‘ª È≈È’∞ Ì◊Â∞ ¡≈«¬¡≈ ‘À””Õ ÂÏ √π«È ’«apple
Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’≈ È≈Ó𠫬«’ ÏÀ√ÈØ ◊πapple» Í≈«‘ ¡≈¬∂, apple≈Ó apple≈Ó apple≈Ó ’«apple ÏÀ·∂Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂
È≈È’ ‹∆ ¿∞È ’ø¿∞ ¡≈Áappleπ Á∆¡≈ «‹, ““¡≈¬∆¡À ‹∆! ÏÀ·∆¡À ‹∆!”” ‹Ï ˙«‘ ÏÀ·∂ ÂÏ ¿∞È‘π
Ï∂ÈÂ∆ ’apple∆ «‹, ““◊πapple» Ï≈Ï≈ ‹∆! ¬∂‘π «‹ ’Ò∆ ’≈´ ‘À, Ó‘≈ ’·È∞ ‘ÀÕ ¬∂‘π «‹ ÓÈ∞ ‘À √π ËÈ∞
⁄≈‘Á≈ ‘À, «¬¿∞, ‹π ËÈ∞ ‘À √𠫬¿∞ Í≈¬∆Â≈ È≈‘∆, «ÏÈ≈ ÂÈ ‘Ω∫Ó∂ Â∂ apple≈Ó ’∆ ÍÁÚ∆ «‹ ‘À √π
«’¿∞ ’«apple Í≈¬∆¡À?”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ’«‘¡≈, Ï≈È∆ ÏØÒ∆ :-
ÂÈ∞ «ÏÈ√À ËÈ∞ ’≈ ’Ø ’‘∆¡À®
[¡≈√≈ Ó‘Ò≈ 1 ¡√‡ÍÁ∆¡≈ 10 (416)]
ÂÁ ˙«¬ ÏÀ√È¿∞ ¿∞«· ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’∆ ⁄appleÈ∆ Ò≈◊∂Õ ¿∞È‘π ’«‘¡≈ «‹,
““‹∆ ‘Ó≈apple∂ √⁄≈ ◊πapple» ◊πappleÁ∂¿∞””Õ ÂÏ ¿∞È‘π ◊πapple» ’ø¿∞ «‹, ““√⁄≈ ±ø ◊πapple»””Õ ÂÏ ˙«‘ ÏÀ√È¿∞
◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ’∂ «√÷ ̬∂, È≈È’ Í≥Ê∆ ̬∂, ◊πapple» ◊πapple» Ò≈◊∂ ‹Í‰∂Õ ÏØÒ‘π Ì≈¬∆ Ú≈«‘◊πapple»Õ

107
‘≈‹∆Íπapple Â∂ ¡◊∂ Í»appleÏ Á∆ ËappleÂ∆ ‹≈‰≈
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ ‘≈‹∆Íπapple ͇‰∂ Â∂ ¡≈◊∂ Í»appleÏ ’∆ ËappleÂ∆ ¬∂’ È◊apple Ó«‘
‹≈«¬ Ï«√¡≈Õ ÂÏ ¿∞√π È◊apple ’∂ ÒØ’ √≈apple∂ «Ó«Ò ¡≈¬∂ Ò≈◊∂Õ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ’≈ Áapple√È∞ apple»Íπ Á∂«÷
’«apple ¿∞√« ’appleÈ∂ Ò≈◊∂, «‹, ““Ú≈‘π Ú≈‘π ÌÒ≈ apple»ÍÚø ‘À””Õ «‹¿∞ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’≈
¡È±Íπ Áapple√È∞ «Á√«‡ ¡≈ÚÀ «Â¿∞ «Â¿∞ Á∂«Ú √≈Ò≈‘«‘Õ ÒØ’≈ È◊«apple Ó«‘ Ï≈ ⁄Ò≈¬∆ «‹,
“ÌÒ∂ ¡Â∆ ¡≈¬∂ ‘À, ͉∞ ¡À√≈ ¡Â∆ÂÏ Í∆¤À ’¬∆ È≈‘∆ ¡≈«¬¡≈Õ √apple»Íπ ¡À√≈ √Ø‘‰≈ ‘À «‹
Á∂«÷¡≈ ‘∆ Ï«‰ ¡≈ÚÀ””Õ ÂÏ Ï‘πÂ∞ ÒØ’ Á∂÷‰∂ ¡≈¬∂, Ï‘∞Â∞ «¬√Âz∆¡≈ Á∂÷‰∂ ¡ª¬∆¡ªÕ ’≈¬∆
’‘À «‹, ““appleø‚∆¡≈ ÏÀ·≈¬∆ ‘À «‹√ ’≈ ¡À√≈ ÷√Ó ¡Â∆Âπ ‘»¡≈ ‘ÀÕ «Â√ ’∆ Ó‘apple∆ «’¡≈ ’appleÂ∆
‘Ø«¬◊∆ ¿±‘≈, Á∂÷≈ Á∂«÷ appleØ«¬¡≈ ‘∆ ’apple«‘””Õ ’ج∆ ’‘À, ““‘≈«¬ ‘≈«¬! ’≈¬∆ Ó‘Â≈apple∆ ◊≈Ò∆ ‘À,
«‹√ ¡À√≈ Í»Â∞ ‘»¡≈ ‘ÀÕ «√ ˙‘π Ó‘Â≈apple∆ «’¿∞ ’«apple ‹∆ÚÂ∆ ‘Ø«¬◊∆Õ ˙«¬ Á∂«÷ Á∂«÷ appleØ«¬¡≈ ‘∆
’apple«‘””Õ ’≈¬∆ ’‘À «‹, ““‘≈«¬ ‘≈«¬! ’≈¬∆ Ï≈¬∆ ◊≈Ò∆ ‘À, «‹√ ’≈ ¡À√≈ Ì≈¬∆ ¡Â∆ ‘»¡≈
‘ÀÕ «√ ˙‘π Ï‘‰ «’¡≈ ’appleÂ∆ ‘Ø«¬◊∆?”” ’≈¬∆ «’¤∞ ’‘À ’≈¬∆ «’¤∞ ’‘ÀÕ √≈apple∂ È◊apple Ó«‘
¡À√≈ ¡⁄apple‹π ‘Ø«¬ apple«‘¡≈ ¡appleπ Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ ÏÀ«·¡≈ apple«‘¡≈Õ È≈ ÏØÒ∂ È≈ Ï’ÀÕ ÌÒ∂ ÌÒ∂
È◊apple ’∂ ·≈’πapple ÒØ’ «Ó«Ò ¡≈«¬ ÏÀ·∂ ◊πapple» È≈È’ ‹∆ ’∂ Í≈«√Õ Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ ÏØÒÀ «’√À
√≈«Ê È≈‘∆Õ ÂÏ ¿∞È‘π Í≥⁄≈«¬Â «’¡≈ ÒØ’‘π ’«‘¡≈ «‹, ““Ì≈¬∆! ¬∂‘π ¡Â∆Â∞ Áapple√È∞ ¡«Â
ÌÒ≈ ‘À, ͉∞ ÏØÒÂ≈ È≈‘∆Õ ¬∂√’∂ ¡≥«apple «’¡≈ ‘À?”” ˙«¬ ÏπÒ≈«¬¡≈ ⁄≈‘«‘, ◊πapple» Ï≈Ï≈ ÏØÒÀ
È≈‘∆Õ ÂÏ ¿∞È‘π Ï∂ÈÂ∆ ’apple∆ «‹, ““‹∆ «’¤∞ ÍÃ√≈Áπ ’∆‹∆¡À, ‹∂ ¡ÍÈ∂ ‘≈«Ê ÒØ‘π ¿∞ ÂØ√≈
’∆‹∆¡À, «‹ ’∆¡≈ ‹∂Ó‘π ¿∞ Â∂√≈ ’∆‹¡À””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ √ÀÈ∆ √≈«Ê ’«‘¡≈ «‹, “‘«Ó
¡‘≈appleπ «’¤∞ È≈‘∆ Ò∂Â∂ È∂Ó∆ ‘À””Õ Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ √ÀÈ∆ «√¿∞ √Ófi≈«¬¡≈Õ ˙«¬ √Ó«fi ◊¬∂Õ ÂÏ
¿∞È‘π ’«‘¡≈ «‹, ““◊π√ª¬∆ ‹∆! ¡Â∆ ‹∆! «’¤ ÍÀ ¡≈‘≈appleπ ’apple‘π◊∂ ‹∂ ÂØ ÍÀ ¡≈Ú«‘?”” Ì∆
◊πapple» Ï≈Ï∂ √ÀÈ∆ ’apple∆ «‹, È≈‘∆”” ’‘À, ““‹∆, «’¤∞ ’øÁz Ó»´ Ó∂Ú≈ ’ج∆ ◊apple∆ ¤∞‘≈apple∂ ÏÁ≈Ó Á≈÷
«’√«Ó√ ’ج∆ Ó∂Ú≈ ⁄≈‘∆¡À, «’¤∞ Óπ÷π Í≈Ú‘π √π Ò∂ ¡≈Ú«‘?”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ Ï‘π«Û
√ÀÈ∆ ’apple∆ «‹, ““È≈‘∆””Õ ÂÏ ¿∞È‘π ’«‘¡≈ «‹, ““¬∂ ◊π√ª‘∆ ‹∆! ±ø ¡«Ì¡≈‘ ‘Ó «◊Ñ√Â∆,
‹Ï Â∞Ó ‘Ó≈apple∂ ÌØ‹È∞ È ’apple‘π◊∂ ÂÏ ‘Ó ’ø¿∞ √Ã≈Í ‘Ø«¬◊≈, ‹Ø ‘Ó ÌØ‹È Â∞Ó «ÏÈ≈ ’apple«‘ ‘Ó
ÌØ‹È∞ ’apple«‘ ¡apple» Â∞Ó È ’apple‘π ¿∞ ‘Ó ’Ø¿∞ Ú‚≈ Á÷π Ò≈◊∂, ‘Ó ’¿∞ √Ã≈Í ‘Ø«¬, ◊π√ª‘∆ ‹∆!
¿∞·‘π, ¿∞«· ’«apple ‘Ó≈apple∂ «◊ë‘ ÌØ‹Èπ ’apple‘π””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ¿∞ÍÁ∂√ ’∂ ÿ«apple Ï≈È∆
ÏØÒ∆ :-
¡«¤¡≈apple‹ø ¬∂«‘ È ¡≈÷∆¡«È, «‹ Íapple ÿ«apple ÌØ‹È∞ ’apple∂«È®
[√ÒØ’ Ó‘Ò≈ 3, Ú≈appleª Â∂ ÚË∆’ (1413)]
ÂÏ ˙«¬ √≈apple∂ ·≈’∞apple ÒØ’ «‹ Ê∂ È◊apple ’∂, ˙«¬ ⁄appleÈ∆ Ò≈◊∂, ’‘∂, ““‹∆ ¡Úapple ‘Ó
«’¤π È ‹≈È«‘, ÍÉ ‘Ó «¬√∆ Ï≈ √ø¿∞ √Ófi∂ ‘«‘π «‹ ÷≈‰∂ Í∆‰∂ Â∂ Ï≈‘apple≈ ‘À, «√ ¡ÀÈ
·≈’appleπ ’≈ apple»Íπ ‘ÀÕ ‹∆, ±ø ¡À«È ◊Ø«ÚøÁ ‹∆ ’≈ apple»Íπ ‘À ‹∆Õ Â±ø ◊Ø«ÚøÁ ‹∆ ‘À ! ͉∞ ‘Ó È∂ «’appleÍ≈
«È√Â≈«apple, ‘Ó Â∂apple∂ ⁄appleÈ Í’Û∂ ‘À«ÈÕ Â± ¡≈͉∂ ⁄appleÈ≈ ’∆ Ò≈‹≈ apple≈÷π ‹∆ ! ‹ª ±ø ¬∆‘≈

108
¡≈«¬¡≈ ‘À ª ¡≈«Í «’appleÍ≈ ’«apple ’«apple ‘Ó ’ø¿∞ ¿∞Ë≈appleπ ‹∆””! ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆
’«‘¡≈, ““‹≈‘π Íπapple÷≈ ! Â∞Ó≈apple≈ Ì∆ ÍappleÓ∂√πapple ¿∞Ë≈appleπ ’appleÀ◊≈””Õ ÂÏ ˙«¬ √Ì ÒØ’ ◊πapple» Ï≈Ï∂
È≈È’ ‹∆ ’∂ «√÷ ̬∂, ¿∞È ’¿∞ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ «’appleÍ≈ ’«apple ’«apple È≈Óπ Ì◊«Â
«ÁÛ≈«¬¡≈Õ ˙«¬ √«Ì ◊πapple» ◊πapple» Ò≈◊∂ «√Óapple‰∂ ÏØÒ‘π Ì≈¬∆ ‹∆ Ú≈«‘◊πapple»Õ
Í»appleÏ Á∆ ËappleÂ∆ ÂØ∫ Áº÷‰ ÚÒ ‹≈‰
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ ¿∞√ È◊apple Â∂ Í»appleÏ Á∆ ËappleÂ∆ Á÷‰ «Á√≈ ’ø¿∞ ⁄Ò∂Õ ÂÏ
«¬’∞ apple≈‹≈ ¿∞√π ¿∞«Á¡≈È ’À «Ï÷À «Ó«Ò ◊À¡≈Õ Â∞ ¿∞«È ’«‘¡≈, ““¡«‘ «‹ ’ج∆ Î’∆appleπ ¡Â∆Â
apple»Í∆ ÏÀ·≈ ‘À, Íapple ¡≈Ú‘π «¬√ ’ø¿∞ ‘«Ó Í»¤«Â ‹∂ ¬∂‘π ’À√≈ Î’∆apple ‘À ’ج∆””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ ÏÀ·≈
Ê≈, ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ’¿ ¿∞È‘π ¡≈«¬ ÈÓ√’≈appleπ ’∆¡≈Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹
““‘ª, apple≈‹≈! ‹∂ «’¤∞ Â∞ÓappleÀ ‹∆ ‘À Ï≈ ͻ¤È∂ ’∆ «√ Â∞«Ó Í»«¤ Ò∂‘π””Õ ÂÏ apple≈‹∂ ’«‘¡≈ «‹,
““‘ª Ï≈Ï≈ √Ò≈Ó«Â ! Í»¤È≈ ’appleÈ∆ ‘À ‹∂ Â∞«Ó ÁÀ¡≈´ ‘Ø«¬ ’«apple √πÈ‘π ÂÏ ‘Ó ’‘«‘””Õ ’‘À,
““apple≈‹≈ ! ÷π√∆ ‘À «‹ «’¤∞ Í»¤È≈ ‘À «√ Í»¤∆¡À””Õ ÂÏ apple≈‹∂ ’«‘¡≈ «‹, ““Ï≈Ï≈ ‹∆ √Ò≈Ó«Â !
¬∂‘π «‹ ’≈´ Ó≈È÷‘π ’¿∞ ◊Ã≈√Â≈ ‘À «‹ «’Ú ‘∆ «¬√ ’∫¿∞ ’≈´ È ◊Ã≈√∂ Ì∆? √π √ø‹Ó ’Ú‰∞
‘À «‹Â∞ ¬∂√ ’∫¿∞ ’≈´ È ◊Ã≈√À?”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ◊ÚÛ∆ apple≈◊ Ó«‘ Ï≈È∆ ÏØÒ∆
Âapple∆«’ ’À ÿ«apple Ó«‘ «‹:-
ÍÃÊÓ∂ ÏÑÓ≈ ’≈ÒÀ ÿ«apple ¡≈«¬¡≈®
[◊¿∞Û∆ Ó‘Ò≈ 1Õ 1Õ ¡Ù‡ÍÁ∆¡ªÕ14Õ (227)]
ÂÏ ¬∂√ ’ø¿∞ ’≈Ò È≈ ◊Ã≈√ √ø’∂, Áπ÷ È «Ú¡≈Í √ø’∂ ‹Ø ¡À√∆ «ÁÛÂ≈ ’appleÀ, ¡À√≈
√ÃÚ‰∆ √π‰À ¡À√≈ Óπ÷ Â∂ ÏØÒ∂ ¿∞ ¡’≈´ ‘Ø«¬Õ ÏØÒ‘π Ì≈¬∆ Ú≈«‘◊πapple»Õ
Á÷‰ Á∆ ËappleÂ∆ «Ú⁄
ÂÏ Á÷‰ ’∆ ËappleÂ∆ Ó«‘ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ ⁄«Ò¡≈ ‹≈Â≈ Ê≈, ÂÏ ‹≈Â∂ ‹≈Â∂
¬∂’∞ È◊apple ¡≈«¬ ◊À¡≈Õ ÂÏ Â‘ª «Â«√ È◊apple Ó«‘ ◊πapple» Ï≈Ï≈ √‘‹∂ ‘∆ apple≈ ’ø¿∞ apple«‘ ◊¬∂Õ
ÂÏ ¡À√∆ ÍappleÓ∂√πapple ’∆ ¡≈«◊¡≈ ̬∆ ‹π ¿∞√π È◊apple ’∂ ÒØ’≈ ‹π ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ’≈ ¡È±Íπ Áapple√È∞
«Á√«‡ Í«Û¡≈Õ √π ˙¬∂ ÒØ’ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ’∂ Áapple√È √ø¿∞ ¿∞È ’≈ ÓÈ∞ ¡ÈßÁπÓ≈È∞ ‘Ø«¬ ◊À¡≈Õ
√π ◊πapple» Ï≈Ï∂ ’ø¿π ¤Ø«‚ È √ø’«‘Õ ‹π ’ج∆ ¬∂’ Ï≈apple Áapple√È∞ Á∂÷À «Â√π ’ø¿∞ «Í¤Ò∆ «◊Ñ ’∆
«’apple«Â √Ìπ Ì»«Ò ‹≈«¬Õ ‹π ’ج∆ ¡≈ÚÀ √π Ï≈Ï∂ ‹∆ ’À Áapple√È Á∂«÷ ÈÓ√’≈appleπ ’«apple ÏÀ«· ‹≈«¬Õ
ÂÏ «¬√∆ ̪«Â ¡≈ÚÂ∂ ¡≈ÚÂ∂ È◊apple ’∂ «‹ ÒØ’ Ê∂ √π √«Ì ÷Âz∆, ÏÃ≈‘ÓÈ, ÚÀ√, √»Á,
◊Ñ√Â∆, ¿∞Á≈√∆, Â∆appleÊ Ú≈√∆, «‘øÁ» Âπapple’∞ «‹ ’ج∆ Ê≈ √π √Ìπ ¡≈«¬ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ’∂ «È’«‡
ÍÃ≈Í«Â Ì«¬¡≈Õ ◊πapple» Ï≈Ï≈ ÷≈‰∂ Í∆‰∂ Â∂ apple‘Â∞ ‹Ø ’ج∆ «’¤∞ ¡≈◊∂ ¡ª«‰ apple≈÷À √π Ϫ«‡ «ÓÒ∂Õ
√π ¬∂‘π ¡≈«◊¡≈ ‘ÀÕ «¬Ú∂ ‘∆ ’appleÂ∂ Íπapple÷ apple⁄∆ ‘À «‹ «‹√π È◊apple, «‹√π ◊≈¿∞ √≈Ë-√ø ¡≈«¬
ÍÃ≈Í«Â ‘ØÂ≈ ‘À ‘≈ ◊Ñ◊Â∆ ‹∆Ú «‹ ‘À «√ ¡≈«¬ ÍÃ≈Í«Â ‘ØÂ∂ ‘ÀÕ √≈Ë Ó«‘ ¡À√≈ Â∂‹π

109
¡ÍÈ≈ ’appleÂ∂ apple≈«÷¡≈ ‘À ‹π √≈Ë ’∂ Â∂‹π ¡◊∂ ¡¿∞appleπ ‹∆¿∞ ’ج∆ ·«‘apple≈«¬ È‘∆ √ø’Á≈Õ «Â√Â∂
«‹ ’ج∆ ¡≈ÚÀ √π ⁄π«Í ’«apple ’«apple ÏÀ«· ‹≈«¬Õ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ’ø¿∞ «’¤∞ È ’«‘ √ø’À, È Í»«¤ √ø’∂Õ
◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ’≈ ÍÃÂ≈Íπ Â∂‹π Ó‘≈ ÍÃÏ´, ¡ÀÍappleπ ¬∂‘ √ÌÈ‘π ‹∆¡‘π ’∂ Ó«È Ï√∆ «‹, “¬∂‘π «‹
’ج∆ ‘À √π ¡≈«Í ÍappleÓ∂√πapple ’∆ Ó»apple«Â ‘À”Õ ÂÏ ‹«Á «’ÂÈ≈ ’∞ ’≈´ Ï∆«Â¡≈ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ ‹∆
ÏØ«Ò¡≈ «‹, ““Íπapple÷‘π! ‹∂ «’¤± «’√∆ ’∂ Ó«È ’≈¬∆ Í»¤‰∂ ’∆ ‘À √π Í»«¤ Ò∂‘π, √ø’≈ Ó«Â ’apple‘πÕ
‹∂ ’≈¬∆ Â∞Ó‘π ÓÈ Ó«‘ «⁄ÂÚ∆ ‘À √≈ Íπ¤‘πÕ √≈Ë-√ø «ÓÒ∂ ’≈ ◊ππ‰∞ ¬∂‘∆ ‘À ‹∂ «’¤∞ ’≈¬∆
Ó«È Ó«‘ ‘Ø«¬ √π Í»«¤ Ò∆‹∆¡À””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ’∂ ’‘‰∂ √≈«Ê ˙«¬ √Ì ÒØ’ Ó‘≈ ÍÃÎπºÒÂ
‘Ø«¬ ◊¬∂Õ ÂÏ ¿∞È‘π ‘≈Ê ‹Ø«Û ’«apple ’«‘¡≈ «‹, ““‹∆, ‘Ó≈apple∂ Í»¤‰∂ ’∆ ’≈¬∆ È≈‘∆ apple‘∆, Â∂apple∂
Áapple√È Á∂÷‰∂ ‘∆ √≈«Ê ‘Ó≈apple≈ √øÂØ÷ ‘Ø¡≈ ‘À””Õ ÂÏ ˙«¬ «‹ ÁØ«¬ ⁄≈«apple ¿∞È‘π Ó«‘ «◊¡≈È∆
¡≈Í√ ’ø¿∞ ’‘≈ÚÂ∂ Ê∂, «ÂÈ‘π ’«‘¡≈ «‹; ““‹∆, ¬∂’ ‘Ó≈apple∆ Ï∂ÈÂ∆ ‘À, ‹∂ Â∞Ó≈apple∆ ¡≈«◊¡≈
‘Ø«¬ ¿∞ ’‘«‘?”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, “ÌÒ≈ ‘Ø«¬ Íπapple÷≈ ! «‹ «’¤∞ ‹∆ ‘À √π ’‘‘π””Õ
ÂÏ ¿πÈ‘π ’«‘¡≈ «‹, ““Ï≈Ï≈ ‹∆ √Ò≈Ó«Â! √À√≈appleπ ’‘Â≈ ‘À «‹ «√Ë ‘À √π √Á≈ ‹∆ÚÂ∂ ‘À,
˙«¬ ÓappleÂ∂ ’Ï‘» È≈‘∆Õ √π ‹∆, ‘Øapple ¿∞ √À√≈appleπ √Ì ÓappleÂ≈, ¡≈ÚÂ≈ ‹≈Â≈ ‘À ‹∆, ¬∂‘π Ï≈Â
«’¿∞ ’«apple ‘À ‹∆? ’ج∆ ¬∂‘π Ì∆ ¿∞Í≈¿∞ ‘À «‹Â∞ ’«apple ‘Ó Ì∆ ‹∆ÚÂ∂ apple«‘‘, Óapple«‘ È≈‘∆?”” ÂÏ
◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ Óπ√’≈«¬ ’«apple √ÒØ’∞ ’«‘¡≈ «‹:-
Á√ Ï≈Ò«‰ Ï∆√ appleÚ«‰ Â∆√≈ ’≈ √πøÁapple ’‘≈ÚÀ
[√ÒØ’ Ó‘Ò≈ 1 Ú≈apple Ó≈fi Õ3Õ (138)]
ÂÏ ˙«¬ ÒØ◊ √«Ì ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’∆ ⁄appleÈ∆ Ò≈◊∂Õ ÏØÒ‘π Ú≈‘π◊πapple»Õ ˙«¬ √Ì
«√÷ ̬∂, ◊πapple» ◊πapple» Ò≈◊∂ ‹Í‰∂, ’‘‰∂ Ò≈◊∂ Ú≈‘π◊πapple»Õ
«Îapple Í»appleÏ Á∆ ËappleÂ∆ ¡‹π«Ë¡≈ «Ú⁄
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ¿∞√π È◊apple Â∂ ¿∞√π ͇∂Ò ’ø¿∞ È≈Óπ «ÁÛ≈«¬ ’«apple Í»appleÏ ’∆
ËappleÂ∆ È◊«apple ¡‹Ø«Ë¡≈ ‹≈«¬ Ï√∂Õ ÂÏ ¿±‘≈ ¬∂«’ ◊Ø«ÏøÁ ÒØ’ ¡≈«¬ ◊¬∂ Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆
Í≈«‘Õ ÂÏ ¿∞È‘π ¡≈«¬ ’«apple ’«‘¡≈, ““apple≈Ó apple≈Ó Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆! apple≈Ó apple≈Ó””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂
È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““√«Â apple≈‹≈ apple≈Óπ, ¡≈¬∆¡À ‹∆! ÏÀ·∆¡À””Õ ÂÏ apple≈Ó apple≈Ó ’«apple ’«apple,
‚ø‚¿∞«Â ’«apple ’«apple ˙«‘ Ï≈Ï∂ ‹∆ ’¿∞ ÏÀ«· ◊¬∂Õ ÂÏ ÿÛ∆ ¬∂’ √√Â≈«¬ ’«apple ¿∞È‘π Ï≈Ï∂ ‹∆
Í«‘ Ï∂ÈÂ∆ ’apple∆ «‹, ““¬∂ Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆ ! Ï«Ò‘≈apple ‹ª Â∂apple∂ Áapple√È ’ø¿∞, ‘«Ó ¿∞ Â∂apple∂
Áapple√È ’∆ «È«Ó«Â ¡≈¬∂ Ê∂; ͉∞ ‹∆, ¬∂’ Ï∂ÈÂ∆ Ì∆ ’appleÂ∂ ‘À ‹∂ ¡≈«◊¡≈ ‘Ø«¬ ¿∞ ’‘«‘
‹∆?”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈, ““«‹ «’¤∞ Â∞ÓappleÀ ÓÈÀ Ó«‘ ‘À √π ’‘∆¡À ‹∆””Õ ÂÏ ¿∞È‘π
◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ’ø¿∞ ’«‘¡≈ «‹, ““‹∆, «¬«’ ÍπøÈ∞ Á≈È∞ ’appleÂ∂ ‘À, «¬«’ ‘ØÓ ‹◊ ’appleÂ∂ ‘À, «¬«’
ÂÍ«√¡≈ ’appleÂ∂ ‘À, «¬«’ Í»‹≈ ’appleÂ∂ ‘À, «¬«’ Ȫ◊∂ ‘À∫, «¬«’ «√«apple ’ÒÚÂz Ëapple≈ÚÂ∂ ‘ÀÕ «¬«’
‹´ ÂÍπ ¡◊«È ÂÍπ ¿∞appleË ÂÍπ ’appleÂ∂ ‘À∫Õ «¬«’ Á∂‘∆ ’ø¿∞ Ï‘πÂ∞ Áπ÷π Á∂Â∂ ‘À, «ÂÈ’∆ Óπ’«Â
‘Ø«¬◊∆ «’ È≈ ‘Ø«¬◊∆?”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ Ï≈È∆ ÏØÒ∆ ÌÀapple¿∞ apple≈◊ Ó«‘ «‹:-

110
‹◊È ‘ØÓ Í≥πÈ ÂÍ Í»‹≈ Á∂‘ Áπ÷∆ «È Á»÷ √‘À®
[ÌÀapple¿∞ Ó‘Ò≈ 1 ÿapple 2Õ 7Õ (1127)]
ÂÏ ¿∞È‘π ◊Ø«ÏøÁ ÒØ’‘π ◊πapple» Ï≈ÏÀ È≈È’ ‹∆ ’∆ ⁄appleÈ∆ Ò≈◊À, ◊πapple» ◊πapple» Ò≈◊∂ ‹Í‰∂Õ
ÂÏ ¿∞È‘π ’«‘¡≈ «‹, ““Ï≈Ï≈ È≈È’ ! ÂÀ ‘∆ ÍappleÓ∂√πappleπ Í≈«¬¡≈ ‘À ¡appleπ ÂÀ ‘∆ ◊≈«¬¡≈ ‘À; ¡appleπ
ÂÀ ‘∆ «Ë¡≈«¬¡≈ ‘À; ¡appleπ Â∞‘∆ ’appleÂ≈ ‘À; ¡appleπ Â∞‘∆ ’appleÈ‘≈appleπ ‘À, ‘«Ó Â∂apple∆ √apple«È ÍÛ∂ ‘ÀÕ Ï≈Ï≈
È≈È’ ‹∆! ‘Ó ’Ω¿∞ apple≈«÷ Ò∂«‘””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““Ì≈¬∆ apple≈Ó ‹È‘π!
Â∞Ó ÍappleÓ∂√πapple ’≈ È≈Ó ¡apple≈Ë‘π, ÍappleÓ∂√πapple Â∞Ó≈apple≈ ÌÒ≈ ’appleÀ◊≈””Õ ÂÏ ¿∞«‘ ◊πapple» ‹∆ ’∂ «√÷ ̬∂,
◊πapple» ◊πapple» Ò≈◊∂ ‹Í‰∂ Õ ¿∞È ’À Ó«È √øÂØ÷π ¡≈«¬¡≈, È≈È’ Í≥Ê∆ ̬∂Õ ’‘‰∂ Ò≈◊∂ «‹
Ú≈‘π◊πapple», ËøÈπ◊πapple», √«Â◊πapple»Õ
¡‹π«Ë¡≈ «Ú⁄ ¿∞ÍÁ∂Ù
ÂÏ ¡‹Ø«Ë¡≈ «Ï÷Àπ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ÏÀ·≈ Ì◊«Â ’appleÂ≈ ‘ÀÕ ÂÏ Ì◊Â≈ ’ø¿∞
¡≈«◊¡≈ ¡≈¬∆ Í≈appleÏÃ‘Ó ‹∆ ’∆ «‹, ““È≈È’∞ ‹π‘Á∆ Ó∂apple≈ Ï‚≈ Ì◊Â∞ ‘À, √π ¡‹Ø«Ë¡≈ Ó«‘
¡≈«¬¡≈ ‘À, ÂπÓ ‹≈‘π, ‹≈«¬ ’apple È≈È’ Ì◊ ’≈ Áapple√È∞ ’«apple ¡≈Ú‘π, «‹ Â∞«Ó Ó∂apple∂ È≈Ó ’∆
Ó‘Ó≈ ¡«Ë’ ͤ≈È‘π ¡appleπ Ó∂apple∆ ¿∞√« ’apple‘ππÕ Ó∂apple∆ «‹ ¿∞√« ‘À √π È≈È’π ‹≈ÈÂ≈ ‘ÀÕ””
ÂÏ √≈«apple¡‘π Ì◊‘π «Ó«Ò ’«apple Ï∂ÈÂ∆ ’apple∆ «‹, ““¬∂ √Ã∆ Í≈appleÏÃ‘Ó ‹∆! Â∂apple∆ «‹ ¿∞√« ‘À √π
È≈È’∞ ‹≈ÈÂ≈ ‘ÀÕ √π «’¡≈ Â∂apple∆ ¿∞√« ‘À «‹ È≈È’∞ ’appleÂ≈ ‘À «‹Â∞ ± ÷π√∆ ‘ØÁ≈ ‘À?”” ÂÏ
√Ã∆ Í≈appleÏÃ‘Ó ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““‘Ø Ì◊‘π! Ó∂apple∆ «‹ ¿Ï√« «√ «¬‘∆ ‘À: «’√∆ Ï≈ ’≈
Á≈Ú≈ È≈‘∆ ËappleÂ≈; È ’Ó≈¬∆ ’≈, È Ì◊«Â ’≈; È «√ÓappleÈ ’≈ È ‹Í ’≈, È Â’ ’≈; È
√∆Ò ’≈, È √ø‹Ó ’≈; È ‹π◊«Â ’≈, È apple«‘ ’≈, È ’appleÓ ’≈, È ËappleÓ ’≈, È ÍπøÈ ’≈, È
«¬ÙÈ≈È ’≈; È È≈Ó ’≈, È ’≈‘» √∂Ú≈ ’≈, ¡≈Í ’ø¿∞ ’∆‡π ’«apple ‹≈ÈÂ≈ ‘À ¡appleπ ’appleÈ ‘≈appleπ
Óπfi ’ø¿∞ ͤ≈ÈÂ≈ ‘ÀÕ ’appleÓ ’«apple ’«apple «È‘’appleÓπ ¡≈Í ’ø¿∞ ‹≈ÈÀ, √π ¬∂‘∆ Ó∂apple∆ «√Ϋ ‘À, ¡appleπ
«¬‘∆ Ó∂apple∆ √≈Ò≈‘ ‘À, ¡apple𠫬‘∆ Ó∂apple∆ √∂Ú≈ ‘ÀÕ √ج∆ Ó∂apple≈ Ì◊Â∞ √∂Ú’ √ø◊∆ ‘ÀÕ ¡Ú«apple «‹ Ì◊Â
‘À «√ «’¤∞ ¡≈ÍÈ∆ ’Ó≈¬∆ ‹È≈«¬ ‹≈Â∂ ‘ÀÕ ¡appleπ È≈È’∞ ‹∂ Ì◊Â∞ ‘À √π Óπfi ‘∆ ’ø¿∞ ‹≈ÈÂ≈ ‘À,
¡≈Í ’ø¿∞ ’∆‡π ’«apple Ó≈ÈÂ≈ ‘À, ¡appleπ ’appleÈ‘≈appleπ Óπfi ’ø¿∞ ͤ≈ÈÂ≈ ‘À Ó∂apple∆ «√Ϋ Â∞«Ó ‹≈«¬
’«apple È≈È’ Ì◊ Â∂ √πÈ‘π ‹∂ «’¡≈ ’‘Â≈ ‘À””Õ ÂÏ √ÌÈ‘π Ì◊‘π ÈÓ√’≈appleπ ’∆¡≈ «‹,
““Ï«Ò‘≈apple ‹ª¿∞, Ï«Ò‘≈«apple ‹≈¿∞ Â∂apple∆ ¡≈«◊¡≈ ’ø¿∞ ¡appleπ Â∂«apple¡≈ Ì◊ª ’ø¿π, «‹ Â∂apple∆ «√ΫÂ
’appleÂ∂ ‹≈ÈÂ∂ ‘À, ‘Ó ¿∞È ’À Ï«Ò‘≈«apple ‹≈«‘””Õ
ÂÏ Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹π‘Á∆ ¡‹Ø«Ë¡≈ Ó«‘ ÏÀ·≈ ÍappleÒ∆ Á÷‰ ’∆ ÂappleÎ, ¬∂’π Í≥‹ Â∆appleÊ∆
Ê∆ ¿∞√ ’∂ ¿±Í«apple ¬∂’ Ó‡π Ê≈, ¿∞√ ‘∆ Ó«‘ ÏÀ·≈ È≈Óπ «√ÓappleÈ∞ ’appleÂ≈ Ê≈Õ ÂÏ √Ã∆ Í≈appleÏÃ‘Ó ’∆
¡≈«◊¡≈ √≈«Ê √≈«Ê Ì◊ «ÓÒÀ, «Ó«Ò ’«apple «ÓÒÈÀ ¡≈¬∂ - È≈Ó≈, ‹À Á∂¿∞, ’øÏ∆appleπ «ÂÒ⁄ØÈ∞,
apple«ÚÁ≈√π, √ÀÈ∞, √ËÈ≈, ËøÈ≈, Ï∂‰∆Õ ¡Úappleπ Ì◊‘π √ÀÈ∞ √∂Ú’∞ Ì∂«‹¡≈ «‹ ‹≈«¬ ’«apple ± Á∂÷π
«Á÷≈ Ì◊Â∞ «Ë¡≈È ’À «Ï÷À ‘À «’ «√ÓappleÈ ’À «Ï÷À ‘À «’ Ï≈Ò √πÌ≈Ú ’À «Ï÷À ‘À! «‹¿∞ ‘À «Â¿∞
‹≈«¬ ’«apple Á∂÷πÕ ‹∂ Ì◊Â∞ «√ÓappleÈ ’À «Ï÷À ‘Ø«¬◊≈ «’ «Ë¡≈È ’À «Ï÷À ‘Ø«¬◊≈ ÂÏ ‘Óapple≈ È≈Óπ
Â∞Ó ÓÂ∞ Ò∂‘πÕ ¡appleπ ‹∂ «ÏÒ≈√ Ì≈Ú ’À «Ï÷À ‘Ø«¬◊≈ ÂÏ ‘Óapple∆ Ï∂ÈÂ∆ ’appleÈ∆ ‹∂, ““‹∆ √∂Ú’ ·ª„∂

111
‘À«È, Áapple√È∞ ⁄≈‘Â∂ ‘À «’Ú ¡≈«◊¡≈ ‘À?”” ÂÏ ‹«Á √ÀÈ∞ √∂Ú’∞ ¡≈«¬ ’À Á∂÷À ¿∞ ◊πapple» Ï≈Ï≈
È≈È’∞ «ÏÒ≈√ Ì≈Ú ’À «Ï÷À ÏÀ·≈ ‘ÀÕ ¡appleπ ¡≈◊∂ ‘∆ ¡◊øÓπ ‘Ø¡≈ ‘ÀÕ ¿∞«· ÷Û≈ ‘Ø¡≈, ““‘ø¿∞
Ï«Ò‘≈«apple ‹ª¿∞, ¡≈¬∆¡À ‹∆!”” ¡≈¬∆¡À ‹∆! «¬¿∞ ‘∆ ’‘Â≈ ‘ÀÕ ÂÏ √ÀÈ∞ √∂Ú’∞ ‹≈«¬ ÷Û≈
‘Ø¡≈ ¡appleπ ‚ø‚ ÍɪÓπ ’∆¡≈, ’«apple ’«apple apple≈Ó «’√È ’∆È∆Õ ÂÏ Ì◊Â≈ ’∆ Ï∂ÈÂ∆ ’apple∆ «‹,
““«’¿∞ ¡≈«◊¡≈ ‘À, Áapple√È∞ ⁄≈‘Â∂ ‘À””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈, ’‘À ““‹∆, „∆«Ò
Ó«Â ’apple‘π, ¡≈¬∆¡À ‹∆!”” ÂÏ √ÀÈ∞ √∂Ú’∞ Ï‘π«Û «Î«apple Ì◊‘π Í≈«√ ¡≈«¬ ÷Û≈ ‘Ø¡≈Õ ’‘À,
““‹∆, ¡≈◊∂ ‘∆ ¡◊øÓπ ‘»¡≈ ‘À Ï≈Ï∂ È≈È’ ’ø¿∞, ¡appleπ ÷Û≈ Â∞Ó≈apple∂ Ó≈apple◊ ’ø¿∞ Á∂÷Â≈ ‘À,
‚ø‚¿∞Â∞ ’appleÂ≈ ‘ÀÕ ’‘À ‹∆ “¡≈¬∆¡À ‹∆! Ï«Ò‘≈«apple ‹≈¿∞, ¡≈¬∆¡À ‹∆”; «¬Ú∂ ‘∆ ’‘Â≈ ‘À””Õ
ÂÏ Ì◊ √Ì∂ ‘∆ ¡≈«¬ ¡≈«¬ ÈÓ√’≈appleπ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’ø¿∞ ’∆¡≈Õ ¡≈◊∂ Â∂ ◊πapple» Ï≈Ï∂
È≈È’ ‹∆ Ì∆ ÈÓ√’≈appleπ ‚ø‚¿∞«Â ’apple∆Õ ¡appleπ ’«‘¡≈ «‹, ¡≈Ú‘π ‹∆!”” ¿∞√ ÂappleÎ Â∂ Ì◊Â
¡≈«¬ ·ª„∂ ̬∂Õ ¿∞√π ÂappleÎ Â∂ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ¡≈«¬ ·ª„≈ ÌÀ¡≈Õ ¿∞√π ÂappleÎ Â∂ Ì◊Â
‚ø‚¿∞«Â Ò≈◊∂ ’appleÈ∂Õ ¿∞√π ÂappleÎ Â∂ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ‚ø‚¿∞«Â Ò≈◊≈ ’appleÈ∂Õ ÂÏ ¡≈Í√ Ó«‘
«ÓÒ∂ ‹«Á «ÓÒÀ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ Ï≈È∆ ÏØ«Ò ¿π·≈ √Ã∆ apple≈◊ Ó«‘ «‹ :-
¡≈Ú‘π ÌÀ‰∂ ◊«Ò «ÓÒ«‘ ¡≥«’ √‘∂ÒÛ∆¡≈‘®
[«√apple∆ apple≈◊ Ó‘Ò≈ 1 ÿapple 1Õ 10Õ (17)]
ÂÏ Ì◊ «ÏÁ≈ ‘Ø«¬ ’«apple √⁄÷≥‚ ’ø¿∞ «√Ë≈apple∂Õ √«Â◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ËøÈ∞ ◊πapple» Ï≈Ï≈
È≈È’∞Õ Ú≈‘◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞Õ ¡Á∂√ ¡Á∂√ ¡Á∂√ Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’¿∞ ¡Á∂√π √’Ò √≈Ë»¡ª
’¿∞ ◊πapple ◊Ø«ÏøÁ ’ø¿∞ ¡Á∂√Õ ÏØÒ‘π ‹∆ Ú≈‘◊πapple»Õ
‹◊øÈ≈Ê ‹≈‰≈
ÂÏ Áapple◊≈‘ Â∂ ¡‹Ø«Ë¡≈ ¡≈«¬¡≈Õ ¡‹Ø«Ë¡≈ Â∂ ‹◊È È≈Ê ◊«¬¡≈, ‹‘ª ·≈’appleπ
’≈ Á∂Ú≈Ò≈ Ê≈ ‘≈ ◊«¬¡≈Õ ¿±‘≈ ‹◊È È≈Ê ◊«¬¡≈, ¿±‘≈ apple≈‹≈ ÌappleÊapple∆ «Ó«Ò ◊«¬¡≈Õ
¿±‘≈ ¡Â∆ ¿∞Á≈√∆ ÏÀapple≈◊∆ «◊Ã√Â∆¡≈ ’≈ Ó∂Ò≈ Ï‘π Ê≈Õ ÂÏ ¿±‘≈ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆
ÌappleÊapple∆ ͤ≈Â≈ ¡appleπ ÌappleÊapple∆ Ï≈Ï≈ È≈È’ ͤ≈Â≈ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ÈÓ√’≈appleπ ÌappleÊapple∆ ’¿∞
’∆¡≈Õ ÌappleÊapple∆ ÈÓ√’≈appleπ Ï≈Ï∂ ’¿∞ ’∆¡≈Õ ÈÓ√’≈appleπ ’«apple ’«apple ÏÀ«· ◊¬∂Õ ’ج∆ ͤ≈«È È √’À
’Ú‰ ‘À, ’ج∆ «√Ëπ ‘Ø«¬ «√ ͤ≈ÈÀÕ Ò≈◊∂ ’∞√Ò Í»¤‰∂Õ ÂÏ ¡≈◊À ÌappleÊapple∆ ’¿∞ ‹Ï Ï≈Ï≈
«Ó«Ò¡≈ Ê≈ ÂÏ ÌappleÊapple∆ ’À √≈«Ê ◊πapple» Ï≈Ï≈ Âapple∆’«Â ’∂ ÿ«apple Ó«‘ Ê≈Õ ‹Ï Ï‘π«Û ÌappleÊapple∆ Á∂÷À
¿∞ Âapple∆’«Â ’∂ ÿapple Â∂ ¿∞«apple¡≈ ‘À Ï≈Ï≈Õ ÂÏ ◊π√ª‘∆ ÌappleÊapple∆ Á∂«÷ ’«apple ÷π√∆ ¡ÈßÁ Ó«‘
‘Ø«¬ ◊«¬¡≈Õ ÂÏ ◊π√ª‘∆ ÌappleÊapple∆ ’«‘¡≈ «‹, ““¬∂ Ï≈Ï≈ È≈È’! «¬Ï «’¤∞ Ï√Â∞ Í≈¬∆ ‘À””Õ
’‘À, ““‹∆, Â∂apple∂ Íapple√≈«Á””Õ ÂÏ ◊π√ª¬∆ ÌappleÊapple∆ ’«‘¡≈ «‹, ““’‘ª Â∂ Í≈¬∆ √≈ Ú√Â∞? Â∂apple≈
«‹ ÓÈ∞ Ó≈«È¡≈ «√ ’‘ª Â∂ Ó≈«È¡≈?”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ◊ÚÛ∆ apple≈◊ Ó«‘ ‘’∆’«Â ’∂ ÿ«apple Ó«‘
Ï≈È∆ ÏØ«Ò ¿∞·≈ «‹ :-
«apple«Ë «√«Ë «ÈappleÓÒ È≈Óπ Ï∆⁄≈appleπ®
[apple≈◊ ◊¿∞Û∆ ¡√‡ÍÁ∆¡≈ Ó‘Ò≈ 1 Õ1Õ (220)]

112
◊πapple» ’∆ Ó«Â ’«apple «¬‘ √«‘‹ √Ó≈ÚÂ≈ ‘ÀÕ ◊π√ª¬∆ ÌappleÊapple∆ ‹∆ ! «¬√ √ø‹«Ó ’«apple ’«apple
Í≈«¬¡≈ ‘ÀÕ «¬√∆ √ø‹«Ó ‹∂ ’ج∆ Í≈Ú∂◊≈ √Ø Í≈Ú∂◊≈Õ ÏØÒ‘π Ì≈¬∆ ‹∆ √Ã∆ apple≈Ó «¥√È Ú≈‘π◊πapple»®
Í»appleÏ Á∆ ËappleÂ∆ ÂØ∫ Á÷º‰ ÚºÒ
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’∞ ‹∆ Â∆«È Ïapple√ Í»appleÏ ’∆ ËappleÂ∆ √Ìπ Á∂÷∆, Î∂«apple Í»appleÏ ’∆ ËappleÂ∆
Â∂ Áº÷‰ ’∆ ËappleÂ∆ ’ø¿∞ appleÓ∂∫Õ ÂÏ ‹≈Â∂ ‹≈Â∂ Ï‘πÂ∞ Á»«apple ◊¬∂Õ ÂÏ ‹≈ Á∂÷À Â¿π ¿±‘≈ ¬∂’∞ Á∂‘πapple≈
‘À ◊⁄◊∆apple∆, ¡appleπ ◊⁄◊∆apple∆ ‘∆ ⁄¿∞Âapple≈ ‘À, ¡appleπ ¡≈«√ Í≈«√ ¿π‹≈«Û ‘ÀÕ ¿∞√ Á∂‘πapple∂ «Ú«⁄ ◊πapple»
Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆ ‹≈«¬ Ú«Û¡≈Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““‘ª ÓappleÁ≈«È¡ª! ‘π«‰
¬∆‘ª ¡√≈‚∆ ·Úapple ÏÀ·‰ Á∆ ‘ÀÕ Â±ø ÏÀ·≈ ’∆appleÂÈ∞ ’«apple ¡appleπ ¡√∆ ÂÍ«√¡≈ ’appleÁ∂ ‘«‘””Õ ÂÏ
ÓappleÁ≈È∂ ’«‘¡≈ ‹∆, ““Ï≈Ï≈ ‹∆ √Ò≈Ó«Â! ÌÒ≈ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ◊Ø«· Ó≈«apple ’«apple ͇ ¿±Í«apple
͇π ÁÛ≈«¬ ’apple ÏÀ·≈ ¡appleπ ÓappleÁ≈È≈ «‹Ú «ÈÚ≈‹∆ ÏÀ·Á∂ ‘À«È «ÂÚ Ï≈Ï∂ ¡≈◊∂ ’appleÚª ⁄‘π Í≥‹ª
Á∆ «Ú«Ê ÏÀ·≈Õ ‹≈ ◊πapple» Ï≈Ï≈ ÂÍ«√¡≈ ’appleÁ≈ ª ÓappleÁ≈È≈ ’appleÚª Í≥‹ª Á∆ «Ú«Ê ÏÀ·Á≈Õ ‹≈
◊πapple» Ï≈Ï≈ √‘‹ ÁÀ ÿ«apple ’∆ÂÈ ’appleÁ≈ ª ÓappleÁ≈È≈ ÷apple≈ È‹∆«’ Ï≈Ï∂ È≈«Ò ◊Ø«‚¡‘π ◊Ø‚≈
’«apple ÏÀ·Á≈Õ «‹¿∞ ◊πapple» Ï≈Ï≈ ‹∆ ÂÍ«√¡≈ ÏÀ·≈ «Â¿∞ Ï≈Ï∂ ÏÀ·∂ Ïapple√π «ÁÈ≈ ◊π‹«apple ◊À¡≈
«Ë¡≈«È ’∆ÂÀÕ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’∆ Â≈Û∆ Ïapple√ «ÁÈ≈ ‹≈«¬ ÷πÒ∆Õ «‹¿∞ ◊πapple» Ï≈Ï≈
È≈È’∞ «Ë¡≈È∞ ÷Ø«Ò ’«apple Ï≈ ’appleÁ≈ √≈ «Â¿∞ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ’ø¿∞ ¿∞Íapple‘𠫬‡ ¤∞Û«’ ’«apple ÓÊ∂
¿∞Í«apple Ò≈«◊ ’«apple, Ëapple«Â ¿»Í«apple ÍÛ∆Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’∞ ÈØ ¿∞√𠫬‡ Ò◊∆ ‘ج∆ Í∆Û ‘ج∆Õ
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““‘≈«¬ ‘≈«¬! Á∂÷‘π, Ì≈¬∆,! ¡‹À Ó∂apple∆ Á∂‘∆ ’⁄∆ ‘À «‹ ¡‹∂ Ì∆
Í∆Û ‘ØÁ∆ ‘À, √π ÓÀ∫ ¡‹À Â∆’∞ Áπ÷π √π÷π «Ú¡≈ÍÁ≈ ‘À””Õ ÂÏ ¬∂‘ Ï≈ ϻ«fi ’«apple Ï≈Ï≈ È≈È’∞
ÏÀapple≈◊π Ò≈◊≈ ’apple‰∂Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ «‹¿∞ ÏÀapple≈◊π ’appleÁ≈ √≈ «Â¿∞ ¡Ú≈‹π ÍappleÓ∂√πapple ‹∆
’≈ ¡≈«¬¡≈ «‹ ¬∂ È≈È’ ±ø «‹ ÏÀapple≈◊π ’appleÁ≈ ‘À∫ «√ «’¿∞∫ ’appleÁ≈ ‘À∫?”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’
¡appleÁ≈«√ ’∆Â∆ «‹, ““¬∂ «ÈappleÌÚ «ÈappleÚÀappleπ ¡’≈Ò Ó»apple«Â ¡‹»«È √øÌÚ ‹∆ √≈«‘Ï! ‹≈ ÓÀ Â∂apple≈
È≈Óπ ¡apple≈«Ë¡≈ Â≈ «’¡≈ ‹≈ Ì∆ ¡‹À Â∆’∞ Áπ÷π √π÷ Á∂‘∆ ÈØ «Ú¡≈ÍÁ≈ ‘À? ª Ó∂apple≈ Â∂apple∂ È≈Ó
«√Óapple∂ Á≈ «’¡≈ δ ‘À? ÓÀ ¬∂Â∞ ¡apple«Ê appleØ∫Á≈ ‘ª””Õ ÂÏ ‘π’ÓÏ √≈«‘Ï ’≈ ¡≈«¬¡≈ «‹, ““¬∂
È≈È’! «‹ÂÈ≈ √À√≈appleπ ‘À ÓÀ √Ìπ Áπ÷π ÁÀ Ú«√ ’∆Â≈ ‘ÀÕ «’ ’ج∆ √À√≈«apple «Ú«⁄ apple«⁄¡≈ ‘À √Ø √Ìπ
ÓÀ appleØÚ≈«¬¡≈ ‘ÀÕ √È’≈«Á ’∆ ‘» Ò≈«¬ ’«apple, ÏÑÓ≈«Á ’∆ ‘» Ò≈«¬ ’«apple, «√Ë∆ ‘» √≈Ë∆ ‘» Ò≈«¬
’«apple, Á∂Ú∆ Á≈ÈÚ∆ ‘» Ò≈«¬ ’«apple, ÏÑÓ≈«Á ’∆ ‘» Ò≈«¬ ’«apple, «√Ë∆ ‘» √≈Ë∆ ‘» Ò≈«¬ ’«apple,
Á∂Ú∆ Á≈ÈÚ∆ ‘» Ò≈«¬ ’«apple, √∂÷∆ ‘» Í∆apple∆ ‘» Ò≈«¬ ’«apple, apple≈«‹¡‘π Íapple«‹¡‘π Ò≈«¬ ’«apple «‹ ’ج∆
ÓÀ ¬∂√π Á∂‘∆ «Ú«⁄ ¡ªÁ≈ ‘À È≈È’! «ÏÈ≈ appleπ¡≈«¬¡ª ¤«‚¡≈ ’ج∆ È≈‘∆Õ «√ ’Ú«‰ ’Ú«‰
‹ØË∂?

113
√‘ø√à Á≈È Á∂ «¬øÁz appleØ¡≈«¬¡≈® ÍappleÓ apple≈Óπ appleØÚ∂ ÿ«apple ¡≈«¬¡≈®
[apple≈Ó’Ò∆ ’∆ Ú≈apple Ó‘Ò≈ 1Õ 14Õ (953)]
ÂÏ ÓappleÁ≈È∂ ’«‘¡≈ «‹ “‹∆ ±ø ÍappleÓ∂√πappleπ ‘À∫Õ Â∂apple∂ «È‹∆’ ’«Ò‹π◊π ’‘≈ ¡≈ÚÀÕ Â∂apple≈
È≈Óπ ÒÀÈ◊∂ «ÂÈ ’¿∞ ’«Ò‹π◊π ÍØ«‘ È≈ √’À◊≈”Õ ÂÏ ¿±‘≈ Â∂ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’Ï ¡appleπ
ÓappleÁ≈È≈ ¡◊øÓ ’ø¿∞ ⁄Ò∂Õ ÏØÒ‘π Ì≈¬∆ ‹∆ Ú≈«‘◊πapple»Õ ËøÈ∞ ◊πapple» √«Â◊πapple» √Ï≈«√ ◊πapple» «‹√π ’À
Íapple√≈«Á ‹ÈÓπ ÓappleÈ∞ ’‡∆¡À √Ø ËøÈ∞ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞Õ
Á÷‰ Á∆ ËappleÂ∆-√Ó≥πÁapple ’ø„∂ ‹≈‰≈
ÂÏ Á∂‘πapple∂ Â∂ Áº÷‰ ’∆ ËappleÂ∆ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ ¡appleπ ÓappleÁ≈È≈ ¡◊Ó ’¿∞ ⁄Ò∂Õ
ÂÏ ‹≈Â∂ ‹≈Â∂ ¬∂’ √Ó≥ÃÁ ’≈¤Ò Ó«‘ ‹≈«¬ ÍÛ∂, ‘ª ‹≈«¬ ÍÛ∂ ‹‘ª Â≈apple∂ ’À apple∂Â∞, ‘ª
Í≈‰∆ Í≈¬∆¡À È≈‘∆Õ ÂÏ ÓappleÁ≈È∂ Ï≈¨ apple∂Â∞ Á∂«÷ ’«apple ’≈‘«Ò¡≈ Í«Û¡≈, ““«‹ ‘ØÚÀ ª ¬∂ÊÀ
Ï≈Ï∂ Í≈√‘π Í≈‰∆ Ó≥◊∆¡ÀÕ ¬∂ÊÀ «¬√π appleØ‘∆ «Ú«⁄ Ï≈Ï≈ Í≈‰∆ ÍÀÁ∂ ’appleÀ◊≈””Õ ÂÏ ÓappleÁ≈È∂
’«‘¡≈, ““Ï≈Ï≈ ‹∆! √Ò≈Ó«Â Â∂apple∆ «’appleÍ≈ Â∂ Ì»÷ «Í¡≈√ ◊¬∆ ‘À, ͉∞ Í≈‰∆ «Á√Á≈ È≈‘∆,
‹∆¿∞ ÊØÛ≈ ‘Ø«¬ ◊À¡≈ ‘ÀÕ Ï‚∂ ÊÒ apple∂ ’∂ «‡Ï∂ «¬’À È∆‘Ò Í‰∞ ËappleÂ∆ √Ìπ apple∂ ’∆, ‘≈ Í≈‰∆
Í≈¬∆¡À È≈‘∆””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““ÓappleÁ≈«È¡≈! «’¿∞ ’«apple ‘À Â∂apple≈ ‹∆¿∞?”” ÂÏ
ÓappleÁ≈È∂ ’«‘¡≈ «‹, ““‹∆, Â∞«‘ Ú«Ò Á∂«÷ ’«apple ÓÈ∞ «‘øfi≈«apple ‘ÀÕ Í‰∞ ‹∆ «Âz÷≈ Ó«Ò¡≈ ‘ª,
¡≥«Â ¡≈¬∆ ‘À ◊«Ò, ÍÃ≈È ‘Â∞ ‘ØÁ∂ ‘À«È «ÏÈ≈ Í≈‰∆ Â∂””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈, ““‘π√∆¡≈appleπ
‘Ø‘π, Í≈‰∆ Ì∆ ‘Ø√∆””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ ¡apple ÓappleÁ≈È≈ ⁄Ò∂ ¡◊øÓ ÈØ, «‡Ï∂ È∆‘Ò Ò◊∂ Ì≈Ò‰∂
Í≈‰∆ Á∆ «È«Ó«ÂÕ
ÂÏ «◊Á«Û ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ÈØ È‹«apple ¡≈«¬ ◊¬∂Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹,
““ÓappleÁ≈«È¡≈! Í≈‰∆ È≈‘∆ È‹«apple ¡≈«¬¡≈, ͉∞ Í≈‰∆ Á∆¡ª È∆√ª‰∆¡ª È‹«apple ¡≈¬∆¡ª ‘À∫Õ
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ÊÀ ÓappleÁ≈È∂ Ï∂ÈÂ∆ ’∆Â∆ «‹, ““‹∆, ±ø √Ìπ «’¤∞ ‹≈‰Á≈ ‘À, ͉∞ ¡≥ ¡≈«¬¡≈
‘À∫ ‹∆¿∞Õ”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ Á∆ ÍÀapple∆ ͬ∂ ¡≈«¬ ’«apple «◊Á«ÛÕ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆
ÊÀ ÓappleÁ≈È∂ ’«‘¡≈ «‹, ““‹∆, ¬∂‘π ’Ú‰∞ ‘À?”” ’‘À, ““ÓappleÁ≈«È¡ª! ¬∂«‘ ‹øÏ» ‘À «◊Á«ÛÕ”” ’‘À,
““‹∆ ¬∂‘π Ú‚≈ ¡⁄apple‹π ‘À «‹ ¬∂«‘ ¡≈«¬ ÍÀapple∆ ͬ∂ ‘À«È””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆, ’«‘¡≈ «‹,
““‘Ø Á∆Í ÍÂ∆! Í≈‰∆ Ì∆ «’√∆ ‹≈‘◊≈ ‘À?”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈ «‹, ““¬∂ ÓappleÁ≈«È¡ª!
«◊Á«Û «√¡≈‰∂ È∆, ¬∂√∂ «◊ÁÛ∞ ÁÀ Ó◊«apple ⁄´ ‹≈‘≈”” ’‘À, ““‹∆, ÌÒ≈ ‘ØÚÀ””Õ ÂÁ ¿∞√ ‘∆
«◊ÁÛ ’À Í≈¤∂ ⁄Ò∂Õ ‹≈Â∂ ‹≈Â∂ ¡◊À «◊ÁÛ∞ ⁄«Ò¡≈ ‹≈«¬ Í∆¤À Í∆¤À ÓappleÁ≈È≈ ¡appleπ ◊πapple»
Ï≈Ï≈ ⁄Ò∂ ‹≈«‘Õ ÂÏ ˙‘π «◊ÁÛ∞ ¬∂’ È∆‘Ò ÿ·apple Ó«‘ ‹≈«¬ Ú«Û¡≈Õ ¿∞√ ’À ¡≈√ Í≈√
«‡Ï∂ ‘À, ⁄¿∞«◊appleÁ Ï‚∂ ¿»⁄∂ «‡Ï∂, «ÂÈ ’À Ï∆«⁄ ÷◊ ‚±øÿ≈ È∆‘´ ÿ·appleπ, ¿∞√π «Ú«⁄ Áπ«¬
√»‘Û∂ Í≈‰∆ ’∂ Ê∂Õ «¬’√π √»‘Û∂ ÈØ «◊ÁÛ∞ √»ø«ÿ ’À ¡appleπ Ï≈Ï∂ ‹∆ ’ø¿∞ «√appleπ «ÈÚ≈«¬ ’«apple «Î«apple
«È’«Ò¡≈Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““¬∂ ÓappleÁ≈«È¡ª! ¬∂«‘ «◊Á«Û «√¡≈ÈÀ ‘ÀÈ∆Õ

114
¡√≈ ÈØ Í≈‰∆ Ú∂÷≈«Ò ◊¬∂, Íappleπ ÓappleÁ≈«È¡ª! ¬∂«‘ ‹∆ «¬’∞ ¤ÍÛ∆ «√ø«ÿ ◊À¡≈ ¡ÂÀ ¬∂‘π È
«√øÿ∆¡√π, ¬∂‘π ’∆ ’«apple ◊À¡≈?”” ’‘À, ““‹∆, ¬∂‘π ◊«Ò ± ‘À ‹≈‰«‘, ÓÀ «’¡≈ ‹≈‰≈Õ ”” ÂÏ
◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““¬∂ ÓappleÁ≈«È¡≈! ¡«‘ «‹ È≈‘∆ √π «√ø«ÿ¡≈ √»‘Û≈ √π ¬∂‘π
’¿∞Û≈ ‘Ø«¬◊≈ ¡ÂÀ «‹ «√ø«ÿ¡≈ ‘À√π Í≈‰∆ √Ø «Ó·≈ ‘ØÚ∆◊≈””Õ ÂÏ ÓappleÁ≈È∂ «’«ȡª «ÁȪ
«Í¤‘π Í≈‰∆ Í∆Â≈Õ ÂÏ Î∂«apple ÓappleÁ≈È∂ ’«‘¡≈ «‹, ““Ï≈Ï≈ ‹∆ √Ò≈Ó«Â! ¬∂‘π Í≈‰∆ «‹ ‘À √π
√⁄÷≥«‚ ’≈ ‘À, ¡À√π ‹‘≈È «Ú«⁄ ¬∂‘≈ Í≈‰∆ ≤È≈‘∆ ’Á∂ Í∆Â≈Õ Í‰∞ ‹∆ «¬√π √»‘Û∂ Á≈ Í≈‰∆
È ⁄«÷˙, «‹ ’∂‘≈ ‘ÀÕ”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ¡≈«÷¡≈ «‹, ““ÓappleÁ≈«È¡ª! ¡√∆ «’¤∞ ‹≈‰Á∂
È≈‘∆Õ Í‰∞ «‹ «◊ÁÛ∆ Á«√¡≈ ‘À √ج∆ ¡√ª Â∞Ë ÈØ Á«√¡≈ ‘À””Õ ’‘À, ““¬∂‘π «Ó·≈ ‘À «’ È≈?””
’‘À, ““Ï≈Ï≈ ‹∆! ¬∂‘π «Ó·≈ ‘À””Õ ’‘À, ““«Í¤∞ ¤«‚ ¬∂√ Á≈ «÷¡≈Ò «’ ‹≈ÍÀ ’∂‘≈ ‘À ¬∂‘π Í≈‰∆””
Õ ÂÏ ÓappleÁ≈È∂ ’«‘¡≈ «‹, ““Ï≈Ï≈ ‹∆ √Ò≈Ó«Â! ±ø √Ìπ «’¤∞ ‹≈‰Á≈ ‘À∫, ͉∞ ‹∆ Ó∂appleÀ ‹∆ ËØ÷≈
apple‘À◊≈ ¬∂√π Í≈‰∆ Á≈, «‹ Á∂÷ª ¬∂√π Á≈ √π¡≈Áπ ’∂‘≈ ‘ÀÕ”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ¡≈«÷¡≈, ““Â∂apple∆
‹∆¿∞ ‘À ª ⁄«÷ Á∂÷π””Õ ÂÏ ÓappleÁ≈È∂ √Ø ⁄«÷¡≈, Óπ«÷ Ò≈«¬¡≈, √Ø ““‘≈«¬! ‘≈«¬!”” ’«apple
¿∞«·¡≈Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““¬∂‘π ÓappleÁ≈«È¡≈ ! «’ ‘Ø«¬˙?”” ’‘À, ““‹∆, «‹‘Ï≈
¤≈Ò∂ ÍÀ ◊¬∂, ¬∂‘π Í≈‰∆ ’¿∞Û≈ ‘À”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ¡≈«÷¡ª «‹, ““ÎØ«apple ¿∞√ √»‘Û∂ «Ó·≈ ⁄≈
Í≈‰∆ Í∆¿∞, «‹ «‹‘Ï≈ ⁄ø◊∆ ‘Ø«¬ ‹≈«¬””Õ ÂÏ ÓappleÁ≈È∂ Î∂«apple ¿∞√π √»‘Û∂ Á≈ Í≈‰∆ Í∆Â≈ ÂÏ
√∆´ ‘Ø«¬ ◊À¡≈Õ ÂÏ ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ «‹, ““◊πapple» Ï≈Ï≈ ‹∆ √Ò≈Ó«Â! «‹⁄appleπ Í≈‰∆ È √∆˙
Í∆Á≈ «Â⁄appleπ Ìπ÷ È √∆¡≈ ‘π‰ Í≈‰∆ Í∆∫«Á¡ª ‘∆ È≈«Ò Ìπ÷ ‹≈«◊ ¡≈¬∆””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂
È≈È’ ’«‘¡≈ «‹, ““ÓappleÁ≈«È¡≈ ! ÷apple∆ Ìπ÷ Ò◊∆ ‘∆?”” ’‘À, ““‹∆, ÷apple∆ Ìπ÷ Ò◊∆ ‘À””Õ ÂÏ
◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““ÓappleÁ≈«È¡≈ ! «Í¤∞ Â∞ø ¬∂«‘ Ó∂apple∂ Ï√Âz Í’«Û ’«apple ÷Û≈ ‘Ø‘π,
‘ø¿∞ È≈Ú «È’Ò≈””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ ‹∆ Ï√Âz ¤«‚ ’«apple ¿∞√π ¤ÍÛ∆ «Ú⁄ È≈Ú‰ Ú«Û¡≈Õ ÂÏ
«‹¿∞ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‡πÏ’∆ Ó≈apple∆ «ÂÚ «Ú«⁄ ‘∆ ◊πÁapple∆ ÂÏ ÓappleÁ≈È∂ ‹≈«È¡ª «‹, ““Ï≈Ï≈ È≈È’∞
√π«÷ È≈ apple«‘¡≈, «‹ ¬∂⁄appleπ Â∆’ ¤ÍÛ∆ «Ú«⁄ apple«‘¡≈””Õ ÿÛ∆ ◊πÁapple∆, Óπ‘Â∞ ◊πÁ«◊¡≈,
¡≈«÷˙√π «‹, ““¬∂ ÍappleÓ∂√πapple! √≈«‘Ïπ Ó∂apple≈ ◊πÍÂ∞ ‘Ø«¬ ◊À¡≈ «‹√ÁÀ ‹Ø«apple ‘ø¿∞ apple‘Á≈ Ê∆, «Á÷≈
‘ø¿∞ «‹ ‹≈¿∞ «√ «’√π ‹≈‘◊≈ Ï≈Ï∂ ’ø¿∞ „»„«‰ ‹≈¿∞?”” ÂÏ ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈, ““Í«‘Ò≈ Â≈
¬∂‘π ¤ÍÛ∆ ‘∆ √Ø˪ ÓÂ∞ ÊÒÀ ÏÀ·≈ ‘Ø«¬ ¡ÂÀ ‹∂ ¬∂‘ ¤ÍÛ∆ ¡◊≈‘ ‘À ¡ÂÀ Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‚»«Ï
◊À¡≈ ‘À ª ‘ø¿∞ Ì∆ ¬∂√À «Ú«⁄ ‚∞appleª ‘𫉠Ó∂apple≈ «’Â∞ ’apple«Ó ‘À apple«¡≈””Õ ÂÏ ˙√∂ «Ú«⁄ ÍÀ¡≈
ÓappleÁ≈È≈Õ ÂÏ ÓappleÁ≈È∂ ÈØ ◊«Ò ¡≈«¬¡≈ Í≈‰∆ ¿∞‘π ¤ÍÛ∆ Á≈Õ ÂÏ ÓappleÁ≈È≈ „»«„ «È’«Ò¡≈
¤ÍÛ∆Õ ÂÏ ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ «‹, ““Ú‚≈ ’‘appleπ ’∆Â≈ Ï≈Ï∂ ÓÀ È≈«Ò ’∞ ‹≈‘◊≈ ¤«‚ ◊À¡≈, ‹∂
Â≈ ‚∞Ï≈ ‘À Â≈ ¬∂√∂ ¤ÍÛ∆ «Ú«⁄ ‘ØÚÀ, ͉∞ Ï≈Ï≈ ÓÀ ʪڑπ ÷∂´ ’«apple ◊À¡≈””Õ ÂÏ ÓappleÁ≈È≈
Ò◊≈ ÏØÛ≈ Ó≈«apple Ó≈«apple appleØÚ‰∂ «‹, ““Ó∂«apple¡≈ Ï≈ÏÒ≈! ÓÀÈØ ’∞ʪ«¬ ¤«‚ ‹ª«Á¡≈Õ Ï≈Ï≈ ‹∆! ‘π«‰

115
Ó∂apple≈ ’Ú‰∞ ‘≈´? ‘ø¿± «’ÊÀ ͪ? Â∞Ë È≈«Ò √∆ ª ‹≈‰Á≈ √≈, ’¬∆ È◊«apple ’¬∆ √‘ø√apple
√‘apple, ’¬∆ Á∂√, ’¬∆ √‹‰ «ÓÂz, ’∞‡øÏ, Ó≈Â≈-«ÍÂ≈ √appleÏ √π÷ Ó∂appleÀ √≈«Ê ‘À«È, Ï≈Ï≈! ‘ø¿Ï
«’¡≈ ’apple∆? Ó∂«apple¡≈ Ï≈ÏÒ≈ ¿∞‹≈«Û ¤«‚ «Á¡≈ ÓÀ «’ÊÀ ͪ? Ï≈Ï≈!”” ÂÏ ¬∂ÂÈ∂ ÓappleÁ≈È∂ Á∂
appleØÚ‰∂ È≈«Ò Ï≈Ï≈ ˙√∂ ¤ÍÛ∆ «Ú⁄‘π «È’«Ò ¡≈«¬¡≈Õ ÂÏ ‘ʪ ¿∞Í«apple ÓÀÁ∂ Á≈ ËÃ◊Û ¡ÂÀ
‘ÒÚ≈ ÷ø‚∞ Á≈ ÒÀÁØ ¡≈«¬¡≈Õ ÓappleÁ≈È≈ ‚«‚¡≈«¬ ’«apple Ï≈Ï∂ Á∂ ◊«Ò ⁄øÏ«Û¡≈ «‹, ““Ï≈Ï≈
‹∆! Ï≈Ï≈ ‹∆! Ï≈Ï≈ ‹∆! ±ø ÓÀ˘ «’ÊÀ ¤«‚ ◊À¡≈ √«‘ ‹∆, Â∞Ë Ï≈fi‘π Ó∂apple≈ ’Ú‰∞ ‘À ‹∆””Õ ÂÏ
◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““ÓappleÁ≈«È¡≈! Â∂apple≈ ÒÀ¡≈ ¡appleπ Â∂apple∆ Ìπ÷ Á≈ ÒÀ¡≈ ‘ø¿∞
Áapple◊≈‘ ◊À¡≈ √ª, ÿ‰∂ √≈Á∂ √≈Ò‰∂ ÒÀ ¡≈Ú≈ ‘ª, ͉∞ Â∂apple∂ appleØÚ‰∂ ÁÀ Ú≈√À fiÏ ‘ÒÚ≈
apple؇∆¡ª ÒÀ ¡≈«¬¡≈ ‘ª, ± ÷≈«‘””Õ ÂÏ ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ «‹, ““‹∆ ÌÒ≈ ‘ØÚÀ”Õ ÓappleÁ≈È∂ ‘Ê
¡‚∂Õ Ï≈Ï∂ ÓappleÁ≈È∂ «Á¡≈ ‘Ê≈ ¿∞Í«apple ‘ÒÚ≈ apple؇∆ apple÷∂Õ ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈, ““‘≈ ‘≈ ‹∆, ‘Ê
‹«Ò ◊¬∂ ‹∆Õ”” ÂÏ Î∂«apple Ï≈Ï∂ ‘Ê ¿∞Í«apple Ò◊∂ ËÃ◊Û ‘Ò◊≈Õ Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈, ““ÓappleÁ≈«È¡≈! ±
√‡‰ Ò◊≈ √«‘‹∂ √‡ÁØ‘π ª Ú‚≈ ’‘appleπ ’appleÁ‘π ¡≥ȱ ÈΫ ‘Ø«¬ ‹ªÁ≈ ‹‘≈È Â∆, ͉∞ ±ø
‘𫉠Ó∂«apple¡ª ‘ºÊª ¿∞Í«apple ÷≈«‘””Õ ÂÏ ÓappleÁ≈È∂ ’«‘¡≈ «‹, ““‹∆, ‘ø¿∞ Â∂«apple¡ª ‘ʪ ¿∞Í«apple ‹∂Ú
È≈‘∆ √’Á≈Õ”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““ÓappleÁ≈«È¡≈! ¬∂‘π ’∞ÁappleÂ∆ ÷≈‰≈
Áapple◊≈‘ Á≈ ‘À, Ìπ∫«¬ È≈‘∆ apple÷‰≈-±ø Ó∂«apple¡ª ‘ʪ ¿∞Í«apple ÷≈«‘Õ”” ÂÏ ÓappleÁ≈È∂ ÈØ ◊πapple» Ï≈Ï∂
‹∂Ú≈«¬¡≈, ‹∂Ú≈«¬ ’«apple Í≈‰∆ Í∆¡≈«¬ ’«apple Î∂«apple √≈«Ê ÒÀ ⁄«Ò¡≈ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞, ÏØÒ‘π
Ì≈¬∆ ‹∆ Ú≈‘π◊πapple»
◊πapple» ‹∆ √Ó≥πÁapple ’ø„∂ «¬’ ¿∞‹≈Û «Ú⁄
ÂÏ «◊ÁÛ‘π Í≈‰∆ «Á÷≈«¬¡≈ Á÷‰ ’∆ ËappleÂ∆ ÓappleÁ≈È∂ ¡appleπ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆
’¿∞Õ ÂÏ ¡◊À ’¿∞ ⁄Ò∂Õ Á÷‰ Ó«‘ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ ¬∂’ √ÓπøÁz ’∆ ’≈¤∞Ò Ó«‘ ‹≈«¬
ÍÛ∂, ‹‘≈ apple∂Â∞ ’À Â≈apple∂ ‘Øappleπ «’¤∞ Í≈¬∆¡À ‘∆ È≈‘∆; ÓappleÁ≈È≈ ¡≥«Â ¡≈«¬ ◊À¡≈Õ ÂÏ «◊ÁÛ‘π
Í≈‰∆ Ï≈Ï∂ ’ø¿∞ «Á÷≈«¬¡≈Õ ÂÏ ¿±‘≈ Ê∆ Í≈‰∆ Í∆ ’«apple ¡◊À ’ø¿∞ ⁄Ò∂∂Õ ÂÏ ‹≈Â∂ ‹≈Â∂ ‘ª
◊¬∂ ‹‘ª fi≈Û∆ È≈, Ï»‡∆ È≈, appleØÛ≈ È≈, «·’apple∆ È, √appleÚ≈Û∞ È, ’÷π È, Ï»‡π È «Âz‰, È «Ïapple÷π
È ¿∞√ ËappleÂ∆ ‹≈«¬ ÍÛ∂Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ¿∞√ ‘∆ ËappleÂ∆ Â∂ ⁄ÒÂ∂ ⁄ÒÂ∂ ’¬∆ «ÁÈ∞ ̬∂Õ ÂÏ
ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ «‹, ““¬∂ ÍappleÓ∂√πapple! ¡≈͉∂ Á∂√ Á≈ ÓÈ∞÷π ’ج∆ «Á√À ª Ì∆ ‹∆Úª; «‹ ’ج∆
’∞Â≈ «ÏÒ≈ «◊ÁÛ∞ Ì«ÿ¡≈Û∞ «Á√À ª Ì∆ ‹∆Úª; ‹∆ ’ج∆ «Óapple◊π Í≥÷∆ È‹«apple ¡≈ÚÀ ¿∞√
ÚÒ≈«¬Â Á≈ ª Ì∆ «È‘≈Ò ‘ØÚ≈Õ ‹Ø ’ج∆ appleπ÷ Áapple÷ ȋ«apple ¡≈ÚÀ ª Ì∆ «È‘≈Ò ‘ØÚªÕ ‹∂
’ج∆ fi≈Û∞, Ï»‡π, ’÷π È‹«apple ¡≈ÚÀ ª Ì∆ «È‘≈Ò ‘ØÚª, ¿∞√ ÁÀ ◊«Ò Ò«◊ ’«apple appleØÚªÕ Í‰∞
¡≈«¬ «’ÂÀ «ÚÁ∂«√ ͬ∂ «‹Ê∂ «’¤∞ È≈‘∆ È‹«apple ¡ªÚÁ≈Õ ¡’À Â≈apple∂ ¡’À apple∂Â∞””Õ ‹≈ ¬∂‘π Ï≈Â
ÓappleÁ≈È∂ «⁄ÂÚ∆ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ «Î«apple ÷Û≈ ‘Ø¡≈, ÓappleÁ≈È∂ Íπ«¤˙√π «‹, ““ÓappleÁ≈«È¡≈! ‹∆¿∞
’≈‘Ò≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘∆?”” ¡÷∂, ‹∆ «’ ’≈‘Ò≈ ‘ØÚÀ È≈‘∆, «ÂÂ∞ ËappleÂ∆ ¡≈«¬ ͬ∂-¡’À Â≈appleÀ ¡’À
apple∂Â∞, «‹ÊÀ ˙‘π ËappleÂ∆ ‘∆ È≈‘∆ ˙√ ËappleÂ∆ Á≈ ‹∆¿± ’ج∆ ‘∆ È≈‘∆, ’ج∆ «Óapple◊π Í≥÷∆ È «◊ÁÛ∞
È Ì«ÿ¡≈Û∞, ¿∞√π ËappleÂ∆ Á≈ ’ج∆ È≈‘∆, appleπ÷π «Ïapple÷π, È fi≈Û∞, È Ï»‡π, È ’÷π È ’ªÈ∞, È appleØÈ∞

116
«·’apple∆-‹∂ ª ’≈¬∆ „∆Ó «·’apple∆ ‘«Ê ¡≈ÚÀ Â≈ ÓÀ ¿∞√ ÁÀ ◊«Ò Ò«◊ ’apple ‹∆Ú≈, ͉∞ ‹∆ «ÂÂ∞
Á∂«√ ͬ∂ «‹ÊÀ «’¤∞ È ‘ØÚÀ””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ «‹, ““ÓappleÁ≈«È¡≈ ! «’¤∞ ‹≈‰Á≈ ‘À∫ ¡√∆
¬∂Â∞ ËappleÂ∆ «’¿∞ ͬ∂? Ó∂apple≈ «‹ √≈«‘Ïπ ‘À «√ ÷apple≈ ÷πÈ√∆ ‘À; ‹∂ «¬’∞ «Â´ Ì«apple ¿∞√π «ÏÈ≈ ‘ØappleÊÀ
«⁄Â∞ «’ È‹«apple ˜≈«¬ Ò◊À Â≈ Ó≈«apple ◊apple ◊Øapple ’appleÀÕ Í‰∞ ÓappleÁ≈«È¡≈ «ÂÊØ ¡≈¬∂ ‘ª «‹ÊÀ «’¤∞
È≈‘∆ È‹«apple ¡≈ÚÁ≈, ¡’À Â≈apple∂ ¡’À apple∂Â∞Õ ¬∂‘π ‹∆¿∞ «‹ ‘À Á∂÷À √ªÓ √ªÓ ÒØ⁄À, ͉∞ ÒØ⁄À,
ÓappleÁ≈«È¡≈ ! ÓÀ «‹ È·≈ ‘ª ˙Á» ËappleÂ∆ ¡‘π «√ ¬∂ÂÀ Ú≈√Â∂ È·≈ ‘≈Õ È ’∞Â≈ Á∂÷À È Ì¿π’À,
È ¬∂‘π «’√À ÈØ Á∂÷À È ÒØ⁄ÀÕ ‚appleÁ≈ ÓÀ ¡≈͉À √≈«‘Ï Ê∆∫ ÓÀ ¬∂Â∞ ËappleÂ∆ ¡≈«¬¡≈ ‘ª””Õ ÂÏ ◊πapple»
Ï≈Ï∂ ¬∂‘ Ï≈ ’‘∆Õ ÂÏ ÓappleÁ≈È∂ ’«‘¡≈ «‹, ÌÒ≈ ‹∆, ‹≈ Â∂apple∆ ¬∂÷À apple‹≈«¬ ‘À Â≈ ÌÒ≈ ‘ØÚÀ
⁄Ò∆¡ÀÕ ¬∂‘π Ï≈ ⁄Ò«Á¡≈ ‘∆ ’∆Â∆ ˙ÂÀ Î∂«apple ⁄ÒÁ∂ ‘∆ apple‘ÀÕ Î∂«apple ’¬∆ «ÁÈ, ’¬∆ Ó≈√
⁄Ò«Á¡≈ ‘∆ ⁄Ò«Á¡≈ ‘Ø«¬Õ ÂÏ ÓappleÁ≈È∂ ÁÀ ‹∆ Ï√∆ «‹ ÓappleÁ≈È∂ ÁÀ ‹ª ‹∆ ’≈¬∆ Ï≈ Ï√∆
ª ◊πapple» Ï≈Ï≈ Î∂«apple ’«apple Íπ¤Á≈ ÓappleÁ≈È∂ ‹Ø◊π «‹, ““ÓappleÁ≈«È¡≈ ! Â∂appleÀ ‹∆ «’¤∞ ’≈¬∆ ◊«Ò ‘∂
√π ’‘π””Õ Âª ÓappleÁ≈È∂ Ï∂ÈÂ∆ ’apple∆ «‹, ““Ï≈Ï≈ ‹∆ √Ò≈Ó«Â! ¡√ª ’¬∆ «ÁÈ, ’¬∆ Ó≈√
⁄Ò«Á¡≈ ‘∆ ⁄Ò«Á¡≈ ‘ج∂ ‘À, ¡√≈ÈØ ˙‘π Ï≈ «Ï√«apple ◊¬∆ ‘ÀÕ Áπ«¬ Í‘appleª «’ «¬’∞ Í‘appleπ «’
ÿÛ∆ «‹ «Á÷≈ ¡√∆ ’Á∂ ÏÀ·Á∂ Ê∂ «’ È ÏÀ·Á∂, ˙‘π Ï≈ ‘Ó ’ø¿∞ «Ï√apple∂ ‘∆ ◊¬∆ ‘À””Õ ÂÏ
Áπ«¬ Í‘apple≈«Â ¡≈◊À ‘À Áπ«¬ Í‘apple≈«Â «Í¤À ‘À, «‹√π Ú÷«Â ¬∂‘π Ï≈Ï∂ È≈È’ ÓappleÁ≈È∂ Í≈√ Â∂
Íπ¤∆Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈ «‹, ““¬∂ ÓappleÁ≈«È¡≈ ! «‹ Â∂appleÀ ‹∆ ‘À Â≈ «Í¤∞ Ï‘π””Õ ¡÷À, ““‹∆,
«ÏøÁ’ «⁄«Â ¡≈ÚÀ ‹∂ ÏÀ·‰ Á∆ Ï≈ÂÕ «Ï√«apple ◊¬∆ ‘À «Á÷≈, ÏÀ«· Á∂÷≈ ‘≈ «‹ ÏÀ·‰≈ ’À√≈
‘ØÂ≈ ‘À””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““‘≈ ÓappleÁ≈«È¡≈! «Í¤∞ ÏÀ·∞”” ÂÏ «Í≥È∆¡≈ Á∂ Íapple‰À
◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ¡appleπ ÓappleÁ≈È≈ ÏÀ«· ◊¬∂Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ Á∂ Ó÷π ¡◊À ÓappleÁ≈È≈ appleÏ≈Ï∆ ÏÀ·≈Õ ÂÏ
◊πapple» Ï≈Ï∂ ÚÒ‘π Á∂«÷ ’«apple ÓappleÁ≈È≈ appleÏ≈Ï∆ ‘Àapple≈È∞ ‘Ø«¬ apple«‘¡≈Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ÁÀ ª‘∆ ÓappleÁ≈È∂
¡≈«÷¡≈ «‹, ““¬∂ Ï≈Ï≈ ‹∆! ‘¿∞ Â∞Ëπ Ú∂«÷ ’«apple ‹∆ÚÁ≈ ‘ª, ±ø Â≈«apple¡ª Á∆ ÂappleÎ Á∂÷Á≈ ‘À,
‘ø¿∞ Ï≈Ï≈ ‹∆ √Ò≈Ó«Â ! «’√π È≈«Ò Ï≈Â≈ ’apple∆?”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ Â≈«apple¡≈ Â∂ È‹«apple ¿πÂ≈«apple
’«apple ÓappleÁ≈È∂ ’∆ Âapple«Î ’∆Â∆Õ ÂÏ ‹Á Ï≈Ï≈ È≈È’π ‹∆ ÓappleÁ≈È∂ ’∆ ÂappleÎ Á∂«÷ Á∂«÷ Ï≈Â≈
Ò◊≈ ’apple‰∂ ÂÏ ÓappleÁ≈È∂ Ï∂ÈÂ∆ ’apple∆ «‹ ¬∂, ““Ï≈Ï≈ ‹∆ √Ò≈Ó«Â! «Á÷≈, «‹ Â∂apple∆ È‹«apple
Â≈«apple¡≈ «Ú«⁄ ‹≈«¬ apple‘∆ «√ ¬∂«‘ «‹ Â≈apple∂ ‘À∫ «√ ’Ú«‰ ‘À∫?”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ’«‘¡≈
«‹, ““¬∂ ÓappleÁ≈«È¡≈ ! ¬∂«‘ «‹ ÓÈ∞÷ ‘Ø«¬ ’«apple «¬√π ·Úapple Â∆ ¿»‘ª ‹≈«¬ Í‘π⁄∂, ¬∆‘≈ ¬∂È ’∆
‹Ø«Â ‘ØÂ∆ √π «’¿∞ ’«apple ‘ج∆? ¬∆‘≈ «‹È‘π Ú≈√≈ Í≈«¬¡≈ √π «’¿∞ ’«apple Í≈«¬¡≈?”” ÏØÒ‘π Ì≈¬∆
‹∆ ◊πapple» «’¡‘π «Í¡≈«apple¡‘π ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ «‹, ““Ï≈Ï≈ ‹∆ √Ò≈Ó«Â
! «√ ’Ú‰ √∂Ú≈ ‘À «‹Â∞ ’«apple ’«apple ¬∂«‘ ¬∆‘ª Í‘π⁄∂ ‘À∫?”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““‘ª
ÓappleÁ≈«È¡≈ ! È≈Óπ Á≈È∞ «¬√È≈È∞ ’«apple ’«apple, √∆Ò √ø‹Ó ÁÀ¡≈ ËappleÓ ’«apple ’«apple, √Â∞ √øÂØ÷ ’«apple
’«apple √∂Ú≈ Ì◊«Â ÂÍ«√¡≈ ’«apple ’«apple Â≈ ¬∂‘ ¬∆‘ª Í‘π⁄∂ È∆””Õ ÂÏ ÓappleÁ≈È∂ ’«‘¡≈ «‹,
““¬∂«‘ «’¿∞ ’«apple Í‘π⁄∂?”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““¬∂«‘ ÌÒ∂ √π«¥Â ’«apple ’«apple ¬∆‘ª
Í‘π⁄∂ È∆””Õ ÂÏ ÓappleÁ≈È∂ ’«‘¡≈ «‹, ““Ï≈Ï≈ ‹∆ √Ò≈Ó«Â! ÂÀ ¬∂«‘ Ï≈ ’∆Â∆ Â≈ ÓÀ «Ú√«apple
◊¬∆Õ ¬∂‘π Ï≈ «’ ‹≈‰∆¡À ’±Û∞ ‘À «’ √⁄π ‘À?”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈ «‹, ““¬∂ ÓappleÁ≈«È¡≈

117
! Â∂apple≈ ‹∆¿∞ ’∆ ¡≈÷Á≈ ‘À?”” ’‘À, ““Ï≈Ï≈ ‹∆ √Ò≈Ó«Â! Ó∂apple≈ ‹∆¿∞ «¬‘Ø ¡≈÷Á≈ ‘À ‹≈ «’¤∞
¡≈÷∆ Á∂÷≈ Â≈ Ó≥È∆, ‹ª ±ø ÓÀÈØ ¬∂È≈ ÈØ ¡÷∆ Á∂÷≈ Ò«‘ ª ‘∆ ÍappleÂ∆«Â ¡≈ÚÀ””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂
È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ ‹∂, ““¬∂ ÓappleÁ≈«È¡ª ! Â∂apple≈ Á∂÷‰∂ ¿∞Í«apple ⁄≈¿∞ ‘À””Õ ’‘À, ““‹∆, Â∞Ëπ Ì≈ÚÀ
Â≈ Á∂÷≈Õ”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈ «‹, ““ÓappleÁ≈«È¡≈! «Í¤∞ ¡÷∆ Ó∆«‡Õ”” ÂÏ ÓappleÁ≈È∂ ¡÷∆
Ó∆«‡¡ª √Ø Ó∆‡∆¡ª, ‹‰∞ Â≈«apple¡ª «Ú«⁄ ÏÀ·≈ √∆Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹,
““ÓappleÁ≈«È¡≈ ! ¡«apple Â≈apple∂ Ó≥‚´ ‘∆Õ ¡«‘ Ëapple» ‘∆, ¡«‘ √π’appleπ ‘∆, ¡«‘ ÏπËπ ‘∆Õ ¡«‘ √Ì∂ Â≈apple∂
È∆, Á∂÷ ¬∂È≈ Á∆ Íπapple∆ ‘∆””Õ ÂÏ ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ Â≈apple∂ Ó≥‚´ Á∂«÷ ’«apple «‹, ““Ï≈Ï≈ ‹∆
√Ò≈Ó«Â! ÓÀÈØ «Î«apple ¿∞√ ‘∆ ‹≈‘◊≈ ÒÀ ‹≈¬∆¡À””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈ «‹, ““‘ª ÓappleÁ≈«È¡≈
! Ó∆«‡ ¡÷∆””Õ ÂÏ ÓappleÁ≈È∂ ¡÷∆ Ó∆‡∆¡≈ √π Ó∆‡∆¡ª ‹ª Á∂÷À Â≈ ˙ÂÀ Ê≈«¬ ˙ÚÀ Ï≈Ï≈ È≈È’∞
‹∆¿∞ ÏÀ·≈ ‘À «Í≥È∆¡ª ÁÀ Íapple‰À, ˙ÚÀ Ò≈¬∆¡À appleÏ≈«Ï ÓappleÁ≈È≈ ÏÀ·≈ ‘ÀÕ ÂÏ ÓappleÁ≈È≈ Á∂«÷ ’«apple
⁄«ÒÂz ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ’≈ ‘Àapple≈È∞ ‘Ø«¬ ◊À¡≈Õ ÂÏ ÓappleÁ≈È∂ ’«‘¡≈ «‹, ““Ú≈‘π ! Ï≈Ï≈ È≈È’∞
ÍappleÓ∂√πappleπ””Õ ÓappleÁ≈È≈ ÍÀapple≈ ¿∞Í«apple ÍÀ apple«‘¡≈ Ï≈Ï∂ È≈È’∞ ‹∆ «’¡≈Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆
¡≈«÷¡≈ «‹, ““¬∂ ÓappleÁ≈«È¡≈! ±ø ¡‹π «’¿∞ ÍÀapple∆ ÍÚÁ≈ ‘À∫?”” ’‘À, ““‹∆ ! ‘ø¿∞ «’ ÍÀapple∆ ÍÚª
±ø ‹◊Âz ’≈ ’appleÂ≈, ±ø ÍappleÓ∂√πappleπ ‘À, Â∂apple∆ ’∆ӫ ± ‘À ‹≈‰«‘Õ Â± ‘À «√ ÍappleÓ∂√πappleπ ‘À””Õ ÂÏ ◊πapple»
Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““¬∂ ÓappleÁ≈«È¡≈ ! ‘¿∞ «’apple≈Û ‘ª, ’≈¨ Ú∂Á∆ Á≈ ÍπÂz «‹ ±
√≈‚À «Í≥«‚ apple‘Á∂ √∂Õ ÓappleÁ≈«È¡≈ ! Â∞ËÈØ ’ج∆ ¬∂ÚÀ Ì÷Ò≈¿∞ ¡≈«¬¡≈ ‘ÀÕ ¡√∆ ˙«‘ «’apple≈Û
‘ª‘, ¡√≈‚≈ «Ú⁄π «’¤∞ È≈‘∆””Õ ÂÏ ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ «‹, ““√‘∆ ª È≈È’∞ ’¨¡ª«‰
«‹«È «√apple∆ Îπ«È «Â√‘∆ ◊ج∆Õ ‹∂ Â∞Ëπ ‹∂Ú‚∞ ÍappleÓ∂√πappleπ ‘Ø«¬ ª ‘ج∆””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆
¡≈«÷¡≈, ““‘À∫ ÓappleÁ≈«È¡ª! ’appleÂ≈apple Á≈ È≈¿∞ Ò«¬, Ï«√ ‘𫉠¬∂Á» ¡◊À ‘Øappleπ È≈‘∆ ¡≈÷‰≈,
¡≈÷‰≈ √∆ √π ¡≈«÷ «ÈÏ«Û¡≈ ‘ÀÕ Ï«√, ÓappleÁ≈«È¡ª! Ó∂apple∆ ÷π√∆ ‘À, ‘𫉠¡◊À È≈‘∆ ⁄Ò‰≈
⁄Ò≈Ú‰≈ ¡÷appleπ ’ج∆Õ”” ÂÏ ÓappleÁ≈È≈ ÍÀapple∆ ÍÀ¡≈ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ’∆Õ ÏØÒ‘π Ú≈‘◊πapple»Õ
√ØÂ∞ÏøË apple≈Ó∂Ù…apple ‹≈‰≈
ÂÏ ‹«Á Á÷‰ ’∆ ËappleÂ∆ √∂«ÂÏø«Ë apple≈Ó∂√«apple ◊¬∂ ÂÏ Á∂«÷ ’apple √∂Â∞ ÏøËπ apple≈Ó∂√apple ’ø¿∞
◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ ‘Àapple≈È∞ ‘Ø«¬ ◊À¡≈Õ ‘Àapple≈È∞ ‘Ø«¬ ’«apple ’«‘¡≈ «‹, ““¬∂ ÍappleÓ∂√πapple ‹∆! «Á÷≈
«‹È∑∆ ¬∂‘π √≈◊appleπ √Ó≥Áz ÏøË∂ Ê∂ Â∂ ’‘ª? «‹È‘π ’≈ Ò∆È∆ √∂ ’‘ª? ¡appleπ «‹È‘π ’≈ ÍÂ∆
’‘≈«¬¡≈ √∂ ’‘ª ¡appleπ ‹◊π ’∂ ¡≈ÁÓ∆ ’‘ª ¬∂‘ «’¡≈ Â∂apple≈ ⁄ÒÂ∞ ‘À ‹∆ Ï«Ò‘≈«apple ‹ª, «‹¿∞
‘À «Â¿∞∫ »ø ‘À ‹≈‰«‘ ‹∆-‘Ó‘π ’ø¿∞ «’¤∞ √»fi Ï»fi È≈‘∆ ÍÛÂ∆ ‹∆””Õ ÂÏ ‘Àapple≈È◊∆ Ï≈Ï∂
È≈È’ ‹∆ ’∆ √𫉠’«apple √Ã∆ Í≈appleÏÃ‘Ó (È∂) ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ¡≈͉∂ Í≈«√ ÏπÒ≈«¬¡≈Õ ÏπÒ≈«¬

118
’«apple Í»«¤¡≈ «‹, ““¬∂ È≈È’ ! ÂπÓ ’ø¿∞ ‘Àapple≈È◊∆ Ò≈◊∆ ‘À √π ÓÀ √Ófi∆ ‘ÀÕ Í‰∞ È≈È’ ! ±ø
«’¤∞ √Ó«fi¡≈ ‘À?”” ’‘À, ““‹∆, Â∂apple≈ √Ófi‰∞ ±‘À ‹≈‰«‘, ÓÀ «’¡≈ ‹≈‰≈ ‹∆! ÓÀ «’¤∞ È≈‘∆
√ÓfiÂ≈-«¬‘∆ ‘Àapple≈È◊∆ ¡≈¬∆ ‘À””Õ ÂÏ √Ã∆ Í≈appleÏÃ‘Ó ’«‘¡≈ «‹, ““¬∂ È≈È’! ÂÀ «‹ ¡≈appleÂ∆
◊≈¬∆ ‘À ˙‘π ±ø ÍÛ∞ ¡appleπ Í«Û ’«apple ¿∞√’≈ ÍappleÓ≈appleÊπ √ÓfiπÕ «‹Â∞ ’«apple’À ¬∂‘π ‘Àapple≈È◊∆ «Ó‡À””Õ
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ¡≈appleÂ∆ ÍÛ∆ ËÈ≈√apple∆ apple≈◊ Ó«‘:-
◊◊È ÓÀ Ê≈´ apple«Ú ⁄øÁ Á∆Í’ ÏÈ∂, Â≈«apple’≈ Ó≥‚Ò ‹È’ ÓØÂ∆®
[ËÈ≈√apple∆ Ó‘Ò≈ 1 ¡≈appleÂ∆ (663)]
ÂÏ √Ã∆ Í≈appleÏÑÓπ ‹∆ ÷π√∆ Ì«¬¡≈, ’«‘¡≈ √Ã∆ Í≈appleÏÑ«Ó ‹∆ «‹, ““‹≈«‘ È≈È’!
Â∂apple≈ «‹ È≈È’∞ È≈Óπ ‘À «√ «¬‘∆ Ó∂apple≈ È≈Óπ ‘»¡≈Õ «‹ È≈È’∞ È≈È’∞ ’appleÀ◊≈ ‹À√≈ Ó∂appleÀ È≈Ó
Ò∆¡À ÍπøÈ∞ ‘ØÂ≈ ‘À ÂÀ√≈ Â∂apple∂ È≈«Ó Ò∆¡À ÍπøÈ∞ ‘Ø«¬◊≈””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’ø¿π √Ã∆
Í≈appleÏÃ‘Ó «’appleÍ≈ ’≈ ‹´ Í∆Ò≈«¬¡≈, Í∆Ò≈«¬ ’«apple ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ «ÏÁ≈ ’∆¡≈Õ Î∂«apple
√∂ÂÏø«Ë appleÓ∂√«apple ¡≈«¬¡≈Õ ÏØÒ‘π Ì≈¬∆ ‹∆ Ú≈‘π◊πapple», ËøÈ ◊πapple», √«Â◊πapple»Õ
√∂ÂÏøË apple≈Ó∂Ù…Úapple ‹≈‰≈
ÂÏ √∂Â∞ÏøËπ Á∂«÷ ’«apple ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ’À ‹∆ Ï√∆ «‹, ““¬∆‘≈ ’ج∆ ◊Ø«ÏøÁ ÒØ’∞ Ì∆ ‘À∫?””
’‘À, ““‹∆, ‘À∫ ‹∆ ◊Ø«ÏøÁπ ÒØ’∞Õ”” ’‘À, ““’ÚÈ∞ ·Úapple ¿∞√ ’≈ ¡√Ï´ ‘À?”” ’‘À, ““‹∆ ¿∞‘π
·≈’∞appleπ Áπ¡≈apple≈ ‘À, ¿»‘≈ ·≈’∞appleπ ‹∆ ’∆ √∂Ú≈ ’appleÂ≈ ‘À, ¿±‘≈ ‘∆ ‹≈¬∆¡ÀÕ”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’
‹∆ ’À √≈«Ê √∂Ú’ Ê∂ ¿∞È‘π ’«‘¡≈ «‹ ““Ï≈Ï≈ ‹∆ √Ò≈Ó«Â! ‹‘ª Á»‹≈ Ì≈¿∞ ‘À ‘ª «’¡≈
‹≈‰≈ ‘À, ‹ª ¬∂’∞ «Èappleø‹È∞ «Èappleø’≈apple ª Á»‹≈ ’Ú‰∞?”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ Ï≈‰∆ ÏØ«Ò
¿∞·≈, √⁄ ÷≥‚ ’∆ Ï≈‰∆ «√ÎÂ∆ ¿πÍÁ∂√∆ ◊ÚÛ∆ apple≈◊ Ó«‘ «‹:-
Á»‹≈ ’¿∞‰∞ ’‘≈ È‘∆ ’ج∆® √Ì Ó«‘ ¬∂’π «Èappleø‹È∞ √ج∆®
[◊¿∞Û∆ ¡√͇∆¡ª Ó‘Ò≈ 1Õ 5Õ (223)]
«ÏÈ≈ ÍappleÓ∂√πapple Â∆ apple»Íπ È ‹≈«Â, È ÚappleÈ∞ È Ì∂÷π, ’ج∆ È≈‘∆ ÷≈Ò∆, √ÌÈ≈ Ó«‘ ¬∂’Ø
·≈’∞appleπ ‘ÀÕ ¡appleπ «‹ √≈Ò≈‘∆¡À «√ ¿π‘∆ √≈Ò≈‘∆¡À «Èappleø‹È «Èappleø’≈appleπ! ¿∞√𠫬’√π «ÏÈ≈ «‹ÂÈ≈
’ج∆ «‘øÁ» Óπ√ÒÓ≈È∞ Á»‹≈ ‹≈ÈÀ «√ Èapple’Í≈Â∆ ‘Ø«¬Õ ¬∂‘π Ï∆⁄≈apple𠫬¿∞ ‘À””Õ Ì≈¬∆ ‹∆ ÏØÒ‘π
Ú≈‘π◊πapple»®
Á÷È Á∆ ËappleÂ∆ ‹≈‰≈
ÂÏ √∂ÂÏøË Â∂ ¡◊À ’¿∞ ⁄Ò∂Õ ‹≈Â∂ ‹≈Â∂ Á÷‰ ’∆ ËappleÂ∆ «Â√π ÚÒ≈«¬«Â ◊¬∂ «‹
¿±‘≈ ’∆ ÏØÒ∆ √Ófi∆ È ‹≈¬∆Õ ‹ª Á∂÷À ª ¿π√π ·Úapple ’∆ ¡Úapple ÏØÒ∆ ‘À, ¡Úappleπ apple≈‹≈ ‘À, ¡Úappleπ
«‹È«√ ‘À, ͉∞ ¿»‘≈ ÍappleÓ∂√πappleπ ¬∂’Ø ‘ÀÕ √Ìπ ’ج∆ ¿∞√ ‘∆ Â∂ Ó≥◊Â≈ ‘À, ¿∞√ ‘∆ ’ø¿∞ ¡apple≈ËÂ≈ ‘ÀÕ
¿±‘≈ Ì∆ ¿∞‘∆ ÍappleÓ∂√πappleπ ‘ÀÕ ÂÏ ˙‘π ÚÒ≈«¬Â ¤Ø«‚ ’«apple ¡Úapple ÚÒ≈«¬«Â ◊À¡≈Õ ‹Ï ¿»‘ª
‹≈«¬ ’«apple Á∂÷À ¿∞ ¡Úappleπ apple≈‹≈ ‘ÀÕ ¿±‘ª ¡Úappleπ apple≈‹» ‘À, ¿±‘ª ¡Úappleπ «Ï¿∞‘≈appleπ ‘À, ¿±‘ª ¡Úappleπ‘Ø

119
ÏØÒ∆ ‘À; ¡Úappleπ ‘∆ √ØÌ≈¿∞ ‘À, ÍappleÓ∂√πappleπ ¿∞‘∆ ¬∂’Ø ‘∆ ‘ÀÕ √Ì∞ ’ج∆ ¿∞√ ‘∆ ’≈ È≈Óπ ¡apple≈ËÂ∂ ‘À∫
¡appleπ ¿∞√ ‘∆ Í≈√ Â∂ Óª◊Â∂ ‘À∫Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹ ¬∂ ÍappleÓ∂√πapple ±ø Ëø«È ‘ÀÕ
’¬∆ Á∂√ Á∂÷À, ’¬∆ ÍappleÁ∂√ Á∂÷∂: ’¬∆ ÚÒ≈«¬Âª Á∂÷∆¡ª, ¡Úapple apple≈‹∂ ¡Ú«apple ¡Ú«apple Á∂√,
¡Ú«apple ¡Ú«apple Ì∂«√, ¡Ú«apple ¡Ú«apple ÓÈ∞÷ ¡Ú«apple ·Úapple, ‹‘ª ‹≈¿∞ ‘ª ¬∂’Ø ÍappleÓ∂√πappleπÕ Í‰∞
Ì≈¬∆ «Á÷≈ ¡◊À ’ø¿∞ ‹ª¿∞, «Á÷≈ ¡◊À «’¡≈ ‘À? ¡appleπ ¿±‘≈ «‹ Ì»«Ó ‘À, Á∂√ ‘À, Ó≥‚Ò ‘À «Á÷≈
˙«¬ «’√π ’ø¿∞ ¡apple≈ËÂ∂ ‘À∫? ÂÏ ¿±‘≈ ¿∞√π ÚÒ≈«¬«Â ‹≈«¬ ’«apple Á∂÷À ÂÏ ¿±‘≈ ¡Úapple apple≈‹≈,
¡Úappleπ apple»ÍπÕ ¿±‘≈ apple≈‹≈ Íapple‹≈ ’À√≈ ‘À ˙«¬ Ì∆ ÍappleÓ∂√πapple ’ø¿∞ ¡apple≈ËÂ∂ ‘À∫ ¿±‘ª Â∂ ¡≈◊À ’ø¿∞
⁄Ò∂Õ ‹Ï ¿±‘ª ‹≈«¬ ’«apple Á∂÷À ¿∞ ¿±‘ª ̻ª ’∆ ËappleÂ∆ ‘À ¿±‘ª ¿∞√ ‘∆ ÍappleÓ∂√πapple ’≈ «√Óapple‰∞
’appleÂ∂ ‘À ¡appleπ ¿∞√ ‘∆ Í≈√ Â∂ Ó≥◊Â∂ ‘À∫, ¿∞‘∆ ÍappleÓ∂√πappleπ ¿±‘ª ‘ÀÕ ‹Ï ¿∞‘π ËappleÂ∆ ¤Ø«‚ ¡Úappleπ
ËappleÂ∆ ’ø¿∞ ◊À¡≈Õ ‹Ï ¿±‘ª ‹≈«¬ ¿∞ ¿±‘ª ÍÃ∂‘π ’∆ ËappleÂ∆ ‘À, ¿±‘ª Ì∆ ¿∞‘∆ ·≈’∞appleπ ‘À, ¿±‘ª
Ì∆ ¿∞√ ‘∆ Í≈√ Â∂ Ó≥◊Â∂ ‘À, ¿∞√ ‘∆ ’¿∞ ¡apple≈ËÂ∂ ‘À∫Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹,
““Ú≈‘π Ú≈‘π ±ø Ú‚≈ √≈«‘ÏπÕ ¬∆‘ª Ì∆ ±ø ¿±‘≈ Ì∆ ±ø ‘À∫Õ Â∂apple≈ ‘∆ ¡Óappleπ, ±ø ËøÈ∞ ·≈’πappleπÕ”” ÂÏ
¿±‘ª Â∂ ‹Ï ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹≈«¬ ¡≈◊À ¿∞‘≈ ¡Úappleπ ËappleÂ∆ ‘ÀÕ ¿±‘≈ √appleÍ ‘∆ √appleÍ apple‘Â∂ ‘À∫Õ
¿±‘ª Ì∆ ¿∞√ ‘∆ ’≈ «√ÓappleÈ∞, ¿∞√ ‘∆ Í≈√ Â∂ Ó≥◊Â∂ ‘À∫Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹,
““Ú≈‘π Ú≈‘π ±ø Á«¬¡≈´””! «¬È Ó«‘ Ì∆ ±‘À ‘∆ ‘À∫, ÂÀ «ÏÈ≈ ·Úapple ’≈¬∆ È≈‘∆””Õ ÂÏ ¿∞√π
ËappleÂ∆ Â∂ Ì∆ ◊πapple» Ï≈Ï≈ ‹∆ ¡◊À ’ø¿∞ ⁄«Ò¡≈Õ Î∂«apple ¡Úappleπ ËappleÂ∆ ◊À¡≈Õ ‹Ï ¿±‘≈ ¿∞√π ËappleÂ∆
Á∂÷À ÂÏ ¿±‘ª ¿∞√π ËappleÂ∆ ¡Úappleπ «’¤∞ È≈‘∆Õ ‹«Á ¿±‘ª Á∂÷À ¿±‘≈ Ì∆ ÍappleÓ∂√πappleπ ‘À, ¿∞√ ‘∆ ’ø¿Ï
˙«¬ ‹∆¡ ¡apple≈ËÂ∂ ‘À∫ ¡appleπ ¿∞√ ‘∆ ’ø¿∞ Ó≥◊Â∂ ‘À∫, ¿∞√ ‘∆ ’≈ È≈Óπ Ò∂Â∂ ‘À∫, ͉∞ ¡√πapple«Â ̪«¬
’«apple ’«apple È≈Óπ Ò∂Â∂ ‘À∫, ÍÃ∆«≤ ’«apple ’«apple È≈‘∆ Ò∂Â∂Õ Í‰∞ √Ìπ ’ج∆ ¿∞√ ‘∆ Í≈√ Â∂ Ó≥◊Â≈ ‘ÀÕ
‹‘≈ ’‘≈ ‹«Ò Ê«Ò ¿±«Ì ¡’≈«√ ÍÀÒ≈«Ò ‹‘≈ ’‘≈ ‹≈«¬ Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‘ª ¿∞‘∆ ¬∂’Ø
ÍappleÓ∂√πapple ‘ÀÕ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““Ú≈‘π Ú≈‘π! ±ø Ú‚≈ √≈«‘Ïπ! ‹‘≈ ’‘≈ ±ø
‘À ‘∆ ‘À, ÂÀ «ÏÈ≈ ‘Øappleπ ’ج∆ È≈‘∆””Õ ÂÏ ˙√π ËappleÂ∆ Â∂ ¡≈◊∂ ’ø¿∞ ⁄«Ò¡≈Õ ÂÏ ‹Ï ¡◊øÓ
ËappleÂ∆ ’ø¿∞ ‹≈«¬ ÂÏ ¿±‘≈ Ì∆ ¡Úappleπ ’ج∆ È≈‘∆ ‹∆¿∞ ‹øÂz, ¬∂’Ø ÍappleÓ∂√πappleπ ‘À-ËappleÂ∆ ¡’À ¡’≈√π
‘ÀÕ ¡Úappleπ Ú‰∞ «Âz‰∞ È≈ «ÁÈ∞ apple≈«Â «’¤∞ È≈‘∆ Ï»fi∆Â≈ «‹ ’‘ª Â∂ ¡≈¬∂, ’‘≈ Â∂ ◊¬∂Õ ÂÏ ◊πapple»
Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““Ú≈‘π Ú≈‘π! ’∞Áapple«Â Â∂apple∆Õ «ÂÂ∞ ËappleÂ∆ ¡≈«‰ Ï≈‘∂ «‹ÊÀ «’¤∞
«ÁÈ∞ apple≈«Â È Á∆√À, È «’¤∞ √π‰∆¡À, ¡≥Ë∂apple∆ Ó«‘ ¡ª«‰ Ï≈‘∂Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆
’«‘¡≈ «‹, ““Ì≈¬∆ ª ¬∆‘≈ Ì∆ ‘À «‹√π √≈«Ê ÓÀ «Ï˙‘≈appleπ ‘À √Ø Âª √ÌÈ∆ Ê≈¬∆ ‘ÀÕ ‘∫¿∞ «’¿∞
’≈‘Ò≈ Í≈Á≈ ‘≈””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ «√Ϋ Ï≈È∆ ÏØ«Ò ¿∞·≈ ¡≈√≈ apple≈◊ Ó«‘ «‹:-
±ø √ÌÈ∆ Ê≈¬∆ «‹ÊÀ ‘¿∞ ‹≈¬∆ √≈⁄≈ «√apple‹‰‘≈appleπ ‹∆¿∞®
[¡≈√≈ Ó‘Ò≈ 1 ¤øÂ ÿapple 2Õ 1Õ (438)]
ÂÏ ¿±‘≈ «¬√π √Ó∂ Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ¬∂‘π √ÏÁπ ’∆¡≈ ‘ÀÕ ‹∂ ’ج∆ ◊≈ÚÀ, «‹ «√÷À, «‹

120
’Ó≈ÚÀ √π «È‘≈´ ‘ØÚÀÕ √Ø ËøÈ∞ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞, Ú≈‘◊πapple» È≈È’∞Õ «‹«È ¡≥«Ëapple∂ Ó«‘ ⁄øÁȱ
’∆¡≈Õ ÏØÒ‘π Ú≈‘π◊πapple»Õ
Á÷‰ «Ú⁄ ’Ò‹π◊ È≈Ò Ó∂Ò
ÂÏ √∂ÂÏøËπ appleÓ∂√apple ¡appleπ ¿π√ ¡≥«Ë¡≈apple∂ ’∆ ËappleÂ∆ Á÷‰ Ó«‘ Á»«apple ‹≈«¬ ÍÛÀÕ ÂÏ
‹≈Â∂ ‹≈Â∂ ¬∂’ ¬∂‘≈ ÍappleÓ∂√apple ’∆ apple⁄È≈ ’≈ ¡≥Â∞ È≈‘∆ ’ج∆; ’ج∆ Á∂√π ÊØÛ≈ È≈‘∆; ’ج∆ ÓπÒ÷π
ÊØÛ≈ È≈‘∆; Ì»Ó∆ ’ج∆ ÊØÛ∆¡≈ È≈‘∆, «‹ ’ج∆ ‘À «√ ¿∞√ ‘∆ ’¿∞ ¡apple≈ËÂ≈ ‘À«¬ ‹∆¿∞ ‹øÂ∞Õ
ÂÏ ¬∂’ √ÓπøÁ ’∆ ’≈¤Ò «‹ ÍÛÀÕ ‹≈Â∂ ‹≈Â∂ ‹≈ Á∂÷«È ÂÏ ¬∂’∞ Ï‚≈ Í‘≈Û∞ ⁄«Ò¡≈
¡≈ÚÁ≈, ÂÏ ÓappleÁ≈È≈ Á∂÷ ’«apple ‚«apple ◊«¬¡≈Õ ÂÏ ÓappleÁ≈È∂ ’«‘¡≈ «‹, ““Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆
√Ò≈Ó«Â! ÿ‰∆¡≈ Ê≈¬∆ ¿∞Ïapple∂ √∂, Íappleπ ‘𫉠«‹ ÍappleÓ∂√apple ’„À Â≈ «È’Ò«‘Õ ¡«‘ «‹ ’ج∆
Í‘≈Û∞ ‹∂Ú‚∞ ⁄«Ò¡≈ ¡≈ÚÁ≈ ‘ÀÕ «√ ¡√≈ ˘ È≈‘∆ ‹≈‰ Á∂Á≈”,Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈ÏÀ È≈È’ ‹∆
’«‘¡≈ «‹, ““¬∂ ÓappleÁ≈«È¡≈! ¬∂‘π «‹ ‘À «√ ’ج∆ √’Â≈ ‘À«¬Õ ¬∂√ ¡√≈ÊÀ ‘∆ ¡≈Ú‰≈ ‘À, Â∞Ëπ
˙Áapple‰≈ È≈‘∆Õ ¬∂‘π «‹ ¡≈Ú◊π Â≈ Â≈‘∆ ¡≈Ú◊πÕ ‹≈ ¬∂Á» apple»Í‘π ÓÈ∞÷ ÁÀ apple»Í ‘Ø«¬ ¡≈ÚÀ◊≈Õ
¬∂√ππ ¡√≈ √≈«Ê Ï≈Â≈ ’apple‰∆¡≈ ‘À«ÈÕ ¬∂Áπ ‚apple‰≈ È≈‘∆””Õ ÂÏ ÓappleÁ≈È≈ ⁄πÍ ’«apple ◊«¬¡≈Õ
Ú≈‘π◊πapple» Ú≈‘π◊πapple» ‹∆¡ «Ú’ ’appleÁ≈ ¡≈ÚÀ «Í¤À Ï≈ÏÀ È≈È’ ‹∆ Á∂Õ ÏØÒ‰ Âπapple«Â ◊«¬¡≈ ÌÀ Á≈
Ó≈«apple¡≈Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈ÏÀ È≈È’ ‹∆ Í≈«√ Ï≈«Â ’≈¬∆ ⁄Ò≈«¬ √’∂ È≈‘∆Õ Âª ª ÂØÛ∆ ’Ò‹π◊
È∂Û∂ ¡≈«¬¡≈Õ ¿∞Á» apple»Í‘π Ò◊≈ «ÈÚappleÁ≈ ¡≈Ú‰Õ «ÈÚappleÁ≈ «ÈÚappleÁ≈ «ÈÚapple ’À apple»Íπ ÓÈ∞÷ Á≈
apple»Íπ ’«apple ’«apple Ï≈ÏÀ È≈È’ ‹∆ ÈØ «Ó«Ò¡≈Õ ‘«Ê ¡◊«È, Óπ÷ Ó≈√π ’⁄≈, Á∂‘∆ ’⁄ ’∆Õ ÂÏ ◊πapple»
Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆ Á∂÷ ’«apple ‘Ø«¬ ‘Àapple≈È∞ ◊«¬¡≈, ““¬∂ Í≈appleÏÃ‘Ó ÍappleÓ∂√apple! «Á√∂ apple»Íπ ÓÈ∞÷ ’≈,
’‘∆ ’⁄≈ ‘∆ Óπ÷ Ó≈√π, ‘«Ê ÏÀ√øÂappleπ ¡◊«ÈÕ ¬∂‘π apple»Í «’¡≈ ‘À? ¬∂ ÍappleÓ∂√apple! ¬∂‘π apple»Íπ «’¡≈ ‘À?
¬∂‘ ’Ú‰π ‘«¬?”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆ ÏØ«Ò¡≈Õ «‹, ““‘Ø ÍappleÓ∂√apple ’∂ «Í¡≈apple∂! ± ’Ú‰∞
‘À∫?”” ÂÏ ’Ò‹π◊ ’«‘¡≈ «‹, ““¬∂ È≈È’! ±ø ÓÀÈØ È≈‘∆ ‹≈‰Á≈””Õ ’‘À, ““‹∆ È≈‘∆
‹≈‰Á≈””Õ ÂÏ ’Ò‹π◊ ’«‘¡≈ «‹, ““¬∂ È≈È’! ‘¿∞ ’«Ò‹π◊ ‘ª””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈ÏÀ È≈È’ ‹∆
ÈÓ√’≈appleπ ’∆Â≈Õ ¡≈◊À Ê∆∫ ’«Ò‹π◊ ÈÓ√’≈appleπ ’∆¡≈Õ ÂÏ ’«Ò‹π◊π ÏØ«Ò¡≈ «‹, ““¬∂ È≈È’!
± Ï‚≈ Ì◊Â∞ ‘À∫, ‘¿∞ Â∞Ó ÈØ «ÓÒ‰À ¡≈«¬¡≈ ‘ª””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈ÏÀ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹,
““‘¿∞ Â∂apple∆ Ú≈Û∆ «Ú«⁄ ¡≥◊»appleπ ‘ªÕ Â±ø √≈apple ’apple∂ È≈‘∆ Â≈ ‘Øappleπ ’Ú‰∞ ’appleÀ””Õ ÂÏ ’«Ò‹π◊ Ï≈ÏÀ
È≈È’ ¿∞Í«apple Ï‘πÂ∞ Á«¬¡≈È≈Êπ ‘Ø«¬¡≈Õ ÂÏ ’«Ò‹π◊ ’«‘¡≈ «‹, ““¬∂ È≈È’! ± «‹ ¡≈◊∂
‘∆ ¡≈◊À ⁄«Ò¡≈ ‹ªÁ≈ ‘À∫Õ «Á÷≈, ±ø ¡◊Ó ¡◊Ó «’¡≈ Á∂÷Á≈ „»„Á≈ ‹ªÁ≈ ‘À∫?” ÂÏ ◊πapple»
Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““‹∆ , ‘¿∞ ÍappleÓ∂√apple „»„Á≈ ‹ªÁ≈ ‘ª””Õ ’‘À, “ÍappleÓ∂√apple ±ø «‹
Í≈«¬¡≈ ¡appleπ Á∂«÷¡≈ ⁄ª‘Á≈ ‘À ª Á∂÷‰ √≈apple÷≈ ÍappleÓ∂√apple È≈‘∆Õ «‹ ± Á∂«÷¡≈ ⁄≈‘Á≈ ‘À∫Õ
«Â√π Á≈ Ê≈¿∞ Ê∂‘π Í≈¬∆¡À””Õ ÂÏ ’«Ò‹π◊ ‘«√¡≈, ’‘À ““È≈È’! ÂÀ «Í¤À ¿∞√Á≈ Ê≈¿∞ ·Úapple
’≈¬∆ «’¤∞ Í≈¬∆¡≈ È≈‘∆””Õ ÂÏ ’«Ò‹π◊ ‘«√ ’«apple Ì∆ ’«‘¡≈Õ ’‘À «‹, ““¡≈◊À ¡≈◊À
‹≈«‘◊≈ Â≈ ¡≈◊∂ Ì∆ ¡ÀÚ∂ ‘¬∆, È «Í¤Ò∆ ‹π◊∆ «’ÈÀ ÷Ø‹ ’À «‚·≈ È≈‘∆””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈ÏÀ
È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈, «‹, ““‹∆, «‹⁄appleπ ‹∆ÚÁ≈

121
‘ª «Â⁄appleπ „»„Á≈ ‘ªÕ ‹≈ Ó«apple ‹≈¿±∫◊≈ Â≈ Ó«apple ‹≈¿±∫◊≈Õ ‹∆ÚÁ≈ ¿∞√∆ ’∆ „»„ ’apple∆◊≈””Õ
ÂÏ ’«Ò‹π◊ ’«‘¡≈ «‹, ““¬∂ È≈È’ ‹∆! Ïπapple≈ ‘·∞ ÏË≈ ‘À””Õ Â¿∞ È≈È’ ’¿∞ √Ófi≈¬∆Õ ÂÏ
’«Ò‹π◊ ’«‘¡≈ apple≈Ó’Ò∆ apple≈◊ Ó«‘ «‹ :-
√ج∆ ⁄øÁπ ⁄Û«‘ √∂¬∆ Â≈apple∂ √ج∆ «ÁÈ∆¡appleπ ÂÍÂπ apple‘À®
[apple≈Ó ’Ò∆ Ó‘Ò≈ 1 ¡√‡ÍÁ∆¡ª Õ1Õ (902)]
ÂÏ ’«Ò‹π◊ ’«‘¡≈ «‹, ““√≈Ë ËappleÂ∆ È≈Ò‘π ‘À«ÈÕ «‹¿∞ ËappleÂ∆ Ï∆‹π È≈‘∆ √π‡Á∆
«Â¿∞ √≈Ë Ì∂‡ Ȫ‘∆ √π‡Á∂, Ó∂apple∆ «’¤∞ Ì∂‡ Ò∆‹∆¡ÀÕ”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹ ““‹∆
˙‘∆ Ì∂‡ «‹ Ó≥◊∆ ‘À «‹ ’ج∆ Ó∂apple≈ ‘Ø«¬ «Â√ ’¿∞ È≈‘∆ Áπ÷ Á∂‰≈Õ ’‘À, ““‹∆ «¬‘π ÓÀ ‘∆ Ú⁄È∞
’∆¡≈ ‘À, ¡Ï Ï≈apple Ï≈apple «’¡≈ ’‘¿∞””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈, «‹ ““¿∞‘∆ Ï≈ Ó∂apple∆
Ì∂‡ ¬∂‘ Ï≈ Ó∂apple∂ Â≈¬∆ Ï÷√‰∆””Õ ’‘À ““‹∆ ÌÒ∆ Ï≈ÂÕ”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆ «Ú«Á¡≈
‘Ø«¬ ’«apple appleÓ∂Õ ÏØÒ‘π Ì≈¬∆ Ú≈‘π◊πapple», ËøÈπ ◊πapple», √«Â◊πapple», Ú≈‘◊πapple», ◊πapple» √«Â, apple≈«Óπ √«ÂÕ
◊πapple» ‹∆ È∂ apple≈÷√ Â≈apple∂
ÂÏ ÓappleÁ≈È∂ ’∆ Ï∂ÈÂ∆ √𫉠’«apple ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ Á÷‰ ’∆ Ì»«Ó, apple≈÷√ª ’∆ ËappleÂ∆
¡≈¬∂Õ apple≈÷√ Î«Û ÒÀ ◊¬∂ ÓappleÁ≈È∂ ¡appleπ Ï≈Ï∂ ’¿∞Õ ÒÀ ‹≈«¬ ’«apple Ï≈Ï∂ È≈Ò‘π («Ú¤ØÛ ’∂)
ÓappleÁ≈È∂ ÈØ ’Û≈‘À «Ú«⁄ ÿ«Â˙ ÈÀ, ’Û≈‘≈ ·ß„≈ ‘Ø«¬ ◊À¡≈Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈ «‹, “¬∂‘π
Î’∆appleª Á≈ appleÏ≈Ï∆ ‘À, Â∞√∆ «’¡≈ ’‘Á∂ ¡‘‘?”” ÂÏ apple≈÷√ª ’«‘¡≈ «‹, ““‹∆, Â∞√∆ ¡√≈‚≈
Ì÷π ¡‘‘π””Õ ÂÏ ’Û≈‘∂ ‘∂«· ¡«◊ Ï≈«Ò apple‘∂, ’Û≈‘≈ ÂÍÀ È≈‘∆Õ √≈apple≈ «ÁÈ ÒØ«⁄ apple‘∂, ¡«◊
ÏÒ∂ È≈‘∆ Ó»Ò∂Õ ÂÏ apple≈÷√ ¡≈«¬ ÍÀapple∆ ͬ∂ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’∆Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ¿∞È≈ Í≈√‘
ÍappleÓ∂√appleπ «√Óapple≈«¬¡≈Õ ˙«¬ apple≈÷√ ’∆Â∂ «√÷-È≈È’ Í≥Ê∆ ‘»¬∂Õ ◊πapple» ◊πapple» Ò≈◊∂ ‹Í‰∂Õ √π ËøÈ∞
◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞, Ú≈‘◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’Õ 11Õ
Á÷È «Ú⁄ Ù≈’ ÒØ’ª Á≈ ¿πË≈apple
ÂÏ apple≈÷√ª ’∆ ËappleÂ∆ Á∂÷, Á÷‰ ’∆ ËappleÂ∆ Á∂÷∆ √Ã∆ ◊πappleπ Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆, ◊πapple» Ï≈Ï≈
È≈È’∞ ’apple‰ ’≈apple‰ √ÓappleÊπ, Ï≈Ï∂ È≈È’ ’ø¿∞ ËappleÂ∆ Ì∂‡ «ÁÂ∆Õ «‹ ’ج∆ Î’∆appleπ, «’ ’ج∆
Ó≥◊Â≈, «’ ’ج∆ ‚±Óπ ¡≈«¬ «√appleπ «ÈÚ≈«¬Á≈ Í∂‡≈appleÊπ «Â√ ÈØ ’‘Á≈ «‹, “«¬√π ·ª«¬ ÓÀ Ú√Â∞
«’¤∞ apple÷∆ √∆ Ï⁄≈! Ò∂ ‹≈«‘!”” ¿∞‘π Á¿∞«Û ’«apple ‹≈«¬ Ò¬∂Õ ‹∂ «’¤∞ Ú√Â∞ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞
‹∆ ’‘À, √≈¬∆ ‘Ø«¬Õ ÂÏ ¿π«¬ «√Ϋ Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’∆ ’appleÁ∂ ‹≈«È, ’‘«È «‹, ““Ú≈‘π
Ï≈Ï≈ È≈È’∞! ËøÈ∞ Ï≈Ï≈ È≈È’∞! Ï‚≈ Ïπ‹apple’Ú≈appleπ, Ú‚≈ √∂÷π ‘À, Ú‚≈ √≈Á’∞ ‘À, Ú‚≈
¡¿∞Ò∆¡≈ ‘À, Ú‚≈ Î’∆appleπ ‘À, Ú‚≈ Í∆appleπ ‘À””Õ ’ج∆ ’‘À; Ú‚≈ ÁappleÚ∂√π ‘À, ’ج∆ ’‘À Ú‚≈ Ì◊Â∞
‘À; Ú‚≈ √øÂ∞ ‘À, Ú‚≈ √≈Ë» ‘À, ‹‘ªÈ Á≈ «‹ ’ج∆ Í≈apple÷» Î’∆appleπ √∆; √π ¿∞√« ◊πapple» Ï≈Ï∂
È≈È’ ‹∆ ’∆ Ò≈◊≈ √À√≈apple ’apple‰∂ «‹, ““Ú≈‘π Ï≈Ï≈ È≈È’∞ Íπapple÷π! Ó≈È∞ Ìø◊π «’√À Á≈ È
’apple¬∆””Õ ¡appleπ ÓÈ√≈ ’∆ ⁄≈«Ò ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’∆Õ ‹∂ «‘øÁπ√Â≈«È ‹≈‰≈ ‘Ø«¬ ª «Ë¡≈È∞
’∆¡≈, ¿±‘ª ‘∆ ‹≈«¬ ÷Û≈ ‘Ø«¬Õ ‹∂ ÷πapple≈√≈«È ‹≈‰≈ ‘Ø«¬ ª ÷πapple≈√≈«È ‹≈«¬ ÷Û≈ ‘Ø«¬Õ ‹∂
«’√∆ ÚÒ≈«¬«Â ‹≈‰≈ ‘Ø«¬ ª ÓÈ√≈ ’appleÀ, ¿±‘ª ‘∆ ‹≈«¬ ÷Û≈ ‘Ø«¬Õ «‹√π ÚÒ≈«¬«Â ‹≈‰≈

122
‘Ø«¬ ¡appleπ ÓÈ√≈ ’appleÀ Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ¿∞Â∞ ÚÒ≈«¬«Â ‚ø«‚‚Øapple∆ ÍÚÀ, √Ìπ ’ج∆ ÒØ⁄À ¿∞√« Ò∂
÷Û∂ ‘Ø«ÈÕ «Î«apple ¿∞‘π ÚÒ≈«¬«Â ¤Ø‚∆, ‡πÏ’∆ Ó≈apple∆ ‘Øapple ÊÀ, ‘ØappleÂ∞ ÚÒ≈«¬«Â ‹≈«¬ «È’ÒÀ, «Í¤À
ÒØ’ ““È≈È’∞ È≈È’∞”” ’appleÁ∂ apple«‘ ‹≈«ÈÕ ÂÏ Á∂√ «ÎappleÁ≈ Ï≈Ï≈ È≈È’∞ «ÂÂ∞ ÚÒ≈«¬«Â ‹≈«¬
Í«¬¡≈ «‹ÊÀ ÍappleÓ∂√πappleπ ’≈ È≈Óπ ’ج∆ È Ò∂¬∆Õ ÂÏ Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““¬∂ ÍappleÓ∂√πappleπ!
ÿ‰∂ ÿ‰∂ Á∂√ «Á√øÂapple Á∂÷∂ √∂, ͉∞ ¡À√≈ ÓπÈ≈Î’∞ Á∂√π ’ج∆ È Ê≈ Á∂÷≈, ‹‘ª ÍappleÓ∂√πapple ’≈
È≈Óπ ’ج∆ È≈ Ò∂Õ «¬√ Â∆ ¡Úappleπ Ïπapple≈ Á∂√π ’ج∆ È≈‘∆, ‹∂ «’¤∞ ÓπÈ≈Î’∞ Á∂√𠫬‘∆ ‘À””Õ ÂÏ ◊πapple»
Ï≈ÏÀ È≈È’ ¿∞√π Á∂√ ’≈ ·≈¿∞ “ÓπÈ≈Î’∞” Ë«apple¡≈Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ’«‘¡≈ «‹, ¬∂
ÍappleÓ∂√πapple Í≈appleÏÑÓ! ÂÀ∫ «‹ ¡√∆∫ «¬√ ËappleÂ∆ ¡ªÁ∂ ‘‘, «√ ±ø √≈¬∆ «Ó‘apple ’«apple «‹ È≈Ú Á≈
ÍÃ√ø◊π ¬∂ÊÀ ‘Ø«¬””Õ ÂÏ √Ã∆ Í≈appleÏÃ‘Ó ’≈ ‘π’Óπ ¡≈«¬¡≈ Ï≈Ï∂ È≈È’ ’ø¿∞ «‹, ““¬∂ È≈È’ ! ±ø
«‹ ÓÀ∫ ¬∆‘ª ¡≈«‰¡≈ ‘À «√ «¬√ ‘∆ È≈Ó ‘∆ «√Óapple‰ ’ø¿∞ Ì∂«‹¡≈ ‘À «‹ Ó∂apple≈ È≈Óπ ¬∆‘ª ±ø
«√Óapple≈Ú«‘ «¬Èª Í≈√ Â∂””Õ ÂÏ ¿∞√ ÓπÒ÷ ÚÒ≈«¬«Â «’¡≈ ÒØ’ª ’∆ ’ÚÈ∞ Íapple«’apple«Â ‘ØÂ∆
«‹ ’ج∆ ÍappleÓ∂√πapple ’≈ È≈Óπ È≈ Ò∂È Á∂Õ ¿±‘ª È≈ ÷πÁ≈«Á È apple≈Óπ, È «¥√È∞; ’ج∆ ÍappleÓ∂√πapple ’≈
È≈Óπ È≈ «√ÓappleÀÕ ¿π√ Á∂√ ’∆ Íapple«’apple«Â «‹ «’√∆ ÈØ Áπ÷ Ò◊À «√ apple≈‹∂ Í≈«‘ ‹≈«¬ Ï∂ÈÂ∆
’apple«ÈÕ apple≈‹≈ ¡≈◊À Â∂ ¡√∆appleÏ≈Áπ Á∂ «‹, ““Â∂apple≈ Áπ÷ ‹≈«¬””Õ ‹Ï ¿∞È‘π Ó∆‘π ⁄≈‘∆¡À ÂÏ apple≈‹∂
’ø¿∞ ‹≈«¬ ’‘«‘ «‹, ““apple≈‹≈ ‹∆, Ó∆‘π ⁄≈‘∆Â≈ ‘À”” ÂÏ apple≈‹≈ ’‘À «‹, ““Ó∆‘π Ïapple√À◊≈””Õ ÂÏ
¿∞È ’ø¿∞ Ó∆‘π Ïapple√ÀÕ «¬‘∆ ¿∞È ’∆ Íapple«’apple«ÂÕ ÂÏ Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ¿∞√π ËappleÂ∆ ‹≈«¬ ÍÀÁ≈ ‘»¡≈Õ
ÂÏ Ï≈Ï≈ È≈È’ ¿∞√π √≈«Ê ◊Ø«‡ÏøÁ Ê∂ ¡appleπ ÓappleÁ≈È≈ appleÏ≈Ï∆ Ê≈Õ ÂÏ ¿»‘≈ ‹≈«¬ ÍÀÁ≈
‘Ø«¬¡≈Õ ÂÏ ◊Ø«‡ ÏøÁª Ë»¬∂ ¿±‘ª ‹≈«¬ Ï≈‘∂Õ ÂÏ «◊appleªÚ Â∂ ’Ø‘ª Áπ‘π ¿∞Í«apple Ë»¬∂ Í≈¬∂Õ ÂÏ
¿∞√ ÚÒ≈«¬«Â «‹ Ó∆‘π Ïapple√Á≈ √π Ó∆‘π apple«‘ «◊¡≈Õ ÂÏ ¡◊À «‹¿±∫ Ïapple√Á≈ «Â¿∞ Ïapple√À È≈‘∆Õ
ÂÏ ÒØ’ «Ó«Ò ’«apple apple≈‹∂ Í≈«‘ ◊¬∂Õ ¿∞È‘π ÒØ’‘π ’«‘¡≈ «‹, ““apple≈‹≈ ‹∆! ¡◊À «‹¿π∫ ÒØ’∞ Â∂appleÀ
Í≈«√ ¡ªÚÁ≈ ÂÏ Â± ’‘Á≈ «‹ Ó∆‘π Ïapple√À◊≈, ¡Ï ‹∆ Ïapple√‰∂ Â∂ apple«‘¡≈, Ó∆‘π ¡appleπ ÒØ’∞ Ï‘πÂ
Á»÷∆ ‘Ø«¬¡≈ ‘À «ÏȪ Ïapple√∂ Â∂, ÒØ’∞ Ï‘πÂ∞ ÓappleÀ◊≈”” ÂÏ apple≈‹∂ ’«‘¡≈ «‹, ““‹≈‘π Ïapple√À◊≈ Ó∂‘π””Õ
ÂÏ ˙«‘ ÒØ’ ¿∞«fi ÿapple∆ ¡≈¬∂, Ó∆‘π Ïapple√‰∂ Â∂ apple«‘ ◊À¡≈Õ ÂÏ ’¬∆’∞ «ÁÈ ‘»¬∂ Ï‘π«Û ÒØ«’
‹≈«¬ ÷Û∂ ‘»¬∂ apple≈‹∂ Í≈«√ ‹∆, ““‹∆, ÂÀ ‹∂ ’«‘¡≈ Ê≈ «‹ Ó∆‘π Ïapple√À◊≈, Â≈ ‹∆, Ó∆‘π Úπ·Ø
È≈‘∆, ‹∆ ‘𫉠Ó∆‘π Ïapple√À ‘À ª ¡È≈‹ ’∆ ˙Í«Â ‘ØÂ∆; ÓÈ∞÷ ‹∆ÚÂ∂; apple≈‹≈ ‹∆! Ó∆‘π «ÓÒÀ””Õ
ÂÏ apple≈‹∂ ’«‘¡≈ «‹, ““¬∂ ÒØ’‘π! Â∞Ó ¡Ï ‹≈‘π, ‘ø¿∞ ¡≈͉≈ ‹Øappleπ Ò≈«¬ apple«‘¡≈ ‘ª, Ó∆‘π
Ïapple√Á≈ È≈‘∆, ÓÀ∫ «’¡≈ ’appleª?”” ÂÏ ÒØ’ Ï∂¿∞ÓÀÁ ‘Ø«¬ ’«apple ‹≈«¬ ÿapple∆ ÏÀ·∂, È≈ ’ج∆ Ú≈‘∂ È
’ج∆ Ï∆‹∂Õ ÒØ’ Ï∂¿∞ÓÀÁ ‘Ø«¬ ÏÀ·∂Õ ‹‘ª ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ Ë»¡ª Ï≈«‘¡≈ Ê≈ ˙‘π «‹√ ’≈ ÷∂Â∞
Ê≈ √π ÷∂ ’ø¿∞ ¿∞‘π ‹≈«¬ ’Á∂ Î∂apple≈ ’appleÂ≈Õ ‹«Á ¿∞‘π ¿±‘ª ‹≈«¬ ÷Û≈ ‘»¡≈, ÂÏ ¿±‘≈ Î’∆apple
Ëø»¬∂∫ Ï≈‘∆ ÏÀ·∂ ‘À∫, Á∂«÷ ’«apple ¿∞È ’ø¿∞ ˙‘π Ì∆ ¿∞«È’À Í≈«√ ‹≈«¬ ÏÀ·≈Õ ÂÏ ¿∞«È ’«‘¡≈ «‹,
““‹∆, ÂπÓ ’ÚÈ∞ ‘‘π?”” ’‘À, ““‹∆, ÓÀ∫ Í»¤Â≈ ‘ª Â∞Ó ’ÚÈ ‘‘π?”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆
’«‘¡≈ «‹, ““apple∂ ‘Ó ÍappleÓ∂√πapple ’∂ ÒØ’ ‘ª””Õ ’‘À, ““‹∆, ‹¿∞ Â∞Ó ÍappleÓ∂√πapple ’∂ ÒØ’ ‘‘π, ¿∞ «¬Ï

123
Ï‚≈ ÂÓ≈√≈ ‘Ø¡≈Õ ‹ª Ó∆‘π Ïapple√Á≈ Ê≈ ÂÏ √Ìπ Á∂√π Ú√Á≈ Ê≈Õ ¡Ï Ó∆‘π Ïapple√‰ Â∂ apple«‘¡≈,
ÒØ’∞ √Ìπ ÓappleÀ◊≈Õ ¡Ï √Ì ÒØ’ ˙Á«apple ÏÀ·∂ ‘À””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ’apple‰ ’≈apple‰ √ÓappleÊπ Íπapple÷π
Íappleπ Ï≈Ò √πÌ≈«¬ ’«apple Íπ¤Á≈ ‘À ÒØ’≈ ÈØ «‹, ““± «’¿∞ ’«apple ‘À∫, Â∂apple≈ appleπ‹◊≈appleπ «’¿∞ ’«apple ‘À,
apple‘Á≈ «’¿∞ ’«apple ‘À?”” √πÌ≈«¬ ’«apple ’«apple ÒØ’ª Ê≈Ú‘π Ï≈ Íπ¤Á≈Õ «√ ˙«√ √≈«Ê Ï≈Ï≈ È≈È’∞
Ï≈ª Ò≈◊≈ ’appleÈ∂Õ Íapple √πÌ≈Ú ’«apple ’«apple Ò≈◊≈ ¿∞√π Í≈√ Â∂ Í»¤‰∂Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆
’«‘¡≈ «‹, ““¡◊À Â∞Ó ’¿∞ ’Ú‰∞ Ï√≈ÚÁ≈ √≈?”” ÂÏ ¿∞«È ’«‘¡≈ «‹, ““‹∆, ¡◊À apple≈‹≈
Ú√≈ÚÁ≈ Ê≈””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ «‹, ““‹∆ ‘π‰ Ì∆ apple≈‹∂ Í≈«√ ‹≈‘π””Õ ÂÏ ¿∞«È ’«‘¡≈
«‹, ““‹∆, apple≈‹∂ Í≈«‘ ‹≈«¬ apple‘∂, ‹∆ ‘𫉠apple≈‹≈ Ì∆ È≈‘∆ Ú√≈«¬ √’Á≈Õ apple≈‹∂ Ì∆ ‹Ï≈Ïπ «ÁÂ≈
«‹ ÓÀ Â∂ apple‘∆ Ï≈ Ïapple√≈Ú‰∂ Á∆””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““‹∆, ÍappleÓ∂√πappleπ ‘π‰∞ Ì∆ Ó∆‘π
Ïapple√≈ÚÀ ‹∂ Â∞«Ó ÍappleÓ∂√πapple ’¿∞ «√Óapple‘π””Õ ÂÏ ¿∞«‡ ’«‘¡≈ «‹, ““‹∆ ÍappleÓ∂√πappleπ «’√π ◊ª«¬ apple‘Á≈
‘À?”” ’‘À, ““ÍappleÓ∂√πappleπ «‹√ ’≈ È≈¿∞ ‘À «√ ÿ‡ ÿ‡ apple‘Á≈ ‘À, Á∂«√ Á∂«√ apple‘Á≈ ‘À, ‹∆¡ ‹∆¡
√≈«Ê ‘À, ¡’≈«√ ÍÀ¡≈«Ò √ÌÈ∆ ʪ¬∆ apple‘Á≈ ‘ÀÕ «‹ÊÀ «‹ÊÀ «√Óapple∆¡À «ÂÊÀ «ÂÊÀ ‘≈‹appleπ ‘À””Õ
’‘À, “‹∆, «¬«Ï Â∂apple∂ Óπ‘ø‚∂ Ê∆ √π«‰¡≈ ‘À ÍappleÓ∂√πappleπ, ¡◊À ’Ï‘» È≈‘∆ √π«‰¡≈ «‹ ÍappleÓ∂√πappleπ ’‘ª
‘À””Õ ÂÏ ◊πapple» Ê∆ √π«‰¡≈ ‘À ÍappleÓ∂√πappleπ, ¡◊À ’Ï‘» È≈‘∆ √π«‰¡≈ «‹ ÍappleÓ∂√πappleπ ’‘ª ‘À””Õ ÂÏ ◊πapple»
Ï≈Ï∂ È≈È’ ¡≈«÷¡≈ «‹, ““‘𫉠Â∞√∆ ÍappleÓ∂√πappleπ «√Óapple‘π ª ‘∆ Ó∆‘π Ïapple√À, Ȫ‘∆ ª Ó∆‘π
«’Ê≈¿± È≈‘∆””Õ ÂÏ ¿∞«È ’«‘¡≈, «‹, ““‹∆ «ÏÈ≈ Á∂÷∂ Â∂ «’¿∞ ’«apple ‹≈‰∆¡À?”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂
È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, Á∂÷‰ √≈apple÷≈ ¡appleπ Á∂÷‰ ◊Ø⁄apple≈ ÍappleÓ∂√πappleπ È≈‘∆””Õ ÂÏ ¿∞«È ¡≈«÷¡≈
‹∆, ““‹∆, √π ÍappleÓ∂√πapple «’¿∞ ’«apple ‹≈‰∆¡À?”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈ «‹, ““’∞Áapple«Â Â∂ ‹≈‰∆¡À””Õ
’‘À, ““ ‹∆, ’∞Áapple«Â «’¡≈ ‘ØÁ∆ ‘À?”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ¡≈«÷¡≈ «‹, ’∞Áapple«Â ¬∂‘≈ ‘ØÁ∆
‘À «‹ ¬∂‘π Â∂apple≈ ÷∂Â∞ ‘À, ¬∂√ ÈØ Â± ‘´ ‹Ø«¬Õ ‹∂ √π’∆ «‹Ó∆ Ï∆¿∞ «ÁÂ≈ ¿∞◊«Ú ÍÚÀ ª ÍappleÓ∂√πappleπ
√⁄π ‘À ¡appleπ ‹∂ È ¿∞◊ÚÀ ª fi»·∞ ’«apple ‹≈‰∆, ¡≈͉≈ Ï∆¿∞ «ÁÂ≈ ¿∞◊«Ú ÍÚÀ ª ÍappleÓ∂√πappleπ √⁄π
‘À ¡appleπ ‹∂ È ¿∞◊ÚÀ ª fi»·∞ ’«apple ‹≈‰∆, ¡≈͉≈ Ï∆¿∞ Ó√’«Â Ë«apple Ò¬∆ ¡√ª Í≈√‘π””Õ ÂÏ
¿∞«È ¡≈«÷¡≈ «‹, ““‹∆, ±ø ¡≈÷Á≈ ‘À∫ «√ ÌÒØ ‘∆ ¡≈÷Á≈ ‘À∫, ͉∞ «ÏÈ≈ Ì𫬠«ÌÈ∆ Â∂ «’¿∞
’«apple ‘´ Ò◊À?”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈ «‹, ““± ‘´ ‹Ø«¬, ¡≈Í∂ Ò◊◊π””Õ ÂÏ ¿∞‘π ÍÀapple ÎÛÁØ
◊πapple» Ï≈Ï∂ ÁÀ ÿapple ¡≈«¬¡≈Õ ÿ«apple ¡≈«¬ ’«apple Ú√Á∆ ÈØ ◊«Ò √π‰≈¬∆¡√π «‹, ““¬∂’∞ «‹ Ï≈‘«apple
ÏÀ·≈ ‘ÀÕ ÌÒ≈ ‘∆ ’‘Â≈ ‘À «‹ ¡≈«‰ ’«apple ‘´ ÷∂Âz Ó«‘ ‹Ø«Â, ÍappleÓ∂√πapple ’≈ È≈Óπ Ò∂ ’«apple ±ø ‘´
‹ØÂz; «¬¿∞∫ ’«apple Ó∂appleÀ ª‘∆ ÓÀ∫ÈØ ’‘Á≈ ‘À-ÏÀ·≈ ÍappleÓ∂√πappleπ ÍappleÓ∂√πappleπ ’appleÂ≈ ‘À””Õ ÂÏ ¿∞È‘π ÒØ’‘π
’«‘¡≈ «‹, ““¬∂ Ó»apple¤ Ï≈Úapple∂ ’‘≈ ‘∆ ‘Ò ‹ØÂ∆Â∂ ‘À∫, «ÏȪ Ïapple√∂ «ÏȪ «‹Ó∆∫ Ì∆◊∆ Â∂””Õ
˙‘π«‹ ÒØ’‘π ¿∞Áapple≈«¬¡≈ «√ Ï‘π«Û ◊πapple» Ï≈Ï∂ Í≈«√ ◊À¡≈Õ ’‘À, ““‹∆, ÒØ’ Ó∂appleÀ ª‘∆ Ï‘πÂ∞
¿πÁapple≈«¬ Ò∂ ◊¬∂, apple∂ Ï≈Úapple∂! ’‘≈‘∆ «ÏȪ Ó∂ÿ ÷∂Âz∆ ‘ØÂ∆ ‘ÀÕ”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ¡≈«÷¡≈
«‹, ““¬∂ ÍappleÓ∂√πapple ’∂ «Í¡≈apple∂! ‹Ó≈Ú‰ Á≈ ÍappleÓ∂√πapple ‹Ó≈È∞ ‘ÀÕ Â» ÒÀ ¡≈¿∞ ‘´, «„«Ò ’appleπ
È≈‘∆””Õ ÂÏ ˙‘π ◊À¡≈, ‹≈«¬ ’«apple ‘´ ÏÒÁ Ï∆‹π ÒÀ ¡≈«¬¡≈Õ ÂÏ ◊πapple» Ï∂Ï∂ È≈È’ ¡≈«÷¡≈
«‹, ““Íπapple÷≈! «¬’∞ ‹‰≈ ¡◊∂ Ï∆‹Á≈ ‹≈«¬, «¬’∞ ‹‰≈ «Í¤À ‘Ò Ú≈«‘Á≈ ‹≈‘π””Õ ÂÏ «‹¿π
«‹¿π Ï∆‹Á∂ ‹≈«È «ÂÚ «ÂÚ ¿π◊ÚÁ≈ ‹≈«¬Õ

124
ÂÏ «‹ÂÈ∂ ÒØ’ Ê∂ ◊ªÚ ’∂ √«Ì Á∂÷‰∂ ¡≈¬∂Õ ÂÏ «‹ ’ج∆ ¡≈ÚÀ √π ¡≈«¬ ÍÀapple∆ ÍÚÀÕ
«Â√ÈØ Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ’‘À «‹, ““Íπapple÷‘π! ‘´ ÒÀ ¡≈Ú‘π””Õ √Ìπ ’ج∆ Á¿∞«Û Á¿∞«Û ÒÀ ÒÀ ‘Ò
¡≈¬∂, ¡≈«¬ Ò◊À Ï∆‹‰∂Õ «‹«È «‹«È Ï∆«‹¡≈, «Â√’∆ ¿π◊Ú∆ ‹øÓ∆Õ ¬∂‘∆ ‹øÓ∆ «‹ Ï‘Â∞ ÷apple∆
‹øÓ∆-‹øÓ«‘ Ó«‰ ‘Ø«¬ ‹øÓ∆Õ ‘Ø«apple «‹ÂÈ∂ Á∂√ ’∂ ÒØ’ Ê∂ √«Ì Ï≈Ï∂ ‹∆ ÈØ ¡≈«¬ «ÓÒÀ ÂÏ ◊πapple»
Ï≈Ï∂ È≈È’ «‹ÂÈ∂ Á∂√ ’∂ ÒØ’ Ê∂ «¬ÂÈ∂ √«Ì √øÂØ÷∂Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ¿∞È≈ ÈØ ’«‘¡≈
«‹, ““Íπapple÷‘π! ÍappleÓ∂√πappleπ ÍappleÓ∂√πappleπ, ÍappleÓ∂√apple ÌÒ≈ ’appleÀ◊≈Õ””Õ √«Ì ÒØ’ √øÂØ÷∂ ◊¬∂ ÂÏ ’‰’ ‹øÓ∆
Í’∆Õ ÂÏ ÒØ’ ¡≈¬∂ ÷Û∂ ‘ج∂ «‹, ““Ï≈Ï≈ ‹∆ √Ò≈Ó«Â! ¡Ï ’‰’ Í’∆ ‘À, «’¡≈ ¡≈«◊¡≈
‘À?”” ’‘À, ““Íπapple÷‘π! ’‰’ ’‡‘π ÍappleÓ∂√πapple ’∆ ¡≈«◊¡≈ ‘À, Íappleπ Í«‘ÒÀ «¬’∞ Ï»‡≈ Í𫇠Á∂÷‰≈Õ
«Á÷≈ ’∂‘À appleø«◊ ÍappleÓ∂√πapple ’À ‹øÓ∆ ‘À””Õ ÂÏ ˙«‘ ÍappleÓ∂√πapple Á≈ È≈¿∞∫ ÒÀ ’«apple ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆
’∆ ÍÀapple∆ ÍÀ ’«apple ‹≈«¬ Ò◊À ’‡‰ÀÕ ÂÏ ¿πÈ∆ Ï»‡≈ Í𫇠Á∂«÷¡≈, Ï»‡≈ Í𫇠’«apple Á∂÷«È ª ‘∂·‘π
¡≥«◊¡≈apple «È’Ò«ÈÕ «‹ Ï»‡≈ Í𫇠Á∂÷«È «Â√‘∆ ‘∂·‘π ¡≥◊≈appleπ «È’«Ò ¡≈Ú«È ‹∆ÚÁ∂Õ ÂÏ
˙«‘ ’∞Áapple«Â Á∂«÷ ’«apple ‘Àapple≈«È ‘Ø«¬ apple‘∂ «‹, “Ú≈‘π ÍappleÓ∂√πappleπ! ¡apple Ú≈‘π ‘Ø Ï≈Ï≈ È≈È’∞! «‹√’À
Ú⁄«È ’«apple ’«apple ¡≥◊apple≈appleª ¿πÍ«apple ’‰’ ‹Ó≈¬∆””Õ ’‰’ Ú«„ ’«„ ÷ÒÚ≈Û∂ ’∆Â∂Õ ÂÏ
¿πÈ‘π ’≈ «‹ apple≈‹≈ Ê≈ ¿∞«È Ì∆ √𫉠Í≈¬∆ Ï≈Â; ¿∞‘ Ì∆ ¡≈«¬ «Ó«Ò¡≈ Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’ø¿∞Õ
ÈÓ√’≈apple ’∆¡≈, ÈÓ√’≈appleπ ’«apple’À ¡≈«¬ ⁄appleÈ∆∫ Ò◊≈Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈,
““¡≈¿∞ apple≈‹≈ ÍappleÓ∂√apple Â∂apple≈ ÌÒ≈ ’apple∂◊≈Õ”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ «‹, ““Â∂apple≈ ÌÒ≈ ‘Ø«¬◊≈, ±ø
ÍappleÓ∂√πapple ’≈ È≈Óπ Ò∂«‘””Õ ÂÏ ¿∞‘π apple≈‹≈ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ «‹, ““Â∂apple≈ ÌÒ≈ ‘Ø«¬◊≈, ±ø ÍappleÓ∂√πapple
’≈ È≈Óπ Ò∂«‘””Õ ÂÏ ¿∞‘π apple≈‹≈ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ’≈ «√÷π ‘»¡≈, Á∆«÷¡≈ √ÏÁπ Ò∆¡≈Õ apple≈‹∂
’ø¿∞ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ “Ì◊ apple≈‹π” Á∆¡≈Õ ¿∞√π ËappleÂ∆ Â∂ ¡◊À ’ø¿π appleÓ∂Õ ˙«¬ ÒØ’ «ÚÒ∆Í≈Â
’appleÂ∂ ‘∆ apple«‘ ◊¬∂ «‹, ““¬∆‘ª Ê≈ Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆, ‘Ó «’¤∞ √∂Ú≈ ’«apple È √’∆ Ï≈Ï∂ ‹∆ ’∆Õ
‘Ó‘π «’¡≈ ’∆¡≈?”” ¿∞√π ËappleÂ∆ «È√Â≈appleÈ ’ø¿∞ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ¿±‘ª ◊À¡≈ Ê≈Õ ÂÏ ◊πapple» ’∂
˙«‘ ÒØ’ √≈apple∂ «√÷ ‘ج∂Õ ◊πapple» ¿∞È ’ø¿∞ È≈Óπ Á≈È∞ «¬√È≈È∞ «ÁÛ≈«¬¡≈, √≈apple∂ Á∂√∂ ’ø¿∞
ÍappleÓ∂√appleπ ‹Í≈«¬¡≈Õ ◊ª«¬ ◊ª«¬ ËappleÓ√≈Ò≈ ϪË∆¡ª, ¡≈appleÂ∆ ’∆apple«Â √Ø«‘Ò≈ ’∆apple«Â ◊ª«Ú
’«apple ¿∞«· √Ú‰≈! Ú‚∆ ÍÃ≈«Â «¬√È≈È∞ ’«apple ’«apple, ’∆appleÂÈ ’«apple ’«apple, Ï‘π«Û √À√≈apple ’∆
«’apple«Â ’apple‰∆Õ ¿π√ Á∂√ ’ø¿∞ «È√Â≈«apple ’«apple ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ¡◊À ’ø¿∞ appleÓ∂Õ ˙«‘ ÒØ’ √«Ì
“È≈È’ Í≥Ê∆ ̬∂, ◊πapple» ◊πapple» Ò≈◊∂ ‹Í‰ÀÕ ÏØÒ‘π Ú≈‘π◊πapple», ËøÈ ◊πapple», √«Â◊πapple»Õ
√º‹‰ ·º◊ «È√Â≈apple≈
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ Áº÷‰ ’∆ ËappleÂ∆ √≈Á’ Á∂√ Â∂ ¡≈◊À ’∫¿∞ appleÓ∂Õ ÂÏ ‹≈Â∂ ‹≈Â∂
·◊‘π ’∆ ËappleÂ∆ ¡≈«¬¡≈Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ ‹ª Á∂÷À ª apple≈‘ ¿±Í«apple ÏÀ·≈ ËappleÓ√≈Ò≈
⁄Ò≈ÚÂ≈ ‘ÀÕ ’Øapple∂ ÿÛ∂ Í≈‰∆ Á∂ Ìapple∂ ‘À«È; ¿∞Í«apple Í؉∂ Ï◊∂Õ ’Øapple∂ ÿÛ∂ Ìapple∂ ‘ج∂, «¬«’ «‘øÁ»¡ª ÈØ,
¡≈͉∆ ¡≈͉∆ ·Úapple∆ «‘øÁ» ¡≈«¬ Í≈‰∆ Í∆Ú«È, ¡≈͉∆ ·Úapple∆ Óπ√ÒÓ≈È ¡≈«¬ Í∆Ú«ÈÕ
Í≈«√ È◊appleπ ÌÒ∂ Ó‘Ò «Ú«⁄ Íapple≈‘∂ Ìπ∫«¬ ‘apple∂ ‹∂ ’ج∆ ¡≈ÚÀ, Í≈‰∆ Í∆ÚÀ-Í∆ ’«apple ÏÀ·∂, «Â√ÈØ

125
¿∞‘π «‹ ËappleÓ√≈Ò≈ ÏÀ·≈ ⁄Ò≈ÚÀ «√ ’‘À «‹, ““Ï≈Ï≈! ‹∂ apple‘‰≈ ‘Ø«¬, «‡’‰≈ ‘Ø«¬, apple؇∆ ÍØÚ‰∆
‘Ø«¬ ª ¡◊À ÿapple ‘À«È, È◊appleπ ‘À, ‹≈«¬ ÏÀ·∆¡À, Ì≈ÚÀ apple‘∆¡À””Õ ‹∂ ’ج∆ Ìπ÷≈ ‘Ø«¬-¡≈ÚÀ, ¡≈«¬
¿∞√π È◊apple «Ú«⁄ ÚÛÀ-⁄‡ Î≈‘≈ «ÁÂ≈, Ò’∞ fiπ’∞ Ò∆Â≈, Ò∂ ’«apple Ò∂ ‹≈«¬ Ó‘Ò ’∂ Ì𫬠‘apple∂
¿∞È ‘∆ «Ú«⁄ √«‡ Í≈«¬¡≈Õ √𫇠’«apple «Î«apple ‘Øapple√π ¡ªÚÁ∂ ÁÀ «÷¡≈«Ò ‘Ø«¬¡≈Õ ¬∂ÂÀ «‹È«√ ‹∂
’ج∆ ¡≈ÚÀ «Â√ÈØ Ó≈«apple Á»«apple ’appleÀÕ ÍappleÓ∂√πappleπ ’≈ ‘π’Óπ ‘Ø¡≈ ¿∞√ ‘∆ apple≈«‘ Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ¡≈«¬
«È’«Ò¡≈Õ ‹Á Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ¿∞√ ‘∆ ËappleÓ√≈Ò≈ Ú≈Ò∂ Í≈«√ ¡≈«¬¡≈ ª ˙‘π ¿∞«· ÷Û≈
Ì¡≈ «‹, ““¡≈Ú‘π √≈‘ ‹∆! ÏÀ√∆¡À, ¡≈¬∆¡À ‹∆! ÏÀ√∆¡À ‹∆! «’¤∞ Í≈‰∆ Í∆Ú‰ Á∆ ⁄≈«‘
‘ØÚ∂ ª ÏÀ·∆¡À, Í≈‰∆ Í∆⁄À””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ Á∂«÷ ’«apple ¿π√ ’∂ Óπ‘∫‚∂ Á∆ ÂappleÎ
‘«√¡≈, ‘«√ ’«apple ’«‘¡≈ «‹, ““Â∂apple≈ È≈Óπ «’¡≈ ‘À?”” ÂÏ ¿∞«È ’«‘¡≈ «‹, ““‹∆, Ó∂apple≈ È≈Óπ
√‹‰∞ ‘À””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ «‹ Â∂apple≈ È≈Óπ √‹‰∞ ‘À?”” ’‘À, ““‹∆¡≈«¬, √‹‰π ‘À””Õ ÂÏ
◊πapple» Ï≈Ï≈ ¿π√Á∂ ’appleÓ Á∂«÷ ’«apple √»‘∆ apple≈◊ Ó«‘ Ï≈È∆ ÏØ«Ò ¿π·≈ «‹ :-
¿∞‹´ ’À‘≈ «⁄Ò’‰≈ ÿØ«‡Óπ ’≈ÒÛ∆ Ó√π®
[√»‘∆ Ó‘Ò≈ 1 Âapple 6 Õ1Õ (729)]
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ’«‘¡≈ «‹, ““Íπapple÷≈ ! ¬∂«‘ Ó‘Ò „≈«‘””Õ ÷ÛÀ Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆
˙«‘ Ó‘Ò „‘≈«¬ Á»«apple ’∆Â∂Õ ¿∞Ȫ Á∂ ‘Ø«apple Î∂«apple ÿ«apple ¿π√apple≈«¬ ÿÂ≈«¬¡È∞Õ «‹ÊÀ ÷»È ‘ØÁ∂ ¿∞ÊÀ
ËappleÓ√≈Ò≈ ÏøË≈ ¡≈È∞! «‹ÊÀ Ï» Ï» Í‘«apple¡≈ ‘ØÁ≈ √≈ ˙ÊÀ ÏÀ«· ’«apple ’∆appleÂÈ∞ ÍappleÓ∂√πapple ’≈ Ò◊≈
’apple‰Õ «‹ ‹∆¡≈ ‹∆¡ ÈØ Ó≈appleÁ∂ √∂Õ «√ Ò◊∂ ‹∆¡ª Á∆ apple«÷¡≈ ’appleÈÕ «‹ ÷Ø«‘ ÒÀ∫Á∂ √∂ ‘Ê‘π,
Ò◊∂ ËappleÓπ ’appleÈ, «‹ ’ج∆ ¡≈«¬ Ò‘À √π √π÷≈Ò≈ apple∆÷∆¡ÀÕ ‹ÀÚ≈«Ò «Í¡≈«Ò ’«apple √π÷≈Ò≈
¡ÌÛÚø«‹ ¤π‡∂Õ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ÁÀ Áapple;«È Ò«◊¡ª È≈Óπ Á≈È∞ «¬√È≈È∞ ’Ó≈Ú‰∂ Ò◊∂Õ ˙«‘ √«Ì
«√÷ ‘ج∂ ◊πapple» Ï≈ÏÀ ÁÀ, ¿±‘ª √ø◊«Â ‘ج∆, «Ú«⁄ √‹‰∞ √ÈÓπ÷π ‘Ø¡≈! ËappleÓ√≈Ò≈ ¿∞‹≈‘◊≈ ◊πÏ»
Ï≈Ï∂ ÏË∆Õ Ëø«È ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞! «‹ «¬√π ’Ò∆ ’≈Ò «Ú«⁄ «‹ ‹∆¿∞ ¡≈«¬¡≈ ‘À, «√ ¡≈ÍØ
¡≈͉∆ Í‘π⁄ «Ú«⁄ ÿ«‡ ’ج∆ È≈‘∆ ÒØ⁄Á≈ Í≈Í ÈØÕ Í‰∞ ‹∂ «’¤∞ ËappleÓπ «ÁÛ≈«¬¡≈ ‘À «√ ◊πapple»
Ï≈Ï∂ √À∫√≈apple «Ú«⁄ «ÁÛ≈«¬¡≈ ‘ÀÕ Ú≈‘π◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞! ËøÈ∞ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞! «‹√π ’À
Íapple√≈«Á ’Ò∆ ’≈Ò «Ú«⁄ Ȫ¿∞ Í≈«¬¡≈Õ «‹ √ø◊«Â ‘À ¬∂‘π ËappleÓ√≈Ò≈ ‘ÀÕ «‹√ ’À Íapple√≈«Á
’Ò∆ ’≈«Ò «Ú«⁄ ÒØ’ Ò◊∂ ’∆appleÂÈ∞ ’apple‰∂, √πȉÀ, √Ófi‰À ◊πapple» Ï≈Ï∂ ’∂ Íapple√≈«ÁÕ ÏØÒ‘π
Ú≈‘π◊πapple», ËøÈπ ◊πapple»Õ
apple≈‹≈ «ÓÂz √ÀÈ-«È√Â≈apple≈
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ Áapple◊≈‘ Â∂ Á÷‰ ’∆ ËappleÂ∆ ¡≈«¬¡≈Õ ¿∞«Á¡≈È ’À «Ï÷À ÏÀ·≈ Ê≈Õ ¬∂’∞
apple≈‹≈ ¿π√π apple≈«‘ ¡≈«¬ «È’«Ò¡≈Õ ÂÏ ¿∞‘π apple≈‹≈ Á∂÷À ¿∞ ¬∂’∞ ¡Â∆Â∞ ¿∞«Á¡≈È ’À «Ï÷À ÏÀ·≈
‘ÀÕ apple≈‹≈ ¿∞«apple ’«apple ÿØÛ∂ Ê∆∫ Ï≈Ï∂ È≈È’ Í≈«√ ¡≈«¬ ÏÀ·≈Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ’«‘¡≈,
““¡≈Ú‘π ‹∆, ¡≈¬∆¡À ‹∆, ÏÀ·∆¡À ‹∆, ‹≈‘◊≈ ÍappleÓ∂√πapple ’∆ ‘À ‹∆, ÏÀ·∆¡À””Õ ÂÏ ’≈¬∆ ’≈¬∆
Ï≈ apple≈‹∂ Ï≈Ï∂ È≈È’ Í≈√‘π Íπ¤∆Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ Í»«¤¡≈ «‹, ““apple≈‹≈! Â∞Óapple≈ «◊¡≈È∞

126
’apple‰≈ ÌÒ≈ È≈‘∆∫, Â∞Ó «◊¡≈È∞ È≈ ’∆¡≈ ’apple‘π”Õ ÂÏ apple≈‹∂ ’«‘¡≈, ’‘À ‹∆, ‹∂«Ú ’«apple ⁄πÒ∆
’∆⁄Á∆ ‘À ª Óπ÷π Í«ÚÂz ‘ØÂ≈ ‘À, ‹∂ È≈‘∆ ’∆⁄Á∆ ª Óπ÷π ¡Í«ÚÂz ‘Ø∫Á≈ ‘ÀÕ ‘Ó «‹ ‘À∫ «√
ÍappleÓ∂√πapple ’≈ «ÁÂ≈ ÷≈Â∂ ‘‘≈, √π ¬∂‘π Íapple√≈Áπ ‘À ÍappleÓ∂√πapple ’≈Õ ‘Ó «‹ ‘À∫ «√ Íapple√≈«Á ‘À∫, ‹ª
¡√≈ÈØ Ì∂‹Â≈ ‘À ª ‘Ó ¡Â∂ ‘À∫, ‹∂ È≈ Ì∂‹À ¿∞ È≈ ÷≈‘Õ ‘π‰ ◊π√ª¬∆Õ ‹«Á ÍappleÓ∂√πapple ’≈
Ì∂«‹¡≈ Íapple√≈Áπ Ò∆Â≈ ÂÏ ‹¿∞ ÍappleÓ∂√πapple ’≈ Á∆¡≈ «’¤∞ «◊¡≈È∞-’Ê≈ ’∆‹∆¡ÀÕ Â¿∞
Íapple√≈Áπ Ò∆¬∂ ’∞Ò∆´ È ‘Ø«¬ «‹ Íapple√≈Áπ Ò∆¡≈ ⁄πÒ∆ «ÏȪ ÓÈ∞ ◊øÁ≈ ‘Ø«¬ ‹≈Â≈ ‘À; «Â
ÍappleÓ∂√πapple ’∂ È≈Ó «ÏȪ ÓÈ∞ ¡appleπ Óπ÷π ◊øÁ≈ ‘Ø«¬ ‹≈Â≈ ‘ÀÕ ÍappleÓ∂√πapple ’∂ «◊¡≈È ’∆ ⁄πÒ∆ ’∆‹∆¡À
¿∞ ÌÒ≈ ‘À””Õ ÂÏ «Î«apple ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈, «‹, ““È≈ apple≈‹≈! ¬∂‘π ⁄πÒ∆ ’∆Â∆ Óπ÷π
‘¤≈ È≈‘∆ ‘ØÂ≈, Â∞ÓÈØ «◊¡≈È∞ ’∆ ⁄πÒ∆ ’∆‹∆¡À ¿∞ ÌÒ≈ ‘À””Õ ÂÏ «Î«apple ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’
‹∆ ’«‘¡≈, ““apple≈‹≈! Â∞ÓÈØ «◊¡≈È ’∆ ⁄πÒ∆ È≈‘ ⁄πÒ∆ È≈‘∆ ÏappleÈ∆, ‘π’Óπ ÍappleÓ∂√πapple ’≈ ‘À,
Â∞ÓÈØ «◊¡≈È È≈‘∆ ’apple‰≈Õ «‹ Â∞ÓÈØ ‘π’Ó ‘Ø«¬ √π ’apple‘π ¿∞ ÌÒ≈ ‘Ø«¬””Õ ÂÏ apple≈‹∂ ’«‘¡≈
«‹, ““√≈‘ ‹∆! ÎπappleÓ≈¬∆¡À «‹ «’¡≈ ¡≈«◊¡≈ ‘À?”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ Ï∂«Ò¡≈ «‹ :-
È≈È’ ⁄πÒ∆¡≈ √π⁄∆¡≈ ‹∂ Ì«apple ‹≈‰À ’Ø«¬Õ
’∆Â≈ ’‘≈ ’apple∂ Ó«È Ó≈È®
[√ÒØ’ Ó‘Ò≈ 1 √≈appleø◊ Á∆ Ú≈apple Õ 7 Õ (1240)]
[«√apple∆ apple≈◊ Ó‘Ò≈ 1 ÿapple 4 Õ 32 Õ (25)]
ÂÏ ¿∞‘ apple≈‹≈ ÷π√∆ ‘Ø«¬ ’«apple ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ’∆ ⁄appleÈ∆ Ò≈◊≈Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ¿∞√ ’¿∞
¡≈͉≈ «√÷π ’∆¡≈Õ ÂÏ ¿∞«È apple≈‹∂ ’«‘¡≈, ““’‘À ‹∆, ¡Ï Â∂ ÓÀÈØ «√÷ ’∆¡≈ ¡Ï ÓÀ ±ø
◊πapple» ’∆¡≈””Õ apple≈‹≈ «ÓÂz √À‰ ¿∞√ apple≈‹∂ ’≈ È≈Ó Ê≈Õ ÂÏ ¿∞«È apple≈‹∂ ’«‘¡≈ «‹, ““‹∆, ±ø
¡Ï ÍappleÓ∂√πapple Ó∂appleÀ Â≈¬∆ Ó∂´ «‹√ ’À Ò∆¡À ÓÀ ±ø ◊πapple» ’∆¡≈ ‘À, √≈ Ú√Â∞ ±ø Óπfi ’¿∞ ÁØ«‘””Õ
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’π ‹∆ ÏØ«Ò¡≈ :-
◊π‰ÚøÂ∆ ◊π‰ Ú∆ÊappleÀ ¡¿∞◊‰∞ ÚøÂ∆ fi»«appleÕ
[«√apple∆ apple≈◊ Ó‘Ò≈ 1 ÿapple 1 Õ 9 Õ (17)]
ÂÏ apple≈‹≈ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ’˙ Ò«◊ Í«Û¡≈Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ «‹, ““‹≈«‘ apple≈‹≈ Â∂apple
Ì∆ ÍappleÓ ◊«Â ‘ج∆””Õ apple≈‹≈ «√÷ ‘»¡≈, È≈È’ Í≥Ê∆ ‘»¡≈Õ
apple≈‹≈ ‹◊È È≈Ê «È√Â≈apple≈
ÂÏ Áapple◊≈‘ Â∂ Á÷‰ ’∆ ËappleÂ∆ ¡≈«¬¡≈Õ «¬’∞Â∞ È◊«apple ¡≈«¬ ÏÀ·≈Õ ÂÏ ¿±‘≈
Á÷‰ Ó«‘ Ï‘∞Â∞ ◊¿∞◊≈ ¿∞«·¡≈ Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’≈ «‹, ““«¬’∞ ¡À√≈ ¡À√≈ Î’∆appleπ ͤÓ
’∆ ËappleÂ∆ Ê∆∫ ¬∆∫‘ª ¡≈«¬ ÍÃ◊«‡¡≈ ‘À, «Â√ ’∆ «’¤∞ «Ó«Â «Óapple‹≈Á≈ ’‘∆ È≈‘∆ ‹≈Â∆, ¿∞√
’∂ Áapple√È ’∆ «Ó«Â «’¤∞ ’‘∆ ‹ªÁ∆ ¡appleπ √ÏÁπ √π«Ë ‘ÀÕ ‹∂ «’¤∞ ’‘Â≈ ‘À √π ‘ØÂ≈ ‘À, ‹∂
«’¤∞ Ï≈ ’ج∆ Í»¤Â≈ ‘À √≈ Ï≈ ÍappleÚ≈È∞ ’«apple Á∂Â≈ ‘À, Ï‚≈ Ó‘ª Íπapple÷π ‘À, È≈È’∞ È≈Óπ,
‹≈«Â ’≈ Ï∂«Á ÷Âz∆ ‘ÀÕ ‹∂ ’ج∆ Áapple√È ’appleÂ≈ ‘À √Ø «È‘≈´ ‘ØÂ≈ ‘À, ¡À√∆ ¿∞√« Áº÷‰
Á∆ Ó≈«‘ ⁄Ò∆””Õ ÂÏ Áº÷‰ ’≈ apple≈‹≈ ‹◊È È≈Êπ, ¿∞√π Í≈«√ Ï≈«Â ⁄Ò∆Õ ÂÏ apple≈‹∂ ’«‘¡≈
«‹, ““«’Ú ‘∆ ¿∞√ ’≈ Áapple√È∞ Ì∆ ‘Ø«¬Õ”” ’‘À; ““‹∆, Ì≈«◊ ÍÛ∆ ‘Ø«¬ ¿∞ ¿π√ ’≈ Áapple√È∞

127
‘Ø«¬””Õ ÂÏ ¿∞È‘π ÒØ’‘π ’«‘¡≈, ’‘À ““‹∆, ¿∞‘ ÏÛ≈ Íπapple÷π ‘À, Â∆appleÊ ’À ¿∞Í«apple ÏÀ·≈ ‘À, ¿∞√
’ø¿∞ ¿±‘ª ‘∆ ‹≈«¬ «ÓÒ∆¡À””Õ ’‘À, ““‹∆, ÌÒ∆ Ï≈Â∞ ¿±‘ª ‘∆ ⁄Ò∆¡À””Õ ÂÏ ¿∞‘π apple≈‹≈ ¿±‘ª
Â∂ ¡√Ú≈appleπ ‘Ø«¬ ’«apple ¿±‘ª ‘∆ ◊«¬¡≈ ‹‘ª ◊πapple» Ï≈Ï≈ ‹∆ Ê≈, ‘ª ‹≈«¬ apple«‘¡≈Õ ÂÏ
¡√Ú≈appleπ ¡appleπ ¡Úappleπ ÒØ’ √◊Ò∂ ‘‡≈‘∂, «¬’Ø apple≈‹≈, «¬Ø’ ◊πapple» Ï≈Ï≈, ’ج∆ «‹ √Ófi∂ Ê∂ ÒØ’ Â∂
Ì∆ ÏπÒ≈«¬ Ò∆¬∂Õ ÂÏ apple≈‹∂ ÈÓ√’≈appleπ ’∆¡≈ «‹, ““◊πapple» ‹∆! apple≈Ó apple≈Ó ‘À””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆
’«‘¡≈ «‹, ““¡≈Ú‘π ‹∆, apple≈Ó √«Â, ◊πapple» √«Â””Õ ÂÏ apple≈‹∂ «’¤∞ ¬∂’∞ Ó∂Ú≈ ¡◊À «Ò‹≈«¬
apple«÷¡≈Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ √’Ò ‹∆¡ª ’¿∞ Ϫ«‡ Á∆¡≈Õ ÂÏ apple≈‹∂ ¬∂’∞ ÍÃÙÈ∞ ’∆¡≈ «‹, ““‘ª
◊πapple» ‹∆! ÁÀ¡≈´ ‘Ø«¬ «¬’∞ ÍÃ∆¤≈ ‘À ‘Ó≈apple∂ ¡≥«apple, ‹∂ Â∞Ó ÁÀ¡≈´ ‘Ø‘π ÂÏ ‘Ó ’‘‘?”” ÂÏ
◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““apple≈‹≈! ‹À√∆ Â∂apple∆ ÓÈ√≈ ‘À √π ± Í»¤π””Õ ÂÏ apple≈‹∂ ’«‘¡≈ «‹,
““¬∂‘π √À∫√≈apple «‹ ‘À √∞ «’¡≈ ‘À ¡appleπ ÍappleÓ∂√πapple «‹ ‘À √π «’¡≈ ‘À? ¬∂‘ ◊‘È◊«Â «’¤∞ Í≈¬∆
È≈‘∆ ‹≈Â∆, ¬∂«‘‘ «‹ ÍappleÓ∂√π«apple ‹∆Ú ’∆ ¬∂√π “’Ø¬∆ ’À√≈ ‘À, ’ج∆ ’À√≈ ‘À - ’ج∆ √≈Ë», ’ج∆
⁄Øappleπ ÍappleÓ∂√πapple ’∆ ◊‘È◊«Â «’¡≈ ‘À?”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ ¡≈√≈ apple≈◊ Ó«‘ Ï≈È∆ ÏØÒ∆:-
¬∂’Ø √appleÚappleπ ’ÓÒ ¡È±Í® √Á≈ «Ï◊≈√«‘ ÍappleÓÒ apple»Í®
[¡≈√≈ Ó‘Ò≈ 1 ⁄¿∞ÍÁ∂ ÿapple 2 Õ 12 Õ (352)]
ÂÏ apple≈‹∂ ’«‘¡≈, ““’‘À ‹∆, Â∞Óapple≈ Ï⁄È∞ ‘À, √π √«Â ‘À, ͉∞ ‹∆ Ó∂apple∂ ÓÈ ’∫¿∞ √ª«Â
È≈‘∆ ¡≈ÚÂ∆””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““ÍappleÓ∂√πapple Â∂apple≈ ÌÒ≈ ’appleÀ◊≈Õ”” ’‘À,
““‹∆ ‹Ï Ò¿∞ ◊πapple» ¡≈͉∆ Á∆«÷¡≈ È Óπfi ’∫¿∞ Á∂«‘, ÂÏ Ò¿∞ Ó∂appleÀ Ó«È √ª«Â È≈‘∆
¡≈ÚÂ∆””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ¿∞‘π apple≈‹≈ «√÷π ’∆¡≈, ◊πapple» ’∆ «√÷ √Ófi≈¬∆, ¿±‘ª ËappleÓ√≈Ò≈
ÏË∆Õ √≈apple≈ È◊appleπ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ’≈ È≈Óπ Ò≈◊≈ «√Óapple‰∂, È≈È’ Í≥Ê∆ ‘Ø¡≈Õ ◊πapple» ◊πapple» Ò≈◊≈
‹Í‰ÀÕ ÏØÒ‘π Ì≈¬∆ ‹∆ Ú≈‘π◊πapple»Õ
◊πapple» ‹∆ Á≈ ¿∞‹ÀÈ ‹≈‰≈
ÂÏ ¿∞√π ’ÚÒ √appleØÚapple Áº÷‰ ’∆ ËappleÂ∆ Â∂ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ¿∞‹ÀÈ ¡≈¬∂Õ ÌappleÊapple∆
’∫¿∞ «Ó«Ò ’«apple √πÓ≈«apple ‘Ø«¬ ◊À¡≈Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’∞ ’∫¿∞ Áapple◊≈‘ Â∂ ¡≈Ú≈‹π ¡≈«¬¡≈
«‹, ““¬∂ È≈È’! ±ø «Ï√Óπ «’∫ ‘Ø«¬ ◊À¡≈?”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““¬∂
Í≈appleÏÃ‘Ó ‹∆! «’¡≈ «Ï√Ó≈¬∆ È≈ ‘ØÚ¿∞∫ «‹ «√Ë √≈Ë’, Á∂Ú≈Ò∂ √«Ì Á∂÷Ø, Â∂apple∆ ◊‘È◊«Â
«’¤∞ È≈‘∆∫ ÍÛÂ∆Õ «‹ ÍappleÓ∂√πapple Á∂÷∆¡À ¿∞ ‘‹»«apple, √πÈ∆¡À ¿∞ Á»«apple ¬∂ ÍappleÓ∂√appleπ! «’Ú ‘∆
ÓÀÈØ ¿∞‘ ·Úapple Ì∆ Íapple≈Í«Â ‘Ø«¬ ‹‘ª «Èappleø‹È «Èappleø’≈apple √Ã∆ ·≈’∞apple ‹∆ ’≈ Ï≈√≈ ‘À? «’Ú ’«apple
¿∞‘π ·Úapple Í≈¬∆¡À? «’√π √ø‹«Ó, «’√π ¿∞Í≈«¬ ¿∞‘ª ‹≈¬∆¡À?”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ’¿∞
¡◊≈√ Ï≈‰∆ ÍappleÓ∂√πapple ‹∆ ’∆ ¡≈¬∆ «‹, ““¡≈Í Â∂ Í≈¬∆¡À È≈È’! ◊πapple» Â∂ «Á÷≈¬∆¡À, «’Â
√ø«‹«Ó ¿∞√π ·Úapple ‹≈¬∆¡À””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ «¬‘∆ Ï≈‰∆ ¿∞Ó≥«‚ ¿∞·≈ «‹, ““‹∆, ¡≈Í
Â∂ Í≈¬∆¡À √π «’ ’«apple Í≈¬∆¡À?
«Á√À √π‰∆¡À ‹≈‰∆¡À √≈¿∞ È Í≈«¬¡≈ ‹≈«¬®
[√ÒØ’ Ó‘Ò≈ B Ú≈apple Ó≈fi ’∆ Õ 23 Õ (139)]

128
ÂÏ √Ã∆ Í≈appleÏÃ‘Ó ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““‹≈«‘ È≈È’! ‹‘πÁ∆ ÓÀ∫ Â∂appleÀ Í∆¤À «‹ Ò≈◊«‘◊∂
«√ √«Í Ï’√∂””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ Ï’√ Ï’√∆√ È≈Óπ ÷‹≈È≈ ‹◊ «È√Â≈appleÈ ’∫¿∞ Á∂
’«apple ÍappleÓ∂√π«apple «ÏÁ≈ ’∆Â≈, ‹◊π Â≈apple«‰ ’∫¿∞ ‹π«◊ Íapple◊‡∂Õ
ÓappleÁ≈È∂ ˘ ¿∞ÍÁ∂Ù
Â√ ¿∞‹À‰ Â∂ Áº÷‰ ’∆ ËappleÂ∆ Á∂÷Â≈ Á∂÷Â≈ «Úfi‰∆ ¡≈«¬¡≈, ‹‘ª ‘≈Ê∆ ‘ØÂÀ ‘À∫Õ
ÓappleÁ≈È≈ √≈«Ê ’ª, ÂÏ ÓappleÁ≈È∂ ’«‘¡≈ «‹, ““Ï≈Ï≈ Í≈«Â√≈‘ √Ò≈Ó«Â! ¬∂«‘ Ì∆ ‘≈Ê∆ ‘À
‹ª «√øË»«apple ’«apple ’«apple ‘≈Ê∆ ÁappleÏ≈«apple Í≈«Â√≈‘ª ’À ÷Û∂ ’∆⁄Á∂ ‘À«È, ÂÏ «¬Èª Â∂ ¿∞«¬ √ØÌ≈
√¿π Ò≈◊Â∂ ‘À∫ ¡appleπ Ï≈Ï≈ ‹∆Õ ¬∂«‘ Ó‘ª Ì«apple√«‡ √∂ Ò≈◊Â∂ ‘À∫””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆
’«‘¡≈ «‹, ““¬∂ ÓappleÁ≈«È¡ª! ˙«‘ apple≈‹ Áπ¡≈apple ’∞ø⁄apple ‘À«È, ˙«‘ √ØÌ≈ ¿∞ Í≈ÚÂ∂ ‘À∫ ‹ª ˙«‘
◊πappleÓ«÷ ‘À””Õ ÂÏ ÓappleÁ≈È∂ ’«‘¡≈ «‹, ““¬∂ Ï≈Ï≈ ‹∆ √Ò≈Ó«Â! «¬È ’≈ ¡appleπ ◊πappleÓπ÷ª ’≈ ¡appleπ
ÓÈÓπ÷≈ ’≈ «‹ Ì≈¿∞ «ÓÒÂ≈ ‘À «Â ’«‘ √π‰≈¬∆¡À ‹∆””Õ ÂÏ ¿∞√π √πÌ≈«¬ ’«apple ’«apple ◊πapple»
Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ Ï≈‰∆ ÏØÒ∆ «‹ ◊ÚÛ∆ apple≈◊ Ó«‘ √apple∆¡«Â ’∂ ÿ«apple, ÓÈ ÍappleÏØË∆ ¿∞ÍÁ∂√∆
Ï≈‰∆Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹ :-
ÓÈ∞ ’øπ⁄apple ’≈«¬¡≈ ¿∞«Á¡≈ÈÀ®
[◊¿∞Û∆ ◊π¡≈apple∂apple∆ Ó‘Ò≈ 1 Õ 4 Õ (221)]
ÂÏ ÓappleÁ≈È∂ ’«‘¡≈ «‹ Ï≈Ï≈ ‹∆ √Ò≈Ó«Â Â∂apple∂ Ú⁄È Â∂ √⁄≈ ‘ØÂ≈ ‘À ÓÈ∞÷, ¡Úapple
’∆ ’Ó≈¬∆ √⁄π √⁄≈ È≈‘∆ ‘ØÂ≈Õ ‹∆ ±ø Ï≈Ï≈! Í≈«ÂÙ≈«‘ √≈‘π ¡≈«Í ÍappleÓ∂√πapple ¬∂∫Á» ¡≈Í«‰¡‘π
√⁄‘π ± Ì≈¿∞ Á∂«‘ ‹∂ Â∞Ë Ì≈Ú∂, È≈‘ ª ¡√∆∫ ‚±Ó ’±«Û¡≈‘ ‘≈‘Õ Â±ø √‘∆ È≈È’∞ «‹ ’±Û
«Ú⁄‘π ‹Øapple∂ ‹Ø«apple √⁄ ÈØ Ó∂Ò«‘ ““ÂÏ Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‘«√¡≈Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈,
““‹≈«‘ ÓappleÁ≈«È¡≈! ±ø ÓÀ∫ Ï’«√¡≈, Óπ’Â≈ ’∆Â≈ ‘«‘, «‹ÊÀ Ó∂apple≈ Ú≈√≈ «ÂÊÀ Â∂apple≈ Ú≈√≈Õ””
ÂÏ ÓappleÁ≈È≈ ÍÀapple∆∫ ÍÀ¡≈, ◊πapple» ‘Êπ ÓÊÀ apple«÷˙√πÕ ÏØÒ‘π Ú≈‘π◊πapple»Õ
◊πapple» ‹∆ ÈappleÏÁ≈ Á∂ «’È≈apple∂
ÂÏ «ÚøfiÚ‰∆ Â∂ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ Á÷‰ ’∆ ËappleÂ∆ ÈappleÏÁ≈ Â∆appleÊ ¿∞Í«apple ‹≈«¬
ÏÀ·≈Õ ¬∂’∞ Ó‘ª Íπapple÷π «Ó«Ò ◊≈«¬¡≈Õ ÍappleÓ∂√πapple ’∂ È≈Ó ’≈ ÷Ø‹∆ √≈Õ Ï≈Ï∂ ‹∆ ’∆ ⁄appleÈ∆∫ ¡≈«¬
Í«Û¡≈Õ ÈÓ√’≈appleπ ’«apple ’À ‚‚¿∞«Â ’«apple ÏÀ·≈Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ Ì∆ ‹≈«È¡≈ «‹, ““¬∂‘π ÍappleÓ∂√πapple
’∂ È≈Ó ’≈ ÷Ø‹∆ ‘À””Õ ¡appleπ ¿∞È Ì∆ ‹≈«È¡≈ «‹, ““¬∂‘π ’ج∆ ‘À √π ¡≥Â∞apple‹≈Ó∆ ‘À ÍappleÓ∂√πapple ’≈,
«¬√π «ÓÒ∂ ’«apple ’«apple Ó∂apple≈ ’≈apple‹π «√«Ë ‘Ø«¬◊≈, ‹∂ «’¤∞ ÓÀ ⁄≈‘Â≈ ‘ø¿∞ «√ «¬«√ Â∂ Í≈Ú◊≈””Õ
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’π ’apple‰ ’≈apple‰ ÓÈ ’≈ÓÈ≈ Â∆appleÊπ, ‹À√≈ ’ج∆ «⁄ÂÚÀ ÂÀ√≈ Í≈ÚÀÕ ÂÏ
¿∞«È ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ Í«‘ ÷Û≈ ‘»¡≈Õ «⁄«Â «◊«apple √ø«È¡≈√∆ ¿∞√ ’≈ È≈Óπ Ê≈Õ ÂÏ ¿∞«È
Ï∂ÈÂ∆ ’∆Â∆ «‹, ““◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆! ¬∂’ Ó∂apple∆ Ï∂ÈÂ∆ ‘À «‹ Â∂apple∆ «’Í≈ ‘Ø«¬ ª ÓÀ∫
’‘∫¿∞?”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““‘ª Ï≈Ï≈ ‹∆ √Ò≈Ó«Â! «‹ Ú√Â∞ ÓÀ∫ ⁄≈‘Â≈
Ê≈ «Â√π Ú√Â∞ ’≈ √≈‘π ÓÀ∫ Í≈«¬¡≈Õ Ï≈Ï≈ ‹∆ √Ò≈ӫª! ͉∞ ‹∂ Â∞Ëπ Ì≈ÚÀ ª Ï∂ÈÂ∆

129
√πÈ∆¡À””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ «‹, ““◊π√≈¬∆∫ ‹∆! Ú‰‹≈appleÀ «Ó«Ò¡À √≈‘π ÷π√∆ ‘ØÁ≈ ‘À, ±ø
«‹√ «’¤∞ ’‘«‘◊≈ √Ø ÓÀ∫ ̪ÚÁ≈ ‘À, «‹ ÍappleÓ∂√πapple ’∂ È≈Ó ’∆ Ï≈ ’≈¬∆ ’apple«‘◊≈ «√ ÓÀ∫ Ï‘πÂπ
÷π√∆ ‘ØÚ◊≈”” ÂÏ ¿∞«È ’«‘¡≈ «‹, ““Ï≈Ï≈ ‹∆! ¬∂√ ÓÈ ’≈ «‹ ’≈apple‹π √ÚappleÀ «√ «’
’«apple √ÚappleÀ? ¬∂‘π «‹ ÍappleÓ∂√πapple È≈Ò‘π Á»«¬ ‘Ø«¬ ÷Û≈ ‘Ø¡≈ «√ «’ ‘Ø«¬¡? «Î«apple ÍappleÓ∂√πapple √∫¿∞
«¬’ «’ ’«apple ‘Ø«¬ ¡≈ÚÀ?”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ◊ÚÛ∆ apple≈◊ Ó«‘ Ï≈‰∆ ÏØ«Ò ¿∞·≈ «‹,
√apple∆¡«Â ’∂ ÿ«apple Ó«‘ ¿∞ÍÁ∂Ù∆, Ï≈‰∆ ÍappleÓ∂√πapple ’Ø ÷Ø‹‰ ’∆ ÏØÒ∆ «‹ :-
È≈ ÓÈ∞ ÓappleÀ È ’≈apple‹π ‘Ø«¬® ÓÈ∞ Ú«√ Á»Â≈ ÁπappleÓ«Â ÁØ«¬®
[◊¿∞Û∆ ◊π¡≈apple∂apple∆ Ó‘Ò≈ 1 Õ 1 Õ (221)]
ÂÏ ˙‘π √ø«Ò¡≈√∆ ¿∞È ⁄appleÈ∆ Ò≈◊≈, ◊πapple» Ï≈Ï∂ ’≈ «√÷π ‘»¡≈, È≈È’ ’∂ Í≥Ê Ó«‘
“È≈È’ Í≥Ê∆” ‘»¡≈ ◊πapple» ◊πapple» Ò≈◊≈ ‹Í‰∂Õ
·º◊ª Á≈ «È√Â≈apple≈
ÂÏ ÈappleÏÁ≈ ÈÁ∆ Â∂ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ Áº÷‰ ’∆ ËappleÂ∆ ·º◊ª ¿∞Í«apple ‹≈«¬ Í«Û¡≈Õ
·º◊ È≈«Ò ‘Ø«¬ ⁄Ò∂Õ ·º◊∆∫ ’«‘¡≈ «‹, ““¬∂‘π «‹ ’ج∆ ‘À, ¬∂√ ÊÀ Ú‚≈ Ó≈´ ‘ÀÕ ¬∂‘π ª Î’∆appleª
ÁÀ Ì∂«√ ‘À, ͉∞ ¬∂√ ÊÀ ‹appleπ Ï‘πÂ∞ ‘À, ¬√∂ Á∂ ÓÊÀ Ó≈«¬¡≈ Á∆ ‚Ò∑’ ‘À, Ì∂√π Î’∆appleª Á≈ ‘À,
‚Ò∑’ ¬∂√ ÁÀ ÓÊÀ Á∆ ÁπÈ∆¡ªÁ≈appleª Á∆ ‘ÀÕ”” ÂÏ È≈«Ò apple«Ò ⁄Ò∂Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ¿∞È∑ª
’∆ Âapple¯ ÁÀ÷À ¡appleπ ‘√ÀÕ ÂÏ ÓappleÁ≈È∂ ’«‘¡≈ «‹, ““Ï≈Ï≈ ‹∆! ¡‹π «’ apple‹≈«¬ ‘À «‹ ‘√∆Á≈
‘À?”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈, ““«’¤∞ ‘À, «√ Â∞Ë ÈØ Ó¨Ó ‘ØÚÀ◊≈Õ ÂÏ ÓappleÁ≈È∂ appleÏ≈Ï
«Ú«⁄ ËÈ≈√apple∆ Ú‹≈¬∆Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ˙È∑ª ·◊ª ÁÀ ÍappleÊ≈«¬ Ï≈‰∆ ÏØÒ∆ apple≈◊ ËÈ≈√apple∆ Ó«‘
¤øÁ» :-
«Íappleπ √ø«◊ Ó»·Û∆¬∂ ÷Ï«apple È Í≈¬∆¡≈ ‹∆¿∞®
[ËÈ≈√apple∆ ¤ø ӑÒ≈ 1 Õ 3 Õ (222)]
ÂÏ ¿π«‘ ·◊ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’∆ ⁄appleÈ∆ Ò≈◊∂, ◊πapple» ◊πapple» Ò≈◊∂ ‹Í‰∂ «‹, Ëø«È
‘À ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆, Ú≈‘π◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆, √«Â◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’π ‹∆! ÂÏ ˙«‘ ◊πapple»
Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‘À «‹√ ’À Áapple√«È Á∂«÷¡À ⁄Øappleª Â∂ √≈Ë ‘Ø«‘, «√ Ëø«È ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆,
Ú≈‘π◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆, √«Â◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆, ÏØÒ‘π Ú≈‘π◊πapple»Õ
◊πapple» ‹∆ ¿∞‹ÀÈ «Ú⁄
ÂÏ Á÷‰ ’∆ ËappleÂ∆ ·◊‘πø √≈«Ê ◊Ø√«‡ ’«apple ◊apple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ ¿∞‹À‰ ·◊apple∆
‹≈«¬ «È’«Ò¡≈Õ ÂÏ ¿π‘ª ÌappleÊapple∆ ’∆ ◊πÎ≈ ’∫¿∞, ‹‘ª ÌappleÊapple∆ ’≈ ‹ÈÓπ √Ê≈È∞ Ê≈, ◊Øapple÷π
’∆ ◊πÎ≈ Ê∆, ÒØ’∞ Á∂÷‰ ’∫¿∞ Ï‘π ‹Ø◊∆, √ø«È¡≈√∆, ÏÑÓ⁄≈apple∆, ÏÀapple≈◊∆, ¿∞Á≈√∆, ◊Ã√Â∆,
√À∫√≈apple∆ ‹≈Âz≈ ’∫¿∞ ‹π«Û¡≈ ‘À, ÚÀ√≈÷∆ ’∂ ÈÚ‰ ’ø¿∞ ¡ÚøÂ-’≈Õ ¡appleπ ¿∞‘ ◊π√ª¬∆ ◊Øapple÷
ÌappleÊapple∆ ’∆ ◊πÎ≈ Ì∆ ‘ÀÕ ¿±‘ª ÒØ’ «¬√È≈È∞ ’«apple ’«apple, ¡ÚøÂ’≈ Íπapple∆ ¡appleπ ÌappleÊapple∆ ’∆ ◊πÎ≈
’∆ ‹≈Âz≈ ’∫¿∞ ¡≈ÚÂ∂ ‘À∫, ¿»‘ª ‘∆ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ Ì∆ ‹≈«¬ «È’Ò≈Õ ÂÏ ÌappleÊapple∆

130
’«‘¡≈ «‹, ““¬∆‘ª Ï‚≈ Ó‘ª Íπapple÷π ¡≈«¬¡≈ ‘À∫ ‘«Ó ¿∞√ ’≈ Áapple√È Ò∂«‘∫ Ì∆ ¡appleπ Á∂«‘∫ Ì∆””Õ
◊πÎ≈ ’À È‹∆«’ Ó√∆«Â ‘À ÁappleÚ≈‹∂ Â∂ ÚÛ«Á¡ª √≈Ó∑‰∆, «Â√π ’À ¡◊À ⁄¿∞ÂÛ≈ ‘À, ¿±Í«apple
¡≥ÏπÒ∆ «Ïapple¤∞ ‘À; ¡≥ÏπÒ∆ Â∂ Á≈‘ÈÀ ◊πÎ≈ ’≈ Áappleπ ‘À; «Â√π ’À ¡◊À ¡≥ÏπÒ∆ ’≈ «Ïapple¤∞ ‘À; ¡≥ÏπÒ∆
’À ¡◊À Ó√∆«Â ’≈ ⁄¿∞ÂÛ≈ ‘À; ¿»‘ª ‘∆ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ÏÀ·≈ ‘ÀÕ ÂÏ ¿±‘ª Â∂ ¡≥«apple ◊πÎ≈
’∫¿∞ Á∂«÷ Á∂«÷ ÒØ’ È∆√appleÂ∂∫ ‘À∫Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ √≈«Ê ◊Ø«‡ÏøÁ Ê∂ «ÂÈ‘π ’«‘¡≈ «‹, ““Ï≈Ï≈
‹∆! «‹ÂÈ∂ ¬∂ ÒØ’ Â∆appleÊ ‹≈Âz≈ ’∫¿∞ ¡≈¬∂ ‘À∫, «Á÷≈ «¬ÂÈ∂ Óπ’«Â Í≈Ú«‘◊À? «¬ÂÈ∂ ‹Ø◊∆,
√ø«È¡≈√∆, ¿∞Á≈√∆, ÏÀapple≈◊∆, ◊Ã√Â∆ «‹ ÒØ«’ ⁄«Ò ¡≈¬∂ ‘À∫ Â∂ Óπ’«Â ‹≈«‘∫◊∂?”” ÂÏ ◊πapple»
Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ◊ÚÛ∆ apple≈◊ Ó«‘ Ï≈‰∆ ÏØ«Ò ¿∞·≈, √apple∆¡«Â ’∂ ÿ«apple Ó«‘ ¿∞ÍÁ∂√∆ Ï≈‰∆:-
¡«Ë¡¡≈ÂÓ ’appleÓ ’apple∂ Â≈ √≈⁄≈Õ Ó∞’«Â Ì∂Áπ «’¡≈ ‹≈‰À ’≈⁄≈®
[◊¿∞Û∆ ¡√‡ÍÁ∆¡ª Ó‘Ò≈ 1 Õ 6 Õ (223)]
«¬√π ’≈ ¡≈«¬¡≈ È≈«¬¡≈ √Ìπ ¿π ‘∆ Ê≈«¬∫ ÍÛÀ◊≈ ‹Ï ÍappleÓ∂√πapple ’∫¿∞ Ïπfi«‘◊∂;
È≈Âapple ‹◊Â∞ ÏÍ≈appleπ ’appleÂ≈ ‘À Ï∂◊≈«apple ’∆ «È¡≈¬∆∫, «ÏȪ ÍappleÓ∂√πapple Ï»fi∂ Ê≈«¬∫ È≈‘∆∫ ÍÛÂ≈
«’¤∞Õ ÏØÒ‘π Ì≈¬∆ ‹∆ Ú≈‘π◊πapple»””Õ
¿±‹ÀÈ «Ú⁄ ÌappleÊapple∆ ˘ «ÓÒ‰≈
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ÌappleÊapple∆ √≈«Ê «Ó«Ò¡≈, ◊πÎ≈ ’À Ï∆⁄ ÏÀ·∂, ◊Ø√«‡ ‘ج∆,
ÌappleÊapple∆ ◊πapple» Ó«È Ï∆⁄≈appleπ ’∆¡≈ ¡appleπ ’«‘¡≈ «‹ ““Ï‚≈ Ó‘ª Íπapple÷π ¡≈«¬¡≈ ‘À ¡appleπ ¬∆‘ª È≈Óπ
√Ã∆ ◊Øapple÷ ’≈ Í«Û¡≈ ‘À, ¡≈¬∂ ’≈ Áapple√È∞ ’∆‹∆¡À Ó «Ìz√«‡ ‹≈Â≈ ‘Ø«¬ ËappleÂ∆ ’∫¿∞Õ ÂÏ
√Ã∆ ÌappleÊapple∆ ‹∆ ¡≈«¬ «Ó«Ò¡≈ Ï≈Ï∂ ‹∆ ’∫¿∞Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ¡appleπ ÌappleÊapple∆ ¡≈Í√ Ó«‘
«ÓÒ∂ ÂÏ √Ã∆ ÌappleÊapple∆ ‹∆ «◊¡≈È ¡≈‘≈appleπ Ò∂ «ÓÒÂ≈ ‘À Ï≈Ï∂ ‹∆ ’∫¿∞ Ï≈Ï≈ ‹∆ ¡≈Áappleπ Á∂Â≈
‘À; ÌappleÊapple∆ ◊apple∆Ï∆ ’appleÂ≈ ‘À; «’¡≈? «◊¡≈È∞ Ï«÷¡≈È∞ ’appleÂ≈ ‘ÀÕ ÂÏ ÌappleÊapple∆ ’«‘¡≈ «‹,
““‹∆, ‘Ó ‚appleÂ∂ ‘À∫, Â∞Ó Ó‘ª Íπapple÷ «¬√ È◊apple∆ Ó«‘ ¡≈¬∂ ¡appleπ ‘Ó Ê∆∫ «’¤∞ Ì≈¿∞ È≈‘∆∫ ‘Ø«¬
¡≈ÚÂ≈Õ ‘Óapple≈ ‹Ø◊∆ ’≈ appleπÍ» ‘ÀÕ √À∫√≈apple∆ Ìπ◊«Â ’∂ Â∞«Ó ¡‘≈apple∆ È≈‘∆∫, ‘«Ó ‚appleÂ∂, «’’«apple
apple«‘ ¡≈ÚÀÕ ‘Ó≈apple≈ Ï≈√≈ appleπ«÷ «Ïapple÷π Ó«‘ ‘À «√ «’¡≈ ’apple«‘∫Õ «apple«Ë «√«Ë Â∞Ó ⁄≈‘πÂ∂ È≈‘∆””Õ
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ◊ÚÛ∆ apple≈◊ Ó«‘ Ï≈‰∆ ÏØ«Ò ¿∞·≈ ¿∞ÍÁ∂√∆ √apple∆¡«Â ’∂ ÿapple Ó«‘:
‹Ø◊∆ ’¿∞ ’À√≈ ‚appleπ ‘Ø«¬Õ apple»«Í «Ïapple«÷ «◊«‘ Ï≈‘apple √Ø«¬®
[◊¿∞Û∆ ¡√‡ÍÁ∆¡ª Ó‘Ò≈ 1 Õ 7 Õ (223)]
ÂÏ ◊π√≈¬∆∫ ÌappleÊapple∆ ÈÓ√’≈appleπ ’∆¡≈Õ ¡≈◊∂ Â∂ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’∆¡≈Õ ÂÏ
«◊¡≈È ’≈ ¡‘≈appleπ ÌØ‹È∞ ’∆¡≈, «ÂzÍÂ≈√∂, √øÂØ÷π ÿ«apple ¡≈«¬Õ ÷π√∆ ‘Ø«¬ «ÏÁ≈ ̬∂Õ ÏØÒ‘π
‹∆ Ú≈‘π◊πapple»Õ
Á÷‰ Á∂ «¬’ È◊apple «Ú⁄
ÂÏ ¿∞‹À‰ Â∂ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’π Á÷‰ Á∆ ËappleÂ∆ Á∂÷Â∂ «¬’Â∞ È◊«apple ‹≈«¬ ¿∞«apple¡≈Õ
¿∞√π È◊apple ’≈ «‹ apple≈‹≈ Ê≈ «√ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ’≈ ¡≈◊À √À∫√≈apple Íapple«’apple«Â ’≈ Ó∂Ò≈ Ê≈Õ

131
‹«Á Ï≈Ï≈ «Ó‘appleÚ≈È∞ ÁÚÒ ÷≈È Í≈«√ apple‘Â≈ Ê≈ «Á ’≈ ¿∞‘π Ó∂Ò∆ Ê≈Õ ¿∞√ ’∫¿∞ ◊πapple»
Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆ «ÓÒ‰∂ ’∆ «È«Ó«Â ¡≈«¬¡≈Õ ÂÏ ¡≈«¬ È◊apple ’À È‹∆«’ ¿∞«apple¡≈; ¿∞√π
apple≈‹∂ ’∫¿∞ ’‘≈«¬ Ì∂«‹¡≈ «‹, ““È≈È’∞ Ï∂Á∆ Â∂apple∂ È◊apple ’À È‹∆«’ ¡≈«¬ ÏÀ·≈ ‘À, Â∞Ó apple≈‹≈
‹∆Õ ⁄Ò‘π, Ó‘ª Íπapple÷π ’≈ Áapple√È∞ ’apple‘π””Õ ÂÏ ¿∞«È apple≈‹∂ ’«‘¡≈ «‹, “Ï«Ò‘≈«apple ‹ª, «’¤∞
¬∂’ «’apple«Â ‘À, ¿∞‘ ‘Ó ’«apple ’«apple «¬Ê ‘∆ ¡≈«¬ ‹≈Â≈ ‘¿∞””Õ ¡≈͉À ÒØ’ apple≈‹∂ √≈«Ê Á∆¬∂
«‹, ““Â∞«Ó ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’∫¿∞ ÍÃ√≈Áπ Ò∂ ‹≈‘π, ¿±‘ª ‘∆ ‹≈«¬ ’«apple Í≈’ ÍÃ√≈Áπ ’apple‘π
¡appleπ ÓÀ∫ Ì∆ ‹≈Â≈ ‘∫¿∞””Õ ÂÏ ¿∞«¬ apple≈‹∂ Á∂ ÒØ’ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ’À Í≈«√ ¡≈¬∂Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂
‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““«’ Íπapple÷≈Õ apple≈‹≈ ¡≈«¬¡≈?”” ’‘À, ““‹∆, ¡≈ÚÂ≈ ‘À; «’¤∞ ¬∂’∞ ’≈Ó Ê≈,
’«apple ’«apple ¡≈ÚÂ≈ ‘À, ÍÃ√≈Áπ Á∆¡≈ ‘À ¡appleπ ¡≈«Í Ì∆ ¡≈ÚÂ≈ ‘À””Õ Ï≈Ï≈ √Ò≈Ó«Â ¿»‘ª ‘∆
apple«‘¡≈ ‘ÀÕ ÂÏ Íê ’∫¿∞ apple≈‹≈ ¡≈«¬ ◊À¡≈: ¡≈«¬ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’∆ ⁄appleÈ∆∫ Ò≈◊≈,
ÍappleÁ÷‰≈ Á∂ ’«apple ‚ø‚¿∞«Â ’«apple ÏÀ·≈Õ Ï≈Ï∂ È≈È’ ’∞√´ Í»«¤¡≈, Í»«¤ ’«apple ’«‘¡≈ «‹,
apple≈‹≈! ‘Ó ’≈Ò ’∂ ¬∆‘ª ¡≈¬∂ Â∂apple∂ È◊apple Ó«‘ø, Â∞Ó ¬∂Â∆ Ï≈apple «’ Ò≈¬∆?”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂
È≈È’ ‹∆ ’∫¿∞ apple≈‹∂ ’«‘¡≈ «‹, ““Ï≈Ï≈ ‹∆ √Ò≈Ó«Â! Ó≈«¬≈ Á∆ «’apple«Â «’¤∞ ¬∂’ Ê∆ √π
¡≈ÚÈ∂ È∂ Ê∆ Á∂Â∆; ‹Á«’ «’apple«Â ’«apple «ÈÏÛÀ ÂÏ ¡≈¬∂””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆ ¿∞√’À
ÍappleÊ≈«¬ Ï≈‰∆ ÏØÒ∆ apple≈◊π ◊ÚÛ∆ Ó«‘∫ ¿∞ÍÁ∂√∆ Ó«‘∫ ¿∞ÍÁ∂√∆ Ï≈‰∆ ÏØ«Ò ¿∞·≈ «‹, √πÈ‘Ø
apple≈‹≈!
apple≈Ó apple≈Ó «⁄Â∞ appleÍÀ ‹≈’≈Õ ˙Í‹ø Áapple√È ’apple∆¡À Â≈’≈®
[◊¿∞Û∆ ¡√‡ÍÁ∆¡≈ Ó‘Ò≈ 1 Õ 16 Õ (228)]
ÂÏ apple≈‹≈ ⁄appleÈ∆∫ Ò≈◊≈, ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ’∆ Á∆«÷¡≈ Ò∆È∆; «√÷ ‘»¡≈; ◊πapple» ◊πapple» Ò◊≈
«√Óapple‰∂; ◊πapple» Ï≈Ï∂ ’À Áapple√È √≈«Ê ¡≈ÂÓÀ Íapple◊≈√π ‘Ø«¬ ¡≈«¬¡; È≈È’ Í≥Ê∆ ÌÀ¡≈; ¿∞√ ’À
Ó«È √øÂØ÷π ¡≈«¬¡≈: Ò≈◊≈ ◊πapple» ◊πapple» ‹Í‰ÀÕ
◊πapple» ‹∆ Á∂ √Îapple Á≈ Âapple∆’≈
ÂÏ ¿∞√ È◊apple Â∂ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ Á÷‰ ’∆ ËappleÂ∆ ⁄«Ò¡≈ ‹≈Â≈ Ê≈Õ ¡appleπ
Ï≈Ï∂ ‹∆ ’≈ √πÌ≈¿∞ ‘ØÂ≈ «‹ ’¬∆ «ÁÈ ◊πapple» Ï≈Ï≈ ⁄ÒÂ≈ ‘∆ apple‘Â≈, ’¬∆ «ÁÈ ÏÀ«· ‘∆
apple‘ÂÂ≈; ’¬∆ «Á«È ÏÀapple≈◊ ‘∆ Ó«‘∫ apple‘Â≈, ’¬∆ «Á«È π⁄πÍ ‘∆ ’«apple apple‘Â≈; ¿∞«Á¡≈È Ó«‘
apple‘À, ÓappleÁ≈È≈ √≈«Ê Ê≈Õ ÂÏ ¬∂’ «Á«È ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆ ÏØ«Ò¡≈ Ó‘ª ¡ÈßÁ ’∂ ÿ«apple
Ó«‘∫, ÓappleÁ≈È∂ ’∫¿∞ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ÏπÒ≈«¬¡≈, ͉∞ Ó‘ª ¡ÈßÁ ⁄≈Ú ’∂ ÿ«apple Ó«‘∫Õ ÂÏ ÓappleÁ≈È≈
Ï∂Â≈ Ê≈Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ Ó‘´ È‹«apple ¡≈«¬¡≈Õ Ï≈Ï≈ ¡ÈßÁ ’∂ ÿ«apple Ó«‘ø ÏÀ·≈ ‘ÀÕ
ÂÏ ÓappleÁ≈È∂ ’«‘¡≈ «‹ Ï«Ò‘≈apple ‹ª, ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆! Â∂apple∂ Áapple√È ’∫¿∞ Ï«Ò‘≈apple ‹≈
‹∆! ±ø ¡‹π Ï‚∂ ¡ÈßÁ ’∂ ÿ«apple Ó«‘∫ ÏÀ·≈ ‘À∫Õ Ï≈Ï≈ ‹∆! Ó∂apple∂ ¬∂’ ÍÃ∆¤≈ ‘À Ï≈ ͻ¤‰∂ ’∆
‘À, ‹∂ ¡≈«◊¡≈ ‘Ø«¬ Â∫¿∞ Í»¤?”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““ÓappleÁ≈«È¡≈! ¡‹π
«’¤∞ Â∂appleÀ ‹∆ ‘À √π ͱ¤∞””Õ ÂÏ ÓappleÁ≈È∂ ’«‘¡≈ «‹, ““Ï«Ò‘≈apple ‹≈ Â∂apple∂ Áapple√È ’∫¿∞ «‹ ±ø
’¬∆ «Á«È ÏÀ·≈ ‘∆ apple‘≈ ‘À∫, «√ ’ÚÈ∞ ‘·∞ ’∆¡≈? ¡apple∞ ’¬∆ «ÁÈ ⁄ÒÂ≈ ÏÀapple≈◊ Ó«‘∫ apple«‘¡≈
«√ ’ÚÈ∞ ÏÀapple≈◊π «◊¡≈È ¿∞Í«√¡≈? ’¬∆ «ÁÈ ÏÀ·∂ ‘Ø«¬ «√ ’ÚÈ∞ ÂÍπ Í’«Û¡≈? ¡Ï »ø

132
√‘‹ Ó«‘∫ ‘À∫ «√ ’ÚÈ ⁄≈¿∞ «’√π Ï≈ Á≈ ¿∞Í«‹¡≈? ¡Úapple «ÁÈ È «’¤∞ ÏØÒÂ≈ È Ï’Â≈,
È «’√apple∆ ÂappleÎ Á∂÷Â≈Õ ÂÏ Ó∂apple≈ ÓÈ∞ Ï‘π ¡≥ÁØ√Ó≈È∞ ‘ØÂ≈, ¡Ï ±ø ‘apple÷ ÂÓ≈√∂ ⁄≈Úπ Ó«‘∫
ÈÁapple∆ ¡≈«¬¡≈; «√ Ó∂apple≈ ÓÈ∞ Ï‘π ¡‹π ÷π√∆ ÌÀ¡≈Õ Í‰∞ ‹∆, ¡≈‹π Â∞Ó≈appleÀ Ó«È «‹ ‘À «√ «’√π
Ï≈ ’≈ ⁄≈¿∞ ‘À? √π‰≈¬∆¡À ‹≈∆, ÍappleÓ∂√πapple ’∆ È«Ó ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ÈØ ‹Ï ÍappleÓ∂√πapple ’≈ ¡appleÊπ
Í«Û∑¡≈ ‘À, ÂÏ ◊πapple» È≈È’ ‹∆ Ï≈‰∆ ÏØÒ∆ «ÏÒ≈ÚÒ apple≈◊ Ó«‘∫ ¤øÂ∞ :-
ÓÀ Ó«È ⁄≈¿∞ ÿ‰≈ √≈«⁄ «Ú◊≈√∆ apple≈Ó®
[«ÏÒ≈ÚÒ Ó‘Ò≈ 1 ¤ø Á÷È∆ Õ 2 Õ (843)]
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’∆ ⁄appleÈ∆ Ò≈◊≈ ÓappleÁ≈È≈Õ ÂÏ ⁄appleÈ∆ Ò≈«◊ ’apple Ï∂ÈÂ∆
’apple∆ «‹, ““¬∂ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆! Âø»‘À∫ ‘∆ Á≈È∞ Á∂«‘ «‹ Á»‹∂ Ì≈Ú ’≈ fi◊Û≈ Ó∂apple∂ ÓÈ Â∂
±‡∂””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““¬∂ ÓappleÁ≈«È¡≈! ±øÓ ÓÀ Óπ’Â≈ ’∆Â≈ ‘À ±ø
ÏøËÈ≈ Â∂ ÷Ò≈√ ’∆¡≈ ‘ÀÕ”” ÂÏ ÓappleÁ≈È∂ ’«‘¡≈, «‹ Í√≈Úπ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’≈ Í√≈¿∞,
Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’≈ Í√≈¿∞, «‹√π Â∂ Óπ’«Â Á≈«È Í≈«¬¡≈Õ «√ Ú≈‘π◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞,
√«Â◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞, ËøÈ∞ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞Õ «‹«È ¡ÍappleøÍappleπ Íπapple÷π «Ë¡≈«¬¡≈ √Ø Ú≈‘π◊πapple»
Ï≈Ï≈ È≈È’∞””Õ
◊πappleπ ‹∆ Ï∆’≈È∂apple Á∂ «¬Ò≈’∂ «Ú⁄
ÂÏ Áº÷‰ ’∆ ËappleÂ∆ Á∂÷Â∂ ¿π√π È◊apple Â∂ Ï∆’≈È∂apple ’∆ ËappleÂ∆ ¡≈«¬¡≈ apple‹Í»Âª Ó«‘Õ
ÂÏ ¿±‘ª ¬∂«’ ÏÀ√È¿∞ ÍappleÓ∂√πapple ’∂ È≈Ó ’∂ ÷Ø‹∆ «Ó«Ò ◊¬∂ ¿∞√ ‘∆ Ï∆’≈È∂«apple ’∆ ËappleÂ∆Õ ¿∞È‘π
apple≈Ó apple≈Ó ’‘∆ «‹, ““apple≈Ó apple≈Ó, Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆! apple≈Ó apple≈Ó””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆
’«‘¡≈, ““√«Â apple≈‹≈ apple≈Óπ, ¡≈¬∆¡À ‹∆, ÏÀ·∆¡À ‹∆””Õ ¡◊À ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ ÏÀ·≈ «√ÓappleÈ∞
«Ë¡≈È ’À «Ï÷∂ Ê≈Õ ÂÏ ¿∞«‘ ¡≈«¬ «ÓÒ∂, apple≈Ó apple≈Ó ’«‘ ’«apple ‚ø‚¿∞«Â ’«apple ’«apple ’«apple ÏÀ«·
◊¬∂Õ ÂÏ ¿∞È‘π ÿÛ∆ ¬∂’ √π√Â≈«¬ ’«apple ’«‘¡≈ «‹, ““¬∂ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆! ¬∂’ Ï∂ÈÂ∆
‘À ‹∂ ¡≈«◊¡≈ ‘Ø«¬ ª ’‘«‘ ‹∆””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ’«‘¡≈ «‹, ““ÌÒ≈ ‘ØÚÀ ‹∆, «‹
«’¤∞ ÂπÓ≈appleÀ ‹∆ ‘À √π ’‘∆¡À?”” ÂÏ ¿∞È‘π ’«‘¡≈ «‹, ““Ï«apple‘≈«apple ‹ª¿∞ ◊πapple» Ï≈Ï≈ ‹∆! √À∫√≈appleπ
’À «Ï÷À Â∂apple≈ È≈Óπ Íapple«√Ë ‘ÀÕ ‘Ó √πÈÂ∂ Ê∂ Â∂apple≈ È≈Óπ, «¬Ê Â∂apple≈ √≈ÚË≈È∞ Áapple√È∞ Í≈«¬¡≈
‘À ‹∆Õ Ï«Ò‘≈apple ‹ª ‹∆! ’‘Â∂ Ê∂ ÒØ’ «‹ ¡À√∂ ¡À√∂ apple»«Í ‘À∫ Ï≈Ï≈ È≈È’∞; ͉∞ ‘𫉠ÍappleÓ∂√πapple
«’appleÍ≈ ’apple∆ «‹ Â∂apple≈ Áapple√È∞ Á∂«÷¡≈ ‘À ‹∆Õ ÷‰∞ ◊πapple» Ï≈Ï≈ ‹∆ Íapple∂Ó√πapple ’∆ «ÈÓ«Â ¿∞‘ Ï≈Â
√πÈ≈¬∆¡À ¿∞ ‘Ó «È‘≈´ ‘Ø«‘, È≈Âapple ‘Ó≈apple≈ «Ï⁄π ÊØapple≈ ‘À ¡appleπ Ï≈ ÏÛ∆ ‘À, Ï‚∂ ’∆ Ï≈Â
Ï‚Ø ‘∆ ÏπfiÀÕ Íπ‰ ‹∆ ÁÀ¡≈ ’«apple ’«apple ◊apple∆Ï «ÈÚ≈‹ √π‰≈¬∆¡À ‹∆””Õ ‹Ï ¿∞È‘π ¡Ë∆ÈÂ≈
Ï‘π ’apple∆ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆ ÏØ«Ò ¿π·≈ ÍÃÌ≈Â∆ apple≈◊ Ó«‘ «‹ :-
Ó∂appleØ ÍÃÌπ appleø«◊ ÿ‰Ω ¡«Â appleÛØ®
[ÍappleÌ≈Â∆ «ÏÌ≈√ Ó‘Ò≈ 1 ⁄¿∞ÍÁ∂ ÿapple 1 Õ 15 Õ (1331)]
ÂÏ ¿∞«‘ ◊Ø«ÏøÁ ÒØ’ ¿∞«· ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’∆ ⁄appleÈ∆ Ò≈◊À, ◊πapple» ‹∆ ’∂ «√÷
̬∂Õ ◊πapple» ◊πapple» Ò≈◊∂ ‹Í‰ÀÕ È≈È’ Í≥Ê∆ ̬∂ ¿π· ’À Ó«È √øÂØ÷π ¿πÍ«‹¡≈, ’‘‰À Ò≈◊À «‹,

133
““ËøÈ ◊πapple» È≈È’ Ú≈«‘◊πapple», √«Â◊πapple» È≈È’∞””Õ
◊πapple» ‹∆ Ï∆’≈È∂apple È◊apple «Ú⁄
ÂÏ Ï∆’≈È∂«apple ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ¡≈«¬‘ Ú«Û¡≈Õ Ï∆’≈È∂«apple Ó«‘∫ ¬∂’ «◊¡≈È∆
¡Íapple√ ◊Ø«ÏøÁ ÒØ’ ¡≈ÂÓ ¡«Ì¡≈√∆ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’∫¿∞ «ÓÒ∂Õ «ÂÈ‘π ¡≈«¬ ’«‘¡≈
«‹, ““apple≈Ó «’ÃÙÈ ◊πapple» Ï≈Ï≈ ‹∆ ! apple≈Ó apple≈Ó””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’∞ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““√«Â
apple≈‹≈ apple≈Óπ, ¡≈Ú‘π ‹∆ ◊Ø«ÏøÁ ÒØ’‘π Ì◊‘π! ¡≈¬∆¡À ‹∆, ÏÀ√∆¡À ‹∆, Ï«Ò‘≈apple ‹ª””Õ ÂÏ
˙«‘ ◊Ø«ÏøÁ ÒØ’ ÈÓ√’≈appleπ ’«apple ’«apple, ‚ø‚¿∞«Â ’«apple ’«apple ÏÀ«· ◊¬∂Õ ÂÏ ¿∞È‘π ÿÛ∆ ¬∂’
√√Â≈«¬ ’«apple Ï∂ÒÂ∆ ’apple∆ «‹, ““◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆ ¬∂’ Ï∂ÈÂ∆ ‘À ‹∆, «‹ Â∂apple∆ ¡≈«◊¡≈
‘Ø«¬ ÂÏ ’‘«‘””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆! ¬∂’ Ï∂ÈÂ∆ ‘À ‹∆, «‹ Â∂apple∆ ¡≈«◊¡≈ ‘Ø«¬ ÂÏ
’‘«‘””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ’«‘¡≈ «‹, ““ÌÒ≈ ‘Ø«¬ ‹∆, «‹ «’¤∞ ÂπÓappleÀ ‹∆ ‘À «√ ’‘∆¡À””Õ
ÂÏ ¿∞È‘π ◊Ø«ÏøÁ ÒØ’‘π ’«‘¡≈ «‹, ““Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆! Ï«Ò‘≈«apple ‹ª, ¬∂‘∆ Ï∂ÈÂ∆ ‘À ‹∆,
«‹ «’Ú ‘∆ ¬∂‘π ÍÃ≈È Íπapple√π ‘À, «’Ú ‘∆ ¬∂√π Á∂‘∆ Â∂ ¿∞‚«apple È ‹≈¬∆Õ √π √ø‹Ó Ì∆ ‘À «‹Â∞
¬∂‘π Á∂‘∆ ¡√«Êappleπ apple‘À, ËappleÂ∆ ÍÛ∂ È≈‘∆ √π √ø‹Ó Ì∆ ‘À? ¡appleπ ‹∆ ‹Ï Ò◊π ¬∂‘ Á∂‘∆ apple‘À, ¤∆‹À
È≈‘∆ ¡À√∆ apple‘À, Ï≈Ï≈ ‹∆! √ج∆ √ø‹Óπ ÏÂ≈¬∆¡À, Ï«Ò‘≈«apple ‹ª ‹∆, «‹Â∞ ¬∂‘π ¡√«Êappleπ apple‘À∫Õ
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ Ï≈‰∆ ÏØÒ∆ Ó≈apple» apple≈◊ Ó«‘ «‹:-
√»apple√appleπ √Ø«÷ ÒÀ, √ØÓ√appleπ ÍØ«÷ ÒÀ ‹π◊«Â ’«apple ÓappleÂ∞ √π √ÈÏøËπ ’∆‹À®
[Ó≈apple» Ó‘Ò≈ 1 ÿapple 1 ⁄¿∞ÍÁ∂ Õ 9 Õ (991)]
ÂÏ ˙«‘ ◊Ø«ÏøÁ ÒØ’ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’∆ ⁄appleÈ∆ Ò≈◊∂, ◊πapple» ◊πapple» Ò≈◊∂ ‹Í‰À,
◊πapple» ‹∆ ’∂ «√÷ ̬∂, È≈È’ Í≥Ê∆ ̬∂, ¿∞· ’À Ó«È √øÂØ÷π ¡≈«¬¡≈! ÏØÒ‘π Ú≈‘π◊apple»Õ
Ó≈apple» ÊºÒ Á∂ «¬’ È◊apple ‹≈‰≈
ÂÏ ¿∞√π È◊apple ÂÀ ¡≈◊À ’¿∞ ¿∞«Á¡≈È ’∆ ËappleÂ∆ Á∂÷Â∂ Á∂÷Â∂ Á»«apple ‹≈«¬ ÍÛ∂, ‹‘ª
Ó‘≈ ¿∞‹≈«Û Ï≈¨ appleÂ∞ Ê´ Ú√Á∆ ’‘≈ ‘∆ È Í≈¬∆¡ÀÕ ‹∂ Í≈¬∆¡À, ÂÚπ ÍÀ‚≈ Á»«apple Á»«apple Ú√Á∆
‹≈«¬ Í‘π⁄‰≈ ’·È∞, ÍÀ∫‚∂ Ó«‘ ·◊Ú≈Û∂ Ï‘π Ó≈apple‰ ‘≈apple∂Õ ‹∂ ’Ø ¿∞Ȫ ⁄Øappleª ÂØ Ïª⁄∆¡À ª
ÍÀ‚À Ó«‘ «Í¡≈√≈ ‘∆ Óapple ‹≈«¬Õ Ï≈Ï∂ ’¿∞ È Ì»÷ È «Í¡≈√ Ê∆Õ ÂÏ ¿±‘≈ Ó≈apple» Á∂√ ’∂ ÊÒ
Ó«‘ «¬’∞ È◊appleπ Ê≈, ¿±‘≈ ‘∆ ¡≈«¬ «È’«Ò¡≈Õ «‹Â∞ apple≈«‘ ¿∞«Á¡≈È ¡appleπ Á»«apple ÍÀ∫Á≈, Í≈‰∆
Í≈¬∆¡À È≈‘∆Õ ¡appleπ √≈Ê∂ ‘∆ ÓappleÁ≈È≈ Ê≈, ¿∞√ ‘∆ apple≈«‘ ’∆ ÂappleÎ Â∂ ‹≈«¬ «È’«Ò¡≈Õ √π
¿∞È‘π ÒØ’‘π ’«‘¡≈ «‹, ““‹∆, Â∞«Ó ¿∞ «Í¡≈√≈ ‘∆ Ó«apple ‹≈«¬Õ Â∞Ó «‹ «¬√π apple≈«‘ ¡≈¬∂
«√ «’ ’«apple ¡≈¬∂””? ÂÏ ◊πapple»π Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““«‹√ ’≈ ‚appleπ Ê≈ «ÂÈ ‘∆ ‘Ó
’∫¿∞ ¡≈«‰¡≈ ‘À””Õ «√ ÒØ’ª Ó«‘, ¡⁄apple‹π ‘Ø¡≈ «‹ «‹√ ’≈ ‚appleπ Ê≈ «ÂÈ∂ ‘∆ ¡ª‰∂ «√ ¬∂‘π
Ï≈ «’¡≈ ‘ÀÕ ÂÏ ¿∞√ È◊apple∆ ’≈ «‹ √Ã∂fiπ Ê≈ «‹ ¿∞‘π Ì∆ «ÓÒ‰À ¡≈«¬¡≈, Á√ Ï∆√ ÒØ’
√≈«Ê Ò∂ ’«apple ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ’∫¿∞ ¿∞‘π ¡≈«¬¡≈ «Ó«Ò¡≈ ¡appleπ ¿∞‘π ͇∂Ò Ï‘π «◊¡≈È∆
Ì∆ Ê≈ ¡appleπ ¡appleπ Ó‘ª ÍappleÓ≈ÂÓ≈ Ì∆ Ê≈, ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ’ø¿∞ ¡≈«¬ «Ó«Ò¡≈, apple≈Ó «¥√È

134
ÈÓ√’≈appleπ ’«apple ’À ¡≈«¬ ÏÀ·≈Õ ÂÏ Ò≈◊À ÍÀ‚∂ ’∆¡≈ Ï≈Â≈ ’apple‰∂ «‹, ““◊π√≈¬∆∫ ‹∆! ’‘≈ Â∂
¡≈¬∂Õ «’√π ËappleÂ∆ Ó«‘ appleÓÂ∂ ÷∂ÒÂ∂ ¡≈¬∂? ¬∆‘≈ «’ ’«apple ¡≈¬∂ Í‘πø⁄∂””? ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’
’«‘¡≈ «‹, ““√π«È ‘Ø Ï≈Ï≈! ¡Óπ’∆ ËappleÂ∆ Â∂ ¡≈¬∂Õ «¬√π ËappleÂ∆ «Ï⁄π ’«apple ¡≈¬∂, «¬√π apple«‘
¡≈¬∂””Õ ÂÏ «‹ ¿∞‘π ’·È apple≈‘π √≈, ¿∞√π apple≈‘ ’≈ È≈Óπ Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ Ò∆¡≈Õ ÂÏ ¿∞«‘
’«‘ ¿∞·∂ «‹, ““Ú≈‘π Ú≈‘π Ï≈Ï≈ ‹∆! Â∞«Ó «‹√ «¬√π ‚apple Ó«‘ ¡≈¬∂ «√ «’ ’«apple ¡≈¬∂? Ï≈‡
ÿ≈‡ Ó«‘ Í∆ ‚appleπ Ê≈Õ ‹Ø Ï≈‡ ÿ≈‡ Ó≈«‘ Â∂ Ï≈⁄∆¡À ¿∞ ÍÀ‚∂ «Â÷≈ ’≈ ‚appleπ, ¿∞√π apple≈«‘ ÓÈ∞÷÷π
’ج∆ È≈‘∆ ¡≈«¬ √’Â≈, Ï≈Ï≈ ‹∆! Â∞«Ó «‹ ¡≈¬∂ «√ «’√π ’«apple ’«apple ¡≈¬∂? Ï≈Ï≈ ‹∆””Õ ÂÏ
◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““Íπapple÷≈! «‹√ ’≈ ‚appleπ Ê≈ ¿∞√ ‘∆ ’À ‹Ø«apple ¡≈¬∂””Õ ÂÏ ◊πapple»
Ï≈Ï∂ ’∫¿∞ ¿∞«È ͇∂´ Í»«¤¡≈ «‹, ““Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆Õ ¬∂‘π Ï≈ √Ófi≈¬∆¡À «‹ ¬∂‘π Ï≈ Â∞Ó
’‘ª ’‘Â∂ ‘∫¿∞?”” ÂÏ Ó≈apple» apple≈◊ Ó«‘ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ Ï≈È∆ ÏØÒ∆ «‹:-
√Ï«Á ÓappleÀ ¿∞ Ó≈«apple Óappleπ, Ì≈◊∂ «’√π Í«‘ ‹≈¿∞®
[Ó≈apple» Ó‘Ò≈ 1 ÿapple 1 ¡√‡ÍÁ∆¡≈ Õ 3 Õ (1010)]
ÂÏ ¿∞‘π ͇∂´ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ’∆ ⁄appleÈ∆∫ Ò≈◊≈, ◊πapple» ◊πapple» Ò≈◊≈ ‹Í‰ÀÕ ÂÏ ¿∞«‘ ◊πapple»
Ï≈Ï∂ ’∂ √≈apple∂ ÒØ’ «√÷ ̬∂Õ È≈È’ Í≥Ê∆ ‘»¬∂, ¿∞È’À Ó«È √øÂØ÷π ¡≈«¬¡≈; ’‘‰À Ò≈◊∂ «‹,
““ËøÈ∞ ◊πapple» È≈È’∞, Ú≈«‘◊πapple», «‹√ ’À ÍÃ√≈Á ¿πÂÓ Ó«Â ¡≈ÚÀÕ √π ËøÈ∞ Ï≈Ï≈ È≈È’∞””Õ
Ï∆’≈È∂apple ÂØ∫ Íapple∂ apple≈‹Í»Â≈È∂ «Ú⁄
ÂÏ ¿∞√π È◊appleπ Â∂ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’π ‹∆ ¡≈ÚÂ∂ ¡≈ÚÂ∂ Ï∆’≈È∂«apple Â∂ ÍappleÀ apple≈‹Í»Âª
’∆ ËappleÂ∆ ¬∂’ È◊«apple Ó«‘ ¡≈«¬ Ï√∂Õ ÂÏ ¿∞√π È◊apple Ó«‘ ÒØ◊ ÷apple∂ ÌÒ∂ Ê∂, ◊Ø«ÏøÁ ÒØ’
ÏÀ√È¿∞ «‘øÁ» Â∂ È∂Ó ËappleÓ Ó«‘ ÷apple∂ ÌÒ∂ Ê∂ Ëapple«Ó¡≈ÂÓ∂ ÒØ’Õ ¿»‘ª ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’π ‹∆ ¡≈¬∂
Ï√∂Õ ÂÏ ÒØ’ª Í≈«√ Ï≈ ⁄Ò∆ «‹, ““¿∞‘π È≈È’∞ Ì◊Â∞ «‹ ’‘Â∂ Ê∂ ¡Â∆Â, Ì◊Â,
Ì◊Ú≈È, Óπø‚∆¬∂ ◊Ø«ÏøÁ ÒØ’, «‹ È≈È’∞ Ï∂Á∆ ÷Âz∆ Á¿∞Ò ÷≈È ’≈ ÓØÁ∆ ‚∂apple≈ ´‡≈«¬
«È’«Ò¡≈ ‘À √π ¬∆‘ª ¡≈«¬¡≈ ‘À””Õ ÒØ’∞ Ï‘πÂ∞ Áapple√È Á∂÷‰ ’∆ «È«Ó«Â ¡≈¬∂, ¡≈¬∆’À Ò≈◊∂
Áapple√È∞ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ’≈ ’appleÈÀÕ Ï‘πÂ∞ ÒØ’∞ ◊πapple» Ï≈Ï∂ Í≈«√ ¡≈«¬ ‹π«Û ÏÀ·∂ Áapple√È Á∂÷‰∂ ’∫¿∞Õ
ÂÏ «‹ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ ÏÀ·≈ ‘À, ÒØ’ Ï‘π ÏÀ·∂ ‘À∫, «Â¿∞∫ ◊πapple» Ï≈Ï∂ Í«‘ «¬«’ ÌÒ∂
⁄ø◊∂ «◊¡≈È∆ Íπapple÷ ◊Ø«ÏøÁ ÒØ’ ¡≈«¬ ◊¬, «ÂÈ‘π ¡≈«¬ ’«‘¡≈ «‹, ““apple≈Ó apple≈Ó, ◊πapple» Ï≈Ï≈
È≈È’∞ ‹∆! apple≈Ó apple≈ÓÕ”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““√«Â apple≈‹≈ apple≈Óπ, ¡≈¬∆¡À ‹∆!
ÏÀ·∆¡À ‹∆Õ Ï«Ò‘≈apple ‹ª, ¡≈¬∆¡À ‹∆!”” ÂÏ ˙«‘ ◊Ø«ÏøÁ ÒØ’ ÈÓ√’≈appleπ ’«apple ’«apple, apple≈Ó apple≈Ó
’«‘ ’«apple ÏÀ«· ◊¬∂Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆∆ ’«‘¡≈ «‹, ““ÌÒ∂ ‘Ø ‹∆, ÏÀ√È¿∞Õ ’«Ò¡≈‰∞
‘À ‹∆?”” ÂÏ ¿∞È‘π ◊Ø«ÏøÁ ÒØ’‘π ’«‘¡≈ «‹, ““¡‹π ÌÒ∂ ‘À∫ ‹∆, Â∂appleÀ Áapple√È Á∂«÷¡À ÌÒ∂ ‘À∫
‹∆, √appleÏ ’«Ò¡≈‰∞ ‘À ‹∆, Â∞Ó≈apple≈ Áapple√È∞ ’∆¡≈ ‘¿∞∫ ¡«Â ÌÒ∂ ‘À∫ ‹∆””Õ ÂÏ ÿÛ∆ ¬∂’∞
√√Â≈«¬ ’«apple ¿∞È‘Ï ◊Ø«ÏøÁ ÒØ’‘π ’«‘¡≈ «‹, ““◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆! ¬∂’∞ Ï∂ÈÂ∆ ‘À ‹∆,
«‹ ¡≈«◊¡≈ ‘Ø«¬ ÂÏ ’‘‘≈?””

135
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““ÌÒ≈ ‘Ø«¬ ‹∆ «’¤∞ Â∞Ó≈appleÀ ÓÈ Ó«‘ ‘À √ج∆
’‘∆¡À ‹∆!”” ÂÏ ¿∞È‘π ◊Ø«ÏøÁ ÒØ’‘π ’«‘¡≈ «‹, ““◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆! «¬‘∆ Ï∂ÈÂ∆ ‘À
‹∆ «‹ «Á÷≈, «‹ÂÈ∆ ÍappleÓ∂√πapple ‹∆ «’¤∞ √∂Ú≈ apple⁄∆ ‘À, √Ì√ √∂Ú≈ √’appleÓ √π«¥Â∞ Ó«‘ √Ì√
√∂Ú≈ Â∂ apple»Û∆ √∂Ú≈ ’Ú‰ √∆ ‘À «‹ ’apple∆¡À? Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆! «‹Â∞ √∂Ú≈ ÍappleÓ∂√appleπ ‹∆ Í≈¬∆¡À,
√≈¬∆ apple»Û∆ √∂Ú≈ ‘À, √≈¬∆ ÏÂ≈¬∆¡À ‹∆?”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ¡≈√≈ apple≈◊ Ó«‘ Ï≈‰∆
ÏØÒ∆ «‹ :-
apple»ÛØ ·≈’∞apple Ó≈‘appleØ apple»Û∆ ◊πappleÏ≈‰∆®
[¡≈√≈ ’≈Î∆ Ó‘Ò≈ 1 ÿapple 8 ¡√‡ÍÁ∆¡≈ Õ 19 Õ (421)]
¬∂‘π Ï≈ Á∂Ú ‘ÀÕ Ì≈¬∆ ‹∆! «‹È ’∫¿∞ ÍappleÓ∂√apple «ÓÒÂ≈ ‘À «ÂÈ ’∆ ¬∂‘π ◊«Â ‘À «‹
¡·∂ Í‘apple ¿∞È ’∫¿∞ ◊πapple» «’¡ª ⁄appleȪ ‘∆ ’≈ «Ë¡≈È∞ ‘ÀÕ Ì≈¬∆ ‹∆! ¬∂‘π ’Ê≈ ¬∂Ú ‘ÀÕ «‹√
’∫¿∞ ÍappleÓ∂√apple ‹∆ Á«¬¡≈´ ‘Ø«¬, √ج∆ Í≈ÚÀ””Õ ÂÏ ¿∞È‘π ◊Ø«ÏøÁ ÒØ’‘π ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆
’∂ ⁄appleÈ Í’Û∂; ◊πapple» ’∂ «√÷ ̬∂; ◊πapple ◊πapple» Ò≈◊∂ «√Óapple‰À; ¿∞È ’À Ó«È √øÂØ÷π ¡≈«¬¡≈; È≈È’
Í≥Ê∆ ̬∂; ’‘‰À Ò≈◊∂, ““Ëø«È ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞! √«Â◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞! Ú≈‘π◊πapple» Ï≈Ï≈
È≈È’∞Õ””
Ï∆’≈È∂apple Á∂ «¬’ È◊apple «Ú⁄
ÂÏ ¿∞√π È◊apple Â∂ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆ Á∂÷Â≈ Á∂÷Â≈ Ï∆’≈È∂«apple ’∆ ËappleÂ∆ ¬∂’∞
¡¿∞apple È◊«apple Ó«‘ ‹≈«¬ Ï«√¡≈Õ Â‘ª ¿∞«‘ «‹ apple‹Í»Â Ê∂ ÏÀ√È¿∞ ◊πapple» Ï≈Ï∂ Í≈«‘ «Ó«Ò ¡≈¬∂Õ
¿∞È‘π ¡≈«¬ ’«‘¡≈ «‹, ““apple≈≈Ó apple≈Ó, ◊π√≈¬∆∫ ‹∆Õ apple≈Ó apple≈Ó”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆
’«‘¡≈ «‹, ““√«Â apple≈‹≈ apple≈Óπ, ¡≈Ú‘π ‹∆, ÏÀ√‘π ‹∆! Ï«Ò‘≈«apple ‹ª, ¡≈¬∆¡À ‹∆”” ÂÏ ˙‘π
◊Ø«ÏøÁ ÒØ’ apple≈Ó apple≈Ó ’«‘ ’«apple, ‚ø‚¿∞«Â ’«apple ’«apple ÏÀ«· ◊¬∂Õ ÂÏ ÿÛ∆ ¬∂’ √√Â≈«¬ ’«apple
¿∞È‘π ’«‘¡≈ «‹, ““◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆! ¬∂’∞ Ï∂ÈÂ∆ ‘À ‹∂ Â∞Óapple∆ ¡≈«◊¡≈ ‘Ø«¬ ¿∞ ’‘‘≈
‹∆””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““ÌÒ≈≈ ‘Ø«¬ ‹∆, «‹ «’¤∞ Â∞ÓappleÀ ‹∆ ‘À √π ’‘∆¡À
‹∆!”” ÂÏ ¿∞È‘π ◊Ø«ÏøÁ ÒØ’‘π ’«‘¡≈ «‹, ““◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆! ± Ï‚≈ Ó‘ª Íπapple÷π √π‰∆Á≈
Ê≈, ÌÒ≈ Ì«¬¡≈ «‹ Â∂apple≈ Áapple√È∞ Ì«¬¡≈, ‘Óapple∂ «’¤∞ Ì≈◊ ̬∂ «‹ Áapple√Èπ Í≈«¬¡≈; ͉∞
‹∆ ¬∂’∞ Ï∂ÈÂ∆ ‘À ‹∂ ¡≈«◊¡≈ ‘Ø«¬ ¿∞ ’‘‘≈ ‹∆Õ”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹,
““ÌÒ≈ ‘Ø«¬ ‹∆, apple≈Ó ÒØ’‘π! «‹ «’¤∞ Â∞ÓappleÀ ‹∆ ‘À √π ’‘∆¡À ‹∆””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’∞ Í≈«√
¿∞È‘π Ï∂ÈÂ∆ ’«apple’À ’«‘¡≈ «‹, ““◊πapple» ‹∆ Ï«Ò‘≈apple ‘ª, ¬∂‘∆ Ï∂ÈÂ∆ ‘À ‹∆! «Á÷≈, ÍappleÓ∂√πapple
«‹ ‘À «√ ’‘ª Ï√ ‘À ¡appleπ Í≈¬∆¡À «√ «’ ’«apple Í≈¬∆¡À? «‹ ‘À «Â ‘∆ ÏÂ≈¬∆¡À ‹∆Õ””
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ Ï≈‰∆ ÏØÒ∆ ¿∞·‘π apple·¿∞Û‘π ’∆ ÏØÒ∆ ¿±Í«appleÕ ‹∂ ¿∞È’∆ ÏØÒ∆ ◊Ø√«‡
Ó«‘ «Ò÷∆¡À ª √πȉ‘≈apple∂ √Ófi«È È≈‘∆, ͉∞ √ÒØ’∞ apple·¿∞‚∆ ÏØÒ∆ ‘À ¡apple ÍappleÓ≈appleÊπ «√øË∆
ÏØÒ∆ «Ò«÷¡≈ ‘À ‹∂ √πȉ‘≈apple∂ √Ófi«ÈÕ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ Ï≈‰∆ ÏØÒ∆ √ÒØ’∞ «‹ :-
¡Ò◊¿∞ ‹Ø«¬ ÓË»’Û¿∞ √≈appleø◊ Í≈«‰ √Ï≈«¬®
[√ÒØ’ Ó‘Ò≈ 1 Ó≈apple» ’∆ Ú≈apple Õ 12 Õ (1090)]
Ì≈¬∆ ‹∆ «‹√ÈØ ¡≈«Í «’appleÍ≈ ’«apple ’«apple Á∂«¬, √ج∆ Í≈ÚÀÕ ËøÈ∞ ¿∞‘π √≈‘π ÍappleÓ∂√πapple

136
«‹√ ’À È≈«Ó Ò∆¡À √appleÏ √π÷ ÎÒ Ò≈◊«‘ ¡appleπ Ëø«È ¬∂«‘ ÚÍ≈apple∆¬∂, ÍappleÓ∂√πapple ’∂ Ì◊Â, «‹È‘π
¬∂‘π ÚÍ≈appleπ ’∆¡≈Õ Ëø«È ¿∞‘π ÚÍ≈appleπ ¡appleπ Ëø«È ¿∞‘π √≈‘π! ¡appleπ Ëø«È ¿∞‘ ÚÍ≈apple∆ «‹È‘π ‘«apple
‘«apple È≈Ó ’∆ Í≥»‹∆ «Ú‘≈fi∆ ‘À! ÏØÒ‘π Ú≈‘π◊πapple» √⁄≈””Õ
Ï∆’≈È∂apple È◊apple «Ú⁄
ÂÏ Ï∆’≈È∂apple Á∆ ËappleÂ∆ Á∂÷Â∂ Ï≈‘«apple ¿∞«Á¡≈È Â∂ Ï‘π«Û Ï∆’≈È∂«apple ’∂ √«‘apple Ó«‘
‹≈«¬ Ú«Û¡≈Õ ÂÏ ¿»‘ª ¬∂«’ ◊Ø«ÏøÁ ÒØ’ ¡≈«¬ ◊¬∂ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ Í≈«√Õ ÂÏ ¿∞È‘π
¡≈«¬ ’«‘¡≈ «‹, ““apple≈Ó apple≈Ó ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆! apple≈Ó apple≈Ó””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆
’«‘¡≈ «‹, ““¡≈¬∆¡À ‹∆! √«Â apple≈‹≈ apple≈Óπ, ¡≈¬∆¡À-ÏÀ√∆¡À ‹∆!”” ÂÏ ˙«‘ ◊Ø«ÏøÁ ÒØ’
ÈÓ√’≈appleπ ’«apple ’«apple ÏÀ«· ◊¬∂Õ ÂÏ ÿÛ∆ ¬∂’π √√Â≈«¬ ’«apple ¿∞È‘π ◊Ø«ÏøÁ ÒØ’‘π Ï∂ÈÂ∆ ’apple∆
«‹, ““◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆! ¬∂’ Ï∂ÈÂ∆ ‘À, Ï«Ò‘≈apple ‹ª «‹ ¡≈«◊¡≈ ‘Ø«¬ ª ’‘«‘?”” ÂÁ
◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““ÌÒ≈ ‘ØÚÀ ‹∆ apple≈Ó, ’À ÒØ’‘π! ‹∂ «’¤∞ Â∞Óapple∂ ‹∆ ‘À «√ ’‘∆¡À
‹∆””Õ ÂÏ ¿∞È‘π ◊Ø«ÏøÁ ÒØ’‘π ’«‘¡≈ «‹, ““◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆! Ï«Ò‘≈«apple ‹ª, Ï≈Ï≈ ‹∆!
¬∂‘π Ï∂ÈÂ∆ ‘À ‹∆! ¬∂‘π √À∫√≈apple ‹∂ ¡≈ÚÂ≈ ‹≈Â≈ ÓappleÂ≈ ¬∂‘π ¡≈ÚÂ≈ ’≈‘∂ ’¿∞ ‘À ¡«apple ’«apple
«’¡≈ ‹≈Â≈ ‘À? Ï≈Ï≈ ‹∆! «‹ «‹ ¬∂√ ÓÈ∞÷ ’appleÈ≈ ʪ ˙‘π Ï≈ ÏÂ≈¬∆¡ÀÕ ¡appleπ «‹ ¬∂‘π
’Ó≈Â≈ ‘À √≈ Ì∆ √π‰≈¬∆¡À ‹∆, ÍappleÓ∂√apple ’∆ «È«Ó«ÂÕ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ Ï≈‰∆ ÏØÒ∆
ÌÀappleØ apple≈◊ Ó«‘ «‹:-
Ì»ø‚∆ ⁄≈Ò ⁄apple‰ ’apple «÷√apple∂ Â∞⁄≈ Á∂‘ ’∞ÓÒ≈È∆®
[ÌÀapple¿∞ Ó‘Ò≈ 1 ÿapple 2 Õ 4 Õ (1126)]
ÂÏ ˙«‘ ◊Ø«ÏøÁ ÒØ’ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’∆ ⁄appleÈ∆ Ò≈◊À, ◊πapple» ‹∆ ’∂ «√÷ ̬∂,
◊πapple» ◊πapple» Ò≈◊∂ ‹Í‰∂, È≈È’ Í≥Ê∆ ̬∂, ¿∞È ’À Ó«È √øÂØ÷ ¡≈«¬¡≈, ’‘‰À Ò≈◊À «‹, ËøÈ∞
◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞, Ú≈‘π◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’, √«Â◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞Õ
√πapple≈Ù‡z Á∂Ù «Ú⁄
ÂÏ Ï∆’≈È∂apple ’≈ √‘appleπ Á∂«÷ ’«apple ’«apple √Øapple«· ’∆ ËappleÂ∆ ‹≈«¬ «È’Ò∂Õ ÂÏ ÓappleÁ≈È∂
’«‘¡≈ «‹, ““Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆! ¬∂‘π ’Ú‰∞ ËappleÂ∆ ‘À ‹∆?”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈
«‹, ““ÓappleÁ≈«È¡≈! ¿∞‘π «‹ √Øapple«· apple≈◊ ◊≈¬∆Â≈ ‘À Â∂apple∆ ËappleÂ∆ Ó«‘ «√ ¬∂‘π √Øapple«· Á≈ Á∂√π
‘À””Õ ÂÏ ÓappleÁ≈È∂ ’«‘¡≈ «‹, ““‹∆, √Øapple«· ˙‘≈ ‘À «‹ Ï∆‹∂ Ú≈Ò∆ ¡≈÷∆ Á∆ ‘À?”” ÂÏ ◊πapple»
Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““ÓappleÁ≈«È¡≈! ˙‘≈ ‹∆ Ï∆‹À Ú≈Ò∆ ¬∂‘π √Øapple«· ‘ÀÕ”” ÂÏ ÓappleÁ≈È∂
’«‘¡≈, ’‘À «‹, ““‹∆, √apple«· ¬∂‘≈ √Øapple«· ÚÒ≈«¬«Â ¡appleπ apple≈◊π ‘À, ¬∂«‘ ¬∂È∂ ’∆ ¬∂‘À «’ È≈,
¬∂‘π apple≈◊π ËappleÂ∆ ¡◊À ‘∆ Ê∂ ’∂ √Øapple«· ‘∆ Â∂ ÒÀ ’«apple ‘Ø«¬? ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈
«‹, ““ÓappleÁ≈«È¡≈! √Øapple«· ’∆ ËappleÂ∆ ¡◊À ‘∆ ‘À, ˙Á» √∂apple«·¡‘π ¡appleπ √Øapple«· apple≈◊π Ì∆ ¡◊À ‘∆
‘ÀÕ ¡appleπ ¬∂√À √Øapple«· ’∆ ËappleÓ∆ Ó«‘ √Øapple«· ‘ج∆, «Â√ ’≈ ÍÃ∂Óπ ¬∂√∂ √Øapple«· apple≈◊ «√¿∞ ‘Ø¡≈Õ ÂÏ
√Øapple«· ‹ÈÓ∆, √Øapple«· apple≈◊ ’≈ ‘∂Â∞ ’«apple ’«apple «¬ÂÈ∆ «¬È’≈ ¬∂’Ø È≈Óπ ‘Ø«¬ ◊«¬¡≈””Õ ÂÏ

137
ÓappleÁ≈È≈ ◊πapple» ‹∆ ’∆ ÍÀ∫apple∆ Í«Û¡≈ «‹, ““Ëø«È ±ø ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’! ‹∆¡≈ ’≈ ‹≈ȉ‘≈appleπ!
‹∆, ¡◊À ’ج∆ «’¤∞ ’‘Á≈, ’ج∆ «’¤∞ ’‘Á≈, ¡apple ¬∂‘π Ï≈ Í≈¬∆ ‹∆ Â∂appleÀ Íapple√≈«ÁÕ ÂÏ
◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘ «‹, ““ÓappleÁ≈«È¡≈! ’∞apple «Á÷≈, √Øapple«· apple≈◊πÕ”” ÂÏ ÓappleÁ≈È∂ √Øapple«·
apple≈◊π ’∆¡≈ ÷π√∆ ‘Ø«¬ ’«appleÕ ÓappleÁ≈È∂ «‹ √Øapple«· ¡Ò≈Í∆ ¡appleπ Ï≈Ï≈ ‹∆ ÷π√∆ Ì«¬¡≈Õ ÂÏ ◊πapple»
Ï≈Ï∂ È≈È’ Í«‘ ÓappleÁ≈È∂ ’«‘¡≈ «‹, ““apple≈◊ ª √«Ì ÌÒ∂ ‘À«È, ͉∞ ‹∆ √Øapple«·· apple≈◊π
√ÌÈ≈ apple≈◊ª Ó«‘ ÷apple≈ √Ø‘≈Ú‰≈ apple≈◊π ‘À””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““ÓappleÁ≈«È¡≈!
± ‹≈‰Á≈ ‘À∫ √Øapple«· apple≈◊π «’Â∞ √Ø‘≈Ú‰≈ Ò◊Á≈ ‘À?” ’‘À, ““‹∆ È≈‘∆ ‹≈‰Á≈ «‹ ‘À,
«Â ’«‘ √π‰≈¬∆¡À””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ Ï≈‰∆ ÏØÒ∆ √ÒØ’π «‹ :-
√Øapple«· Â≈«Ó √Ø‘≈‰∆ ‹∂ √⁄≈ Ó≈«È ‘ج∆®
[√ÒØ’ Ó‘Ò≈ 1 Ú≈apple √Øapple· Õ 1 Õ (642)]
ÂÏ ÓappleÁ≈È≈ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’∆ ⁄appleÈ∆ Ò≈◊≈, ’‘‰∂ Ò≈◊≈, ““√∂ ¡À√∂ apple≈◊
»ø ‘À ’apple«‘, Â∞Ó ‘∆ Â∂ ¡À√≈ apple≈◊π ‘Ø«¬ ‹∆! ‘Øappleπ ’Ú‰∞ ’«apple √À’? ÏØÒ‘π Ú≈‘π◊πapple»””Õ
Î∂apple Á÷‰ ÚÒ ‹≈‰≈
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ Ï∆’≈È∂«apple ’∆ ËappleÂ∆ Á∂«÷ ’«apple ¡appleπ √Øapple«· ’∆ ËappleÂ∆ Á∂÷Â∂
Á∂÷Â∂ Î∂«apple Á÷È ’∆ «Á√≈ Ó≈apple» ’∆ ËappleÂ∆ ⁄¿∞Ó≈√ «’¡ª «ÁȪ Ó«‘ ¿»‘ª ‹≈«¬ Ï√∂Õ Ó∂ÿ
Ó≈Ò≈apple» Ï‘∞Â∞ Ò≈◊∆ Ïapple√‰ÀÕ Ïapple√À Ó∂ÿπ ÿ‰≈, ͉∞ Í≈‰∆ È ⁄Ò¬∆, Ï≈¨ apple∂ ’∆ ËappleÂ∆ Í≈‰∆
√Ø«÷ Ò¬∂; apple‹∂ «’ÂÈ∂ Ó∆«‘ È≈‘∆, Ì≈ÚÀ ÂÀ√∆ Ó»√Ò≈Ë≈apple Ïapple÷≈ ‘Ø«¬, Ó≈apple» ’∆ ËappleÂ∆ Ó∆«‘ apple√À
È≈‘∆Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ Á∂÷ ’«apple ËappleÂ∆ Á≈ √πÌ≈¿∞ Ï≈‰∆ ÏØÒ∆ √ÒØ’ «‹ : “
Ó≈apple» Ó∆«‘ ‘È «ÂÃͫ¡≈ ¡◊«È È ÒÊ∆ Ìπ÷®
[√ÒØ’ Ó‘Ò≈ 1, Ú≈apple Ó≈fi Õ 23 Õ (148)]
ÂÏ ÓappleÁ≈È∂ ’«‘¡≈ «‹ ““√«Â ‹∆, √«Â ‹∆, ¬∂‘π Ìπ÷ ÍappleÓ∂√πapple ’∂ È≈Ó ’∆ Â∞fi ‘∆
’∫¿π ‘À ‹∆Õ Ï≈Ï≈ ‹∆ √Ò≈Ó«Â! ¡appleπ «ÂzÍ«Â ¡ÿ≈«¬ Ì∆ Â∞‘∆ apple«‘¡ ‘À””Õ ÂÏ ÓappleÁ≈È≈ ÍÀapple∆
Í«Û¡≈Õ ◊πapple» Ï≈Ï≈ ÓappleÁ≈È∂ ¿∞Í«apple ÷π√∆ ‘Ø«¬¡≈Õ ÏØÒ‘π Ú≈‘π◊πapple»Õ
◊πapple» ‹∆ Á≈ ÓÊapple≈ ‹≈‰≈
ÂÏ Áº÷‰ ’∆ ËappleÂ∆ Â∂ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ ¿∞µÂapple ’∆ ËappleÂ∆ ’∫¿∞ appleÓ∂Õ Í≥«‹ Ïapple√
Áº÷‰ ’∆ ËappleÂ∆ ÷∂Ò∂, ÂÏ Á÷‰ ’∆ ËappleÂ∆ Á∂«÷ ’«apple ÓÊπapple≈ ‹ÓπÈ≈ ¡≈«¬ ¿∞Âapple∂Õ ’∂√Ø apple≈«‡
’∂ Á∂Ú≈Ò∂ ’≈ Áapple√È∞ ’∆¡≈Õ ‹ÓÈ∞≈ «¬√È≈È∞ ’∆¡≈Õ Ì◊ª ’≈ Ó∂´ ‘»¡≈, ÓÊapple≈ ’À «Ï÷À
Ï‚∂ Ï‚∂ Ó‘ø ¡≈«¬ ¬∂’·∂ ̬∂ √π Ï≈Ï∂ È≈È’ ’≈ È≈Óπ ¡≈◊À ‘∆ Íë√Ëπ ‘»¡≈ ‘À ÒØ’ª Ó«‘
«‹ È≈È’ Ï∂Á∆ Ì∆ Ì◊Â∞ ‘»¡≈ ‘À ’«Ò ’À «Ï÷, ÿappleπ ´‡≈«¬ «È’«Ò¡≈ ‘À, ÏÀ√È¿∞ Ó≈apple◊π
¡Â∆Â∞ apple»«Í apple‘Â≈ ‘À, È≈È’ ’∂ ÍÁ∂ ÒØ’ª Ó«‘ ◊≈¬∆Â∂ ‘À∫, ÒØ’∞ È≈È’∞ È≈È’∞ Ò∂ ¿∞·∂ ‘À∫Õ
Í«‘Òª ‘∆ ‚Øapple∆ ÍappleÓ∂√πapple ’∆ ¿∞·∆ ‘À, ¡◊À ÒØ’ ÓÊπapple≈ ’À «Ï÷À ÍπappleÏ ’∫¿∞ ¬∂’·∂ ‘»¬∂ ‘À∫ ¡appleπ

138
√≈Ë ’≈ Ó‘ØÂ√Úπ ‘À, ¿∞‘ª Ï≈Ï≈ È≈È’∞ Ì∆ ‹≈«¬ «È’«Ò¡≈Õ ‹Ï Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ¿»‘ª ‹≈«¬
«È’«Ò¡≈ ÂÏ ÒØ’ Ò∂ ¿∞·∂ «‹, ““‘À∫ È≈È’∞ Ì◊Â∞ Ï∂Á∆ ¡≈«¬¡≈””Õ ÒØ’ Á∂÷‰∞‘≈apple∂ Ï‘πÂ∞
‹π«Û ◊¬∂, Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ¬∂’Ò≈ ‘∆, ¬∂’π ÓappleÁ≈È≈ √≈«Ê, Â∂«Û ⁄≈Á«apple ¿∞Í«apple Ì∆ ⁄≈Á«apple,
«√«apple ¡≥◊¿∞¤≈ Ï≈Ï≈ ⁄ÒÁ≈ ⁄ÒÁ≈ ‘ª ‘∆ ◊«¬¡≈ Ó‘ª √≈Ë ’≈ ÓØ‘Â√Úπ Ê≈, ¿±‘ª ‘∆
◊«¬¡≈Õ ‹Ï Ï≈Ï≈ ¿∞È ’¿∞ È‹«apple ¡≈«¬¡≈Õ ÂÏ ˙«‘ Ì◊ √«Ì ◊πapple» Ï≈Ï∂ ’∫¿∞ ¡≈«¬
«ÓÒ∂, ÍappleÁ÷‰≈ Á∂ ’«apple, ÈÓ√’≈appleπ ’«apple ’«apple, ⁄appleÈ ÏøÁÈ≈ ’«apple ’«apple apple≈Ó apple≈Ó ’apple∆Õ ÂÏ
√ÌÈ‘π Ì◊‘π ’∂ ÓÈ Ó«‘ «Ï◊≈√ ‘»¡≈ «‹, ““¬∂’∞ ª √appleË≈ Í»apple∆ ‘ج∆ «‹ Ï≈Ï≈ È≈È’∞
√πÈ∆Â≈ ʪ √Ø ¡≈ÍÈ∆ ¡÷∆∫ Á∂÷≈, ¡appleπ «’¤∞ ÍappleÓ∂√πapple ’∆ Ï≈ ͻ¤∞‰∆ ‘À «√ ¡‹π √Ìπ Í»«¤
Ò∆‹∆¡À◊≈Õ Ëø«È ‘Ó≈apple∂ Ì≈«◊ «‹ √≈Ë Á≈ Áapple√È∞ ‘π¡≈Õ”” ÂÏ ÓØ‘Â√Úπ Í»apple≈ ‘»¡≈, √≈Ë‘π
Ï∂ÈÂ∆ ’apple∆ «‹, ““Ï≈Ï≈ ‹∆! ‘Óapple∂ Ì≈◊ ‘À∫ «‹ Â∞Óapple≈ Áapple√È∞ ‘»¡≈, ͉∞ ‹∆ «’¤± ÍappleÓ∂√πapple
’∆¡ª Ï≈ª √π‰≈¬∆¡«‘””Õ √π ‹‘ª ’ج∆ ’‘Â≈ «‹ ÍappleÓ∂√πapple ’∆¡ª Ï≈ª √π‰≈¬∆¡«‘ ‘ª
Ï≈Ï≈ È≈È’∞ Ï‘π ÷π√∆ ‘ØÂ≈Õ ÂÏ «‹È‘π Íπapple«Ï È≈Ú‰≈ √≈ ÒØ’ «ÍÃÊÓ∆ «¬’·∂ ¡≈«¬ ̬∂
Ê∂ √∂ Áapple√È∞ ’«apple ’«apple √≈˪ ’≈ ¡appleπ Ï≈Ï∂ È≈È’ ’≈ ’«apple ’«apple Áapple√È∞ ◊¬∂Õ ¡appleπ «‹
ÍappleÓ∂√πapple ’≈ È≈Ó ’∂ ’ª÷∆ Ê∂ «‡«’ apple‘∂, √≈Ë «¬’Âz ‘Ø«¬ ÏÀ·∂Õ ÂÏ «Ó«Ò ’«apple √≈Ë‘π ÍÃÙÈ
’∆¡≈ «‹, “Ï≈Ï≈ ‹∆! Ëø«È ‘Ó≈apple∂ Ì≈◊, «‹ Â∂apple≈ Áapple√È∞ Í≈«¬¡≈ Íπ‰ ‹∆, «‹ ·≈’apple
«Ó«Ò¡≈ ‘À Â∞√ª ÈØ «‹√π √∂Ú≈ ’«apple ’«apple «Ó«Ò¡≈ ‘À √≈ Ï≈ ¡√≈ª ÈØ ÏÂ≈¬∆¡À ‹∆, «‹ ‘Ó
«È‘≈´ ‘ØÚ«‘Õ «‹ «‹ Â∞Ó‘π Á∂÷≈ ‘À, «‹ «‹ Â∞Ó Íapple⁄∂ ‘Ø «Â «Â ’«‘ √πÈ≈Ú‘π
‹∆Õ «‹√π ÿ≈«Ò ’«apple ’«apple Â∞Ó ’∫¿∞ «Ó«Ò¡≈ ‘À, √≈ ’«‘ √πÈ≈Ú‘π ‹∆””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞
‹∆ Ï≈‰∆ ÏØÒ ¿∞·≈ ËÈ≈√apple∆ apple≈◊ Ó«‘ «‹ :-
√«‘‹ «ÓÒÀ «Ó«Ò¡≈ ÍappleÚ≈‰∞®
[ËÈ≈√apple∆ Ó‘Ò≈ 1 ÿapple 2 ¡√‡ÍÁ∆¡≈ Õ 2 Õ (689)]
ÂÏ ¿∞È‘π ÏÀ√È¿∞ √ÌÈØ‘ ÈÓ√’≈appleπ ’∆¡≈Õ √«Ì ¿∞«‘ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ’Ø «√÷ ‘»¬∂;
È≈È’ Í≥Ê∆ ̬∂; ¿∞È’∂ Ó«È √øÂØ÷ ¡≈«¬¡≈Õ ¿∞È∑ª Â∂ Í∆¤À ¬∂‘π «‹ «Èappleø‹È∆¡ª ’≈ Í≥Êπ ‘À
«√ ¿∞«‘ ¿∞‘∆ ‘ÀÕ ÓÊπapple≈ ’À «Ï÷À «‹ Áapple√È∞ Ò∆¡≈ ‘∂ «ÂÚ ‘∆ «‹ «ÏÁ≈ ̬∂ «√ ¿∞È ’≈ «¬‘∆
«Ï¿∞‘≈apple, ¿∞È‘π ¬∂‘π Ï≈ Ó≥«È Ò∆È∆ ‘À∫Õ ¿∞√ ‘∆ ÂappleÎ ¿∞È ’∆ apple‘ ‘ÀÕ Á÷‰ ’∆ ËappleÂ∆
˙«‘ apple‘Â∂ ‘À∫, ¿∞Á≈√π ‘∆ «Îapple ‘À∫Õ ÏØÒ‘π Ú≈‘π◊πapple»Õ
ÓÊapple≈ «Ú⁄ ÚÀÙÈ≈Úª ˘ ¿∞ÍÁ∂Ù
ÂÏ «Î«apple ÓÊπapple≈ ’À «Ï÷À ◊πapple» Ï≈Ï≈ ÏÀ·≈ Ê≈ ¡appleπ ¬∂’∞ ÏÀ√ÈØ «Ó«Ò ◊¬∂Õ «ÂÈ‘π ’«‘¡≈
«‹, ““Ï‚≈ Ì◊Â∞ ‘À È≈È’∞ ’«Ò ’À «Ï÷À, ⁄Ò‘π Ì≈¬∆ Áapple√È∞ ’«apple ¡≈Ú‘πÕ”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂
È≈È’ Í≈«√ ÓÊπapple≈ Ï≈√∆ «Ó«Ò ¡≈¬∂ «ÂÈ‘π ¡≈«¬ ’«‘¡≈ «‹, ““apple≈Óπ «¥ÙÈ ◊πapple» Ï≈Ï≈
È≈È’ ‹∆! √Ã∆ apple≈Óπ «¥ÙÈ””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““√«Â apple≈Óπ «¥ÙÈ,
¡≈¬∆¡À ‹∆! Ï«Ò‘≈«apple ‹ª, ÏÀ·∆¡À ‹∆””! ÂÏ ¿∞«‘ apple≈Ó «¥ÙÈ ’«apple ’«apple ÏÀ«· ◊¬∂Õ ◊πapple» Ï≈Ï∂

139
È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ ‹∆, ““ÌÒ∂ ‘¿∞ ÏÀ√È¿∞ ‹∆! ’«Ò¡≈‰∞ ‘À?”” ÂÏ ¿∞È‘π ÏÀ√ÈØ ’«‘¡≈ «‹,
ÌÒ≈ ‘‘π ‹∆! Â∂apple∆ «’appleÍ≈ Â∂ ’«Ò¡≈‰∞ ‘À ‹∆””Õ ÂÏ ÿÛ∆ ¬∂’ √√Â≈«¬ ’«apple ¿∞È‘π ÏÀ√È¿∞
’«‘¡≈ «‹, ““¬∂ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆! ¬∂’ Ï∂ÈÂ∆ ‘À ‹∆, ‹Ø ¡≈«◊¡≈ ‘Ø«¬ ÂÏ ’‘‘?”” ÂÏ
◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ’«‘¡≈ ‹∂, ““ÌÒ≈ ‘Ø«¬ ‹∆, «‹ «’¤∞ ‹∆ ‘À «√ ’‘∆¡À ‹∆””Õ Â ¿∞È‘π
’«‘¡≈ «‹, ““◊πapple» Ï≈Ï≈ ‹∆! ¬∂‘∆ Ï∂ÈÂ∆ «‹ «Á÷≈ Â∞Óapple≈ ’ÚÈ Í≥Êπ ‘À ‹∆? ’ÚÈ √∂Ú≈ ‘À
‹∆? ’ÚÈ ¿∞ÍÁ∂√π ‘À ‹∆? ’ÚÈ∞ ⁄≈«Ò ‘À ‹∆? ’ÚÈ∞ apple‘ ‘À ‹∆? «‹ «‹ Â∞Óapple≈ Ó≈apple◊π
Í≥Êπ ‘À «Â «Â √Ófi≈¬∆¡À ‹∆””Õ ÂÏ ◊πapple» È≈È’ ‹∆ ‘«√¡≈, ‘«√ ’«apple Ï≈‰∆ ÏØÒ∆ √≈appleø◊
apple≈◊ Ó«‘ «‹:-
¡ÍπÈ∂ ·≈’∞apple ’∆ ‘¿∞ ⁄∂apple∆®
[apple≈◊ √≈appleø◊ ⁄¿∞ÍÁ∂ Ó‘Ò≈ 1 Õ 1 Õ (1197)]
ÂÏ ¿∞«‘ ◊Ø«ÏøÁ ÒØ’ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’∆ ⁄appleÈ∆∫ Ò≈◊∂; ◊πapple» ’∂ «√º÷ ̬∂: ◊πapple»
◊πapple» Ò≈◊∂ ‹Í‰À; È≈È’ Í≥Ê∆ ̬∂, ¿∞È ’À Ó«È √øÂØ÷ ¡≈«¬¡≈, ’‘‰À Ò≈◊∂ «‹, ““ËøÈ ◊πapple»
È≈È’∞! √«Â◊πapple» È≈È’∞! Ú≈‘π◊πapple» È≈È’∞Õ””
’∞apple»÷∂Âz «Ú⁄ Í≥‚ª ˘ ¿∞ÍÁ∂Ù
ÂÏ Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ ÓÊπapple≈ Â∂ ’∞Ò÷∂Âz ’∂ È≈Ú‰ ’∫¿∞ ⁄«Ò¡≈Õ ¡≈«¬ ’∞Ò÷∂Âz
ÍÃ≈Í ̫¬¡≈Õ ¡≈◊À È≈Ú‰∞ ÍπappleÏ ’≈ ‘À; ÒØ’∞ Ï‘π «Ó«Ò¡≈ ‘À, È≈Ú‰È ’∫¿∞ ¡≈«¬¡≈
‘À, ÷Âz∆ ÏÃ≈‘Ó‰∞ √»Á ÚÀ√π ‹∂ ’ج∆ ‘À «√ ’∞«Ò÷∂Âz ’∂ È≈Ú‰ ’∫¿π ¡≈«¬ ¬∂’·≈ Ì«¬¡≈ ‘ÀÕ
Ï≈Ï≈ È≈È’ Ì∆ ¿±‘ª ‹≈«¬ «È’«Ò¡≈Õ ‹Ï Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ¿±‘ª ◊«‘¡≈ ÂÏ «‹ÂÈ≈ ÒØ’∞
√≈ √Ìπ È≈È’ Áπ¡≈Ò∂ ¡≈«¬ fi»«Ï¡≈Õ ¿±‘ª «‹ ÌÒ∂ ÍÒ∂ apple≈‹∂ Ê∂, ÌÒ∂ ÌÒ∂ Í≥«‚ Ê∂, Ï‚∂
Ï‚∂ ÏÀ√ÈØ Ê∂ Â∂ ¡≈¬∂, ¡≈«¬ ’«apple Ï≈Ï∂ È≈È’ ’∫¿∞ «Íä≈ ’apple∆ «‹ ““È≈È’ ‹∆! ±ø ’Ò∆ ’≈Ò
Ó«‘ Ï‚≈ Ó𑪠Íπapple÷π ‘À∫, «Á÷≈ ÂÀÈØ ÒØ’ ’‘ÁÀ ‘À«È «‹ Ï≈Ï∂ È≈È’ ’∫¿∞ ¡◊øÓ ¡◊≈«Ë ’∆
÷Ï«apple ‘ÀÕ «Á÷≈ ‹∆, ÍappleÓ∂√πapple ’À ¡apple«Ê ±ø ‘Ó ’∫¿∞ ÷Ï«apple Á∂«‘ «‹ÂÈ∂ ÒØ’ «¬√π «ÍÃÏØÁ’ ‹«Ò
È≈Ú‰ ¡≈¬∂ ‘À∫, ¬∂È≈ ’ø¿∞ ¡≈¬∂ ’≈, È≈¬∂ ’≈ δ ‘À «’ È≈‘∆?”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ¿∞Â∞
ÍÃÊ≈«¬ Ï≈‰∆ ÏØÒ∆ √Øapple«· apple≈◊ Ó«‘, ¿∞Ò ’∫¿∞ √Ófi≈Ú‰≈ ’appleÂ≈ ‘À ¡◊øÓ ¡◊≈«Ë ’∆ ÷Ï«apple;
¿∞ÍÁ∂√∆ Ï≈‰∆ Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ ’‘Â≈ ‘ÀÕ «’¡≈ ’‘Â≈ ‘À:-
«‹√π ‹Ò«È«Ë ’≈apple«‰ Âπ«Ó ‹«◊ ¡≈¬∂ √Ø ¡≥«ÓÃÂ∞ ◊πapple Í≈‘∆ ‹∆¿∞Õ
[√Øapple· Ó‘Ò≈ 1 ÿapple 1 ⁄¿∞ÍÁ∂ Õ 9 Õ (589)]
ÂÏ √’Ò ‹∆Ú “Ú≈‘π Ú≈‘π” ’«apple ¿∞·∂ «‹, “Ú≈‘π Ú≈‘π ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’! ËøÈ∞ ◊πapple»
Ï≈Ï≈ È≈È’!”” ÂÏ ¿∞«‘ È≈È’ Í≥Ê∆ ̬∂; ¿∞È ’À Ó«È √øÂØ÷π ¡≈«¬¡≈; Ò≈◊∂ ◊πapple» ◊πapple»
‹Í‰∂Õ ÏØÒ‘π Ú≈‘π◊apple»Õ
◊πapple» ‹∆ √πÒÂ≈È Íπapple «Ú⁄
ÂÏ ’∞Ò÷∂Âz Â∂ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ √πÒÂ≈È Íπ«apple ÁÚÒ ÷≈È ÒØÁ∆ Í≈«√ ¡≈«¬¡≈Õ
ÂÏ ÁÚÒ ÷≈«È ’«‘¡≈ «‹, ¡≈¿∞ ‹∆, È≈È’ ‹∆! «È‘≈Ò ‘ج∂ ‹∆, Á∆Á≈appleπ Í≈«¬¡≈ ‹∆Õ

140
È≈È’ ‹∆¿∞! «¬Êπ Óπ’≈Óπ ’‘ª ‘∆ ’∆¡≈ ‘À? ‹Ï ¬∆‘ª Ê∂ ª Á∆Á≈appleπ Â∂apple≈ È≈È’ ‹∆! ‘Ó
ͪÚÁ∂ Ê∂, ¡Ï Â∞«Ó ÷πÁ≈«¬ ¡≈‰∂ ‘ج∂, ‘𫉠¡√≈ÈØ Á∆Á≈appleπ ‘ØÚ‰‘π apple«‘¡≈Õ”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈
È≈È’ Í»¤∂ ’≈ ‹Ï≈Ïπ √π¡≈Òπ Á∂Â≈ ‘ÀÕ √Ã∆ apple≈◊ Ó«‘ Ï≈‰∆ ÏØÒ∆, Âapple∆’«Â ’∂ ÿ«apple Ó«‘ «’¡≈
’‘Â≈ ‘À «‹ :-
Óπ’≈Óπ ’«apple ÿ«apple ÏÀ√‰≈ «È ⁄Ò‰À ’∆ ËØ÷Õ
[«√apple∆ apple≈◊ Ó‘Ò≈ 1 ÿapple 2 Õ 17 Õ (64)]
ÂÏ ÁÚÒ ÷≈È∞ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ’∆ ÍÀapple∆∫ Í«¬¡≈, ’«‘¡≈ «‹, ““‹∆, ±ø ˙‘Ø ’ج∆ ‘À∫,
Â∂apple≈ Ì∆ √»Ó≈appleπ ’∆Â≈ «’¤∞ È≈‘∆∫ ‹ªÁ≈Õ √≈«‘Ïπ «‹ «ÁÒª Á≈ Ó≈Ò’∞ ‘À √Ø Âª «’ÈÀ «‚·≈
È≈‘∆∫, ¬∂ÊÀ ª ‹‘≈È «Ú«⁄ «ÁÒª Á≈ Ó≈Ò’∞ ±‘À ‘À∫””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ Á∆ ÍÀapple∆∫ Í«¬¡≈ ÁÚÒÂ
÷≈È∞, ◊πapple» Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈ «‹, ““÷≈È ‹∆! ±ø «È‘≈´ ‘Ø¡≈; ÂÀ∫ «Í¤∂ ¡√∆∫ Ì∆ «È‘≈´ ‘Ø¬Ø «‹
√⁄≈ «⁄«Â ¡≈«¬¡≈Õ””
ÁØÒ ÷ª ÒØÁ∆ ˘ ¿∞ÍÁ∂Ù
ÂÏ ÁÚÒ ÷≈«È √≈«Ê ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ ¡◊Ò∂ «Á«È Ï‘πÛ∂Õ ÷≈È ‘«Ê ‹Ø«Û
’«apple ÷Û≈ ‘Ø«¬ apple«‘¡≈, ’‘‰À Ò≈◊≈ «‹, ““¬∂ Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆! ¬∂‘π apple≈‹π «‹ ‘À √Ì Â∂apple≈ ‘À,
Â∂appleÀ ¡≈◊∂ ‘À; È∂’∆ ’«apple Ì≈Ú∂∫ ÏÁ∆ ’«apple; «√¡≈‘∆ ’«apple Ì≈ÚÀ √πÍÁÀÁ∆ ’«apple; «‹¿∞ ‹≈‰«‘ «Â
⁄Ò≈«¬Õ «¬’∞ ÂÏapple’∞ Óπºfi ’∫¿∞ ±ø Á∂«‘ ‹∂ ÏÀ·≈ ÓÀ ÷≈, ‘Øappleπ √Ì𠫬¤∞ Â∂apple≈ ‘À ËÈ∞ Ó≈´, apple≈‹π
Í≈‡πÕ Â±ø ¬∂√π ’≈Ó ’∫¿∞ ’Ï»Ò ’appleπ””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ √ÒØ’∞ ’∆¡≈, ’«‘˙√π «‹:-
apple≈‹π Ó≈´ apple»Íπ ‹≈«Â ‹ØÂÈ∞ Í≥‹∂ ·◊®
[√ÒØ’ Ó‘Ò≈ 1 Ú≈apple Ó‘Ò≈ ’∆ Õ 23 Õ (1288)]
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““¬∂ ÷≈«È ‹∆! ‹∂ ¡√≈‚∆ √≈«‘Ï È≈«Ò apple«‘
¡≈¬∆ ª √≈«‘Ï Â∂apple≈ Ì∆ ÌÒ≈ ’appleÀ◊≈, Âø» ¡≈͉∆ ÷≈«apple ‹Ó≈ ’«apple””Õ ÂÏ ÁÚÒ ÷≈«È
Â√Ò∆Ó ’∆Â∆Õ Ï≈Ï∂ ¿±‘ª Ê∆∫ «ÏÁ≈ ’apple∆Õ ÏØÒ‘π Ú≈‘π◊πapple», ËøÈ∞ ◊πapple» √«Â◊πapple»Õ
◊πapple» ‹∆ √πÓ∂apple ÍappleÏ Â∂
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ ÁÚÒ ÷≈È √≈«Ê ◊Ø√«‡ ’«apple ’À √πÒÂ≈È Íπapple Â∂ ¿∞Âapple ’∆ ËappleÂ∆
√πÓ∂apple ’∫¿∞ ⁄«Ò¡≈ Á∂÷Â≈ Á∂÷Â≈, ÷∂ÒÂ≈ ÷∂ÒÂ≈ Ì◊ÚÂ∆ ’∂ ¡√ÊÒ ’∫¿∞ Á∂«÷ ’«apple √Ó∂«apple
‹≈«¬ ⁄«Û¡≈Õ √πÓ∂apple ’∆ ÿ≈‡∆ Í≈¬∆Õ √πÓ∂«apple ’À ¿»Í«apple ⁄Û∑∂Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ Á∂÷À ª
¡◊∂ «√Ë ÏÀ·∂ ‘À∫ - √Ã∆ ◊Øapple÷π È≈Êπ, Ó«¤øÁz È≈Êπ, ¬∆√πappleπ È≈Ê, ⁄apple͇ È≈Êπ, Ïappleø◊ È≈Êπ, ÿØÛ≈
⁄ØÒ∆, Ï≈Ò ◊π∫Á≈¬∆, ÌappleÊapple∆, ◊ØÍ∆ ⁄øÁπ, √≈apple∂ «√Ë ÏÀ·∂ ‘À«È, ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ¿±‘ª
‹≈«¬ Íapple◊‡∂; √πÓ∂apple ¿±Í«apple ‹≈«¬ ⁄Û∑∂; «√˪ ’¿∞ ¡≈Á∂√π ’∆¡≈Õ ¡≈◊À Â∂ «√Ë‘π∫ ÈÓ√’≈appleπ
’∆¡≈Õ ‹Ï ¿±Í«apple ‹≈«¬ ⁄Û∑∂: «√˪ ’¿∞ ¡≈Á∂√π ’∆¡≈Õ ¡≈◊À Â∂ «√Ë‘π∫ ÈÓ√’≈appleπ ’∆¡≈Õ
‹Ï ¿±Í«apple ‹≈«¬ ⁄ÛÀ ÂÏ «√˪ √≈«Ê ◊Ø√«‡ ’∆È∆Õ ÂÏ √Ã∆ ◊Øapple÷ È≈Ê ’«‘¡≈ «‹, ¬∂‘π
’Ú‰∞ «‹«È ¬∂‘π Ó≈apple◊π Í≈«¬¡≈ √πÓ∂appleπ ’∆ ÿ≈‡∆ ⁄Û‰À ’≈ «√ ¬∂‘π ’¿∞‰∞ ‘À?”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂
È≈È’ ‹∆ ’∫¿∞ √Ã∆ ◊Øapple÷ È≈Ê ’À ⁄∂ÒÀ ’«‘¡≈ «‹, ““¬∂ √Ã∆ ◊Øapple÷ È≈Ê ‹∆! ¬∂‘π È≈È’ Ú∂Á∆
Í∆apple «Ú¡≈‘ ’≈ Ì◊Â∞, Ú‚≈ Ì◊Â∞ ‘À È≈È’∞ Ú∂Á∆””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹,

141
““¬∂«‘ «√Ë ‘À«È «‹È∆ Ó∂apple∂ ª¬∆ Ïπ«fi¡≈ ‘À””Õ Âª √Ã∆ ◊Øapple÷ È≈Ê ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, È≈ Ï⁄≈!
Â∂apple≈ ’øÓπ È≈‘∆, «¬√π √≈«Ê ◊Ø√«· ’apple‰∆ ‘ÀÕ”” ÂÏ √Ã∆ ◊Øapple÷ È≈Ê ’«‘¡≈ ‹∆, Ï«Ò¡≈ ±ø
’‘ª Â∂ ¡≈«¬¡≈ ‘À∫?”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «’, ““‹∆, ¡≈√≈ ¡≥Á∂√∂ Â∂ ¡≈«¬¡≈””Õ
ÂÏ √Ã∆ ◊πapple÷ È≈Ê ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““¡≈√ª ¡≥Á∂√∂ Ó«‘ «¬ apple‘Â≈ ‘¿∞, «‹ ‹Ò ¿πÍapple
Óπapple◊≈¬∆ ÏÀ·Â∆ ‘À””Õ ÂÏ √Ã∆ ◊Øapple÷ È≈Ê ’«‘¡≈ «‹, ““‹Ò ¿±Í«apple Óπapple◊≈¬∆ «‹ apple‘Â∆ ‘À «√
«Â√π ’∫¿∞ √Ìπ √Øfi∆ Áapple∆¡≈Ú ’∆ ‘ØÂ∆ ‘À ± «¬√π ’«Ò‹π◊ Á∆ √Øfi∆ ‘Ó≈appleÀ Â≈¬∆∫ Á∂«‘ «‹
’«Ò‹π◊π ’À√≈ ‘ÀÕ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆ ‹π◊ ’∆ Íë’appleÂ∆ ’‘‰À Ò≈◊≈ √Ã∆ ◊Øapple÷ È≈Êπ
Í«‘Õ Íapple«’appleÂ∆ Ï≈‰∆ ÏØ«Ò ’«apple ’«‘ √πÈ≈ÚÂ≈ ‘À √Ã∆ ◊Øapple÷ È≈Ê ’∫¿∞Õ «’¡≈ ’‘Â≈ ‘À?
√«⁄ ’≈´ ’±Û∞ Úapple«Â¡≈ ’«Ò ’≈Ò÷ Ï∂Â≈Ò®
[√ÒØ’ Ó‘Ò≈ 1, Ú≈apple ¡≈√≈ Õ 11 Õ (468)]
ÂÏ «√Ë ÍÂ∆«‹ ◊¬∂ «‹, ““È≈È’∞ ¿∞⁄À ÿ«apple ÏØÒÂ≈ ‘À, ‘Ó≈apple∆ ¿±‘ª Í‘π⁄ È≈‘∆∫””Õ
ÂÏ «√Ë‘π ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’∫¿∞ ÈÓ√’≈appleπ ’∆¡≈Õ ÈÓ√’≈appleπ ’«apple ’«apple ’«‘¡≈ «‹, ““Ëø«È
‘Ø È≈È’! Ì◊Â! ±ø Ëø«È ‘À∫ «‹√π ’∫¿∞ ¡À√∆ ◊øÓÂ≈ ¡≈¬∆ ‘À, √π Ëø«È ‘À””Õ
◊πapple» ‹∆ ⁄apple͇ Ú‰∆ Â∂
ÂÏ √πÓ∂apple Â∂ «Î«apple Ó«¤øÁz È≈Ê ’∫¿∞ ◊πapple» Ï≈Ï≈ «ÓÒ‰∂ ¡≈«¬¡≈Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’
’∫¿∞ Ó«¤øÁz È≈Êπ «Ó«Ò ◊«¬¡≈Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ Á∂÷À ÂÏ √Ã∆ Ó«¤øÁz È≈Êπ ‘À √Ã∆ ◊Øapple÷
È≈Ê ’≈ È≈Â≈ ◊πappleπÕ ‹«Á Ó∂Ò≈ ‘Ø¡≈ ⁄apple͇ Ú‰∆ Ó«‘, ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’À ‹∆, ̬∆
Ê∆ «‹, ““‘∫¿∞ ⁄apple͇ Ú‰∆ Ó«‘, ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’À ‹∆, ̬∆ Ê∆ «‹, ““‘∫¿∞ ⁄apple͇ Ú‰∆
Á∂«÷ ¡≈Úª, Ó«¤øÁz È≈Ê ’≈ «ÍÃÊÓ∂ ¡√Ê´ ‘À √Ã∆ ◊Øapple÷ È≈Ê ’∂ È≈Â≈ ◊πapple» ’≈, ÓÀ∫ √Ã∆ Ó«¤øÁz
È≈Ê ’≈ Áapple√«È ’«apple ¡≈ÚªÕ ⁄apple͇ Ú‰∆ Á∂«÷ ¡≈Ú∫¿∞””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ ⁄apple͇
Ú‰∆ Ó«‘ ¡≈«¬ Íapple◊«‡¡≈Õ ÂÏ Ó«¤øÁz È≈Ê ’«‘¡≈ «‹, ““Ó∂apple∆ ⁄apple͇ Ú‰∆ Ó«‘ ’¬∆ Ï≈Ò∂
ÌØÒ∂ apple‘Á∂ ‘À«È, ÓÂ∞ ’ج∆ È≈È’ ’¿∞ Áπ÷≈ÚÀ◊≈ ¿∞ ‘Ó «√Ë ‘À∫ ¿∞‘» √≈Ëπ ‘À; ÓÂ∞ ˙‘π ‹∆¿∞
Ïπapple≈ ’appleÀ, Ó∂appleÀ Í≥Ê ‘∆ ’≈ Ïπapple≈ ’appleÀÕ Â¿∞ Í≥Ê ‘∆ ÍappleÒØ ’appleÀÕ Â¿∞ Ïπapple∆ Ï≈ ‘Ø«¬Õ ͉∞ Í«‘ÒÀ
‘∆ È≈È’ ’∫¿∞ ‹≈«¬ «ÓÒ””Õ ÂÏ Í«‘ÒÀ ‘∆ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’∫¿∞ √Ã∆ Ó«¤øÁz È≈Êπ «Ó«Ò
◊«¬¡≈ ⁄apple͇ Ú‰∆ Ó«‘, ¡Á∂√π ¡Á∂√π ’«apple «ÓÒÀ, ⁄øÏÀ Áapple÷«Â ’À ÂÒÀ ÏÀ«· ◊¬∂Õ ÂÏ √Ã∆
Ó«¤øÁz È≈Ê ’«‘¡≈ «‹, ““ÌÒ≈ Ì«¬¡≈ È≈È’ ‹∆! ËappleÂ∆ Í«ÚÂz ’∆È∆””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂
È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““‹∆, «√Ë‘π ’∂ ¡√ÊÒ ‘À∫, ‘ª √Á≈ √appleÏÁ≈ Í«ÚÂz ‘À””Õ ’‘À,
““È≈È’ ‹∆! √π ¿∞ Â∞Ó ‘∆ ‘¿∞””Õ ÂÏ Ó«¤øÁz È≈Ê ’«‘¡≈ «‹, Ó≈apple◊π ’ÚÈ∞ ‘À?”” ÂÏ ◊πapple»
Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““Ó≈apple◊π ‹Ø◊π Ó≈apple◊π”” ÂÏ √Ã∆ Ó«¤øÁz È≈Ê ’«‘¡≈ «‹, ““¬∂
È≈È’! «⁄‘È ‹Ø◊ Ó≈apple◊ ’∂ ÏÂ≈«¬, «‹ «’¡≈ ‘À∫ ‹Ø◊ Ó≈apple◊π””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’
¿∞ÍÁ∂√∆ Ï≈‰∆ ÏØÒ∆ apple≈Ó’Ò∆ apple≈◊ Ó«‘ «‹ :-

142
√πapple«Â √ÏÁπ √≈÷∆ Ó∂apple∆ «√øŸ∆ Ï≈‹À ÒØ’∞ √π‰∂®
[apple≈Ó’Ò∆ Ó‘Ò≈ 1 ÿapple 1 ⁄¿∞ÍÁ∂ Õ 4 Õ (877)]
«‹¿∞ «ÿà’À Íapple√≈«Á ’≈◊Áπ Ï≈«⁄¡≈ Í≈È∆ Â∂ «Â √≈Ë ’∂ «ÓÒ‰∂ √≈«Ê Í∆apple
Íπapple÷‘π ’∂ «ÓÒ‰ √≈«Ê ¬∂‘π ‹∆¿∞ ‹Ó Â∂ Ï≈⁄∆Â≈ ‘ÀÕ ¬∂ √Ã∆ È≈Ê ‹∆ Â∞Óapple∂ Íapple√≈«Á ’«apple ’«apple
‘Ó ¬∂Ú ‹Ó Â∂ Ï≈⁄∆Â∂ ‘ÀÕ √Ã∆ È≈Ê ‹∆! Â∞Ó ‘Ó ¿±Í«apple Á«¬¡≈´ ‘Ø‘πÕ ÏØÒ‘π Ú≈‘π◊πapple»Õ
◊πapple» ‹∆ ◊Øapple÷ ‘‡Û∆ Â∂
ÂÏ ‹◊π «È√Â≈apple‰ ’∆ «È«Ó«Â ◊πapple» Ï≈Ï≈ Î∂«apple «¬√π ‹‘≈«È Ó«‘ ¡≈«¬¡≈Õ ÂÏ
⁄apple͇ Ú‰∆ Â∂ ◊πapple» Ï≈Ï≈ ◊Øapple÷ ‘‡Û∆ ’∂ Ó∂Ò∂ ‹Ø◊∆¡ª ’∂ Ó«‘ ‹≈«¬ «È’Ò≈Õ ¡◊À ‹Ï Á∂÷À
˙‘π «‹ ‹Ø◊∆¡ª ’≈ ◊πapple» ‘À «√ ÏÀ·≈ ‘ÀÕ ¿∞«È ¡≈«◊¡≈ ’apple∆ ‘À «‹, ““apple∂ Ï≈Ï≈! «‹ ’ج∆ «‹√π
Í≥Ê ’≈ ¡≈ÚÀ «Â√π ’∫¿∞ ÓÈ«‘ È≈‘∆∫ ’apple‰≈, ¬∂’ √∆ Ìπ◊«Â Á∂‰∆, Ì≈ÚÀ Ï≈Ï» ‘ØÚÀ Ì≈ÚÀ ‹Ø◊∆,
Ï∂apple≈◊∆-«◊Ã√Â∆ ‘ØÚÀ Ìπ◊«Â ¬∂’ √∆ Á∂‰∆, Ìø‚≈apple≈ È≈Ê ’≈ ¬∂’ √≈ Ϫ‡‰≈””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂
Ìø‚≈apple∂ ’≈ ÂÓ≈√≈ Á∂«÷¡≈, Á∂«÷ ’«apple ¿∞√ √ÈÓπ÷ ‹Ø◊∆ ’¿∞ ‹≈«¬ «ÓÒ∂, Ò≈◊∂ «◊¡≈«È
’∆¡ª Ï≈ª ’appleÈÀÕ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ «’¤∞ ¿∞È ’∫¿∞ ¡«Ë’ Ï≈ Ò≈◊≈ √πÈ≈ÚÈ∂Õ ¿∞È‘π
È ‹≈È≈ «‹ ¬∂‘π Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‘ÀÕ ÂÏ ¿∞«È ‹Ø◊∆ ÏØÒ≈ «‹, “Ï≈Ï»! ±ø «◊Ã√Â∆ ‘À∫ «’ ¿∞Á≈√∆
‘À∫?”” ’‘À : ““‹∆, ÓÀ∫ «◊Ã√Â∆ ‘∫¿∞””Õ ÂÏ ¿∞«È ‹Ø◊∆ È∂ ’«‘¡≈ «‹, ““√π«È‘Ø Ï≈Ï»!
¡ÓÒ∆ ‘Ø«¬ ’«apple ’appleÀ «Ë¡≈È, «◊Ã√Â∆ ‘Ø«¬ ’«apple apple÷À «◊¡≈ÈÕ
¡Â∆Â∞ ‘Ø«¬ ’«apple «⁄ÂÚÀ ¡≈√≈, ÍÉÚÀ ◊Øapple÷π ¿∞‘ λ√Ø Î≈√≈Õ
(«¬‘ √ÒØ’ ◊πapple» ◊ÃøÊ √≈«‘Ï «Ú⁄ È‘∆∫ ‘À)
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈, «‹ √π«È ‘∂ ‹Ø◊∆! «’¤∞ ’øÈ Î‡∂ ’«apple ’«apple ÓπøÁzª
Í‘apple∆ Â∂ «◊¡≈È∞ ’«apple ’«apple ‹Ø◊∆ ¡Â∆Â∞ «¬‘π È‘∆ ‘ØÂ≈Õ «‹È‘π Ï√Âz‘π ¡appleπ Ï≈ Ïπfi∂ «¬‘π
¡Â∆Â∞ ‘ØÂ≈ ‘À √Ø Ï≈ª ± √π«È Ò∂«‘Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ ◊ÚÛ∆ apple≈◊ Ó«‘ ¿∞ÍÁ∂√∆
Ï≈‰∆ ÏØ«Ò ¿∞·≈ «‹ :-
ÓπøÁz≈ Â∂ ÿ‡ Ì∆«apple ÓπøÁzª ’≈«¬¡≈ ’∆‹À «÷≥Ï≈Â≈®
[apple≈◊ ◊¿∞Û∆ ⁄∂Â∆ Ó‘Ò≈ 1 Õ 25 Õ (155)]
ÂÏ ‹Ø◊∆ È∂ ¡≈Á∂√π ’∆¡≈ «‹, ““¡Á∂√π ‘Ø ◊πapple» È≈È’ ¡Á∂√π! ÓÀ∫ ‹≈«‰¡≈ «‹
«ÍÃÊÓ∆ ’À Ú∂÷À ¡À√≈ ’ÚÈ∞ ‘À «‹ ¡À√∆ ’«‘ ‹≈‰À «ÏȪ √⁄ Ê∆∫Õ √π √⁄≈ Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‘À
«‹«È È«apple‹øÈ∞ ‹≈«‰¡≈ ‘À, «‹√π ¡≈◊À ⁄¿∞apple≈√∆‘π «√Ë‘π «ÈÓ√’≈appleπ ’∆¡≈ ‘ÀÕ Ëø«È ‘Ó≈apple∂
Ì≈◊ ◊πapple» ‹∆! «‹ ‘Ó ¡Í ’∫¿∞ Â∂apple≈ Áapple√È∞ ‘Ø¡≈, «‹ÂÈ≈ ‘Ó «’¤∞ ÏØÒÀ ‘À «√ √Â∞ ⁄±’
ÍÛ∆Õ Á«¬¡≈Ò ‹∆! ¡Ï Âø» Á«¬¡≈´ ‘Ø‘π ‹Ø◊ ’∂ Ì∂÷ ’∆ apple≈÷π””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ ÏØ«Ò¡≈ «‹,
““‹≈«‘ apple∂ ‹Ø◊∆! Â∞Ó≈apple∆ ÍappleÓ◊«Â ‘ج∆Õ √≈Ë ’∂ «ÓÒ‰∂ ’≈ ¬∂‘π Ï√∂÷π ‹∆ Â∞Óapple∆ ÍappleÓ◊«Â
‘ØÚ¿∞””Õ ÏØÒ‘π Ú≈‘π◊πapple»!
ÓπÒÂ≈È ’ØÒ apple≈Ú∆ Á∂ ’ø„∂ Â∂
ÂÏ ¿∞Íapple ’∆ ËappleÂ∆ Â∂ Í¤Ó ’∆ ËappleÂ∆ ’∫¿∞ appleÓ∂Õ ¬∂’∞ Ïapple√π ¿∞Âapple apple‘∂; «Îapple ◊πapple» Ï≈Ï≈
È≈È’∞ ÓπÒÂ≈È ’∆ ËappleÂ∆ ◊«¬¡≈Õ ÂÏ ÓπÒÂ≈È Â∆ ˙appleÀ apple≈Ú∆ ’∆ ¿∞ÂÒ∆ ÂappleÎ «¬√π Í≥‹≈Ï

143
Â∂ ‹ª«Á¡ª ÓπÒÂ≈È ’∫¿∞ Ú≈Ú∆ ÂappleÎ Ó‘ª ‹ø◊´ ¿∞‹≈«Û Ê≈, ¿±‘ª ¿∞Íapple Â∂ Ó∂ÿπ Ò≈◊≈
Ïapple√‰ÀÕ Ó∂ÿ Á∂ Úapple√‰∂ √≈Ê ÓØapple Ò≈◊∂ ÏØÒ‰∂Õ ÓØapple∆ Í≈«¬´ Í≈«¬¡≈ ¡ÈßÁ «Ï«⁄, ÓØapple Ò≈◊∂
È≈⁄‰ÀÕ «‹ «‹ Ó∆‘π ÍÚ∂ «Â «Â ÓØapple Í≈¬Ò Â∂ ÷π√∆ ‘ج∂Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆
’«‘¡≈ «‹, ““¬∂ ÓappleÁ≈«È¡ª! ÓØapple Á∂÷Á≈ ‘À∫ «‹ ÷π√∆ ‘ج∂ ‘À«È””Õ ¡÷À, ““‹∆, ¡≈‘Ø! Ó‘ª ÷π√∆
‘ج∂ ‘À«È””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““¬∂ ÓappleÁ≈«È¡≈! ÓØapple Ó∆‘π Á∂«÷ ÷π√∆ ‘Ø«¬,
«¬√Âz∆ ÍappleÂ≈ Á∂«÷ ÷π√∆ ‘Ø«¬, Ì◊Â∞ ÍappleÓ∂√πapple «Ó«Ò¡À ÷π√ ‘Ø«¬Õ «Á÷≈, ÓappleÁ≈«È¡ª! ¬∂«Â ª
«’øȪ ÷π√∆ ‘ج∂ ‹ª ¬∂È≈ Á∆ ¿∞Ó∂Á Ú«apple ¡≈¬∆, ¬∂«‘ ÍappleÓ∂√πapple ʪڑπ Ó∆‘π Ó≥◊Á∂ √Ø, «¬È∑ª Ó∆‘π
Í≈«¬¡≈ ª ÷π√∆ ‘ج∂Õ Í‰∞ ÓappleÁ≈«È¡ª ¡√∆∫ ª «’øÈ≈ ÷π√∆ ‘ØÚ≈ ‹ª «Ó‘«apple ÍappleÓ∂√πapple Á∆
Ê∆ÚÀ””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ Ï≈‰∆ ÏØ«Ò ¿∞·≈ Ú‚‘ø√ apple≈◊ «Ú«⁄, «Ïapple‘∆ ¿∞ÍÁ∂√∆ ÍÃ∂Ó∆
Ï≈‰∆ «√Ϋ ÒÀ ¿∞·≈ :-
ÓØapple∆ appleπ‰ fiπ‰ Ò≈«¬¡≈ ÌÀ‰∂ √≈Ú‰∞ ¡≈«¬¡≈Õ
[Ú‚‘ø√ Ó‘Ò≈ 1 ÿapple 2 Õ 5 Õ (557)]
......... ª √≈«‘Ïπ «Ó‘appleÚ≈È∞ ‘Ø¡≈Õ È≈È’∞ ÏπÒ≈«¬¡≈ ¡≈͉∂ ¡≥«◊ È≈«Ò Ò◊≈«¬¡≈Õ
....... ÏØÒ‘π Ú≈‘◊πapple»Õ
◊πapple» ‹∆ ÓπÒÂ≈È «Ú⁄
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ ‹ø◊Ò Â∆ ÓØapple Á∂«÷ ’«apple ÓπÒÂ≈È Ù«‘apple ‹≈«‘ Ú«Û¡≈Õ ÓπÒÂ≈È ’∂
ÒØ’ √«Ì ¡≈«¬ «ÓÒ∂Õ «ÂÈ‘π ’«‘¡≈ «‹, ““¬∂ Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆! «¬«’ apple≈‹∂ ‘À∫, «¬«’ ËÈ
Í≈Âz ‘À∫, «¬’ ‹Ø◊∆ ‘À∫, ‹Ø◊π ’Ó≈Â∂ ‘À∫, «¬’ ÌØ◊∆ ÌØ◊ ’Ó≈Â∂ ‘À∫; «¬«’ ‡∆∫ «ÂappleÊ∆ È≈ÚÂ∂
‘À∫, «¬«’ ÏÀ√ÈØ ‘À; «¬«’ «◊Ã√Â∆ ‘À∫; «¬«’ ¿∞Á≈√∆ ‘À∫∫, «¬«’ ÏÑÓ⁄≈apple∆ ‘À∫; «ÂÈ≈ Ó«‘ ¿∞ÂÓπ
’apple‰∆ ’Ú‰∞ ‘À∫, «‹√ ’«apple ’«apple «¬√π ‹∆Ú ’≈ ÌÒ≈≈ ‘Ø«¬?”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ Ò«ÒÂ≈
√»‘∆ Ó«‘ Ï≈‰∆ ÏØ«Ò ¿∞·≈ «‹ : “
‹Ø◊∆ ‘ØÚÀ ‹Ø◊ÚÀ, ÌØ◊∆ ‘ØÚÀ ÷≈«¬®
[√»‘∆ Ó‘Ò≈ 1 ÿapple 6 Õ 7 Õ (730 )]
√≈apple∂ ˙‘π «È‘≈´ ‘ج∂, Ò≈◊À ÍappleÓ∂√πapple ’∆ Ì◊ ’appleÈ∂Õ Ï≈ÏÀ ’∂ ¿∞ÍÁ∂«√ ’«apple ’«apple
«‹ Ó‘ª Í≈Í∆ Ê∂ Â∂ Ó‘ª Í«ÚÂz Í≈ÚÈ∞ ̬∂, √ÌÈ‘π ’«‘¡≈ «‹, ““Ú≈‘π ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞Õ
ËøÈ∞ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞!””
Ï‘≈¿∞Á∆È «˜’apple∆¡≈ Á∂ ÍØÂ∂ È≈Ò ◊ØÙ‡
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ ÓπÒÂ≈«È √‘«apple Ó«‘ ÏÀ·≈ Ï≈ ¡appleπ Í∆apple Ï‘≈ÚÁ∆ Á≈ ÍØÂ≈
¡≈«¬ «Ó«Ò¡≈ √𫉠’«apple ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’∫¿∞Õ «Â«È ¡≈«¬ ’«apple ’«‘¡≈ «‹, ““√Ò≈Ó≈Ò∂’ø
È≈È’ Î’∆apple, √≈«‘Ï Á∂ apple√∆Á!”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ ‹∂, “¡ÒØ’ø √Ò≈Óπ √≈«‘Ï
Á∂ «Í¡≈apple∂!”” ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ¿∞«· ’«apple √Ò≈Óπ «ÁÂ≈, Á√ÂÍ≥‹≈ ÒÀ «ÓÒÀÕ «Ó«Ò ’«apple ÏÀ«·
◊¬∂, Ò◊∂ √≈«‘Ï Á∆¡ª Ï≈ª ’apple‰ÀÕ √≈«‘Ï Á∂ «Í¡≈«apple¡ª ÈØ √≈«‘Ï Á∂ «Í¡≈apple∂ «ÓÒ∂, Ò◊∂
√≈«‘Ï Á∆¡ª Ï≈ª ’apple‰À «ÁÒ ÏÁ«Ò Ê∆∫Õ √≈«‘Ï Á∂ «Í¡≈apple∂ «Á÷≈ ¡≈«Í «Ú«⁄ «’ ’«apple
√≈«‘Ï Á∆¡ª Ï≈ª Ô≈Á ’appleÁÀ ‘À«ÈÕ ÂÏ Í∆apple ‹≈ÁÀ ’«‘¡≈ «‹, ““◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆!
±ø Ú‚≈ Ïπ‹apple’≈Ú≈appleπ ‘À∫, ͉∞ ÓÀ∫ «¬’∞ ◊Ø√≈ Í’«Û ’«apple ÏÀ·’ «‘’∞ È ’∆Â∆¡≈, «‘’∞ ’ج∆

144
÷≈ÁÓπ ¡◊À apple«÷ ’«apple «‹ ÏÀ«·¡ª √≈«‘Ï Á∆ ÏøÁ◊∆ «Ú«⁄ apple‘∆¡ÀÕ ¡‹À «Îapple‰ ‘∆ «Ú«⁄
«÷¡≈´ ‘À?”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ Ó≈apple» apple≈◊ Ó«‘ Ï≈‰∆ ÏØÒ∆ «‹:-
¡≈Ú¿∞ Úøfl¿∞ ‚∞øÓ‰∆ «’Â∆ «ÓÂz ’apple∂¿∞®
[Ó≈apple» ’≈Î∆ Ó‘Ò≈ 1 Õ 1Õ (1014)]
ª Í∆apple ¡≈«÷¡≈ «‹, ““Ú≈‘π √≈«‘Ïπ! Ú≈‘π √≈«‘Ïπ È≈È’! ¡√∆∫ ¡◊À √≈«‘Ï ’±ø
√∞‰Á∂ ¡≈‘À, ‘𫉠Â∂apple≈ «‹ Á∆Á≈appleπ Ê∆¡≈ «√ ¡À«È √≈«‘Ï √⁄∂ Á≈ Á∆Á≈appleπ Ê∆¡≈Õ È≈È’
‹∆! ¡√ª ’±ø «¬‹∂‘∆ Áπ¡≈«¬ Á∂«‘, ¡√≈‚∆ ‚∆ ¿∞√π √≈«‘Ï È≈«Ò apple«‘ ¡≈ÚÀ””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂
È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““√≈«‘ ‹∆! √≈«‘Ïπ Â∂apple∆ √appleÍapple apple÷À◊≈; ±ø Í‘π«⁄¡≈ ‘Ø¡≈ ‘À∫, ÍÀappleÚ∆
√≈«‘Ï Á∆ ¿∞Í«apple ⁄ÒÁ≈ ‘À∫ ¡Â∂ ’Ó≈¬∆ Í∆apple Ï‘≈ÚÁ∆ Á∆ «Í¤À √≈«‘Ïπ Â∂apple∆ √appleÍapple apple÷À◊≈””Õ
’‘À, ““‹∆, √Ø Í∆apple ±‘À ‘À∫, «ÁÒ Á∆¡ª ¡÷∆ È≈«Ò ¡√ª ’±ø √≈«‘Ï «‚÷≈«¡≈ ‘∆Õ ‹∆, ±ø Ú‚≈
Í∆appleπ ‘À∫, Â≈‘» Á≈ √Á’≈ ¡√ª ’±ø √≈«‘Ïπ «Ó‘appleÏ≈È∞ Ê∆ÚÀÕ ÂÏ Á√ Í≥‹≈ ÒÀ ’«apple Í∆apple
Ï‘≈ÚÁ∆ Á≈ ÍØÂ≈ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ Â∂ «ÚÁ≈ ‘Ø¡≈, ÿ«apple ◊«¬¡≈Õ ÏØÒ‘π Ú≈‘π◊πapple»Õ
Í∆apple Ï‘≈¿∞Á∆È Á∂ «Ó‹≈apple Â∂ ‹≈‰≈
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ÓπÒÂ≈«È √‘«apple Í∆apple Ï‘≈ÚÁ∆ ’∆ Áapple◊≈«‘ Ó«‘ ‹≈«¬
Ú«‚¡≈Õ ÂÏ Áapple◊≈«‘ Ó«‘ ÷Ï«apple ‘ج∆ Í∆apple, ‹≈«Á¡ª ’ø¿∞ «‹, ““È≈È’∞ Ú∂Á∆ «‹ ‚∂apple≈
´‡≈«¬ Î’∆appleπ ‘Ø«¬ «È’«Ò¡≈ ‘À «√ Í∆apple Ï‘≈ÚÁ∆ Á∆ Â∞appleÏ ¿∞Í«apple ¡≈«¬ ‘π‹apple∂ «Ú⁄
Ú«Û¡≈ ‘À, Â∞appleÏ ’±ø ’∞appleÈ√ ’∆Â∆ ‘À√πÕ ¡appleπ Î’∆apple ÂÏ≈ ‘À ¡appleπ ÓappleÁπ ÷»Ï Á∆Á≈appleπ ’Á≈appleπ
’ÁªÚappleπ ¡‹Ïπ Á∆Á≈appleπ ‘À, Á∂«÷¡≈ ‘À Ï«‰¡≈ÚÀ Í∆apple ‹∆! ¡‹Ïπ Î’∆appleπ √π‰∆Á≈ Ê≈, ¿∞«È
’«‘¡≈ «‹, ““¬∂ √≈apple‘π! ‡π’∞ ¬∂’ ÓÀ∫ «ÈÚ≈‹ ’«apple Ò¬∆””Õ ÷≈ÁÓ≈ ÈØ ’«‘˙√π «‹, ““Á∂«÷ Ò∂‘π
‹π ÓÂ∞ ¿∞«· «‹, ““Ó∆¡ª √Ò≈Ó«Â! ¡√∆∫ Í∆apple ’ø» «Ó«Ò ’«apple ‹≈«‘ø◊∂, ¬∂Ú È‘∆∫ ‹ªÁ∂””Õ ÂÏπ
¿∞È‘π ÷≈ÁÓ‘π ’«‘¡≈ «‹, “Í∆apple √Ò≈Ó«Â! ˙‘π Í»apple≈ ÓappleÁπ ‘À ¡√∆∫ ¡‹∂ ÏØÒ∂ Ì∆ È «√¡≈,
ÓappleÁπ ¡◊À ‘∆ ’«‘ ¿∞·≈ «‹ Ó∆¡ª, ¡√∆∫ Í∆apple ’±ø «Ó«Ò ’«apple ÚÀ√‘ª, ¬∆Ú È≈‘∆∫ ÚÀÁ∂”” Õ Âª
Í∆apple «ÈÚ≈‹ ◊π‹≈apple∆ Í∂√∆ Ú÷Â∞ ’∆, ◊π‹≈«apple ’«apple ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ Í≈«√ ¡≈«¬¡≈Õ Ï≈Ï≈
È≈È’∞ ¡appleπ Í∆appleπ Á√ ÍØ√∆ Ò∂ ’«apple «ÓÒ∂, «Ó«Ò ’«apple Áapple◊≈‘ Ó«‘ ÏÀ·∂Õ Âª Í∆«apple ’«‘¡≈
«‹, ““È≈È’ ‹∆! ÌÒ∂ ‘¿∞?”” ’‘À, ““‹∆, ‹ª ’ج∆ √≈«‘Ï Á≈ «ÓÒÀ ª ‘∆ ÌÒ∂Õ ÂÏ Í∆apple
’Ï∆apple ’«‘¡≈ «‹, ““Ú≈‘π Ú≈‘π È≈È’ ‹∆! ÌÒ∆ Ï≈ ’‘∆ ‹∆ √≈«‘Ï «Á¡ª «Ó«Ò¡ª √≈«‘Ï
Ô≈«Á ¡ªÚÁ≈ ‘ÀÕ √⁄π ‘À ¬∂√π Ï≈ ӫ‘ √’∞ È≈‘∆””Õ ÂÏ Í∆apple ’Ï∆apple ’«‘¡≈, ““È≈È’ ‹∆!
¡√∆∫ ‹≈«‰¡≈ ‘À «‹ Â∞√∆ «‘øÁ» Óπ√ÒÓ≈È ˘ √’∞ È≈‘∆∫ apple÷Â∂Õ Íπ‰ ‹∆, ’≈¬∆ ‹≈‘◊≈ √’
Á∆ Ì∆ ‘À «‹ «’Ê≈¿±∫ √≈«‘Ï Á»«¬ ’«apple Á∂÷Á≈ Ì∆ ’appleÁ≈ «’ √ÌÈ∆ Ê≈¬∆∫ √≈«‘Ï ‘∆ ÈØ

145
‹≈‰∆¡À?”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““Í∆apple ‹∆! √Ìπ ‹≈‘◊≈ √≈«‘Ïπ ‘∆ ’«apple
‹≈ȉ≈Õ √≈«‘Ï «ÏÈ≈ ‹≈‘◊≈ ’≈¬∆ È≈‘∆∫ ‹≈ȉ∆””Õ ÂÏ Í∆apple ’«‘¡≈ «‹, ““¬∂ È≈È’
√ÌÈ∆ ʪ¬∆ √≈«‘Ïπ ‹≈ȉ≈ ª ¡Úapple ÓappleÁ «¬’«·¡ª ‘Ø«¬ Ó𒉪 ª ˙ÊÀ Ì∆ √≈«‘Ïπ
‹≈‰∆¡À ª ¬∂‘π ¿∞√π √∂‹ ÈØ appleªÚ È √’Á∆Õ Â’ «Î«apple ¬∂√’ ’≈ apple√π «’ ’«apple apple‘À, ¬∂‘π Ï≈Â
È≈È’ ‹∆! ¡√≈ÈØ √Ófi≈¬∆¡À «’ «’ ’«apple ‘À? ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ ‘«√¡≈, ÷π√∆ ‘Ø«¬
’«apple √Ã∆ apple≈◊ Ó«‘ Ï≈‰∆ ÏØÒ∆ «‹ :-
¡≈Í∂ apple√∆¡≈ ¡≈«Í apple√π ¡≈Í∂ apple≈Ú‰‘≈appleπ
[√Ã∆ apple≈◊ Ó‘Ò≈ 1 ÿapple 2 Õ 25 Õ (23)]
ÂÏ Í∆«apple ’∞appleÈ√ ’apple∆ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ÈØÕ ’«‘˙√π Ú≈‘π Ú≈‘π √≈«‘Ïπ «‹«È
√≈«‘Ïπ ±ø ÍÀÁ≈ ’∆Â≈ ‘ÀÕ Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆! ¡Â∂ Ú≈‘π ±ø «‹√ ÈØ «Ó‘apple √≈«‘Ï ’∆ ‘ج∆ ‘ÀÕ
√≈«‘Ï ¡√≈‚≈ Ì∆ ÌÒ≈ ’∆Â≈ «‹ È≈È’ ‹∆ ’≈ Á∆Á≈appleπ ¡√ª ’±ø Ê∆¡≈Õ Ú≈‘π √≈«‘ÏπÕ Ú≈‘π
√≈«‘Ïπ ± Ú≈«‘! ‹∂ Á∆ √⁄ apple‹≈«¬””Õ ÂÏ Í∆«apple ’Ï∆apple √≈«Ê ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ◊Ø√«‡ ’«apple
’«apple Î∂«apple Ï≈‘apple ¡≈«¬¡≈ ÏØÒ‘π Ú≈‘◊πapple», ËøÈ∞ ◊πapple» √«Â◊πapple»Õ
Ó’∂ Á∂ apple≈‘ «¬’ Ó√∆ «Ú⁄
ÂÏ Óπ√ÒÓ≈È √‘apple ’≈ ÂÓ≈√≈ Á∂«÷ ’«apple Óº’∂ ’∆ ‹≈apple ’∫¿∞ ¡≈ÚÂ≈ ¡≈ÚÂ≈ ¬∂’∞
Ó¿∞Ò≈«‰¡ª ’≈ ◊≈ √≈, ¿±‘ª ‹≈«¬ Ó√∆«Â Ó«‘ √πÂ∂ ‘Ø∫Á∆ ‘∆ ‹πºÂ∆, ’≈¡Ï∂ ’∆ ÂappleÎ
ÍÀ«apple ’«apple ’À Ó√∆«Â «Ú⁄ √∫«Ú apple‘∂Õ ¿∞‘π √‘appleπ ’≈‹∆¡ª ’≈ Ê≈Õ ¿∞√π √‘appleπ ’≈ ¿∞‘ «√appleÁ≈appleπ
√∆ ÓπÒª, «‹√Á∆ ¿∞‘ Ó√∆«Â √∆Õ ¿∞‘π ÓπÒª ¿∞√π √‘apple ’≈ √≈«‘Ïπ Ê≈Õ Í∂√∆ Ú÷«Â ¿∞√π
Ó√∆«Â «Ú⁄ Ï‘π ÒØ’ Óπ√ÒÓ≈È √≈Ê ¿∞‘∆ Ó√∆«Â «ÈÚ≈‹ ¡Á≈ ’apple‰ Í∂√∆ Á∆ ¡≈«¬
÷Û∂ ‘ج∂Õ ÂÏ ¿∞«È ’«Á¡≈ ‹∆ ““¡À Ô≈apple‘π! ¬∂‘π ’ج∆ Ú‚≈ ‘ÀÚ≈È∞ ‘À √≈«‘Ï Á≈ «‹ Ó√∆«Â
«Ú⁄ ‘ØÁ∆ ‘∆ ‹πÂ∆ √πÂ≈ ‘À, ’≈Ï∂ Â∞Ò‘π ’∆ Âapple¯ Í≈Ú ’«apple ’«appleÕ ¡À «¬√ ’À ª¬∆ ¿∞·≈«¬
÷Û≈ ’apple‘πÕ ÂÏ ˙«‘ «‹ ÒØ’ √π ‘Ø∫Á∆ ‹πÂ∆ √πÂ≈ √«‘ ¡appleπ ‹πÂ∆ «Ú«⁄ Ú≈Û∆ ‘À, Ï≈‘«apple ¤«‚
¡ªÚÁ≈?”” ÂÏ Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹π‘Á∆ ’«‘¡≈ «‹: ““¬∂ Ï≈Ï≈ √≈«‘Ï «Á¡‘πÕ «‹√π ÂappleÎ È≈ ‘∆
√≈«‘Ï Á≈ ÿπapple ¿∞√∂ ‘∆ ‹≈‘◊≈ ¬∂‘π Ó∂apple∂ Í≥‹≈apple apple«÷ ¡≈Ú‘πÕ ¡appleπ «‹√π ÂappleÎ È≈‘∆ ’≈Ï≈ ¿∞√
ÂappleÎ Ó∂apple∂ ÍÀ‹≈apple ’apple‘πÕ «‹ «‹ Â∞√∆∫ ‹≈‰Á∂ ‘‘π «Â «Â Â∞√∆∫ ’apple‘π””Õ ¡À ’‘À∫, ““‘Ó
«ÈÚ≈‹ ¡Á≈ ’«apple Ò∂«‘∫, ¬∂√π ’∫¿∞ Í’«Û ’«appleÕ Ó√∆«Â Ê∆ Ï≈‘«apple ÷Û∂ ’apple‘π””Õ ÂÏ ¿∞«È ÓπÒª
«ÈÚ≈‹ ¡Á≈ ’∆Â∆, ÚÁ∆Î≈ Í«Û¡≈, Í«Û ’«apple Ï≈Ï≈ È≈È’∞ È‹∆«’ √Á≈«¬ Ò≈«¬¡≈ ÂÏ
¿∞«È ÓπÒª ’«‘¡≈ «‹, ““¡À ‘ÀÚ≈È √≈«‘Ï Á∂! ‹ª ± √ÌÈ∆ ‹≈¬∆∫ √≈«‘Ï ‹≈‰Á≈ ‘À∫ ª
¬∂‘ Ì∆ ‹≈«‘◊≈ √≈«‘Ï ‘∆ ’∆Â∆ ‘À, ±ø «’ «Í¤∞ «¬√π ‹≈«‘◊≈ ’±ø apple⁄Á≈ ‘ÀÕ Â±ø √‹≈«¬
Á∆ Ò≈«¬’ ‘À∫ «‹ ¬∆Ú «¬√π ‹≈‘◊≈ ’±ø appleÁÁ≈ ‘À∫””Õ ÂÏ ÓπÒ≈ ’«‘¡≈ «‹, ““‹≈‘π ‹≈«¬ ’«apple
«¬√ ’À Â≈¬∆∫ ÏøÁ∆÷≈È∂ Á∂‘π””Õ ÂÏ Ï≈Ï∂ È≈È’ ’«‘¡≈ «‹, ““¬∂ ÓπÒª! «¬’∞ Ó∂apple≈ ¡apple‹π ±ø

146
√π«‰, ¡’À Â∂appleÀ ÏøÁ∆÷≈È∂ ¡√∆∫ ͬ∂, ¡’À √≈«‘Ï Ê≈Ú‘π ◊apple ÁÀ ÏøÁ∆÷≈È∂ ±ø ÍÚ≈«¬¡≈, Íappleπ
«¬’π ¡apple‹π Î’∆appleª Á≈ √π«‰ Â±ø”Õ ““’‘À ’‘π””Õ ’‘À : ““¬∂ √≈«‘Ï «Á¡≈ ÏÁ‘◊≈apple≈Õ Â∞Ëπ «‹
ÓπÒª È≈ Ëapple≈«¬¡≈, ÓπÒª È≈Ó∂ √≈«‘Ïπ √⁄≈, ±ø ÓπÒ≈ «’È∆ Ú√Ï∆ ‘À∫?”” ÂÏ Ï≈Ï∂ È≈È’
‹∆ ’«‘¡≈ √ÏÁπ √Ã∆ apple≈◊π Ó«‘ «‹ :-
√ج∆ ÓπÒª «‹«È ‹◊π Ó¿∞«Ò¡≈ ‘«apple¡≈ ’∆¡≈ √ø√≈appleØ®
[«√apple∆ apple≈◊ Ó‘Ò≈ 1 ÿapple 4 Õ 28 Õ (24)]
ÂÏ ÓπÒª ÈØ ◊Øapple Ó‹«Ò Í‘π⁄≈«¬ ¡≈¬∂Õ ÂÏ Î∂«apple √Ã∆ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ¡appleπ
ÓappleÁ≈È∂ ˘ √«Ì Ì≈«Ò apple‘∂Õ Ï≈Ï≈ ¡appleπ ÓappleÁ≈È≈ ÁØÚ∂ ¡«Á√‡π ‘ج∂Õ ÓπÒª √Ó≈«¬¡≈, Ï≈Ï≈
¿∞«· apple«Ó¡≈Õ apple∂ Ì≈¬∆ ÒØ’‘π! Î’∆appleª ÈØ ¤∂ÛÈ≈ ÌÒ≈ È‘∆ «’ ‹≈Í∂ ’ج∆ ’∂‘Ø ‘∆ ‘ÀÕ Ú≈‘π
Ú≈‘π ◊πapple» È≈È’! Ú≈‘π È≈È’∞ Ú≈‘π È≈È’∞Õ
◊πapple» ‹∆ Á≈ Ó’∂ ‹≈‰≈
ÂÏ ¿∞√π Ó¿∞Ò≈È¡ª ’∂ È◊apple Â∂ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆ Ó’∂ ’∂¿∞ ⁄Ò∂Õ ÂÏ ¡◊∂ Â∂
Î’∆apple Á𫬠ÍÀ‚∂ Ó«‘ «Ó«Ò ◊¬∂ «ÂÈ‘π ’«‘≈ «‹, ““√Ò≈Ó≈ Ò∂’øÓ ¿∞¬∂ ÏøÁ∂ √≈«‘Ï ’∂!”” ÂÏ
¡≈À Â∂ È≈È’ ’«‘¡≈ «‹, ¡Ò∂’ø √Ò≈Óπ, ‘Ø √≈«‘Ï «Á¡‘π «Í¡≈apple‘π””Õ ÂÏ Á√ Í≥‹≈ ÁØ
«ÓÒ∂ ¡≈Í√ «Ú«⁄ Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ¡appleπ ˙«‘ Î’∆appleÕ ÂÏ Ï≈Ï∂ Íπ¤∂ «‹, ““¬∂ ÏøÁ∂ √≈«‘Ï «’¡‘π!
Â∞√ª «’√π ‹≈‘◊≈ ¿πÍ«apple √≈«‘Ï Â∂ ¿∞Ó∂Á Ó≥◊∆ ‘À?”” ÂÏ ¿∞È‘π ’«‘¡≈ «‹, ““Ó∆¡ª
√Ò≈Ó«Â! ÌÒ≈ ‘ØÚÀ, Í‘π⁄≈Ú‰‘≈apple≈ √≈«‘Ïπ ‘À: ⁄Ò‘π, ‹∂ √≈«‘Ïπ ÒÀ ‹≈ÚÀ ª «¬’·∂ ‘∆
‹≈Ú«‘””Õ ÂÏ Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ¡appleπ ¿∞«‘ Î’∆apple «¬’·∂ ‘Ø«¬ ⁄Ò∂Õ ÂÏ ‹ªÁ∂ ‹ªÁ∂ «¬’∞ ¡◊À ◊≈¿∞
√≈ ˙ÊÀ ‹≈«¬ apple‘∂Õ ÂÏ Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ˙Ȫ ª¬∆ Íπ«¤¡≈ «‹, ““¬∂ Ó∆¡ª! Â∂apple≈ «’¡≈ È≈Óπ
‘À?”” ’‘À, ““‹∆, È≈Óπ √⁄≈ √≈«‘Ï Á≈ ‘À, Íappleπ È≈Óπ Ó∂apple≈ apple‘∆Ó Á∆ ‘À∫ Á»‹∂ ’∫¿∞ Í»¤≈, ’‘À,
““‹∆ Â∂apple≈ «’¡≈ È≈Ó» ‘À?”” ’‘À, ‹∆, È≈Óπ ÷≈’∞, ͉∞ ‹∆ ÏøÁ∂ Á≈ È≈Óπ ’apple∆Ó Á∆ ‘À””Õ ÂÏ
¿∞È‘π Î’∆apple‘π ’«‘¡≈, ““√≈«‘ ‹∆! Â∂apple≈ È≈Óπ «’¡≈ ‘À∫?”” ’‘À, ““‹∆ È≈Óπ ’appleÂ∂ Íπapple÷ ’≈,
͉∞ ‹∆ Ó≈ Ï≈Í Á≈ È≈ apple«÷¡≈ ‘Ø«¬¡≈ È≈È’∞ ‘À””Õ ’‘À, ““Ó∆¡ª! Â∂apple≈ È≈ «‘øÁ»¡≈
Á≈ ‹∂‘≈ ‘À””Õ ’‘À, ““¡≈«¬ Ó∆¡ª! ¡‹» ÓÀ∫ «‘øÁ» ‘ª””Õ ’‘À “‹≈«Â ’Ú‰∞ ‘À?”” ’‘À, ““‹≈«Â
÷Âz∆””Õ ’‘À, ““◊ØÂz ’Ú‰∞ ‘À””Õ ’‘À, ““Ú∂Á∆ ÷Âz∆””Õ ’‘À, ““È≈È’ Ú∂Á∆ «‹ Î’∆appleπ ‘Ø«¬
«È’«Ò¡≈ ‘À, √πÒÂ≈È Íπapple‘π ‚∂apple≈ ´‡≈«¬ ’«apple ¡≈«¬¡≈ «√ ¿∞ ±ø ‘∆ ‘À?”” ’‘À, ““‹∆, ¿∞√
Á∆ ÍÀÁ≈«¬«√ ’≈ ˙Û’∞ √πÓ≈appleπ ’ج∆ È≈‘∆∫, Íπ‰ «¬’ ¬∂«‘ Ì∆ Î’∆apple È≈È’∞ ‘ÀÕ”” ÂÏ ¿∞È‘π
√‘∆ ’∆Â≈ «‹ ˙‘∂ È≈È’π ‘ÀÕ ÂÏ ¿±‘ª ¬∂«’ ¿∞√π Ú∂Û∂ «Ú«⁄ Óπ√ÒÓ≈È Ê∂, √∂ ÷≈‰≈ ÒÀ ¡≈¬∂Õ
Î’∆apple Á∂«÷ ’«apple ¿∞È‘π ’«‘¡≈ «‹, ““¬∂ Î’∆apple‘π √≈«‘Ï «Á¡‘πÕ ¬∂‘π ÷≈‰≈ ‘À, ÷≈‘πÕ”” ¿∞È∑ª
Í«‘Òª ‘∆ ÷≈‰≈ Ï≈Ï∂ È≈È’ Í≈«√ ¡≈«‰ apple«÷¡≈Õ ÂÏ Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““¬À
√≈«‘Ï «Á¡‘π! ÓÀ∫ «‘øÁ» ‘ª, ¬∂«‘ Óπ√ÒÓ≈È ‘À«È; ¬∂«‘ ÷≈‰≈ ¬∂·ª Óπ√ÒÓ≈Ȫ ’±ø Á∂Ú‘πÕ”” ÂÏ

147
¿∞Ȫ ¡≈«÷¡≈, ““‹∆, ¬∂Ú «’Ú ’«apple ‘Ø∫Á≈ ‘À «‹ «◊apple≈Ú «Ú«⁄ Î’∆appleπ √≈«‘Ï Á≈ Ìπ÷≈ ÍÚÀÕ
ª ¡√≈‚≈ ÌÒ≈ «’Ú ’«apple ‘ØÚÀ? «‹ ±ø «’¤∞ √’apple, ◊πÛ, ⁄≈ÚÒ, ÁπËπ ÒÀ ’«apple ¡≈͉∆ ‘Ê∆∫
’«apple ’À ÷≈«‘, Íappleπ ‹∆ ¬∂Ú ¡√≈‚≈ «’ ’«apple ÌÒ≈ ‘Ø∫Á≈ ‘À””Õ ÂÏ Ï≈Ï∂ È≈È’ ’«‘¡≈ «‹,
““Ì≈¬∆ ‹∆, √≈«‘Ï Â∞√≈‚≈ ÌÒ≈ ’appleÀ◊≈Õ ¡√ª ÈØ «’«ȡª «ÁȪ Á≈ appleØ‹≈ ‘À, ‹ª √≈«‘Ïπ
÷Ú≈Ò∂√∆ ª Í≈√ª ‘À”” Õ ÂÏ ˙«‘ ⁄π«Í ’«apple ◊¬∂ «‹, ““¬∂‘π ’ج∆ ’≈«Ó´ ÁappleÚ∂√π ‘À, «‹«È
¬∂‘π ’Ò≈Ó appleØ‹∂ Á∆ apple«÷ Ò∆È∆ ‘À””Õ ÂÏ ¿∞√π √‘apple «Ú«⁄ ËπøÓ ÍÀ ◊¬∆; ““Ì≈¬∆ «¬’∞ Î’∆appleπ
√≈«‘Ï Á≈ ¡≈«¬¡≈ ‘À, ¿π‘π È ¡≥È∞ ÷≈Á≈ ‘À È Í≈‰∆ Í∆∫Á≈ ‘À””Õ ‹‘≈ÈÒ ÈØ ¡⁄apple‹π ‘Ø¡≈
«‹ ¡≥È È≈‘∆ ÷ªÁ≈, Í≈‰∆ È≈‘∆∫ Í∆∫Á≈, √Ø «Á√À, ÂÓ≈√apple◊∆appleπ ÒØ’ Á∂÷‰∂ ¡≈«¬¡≈Õ ÂÏ
¿∞Ȫ «Ú«⁄ ¬∂’∞ ÍappleÓ∂√πapple ’∂ È≈Ó ’≈ ÷Ø‹∆ Ê≈, ¿∞‘π Ì∆ ¡≈«¬ ÏÀ·≈ È≈È’ ¡appleπ ¿∞Ȫ Î’∆appleª
Í≈«√Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ Ó≈«apple ’«apple Óπ‡’Û∆ Í«Û apple«‘¡≈Õ ¿∞«‘ Î’∆apple ÁØÚÀ ÏÀ·∂, ’ج∆
«’¤∞ ÷≈‰≈ «Ò¡≈ÚÀ, ’ج∆ «’¤∞ ÷≈‰≈ «Ò¡≈ÚÀ, ÂÏ ˙«‘ apple÷Á∂ ‹≈«‰Õ ÂÏ «‹ ˙‘π ¬∂’∞
√≈«‘Ï Á∂ È≈ÚÀ Á≈ ÷Ø‹∆ Ê≈ √» ¿±‘≈ ¿∞«· ˙È≈ Î’∆appleª Í≈«√ ¡≈«¬ ÏÀ·≈ Ê≈Õ ¿∞«È ’«‘¡≈
«‹, ““¬∂ √≈«‘Ï «Á¡‘π Î’∆apple‘π! «¬’ Ó∂apple∂ ‹∆ ◊«Ò ‘À Íπ¤‰À ’∆Õ ‹∂ Â∞√≈‚≈ ‘’Óπ ‘ØÚÀ ª
Íπ¤ª?”” ÂÏ ¿∞È‘π ’«‘¡≈ «‹, ““Ï≈Ï≈ ‹∆ ‘π’Óπ apple‹≈«¬ √≈«‘Ï Á≈ √‘∆ ‘À «‹ «’¤∞ Â∂apple∂ ‹∆
‘À «√ ±ø Íπ¤∞””Õ ÂÏ ’«‘¡≈ «‹, ““Ï≈Ï≈ ‹∆! ÓÀ∫ ¬∂‘∆ Í»¤Â≈ ‘∫ «‹ ‘π’ «’¡≈ ‘À ¡appleπ È≈È’
√≈«‘Ï ÁÀ ‘Àapple≈È∞ ‘Ø«¬ apple‘∂Õ ÂÏ ¿∞È‘π Î’∆apple‘π ’«‘¡≈ «‹, ““Ó∆¡ª ‹∆! √≈«‘Ï Á∆ Ï≈«Â
√≈«‘Ïπ ‘∆ ‹≈‰À, ¡√∆∫ ’∆ ‹≈‰‘ ¬∂√π Ï≈ Á∆ √≈«apple””Õ ÂÏ ¿∞«È ¡≈«÷¡≈ «‹, ““È≈ ‹∆,
√≈«‘Ï Á∆ ÷Ï«apple √≈«‘Ï «Á¡ª Î’∆appleª Â∂ Í≈¬∆Â∆ ‘À, ‘Øapple «’√ Â∂ Í≈¬∆¡À? Âπ√∆∫ Î’∆apple √≈«‘Ï
Á∂ ‘‘π, ¬∂‘π ÷Ï«apple Â∞√∆∫ Á∂‘π”Õ ÂÏ ¿∞È‘π ’«‘¡≈ «‹, ““Ó∆¡ª ‹∆! ¡√ª ÈØ Ï≈ È≈‘∆ appleØ√È∞””Õ
ÂÏ Âª ÂØÛ∆ Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ¿∞«· ÏÀ·≈ «‹, ““Ï≈Ï≈ ‹∆! «’¡≈ Ï≈ ’appleÁ∂ Ê∂?”” ÂÏ ¿∞«È
¡≈«÷¡≈ «‹, ““¬∂ Ó∆¡ª ‹∆! ‘∫¿∞ «¬’ ÷Ï«apple √≈«‘Ï Á∆ Â∞√ª Â∂ Íπ¤‰∂ ¡≈«¬¡≈ Ê≈, «√ ¬∂«‘
Ï≈ Í∞¤Á≈ ‘ª «‹ ‘’∞ «’¡≈ ‘À ¡appleπ È‘’∞ «’¡≈ ‘À ¡ÂÀ √π «’¡≈ ‘À «‹ √≈«‘Ï Á∂ ÿ«apple
È≈‘∆?”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““Ó∆¡ª ‹∆! ÓÀ∫ «‘øÁ» ‘ª ¡appleπ ¬∂ Óπ√ÒÓ≈È ‘À∫,
¬∂«‘ Óπ√ÒÓ≈Ȫ Á∆ ÏØÒ∆ √ÓfiÁ∂ ‘À«È ÓÀ∫ È≈‘∆ √ÓfiÁ≈, ‘’∞ «’√π Í«‘ ’‘Á∂ fi»·∞ ‘À ¡appleπ ‘’∞
√⁄π ‘À””Õ Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““√⁄π ¡≈«Í ‘À, «‹√π È≈‘∆ Óapple‰≈ ¡appleπ Óapple‰≈ ‘À «√
√Ìπ fi»·∞ ‘À; ¡appleπ ‹∆ «¬’π È≈È’∞ √≈«‘Ï Á∂ ÿappleπ È≈‘∆, ‘Øappleπ √Ì «’¤∞ ‘À; ¡appleπ Θ´ Ì∆ ¿∞√
Á≈ Ú‚≈ ‘À «‹ ’appleÀ «√ √‘∆””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È∂ ˙«‘ ÒØ’ √«Ì Ú≈‘π Ú≈‘π ’«apple ¿∞·∂ «‹, ““Ú≈‘π
Ú≈‘π ‘À∫ ±ø ¡appleπ Âapple≈ Í∆apple Óπapple√Áπ Ú≈‘π Ú≈‘π ‘À ‹∆Õ ¡√∆∫ ‹∆Ú∂, Â∂apple≈ Á∆Á≈appleπ ‘Ø¡≈Õ ¡√≈‚∆

148
÷≈«apple «È√≈ ‘ج∆””Õ ÂÁ apple≈«Â √πÏ≈«‘ ‘ج∆, ¿∞«‘ Î’∆apple Ì∆ ¿∞«· ⁄Ò∂ Ó’∂ ’∆ ‹≈apple ’∫¿∞Õ
ÂÏ Ï≈Ï≈ È≈È’π Ì∆ ¿∞«· ⁄«Ò¡≈ Ó’∂ ’∫¿∞Õ ÂÏ ‹≈«Á apple≈‘ ¿∞Í«apple ◊¬∂ ÂÏ ¿∞‘π «‹ Î’∆apple
Ê∂ Óπ√ÒÓ≈È, ˙«‘ ’«‘ ¿∞·∂ «‹, ““¬∂ È≈È’ ‹∆! Â∂apple∆ √≈apple ’¿∞‰ ‹≈‰Á≈ ‘À? ±ø «‹ ‘À∫ «√
Í‘π«⁄¡≈ ‘Ø¡≈ ÁappleÚ∂√π ‘À∫, ͉∞ ‹∆ «¬’ Á𫬠Ú≈apple∆¡ª ¡√∆∫ ¡◊À Ì∆ Ó’À ◊¬∂ ‘À∫, ¡◊À «‘øÁ»¡ª
Á≈ apple≈‘π È≈‘∆, ±ø «‘øÁπ ‘À - ¬∂Ú «’ÚÀ Ï≈ ‘À «‹ ‹≈‰∆¡À «Â ’∆⁄À?”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂
È≈È’ ‹∆ ¡≈Ú√≈‘∂Õ ‹∂ Ó’∂ Á≈ Á∆Á≈apple ¡√ª ’± «apple‹’∞ ‘À ª √≈«‘Ï Á∂√∆: Íappleπ ‹∆ ¬∂‘π ¡‹π
Á≈ «ÁÈ∞ Ô≈«Á apple÷‰≈ «‹ √≈«‘Ïπ «Á÷≈ «’⁄apple∆«’ Í‘π⁄≈¬∂◊≈””Õ ¿∞È∑ª Í≈«√ Óπ√≈Î √∂, ’ÒÓ
ÁÚ≈«Â Ê∆, ˙·≈ ˙‘π appleØ‹π Âapple∆’ «Ò«÷ Ò¬∆Õ ÂÏ ˙«‘ «‹Â∞ ÓπÁ ÍÀ‚∂ ⁄Ò«Á¡ª ¡ÍÛ∆Á≈
¿∞«‘ ¿∞«ȡª «ÁȪ Ó≈‘ª ÈØ ¡≈¬∂Õ ‹ª Á∂÷«È ª Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ¡◊À ‘∆ ÏÀ·≈ ‘À Ó’À «Ú«⁄Õ
ÂÏ ¿∞È∑ª ÒØ’ Íπ¤∂ Ó’∂ ’∂ «‹, ““Ó∆¡ª ‹∆! ¬∂‘π Î’∆appleπ ‘À «√ «’ÁØ’≈ ’∞ ¬∂ÊÀ ¡≈«¬ Ú«Û¡≈
‘À””Õ ‹«Á ˙«‘ Âapple∆«’ ’«„ ’«apple Á∂÷«È ª ¿∞√ ‘∆ Âapple∆’∞, ¿∞√ ‘∆ √≈«¬Â Ï≈Ï≈ È≈È⁄π
‹∆ Ó’À ¡≈«¬ Ú«Û¡≈ ‘ÀÕ ÂÏ ¿∞È‘π ÍÀ‚∂ ’∆ Ï≈ ’«‘ √π‰≈¬∆ «‹, ““Á∂÷Ø Ô≈apple‘π! «¬Â«È¡ª
«ÁȪ, «¬Â«È¡ª Ó≈√ª ’≈ ¬∂‘π ÍÀ∫‚ª Ê≈ ¡apple𠫬√π Ú’«Â ¡√ª È≈Ò‘π ¬∂‘π «Í¤À apple«‘¡≈ Ê≈
¡appleπ ¿∞√ Ú∆ Ú÷«Â∞, ¿∞√ ‘∆ √≈«¬Â √≈«Ê ¬∂‘π Ó’À ¡≈«¬ Ú«Û¡≈ ‘À «‹ ¬∂‘π «‘øÁ» ¡appleπ Á∂÷‘π
«’√ ’∫¿∞ «¬ÂÈ∆ Í‘π«⁄ √≈«‘Ï √⁄∂ «ÁÂ∆ ‘À, Ú‚≈ ‘Àapple≈È∞ √≈«‘Ï ’≈ Á∂«÷¡≈””Õ ÂÏ ˙«‘
Ó’∂ ’∂ ÒØ’ ’«‘ ¿∞·∂ «‹, ““¬∂ ÏøÁ∂! ¬∂√ ’∂ ¡≈Ú‰∂ √≈«Ê √≈apple∂ Ó’∂ «’¡‘π ÒØ’‘π ’∫¿∞ È√∆‘«Â
‘≈√´ ‘ج∆ ‘À, ¬∂‘π Ú‚≈ √≈«Á’∞ ÁappleÚ∂√π ‘ÀÕ ¬∂√ Á∆ √≈apple √≈«‘Ïπ ‹≈‰À ¡appleπ √≈«‘Ï Á∆ √≈apple
¬∂‘π ‹≈‰À; ‘Øappleπ ’ج∆ È‘∆∫ ‹≈ȉ ‘≈apple≈””Õ ÂÏ ¿±‘ª Ï≈Ï≈ È≈È’∞ Ï≈apple‘ Ó‘∆È∂ Ó’∂ Ó«‘
apple«‘¡≈Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆ «Ï√Ó≈Áπ ‘Ø«¬ apple«‘¡≈ ÍappleÓ∂√πapple ’∆ √≈‹√ Á∂«÷ ’«appleÕ ÂÏ
ÍappleÓ∂√πapple ÏπÒ≈«¬ ’«apple Ï≈Ï∂ ’ø¿∞ Áapple√È∞ Á∆¡≈; «‹, ““‘Ø È≈È’! ±ø «’ «Ï√Ó≈Á ‘Ø«¬ apple«‘¡≈
‘À?”” ÂÏ Ï≈Ï∂ È≈È’ ÈÓ√’≈appleπ ’«apple ’«apple √≈«‘Ï ÍappleÚÁ◊≈apple ’∫¿∞ ¡appleÁ≈«√ ’∆Â∆ «‹, ““¬∂
«√apple‹È‘≈apple ‹∆! ÓÀ∫ Â∂apple∆ √≈‹√ Á∂«÷ ’«apple ‘Àapple≈È ‘Ø«¬ ◊«¬¡≈ ‘ªÕ”” ÂÏ ÍappleÚÁ◊≈apple ‘«√ ’«apple
’«‘¡≈ «‹, ““¬∂ È≈È’! ÂÀ∫ ‹∂‘∆ √≈‹√ Á∂÷∆ ‘À ÂÀ√∆ ’‘π””Õ ÂÏ ‘π’Óπ ÍappleÚappleÁ◊≈apple ’∂ √≈«Ê
Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ «√Ϋ √≈«‘Ï ’∆ ’«apple ¿∞·≈, ÏÀ√ø apple≈◊ Ó«‘ Ï∂ÈÂ∆ ’apple∆ «‹ :-
È¿∞ √ ⁄¿∞Á‘ Â∆«È ⁄≈«apple ’«apple Ó‘Ò«Â apple≈√ Ï‘≈Ò∆®
[Ï√ø «‘ø‚ØÒ Ó‘Ò≈ 1 Õ 1 Õ (1190)]
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, Í√≈¿π √⁄∂ √≈«‘Ï «Ó‘appleÚ≈È ’≈ Õ ÂÏ ‹◊π
«È√Â≈apple«È «’ «È«Ó«Â ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ √⁄∂ «Ó‘appleÏ≈È ¬∆‘ª ‹◊π Ó«‘ Ì∂«‹¡≈ Õ ÏØÒ‘π
apple≈Ó apple≈Ó apple≈Ó Ú≈‘π ◊πapple» √⁄≈ Õ

149
◊πapple» ‹∆ «‘ø◊Ò≈‹ «Ú⁄
ÂÏ Î∂«apple Áapple◊≈‘ Â∂ Ó’À’ ¡≈«¬¡≈ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞Õ ÂÏ Ó’∂ Â∂ Í¤Ó ’∆ ËappleÂ∆
Á∂÷Â∂ Á∂÷Â∂ Í»appleÏ «Á√ª «‘øŸÒ≈‹ Ó«‘ ¡≈¬∂Õ ¿∞«‘ «‹ ÒØ’ apple‘Â∂ Ê∂ «√ ÷apple∂ ¡Íapple√ apple‘Â∂ ‘À∫
√«Ì¡≈appleπ ’·È∞ apple‘Â∂ ‘À∫ ¡appleπ ¡Â∆Â∞ ’∆ Í»‹≈ Ì∆ Ï‘π ’appleÂ∂ ‘À∫ Ï‘π Á«¬¡≈ÚøÂ∞ ÒØ’∞Õ ÂÏ
◊πapple» Ï≈Ï∂ Í≈«√ «‹ ¿∞«‘ ¡≈«¬ ÏÀ√«‘ ‘À «’ ÏÀ√È¿∞ ‘À, «’ ¿∞Á≈√∆ ‘À, «’ «‘øÁ» ‘À, «’ Â∞apple’∞
‘À, «’ ÷Âz∆ ‘À, ’∆ ÏÃ≈‘Ó‰ ‘À, «’ √»Á ‘À, ÚÀ√π ‘À, «’ ’ÚÈ apple»Íπ ‘ÀÕ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞
«ÈÓ÷≈apple Â∆appleÊ ’À ’ø·À ÏÀ·≈ ‘∆ È‹«apple ¡≈ÚÀÕ È≈ √ØÚÂ≈ È«‹apple ¡≈ÚÀ, È ⁄ÒÂ≈ «ÎappleÂ≈
È‹«apple ¡≈ÚÀ, È «’¤∞ ÷≈Â≈ Í∆Â≈ È‹«apple ¡≈ÚÀÕ ÂÏ ¿±‘ª ’∂ «‹ ÏÀ√È¿∞ Ê∂, «ÂÈ‘π ¡≈«¬
’«‘¡≈ «‹, ““¬∂ ÍappleÓ∂√πapple ‹∆! ¬∂‘π ’Ú‰∞ apple»Íπ ‘À?”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ Í«‘ Íπ¤‰∂ ¡≈«¬,
¡≈«¬ ’«apple Ò≈◊∂ ’«‘‰∂ «‹, ““¬∂ ÍappleÓ∂√πapple ’∂ «Í¡≈apple∂! Â∂apple∆ ’Ú‰ ◊«Â ‘ÀÕ Â±∫ ‘Ó ’∫¿∞ ÏÂ≈¿∞
«‹ «’¤∞ Â∞Óapple∆ ‘Ó ‡‘Ò ’apple‘Õ ¤≈‹È ÌØ‹È ’∆Õ Â±ø ¡≈͉∆ ‹π◊«Â ÏÂ≈¿∞””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂
¿∞È ’¿∞ ’«‘¡≈ «‹, ““Â∞Ó ‘Ó ’∫¿∞ «’¡≈ ’«apple Ï»«fi¡≈ ‘À?”” ÂÏ ¿∞È‘π ’«‘¡≈ «‹, ““‹∆,
ÏÀ√È¿∞ ‘ØÂ≈ ‘À ¿∞«√ ’À ◊«Ò Ó≈Ò≈, ‘«Ê «√Óapple‰∆ Â∂Ã«Û ËØÂ∆, ÓÊÀ «ÂÒ’∞ Úapple È∂Ó apple÷Á≈
‘À, Â∆appleÊ «¬√È≈È∞ ’appleÂ≈ ‘À, ¡Úapple Á∂ÚÂ∂ Í»‹Â≈ ‘À, «Â√π ’∫¿∞ √Ã∂√‡ ÏÀ√È¿∞ ‘Ó ’«apple ÓÈÂ∂
‘À∫, ⁄¿∞’∂ ’∆ √πapple«Â-√Ø«⁄ ’appleÂ≈ ‘À «Â√ ’∫¿∞ «Ò‹≈«¬ ⁄¿∞’∂ Ó«‘ ‹∂Ú≈ÚÂ∂ ‘À∫, Â∞Ó Í≈«√
«¬È∑ª √ø‹Óª Ó«‘ Â∂ ’ج∆ È≈‘∆Õ «‹Ú Â∂apple∆ ‹π◊«Â ‘À ‹∂Ú‰∂ ’∆ «Â Â∞Ó ÏÂ≈«‘ Á∂‘πÕ ‹∂
«’¤∞ ¤≈‹È∞ ÌØ‹È∞ ‘’ ’apple≈Ú«‘ √π¡≈Ó∆ ‹∆! ““ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ Ï≈‰∆ ÏØ«Ò ¿∞·≈,
√ÒØ’∞ «‹ :-
√⁄π ÚappleÂ∞ √øÂØ÷π Â∆appleÊπ «◊¡≈È∞ «Ë¡≈È∞ «¬√È≈È∞®
[ÙÒØ’ √≈appleø◊ Á∆ Ú≈apple Ó‘Ò≈ 1 Õ 21 Õ (1254)]
ÂÏ ¿∞«‘ Ê∂ «‘øŸπÒ≈‹ ’∂ ÏÀ√È¿∞ «√ √«Ì ‹À ‹À’≈appleπ ’«apple ¿∞·∂ «‹, Ëø«È ‘Ø Ï≈Ï≈
È≈È’∞ ËøÈ∞ ‘Ø Ï≈Ï≈ È≈È’∞! ÂÏ ¿π«‘ «‘øŸÒ≈‹ Ê≈È ’À ÏÀ√È¿∞ «‹ Ê∂ Â∂ ¿∞«‘ √«Ì Ï≈Ï∂
‹∆ ’∂ «√«÷ ̬∂, È≈È’ Í≥Ê∆ ̬∂, ¿∞È ’À Ó«È √øÂØ÷π ¡≈«¬¡≈, ◊πapple» ◊πapple» Ò≈◊∂ ‹Í‰∂Õ
Ó’∂ ÂØ∫ Ú≈Í√∆ Â∂ √ÀÁÍπapple ‹≈‰≈
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ «‘øŸÒ≈‹ ’∆ ËappleÂ∆ Á∂«÷ ’«apple Î∂«apple Í»appleÏ «Á√≈ Í≥‹≈Ï ’∆
ËappleÂ∆ ’∫¿∞ ⁄«Ò¡≈Õ ÂÏ «ÂøÈ Ïapple√ Í¤Ó ’∆ ËappleÂ∆ ÷∂«Ò¡≈, Î∂«apple apple»Ó √ªÓ ’≈ÏÒ ’≈ Á∂«÷
’«apple «Í√¿∞appleπ √≈apple≈ ͤÓπ Á∂«÷ ’«apple Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ◊Øapple÷ ‘‡Û∆ Â∂ √ÀÁÍπapple √Òج∆ ¡≈«¬
«È’«Ò¡≈ Í·≈‰ª Ó«‘Õ ÂÏ ÓappleÁ≈È∂ appleÏ≈Ï∆ Ï∂ÈÂ∆ ’apple∆ «‹, ““Ï≈Ï≈ ‹∆ √Ò≈Ó«Â! √‘apple ’≈
Â∞Ó≈√≈ Á∂÷∆¡À ‹∂ apple‹≈«¬ ‘Ø«¬Õ «Á÷≈, √‘apple Ó«‘ ÷Àappleπ «Ó‘apple ’∂‘∆ «’ ‘À””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’
‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““‘ª, ¡◊øÓÕ ¡◊øÓ ’≈ ÍappleÓ≈appleÊπÕ ⁄Ò∆¡À””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈
«‹, ““⁄´””Õ ÂÏ Ï≈Ï∂ √≈«Ê ÓappleÁ≈È≈ ÁØÚÀ ‘∆ √‘apple «Ú«⁄ √À«Ò ÷Àapple «Ó‘apple ÁÀ Ú≈√Â∂ ‹≈«¬
ÚÛ∂Õ √ÀÁ Íπ«apple ÿ«apple ÿ«apple Ú∆Ú≈‘ √∂, ‹∂ ’ج∆ ÷≈Ò∆ ‘ØÚÀ, È≈‘∆ ª ÿ«apple ÿ«apple Ú∆Ú≈‘ Ê∂Õ «’√∆

150
’À Ï∂‡∂ ’≈, «’√∆ ’À Ï∂‡∆ ’≈Õ ¡≈͉∆ Ú∆Ú≈‘∆ : Ò͇∂ ÍÛ∂ Ê∂, «’√∆ ’≈ ÷Àappleπ «Ó‘apple √≈«Ê
È ¡≈«¬¡≈Õ «‹√π ÿ«apple Ï≈Ï≈ ¡appleπ ÓappleÁ≈È≈ ‹≈«¬ ÷Û∂ ‘Ø«È «√ Ï≈Ï∂ È≈È’ ’∆ ÂappleÎ ’ج∆
Á∂÷∂ È≈‘∆, √Ìπ ’∂ ¡≈ÍØ ¡≈͉∂ Ò≈Ò«⁄ Ò͇≈«¬ apple«‘¡≈ ‘ÀÕ ÂÏ «‹√π ÿapple ‹≈«¬ √π¡≈´
’apple«È √ج∆ √π¡≈´ appleÁπ ’appleÀ, √π‰À ’ج∆ È≈‘∆; «‹ √≈apple∂ È◊apple «Ú«⁄ ÍÛ∂ «Â «’√∆ È
’«‘¡≈ «‹ Â∞«Ó Î’apple √≈«‘Ï Á∂ ‘‘π «’ «’¤∞ «ÓÓπ«÷ Í≈«¬¡‘π «’ ÏÀ·‘π «’ ¿∞·‘π «’ ‹≈‘πÕ
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ’apple‰ ’≈apple‰ √ÓappleÊπ ◊appleÓπ Á∆Ï≈È∞ ÏØ«Ò ¿∞·≈, ÍappleÓ∂√πapple Ó≥«È Ò∂Â≈ ‘À,
«Á÷≈ È≈È’∞ ‹∆ «’¡≈ ’‘Â≈ ‘ÀÕ ’‘À, ““ÓappleÁ≈«È¡ª!”” ““‹∆¿∞ Ï≈Ï≈ Í≈«√√≈‘”” ’‘À :
Ú‹≈«¬, «Â◊π apple≈◊π Ï≈‰∆ ÍappleÓ∂√πapple Ì∂‹∆ ‘À”” ÂÏ ÓappleÁ≈È∂ ¿∞⁄≈ ⁄Û≈«‘ ’À √≈«‹ ’«apple
«Â◊π ¡Ò≈Í∆, Ò≈◊≈ Í·≈‰≈ Ú‹≈Ú‰ÀÕ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹ :-
‹À√∆ ÍÀ ¡≈ÚÀ ÷√Ó ’∆ Ï≈‰∆ ÂÀ√Û≈ ’apple∆ «◊¡≈È∞ Ú∂ Ò≈ÒØ®
[«Â◊ Ó‘Ò≈ 1 ÿapple 3 Õ 5 Õ (722)]
ÂÏ ¬∂’∞ ÏÑӉ∞ Ê≈ Î’apple ÁØ√π Ê≈, ˙‘π ⁄ø◊∂apple∆ Ó∂Ú∂ ’∆ Ì«apple ’«apple ¡≈«¬ «Ó«Ò¡≈Õ
˙«È ’«‘¡≈ «‹, ““√≈‘ ‹∆ √ÒÓ≈«Â! ÂÀ∫ ª ¬∂‘π Ï≈ ’‘∆ «√ √≈«‘Ïπ √⁄≈ ’appleÀ◊≈ √⁄π ‘∆;
«’ «‹ √≈«‘Ïπ Ó≥«È Î’∆apple Ó≥«È, √≈«‘Ïπ «’¤∞ ¡√≈‚À Ï≈«Ï «Ó‘apple≈Ú≈È∞ ‘Ø«‘””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂
È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““apple∂ ÏÑӉ! ¬∂‘π È◊appleπ Î’∆appleª Ó≈«apple¡≈ ‘À Íappleπ, ±ø ¬∆‘ª Â∂ «È’«Ò
‹≈«‘, ¬∆‘ª apple‘π È≈, È≈‘∆ ¬∆‘ª apple‘À◊≈ «√ Ó≈apple∆¡∂◊≈Õ Â±ø ¬∆‘ª apple‘π È≈‘∆, ‹≈«‘””Õ ’‘À, ““‹∆,
Ó∂apple∂ Ï∂‡∆ ’≈ Ú∆Ú≈‘π ‘À, ‹øfl ¬∆‘ª „ØÚ‰∆ ‘À, Ï∂È∆ Â∂«Ò ÍÛ∆ ‘À, ÓÀ∫ ‹∂ ‹≈ «√ «’ ’apple
‹≈?”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““apple∂ ÏÑӉ! ±ø «‹ ’‘Â≈ ‘À∫, ÓÀ∫ «’¡≈ ’apple∫¿∞,
«’ ’«apple ‹≈Õ ‹øfl ’∫¿∞ ¡≈ÁÓ∆ Ì∂«‹ ¬∆‘ª Â∂, Í≥Áz‘ ’Ø‘ «¬’∞ ‡ØÌ≈ ‘À ¿±‘ª ‹≈‘, Ú√Á∆
«’ÂÀ ‹≈«¬ È≈‘∆; ˙‹«Û ’≈ ‡ØÌ≈ ‘À ¿π√ ‘∆ ·ª«¬ ‹≈«‘, ‹≈«¬ ’«apple ±ø apple‘π, ‹È∂ ¿»‘ª
‘∆ √Á≈«¬Õ ‘ÓappleÀ ’«‘¡À ‹∂ Ò≈◊Â≈ ‘À ª ‹≈«‘, ‹∂ apple‘À∫◊≈ ª Â∞»ø ‹≈‰±””Õ ÂÏ ¿∞‘π ÏÑӉ
¿±‘ª Â∂ ◊‚∆ Ú≈‘‰∆¡ª Ò«Á ’«apple Ï≈‘«apple ¿∞√∆ ·ª«¬ ◊«¬¡≈ ‹‘ª ◊πapple» Ï≈Ï∂ Ò≈È’ ‹∆
’«‘¡≈ Ê≈Õ ÂÏ ¬∂’∞ ˙‘π ÏÑӉ∞ ’ØÛÓ∂ √Ó∂ Ϫ«⁄¡≈, ¡Úapple √«Ì ÒØ’ Ó≈apple∂ ◊¬∂Õ ÂÏ ◊πapple»
Ï≈Ï∂ Á∂ «÷¡≈Ò ÁÀ Óπ«‘ «‹ ¡≈¬∂ √π √ÀÁÍπ«apple √ÒØ«¬ Ó≈apple∂ ◊¬∂Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈
«‹, ÓappleÁ≈«È¡≈! ¡≈¿∞ «Á÷≈ ÍappleÓ∂√πapple ’∆ ’∞Áapple«Â Á∂÷«‘Õ «Á÷≈, «’¡≈ ‘Ø«¬ «ÈÏÛ∆””Õ ÂÏ
¡≈«◊¡≈ ÍappleÓ∂√πapple ‹∆ ’∆ √≈«Ê ÓappleÁ≈ ’≈ ⁄∂Ò≈ Ó∆appleπ Ï≈Ïappleπ Í«¬¡≈, «Â«È Ó≈apple ’«apple √ÀÁ Íπappleπ
◊apple ◊Øappleπ ’∆¡≈Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∂ √ÀÁ Íπapple √Òج∆ «Î«apple ¡≈«¬¡≈ ‹ª Ó∆apple Ï≈Ïappleπ Ó≈«apple
«È’«Ò¡≈ √ÀÁ Íπapple √ÒØ«¬ ’¿∞Õ ÏØÒ‘π Ú≈‘π◊πapple»®
√ÀÁ Íπapple Á∆ ÂÏ≈‘∆
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ ÌÒ’∂ Î∂«apple √À«Á Íπ«apple √Òج∆ ¡≈«¬¡≈Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆
’«‘¡≈ «‹, ““¬∂ ÓappleÁ≈«È¡ªÕ «Á÷≈, ⁄Òπ √Òج∆ √ÀÁ Íπ«apple «’ Ú≈Í«apple¡≈Õ ÍappleÓ∂√πapple ’≈ Ì≈‰≈
Á∂÷«‘ «Á÷≈, «’¡≈ ‘Ø«¬¡≈ «’ Ú≈Í«apple¡≈Õ”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““‘ª
ÓappleÁ≈«È¡ªÕ”” ’‘À, ““‹∆¿∞, Ï≈Ï≈! ‘ª ¡◊øÓ!”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ ¡appleπ ÓappleÁ≈È≈ «Î«apple √ÀÁ Íπ«apple

151
√Òج∆ ¡≈¬∂, ¡≈«¬ ’«apple ‹ª Á∂÷«È ª «’¡≈ Á∂÷«È, ˙ÊÀ «’¤∞ È≈‘∆∫Õ Á∂÷ ’«apple ’∞Áapple«Â
ÍappleÓ∂√πapple ’∆ ‘Àapple≈È∞ ‘Ø«¬ ◊«¬¡≈Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ ‘Àapple≈È◊∆ «√Ϋ ’appleÂ≈ ‘À, Ï≈‰∆ ÏØ«Ò ¿∞·≈
¡≈√≈ apple≈◊ Ó«‘:-
’«‘ √π ÷∂Ò ÂÏ∂Ò≈ ÿØÛ∂ ’‘≈ Ì∂apple∆ √‘È≈¬∆®
[¡≈√≈ Ó‘Ò≈ 1 ¡√‡ÍÁ∆¡ª ÿapple 3 Õ 2 Õ (417)]
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““«’√À ’À ‘«Ê «’¤∞ È≈‘∆, ‹∂ «’¤∞ ’appleÂ≈
‘À Ïπapple≈ ÌÒ≈ «√ ¡≈Í∂ ‘∆∆ ’appleÂ≈ ‘À, ‹≈«¬ ’«apple «’√π ¡◊À ’‘∆¡À «‹ ÍappleÓ∂√πapple ¬∂‘π ÌÒ≈ ’∆¡≈
«’ ÍappleÓ∂√πapple ¬∂‘π Ïπapple≈ ’∆¡≈Õ ¡≈Í∂ Ê≈ÍÂ≈ ‘À ¡≈Í∂ ¿∞Ê≈ÍÂ≈ ‘ÀÕ «‹ «‹ ¿∞«È √≈«‘Ï
Áπ÷π √π÷π «Ò«÷¡≈ ‘À «ÂÚ ‘∆ «ÂÚ ÓÈ∞÷ ’∫¿∞ Í‘π⁄≈«¬Á≈ ‘ÀÕ
ÂÒÚø‚∆ «Ú⁄ Ó≈Â≈ È≈Ò Ó∂Ò
ÂÏ √ÀÁ Íπapple Â∂ Ó≈«apple ’«apple Ó∆appleπ Ï≈Ïappleπ ◊«¬¡≈ «‘øÁπ√Â≈«ÈÕ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’
«Îapple √ÀÁÍπapple Â∂ ÂÓ≈√≈ Á∂«÷ ’«apple «‡ÒÀ ‹≈«¬ ’«apple, Î∂«apple ÂÒÚø‚∆ apple≈¬∂ Ìج∂ ̇∆ ’∆, «Î«apple ‹ÈÓ
Ê≈«È ¡≈«¬¡≈Õ ÂÏ Áπ‘π ’Ø‘ª ÁÀ √Ú≈«Á ◊πapple» Ï≈Ï≈ ¡≈«¬ ÏÀ·≈ ÂÒÚø‚∆ Â∂Õ ÂÏ ÓappleÁ≈È∂
¡≈«÷¡≈ «‹, ““‹∆, apple‹≈«¬ ‘ØÚ∂ ª ‘∫¿π Ó≈‰±Úª ÈØ Ú∂«÷ ¡≈Úª, «Á÷≈ Ìπ÷ Óπ¬∂, «’ ‘Ø¡≈
˙Ȫ ÁÀ Ï≈«Ï””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ¡≈«÷¡≈ «‹, ““ÓappleÁ≈«È¡ª! ‹ª Â∂apple∆¡ª ‘∆ Ó≈‰Úª ÈØÓ
Ó≈apple«‘◊∂ ª √À∫√≈appleπ ÈØ «’ ’«apple Í≈Ò«‘◊∂, Íappleπ ‹≈«‘ ±ø Â∂appleÀ ‹∆ ‘À ‹≈«¬ ’«apple «Ó«Ò ¡≈¿∞;
͉∞ Ó∂apple≈ È≈ Ò¬∆ È≈‘∆∫; ‹∂ ’ج∆ Íπ¤∆ «‹ È≈È’ Á∆ ’≈¬∆ ÷Ï«apple ª ±ø ¬∂ÚÀ ¡≈÷∆∫ «‹
Ì≈¬∆ «‹ Ï≈Ï≈ È≈È’∞ √πÒÂ≈È Íπapple‘π «È’«Ò¡≈ √∆ «Â ˙√ ÁÀ «Ïapple«‘ ’«apple ’«apple ¡√∆∫
Ì∆ ˙√∂ ÍappleÓ∂√πapple ‹≈‰À””Õ Âª «Î«apple ÓappleÁ≈Ȫ ÍÀapple∆∫ ÍÀ ’∂ ◊πapple» Ï≈Ï∂ Á∆ ÿapple∆∫ ¡≈«¬¡≈, ÒØ’∞ «Ó«Ò
◊«¬¡≈ ÓappleÁ≈È∂ ÁÀ Áπ¡≈Ò∂, ““‘∂ ÓappleÁ≈È≈ ‚»Óπ ¡≈«¬¡≈, «‹ È≈È’ È≈«Ò ◊«¬¡≈ √≈
ÓappleÁ≈È≈ ¡≈«¬¡≈””Õ ‘Øappleπ Ì∆ ÓappleÁ≈È∂ Á∆ ¡≈«¬ ÍÀapple∆∫ ÍÚÀ, ¬∂Ú Âª ‹≈‰«È «‹ ÓappleÁ≈È≈ ‚±Óπ
‘À, ͉∞ ˙‘π «‹ Ï≈Ï∂ ÁÀ È≈«Ò apple«‘¡≈ √≈ «√ √À∫√≈apple Ê∆∫ ¿∞√ Á∆ ‹Ø«Â √Ï´, √Ìπ ’Ø ¿∞√
Á∆ ÍÀapple∆∫ ÍÚÀÕ ÂÏ ÓappleÁ≈È≈ ¤∂Â∆ ¤∂Â∆ ÿapple «Á¡ª Ó≈Ú≈ ÈØ «ÓÒÁØ, Á≈Á∂ ’≈¨ ’À ÿ«apple
¡≈«¬¡≈, ¡≈«¬ ’À Ó≈Â≈ Á∆ ÍÀapple∆∫ Í«¬¡≈Õ Ó≈Â≈ ¡≈«¬ ’À ÓappleÁ≈È∂ ÈØ Ï‘πÂπ √øÂØ÷‰ Ò◊∆
«‹, ““ÓappleÁ≈«È¡ª! √π÷π ‘À?”” ““Ó≈Â≈! ¡‹π √π÷π ‘À””Õ ””¬∂ ÓappleÁ≈«È¡ª Ï⁄≈! ‘∫¿∞ Â∞Ë ÈØ ÍπÂzª
Úª«◊ ’«apple ’«apple ◊‰∆◊∆, Ú≈apple∆ Ó∂apple≈ ÓappleÁ≈È≈! «’Ê≈¿± Ó∂apple∂ È≈È’ ’∆ ÷Ï«apple?”” ‘Øappleπ Ì∆ ¡≈«¬
Íπ¤À «‹, ““«’Ê≈¿± È≈È’ ’∆ ÷Ï«apple?”” ‘Øappleπ Ì∆ ¡≈ÚÀ «√ ¡≈÷À «‹; ““«’Ê≈¿± È≈È’ ’∆
÷Ï«apple?”” ÂÏ ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ «‹, ““‹∆, ‹ª √πÒÂ≈È Íπapple‘π ´‡≈«¬ÁØ ‚∂apple≈ «È’«Ò¡ª ª
‘∫¿∞ Ó≈Â≈ ‹∆√≈«Ê «È’«Ò¡≈ √ª, «Î«apple ‘∫¿∞ «’‘π È ‹≈‰», «’Ê≈¿±∫ «’Ê≈¿±∫ ◊«¬¡≈Õ ˙√∂
ÁÀ Ò¬∂ ¡√∆∫ ‘𫉠«ÎappleÁ∂ ‘‘Õ ˙√Á∆ √≈apple ˙‘π ‹≈‰À «‹ «’Ê≈¿±∫ ‘À””Õ ÂÏ ÓappleÁ≈È≈ appleÂ∆ ’∞
◊Òª ’appleÁØ «Î«apple «È’«Ò¡≈, «’ÈÀ «‚·≈ «’ÈÀ È «‚·ØÕ «Îapple ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ Í≈«√
¡≈«¬¡≈Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’∆ Ó≈Â≈ ¡‡’ «Ò¡≈ «‹, ““¬∂‘π ¡≈ÚÁØ ‘∆ «Î«apple
«È’«Ò¡≈ «√ ÷≈Ò∆ È≈‘∆∫, È≈È’ ÊÀ ◊«¬¡≈ ¬∂‘πÕ”” ÂÏ Ó≈Â≈ ‹∆ «’¤∞ «’¤∞ «Ó«·¡≈¬∆,

152
«’¤∞ «’¤∞ Ó∂Ú≈ «’¤∞ «’¤∞ ’ÍÛ∂ ÒÀ ’«apple ◊ø«„ ÏøÈ∑Á∆¡ª, «◊appleªÚ Á≈ Ï‘≈È≈ ’appleÁ∆¡≈,
«‹Â∞ Ú«Ò ÓappleÁ≈È≈ «È’«Ò¡≈ √∆ ˙ÂÀ apple≈‘∆ ͬ∆Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ ÂÒÚø‚∆¡‘π ’Ø‘ ÁØ«¬ ÂzÀ
ÏÀ·≈ Ê≈Õ ÂÒÚø‚∆¡‘π ÍappleÀ ˙‹≈«Û Ê∆ √ªÁÛ Ï≈«apple «Ú«⁄, Í∆apple «Ú¡≈‘Ø ‘À, ˙Ê∂ ÏÀ·≈ Ê≈Õ
˙Ê≈¬∆∫ ¡≈«¬ «È’Ò∆Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ÈØ Ó≈Â≈ È‹«apple ¡≈«¬ ◊¬∆Õ ◊πapple» Ï≈Ï≈ Á∂÷À ª Ó≈Â≈
¡ªÚÁ∆ ‘ÀÕ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““ÓappleÁ≈«È¡ª! Ó≈Â≈ ¡≈¬∆””Õ ÓappleÁ≈È∂
¡≈«÷¡≈ «‹ ““‹∆, ¡≈¬∆ Ó≈Â≈””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ÍÀapple∆∫ ÍÀ ’À Ó≈Â≈ ‹∆ ¡◊À ÷Û≈ ‘ج
apple«‘¡≈Õ Ó≈Â≈ Ò◊∆ Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’≈ ÓÊ≈ ⁄πøÓ‰Õ Ó≈Â≈ ’‘À «‹ ““Ï∂‡≈! ‘∫¿∞ Ú≈apple∆Õ Ï∂‡≈!
‘∫¿∞ ÿπøÓ≈¬∆ Â∞Ëπ «Ú‡‘π ‘¿∞ Ú≈apple∆, ‘ø¿∞ Ï«Ò‘≈apple∆, Ï«Ò‘≈appleπ, Ï«Ò‘≈appleπ ’∆Â∆ ¿∞√π apple≈«‘ «Ú‡‘π
«‹Â∞ apple≈«‘ ¡≈«¬¡≈ ‘À; ¿∞√ apple≈‘ «Ú‡‘π Ì∆ Ú≈apple∆Õ Ï∂‡≈! ‘∫¿∞ ¿∞√π ËappleÂ∆ «Ú‡‘π Ú≈apple∆ «‹ÊÀ
±∫ «ÎappleÁ≈ √«‘Õ Ï∂‡≈! ‘ø¿∞ ¬∂È∑ª Â∂apple∆¡ª ‹‡ª «ÚÚ‘π Ú≈apple∆Õ Ï∂‡≈! Â∂apple∂ «¬√π «÷Ò’∂ «Ú‡‘π
Ú≈apple∆Õ Ï∂‡≈! ‘∫¿∞ Â∂«apple¡ª ÍÀappleª ¿∞Íapple‘π Ú≈apple∆Õ Ï∂‡≈ ‘∫¿∞ Â∞Ëπ «È‘≈´ ’∆Â∆, Ó∂apple≈ È≈È’∞! Â∞Ëπ
ÓÀÈØ ¡≈͉≈ Óπ÷ Ú∂÷≈«Ò¡≈Õ Ï∂‡≈! ‘∫¿∞ ‹∆Ú∆Õ Ï∂‡ª! ‘ø¿∞ ¡‹π «È‘≈´ ‘ج∆ «‹ ± ÓÀ∫
«‚·Ø«‘””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ √Ìπ «Ï«Ë ‹≈‰ ÍappleÏ∆‰∞ Ê≈͉∞ Ó≈Â≈ Á∂ «ÓÒ‰∂ √≈«Ê Ó≈Â≈
’≈ «‘Â∞ Á∂«÷ ’«apple ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ◊Áπ◊Áπ ‘Ø«¬ ◊«¬¡≈Õ Ï≈Ï≈ È≈È’∞ «Ó‘appleÚ≈È∞,
Íapple≈«¬¡≈ Áπ÷π √«‘ È √’À, appleØ«¬ «ÁÂØÈ∞Õ «‹ÊÀ ’ج∆ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ÈØ ÁappleÁÚøÁπ È‹«apple
¡ªÚÁ≈ «ÂÏÀ Ï≈Ï≈ È≈È’∞ appleØ«¬ Á∂∫Á≈Õ ÁappleÁπ Íapple≈«¬¡≈ √«‘ È √’ÁØ Ï≈Ï≈ «Ó‘appleÚ≈È∞Õ ÂÏ
Ï≈Ï≈ ÏÀapple≈◊π Ò≈◊≈ ’apple‰∂Õ Ó≈Â≈ «‹ ¡«Â «‘Â∞ ’«apple ’«apple Ò◊∆ ¡≈÷‰∂ «‹, ““‘∫¿∞ Ú≈apple∆, ‘¿∞
Ú≈apple∆””Õ «‹ Ó≈Â≈ ¡≈÷À ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ Á∂Ú Ïπ«fi¡≈ «‹, ““¬∂«‘ Ó≈Â≈ Á≈ «‘Â∞ ÍπÂz √≈«Ê ‘À
«‹√π «Ú‰«√ ‹≈‰≈ ‘À? ¬∂ ’Á∂ «’ÂÀ ’ø«Ó È≈‘∆∫, «Â√ ÈØ ¬∆Ú «‘Â∞ ’«apple Ó≈Â≈ appleØ∫Á∆ ‘À; «‹«È
¬∂‘π ‹∆¿∞ «Í≥‚∞ Á∆¡≈ ‘À, √≈√π «◊apple≈√π Á∂∫Á≈ ‘À, √π÷π Áπ÷π «‹√ ’À Ú«√ ‘À, ¡√«Êappleπ ‘À √Á≈,
«Á÷≈ ‘∫¿∞ «‹ ¿∞√ ÈØ Ú≈«apple¡≈ È≈‘∆∫ ‹ªÁ≈ «√ ‘∫¿∞ fi»·≈ «’ È≈?”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞
◊Áπ◊Áπ ‘Ø«¬ ◊«¬¡≈ Ò≈◊≈ ÏÀapple≈◊π ’apple‰∂Õ ÂÏ ◊πapple» È≈È’ «ÏÑ Á∆ ÍÃ∆«Â È≈«Ò Ò◊≈ «√ΫÂ
’appleÈ Ú‚‘ø√ apple≈◊ «Ú«⁄ :-
‘¿∞ Ú≈apple∆ Úøfl≈ ÷≥È∆¡À Úøfl≈ ¿∞ √≈«‘Ï ’∂ È≈ÚÀ®
[Ú‚‘ø√ Ó‘Ò≈ 1 ÿapple 1 Õ 1Õ (557)]
ÂÏ «¬‘π «√Ϋ ÍappleÚappleÁ◊≈apple Á∆ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’apple∆Õ ÍappleÓ∂√πapple ‹∆ ’∆ «√ΫÂ
Ò«◊ ’«apple ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ √≈apple≈ ‹‘≈È «È‘≈´ ’∆Â≈Õ ÏØÒ‘π Ú≈‘π◊πapple»Õ
ÍappleÚ≈È È≈Ò Ï⁄È
ÂÏ ‹«Á Ó≈Â≈ «ÂÍapple≈ √≈«Ê «¬ÂÈ∆ ◊Ø√«‡ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’apple∆ ÂÏ ¿±‘ª Â∂
◊πapple» Ï≈Ï≈ ÎÀ«apple ¿∞«· Ï≈«‘apple ‹ø◊Ò ’∫¿∞ ⁄«Ò¡≈Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ Ó∂ Ó≈Â≈-«ÍÂ≈,
Ì≈¬∆-ÌÂ∆‹∂ √Ìπ ÍappleÚ≈appleπ ’∂ ÒØ’ Ê∂ ¡appleπ ¡¿∞appleπ «‹ «’¤∞ È◊apple Á∂ ÒØ’ Ó‘≈‹È Ê∂ √Ìπ «Í¤∂

153
¿∞·∆ ⁄Ò∂Õ ‹‘ª ‹≈«¬ ◊πapple» Ï≈Ï≈ ‹∆ ÏÀ·≈ ‘ª ÒØ’ √Ì ‹≈«¬ Í≈«√ ÷Û∂ ‘Ø«¬ apple‘∂Õ ÂÏ ◊πapple»
Ï≈Ï∂ ‹∆ ’∆ Ó≈Â≈ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’∂ Í≈«√ ‹≈«¬ ÏÀ·∆Õ ÂÏ Ó≈Â≈ ‹∆ ÷apple∆ ¡Ë∆È∞ ‘Ø«¬
’«apple Ï∂ÈÂ∆ ’«apple «‹, ““Ï⁄≈ È≈È’≈! ‹«Á ±ø Ï≈Ò’ ¡Ú√Ê≈ Ó∂apple≈ Ó≥Ó≈ ⁄πÿÁ≈ Ê≈ ¡appleπ Ó∂apple∆
◊ØÁ Ó«‘ apple‘Â≈ Ê≈ ‘∫¿∞ ¡ÈßÁÓ≈È ‘Ø«¬ ’«apple ’‘Â∆ Ê∆, «‹ È≈È’∞ Ó∂apple≈ ÍπÂz ‘À, Ú‚≈ ‘Ø¡≈
Ó∂˘ ÷‡∆ ÷Ú≈Ò∂◊≈Õ Ï∂‡≈! ‘π‰ » ‹ª ±ø Í≈«Ò ÍØ«√ Ú‚≈ ’∆‘π ¡ÂÀ ÷‡‰ ‹Ø◊≈ ‘Ø«¬¡‘π ª
±ø ¡√≈˘ apple«‹ ’«apple Óπ‘π Ì∆ Ú∂÷≈Ò‰‘π apple«‘¡‘πÕ Ï⁄≈! ‘∫¿∞ Â∂apple∆ Ó≈ ‘ª ¡ÂÀ ±ø Ó∂apple≈ ÍπÂz
‘«‘Õ Ó∂apple≈ Ï∂‡≈! ‘∫¿ «’ ’«apple ‹∆Úª? ‹ª ±ø ÓÀ˘ «Á«√ È ¡≈Ú«‘ ª Ó∂apple≈ ’ÚÈ∞ ‘Ú≈´?””
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““Ó≈Â≈ ‹∆! ‘¿∞ «‹ Î∂«apple ¬∂Â∞ Ú«Ò ¡≈«¬¡≈ ‘ª √π Â∂apple∂
‘∆ Áapple√È Á∆ «Í¡≈√ ¡≈«¬¡≈ ‘ª””Õ ÂÏ Ó≈Â≈ ‹∆, ’«‘¡≈ «‹, ““‘∫¿∞ Ú≈apple∆, Ó∂apple≈ Ï⁄≈!
Â∞Ëπ ¿∞Â‘π ‘¿∞ Ú≈«apple Ú≈«apple √‡∆, Ó∂apple≈ Ï∂‡≈! ‹ª ±ø Ó∂apple∆ «È«Ó«Â ¡≈«¬¡≈ ‘À∫ ª ‘π‰∞ ±ø Ó∂apple∂
¡≈÷∂ ÿ«apple ⁄´, ÍÃ√≈Á» ⁄«Ò ’À ÿ«apple ÒÀ; ÌÒ∆¡ª Ú√± «¬«’ «Ó«·¡≈¬∆¡ª, «¬«’ ÷«‡¡≈¬∆¡ª,
«¬«’ √¨‰∆¡ª, «¬«’ ’ÚÛ∆¡ª, ¡È∂’ ¡È∂’ ̪«Â ’∂ «Ïø‹È, Ó∂Ú∂-«Ó«·¡≈¬∆¡ª, «¬«’
√¨‰∆¡ª, «¬’ ’ÚÛ∆¡ª, ¡È∂’ ¡È∂’ ̪«Â ’∂ «Ïø‹È, Ó∂Ú∂-«Ó«·¡≈¬∆¡ª ‘À«È, «⁄Ò ’À
±ø «’¤∞ Óπ«‘ Í≈«¬ ¡appleπ ÌÒ∂ ÌÒ∂ ’ÍÛ∂ Í«‘appleπÕ Ï∂‡≈! ±ø Ó∂apple∆¡ª ¡÷∆∫ ¡◊À ÏÀ·≈ apple‘π, Â∞Ëπ ÿ«apple
‘Ø∫Á∂ ‘∫¿∞ ¬∆¿∞ ‹≈‰≈◊∆ «‹ ÓÀ˘ √ÌȪ ÒØ¡ª Á∆ Í≈«Â√≈‘∆ ¡≈¬∆ ‘À, ±ø Ó∂apple≈ ÍπÂz ‘À∫, ±ø
⁄«Ò ’«apple ¡≈͉∂ ÿ«apple Ú∂÷π, «ÂȪ «Ú⁄ apple‘π, Ï‘π ÌÒ∂ ÌÒ∂ Ï√Âz Í«‘appleπ, Ó∂Ú∂ ÂÀ «Ó«·¡≈¬∆¡ª
÷≈«‘, ª Â∞Ëπ ¿∞ÂÀ Ó∂apple≈ ‹∆ ÷π√∆ ‘ØÚÀ””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆ Ï≈‰∆ ÏØÒ∆ :-
’≈ÍÛ∞ ’≈·∞ appleø◊≈«¬¡≈ appleª«◊®
[√≈appleø◊ ’∆ Ú≈apple Ó‘Ò≈ 1 Õ 15 Õ (1243)]
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’∆ Ó≈Â≈ ’«‘¡≈ «‹ ““‘ª Í∞Âz! Ó∂apple≈ «¬‘∆ ¡√∆appleÚ≈Áπ ‘À
«‹ Â∂apple∆ Í»apple∆ Ì◊«Â ‘ØÚÀ ¡appleπ ¡√«Êappleπ ‘ØÚÀ «‹√ ◊Ò ˘ ±ø Ò◊≈ ‘À∫ √≈ ÓÈ√≈ Ó∂apple∆ Í»apple∆
‘ØÚ∂””Õ ÏØÒ‘π Ú≈‘π◊πapple»Õ
ÂÒÚø‚∆ «Ú⁄ Ó≈Â≈ È≈Ò Ï⁄È
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ Í≥‹≈Ï Á∆ ËappleÂ∆ È◊«apple ÂÒÚø‚∆ apple≈«¬ Ìج∂ ’∆, ‹«Á ¿∞Á≈√∆
Â∂ «Î«apple ¡≈«¬¡≈ Ó≈Â≈ «ÍÂ≈ ’À ÿ«apple, ÂÏ ◊πapple» È≈È’ È «’¤∞ ÷≈«¬, È ““Ï⁄≈! ±øÈ «’¤∞
÷≈«‘, È≈ Í∆¡«‘, È ÏØÒ«‘, È ‘√«‘, È «’√Ê∆ √≈«Ê ÏØÒ«‘ È Ï’«‘Õ Ú≈apple∆ Ï∂‡≈! Â∞‘ÈØ
«’¡≈ Ú∂ÁÈ ‘À? «‹ ’≈¬∆ Ú∂ÁÈ ‘À «√ ±ø ÓÀÈØ √π‰≈«¬Õ Ó∂apple≈ È≈È’∞! ‘∫¿∞ Â∂apple∆ Ó≈Â≈ ‘ªÕ
±ø ¡≈͉∆ Ú∂ÁÈ ÓÀÊÀ ¡≈÷””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ Ó≈apple» apple≈◊ Ó«‘ Ï≈‰∆ ÏØ«Ò ¿∞·≈ «‹ :-
‹Ø ÓÀ Ï∂ÁÈ √≈ «’√π ¡≈÷≈ Ó≈¬∆®
[Ó≈apple» Ó‘Ò≈ 1 ÿapple 1 ⁄¿∞ÍÁ∂ Õ 5 Õ (990)]
ÂÏ Ó≈Â≈ ‹∆ ¡√∆appleÏ≈Áπ Á∆¡≈ «‹, ““Ï⁄≈! ‹∂ «’¤∞ Â∂appleÀ ‹∆ ‘À ÍappleÓ∂√πapple √≈¬∆ Ï≈Â

154
’appleÀ◊≈Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ Ó≈Â≈ ‹∆ ’∆ ⁄appleÈ∆ Ò≈◊≈Õ ÏØÒ‘π Ú≈«‘◊πapple»Õ
Í≈’Í‡È ‹≈‰≈
ÂÏ «√√«‡ ¿∞Ë≈apple‰∂ ’∆ «È«Ó«Â Áapple◊≈‘ Â∂ «Î«apple apple≈«¬ Ìπ¬∂ ’∆ ÂÒÚø‚∆ Â∂ ◊appleÏ∂
«‘appleÁ∂, Ó≈‰∂ ◊ØÍ≈Ò∂ «Ú⁄Á∂, Ú«‚¡ª ‹ØË«’¡ª «Ú⁄Á∂, ÷≈«È Íπ«apple √‘πøÁ∂ «Ú⁄Á∂ «Ó·∂ ¡apple≈¬∆∫
«Ú⁄Á∂, √Âÿapple∂ «Ú⁄Á∂, Ó≈fiÀ Á∆ ËappleÂ∆ «Ú«⁄ ’«apple, apple≈Ú∆ «Ú¡≈«‘ «Ú«⁄ ’«apple √∂÷ Îapple∆Á∂ ÁÀ
͇‰ ÁÀ √Ú≈«Á È‹∆«’ ’Ø‘ª Áπ‘π ’∞ Á∂ Îapple’ ¡≈«¬ ÏÀ·≈ Ï≈‘«apple ‹ø◊Ò «Ú⁄Õ Í‡‰ Á≈ Í∆appleπ
√∂÷π Îapple∆Áπ, Îapple∆Á ÁÀ Â÷«Â √∂÷π «Ïapple≈‘Óπ Ï≈Ò≈ apple≈‹≈, √∂÷ «Ïapple≈‘Ó Á≈ Óπapple∆Áπ √πÏ‘ √≈«Ê
Ò’Û∆¡ª ⁄πȉ∂ ◊«¬¡≈ Ê≈ Í∆apple Á∂ ÓπÂÍ«÷ ÷≈È∂ ’∫¿∞Õ ’≈Ó´ ÁappleÚ∂√π ÷Ï«appleÁ≈appleπ, √≈«‘Ï
Á∆ ÷Ï«apple ‹≈ÈÂ≈ Ê≈, √≈«‘Ï ’≈ «Í¡≈apple≈ ˙‘π Ò’Û∆¡ª ⁄πÈÁ≈ Ê≈ ’≈Ó´ ÁappleÚ∂√πÕ ÂÏ
◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ √ÒØ’∞ «ÁÂ≈ «√Ϋ «Ú«⁄:-
¡≈Í∂ ͇∆ ’ÒÓ ¡≈«Í ¿∞Í«apple Ò∂÷π «Ì ±ø®
[√ÒØ’ ÓÒ≈ 1 Ú≈apple ÓÒ≈apple ’∆ Õ 28 Õ (2291)]
ª Ò∂÷ «Ïapple≈‘Ó ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ÈØ ÷«Û¡≈ ‘Ø«¬ ’«apple ˜∆Ó ’∆Â∆ «‹, ““±ø √≈«‘Ï
˘ «Ó«Ò¡≈ ‘À, ͉∞ ‹∆ ¡√ª ȱ Ì∆ ± √≈«‘Ï È≈«Ò Ó∂«Ò ‹∂ ¡√≈ ’± Ì∆ √≈«‘Ï Ô≈«Á ¡≈ÚÀ””Õ
ÂÏ √∂÷ «Ïapple≈‘Ó ’«‘¡≈ «‹, ““ËøÈ ‘À ≈È’∞! ±ø ËßÈ∞ ‘À È≈È’ Ú≈‘π È≈È’! Ú≈‘π √≈«‘Ïπ
apple‹≈¬ «‹«È » «ÈÚ≈«‹¡≈ ‘À Ú‚∆ ‘» Ú‚≈ ¡Í≈appleπ””Õ
Ù∂÷ Îapple∆Á Á∂ «Ó˜≈apple Â∂ ‹≈‰≈
ÂÏ Î∂«apple ¡apple‹π ’∆Â≈ √∂÷ «Ïapple≈‘Ó «‹, ““¬∂ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆Õ ¬∂’∞ «Ï¡≈ Ì∆
¡apple‹π ‘À ‹∂ ‘π’Óπ Ê∆ÚÀ ª ¡≈÷ª ‘∂?”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““‘ª √∂÷ ‹∆!
’‘∆¡À «’¤∞ Â∂appleÀ ‹∆¡ ‘À””Õ ÂÏ √∂÷ «Ïapple≈‘Ó ’«‘¡≈ «‹, ““Ï≈Ï≈‹∆ √Ò≈Ó«Â! «‘π’ √≈«‘Ï
Â∂ È≈ÚÀ Á∆ Ú≈apple Ê∆ÚÀ ª ¡√∆∫ «È‘≈´ Ê∆ÚÀ ‘ªÕ √≈«‘Ï Á∆ Ú≈«apple ◊≈Ú≈‘∂ «‘’∞ ¡√ª ’»∫
Ú≈«apple √≈«‘Ï Á∆ √π‰≈¬∆¡À ‹∆””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ Í»apple∆ ’appleÀÕ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆
Ú≈«apple √≈«‘Ï Á∆ ’appleÁ≈ ‘À, «’¡≈ ’‘øÁ≈ ‘À :- ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ¡≈√≈ apple≈◊ Ó«‘ Ú≈«apple
√≈«‘Ï Á∆ ’∆È∆ ;-
Í¿∞Û∆® ¡≈Í∆ÈÀ ¡≈Íπ √≈«‹˙ ¡≈Í∆ÈÀ apple«⁄˙ È≈¿±®
[Ú≈apple ¡≈√≈ Ó‘Ò≈ 1 Õ 1 Õ (463)]
ÂÏ √∂÷ «Ïapple≈‘Ó ’«‘¡≈ «‹, ““Ï≈Ï≈ ‹∆ √Ò≈Ó«Â! ÂÀ∫ «‹ Ú√Â∞ ÒØÛ∆Á∆ ¡≈‘∆ √Ø
Í≈¬∆, ‘π‰ «’ ’appleÁ≈ ‘À «‹ Â∞√∆∫ „»„Á∂ ÚÂÁ∂ ‘¿∞?”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹,
““‘ª, √∂÷ ‹∆! ‘∞‰ ¡≈√È∞ ¬∂‘ Â∞√≈‚∂ Á∆Á≈apple Á∆ ⁄≈«‘ ¡≈‘∆, ‘Øappleπ «‹ Ú√Â∞ √∆ √Ø ◊πapple» ’À
ÍÃ√≈«Á Í≈¬∆ ‘ÀÕ”” ÂÏ √∂÷ Ï∂ÈÂ∆ ’∆Â∆ «‹, ““ÌØapple≈ Â∞appleÏ«Â √∂÷ Îapple∆Á Ï≈Ï∂ Á∆ Ì∆ «Á√À,
˙ ‹≈‘◊≈ Ì∆ «È‘≈´ Ê∆ÚÀ””Õ Âª Ï≈Ï∂ È≈È’ ’«‘¡≈ «‹, ““√∂÷ ‹∆! Í«‘Òª ‘∆ ‹≈apple«Â
’∆Â∆ ¡≈‘∆Õ ‹≈apple«Â ’apple’∂ ÂÀÊÀ ¡≈¬∂ ‹ª Â∞√ª √πÊ≈‘ È≈«Ò ¿π‹» «ÈÚ≈«‹ ’∆Â∆ ¡≈‘∆, ¿∞Á»
Í‘appleπ apple≈«Â ¡‹À ‹≈apple«Â ‹πÏ∂ Á∆ apple؇∆ Á∆, Â∞appleÏ«Â Á∆ ’«apple ’À «¬ÊÀ ¡≈¬∂ ¡≈‘ÀÕ ¡«‘ È∆√≈È∆

155
Ì∆ «ÁÂ∆¡√πÕ”” ÂÏ √∂÷π ‘Àapple≈È∞ ‘Ø«¬¡≈, √∂÷π Á∂ «ÁÒÀ Á∆¡ª ◊Òª ¡≈÷∆˙√π, √∂÷ «Ïapple≈‘Ó ’∆
«È√≈ Ê∆Õ ÏØÒ‘π Ì≈¬∆ ‹∆ Ú≈‘◊πapple»Õ
◊πapple» ‹∆ Á≈ Á∆Í≈Ò Íπapple ‹≈‰≈
ÂÏ ÁappleÁ≈‘ Â∂ ͇«‰ ¡≈«¬¡≈Õ Í‡‰ Â∂ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ «ÁÍ≈Ò Íπ«apple ¡≈«¬¡≈Õ
ÂÏ Á∂Í≈Ò Íπapple ’∂ ÒØ’ «ÓÒ ◊¬∂Õ ÂÏ Á∂Í≈Ò Íπapple ’∂ ÒØ’ «ÓÒ ◊¬∂Õ ÂÏ «ÁÍ≈Ò Íπapple ’∂ ÒØ’
Ò∂ ¿∞·∂ «‹, Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ¡≈«¬¡≈””Õ ÂÏ Ï≈Ï≈ È≈È’∞ √‘apple ’∫¿∞ Á∂«÷ ’«apple Ï≈‘«apple ‹≈«¬
«‡«’¡≈ Áapple÷«Â ‘∂«·Õ ÂÏ ¿∞√π È◊apple ’∂ «‹ √Ã∂√‡ Ê∂ ¿∞√π Áapple÷ ‘∂«· Ï≈Ï∂ ’∫¿∞ ¡≈«¬ «ÓÒ∂Õ
ÂÏ ¿∞È∆ «’¤∞ ¬∂’∞ Ó∂Ú≈ Í≈«¬ ’«apple Ê≈Ò∆, «’¤∞ ¬∂’ Ìπ◊Û∆¡ª, Á𫬠ÂzÀ ¡≥Ï ÒÀ ’«apple ÍÀapple∆
¡≈¬ ͬ∂ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’ø¿∞Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““Íπapple÷‘π! √π÷π ‘À?””
’‘À, ““‹∆ Â∂appleÀ ÍÃ√≈«ÁÕ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ¿∞√π Ó∂Ú∂ Ú«Ò È‹«apple ’∆Â∆ ‹ª Á∂÷À ª «¬’∞ Ó∂Ú≈
÷πapple≈√≈È Á≈ ‘À Ê≈Ò∆ «Ú⁄Õ ‹ª Á∂÷À ª «¬«’ Ó∂Í≈ «‘øÁπ√Â≈È Á≈ ‘À, ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’
‹∆ ¡≈«÷¡≈ «‹, ““Íπapple÷≈! ¬∂«‘ «‹ ¡≥Ï ‘À«È √π ª «‘øÁπ√Â≈È Á∂ ‘À«ÈÕ «Á÷≈, Íπapple÷≈! ÂÀ∫
¬∂«‘ «‘øÁπ√Â≈È ÂÀ ıπapple≈√≈È Á∂ «’ ’«apple «¬’·∂ ’∆Â∂ ‘À«È?”” ÂÏ ¿∞«È ’«‘¡≈ «‹, ““Ï≈Ï≈
‹∆ √Ò≈Ó«Â! ¬∂«‘ «‹ ¡≥Ï ‘À«È «√ ¡‹ ¡≈¬∂ ‘À«È «ÁÒ∆ Â∂, ¡√≈‚∂ Ú‰‹≈apple∂ ÒÀ ¡≈¬∂ √∂
«¬’ ‡Ø’apple∆ ¡≥Ϫ Á∆, «√ ¡√ª ¡≈«÷¡≈ «‹ Ï≈Ï≈ È≈È’ «‹ √π‰∆Á≈ √∆ «√ ¡≈«¬¡≈ ‘À, «√
¬∂‘π Í«‘Ò≈ ÎÒπ Ï≈Ï∂ ÁÀ Óπ«÷ Í≈«¬«‘ «‹ √δ ‘ØÚ«‘, ¡ÂÀ Ï≈Ï≈ ‹∆ √Ò≈Ó«Â! ¬∂ÊÀ Ó∆apple Ï≈Ïapple
Á≈ Ò√’appleπ ¡≈«¬¡≈ Ê≈, √Ø ˙Ȫ Â∂ ˙«‘ Ìπ◊Û∆¡≈ Ó∂Ú≈ Á≈÷≈ ¬∂ «‘ Í≈¬∂ Ê∂, √∂ ¡√ª apple÷
¤‚∂ Ê∂ «‹ «’√À ÍappleÓ∂√πapple Á∂ ÒØ’ ÁÀ Óπ«÷ ÍÚ«È Âª ¬∂«‘ Ó∂Ú∂ √ÎÒ ‘ØÚ«ÈÕ ¡√≈‚∂ Ì≈◊ ¡≈‘∂
‹∂ Â∞√≈‚≈ Áapple√È∞ ‘Ø¡≈; ¬∂Â∞ √Ï«Ï ’«apple ’«apple Ï≈Ï≈ ‹∆ √Ò≈Ó«Â! ¬∂‘π Ó∂Ú≈ ¡≈«¬¡ ‘À””Õ ÂÏ
◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ «¬’∞ ¡≥Ïπ Óπ«÷ Í≈«¬¡≈ «¬’∞ Ìπ◊Û∆ Óπ«÷ Í≈«¬Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈
«‹, ““ËøÈ∞ Â∂apple∆ ’∞Áapple«Â! «’√π ʪÚÀ Á∂ «’ÊÀ «’ÊÀ Óπ«÷ ¡≈«‰ ÿÂ≈«¬√π””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂
È≈È’ ‹∆ Ï≈‰∆ ÏØÒ∆ √ÒØ’π «‹ :-=
È«’ ÈÊ ÷√Ó ‘Ê «’appleÂ∞ Ë’∂ Á∂®
[√ÒØ’ Ó‘Ò≈ 2, √Øapple· ’∆ Ú≈appleÕ 28 Õ (653)]
........ ““¡≥Ï ÷‹»apple∆ Â∞√≈‚À È◊«apple Ï‘π ‘؉◊∂ «‘øÁπ√Â≈È ¡Â∂ ÷πapple≈√≈È Á≈ ¡Ë
«Ú⁄ «ÁÍ≈Ò Íπapple Íπapple÷≈! ¡ÀÏÀ «‘øÁπ√Â≈È Á≈ Ó∂Ú≈ Ì∆ ‘Ø«¬◊≈ ¡Â∂ ÷πapple≈√≈È Á≈ Ó∂Ú≈ Ì∆
‘Ø«¬◊≈Õ”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ «ÁÍ≈Ò Íπapple Ï÷«√¡≈, È◊apple «Á¡ª ÒØ’ª ÈØ Ï‘πÂ∞ ÷π√∆ ‘ج∆Õ ¿∞Ê‘π
Ï≈Ï≈ È≈È’ apple«Ó¡≈, ◊πapple» Ï≈Ï≈ √∂apple ◊Û ’∆ ËappleÂ∆ «Ú⁄πÁØ, Óπ√Â≈Ú≈Á ’∆ ËappleÂ∆ «Ú⁄πÁØ,
⁄π‘‰∆¡ª ’∆ ËappleÂ∆ «Ú⁄π ÁØ, ÂÒÚø‚∆ ’∆ ËappleÂ∆ «Ú⁄πÁØ, ◊πapple» Ï≈Ï≈ ’øŸ«‰ Íπapple ’∆ ËappleÂ∆
‘apple∆ ’∆ ¡≈«¬¡≈Õ ‘apple∆ ’∆ ËappleÂ∆ Á∂«÷ ’«apple Á∂Ú«È ’√»apple, appleØ‘∂ Ú≈«Ò, ÈßÈ∆¬∂«apple, Ï«‘«’Û∆¡≈
«Ú⁄πÁØ ÷Ø÷ØÚ≈«Ò ‹≈«¬ «È’«Ò¡≈Õ ËøÈ∞ ◊πapple», √«Â◊πapple» √≈Ï≈«√ ◊πapple», «‹«È ⁄øÓ Á∂ ⁄Ò≈¬∂,
«‹√Á∂ È≈Ú «Í¤À ’ج∆ ’Ø‘Ø ‘ØÚ¿∞ «‹ ’ج∆ Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’≈ È≈Óπ ÒØ «Â√Á∆ √∂Ú≈ √≈apple≈≈
‹◊Âz ’apple∂Õ «‹√Á≈ ¬∂‘≈ ¡√appleπ ‘À √π ËøÈ∞ ◊πapple», Ú≈‘π◊πapple»Õ

156
÷Ø÷ØÚ≈Ò Á∆¡ª √≈÷∆¡ª
ÂÏ Á∂Í≈Ò Íπapple ’∆ ËappleÂ∆ Â∂ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’π ‹∆ Í≥‹≈Ï ’∆ ËappleÂ∆ ¡≈¬∂Õ Í≥‹≈Ï
Á∆ ËappleÂ∆ Á∂÷Á≈ Á∂÷Á≈ ÷Ø÷ØÚ≈Ò ÁÀ Í≈«√ ‹≈ Á∂÷À ª ’øπ«Ì¡≈apple ¡≈Ú∆ ⁄Û≈«¬øÁ≈ ‘ÀÕ ◊πapple»
Ï≈Ï≈ ‹∆ ¡≈Ú∆ Á∂ Í≈«√ «È’«Ò¡≈; ÓappleÁ≈È≈ √≈«Ê ‘À ¡ÂÀ «¬’∞ ÏÑӉ∂‡≈ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’∞
Á∂ «Í¤À Ò«◊ «È’«Ò¡≈ ‘ÀÕ Ó≈-«Í¿∞ ¤Ø«‚ «È’«Ò¡≈ ‘ÀÕ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈Ò’ ’∂ Áapple√È Á∂
¿π‹≈Ò∂ Ó»∫«‘ «‹ ¡≈«¬¡≈ ˙√Á≈ ÓØ‘π Â∞«‡ ◊«¬¡≈ Óª«¬ «Í¡ √ø√≈apple∂ Á≈; ¿∞√ Á∆ Ú∆ Ú√∆
«‹ Í«¬¡≈ Ì«· √ÌØ «’‘π Óª¿∞-«Í¿∞, ÿappleπ-Ï≈appleπÕ ¡«‘ «‹ ’ج∆ È≈È’∞ È≈È’∞ Ì◊Â∞
¡≈÷∆Á≈ ‘À, ÓÀ∫ ¬∂√∂ È≈«Ò ‹≈«¬ appleÒª, ˙‘π ÏÑӉ∂‡≈ Ì∆ È≈Ò∂ Ò◊≈ ¡ªÚÁ≈ ‘À Ï≈Ï≈ È≈È’
‹∆ ’∂∂Õ ÂÏ Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ¡≈Ú∆ Á∂ Í≈«√ ÷ÒØ«¬ ◊«¬¡≈; ÂÏ ÷ÛØ«¬¡ª Á∂÷À ÂÓ≈√≈Õ «‹
«‹ ˙‘π ¡≈Ú∆ ¿∞Íapple ̪‚∂ ⁄Û∑≈¬∂ «Â «Â Ú∂«÷ Ú∂«÷ Ï≈Ï≈ È≈È’∞ È≈È’∞ Ì◊Â∞
¡≈÷∆Á≈ ‘À, ÓÀ ¬∂√∂ È≈«Ò ‹≈«¬ appleÒª, ˙‘π ÏÑӉ∂‡≈ Ì∆ È≈Ò∂ Ò◊≈ ¡ªÚÁ≈ ‘À Ï≈Ï≈ È≈È’
‹∆ ’∂Õ ÂÏ Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ¡≈Ú∆ Á∂ Í≈«√ ÷ÒØ«¬ ◊«¬¡≈; ÂÏ ÷ÛØ«¬¡ª Á∂÷À ÂÓ≈√≈Õ «‹
«‹ ˙‘π ¡≈Ú∆ ¿∞Í«apple ̪‚∂ ⁄Û∑≈¬∂ «Â «Â Ú∂«÷ Ú∂«÷ Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ÷π√∆ ‘Ø∫Á≈ ‹≈«¬Õ
«‹ «‹ ˙‘π Ï≈Ò‰∞ ¡≈appleÚÀ ¡≈Ú∆ È», «‹ «‹ ˙‘π ¡«◊ ‹Ò≈ÚÀ ¡≈Ú∆ ȱ, «Â «Â
Ï≈Ï≈ È≈È’∞ Á∂«÷ Á∂«÷ ÷π√∆ ‘Ø«¬ Ú∂«÷ Ú∂«÷ ¡≈Ú∆ ÚÒ‘π ¡ÂÀ ̪«‚¡ª ¡appleπ ’øπ«Ì¡≈apple ÚÒ‘πÕ
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““Ú∂÷π ÂØ ÓappleÁ≈«È¡≈! ÍappleÓ∂√πapple «‹ ’∞«apple ω≈¬∆ ‘À,
«‹ «‘øÁ» Óπ√ÒÓ≈È∞ √Ìπ ’ج∆ ¬∂√π ¡«◊ «Ú⁄ÁØ «È’ÒÁ≈ ‘À””Õ ÂÏ ÓappleÁ≈È∂ ’«‘¡≈ «‹,
““Ï≈Ï≈ ‹∆ √Ò≈Ó«Â! «‘øÁ» ª Óπ¬∂ ‘ج∂ ‹Ò≈¬∆Á∂ ‘À«È, Íappleπ ‹∆ Óπ√ÒÓ≈È Â¿∞ ‹Ò≈¬∆Á∂
È≈‘∆∫, «Ó‡∆ Ó«‘ ◊‚∆Á∂ ‘À«ÈÕ √Ø «’ ’«apple ¡«◊ √≈«Ê ‹ÒÁ∂ ‘À«È?”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’
‹∆ «√Ϋ ӫ‘ Ï≈‰∆ ÏØ«Ò¡≈ √ÒØ’∞ :-
«Ó‡∆ Óπ√ÒÓ≈È ’∆ Í∂ÛÀ ͬ∆ ’π«Ó¡≈apple®
[√ÒØ’ Ó‘Ò≈ A Ú≈apple ¡≈√≈ Õ 6 Õ (466)]
ÂÏ ÓappleÁ≈È∂ ’«‘¡≈ «‹, ““Ï≈Ï≈ ‹∆ √Ò≈Ó«Â! ÓÈ∞÷ ’∆ Ï≈ «‹Ú ‘À «ÂÚ
√π‰≈¬∆¡À ‹∆ «’appleÍ≈ ’apple ’À””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““¬∂ ÓappleÁ≈«È¡ª! ÏÑÓ≈
ÍappleÓ∂√πapple ’≈ ’øπ«Ì¡≈apple ‘À, «Â√∞ ’À ‘Ú≈È∂ «Ó‡∆ ‘ج∆ «‹ ±ø Ó∂apple∆ apple⁄È≈ apple⁄π, «‹Ú ̪‚∂ ¬∂«È
’∞ø«Ì¡≈appleπ √Ú≈appleÀ «ÂÚÀ ÏÑÓ∂ ¬∂‘π √À∫√≈appleπ apple«⁄¡≈ ‘À ó ¡≈Ú∆ ⁄Û∑≈¬∆, «Ï«⁄ ¡◊È Ó≈«‘ «Ó‡∆
Á∂ ̪‚∂ √≈«‹ ’«apple apple÷Â≈ ‘À, ¡≈Ú∆ ¿∞Í«apple Ï≈Ò‰ Ï≈«‘ ’«apple ‹Ò≈«¬ Á∂∫Á≈ ‘À; «Â ÏÑÓ∂
’øπ«Ì¡≈«apple ̪‚∂ ÿÛ∂ ¬∂«‘ ‹∆¡, ⁄¿∞apple≈√∆‘ Ò÷ ‹∆¡ª ’∆ ‹»«È ÿÛ∆: ̪‚∂ ‘»¬∂ ¡appleπø ◊appleÌ
’∆ ¡◊«È Ó«‘ ‹«Ò ‹«Ò Ò≈◊∂ Íπ’≈apple‰∂, Ò≈◊∆ appleØÚ‰∂Õ ◊appleÌ ’∆ ¡À√∆ √‹≈«¬ «ÓÒ∆, «Â√π
Ï≈Ò‰∞ Ï≈«‘ ’«apple Ò≈◊À fi«Û fi«Û ÍÚÈ Òÿ √ø’≈ ¡appleπ «Ï√‡≈Õ ¿∞√ ‘∆ ◊appleÏ ’∂ «Ú÷∂ ‹∆¡≈
’∫¿∞ Ò∂÷π Í«Û¡≈Õ ‹À√≈ ‹À√≈ Ò∂÷π ̪‚∂ ’≈ Í«Û¡≈ √≈ ÂÀ√∆ ÂÀ√∆ ◊appleÂ≈ Íπapple÷π Ò≈◊≈ √≈apple
’apple‰∂Õ ‹∆¡ √«Ì ÍappleÓ∂√πapple ’∂, ¡≈Ú∂ ’∆ ̪«Â ¬∂‘ ‹∆¡≈ ÍappleÓ∂√πapple apple‘∂ ‘À∫! ÂÏ ¿∞√ ¡≈Ú∆ ’∂
̪‚∂ Á∂«÷ ’«apple Ï≈Ï∂ È≈È’ ¡À√≈ Ì≈¿∞ ‹∆¡ª ¡appleπ ÍappleÓ∂√πapple ’≈ Ò≈«¬¡≈ ¡≈Ú∆ Á∂«÷ ’«apple””Õ
ÏØÒ‘π Ì≈¬∆ ‹∆ Ú≈‘π◊apple» √⁄≈Õ ÂÏ ÷Ø÷ØÚ≈Ò Â∂ ¡≈◊∂ ÈÁ∆ ’≈ „≈‘≈ Ê≈, „≈‘∂ ’∂ ‘∂«· Ê≈,

157
„≈‘∂ ’∂ ‘∂«· Áapple∆¡≈¿∞ Ê≈ ⁄«Ò¡≈ ‹≈Â≈Õ ¡appleπ È ¿∞«√ „≈‘∂ ’∫¿∞ «’¤∞ ÿ≈‡∆ Ê∆; È≈ «’¤∞
¿±‘ª apple≈‘π ‘∆ Ê≈Õ ÂÏ „≈‘∂ ’≈ ¬∂’∞ Ï‚≈ ÷∂Ò≈ Ê≈, ¡≈√ Í≈«√ ⁄¿∞«◊apple«Á „≈‘≈ ʪ ¡appleπ
¡≈◊∂ „≈‘∂ ’∆ «„◊ √≈«Ê ÷«‘ ’«apple Áapple∆¡≈¿∞ Ê≈, ¿±‘ª ÿπÓ‰Ú≈Á∆ Ê≈Õ √π ˙√π „≈‘∂ Á∂
«’È≈apple∂ Â∂ «‹ Í≥÷∆ ¿∞‚Â≈ ‘À «Â Í≥÷∆ ’∆ «È¡≈¬∆∫ ¿∞«‚ ’À ÂÒÀ, ‹‘ª ÿπøÓ‰Ú≈‰∆ Ê≈,
‘ª ‹≈«¬ ÏÀ·≈, √≈Ê∂ ‘∆ ÓappleÁ≈È≈Õ ÂÏ ˙‘π ÏÑӉ∂‡≈ ‹≈«¬ ÷Û≈ ‘Ø¡≈ ˙√π „≈‘∂ ’∆ «„◊
¿∞Í«apple, ¿∞«apple √’∂ È≈‘∆∫Õ Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’∂ Í≈«√ ¡≈«¬¡≈ ⁄≈‘À, Íπapple ¡≈«¬ È √’∆: Ò≈◊≈
appleØÚ‰ØÕ ÂÏ ÓappleÁ≈È∂ ’«‘¡≈ «‹, ““Ï≈Ï≈ ‹∆ √Ò≈Ó«Â! ˙‘π ÏÓ‰∂‡≈ «Í¤∂ Ò◊≈ ¡ªÚÁ≈ Ê≈,
«√ ˙‘π „≈‘∂ ¿∞Í«apple ÷Û≈ appleØ∫Á≈ ‘À, Î∂«apple ÿapple∆ ‹ªÁ≈ È≈‘∆∫ ¡ÂÀ ‘∂«· Ò«‘ √’Á≈ È≈‘∆””Õ ÂÏ
Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““¬∂ Ï≈Ò’≈! Âø» ¡√≈ÈØ «’ ¡≈÷Á≈ ‘À∫, ‹≈«‘ ¡≈͉∂ ÿ«apple
¡≈͉∂ Ó≈¿ «Í¿∞ Ê∂ ‹≈«‘, ¡√ª Ê∂ «’‘∆?”” ÂÏ ¿∞«È Ï≈Ò’ appleØ«¬’À ’«‘¡≈ «‹, “¡ª ¡ª
È≈‘∆ ‹∆! «Í¤≈‘ª ‹ªÁ≈””Õ ’‘À, ““Âø» «Í¤À «’ È≈‘∆ ‹ªÁ≈, ¡√ª È≈«Ò «’ ‘∆ Â∂apple≈?””
¡÷À, ““‹∆, ‹∆¿∞ Ó∂apple≈ Â∞Ë∂ È≈«Ò ¡≈«¬¡≈ ÒØÛÁ≈ ‘À, ÿapple È≈‘∆ ‹≈‰ÈØ ’appleÁ≈””Õ ÂÏ ◊πapple»
Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ ““¡√≈ ÊÀ ¡≈«¬’∂ «’¡≈ ’apple«‘◊≈, Ìπ÷≈ Óapple«‘◊≈? ¡≈͉∂ ÿ«apple ‹≈«‘Õ ¡≈͉∂
ÿ«apple √π÷≈Ò≈ apple‘«‘◊≈, ÷≈«‘ Í∆¿∞ ¡≈Í«‰¡≈ Ó≈Ú«Í¡ª È≈«Ò, ±ø ¡√ª ÈØ «’ ¡≈÷Á≈ ‘À?””
ÂÏ ¿∞«È ÏÓ‰∂‡∂ ’«‘¡≈ «‹, ““‹∆, ±ø ÓÀÈØ È≈«Ò apple÷«‘ ª Â∞Ë∂ È≈«Ò Ó∂apple≈ ‹∆¿∞ ‘À, Íappleπ
‹∆, ‘ø¿∞ ÿ«apple È≈‘∆ ‹ªÁ≈””Õ ÂÏ ÓappleÁ≈È∂ ’«‘¡≈ ¡≈«÷¡≈, ¡÷À , ““‹∆ ¬∂‘π Ï≈«Ò’∞ ‘À,
‹ªÁ≈ È≈‘∆, «’ apple‹≈«¬ ‘À ¬∂√ ÁØ Ï≈«Ï?”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ «‹, ““√«Á Ò¬∂ √π «‹
¡≈¿∞ ‘∂«·””Õ ÂÏ ÓappleÁ≈È∂ ’«‘¡≈ «‹, ““apple∂ Ï≈Ò’≈! ¡≈ ‘∫«·””Õ ¿∞«È ’«‘¡≈, ““‹∆, ¡≈«¬
È≈‘∆ √’Á≈, Í«¬¡≈ ‘Ø«¬¡≈ Ó«apple ‹ª¬∆◊≈ ‹∆, «Ó‹∆ ‘∂«· Á»«apple ‘À ‹∆!””
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ «‹, ““¡÷∆∫ Ó∆«‡’À ‘∂·≈‘ª ¤≈Ò Ó≈«apple Í≈«‘””Õ ÂÏ ¿∞«È ¡÷∆∫
Ó∆«‡ ’«apple ¤≈Ò Ó≈apple∆, «‹ appleπ÷ ¿∞Íapple‘π Í≥÷∆ ¿∞«‚ ’«apple Ìπø«¬ ‹≈«¬ ÏÀ·Â≈ ‘À «Â Ï≈Ï∂ ‹∆
Á∂ Í≈«√ ˙‘π ÏÓ‰∂‡≈ ‹≈«¬ ÏÀ·≈Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹≈, ““ÏÓ∑‰∂«‡¡≈! ¡√ª È≈«Ò
«’ ’apple«‘◊≈, ÿapple ‹≈«‘Õ”” ÂÏ ¿∞«È ÏÓ‰∂‡∂ ’«‘¡≈ «‹, ““‘≈«¬ ‘≈«¬, È≈ ‹∆! ‘∫¿∞ È≈‘∆
‹ªÁ≈, ÓÀÈØ Â±ø ¡≈͉∂ ‘∆ È≈«Ò apple÷π””Õ ÂÏ Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““‘Ø«‘ ‹∆, ‘Ø«‘ Ì≈¬∆!
Â∂apple∆ ÓÈ√≈ ‘À ª ‘Ø«‘””Õ
ÂÏ ◊πapple» È≈È’ ‹∆ Í≈«√ ¡⁄≈«‰⁄«’ «¬’∞ √ÒØ¡≈ ‹∂‘≈ ÓappleÁ», Ú‚∆ Í◊ √πÍ∂Á∆
’ÍÛ∆, ÷apple∆ ÌÒ∆ ’ÍÛ∆∫; «‹Èª Á∆ «’¤∞ «Ó«Â ’∆Â∆ È≈ ‹≈¬∆, ‘«Ê ’∆Â∂ Ìø‚apple∂ ◊πapple» Ï≈Ï∂
ÊÀ ¡≈«¬ ◊«¬¡≈, ¡≈ÚÁØ ‘∆ ÍÀapple∆∫ Í«¬¡≈, ‚øÌapple≈ ¡≈«‰ ¡◊À apple«÷˙√√πÕ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ Ì≈¿∞
’«apple ’«apple, «Ó«Ò ’«apple ◊«Ò «Ú«⁄ Ò«¬¡≈Õ ◊πapple» Á∆ ˙‘π ◊«¬¡≈ ª ÓappleÁ≈È∂ ’«‘¡≈ «‹,
““Ï≈Ï≈ ‹∆ √Ò≈Ó«Â! ¬∂‘π ’Ú‰∞ √∆?”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ «’, ““‘∂ ÓappleÁ≈«È¡ª! «‹√ ÈØ
‚»Ó ¡≈÷Á∂ ‘À«È, «‹ Í∆apple≈ ◊πapple» √ÌÈ≈‘ª «‹øÁ≈, ¬∂‘π ˙‘π √∆””Õ ÂÏ ÓappleÁ≈È≈ ÍÀapple∆ Í«¬¡≈
«‹, ““√«Â ‹∆, √«Â Ï≈Ï≈ Í≈«ÂÙ≈‘! ±ø ¬∂Ú‚Ø ÍappleÓ∂√πapple ‘À∫, √⁄π Â∂apple∆ Ú«‚¡≈¬∆, Ï≈Ï∂
Í≈«Â√≈‘ Á∆ Ï≈Ï≈ «‹øÁ≈ Ì∂‡ ÒÀ ¡≈«¬ «Ó«Ò¡≈, Íappleπ ‹∆ ¡À√π ‚øÌapple∂ Á≈ «’ ’∆⁄∂?”” ÂÏ ◊πapple»

158
Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““‘ª, ÓappleÁ≈«È¡≈Õ ‚≈«apple Á∂«‘ Áapple∆¡≈Ú «Ú«⁄””Õ ÂÏ ÓappleÁ≈È∂
¡≈«÷¡≈ «‹, ““‹∆, ¬∂‘π ª Ó«apple ◊«¬¡≈ ‘À ‹∆, ‹∆∫ÚÁ≈ È≈‘∆ «‹ Á«apple¡≈Ú «Ú«⁄ ÿÂ∆¡À””Õ
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈ ‹∆, ““Î∂«apple ‹∆«Ú¡≈, Ú◊π Í≈«¬¡≈ ‘Ø«¬¡≈ Í≈‰∆ «Ú«⁄””Õ ÂÏ ÓappleÁ≈È∂
¡≈«÷¡≈ «‹, √«Â ‹∆, √«Â! Â∂apple≈ Ú⁄È∞ ‹∆Ú◊π ‹∆, ÿ∂apple∂ Ú⁄«È Ï≈Ï∂ Á∂ ’«apple ’«apple Î∂«apple
‹∆«Ú¡≈, ◊◊∂«apple Úª◊∂ ÂappleÁ≈ «ÎappleÀÕ ÂappleÁ≈ ÂappleÁ≈≈ ‚øÌapple≈ ‡πÏ’∆ Ó≈«apple ’«apple apple«Ò Í≈‰∆ «Ú⁄
◊«¬¡≈Õ ÓappleÁ≈È≈ ÍÀapple∆∫ Í«¬¡≈ Ï≈Ï∂ ‹∆ Á∆Õ ÏÓ‰∂‡≈ ÏÀ·≈ ÂÓ≈√≈ Ú∂÷ÀÕ ÂÏ ÿÛ∆¡ª Áπ«¬
«’ ◊πÁapple∆¡ª ª «¬«’ ‡«Ò¡ª Ú≈Ò∂ ¡≈«¬ «È’Ò∂, ˙È∑∆ √’apple Á∆ Ì«apple ’«apple ⁄ø◊∂«apple ¡≈«‰
¡◊À apple÷∆Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ¡≈«÷¡≈ «‹, ““ÍappleÓ∂√πapple «Á¡‘π! Â∞√ª √≈˘ «’ Ú∂«÷ ’«apple
√’apple ¡◊À ¡≈«‰ apple÷∆ ‘À?”” ª ˙È∆ ¡≈«÷¡≈ «‹, ““‹∆, ±ø ’ج∆ ◊¿∞√π √≈«‘Ï √≈«Á’∞ È‹«apple
¡≈«¬ ◊«¬¡≈ ‘À∫,Â∂apple≈ Áapple√È∞ Ú∂«÷ ’«apple ¡√ª Ì∂«‡ ¡≈«‰ apple÷∆ ‘À ‹∆””Õ Âª ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’
¡≈«÷¡≈ ‹∆, ““‘≈ ‘≈, Ì≈¬∆«Û‘Ø! Â∞√∆∫ ÌπÒ∂ ‘Ø, ‘¿∞ ˙‘π È≈‘∆∫ ‹π Â∞√∆∫ Ì≈ÒÁ∂ ‘‘π, ‘¿∞
‹πÒ≈‘≈ ‘ª, Ú‚∂ Á∆Ú≈È Á∆ ‹π Ú∂◊≈«apple ͬ∆ ‘À ‘∫¿∞ ˙Á» Ú∂◊≈apple∆ ‘»ø ‚appleÁ≈ ¡ÀÊÀ ¡≈«¬’À ¤«Í
ÏÀ·≈ ‘ª, ‘∫¿∞ ˙‘π È≈‘∆∫ ‹π Âπ√∆∫ Ì≈ÒÁ∂ ‘¿∞””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ÈØ ˙È∆ ’«‘¡≈ «‹, ““‹∆,
± ¡√≈ÈØ ÌπÒ≈«¬øÁ≈ «’ ‘À∫ ±ø ’ج∆ ‘À∫ «√ √≈«‘Ï Á≈ «Í¡≈apple≈ ‘À∫””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ ‹∆,
““Ì≈¬∆! ‘∫¿∞ ª ‘Ú∂‘≈ È≈‘∆ ‹Ø‘≈ Â∞√∆∫ ¡≈÷Á∂ ‘‘π, Íappleπ ‹≈‘π Â∞√∆∫ ¡‹Ø ‘∆ ¬∂Â∞ apple≈«‘ Î∂«apple
¡≈Ú‘π◊∂ Â∞√≈‚∆ Ú√Â∞ «Ú’≈«◊ Â∞√≈ÈØ Ò≈‘≈ Á∂ ’«apple ‘Ø«apple ÒÀ ‹≈«È◊∂””Õ ÂÏ ¿∞«‘ ÍÀapple∆∫ ͬ∂,
«Ú«Á¡≈ ‘Ø«¬ ’«apple Î∂«apple ÂÒ∂ ˘ ¡≈«¬ «ÓÒ∂Õ ¡«◊¡‘π √¿∞‘∂ ‹π ˙Ȫ ÈØ Ò≈‘Û∆ «ÓÒÀ «√ ˙È≈
ȱ Ò≈‘≈ Á∂ ’«apple «‹Â ¿∞È∆ Ó≥«◊¡≈, ¬∂ÂÈØ Ò≈‘≈ Á∂’«apple ˙«¬ ‡Ò∂ ÒÀ ◊¬∂, ˙«‘ ˙Áπ‘» Ê≈Ú‘π
«Î«apple Óπ«Û ’«apple Ï≈Ï∂ Á∆ ÍÀapple∆∫ ¡≈«¬ ͬ∂, Á√ appleπÍÔ∂ ¡≈«¬ ¡◊À Ì∂‡ apple÷ÀÕ ÂÏ ‹ª Ú∂÷«È ª
˙ÚÀ∫ ⁄ø◊∂«apple ͬ∆ ‘À, √’apple Ìapple∆ ‘ج∆ ¡ÂÀ ˙ÚÀ∫ Ï≈Ï≈ ÏÀ·≈ ‘ÀÕ ˙«È appleπÍÔÀ ¡≈«‰ ’«apple, ¡◊∂
apple«÷ ’«apple Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’∆ ÍÀ∫apple∆ ¡≈«¬ ͬ∂Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““Íπapple÷≈!
Â∞√∆∫ ’Ú‰ ‘‘π?”” ¡÷À, ““‹∆, ¡√∆ ˙‘∂ ‘ª «‹Èª ÈØ Â∞Ëπ ’«‘¡≈ √∆ «‹ ‹≈‘π Âπ√≈‚≈ apple÷Â∞
«Ú’≈◊π””Õ ’‘À, ““‹∆; Ò≈‘≈ Á∂ ’«apple Ò≈‘Û∆ √Ìπ apple÷Â∞ ÒÀ ◊¬∂, Â∂apple≈ √Á’≈ ¡√∆∫ ‘𫉠Â∂apple∂
Ú⁄«È ’«apple ’«apple Î∂«apple ÿapple∆∫ ⁄Ò∂ ‘‘ª, ¡√≈‚∂ Ì≈◊ ‹π Î∂«apple Â∂apple≈ Áapple√È∞ ‘Ø«¬¡≈””Õ ’‘À,
““Ì≈¬∆! ‹≈‘π, Â∞√≈‚≈ ÍappleÓ∂√πappleπ ÌÒ≈ ’appleÀ◊≈Õ”” ÂÏ ˙«‘ ÍÀapple∆∫ ͪ«Á¡ª ¿∞«È ÿapple∆∫ ◊¬∂Õ ÂÏ
ÓappleÁ≈È∂ ’«‘¡≈ «‹, ““Ï≈Ï≈ ‹∆ √Ò≈Ó«Â! ¬∂È∑ª appleπÍÔª Á≈ ¡ÂÀ √’apple Á≈ «’ ’∆⁄À?”” ÂÏ
◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““Á𫬠Óπ·∆ √’apple ¬∂√π ÏÃÓ‰∂‡∂ ˘ Á∂«‘ ¡ÂÀ ‘Øapple √’apple appleπÍÔÀ
Áapple∆¡≈Ú «Ú«⁄ ÿ«Â Á∂‘π””Õ ÂÏ appleπÍÔÀ √’apple ÓappleÁ≈È∂ Áapple∆¡≈Ú «Ú«⁄ ÿÂ≈«¬˙√πÕ ÂÏ ˙Á»
Ê≈Ú‘π ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆ ¿∞«· Ï≈‘«apple ¿∞«Á¡≈«È Óªfi∂ «Ú«⁄ ¡≈«¬¡≈Õ «‹ÊÀ ‹∆ Ï‘∞Â∞
¤¤apple∂ Ê∂, ¿∞Ê≈¿± ‹≈«¬ ÏÀ·≈Õ ÂÏ ÏÑӉ∂‡≈ Ìπ÷ Ó«Ò¡≈Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ¡≈«÷¡≈ «‹,
““«’ Íπapple÷≈! Ìπ÷ Ó«Ò¡≈ ‘À∫?”” ’‘À, ““‹∆ ¡≈‘Ø””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ¡≈«÷¡, ˙‘π

159
«‹ ¤¤∞apple≈ ‘∆, ¿∞√ «Ú«⁄⁄ ⁄≈‡∆ Í’Ú≈È Á∆ ‘À¬∆, ‹≈«‘, ‹≈«¬ ’«apple ÒÀ ¡≈¿∞””Õ ‹ª ÏÓÉ∂‡≈
‹≈«¬ ’«apple Ú∂÷À ª ’Øapple∆ ⁄≈‡∆, ¿∞Íapple‘π ¡≈‡∂ È≈«Ò «Ï∆ ‘ج∆, ⁄͉∆ ¿∞Í«apple √πÍ∂Á ’ÍÛ∂
√≈«Ê ÒÍ∂¡∆ ‘ج∆ Ëapple∆ ‘À, ÂÏ ÏÓ‰∂‡≈ ⁄π«’ ’apple ÒÀ ¡≈«‰ ¡◊À apple÷∆˙√πÕ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’
‹∆ ’«‘¡≈ «‹, “÷≈«‘ ¿∞√𠤤apple∂ ‘∂«· Ï«‘ ’«apple””Õ ÂÏ ¿∞«È ÏÑӉ∂‡∂ ’«‘¡≈ «‹, ““‹∆ Ï≈Ï≈
‹∆ √Ò≈Ó«Â! ÓÀ∫ Â∞«‘ ÊØ ¡◊Ø«Á «’ ’«apple ÷≈¬∆, ‹ª ±ø ¡◊Ø Á∆ Óπ«‘ Í≈«¬‘∆ ª ‘ø¿∞ «Í¤‘π
Á∆ ÷ª¬∆””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““Íπapple÷≈! ‘ø¿∞ ÷≥‚∞ ÂÀ Ó≥‚À ÷ª¬∆◊≈””Õ ÂÏ
◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ¡≈«÷¡≈, ““‹≈«¬ ’«apple «È’∆ ÷≥‚∞ ¡Â∂ Ó≥‚À ÷ª¬∆◊≈””Õ ÂÏ ÓappleÁ≈È∂ ‹≈«¬
’«apple ’’∆ apple∂Â∞ ¡ÂÀ ¤¤«apple¡ª Á∂ ÍÂz ÒÀ ¡≈«¬¡≈Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ «¬’∞ apple∂Â∞ Á∆ ÂÒ∆ Ó≈apple∆, «¬’∞
¤¤apple∂ Á≈ ÍÂz Óπ«‘ ÿ«Â¡≈√πÕ ““‘ª, Íπapple÷≈! ¡√≈È∞ ¡√≈‚∆ Ó≈Â≈ ÌÒ∂ Ó≥‚Ø ¡ÂÀ ÷≥‚∞ Í’≈«‘
ÿÒÀ ‘À«È””Õ ÂÏ ¬∂’ ÂÒ∆ apple∂Â∞ Á∆ «¬’∞ ¤¤apple∂ Á≈ ÍÂz ÓappleÁ≈È∂ ÷≈Ë≈Õ ÂÏ ¿∞√ ÏÓ∑‰∂‡∂ ‹≈«¬
’«apple Ò‚±, Ó·∂, «Íapple’Û∆¡ª,‹Ò∂Ï∆¡ª ˘ ’Á∂ ‘∆ √Ó∆ ̪«Â ̪«Â Á∂ Í’Ú≈È ÷≈«Ë¡√π;
÷≈«¬ ’«apple apple«‹¡≈, «’«ȡª ‘∆ «ÁȪ Á≈ Ìπ÷≈ √∆Õ apple«‹ ’«apple Í’Ú≈È∞ ÷≈ËØ√π, ÷≈«¬ ’«apple
apple«‹¡ª ª ¡≈«÷˙√π «‹, ““‹∆, Í’Ú≈È Á∆ ⁄≈‡∆ Ìapple∆ ‘À ¡Â∂ ‹∆ ÓÀ∫ Ì∆ ÿ‰≈ ÷≈Ë≈ ‘À,
apple‘Á∆ ⁄≈‡∆ Á≈ «’ ’apple∆¡À? ¡÷∂, ““Íπapple÷≈! Â∂apple∂ Ó≈«¬ «Í¿∞ ¡≈ÚÁ∂ ‘À«È ˙Ȫ ˘ apple‘‰ Á∂«‘””Õ
ÂÏ fi‡ ’∞ ‘Ø«¬¡≈ ª Ï≈Ó∑‰∆-Ï≈Ó∑‰∞ ¡≈¬∂ «Í¤‘π Ì≈ÒÁ∂ Ì≈ÒÁ∂Õ ˙√π ÏÓ‰∂‡∂ Á∂ Ó≈«¬ «Í¿∞
¡≈¬∂, ¡≈«¬ Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’∆ ÍÀapple∆∫ ͬ∂Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ¡≈«÷¡≈, «‹, ““¡≈Ú‘π,
√π¡≈Ó∆ ‹∆! «’ ’«apple ¡≈Ú‰≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘À?”” ’‘∂, ““‹∆, ¡√∆∫ «‹ ¡≈¬∂ ‘ª «Â Â∞ËÈØ
√Ìπ «’¤∞ Ó¨Óπ ‘À ‹∆””Õ ÂÏ ÏÓ‰∂‡≈ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ √øÂØ«÷ ’«apple Ó≈¿±-Í∆¿∞ È≈«Ò
«ÁÂ≈Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ¡≈«÷¡≈ «‹, ““Í»apple÷≈! ◊πapple» Â∂appleÀ È≈«Ò ‘À, ±ø ÏøËÈ «Ú⁄
Í≈«¬¡≈ È≈‘∆∫ Â∂apple≈ ÍappleÓ∂√πappleπ ÌÒ≈ ’appleÀ◊≈””Õ ÂÏ ◊πapple» ˙«‘ «ÚÁ≈ ’∆Â≈, ˙«√ Á∂ Ó≈Â≈ «ÍÂ≈
Ì∆ √øÂØ÷ ’«apple «ÚÁ≈ ’∆Â∂Õ ˙‘π Ï≈Ó‰∞ Ú∂ÿÒ ’∆ ¡≈«¬ apple«‘¡≈: ’∞¡≈apple Í≈Âz ‘∆ apple«‘¡≈, Ï≈Ï∂
ÁÀ Ú⁄«È ’«apple ’«apple Ó‘ª Óπ÷∆ apple«‘¡≈; ÍappleÚ≈«‘ «’√∂ Á∆ È ’apple∆; ˙√ ˘ √Ìπ «’‘π ¡«⁄øÂ
‘∆ Í‘π⁄∂, ¡À√∆ ¡‹Ó«Â ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’∆Õ ÏØÒ‘π Ú≈«‘◊πapple»Õ
’appleÂ≈apple Íπapple Ú√≈¿∞‰≈
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ ÷Ø÷ØÚ≈Ò Â∂ ⁄«Ò¡≈, «’Û∆¡ª Í·≈‰ª Á∆¡ª «Ú⁄Á∂
appleÓÂ≈ appleÓÂ≈ Í÷Ø ’∆ appleøË≈Ú∆ ¡≈«¬ «È’«Ò¡≈, «‡’≈¿∞ ’«appleÈ Á∂ «÷¡≈«ÒÕ ÂÏ ‹Á Í÷Ø
«’¡ª Á∆ ËappleÂ∆ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ Á∂÷∆ ÂÏ ¿∞‘ª Ï≈Ï∂ ‹∆ ’≈ ÓÈ∞ «‡’≈¿∞ Á∂ ÿ«apple ¡≈«¬
◊«¬¡≈Õ ¿∞«√ ËappleÂ∆ ’≈ ‹π Í»appleÏÒ≈ ’ج∆ ÌÒª ¡≥’±appleπ ʪ √Ø ¡≈«¬ Íapple◊‡π Ì«¬¡≈Õ ÂÏ apple≈Ú∆
Á∂ ÏøÈ∂ ◊πapple» ‹∆ ¡≈«¬ ’À «‡«’ ◊«¬¡≈Õ ÂÏ ÒØ’ª «Ú«⁄ ◊π¡≈¿∞-◊πÒÓπÒ≈ Ï‘πÂ∞ ÍÀÁ≈ ‘Ø«¬¡≈
«‹, ““«¬’∞ ‹∂ ’ج∆ È≈È’∞ È≈È’∞ Ú∂Á∆ ÂÍ≈ ¡ÀÊ∂ ¡≈«¬ «‡«’¡≈ ‘À √π ˙√π Á∂ «‹ ’ج∆
Ó√«’ Ò◊Á≈ ‘À √π «È‘≈´ ‘Ø∫Á≈ ‘ÀÕ ¡◊Ó «È◊Ó Á∆¡ª ◊Òª √«Ì ¡≈«÷ √π‰≈«¬øÁ≈ ‘ÀÕ
¡À√≈ Áapple√È∞ ‘À «‹ Á∂«÷¡≈ ‹≈‰∆¡À””Õ ◊πapple» Ï≈Ï∂ Á∂ Ï⁄È, Ï≈‰∆, √ÒØ’, «÷≥«‚ ͬ∂ √À∫√≈apple

160
«Ú«⁄Õ ÍappleÊ≈¬∆∫ √ÒØ’ «‹, ““’±Û «È÷‡À È≈È’≈ ˙Û«’ √«⁄ apple‘∆”” ¬∂«‘ «‹ ’≈Ò∆ ÍØ√ Î’∆apple
Ú‚∂ fiÒ≈ÿ∂ ’≈ ÈßÁ≈ Ú‹≈«¬Á∂ «ÎappleÁ∂ ‘À«È, Óπ«‘‘ È≈«Ò ˙«¬ √ÒØ’ Á∂«È, ÒØ’∞ «‹ ’ج∆ √π‰À
√π √Ìπ ’ج∆ ¿∞√« ’appleÀ «‹, ““Ì≈¬∆ È≈È’∞ ÌÒ≈ ’ج∆ ‘À, «‹√Á∂ ¬∂«‘ Ú≈’ ‘À«È””Õ ÒØ’ª
«Ú«⁄ Ï‘πÂ∞ È≈ Íapple◊‡π, ‘Ø«¬ ¡≈«¬¡≈ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’≈Õ ÂÏ ÒØ’∞ Ï‘π Ò≈◊≈
¡≈Ú‰∂Õ ÍappleÓ∂√πapple ’≈ ‘π’Óπ √≈ «‹ ’ج∆ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ÊÀ ¡≈ÚÀ √π Áapple√È∞ Á∂«÷ ’À ◊πapple»
Ï≈Ï∂ ‹∆ ’∂ Óπ÷ ’∂ ¡≥«ÏàÏ⁄È √∞«‰ ’À «È‘≈´ ‘Ø«¬ ‹≈ÚÀ, «√÷ ‘Ø∫Á∂ ‹≈«ÈÕ ÂÏ ÊØÛ∂ ‘∆
«ÁȪ ’∂ «‡’‰∂ Ó≈«‘ Ï‘πÂπ «√÷ ‘ج∂Õ «‹ÊÀ Áapple∆¡≈Ú Á∂ «’È≈apple∂ ◊πapple» Ï≈Ï≈ ÏÀ·≈ apple‘Á≈, ˙ÊÀ
ÒØ’π fiπ«Ï Ò≈◊≈ ÍÚ‰∂Õ «‘øÁ», Óπ√ÒÓ≈È∞ ‹Ø◊∆, √ø«È¡≈√∆, ÏÑÓ⁄≈apple∆, ÂÍ√∆, «Á◊øÏappleπ,
ÏÀ√È¿∞, ¿∞Á≈√∆, «◊Ñ∆, ÏÀapple≈◊∆, ÷≈È∞-÷Ú∆È∞, ¿∞Óapple≈¿∞, ’appleØÛ∆¡≈, Ì»Ó∆¡≈ «‹ ’ج∆ ‹∆
ÍappleÓ∂√πapple ÍÀÁ≈ ’∆¡≈ √π ¿∞√« Ò∂ ¿∞«·¡≈ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’∆Õ «‹ ’ج∆ ¡≈ÚÀ √π
√øÂØ«÷¡≈ ÍÀÁ≈ ’∆¡≈ √π ¿∞√« Ò∂ ¿∞«·¡≈ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’∆Õ «‹ ’ج∆ ¡≈ÚÀ √π
√øÂØ«÷¡≈ ‹≈«¬Õ Áapple√È∞ Á∂÷«Á¡ª «È‘≈´ ‘ØÚ«‘Õ «‹ ’ج∆ Ú∂÷À √π ¡≈÷À «‹, ““Ú≈‘π Ï≈Ï≈
È≈È’∞! Ú≈‘π Ï≈Ï≈ È≈È’∞! Ú≈‘π””Õ ¬∂‘Ø È≈ √À∫√≈apple «Ú«⁄ ÍappleÓ∂√πapple Á≈ È≈ ¡ÂÀ Ï≈Ï∂ Á≈
Í√«apple¡≈Õ ÏØÒ‘π Ì≈¬∆ Ú≈‘π◊πapple»Õ
ÂÏ ¿∞√ ÊªÚ Á≈ «‹ «√’Á≈appleπ √≈ ¿∞«È ¡≈«÷¡≈ «‹, ““apple∂ ¬∂‘π ’¿∞‰∞ ÏÒ≈«¬ ÍÀÁ≈
‘»¡≈ ‘À ‹∂ «‹√’≈ √Ìπ ’ج∆ È≈Ó∂ Ò∂Â≈ ‘À, È≈È’∞ ‘∆ È≈È’∞ ÒØ’ª Ó≈«‘ Í√«apple ◊«¬¡≈ ‘À,
«‘øÁ» ¿∞ ÷apple≈Ïπ ’∆¬∂ Ê∂ Íappleπ Óπ√ÒÓ≈È‘π ’≈ Ì∆ «¬È∆ «¬Ó≈È∞ ÷Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ «¬√ ‘∆ È≈È’
¿∞Í«apple ¬∆Ó≈È∞ √Ìπ ÒÀ ¡≈¬∂Õ ¡apple∂, ⁄Ò‘π ÂØ ‹≈«¬ ’«apple «¬√π ’∫¿∞ Ϫ«Ë Ò∂ ¡≈Ú«‘∫””Õ ˙‘π
’appleØÛ∆¡≈ ¬∂‘∆ È∆¡«Â ’«apple ’«apple ⁄«Û¡≈Õ ÿapple Â∂ ‹Ï ¡√Ú≈appleπ ‘Ø«¬ ’«apple ⁄«Ò¡≈, ÂÏ ÿØÛ≈
¿∞ÎÛ«’ Í«¬˙√πÕ Âª «¬√π «Á«È «Î«apple apple«‘¡≈Õ ¡◊Ò∂ «Á«È Ì∆ ⁄«Û¡≈ ª ¡ªÚÁ≈ ¡ªÚÁ≈
¡÷∆ Â∞ ¡≥È∑ª ‘Ø«¬ ◊«¬¡≈, «’¤∞ «Á«√ ¡≈ÚÀ È≈‘∆, ÿØÛ∂ ˘ «÷≥«‹ ÷≈Ò ‘Ø¡≈Õ ÂÏ ’‘‰∂
Ò≈◊≈ ‹π ““¡À Ô≈apple‘π! ¬∂‘π «’¡≈ ÏÒ≈«¬ ÍÛ∆ «‹ Ó∂appleÀ ª¬∆ «’¤∞ È≈‘∆ √»fiÂ≈Õ”” ÂÏ ÿØÛ∂
Ê∆∫ ¿∞«apple ÷Û≈ ‘Ø«¬¡≈, ÁπÒ∆⁄≈ «Ú¤≈«¬ ’À ÏÀ«· ◊«¬¡≈Õ fi‡π ¬∂’∞ ÏÀ·≈, Í‘appleπ ¬∂’∞ ÏÀ·≈;
È≈‘∆∫, √πfiÀ √π «’¤π È≈‘∆, ª ÒØ’ª ÈØ ’‘‰ Ò◊≈ «‹, ““¡À Ô≈apple‘π! ¬∂‘π «’¡≈ ‘ØÂ≈ ‘À «‹
Óπfi ’ø¿∞ √»fiÂ≈ «’¤∞ È≈‘∆””Õ ÂÏ ÒØ’‘π ’«‘¡≈ «‹, ““‹∆ ±ø ¡≈͉∂ ÷πÁ≈«¬ ÈØ Ô≈«Á ’«apple,
÷πÁ≈«¬ Â∂appleÀ ª¬∆∫ ÍÈ≈‘ Á∂◊≈””Õ È≈‘∆, «Á«√ «’¤∞ ¡≈ÚÀ √π È≈‘∆, ¡≈͉∂ ‹∂‘≈ Ï‘πÂ∂apple≈
Â√Ï∆ Ì∆ Î∂«apple apple«‘¡≈ ¡appleπ Í∆appleª ˘ Ì∆ Ô≈«Á ’«apple apple«‘¡≈, È≈‘∆ √»Íπ ¡≥È∑≈ ‘ج∆ ÏÀ·≈, È‹apple∆
«’¤∞ ¡≈ÚÀ È≈‘∆Õ ÂÏ ÒØ’ª Ì∆ ‹≈Â≈ ¡ÂÀ ¡≈͉∂ Ì∆ ‹∆¡ «Ú«⁄ Ú√∆¡√π ““¬∂‘π «‹ «’¤∞
’∞Áapple«Â ‘À √π È≈È’∞ ‘∆ ’∆ ÂappleÎ Â∂ ‘À, ¬∂‘π ◊«Ò ÷≈Ò∆ È≈‘∆””Õ ÂÏ ÒØ’‘π ’«‘¡≈ «‹,
““√≈«‘Ï √Ò≈Ó«Â! ¡√∆∫ ’«‘ È≈‘∆ √’Á∂, Íappleπ ‹∂ ‘π’Óπ ‘ØÚÀ ª ¡apple‹π ’apple«‘ ‹∂ «’¡≈ ‘»¡≈
‘À ¬∂‘π Â∂appleÀ Â≈¬∆””Õ ÂÏ ’«‘˙√π «‹, ““‘ª; ’‘‘π ¬∂‘π Ó∂apple∂ Â≈¬∆∫ «’¡≈ ‘»¡≈ ‘À””Õ ¡÷À; ““‹∆,
‹ª ±ø ’«Ò ⁄«Û¡≈ √«‘ ª ÿØÛ≈ «√apple √Á’∂ ‘Ø¡≈ √∆ ¡appleπ ¡‹π ¬∆Ú «’ÚÀ ‘»¡≈ ‘ÀÕ «Á÷≈,
¿∞√∆ Ï≈Ï∂ È≈È’ ‘∆ ’≈ È≈Óπ Ò∂‘π, ÓÂ∞ √≈«‘Ï Ï÷√À””Õ Ì∆ ’‘À, ““apple∂ Ó∂appleÀ Ó«È Ó«‘ Ì∆ ¬∂‘∆

161
Ï≈ Ï√∆ ‘À, ‹∂ «’¤∞ ’∆¡≈ ‘À √π È≈È’ ‘∆ ’≈ ’∆¡≈ ‘»¡≈ ‘ÀÕ Ï≈Ï≈ È≈È’∞ Ú‚≈ Í∆appleπ ‘ÀÕ
¡ÀÍapple» Ô≈apple‘π! Â∞√∆∫ √«Ì «Ó«Ò ’«apple ÏøÁ◊∆ ’apple‘π ¡appleπ √Ì∂ ’‘‘π «‹ ¬∂ Ï≈Ï≈ Ò≈È’! ‘Ó Ó«‘
Â÷√∆apple ‘»¬∆ ‘À, √≈«‘Ï ’À Â≈¬∆∫ ±ø Ï÷√π, «‹ Â∂apple∂ Í≈¿∞ ‹≈«¬ Á∂÷«‘””Õ ÂÏ «‹ÂÈ≈ ÒØ’∞ Ê≈
«ÂÈ∆ √ÌÈ∆∫ ‘Ê ‹ØÛ∂ «‘øÁ»¬∂ ÂÊ≈ Óπ√ÒÓ≈È∂ «‹, ““¬∂ Ï≈Ï≈ È≈È’! ±ø ¡Ï «Ó‘appleÚ≈È∞ ‘Ø«¬¡≈
ª √«Ì ’«‘ ¿∞·∂ «‹, “Ú≈‘π Ï≈Ï≈ È≈È’∞! Ú≈‘π Ï≈Ï≈ È≈È’∞Õ ‹ª ¡√Ú≈appleπ ‘Ø«¬¡≈ ª Í∂«‡
√»´ ¿∞«·˙√π «Î«apple ¿∞«apple Í«¬¡≈, ‹ª ¿∞«apple¡≈ ª ⁄ø◊≈ ‘Ø«¬¡≈, Î∂«apple ÿØÛ∂ ⁄«Û¡≈ ª
Î∂«apple Í∂«‡ √»´ ‘ØÚÀÕ Âª «Î«apple ÒØ’ª Ú‹∆apple‘π ’«‘¡≈ «‹, ““‹∆ Ï≈Ï≈ È≈È’∞ Ú‚≈ ÓappleÁπ ‘À ¡appleπ
’appleÛ≈ ‘ÀÕ «Á÷≈, Â∞Ó Í≈¿∞ «Í¡≈Á∂ ‘∆ ‘Ø«¬ ⁄Ò‘πÕ”” ‹Ï Í≈«¬ «Í¡≈Á≈ ‘Ø«¬ ⁄«Ò¡≈ ª
√π÷∆ ¡≈«¬ Í‘πø«⁄¡≈Õ «‹Ê‘π ◊πapple» Ï≈Ï∂ Á∆ Áapple◊≈‘ «Á«√ ¡≈¬∆ √π ˙ÂÀ Ê≈Ú‘π Ò◊≈ ’∞appleÈ√
Â√Ò∆Ó≈ ’appleÈÀ, ‹∆Ó≈ ’appleÁ≈ ’appleÁ≈ ¡≈«¬ Í‘π«⁄¡≈, ◊πapple» Ï≈Ï∂ Á∆¡ª √∂Ú’ª ˘ ¡≈«¬
«Ó«Ò¡≈Õ ˙È∑∆ ‹≈«¬ Óπ‹apple≈ ’∆¡≈, ¡≈«‰ ÍÀapple∆ Í≈«¬¡≈, ÷apple∆Áπ ‘Ø«¬¡≈Õ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ’¬∆«’
«ÁÈ ‘‹»«apple apple«÷¡≈; ÂÏ ˙«È ◊πapple» Ï≈Ï∂ Í≈«√ ¡apple‹ ’∆¡≈ «‹, “‹∆, ± «‹ ‘À∫, Í»apple≈ Íπapple÷π
‘À∫, Íappleπ ‹∆, ¡Ï ‘¿∞ Â∂apple≈ Óπapple∆Á𠑪, «’¤∞ Ó∂appleÀ Â≈¬∆∫ «¬È≈Ó Á≈ ‘π’Ó «ÓÒÀ”Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂
’«‘¡≈ «‹, ““± «’¤∞ «¬È≈Óπ Ó≥◊Á≈ ‘À∫ √π ¡√≈‚∂ ’ø«Ó È≈‘∆∫””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ Óπ‘ Â∂ È
¡≈«÷¡≈ «‹, “⁄’∞ ÏøÈ∞:” Íappleπ ˙«È ⁄’∞ ÏË≈, «√Ò≈Ï «‹Ó∆∫ ÌÒ∆ Ú≈‘‰ Ú≈Ò∆ ¡ÂÀ ‹øÓ‰∆
⁄’∞ ÏË≈Õ √∂Ú’ª ˘ ¡≈«÷˙ √π «‹, ““Ú≈‘‘π ◊≈‘‘π Â∞√∆ ‘∆ ¡ÂÀ ‹∂ «’¤∞ ¡≥È∑ ÍÀÁ≈ ‘ØÚÀ √π
◊πapple» Ï≈Ï∂ Á∆ ËappleÓ√≈Ò≈ Ï≈‘‘π””Õ ˙È∑∆ √Ì∂ √»Âz ω≈«¬ ¤‚∂Õ ˙Ê∂ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ «‡’≈¿∞
’∆Â≈, ⁄’ Á≈ È≈ “’appleÂ≈apple Íπappleπ” ’«apple apple«÷¡≈Õ Ú≈‘π◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ Ú≈‘π! Á∆È ÁπÈ∆¡ª
Á≈ Í≈«Â√≈‘Õ √⁄π «Á÷≈¬∂ apple≈‘πÕ √Ø ËøÈ∞ ◊πapple» √⁄π Í≈«Â√≈‘π!
√⁄÷≥‚∞ ÍØÊ∆ «Ò÷∆ ®1® √øÓ«Â 1885 «ÓÂ∆ ⁄∂ √πÁ∆ Í≥⁄Ó∆ ÈØ √π’«apple Ú≈apple √⁄
÷≥‚ ÍØÊ∆ Á≈ ÌØ◊π Í≈«¬¡≈, √Í»apple‰∞ ‘ج∆Õ ¬∂‘ ÍØÊ∆ √⁄ ÷≥‚ «¬’ √¿∞ «ÂÚø‹‘ ®153®
◊Ø√«‡ ‘À«ÈÕ «¬’∞ √¿∞ √Â≈‘«‡ ◊Ø√‡∆, ⁄ΩÁ‘ ◊Ø√‡∆ ÿ≈‡À ‘À«ÈÕ «¬√ Â∂ ¡≈◊∂ ‘apple ‹∆ ’∆
ÍØÊ∆ ‘À®61® «¬’≈‘«· ◊Ø√‡∆ ‘ÀÈ∆Õ «Â∞√π Â∂ ¡≈◊∂ ⁄Âz………………………………… ÌØ‹ ÍØÊ∆ ‘À®74® ⁄¿∞‘«apple ◊Ø√‡≈Õ
«Â√π Â∂ (¡≈◊∂) ’∂√Ø apple≈«¬ ÍØÊ∆ ‘ÀÕ «Â√π ’∂ ¡≈◊∂ ¡Ì∂ ÍÁ ÍØÊ∆ ‘ÀÕ «Â√π Â∂ ¡≈◊∂ ÍÃ∂Ó ÍÁ
ÍØÊ∆ ‘ÀÕ ¬∂«‘ «¤ ÍØÊ∆¡ª ‘À«È, «ÂÈ≈ Á≈ ‹ØÛ∞ Í≥‹ √À Í‹‘«apple®575® ◊Ø√‡∆ Ï≈Ï∂ È≈È’
Á∆ ‹ÈÓ √≈÷∆ Á∆¡ª ‘ÀÈ; «¤¡ª ‘∆ ÍØÊ∆¡ª ¿∞Â∂Õ Ú≈‘π ◊πapple» ‹∆®1®
¤

162
«Ó‘appleÏ≈È∆ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆
«‹ÒÁ Á»‹∆
(ÍØÊ∆ ‘«apple‹∆ ¡Â∂ ÍØÊ∆ ⁄Â∞apple Ìπ‹)
ÍØÊ∆ ‘«apple‹∆
˝ √«ÂÈ≈Óπ ’appleÂ≈ Íπapple÷π «ÈappleÌÀ «ÈappleÚÀappleπ ¡’≈Ò Ó»apple«Â ¡‹»È∆ √øÌÀ √Ã∆ √«Â◊πapple»
ÍÃ√≈«Á® √Ã∆ √«Â◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’∆¡≈ ◊Ø√‡∆ «Ò÷∆¡≈Õ «Ò÷∂ ÍÛ∂, √π‰∂, «√÷À ◊≈Ú∂ «⁄Â∞
Ò≈«¬’∂, «Â√π ’∆ ÍÃÓ◊«Â ‘ØÚÀÕ Ú⁄È∞ ‘À ◊πapple» Á≈ÕÕ ¡≈«Á √⁄π ‹π◊≈«Á √⁄π ® ‘À «Ì √⁄π
È≈È’ ‘Ø√∆ «Ì √⁄πÕ 1 Õ
ËøÈ∞ √π ’≈◊Áπ ’ÒÓ ËøÈ∞ ËÈ∞ ̪‚≈ ËÈ∞ Ó√π®
ËøÈ∞ «Ò÷≈apple∆ È≈È’≈ «‹«È È≈Óπ «Ò÷≈«¬¡≈ √⁄π® 1 Õ 2 Õ
[√ÒØ’ Ó‘Ò≈ 1 ÓÒ≈apple ’∆ Ú≈apple Õ 28 Õ (1291)]
√≈÷∆ apple≈‹∂ «ÙÚ È≈Ì («ÙÚ È≈Ê) ’∆
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆ ‹Ï apple≈‹∂ «√ÚÈ≈Ê ’À ◊ë‘ Ó«‘ ¡≈¬∂ ÂÏ apple≈‹∂ ⁄Ø¡≈
⁄øÁÈ∞ Í≈È Î»Ò Ï√Âapple ¡Ì»÷È ¡È∂’ ¡È∂’ Ì≈«Â ’∂ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ’∂ ¡≈◊∂ ¡≈«È apple≈÷∂Õ
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ apple≈‹∂ ¿±Í«apple Ï‘πÂ∞ «¥Í≈ È≈Ê Ì∂¡≈ ÂÏ Â‘ª apple≈‹∂ «√ÚÒ≈Ê ’∂ «‹ Ï≈Ò’
ÍÛ∑Â∂ Ê∂ «√ apple≈‹∂ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ’∂ Í≈Ú‘π ¡≈«‰ Ï≈‘∂Õ √≈«Ê ‘∆ ¿∞È‘π ’≈ Íø«‚Â∞ Ê≈, ¿∞‘
Ì∆ ¡≈«¬ Í≈Ú«È Ò≈◊≈Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ¿∞È∑ Ï≈Ò’ª «’ «√apple Í«apple ‘≈Êπ Ò◊≈«¬¡≈Õ ÂÏ ◊πapple»
Ï≈Ï∂ ‹∆ ’«‘¡≈ «’, ““Í≥«‚Â≈ «¬È∑ª Ï≈Ò’≈ ’ø¿± ± ÍÛ∑≈ÚÂ≈ ‘ÀÕ”” ’‘À : ““‘ª ‹∆ ‘¿∞ ‘∆
ÍÒ≈ÚÂ≈ ‘ØÕ”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ ‹∆ ¿∞√ ‘∆ √πÌ≈«¬ Í«Û ◊À¡≈Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹
√π¡≈Ó∆ ‹∆ ± «¬È∑ª Ï≈Ò’ª Â∂ Â≈¬∆ «’¡≈ ÍÛ∑≈ÚÂ≈ ‘À? ’‘À ‹∆, ““¡‹‘π ˙ÈÓ √Â∂ «Ò«÷
Á∆¡≈ ‘À, ¬∂‘∆ ÍÛ∑≈ÚÂ≈ ‘ØÕ ÂÏ «¬√ Ê∆ Í∆¤∂ «‹ «’¤∞ ¡¤apple ‘À Â∂ ÍÛ∑≈Ú¿∞◊≈Õ”” ÂÏ ◊πapple»
Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹ ““¬∂ Í≥«‚Â≈ ± ÍÛ∑ Á∂÷≈ ˙ÈÓ √Â∂ ’∆ ͇∆””Õ ÂÏ ˙‘π Í≥«‚Â
Ò∂ ¿∞«·¡≈, ˙ÈÓ √Â∂ ’∆ ͇∆ Ò≈◊≈ ÍÛ∑È∂Õ ÂÏ ’«‘‰∂ Ò≈◊≈ «‹, ““‹∆ «¬«√ ÍÛ¡ª
«Ï«Á¡≈ ¡≈ÚÂ∆ ‘ÀÕ ’À√∆ «Ï«Á¡≈ ¡≈ÚÂ∆ ‘À «‹ «’¤∞ Ò∂÷≈ ‘À √𠫬√π Ó«‘ Ï‘πÂ∞ √π apple√π ‘À
⁄»’∂ È≈‘∆ ¡apple Ï≈ ’‘≈Ú Â∂ ⁄»’∂ È≈‘∆ ¡appleπ fi◊Û∂ Ó«‘ ‘≈apple∂ È≈‘∆, apple√È≈ Ï‘πÂ∞ ⁄ÒÀ
«Ú«Á¡≈ÚøÂ∞ ‘ØÚÀ ¡appleπ «‹ «’¤∞ ¬∂’ √≈apple «√÷À √π «Ï√appleÀ È≈‘∆ √ج∆ Ï‘πÂ∞ ‘Ø«¬ ¡appleπ Ú∂Á ¡¤apple
√ÓfiÀ Ï»fi∂ √Ó∂ ’∆ Íë’apple«Â ◊щ ’≈ √Ó∂ Ï»fi∂ √≈‘Ø ’∆ Óapple‹≈Á≈ ‹≈‰À”” «¬«√ ÍÛ∂ ’«apple ’«apple
◊Ñ‘ ◊Ø⁄apple ’≈ ◊¿∞ ‹≈‰∂ √ØÓÍ≈’ Ó«‘ apple‘∂ ÍÛ∑∂ ’apple ’«apple Ï≈Í≈apple ’∆ ◊«Â ‹≈‰∂, ÍÛ∂ ’«apple
’«apple Ò÷, ÍÁÓ, √‘ø√Ã, È∆Ò, Ëπ‹ ’Ø‡, ’appleØÛ∆ ’≈ Ò∂÷≈ ¬∂’ ÿ«Û Ó«‘ ’apple √Ófi≈«¬ Á∂ÚÀÕ
«¬«√ ÍÛ∑È∂ Ó«‘ Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆ ¬∂‘ ◊π‰ ‘ÀÕ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““¬∂

163
Í≥«‚Â≈ ‹∆! ÂÀ ÂØ «¬‘π Ï≈Ò’ ÍÛ∑≈«¬¡≈ È≈‘∆, ÂÀ ª ◊Ú≈¬∂ Í≥«‚ ‹∆Õ «Â«√ Í◊Ò ¿∞fiÛ∞
¿∞«Á¡≈«È Ó«‘ ÂÀ ¬∂‘ Í≈¬∂, «‹√ Â∂ ¬∂‘ Î∂«apple ’Á∂ «È’«√«‘ È≈‘∆Õ «¬È∑ª ’¿∞ ± ‹≈
˙¡≥’≈apple ’∆ ͇∆ ¡¤appleπ «√ËØfi≈«¬¡≈ «Ò«÷ Á∂«‘, «‹√ Â∂ «¬È∑ ‹∆¡ª ’≈ ¿∞Ë≈appleπ ‘Ø«¬Õ ÂÀ ÂØ
¬∂‘ ‹∆¡ √«Ì Èapple’ Í≈Â∆ ’∆¬∂””Õ ÂÏ ¿∞«È Í≥«‚ ’«‘¡≈ «‹, ““Ï≈Ï≈ ‹∆ √Ò≈ÓÕ «Â√π
’ÚÈ∞ √≈√Âz ÍÛ∑È ‘À, «‹Â∞ ’«apple ’«apple ¬∂‘π ‹∆¿∞ Óπ’«Â ‘Ø«¬ ¡appleπ ÏÀ’∞øfi Ï≈√∆ ‘ج∆ ‹∆Õ √À√≈apple
’∂ Ó≈«¬¡≈ ’∂ «Ï¿∞‘≈apple Â∂ ¬∂‘∆ ÍÛ∑È≈ ‘À ‹∆, «‹√π ’«apple ’«apple Ó≈«¬¡≈ ÍÃ≈ÍÂ∆ ‘ØÂ∆ ‘ÀÕ ‹∆
«‹√π ’«apple ’«apple Óπ’ Í≈¬∆Â∆ ‘À, √π ’ÚÈ∞ ÍÛÈ∞ ‘À ‹∆””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈
«‹, ““Í≥‚Â≈ ± «¬È Ï≈Ò’ª ’¿∞ «¬‘π ˙¡≥’≈apple ÍÛ∑≈¿∞, «‹√ Ê∆ «¬È∑ ’∆ ÍappleÓ◊«Â ‘Ø«¬””Õ
«Â√π ’≈ È≈Óπ ˙¡≥’≈appleπÕ ˙¡≥’≈apple ’≈ «Ï¿π‘≈appleπ Ï∆⁄≈appleπ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ ’«‘ Á∂Â≈ ‘ÀÕ
«’¡≈ ’«‘ ’«apple √Ófi≈ÚÂ≈ ‘À Í≥«‚ ’¿∞Õ Ú≈‘π ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆Õ ÂÏ apple≈Ó’Ò∆ apple≈◊
Ó«‘ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’π ‹∆ ˙¡≥’≈appleπ ͇∆ ’∂ ¡¤apple «¬√ Ì≈«Â ÍÛÀ◊≈ √π √À√≈apple √≈◊apple ’¿∞
«apple ’apple √⁄÷≥‚ ’¿∞ ‹≈«‘ ÍÃ≈Í«Â ‘ØÚÀ◊≈Õ «¬‘ Óπ’«Â ’∆ Í¿∞Û∆ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’π ‹∆
ÏÂ≈«¬ «Á÷≈«¬ Á∂Â≈ ‘À, √À√≈apple ’¿∞Õ «‹√ ’∂ Ì≈◊ ‘Ø«‘◊∂ √∂ «¬Â∞ Í¿∞Û∆ ‹≈«¬ ⁄ÛÀÕ ⁄ÛÈ∂
√≈«Ê √⁄÷≥‚ ’¿∞ ‹≈«¬ ÍÃ≈Í«Â ‘Ø«¬Õ ÂÏ √ÏÁ ’∆ Í¿∞Û∆ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ Ï≈Ë∆Õ ˙¡≥’≈apple
’∆ Ó‘Ó≈ ÏappleÈ∆Õ ¿∞√« ÍappleÓ∂√πapple ’∆ «√Ϋ ’apple∆Õ
˙¡≥’≈«apple ÏÑÓ≈ ¿∞Âͫ® ˙¡≥’≈apple ’∆¡≈ «‹«È∆ «⁄®
[apple≈Ó’Ò∆ Ó‘Ò≈ 1 Á÷È∆ ˙¡≥’≈apple (929)]
«¬‘ ◊Ø√«‡ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’∆ «‹ ’ج∆ ◊≈ÚÀ ÍÛÀ, √π‰À «Ò÷À, «Â√’≈ ‹ÈÓ
ÓappleÈ ’‡∆¡À ¡Óapple ‘Ø«¬ ‹∆Ú ‘∆ Óπ’ ‘Ø«¬Õ ÍappleÓ∂√πapple ¡≈«Á√‡ Íπapple÷π ’¿∞ «ÓÒ∂‹ «‹ ÍÃ∆«Â
’apple ’apple √π‰À «√÷À ’Ó≈ÚÀ «Â√ ’∆ ÍappleÓ◊ ‘Ø«¬ ÏØÒ‘π Ì≈¬∆ Ú≈‘π◊πapple»Õ [«¬√ ÂØ∫ ¡◊∂ ¡≈√≈
Ó‘Ò≈ 1 ͇∆ (432) ¡Â∂ Â∞÷≈apple∆ ¤ø ӑÒ≈ 1 Ï≈apple≈ Ó‘≈ (1107) Á∂ Í≈· Â∂ ÍappleÓ≈appleÊ
«ÁÂ∂ ‘È]
apple≈‹∂ «ÙÚÈ≈Ì Á≈ «√÷ ωÈ≈
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ apple≈‹∂ «ÙÚÈ≈Ì ’¿∞ Á∆«÷¡≈ Á∆È∆, «√÷π ’∆¡≈Õ apple≈‹∂ ’∂
ÓÈ √øÂØ÷π ¡≈«¬¡≈Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ apple≈‹∂ ’¿∞ È≈Óπ, Á≈È∞, «¬√È≈È∞, ÁÀ¡≈, ËappleÓπ,
√øÂØ÷, √∆´, √ø‹Óπ, «ÏÏ∂’ Ó«Â «ÁÛ≈¬∆Õ apple≈‹∂ ’¿∞ √Ó√ Ï≈‰∆ «Ò«÷ Á∆È∆ ˙‘π Í≥«‚Â∞
◊πapple» Ï≈Ï∂ ’≈ «√÷π ‘»¡≈Õ «ÂÈ‘π ¬∂‘∆ «ÏÏ∂’ Ó«Â Ò∆È∆Õ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ Á∆«÷¡≈ Á∆È∆Õ ÂÏ
apple≈‹∂ «√ÚÈ≈Ì ’¿∞ Í»appleÈ √ÏÁπ Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’≈ √ÈÓπ÷π ‘»¡≈ Á∆È ’≈Õ ¿±‘ª ¬∂Â≈ ÒØ’∞
‹πÛ∂ ◊πapple» ’≈ «√÷π, «Â√ ’∆ Ó«Â «Óapple‹≈Á≈ «’¤∞Õ È≈‘∆ «‹ «’ÂÈ∆¡ª √ø◊«Â ¡≈«¬ ‹πÛ∂Õ
¡ÀÍapple𠨉 Â∂ ‹≈‰∆¡À, «‹ ⁄≈Ò∆√ Ó‰ ÒΩ‰∞ apple√ج∆ ¡≥È Ó«‘ ÍÛÂ≈ ‘ÀÕ ¡À√∆ ˙‘ ËappleÓ √≈Ò≈
◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’∆ ÏË∆ ‘ج∆ ‘ÀÕ Â∞Ï ¿±‘ª Ï∆ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆, apple≈‹∂ ’¿∞ √ÏÁπ

164
’∂, ¡appleπ «ÏÁ≈ ‘»¡≈Õ ÓappleÁ≈È≈ √≈«‘Ï Ò∂ ’«apple ÷∂ÒÂ≈ ÷Ò∂Â≈ appleÓÂ≈ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆
’appleÂ≈apple Íπ«apple ¡≈¬∂, ‹◊π «È√Â≈appleÈ ’∆ «Èӫ® 1 ÏØÒ‘π Ú≈‘◊πapple»Õ ËøÈ ◊πapple»Õ √«Â◊πapple»Õ
√«ÂÈ≈Ó ’appleÂ≈ Íπapple÷π √«Â◊πapple» √«Â◊πapple» ÍÃ√≈«ÁÕ
¡≥◊Á ‹∆ Á≈ Ó∂Ò
ÂÏ ‹«Á ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆ ’appleÂ≈apple Íπ«apple ¡≈«¬ «‡«’¡≈, ÂÏ ¡À√∆ ¡≈«◊¡≈ √Ã∆ Í≈appleÏÑÓ
’∆ ̬∆, ‹π ◊πapple» ¡≥◊Áπ ÓÂ∂ ’∆ √apple≈«¬ ‘apple∆ ’∆ apple‘Á≈ √∆ ÂÏ √Ã∆ ◊Ø«ÏøÁ ‹∆ ’∆ ¡≈«◊¡≈
‘ج∆, «‹ ‘apple∆ ’∂ ÒØ’ √«Ì Áπapple◊≈ Á∂ Ì«Ú‰ ⁄Ò∂ Íapple√‰Õ ÂÏ Ò‘‰≈ Ì∆ È≈Ò∂ ⁄«Ò¡≈Õ ÂÏ
¡ªÚÁ∂ ¡ªÚÁ∂ ‹«Á ’appleÂ≈apple Íπapple Á∂ Í≈«√ ¡≈¬∂; ÂÏ Íπ«¤˙ È∂ ÒØ’ª ˘, «‹ ¬∂‘π «◊apple≈¿∞
«’√Á≈ ‘À? ’‘À ‹∆ ¬∂‘π ’appleÂ≈apple Íπappleπ ‘ÀÕ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ Ú∂Á∆ ’≈Õ √π ¡≈◊∂ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’
‹∆ ’≈ È≈¿∞ Ó‘√»apple √∆Õ «‹ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ Ú‚≈ Ì◊ ‘ÀÕ √Ì ’ج∆ ‹≈‰Á≈ √∆Õ √π‰∂
‘∆ ’«apple ’«apple, «‚·≈ «’È∂ È≈ √∆˙Õ ÂÏ √ÌÈ≈ ÒØ◊‘π ’«‘¡≈, ““«‹ È≈È’∞ Ú∂Á∆ ˙‘Ø ‹∆
Ì◊Â∞ ’‘∆Á≈ ‘ÀÕ ¡÷À ˙‘Ø? ÂÏ ÒØ«’ √ÌÈ∆ ¡≈«÷¡≈, ““«‹ «‹√Á≈ È≈¿∞ √π‰Á∂ √∂, √π ˙√∂
ÿ«apple ÍappleÓ∂√π«apple ¡ªÁ∂ ‘ª ª ‘Ø«¬ «‹ Áapple√È∞ ’∆⁄À ª””Õ √ÌÈ∆ ¡≈«÷¡≈ «‹, ““ÌÒ≈ ‘ØÚÀÕ””
ª «‹ÂÈ≈ √ø◊π √≈Êπ √ÌØ ‘∆ ÿØÓ≈ ÷≈«¬ ’À Óπ«Û ¡≈«¬¡≈Õ ¡≈«¬ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ’∆ ÍÀapple∆ ͬ∂Õ
«ÂÊ∂ ‘Øappleπ ÒØ’, ‘ØappleÕ ¡ÂÀ ◊πapple» Ï≈Ï∂ Á∆ «Á«√‡ ¡Â∂ ◊πapple» ¡≥◊Á Á∆ «Á«√‡ «¬’ ‘Ø«¬ ◊¬∆Õ
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ Íπ«¤¡≈ «‹, ’¿∞‰∞ ÷Âz∆? ¡÷À ‹∆, «Âz‘‰∞Õ ¡÷À Â∂apple≈ È≈¿∞ «’¡≈ ‘À? ¡÷À ‹∆
Ò‘‰≈Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹ Â∂apple≈ È≈¿∞ ¡≥◊Áπ ‘Ø«¬◊≈Õ Â± ¡≈«Á ¡≥«Â Ó∂apple≈ ‘ØÕ Â±
Ó∂apple∂ ¡≥◊ Ê∆ ‹πÁ≈ È ‘Ø«‘ø◊≈Õ Ó∂apple∂ ‘∆ ¡≥◊Áπ ‘Ø«¬◊≈Õ Â± ¡≈«Á ¡≥«Â Ó∂apple≈ ‘ØÕ Â± Ó∂apple∂ ¡≥◊ Ê∆
‹πÁ≈ È≈ ‘Ø«‘ø◊≈Õ Ó∂apple∂ ‘∆ ¡≥◊Áπ ± ÍÀÁ≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ ÂÏ ◊πapple» ¡≥◊Áπ ÍÀapple∆ ÍÀ¡≈Õ Â∞ ◊πapple» Ï≈Ï∂
¡≈«÷¡≈, «‹, ““«’¿∞ Íπapple÷≈, «’¿∞ ‘∆ ‹∆¡≈? ÂÏ ◊πapple» ¡≥◊Á Ï∂ÈÂ∆ ’∆Â∆ «‹, ‹∆, ‹∆¡
˘ √ª«Â ¡≈«¬ ◊¬∆ ‹∆ Â∂apple∂ Áapple√È «‚·∂ ‹∆Õ ‹∂ ¡≈«◊¡≈ ‘ØÚ∂, ª √≈«Ê ’∂ ÒØ’ª ˘ «ÚÁ≈
’«apple ¡≈ÚªÕ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ «‹, ““‹≈«‘ «Ú«Á¡≈ ’«apple ¡≈¿∞Õ ÂÏ ◊πapple» ¡≥◊Á ¡≈«¬‘
’«apple √ø◊ È≈Ò‘π «Ú«Á¡≈ ’∆Â∆Õ «‹ Ì≈¬∆ ÒØ’‘π Ó∂apple∆ √ÌÈ≈ ÈØ apple≈Ó apple≈Ó ‘ÀÕ ÂÏ √ø◊ «‹ÂÈ≈
√∆, √π √Ìπ «ÈÓ»fi≈‰≈ ‘Ø«¬ ◊À¡≈, «‹ ‹∆, √ø◊ Á∂ Ú≈Ò∆ Á∂ Ú≈Ò∆ Â±Õ Â∂apple∂ «Í¤∂ √ø◊π ⁄«Ò¡≈
‹∆Õ Â± ¬∂Ê∂ apple‘Á≈ ‘À ‹∆Õ ¬∂Ú Ï‰Á∆ ‘À? «‹ ± «Ú‰∞ Íapple√∂ Ó≈¬∆ Á∂ ÌÚ«‰ apple‘Á≈ ‘ÀÕ Â± ¬∂Ê∂
apple‘Á≈ ‘À ‹∆Õ ¬∂Ú Ï‰Á∆ ‘À? «‹ ± «Ú‰∞ Íapple√∂ Ó≈¬∆ Á∂ ÌÚ«‰ apple‘Á≈ ‘ÀÕ ÂÏ ◊πapple» ¡≥◊Á
¡≈«÷¡≈, ““«‹√ ’≈apple«‰ ‘ø¿∞ ÌÚ«‰ ‹ªÁ≈ √∆, √π ÍappleÓ∂√πapple ¬∂ʪ¿≤ «È√≈ ’∆Â∆ ª ÒØ’∆
¡≈«÷¡≈ «‹, ÌÒ≈ ‘Ø«¬ Õ Â∂apple∆ Â≈ «È√≈ ‘ج∆, Íappleπ ‹∆¡ √≈‚≈ «’ ‘≈´ ? ÂÏ ◊πapple» ¡≥◊Á
¡≈«÷¡≈ «‹, ‘π‰ Âπ√∆ ‹≈‘π Õ ÍappleÓ∂√πapple Â∞√ª ÈØ √π÷∆ √≈Á∆ ÒÀ ¡≈ÚÀ◊≈Õ Â∞√≈‚∆ Ì∆ ¡≈√≈

165
Í»appleÈ ‘ØÚÀ◊∆””Õ ÂÏ ◊πapple» ¡≥◊Á «Î«apple ¡≈«¬¡≈Õ √ø◊ ÈØ ¡ÌøÛÚø«‹ ’«apple, ◊πapple» Í≈«√ ¡≈«¬¡≈Õ
ÂÏ √ø◊ Ì¿∞‰ ÈØ Í«apple√ ’«apple, Î∂«apple ¿∞Ê≈¿± ¡≈«¬¡≈Õ ÂÏ Î∂«apple ˙«¬ ÒØ’ ¡≈«¬ ÍÀapple∆ ͬ∂Õ ÂÏ
◊πapple» Ï≈Ï∂ ˙«¬ Ï‘πÂ∞ √øÂØ÷∂Õ √øÂØ«÷ ’«apple ¿∞È ’∆ «ÚÁ≈ ’∆Â∆Õ ◊πapple» ¡≥◊Áπ ◊πapple» Í≈√ apple«‘¡≈Õ
◊πapple» Ï≈Ï∂ Á∂ Áapple√È È≈«Ò apple‘‰ Â∂ ◊πapple» ¡≥◊Á ’¿∞ √ª«Â ¡≈¬∆Õ ◊πapple» Ï≈Ï≈ ◊πapple» ¡≥◊Á ¿∞Â∂
÷π√∆ «’appleÍ≈Ò ‘Ø«¬¡≈Õ ‹∂‘≈ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ √≈, Â∂‘Ø «‹‘≈ ◊πapple» ¡≥◊Áπ ‘Ø¡≈Õ Â∂‘Ø ‹∂‘≈
◊πapple», Â∂‘Ø ‹∂‘≈ «√÷π ‘Ø«¬¡≈ ‹Ø«Â Ó«‘ ‹Ø«Â √Ó≈‰∆Õ ’Ò≈ ÌappleÍ»apple ‘Ø, ‹∂‘Ø ’apple‰≈ √≈, √π Â∂‘Ø
‹∂‘≈ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ◊πapple» ¡≥◊πÁπ ’∆¡≈Õ Âª Ì≈‚≈ ‹≈ ÍappleÌ»appleπ ’∆ÂØÈ∞ ◊πapple» ¡≥◊Á≈ Á≈, ÂÏ
Ï≈Ï∂ ‹∆ Â∂ «Ú«Á¡≈ ‘Ø¡≈Õ Â∆√apple∂ Ïapple√ ÿapple∆∫, ÓÂ∂ Á∆ √apple≈«¬ ¡≈«¬¡≈Õ ¡◊∂ ‘apple∆ «’¡ª «Ú«⁄
◊Ò Ú«‹ ͬ∆ √∆, ‹∂ Ò‘‰≈ Âz‘π‰ Ï≈Ï∂ È≈È’ Í≈«√ apple«‘¡≈Õ Áπapple◊≈ Á∂ ÌÚ«‰ È ◊«¬˙Õ
«’‘π «‹ ‘Ø«¬ ˙√π, √π ÿ«apple Ï≈appleπ ¤Ø«‚ ÁØÕ ˙√∂ Á∂ È≈«Ò apple«Ò ◊«¬¡≈Õ ‹«Á Â∆√apple∂ Ïapple«√ ◊πapple»
¡≥◊«Á ÿ«apple ¡≈«¬¡≈, ª ’∞«Ò ‘apple∆ ’∆ ÓÂ≈ ’∆Â≈ «‹ ¡√≈«‚¡‘π Ò‘‰≈ ¡≈«¬¡≈ ‘À
È≈È’ Ê≈Ú‘π, Íapple ’∂‘∆ ‘∆ Ú‚∆ ‹Ø«Â «Ú⁄ ¡≈«¬¡≈ ‘ÀÕ ⁄Ò‘π, ÂØ ‹≈«¬ ’À «Ó«Ò ¡≈Ú‘πÕ
ÂÏ √Ì ‘apple∆ ’∂ «¬’·∂ ‘Ø«¬ ’«apple «ÓÒ‰ ¡≈¬∂Õ ¡≈«◊¡‘π ◊πapple» ¡≥◊Á ˙È∆ ÷Û≈ ‘Ø«¬¡≈Õ ¿∞·
’À √ÌÈ≈ ÈØ «Ó«Ò¡≈Õ ‘Ø«apple √Ì ‘apple∆’∂ ◊πapple» ¡≥◊Á ÈØ ◊«Ò «ÓÒ””Õ ÂÏ Âı ÓÒ ¡≈«÷¡≈
‹∆, ““‹∆ ± Ú‚∂ Íπapple÷ ‘À∫””Õ ÂÏ ◊πapple» ¡≥◊Á ÷π√∆ ’∆Â∆ Âı ÓÒ ˘, ““‹∂ ‹≈«‘ Â∂apple∆ ÍÀapple∆
ͬ∂ Á≈ ¬∂‘Ø «Ú√∂÷π «‹ ± √Ìπ Á» ‘∆ Ú‚≈ ‘ØÚ«‘ø◊≈Õ ÂzØ«‡ «’√∂ ÊØ ’Á∆ È≈ ‘Ø√∆¡≈, ÍappleÓ∂√πapple
’apple∂””Õ ‹≈ ◊πapple» ¡≥◊Áπ ¬∂‘π ÏØ«Ò¡≈ ª √ÌÈ≈ ÈØ ’øÈ ‘ج∂, «‹ ‹∆ «’¤∞ ¡√≈ÈØ Ì∆ ÷π√∆ ‘ØÚÀÕ
‹∂ «’√∂ Á≈ ÁØ√Â∞ «ÓÂz ÚËÁ≈ ‘À ‹∆, ª √ÌÈ≈ ÈØ Ì≈¿∞ ‘ØÁ≈ ‘ÀÕ ÂÏ ◊πapple» ¡≥◊Áπ √»‘∆ apple≈◊
Ó«‘ √ÏÁπ ÏØ«Ò¡≈ ‹∆:-
® √ÏÁ ®
«‹È≈ ’¿∞ ̪‚À Ì≈¿∞ «ÂÈ≈ √Ú≈apple√∆®
[√»‘∆ Ó‘Ò≈ A ÿapple 6 Õ 5 Õ (729)]
‹≈ ◊πapple» Ï≈Ï∂ Â∂ «Ú«Á¡≈ ‘Ø¡≈ √∆ ◊πapple» ¡≥◊Áπ, Â≈ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈ ‹∆, «‹ ““Íπapple÷≈
¡≥◊Á≈, ± ˙‘π Ê≈¿± ¤Ø«‚Õ ¬∂Ê∂ Ó∂apple∂ È‹∆«’ ¡≈«¬ apple‘π”” Â≈ ◊πapple» ¡≥◊Á ‹∆ Ú√≈¬∆ «‹ √Ø
¿∞Í≈¿∞ ‘Ø«¬ «‹ ÒØ’∞ «Ì apple‘À ¡ÂÀ ÍappleÒØ’∞ «Ì apple‘ÀÕ Â≈ ÏÒØ ⁄‘≈¬∆ Á≈ √ø‹Ø◊π ‘Ø«¬¡≈Õ ÂÏ ¬∂Â∂
√ø‹Ø«◊ ◊πapple» ¡≥◊Áπ, √‡ÏappleØ‘∆ ÷‚±«apple Á∂ ÷«‘«apple¡ª ¡≈«¬¡≈Õ ‡Ïapple ¡≈«‰ ÷‚±«apple Ï‘≈Ò∂Õ ¡≈«Í
◊apple» Ï≈Ï∂ ÊÀ ¡≈«¬¡≈Õ ÂÏ ¡◊∂ ◊πapple» Ï≈Ï≈ Ë≈È≈ Á≈ «ÈÁ∆‰∞ ’apple≈«¬Á≈ √∆Õ ¿∞Ê≈¿∞ ‹≈«¬
◊πapple» ¡≥◊Áπ ÍÀapple∆ ÍÀ¡≈Õ ◊πapple» Ï≈Ï∂ Ï‘πÂ∞ ’«apple ’«apple, «√appleπ ‘ʪ «Ú«⁄ Ò∆Â≈Õ «‹ ÷≈‰∆ «√¿∞
Í≈‰∆ «Ó«Ò ‹≈Â≈ ‘À, «Â¿∞ ◊πapple» Ï≈Ï∂ √≈«Ê ◊πapple» ¡≥◊Áπ ¡≈«¬ √Ó≈‰≈Õ ‹≈ ◊πapple» Ï≈Ï≈ ÈÁ∆‰∞
’apple≈«¬’À ⁄«Ò¡≈ ÿappleª ˘, ÂÏ ◊πapple» ¡≥◊Á ¿πÂÀ ‹ØÛ≈ ’Í«Û¡ª Á≈ ¡«Â Ó‘∆È∞ √∆Â≈ √∆Õ
ª ◊πapple» Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈, «‹ ““Íπapple÷≈ ¡≥◊Á≈ ¬∂‘ Ìapple∆ ÈÁ∆‰∞ Á∆ ¿∞⁄«’ ÒÀ””Õ «‹¿∞ Ë≈È≈
«Ú⁄‘π Ú‘Á∂ Í≈‰∆ ¡ÂÀ «⁄’«Û «È’Ò∆ √∆ Ìapple∆, «Â¿∞ Ì≈apple∆ Áπ‘ ‹«‰¡≈ ⁄«’ ’«apple ◊πapple»
¡≥◊Á Á∂ «√«apple «ÁÂ∆Õ ◊πapple» Ï≈Ï≈ ÿ«apple ¡≈«¬ Ú«Û¡≈Õ Âª ◊πapple» ¡≥◊Áπ Ìapple∆ ¿∞Â≈«apple ’À Ó≈Â≈

166
Á∆ ÍÀapple∆ ‹≈«¬ ÍÀ¡≈Õ Âª ‹«Á Ó≈Â≈ Á∂÷À ª «’ Ú∂÷À, ’ÍÛ∂Õ √«Ì «⁄’Û È≈Ò Ìapple∂ ‘À √πÕ
ª Ó≈Â≈ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ˘ ¡≈«÷¡≈ «‹, ““‹∆ Â∂apple∆ ’∂‘∆ Ú≈«‰ ‘À, «‹ ’ج∆ ÌÒ≈ Ó≈‰± ÂÀ Ê∂ ¡≈ÚÀ,
«Â√ȱ «⁄’«Û Ìapple∆ ‘ج∆ Ìapple∆ ÿ≈‘ Á∆ ¿π⁄«’ «√«apple Á∂«‘Õ «Îapple∆ Â∞Ë ÊÀ «’¿∞ ’«apple ’ج∆
¡≈ÚÀ””? ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ «Ó‘appleÚ≈È∞ ‘Ø«¬ ’À ÏØ«Ò¡≈, ““«‹ ÌØÒ∆¬∂ ¬∂‘ ÿ≈‘ Á∆ Ìapple∆
È≈‘fl»∆Õ ÓÀ ¡≥◊Áπ Á∂ «√«apple ¤Âz «ÁÂ≈ ‘∆Õ Âª ◊πapple» ¡ø◊Áπ ÍÀapple∆∫ ÍÀ¡≈Õ √ø◊«Â ÍÀapple∆∫ ͬ∆Õ √ÌÈ∆
‹≈Â≈, «√÷≈ Á∂ Ó«È Ú«√¡≈, «‹ ¬∂√π ¿∞Í«apple Ó‘ª Íπapple÷ Á∆ È‹«apple ‘ج∆, Í≈«Â√≈‘∆ Á∂Ú‰
Á∆Õ ¬∂‘π ◊πapple» ‘ÀÕ Í≈√Ò∂ «‹ «√÷ √∂, «√ √Ó«fi ◊¬∂Õ ◊πapple» Á∆ «Ó‘apple ◊πÛ∆ È≈ apple‘∆Õ ◊πapple» ÍappleÓ∂√πappleπ
Ú∂ÍappleÚ≈‘π «‹√ÈØ Ì≈ÚÀ, «Â√ÈØ «ÈÚ≈‹∂Õ Ì≈‰∂ Á≈ ÷√Óπ Ì≈ÚÀ, √π ’apple∂Õ
¡⁄ÒÚ‡≈Ò∂ «Ú⁄ «√˪ È≈Ò ◊ØÙ‡
ÂÏ √Ã∆ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ ’appleÂ≈apple Íπapple Â∂, «ÙÚapple≈«Â Á∂ Ó∂Ò∂ ’¿π ¡⁄«Ò
¡≈«¬¡≈Õ √∂Ú’ √≈«Ê Ê∂ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ’∂Õ ¡appleπ √≈«Ê ‘∆ ◊πapple» ¡≥◊Áπ Ú‹∆appleπ √∂Ú’≈ Ê≈ Í»apple≈Õ
‹«Á ◊πapple» Ï≈Ï≈ ¡⁄«Ò ‹≈«¬ Ú«Û¡≈, ÂÏ √ÌÈ≈ ÒØ’≈ «Ú«⁄ È≈È’π ‘∆ È≈È’∞ ‘Ø«¬
◊«¬¡≈Õ √Ì ’ج∆ ÒÀ ¿∞«·¡≈, «‹ È≈È’∞ Ì◊Â∞ ‹π ’‘∆Á≈ Ê≈, √𠫬Ê∂ ¡≈«¬¡≈ ‘ÀÕ «‹√Á∂
ÙÏÁ, √ÒØ’∞ √À√≈appleπ ◊≈ÚÁ≈ ‘À, ˙‘∆ È≈È’∞ ¡≈«¬¡≈ ‘ÀÕ «‹ÂÈ≈ ¡⁄Ò «Ú«⁄ ÒØ’∞ Ê≈, √π
√Ìπ ¡≈«¬¡≈ «Ó«Ò¡≈ Áapple√È∞ Á∂÷‰‘≈apple≈Õ È≈ ’ج∆ ‹Ø◊∆ ‘∆ apple«‘¡≈, È ’ج∆ √ø«È¡≈√∆
apple«‘¡≈, È≈ ’ج∆ ◊ë‘√Â∆ ‘∆ apple«‘¡≈, È ’ج∆ ¿∞Á≈√∆ apple«‘¡≈, apple«‘˙ ‹∆¿∞ ’ج∆ È≈‘∆Õ „’≈
„’ ‹Ø ’ج∆ Ê≈, √π √Ì ÒØ’∞ «Ó«Ò ◊À¡≈, «‹ È≈È’∞ ¡≈«¬¡≈, È≈È’∞ ¡≈«¬¡≈Õ ÂÏ Ï≈Ï≈
È≈È’∞ Í≈«Ò „≈Ï Á∆ ¿∞Í«apple ‹≈«¬ ÏÀ·≈, √apple∆‘ Á∂ ’Ø«Ò, Ï∂«apple Í≈«√Õ Íappleπ ÒØ’π ¡«ÓÂ≈ ‹π«Û
◊À¡≈Õ Ï≈Ï∂ È≈È’ Á≈ Áapple√È Á∂÷‰ ‘≈apple∂Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’∂ ¡≈◊∂ Ì◊Â∆¡‘π ¡≈«¬
Ì◊Â∆ Ï≈‘∆Õ ÂÏ ÍÚ‰ È≈Êπ ¡appleπ Ìø◊apple È≈Ê ¿∞‘≈ ◊πÍ ¡≈«¬ ÷ÒØ Ì¬∂Õ ÂÏ ¿∞Ȫ
Ì◊Â∆¡‘π ’≈ Ò؇≈ ⁄πapple≈«¬ Ò∆Â≈Õ ÂÏ ‹«Á ˙«¬ Ì◊Â∆¬∂, Á∂÷«‘, ¿∞ Ò؇≈ È≈‘∆Õ «’È
‘∆ Ò؇≈ Ò∆¡≈Õ ÂÏ ¿∞È Ì◊Â∆¡‘π ’¿∞ Ì◊«Â «Ï√«apple ◊¬∆Õ ÂÏ ÍÚ‰ È≈Ê ¡appleπ Ìø◊apple
È≈Ê ’«‘¡≈ «‹, ““È≈È’ ‹∆ ¬∂È≈ Á∂ Ò؇∂ ◊¬∂ ‘Ø«¬, Â≈ ¬∂È∆ Ì◊«Â Â«Û «ÁÂ∆””Õ ÂÏ ◊πapple»
Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““‹∆ ¬∂‘ «’¡≈ ’apple«È, ‹≈ ¬∂È≈ Í‹∆‘∂ «Á¡ª Ó≥◊‰ ‘≈«apple¡ª
Á≈ ‹∆¿∞ ¬∂È≈ Í‹∆‘∂ Á∂ Ú≈√Â∂ Ì◊«Â Í≈¬∆ √∆Õ Â∞√≈ appleπͬ∆¡À Á≈ Ò؇≈, ¬∂È≈ Á≈ ⁄πapple≈«¬
´’≈«¬ apple«÷¡≈Õ ¬∂«‘ «’¡≈ ’apple«È? «‹È≈ Á≈ appleπͬ∆¡À Á≈ Ò؇≈ ◊À¡≈ ‘ÀÕ ÂÏ ÍÚ‰ È≈«Ê,
Ìø◊apple È≈«Ê ’«‘¡≈ «‹, ““«‹Ê∂ ¡√≈ Ò؇≈ apple«÷¡≈ ‘À, «ÂÊ‘π Â∞√∆ ’«„ Á∂‘πÕ”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂
È≈È’ ‹∆, «¬’√ «√÷ ˘ ¡≈«◊¡≈ ’∆Â∆ «‹ Íπapple÷≈, ““«‹Ê∂ ÍÚÈ È≈«Ê Ìø◊apple È≈Ê Ò؇≈
apple«÷¡≈, ‘À ¿∞Ê‘π ¡≈«¬ Á∂«‘Õ ÂÏ ˙‘π «√÷π ◊πapple» Ï≈Ï∂ ’∆ ¡≈«◊¡≈ √≈«Ê «√˪ ’≈ Ë«apple¡≈
‘Ø¡≈ Ò؇≈ ÍÚ‰ È≈Ê Á∂ Á∂÷Á∂ ‘∆ ˙‘π «√÷ Ï≈Ï∂ ’∆ ¡≈«◊¡≈ √≈«Ê «√˪ ’≈ Ë«apple¡≈ ‘Ø¡≈
Ò؇≈ ÍÚ‰ È≈Ê Á∂ Á∂÷Á∂ ‘∆ ˙‘π «√÷ Ï≈Ï∂ ‹∆ ’∂ ¡≈◊∂ ’«„ ¡≈«‰ «ÁÂ≈Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂
’«‘¡≈ «‹, ““‘ª Íπapple÷≈ ¬∂‘π Ò؇≈ ¬∂È≈ Ì◊Â∆¡≈ ÈØ Á∂«‘””Õ ÂÁ ˙«¬ Ì◊Â∆¬∂, Ò؇∂ «ÓÒ∂ ‘ج∂,
√apple√∂ ‘ج∂Õ ÂÏ ˙È∆∫ ÍÁ∂∫ Á≈ ÌØ◊π Í≈«¬¡≈Õ «‹ «’¤∞ ˙È≈ Á∆ Ϫ¤≈ ÓÈ «Ú«⁄ Ê∆, √π ◊πapple»

167
Ï≈Ï∂ ¿∞È ’¿∞ «ÁÚ≈¬∆Õ ˙«‘ Ì◊Â∆¬∂ ıπ√∆ ̬∂Õ ˙È≈ Á≈ «¬¤≈ Á≈È∞ Í≈ÃÍ«Â ‘Ø¡≈Õ ÂÏ ˙«‘
Ì◊Â∆¬∂ ◊πapple» Ï≈Ï∂ «Ú«Á¡≈ ’∆¬∂Õ ÂÏ «√Ë∆ ÍÚ‰ È≈Ê, Ìø◊apple È≈Ê ’«‘¡≈ «‹, ““¬∂ È≈È’≈
«¬’ Á𫬠◊Òª ¡√ª Â∂apple∂ È≈«Ò ’apple‰∆¡ª ‘À«ÈÕ ‹∂ Âapple∆ ¡≈«◊¡≈ ‘ج∆ ª ¡≈÷‘π””Õ ÂÏ ◊πapple»
Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ «‹, ““ÌÒ≈ ‘Ø«¬, «‹ «’¤∞ ‹∆ ‘À, √π ’‘∆¡À””Õ ÂÏ «√Ë‘π ’«apple¡≈ «‹, ““È≈È’≈
«appleÛ’‰ ‘≈apple∆ «ÿ¿∞ √ø«‹¡≈ √∆, Íappleπ δ √«Û ◊«¬¡≈Õ ˙‘π «ÿ¿∞ ÷≈‰‘π √ø‹‰‘π Ú∂⁄‰‘π
√Ì Á» ◊«¬¡≈ «ÿ¿∞ Ó«‘ ÁØ÷π «’ ̪Û∂ «Ú«⁄ ÁØ√π? ’À √ø‹‰ ‘≈«apple¡≈ «Ú«⁄ ÁØ√πÕ ÂÏ ◊πapple»
Ï≈Ï∂ È≈È’ ’≈ «√÷, ◊πapple» ¡≥◊Á ÏØ«Ò¡≈Õ √»‘∆ apple≈◊ Ó«‘ Ï≈È∆ ÏØ«Ò ¿∞«·¡≈ :-
̪‚≈ ‘¤≈ √Ø«¬ ‹Ø «Â√π Ì≈Ú√∆®
[√»‘∆ Ó‘Ò≈ 1 ÿapple 6 Õ 6 Õ (729)]
‘À«È «ÚappleÒ∂ È≈‘∆ ÿ‰∂ ÎÀÒ Î’Û∞ √ø√≈apple®
[√ÒØ’ Ó‘Ò≈ 1 (1411)]
Í«‘apple≈ ¡◊«È «‘ÚÀ ¡appleπ Ï≈Ë≈ ÌØ‹È √≈appleπ ’apple≈¬∆®
[√ÒØ’ Ó‘Ò≈ 1, Ú≈apple Ó≈fi ’∆Õ 19 Õ (147)]
«√Ë ◊Ø√‡-«√Ë √Ì≈ ’«apple ¡≈√«‰ ÏÀ·∂ √ø √Ì≈ ‹À’≈appleØÕ
[apple≈Ó’Ò∆ Ó‘Ò≈ 1, «√Ë ◊Ø√‡ (938)]
◊πapple» ¡apple‹È Á≈ ¡’Ïapple Ï≈ÁÙ≈‘ ˘ √≈÷∆ √π‰≈¿∞‰≈
ÂÏ ¬∂’ «Á«È ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ Í≈«√ ◊πapple» ¡≥◊Á Ï∂ÈÂ∆ ’apple∆ «‹, ““«‹ Í≈«Â√≈‘
‹∂ Â∞«Ë Ì≈ÚÀ ª ‹ø◊´ Á∂÷∆¡ÀÕ ÂÏ ’appleÂ≈apple Íπapple ÂØ∫ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆ ‹ø◊Ò ’∆ ËappleÂ∆
¡≈«¬¡≈Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆ ⁄«Ò¡≈ ‹≈Â≈ ‘À ¿∞«Á¡≈È ’∂ «Ú÷∂, ‹ø◊Ò Ó«‘ ¡appleπ
«√÷ √≈«Ê ‘À∫Õ ÂÏ ¿∞È‘π «√÷‘π ’«‘¡≈ «‹, ““Ï≈Ï≈ ‹∆ √Ò≈Ó«Â ‘Ó «Í¡≈√∂ ‘«‘””Õ ’‘∂,
apple∂ Â∞Ó «Í¡≈√∂ ‘‘π? ’‘∂, ““‹∆, Ï‘πÂπ «Í¡≈√∂ ‘«‘””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹,
““«’¡≈ ’apple∆¡À, ¬∆‘≈ ¿∞ ◊ø◊≈ Ì∆ ’‘∆ È‹∆«’ È≈‘∆””Õ ÂÏ «¬ÂÈ∂ ‘∆ ’‘‰∂ √≈«Ê ‘Ú≈¬∆
’∆ «È¡≈¬∆ ◊ø◊≈ ¡≈«¬ ◊¬∆Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ «√÷ª ’¿∞ ’«‘¡≈ «‹, ““‘ª Â∞Ó «Í¡≈√∂ ‘‘π,
Í∆¡‘π””Õ ÂÏ ¿∞È‘π «√÷‘π ◊ø◊≈ ‹´ Í∆¡≈ Í∆, ¡apple ¡È≈¬∂ Ì∆Õ ÂÏ ¡Úapple «‹ ÒØ’ Ê∂ «ÂÈ‘π
’«‘¡≈ «‹, ““¬∆‘ª ‹ø◊ÒÓ Ó«‘ ‘Í≈È∆ È Êª ÍÀÁ≈ ‘ØÂ≈, ¬∂‘π Áapple∆¡≈¿∞ ’‘≈ ÂÀ ÍÀÁ≈ ‘»¡≈?
ÂÏ ÂÓ≈√◊∆apple ÒØ’ Á∂÷È∂ ’¿∞ ⁄Ò∂Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““¬∂‘ ÒØ’
ÂÓ≈√◊∆apple ‘À; √Øappleπ ’apple«‘ø◊∂””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ «Í¤∂ ’¿∞ ‘Êπ ’∆¡≈Õ ˙«¬ ÒØ’ Í∆¤∂
‘∆ ’¿∞ ‘«‡ ◊¬∂Õ ¡≈◊∂ ’ج∆ ¡≈«¬ È≈ √«’¡≈Õ ¬∂‘ √≈÷∆ ¡’Ïapple Í≈«Â√≈‘ ’«apple √πÈ≈¬∆
Ê∆Õ ‹Ï ◊πapple» ¡apple‹πÈ Ò‘Ω«apple ¡≈«¬ «Ó«Ò¡≈ Ê≈, ¡’Ïapple Í≈«Â√≈‘ ’¿∞Õ ÏØÒ‘π Ú≈‘◊πapple»Õ
¡≥◊Á ‹∆ Á∆ ÿ≈Ò‰≈
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ ’appleÂ≈apple Íπ«apple ¡≈«¬ «‡«’¡≈Õ ÊπÛ Ï«‰¡≈ Á∆ ÷π‚∆
¿∞√≈apple∆Õ √»apple‹ ’∂ √ÈÓπ÷ Á‘π apple«÷¡≈Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ˙‘π Áappleπ ⁄‰≈«¬ ’«apple Á÷‰ ’∆ ’∞ø‡ ⁄øÈ∂
’∂ «Ú«⁄ Áappleπ apple«÷¡≈Õ «‹ÂÈ∂ «È«Ú ’«apple, «¬’∞ ¡≈ÁÓ∆ «Ú«⁄ Ú‚∂ Ó∆ ‚∆, ¡Â∂ ¿∞Âapple ’∂
⁄øÈ∂ ’∂ ¡≥Á«apple Ú≈«apple, Ï≈Ï∂ ’∆ ÏÀ√’, appleØÛª ’≈ ⁄¿∞ÂÛ≈ Ó≥‹∂ «‹ÂÈ≈ ’∞, ¿∞√ ¿∞Â∂ ’÷ª Á∆

168
Í»Ò∆ «Ú¤≈«¬ ’«apple Ï≈Ï≈ ÏÀ·∂Õ appleÏ≈Ï∆ ’∆appleÂÈ∞ ’appleÀ, √ø◊«Â Í≈«√ ÏÀ·∂Õ «‹⁄appleπ Â∆’∞ ◊πapple» Ï≈Ï≈
ÏÀ·≈, appleÏ≈Ï∆ ȱ ‘π◊≈apple≈ Ìapple∂, “‘»ø ’apple∂, «Â⁄appleπ Â∆’∞ appleÏ≈Ï∆ ◊≈ÚÀÕ ‹ª Ï≈Ï≈ “‘»ø” ’apple‰∂ Â∂ apple‘À,
ª appleÏ≈Ï∆ ¡≈appleÂ∆ √Ø«‘Ò≈ ’appleÀÕ ÂÏ appleÏ≈Ï∆ È∂ ¡≈«◊¡≈ ‘ØÚÀ, ‹π √Ú‘π Íπapple÷≈Õ ÂÏ «√÷ «¬’Â∞
ÂappleÎ ‘Ø«¬ ’«apple, √«Ú ‹≈«ÈÕ Á»«apple Á»«apple ‘Ø«¬ ’«apple «¬’ ‹≈«ÈÕ «¬’ ◊πapple» Ï≈Ï≈ «ÏøÁ’ Ó∂
¡√«‰ ‘Ø«¬ ’«apple, «Î«apple ¿∞«· Áapple¡≈«¬ ‹≈«¬Õ ‘Øapple √«Ì √«Ú ‹≈«È «¬’ ◊πappleπ ¡≥«◊Á È≈«Ò
‹≈«¬Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ ‹≈«¬ ’«apple Á«apple¡≈¿∞ «Ú«⁄ ÷Û≈ ‘Ø«¬ apple‘ÀÕ ÁØÚÀ ⁄≈Áappleª ÏøÈ∂ Ë«apple ’«apple,
¡apple ‚ø‚≈ ⁄≈Áappleª ¿∞Í«apple Ë«apple, Áapple¡≈Ú «Ú«⁄ ‡πÏ’∆ Ó≈«apple ’«apple, «¬’≈ «Î«apple «‹Ê‘π Â≈¬∆
Í≈‰∆ Óπ«‘ ¡≈Ú∂, «ÂÊπ‘π Ò≈«¬ Ï≈Ï≈ Áapple∆¡≈Ú «Ú«⁄ ÷Û≈ apple‘ÀÕ 1 Õ ‚∞¿∞„ Í‘appleπ «Í¤Ò∆ apple≈«Â
÷Û≈ apple‘ÀÕ ‹«Á √øÍ»appleÈ∞ √»apple‹π ⁄ÛÀ, ÂÏ Ï≈Ï≈ Ï≈‘«apple ¡≈ÚÀÕ ◊πapple» ¡≥◊Áπ ‘∂·Ò∆ Ú«Ò Áπapple≈‚≈
‹≈«¬ ’«apple, «¬√È≈È∞ ’«apple ’«apple, Á»«apple ‹∂‘∂ ÏÀ«· apple‘ÀÕ ‹«Á ◊πapple» Ï≈Ï≈ Ï≈‘«apple ¡≈ÚÀ, ¡≈«¬ ’«apple
¡◊¿∞¤≈ «√«apple ÏøÈ∂, ’ØÍ∆È √π’∆ Â∂«Û ÏøÈ∂ «ÌøÈ∆ ÈÍ∆«Û ’«apple ‚ø‚∂ √≈«Ê Ïø«È ’«apple, ‘Ê Í≈Ú
Î∂apple ËØ«¬ ’«apple Â≈ √Ú≈ ’Ø‘ Á∆ „∂apple∆ ‘ØÁ∆ :-
““È≈ÈÓπ √π‘≈Ú≈, Ú÷Â∞ √π‘≈Ú≈, Óπ«÷ ¡≈÷≈ ÓŒ«È ⁄≈¿∞””
[«¬‘ ◊πapple» ˆÃøÊ √≈«‘Ï «Ú⁄ È‘∆∫ ‘À]
¬∂‘π ‹Íπ ÍÛ∆Á≈Õ √Ú≈ Í‘apple Â∆’ Í«Û ’«apple, «¬’ ‚ø‚≈¿∞‰ √»apple‹ ’∆ ÂappleÎ ’apple∂Õ
«Í¤Ò∆ ⁄؇∆ ¡‚∆¡ª ¿∞Í«apple ¡≈«‰ apple÷∂Õ «¬’ ‚ø‚≈¿∞‰ Í¤Ó ’∆ ÂappleÎ ’apple∂Õ «√appleπ ¡Û∆¡ª
¿±Í«apple «Ò‹≈«¬ apple÷ÀÕ «‘’ ’∆ ’øÿ∆ «È’«Ò ¡≈ÚÀÕ «¬’ ‚ø‚¿∞ ¿∞Âapple Á∆ ÂappleÎ ’apple∂Õ «¬’
‚ø‚¿∞‰ Á÷‰ ’∆ ÂappleÎ ’appleÀÕ ⁄≈apple ‚ø‚¿∞ª ’«apple ’À, Î∂«apple «¬’ ⁄≈Áapple ÂÀ«Û ’appleÀ «¬’ ¿∞Í«apple
’apple∂Õ ‹«Á ◊πapple» Ï≈Ï≈ Ï√Âapple Í«‘apple Ò¬∂, ÂÏ ◊πapple» ¡≥◊Áπ ÍÀapple∆ ÍÚÀÕ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ ¡≈÷À «‹,
““Ï«‹ Íπapple÷≈ Â∂apple≈ ÌÒ≈ ‘ØÚÀ””Õ ÂÏ Ï≈Ï≈ ¿∞Ê≈¿∞ ¡≈«¬, ¡’À «’√∂ «Ï÷ ‘∂«·, ¡≈’∂ «’√∆ appleØÛ∆
¿∞Í«apple ◊πapple» Ï≈Ï≈ ¡≈«¬ ÏÀ·∂, ÂÏ «√÷ª ÈØ ÷Ï«apple ‘ØÚ∂, «‹ ÎÒ≈È∆ appleØÛ∆ ◊πapple» Ï≈Ï≈ ÏÀ·≈ ‘ÀÕ
«√÷ ¡≈«¬ fiπÏ«È ¡≈«¬ «¬’·∂ ‘ØÚ«ÈÕ Íπapple È∂Û∂ ‹≈«¬ ’ج∆ ÍÀapple∆ ÍÀ √’∂ È≈‘∆Õ Á»apple‘π ÍÀapple∆ ÍÀ
’∂ ‘«‡ ’∂, Áπapple≈‚∂ ‹∂‘∂ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È∂ «Á√«‡ «Ú«⁄ apple«÷ ’À Ï«‘ ‹≈«ÈÕ ‹«Á ’ج∆ ÍÀapple∆ ÍÚÀ,
ª ¡«◊¡‘π ◊πapple» Ï≈Ï≈ ¬∂‘Ø ’‘À «’, ““Ï«√ Íπapple÷≈ ’appleÂ≈apple ÌÒ≈ ’appleÀ◊≈””Õ ‹«Á apple√ج∆ ¬∆Ô≈apple
‘ØÚÀ, «Á apple√ج∆¡≈ ‹≈«¬ ÷Ò≈ ‘ØÚ∂Õ ‹«Á ◊πapple» Ï≈Ï≈ È‹«apple ’«apple ’À, ¡≈Í∂ ’‘À, «‹ «’¿∞
Íπapple÷≈ appleØ√¬∆ ¬∆Ô≈apple ‘ج∆ ‘À? ÂÏ ˙‘π apple√ج∆¡ª «Í¤Ø Á∂ ’‘∂ «’, ““‘ª ‹∆, ‘ج∆ ‘À apple√ج∆””Õ
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ ËappleÓ√≈Ò≈ Ï‘∂Õ Ï«‘ ’«apple ¡≈«◊¡≈ ’apple∂, «‹, ““Íπapple÷≈ ‹≈‘π ‹∂Ú«‘π””Õ ‹∂
√∆¡≈Ò≈ ‘Ø«¬, ª «÷⁄Û∆ apple؇∆Õ ¡Â∂ ¿∞È≈Ò≈ ‘Ø«¬, Â≈ Á≈«Ò apple؇∆¡ªÕ «‹ÂÈ≈ ¡≈‘appleπ «’√∆
’≈ ‘ج, «ÂÂÈ≈ Ò∂ ¿∞∂·∂Õ ◊πapple» Ï≈Ï≈ apple√ج∆ È ÏÀ·Á≈Õ Ï≈Ï∂ ¬∂’Ø ¡‘≈appleπ Ê≈Õ Ïapple√ «ÁÈ≈ Ï≈Ï≈
ÒÀ∫Á≈, «¬’ ÂÒ∆ apple∂Â∞ Á∆ ¡’À «¬’ ’’Û∆ ¡’ Á∆Õ ¬∂‘π Ï≈Ï∂ Á≈ ¡‘≈appleπ, ‘Ø∫Á≈Õ ¡Â∂ «√÷≈
ÈØ ÁØÚ∂ Ú÷ apple؇∆ ‘Ø∫Á∆Õ ‹∂‘∆ «‹È√∆ Á≈ ’ج∆ √À√≈apple∆, √∂Ú’∞ «√÷π ’ج∆ ¡≈ÚÀ, Â∂‘≈ Â∂‘≈
Íapple√≈Áπ «Ó«Ò¡≈Õ √◊¿∞Â∆ Ì∆apple √ج∆ ÍÚÁ∆Õ ÂÏ ÒØ’∞ Ï‘π fiπ«Ï ÍÀ¡≈Õ È≈È’∞, È≈È’π ‹«Ò

169
Ê«Ò ‘Ø«¬ ◊À¡≈Õ √À√≈apple Âappleπ‡ ÍÀ¡≈, «‘øÁ», Óπ√ÒÓ≈È∞ √Ì ’ج∆ √øÂØ«÷¡≈ ‹≈«¬Õ Ú≈«‘◊πapple»
Ï≈Ï≈ È≈È’∞ Ú≈‘ Ï≈Ï≈ È≈È’∞ √Ì ’ج∆ Ò≈◊≈ «Ë¡≈Ú‰Õ ‹∂ ◊πapple» Ï≈Ï≈ Ï≈‘«apple ‘ج∆, ª
Ï≈‘«apple ’¬∆ ‘‹≈apple≈ Óπ«‘ ‹π«Û ‹≈«¬Õ ‹∂ ÿ«apple ‘Ø«¬ ª ÿapple ‹∞«Û ‹≈«¬Õ ÂÏ «¬’ «Á«È «‹¿π
Ï≈Ï≈ È≈È’∞ È≈ÚÁ≈ √≈, «Â¿∞ ◊πapple» ¡≥◊Áπ È≈«Ú ’«apple Í≈√ Ï«‘ apple«‘¡≈Õ ÂÏ Áapple∆¡≈Ú «Ú«⁄
Ï≈Ï≈ ÷Û≈ √∆Õ √∆¡≈´ Ó≈‘π √∆Õ ¡ÂÀ fl÷Û± ¡ÂÀ Ó∆‘π «‹ ¡≈«¬¡≈ ¡Â∂ Ï‘πÂ∞ Í≈Ò≈ «‹
ÍÀ¡≈, ·’∂ Â∂ Ó∆‘ «‹ Ó≈«Ò¡≈ ◊«Ò ‹π ◊Áappleπ √≈, √π Ó∆‘ È≈«Ò «Ì«‹ ◊À¡≈Õ ◊πapple» ¡≥◊Á
ÈØ ·ß«„ Ò«◊ ◊¬∆Õ ¡√πappleÂ∞ ‘Ø«¬ ◊À¡≈; «‚«◊ ÍÀ¡≈Õ ‹«Á Ï≈Ï≈ «Á÷À, ÂØ ¡≥◊Áπ ¡≈«¬˙
È≈‘∆Õ ¿∞Â∂ Ê≈«¬ ÍÀ¡≈ ‘ÀÕ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ ¡≥◊Á Í≈«√ ¡≈«¬¡≈Õ ¡≈«¬ ’«apple ⁄appleȪ √≈«Ê
◊πapple» ¡≥◊Á ‹∆ ’¿∞ ‡øπ«Ï˙√πÕ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ Á∂ ⁄appleÈ √Íapple√ ‘ØÚ‰∂ √≈«Ê, ◊πapple» ¡≥◊Á ‹∆ ’¿∞
√πapple«Â ‘ج∆ ¡≈¬∆Õ ÿÛ∞ ÿÛ∞ ‘Ø«¬ ◊À¡≈Õ ·ß«„ Ò«‘ ◊¬∆Õ ◊appleÓ ‘Ø«¬ ◊À¡≈, ¿∞«· ÏÀ·≈Õ ÂÏ
◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ ÏØ«Ò¡≈ «‹, ““«’¿∞ Íπapple÷≈ ¡≥◊Á≈ «’ ‘Ø¡≈ √∆ ÂÀ˘? ÂÏ ◊πapple» ¡≥◊Á
¡≈«÷¡≈ «‹, ““‹∆ Í≈«Â√≈‘ ± √Ì «’‘π ‹≈‰Á≈ ‘À””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈ «‹, ““Íπapple÷≈
¡≈«÷ √π‰≈«¬, «‹ «’ ‘Ø¡≈ Â∞Ëπ ÈØ? ¡÷∂ ‹∆ Í≈«Â√≈‘ ““Ó∆‘ È≈Ò ’Ú≈«¬ «Ì«‹ ◊¬∆ √∆Õ
·’≈ «‹ ¤∞‡≈, √π ·ß«„ Ó≈apple∆ ◊¬∆Õ Á∂‘∆ ¡√πapple«Â ‘Ø«¬ ◊¬∆Õ «’¤∞ È≈‘∆, «‹ «’ ‘Ø¡≈ ‹∆∂
ÓÀÈØ ÷Ï«apple ’≈ È≈‘∆ √∆ apple‘∆””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ¡≈«÷¡≈ ‹∆, ““‘π‰ «’ ◊Ò ‘À?”” ¡÷∂
‹∆ Â∂apple≈ √Á’≈ ‘π‰∞ ‹≈‰Á≈ ‘ª «’ ’ج∆ √»apple‹ Á≈ Ï´ ¡≈ÂÓ∂ ÈØ ‘Ø«¬¡≈ ‘À ‹∆Õ Â∂apple≈ √Á’≈
◊appleÓ∆ ‘ج∆ ‘À ‹∆””Õ ÌÒ≈, ◊πapple» Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈, “√π÷≈Ò≈ ‘À, «’ È≈ Íπapple÷≈? ¡÷À ‹∆, “÷apple≈
√π÷≈Ò≈ ‘ª””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ ÏØ«Ò¡≈ «‹, ““Íπapple÷≈ Â∞√≈‚∂ ʪ «¬‘Ú∂ √∂Ú≈ ’appleÁ≈ ‘ªÕ Â∞√≈‚∂
ÏπÂ∂ ¬∂‘ √∂Ú≈ È≈‘∆ ‘Ø«¬ ¡≈ÚÁ∆ Íπapple÷≈Õ ‘ø¿∞ «‹ ¬∂‘ ÿ≈Ò ’appleÁ≈ ‘ª «√ «√÷ª ‘∆ Á∂ Ê≈«¬
’appleÁ≈ ‘ªÕ «‹ ’ج∆ «¬√π ’«Ò «Ú«⁄ È≈È’ ÍøÊ∆ ’‘∆¡À◊≈, «Â√ ’∆ ÍappleÓ◊«Â ‘Ø«¬◊∆””Õ
ÂÏ ◊πapple» ¡≥◊Áπ ÍÀapple∆ ÍÀ¡≈Õ Â∞ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ¡≈«¬ ’«apple „∂apple∆¡≈ Ú≈Ò∆ √Ã∂Ú≈ ’apple∆Õ «Ú«⁄ ⁄≈Áapple
apple÷∆ Á∆, ¡Â∂ Óπ‘Ø ¬∂‘Ø ¡≈÷∆Á≈ «Îapple∆Á≈ «‹Õ Â∂apple≈ È≈¿∞ √π‘≈Ú≈, Ú÷Â∞ √π‘≈Ú≈, Óπ«÷ ¡≈÷≈
Ó«È ⁄≈¿∞Õ ¬∂‘ √∂Ú≈ ’«apple ’«apple ◊πapple» Ï≈Ï≈ Î∂«apple ËappleÓ√≈Ò≈ ¡≈ÚÁ≈Õ «√÷≈ ÈØ Ó‘≈ ÍÃ√≈Á
Ìπø⁄≈¬∆¡«ÈÕ «‹ ’ج∆ «√÷π «’¤∞ ÒÀ ¡≈ÚÀ, √π Ò¬¡À «’√∂ Á≈ «’¤∞ È≈‘∆, «‹ ’ج∆ ◊πapple» Ï≈Ï∂
Í≈«√ «◊¡≈È∆, «Ë¡≈È∆, ÏÀapple≈◊∆, ¿∞Á≈√∆, ¡Â∆Â∞, Ì◊Ú≈È∞, Óπ‚∆¡≈, ÏÀ√ÈØ, ÏÑÓ⁄≈apple∆,
‹Ø◊∆, «Á◊øÏappleπ √ø«È¡≈√∆, ÂÍ√∆, Á»Ë≈Ë≈apple∆, Ì◊Â∆¡≈, appleÏ≈Ï∆, «Ïapple ‘∆, Ì∂÷Ë≈apple∆, «√Ëπ,
Î’∆appleπ, ’≈Ó´ ÁappleÚ∂√π, √≈Ïappleπ, Î’∆apple, ◊¿∞√, ¡¿∞Ò∆¡≈ ¿∞ÒÓ≈¿∞, ÷Ø‹∆, Ú≈Á∆, Í∆appleπ ÍÀ’øÏappleπ,
«‘øÁ», Óπ√ÒÓ≈È∞, ◊Ñ√Â, ¿∞Á≈√∆, apple≈‹≈ appleø’∞, ‹Â∆, √Â∆, ‘·∆ ÂÍ∆, ÷Âz∆ ÏÑÓÈ∞, ÚÀ√π,
√»Á, ⁄≈apple∂ ÚappleÈ, Í≥‚Â, ’«ÚÂ, ’Ú∆√πapple, ◊πÈ∆‹È, «‹ ’ج∆ √√π √Ìπ Ò◊≈ ¡≈Ú‰Õ «‹
’ج∆ ’∂‘∆¡≈ ÓÈ√≈ ’«apple ¡≈ÚÀ, √πÂ∂ ‘∆ ÓÈ√≈ Í»apple∆ ‘ØÚÀÕ √À√≈appleπ «‹Â∞ «¬¤≈ ¡≈ÚÀ, √π «Â√π
’∆ «¬¤≈ Í»appleÈ ‘Ø«¬Õ ÂÏ ‹«Ò Ê«Ò, È≈È’ ‘∆ È≈È’∞ ‘Ø«¬ ◊À¡≈Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’
‹∆ ’≈, √Ï Í√≈apple≈ Í«√«apple¡≈, ÂÏ ÓappleÁ≈È≈ appleÏ≈Ï∆, ¡◊∂ ‘∆ Ò◊Ω‡∆¡≈ √≈Ê∆ Ê≈, √π √≈Ê∂

170
‘∆Õ ¡appleπ ¡¿∞apple Ó‘Ò∆ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’∂ ◊πapple» ¡≥◊«Áπ Ú‹∆appleπÕ √∂÷ Ó≈ÒØ Ó‘Ò∆ ¡Â∂ √appleÚ‰∞
◊π‚∆ ◊π‚∆¡ªÕ ¡ÂÀ apple√ج∆¡≈ ÿπøÓ∆, ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ’∆ «¬√Âz∆, ¡Â∂ √Ã∆ ⁄øÁπ, Ò÷Ó∆ Á≈√π ¬∂‘
ÁØÚÀ ÍπÂzÕ «Ìapple≈¿∞ ◊πapple» Á∂, √π «√÷, ¬∂‘ ÍÓ≈apple≈ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ’≈ ‹≈ ÿ«apple «‡«’¡≈Õ ÂÏ ◊πapple»
Ï≈Ï∂ ‹∆ ’∆ √ØÌ≈ ‹◊ «Ú«⁄ ‘Ø«¬ apple‘∆Õ √À√≈appleπ Ò≈◊≈ «ÓÒÁ≈ ‹≈«‰Õ ÂÏ Ï≈Ï∂ Á≈ ‹∆¿∞
¿πÁ≈√π ‘Ø«¬ ◊À¡≈, √À√≈apple Ê∆Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ «‹, ““¬∂‘ «‹ √À√≈apple∆ ÒØ◊ ‘À, √π Ï‘πÂ∞
‹π«Û ⁄«Ò ‘À«ÈÕ ‘Ø«¬ ª «¬Èª ÈØ ¤«‚ ’«apple «¬’ø«Â ‹≈«¬ Ï‘∆¡À Ï‘πÂ∞ ÒØ’ª ‚ø«‚ Í≈¬∆ ‘ÀÕ
¡√≈ «’¡≈ ÒÀ‰≈ ‘À, √À√≈apple Â∂Õ «¬’ø«Â ◊Ø√∂ ‹≈«¬ Ï‘∆¡ ¤«Í ’«apple √À√≈apple Ê≈Ú‘π ÍappleÓ∂√πapple
ÈØ ÏÀ·∂ ‹Í‘πÕ √π «‹Â∞ Ú«Ò ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ¤«Í «È’Ò∂, «ÂÂÀ «Ë«apple ’¬∆ ‘‹≈apple ÒØ’ «¬’·∂
‘Ø«¬ ‹≈«ÈÕ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ Á≈ «Âz‘π Òج∆ È≈¿∞ Ó‘√»appleπ, «‹Ë«apple ‹≈«¬ «ÂËapple∂Õ ‹∂ √«apple
¡≈ÍÈØ ¤Í≈¬∂ ª Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ¤«Í¡≈ ¤ÍÁ≈ ‘À «¬’ «ÏøÁ’ «‹ÊÀ ‹≈«¬ «‡’À, «ÂÊÀ ’¬∆
ÒØ¡ «Ó«Ò ‹≈«ÈÕ («Îapple ◊Øapple÷ È≈Ê Ó∂Ò)
....... ÂÏ √Ã∆ ◊Øapple÷ È≈Ê Â∂ «ÚÁ≈ ‘Ø«¬ ’«apple ◊πapple» Ï≈Ï≈ ÿapple ◊À¡≈ ÏØÒ‘π Ú≈‘◊πapple»,
ËøÈ ◊πapple», √«Â◊πapple»Õ
¡ø◊Á ‹∆ Á∆ ÍÃ∆«÷¡≈
..... ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆, «√÷ª ‘Ê∆ Ú‘ØÒ∂ «ÁÂ∂Õ ¡≈«÷˙ √π ‹π, ““Íπapple÷‘π ÌØ«¬
Ó≈«apple‘π ◊Ø‚ ’„‘πÕ ¡ÂÀ apple√ج∆ ÓÈ«‘ ’∆Â∆ √∆ √πÕ ’«‘˙√π «‹, Íπapple÷‘𠫬’∞ ‚ø◊π apple؇∆ ÷≈‘π,
¡ÂÀ ◊πapple» Á∆ ¡≈«◊¡≈ √≈«Ê Ú‘ØÒ∂ Ó≈«apple‘π”” Âª ¬∂ÂÈ∂ ‘∆ «Ú«⁄ «¬’ «√÷ ◊¬∂, «¬«’ ’ج∆
apple‘∂Õ Âª Î∂«apple ◊πapple» Ï≈Ï∂ ¡≈«◊¡≈ ’∆Â∆ «‹, Íπapple÷‘𠫬’ ‚ø◊π «Ì apple؇∆ È≈‘∆ Á∂Ú‰∆Õ «¬’∞
«√apple√≈‘∆ ‹Úª Á≈ ¡‘≈appleπ Á∂Ú‰≈, ¡Â∂ ◊πapple» Á∆ ¡≈«◊¡≈ √≈«Ê Ì𫬠◊Ø«‚‘π””Õ ‹≈ apple√ج∆
ÓÈ«‘ ‘ج∆ √π‰∆, ª ‘Øapple «√÷ «Ì È«√ ◊¬∂Õ «¬«’ ÊØÛ∂ ‹∂‘∂ ¡≈«¬ apple‘ÀÕ ¿∞È∑ª ’Ø‚ Ó≈apple‰∆
È≈ ¤‚∆¡≈Õ Â≈ ‹Ï ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ Á∂÷À, ª ¡‹À Ì∆ ’¬∆’ ‹≈‰À ◊Ø‚ ’„Á∂ ‘À«ÈÕ Â≈
◊πapple» Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈ «‹, ““Ì≈¬∆ ¬∂«‘ ‘π‰∞ Óapple‰∞ Ó≥«‚ ÏÀ·∂ ‘À«È””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ¿πȪ ÈØ
¡≈«÷¡≈ «‹, ““Íπapple÷‘π ‘π‰ Â√∆∫ ¬∂√π Ì𫬠È∂, appleÚ≈«¬ ’«apple, Ï∆«‹ ’«apple, Ú≈«Û ’«„ ◊πapple» Ï≈Ï∂
Í≈«√ ¡≈«¬ ÍÀapple∆ ͬ∂Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ «‹, ““Íπapple÷‘π apple√ج∆ ’apple‘πÕ ‘π’Óπ ‘Ø¡≈ apple√ج∆¡À
ÈØÕ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈ «‹, ““Íπapple÷≈ «Î«apple ˙‘Ø ‹∂‘∆ apple√ج∆, ¤Â∆‘ ¡≥ÏàÌØ‹È ‹π ‘Ø∫Á∂ √«È,
√π apple√ج∆ ¬∆¡≈apple ’apple‘πÕ «‹ Ó∂apple∂ «√÷ ÍÃ√≈Áπ Í≈Ú«‘, ◊πapple» ’∆ apple√ج∆ Ó«‘””Õ ÂÏ «√÷ª ˘ apple√ج∆
‘ج∆Õ Ò≈◊∂ ¡È∂’ ¡È∂’ ÌØ‹È Ìπø⁄‰Õ ÂÏ ‹«Á √≈÷ Í’∆, ª Ú„‰ Á≈ ‘π’Óπ ‘Ø¡≈Õ «‹
Íπapple÷‘π Ú«„ ’«apple ÷ÒÚ≈Û∂ ’apple‘πÕ ÂÏ ˙È∆ «√÷∆ ¡≈«◊¡≈ √≈«Ê, ÷∂Âz∆ Ú«„ ’«apple ÷ÒÚ≈Û∂
Í≈¬∂ ‘À«ÈÕ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ «‹, ““⁄Ò‘π ÷ÒÚ≈Û∂ Ú∂«÷ ¡≈Ú«‘Õ”” ÂÏ ˙«¬ «√÷ ◊πapple»
Ï≈Ï∂ ‹∆ Á∂ È≈«Ò ¡≈¬∂Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ ÷ÒÚ≈«Û¡ª «Ú«⁄ ¡≈«¬ ÷Ò≈ ‘Ø«¬¡≈Õ Á∂«÷ ’«apple
÷ÒÚ≈Û∂, ◊πapple» Ï≈Ï≈ ÷π√∆ ‘Ø«¬¡≈Õ ’‘‰∂ Ò◊≈ «‹, √≈Ï≈«√ Íπapple÷‘π Â∞√≈‚∆ ÿ≈Ò Ê≈«‘ ͬ∆Õ
ÌÒ∆ ’‰’ ‹øÓ∆ ‘À, ¡Â∂ Ú‚∂ ÷ÒÚ≈Û∂ ͬ∂ ‘À«È””Õ Íapple𠫬’ ◊Ò ‘ø¿∞ ¡≈÷ª ‹∂ Â∞√∆ Ó∂apple≈

171
¡≈«÷¡≈ ’«apple‘πÕ ¡÷À, ‹∆ Í≈Â√≈‘ «‹¿∞ Â∞«Ë Ì≈ÚÀ «ÂÚÀ ’«apple ‹∆Õ ¡√≈‚∂ «’ ‘«Ê ‘À ‹∆?””
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ¡≈«÷≈ «‹, ““Íπapple÷‘𠫬«√ Ò≈Ò⁄ È≈«Ò ¡√≈ «’ ‘À? ¬∂È≈ ÷ÒÚ≈«Û¡ª ÈØ Î»«’
¡«◊ Á∂‘πÕ Âª «¬’Ò∆ ¡≈«÷¡≈ «‹, ““‘≈«¬ ‘≈«¬ ‹∆ Áπ÷ ÒÀ ÒÀ ¡√∆∫ ¬∂‘ ÷∂Âz∆ ‹Ó≈¬∆ ‘À ‹∆Õ
¡√∆∫ ‘π‰ ¡≈͉∆ ‘Ê∆ ¡«◊ «’¿∞ ’«apple Á∂«‘¡≈?”” ÂÀ «¬’È∆ ÒÀ∫«Á¡ª ‘∆ ’±⁄≈ ¡«◊ Á≈
λ«’ ÷ÒÚ≈«Û¡ª ÈØ «ÁÂ∆Õ ¿∞·∆«Á¡ª ◊πapple» Ï≈Ï∂ Á∂ È≈«Ò ⁄Ò∂Õ
..... ÂÏ ‹«Á ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ Á∂÷À, ª ÊØÛ∂ ‹∂‘∂ «√÷ ¡≈«Á apple‘À ‘À«È, ‘Øapple ª √«Ì
◊¬∂Õ Âª Î∂«apple ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈Ò’ ‹∆ ‘Øappleπ √ª◊π ’∆¡≈Õ √»¡apple∆¡ª ¡≈◊∂ ’∆Â∆¡ª, ¡appleπ ’∞Â≈
’∞Â∆¡ª √≈«Ê Ò∆¬∂, ¡appleπ Ò«’ ¤∞apple≈ ÏË≈Õ Âª «¬ÂÈ∂ ’apple‰∂ √≈«Ê, «‹ ’ج∆ Ê≈, √π √«Ì Ì«‹
Á»«apple ‘Ø«¬¡≈, ’ج∆ ·‘apple≈«¬ È √«’˙Õ Âª Î∂«apple √Ì ’ج∆ ¡≈÷‰ Ò◊≈, «‹ È≈È’∞ ÌÒ≈ Î’∆appleπ
Ê≈Õ Íappleπ Ë≈‰’∆ apple«Ò¡≈, Ïπapple≈ ‘Ø¡≈Õ ’∂‘≈ ’≈Ó´ ÁappleÚ∂√π Ê≈Õ Íappleπ «’ ‘Ø«¬ ◊À¡≈Õ Ë≈‰’∞
‘Ø«¬ ◊À¡≈Õ ÂÏ «√÷π Ï≈Ï∂’∂ √≈Ê ’ج∆ apple«‘˙ È≈‘∆Õ «¬’Ø ‘∆ ¡≥«◊Áπ ¡≈«¬ apple«‘¡≈, ‘Ø«apple √«Ì
Ì«‹ ◊¬∂Õ ◊πapple» Ï≈Ï∂ Á∂ ‹∆, «‹, «’ÚÀ ¡≥«◊Áπ Ì∆ ‹≈«‘ Â≈ ÌÒ≈ ‘ØÚÀÕ ◊πapple» Ï≈Ï≈ ˙Á» ¿∞apple‘π
¿∞ÂappleÀ È≈‘∆Õ Âª Î∂«apple «¬’∞ √ª◊π ‘Øappleπ ‘Øappleπ ¡appleø«Ì˙ÈÕ Âª ◊πapple» ¡≥◊Á Ï∂ÈÂ∆ ’apple∆ «‹, ““‹∆
Í≈«Â√≈‘ √ø◊∆Â, «√÷π Â≈ «‹ ’ج∆ √∆, √πª √Ìπ Â∞«Ë ◊Ú≈«¬¡≈Õ ÂzØ«Û √«‡˙ ‹∆, ‘π‰∞
‘Øappleπ Ì∆ «‹ √ª◊π ’∆⁄Á≈ ‘À, √π ’≈«¬√ Á∂ Â≈¬∆? ‘π‰∞ «¬’∞ ‹∆¿∞ Ó∂apple≈, Ì≈ÚÀ Ó≈«apple, Ì≈ÚÀ ¤«‚Õ
‹∂ ª √≈Ó √≈Ó Â∞Ë ÓÀÈØ Ì∆ Ó≈apple‰ ¿πÂ∂ ÷π√∆ ‘Ø, Â≈ ‹∆ ÓÀÈØ Ì∆ ± Ó≈«apple Á»«apple ’apple∆ ‹∆Õ ÓÀ
Â∂apple∂ ¡◊∂ ‘ª ‹∆Õ ¬∂‘π ‹∆¿∞ Â∂apple∂ ¡◊À ‘À ‹∆Õ ‹∂ Â∂apple∆ √≈Ó √≈Ó ¬∂ÚÀ apple‹≈«¬‘À, Â≈ Ó≈«appleÕ
Í≈Â√≈‘ Ó∂apple∆ ’∆ ⁄≈apple≈ ‘À ‹∆? ‘π‰∞ «‹ ÂÀ ‘Øappleπ Ì∆ √ª◊π ¡appleø«Ì ‘À, √π Ó∂apple∂ Â≈¬∆ ¡appleø«Ì¡≈
‘À ‹∆Õ ‘Øapple ª ’ج∆ apple‘Á≈ È≈‘∆, √π ‘ø¿∞ Â∂apple∂ ¡◊∂ ‘ª, Ó≈apple∆¡≈ ‹∆””! ª ¬∂ÂÈ∆ Ï∂ÈÂ∆ ’∆Â∆
Ì∆, ◊πapple» Ï≈Ï≈ ¿∞«apple˙ È≈‘∆Õ Íπapple ¡≈«÷˙√π, ““‹» ‹∂ Ó∂apple∂ ¡≈÷∂ Ò◊Á≈ ‘À, ª Â∂apple≈ ‘ø¿π ÌÒ≈
¡≈÷Á≈ ‘ªÕ ± ¬∂Ê‘π ‘«¬ ‹≈«¬, ¬∂ÚÀ Úapple«Â¡≈ ‘ÀÕ «‹¿∞ ◊πapple ¡apple‹È, ◊πapple» √≈«‘Ï ‹∆ ÈØ
¡≈«÷¡≈ √∆, «‹ ¡ÀÂ∞ Á∂«√ È‘∆ apple‘∆∫ È≈‘∆Õ Ó∂«apple¡‘π Í≈√‘π Á»«apple ‘Ø«¬ ‹≈«¬, ‹∂ ¿∞Ï«apple¡≈
ÒØÛÁ≈ ‘ÀÕ È≈‘∆ ª ÓÀ∫ √À√≈appleπ ‚«apple¡‘π Ò≈«¬ ’«apple Ó≈«apple¡≈ ‘ÀÕ ‹∂ «Î«apple «‚·Ø ’∂ ¬∂Â∞ Á∂«√
apple«‘˙‘π, ª ‘≈apple ¡≈Ú∆◊∆Õ ‘ø¿∞ «’‘π È ‹≈‰», Ó∂apple∂ Í≈«√ ¡≈Ú‰≈ Ó»Ò∂ È≈‘∆Õ Â∞fi ¿∞Â∂ Ó∂apple∆
÷πÙ∆ ‘À, ª ‘ø¿∞ ÂÀ˘ ¡≈÷Á≈ ‘ª””Õ «Â ◊πapple» Ï≈Ï∂ ◊πapple» ¡≥◊Á È∂ ¡≈«÷¡≈ «‹, ““‘Øapple«Ú¿∞
Úapple«Â¡≈ ‘À, ± Ó∂apple∂ Í≈«√ apple‘π È≈‘∆, ¬∂Á» Ê≈Ú‘π ‹≈«‘””Õ Âª ◊πapple» ¡≥◊Á ÈÓ√’≈appleπ ’appleÁ∂
È·≈Õ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈, ““‹∂ Î∂«apple «Í¤‘π «‚·Ø, ª ¡≈͉≈ ’∆Â≈ Í≈Ú√∆Õ «‹¿∞ «¤Âapple ‘«Ê
ÒÀ ’∂ Ì‹«‘, «Â¿∞ ˙apple∂ È≈‘∆ ÷ÒØÚ‰≈, Ëπ«apple ‹≈‰≈Õ Âª ◊πapple» ¡≥«◊Áπ «‹¿∞ Á¿∞«Û¡≈ Ò≈«‘
’À «¤Âapple, «Â¿∞ ‘«apple ‹Ø «Í¤∞‘π Óπ«‚ «‚·ß√π ª ¡«Ì‡π ÿ«apple ◊À¡≈Õ «‹¿∞ Ë≈«Û Á∂ Óπ«‘ √≈«Ê
¡ªÚÁ≈ ‘ÀÕ ¡ÂÀ «¬«’ Ó≈apple∂ ‹≈Á∂ ‘À«È; «¬«’ ´‡∂ ‹ªÁ∂ ‘À«È; «¬’∞ ’ج∆ ¿∞Ï«apple ‹ªÁ≈ ‘À: ¡Â∂
apple«‘¡ª ´«‡¡≈? ’¿∞‰∞ Ó≈«apple¡≈? ‹Ø «’Ê≈¬∆ ’ج∆, «¬’ ¡Ëπ ¿∞ÏappleÁ≈ ‘À, ¡Â∂ Î∂«apple ¡≈«¬ √Ì
√∂Ã√‡ Ê∂ «¬’·∂ ‘Ø∫Á∂ ‘À«ÈÕ ¡ÂÀ ¿∞‘π ¡≈÷Á≈ ‘À, «‹ Ì≈¬∆ ’‡’∞ Ë≈«Û È≈‘∆ ◊¬∆, ¡‹À ‘ÀÕ

172
Â∞√≈ ⁄∂Â≈ ’apple‰≈, ÓÂ∞ Î∂«apple ¡≈«¬ Í≈Á∆ ‘Ø«¬Õ Âπ√≈ √ÌÈ≈ «¬’«·¡≈ ‘∆ apple‘‰≈Õ ¡’À
«¬’«·¡ª Óπ¬∂, ¡’À ‹∆Ú∂Õ «Â¿∞ ◊πapple» ¡≥◊Á ÊÀ Î∂«apple ¡≈«¬ «¬’·∂ ‘Ø«¬Õ «‹ ’ج∆ Óπ«¬¡≈
Ó≈«apple¡≈ apple‘Á≈ √∆, √π ¡≈«¬ ¡≈«¬ Ò◊∂ «¬’·∂ ‘ØÚ‰Õ «‹ ‹∆, ¬∂‘π «’ Úapple«Â¡≈? «’ ‘Ø«¬¡≈?
ª ◊πapple» ¡≥«◊Áπ ˙È≈ «√÷≈ ÈØ Ï‘πÂ∞ Ì≈¿∞ ’appleÀÕ ‹∂Ú≈ÒÀ, ÍÀapple ËØ«¬ Ï‘≈Ò∂ Ó≥‚∂, Ï‘πÂ∞ Ì≈¿∞ ÍÃ∆«Â
’«apple ’«apple, ¡Â∂ ¿∞ÍÁ∂√π ’appleÀÕ ¡÷À, ““«‹ Ì≈¬∆ ◊πapple» Í»apple≈ ÍappleÓ∂√πapple ‘À, Ó≈‰± È≈‘∆Õ ◊πapple» ‹Ø ’apple∂,
√Ø √«ÂÕ Â∞√ª ÌappleÓ‰≈ Ó»ÒÀ È≈‘∆Õ ◊πapple» Á∆ ◊Ò, ‹∆ ’≈¬∆ È≈‘∆ Ë≈apple‰∆Õ ◊πapple» Í»appleÈ∞ Íπapple÷π
ÍappleÓ∂√πappleπ ‘ÀÕ ¡Â∂ Ì≈¬∆ Â∞√≈ ◊πapple» ¡◊À ¡≈͉≈ «√appleπ Ú∂«⁄¡≈ ‘ÀÕ Â∞√∆ Ú∂«÷¡‘π ‹∆ ’≈¬∆
Ú≈√«¬ÁØ ‘ØÚ‘πÕ ◊πapple» ¡Í≈apple Íπapple÷π ‘ÀÕ ¡ÀÊ∂ ‹∂ ◊πapple» ‘π‰∞ ¡≈ÚÀ, ª ‚apple‰≈ Ó»Ò∂ È≈‘∆Õ ¬∂‘ √ª◊
Ó‘ª Íπapple÷ ¡≈«Á ¡≥«Â ’appleÁ∂ ¡≈¬∂ ‘À«È””Õ ..... ÂÏ ◊πapple» ¡≥«◊Áπ ’«‘¡≈ «‹, ““Ì≈¬∆ «√÷‘π
¬∂‘ ¡≈«Á ¡≥«Â Ó‘≈ Íπapple÷ √≈◊π ’appleÁ∂ ¡≈¬∂ ‘À«ÈÕ Â∞√≈ √∆ «Ú«⁄ ÌappleÓ ’ج∆ ÒÀ ¡≈Ú‰≈
È≈‘∆Õ ¡ÂÀ ‹∂ ‘π‰ ◊πapple» Ï≈Ï≈ ¡≈ÚÀ, ª Âπ√ª ‚apple‰≈ È≈‘∆””Õ ¡‹∂ ¬∂¬∆ ◊Òª ÏÀ·∂ ’appleÁ∂ √∂,
¡Â∂ ◊πapple» Ï≈Ï≈ ¡≈«¬ ◊À¡≈Õ ¬∂‘ √«Ì ¿±«· ÷Û∂ ‘ج∂Õ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ’∂ ªÏ∂ ’∆ ’¤Ø‡∆, «√«apple ‡ØÍ∆
¡Â∂ ‘«Ê ’∞Â’≈, ÷ÚÀ ¿∞Í«apple Ëapple∆ ‘ج∆, ‘Øapple Ï√Âappleπ ’ج∆ È≈Õ ÂÏ «‹Ê∂ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞
¡≈«¬ ÷Ò≈ ‘Ø«¬¡≈, «ÂÊÀ «√÷ √«Ì ‹≈¬∆ Íapple∆ ͬ∂Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ «‹, ““¡À apple∂ Â∞«Ó
’Ú‰∞ ‘‘π?”” ’‘∂, ““‹∆ ¡√∆ Â∂apple∂ «√÷ ‘‘””Õ «‹Ê∂ ˙È∆ ¡≈«÷¡≈, «‹ ¡√∆ «√÷ ‘ª, «ÂÊÀ
’«„ ’∞Â’∆ ÍÀ¡≈Õ «¬’ «¬’ ’∞Â’≈ √ÌÈ≈ ÈØ Ò≈«¬ ◊À¡≈Õ «¬«’ Ì«‹ ◊¬∂, ¡Â∂ «¬«’ ÷Û∂
apple‘∂ ‹‰∂ Ï≈apple‘ Â∂apple‘ ª ‘Øappleπ ’∞Â’≈ Á∆¡≈ ¿∞È≈ ÈØ Ò◊≈¬∆˙È∞Õ Âª ˙È∆ ¡≈«÷¡≈ «‹, ““‹∆
Ó«apple, Ì≈ÚÀ ¤«‚, ¡√∆ ‘π‰∞ ¤«‚ È≈‘∆ ‹ªÁ∂””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ «‹, ““¡À apple∂ Â∞Ó ’ÚÈ∞
‘‘π?”” ¡÷À, ““¡÷À, ““‹∆ ¡√∆ Â∂apple∂ «√÷ ‘‘Õ √Ø ˙È∆ «√÷ ¡≈«÷¡≈ √Ø Î∂«apple ’∞Â’∆ ’«„ ÍÀ¡≈Õ
Â≈ ˙È∆ ¡≈«÷¡≈ «‹, ““‹∆, Ì≈ÚÀ ⁄∆‰≈ ⁄∆‰≈ ’«apple, Íappleπ ¡√∆ Â∂apple∂ «√÷ ‘ª””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂
’«‘¡≈ «‹, ““ÓÀ Â∞Ó≈apple∂ Â≈¬∆ ’«Á «√÷ ’∆¡≈ ‘À? ¡÷À, ““‹∆ Â∞ËÈØ «’¡≈ √≈‚∆ ÍappleÚ≈‘ ͬ∆
‘À, «√÷ ’apple‰ Á∆Õ Íappleπ ¡√∆ ¡≈͉∂ Ó«È Â± Ó≥«È ÒÀ¡≈ ‘ÀÕ «‹ ± ¡√≈‚≈ ◊πapple» ‘À””Õ ¡À ““’‘À
Â∞Ó Ó∂apple∂ «√÷ ‘‘π””Õ ¡÷À, ““‹∆ ¡√∆ Â∂apple∂ «√÷ ‘ªÕ ¡apple∂ ’‘∂ Ó∂apple≈ ’«‘¡≈ Â∞Ó Ó≈È‘π◊∂?”” ’‘∂,
‘ª ‹∆, ‹π «’¤∞ ± ’‘À, √π Ó≈È«‘∂ ‹∆””Õ ’‘∂, ““«Í¤∞ ⁄Ò‘π Ó∂apple∂ √≈«Ê, ‹‘ª ‘ø¿∞ Ò∂ ‹≈Â≈
‘Ø¿∞””Õ ¡÷À, ““ÌÒ≈ ‘Ø«¬, ⁄Ò∆¡À ‹∆””Õ ’‘∂, ““«Í¤∞ ⁄Ò‘π Ó∂apple∂ √≈«Ê, ‹‘ª ‘ø¿∞ Ò∂ ‹≈Â≈
‘Ø¿∞””Õ ¡÷À, ““ÌÒ≈ ‘Ø«¬, ⁄Ò∆¡À ‹∆””Õ ÂÏ ¡≈◊∂ ‘Ø«¬¡≈ ◊πapple» Ï≈Ï≈Õ ‹≈«¬ Í∆¤∂ Ò≈◊∂ √«Ì
˙«¬ «√÷ ‹≈«‘Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ ¡ªÚÁ≈ ¡ªÚÁ≈ Ú‚∆ ¿∞‹≈«Û «Ú«⁄ ÒÀ ¡≈«¬¡≈Õ ‹≈
Á∂«÷È, Â≈ «Â«√ ¿∞‹≈«Û «Ú«⁄ «¬’ «fiÛ∆ ‘ÀÕ ¿∞√ «Ú«⁄ «⁄÷≈ ¿∞√≈apple∆ ‘ÀÕ «Â«√ «⁄÷≈ Á∂
Í≈«√ «√Û∆ ¿∞Í«apple ÓÛ≈ ÍÀ¡≈ ‘ÀÕ √πÍ∂Áπ ¿∞Í«apple ÷Ϋ‰∞ ‘À; ÏøË ÏË∂ ‘ج∂ ‘À«ÈÕ √‹≈ ÓÛ≈ ÍÀ¡≈
‘ÀÕ ¿∞√ ¿∞Í«apple Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹≈«¬ ÷Û≈ ‘Ø«¬Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ÏØ«Ò¡≈ «‹, ““‹∂ ª Â∞√∆
Ó∂apple∂ «√÷ ‘‘π, ¿∞ ¬∂‘π ÓÛ≈ Â∞√∆ ÷≈‘π, Ó∂apple≈ ‘π’Óπ ‘À””Õ √π «‹ÊÀ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ¬∂‘ ÓÛ≈ ÷≈‘π
’«‘¡≈, «ÂÊØ ‘Øappleπ Á∂ «Í¤∂, ‘Øappleπ ‘Øapple√ «Í¤∂ È·∂Õ fi≈Û «Ú«⁄ Á∂∫«Á¡ª È√«Á¡ª Ú≈¿∞ ‘Ø«¬
◊¬∂Õ Âª «Î«apple Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ ¡À ˙«¬ ’‘ª ◊¬∂, «‹ «√÷ ’‘ªÚÁ∂ Ê∂? ¡≈÷À, ““‹∆, ◊¬∂”” ¡À

173
’‘∂, ± «’¿∞ ÷Û≈ ‘Ø«¬ apple«‘¡≈ ‘À? ± Ì∆ ‹≈«‘””Õ ¡÷À, ‹∆ ‘ø¿∞ È≈‘∆ ‹ªÁ≈Õ ’‘∂, ““apple∂ »
«’¿∞ È‘∆∫ ‹ªÁ≈?”” ’‘À, ““‹∆ ‘ø¿π Â∂apple≈ «√÷𠑪””Õ «‹Ê∂ ◊πapple» ¡≥◊’ «‘¡≈ «‹ «√÷ ‘ª «ÂÊ∂
¡≈«÷˙√π «‹ ¡À ’∞‡È ’‘Â≈ ‘À, «‹ ‘ø¿∞ Â∂apple≈ «√÷πÕ Â± «¬Ú «’¿π ’«‘Â≈ ‘À?”” ¡÷À, ““‹∆,
«‹Ú ‘π’Óπ ‘ØÚ∂ «Â¿∞ ’«‘¿∞””Õ ’‘∂, ““«¬¿∞ ’‘π, «‹ ‘øÚπ Â∂apple≈ «√÷ È≈‘∆””Õ ¡÷À, ““‹∆ Ó≈«apple
Ì≈ÚÀ ¤«‚, Íappleπ Ó∂apple∂ ÏπÂ∂ ¬∂‘ ◊Ò ¡≈÷∆ È≈‘∆ ‹ªÁ≈Õ ‘À, ““’‘À ± ¬∂‘È ’‘À◊≈?”” ’‘À, ““«‹,
Â∞«Ë Ì≈ÚÀ ª ¬∂Ú ◊Ò ‘À””Õ ’‘∂, » Ó∂apple≈ «√÷π ‘À””Õ ’‘∂, ““‹∆, Â∂apple≈ «√÷𠑪””Õ ’‘∂, ““«Í¤∞
÷≈«‘ ¬∂‘π ÓÛ≈””Õ ’‘∂, ““‹∆ ÷ªÁ≈ ‘ª””Õ ’‘∂, ““‘ª ÷≈«‘””Õ ÂÏ ◊πapple» ¡≥◊Áπ ’Á∂ ÓÛ∂ ’∂ «√apple
’∆ ÂappleÎ ‹≈ÚÀ, ’Á∂ ÍÀapple≈ Ú«Ò ‹≈«¬ ÷Û≈ ‘ØÚÀÕ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ «‹, ““apple∂ ± ÷≈«¬ È≈‘∆
√’Á≈? «’¡≈ «ÎappleÂ≈ ‘À?”” ª ◊πapple» ¡≥◊Á ’«‘¡≈ «‹, ““‹∆, ‘ø¿∞ ¬∂¿∞ «ÎappleÁ≈ ‘ª, ‹π ‹∂
apple‹≈«¬ ‘ØÚÀ, ª «√apple Á∆ ÂappleΑπ ÷≈¿∞Õ ¡apple ‹∂ apple‹≈«¬ ‘ÚØÀ ª ÍÀapple≈ Á∆¡≈ ÂappleΑπ ÷≈¿∞””Õ ÂÏ
◊πapple» Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ «‹ ““¡À ÍÀappleª ’∆ ÂappleΑπ ÷≈«‘””Õ ’‘À, ““‹∆, ÌÒ≈ ‘ØÚÀ”“Õ ’‘∂ ‹∆, ““«‹, ‘π’Ó
‘ØÚÀ ª ’ÍÛ∂ √Ó∂«Â ÷≈¿π, ‹∂ ‘π’Ó ‘ØÚÀ ≤¿∞ ’ÍÛ≈ ¿∞Â≈«apple ’À ÷≈¿∞””Õ ’‘∂, ““’ÍÛ≈
¿∞Â≈«apple ’«apple ÷≈‘∞Õ”” ÂÏ ◊πapple» ¡≥◊Áπ ‹«Á ’ÍÛ≈ ¿∞Â≈«apple ’«apple Ú∂÷À, ª √∆apple∂ Á∆ ÒØÊ Í¬∆
‘À, ÓÛ≈ ¿∞Û≈ «’¤∞ Ò≈‘∆Õ ÂÏ ◊πapple» ¡≥«◊Áπ ¿∞«· ÍÀapple∆ ÍÀ¡≈, «‹ ‹∆, ± ÍappleÓ∂√πapple ‘À∫ ‹∆,
Ï÷«√Õ ÂÏ ◊πapple» ◊πapple» Ï≈Ï≈ ’‘ ’‘ ‘«√¡≈Õ ’«‘˙√π «‹ ““ËøÈ ‘Ø ¡≥◊Á Ëø«È Íπapple÷≈ ¿∞Â≈‘ª
È‹apple ’apple ’«apple Ú∂÷π ª ‹«Á ◊πapple» ¡≥«◊Áπ ¿∞Â≈‘≈ È‹«apple ’«apple ’«apple Ú∂÷∂, Â≈ ‹∂‘≈ ◊πapple» Ï≈Ï≈
‹∆, Â∂‘Ø ‹∂‘≈ apple»Íπ √Á≈ √πÌ≈¿∞ apple‘‰ Á≈ √∆, Â∂‘Ø ‹∂‘≈ apple»Í ‘ÀÕ ÌappleÓ Á≈ ‹π √ª◊π √∆, √π «’¤∞
È≈‘∆Õ Âª ◊πapple» ¡≥◊Áπ Î∂«apple ÍÀapple∆∫ ÍÀ¡≈Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈ «‹, ““«‹«‘ Íπapple÷≈ «‹ «’¤∞
ÓÀÊØ Ú√Â∞ √∆, √π ÓÀ Â∞Ë ÈØ «ÁÂ∆Õ Â± ‘π‰ ◊πapple» ‘Ø¡≈ ‘À∫Õ ¡appleπ ‹◊Âz Â∂apple≈ ⁄∂Ò≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘À””Õ
ª ◊πapple» ¡≥◊Á Ï∂ÈÂ∆ ’∆Â∆ «‹, ““‹∆ Í≈«Â√≈«‘ √ÌÈ≈ «√÷ª Á∆ ± apple÷π””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂
¡≈«÷¡≈ «‹, ““Íπapple÷≈ Â∂apple∂ «Í¤∂ √Ì √ø◊«Â Ï÷√∆Õ √≈apple≈ ‹‘≈È∞ Ï÷«√¡≈Õ ‹≈«‘, ‘π‰∞ ± ÿ«apple
‹≈«¬ «‡’∞Õ ‘¿∞ Â∂apple∂ È≈«Ò ‘ªÕ ¡·∂ Í‘apple Â∂apple∂ √ø«◊ ‘ØÚª◊≈Õ”” ÂÏ ◊πapple» ¡≥«◊Áπ ÍÀapple∆ ÍÚÁØ
ÿ«apple ¡≈«¬¡≈Õ ÏØÒ‘π Ì≈¬∆ Ú≈‘π◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈Ò’ ËøÈ∞ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ √«Â◊πapple» Ï≈Ï≈
È≈È’∞Õ
◊Ø√‡ «ÍÂ≈ ‹∆ È≈Ò
ÂÏ ¬∂’ «Á«È ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆, Í≥‹≈Ï ’∆ ËappleÂ∆ È◊«apple ’appleÂ≈apple Íπ«apple ÏÀ·≈
Ê≈Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’¿∞, Ó≈Â≈ ‹∆ ¡appleπ «ÍÂ≈ ’«‘¡≈ «‹, ““Ï∂‡≈ ¬∂‘ ± «‹ ‘ØappleÂ
«’Â∂ √»«Âz ÍappleÓ∂√πapple ’¿∞ ¡apple≈ËÂ≈ ‘À, «‹ ¬∂‘ ◊Ò «’¤∞ È≈‘∆Õ Â± «Â¿∞ ÍappleÓ∂√πapple ’¿∞ ¡apple≈«Ë,
«‹¿π ¬∂‘ ÏÀ√È¿∞ ¡apple≈ËÁ∂ ‘À«ÈÕ ¬∂‘ Ó‘≈ ’appleÈ ‹π◊«Â apple‘Á∂ ‘À«È, ¡appleπ È∂Ó Ïapple ӑ≈ √ø‹Ó
«Ú«⁄ apple‘ÁÀ ‘À«ÈÕ ¬∂‘ ÌÒ∂ ËappleÓ Á∂ Ó≈apple◊ «Ú«⁄ apple‘Á∂ ‘À«ÈÕ ’øπ◊» Á∆¡≈ ¡appleπ ¡◊apple ⁄øÁÈ
’∆¡≈ Ï≈√È≈ Ó«‘ apple‘Â∂ ‘À«È, ¡appleπ Â∆appleÊ ’appleÂ∂ ‘À«ÈÕ ¬∂«‘ ¡≈ÍπÈ∂ ÿapple ’∆ Ì∆ «’apple«Â ’appleÂ∂
‘À∫Õ Á∂÷≈ ˙«¬ «’¤∞ ÿ«‡ ◊¬∂ ‘À«È?

174
«‹ ¬∂Â∞ Ó«Â ’«apple ’«apple ¡apple≈ËÂ∂ ‘À«ÈÕ Ï∂‡≈ ± ¬∂‘ Ó«Â ¤«‚Õ È≈ ± «‡’≈ ’apple‘,
È ËØÂ∆, È≈ ⁄¿∞’≈Õ Ï∂‡≈ È≈ ¬∂‘π ÏÀ√È∂ ’≈ Ó≈apple◊π, È √À√≈apple∆¡≈ ’≈ Ó≈apple◊π, È≈ ¡¿∞˻ª
’≈ Ó≈apple◊π È≈ ‹Ø◊∆¡≈ ’≈ Ó≈apple◊π, È≈ √ø«È¡≈√∆¡≈ ’≈ ¬∂‘π Ó≈apple◊πÕ Ï∂‡≈ «’¤∞ ˙È≈ Á∆ Ó«Â
Ïπapple∆ ‘À? «‹ ¬∂¿∞ ¡apple≈ËÂ∂ ‘À∫Õ ¬∂‘ «‹ Â∞√≈‚∆ Ó«Â ‘À, √π «’¡≈ ‘À? «‹ Â∞√∆ √ÓfiÁ∂ ‘‘π √≈
¡√≈ÈØ Ì∆ «Á÷≈«‘ √Ófi≈«‘ Á∂«‘, «‹ Ó«Â Â∞√∆ √Ófi∆ ‘ÀÕ”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ «ÂÂ∞
ÍÃ√Ê≈«¬ Ï≈Ò∆ ÏØÒ ¿∞«·¡≈ :-
’øπ◊» ’∆ ’≈«¬¡≈ appleÂÈ≈ ’∆ Ò«ÒÂ≈ ¡◊«‘ Ú≈√π Â«È √≈√®
[«√apple∆ apple≈◊ Ó‘Ò≈ 1 ÿapple 1 Õ 8 Õ (17)]
..... ÂÏ Á≈Á∂ ’≈¨ ÈÓ√’≈appleπ ’∆¡≈Õ «‹ ‹∆, ““Ëø«È ‘À∫ ±, «‹«È È≈Óπ ÍappleÓ∂√πapple
’≈ ‹≈«È¡≈ ‘À””Õ ÏØÒ‘π Ì≈¬∆ Ú≈‘π◊πapple»Õ Ëø«È ◊πapple»Õ √«Â◊πapple»Õ
Ì≈¬∆ Ó»Ò∂ ˘ Óπ’Â≈ ’appleÈ≈
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ÏÀapple≈◊∆¡‘π Î’∆apple‘π ’∂ apple»«Í «ÎappleÀÕ ¬∂’∞ ÍÀ«apple ’¿∞√, ¬∂’ ÍÀapple,
¡Ë ¿∞⁄≈ È∆Ò≈ ‘ÓÁπ, Â∂«Û Ì◊Ú∆ ⁄≈Áapple Í«‘apple∆Õ «√apple∆ ‡ØÍ∆ È∆Ò∆, Ó≈Ê∂ «ÂÒ’∞ Á∆¡≈Õ
È≈ ’ج∆ «‘øÁ» ‘∆ √‘∆ ’appleÀ, È≈ ’ج∆ Óπ√ÒÓ≈È∞ √«‘ ’«apple √’ÀÕ «‘øÁ»¡ª ’¿∞ «‘øÁ»¡ª ’≈ ‹Ï≈Ïπ
«ÓÒ∂Õ Óπ√ÒÓ≈È≈ ’¿∞ Óπ√ÒÓ≈È≈ Á≈ ‹Ï≈Ïπ «ÓÒÀÕ √À√≈apple ’¿π Ò≈◊≈ ÍappleÓ∂√πapple Á≈ È≈Óπ
«ÁÛ≈ÚÈÕ «‹ ’ج∆ Áapple√«È Ò≈◊À, ‹Ø «È‘≈´ ‘Ø«¬Õ √À√≈apple «Ú«⁄ √»Ï«Ë «ÏÏ’∂ Ó«Â, ÍappleÓ∂√πapple
Á≈ «√ÓappleÈ∞ ÍÃ◊‡≈«¬¡≈Õ ’∞«Ò ‹‘≈È «Ú«⁄ ËappleÓ√≈Òª ’apple∆¡ªÕ È≈Óπ, Á≈È∞, «¬√È≈È∞
«ÁÛ≈«¬¡≈Õ «‹ Íπapple÷≈ Ó∂apple≈ «’ ’ج∆ «√÷π ‘Ø«¬, √π ÂzÀ«¬ Ú√± «ÁÛÂ≈ ’«apple‘π, È≈Óπ, Á≈È∞,
«¬√È≈È∞Õ √À√≈appleπ «Ú«⁄ È≈È’∞ ‘∆ È≈È’∞ ‹Í∆¡ÀÕ Ú≈‘ Ï≈Ï≈ È≈È’∞, Ú≈‘ Ï≈Ï≈ È≈È’∞
‘ØÚ∂Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ «‘¡≈ «‹, ““Íπapple÷≈ ¡≥◊Á≈ «¬’∞ Ó∂apple≈ Ó∂Ò∆ ‘À √À√≈apple∆ ‹«Á ‘ø¿∞
√À√≈apple∆ Á∆ «’apple«Â ’appleÁ≈, ÂÏ «¬’ ¬∂‘π Ó»Ò≈ ÷Âz∆ Ó∂apple≈ ÁØ√Â∞ √≈ ‘Ø«¬¡≈, «‹ «’ÚÀ «ÓÒ‘
ÂªÕ Ó∂apple≈ ‹∆¿π‘, «‹ «¬’∂apple≈ «Ó«Ò¡À””Õ ÂÏ ◊πapple» ¡≥◊Á ’«‘¡≈, ““ÌÒ≈ ‘Ø«¬ ‹∆, «ÓÒ∆¡À””Õ
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆, Î’∆appleª Á∂ apple»«Í, ◊؇ ÏøÁª ’∂ √≈«Ê Ê∂, ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ’∂Õ ÂÏ
Ó»Ò∂ ÷Âz∆ ’∆ Á‘Ò∆‹ ¿±Í«apple ¡≈«¬ ÷Û∂ ‘»¬∂Õ ÂÏ Í«‘Òª ‘∆ Ï≈Ï≈ È‹«apple ¡≈«¬¡≈ Ó»Ò∂ Á∆
‹Øapple» ’¿∞Õ ÂÏ ˙«È ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’¿∞ «√fl≈Â≈Õ «√fl≈«‰, ¡≥Á«apple Ú«Û ◊¬Õ ¡◊À Ó»Ò≈
ÏÀ·≈ Ê≈Õ ÂÏ ˙«È ¡≈«÷¡≈, ““¡≈÷À √π«‰Á≈ ‘À ±? ¿‘π «‹ Â∂apple≈ ÁØ√Â∞ «’ È‘∆? Ó≈«apple Óπ«‘
«Ò¡≈ ‘À√π Ïπapple∂ ‹∂‘∂ „«Ú ¡≈ÚÁ≈ ‘ÀÕ ¬∂‘π ¡≈◊∂ Ï‘π«Â¡≈ ¡√Ú≈appleª È≈«Ò ¡ªÚÁ≈Õ √π÷Í≈Ò∆
⁄«Û¡≈ ¡≈ÚÁ≈Õ ¬∂‘π Âappleπ‡≈ ÷πÏ≈ ‹∂‘≈ ‹π ¡≈«¬¡≈ ‘À, √Ø «’¤∞ ÂÀ Ê∆ Ó≥◊‰ ¡≈«¬¡≈ ‘ÀÕ Íappleπ
± ¡≥Á«apple Ú«Û ’«apple ¤«Í apple‘π ÂªÕ Âª ÂØÛ∆ Ï≈Ï≈ Á«apple ¡≈«¬ ÷Û≈ ‘Ø«¬¡≈Õ Ó»Ò≈ ’Ø·Û∆ «Ú⁄
‹≈«¬ ¤«Í¡≈Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ Ó»Ò∂ Á∆ ‹Øapple» Í∞¤∆, «‹ Ó»Ò≈ «’Ê∂ ‘À? ¡÷À ‹∆, ““ÿ«apple
È≈‘∆”” «’Â∂ ‘∆ «◊apple≈«¬ ◊À¡≈ ‘À?”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈, ““¡÷À ÿ«apple È≈‘∆?”” ¡÷∂ ‹∆ ““ÿapple
È≈‘∆?”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈ «‹ ““‘≈«¬! ‘≈«¬!! √¬∆¡≈Á≈ «’apple≈Û≈! ¡√∆ ¡≈¬∂ Â∂apple∂
«ÓÒ‰∂ Á∂ Ú≈√Â∂, ¡ÂÀ ± ¡«◊¡‘π ¤«Í ÍÀ¡≈Õ Âª ˙Ê∂ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ √ÒÀ’∞ ’∆¡≈ :-

175
È≈«Ò «’apple≈Û≈ ÁØ√Â∆ ’±Û∂ ’±Û∆ Í≈«¬®
Óapple‰∞ È ‹≈ÍÀ Ó»«Ò¡≈ ¡≈Ú∂ «’Â∂ Ê≈«¬®
[√ÒØ’ Ó‘Ò≈ 1, √ÒØ’ Ú≈apple≈ Â∂ Ú√∆’ Õ 21 Õ (1412)]
¬∂‘π √ÒØ’∞ ¡≈÷ÁØ, ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ⁄ÒÁ∂ apple«‘¡≈Õ ‹Á ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ Ï≈«‘apple
◊À¡≈, ª ˙‘π «’apple≈Û Ï≈‘«apple «È’«Ò ¡≈«¬¡≈Õ Âª ˙«È «’apple≈«Û ¡≈«÷¡≈, ““¡÷À ◊À¡≈,
«’ È≈?”” ¡÷À ““◊À¡≈””Õ ¡÷À, ‘∂ ÚÀ √Ô≈Á‰∆¬∂ ““Ó∂apple∂ «√«apple ⁄Û∆¡«‘Õ ‘ø¿∞ ÒÚ≈«¬˙”” ¡÷À,
«’Â∞ Ú«Ò ◊À¡ª? ¬∂ÚÀ «È’«Ò¡≈ ‘∆Õ √≈«Ê Î’∆apple √√π Ò◊؇ ÏøÁ≈Õ Âª Ó»Ò≈ ˙Â∂ ‘∆ Ê≈«¬
„·≈Õ Óø‹∂ ÿ«Â¡≈Õ ÒØ’ √«Í «Ó«Ò ¡≈¬∂, «‹ È≈È’∞ ¬∂Ê∂ ¡≈«¬¡≈ √∆Õ ¬∂‘π «Ó«Ò˙ È≈‘∆,
¤«Í ÍÀ¡≈Õ ‘π‰∞ ¬∂‘π ÓπappleÁ≈ ‘ÀÕ Ó‘≈ Íπapple÷ Á∂ «÷¡≈Ò ‘∂«· ¡≈«¬¡≈Õ ÂÏ Ó≥‹∂ ÿ«Â ’«apple ◊πapple»
Ï≈Ï∂ È≈È’ Í≈«√ ÒÀ ◊¬∂Õ Âª ÒØ’ ‘Ê Ïø«È ÷ÒØÂ∂ Ï≈Ï∂ È≈È’ Í≈«√Õ ““‹∆, ‹∆ ¬∂‘π ÌπÒ≈
‘ÀÕ Â∞Ë Ó≈«apple¡≈ ‘ÀÕ Â± ¬∂√ ˘ Ï’«√””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ¡≈«÷¡≈, ““«‹ ‘π‰∞ ¬∂‘π ‹∆Ú‰‘π
⁄π’≈ ‘ÀÕ √’Â∆ √‡ ‘∂«· ¡≈«¬¡≈ ‘ÀÕ Íappleπ ¬∂«È ¡≥«Â Ú∂Ò∂ Ó∂apple≈ Áapple√È∞ ’∆Â≈ ‘ÀÕ ¬∂‘π ÓÀ Óπ’Â≈
’∆Â≈ ‘ÀÕ ¬∂√ Á∆ ◊«Â ‘ج∆Õ ÒÀ ‹≈‘π ¿∞⁄«’ ’∂ ¬∂‘πÕ ÿ«apple ‹≈«¬ ⁄ÒÀÕ ÂÏ ¿∞Á» Ê≈Ú‘π ⁄π«’
’À ÒÀ ◊¬∂, ÿ«apple ‹≈«¬¡≈ ⁄«Ò¡≈Õ ÏØÒ‘π Ì≈¬∆ Ú≈‘◊πapple»Õ ËøÈ ◊πapple»Õ √«Â◊πapple»Õ
Ó≈Â≈ ‹∆ È≈Ò Ú∆⁄≈apple
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆; Ó»Ò∂ Á∂ ÿapple Ê∆ appleÓÂ∂ appleÓÂ∂ ’appleÂ≈apple Íπ«apple ◊Ñ ’∂ «Ú÷∂ ¡≈«¬
«‡«’¡≈Õ ÂÏ «¬√Âz∆, Íπª, Ë∆¡ª ÈØ ◊πapple» Ï≈Ï≈ Ò≈◊≈ «ÁÒ≈√≈ Á∂Ú‰∂Õ «‹¿∞ «‹¿∞ Ó≈Â≈
«’¤∞ Ó≥◊À, «Â¿∞ «Â¿∞ Ó≈Â≈ ÈØ Ú√Â∞ ¡‰≈«¬ «ÓÒ∂Õ «‹ «’¤∞ «¬√Âz∆ Ó≥◊À, Ú√Â∞ ÷≈‰, Í∆‰,
ÍÀȉ, «÷Ò≈Ú‰∂ ’∆, Á∂Ú‰∂ Á∆, ª ˙√˘ Ì∆ ¡≈«‰ «ÓÒÀÕ Ï≈Ï≈ «◊Ñ√ «Ú«⁄ «‡«’¡≈Õ
Ò≈◊≈ «◊Ñ√ «’¡≈ ¡≈ÁÓ∆¡ª ÈØ Óπ«‘ Ò≈Ú‰Õ Âª √ÌÈ∆ ‹∆¡≈ ‹∆¿∞ Ë«apple¡≈Õ ÍπÂz∆,
«Ìapple≈¬∆, ÌÀ‰∫, Ó≈Â≈, «ÍÂ≈, √ÌÈ≈ ‹≈Â≈, «‹ÂÈ∂ √∂, ‘π‰∞ apple«Ò¡≈ ‘À ¡√≈ È≈«ÒÕ Âª √«Ì
¡≈Ú«ÈÕ Ï‘«È, Ï≈ª Ì∆ ’apple«ÈÕ Ó≥◊‰≈, ‘Ø«¬, √π Ó≥«◊ Ì∆ ÒÀ«ÈÕ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’π, Ï≈apple‘π
ÌØÒÛ≈ Ì≈ÒÛ≈ ‘Ø«¬ ÏÀ·≈, «‹ ’ج∆ «’‘π ¡≈÷À, «√ Ó≥«È Ò¬∂Õ ¡ÂÀ ¡‹≈‰∞ ‘Ø«¬ ’À Íπ¤∂, «‹
¡«‘ ◊Ò «’¿∞ ’«apple ‘Ø∫Á∆∆ ‘À? √π Ì≈¬∆ ‘Ø«¬ ’À Ò◊≈ √À√≈appleπ Á∆¡ª Íapple«’apple«Â Á∆¡ª ◊Ò≈
Íπ¤‰ÀÕ Ì≈ÚÛ≈ ÒØ’ª ˘ Ò◊À, ◊Ò≈ «‹ ÷π√≈ÓÁ∆ Á∆¡ª ÒØ’ª È≈«Ò ’appleÀÕ «‹ ¡«‘ ◊Ò ¬∂Ú
’∆⁄À ‹∆Õ ¡«‘ ◊«Ò ¬∂Ú ’∆⁄ÀÕ ¡«‘ ¬∂Ú ◊«Ò ‘ØÚÀ, ª ÌÒ∆ ‘ØÚÀ ‹∆Õ Ò◊À √À√≈apple Íë’apple«Â
√π‰≈Ú‰, √Ófi≈Ú‰ ÒØ’ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’¿∞Õ ◊πapple» Ï≈Ï≈ «‹¿∞ «‹¿∞ ¡‹≈‰∞ ‘Ø«¬ ’«apple
Íπ¤∂, «ÒÏ≈√∆ ◊Ò≈ Ò◊∂ ’apple‰Õ «‹ ¡«‘ ◊Ò ¬∂Ú ’∆⁄∂ ‹∆, ÌÒ≈ ‘ÀÕ ¡«‘ ¡ÀÚ È≈‘∆ ‹∆
’apple‰∆Õ √π ◊πapple» Ï≈Ï≈ Ó≈Â≈ Á≈ ¡≈«÷¡≈, ’Á∂ ’≈¬∆ ◊Ò √π‰Á≈Õ √π ◊πapple» Ï≈Ï≈ ¡·∂ ‘∆ Í‘apple
’∆appleÂÈ∞ ’appleÁ≈, √ÚÁØ ’Á∂ È≈‘∆Õ √π ÌØÒ∆ Ó≈Â≈ «¬’ «ÁÈ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ÈØ ‹≈«¬ ’«apple ’‘Á∆
‘À, «‹Õ ““Ï∂‡≈ ‹∂ ± Ó∂apple≈ ÍπÂz ‘À, ª Ï∂‡≈ ‘¿∞ Â∂apple∆ Ó≈Â≈ ‘ªÕ ±ø ¡ÀÂÈ≈ ¡≈«÷¡≈ Ó∂apple≈ Ó≥«È,
«‹ «¬’∞ Í‘appleπ ± √πÂ≈ ’«appleÕ ¡Â∂ Ï∂‡≈ Â∂apple∆¡ª ¡÷∆ Ò≈Ò ‘Ø«¬ apple‘∆¡≈ ‘À«È, ˙‰∆ÁÀ Á∆¡≈

176
Ó≈apple∆¡≈Õ Ï∂‡≈ «¬’∞ fi‡π Í‘apple ± √Ú«‘, ⁄πÍ ’«apple ’«appleÕ «¬’ «ÏøÁ’ √Úπ, Ó∂apple≈ Ï∂‡≈Õ ¡«‘
√ÏÁ ¿∞ÍÁ∂√ Á∂ ¡≈÷«‘ Ó»Ò∂ È≈‘∆, ¡Â∂ Ú∂÷π Ì∆ Ó»Ò∂ È≈‘∆ Ï∂‡≈Õ Â± «ÏøÁ’ «‡’∞ √¿∞, Ó∂apple≈
Ï∂‡≈Õ ‘ø¿∞ Ú≈apple∆ Â∞ºË «Ú‡‘πÕ ¬∂ÂÈ≈ Ó∂apple≈ ¡≈«÷¡≈ «Ì Ó≥«È ‘ø¿∞ Â∂apple∆ Ó≈¿∞ ‘ªÕ ª ± «¬’∞
fi‡π √ÏÁ ¡≈÷‰‘π apple‘π, «‹ ± «ÏøÁ’ √π÷≈Ò≈ ‘ØÚ«‘, Ó∂apple≈ ÍπÂz””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ÊØÛ≈
‘∆ Óπ√’≈«¬ ’«apple ÏØ«Ò¡≈ ““¡÷À Ó≈¬∆ ± ÓÀÈØ √π÷π Á∂‰∂ ’∂ «’È≈ √Ú≈ÒÁ∆ ‘À, ¡Â∂ ¡≈÷‰‘π
⁄πÍ ’apple≈«¬Á∆ ‘À””Õ ¡÷À, ¡≈‘Ø Ï∂‡≈ ‹∂ ± ¡≈÷‰‘π apple‘«‘, ª √π÷≈Ò≈ ‘ØÚ«‘ø””Õ ¡÷À, ‹∂ ¿∞‘
⁄πÍ ’∆Â∆, ¡ÂÀ ¡≈÷‰‘π apple«‘¡≈, ‹∂ ‘¿∞ Ó«apple ‹≈◊π, ª ± √π÷≈Ò∆ ‘ØÚ«‘◊∆?”” ÂÏ Ó≈Â≈
¡≈«÷¡≈ «‹, ““Ï∂‡≈ ‘ø¿∞ Â∂apple∂ √π÷π Á∂ Ú≈√Â∂ ¬∂‘π ◊Ò ¡≈÷Á∆ ‘ªÕ Ï∂‡≈ «‹Â ◊Ò Â± √π÷≈Ò≈
‘ØÚ«‘, √≈¬∆ ◊Ò ’«appleÕ Ï∂‡≈ ± ‹∆ÚÁ≈ «’Â∞ ◊Ò ‘À? ¡Â∂ ÓappleÁ≈ «’Â∞ ◊ÒÀ ‘À∫?”” ÂÏ ◊πapple»
Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ ¡≈√≈ apple≈◊ Ó«‘ Ï≈È∆ ÏØ«Ò¡≈ :-
¡≈÷≈ ‹∆Ú≈ «Ú√appleÀ Ó«apple ‹≈¿∞Õ ¡≈÷«‰ ¡¿∞÷≈ √≈⁄≈ È≈¿∞®
[√ØÁapple apple≈◊ ¡≈√≈ Ó‘Ò≈ 1 Õ 2 Õ (9)]
... ÂÏ Ó≈Ò≈ ¡√∆appleÚ≈Áπ Á∆¡≈Õ ÂÏ Ó≈Â≈ Í≈√ Â∂ ¡√∆appleÚ≈Áπ Ò∂ ’∂, ◊πapple» Ï≈Ï∂
Ó≈Â≈ √øÂØ«÷ ¤Ø‚∆Õ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ˘ ÿappleπ Á∂ ¡≈ÁÓ∆, ÷apple≈ ¬∂¿∞ È ‹≈‰«Á¡ª «‹ ’appleÂ≈ ’appleÈ‘≈appleπ
‘ÀÕ Íappleπ ¬∂Ú ‹≈‰Á∂ «‹ Î’∆apple∆ «Ú⁄‘π ¡≈«¬¡≈ ‘ÀÕ ‹∂ «’ÚÀ «‡’À, Â≈ ÌÒ≈ ‘ØÚÀÕ Íappleπ ˙È≈
Á∆ Óπ’«Â √ª Í∆Û∆¡ª ¡◊Ò∆¡ª Â∆’∞ ‘Ø«◊Õ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’≈ ¬∂‘π Ï⁄È∞ ‘ÀÕ ÏπÒ‘π
Ì≈¬∆ Ú≈‘◊πapple»Õ ËßÈ∞ ◊πapple»Õ
Ï≈Ò È≈Ê È≈Ò ◊Ø√‡
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆, ¿∞Âapple Á∆ ËappleÂ∆ «‡Ò∂ Ï≈Ò ◊ØÁ≈¬∆ ’∂ ◊À¡≈Õ √π ¡≈◊∂
«√˪ √≈Ë»¡ª ’≈ Ó∂Ò≈ Ê≈Õ ¡◊∂ √«Ì «ÓÒÂ∂ ‹≈Â∂ Ê∂Õ «¬’Ø Ó∂Ò≈ ‘ØÚÀ Ï≈Ò ◊πÁ≈¬∆ Á∂ «‡Ò∂,
¡ÂÀ «¬’Ø ÓÒ≈ ‘ØÚÀ ¡⁄«ÒÕ ÂÏ Ï≈Ò È≈Ê Á∂ «‡Ò∂ Ó∂Ò≈ ‘Ø¡≈Õ ‹Ø ’ج∆ ‹Ø◊∆, √ø«È¡≈√∆,
ÏÀ√È¿∞ √∆, √À√≈apple∆ ¡¿∞Ë»Â∆, ÏÀapple≈◊∆, √π √Ì ’ج∆ Í∆apple Ï≈Ò È≈Ê Í≈√ ⁄«Ò ¡≈«¬¡≈Õ ....
Á∂÷ª, Í∆apple Ï≈Ò È≈Ê ’À√≈ ‘À? ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, “‘ø¿∞ Í∆apple Ï≈Ò È≈Ê
Í≈«‘ ‹≈¿∞””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ ’appleÂ≈apple Íπapple Â∂ Í∆apple Ï≈Ò È≈Ê ’∂ ¡≈√‰ ’¿∞ appleÓ∂,
‹≈«¬ ÍÃ≈ͫ ̬∂Õ ÂÏ Í∆apple Ï≈Ò È≈Ê ’«‘¡≈ «‹, ““¬∂‘π È≈È’∞ Ï∂Á∆ ¡≈«¬¡≈, Íappleπ ¬∂‘π «‹
¡≈«¬¡≈ ‘À, «√ «’¿∞ ¡≈«¬¡≈ ‘À?
¬∂√ ’¿∞ ⁄≈‘∆Â≈ «’¤∞ È≈‘∆Õ ÂÏ Ï≈Ò È≈Ê ‘Øapple √À√≈apple ’∆ √ÀÈ≈ √Ì ¤Ø‚∆Õ ◊πapple»
Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’¿∞ «Ó«Ò Ï‘π ¡≈Áappleπ ’∆¡≈, ¡apple𠫬’ø«Â ÒÀ ÏÀ·≈Õ ¡appleπ Íπ«¤¡≈ ‹∆,
““È≈È’ ‹∆ «’¿∞ ’«apple ¡≈Ú‰≈ ÌÀ¡≈ ‘À? «’¿∞ ’«apple ¡≈«¬ ‘Ø ‹∆? ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ÈÓ√’≈appleπ
’∆¡≈Õ Ï‘π«Û ¡≈Á∂√π ’«apple ’«apple ÏÀ«· ◊¬∂, Ï≈Ò È≈Ê ¡appleÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’πÕ Ï≈´ È≈Êπ
‹≈‰À «‹ Í»apple≈ Íπapple÷π ‘À, ͉∞ ¬∂‘π ¬∆‘ª ¡≈«¬¡≈ ‘À, «√ «’¿∞ ¡≈«¬¡≈ ‘À? ¬∂√ ’¿∞ ◊Øapple÷π,
◊π√≈¬∆ ÌappleÊapple∆, ⁄apple͇π, ¬∆√apple È≈Ê, «‹ÂÈ∂ Ï‚∂ Íπapple÷π ‘Ó≈apple∂ ‘À “√∂ √«Ì ÒØ«⁄ apple‘∂ ‘À∫Õ .....

177
ÂÏ Ï≈Ò È≈Ê ’«‘¡≈ «‹, ““Ì≈◊ ‘Ó≈apple∂Õ «‹ ¬∂‘ ¡√Ê´ Í«ÚÂz ‘ØÚ‰, «‹ √≈Ë‘π «Á√«‡
Ë≈apple∆Õ ÍÃappleπ «‹, «‹«Â ÓÈ√≈ Â∞«Í ¡≈¬∂ ‘‘π, √π ’‘∆¡À ‹∆””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆
apple≈Ó’Ò∆ apple≈◊ Ó«‘ Ï≈È∆ ÏØÒ ¿π·≈ :-
‘Ó ‚ØÒ Ï∂Û∆ Í≈Í Ìapple∆, ÍÚ‰∞ Ò◊À ÓÂ∞ ‹≈¬∆®
[apple≈Ó’Ò∆ Ó‘Ò≈ 1 ÿapple 1 ⁄¿πÍÁ∂ Õ 6 Õ (878)]
ÂÏ Í∆apple Ï≈Ò È≈Ê ’«‘¡≈ «‹ ““È≈È’! √⁄ ’≈ √ÏÁ ÂÀ∫ Í≈«¬¡≈ ‘ÀÕ ¡apple
ÍappleÓ∂√ππapple∞ ÂÀ∫ Ì∂«‡¡≈ ‘À, Â˙ ± ÍappleÓ∂√apple ’∆ ¿∞√« ӫ‘ ÷≥‚∂ «’ Ó∂ÒÂ≈ ‘À? ‹≈«‘ ‹≈«¬
’À √À√≈apple ’¿∞ È≈Óπ ‹Í≈«¬, «√Óapple≈«¬Õ.... ÂÏ ◊πapple» ÏÏ≈ È≈È’ ‹∆ ‹◊Âz «È√Â≈appleÈ Á∆
«È«Ó«Â ¡≈«¬ ’∂ ’appleÂ≈appleÍπapple «ÈÚ≈√π ’∆¡≈Õ.... ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ’≈ «√÷π ‘»¡≈ √À√≈appleπÕ ⁄≈«apple ’∞ø‡
Ó«‘ ‘«apple È◊«apple ◊≈Úπ Ó«‘ ËappleÓ√≈Ò≈ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’∆¡ª ϪË∆¡ªÕ «¬’ appleø«◊ ÍappleÓ∂√πapple
’¿∞ √À√≈apple Ò≈◊≈ ¡apple≈ˉ∂Õ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ’∂ ÍÃ√≈«Á, È≈Óπ, Á≈È∞ «¬√È≈È∞ Ò≈◊π √À√≈apple
’Ó≈Ú‰∂Õ ..... «‹ ’ج∆ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ’∂ ÙÏ«Á Ò≈◊∂◊≈ √Ø Ó’Â≈ ‘Ø«¬Õ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ¡À√∆
«’appleÍ≈ ’apple∆ «‹ √≈apple∂ ‹◊Âz ’¿∞ È≈Óπ «ÁÛÃ≈«¬¡≈Õ ËøÈ∞ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’Õ Ú≈‘◊πapple» Ï≈Ï≈
È≈È’∞, √«Â◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’Õ
Í∆apple ¡ÏÁπÒ ◊∆Ò≈È∆ È≈Ò ◊ØÙ‡
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆, Í∆apple Ï≈Ò ◊ØÁ≈¬∆ Á∂ «‡Ò∂ Â∂ appleÓ∂, ’appleÂ≈apple Íπ«apple ¡≈«¬¡≈Õ
ÂÏ ’appleÂ≈apple Íπapple Â∂ Ò‘Ø«apple, apple≈Ú∆ ÈÁ∆ Á∂ «’È≈apple∂ ¿∞Í«apple ‹≈«¬ ÏÀ·≈Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞
‹∆ Á∂÷À, ª «Œ¬«’ ‹øÓÁ∂ ‘À«È, «¬«’ ÓappleÁ∂ ‘À«ÈÕ «¬’ ¡≈ÚÁ∂ ‘À«È, «¬«’ ‹ªÁ∂ ‘À«È,
«È‘⁄´ ’ج∆ È≈‘∆Õ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’≈ ÓÈ∞ «Ú√Ó≈«Á «Ú«⁄ ÍÀ ◊«¬¡≈Õ ÂÏ Ú‚≈
Í∆apple ¡ÏÁπÒ ◊ÀÒ≈È∆ «Ó«Ò ◊«¬˙√πÕ Á√ Í≥‹≈ ÒÀ «ÓÒ∂ Áapple¡≈Ú Á∂ ¿∞Í«appleÕ ÂÏ Í∆apple Ú‚∂
’«‘¡≈ «‹, ““È≈È’≈! «’¤∞ Â∂apple∂ ‹∆¡ «Ú⁄ ‘À, √π ’‘πÕ ““¡À÷∂, Ó∂apple∂ ‹∆ «Ú«⁄ «¬‘≈ ‘À, «‹
¬∂‘π ‹‘≈È∞ √Ìπ fi±· ‘À, «‹ ‹øÓ‰∞ ¡appleπ Óapple‰∞Õ √π ‹‘≈È∞ √Ìπ fi»· ‘À, «’¤∞ È≈‘∆Õ ¬∂‘ Ú∂«÷
’«apple ‹∆¿∞ ÷apple≈ ‘Àapple≈È◊∆ «Ú«⁄ ÍÀ«¬ ◊«¬¡≈ ‘ÀÕ”” ÂÏ Íapple∆ Ú‚∂ ¡ÏÁÒ ◊ÀÒ≈È∆ ’«‘¡≈ ‹∆,
““¬∂ È≈È’ ± √⁄∂ È≈«Ò √⁄≈ ‘Ø«‘Õ √À√≈apple È≈Ò «Â∂apple≈ «’¡≈ ‘À? ‹ª ± √⁄∂ È≈«Ò √⁄≈
‘ØÚ«‘◊≈, ª ÂÀ˘ √⁄π ‘∆ √Ì È‹«apple ¡≈Ú√∆Õ «’, «‹ ¬∂√ ’±Û∂ ‘∆ ‹‘≈È «Ú«⁄, ÂÀ ‹∂‘∂
√≈Á’ ÍÀÁ≈ ‘ج∂ ‘À«ÈÕ √π ¬∂‘π ‹‘≈È∞ Ì∆ ÌÒ≈ ‘ÀÕ ÂÏ «¬ÂÈ∂ Í∆apple, Ú‚∂ ¡ÏÁÒ∆ ◊ÀÒ≈È∆ Á∂
¡≈÷‰∂ È≈«Ò, ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ ◊Á ◊Á ‘Ø«¬ ◊À¡≈Õ...
.... ÂÏ Í∆apple Ú‚∂, «√appleπ Ï≈Ï∂ Á≈ Ϋ‚ ’«apple ¿∞Íapple≈‘ ’∆Â≈Õ Â‘ÓÁ È≈«Ò Ï≈Ï∂ ’∆¡≈
‘øfi» Ò≈◊≈ Í»fi‰∂Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆ ÏØ«Ò ¿∞«·¡≈, √Ã∆ apple≈◊ Ó«‘ :-
È≈È’ √≈⁄∂ ’¿∞ √⁄π ‹≈‰∞Õ
[«√apple∆ apple≈◊ Ó‘Ò≈ 1 ÿapple 1 Õ 5 Õ (15)]

178
ÂÏ Í∆appleπ Ú‚≈ ¡ÏÁπÒ ◊ÀÒ≈È∆, ÷apple≈ ÷π√∆ ‘Ø«¬¡≈, ÷πÁ≈«¬ Á∆¡≈ ◊≈Ò≈ √𫉠’«appleÕ
¡appleπ ◊πapple» Ï≈Ï≈ ÷π√∆ ‘Ø¡≈ Í∆apple Á∂ «ÓÒ‰∂ È≈«ÒÕ «‹ «√Ϋ √≈«‘Ï ’∆ ’∆Â∆, √π Ï≈Ï≈ ‹∆
Ïπ‘Â∞ ÷π√‘≈´ ÌÀ¡≈Õ ÂÏ Í∆apple Ú‚∂ ’«‘¡≈ «‹, “¡Ò≈‘ ¡Ò≈‘” ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ’«‘¡≈,
““‘apple ÁÓ ¡Ò≈‘ Ó¿∞‹»Áπ ¡Ò≈‘””Õ ÂÏ Í∆apple ’«‘¡≈ «‹, ““ÌÒ≈ È≈È’, ÌÒ≈””Õ ÂÏ ◊πapple»
È≈È’π ¡appleπ Í∆apple Ú‚≈ ¡ÏÁÒ ◊ÀÒ≈È∆ «ÚÁ≈ ‘ج∂Õ Í∆appleπ Ú‚≈ ¡ÏÁπÒ ◊ÀÒ≈È∆ ’¿∞‰∞Õ √Ø Í∆apple
Ú‚≈ ¡ÏÁπÒ ◊ÀÒ≈È∆ ˙‘π, «‹√ ’¿∞ ’‘∆Â≈ ‘À «‹ :-
Í∆appleπÚ‚≈ ¡ÁÏπÒ ◊ÀÒ≈È∆Õ
Ìπ«÷¡≈ ’¿∞ ¡≥È∞, «Âz‘≈«¬¡≈ ’¿∞ Í≈È∆Õ
Ó∆¬∂ Á≈¿±Á √∂apple◊Û Ú≈Ò∂ ’≈ Í∆appleπ, ¿∞√ √≈«Ê ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ◊Ø√‡ ’∆Â∆Õ
ÏØÒ‘π Ú≈‘π◊πapple»Õ ËøÈ∞ ◊πapple»Õ √«Â◊πapple»Õ √≈Ï≈«√ ◊πapple»Õ Ú≈‘π◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆Õ
͇∆ Á∂ «’√≈Ȫ ˘ ¿∞ÍÁ∂Ù
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ Ò‘Ωapple Â∂ appleÓ∂Õ ÂÏ Í‡∆ Ó≈fi∂ ’∆ ËappleÂ∆ Ï∆«⁄ ⁄Ò∂ ¡≈ÚÂ∂
Ê∂ ¡appleπ √≈Ú‰ Ó≈‘π Ê≈Õ «’apple√≈‰ ÒØ’ ¡≈͉∂ ÷∂Âzª «Ú«⁄ ‘Ò Ú≈«‘Á∂ Ê∂Õ ¡appleπ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ’≈
¬∂‘π √πÌ≈¿∞ ‘ØÂ≈, ‹π ¿∞«Á¡≈È ‘∆ ’∂ «Ú÷∂ Ï‘π «ÎappleÂ≈Õ ÂÏ «‹¿∞ ¿∞«Á¡≈È Ó«‘ ◊πapple»
⁄«Ò¡≈ ‹≈Â≈ Ê≈, «Â¿∞ «¬«’ ‘Òª Ú≈Ò∂ ‘Ò Ú≈«‘Á∂ Ê∂Õ √π ◊πapple» Ï≈Ï≈ ¿∞È’∂ È‹∆«’ Í≈√π
Á∂ ¡≈«¬ «È’«Ò¡≈Õ ÂÏ ¿∞È≈ ‘Òª Ú≈«Ò¡ª ’¿∞ Á∂«÷ ’«apple, ◊πapple» Ï≈Ï≈ ‡π’∞ ¬∂’∞ ÷ÒØ«¬
◊À¡≈Õ ˙È≈ ‘Òª Ú≈«‘«Á¡ª ’∆ ÂappleÎ Ò≈◊≈ Á∂÷‰∂Õ ÂÏ ¿∞È Ó«‘ ‹Ø «¬’∞ «√appleÁ≈appleπ ʪ,
˙È≈ ‘Òª ’¿∞ ÷Û≈ ‘Ò ‘≈Ò∆¡ª Â∂ Ú‘≈«¬Á≈ Ê≈, ˙‘π ¡≈«¬Ï Ï≈Ï∂ ‹∆ ’∂ Í≈«√ ÷Û≈ ‘Ø¡≈Õ
ÂÏ ¿∞«È ’«‘¡≈ «‹, ““◊π√≈¬∆ ÂÍ≈ ‹∆ apple≈Ó apple≈ÓÕ”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ ‹∆ ““√«Â apple≈‹≈
apple≈Óπ”” ÂÏ ˙«È apple≈‘«’ ÒØ«’, ◊appleÏπ ’«apple ’«apple ËÈ Ó≈«¬¡≈ Á≈ ’«‘¡≈ «‹, ““apple∂ ÂÍ≈ ‘Ó
¬∂Â∞ «ÈÓ«Â ’appleÁ∂ ‘‘, «‹ ¡È≈‹π ÍÀÁ≈ ‘ØÚÀÕ Ï∂‡∆, Ï∂‡≈, Ó≈Â≈ «ÍÂ≈, ÌÀ‰, Ì≈¬∆¡ª ’Ï
√≈’∞ «‹ ’ج∆ ‘À, √π √π÷≈Ò≈ ÷≈¬∂, «Í¡À, ¡≈√«¬«√ Í’Û∆¡ÀÕ Âz«Ë ‹∂‘∂ «‹ ÂÍ∂ ¡Â∆Â
¡≈Ú«È, √∂ «Ì ÷≈«ÈÕ «’¤∞ ‹∆ ’∆ ◊«Â ‘ØÚÀÕ ‘Øappleπ ◊Òª √«Ì fi»·∞ ‘À«ÈÕ «ÏÈ≈ apple≈‘’∆ «ÏÈ≈
ÿ≈Ò ’∆Â∆, ‘Øappleπ ÿ≈Ò ÌÒ∆ È≈‘∆””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““̬∆ ¬∂Â∞ ’øÓ
’∆Â∂ ‹∆¡ Á≈ ÌÒ≈ È≈‘∆ ‘Ø∫Á≈Õ ˙‘ apple≈‘’∆ ‘Øappleπ ‘À, «‹Â∞ ‹∆¡ Á≈ ÌÒ≈ ‘Ø∫Á≈ ‘À””Õ ÂÏ ˙«È
«’apple√≈«‰ ¡≈«÷¡≈ «‹, ““‹∆, ¿∞‘ apple≈‘’∆ ‡Ò ’ÚÈ ‘À? «‹Â∞ ¬∂√π ’≈ ÌÒ≈ ‘Ø∫Á≈ ‘À””Õ ÂÏ
◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ √Ã∆ apple≈◊ Ó«‘ Ï≈È∆ ÏØ«Ò ¿∞«·¡≈ «‹ :-
«¬‘π ÂÈ∞ ËappleÂ∆ Ï∆‹ ’appleÓ≈ ’appleØ √«ÒÒ ¡≈Í≈¿∞ √≈«appleø◊ Í≈‰∆Õ
[«√apple∆ apple≈◊ Ó‘Ò≈ 1 ÿapple 3 Õ 26 Õ (23)]

179
ÂÏ ˙«¬ «‹ ‹∆¡ Ê∂ «’apple√≈È ÒØ’, √∂ √«Ì ⁄appleÈ∆ Ò≈◊∂Õ ÏØÒ‘ Ì≈¬∆ Ú≈‘π◊πapple»Õ ËøÈ
◊πapple»Õ √«Â◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞Õ
’Ú∆Ùappleª È≈Ò Ú∆⁄≈apple
ÂÏ Í‡∆ ’∆ ËappleÂ∆ ’≈ ÂÓ≈√≈ Á∂«÷ ’«apple, Ï≈Ï≈ ’appleÂ≈appleÍπ«apple ¡≈«¬¡≈Õ ÂÏ ¬∂’
«Á«È ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆, ÏÀ·≈ Ê≈ ¡≈ÍÈ∆ ËappleÓ√≈Ò ’∂ «Ú÷∂Õ ¡apple𠫬’ ’∆Ú√πapple ¡≈«¬
◊¬∂,«‹ Ï‘π ’«Ú ‹≈ÈÂ∂ Ê∂Õ ¡appleπ Ï‘π √πÿÛ ⁄Â∞apple≈¬∆ ‹≈ÈÂ∂ Ê∂Õ «ÂÈ‘π ’«‘¡≈ «‹, ““¬∂
ÍappleÓ∂√πapple ‘Ó apple≈Ó «’ÙÈ «√Óapple«‘ ¡appleπ ’≈Ú Ì∆ ’apple«‘Õ Íappleπ ‘Ó≈apple≈ ’ج∆ È≈Ó Ò∂Â≈ È≈‘∆ ¡appleπ
È≈ ‘Ó≈apple∆ ’ج∆ ’«Ú ‘∆ «√÷ÀÕ È≈ ’ج∆ ‘Ó≈apple∂ Â≈¬∆ Ó≥È∂ ¡appleπ È ’ج∆ ‘Ó ’Úπ ‹≈‰∂Õ ‘Ó ’«Ú
Ì∆ ¡À√∆ ’appleÂ∂ ‘‘, «‹√ ’≈ ¡appleÊπ ÍappleÓ≈appleÊπ ’ج∆ «ÏappleÒ≈ √ÓfiÂ≈ ‘ÀÕ ¡apple𠫬√ ’∂ √∆Ë ÍÁ∂
¡appleπ √∆Ë∂ ‘∆ √ÒØ’∞, √π «ÂÈ ’¿∞ √Ì ’ج∆ ◊≈ÚÀ Ì∆ ¡appleπ √∆÷À Ì∆Õ √π‰∂, √ÓfiÀ, apple∆fi∂ ¡appleπ √π«‰
’«apple √Ì ’ج∆ ÈÓ√’≈appleπ ’appleÀÕ «’ ¬∂‘π ÂÓ≈√≈ ‘À ÍappleÓ∂√πapple ’≈? «¬Ï √«Ì «Ó«Ò ’«apple ⁄Ò‘π,
Â∂ È≈È’ ’Úπ ¬∂’ Ï≈apple ‹≈«¬ «ÓÒ ¡≈Ú«‘Õ ÂÏ «‹¿∞ Ï≈Ï≈ È≈È’ ÏÀ·≈ Ê≈ «ÂÚ𠫬’Âz
‘Ø«¬ ’«apple «’ÂÈ∂ «’ ÏÀ√ÈØ ¡≈«¬ «È’√∂Õ ¡≈«¬ ÈÓ√’≈π ’∆¡≈Õ apple≈Ó «¥ÙÈ ’«apple ’À Ï«√ ◊¬∂Õ
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ ‹∆, ““Ï«Ò‘≈apple ‹≈¿∞, ¡≈¬∆¡À ‹∆, ÏÀ√∆¡À ‹∆Õ”” ÂÏ ¿∞È‘π
apple≈Ó apple≈Ó ’«apple ’À ◊πapple» Ï≈Ï∂ ’¿∞ ÍÃÙÈ ’∆¡≈ «‹ ““È≈È’ ‹∆Õ ¡≈‹π ± «¬√π √À√≈apple Ï∆«⁄ ¡appleπ
¬∂√π √Ó∂ Ï∆«⁄ ÌÒ≈ ‘À∫Õ Â∞fi ¿∞Í«apple ÍappleÓ∂√πapple ’∆ ¿∞√« ’apple∂, √ج∆ ÌÒ≈ ‘À””Õ ÂÏ ¿∞È‘π
’«‘¡≈ «‹, “‹∆ Ï«Ò‘≈apple ‹≈¿∞Õ √≈ ¿∞√« ’‘∆¡À ÍappleÓ∂√πapple ’∆ «È«Ó«ÂÕ ÍappleÓ∂√πapple ’
Áapple◊≈‘ «‹ ’«Ú ÍappleÚ≈È∞ ÍÀÛ, √π «’√π Ì≈«Â ’∆ ÍÛ∂? ’«Ú ‹∆ ’‘∆¡À, ÍappleÓ∂√πapple ‹∆ ’∆
¿∞√« «‹ ‘ج∆ ¡appleπ «‹Â∞ ÍappleÓ∂√πapple ÷π√∆ ‘Ø«¬, √π ’«Ú ’¿∞È∞ ‘À?”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’
‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““Ì≈¬∆ ¡Ï ÂØ∫ ˜apple»apple ‘ج∆∫ ‹Ï «¬È‘π ’«‘¡≈ «‹ ÍappleÓ∂√πapple ’∂ ¡apple«Ê, ª ¡Ï
’«‘¡≈ ⁄≈‘∆¡À””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆ ◊¿∞Û∆ apple≈◊ Ó«‘ √⁄ ’∆ Ï≈È∆ ÏØ«Ò ¿∞«·¡≈:-
Ì¿∞ Óπ⁄π Ì≈apple≈ Ú‚≈ ÂØ´Õ ÓÈ Ó«Â ‘¿∞Ò∆ ÏØÒØ ÏØÒ®
[◊¿∞Û∆ ◊π¡≈apple∂apple∆ Ó‘Ò≈ 1 ⁄Í¿∞ÍÁ∂ ÿapple 1 Õ 1 Õ (151)]
ÂÏ «‹ÂÈ∂ ˙«¬ ÏÀ√È¿∞ Ê∂, √π √«Ì ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’∂ «√÷ ‘ج∂Õ Ò≈ˆ∂ ‹Í‰∂,
«‹ Ú≈‘π◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞Õ ¿∞È ’∂ Ó«È √ª«Â ¡≈¬∆Õ ÏØÒ‘π Ú≈‘π◊πapple»Õ
◊Ø√‡ Ó≈Â≈ È≈Ò
ÂÏ ¬∂’ «Á«È È◊apple ’appleÂ≈apple Íπ«apple ¡≈͉∂ «◊Ñ ’∂ «Ú÷∂, ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆ ÏÀ·≈
Ê≈Õ ¡appleπ Ó≈Â≈ Ò≈◊∆ ’‘È∂ «‹, ““¬∂ Ï⁄≈ ¬∂‘ Â∂apple∆ «¬√Âz∆ ‘À ± «¬√ Á≈ Íπapple÷π ‘ÀÕ ¬∂√ Á∆
» √≈apple ’«apple ‹≈Õ ‘ø¿∞ Â∂apple∆ Ó≈Â≈ ‘ª ¡appleπ ± Ó∂apple≈ ÍπÂz √ø« ‘Ø«¬¡≈ ‘À∫Õ Ó≈Â≈ «ÍÂ≈ «ÏÈ≈
ÍπÂz √ø« È≈‘∆ ‘Ø∫Á∆Õ ‹∂ Â«Ë Ì≈ÚÀ Â≈ Ó≈Â≈ Á≈ ’«‘¡≈ Ó≥«ÈÕ ÍπÂz, ± ¡≈͉∆ «¬√Âz∆

180
√ª«ÌÕ”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ Ó≈Â≈ ÈØ ’«‘¡≈ «‹, ““Ó≈Â≈ ‹∆ È≈ ± Ó∂apple∆ Ó≈Â≈ ¡appleπ È
’ج∆ «’√∆ ’≈ «ÍÂ≈, ¡appleπ È≈ ’ج∆ «’√∆ ’≈ ÍπÂz ‘ÀÕ È≈ ’ج∆ «’√∆ ’≈ ÷√Óπ, È≈ ’≈¬∆
«’√∆ ’∆ «¬√Âz∆””Õ ÂÏ Ó≈Â≈ ’«‘¡≈ ‹∆, ““ÍπÂz √∂ Ó≈Â≈ «ÍÂ≈ ’¿∞‰ ‘À«È «‹ «¬√Á∂ ‘À«ÈÕ
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ’«‘¡≈ «‹, ““¬∂ Ó≈Â≈ «ÍÂ≈ ’ø«Ó È≈‘∆ ¡≈ÚÂ∂””Õ ÂÏ Ó≈Â≈ ’«‘¡≈
«‹, ““Ï∂‡≈ ˙«¬ Ó≈Â≈ «ÍÂ≈ ’¿∞‰ ‘À«È? «‹ ’ø«Ó È≈‘∆ ¡≈ÚÂ∂””Õ ÂÏ Ó≈Â≈ ’«‘¡≈ «‹,
““Ï∂‡≈ ˙«¬ Ó≈Â≈ «ÍÂ≈ ’¿∞‰π ‘À«ÈÕ «‹ ’øÓ ¡≈ÚÂ∂ ‘À””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ √ÏÁπ ÏØ«Ò¡≈ «‹:-
Ó≈Â≈ Ó«Â «ÍÂ≈ √øÂØ÷Õ √ Ì≈¬∆ ’«apple ¬∂‘π «Ú√∂÷π®1®
[◊¿∞Û∆ ◊π¡≈apple∂apple∆ Ó‘Ò≈ 1 ⁄¿∞ÍÁ∂ Õ 2 Õ (151)]
ÂÏ Ó≈Â≈ ÈÓ√’≈appleπ ’¬∆¡Õ √≈apple∂ ÍappleÚ≈apple ÈÓ√’≈appleπ ’∆¡≈Õ ’«‘¡≈, «‹ Ëø«È ‘À∫
‘Ó≈apple∂ Ì≈◊, «‹È ’∆ ’∞«Ò Ó«‘ Ï≈ÏÏ È≈È’∞ ÍÃ◊«‡¡≈Õ ÏØÒ‘π Ú≈‘◊πapple»Õ ËøÈ∞ ◊πapple»Õ √«Â◊πapple»Õ
◊πapple» ◊πapple»Õ Ú≈‘ Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹◊ ¿∞Ë≈appleÈ≈Õ ÁπÂapple Â≈appleÈ≈Õ √apple«È ÍÛ∂ ’∆ Ò≈‹ «ÈÚ≈appleÈ≈
√ø ‹Èª ’¿∞ Í≈«apple ¿∞Â≈appleÈ≈Õ
«ÍÂ≈ ’≈¨ ‹∆ È≈Ò Ú∆⁄≈apple
ÂÏ ¬∂’ «Á«È ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆, È◊«apple ’appleÂ≈apple Íπ«apple ËappleÓ √≈Ò≈ Ï∆«⁄ ÏÀ·≈
Ê≈ ¡appleπ Á≈Á≈ ’≈¨ ¡≈«¬ ÷Û≈ ‘Ø«¬¡≈, ¡appleπ ’‘‰∂ Ò◊≈ «‹, ‹∆ ““± «‹ «¬È≈ ¿∞fi≈Û∞ ’appleÁ≈
‘À∫, «‹ «’¤∞ ¡ªÚÁ≈ ‘À, √π Úø«‚ ÒØ’ª ˘ Á∂∫Á≈ ‘À∫Õ ¡Â∂ È≈ «’¤∞ ± √¿∞Á≈ ’appleÁ≈ ‘À∫, È
«’¤ Ï≈Í≈appleπ «Ï¿∞‘≈appleπ appleØ‹◊≈apple ’appleÁ≈ ‘ÀÕ ‹∆ ¡«apple Â∂apple∂ ÍπÂz ‘À«È ÍØÂz∂ ‘À«È, Â∞Ëπ Áπ¡≈ «√ Â∂apple∂
Ìapple≈Ú ‘À«È, ¡√∆ «Ì Â∂apple∂ Ó≈«Í ‘‘, Â∂apple∆¡ª ÌÀ‰ª ‘À«È, ¡«‘ Â∂apple∂ ‘∆ ¡≈√apple∂ √«Ì ¡≈«¬ ÏÀ·∂
‘À«È, «¬ÂÈ≈ ¡≈Ò√πÕ «’¤∞ ’∆⁄À, «‹ √ÌÈ≈ È≈ appleØ‹◊≈appleπ ⁄«Ò¡≈ ‹≈ÚÀ «È’øÓ≈ ÏÀ·≈ ’ج∆
‘‘À È≈‘∆Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆, ’‘ ’‘ ‘«√¡≈, «‹ Ï≈Ï≈ ‹∆ ± «’ ¡≈÷Á≈ ‘À? ¬∂È≈
‹∆ ÏÀ«·¡≈ ÈØÕ ÷ªÁ∂ ª ‘À«È ‹∆; Íappleπ ¡‹π Â∂apple≈ ’∆Â≈ √Ì «’¤∞ ‘Ø∫Á≈ ‘ÀÕ ¡Â∂ ¬∂‘ «‹ Ó≈«¬¡≈
‘À, «√ «ÏÈ≈ √¿∞Á∂ Ï≈Í≈apple Ê∆∫ ‘Ø∫Á∆ È≈‘∆Õ ¬∂‘ ’‘≈Ú ڂ∂ ¡≈«÷ ◊¬∂ ‘À«È «’ È≈? «‹
Ï≈Í≈apple∂ Ï√Â∂ Ò÷Ó∆Õ ‹∆, ¡‹π Â∂apple∂ ¡≈÷∂ √Ì∂ ◊Òª ‘ØÁ∆¡ª ‘À«ÈÕ ¡Â∂ Â∂apple∂ ¡≈÷∂ «Ì √Ì∂ Ò◊Á∂
‘À«È, ÷≈È ÷Ú≈È∆ÈÕ ‹∂ «’√∂ «’√∂ ˘, √¿∞Á∂ «Ï¿∞‘≈apple Ò≈«¬ Á∂«‘, ª √≈Ó ⁄≈«apple Í‹∆‘∂
‹π«Û ¡≈Ú«ÈÕ Âª «ÍÂ∂ Â∂apple∂ ÍπÂz ÍØÂz∂ ‘À«È, ª ¬∂È≈ Á∂ ’ø«Ó ¡≈Ú«ÈÕ ¡√«Êappleπ ª ’ج∆ È≈‘∆
«’ È≈, ¬∂Âπ √À√≈apple «Ú«⁄Õ ‹∂ ª ÍappleÓ∂√πappleπ ÂÀ∫ Ê∆ ’apple≈¬∂, ª ± ¬∂‘ ◊Ò∆ Ó∂apple∆ ¡≈÷∆ Ó≥«ÈÕ
¬∂Â∞ ◊ÒÀ «’¤∞ ¡ÀÏ È≈‘∆Õ Â± √ج∆ ’ج∆ √ø‹Óπ ω≈«¬, «‹ ¡ÿª «Ì Â∂apple∂ ’øÓ ¡≈ÚÀÕ Âª «Î«apple
◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ :-
¡≥Ë∂ ‹∆ÚÈ≈ Ú∆⁄≈«apple Á∂«÷ ’∂Â∂ ’∂ «ÁÈ≈Õ
[ËÈ≈√apple∆ Ó‘Ò≈ 1 ÿapple 1 ⁄¿πÍÁ∂ Õ 2 Õ (660)]
ÂÏ Á≈Á≈ ’≈¨ ÍappleÓ∂√πapple Á∆ ÍÀapple∆ ÍÀ¡≈ ¡appleπ √≈apple∆ √ø◊«Â ⁄appleÈ∆ Ò≈◊∆, «‹ ËøÈ∞ ◊πapple»

181
Ï≈Ï≈ È≈È’∞Õ Ú≈‘π◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞Õ √«Â ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞, «‹√ Á∆ ’Ó≈¬∆ ’«apple ’«apple Ó‘ª
ͫ ‹∆Ú Óπ’Â∂ ‘Ø«‘, √Ø √«Â Ï≈Ï≈ È≈È’∞Õ
¡≥◊Á ‹∆ ˘ ¿∞ÍÁ∂Ù
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆, ¬∂’ «Á«È È◊«apple ’appleÂ≈apple Íπ«apple ÏÀ·≈ Ê≈Õ ¡appleπ ¡≥◊Á «√÷,
◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ Í≈«√ Ï∂ÈÂ∆ ’apple∆ «‹Õ ““Ï≈Ï≈ ‹∆ √Ò≈Ó«Â «‹ ’ج∆ ‹≈«Â ’≈ È∆⁄π ‘ØÚÀ,
¡’À ¿±⁄ ‘ØÚÀ, ¡appleπ ˙‘π ÍappleÓ∂√πapple ’∆ √apple«È ÍÛÀ; ¡apple ÍappleÓ∂√πapple ’∆ √apple«È Í«Û¡≈, ¿∞√ ’¿∞
Áπ÷π «Ú¡≈ÍÀ, √π ¬∂‘π ’ÚÈπ Ï∆⁄≈appleπ? «‹ ‹ª ¬∂‘ ÍappleÓ∂√πapple ’∆ √apple«È Í«Û¡≈, ¡appleπ ÂÏ Ì∆ «¬√
’¿∞ Áπ÷ ¡≈«¬ «Ú¡≈ÍÀ””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ ‹∆ ‘«√ Í«Û¡≈Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ «‹, ““Íπapple÷≈
¡≥◊Á≈ ± ¬∂‘ Ï≈ È≈‘∆ ‹≈‰Á≈? «‹ ¬∂‘ Ï≈ «’¿∞ ‘À?”” ’‘À, ““‹∆ ÓÀ, «’¡≈ ‹≈‰≈ ‹∆,
«ÏÈ≈ Â∂apple∂ ‹‰≈¬∂””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆, ¡≈apple≈ apple≈◊ Ó«‘ Ï≈È∆ ÏØ«Ò ¿∞«·¡≈, «‹ Íπapple÷≈
¬∂‘ Ï≈ ¬∂Ú ‘À :-
‹∂ Á«apple Óª◊Â∞ ’±’ apple‘∂ Ó‘Ò∆ ÷√Óπ √π‰∂®
Ì≈Ú∂ Ë∆apple’ Ì≈ÚÀ Ë’∂ ¬∂’ Ú‚≈¬∆ Á∂«¬®
[¡≈√≈ Ó‘Ò≈≈ 1 ⁄¿πÍÁ∂ ÿapple 2 Õ 3 Õ (349)]
.... ÂÏ ◊πapple» ¡≥◊Áπ ⁄appleÈ∆ Ò≈◊≈Õ ’«‘¡≈ «‹, ““‹∆, √Ø Ó⁄π Ì∆ ±, ¡ÂÀ √⁄π
Á∂‰‘≈appleπ «ÌÕ”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, Íπapple÷≈ ¡ø◊Á≈ ± Óapple≈ √∂Ú’ ‘À””Õ Â∞Ë
¿∞ÂÀ Ó∂apple∆ ÷π√∆ ‘ÀÕ ÓÀ∫ Â∂apple∂ Â≈¬∆∫ √⁄π Á∆¡≈ ‘ÀÕ «‹√ ’¿∞ ± √⁄π Á∂«‘◊≈, «Â√ ’¿∞ Ì∆ ÍÃ≈Í«Â
‘Ø«¬◊≈Õ ‹◊Â∞ ÓÀ Â∂apple∂ ‘Ú≈Ò∂ ’∆¡≈ ‘ÀÕ Ï÷√π Ï÷√≈«¬, ‹«Í ‹Í≈«¬””Õ ÂÏ ◊πapple» ¡≥◊Áπ ÍÀapple∆
ÍÀ¡≈Õ ÏØÒ‘π Ú≈‘◊πapple»Õ ËøÈ ◊πapple»Õ √«Â◊πapple»Õ
ÁΩÒ ıª Á∆ ÓΩ «Í¤Ø∫ «¬’ Íπapple≈‰∂
√≈Ê∆ È≈Ò Ï⁄È
ÂÏ ¬∂’ «Á«È ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆ È◊«apple ’appleÂ≈apple Íπ«apple ÏÀ·≈ Ê≈Õ ¡appleπ ¬∂’∞ ÷Âz∆
◊πapple» Ï≈Ï∂ ’≈ ËappleÓ Ì≈¬∆ Ê≈, √π ˙‘π Í«Û¡≈ Ï‘πÂ∞ Ê≈Õ ¡apple∞ ˙appleπ «◊¡≈È∆ ÌÒ≈ Ê≈Õ ÏÀ√È¿∞
Ó≈apple«◊ apple‘Â≈ Ê≈Õ ‹«Á √πÒÂ≈È Íπ«apple ◊πapple» Ï≈Ï≈ Á¿∞Ò ÷ª ’≈ ÓØÁ∆ Ê≈, ÂÏ ˙‘π ÁÎÂappleπ
«Ò÷Â≈ Ê≈Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ ‹«Á Î’∆apple∆ «Ú«⁄ ¡≈«¬¡≈ Ê≈, ÂÏ ˙‘π ¿»‘ª Á∆ ÁÎÂappleπ ’appleÂ≈
‘∆ apple«‘¡≈ Ê≈Õ ÂÏ ‹«Á Á¿∞Ò ıª ¯¿±Â ‘»¡≈, ÂÏ ⁄≈’apple ÒØ’ «‹ÂÈ∂ Ê∂, √π √Ì ¡≈ÍØ
≈ÍÈ∆ ·appleÚ∆ ◊¬∂Õ «Â√ Ê∆∫ «Í¤∂ ⁄≈’apple∆ «’¡≈Õ «ÁȪ Ê∆ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ’≈ ◊πÒ◊πÒ≈ ‹‘≈È
÷πÁ≈«¬ Á∂ «Ú«⁄ ÷apple≈ Ï‘π ‘Ø«¡≈Õ ÂÏ ¿∞«È √𫉠Í≈«¬¡≈ «’ Ô≈apple‘π È≈È’∞ ÚøÁ∆, «’
Á¿∞Ò ÷ª Á∆ ⁄≈’apple∆ ¤Ø«‚ ’«apple Î’∆appleπ ‘Ø«¬ «È’«Ò ◊À¡≈ Ê≈, √π ¿∞√ ’¿∞ ÒØ◊ ’«‘Â∂ ‘À∫,
«‹ Ú‚∆ ¡‹Ó«Â √⁄∂ √≈«‘Ï «ÁÂ∆ ‘ÀÕ ÂÏ √≈apple≈ ‹‘≈È∞ ’«‘ ¿∞«·¡≈, «‹ Ú≈‘π ÷πÁ≈«¬
«‹«È ¬∂‘π ´ÂÎ𠫬√ ¿±Í«apple ’∆¡≈ ‘ÀÕ √≈apple∆ ¿∞Ó«Â ÷πÁ≈«¬ ’∆ «√Ϋ ’«apple ¿∞·∆, «‹ Ú≈‘
÷πÁ≈«¬, «‹«È ¬∂Ú È≈È’∞ Ú∂Á∆ √Ú≈«apple¡≈ ‘ÀÕ Â’ ¿∞√ ÷Âz∆ ’«‘¡≈ «‹, ““Ô≈apple‘π ¿∞«√
¡√≈‚∂ «ÓÂz Á∆ «¬Ú∂∫ ‘∆ «√Ϋ √π‰∆Á∆ ‘À, ª ÓπÈ≈√Ïπ ‘À, «‹ «¬’ Ï≈apple ‹≈«¬ «ÓÒ∆¡À,
È≈È’ ’∂ Â≈¬∆ Á∂÷∆¬∂Õ”” ÂÏ ˙‘π ¡√Ú≈appleπ ‘Ø«¬ ’«apple ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ Í≈«√ ¡≈«¬¡≈Õ ¡≈«¬
ÍÀapple∆ ÍÀ¡≈Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆, ¿∞√ ’¿∞ Ï‘πÂ∞ ¡≈Áappleπ ’∆¡≈, Ï‘πÂ∞ Ï‘∞Â∞ Ì≈¿∞ ’∆¡≈, «‹

182
Ì≈¬∆! ‹∆ ÌÒ∂ ‘‘π? ÂÏ ˙«È ’«‘¡≈ «‹, ““Ï≈Ï≈ ‹∆ ¡≈‹π “ÌÒ∂ ‘«‘ ‹ª Â∂apple≈ Áapple√È∞ ÍÃ≈Í«Â
‘»¡≈Õ”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆, ¿∞√∆ ÷Âz∆ ’¿∞ Á∂«÷ ’«apple Ï‘π ÷π√∆ ‘»¡≈Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂
È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““Ì≈¬∆ ‹∆ «Á ‹≈‰Á≈ ‘À∫? ‹«Á Á¿∞Ò ÷≈È Á∆ «÷ÁÓÁ ’appleÁ∂,
«¬’·∂ Ï‘Á∂∫, «¬’·∂ ‘∆ ’øÓπ ’appleÁ∂, Ï‘Á∂, ¿∞·Á∂, Ï‘πÂ∞ «ÓÒÁ∂Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆,
¿∞√ ÷Âz∆ √≈«Ê Ò≈◊≈ «Í¤Ò∂ «‹ Ï≈ÒÂÈ «Ú«⁄ «’¡≈ ◊Òª ’∆Â∆¡ª Ê∆¡ª, √∂ «⁄Âapple«‰Õ
«⁄Â≈«apple «⁄Â≈apple ¿∞√ √≈«Ê Ï≈Ï≈ ‹∆ Ò◊≈ Ï≈ª ’apple‰Õ ÂÏ ¿∞«È ÷Âz∆ ’«‘¡≈ «‹, ““Ï≈Ï≈
‹∆ ¬∂’ Ï∂ÈÂ∆ ‘ÀÕ Íappleπ ‹∆ ◊π√Â≈’∆ ‘ØÂ∆ ‘À, ‹π Â∞Ó≈apple∂ √ÈÓπ÷π ‘Ø«¬ ’«apple ◊Ò Íπ¤‰∆ ‘ÀÕ Íappleπ
‹∂ «Ó‘appleÚ≈È∞ ‘Ø«¬ ’«apple ’‘«‘, ¿∞ ¬∂’ Ï∂ÈÂ∆ ’apple¿∞Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆ ‘«√ ÍÛ∂
¡appleπ ’«‘¿∞√π ‹∆ ’‘π Ì≈¬∆ ‹∆ «’¤∞ Â∂apple∂ ‹∆ ‘À √Ø Í»¤∞Õ ÂÏ ˙«È ’«‘¡≈ «‹, ““Ï≈Ï≈ ‹∆
√Ò≈Ó«Â «‹«√ Ú√Â∞ ˘ Ú≈Í≈apple∆ «ÚÁ∂«√ ‹ªÁ≈ ‘À, ¡ÂÀ ˙‘‹«Á ÍappleÁ∂√‘π ¡ªÚÁ≈ ‘À ¡ÂÀ
«‹ Ú√Â∞ ÈØ ÒÀ‰ ˙‘𠋪Á≈ ‘À, √π «Â√π Ú√Â∞ È», ¡≈¬∂ ‘ج∂ ˙√ Á∂ «ÓÂz Ì≈¬∆, «‹ ‘Ø∫Á∂ ‘À«È,
«√ Íπ¤Á∂ ‘ØÁ∂ ‘À«È, «‹ ± «’¿∞ ’«apple ◊À«¬˙«‘? «’Â∞ √‘«apple ◊«¬˙«‘? ¡ÂÀ «’Á» √‘apple‘π ¬∂‘
ÂÀ Ú√Â∞ Í≈¬∆?”” ª ¡«◊¡‘π, ˙‘π «‹¿∞ «‹¿∞ ◊À¡ ‘Ø¡≈ ‘À, √π ˙‘ ‹≈‰ Á∆¡ª ◊Òª √«Ì
’«‘ √π‰≈«¬Á≈ ‘ÀÕ «‹ Ì≈¬∆ ¡ÀÚ ÓÀ ◊À¡≈, ¡Â∂ ¡ÀÚ ¬∂‘ Ú√π ÓÀ Í≈¬∆Õ √π Ï≈Ï≈ ‹∆
√Ò≈Ó«Â «‹√ Ú√Â∞ È∞ Â∞√∆ ¤«‚ ⁄≈’apple∆ «È’Ò∂ √‘π, «Î«apple ¿∞‘π ÚËπ, «‹¿∞ «‹¿∞ Â∞√∆ Í≈¬∆
‘À, √≈ √Ì Ï≈ «’appleÍ≈ ’«apple ’À √π‰≈¬∆¡À ‹∆Õ «‹ «’¿∞ ’«apple, Â∞√∆ Ú√Â∞ Í≈¬∆? ¡appleπ «’¿∞
’«apple Á∂÷∆? ¡appleπ «ÁÚ≈¬∆ ‘ÀÕ ¡appleπ ’Ú‰∞ Ú√Â∞ ¬∂‘ ‘À? ‹∆, ¬∂‘ ◊Ò ◊‚∆ ¡ÂÀ ¡√∆ ‘¿∞Ò∂
Ó≈‰», Íapple ‹∆, ‹À ÁÀ¡≈´ ‘Ø«¬ ’«apple ’‘«‘, ª ¡√∆ «È‘≈´ ‘ØÚ‘Õ”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’π
‹∆ ‘«√ ÍÛ∂Õ ’‘ ’‘≈ ‘√∂Õ ÷π√∆ ‘ج∂, «‹ √≈Ï≈«√, Ó∂apple≈ Ì≈¬∆ È≈Ó ’≈ ÚÍ≈apple∆ ‘À, ± ÂÀ ÌÒ∆
Í»¤∆Õ ÂÏ ◊πapple» È≈È’ ‹∆ ¡≈√≈ apple≈◊ Ó«‘ Ï≈È∆ ÏØ«Ò ¿∞«·¡≈ «‹ :-
‹Ø «Â«È ’∆¡≈ √Ø √⁄π Ê∆¡≈Õ ¡≥«ÓÃÂ∞ È≈Óπ √«Â◊π«apple Á∆¡≈Õ
[¡≈√≈ Ó‘Ò≈ 1 ÿapple 2 ⁄¿∞ÍÁ∂ Õ 14 Õ (352)]
ÂÏ ˙√π Ê∂, ◊πapple» Ï≈Ï∂ «¬¿± ’«apple ’«apple Ú⁄È∞ ÏØ«Ò¡≈Õ ÂÏ ˙√ ÷Âz∆ ’Ø ÍÃ√Ê≈«‘ ¬∂√
√ÏÁ ’∆ ◊Ø√‡ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ’apple∆Õ «√Ϋ √apple∆¡Â «Ú«⁄, ¬∂‘π √ÏÁ ¬∂√π ◊Ø√‡ ’≈ ‘Ø«¬¡≈,
«√Ϋ √apple∆¡Â ’≈ ÍÃ∂Ó∆Õ Ú≈‘◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ Í»appleÈ Íπapple÷π, «‹√ ’∂ ÍÃ√≈«Á È≈¿∞ «⁄«Â
¡≈ÚÀÕ √Ø ËøÈ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆Õ
¡≥◊Á ‹∆ È≈Ò Ú∆⁄≈apple
ÂÏ ¬∂’ «Á«È ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ È◊«apple ’appleÂ≈apple Íπ«apple ÏÀ·≈ Ê≈, ¡appleπ ¡≥«◊Áπ ¿∞«·
÷Û≈ ‘Ø«¬¡≈Õ «‹, ““Ï≈Ï≈ ‹∆ √Ò≈Ó«Â ¬∂’∞ Ó∂apple∂ ‹∆ ÍÃ√È∞ ‘ÀÕ ‹∂ Â∂apple∆ ¡≈«◊¡≈ ‘Ø«¬, ª
Ï∂ÈÂ∆ ’apple∆∫Õ”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ «‹, ““Íπapple÷≈ «‹ «’¤∞ Â∂apple∂ ‹∆¡ ‘À, √π ’‘πÕ Â∞fi ¿∞Í«apple
Ó∂apple∆ «’appleÍ≈ ‘ÀÕ”” ÂÏ ◊πapple» ¡≥◊Á ’«‘¡≈ «‹, ““‹∆ Í≈Â√≈‘ Ó∂apple∂ Ó«È ¬∂√π ◊Ò Á≈ √Á≈
«Ú√Ú≈√π apple‘Á≈ ‘À, Íappleπ ‹∆ ÓÀ ‚appleÁ≈ Í𫤠√’Á≈ È≈‘∆Õ”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹,
““Íπapple÷≈ ¡≥◊Á≈! ‹ª ◊πapple» È∂ «ÓÒ ’«apple «’√∂ ◊Ò Á≈ ‹∆ «Ú«⁄ «Ú√Ú≈√ apple‘À «√÷ ÈØ, ª ¿∞«√

183
◊πapple» «ÓÒ∂ Á≈ «’ Ú√∂÷π ‘ØÚÀ «√÷ ˘Õ Íπapple÷≈, «‹ «’¤∞ Â∂apple∂ ‹∆ ‘ØÚ∂, √π Í𫤠ÒÀ‰∆Õ ‹ª ±, ÓÀ
Â∂ È≈ Íπ¤√«‘, ª Î∂«apple «’√ Â∂ ¬∂‘ Ú√Â∞ ÍÚ≈«‘◊≈? È≈ Íπapple÷≈ «‹ «’¤∞ Â∂apple∂ ‹∆ ‘ØÚ∂, √π
Ï≈ Í𫤠ÒÀ‰∆Õ ‚apple‰≈ Ò≈‘∆, Íπapple÷≈ ± Ó∂apple≈ Ï÷«√¡≈ ‘؇≈ ‘ÀÕ «‹ÂÈ≈ ± Í»¤«‘, «ÂÂÈ≈
Â∞«Ë ¿∞ÂÀ Ó∂apple∆ ÷π√∆ ‘ÀÕ”” ÂÏ ◊πapple» ¡≥◊Á Ï∂ÈÂ∆ ’∆Â∆ «‹, Ï≈Ï≈ Í≈«Â√≈‘ √Ò≈Ó«Â ¬∂‘ «‹
‹∆¡ √’Ò ÍappleÓ∂√πapple ’∂ ‘À«È, √𠫬È≈ ‹∆¡≈ ’≈ ÚappleÂ≈apple≈ ¬∂’Ø √»Âz ‹øÓ‰, Óapple‰, ‹∆ÚÈ ’≈
¬∂‘Ø ‘∆ ’∆¡≈ ‘À √π, Íappleπ «’¤∞ Îapple’∞ Ì∆ ’∆ÂØ √π ‹∆ «Ú«⁄, «’ Ȫ? √Ì ‹∆ ¬∂’ √∂ ‘À∫?”” ÂÏ
◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““È≈ Íπapple÷≈ ‹∆¡ ‹∆¡ Á≈ Ï‘πÂ∞ Îapple’∞ ’∆Â≈ ‘À√πÕ”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈
È≈È’ ‹∆ Ï≈È∆ ÏØ«Ò ¿∞«·¡≈ «‹ ¡≈√≈ apple≈◊ Ó«‘ «‹:-
«¬«’ ¡≈Ú«‘ «¬’ ‹≈Ú«‘ ¡≈¬∆Õ «¬«’ ‘«apple apple≈Â∂ apple‘«‘ √Ó≈¬∆®
[¡≈√≈ Ó‘Ò≈ A ⁄¿∞ÍÁ∂ ÿapple 2 (353)]
ÂÏ ◊πapple» ¡≥◊Áπ ◊πapple» Ï≈Ï√ ‹∆ ’¿∞ ÈÓ√’≈apple ’∆¡≈.... ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ◊πapple»
¡≥◊Á ’¿∞ È≈Óπ Á≈È∞ Á∆¡≈Õ ¡ø◊Á ’∂ ÍÃ√≈«Á √≈apple∂ ‹◊«Âz ◊πapple» ◊»apple» ’∆¡≈Õ
¡≥◊Á ‹∆ Á∆ apple≈‘∆ ¿∞ÍÁ∂Ù
ÂÏ ¬∂’ «Á«È ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆, Í≥‹≈Ï ’∆ ËappleÂ∆ È◊«apple ’appleÂ≈apple Íπ«apple ÏÀ·≈
Ê≈Õ ¡appleπ √≈apple∂ Íø«‚ ÏÀ√È¿∞ «Ó«Ò ’«apple ¡≈¬∂Õ «ÂÈ‘π ◊πapple» ¡≥◊Á ’¿∞ apple≈Ó apple≈Ó ’«apple «ÓÒ∂Õ
’«‘¡≈ «‹, ““¡≥◊Áπ ‹∆ apple≈Ó apple≈Ó ‘ÀÕ”” ÂÏ ◊πapple» ¡≥◊Á ’«‘¡≈ «‹, ““¡≈¬∆¡À ‹∆Õ”” ◊πapple»
¡≥◊Áπ ¡≈◊∂ Â∂ ¿∞«· ÷Û≈ ‘Ø«¬¡≈ ¡appleπ ¡≈Áappleπ ’∆¡≈Õ ÂÏ ◊πapple» ¡≥◊Á ’¿∞ ¿∞È‘ Ï∂ÈÂ∆ ’apple∆
‹∆ ““‹∆, ‘Ó ’¿∞ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ’¿∞ «ÓÒ≈«¬ ‹∆Õ ‘Ó Áapple√È ’∆ «ÈÓ«Â ¡≈¬∂ ‘À∫ ‹∆Õ
‘Ó Áapple√È∞ Á∂÷«‘ ‹∆Õ ‘Ó ’¿∞ «¬’ Ï∂ÈÂ∆ ’apple‰∆ ‘ÀÕ”” ÂÏ ¿∞È ’¿∞ ◊πapple» ¡≥◊Á ’«‘¡≈
«‹≈, ““ÌÒ≈ ‘Ø«¬Õ ÏÀ·∆¡À ‹∆Õ ÓÀ ‹≈«‘ ’«apple, Ï∂ÈÂ∆ ’«apple ’«apple, Â∞Ó ’¿∞ ÒÀ ‹≈«¬ «ÓÒ≈Ú¿∞◊≈Õ””
ÂÏ ¿∞È ’¿∞π ÏÀ·≈«¬ ’«apple, ◊πapple» ¡≥◊Á ‹≈«¬ ◊πapple» Ï≈Ï∂ Í≈«√ Ï∂ÈÂ∆ ’apple∆ «‹, ““‹∆, Ï≈Ï≈
‹∆ √Ò≈Ó«Â «¬«’ Í≥«‚ ÏÀ√È¿∞ ‘«‘, √π ˙«¬ Áapple√È∞ ’∆¡≈ ⁄≈‘Á∂ ‘À«È, ¡appleπ «’¤∞
ÍappleÓ∂√πapple ’∆ Ì∆ ÷Ï«apple Í»«¤¡≈ ⁄≈‘Á∂ ‘À«ÈÕ”” √π ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ’¿∞, ‹∂ ’ج∆ ¬∂Ú ’«‘Â≈, «‹
‹∆ «’¤∞ ‘Ó≈apple∂ Â≈¬∆ ÍappleÓ∂√πapple ’∆ Ï≈ √πÈ≈¬∆¡À, ÂÏ ¿∞√ ¿±Í«apple ◊πapple» Ï≈Ï≈ ‹∆ Ï‘πÂ∞ «’ÃÍ≈
’appleÂ≈Õ ÂÏ ¬∂ÂÈ∆ Ï≈ ◊πapple» ¡≥◊Á, ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ’¿∞ ’‘∆ «‹, ““‹∆, ˙«¬ ÍappleÓ∂√πapple ’∆ Ï≈Â
Í»«¤¡≈ ⁄≈‘Á∂ ‘À«ÈÕ √π «Â√π ¬∂ÂÈ∂ ’‘‰∂ √≈«Ê, ◊πapple» Ï≈Ï≈ Ó‘≈ ¡ÈßÁ apple»Í ‘Ø«¬ ◊À¡≈Õ ¡appleπ
◊πapple» ¡≥◊Á ’¿∞ ’«‘˙√π, «‹ ‘ª √≈Ï≈«√ Íπapple÷≈ Â∂apple∂ Â≈¬∆, ‹≈«‘, ¿∞È ’¿∞ Ò∂ ¡≈¿∞, ‹π
ÍappleÓ∂√πapple ’∆ Ï≈ ͻ¤‰∂ ¡≈¬∂ ‘À∫Õ ËøÈ ‘À∫ ∫˙«¬ Íπapple÷≈! ¿∞È‘π ‘Ó ’¿∞ Ì∆ «È‘≈´ ’∆¡≈, «‹
ÍappleÓ∂√πapple ’∆ Ï≈ ͻ¤‰∂ ¡≈¬∂ ‘À∫, ÂÏ ˙È‘π ÏÀ√ÈØ ¡appleπ Í≥«‚‘π ¡≈«¬, ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ’¿∞
ÈÓ√’≈appleπ ’∆¡≈Õ Ï‘π«Û apple≈Ó apple≈Ó ’‘∆Õ apple≈Ó apple≈Ó ’«apple ’«apple «ÓÒ∂Õ ⁄appleÈ∆ Ò≈◊∂Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂
È≈È’ ‹∆, ¿∞È ’¿∞ Ï‘πÂ∞ ¡≈Áappleπ, √øÂØ÷, √Ó≈Ë≈È ’∆¡≈Õ ¡appleπ Ï‘πÂ∞ Ì≈¿∞ ’«apple ’«apple «Ó«Ò¡≈Õ
ÂÏ ◊πapple» ¡≥◊Á ’«‘ √πÈ≈«¬¡≈ «‹, ““Ï≈Ï≈ ‹∆ √Ò≈Ó«Â ¬∂‘ «‹ ÍappleÓ∂√πapple ’∂ ÒØ◊ ¡≈¬∂ ‘À, √π «’¤∞
¬∂‘ ÍappleÓ∂√πapple ’∆ Ï≈ ͻ«¤¡≈ ⁄≈‘Â∂ ‘ÀÕ «‹ «’¤∞ Â∂apple∆ ¡≈«◊¡≈ ‘À, √π ’‘∆¡À””Õ

184
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ ‹∆, ÷apple≈ Ï‘πÂ∞ √øÂ∞Ù‡ ‘Ø«¬¡≈, «‹, ““ÌÒ≈ ‘Ø«¬ Íπapple÷≈ «‹ «’¤∞ Â∞Ó≈apple∂
‹∆ ‘À, √π Íπ¤∆¡ÀÕ”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““Íπapple÷‘π Â∞Ó‘π ‘Ó ’¿∞, Â∞Ó‘
«È‘≈´ ’∆¡≈, «‹ ÍappleÓ∂√πapple ’∂ È≈Ó ’∂ ÷Ø‹∆ Â∞Ó ¡≈¬∂Õ”” ÂÏ ¿∞È‘π Ï∂ÈÂ∆ ’apple∆ «‹, ““Ï≈Ï≈
‹∆ √Ò≈Ó«Â «‹ «’¤∞ Â∂apple∂ Óπ÷ Â∂ «È’Ò∂ √ج∆ √≈appleπ ‘À; Íappleπ Íappleπ ‹∆, ¬∂‘≈ ‘À «‹, √∫Ì ’ج∆
’‘Â≈ ‘À, «‹ ÍappleÓ∂√πapple ’≈ È≈Óπ «√Óapple‘π, È≈Óπ «√Óapple‘π ‹∆Õ ‘«apple ’ج∆ «¬Ú ‘∆ ’‘Â≈ ‘À, Íappleπ
‹∆, ˙‘π √ø‹Óπ ’ÚÈ∞ ‘À? «‹Â∞ √ø‹«Ó ’«apple ’«apple È≈Óπ «√Óapple∆¡ÀÕ ¡appleπ ˙‘π È≈Óπ ’ÚÈ∞ ‘À? «‹
√ÌȪ È≈Ú≈ ’∂ Ó∞÷Â≈ ‘À, «‹«Â È≈Ó «√Óapple∆¡À, √≈apple∂ È≈ «Ú«⁄ ¡≈«¬ ‹≈«ÈÕ ¡ÂÀ ‹∆,
˙‘π ’ÚÈ∞? ’ج∆ ¡À√≈ √≈Ëπ ÍappleÓ∂√πapple ’≈, Íapple¿∞Í’≈apple∆ ‘Ø«¬, «‹√ ’∂ «Ó«Ò¡À, ¬∂‘π √ø‹Óπ
ÍÃ≈Í«Â ‘Ø«¬Õ ¡appleπ ÍappleÓ∂√πapple ’∆ ’∆Ó«Â «Á÷≈«¬ Á∂«¬, «‹ «’ ’«apple ÍappleÓ∂√πappleπ Í≈¬∆¡À? «’
’«apple «Ë¡≈¬∆¡À? ‘Ó≈apple∆ ¬∂‘ Ï∂ÈÂ∆ ‘ÀÕ Ï≈Ï≈ ‹∆ √Ò≈ӫ””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ ¡≈√≈
apple≈◊ Ó«‘ Ï≈È∆ ÏØ«Ò ¿∞«·¡≈ «‹ :-
«È«Ú «È«Ú Í≈«¬ Ò◊¿∞ ◊πapple ¡ÍπÈ∂ ¡≈ÂÓπapple≈Óπ «È‘≈«apple¡≈®
[¡≈√≈ Ó‘Ò≈ 1 ⁄¿πÍÁ∂ ÿapple 2 Õ 6 Õ (363)]
.... ¡Ï ‹≈‘π Â∞√∆ ◊πapple» ¡apple≈Ë‘πÕ ÍappleÓ∂√πapple» Â∞Ó≈apple≈ ÌÒ≈ ’apple∂◊≈Õ”” ÂÏ ¿∞È’∂ Ú‚∂
Ì≈◊ Ê∂, «‹ ¿∞È‘π ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ’≈ Áapple√È∞ Ò∆¡≈Õ «√÷ ÌŒ¬∂, √ø◊«Â ’∆ ⁄≈Ò ⁄Ò∂, Í≈¬∆∫
ÍÛ∂, «È‘≈´ ‘»¬∂Õ ¬∆‘ª Ó«Â, ¡≈◊∂ ◊«Â ◊πapple» √«ÂÕ ÏØÒ‘π Ú≈‘◊πapple»Õ Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ’apple‰
’≈apple‰ √ÓappleÊπ ’appleÂ≈ Íπapple÷πÕ
√Ã∆ ‹Íπ ‹∆ Á≈ ¿∞⁄≈appleÈ≈ ¡Â∂ ÂappleÂ∆Ï
ÂÏ ¬∂’ «Á«È ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ Í≥‹≈Ï ’∆ ËappleÂ∆, È◊«apple ’appleÂ≈apple Íπapple ÏÀ·≈
Ê≈,........ ÂÏ «¬’√π ¡≥◊Á «√÷ ÈØ ÏπÒ≈«¬ ’«apple, ◊πapple» È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹; ““Íπapple÷≈
¡≥◊Á≈ √Ã∆ Í≈appleÏÃ‘Ó ’∆ ¡≈«◊¡≈ ‘ج∆ ‘À, «‹ Ó∂apple∆ «√Ϋ ’apple‰∆; ¡appleπ ÒØ’ª Â∂ Ì∆ ’apple≈Ú‰∆
Íπapple÷≈ ¡ø◊Á≈ «¬’ ¡À√∆ «√Ϋ ÍappleÓ∂√πapple ’∆ ’apple∆¡À, «‹√ ’≈ «¬’∞ ‹Íπ ‘Ø«¬...... ◊πapple» Ï≈Ï≈
È≈È’ ‹∆ ¡≈«◊¡≈ ÍappleÓ∂√πapple ’∆ È≈«Ò ÏØ«Ò¡≈ «‹:-
¡≈«Á √⁄π ‹π◊≈«Á √⁄πÕ ‘À Ì∆ √⁄π È≈È’ ‘Ø√∆ Ì∆ √⁄π® 1 Õ
[‹Íπ ‹∆ (1)]
¬∂‘π √ÒØ’∞ Óπ„π ‹Í Á≈, ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ apple«÷¡≈Õ «Î«apple ¡≥◊Á «√÷ ’¿∞
¡≈«◊¡≈ ’∆Â∆¡È∞, «‹ Íπapple÷≈ ± «‹ ‘À, «√ ‘ÚÀ ‘ªÕ «‹Ê∂ «‹Ê∂ Ó∂apple∂ ¡≈÷‰ Á∆¡ª Í¿∞Û∆¡ª
√ÒØ’ ‘À«È, «√ ±, ˙«¬ √ÒØ’, √ÏÁ ÒÀ ’∂, ÏØÁapple‘π √«Ì, ¬∂√À ‹Í «Ú«⁄ ¡≈«‰ ¡≈«‰
ω≈«¬, ¡Â∂ ÓÀ˘ √π‰≈«¬Á≈ ‹≈«‘Õ «‹¿∞ «‹¿∞ ÍappleÓ∂√πapple Á∆ «√Ϋ Á∆¡ª Í¿∞Û∆¡ª ‘À«È
«Â¿∞ «Â¿∞ ¡≈«‰ ¡≈«‰ ω≈«¬Á≈ ‹≈«‘ ‹Íπ apple≈«√ ’«appleÕ √ÏÁ, √ÒØ’, √«Ì ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‘∆
Á∂ Óπ÷ Á∂ Ï⁄È, Íappleπ ¡≈«◊¡≈ ◊πapple» Ï≈Ï∂ Á∂ È≈«ÒÕ «‹¿∞ «‹¿∞ ¿∞ÂÓ Í¿∞Û∆¡ª √«È,
Í≈appleÏ‘ÃÓ Á∆ «√Ϋ √Ò≈‘ Á∆¡≈, «Â¿∞ «Â¿∞ Ï≈Ï∂ È≈È’ Á∂ ‘‹»«apple, ¡≥«◊Áπ «√÷π, ω≈«¬

185
ω≈«¬, ⁄𫉠⁄π«‰, ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ȱ √π‰≈«¬∫Á≈ ‹≈«¬Õ ¡«◊¡‘ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞
¡≈÷À, ““‘ª, √≈Ï≈«√ Íπapple÷≈ ¬∂‘ ¬∂Ê≈¿» Ò◊Á∆ ‘À Í¿∞Û∆, ¬∂‘ ¬∂Ê≈¿± ωÁ∆ ‘ÀÕ √≈Ï≈«√ ‘∆
Íπapple÷≈ ¬∂‘π ¬∂√∂ Ê≈ÚÀ Á≈ ‘À √ÒØ’∞, ¬∂‘π ¬∂Ê≈¿± ωÁ≈ ‘ÀÕ √≈Ï≈«√ Íπapple÷≈ Ï≈‰∆ ª √Ì ◊πapple»
Ï≈Ï∂ Á∂ Óπ÷ ’∆, Íapple ω≈Ú‰∂ ¡≥◊Á «√÷ Á∂ «Ú«⁄, ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆ ÷π√∆ ‘Ø«¬Õ «‹¿∞
√apple≈Îπ √apple≈Î∆ Ï‘Á≈ ‘À, ¡Â∂ ¬∂’∞ √∂Ú’∞ ‡‘¨¡≈ È≈«Ò ‘Ø∫Á≈ ‘À, √π ¿∞√ ˘ ◊πÊÒ∆ ⁄π’‰∆
Á∂∫Á≈ ‘ÀÕ «Î«apple ˙Áπ √apple≈Απ Ò«◊, ¿∞‘π È‹«apple Íapple÷‰ Á∆ ËappleÁ≈ ‘À, «‹ ¡«‘ ÷؇≈ ‘À; ¡«‘
÷apple≈ ‘À; ¡«‘ ◊À«apple ‘À, ¡«‘ √≈´ ‘À, ¡«‘ Ú‡∂ Á≈ ‘À, ¡«‘ ¬∂‘≈ ‘À; ª √apple≈Î Á≈ Ì∆ ÓÈ∞
Ó≥È∆Á≈ ‘ÀÕ ¡≈÷Á≈ ‘À, «‹ ¬∂√ È∂ Ì∆ È‹«apple ‘ج∆ ¡≈¬∆ ‘ÀÕ «‹ «’¤∞ Ú∂÷≈-Ò‰≈ ‘ØÁ≈√π, √π
¿∞√ ¿∞ÂÀ ÓÈ Ó≥È∆Á≈ ‘À, √π ¿∞√˘ Ú∂÷≈«Ò ÒÀ∫Á≈ ‘ÀÕ Âª «Î«apple ‹ª ‹≈‰Á≈ ‘À, «‹ Ì≈¬∆ ¬∂‘π
«‹ Ó∂apple≈ ‡«‘¨¡≈ ‘À, √π Ë؇≈ ÷≈‰‘π apple«‘¡≈ ‘ÀÕ √apple≈Î∆ Á∆ È‹«apple ¬Ø‘∆√π, ª ¡≈÷Á≈ ‘À, ““˙appleØ
¡≈¿∞ apple≈«√ Ó∂apple∆, ‘«‡, ÏÀ·≈ √¿∞Á≈ ’«apple √apple≈Î∆ Á≈, ¡Ë Ò≈Ì∆ ¿∞Í«apple √ªfiÕ ¡Ëπ Ò≈Ìπ Ó∂apple≈,
¡Ëπ Ò≈Ìπ Â∂apple≈Õ”” ª √≈‘π ˙√ ˘ ‘«‡ Ï‘≈ÒÁ≈ ‘ÀÕ «Â√π Á∆ «È¡≈¬∆∫, ¡≥◊Á «√÷ ˘, ◊πapple»
Ï≈Ï∂ Á∂ ÷‹≈È∂ Á∆ È‹«apple «Á«√‡ ‘ج∆ ¡≈¬∆Õ Ï≈‰∆ Íapple÷‰ Á∆ È‹«apple ‘ج∆√πÕ Âª ◊πapple» Ï≈Ï∂
È≈È’ ‹∆, ¡ÍÈ≈ ÷‹≈È≈ ¡≥◊Á «√÷ Á∂ ‘Ú≈Ò∂ ’∆¡≈Õ ’«‘˙√π «‹ Íπapple÷≈ ‘ª ‘π‰∞ ± ‹Íπ
apple«⁄, «√Ϋ Í≈appleÏÃ‘Ó Á∆Õ Âª ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ Á∂ ‘‹»«apple, ◊πapple» ¡≥◊Áπ, ◊πapple» Ï≈Ï∂ Á∆ √Ì
¡≥ÏàÓÀ ‘ÀÕ «‹ ’ج∆ ¡÷appleπ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ Á∂ Óπ÷ Ê∆ «È’«Ò¡≈ ‘À, √π √Ìπ √⁄π ‘À, Óπ’«Â ’apple‰∂
Á∆ «ÈÓ«ÂÕ Âª ◊πapple» Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈ «‹, ““Íπapple÷≈ ¡≥◊Á≈ ‘ø¿∞ È≈«Ú ’«apple Ï‘Á≈ ‘ª, ¡ÂÀ ±
Ó∂apple∂ ¡≈◊∂ ÍÛ∑Õ”” ÂÏ ‹«Á® 12® Ï≈apple‘ ÿÛ∆¡ª apple≈«Â apple‘∆, ª ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ È≈Â≈Õ
ª «¤¡ª ÿÛ∆¡ª «Ú«⁄, ◊πapple» Ï≈Ï≈ «Ë¡≈È∞ ’«apple Í‘πÂ≈Õ ‹ª «¤¡ ÿÛ∆¡ª «Ë¡≈È Á∆¡ª
Óπ’∆¡ª, ª ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ «Ë¡≈È∞ ÷Ø«Ò¡≈Õ ÂÏ ¡≥◊Á «√÷ ’¿∞ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ¡≈«◊¡≈
’apple∆ «‹, ““Íπapple÷≈, ¬∂‘π «‹ ‹Íπ «√Ϋ ÍappleÓ∂√πapple Á∆ ‘À, √π ‘π‰∞ ± ÍÛ, Í≈appleÏÃ‘Ó Á∆ ¡≈«◊¡≈
‘ÀÕ”” ‹Á∆ «¤¡ ÿÛ∆¡≈ apple≈«Â ¡≈«¬ apple‘∆ √∆, «Í¤Ò∂ Í‘apple apple≈«Â Ú∂Á∆ «Á ¡≈«◊¡≈ ‘ج∆
◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’∆, ¡≥◊Á √∂Ú’ ÈØÕ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ’«‘¡≈ «‹, ““‘ª Íπapple÷≈ ¡Ï ±ø
ÍÛ∞: ‘π’Óπ ‘À, «Èappleø‹È «Èappleø’≈apple ’≈Õ ÂÏ ¡≥◊Á √∂Ú’ ¡≈√≈ ◊»‹apple∆ apple≈◊ Ó«‘‘ ‹Íπ Ò∂
¿∞«·¡≈Õ Ò≈◊≈ ÍÛÈ∂ ¡≈«Á Ï∆‹ Ó≥Âz ‹Íπ Á≈ ¬∂‘π :-
® √ÒØ’ ®
¡≈«Á √⁄π ‹π◊≈«Á √⁄πÕ ‘À Ì∆ √⁄π È≈È’ ‘Ø√∆ Ì∆ √⁄π®
√«ÂÈ≈Óπ ’appleÂ≈ Íπapple÷π «ÈappleÌ¿∞ «ÈappleÚÀappleπ®
¡’≈Ò Ó»apple«Â ¡‹πÈ∆ √ÀÌøÕ ◊πapple ÍÃ√≈«Á® 1® [‹Íπ‹∆ (1)]
¡Ï ¡≈◊∂ ‹Í ’∆ Í¿∞Û∆ ⁄Ò∆ :-
[‹Íπ‹∆ (1)]

186
√Ø⁄À √Ø«⁄ È≈ ‘ØÚ¬∆ ‹∂ √Ø⁄∆ Ò÷Ú≈apple® [‹Íπ‹∆ (1)]
‹«Á ¬∂‘π ‹Íπ √øÍ»appleÈ ’∆¡≈, ÏøË∂‹π Í¿∞Û∆¡≈ ’≈, ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ Î∂«apple
√Ã∆ ·≈’∞apple ‹∆ Í≈√ ◊À¡≈Õ ‡Ï ¡≈«◊¡≈ √Ã∆ Í≈appleÏ‘ÃÓ ’∆ ‘ج∆, «‹, ““¬∂ È≈È’ Â∞fi ’¿∞ ÓÀ∫
¡≈«◊¡≈ ’apple∆ Ê∆, ‹Íπ ’appleÈ∂ ’∆Õ √π ÂÀ ‹Íπ ’≈ ÏøË∂‹π ’∆¡≈Õ””
.... ÂÏ ¡≥◊Á «√÷ ’¿∞ ÏπÒ≈«¬ ’«apple, ¬∂‘ Ï≈ ’«‘ √πÈ≈¬∆Õ «‹ Íπapple÷≈ ¡≥◊Á≈ ¬∂Ú
Í≈appleÏÃ‘Ó ’∆ ¡≈«◊¡≈ ‘ج∆ ‘À, «‹ «¬«√ ‹Í ¿∞Í«apple √Ã∆ Í≈appleÏÃ‘Ó Ï‘π ÁÀ¡≈´ ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ √Ã∆
Í≈appleÏÃ‘Ó ¡≈«◊¡≈ ’∆Â∆ ‘À, «‹ È≈È’, «‹ ’ج∆ ‹∆¿∞ ¬∂‘π ‹Íπ ÍÛÀ◊≈, √π ‘ø¿∞ «Â√ ’∆
Óπ’«Â ’apple¿∞◊≈Õ Íπapple÷≈ ¡≥◊Á≈ ¬∂‘≈ Í≈appleÏÃ‘Ó ÁÀ¡≈´ ‘Ø¡≈ ‘ÀÕ Íappleπ Íπapple÷≈ ¬∂√π ‹Í ÈØ, ¬∂‘π
√ø‹«Ó ÍÛÈ≈Õ ‹≈ Í‘πappleπ apple≈«Â ¡≈«¬ apple‘∂, ª ¿∞·∆ ’«apple «¬√È≈È ’apple‰≈Õ Â«Á ¬∂‘ ‹Íπ «⁄Â
Ò≈«¬ ’«apple, ◊πapple» Á∂ Áapple√È È≈«Ò, ‘Øapple «Ëapple‘π ÓÈ∞ Á»«apple ’«apple ’«apple ‘‡≈Ú‰≈Õ «¬√ ‘∆ ‹Í
’≈ «Ë¡≈È∞ ’«apple ’«apple ÍÛ∑È≈Õ ‹∂ Í‘apple apple≈«Â È≈«Ú È √’∆, ª Âz«¬ ÿÛ∆¡ª apple≈«Â Á∆
«Í¤Ò∆ ȱ È≈«¬ ’À ÍÛÀÕ ‹∂ «Âz‘π ÿÛ∆¬∂ Ú∆ ¿∞«· ’À È≈«¬’ È √’∆, ª «ÁÈ ¿∞√∆apple∆ Á∂
È≈«Ò È≈ÚÀ, ‹Íπ ÍÛÀÕ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““Íπapple÷≈ ¡≥◊Á≈ «‹ Ó∂apple≈ «√÷π,
Í‘apple apple≈«Â apple‘Á∆ È≈«Ú ’À, ‹Íπ ÍÛÀ◊≈, √Ø ‹Ó ’∆ √≈√È≈ Â∂ ¤±‡À◊≈Õ.... ÂÏ apple≈Ú∆ ÈÁ∆∆
’∂ «’È≈apple∂, ’appleÂ≈apple Íπ«apple, ¬∂‘π ¿∞ÍÁ∂√π ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ¡≥◊Á «√÷ Á∂ Â≈¬∆ ’«‘¡≈Õ
«¤¡≈ ÿÛ∆¡≈ apple≈«Â «Í¤Ò∆ apple‘Á∆ Ê∆, ‹«Á ¡≥◊Á «√÷ ’¿∞ ¬∂‘π Ó≥Âz ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆
«ÁzÛ≈«¬¡≈Õ
.... ÂÏ ◊πapple» ¡≥◊«Á ◊πapple» Ï≈Ï∂ Á∂ Ú⁄È È≈«Ò, «‹ ’ج∆ «√÷π ‘‹»«apple √∆, «ÂÈ≈ √ÌÈ≈
ÈØ ‹Íπ Í«Û √π‰≈«¬¡≈Õ ¡ÂÀ «‹¿∞ «‹¿∞ Ï≈Ï∂ ’≈ ‘π’Óπ √∆, ˙ÂÀ «Ú«Ë ‹Í Á∆ ¿∞√«Â
¡≈«÷ √π‰≈¬∆Õ ÂÏ «√÷ √«Ì √apple√∂ ‘ج∂Õ ◊πapple» ¡≥◊Á Á∆ ÍÀapple∆∫ ͬ∂ ’‘‰ Ò◊∂, «‹ ‹∆, ÂÀ∫ ¡√∆
√«Ì «È‘≈Ò ’∆ÂÕ ÂÀ∫ ¡√≈ ÈØ Ú‚≈ ‹∆ Á≈È∞ «ÁÂ≈, ¡√ª ÈØ ¬∂‘π ‹Íπ ÌÀ‹Ò √À√≈apple Â≈apple‰
ÈØÕ ¬∂√ ◊πapple» Ï≈Ï∂ Á∂ Ú⁄È Á≈ ÌappleÚ≈√≈ ‘Ø¡≈ ‹∆Õ ¡√∆ ‹∆Ú∂, «È‘≈´ ‘ØÚ∂Õ
◊πapple» ‹∆ Ú‡≈Ò∂ «Ú⁄
ÂÏ ¬∂’ «Á«È ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆ ’appleÂ≈appleÍπapple Â∂ Ú‡≈Ò∂ Ó«‘ ◊À¡≈Õ ÂÏ √≈apple∂
È◊apple ’∂ ÒØ’, «Ó«Ò ’«apple ¡≈¬∂ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ’∂ Áapple√È ’∆ «È«Ó«ÂÕ √π ‹π ’ج∆ ¡≈ÚÀ, √π ¡≈«¬
ÏÀ·∂Õ «‹ ’ج∆ Ì∂‡ √’apple, ◊πÛ, ÁπË, ‹π «’¤∞ Ò∂ ¡≈ÚÀ, √π Úø«‚ «ÓÒÀÕ ÂÏ Ú‡≈Ò∂ Ó‘≈‹È
ÒØ’ª «Ó«Ò ’«apple Ï∂ÈÂ∆ ’apple∆ «‹, ““Ï≈Ï≈ ‹∆ √Ò≈Ó«Â ‹∂ ¡≈«◊¡≈ ‘Ø«¬, ¿∞ «’¤∞ ÍÃ√≈Áπ
’∆⁄ÀÕ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““ÌÒ≈ ‘Ø«¬ Íπapple÷≈ ’apple‘πÕ”” ÂÏ apple√ج∆ «Â¬∆¡≈appleπ ‘ج∆Õ
«‹ÂÈ≈ È◊apple ’≈ Ó‘≈‹È Ê≈, √π √Ì ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ÏπÒ≈«¬¡≈Õ «‹ÂÈ∂ Ú‡≈Ò∂ √‘apple ’∂ Ï∆«⁄
«‘øÁ», Óπ√ÒÓ≈È Ê∂, ¡apple √»Áappleπ, ‹‡, Â∞apple’, √π ˙«¬ √«Ì Í«‘Òª ‘∆ «‹Ú≈¬∂ ¡appleπ Í∆¤∂ Â∂

187
Ó‘≈‹È∞ ‹∂Ú≈¬∆¡‰ Ò≈◊≈Õ ÂÏ ÏÑӉª ’«‘¡≈ «‹, ““Ï≈Ï≈ ‹∆ ‘Ó ’¿∞ Â∂apple≈ ’«‘¡≈
’apple‰≈Õ «‹¿∞ ± ¡≈÷«‘◊≈, ‘Ó ’¿∞ ¿∞ ˙‘∆ ÍappleÚ≈È∞ ‘ÀÕ Íappleπ ‹∆, ¡«‘ «‹ «’¤∞ ‹È∂¿∞
¡√≈‚∂ ◊«Ò ÍÀ¡≈ √∆, «√ «’¤∞ ¬∂√ Á∆ Ì∆ «Óapple‹≈Á≈ apple∆÷¡À, «’ È≈ apple÷∆¡À?”” ˙È≈ ¡≈͉≈
È≈¿∞ ÒÀ¡≈, ¡ÂÀ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ’¿∞ ⁄≈‰’ Ò≈¬∆Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““¬∂
√Ú≈Ó∆ ‹∂ Â∞√∆ ÓÀ Ê≈Úπ‘π ‹È∂¿± Á∆ «Óapple‹≈Á≈ apple÷≈«¬¡≈ ⁄ª‘Á∂ ‘‘π, ª ‹È∂¿∞ ÓÀ ÍÀ∫Ë≈ ‘ÀÕ
√π ‹È∂¿±, Â∞√ª È∂ «’ ‹≈ÍÀ ‘«Ê ¡≈ÚÁ≈? «ÏÈ≈ ÍappleÓ∂√apple ’∂ «ÁÂ∂Õ”” ÂÏ ¿∞È‘π ’«‘¡≈ «‹,
““‹∆, ‹∂‘≈ ‹È∂¿∞ Â∞Ë ÈØ ‘«Ê ¡≈«¬¡≈ ‘À, ¡ÂÀ ËØÂ∆, «‡’≈ È≈Ú‰∞, ÍÛ∞È∞ ÍÃ≈Í«Â ‘Ø¡≈
‘À, √π «Â√ Á∆ «Óapple‹≈Á∆ «Óapple‹≈Á≈, ˙‘ ¡√≈ȱ Ì∆ «Ó‘apple ’«apple ’«apple √π‰≈¬∆¡À ‹∆Õ ‹∂ ¡√≈‚∂
Ì∆ ¡≥Á«apple Ú√À◊∆, ª ¡√∆ «Ì ˙√ ÈØ ÒØ⁄‘◊∂, È≈‘∆ ª ¡◊Ò∆ «‹ ‘À, √π «Â√ ÈØ «’ ¤«‚
◊Ú≈«¬«‘?”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ ¡≈√≈ apple≈◊ Ó«‘ Ï≈È∆ ÏØ«Ò ¿∞«·¡≈ «‹ :-
’≈«¬¡≈ ÏÃ‘Ó ÓÈ∞ ‘À ËØÂ∆, «◊¡≈È∞ ‹È∂¿∞ «Ë¡≈È∞ ’∞√Í≈Â∆®
[¡≈√≈ Ó‘Ò≈ 1 ⁄¿∞ÍÁ∂ ÿapple 2 Õ 20 Õ (355)]
ÂÏ ˙«¬ Í≥«‚ ÌappleÓπ Ò≈«‘ ’«apple, ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’∆ ÍÀapple∆ ÍÛ∂, «√÷ ‘»¬∂Õ ¿∞È
’≈ ‹ÈÓ ÓappleÈ ’≈ Î≈‘≈ ’«‡¡≈Õ ‹»È∆ ’∂ Î∂apple Ó≈«‘ ÍÛÈ∂ Â∂ ¤±‡∂, ÷Ò≈√π ‘»¬∂Õ ◊πapple» Ï≈Ï∂
È≈È’ ‹∆ ’∂ ÍÃ√≈«Á ’«apple, ˙‘ ÏøËÈ Â∂ Óπ’Â∂ ̬∂Õ apple∂ Ì≈¬∆ ÒØ◊‘π! «‹ ’ج∆ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’
’∂ Í≥Ê Ó«‘ ¡≈ÚÀ◊≈, √Ø «È√øÁ∂‘ Óπ’Â≈ ‘ØÚÀ◊≈Õ ¬∂‘ Ï≈ «È√øÁ∂‘ √«Â ‘ÀÕ «‹¿∞ Ì≈ÚÀ «Â¿∞
’ج∆ √Ó«fi ’apple Á∂÷ÀÕ ÏØÒ‘π Ú≈‘◊πapple» ËøÈ∞ ◊πapple» √«Â◊πapple»Õ
Ú‡≈Ò∂ «Ú⁄ ¿∞ÍÁ∂√
ÂÏ ¬∂’ «Á«È ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆, Ú‡≈Ò∂ È◊«apple Ó«‘ ÏÀ·≈ ‘À, ¡apple𠫬’∞ «√÷π
‘ØÚ‰ ¡≈«¬¡≈ ◊πapple» Ï≈ÏÀ È≈È’ ‹∆ Í≈«√Õ ¿∞«È ‹∆ Ó«‘ «⁄«ڡ≈, «‹ Ì≈¬∆, «‹ «’¤∞
÷Ï«apple ÍappleÓ∂√π«apple ’∂ Áapple ’∆ ‘À, «√ Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ’¿∞, «‹ Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆ «‹ÂÈ∂ Í≥Ê ‘À∫, «‹
’ج∆ ÍappleÓ∂√«apple ’∆ √∂Ú≈ ’appleÂ≈ ‘À? ÁØ÷ª, Ï≈Ï≈ ‹∆, Á«apple ÍappleÓ∂√π«apple ’∂ Ê≈«¬ «’√ ’∆ ÍÛ∆?
√𠫬«√ Ï≈ ’¿∞ Ï≈Ï≈ È≈È’∞ √Ì ’«‘ Á∂«¬◊≈Õ”” ÂÏ ˙‘𠫬√ Ï≈ ’∆ ÓÈ√≈ ’«apple ’«apple,
◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ Í≈«√ ¡≈«¬¡≈Õ ¡≈«¬ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’¿∞ «Ó«Ò¡≈Õ ÈÓ√’≈appleπ,
‚ø‚¿∞Â, ⁄appleÈ ÏøÁÈ≈ ’apple∆Õ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ’¿∞ ÍÃÁ÷È≈ Á∂ ’À Ï∂ ‘Ø«¬ ’À ‚ø‚¿∞ ’apple∆Õ
Ï‘π«Û ¡◊à Ì≈◊ ‘Ø«¬ ’À ÏÀ«· ◊À¡≈Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ’«‘¡≈ «‹, ““Íπapple÷≈ ÌÒ≈ ‘À∫? ’‘À
‹∆, ““Â∂apple∂ ÍÃ√≈«Á, ¡≈‹π ÌÒ≈Õ”” ’‘À, ““’apple≈appleπ ‘À?”” ’‘À ‹∆, ““Â∂apple∂ Áapple√«È Á∂«÷¡À ’apple≈appleπ ‘À∫””Õ
ÂÏ ¿∞√ ’¿∞ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ’«‘¡≈ «‹, ““Íπapple÷≈ «‹Â∞ ÓÈ√≈ ± ¡≈«¬¡≈ ‘À, «‹ «’¤∞
Â∂apple∂ ‹∆ ‘À, «√ ± ’‘π, ‚apple«‘ ÓÂÕ ÓÀ ÷π√∆ ‘ªÕ”” ÂÏ ¿∞«È ÁØÈØ ‘«Ê ‹Ø«Û ’«apple Ï∂ÈÂ∆ ’∆Â∆
«‹, ““Ï≈Ï≈ ‹∆ √Ò≈Ó«Â ¬∂’ Ï∂ÈÂ∆ ‘ÀÕ «Á÷≈ ‹∆, ‹Ø◊ ’≈ Í≥Êπ ‘À; √ø«È¡≈√ ’≈ Í≥Êπ ‘À;
’ج∆ ÏÑӉ∞ ’‘≈ÚÂ≈ ‘À; ’ج∆ ¿∞Á≈√∆ ’‘≈ÚÂ≈ ‘À; ’ج∆ ◊Ñ√Â∆ ’‘≈ÚÂ≈ ‘À; ’ج∆ ‹Â∆

188
’‘≈ÚÂ≈ ‘À; ’ج∆ apple≈ÓÁ≈√π ’‘≈ÚÂ≈ ‘À; ’ج∆ ÏÀ√È¿∞ ’‘≈ÚÂ≈ ‘À; ’ج∆ ‹Ò ÂÍπ ’appleÂ≈ ‘À : ’ج∆
¿∞appleË ÂÍπ ’appleÂ≈ ‘À : ’ج∆ ÏàÈ∂Ó ’appleÂ≈ ‘À; ’ج∆ «Èapple≈‘≈apple apple‘Â≈ ‘À ; ’ج∆ Á»Ë≈ Ë≈apple∆ ’‘≈ÚÂ≈
‘ÀÕ «‹ ’ج∆ ’À√∆ ‘∆ √∂Ú≈ ’appleÂ≈ ‘À, ¡appleπ ’ج∆ Í≥«‚Â∞ ’‘≈ÚÂ≈ ‘ÀÕ Á∂÷ª, ¿∞Ȫ Ï∆«⁄ Ê∆∫, √∂Ú≈
«’√π ’∆ Ê≈«¬ ÍÛ∆?”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ ¡≈√≈ apple≈◊ Ó«‘ Ï≈È∆ ÏØ«Ò ¿∞«·¡≈ ‹∆ :-
√∂Ú’∞ Á≈√π Ì◊Â∞ ‹È √ج∆Õ ·≈’∞apple ’≈ Á≈√π ◊πappleÓπ«÷ ‘ج∆®
[¡≈√≈ Ó‘Ò≈ 1 ÿapple B ⁄¿∞ÍÁ∂ Õ 21 Õ (355)]
ÂÏ ˙‘π «√÷π ÍÀapple∆ ÍÀ¡≈Õ ¿∞«È Ï∂ÈÂ∆ ’∆Â∆ «‹, ““Ï≈Ï≈ ‹∆ √Ò≈Ó«Â ˙‘π Á∆Ï≈È∞
√⁄ Á≈ ¡ÂÀ ¡√∆ fi»·∂ ‘‘Õ Â∂apple∆ √apple«È ͬ∂ ‘‘Õ «‹¿∞ ‹≈‰«‘ «Â¿∞ ’«apple ‹∆Õ Â∂apple∆ √apple«È
‹∆Õ”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““Íπapple÷ª ÷«apple¡ª ˘ ª √Ì ’ج∆ ⁄Ò≈«¬Á≈ ‘À,
Íappleπ ¡Óappleπ √ج∆ «‹ ÷Ø«‡¡ª ˘ ⁄Ò≈¬∂Õ”” ÂÏ √ø◊«Â √Ì≈ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ’∆ ÍÀapple∆ ͬ∆Õ ÏØÒ‘π
Ú≈‘◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞Õ ËøÈ∞ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ √«Â◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆, «‹√ Á∂ Íapple√≈«Á,
√◊Ò √À√≈apple ÍappleÓ∂√πapple «√Ó«apple¡≈, ÷؇∆ ’«Ò «Ú«⁄, ÷؇∂, Ó≈È∞÷ «‹«È Âapple≈¬∂, ¡appleπ ¡≈◊∂ Ì∆
Âapple«‘◊∂Õ √Ø ËøÈ∞ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞Õ
Ú‡≈Ò∂ ÂØ∫ ’appleÂ≈apple Íπapple Á∂ apple≈‘ «Ú⁄
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ Ú‡≈Ò∂ ◊πapple» Ê∆∫ «‹ ⁄∂Ò, «Â¿∞ ⁄«Ò¡≈ ‹≈Â≈ Ê≈ Í≥‹≈Ï
’∆ ËappleÂ∆ Ó≈«‘Õ ¡appleπ ¬∂’ ‹≈«¬ apple≈‘ «¤ßfi ÍÛ∑∆ Ê∆Õ ÒØ’∞ «¬’·≈ ‘ØÂ≈ ‹≈Â≈ Ê≈Õ ¡apple𠫤øfi
Ú‹Â∆ ‘À ÒØ’ ÂÓ≈√◊∆apple ÂÓ≈√≈ Á∂÷Â≈ ‘ÀÕ ÂÏ ◊πapple» ¡≥◊Á Ï∂ÈÂ∆ ’apple∆ «‹, ““Ï≈Ï≈ ‹∆
√Ò≈Ó«ÂÕ ¬∂‘π «’¡≈ ‘À? «‹ ÒØ’∞ «¬’·≈ ‘ØÂ≈ ‘À, ¡appleπ Á∂÷Â≈ ‘ÀÕ «¬«’ ÿπÒÁ∂ ‘À«È, «¬«’
Á∂÷Á∂ ‘À«ÈÕ «¬«’ «È‘‰∆Á∂ ‘À«È «¬«’ «‹‰Á∂ ‘À«È ‹∆, ¬∂‘π «’¡≈ ‘À?”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’
‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““Íπapple÷≈ ¬∂‘π ÂÓ≈√≈ ‘À, Íappleπ Áapple◊≈‘ ’≈ ‹À√≈Õ ÂÏ ◊πapple» ¡≥◊Á ’«‘¡≈ «‹, ““Ï≈Ï≈
‹∆ √Ò≈ӫ ¿∞ Á∂÷∆Á≈ «’¿∞ È≈‘∆?”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ «‹, ““Íπapple÷≈ ¡≥◊Á≈ ÌÒ≈ ‘Ø«¬,
Á∂÷∆¬∂Õ Íappleπ ‹∂ ˙«¬ ¡÷∆¡≈ ‘Ø«¬Õ”” ÂÏ ◊πapple» ¡≥◊Á ’«‘¡≈ «‹, ““‹∆ ˙È∆ ¡÷∆¬∂∫ Á∂÷∆¡À, √π «’
’«apple Á∂÷∆¡À ‹∆Õ ‹≈ Â∂apple∆ «’appleÍ≈ ‘ج∆ ¡ÂÀ ˙‘π ¡÷∆¡ª ± Á∂«¬, ª ˙«¬ ¡÷∆¡≈ ‘ØÚ«ÈÕ ÂÏ
¬∂ÂÈ∂ ’‘È∂ √≈«Ê ◊πapple» ¡≥◊Á ’∂, ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ Ï≈Ò∆ ÏØ«Ò ¿∞«·¡≈ :-
È‹«apple ÌÒ∂apple∆ È≈È’≈, apple≈÷‘π Ú≈«apple Úapple«‹®
(«¬‘ √ÒØ’ ◊πapple» ◊ÃøÊ √≈«‘Ï «Ú⁄ È‘∆∫ ‘À)
˙‘∂ ⁄ø◊∂ «‹È≈ Á∆ ’Ó≈¬∆ Ê≈«¬ ͬ∆Õ Íπapple÷≈ ¡≥◊Á≈ ¬∂‘ «¤ßfi ¡ÂÀ ˙‘ «¤øfi «¬’≈
‘ÀÕ ÂÏ ◊πapple» ¡≥◊Áπ, ◊πapple» Ï≈Ï∂ Á∆ ÍÀapple∆ ÍÀ¡≈, «‹ ‹∆, «‹√ ȱ ± √Ófi≈«¬«‘ √ج∆ √ÓfiÀ ‹∆Õ
ÏØÒ‘π Ú≈‘◊πapple»Õ
Ó≥π‚∆¬∂ ÏÀapple≈◊∆¡ª Á≈ «√÷ ωÈ≈
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’∞ ‹∆ Ï‘π«Û È◊«apple ’appleÂ≈apple Íπ«apple ¡ÍÈ∂ «◊Ñ ’∂ «Ú÷∂ ¡≈«¬
ÍÃ≈Í«Â ÌÀ¡≈Õ ¡appleπ ¬∂’ «Á«È ¡ÍÈ∂ ¡≈√Ã«Ó ËappleÓ√≈Ò≈ Ó«‘, ◊πapple» Ï≈Ï≈ ‹∆ ÏÀ·≈ ‘ÀÕ ¡appleπ
appleÏ≈Ï∆ ’∆appleÂÈ∞ ’appleÂ≈ ‘À, √≈«‘Ï ’∆ «√Ϋ ’≈ ¡≈√≈ apple≈◊ Ó«‘Õ «‹, ““Ú‚∂ Ó∂apple∂ √≈«‘Ï≈

189
◊«‘apple ◊øÌ∆apple≈Õ”” ¡apple𠫬«’ Óπø‚∆¬∂ ÏÀapple≈◊∆, Íπapple ¡«Ë¡≈ÂÓ∆ ¡≈«¬ ◊¬∂ «‹ ¡≈ÂÓ∂ ‘∆ ’¿∞ apple≈Óπ
’«apple Ó≈È∞Â∂ ‘À, Á»‹∂ È≈‘∆ Ó≈ÈÂ∂, «‹ ’ج∆ ¡Úappleπ Á»√apple≈ Ì∆ ‘ÀÕ ÂÏ ˙«¬ Óπø‚∆¬∂ ¡≈¬∂Õ ¡≈«Á
◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’¿∞ «ÓÒ∂Õ ¿πÈ‘π ’«‘¡≈ «‹, È≈È’∞ È≈È’∞ ’‘∆Â≈ ‘À, ¬∂’ Ï≈apple «¬√
’¿∞ Ì∆ Á∂«÷ ‹≈«‘Õ ÂÏ ˙«¬ ¡≈¬∂Õ ¡≈«¬ ’«apple ’appleÈ ÏøÁÈ≈ ’«apple ’«apple, ÏÀ«· ◊¬∂ ª, ª
ÂØÛ∆ appleÏ≈Ï∆ √ÏÁπ ’≈ ÌØ◊π Á∆¡≈ «‹ :-
¡≈÷‰ Ú≈Ò≈ «’¡≈ Ú∂⁄≈apple≈Õ «√ÎÂ∆ Ìapple∂ Â∂apple∂ Ìø‚≈apple≈ÕÕ
«‹√π ± Á∂«‘ «Â√∂ «’¡≈ ⁄≈apple≈Õ È≈È’ √⁄π √Ú≈apple‰ ‘≈apple≈®
[√ØÁapple apple≈◊ ¡≈√≈ Ó‘Ò≈ 1 Õ 2 Õ (97)]
ÂÏ «¬ÂÈ∂ ’‘‰∂ È≈«Ò, ˙«¬ Óπø‚∆¬∂ ⁄¿∞’ ¿∞·∂, «‹ ‘À Ï≈Ï≈ ‹∆ «¬√ ’¿∞ ’ج∆
√Ú≈appleÈ‘≈apple≈ ¡Úappleπ ‘À? ¡appleπ ¬∂‘π ¡Úappleπ ‘À? ¡appleπ ¿∞‘ ¡Úappleπ ‘À ‹∆? √π ˙‘π ¡Úappleπ ’¿∞‰∞ ‘À? «‹√
’¿∞ ¬∂‘π ’‘À ‹∆Õ «¬√ «ÏÈ≈ ’ج∆ ¡Úappleπ Ì∆ ‘À?”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““‘ª
‹∆; ’appleÈπ‘≈appleπ, Á∂È‘≈appleπ, √Ú≈appleÈ‘≈appleπ ¡Úappleπ ‘À, ¬∂‘π È≈‘∆Õ ¬∂‘π ’∆¡≈ ‘Ø¡≈ ‘ÀÕ ¬∂‘π ’appleÈ‘≈apple∂
’∂ Ï«√ ‘ÀÕ”” ÂÏ ¿∞È‘π ’«‘¡≈, ““‹∆, Ï≈Ï≈ ‹∆ ‹◊ ◊πapple» ± ‹ª ¬∂‘ Ï≈ ’‘«‘ ª ‘Ó
«’¡≈ ’‘«‘? ‹∂ ’ج∆ ¡Úappleπ ‘ØÂ≈, ÂØ ‘Ó «’¤∞ ’‘Â∂Õ ¡Ï Â∞Ó «√¿∞, ‘Ó ’‘≈ ’‘«‘Õ”” ÂÏ
◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““‹∂ ¡Ï «’¤∞ Áπ÷π √π÷π ‘Ø«¬, ¿∞ Â∞Ó Ï∆⁄ Ê∆” ’ج∆ ¡À√≈ ‘À, «‹
¤∞‡’≈«¬ √’À?”” ’‘À, ““‹∆, ¡À√≈ ’¿∞È ’appleÀ? ¡appleπ «’√ ’¿∞ ‘Ø«¬? ‹ª ¬∂‘∆ ‘À ¡Úappleπ ’ج∆
È≈‘∆Õ Íappleπ ‹∆, ¬∂‘ Ï≈ ’¿∞È ’appleÀ? ¡appleπ «’√ ’¿∞ ‘Ø«¬? ‹ª ¬∂‘∆ ‘À, ¡Úappleπ ’ج∆ È≈‘∆Õ «¬√
‘∆ ’≈ Áπ÷π, «¬√ ‘∆ ’≈ √π÷πÕ ¬∂¬∆ Ï÷√À, ¬∂‘∆ Ó≈appleÀÕ”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ¡≈√≈ apple≈◊
Ó«‘ Ï≈È∆ ÏØÒ∆ «‹ :-
’≈⁄∆ ◊≈◊«apple Á∂‘ Áπ‘∂Ò∆ ¿∞Í‹À «ÏÈ√À Áπ÷π Í≈¬∆®
[¡≈√≈ Ó‘Ò≈ 1 ÿapple 2 ⁄¿∞ÍÁ∂ Õ 21 Õ (355)]
ÂÏ ˙«¬ Ó≥π‚∆¬∂ ¡«Ë¡≈ÂÓ∆ «‹ Ê∂, √∂ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ’∆ ¿∞«· ⁄appleÈ∆ Ò≈◊∂, «√÷ ̬∂Õ
˙È ’∆ ÌappleÓ Á∆ Ì∆«Â Á»«apple ‘Ø«¬ ◊¬∆Õ Ò≈◊∂ √Ã∆ ·≈’∞apple ‹∆ ’∆ Ì◊«Â ’appleÈ∂Õ ¿∞È ’≈ ÓÈ∞
«Ï◊≈√ Ó«‘ ¡≈«¬¡≈Õ ‹Ï ◊Ø«ÏøÁ ‹∆ ’∆ Ì◊«Â Ò≈◊∂ ’appleÈ∂, ¿∞È ’≈ ÌappleÓπ «Ó«‡¡≈Õ ◊πapple»
Ï≈Ï∂ ‹∆ ’¿∞ «Ó«Ò ’«apple ’«‘¡≈ «‹, ““Ú≈‘π Ú≈‘π ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ «‹«È ‘Ó ’¿∞
ÍappleÓ∂√πapple √≈«Ê «ÓÒ≈«¬ Á∆¡≈Õ ¡≈◊∂ ‘Ó Ï‘∂ ‹≈Â∂ Ê∂Õ Ëø«È ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞, «‹«È ÍappleÓ∂√πapple
’∆ «√Ϋ «ÁÛ≈¬∆Õ
¡≥◊Á ‹∆ ˘ ¿∞ÍÁ∂Ù
¬∂’ «Á«È ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ ÏÀ·≈ Ê≈Õ ¡appleπ ¡≥◊Á Ï∂ÈÂ∆ ’apple∆ ‹∆, “«‹,
«Ó‘appleÚ≈È «¬’ Ï∂ÈÂ∆ ‘À, ‹∂ Â∞Ë Ì≈ÚÀÕ”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡ª, ““¡≈÷π Íπapple÷≈
Ó≥◊Á≈ «‹ «’¤∞ Â∂apple∂ ‹∆ ‘À, √π ± ¡appleÁ≈√ ’«appleÕ”” ÂÏ ◊πapple» ¡≥◊Á ’«‘¡≈ «‹, ““‹∆ Í≈«Â√≈‘
Ó∂apple∆ ¬∂‘ ¡appleÁ≈√ ‘ÀÕ «‹ √À√≈appleπ ’ج∆ Â∆appleÊ∆ ◊À¡≈; «’ÈÀ Ú∂Á ’∆ «Ú«Á¡≈ ÍÛ∑∆ «’ÈÀ
√ø«È¡≈√π Ó≈apple◊π ’Ó≈«¬, ’ج∆ ‹Â∆ ‘Ø«¬ ’«apple ‹Ø◊π Ò≈◊≈ ’Ó≈Ú‰, «’ÈÀ Á∂‘ √≈Ë∆, È◊È∞
‘Ø«¬ ’«apple «Á◊ø◊Ïapple Á∂ apple»«Í ‘ج∆ «Î«apple¡≈Õ «Á÷≈ ‹∆, Í≈Â√≈‘! ¡√≈‚∆ ’ÚÈ ◊«Â? ¡√ª

190
ª, «¬Èª ◊Òª «Ú⁄‘π ’≈¬∆ ◊Ò È≈ ‘Ø«¬ ¡≈¬∆¡≈ ‹∆Õ ¡√∆ «’¤∞ È≈‘∆ ‹≈‰Á∂, «‹
ÍappleÓ∂√πapple «’È∆ ◊π‰∆ Í≈¬∆Á≈ ‘ÀÕ ÍappleÓ∂√πapple ˘ ’Ú‰ √∂Ú≈ Ì≈ÚÁ∆ ‘À? ¡Â∂ «’Â∞ √ø‹«Ó
ÍappleÓ∂√πapple ÷π√∆ ‘Ø∫Á≈ ‘À ‹∆? «‹Â∞ «’Â∂ ◊Ò ÍappleÓ∂√πapple √π ÍÃ√øÈ ‘Ø∫Á≈ ‘À ‹∆, ¡√≈ ÈØ «Ó‘apple ’«apple
’«apple, ˙‘ ◊Ò √Ófi≈¬∆¡À ‹∆, «‹Â∞ ’«apple ’«apple ¡√≈‚∂ ‹∆ Á∆ ◊«Â ‘ج∆ √∆Õ «¬√π ‹∆¡ ȱ
‹Óπ ÍØ«‘ È≈ √’À ‹∆Õ ‹Ó ’∆ √≈√È≈ Â∂ «‹Â∞ ¬∂‘π ‹∆¿∞ ¿πÏappleÀ, √≈ «Ú«Ë √Ófi≈¬∆¡ÀÕ”” ÂÏ
◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““Íπapple÷≈ ¡ø◊Á≈ È≈ ÍappleÓ∂√πapple ÷π√∆ ‘Ø∫Á≈ ‘À Ú∂Á ’∆ «Ú«Á¡≈
Í«Û¡ª, ¡appleπ Ï∆⁄≈«apple¡ªÕ ¡ÂÀ È≈ ÍappleÓ∂√πappleπ ÷π√∆ ‘Ø∫Á≈ ‘À, √ø«È¡≈√ apple»Í ’∆Â∂Õ È≈ ÍappleÓ∂√πappleπ
÷π√∆ ‘Ø∫Á≈ ‘À, Â∆appleÊπ Ú≈√π ’∆«Â¡ªÕ È≈ ÍappleÓ∂√πapple ÷π√∆ ‘Ø∫Á≈ ‘À, ‹«Â ‹Ø«◊ ’Ó≈«¬¡ÀÕ È≈
ÍappleÓ∂√πapple ÷π√∆ ‘Ø∫Á≈ ‘À «Á◊øÏapple apple»Í «Î«apple¡ªÕ”” ÂÏ ◊πapple» ¡≥◊Á ’«‘¡≈ «‹, ““◊apple∆Ï «ÈÚ≈‹!
«Ó‘appleÚ≈È∞ ‘Ø«¬ ’À ’‘∆¡À, «‹Â∞ ◊ÒÀ ÍappleÓ∂√πappleπ ÷π√∆ ‘Ø∫Á≈ ‘ÀÕ”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ ¡≈√≈
apple≈◊ Ó«‘ Ï≈È∆ ˙ÍÁ∂√∆Õ ÏØ«Ò ¿∞«·¡≈ «‹ :-
«Ú«Á¡≈ Ú∆⁄≈apple∆ ª Íapple¿∞Í’≈apple∆®
[¡≈√≈ Ó‘Ò≈ 1 ÿapple 2 ⁄¿∞ÍÁ∂ Õ 25 Õ (356)]
Íπapple÷≈ ÏØÒ‰∂ ’≈ ¬∂‘Ø Î´ ‘À, «‹ «’¤∞ ÏØÒ∆¡À, √π ÍappleÓ∂√πapple ’≈ È≈Ó ‘∆ ÏØÒ∆¡À
«Ï⁄≈apple∆¡À, ◊≈¬∆¡À, «√÷∆¡À, √Ófi∆¡ÀÕ «ÂÂ∞ ’«apple ’«apple, «¬√ ȱ Ò≈‘≈ ‘ÀÕ Íπapple÷≈ Ó≥◊Á≈ ÂÀ∫
Ï‘πÂ∞ ÌÒ≈ ’∆¡≈, «‹ ÍappleÓ∂√πapple Á∆ ◊Ò «⁄«Â ¡‰≈¬∆Õ ¬∂Â∞ ◊Ò «’¤∞ ¡√≈ÈØ Ò≈‘≈ ‘ÀÕ Íπapple÷≈
ÓÀ ̪ÚÁ∆ ‘À, ¬∂‘ ◊ÒÕ”” ÏØÒ‘π Ú≈‘π◊πapple»Õ ËøÈπ ◊πapple»Õ √«Â◊πapple»Õ √≈Ï≈«√Õ √≈Ï≈«√ ◊π», «‹√ ’∂
È≈Ó Ò∆¬∂ Í≈Í ‹≈«‘Õ
Ó≈Â≈ ⁄ØÈ∆ ˘ ¿∞ÍÁ∂Ù
ÂÏ ¬∂’ «Á«È ¡À√∆ ÍappleÓ∂√πapple ’∆ ¡≈«◊¡≈ ̬∆ «‹ √πÌ≈«¬ Í≈«¬ ’«apple ◊πapple» Ï≈Ï≈
È≈È’∞, Ó≈Â≈ ⁄؉∆ ’∂ ÿ«apple ¡≈«¬ Ú«Û¡≈Õ Ó≈Â≈ ¡≈◊À Â∂ ÍÀapple∆∫ ͬ∆Õ Ï‘π«Û ‘Ê ‹Ø«Û ’«apple
÷Û∆ ‘Ø«¬ apple‘∆Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆, ÿapple ’∂ «¬ÂappleÎ √Êappleπ «Ú¤≈«¬ ’«apple ÏÀ«· ◊À¡≈Õ
√π «‹Úπ ◊πapple» Ï≈Ï≈ ÏÀ·≈, √𠫬’π Á𫬠«Á«È Ï∆Â∂Õ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È √ØÚÀ, È≈ ÷≈«¬, È «Í¡À,
È ÏØÒÀ, È ÏπÒ≈¬∂Õ Ó≈Â≈ Ì∆ Í≈«√ ÏÀ·∆ apple‘À, ÏÀ·∆ ‹≈◊∂Õ ÂÏ ‹«Á «’ «ÁÈ ◊πÁapple∂, ÂÏ Ó≈Â≈
ÿπøÓ∆ ‹≈«¬, ◊πapple» Ï≈Ï∂ ’∆ Í≈«√ ¡≈«÷¡≈ ‹, ““√√» ÍπÂzóÂ∂apple≈ ¡≈«¬¡≈, Íappleπ ¡‰ ¡≈¬∂
È≈Ò‘πÕ”” ÂÏ Ó≈Â≈ «ÂÍapple≈ ¡≈«÷¡≈ «‹, ““Ï⁄∆ ÿπøÓ∆¬∂ «’¿∞ ÂÀ∫ ¬∂◊ ◊Ò, «’¿∞ ¡≈÷∆?”” ¡÷À
√√» ÍπÂz Â∂apple≈, È ÷≈«¬, È «Í¡À, È √ÚÀ, È ÏØÒÀ, È «’√∂ ÈØ ÏπÒ≈¬∂Õ ¡·∂ Í‘apple, ÏÀ·≈ ‹≈◊Á≈
‘∆ apple‘ÀÕ ¬∂Ú È≈‘∆, «‹ «’Â∂ Ú÷«Â «¬’ «ÏøÁ «È√´ ‘Ø«¬ ’À √ÚÀ, «’ ¡ª«÷ Ó∆‡∂, «’ fi»‡≈
÷≈«¬Õ ‹≈◊Á≈ ‘∆ apple‘Á≈ ‘ÀÕ √√» Ó∂apple∂ ª, ¬∂‘π «’Â∂ ’ø«Ó È≈‘∆Õ”” ± ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’∆
Ó≈Â≈ «ÂÍapple≈, ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ Í≈«√ ¡≈¬∆Õ ‹ª ¡≈«¬ ’À Á∂÷À, ª Ì»«¬ √Êappleπ ¿∞Í«apple ÏÀ·≈
‘ÀÕ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ’∆ Ó≈Â≈ ¡≈«÷¡≈ «‹, ““¬∂ Ï⁄∆ ⁄؉∆¬∂ ± √Âøapple‹∆ ¡’À ÁπÒ∂⁄ ‘∂«· «Ú¤≈«¬
Á∂«‘Õ Ï∂‡∆ Â∞Ëπ √Êappleπ ’∆ Í≈«¬ «ÁÂ≈ ‘À, Ó∂apple∂ È≈È’ Á∂ ‘∂«ÈÕ”” ¡÷À √√» √Êapple Ï◊À«apple ‘ØappleÂ∞
È≈‘∆ Ï‘Á≈Õ Â∂apple≈ ÍπÂz ËÈ∞ ‘ÀÕ ¬∂‘π √Êappleπ, «‹ ‹«Á ¬∂‘π ¡≈«¬ Ú«Û¡≈ ‘À, ÿapple «Ú«⁄ ª
«¬’∂apple≈ ‘∆ ÏØ«Ò¡≈ ‘À, «‹, ““√Êappleπ «Ú¤≈«¬ Á∂«‘, ‘¿∞ Ï‘ªÕ”” «Ú¤≈Ú‰∂ «’√∂ ¿∞Í«apple Ï‘À

191
È≈‘∆Õ «Î«apple È ÏØÒ‰∞, È ÏπÒ≈Ú‰Õ «ÂÁØ ’≈ ÏÀ·≈ ‘∆ apple«‘¡≈ ‘ÀÕ ‘¿∞ È≈‘∆ ‹≈‰Á∆, «‹ «¬√
Á∆ ’∆ apple‹≈«¬ ‘ÀÕ Âª Ó≈Â≈ «ÂÍapple≈ ¡≈«÷¡≈ «‹, ““¬∂ Ï⁄≈ È≈È’≈ ± «¬ÂÈ≈ Ó∂apple≈ ¡≈«÷¡≈
Ó≥«ÈÕ Â± Ï‘∂Âapple≈ Ï≈‘«apple ‹≈«◊¡≈ ‘À∫Õ Ï⁄≈ ‘𫉠«ÏøÁ Ó∂apple∂ ¡≈÷∆¡À √¿∞Õ Ó∂apple≈ È≈È’ ± ‘π«‰
«¬ÂÈ≈ Ï‘π È≈‘∆, «¬ÂÈ≈ ‹≈◊π È≈‘∆Õ Â± ‘π‰ «¬ÂÈ≈ Ó∂apple≈ ¡≈«÷¡≈ Ó≥«ÈÕ ¿∞«· ’«apple, «¬’
«ÏøÁ «√appleπ Ë«apple ± √¿∞Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹‘∆ ’‘≈ Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ ¡≈√≈ apple≈◊ Ó«‘
Ï≈ÈÈ∆, ÍÃ∂Ó Íz∆«Â «√Ϋ ÏØ«Ò ¿∞«·¡≈ «‹ :-
¬∂’ È Ìapple∆¡≈ ◊π‰ ’«apple ËØÚ≈Õ Ó∂apple≈ √‘π ‹≈◊À «È«√ Ì«apple √ØÚ≈Õ
[¡≈√≈ Ó‘Ò≈ 1 ÿapple 2 ⁄¿∞ͬ∂ Õ 26 Õ (356)]
ÂÏ Ó≈Â≈ ⁄‡ ’∂ ÍappleÓ∂√πapple ’∆ ÍÀ∫apple∆ ͬ∆, «‹Ó∆ ¿±Í«apple Ó≈Ê≈ apple≈«÷ ’«appleÕ ˙«¬ ¿∞
◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’∂ Ó≈Â≈ «ÍÂ≈ ’∞‡øÏπ √∂, Íappleπ ‹∆ «‹È‘π ’‘≈ ‘À, «‹ ÍÃ∆«Â ’«apple ’«apple,
«‹ Ú≈‘◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞, «ÂÈ ’∂ «Í¤∂ ¡È∂’ Í≈Í∆ ¤∞‡«‘◊∂Õ ÏØÒ‘π Ú≈‘◊πapple»Õ
Ó≈Â≈ ‹∆ È≈Ò «Ú⁄≈apple
ÂÏ ¡À√∆ ÍappleÓ∂√πapple ’∆ ¡≈«◊¡≈ ̬∆ «‹ ’appleÂ≈apple Íπapple Á∂ È‹∆«’ apple≈Ú∆ Áapple∆¡≈¿∞ Á∂
«’È≈apple∂ ¿πÍ«apple ◊πapple» Ï≈Ï≈ ‹∆ ‹≈«¬ ÏÀ«· apple«‘¡≈Õ «ÁÈ apple≈«Â ¿±‘ª ‘∆ apple‘∂, ÿ«apple ¡≈Ú‰≈ ¤Ø«‚
Á∆¡≈Õ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ’∂ Ó«È Âapple’ ¡≈«¬ ◊¬∆Õ ’‘À «‹, ““«¬Ï Ó∂apple≈ «’¡≈ ‘À, «‹ ‘¿∞ ÿ«apple
‹≈Ú¿∞Õ”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ’∆ Ó≈Â≈ ’≈ ‹∆¿∞ ’ÒÓÒ≈«¬ ◊À¡≈Õ Ò≈◊∆ ‘≈«¬ ‘≈«¬ ’appleÈ∂Õ
«‹ ‘≈«¬ ‘≈«¬, Ó√ª ‹∂‘∂ Ï≈apple‘∆ Ïapple√∆∫ ¡≈«¬¡≈ √∆Õ ¡ÀÈØ Âapple√Á∆ ÈØ «’Ú∂ È‹«apple ¡≈«¬¡≈
√∆, Ì∆ ◊À¡≈Õ √π Ó≈Â≈ ‘≈«¬ ’«apple ’«apple, Ò≈◊∆ ¿∞⁄∆ Íπ’≈«apple Íπ’≈«apple appleØÚ‰∂Õ √π Ó≈Â≈ ’≈ appleπÁÈ∞
√𫉠’«apple ÒØ’ √«Ì «ÓÒ ¡≈¬∂, «‹ ‘≈«¬ ‘≈«¬ Ó≈Â≈ appleØÂ∆ ‘ÀÕ √π ‹≈‰∆Â≈ ‘À, «‹ √≈«¬Â
È≈È’∞ Î∂«apple «È’«Ò ◊À¡≈Õ ÂÏ «¬«’ ÒØ’ «‹ ¿∞√ ÂappleÎ Â∂ ¡≈¬∂, ¿∞È‘π ’«‘¡≈ «‹, ““¬∂
Ó≈Â≈ ‹∆ ± ¬∆‘≈ ’≈‘∂ ’¿∞ appleØÚÂ∆ ‘À? ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ Áapple∆¡≈¿∞ ¿∞Í«apple ÏÀ·≈ ‘ÀÕ ÂÏ Ó≈Â≈
’«‘¡≈ «‹, ““‘À∫, Ú≈apple∆ Ï⁄≈ Â∞√≈‚∂ Óπ‘ ¿∞‘πÕ Â∞√ª Á∂«÷¡≈ Ó∂apple≈ È≈È’∞?”” ’‘À, ““‘ª Ó≈Â≈
‹∆ ‘Ó Á∂«÷¡≈, ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ Áapple∆¡¿∞ ¿∞Í«apple ÏÀ·≈Õ ÓÀ∫ Á∂«÷¡≈ ‘ÀÕ”” Ó≈Â≈, ¬∂‘ Ï≈Â
√𫉠’«apple ¿∞·∆ Á¿∞Û∆Õ appleØÂ∆ appleØÂ∆ Ï≈Ï∂ È≈È’ ’¿∞ ¡≈«¬ «ÓÒ∆, ÂÏ ‹≈ ◊πapple» Ï≈Ï≈ Á∂÷À,
ª Óª appleØÂ∆ ‘ÀÕ Ï‘π «ÏÒ∆Â≈Í ’appleÂ∆ ‘ÀÕ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈, ““‘≈ ‘≈ Ó≈Â≈
» ’≈‘∂ ’¿∞ appleπÁÈ∞ ’appleÂ∆ ‘À?”” ÂÏ Ó≈Â≈ ’«‘¡≈ «‹, ““Ï⁄≈, ‘ø¿∞ «‹ È appleØÚª, √π «’¿∞ ’«apple
È appleØÚª? ± ÓÀÈØ Ó√ª ‹∂‘∂ È‹«apple ¡≈«¬¡≈ ‘À∫Õ ¡apple𠋪 Â∞ Ì∆ ’‘∆ ¿∞«· ‹≈«‘, ª ‘¿∞ «’¿∞
’«apple ‹∆Ú≈? Ï⁄≈ ‹ª ± Ó∂apple∆¡ª ¡÷∆ ¡◊À ‘Ø«‘ ª ‘∆ ‘¿π ‹∆ÚªÕ”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’
’«‘¡≈ «‹, ““Ó≈Â≈ ‹∆ ± «‹ appleØÚÂ∆ ‘À∫, √Ø ÓØ‘ ’«apple ’«apple appleØÚÂ∆ ‘ÀÕ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’
‹∆ ¡≈√≈ apple≈◊ Ó«‘ Ï≈È∆ ÏØÒ∆ «‹:-
ÓØ‘π ’π‡øÏπ ÓØ‘π √Ìπ ’≈appleÕ ÓØ‘π Â∞Ó Â‹‘π √◊ÒÒ Ú∂’≈apple® 1 ®
[¡≈√≈ Ó‘Ò≈ 1 ÿapple 2 ⁄¿πÍÁ∂ Õ 23 Õ (356)]

192
ÂÏ Ó≈Â≈ ’«‘¡≈ «‹, ‘ª Ï⁄≈ ¡≈‹π Ê∆∫ Í∆¤∂ ÓÀ ‹≈‰∆ Ê∆, «‹ » Ó∂apple≈ ÍπÂz ‘À,
‘¿∞ Â∂apple∆ Ó≈Â≈ ‘ªÕ Ï⁄≈ √ÀÓ≈apple Á≈ ÓØ‘π Ó∂apple∂ ¡≥Á«apple √≈Õ Ï«Ò‘≈apple ‹≈ÚπÕ «¬Ï ±, ¡≈‹π Ê∆∫
ÒÀ ’∂ Ó∂apple≈ Â∂apple≈ ÍappleÓ∂√πapple ’∂ È≈Ó ’≈ ÓØ‘πÕ Â± «¬Ï ¡√≈‚≈ ◊πapple» ‘»¡≈, ¬∂√π ¿πÍÁ∂√ ’≈Õ ‹∆,
Â∂apple∂ ÍÃ√≈«Á Ó∂apple≈ √≈«‘Ïπ ¡√≈‚∂ Ó«Ò √ª«Â ¡≈¬∆ ‘≈«‰ Ì≈ÚÀ∫ ± apple‘π Ì≈ÚÀ∫ ‹≈«‘Õ ¡√≈‚∂ Ó«È
√øÂØ÷π ¡≈«¬¡≈ ‘ÀÕ ‹∂ ‹≈«‘, ª ¡√≈‚∂ √∆ √ª«Â ‘ÀÕ ‹∂ apple‘«‘, ª ¡√≈‚∂ ‹∆ √ª«Â ‘À ‹∆Õ
‘π‰ ± ÍappleÓ∂√πapple ÊÀ ¬∂‘π Ï∂ÈÂ∆ ’«apple, «‹ ¡√≈ȱ «Ì Â∂apple∂ Íz√≈«Á ÍappleÓ∂√πappleπ «⁄«Â ¡≈ÚÀÕ”” ÂÏ
◊πapple» Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ «‹, ““‘ª, Ó≈Â≈ ‹∆ ËøÈ∞ ‘À∫ ±, «‹√ ˘ ¬∂‘ Ó«Â ¡≈¬∆ ‘ÀÕ ‘ª, Ó≈Â≈ ‹∆
± ¡√≈˘ ¡√∆appleÚ≈Á Á∂«‘, «‹ ‹∂‘∆ ‘Ó‘π ¿∞·≈¬∆ ‘À, Â∂‘∆¡≈ ÍappleÓ∂√appleπ «ÈÏ≈‘ÀÕ”” ÂÏ Ó≈Â≈
’«‘¡≈ «‹, ““Ï∂‡≈ Â∂apple∆ Ì◊«Â ÍappleÓ∂√πappleπ «ÈÏ≈‘ÀÕ Ó∂apple≈ «¬‘∆ ¡≈√∆appleÏ≈Áπ ‘ÀÕ «‹ Â∂apple∆ Ì◊«Â
ÍappleÓ∂√πappleπ «ÈÏ≈‘À, Â∂apple∆ Í»apple∆ ÍÛÀÕ Ó∂apple≈ «¬‘∆ ¡√∆appleÏ≈Áπ ‘À, «‹ Â∂apple∆ Ì◊«Â Í≈appleÏÃ‘Ó «ÈÏ≈‘∂,
ʪ‘∆ ÍÛÀ”” ÏØÒ‘π Ú≈‘◊πapple»Õ
’≈‹∆¡ª È≈Ò ⁄apple⁄≈
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ¿∞√ ·¿∞apple Áapple∆¡≈Ú Á∂ «’È≈apple∂ Â∂ ¿∞«· ’«apple, ¡≈ÍÈ∂ «◊Ñ
¡≈¬∂Õ ÂÏ «ÁÈ «’ÂÈ∂ ’π Ï∆Â∂ Ê∂, ¡appleπ ËappleÓ√≈Ò≈ Ó«‘ ◊πapple» Ï≈Ï≈ ÏÀ·≈ Ê≈Õ ¡apple𠫬«’ ÁØ«‘
’≈‹∆ ◊πapple» Ï≈Ï∂ Í≈«√ ¡≈¬∂, ¡≈Í√ Ó«‘ fi◊ÛÂ∂Õ ÍappleÓ∂√πapple ’∂ È≈Ó ’≈ ¡appleπ ÍappleÓ∂√πapple ’∂ Ó≈apple◊
’≈, ¡≈Í√ Ó«‘ «’¤∞ ÏØÒÂ∂ fi◊ÛÂ∂ ‘ج∂ ¡≈«¬Õ ◊πapple» Ï≈Ï∂ Í≈«√ ¡≈«¬, Áπ¡≈«¬ √Ò≈Óπ ’«apple
ÏÀ·∂Õ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ¿∞È ’≈ Ï‘π ¡≈Áπapple ’∆¡≈, ¡appleπ ¿∞È ’¿∞ √øÂØ«÷¡≈Õ √øÂØ«÷ ’«apple, ÂÏ
Í»«¤¡≈ «‹, ““«’¿∞ Ó∆¡≈ ‹∆, Â∞Ó ¡≈Í Ó«‘ «’¡≈ ÏØÒÂ∂ ‘‘πÕ”” ÂÏ ¿∞È‘π ’«‘¡≈ «‹,
““Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆ ± «‹ ‘À √π Ú‚≈ ÓappleÁπ ‘À∫, ¡‹π «¬«√ ‹Ó≈È∂ «Ú«⁄, Â∂apple∆ Í‘π⁄ ⁄ÈØ, Á»‹≈
‘Øappleπ ÷πÁ≈«¬ È≈‘∆ ÍÀÁ≈ ’∆Â≈Õ Â± «‹ ‘À∫, √π «‘øÁ» Óπ√ÒÓ≈È Á≈ Í∆apple ‘À∫ ‹∆Õ ¡√≈ÈØ ¬∂‘Ø ¡≈«Í
«Ú«⁄ fi◊Û≈ ‘À, «‹, ‹∆ ¬∂‘π ’‘Á≈ ‘À ‹∆, ““«√fi≈Ó≈ ‘À, √π ‘· «Ú«⁄ ‘ÀÕ ‹∂ ¬∂‘ ÏøÁ≈ ‘·π
ÏøËÀ, ª ÷πÁ≈«¬ È∞ Í‘π⁄∂Õ ÷πÁ≈«¬ ȱ ª «ÓÒÀ, ‹ª «Ó‘È ’appleÀÕ √π «Ó‘È ª ‘ØÚÀ, ‹ª ‘·
’appleÀÕ «ÏÈ≈ ‘È Â∂ «Ó‘È È≈‘∆ ‘Ø∫Á∆Õ ‹≈ Í«‘Òª ‘·∞ ’appleÀ, ª «Ó‘È ‘ØÚÀÕ ‹ª «√÷π ’appleÀ,
ª «Ó‘È È≈‘∆ ‘Ø∫Á∆Õ «ÏÈ≈ ‘· Â∂ «Ó‘È È≈‘∆Õ «ÏÈ≈ «Ó‘È Â∂ √∂Ú≈ È≈‘∆Õ ¬∂‘π ÏøÁ≈
ÏøÁ◊∆ ‘∆ ’appleÀ, «√ ‘·∞ ’«apple ’appleÀÕ ¡◊À ’Ï»´ ÿ‰‘≈apple≈ ¡≈«Í ¡Ò≈‘ ‘ÀÕ ¡ÀÍappleπ ¬∂√ Á≈ ‘·∞
ÒÛ∆¡ÀÕ”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ «‹, ““± ¡≈÷π Ó∆¡ª ± «’ ’‘Á≈ ‘À∫?”” ÂÏ ¿∞È ’«‘¡≈
«‹, ““Ï≈Ï≈ ‹∆ √Ò≈Ó«Â ÓÀ∫ ¬∂Ú ’‘Á≈ ‘ª, «‹, «‹ «’¤∞ √≈«‘Ï ’apple≈«¬¡≈ ̪ÚÁ≈ ‘À, √ج∆
¬∂√π ÏøÁ∂ ÂØ∫ ‘Ø∫Á≈ ‘À ‹∆Õ «‹ «‹ √≈«‘Ï Á≈ ‘π’Óπ ‘À, «ÂÚÀ∫ ¬∂‘ ’appleÁ≈ ‘À ‹∆Õ”” ÂÏ ◊πapple»
Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ¡≈√≈ apple≈◊ Ó«‘ Ï≈«È ÏØ«Ò ¿π«·¡≈ «‹ :-
¡≈«Í ’apple∂ √⁄π ¡Ò÷π ¡Í≈appleπÕ ‘¿∞ Í≈Í∆ ±ø Ï÷√‰‘≈appleπ ® 1 ®
[¡≈√≈ Ó‘Ò≈ 1 ÿapple 2 ⁄¿∞ÍÁ∂ Õ 24 Õ (356)]
ÂÏ ¿∞È‘π ¿∞«· ’«apple «√‹Á≈ ’∆¡≈, ¡appleπ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ’∂ ÍÀappleª ¿πÍ«apple «◊«apple apple‘∂Õ ÂÏ
◊πapple» Ï≈Ï≈ ¿∞È ¿±Í«apple Ï‘πÂ∞ ÁÀ¡≈Ò Ì«¬¡≈Õ ˙«¬ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ’∂ Óπapple∆Á ‘ج∂Õ ¿∞· ’∂ Ó«È √ª«Â

193
¡≈¬∆Õ ÂÏ ˙«¬ ’‘‰∂ Ò≈◊∂ «’ ËøÈ∞ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ËøÈ∞ ËøÈ∞ Ú≈‘π◊πapple» È≈È’∞, «‹√ ’∂
ÍÃ√≈«Á, ‹ÒÂ≈ ‹∆¿∞ √≈«Â ¡≈«¬ ◊À¡≈Õ √π ËøÈ∞ ◊πapple» È≈È’∞Õ ◊πapple», ◊πapple», ◊πapple», ◊πapple», √«ÂÕ
Ò≈‘Ωapple «Ú⁄ ¿∞ÍÁ∂Ù
ÂÏ ¡À√∆ ¡≈«◊¡≈ ÍappleÓ∂√πapple ’∆ ̬∆, «‹ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ ’appleÂ≈apple Íπapple Â∂ Ò‘Ø«apple
¡≈«¬¡≈Õ √π ‹Ï √‘apple Ó«‘ ¡≈«¬ Ú«Û¡≈, ÂÏ √‘apple ’∂ ÒØ’Ø∫ ‹π √π«‰¡≈, ‹π È≈È’∞ Ì◊Â∞
‹Ø √π‰∆Á≈ Ê≈, «‹√ Áapple√È ’Ø ÒØ’ ¿∞Í‹ø«Í ’À Á∂÷È∂ ’ø¿∞ ‹≈Â∂, √Ø ÍappleÓ∂√πapple ¬∆‘ª ‘∆
√π«‰¡≈ ‘ÀÕ √π ÒØ’ Ï≈Ï∂ ’∂ Áapple√È ’¿∞ Á∂÷‰∂ ’∆ Ò≈Ò√≈ ’«apple ’«apple, ÒØ’ Ï‘πÂ∞ ‹π«Û ◊¬∂Õ
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ Ï‹≈apple Ó«‘ ¡≈«¬¡≈, ‹‘ª Ú‚∂ Ú‚∂ √apple≈¯ Ï‹≈‹, ’Ø·∆Ú≈Ò, √≈‘
Ú‰‹≈apple∂ ÏÀ·∂, ¡≈͉≈ «Ï¿∞‘≈appleπ ’appleÂ∂ Ê∂Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ Á∂÷À ª √≈‘ ÒØ’ ÏÀ·∂∂ Ò∂÷≈
’appleÁ∂ ‘À«ÈÕ Ú‰‹≈apple∂ «ÚÁ∂√‘π ÚÍ≈apple ’«apple ÒÀ ¡≈¬∂ ‘À«ÈÕ Ú‰‹≈apple∆ apple÷π ¡ªÁ≈ ‘ÀÕ √≈‘∆ «‹
˙Ȫ ÈØ ÁøÓ √¿∞Í∂ √«È, √π «Â√ Á≈ ÚÍ≈appleπ Ú‰‹≈apple∂ ÷apple∆«Á ’«apple ’«apple ÒÀ ¡≈¬∂ ‘À«ÈÕ √π √≈‘
˙È≈ Ê≈Ú‘π ¡≈͉∆ Ú’∞ √Ó≈«Ò √Ó≈«Ò ÒÀ∫Á∂ ‘À«ÈÕ «‹È∑ª «‹È∑ª Á∆ apple≈«√ Í»ø‹∆ Í»apple∆ ¡ªÚÁ∆
‘À, «ÂÈ≈ Ú‰‹≈«⁄¡ª ˘ √≈‘ ÷π√∆ ‘Ø∫Á∂ ‘À«È, ¡Â∂ ˙È≈ ÈØ ‘Øapple apple≈«√ √ÍÁ∂ ‘À«ÈÕ ¡ÂÀ
«‹È≈ Ú‰‹≈«apple¡ª Á∆ ÚÊπ √Ó≈Ò∆ ‘ج∆, Ò∂÷∂ ’∆Â∂ ◊¬∂, Ú√Â∞ ±‡Á∆ ‘À, ¿∞È≈ ˘ Ú∂÷π√∆ ‘Ø∫Á∂
‘À«ÈÕ ÂÏ ˙«¬ √≈‘ ¡appleπ Ú‰‹≈apple∂ ¡≈Í√ Ó«‘ ÏØÒÁ∂ ‘ج∂, ◊πapple» Í≈«√ ¡≈«¬ ◊¬∂Õ ÂÏ ˙È≈
√≈‘∆ ¡≈«÷¡≈ «‹, ““◊πapple» ‹∆, ¡√∆ «’¡≈ ’apple«‘ ‹∆? Ó∂apple∆ Í»ø‹∆ √≈Ú∆∫ ª Íπ‹≈«¬ Á∂È∞ ‹∆Õ””
Â≈ Î∂apple Ú‰‹≈apple∂ ¡≈«÷¡≈ «‹, ““Ï≈Ï≈ ‹∆ √Ò≈Ó«Â ‹ª ¡√≈˘ ÂÃ؇≈ ¡≈«¬¡≈, ª ¡√∆ «’
’apple‘? «’Ê‘π Á∂‘ ‹∆? ¡√ª ª Âz؇≈ ¡≈«¬¡≈ ÒØÛ∆Á≈ È √∆˙Õ”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ ’‘ ’‘
‘«√¡≈ ¡appleπ ’«‘¡≈ «‹, ““√π‰‘π Ì≈¬∆ apple≈Ó ‹È ‹∆! ¬∂‘π ª ¬∂Ê‘π Á≈ Ó≈«¬¡≈ Á≈ ÚÍ≈appleπ
‘ÀÕ Íappleπ «‹«√ Ú√Âπ ˘ Â∞√∆ ¬∂√π ‹‘≈È «Ú«⁄ ¡≈¬∂ ‘‘π, ÍappleÓ∂√πapple Â∞√∆ Ì∂‹∂ ‘‘π, √π ¿∞«√ ÚÍ≈apple
Á∆ «¬’ ◊Ò?”” ÂÏ ˙È∆ ’«‘¡≈ «‹, ““◊πapple» Ï≈Ï≈ ‹∆ √Ò≈Ó«Â √π ˙‘π ÚÍ≈appleπ ’¿∞‰∞ ‘À?””
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆ √Ã∆ apple≈◊ Ó«‘ ¿∞ÍÁ∂√∆ Ï≈È∆ √apple∆¡Â∆ È√∆‘ ’«apple ’«apple ÏÂ≈ÚÂ≈
‘ÀÕ «’¡≈ ’‘Â≈ ‘À :-
Ú‰‹ ’apple‘π Ú‰‹≈«apple‘Ø Ú÷appleπ Ò∂‘π √Ó≈«Ò®
[«√apple∆ apple≈◊ Ó‘Ò≈ 1 ÿapple 1 Õ 23 Õ (22)]
““ÂÏ ¿∞È ’¿∞ ˙‘π Ó≈«¬¡≈ fi◊Û≈ Ì»«Ò ◊À¡≈Õ ◊πapple» ‹∆ ’∂ «√÷ ̬∂Õ ¿∞È ’∂ ¡≈ÂÓ∂
«◊¡≈È∞ ¿∞Í«‹ ¡≈«¬¡≈Õ Ò≈◊∂ ◊Ø«ÏøÁ ¡apple≈ˉ∂Õ ÏØÒ‘π Ì≈¬∆ Ú≈‘π◊πapple»Õ ËøÈπ ◊πapple»Õ √«Â◊πapple»Õ
Ò≈‘Ωapple Á∂ Ú∂ÙÈÚª ˘ ¿∞ÍÁ∂Ù
ÂÏ Ò≈‘Ωapple √‘apple Ó«‘ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ ÏÀ·≈ Ê≈Õ ¡appleπ ¬∂’ ◊Ø«ÏøÁ ÒØ’ ¡≈¬∂,
ÏÀ√È¿∞ Ó≈apple◊ ’∂Õ «ÂÈ‘π ¡≈«¬ ’«apple ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ’¿∞ apple≈Ó apple≈Ó ’apple∆Õ «‹ ““apple≈Ó apple≈Ó ‘À ‹∆,
◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆, apple≈Ó apple≈Ó ‘ÀÕ”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““√«Â apple≈‹≈ apple≈Ó

194
‹∆Õ Ï«Ò‘≈apple∆ ‹≈¿∞, apple≈Ó ’∂ È≈Ó «Ú‡‘πÕ ¡≈¬∆¡À ‹∆! ÏÀ√∆¡À ‹∆! Ï«Ò‘≈apple ‹≈¿∞ ‹∆Õ”” ÂÏ
ÏÀ√È¿∞ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’¿ ÈÓ√’≈appleπ ’∆¡≈, ÈÓ√’≈appleπ ’«apple ÏÀ«· ◊¬∂Õ ÂÏ ÿÛ∆ ¬∂’
√√Â≈«¬ ’«apple, ¿πÈ‘π ’«‘¡≈ «‹, ““◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆ ¬∂’ Ï∂ÈÂ∆ ‘À ‹∆Õ ‹∂ ¡≈«◊¡≈
‘Ø«¬, ÂÏ ’«‘‘Õ”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““ÌÒ≈ ‘ج∆ ‹∆, «‹ «’¤∞ Â∞Ó≈apple∂
‹∆, ’≈¬∆ Í»¤È∂ ’∆ ‘À, √π ’‘∆¡À ‹∆Õ”” ÂÏ ¿∞È‘» ◊Ø«ÏøÁ ÒØ’‘π ’«‘¡≈ «‹, ““◊πapple» Ï≈Ï≈
È≈È’ ‹∆ ‘Ó≈apple∆ ¬∂‘∆ Ï∂ÈÂ∆ ‘ÀÕ «Á÷≈ ‹∆, ¬∂‘π «‹ ÓÈ∞ ‘À, √π È ¬∂√π ÍappleÓ∂√πapple ’∆ √∂Ú≈ ’∆È∆,
È Ì◊«Â ’∆È∆, È √ø ’∆, È≈ Ì◊ª ’∆Õ «’√∆ ’∆ √∂Ú≈ È ’«apple √’∆, ¡appleπ È≈ Ú∂Á √≈√Âz
’∂ ‘∆ ’‘∂ ⁄«Ò¡≈Õ ‹∆, ¬∂√ ’¿∞ ◊apple‹ «’√∆ Ï≈ ’∆ È≈‘∆, «ÏÈ≈ ¡≈͉∂ «¬øÁz∆¡ª ’∂ apple√ª
ÌØ◊ª «ÏÈ≈Õ ‹∆ ¬∂√π ’¿∞ ◊apple‹ «’√∆ Ï≈ ’∆ È≈‘∆, «ÏÈ≈ ¡≈͉∂ «¬øÁz∆¡ª ’∂ apple√ª ÌØ◊ª
«ÏÈ≈Õ ‹∆ ¬∂√π ÓÈ ’¿∞ ÷≈‰∂ ‘∆ √≈«Ê ◊apple‹ ‘À ¡’À ÍÀȉ∂ √≈«Ê ◊apple‹ ‘ÀÕ ¬∂‘π ÓÈ∞ ’‘Á≈
‘À, «‹ «’Â∂ ¿∞Í≈«¬ ÷≈¬∆¡À ¡appleπ ÍÀÈ∆¡À, ª ‘∆ ÌÒ≈ ‘Ø«¬Õ Á∂÷ª, ◊πapple» Ï≈Ï≈≈ È≈È’ ‹∆ ¬∂√π
ÓÈ ’∆ ’ÚÈ ◊«Â ‘Ø«¬◊∆? ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ ‘«√¡≈, ‘«√ ’«apple Ï≈Ò∆ ÏØÒ∆ : “
«Î‡ «¬Ú∂‘≈ ‹∆«Ú¡≈ «‹Â∞ ÷≈«¬ ÚË≈«¬¡≈ Í∂‡πÕ
[√ÒØ’ Ó‘Ò≈ 1, √»‘∆ ’∆ Ú≈apple Õ 16 Õ (790)]
ÂÏ ˙«¬ ÏÀ√È¿∞ √«Â◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ’∆ ⁄appleÈ∆ Ò≈◊∂, ◊πapple» ‹∆ ’∂ «√÷ ̬∂Õ ◊πapple» ◊πapple»
Ò≈◊∂ ‹Í‰∂Õ «‹ Ëø«È ‘Ø ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞, Í»appleÈ Ì◊Â, «‹«È ’apple∆, ÍappleÓ∂√πapple ¬∂’π ’«apple
¡apple≈«Ë¡≈ Â∂ √Ø ËøÈ∞ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞Õ Ú≈‘π◊apple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞Õ √«Â◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞Õ
ÏØÒ‘π Ú≈‘◊πapple»Õ ◊πapple±, ◊πapple», ◊πapple», ◊πapple», ◊πapple», ◊πapple», ◊πapple», ◊πapple», ◊πapple» √«Â® √«ÂÈ≈Óπ
’appleÂ≈ Íπapple÷ √«Â◊πapple» ÍÃ√≈«Á® 228 ® 228 ® 61 ® 1 ® ¡≈«Á ÍØÊ∆ √⁄÷≥‚® 167 ®
«¬’∞ √¿∞ √Â≈‘«‡ ◊ØÙ‡∆ ’∆ÕÕ «Â√π ÂØ ¡≈◊∂ ‘Ø«apple ‹∆ ÍØÊ∆ Á»√apple∆® 2 ® 61 ® «¬’≈‘«‡
◊Ø√‡∆ ’∆® Á𑪠ÍØÊ∆¡ª ’∆¡ª ◊Ø√‡∆® 228 ® √øӫ® ◊Ø√‡∆ ® 61® Ì≈¬∆ ’∂√Ø Á≈√
ÏÑÓÈ Á∆ ¡÷apple∆ «Ò÷∆Õ ◊πapple» ÓÈ√≈ Í»apple∆ ’∆Â∆ Õ 1 Õ ¬∂«‘ «Â√ ÍØÊ∆ ¿∞Íapple‘π ¿∞Â≈appleπ ’∆Â≈Õ®
√øÏ 1837 ® Úapple÷∂ Ó≈‘ «ÓÂ∆ ‘≈Û √πÁ∆ A@® Ú≈apple ‘«apple ‹∆ ÍØÊ∆ √øÍ»appleÈ∞ ‘ج∆®
ÏØÒ‘π Ú≈‘◊πapple»® 1885®
ÍØÊ∆ ⁄ÂappleÌπ‹
˝ √«ÂÈ≈Óπ ’appleÂ≈ Íπapple÷π «ÈappleÌ¿∞ «ÈappleÚÀappleπ ¡’≈Ò Ó»apple«Â ¡‹ØÈ∆ √øÀÌø √«Â◊πapple»
ÍÃ√≈«ÁÕ √Ã∆ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’∆ Ï≈‰∆ «Ò÷∆ ◊Ø√‡≈ √Ó∂«ÂÕ √Ã∆ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’∆
Ï≈‰∆ «Ò÷∆ ‹Ø ÍÛ∂ √π‰∂ «√÷ ◊≈ÚÀ «⁄Â∞ Ò≈«¬’∂ «Â√ ’∆ ÍÃÓ◊«Â ‘ØÚÀ Ú⁄È∞ ‘À √Ã∆ ◊πappleÁ∂Ú
‹∆ ’≈Õ

195
Ò≈‘Ωapple ÂØ∫ Ú≈Í√ ’appleÂ≈apple Íπapple
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ Ò≈‘Ωapple Â∂ Î∂«apple ’appleÂ≈apple Íπ«apple ¡≈«¬¡≈Õ ÂÏ ’appleÂ≈apple Íπ«apple
¡ÍÈ∂ ¡√Ê«Ò ËappleÓ √≈Ò Ó«‘ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆ ÏÀ·≈ ‘À, ¡appleπ ÁØÈØ ‘≈Ê ‹Ø«Û ’«apple ◊πapple»
¡≥«◊Áπ ÷Û≈ ‘Ø«¬ apple«‘¡≈Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ «‹, “«’¿∞ Íπapple÷≈ ¡≥◊Á≈ «’‘π ¡≈÷‰ ‹∆
Á∆ ‘∆, √π ¡≈÷πÕ”” ÂÏ ◊πapple» ¡≥◊Á Ï∂ÈÂ∆ ’∆Â∆ «‹, ““‹∆ Í≈«Â√≈‘ «¬’ Ï∂ÈÂ∆ ‘À ‹∆ ‹∂
Â∂apple∆ apple‹≈«¬ ‘ØÚÀ ª ¡appleÁ≈√ ’apple∆Õ” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““√𫉠‘Ø Íπapple÷≈
¡ø◊Á≈ «‹ ’ج∆ ÍappleÓ∂√πappleπ ’∆ Ï≈ ÷Ø‹∂, «Â√ ¿∞Í«apple Ó∂apple≈ ÓÈ∞ ÷π√∆ ‘Ø∫Á≈ ‘ÀÕ Íπapple÷≈ «‹ ◊Ò
‹∆ ‘ØÚÀ, √π ÷Ø«‹ Ò∂‰∆, ‚apple‰≈ È‘∆∫Õ”” ÂÏ ◊πapple» ¡≥◊Á Ï∂ÈÂ∆ ’apple∆ «‹, ““Ï≈Ï≈ ‹∆ √Ò≈Ó«Â
¬∂‘π «‹ È≈¿∞ ’‘∆Á≈ ‘À, √π «Â√ È≈Ú Á≈ ÍappleÓ≈appleÊπ «’¡≈ ‘À? «‹√ ’¿∞ È≈Óπ ’‘∆Â≈ ‘ÀÕ
«‹ Ì≈¬∆ ¬∂«È È≈Óπ ÍappleÓ∂√πapple ’≈ Í≈«¬¡≈ ¡apple «√Ó«apple¡≈ ¡appleπ È≈Óπ «√Ó«apple ’«apple ÍappleÓ∂√πapple ’¿∞
‹≈«¬ «Ó«Ò¡≈, √π Ï≈Ï≈ ‹∆ ˙‘π ¡appleÁ≈√ ’Ú‰ ‘À? «‹Â∞ ¡appleÁ≈√ ’∆Â∆ √≈«‘Ïπ ÷π√∆ ‘Ø∫Á≈
‘À, «‹Â∞ ¡appleÁ≈√ √𫉠’«apple √≈«‘Ï ÏπÒ≈«¬ ’«apple «È‹∆«’ √π‰À, ¡‘π √≈«‘Ïπ «Ó‘appleÚ≈È∞ ‘Ø«¬Õ
¡ÂÀ ‹∆ ˙‘π ¡appleÁ≈√ ’¿∞‰∞ ‘À? «‹Â∞ √≈«‘Ïπ √𫉠’«apple Áapple◊≈‘ ¡≈͉∆ ÏπÒ≈«‘ Ò∂«¬Õ ¡appleπ
‹∆ ˙‘ Áapple◊≈‘ ’¿∞‰∞ ‘À? «‹Ê∂ ÏÀ«√ ’«apple √Ì√ ’¿∞ √Ó≈ÒÂ≈ Á∂ ¡appleπ √Ì√ ’¿∞ ¡‘≈appleπ
Í‘π⁄≈«¬Á≈ ‘ÀÕ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’π ‹∆ ‘«√¡≈ ¡appleπ ‘«√ ’«apple ÷π√∆ ÌÀ¡≈Õ ÷π√∆ ‘ج∆ ’«‘¡≈
«‹, ““√≈Ï≈«√ Íπapple÷≈ Ó≥◊Á≈ ÌÀ∫ ÌÒ∆ Ï≈Â∆ Í»¤∆””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ apple≈Ó ’Ò∆ apple≈◊
Ó«‘ Ï≈È∆ ÏØÒ∆ «‹ : “
Â∞ËÈØ «ÈÚ‰∞ Ó≥ȉ∞ Â∂apple≈ È≈¿∞Õ
[apple≈Ó’Ò∆ Ó‘Ò≈ 1 ÿapple 1 ⁄¿∞ÍÁ∂ Õ 8 Õ (878)]
...... ÂÏ ◊πapple» ¡≥◊Áπ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’∆ ⁄appleÈ∆ Ò≈◊≈, ¡appleπ ’‘‰∂ Ò≈◊≈ «‹,
““Ú≈‘ Ú≈‘ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆, Ú≈‘π Ú≈‘π ‹∆””Õ
Ò≈‘Ωapple «Ú⁄ «¬’ ‹øfl Ú∂÷∆
ÂÏ ¬∂’ «Á«È ◊πapple» È≈È’∞ ‹∆ Ò‘Ωapple √‘apple Ó«‘ ⁄«Ò¡≈ ‹≈Â≈ Ê≈Õ ‹Ï Á∂÷À, ¿∞
¬∂’ ‹È∂ ⁄Û∆ ‘À, ¡apple ¡È∂’ ¡È’∂ ̪«Â ’∂ Ú≈‹∂ Ú‹Â∂ ‘ÀÕ ¡appleπ ◊Ìappleπ ’¿∞ ÌÒ∂ ÌÒ∂ ¿∞ÂÓ
Ï√Âz Í«‘apple≈¬∂ ‘À∫Õ ¡appleπ √≈Ê ’∂ ‹È∂Â∆ «‹ ‘À, «√ ˙«¬ ÌÒ∂ ÌÒ∂ Ï≈◊∂ Í«‘«apple Í«‘«apple √≈«Ê
¡√Ú≈apple ‘ج∂ ‘ÀÕ ⁄øÁÈ ¡appleπ ’∂√apple √≈«Ê ’ÍÛ∂ «¤Û’∂ ‘ÀÕ ¡appleπ ’√±apple∆ ⁄ج∂, ¡apple◊‹∂ √≈«Ê
◊Ìπapple» ’∂ ’ÍÛ∂ «Ì◊≈¬∂ ‘ÀÕ ¡appleπ ◊Ìapple» ’∂ Ó≈Â≈ «ÍÂ≈, Ì≈¬∆ ’∞‡øÏ √«Ì ÷π√∆ √≈«Ê ¡ÈßÁ ’ØÒ
Ó≥◊Ò ’appleÂ∂ ‹≈ÂÀ ‘À∫Õ ‹≈‹’ È≈⁄Â∂ ‘À, ¡appleπ Ú≈‹øÂz ̪«Â ’∂ Ú≈‹Â∂ ‘ÀÕ ËÃ◊≈, ±apple∂, ¤∂‰∂,
Ì∂apple∆ √‘È≈¬∆ Ú‹Â∂ ‘ÀÕ ¡appleπ È◊apple ‘∆ Ï∆«⁄ ¿∞«√ ◊Ìapple» ’∂ √≈‘πapple∂ Ê∂Õ ‹Ï ‹È∂ ¿∞√ √Ó≈Ë∆
’∂ ÿapple ’∂ «È’«‡ ¡≈¬∆, ÂÏ ¡≈◊∂ Â∂ ◊Ìapple» ’≈ √‘πapple≈, √√π, √≈Ò∂ ¡apple ¡¿∞apple ’∞‡øÏ ÒØ’,
¡appleπ √Ì𠫬√Âz∆¡ª √Ìπ ÒØ’ ‹È∂ ’¿∞ √ÈÓπ÷ ¡≈«¬ «ÓÒ∂Õ ÂÏ Á𑪠ÂappleΪ Â∂ ’∞‡øÏ ¬∂’·∂
‘Ø«¬ «ÓÒÀÕ ÂÏ Â‘ª Ï‘π ‘∆ Ï‘πÂ∞ ¿∞È ’¿∞ ¡≈ÈøÁπ ¿∞Í«‹¡≈Õ ÂÏ Â‘ª ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞
‹∆∆ ¿∞È ’∆ ÂappleÎ Á∂«÷ ’À ÷Ò≈ ‘Ø«¬ ◊À¡≈Õ √π «’¡≈ ‹≈«‰ ’«apple? «‹ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ’¿∞, ¡◊Óπ

196
‘ØÚ‰‘≈apple «Á√«‡ ¡≈«¬¡≈Õ «‹ ‘∂ Ó‘≈apple≈‹ «¬«√ Ï≈Ò’ ’≈ ÂØ∫ ⁄Ò‰Ø ’≈ √Ó≈ «È’«‡ ¡≈«¬
Ò≈◊≈ ‘ÀÕ ‘∂ apple≈Ó ¬∂‘ Â∂ ◊Ìapple» «¬Ï ÿÛ∆ ’¿∞ ¿∞«· ⁄ÒÂ≈ ‘À, ¡apple𠫬√ ’∂ Ó≈Â≈ «ÍÂ≈, Ì≈¬∆
, ’π‡øÏ, √√π, √‘πapple≈ √≈Ò∂ √Ì ÒØ’ ¿∞«√ Ï≈Ò’ ’¿∞ Á∂«÷ Á∂«÷ Ó‘ª ¡ÈßÁÓ≈Ò ‘ØÂ∂ ‘ÀÕ ÂÏ
‹È∂ √Ó∂«Â ◊Ìapple» √≈‘πapple∂ ÿapple Ó«‘‘ ¡≈«¬ ¿∞«apple¡≈Õ ÂÏ Ï∆¡≈‘ ’≈ √Ó≈ ÌÀ¡≈Õ ‹Ï ‘∆
Ï∆¡≈‘π ‘Ø«¬ «ÈÏ«Û¡≈, ÂÏ «ÂÂ∆ √ÓÀ ÍappleÓ∂√πapple ’∆ ¡À√∆ ¡≈«◊¡≈ ̬∆, «‹ ¿∞√ ◊Ìapple» ’∂
ÍÃ≈È ¤∞‡«’ ◊¬Õ ÂÏ «Á˙ ˙«¬ ÒØ’ ¡≈ÈßÁÓ≈È Ê∂, «Â¿∞ ‘∆ Ó≈Â≈ «ÍÂ≈, Ì≈¬∆ ’∞‡øÏ, √√π,
√‘πapple≈, «¬√Âz∆ √Ì ÒØ’ √≈Ò∂ √≈Ò∆¡ª √Ì Ò≈◊∂ appleØÚ‰∂ «Í‡‰∂Õ «√apple Ó«‘ Ë»«Û Ï≈‘‰∂ Ò≈◊∂,
¡appleπ Ó‘≈ «ÏÒ∆Í≈ Ò◊∂ ’apple‰∂Õ ¬∂’ ÍÒ’ Ó«‘ ¡Úapple ’∆ ¡Úapple∂ ‘ج∆ ◊¬∆Õ ÂÏ ¿∞È∑ ’∆ ÂappleÎ
Á∂«÷ ’À ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ √Øapple«· apple≈◊ Ó«‘ Ï≈ÈÒ∆ ÏØ«Ò ¿∞«·¡≈ ‹∆ :-
Ó≈«¬ Ï≈Íπ ’Ø Ï∂‡≈ È∆’≈ √√πapple∂ ⁄Â∞apple ‹Ú≈¬∆®
[√Øapple· Ó‘Ò≈ 1 ⁄¿∞ÍÁ∂ Õ 3 Õ (596)]
ÍappleÓ∂√πapple ’∆ ÍÃ∆ «ÏÈ≈ ¡apple È≈Ó «√ÓappleÈ «ÏÈ≈ √’Ò Ï≈Á ‘ÀÕ «√ÓappleÈ∞ ‘∆ √≈appleπ ‘ÀÕ ÂÏ
«Â«Â √Ó∂∫ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ¬∂‘π √ÏÁπ ’∆¡≈Õ ÏØÒ‘π Ú≈‘◊πapple»Õ ◊πapple», ◊πapple», ËøÈ∞ ◊πapple»Õ √«Â◊πapple»Õ
«¬’ ÚÀapple≈◊∆ È≈Ò Ú∆⁄≈apple
ÂÏ ¬∂’ «Á«È ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ Ò‘Ωapple √‘apple Ó«‘ ÏÀ·∂ Ê∂Õ ¡apple𠫬’ ¡Â∆ ÏÀapple≈◊∆
◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ’∂ Í≈«√ ÏÀ·∂ Ê∂Õ ÂÏ Â‘ª, «¬’∞ ’ج∆ «’√∆ ’≈ ÌÒ≈ Ó≈‰√π Ú‚≈ ¡≈ÁÓ∆ Ó»¡≈
Ê≈Õ ÂÏ «Â√ ’¿ ’∞‡øÏπ ¡appleπ ÒØ’ appleØÚÂ∂ Ê∂Õ ¡apple𠑪 √‘apple ’∂ ÒØ’ «Â«√ «ÓappleÂ’ ’∂ √≈«Ê
Ï‘π Ê∂Õ ÂÏ ˙«¬ ¡Â∆ ‹Ø ◊πapple» Ï≈Ï∂ ’∂ «È’«‡ ÏÀ·∂ Ê∂, «ÈÂ‘π ’«‘¡≈ «‹, ““Ï≈Ï≈‹∆
√Ò≈Ó«Â ¬∂’ Ï∂ÈÂ∆ ‘ÀÕ ‹∂ Â∂apple∆ ¡≈«◊¡≈ ‘Ø«¬Õ ¿∞ ‘Ó ’‘«‘Õ”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’∞ ‹∆
’«‘¡≈ «‹, ““‘ª √øÂ‘π «‹ «’¤π Â∞Ó≈apple∂ ‹∆ ‘À √π ’‘‘π””Õ ÂÏ ¿∞È‘π ◊Ø«ÚøÁ ÒØ’‘π Ï∂È’∆ ’apple∆
‹∆, ““Ï≈Ï≈ ‹∆ ¬∂‘ «‹ ÒØ◊ Ó»¬∂ ’¿∞ appleØÚÂ∂ ‘À∫, ¡appleπ «ÏÒ∆Í≈ ’appleÂ∂ ‘À∫, √π «’¤∞ «¬È ’≈
’≈apple‹π Ì∆ √¿∞appleÂ≈ ‘À ‹∆? ¬∂‘ «‹ appleØÚÂ∂ ‘À, √π «’ appleØÚÂ∂ ‘À ‹∆? «¬È ’≈ ¡≈ÂÓ≈ √‘‹
’∂ ÿ«apple «’¿∞ È≈‘∆ ¡≈ÚÂ≈ ‹∆Õ √‘‹ ’∂ ÿ«apple «¬È ’≈ ¡≈Â≈Ó ¡≈ÚÀ, √π «’¿∞ ’«apple ¡≈ÚÀ?
«’ÍÃ≈ ’«apple ’«apple ¬∂‘ Ï≈ «‹Ú ‘À, «ÂÚ ’‘∆¡À ‹∆Õ”” ÂÏ ¿∞È ÏÀapple≈◊∆¡ª ’∂ ÍÃ√ø«◊ ◊πapple» Ï≈Ï≈
¡≈√≈ apple≈◊ ¿∞ÍÁ∂√∆ Ï≈È∆ ÏØÒ∆ «‹ :-
¬∂’∞ ÓappleÀ Í≥⁄À «Ó«Ò appleØÚ«‘®
[¡≈√≈ Ó‘Ò≈ 1 ¡Ù͇Á∆¡ª ÿapple 2 Õ 4 Õ (413)]
ÂÏ ˙«¬ ◊Ø«ÚøÁ ÒØ’ ¿∞«· ’«apple ◊πapple» Ï≈Ï∂ ’∆ ⁄appleÈ∆ Ò≈◊∂Õ È≈È’ Í≥Ê∆ ̬∂Õ ¡appleπ
Ò≈◊∂ ’«‘‰ «‹, ““ËøÈ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’, «‹√ ’∂ ÍÃ√≈«Á ¡≈ÂÓ∂ Â∂ ÌappleÓ Á∆ Ì∆ Á»«apple
‘ج∆Õ”” ÏØÒ‘π Ú≈‘◊πapple»Õ
Ì≈◊Ø Â∂ ◊ø◊» ÷Âapple∆ Á≈ ‹º◊
ÂÏ ¬∂’ «Á«È ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆ Í≥‹≈Ï ’∆ ËappleÂ∆ È◊«apple Ò‘Ωapple Ó«¡ ¬∂’ ·¿∞Û
ÏÀ·≈ Ê≈Õ ¡appleπ «◊¡≈È∆ «Ë¡≈Ò∆ ÒØ◊ Í≈«√ Ï‘∞Âπ ÏÀ·∂ Ê∂Õ ÂÏ Ì≈◊Ø ÷‘∂appleÛ∞ ¡appleπ appleø◊» «ÁÒ≈Úapple∆

197
÷Âz∆ Ò‘Ωapple ’∂ ⁄¿∞Ëapple∆ Ì∆ Ê∂, ¡appleπ ‘≈’Ó Óπ’≈Â∆ Ì∆ ¬∂Õ «ÂÈ ’∂ ¬∂’∞ ‹◊π Ê≈Õ ÂÏ ˙«¬ ¡≈«¬,
◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ’∆ ⁄appleÈ∆ Ò≈◊∂Õ ÂÏ ¿∞È ’¿∞ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““¡≈Ú‘π Íπapple÷‘π ÌÒ∂
‘‘π ’«Ò¡≈‰ ‘ÀÕ ÂÏ ¿∞È‘π ’«‘¡≈ «‹, ““«‹, Ï≈Ï≈ ‹∆ Â∂apple∆ «¥Í≈ Â∂, Â∂apple∂ Áapple√È Á∂÷∂ ¡‹π
’«Ò¡≈‰ ‘ÀÕ ÂÏ ¿∞È‘π ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ Í≈«√ Ï∂ÈÂ∆ ’apple∆ «‹, ““‹∆ Ï≈Ï≈ ‹∆ ‹∂
¡≈«◊¡≈ ‘ج∆, ¿∞ ¬∂’ Ï∂ÈÂ∆ ’apple«‘””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ «‹, ““‘ª Íπapple÷‘π «‹ «’¤∞
Â∞Ó≈apple∂ ‹∆ ‘À, √π ’‘‘π””Õ ÂÏ ¿∞È‘π ’«‘¡≈ «‹, ““Ï«Ò‘≈apple ‹ª ◊πappleÁ∂Ú ‹∆Õ ¡≈‹π ‘Ó≈apple∂ ‹◊π
‘ÀÕ ’¬∆ √À ÏÑӉ «È¿∞Â∂ ‘ÀÕ ¡appleπ ÂπÓ≈apple≈ Ì∆ ¡≈Ú‰≈ ¬∆‘ª ‘Ø¡≈ ‘À ‹∆, «¥Í≈ ’«apple ’«apple,
¿±‘ª ‘Ó≈apple∂ ‹◊ Ó«‘ ⁄Ò∆¡ÀÕ ¿∞‘ª ’≈ ’¿∞Â’∞ Á∂÷∆¡À””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈
«‹, ““ÌÒ≈ ‘ØÚÀ ‹∆Õ ‘Ó ⁄ÒÂ∂ ‘À∫Õ Íappleπ ‹∆, ‘Ó ’¿∞ ¿∞‘ª ‹À√∆ «Á√«‡ ¡≈ÚÀ◊∆, ‘Ó ÂÀ√∆
‘∆ ’‘«‘◊∂””Õ ÂÏ ¿∞È‘π ’«‘¡≈ ‹, ““Ïπ‘Â∞ ÌÒ≈ ‹∆Õ ‹À√∆ Â∞Ó Á∂÷‘π◊∂, ÂÀ√∆ ‘∆ ’‘∆¡‘πÕ
¿±‘ª ¿∞ «’¤∞ ’≈¬∆ ¡«Ï«‘ Ï≈ È≈‘∆ ‘ØÂ∆Õ ÏÃ≈‘Ó‰ «È¿∞Â∂∫ ‘À∫Õ «ÂÈ ’¿π ÷∆«apple, ÷≥«‚,
Í’Ú≈È, Ó∂Ú∂ «¬¤≈ ÌØ‹È∞ Ìπø⁄≈«¬¡«‘◊∂Õ ¿∞È ’∂ Ó≈Ê∂ ’∂√apple ’≈ «ÂÒ’∞ ’∆‹∆¡À◊≈Õ ⁄ج∂,
⁄øÁÈ, ¡apple◊‹∂ ’≈, ¿∞È ’∂ ¡≥◊ ’¿∞ Ò∂ÍÈ∞ ’apple∆¡À◊≈Õ ¡¿∞appleπ ¿∞È ’¿∞ ÌÒ∂ Ï√Âapple ËØÂ∆¡ª
‡√apple ’∆¡ª Í«‘apple≈¬∆¡«‘ ◊∆¡ª, ¡appleπ ÌÒ∆ Á¤È≈ «ÓÒÀ◊∆Õ ¡appleπ ¿∞È ’∆ ÌÒ∆ Ì≈«Â √∂Ú≈
’«apple ’«apple, ¡apple≈«Ë √øÂØ«÷ ’«apple, ¡appleπ ⁄appleÈ∆ Ò≈«◊ ’«apple, ¡√∆appleÏ≈Áπ ¿∞È ’≈ ÒÀ ’«apple, ˙«¬
«ÚÁ≈ ’apple∆¡«‘◊∂Õ «ÂÈ ’∂ Í∆¤À ¡¿∞apple Ì≈¬∆ ÏøË «¬√«‡, «ÓÂz, √Ì ‹∂Ú≈¬∆¡«‘◊∂Õ ◊πapple» Ï≈Ï≈
‹∆ √Ò≈Ó«Â! ¿∞‘≈ ¬∂‘π «’¤∞ ‘Ø«¬◊≈Õ”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ’«‘¡≈, ““«‹ ¡À√∆ ‘À, ÂØ ÌÒ∆ ‘À,
⁄Ò∆¡À””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆, ¿∞È ’∂ √≈«Ê ¿∞«· ⁄«Ò¡≈Õ ¡≈«¬, ¿∞È ’∂ ‹≈«‘ ÏÀ·≈Õ
√Ì ÂÓ≈√≈ Á∂«÷¡≈, «‹ ¿∞È‘π ’¬∆ √À ÏÑӉ ‹∂Ú≈Ò∂Õ ¡È∂’ ¡È∂’ «Ïø‹È, «¬¤≈ ÌØ‹È
’«apple ’«apple, ÏÑӉ «ÂzÍ«Â ’∆¬∂Õ ¡appleπ ÏÑӉª ’¿∞, Í≈‡øÏapple∆ ËØÂ∆¡ª √ØÚappleÈ ’∂ ‹È∂¿± ¡appleπ
√ØÚappleÈ∞ ‘∆ Á÷‰≈Õ ¿±Íapple ˙„‰∂ ’¿∞ Í≈ÏÛ∆¡ª, ¡appleπ ÒÚ∂apple∆¡ª ◊¿∞¡ª Á∆¡ªÕ ÂÏ È◊apple
Ó«‘ ¿∞È ’∆ ¬∂’ ËøÈ’≈apple∆ ¿∞·∆, «‹ Ú≈‘, Ú≈‘π, √≈Ï≈«√ Ì≈◊∂ ◊ø◊» Ú‚≈ ‹◊π ’∆¡≈Õ ¡À√∆
√ØÌ≈ ‘ج∆Õ ÂÏ Â‘ª ◊πapple» Ï≈Ï≈ ‹∆ ÏÀ·≈ ÂÓ≈√≈ Á∂÷ÀÕ «‹¿π «‹¿∞ ‹◊π ‘Ø«¬, ˙«¬ Á∂«‘ø Ò∂«‘ø,
«‹¿∞ «‹¿∞ ‹◊Â∞ √ØÌ≈ ’appleÀ, «Â¿∞ «Â¿∞ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’π ÏÀ·≈ √π‰∂Õ ÂÏ ÒØ’∆ ¡≈«¬
¿∞√« ’‘∆, Ì≈◊Ø ¡appleπ ◊ø◊» ’∂ ¡≈◊∂Õ «‹ Ú≈‘ Ú≈‘ ‹∆, Ú‚≈ ‹◊π ‘»¡≈Õ ÂÏ ◊ø◊» ’¿∞
Ì≈◊Ø ’«‘¡≈ «‹, ““‹◊π ÌÒ≈””Õ Âª ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ ’‘À «‹, ““‹◊π ÌÒ≈ ‘»¡≈, Â≈
‹◊π ÌÒ≈Õ”” ÂÏ ◊ø◊» Ì≈◊Ø ’«‘¡≈ «‹, ““◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆ «’¤∞ ÂÀ∫ ÷π√∆ ¡≈«¬¡≈ «‹
¬∂‘π ’À√≈ ‹◊π ‘»¡≈? ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ’«‘¡≈ «‹, ““Ì≈¬∆ Ì≈◊Ø, ◊ø◊» ‹∂‘≈ ‹◊π ‘Ø«¬¡≈
‘À, Â∂‘≈ Â∞√∆ √𫉑πÕ «¬’∞ √ÒØ’∞ ÍappleÓ∂√π«apple Ì∂«‹¡≈ ‘ÀÕ”” ’‘À, ““‹∆, ÌÒ≈ √π‰≈¬∆¡À””Õ ÂÏ
◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ Ï≈È∆ ÏØÒ∆:-
‹∂ ÓØ‘≈’≈ ÿappleπ Óπ‘À ÿappleπ Ó«‘ «ÍÂapple∆ Á∂«¬®
¡◊À Ú√Â∞ «√Ú≈‰∆¡À «ÍÂapple∆ ⁄Øapple ’apple∂«¬®
[√ÒØ’ Ó‘Ò≈ 1 Ú≈apple ¡≈√≈ Õ 27 Õ (472)]

198
ÂÏ ¿∞È Ì≈◊Ø ¡appleπ ◊ø◊» ’«‘¡≈ «‹, ““◊πapple» ‹∆ ¬∂‘ ¡◊Ø∫ Á∆ Ï≈ Â∞ËÈØ «Á√«‡ ¡≈¬∆
«‹ ¡◊∂ ¬∂‘ ‘Ø«¬ Úapple«Â¡≈Õ ◊πapple» Á∆ ‹≈ Â∂apple∆ ¬∂‘ Í‘π⁄ ‘À, ª ¬∂‘ Ï≈ ÂÀÈØ È‹«apple ¡≈¬∆
‹∆Õ Â∞ËÈØ ¡◊Ó «È◊Ó Á∆ √Øfi∆ ª ‘À, ‹ª ± Í»apple≈ Íπapple÷π ‘À∫ ‹∆Õ Â± Í»apple≈ ª ÌÀ¡≈ ‘À∫, ‹ª
ÂÀÈØ ÍappleÓ∂√πapple ’∆ «’appleÍ≈ ‘ج∆Õ Ì◊ ¡appleπ Ì◊Ú≈È Ó«‘ √≈Ë Ú∂Á ’‘Á∂ ‘À«È, «‹ ¡≥Âapple≈ «’¤∞
È≈‘∆Õ ¡ÀÍappleπ ‹∆, ‹ª Â∂À ‹∂‘∂ Ó‘≈ Íπapple÷ «¬«√ ‹◊ «Ú⁄ «Ú«⁄ ¡≈¬∂, «‹¿∞ ͪ‚Ú ’∂ ‹◊
«Ú«⁄ Ï≈ÒÓ∆’ ¡≈«¬¡≈ Ê≈, √π Ì◊Â∞ Ê≈Õ ¡appleπ ¿∞È Á≈ ‹◊ Í»appleÈ ‘»¡≈ Ê≈Õ √π ◊πapple» ‹∆!
± «‹ ‘À∫, √π ÍappleÓ∂√πapple Á∆ Ó»apple«Â∫ ‘À∫Õ ¡‹π «¬«√ ’Ò∆ ’≈Ò Ó≈«‘ ‹π◊π «È√Â≈appleÈ ’∆ «È«Ó«Â
± ÍÃ◊«‡¡≈ ‘À∫ ‹∆Õ ‹ª Â∂apple∆ ⁄appleÈ∆ ÍÛ∆∫, ‹◊π ¬∂‘π «ÚappleÊ≈ ‹≈«¬◊≈, ª Â∞ËÈØ √appleÓ≈ ‘À ‹∆Õ
‘Ó Â¿∞ Í≈Í∆ ‘∆ ‘«‘ ‹∆Õ ‘Ó≈apple∂ ’appleÓ ¡À√∂ ‘∆ ‘À∫Õ «‹È «’√∆ ’∂ Í∆¤∂ ¡À√∂ Ïπapple∂ ’appleÓ ‘ج∂
‘À∫, ¡appleπ È≈ ¡≈◊∂ «’√∆ ’Ø ‘Ø«‘◊∂ ‹∆Õ ‘Ó Â¿∞ ‹∆, ¡À√ ‘∆ Í≈Í∆ ‘À∫, Íπapple ‹∆ Â∂apple∂ ⁄appleÈ ¬∆‘≈
ÍÛ∂ ‘À∫Õ «‹ ‹≈‰«‘, «Â¿∞ Ê≈«‘ Í≈«¬ ‹∆Õ”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆ ‘«√¡≈, ‘«√ ’apple
’«‘¡≈ «‹, ““‹≈«‘ Íπapple÷≈ «‹ «’¤∞ ÂÓ‘π Ï∆«‹¡≈ ‘À, √π «ÂÒ «ÂÒ Â∆’∞ Áapple◊≈‘ ÍappleÓ∂√πapple
’∆ Ê≈«¬ Í«Û¡≈Õ ÂÏ Ì≈◊Ø ¡appleπ ◊ø◊» ¿∞«· ’«apple ÍÀapple∆∫ ͬ∂Õ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’∂ «√÷ ̬∂Õ
’‘‰∂ Ò≈◊∂ «‹, Ú≈‘ Ú≈‘! ◊πapple» È≈È’∞ ’apple‰ ’≈apple‰ √ÓappleÊπÕ
¡≥◊Á ‹∆ ˘ ¡√∆√
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ Ò≈‘Ωapple Â∂∂ Î∂«apple ’appleÂ≈apple Íπ«apple ¡≈«¬¡≈Õ ÂÏ ¬∂’ «Á«È ◊πapple»
Ï≈Ï≈ ‹∆ apple≈Ú∆ ÈÁ∆ ’∂ «’È≈apple∂ ¿±Í«apple ‹≈«¬ ÏÀ·≈, √≈Ê∂ ¡≥◊Áπ ⁄∂Ò≈ Í∆¤∂ ‹≈«¬ ÏÀ·≈Õ ÂÏ
¡„≈¬∆ Í‘apple apple≈«Â apple‘Â∆ Ê∆, ‹Ï ¬∂’∞ Í‘appleπ apple≈«Â «Í¤Ò∆ ¡≈«¬ apple‘∆, ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’∞
«√Óapple«È ÏÀ·≈Õ Ò≈◊≈ ÍappleÓ∂√πapple ’≈ «√ÓappleÈ∞ ’appleÈ∂Õ √≈«‘Ï ¡≈ÍÈ∂ ’∆ «√Ϋ Ò≈◊≈ ’appleÈ∂Õ
«’¡≈ «√Ϋ Ò∂ ¿∞«·¡≈ :-
√Ï≈‘∆ √Ò≈‘ «‹È∆ «Ë¡≈«¬¡≈ «¬’Ó≈«È®
[√ÒØ’ Ó‘Ò≈ 1 Ó≈fi ’∆ Ú≈apple Õ 17 Õ (145)]
““....... ‹Ï ¡À√≈ Í»apple≈ ◊πapple» «ÓÒÀ ¿∞ ¬∆‘ª Ì∆ Â∂´ ÿ«‡ È ‘Ø«¬Õ ¡appleπ ¿±‘ª Ì∆ ÿ«‡
È ‘Ø«¬Õ Â∂apple∂ Ú⁄«È ‘∆ ’«apple ’«apple Óπ’«Â ÍÁÚ∆ «‹¿∞ Í≈ÚÀÕ Íappleπ ‹∆, «‹√ ’¿∞ ± ÁÀ¡≈ ’«apple
’«apple «ÓÒ«‘ ÂÏ ÿ‡À È≈‘∆”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ Ï‘πÂ∞ ÷π√∆ ‘Ø«¬¡≈ ⁄∂Ò∂ ¡≥◊Á ¿±Í«appleÕ
’«‘¿∞√π, «‹ ¡≈¿∞ Íπapple÷≈ ÍÀapple∆ Í¿∞Õ Â±, ÓÀ Í»apple≈ ’∆¡ª ‘ÀÕ «‹ ’ج∆ Â∞fi ’¿∞ «ÓÒ∂◊≈, √Ø Ì∆
Í»apple≈ ‘Ø«¬◊≈Õ ÂÏ ◊πapple» ¡≥◊Áπ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ’∆ ⁄appleÈ∆ Ò≈◊≈Õ ◊πapple» Ï≈Ï∂ «√apple ¿±Í«apple ‘≈Êπ
apple«÷¡≈Õ ÏØÒ‘π Ú≈‘◊πapple», ËøÈ∞ ◊πapple» √«Â◊πapple»Õ
¡≥◊Á ‹∆ Á∆ apple≈‘∆∫ «Ó‘apple
ÂÏ ¬∂’ «Á«È ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ ’appleÂ≈apple Íπ«apple ÏÀ·≈ ‘À ¡≈͉∂ ¡√Êapple ’∂ «Ú÷∂Õ
¡appleπ ¬∂’ Â∆«È ⁄≈«apple ÏÀ√È¿∞ «◊¡≈È∆ ¡≈Í√ ’¿∞ Ó‘≈ ⁄Â∞apple Ï∂Â∂ ‹≈«‰ ’«apple, ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆
’¿∞ ¡≈«¬ «ÓÒÀÕ ¡≈«¬ apple≈Ó «’Ã√È∞ ’«apple ÏÀ·∂Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ¿∞È ’¿∞ Ï‘πÂ∞ ¡≈Áappleπ ’∆¡≈Õ

199
ÂÏ ÿÛ∆ ¬∂’ Á∂«‘ √√Â≈«¬, ’«apple, ˙«‘ ¿∞«· ’∆appleÂÈ ’appleÈ∂ Ò≈◊∂ apple≈◊ ’¿± ÌÒ∆ ̪«Â
¡Ò≈«Í ’apple∆ ¡appleπ apple∆«fi apple∆«fi ¡÷∆ Ó∆‡ ’apple Ò≈◊∂ ◊≈Ú‰∂Õ ¡appleπ ◊≈«Ú ◊≈«Ú √≈Ê∂ ¡appleÊπ Ò≈◊∂
√Ófi≈Ú‰∂, ¡≈Í ’¿∞ ⁄Â∞apple Ï∂Â∂ ‹≈«‰ ’«appleÕ ÂÏ ◊πapple» ¡≥◊Á, ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ Í≈«√
Ï∂ÈÂ∆ ’apple∆ «‹, ““«‹ Í≈Â√≈‘ ¬∂‘ ¿∞ Ï‘πÂ∞ ‘∆ Ï‘πÂ∞ ¿∞Ó«◊ ¿∞Ó«◊ ’«apple apple≈◊ ’¿∞ ◊≈ÚÂ∂
‘À∫, Íappleπ ‹∆ Á∂÷ª, ¬∂Ȫ ’∂ ÓÈ ’∆ Ï≈ «’¿∞ ’«apple ‘À?”” ÂÏ ¿∞È ’∂ ÍÃÊ≈«¬ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞
‹∆ Ï≈«È ÏØ«Ò ¿∞«·¡≈, ¡≈√≈ apple≈◊ Ó«‘ «‹:-
◊≈Ú«‘ ◊∆Â∂ ⁄∆«Â ¡È∆Â∂® apple≈◊π √πÈ≈«¬ ’‘≈Ú«‘ Ï∆Â∂®
[¡≈√≈ Ó‘Ò≈ 1 ¡√‡ÍÁ∆¡≈ ÿapple 2 Õ 7 Õ (414)]
ÂÏ «¬ÂÈ∂ ◊πapple» ¡≥◊Á ’∂ ’‘‰∂ √≈«Ê, ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ¿∞È ÏÀ√ÈÚ≈ ’∆ ÂappleÎ «Ó‘apple
’∆ «Á√«‡ Á∂«÷¡≈Õ ÂÏ ¿∞È ’¿∞ ◊πapple» Ï≈Ï≈ ÍappleÓ∂√πapple √Ó≈«È «Á√«‡ ¡≈«¬¡≈Õ ˙«¬ ¿∞«·
⁄appleÈ∆ Ò≈◊∂Õ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ’∂ «√÷ ̬∂Õ ◊πapple» ◊πapple» Ò≈◊∂ ‹Í‰∂Õ ÏØÒ‘π Ú≈«‘◊πapple»Õ
◊πapple» ‹∆ Á≈ «È Á≈ È∂Ó
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’≈ ¬∂‘π √πÌ≈¿∞ ‘∆ Ê≈ «‹ √≈apple∆ apple≈«Â ‹≈◊Â≈ ‘∆ apple‘Â≈
¡appleπ «√ÓappleÈ∞ ’appleÂ≈Õ ¡appleπ ‹Ï apple≈«Â ’∂ Â∆«È Í‘appleπ «ÏÂ∆ ‘ØÂ∂ ¡appleπ ⁄¿∞Ê≈ Í‘appleπ ¡≈«¬ apple‘Â≈,
ÂÏ ‹∂ ¿∞ Á«apple¡≈¿∞ «È’«‡ ‘ØÂ≈ ¿∞ Á«apple¡≈«¬ ‹≈Â≈, ¡appleπ ‹∂ Áapple∆¡≈¿∞ È Í≈¬∆Â≈, ÂÏ
‹‘ª ’‘ª Â∂ Í≈‰∆ ÒÀ ’«apple «¬√È≈È∞ ’«apple ’«apple «√ÓappleÈ Ì‹È ’appleÂ≈Õ «Í¤Ò∆ apple≈«Â ’≈
«¬√È≈È∞ ’apple‰∂ ’≈ ¡Ú«√ √πÌ≈¿∞ ‘ØÂ≈Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’∆ Íë’appleÂ∆ √∞Ì≈¿∞ Á∂«÷
’«apple, ¡≥◊Á ⁄∂Ò∂ Ï∂ÈÂ∆ ’apple∆ «‹, ““Ï≈Ï≈ ‹∆ √Ò≈Ó«Â «ÈÂ≈ Íë Â∂apple≈ ‹≈◊‰∂ ’≈ ÂØ √πÌ≈¿∞
‘∆ ‘À ¡appleπ «√appleÓÈ Ì‹È ’≈ È∂Óπ ‘∆ ‘À, Íapple ‹∆ ⁄¿πÊÀ Í‘«apple «Í¤Ò∆ apple≈«Â ’∂ ‹π ¡÷≥‚
«¬√È≈È∞ ’∂ ’≈ «’¤∞ «Ú√«÷ δ ‘À ‹∆ ’∂ ¬∂‘π Ì∆ «¬Ú ‘∆ √πÌ≈¿∞ ‘À ‹∆? «‹¿∞ ‘À, «Â¿∞
«’appleÍ≈ ’«apple ’À ’‘∆¡À ‹∆Õ”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ Ï≈È∆ ÏØÒ∆:-
⁄¿πÊÀ Í‘apple √Ï≈‘ ’À √πapple«Â¡≈ ¿∞Í‹À ⁄≈¿∞®
[√ÒØ’ Ó‘Ò≈ 2 Õ Ó≈fi ’∆ Ú≈apple Õ 18 Õ (146)]
‹Ï Í»apple≈ ◊πapple» Í∆appleπ ¬∂‘π ’appleÀ, ÂÏ ¬∂√∂ √apple∆apple Â∂ ÍappleÓ∂√πapple Â∂ ÍappleÓ∂√πapple ’À È≈Ó ÈÚ«È«Ë
’¿∞ Í≈ÚÀÕ Íπapple÷≈ ¡ø◊Á≈ ˙¬∆ Íπapple÷ ’appleÓÚø ‘À∫ ¡appleπ Ú‚Ì≈◊∆ ‘À«È «‹È‘π ◊πapple‘π ¡appleπ Í∆apple‘π
’Ø «ÓÒ ’apple ¿∞√ ’∂ È≈Ó ’∆ √Ò≈‘ ’apple∆ ‘ÀÕ ÏØÒ‘π Ú≈‘◊πapple»Õ ËøÈπ ◊apple»Õ √«Â◊πapple»Õ ◊πapple», ◊πapple»,
◊πapple», ◊πapple»Õ
◊ø◊≈ ‹≈‰ Ú≈«Ò¡ª ˘ ¿πÍÁ∂Ù
¬∂’ «Á«È ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ Í≥‹≈Ï Á∆ ËappleÂ∆ È◊apple ’appleÂ≈appleÍπ«apple ËappleÓ√≈Ò≈ Ï∆«⁄
ÏÀ·≈ ‘ÀÕ Ï≈‰∆ ÍappleÓ∂√πapple ’∆ ’≈ ¿∞⁄≈apple ‘ØÂ≈ ‘À, ’∆appleÂÈ∆¡≈ ’∆appleÂÈ∞ ’appleÂ≈ ‘ÀÕ ¡appleπ «Â√ ‘∆
√ÓØ Ú«‹«Á¡ª Úø‹øÂzª ËÃø◊ª √‘È≈¬∆ Ì∂apple∆ √≈«Ï ⁄È≈˙ ’∆ ËappleÂ∆ ’∂ ÒØ’ ◊ø◊≈ ⁄Ò∂ ‘À∫Õ √π

200
«ÂÈ‘π ’«‘¡≈ «‹ ¬∂’∞ ÂØ Â∆appleÊπ Ú‚≈ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆ ‘ÀÕ ‹∂ ‘Ø«¬ ¿∞ Áapple√È∞ ◊πapple» Ï≈Ï∂
È≈È’ ‹∆ ’≈ ’∆‹∆¡ÀÕ ¡appleπ ‹∂ ’Á ‘∆ ◊πapple» Ï≈Ï≈ Ì∆ ◊ø◊≈ ‹∆ ’∂ «¬√È≈È ’¿∞ ⁄ÒÀ, ¿∞
¡«Â ‘∆ ÌÒ≈ ‘Ø«¬, ‘Ó «È‘≈´ ‘ØÚ«‘Õ ÂÏ ⁄È≈Ú ’∂ ¿∞appleÚ≈apple Í≈apple ’∂ ÒØ’ ¡appleπ Í‘≈Û ÂÒ∆
’∂ √Í ÒØ◊ Ï‘πÂ∞ ÏÛ≈ √ø◊𠫬’·≈ ‘Ø«¬ ’À, Ú‚∂ Ú‚∂ Ì»Ó∆¬∂, ¡appleπ √≈‘ «Ó«Ò ’«apple ◊ø◊ ‹∆
’¿∞ ⁄Ò∂ Ê∂Õ ÂÏ ˙«¬ √Ó√ ÒØ◊ √ø◊ ’∂ «‹ÂÈ∂ Ê∂, ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ’∂ Áapple√È ’∆ «ÈÓ«Â
’appleÂ≈appleÍπapple ¡≈¬∂Õ ÂÏ ¡≈◊∂ ’∆appleÂÈ ‘ØÂ≈ Ê≈ ¡appleπ ◊πapple» Ï≈Ï≈ ‹∆ ÏÀ·≈ √ÃÚ‰ ’appleÂ≈ Ê≈; ¡appleπ
¿∞«¬ ÒØ’ ¡≈«¬ Í≈ÚÈ ÍÛ∂Õ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ¿∞È∑ ’¿∞ ‘≈Êπ ’∆¡≈Õ ÒØ◊ √«Ì ÏÀ«· ◊¬∂Õ ÂÏ
˙«¬ «‹ ¿∞√ √ø◊ ’∂ √≈«Ê ’∆appleÂÈ∆¬∂ Ê∂, ¡appleπ ‹≈⁄’ Ê∂ ˙È‘π ¬∂’ ¤øÂ∞ ËÈ≈√apple∆ apple≈◊ Ó«‘
◊≈«Ú¡≈Õ ‹«Á ¿∞È‘π ¤øÁ ’≈ ÌØ◊ Ï≈«‘¡≈, ÂÏ ˙«¬ Ì»Ó∆¬∂ Ú‚∂ Ú‚∂ «‹ ÒØ’ Ê∂, «ÂÈ‘π
’«‘¡≈ «‹, ““Ï≈Ï≈ ‹∆ √Ò≈Ó«Â ‹∂ Â∞Ó≈apple∂ ‹∆¡ ‘Ø«¬ ª ‹∆, ± «¥Í≈ ’«apple «‹ Á√≈‘apple∂ ’≈
√Ã∆ ◊ø◊≈ ‹∆ ’≈ Íπapple÷ ‘À, Ú‚≈ È≈Ú‰∞ ‘À, ‹∂ Â∞Ó ⁄Ò‘π ¿∞ ‘Ó «È‘≈´ ‘ØÚ«‘ ‹∆, Â∂apple∂
⁄Ò‰∂ √≈«Ê ‹∆Õ ‹∂ Â∂apple∆ ¡À√∆ «¥Í≈ ‘Ø«¬, ¿∞ ¬∂‘ ÒØ◊ √«Í «È‘≈´ ‘Ø«‘ ‹∆, ⁄Ò∆¡ÀÕ””
ÂÏ ËÈ≈√apple∆ apple≈◊ Ó«‘ «‹ ¿∞È‘π ‹≈‹’‘π ¤øÁπ ◊≈«¬¡≈ Ê≈, √π «Â¿∞ ‘∆ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’
‹∆ ËÈ≈√apple∆apple≈◊ Ó«‘ «‹ ¤øÂ∞ ¿∞·≈«¬¡≈ appleÏ≈Ï∆ ’∆appleÂÈ∆¬∂ Í∆¤∂ Ò≈◊À ◊≈Ú‰ÀÕ ◊πapple» Ï≈Ï≈
È≈È’π ‹∆ Ï≈È∆ ¤øÂ∞ ÏØ«Ò ¿∞«·¡≈ «‹:-
Â∆apple«Ê È≈Ú‰ ‹≈¿∞ Â∆appleÊπ È≈Óπ ‘ÀÕ
[ËÈ≈√apple∆ Ó‘Ò≈ 1 ¤ø 1 (687)]
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ «‹, ““È≈ Íπapple÷‘π Â∞√≈ È ÓØapple∆ ¡≈«◊¡≈ ‘À ‘π‰ Â∞√∆ ‹≈‘π ◊ø◊≈
È≈«Ú ¡≈Ú‘π””Õ ÂÏ ˙«¬ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ’∂ Ú⁄«È ’«apple ’«apple ◊ø◊≈ ’¿∞ ⁄Ò∂, ÂÏ ÍÀ∫‚∂ Ó«‘
◊ø◊≈ ’∂ √ø◊∆ ’‘À ‹∆, ““‹À Ó≈Â≈ ◊ø◊≈ ’∆, ‹À””Õ ÂÏ ˙«¬ ’‘À∫ «‹, ““‹À ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’
‹∆ ’∆, ‹À””Õ ÏØÒ‘π Ú≈«‘◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞Õ
Ì∂÷ ‹≈ ÷≥‚‰
ÂÏ ‹«Á Ï‘πÂ∞ «ÁÈ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ ’appleÂ≈apple Íπ«apple «‡«’¡≈, ÂÏ √À√≈appleπ Ï∆«⁄
◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ’≈ Ï‘πÂ∞ ◊¿∞◊≈ ÍÃ◊«‡¡≈Õ √Ì ’ج∆ ’‘À «‹, ““È≈È’∞ Ú‚≈ Ú‚≈ Ì◊Â∞ ’Ò∆
’≈Ò Ó«‘ ÍÃ◊«‡ ÌÀ¡≈ ‘ÀÕ «‹ ’ج∆ ¿±‘ª ‹≈Â≈ ‘À, √π «Â√ ’∆ ÓÈ√≈ Í»appleÈ ‘ØÂ∆ ‘ÀÕ ÂÏ «‘øÁπ
Óπ√ÒÓ≈È √ÌÈ‘π Ó«‘ ¬∂‘ Ï≈ ⁄«Ò ÍÛ∆Õ ÂÏ «‹ÂÈ∂ «’ ÒØ’ «◊appleÁ «ÈÚ≈‘∆ ’∂ Ê∂, ’≈‹∆
Ó¿∞Ò≈È∂, ÏÀ√È¿∞, ÏÑÓÈ, ‹Ø◊∆, √ø«È¡≈√ √∂, √«Ì √π«È ’«apple ‘Àapple≈È ‘Ø«¬ apple‘∂, «‹ apple∂ Ì≈¬∆,
È≈È’ Ú∂Á∆ Ï≈apple‘∆∫ Ïapple√∆ ¿∞ ¡≈«¬¡≈, Íappleπ ¬∂√π ’∆ √π«Ë «’¤∞ È≈‘∆ ÍÛÂ∆, «‹ «¬√ ’≈
Ó≈apple◊π ÌÚÈ ‘ÀÕ È≈ ¬∂√π ’≈ ‹Ø◊∆ ’≈ Ó≈apple◊π, È≈ ¬∂√ √ø«È¡≈√∆¡ª ’≈ Ó≈apple◊π, È≈ ¬∂√π
«͡ª ’≈ Ó≈apple◊π, È≈ ¬∂√π ’≈‹∆¡ª ’≈ Ó≈apple◊π È≈ ¬∂√π Ó¿∞Ò≈«È¡ª ’≈ Ó≈apple◊π, È≈ ¬∂√π
«‘øÁ»¡ª ’≈ Ó≈apple◊π, È≈ Óπ√ÒÓ≈Ȫ ’≈ Ó≈apple◊π, È≈ ¬∂‘π Ú∂Á ’∂ apple≈«‘ È≈ ’Â∂Ï ’∂ apple≈«‘ Íπapple
‘Ø«¬, «‹ È≈È’ ’¿∞ ¬∂’ Ï≈ Íπ¤∆¡À, «‹ Á∂÷ª » ’¿∞‰∞ ‘À? Â∂apple≈ Ó≈apple◊π «’¡≈ ‘À?”” ÂÏ
√ÌÈ‘π «Ó«Ò ’«apple ’«‘¡≈ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ’¿∞ «‹, ““¬∂ È≈È’ Á∂÷ª, » ’‘π, «‹ Â∂apple≈ ’ÚÈ

201
ÍÀ∫‚≈ ‘À? ‹Ø◊∆ ‘À∫, «√ ◊Øapple÷π ’appleÂ∂ ‘À∫Õ √ø«È¡≈√∆ ÁÂ≈ Âz∂ ’‘Â∂ ‘À«ÈÕ ÁappleÚ∂√ ¡Ò≈‘ ¡Ò≈‘
’‘Â∂ ‘À∫Õ ÏÀ√È¿∞ È≈apple≈«¬‰ «Ï√È∞ ’‘Â∂ ‘À∫Õ «‹√ «‹√ Ó≈apple◊ ’≈ ’ج∆ ‘ØÂ≈ ‘À, «Â√ «Â√
√≈apple«◊ √Ì ’ج∆ ⁄«Ò¡≈ ‹≈Â≈ ‘ÀÕ Â± È≈ «‘øÁ»¡ª ’∂ apple≈«‘, È≈ Óπ√ÒÓ≈Ȫ ’∂ apple≈«‘, È≈
‹Ø◊∆¡ª, √ø«È¡≈√∆¡ª, ÏÀapple≈◊∆¡ª, ÏÀ√ÈÚª ’∂ apple≈«‘Õ «¬’Ø Âª ±, «‹ «’¤∞ ’Â∂Ï ’‘Â∆
‘À, √π ’∞apple, ’≈‹∆ Â∞fi ’¿∞ ¬∂¿∞ ’‘Â∂ ‘À∫; ¡appleπ «‘øÁ» ’‘Â∂ ‘À∫ «‹ «’¤∞ Ú∂Áπ ’‘Â≈ ‘À, √π ’appleπÕ
¬∂’ ’ج∆ Ó≈apple◊π ± Í’Û∞, «‹√ Ó«‘ «‡«’¡≈ apple‘À∫””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹,
““apple∂ ¬∂‘ «‹ ’≈◊Á ¿±Í«apple Â∞Ó‘π «√¡≈‘∆ ’∂ Ò∂÷ «Ò÷∂ ‘À∫, «√ ÓÀ ¬∂«‘ «’¡≈ ÓÈ≈¿∞?”” ’‘À,
““È≈È’ √À√≈appleπ ¿∞ ¬∂‘∆ Ò∂÷ Ó≈ÈÂ≈ ‘ÀÕ ˙«¬ Ò∂÷ ’ÚÈ ‘À? «‹È∑ ’¿∞ ± Ó≈ÈÂ≈ ‘À∫””Õ ÂÏ
◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ËÈ≈√apple∆ apple≈◊ Ó«‘ Ï≈È∆ ÏØÒ∆ «‹ :-
’≈«¬¡≈ ’≈◊Áπ ÓÈ∞ ÍappleÚ≈‰≈Õ
[ËÈ≈√apple∆ Ó‘Ò≈ 1 ÿapple 2 Õ 7 Õ (662)]
ÂÏ ˙«¬ «‹ÂÈ∂ ÒØ◊ Ê∂, √π √«Ì «‘øÁ» Óπ√ÒÓ≈È ’«‘ ¿∞·∂ «‹, ““Ú≈‘π Ú≈‘π Ï≈Ï≈
È≈È’∞ Ú≈‘π Ú≈‘π ◊πapple» È≈È’””Õ ÂÏ ˙«¬ ‹Ø Óπ√ÒÓ≈È ‹π Ê∂, ◊πapple» Ï≈Ï∂ ’∂ Óπapple∆Á ‘Ø«¬, ¡apple
«‘øÁ» ‹π Ê∂, √π √«Ì «√÷ ‘ج∂Õ Ò≈◊∂ ◊πapple» ◊πapple» ‹Í‰∂Õ ÏØÒ‘π Ú≈‘π◊πapple»Õ
¡≥◊Á ‹∆ È≈Ò «Ú⁄≈apple
¬∂’ «Á«È ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ Í≥‹≈Ï ’∆ ËappleÂ∆ È◊«apple ’appleÂ≈apple Íπ«apple apple≈Ú∆ Áapple∆¡≈¿∞
¿±Í«apple ÏÀ·≈ ‘ÀÕ ’appleÂ≈apple Íπapple Ê∆ Íapple∂ ÏÀ·≈ Áapple∆¡≈Ú ’∂ «’È≈apple∂ ÏÀapple≈◊π ‘∆ ’appleÂ≈ ‘ÀÕ ÂÏ ◊πapple»
¡≥◊Áπ „»„Â≈ „»„Â≈ ¡≈«¬ «Ó«Ò¡≈Õ ‹ª Á∂÷À, ª ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ ÏÀ·≈ ‘À, Íappleπ ÏÀapple≈◊
’∂ ÿ«apple ÏÀ·≈ ‘ÀÕ ÂÏ ¡≥◊Á ⁄∂Ò≈ ‘Ê Ïø«Ë ’«apple, Á»«apple ‘Ø«¬ ’«apple, ÂÏ ÷Û≈ ‘Ø«¬ ’«‘¡≈Õ ‹Ï
◊πapple» Ï≈Ï≈ ¿∞√ ÿ«apple Ê∆ ¿∞«apple¡≈ ÂÏ ¡≥◊Á ’¿∞ «È’«‡ ÏπÒ≈«¬¡≈ «‹, ““Íπapple÷≈ ¡≈¿∞””Õ
ÂÏ ◊πapple» ¡≥◊Áπ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ’∂ «È’«‡ ¡≈«¬ ’«apple, ÈÓ√’≈appleπ ’«apple ’«apple ÍappleÁ÷È≈ Á∂ ’«apple ÷Û≈
‘Ø«¬ apple«‘¡≈Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ «‹, ““«’¿∞, Íπapple÷≈ ¡≥◊Á≈ «’¤∞ ’‘À∫◊≈,”” ÂÏ ◊π» ¡≥◊Á
’«‘¡≈ «‹, ““‹∆, «Ó‘appleÚ≈È Â» √Ì «’¤∞ ‹≈‰Á≈ ‘À∫, ÓÀ∫ «’¡≈ ’‘¿∞ ‹∆Õ Â± ÁÀ¡≈´ ‘Ø«‘
‹∆Õ Â∂apple≈ ÏÀapple≈◊ ’‘ª ÊøÓ∆¡À ‹∆? Ó∂apple∂ ‹∆ ¬∂‘π Ú‚≈ ¡⁄apple‹π ‘À , «‹ Â∞Ëπ «‹ ÏÀapple≈◊π ’∆¡≈
‘À, «√ «’√π √πÌ≈«¬ ’∆¡≈ ‘À?”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““√≈Ï≈«√ Íπapple÷≈ ± Ó∂apple∂
‘≈Ò Á≈ Ó‘appleÓπ ‘À∫Õ Íπapple÷≈ √À√≈appleπ «‹ Â≈ÒÏπ ‘À, √π Ó≈ÒÁ≈ Á≈ Â≈«ÒÏπ ‘ÀÕ √≈Ï≈«√ ÏØÒ∆ «‹:-
‹∆¿∞ ‚appleÂ∞ ‘À ¡≈͉≈ ’À «√¿∞ ’apple∆ Íπ’≈apple®
[ËÈ≈√apple∆ Ó‘Ò≈ 1 ÿapple 1 ⁄¿πÍÁ∂ Õ 1 Õ (660)]
ÂÏ ¡≥◊Á ⁄∂Ò≈ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈Ò’ ‹∆ ’∆ ⁄appleÈ∆ Ò≈◊≈Õ Óπ÷ Â∂ ¿∞√« Ò∂ ¿∞«·¡≈
«‹, “Ú≈«‘◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ËøÈ∞ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞Õ √«Â◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆Õ ’apple‰ ’≈apple‰
√ÓappleÊπ ͫ Í≈ÚÈ∞ ◊πapple» È≈È’∞Õ Áπ÷ ‘appleÈ∞ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞Õ”

202
¡≥◊Á ‹∆ ˘ ¿∞ÍÁ∂Ù
ÂÏ ¬∂’ «Á«È ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆ ’appleÂ≈apple Íπ«apple apple≈Ú∆ ÈÁ∆ Á∂ «’È≈apple∂, «¬√È≈È∞
’«apple ÍÃÃ≈‘ ’≈Ò ’∂ √Ó∂∫, «√ÓappleÈ∞ È∂Óπ √Ì √øÍ»appleÈ ’«apple ’«apple ÏÀ·≈ Ê≈Õ ¡appleπ ◊πapple» ¡≥◊Á ’∂
‘∆ ‘ج∆, «‹ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈Ò’ ‹∆ Í≈√ Â∂ «¬’ Ï≈ ͻ¤¿∞Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ ÏØ«Ò
¿∞«·¡≈ ‹∆, ““‘ª Íπapple÷≈ ¡≥◊Á≈ Â∂apple∂ ‹∆ ’∂ «Ï÷∂ «’¤∞ ’≈¬∆ Ï≈ ͻ¤‰∂ Á∆ ’∆ ‘À, √≈ ±
Í»«¤ Ò∂«‘Õ”” ÂÏ ◊πapple» ¡≥◊Á≈ ‹∆ ‘≈Ê ÁØÈ∂ ‹Ø«Û ’«apple Ï∂ÈÂ∆ ’apple∆ «‹, ““Ï«Ò‘≈apple ‹≈¿∞ ◊apple∆Ï
«ÈÚ≈˜ ¡≥Âapple‹≈Ó∆ «Ó‘appleÚ≈È Í≈«Â√≈‘ ‹∆,  Í𤉠Á∆ ‘À, Íappleπ ‚appleÁ≈ ‘ªÕ”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂
È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““Íπapple÷≈ ¡≥◊Á≈ ± ‚appleπ È≈‘∆Õ ÍappleÓ∂√πapple ’∆ Ï≈ ’ج∆ Í»¤Â≈ ‘À, ª
ÓÀ ÷π√∆ ‘ØÂ≈ ‘Ø∫””Õ ÂÏ ◊πapple» ¡≥◊Á ’«‘¡≈ «‹, ““Ï≈Ï≈ ‹∆ «¬«√ Ó≈È∞÷ ˘ «‹ «¬Ï «’¤∞ Áπ÷π
Ò◊Â≈ ‘À, «√ «’ Í≈Í ’«apple ’«apple? ¡appleπ ¡¿∞÷Áπ «‹ ’∆¡≈ ‘À, «Â√ ’«apple ’«apple, «’√ ’≈ ’∆¬∂
‘À, √π ¬∂√ ’¿∞ Í≈Íπ Í‘π⁄Â∂ ‘À∫Õ ¡appleπ ¬∂√ Í≈Í «‹ ‹≈«‘, «√ «’¿∞ ’«apple ‹≈«‘Õ”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈
È≈È’ ‹∆ ÷π√∆ ‘π¡≈, ¡appleπ ◊¿∞Û∆ apple≈◊ Ó«‘ «√ÎÂ∆ Ï≈È∆ ÏØ«Ò ¿∞«·¡≈ «‹ :-
¡¿÷Ë ÓøÂz Ó»Ò∞ ÓÈ∞ ¬∂’À ‹∂ ’«apple «Áz«Û «⁄Â∞ ’∆‹À apple∂®
[◊¿∞Û∆ ⁄∂Â∆ Ó‘Ò≈ 1 Õ 16 Õ (156)]
ÂÏ ◊πapple» ¡ø◊Áπ ⁄appleÈ∆ Ò≈◊≈Õ «‹ ¬∂ Ì≈◊ ‘Ó≈apple∂, «‹ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’∆ Ë»«Û
‘Ó‘π Í≈¬∆, ¡apple Ó≥◊π Í≈«¬¡≈Õ √Ø ËøÈ∞ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’πÕ Ú≈‘π◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞Õ √«Â◊πapple»
Ï≈Ï≈ È≈È’∞Õ
¡ø◊Á ‹∆ Â∂ Ï÷ÙÙ
¬∂’ «Á«È ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ ’appleÂ≈apple Íπ«apple ËappleÓ√≈Ò≈ Ï∆«⁄ ÏÀ·≈ Ê≈Õ ÂÏ ◊πapple»
¡≥◊Á ’∂ ‹∆ «’¤∞ ’‘‰∂ Á∆ ‘Ø«¬ ¡≈¬∆Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ ¡≥Âapple‹≈Ó∆ ◊πapple» ¡≥◊Á ’∂ ‹∆ ’∆
‹≈«‰ ’«apple ’«‘˙ √π «‹, ““«’¿∞ Íπapple÷≈ «’‘∆? «‹ «’¤∞ Â∂apple∂ ‹∆ ¡≈÷‰ Á∆ ‘À, √π Ï∂ÈÂ∆ ’«apple,
‚appleπ È≈‘∆Õ ÂÏ ◊πapple» ¡≥◊Á ÁØÈØ ‘≈Ê ¬∂’fi∂ ’«apple ’«apple Ï∂ÈÂ∆ ’«apple ¿∞«·¡≈ «‹, ““Ï≈Ï≈ ‹∆
√Ò≈Ó«Â «¬«’ ‹Íπ ’appleÂ∂ ‘À∫, «¬«’ ÂÍπ ’appleÂ∂ ‘À∫, «¬«’ √ø‹Ó √≈ËÈ≈ ’appleÂ∂ ‘À∫, «¬«’ ‹≈«¬
Â∆appleÊ Ú≈√∆ ‘ØÂ∂ ‘À∫, ¡apple𠫬«’ Á≈È ÍπøÈ ’appleÂ∂ ‘À∫Õ «Á÷≈ ‹∆, ‘Ó≈apple∆ ’Ú‰ ◊«Â ‘Ø«¬◊∆?
‘Ó ’Ø Â∂apple∆ «’¡≈ ¡≈«◊¡≈ ‘ØÂ∆ ‘À? ‘Ó «’¡≈ ’apple«‘””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆ √Ã∆ apple≈◊
Ó«‘ Ï≈È∆ ÏØ«Ò ¿∞«·¡≈ «‹ :-
‹Íπ ÂÍπ √ø‹Óπ √≈Ë∆¡À Â∆apple«Ê ’∆⁄À Ú≈√π®
[«√apple∆ apple≈◊ Ó‘Ò≈ 1 ÿapple 1 Õ 6 Õ (56)]
ÂÏ ¬∂ÂÈ∂ ◊πapple» Ï≈apple∂ ‹∆ ’∂ ’‘‰∂ √«Ê ◊πapple» ¡≥◊Á» ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ⁄appleÈ∆ ⁄øÏ«Û ÍÀ¡≈
«‹, Ï≈Ï≈ ‹∆ √Ò≈Ó«Â √Ø Â± ‘À∫ ‘À∫ ‹∆, ¡Úapple ¡À√≈ Á»√apple≈ ’ج∆ È≈‘∆ ‹∆Õ «‹¿∞ ‹≈‰«‘ «Â¿∞
ÏÂ≈«¬ Á∂«‘ ‹∆””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““Íπapple÷≈ ¡≥◊Á≈ ‹∂ ± ÓÀȱ Íπ¤Á≈
‘À∫, ª ‹«Ò «Ì ·≈’∞appleπ ‘ÀÕ Ê«Ò Ì∆ ·≈’∞appleπ ‘À””Õ ÂÏ ◊πapple» ¡≥◊Á «’‘≈ «‹, ““√𫉠Ï≈Ï≈ ‹∆

203
√Ò≈Ó«Â ÂÀ∫ ª ’«‘¡≈ ‹∆ √Ì ÂÀ ·≈’∞appleπ ‘ÀÕ ‹∆, «‹, √≈«Ê ‘ÀÕ ‹«Ò Ê«Ò ¡≈’≈«√ Í≈Â≈«Ò
‘À, ‹∆ ÂÀ∫ ’«‘≈ ¡Â∂ ÓÀ √π«‰¡≈ Íappleπ ‹∆ ¡≈÷∆ √π‰∆ Ï≈ √Ófi∆ È≈‘∆ ‹ªÁ∆, «ÏÈ≈ ¡÷∆∫
«‚·∂Õ ‹∆, Á∂÷∆ ‹≈‰∆Á∆ ‘ÀÕ ‹∆, √π‰∆ √π‰≈¬∆ «Ú√«apple ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ «‹¿∞ apple‹≈«¬ Â∂apple∆ ‘À, «Â¿∞
’apple∆¡À ‹∆, ¡√≈‚∂ Ú«√ «’¤∞ È≈‘∆Õ ‘Ê ‹Ø«Û ’«apple ◊πapple» ¡≥◊Áπ ÷Û≈ ‘Ø«¬ apple«‘¡≈Õ ÂÏ ◊πapple»
Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ ’‘ ’‘ ‘«√ ’«apple ’«‘¡≈ «‹; ““¡≈¿∞ Íapple÷≈ «‘ ÍÀapple∆∫”Õ ◊πapple» ¡≥◊Áπ ÍÀ∫apple∆∫
ÍÀ¡≈Õ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ «Ó‘apple ’∆ È‹«apple ’«apple ’«apple, ‹Ø ◊πapple» ¡ø◊Á Ó≈Ê≈ ¿∞·≈«¬ ’«apple Á∂÷À,
ª «ÂÚ∂∫ ‘∆ ‘À, «‹Úπ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ ’‘Û≈ Ê≈, «ÂÚÀ∫ ‘∆ ‘ÀÕ ‹∆¡ ‹∆¡ √≈«Ë, Â∆«È
ÒØ«’ Ó«‘, ’∆‡ ÍÂø◊ √≈«Ê, ÍappleÓ∂√πapple apple«Ú apple«‘¡≈ ‘ÀÕ ◊πapple» ¡≥◊Á ’∆ ⁄appleÓ «Áz√«‡ Á»«apple ‘ج∆
◊¬∆, «ÁÏ «Áz√«‡ ‘ج∆Õ ÏØÒ‘π Ú≈‘π◊πapple», È≈È’∞, Í»appleÈ Íπapple÷π, «‹«È √appleÏ«Â ÍappleÓ∂√πapple «Á÷≈«¬¡≈Õ
Ó≈Â≈ ⁄؉∆ ˘ «ÁÒ≈√≈
¬∂’ «Á«È ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ ’appleÂ≈apple Íπ«apple ¡ÍπÈ∂ «◊ë‘ ·ª„≈ Ê≈Õ ¡appleπ ◊πapple» ¡≥◊Á
√≈«Ê Ó≈Â≈ ⁄؉∆ Ó»Ò∂ Ë∆ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ’∆ «¬√Âz∆ Ò≈◊∆ Ï≈ª ’apple‰∂Õ ÂÏ Ó≈Â≈ ¬Ø‘∆ Ï≈ ’‘Â∆
Ê∆ «‹, ““¡√≈‚∆ ’≈¬∆ ◊«Â È≈‘∆Õ ‹ª ¬∂‘π ¿∞Á≈√∆ ‘Ø«¬ ◊À¡≈ √∆, ª ¡√∆ appleØÁ∂ ’appleÒªÁ∂
Ê∂, «Á Ì∆ ’ج∆ ¡√≈ÈØ √π÷π È √∆˙Õ ¡ÂÀ ‹≈ ‘π‰∞ ¬∂‘π ¡≈«¬¡≈ ª ¡√∆ appleØÁ∂ ’appleÒªÁ∂ Ê∂,
«Á Ì∆ ’ج∆ ¡≈√ÈØ √π÷π È √∆˙Õ ¡ÂÀ ‹≈ ‘π‰∞ ¬∂‘π ¡≈«¬¡≈, ª Ì∆ ¡√≈ÈØ √π÷π ’ج∆
È≈‘∆∫Õ”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ¬∂‘ Ï≈ √π‰∆ √𫉠’À √Ã∆ apple≈◊ Ó«‘ Ï≈È∆ ÏØ«Ò ¿∞«·¡≈ «‹:-
ÓπøË∂ ◊π‰ ‘∆‰∆ √π÷π ’∂«‘Õ
[«√apple∆ apple≈◊ Ó‘Ò≈ 1 ÿapple 6 (56)]
ÂÏ Ó≈Â≈ ÿπøÓ∆ ’«‘¡≈ «‹, ““‹∆, ÓÀ ‹‰∞ ¡¿∞◊«‰¡≈apple∆ ‘∆ ‘ج∆, Íappleπ ‹∆, Ì∆ Â∂apple∆
«¬√Âz∆ ‘ج∆ «’ È≈Õ «’¤∞ Â∂apple∆ ’Ó≈¬∆ Â∂ ÓÀÈØ Ì∆ Ì≈¿∞ ‘Ø«¬, ‹∂ Â∞«Ë Ì≈ÚÀ””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂
È≈È’ ‹∆ ’∂ Ó«È ÁÀ¡≈ ͬ∆, «‹ ‹≈«‘ ÍappleÓ∂√πapple ’∆ «Í¡≈apple∆ «‹ÊÀ Ó∂apple≈ Ï≈√≈ ‘Ø«¬◊≈, «ÂÊÀ
Â∂apple≈ Ï≈√≈ ‘Ø«¬◊≈Õ”” ÂÏ Ó≈Â≈ ÿπøÓ∆ ¡appleπ ◊πapple» ¡≥◊Á ÍÀapple∆ ͬ∂, «‹ «È‘≈´ ‘ج∂ ‹∆ ¡√∆ Â∂apple≈
Ú⁄È∞ ÍappleÚ≈È∞ ‘ÀÕ
«¬’ È◊apple «Ú⁄ ¿∞ÍÁ∂Ù
ÂÏ ¬∂’ «Á«È ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ ËappleÓ√≈Ò≈ Ó«‘ ÏÀ·≈ ‘À ¡appleπ Ï√ø ’∂ «ÁÈ ‘À«ÈÕ
¡appleπ ÏÀ√ÈØ ÒØ◊ Ï‘πÂ∞ «Ó«Ò ’«apple ◊πapple» È≈È’ ‹∆ Í≈«√ ¡≈«¬Õ ¡≈«¬ apple≈Ó apple≈Ó ’apple∆Õ ◊πapple» Ï≈Ï∂
¿πÈ ’≈ Ï‘πÂ∞ ¡≈Áappleπ ’∆¡≈ ¡appleπ ¡ÍÈ∂ «È’«‡ Ò∂ Ï∂·≈¬∂Õ ÂÏ ¿∞È‘π Ï∂ÈÂ∆ ’apple∆ «‹, Ï≈Ï≈
‹∆ ‘Ó≈apple∆ ¬∂’ Ï∂ÈÂ∆ ‘À, ‹∂ «¥Í≈ ’apple ’À √π‰∆¡À””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ «‹, ““‘ª ‹∆, «’¤∞
Â∞Ó≈apple∂ ‹∆ ‘À, √π ’‘∆¡ÀÕ”” ÂÏ ¿∞È‘π ’«‘¡≈ «’, ““‹∆, ¡≈‹ ÓØ‘Â√Ú ‘, √Ã∆ ·≈’∞appleπ ‹∆ ‚Ø«Ò
⁄Û«‘◊∂Õ ¿±‘ª √Ó√ ÒØ’ ¡≈¬∂ ‘À∫ ¡appleπ Ó≥‚Ò∆¡ª ‘À∫ ’∆appleÂÈ∞ ‘Ø«¬¡≈ ‘À, ¡appleπ Í≥«‚ ’Ê≈
Ì∆ ’appleÂ≈ ‘À ‹∆Õ «’appleÍ≈ ’apple∆, √π ◊πapple» Ï≈Ï≈ ¿∞È ’∂ √≈«Ê ¿∞«· ⁄«Ò¡≈Õ ¡≈«¬ ¿∞È ’∂ È◊«apple
Í≈ÃÍ«Â ÌÀ¡≈Õ ÂÏ ‹«Á ¿∞√ ·≈’∞apple Áπ¡≈apple∂ Ï∆«⁄ ¡≈«¬ ÚÛ∂, ÂÏ ¡≈◊∂ ¿»‘ª ‹π ÒØ◊ ÏÀ·∂,
√π «ÂÈ≈ ‹π ◊πapple» Ï≈Ï∂ ’Ø Á∂«÷¡≈, √π √«Ì ¿∞«· ÷Ò∂ ‘ج∂, ¡appleπ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ’≈ Ï‘πÂπ ¡≈Áappleπ ’∆¡≈

204
√≈Ë» ‹«‰ ’«appleÕ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ’Ø ÒÀ ’∂ √ÌÈ≈ ’∂ ¿±Í«apple ÏÀ·≈«¬¡≈Õ ÂÏ Í≥«‚Âπ Ò≈◊≈
Íπapple≈‰∞ ÍÛÈ∂ ¡appleπ «◊¡≈È∆ «‹ Íπapple÷ Ê∂ «√ Í≥«‚ ’¿∞ Ò≈◊∂ «◊¡≈È∞, Í»¤‰∂ ¡appleπ Í≥«‚Â∞
Ò≈◊≈ ¿πÈ∑ª ’¿∞ ¿∞Âappleπ Á∂‰ÀÕ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ ‹∆ Ó√«‡ ’«apple ’«apple ÏÀ«· apple«‘¡≈, ÏØÒÀ «’¤∞
È≈‘∆Õ ‹≈‰∆¡À «‹ ¬∂‘π ¡Â∆Â∞ ‹≈‰Â≈ «’¤∞ È≈‘∆Õ ÂÏ Í«ø‚ ÏØ«Ò ¿∞«·¡≈ «‹, ““◊π√≈¬∆
‹∆ ¬∂«‘ «‹ ◊Ñ√Â∆ «◊¡È∞ ’appleÂ∂ ‘À∫, √π «È‘ÎÒ «Ïapple÷ ’≈ ‹À√≈, «¬È∑ ’≈ «◊¡≈È∞ ‘ÀÕ ‹À√∂
«Ïapple÷ ’¿∞ ¤≈«¬¡≈ ‘ØÂ∆ ‘À, Íapple δ È≈‘∆ ‘ØÂ≈ ‹∆Õ ÏÀ·‰‘≈apple∂ ’Ø ¤≈«¬¡≈ ‘∆ ’≈ √π÷π ‘À
¡appleπ ÎÒ ’≈ √π÷π È≈‘∆ ¡appleπ ‹∆ Â∞Ó «‹ ¡Â∆ Íπapple÷ ‘‘π, √π Â∞Ó≈apple≈ «◊¡≈È∞ √πδ ‘ÀÕ «’¿∞
«‹ ‹À√≈ Â∞Ó Óπ÷ Â∂ ’‘‘π◊∂, ÂÀ√≈ ‘∆ ’Ó≈Ú‘π◊ØÕ ◊π√≈¬∆ ‹∆ «’¤∞ Â∞Ó Ì∆ Í»¤‘πÕ «‹ «’¤∞
Â∞Ó≈apple∂ ‹∆ ‘ÀÕ √π ÍÃÙÈ ’apple‘π, ‹π Â∞Ó≈apple∂ Óπ÷ ’∂ Ï⁄È ’«apple «¬È ÒØ◊‘π ’≈ «’¤∞ ÌÒ≈ ‘ØÚÀ ‹∆,
⁄πÍ «’¡≈ ’«apple apple‘∂ ‘‘π””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ Ï≈È∆ ÏØÒ∆ apple≈◊ Ó«‘ :-
apple≈‹≈ Ï≈Ò’∞ È◊apple∆ ’≈⁄∆ Áπ√‡≈ È≈«Ò «Í¡≈appleØ®
[Ï√ø «‘ø‚ØÒ, Ó‘Ò≈ 1 ÿapple 2 Õ 11 Õ (1171)]
ÂÏ ˙‘ Í≥«‚Â∞ ¡appleπ È◊apple ’≈ Ó‘≈‹È∞ ÷Âz∆, ÏÑӉ, ÚÀ√, √»Á ‹» ¿±‘≈ ÏÀ·∂ Ê∂,
√π √«Ì ¿∞«· ’«apple ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞, ËøÈ∞ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞Õ √«Â◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ √Ì ◊πapple»
◊πapple» Ò≈◊∂ ‹Í‰∂Õ
Î’∆appleª È≈Ò Ú∆⁄≈apple
ÂÏ ¡À√∆ ¡≈«◊¡≈ √Ã∆ Í≈appleÏÃ‘Ó ’∆ ‘ج∆ «‹ ¿∞«√ È◊apple Ó«‘ Í≈«⁄ «ÁÈ ◊πapple» Ï≈Ï≈
È≈È’∞ ‹∆ ¿∞È ÒØ◊È ’∂ ‘Ø«Â ’«apple ’«apple apple‘∂Õ Î∂«apple ¿±‘ª Â∂ ¿∞·∂, ’appleÂ≈apple Íπ«apple ¡≈¬∂Õ ÂÏ
«ÁÈ ’∞ Ï∆Â∂ Ê∂ ¡appleπ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ ¡ÍÈ∂ ¡≈√ÃÓ Ó«‘ ÏÀ·≈ ‘À, Í≈«√ ÓappleÁ≈È≈ appleÏ≈Ï∆
√ÏÁ ’≈ ¿∞⁄≈appleπ ’appleÂ≈ ‘À, ¡¿∞appleπapple «√÷π √ø◊«Â ÒØ◊ Ì∆ Í≈«√ ÏÀ·∂ ‘À∫Õ ¡apple∂ «¬«’ Â∆«È ⁄≈«apple
Î’∆apple ÷πÁ≈«¬ Á∂ È≈Ú Á∂ ÂÒÏÁ≈appleπ ¡≈«¬ «È’Ò∂Õ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈≤È’ ‹∆ ’¿∞ ¡≈«¬ Óπ‹apple≈
’∆¡≈Õ Áπ¡≈«¬ ’«‘ ’À, √Ò≈Óπ ’∆¡≈ ¡appleπ ÷Ò∂ ‘Ø«¬ apple‘Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ¿∞È ’∂ √ÏÁ ’≈
¿∞Â≈apple ‹Ú≈Ïπ Á∂ ’«apple, ¡≈Áapple √≈«Ê ¡ÍÈ∂ Í≈«√ ÒÀ ÏÀ·≈¬∂Õ ¡appleπ ÷À«apple √Ò≈‘ Í»¤∆ «‹ Ó∆¡≈
‹∆! ÷À«apple ÷»Ï∆ ‘À? ‹¿∞’∞ ‘À∫? ÂÏ ¿∞È‘π ’«‘¡≈ «‹, ““‘ª ‹∆ Â∞√≈‚∂ Á∆Á≈apple «‚·∂ √Ì∂ ÷»Ï∆¡≈
‘Ø«¬¡≈ ¡Â∂ √Ì∂ ‹¿∞’ ‘≈√Ò ‘ج∂Õ ¡√∆ ‹∆ÚÀ ‹∆ «È‘≈Ò ‘ج∂ ‹∆ Â∂apple≈ Á∆Á≈apple ‘Ø¡≈Õ ◊πapple»
Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ «‹, ‹∆ Á∆Á≈appleπ Â∞√≈‚≈ ‘∆‘ÀÕ Â∞√∆ ¡‹π ÏøÁ≈ «ÈÚ≈‹∆ ’∆Â∆, «Ó‘apple ’∆Â∆, ÌÒ∆
‘ج∆, ÷πÁ≈«¬ Â∞√∆ ¡ªÁ∂, ¡√≈‚∂ Ì≈◊ ‘ج∂ ‹∆, ““¬∂ È≈È’ ÁappleÚ∂√ ¡‹π «¬«√ ‹Ó≈È∂ «Ú«⁄
÷πÁ≈«¬ Â∞Ë Ú‚∆ Ïapple’«Â apple÷∆ ‘ÀÕ Â± ¡‹Ïπ ’ج∆ ÷πÁ≈«¬ ÍÀÁ≈ ’∆Â≈ ‘À∫Õ Â± «‹ ‘À∫, √π ÷πÁ≈«‘
Á≈ ÷≈Ò≈√ ‘À∫ ¡ÂÀ » ÷πÁ≈«¬ Á∂ «√appleapple Á≈ Ú≈’Îπ ‘À∫Õ ÂÀÏ∂ «‘øÁ» Óπ√ÒÓ≈È Á∆ «È√≈ ‘Ø∫Á∆
‘À ‹∆Õ «¬’ ¡√≈‚∂ ‹∆, «’¤∞ ¡apple‹π ’apple‰∂ Á∆ ‘À ¡ÂÀ Â∂apple∆ ¡‹Ó«Â Á∂«÷ ’À ’«‘ È≈‘∆ √’Á∂,
Íappleπ ‹∂ ± «Ó‘appleÚ≈È∞ ‘Ø«¬ ’À ÎπappleÓ≈Ú«‘ ª ¡√∆ ¡apple‹ ’apple«‘Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆

205
’«‘¡≈ «‹, ““√≈‘ ‹∆ ¡√∆ Î’∆appleª Á∂ Í≈«¬ ÷≈’ ¡≈‘∂Õ Â∞√ª «’¤∞ ÓπÒ≈‘‹≈ ÷≈«apple ¿∞Í«apple
È≈‘∆ ÒØ ¡≈Ú‰≈Õ «‹ «’¤∞ ’‘‰≈ Íπ¤‰≈ ‘ØÚÀ, √π «È√ø«◊ Íπ¤‰≈Õ ¡√ª Â∞√ª «Ú«⁄ «ÈÎ≈’∞
’ج∆ È≈‘∆, √≈’∞ ÷πÁ≈«¬ Á≈ ‘À””Õ ÂÏ ‹«Á «¬«√ ̪«Â ◊πapple» Ï≈Ï∂ ¿∞È∑ª Á∆ «È√≈ ’∆Â≈ ª
˙«¬ ÷π√‘≈´ ‘ج∂Õ ÂÏ ¿∞È∑≈ ’«‘¡≈ «‹, ““‹∆ «¬«’ «‹ Í∆apple ‘Ø«¬ ÏÀ·∂ ‘À«È ¡appleπ ÷Ò’ ÷πÁ≈«¬
Á∆ ’ø¿∞ fi»·∆¡ª Ï≈ª ’«‘ ’«‘ ¿∞ÍÁ∂√π ’«apple ’Áapple √πÈ≈ÚÂ∂ ‘À∫, ¡appleπ ÷Ò’ ¿∞È ’∆¡ª Ï≈ª
¡appleπ √≈÷∆¡ª ¿∞Íapple∆ apple∆fiÂ∆ ‘À, ¡apple apple∆«fi ’«apple ¿∞È∑ ’∂ Óπapple∆Á ‘ØÂ∂ ‘À∫, ¡appleπ ÌÒ∆¡ª ÌÒ∆¡ª
Ú√» ‹‘≈È ’∆¡≈ ¿∞È ’¿∞ √apple∆È∆ ¡≈«È ⁄Û≈ÚÂ∂, ¡apple ˙«¬ Í∆apple ÒÀ ÒÀ ÷≈Â∂ ‘À∫, ¡appleπ
÷πÁ≈«¬ ’∂ apple≈‘ ¿∞Í«apple È Í∆apple ‘∆ ⁄ÒÂ∂ ‘À∫, È ˙«¬ Óπapple∆Á ‘∆ ⁄ÒÂ∂ ‘À∫, √π «Á÷≈ ‹∆, ¿∞È
’∆ «’¿π ’«apple Ï≈ ‘À∫? «‹Ú ‘À «ÂÚ ’‘∆¡À ‹∆Õ”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ Ï≈È∆ ÏØÒ∆ :-
’»Û∞ ÏØ«Ò ÓπappleÁ≈appleπ ÷≈«¬Õ ¡Úapple∆ ÈØ √Ófi≈Ú«‰ ‹≈«¬®
[√ÒØ’ Ó‘Ò≈ 1, Ó≈fi ’∆ Ú≈apple Õ 5 Õ (140)]
ÂÏ ¿∞È‘π Î’∆apple‘π ’«‘¡≈ «‹, ““¬∂ È≈È’ ÁappleÚ∂√ ± ÷πÁ≈«¬ È≈«Ò Ì∆ √⁄≈ ‘À∫ ¡appleπ
÷Ò’ ’∂ √≈«Ê Ì∆ √⁄≈ ‘À∫Õ ÂÀ ÍappleÚ≈‘ «’√∆ ’∆ È≈‘∆ ÍÛ∆Õ Â± √⁄≈ Î’∆appleπ ‘«‘Õ”” ÂÏ ˙«¬
Î’∆apple Ï‘πÂ∞ apple‹≈Ó≥Á ̬∂ ¡appleπ Ï‘πÂ∞ «√Ϋ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ’∆ Ò∂ ¿∞·∂, ¡πapple ÍÀappleª ¿∞Í«apple ‘Êπ
apple«÷ ’À «ÚÁ≈ ‘ج∂Õ ÏØÒ‘π Ú≈‘◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ËøÈ∞ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ √«Â◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞Õ
Í»apple∆ Í∆apple, Í»apple≈ ◊πapple», «‹√ «√÷ Óπapple∆Á ’¿∞ «’appleÍ≈ ’appleÀ, «Â√ ’∆ Ï∂Û∆ Í≈«appleÕ
’appleÂ≈appleÍπapple Á∂ È∂Û∂ «¬’ «Í≥‚ «Ú⁄
ÂÏ ¬∂’ «Á«È ¡À√∆ ÍappleÓ∂√πapple ’∆ ¡≈«◊¡≈ Ì≈¬∆ «‹ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆ √Ú∂apple∂ ‘∆,
«‹¿∞ ÿapple Â∂ Ï≈‘«apple «È’Ò∂, «Â¿∞ ◊≈¿∞ Â∂ Ì∆ Ï≈‘«apple ¡≈¬∂Õ √π «‹¿∞ «¬Ú ‘∆ √‘‹ √πÌ≈«¬
’«apple Ï≈‘«apple «È’Ò∂; √π «¬Ú ‘∆ Ï≈‘apple ’Úπ ⁄ÒÂ∂ ‘∆ apple‘ÀÕ ÂÏ ⁄ÒÂ∂ ⁄ÒÂ∂ ’Ø√ Í≥‹ √«Â
¡≈«¬ «È’Ò∂Õ ÂÏ Â‘ª ¬∂’∞ ◊≈¿π ¡≈«¬¡≈, Íapple Ú‚≈ ◊Ã≈¿∞ ‘ª ¤Âz∆, ÏÑӉ, ‹‡, Â∞apple’
ÒØ’ Ï‘πÂ∞ apple‘Â∂ Ê∂ ¡appleπ √Ì ÒØ’ Ò¤Ó∆ ’«apple ’«apple √π÷∆ Ê∂Õ ÂÏ «‹¿∞ ◊πapple» Ï≈Ï≈ ¿∞√ ◊≈Úπ
’∂ «È’«‡ ¡≈«¬ ÍÃ≈Í«Â ÌÀ¡≈, «ÂÈ ÒØ’‘π ÍÀ¤≈«È¡≈Õ ÂÏ ˙«¬ √Ì ÒØ’ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ’∆
¡≈«¬ ⁄appleÈ∆ Ò≈◊∂Õ ÂÏ ˙‘ Í«‘Ò∂ ‘∆ ‹π ◊πapple» Ï≈Ï∂ ’¿∞ ÷Âz∆ «Ó«Ò¡≈ Ê≈, √π ˙«È Ï∂ÈÂ∆
’∆Â∆ ‹∆, ““◊πappleÁÚ∂ ‹∆ Ï«Ò‘≈apple ‹≈¿∞Õ ‹∂ Â∞«Ë Ì≈ÚÀ ª «¥Í≈ ’«apple ’«apple Ó∂apple≈ «◊Ñπ Í«ÚÂz
’∆⁄ÀÕ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈≈ ÁÀ¡≈ÚøÂ∞, ¿∞√ ’∂ «‹ ¡≥‘’appleÈ ’≈ Í∂ÃÓ Á∂«÷¡≈, √π ’«‘¡≈ «‹,
““ÌÒ≈ Íπapple÷≈ ⁄´ Â∂apple∂ ‘∆ ¡≈‹π apple≈«Â ◊π‹apple≈È ’apple«‘◊À”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ ¿∞√ ÷Âz∆ ’∂ ¡≈«¬
ÏÀ·≈Õ ¿∞«È Ï‘π Ì≈«Â ’«apple ’«apple «Ú¤≈ÚÈ∂ ’∆¬∂ ¡ØappleØ ÒØ’ Ï‘πÂ∞ ¡≈«¬ ¬∂’·∂ ‘Ø«¬Õ ÍappleÓ∂√πapple
’∂ È≈Ó ’∆ Ï‘πÂ∞ ◊Ø√‡ ⁄apple⁄≈ ‘ج∆Õ ÂÏ «¬√ «Á«È ⁄øÁ apple≈«Â ’≈ «ÁÈ∞ Ê≈Õ ⁄øÁzÓ≈ ‹π ÒØ’‘π
Á∂«÷¡≈, √π Î∂«apple √Ì ÒØ’ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ’∆ ¡≈«¬ ⁄appleÈ∆ Ò≈◊∂ ¡apple ¤Ø‡∂ «‹ Ó≈È∞÷ Ê∂, √π Ï«‚¡‘π
’∆ ⁄appleÈ∆ Ò≈◊∂Õ ÂÏ ¿∞√π ÷Âz∆ ’∆ «‹ «¬√Âz∆ Ê∆, √π Ï‚∂ ·≈’∞apple Ò¤Ó∆ Í≈Âz ’∂ ÿapple ’∆ Ï∂‡∆
Ê∆, ¡appleπ Ì«apple ‹ØÏÈ Ê∆Õ ¡appleπ Ó≈«¬¡≈ ’∂ Ó«Á ’«apple ’«apple ◊‘apple ◊øÌ∆apple Ê∆Õ

206
¡appleπ √√π √≈«Ê ¿∞√ ’∂ ¡≈ÂÓ∂ ’≈ appleø◊π È Ê≈Õ ÂÏ ⁄øÁπ Á∂«÷ ’«apple ¿∞√ ’≈ ÌappleÂ≈
Ó≈Â≈ ’∆ ⁄appleÈ∆ ¡≈«¬ Ò≈◊≈Õ ÂÏ Ó≈Â≈ ¿∞√ ’¿∞ ¡≈◊∂ ’∂ ¡√∆appleÚ≈Áπ Á∆¡≈Õ ÂÏ ¿π«È «¬√Âz∆
’¿∞ ’«‘¡≈ «‹, apple∆ ± ¿∞«· ‹≈«¬ ’«apple √√π ’∆ ⁄appleÈ∆ Ò≈◊π, √π‘∆ ’«appleÕ ÂÏ ˙‘ ÌappleÂ∂ ’∂ ’‘∆¡À
Â◊≈ÎÒ∆ ’«apple apple‘∆, √π‘∆ ’appleÀ È≈‘∆Õ ÂÏ ÌappleÂ∂ ¿∞√ ’¿∞ Î∂«apple ’«‘¡≈ ‹∆, ““apple∆ ± √√π ’¿∞ √π‘∆
’«apple””Õ ˙«È Ì∆ ’«‘¡≈ È Ó≈«È¡≈ «‹Ú-«‹Ú Ú≈apple Ú≈apple ÌappleÂ≈ ¿∞√ ’¿∞ ’‘À ¡appleπ ¿∞‘ ’«‘¡≈
È Ó≈ÈÀ, ÂÏ Ó≈Â≈ ͻ ’¿∞ ’«‘¡≈ «‹, ““apple∂ ͻ ± «¬√ ’¿∞ «’¤∞ È ’‘πÕ «¬√ ’¿∞ «’¤∞ È
’‘πÕ «¬√ ’¿∞ ¡√ÊȪ ’≈ Ì≈appleπ ‘ÀÕ ¬∂‘ √π‘∆ ’«apple √’Â∆ È≈‘∆””Õ ÂÏ ¬∂‘ Ï≈ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’
‹∆ √πÈ∆Õ ÂÏ «‘Â∞ ÍÃ√Ê≈«¬ ÓÈ√≈ ÍappleϺË∆ Ï≈È∆ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ ÏØ«Ò ¿∞«·¡≈ :-
˙Âø◊∆ ÍÀ˙‘apple∆ ◊«‘apple∆ ◊øÌ∆apple∆Õ
[√ÒØ’ Ó‘Ò≈ 1, √ÒØ’ Ú≈appleª Â∂ ÚË∆’ 2 Õ 1 Õ (1410)]
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ¬∂√ ◊Ø√‡ ÓÈ√≈ √≈«Ê ’apple∆ ¡appleπ apple≈«Âz ¿±‘≈ Ï√∂Õ √Ú∂apple
‘ج∆ ¿∞ ¿±‘ª Â∂ Ï‘π«Û √‹∂ ‹∆ ¡≈ÍÈ∂ ¡≈√ÃÓ ’¿∞ ¡≈«¬ Íz≈Í ̬∂Õ ÏØÒ‘π Ú≈‘π◊πapple» Ï≈Ï≈
È≈È’∞ ËøÈ∞ Ï≈Ï≈ È≈È’∞Õ √«Â◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞, Í»appleÈ Íπapple÷πÕ
’appleÂ≈appleÍπapple Á∂ È∂Û apple≈Ú∆ Á∂ ’ø„∂ Â∂
ÂÏ ¡À√∆ ¡≈«◊¡≈ √Ã∆ Í≈appleÏÃ‘Ó ’∆ ̬∆ ‹∆ ¬∂’ «Á«È ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ÓappleÁ≈È∂
appleÏ≈Ï∆ ’¿∞ ’«‘¡≈ «‹, ““ÓappleÁ≈«È¡≈ appleÏ≈Ï≈ ÒÀ, ÂØ ¡‹π «’Â∂ «¬’ø«Â ‹≈«¬ ’À ◊π‹≈appleÈ ’apple
Í≈¬∆¡À «¬ÊÀ ÒØ’ «Ëapple «Ëapple Á∂ ¡≈«¬ fiπÏÁ∂ ‘À«È, ÙÏÁ È≈«Ò Íapple⁄‰ Á∂∫Á∂ È≈‘∆Õ ¡÷À ‹∆,
ÌÒ≈Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ ÓappleÁ≈È∂ ÈØ √≈«Ê ÒÀ ’À Ï≈‘«apple ¡≈«¬¡≈Õ ÂÏ ’Ø‘ «¬’ Á∆
«Ú«Ê «◊apple≈Ú‘π Í≈«¬ ’À, «¬’Â∞ «’È≈apple∂ Áapple∆¡≈Ú Â∂ È∂Û∂ Ì«Ò ·¿∞Û Á∂«÷ ’À, appleπ÷ Ì∆ Ê∂
‘≈, ◊πapple» Ï≈Ï≈ ‹∆ ÏÀ«· ◊À¡≈Õ ¡appleπ ÓappleÁ≈È∂ ÈØ ¡≈«◊¡≈ ‘ج∆, ‹π appleÏ≈Ïπ √≈«‹ ’«apple ¡ÂÀ
¿∞⁄∂ √π«apple ‘Ø«¬ ’À ÙÏÁπ ¿∞⁄≈appleπ ’«apple””Õ ÂÏ ÓappleÁ≈È∂ appleÏ≈Ïπ √≈«‹ ’∆Â≈, apple≈◊π ¡Ò≈«Í¡≈Õ «√apple∆
apple≈◊π ÓappleÁ≈È≈ Ò◊≈ ◊≈Ú‰∂Õ √π ÓappleÁ≈È∂ ¿∞Í«apple ◊πapple» Ï≈Ï∂ Á∆ ÷π√∆ √∆Õ ‹ª ÓappleÁ≈È≈ ◊≈ÚÁ≈,
ª appleø◊π √‘‹∂ ‘∆ ÍÁ≈Õ ÂÏ Ï≈Ï≈ Ï‘π appleø◊ Á∂ ÿ«apple ‘Ø¡≈Õ ÂÏ ÒØ’ ˙ÊÀ Ì∆ ¡≈«¬ ‹π«Û
◊¬∂Õ ÂÏ ‹«Á ÓappleÁ≈È∂ Ï‘πÂ∞ √ÏÁπ ◊≈ÚÀ∫, Í‘apple𠫬’ ◊πÁ«apple¡≈, ÂÏ √ÏÁπ ’≈ ÌØ◊π ÍÀ¡≈Õ
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ Á∂÷À ª ÒØ’ ‹πÛ ÏÀ·∂ ‘À«ÈÕ ÂÏ «◊¡≈È ’∆ ⁄apple⁄≈ Ò◊∆ ‘ØÚ‰Õ ÂÏ «¬ÂÈ∂
Ï∆«⁄ ’∂¬∆ √≈Ë ‹È; Í≥‹ √ Ï≈Ï∂ ’∂ Áapple√È ’∂ ’ª÷∆ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ’∂ ÿ«apple ¡≈¬∂Õ ÂÏ ¿±‘ª
◊πapple» Ï≈Ï≈ È Í≈«¬¡≈Õ ¿∞È‘π Í»«¤¡≈ «‹, ““‹∆, ◊πapple» ‹∆ ’‘ª «√Ë≈apple∂ ‘À∫?”” ÂÏ √∂Ú’‘
’«‘¡≈ «‹, ““√Ú∂apple ’∂ Ï≈‘apple ’Ø «√Ë≈apple∂ Ê∂, Íappleπ √π«Ë Í≈¬∆ ‘À, «‹ Áapple∆¡≈¿∞ ¿∞Í«apple ÏÀ·∂ ‘À∫Õ
ÒØ◊ Ì∆ √Ì ‹≈«¬ ÍÃ≈ͫ ̬∂ ‘À∫Õ Â‘ª ‘∆ ÏÀ·∂ ‘À∫Õ”” ÂÏ ˙«‘ √≈Ë Ì∆ ¿±‘ª ‘∆ ’¿∞ ¿∞«·
⁄Ò∂Õ ÂÏ ˙«¬ Ì∆ ¡≈«¬ ÍÃ≈ͫ ̬∂Õ ÂÏ Á∂÷«‘, ¿∞ ◊πapple» Ï≈Ï≈ ‹∆ ÏÀ·≈ ‘À ¡appleπ √ÏÁ ¿∞⁄≈appleπ
‘ØÂ≈ ‘ÀÕ ÂÏ ˙«¬ ¡≈«¬ «È’«‡ ̬∂ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ ‹∆ ÏÀ·≈ ‘À ¡appleπ √ÏÁ ¿∞⁄≈appleπ ‘ØÂ≈ ‘ÀÕ
ÂÏ ˙«¬ ¡≈«¬ «È’«‡ ̬∂ ÂÏ ¿∞È‘π ÈÓ√’≈appleπ ’«apple apple≈Ó apple≈Ó ’apple∆, «‹ ◊πappleÁ∂Ú ‹∆ apple≈Ó
apple≈Ó ‘ÀÕ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““Ï«Ò‘≈appleπ ‹≈¿∞ apple≈Ó ’∂ È≈Óπ ¿∞Íapple‘π ¡appleπ Â∞Ó

207
¿∞Íapple‘πÕ ¡≈Ú‘π ‹∆, ¡≈¬∆¡À ‹∆, ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ¿∞È ’Úπ ¡≈Áappleπ Á∂ ’∂ ÏÀ·≈«¬¡≈Õ
ÂÏ ¿∞È √≈«Ê Ì∆ Ï‘πÂ∞ «’¤∞ «◊¡≈Ò Á∆ ⁄apple⁄≈ ̬∆Õ ÂÏ «¬ÂÈ∂ Ï∆«⁄ ’ج∆ Ó≈È∞÷ Á√
Ï≈apple‘ ¡≈«¬ «È’Ò∂Õ √π «¬È ’¿∞ ÏÀ·∂ Á∂«÷ ’«apple ˙«¬ √’∞⁄∂Õ ˙«¬ ±apple ‹À√∂ ‹≈«¬ ÏÀ·∂Õ ÂÏ
¿∞È ’∂ √≈«Ê ÓÁ ’≈ Ï≈√È∞ Ì«apple¡≈ ‘Ø¡≈ Ê≈ ¡appleπ Ó≈√ Ó≥‚∂ Ì∆ Ê∂Õ ˙«¬ Ò≈◊∂ ÓappleÁ≈ Í≈È
’appleÈ∂Õ «Â√ Í∆¤∂ Ó≈√π ’Ø ¡≈‘apple Ò≈◊∂ ’appleÈ∂Õ ÂÏ Ó√ ‘ج∂ Ò≈◊∂ Ï≈Úapple∆¡ª Ï≈ª ’appleÈ∂Õ
’ج∆ «’√∆ ’≈ Í◊ ¿∞Â≈apple∂; ’ج∆ «’√∆ ’¿∞ „≈«‘ ’«apple ¿±Í«apple ⁄«Û ÏÀ·∂; ’ج∆ ¿∞·∆ È≈⁄‰∂
Ò≈◊À; ’ج∆ ‘√À; ’ج∆ «’√∆ ’¿∞ Óπ÷ Â∂ ¡ÀÒ ÎÀÒ ’≈„∂; ’ج∆ Ï’Ï≈Á ’∆¡≈ Ï≈ª ’appleÀ; √Ì∂
‘∆ Ïπ√πË∂ ‘ج∂Õ ˙«¬ «‹ √≈Ë π◊πapple» Ï≈Ï∂ Í≈«√ ÏÀ·∂ Ê∂; «ÂÈ‘π ’«‘¡≈ «‹, ““Á∂÷‘π ¿∞ ◊πapple» Ï≈Ï≈
È≈È’ ‹∆, «¬‘ ÒØ’ «‹ ÓÁπ Í∆ Í∆ ¡appleπ ΋∆‘ ‘ØÂ∂ ‘À∫ ‹∆, «¬È ’∆ ¡’«Ò Ó«Â √Ì Ìz√‡
‘ج∆ ‘À””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ¿∞È ’¿∞ Á∂«÷ ’«apple ’«‘¡≈ «‹, ““Ì≈¬∆ apple≈Ó ‹È‘π «¬È‘π
ÓÁπ «’¡≈ «Í¡≈ ‘À, «‹ √≈apple∂ √À√≈apple ‘∆ ÓÁπ Í∆¡≈ ‘ÀÕ √≈apple∂ √À√≈apple √Ó∂«Â ‘Ó Â∞Ó √«Ì ÓÁ
’∂ Ó≈Â∂ ‘À∫, √π«Ë «’√∆ ’¿∞ apple‘∆ È≈‘∆Õ”” ÂÏ ¿∞È‘π √≈Ë‘π ’«‘¡≈ «‹, ““◊πapple» Ï≈Ï≈ ‹∆ ¬∂«‘
Ì¿∞ ÍÃ◊«‡ Íë÷ ÏÀ·∂ ÓÁπ Í∆Â∂ Á÷∆Â∂ ‘À∫ ¡appleπ «ÁÚ≈È∂ ̬∂ Ì∆ «Áz√«‡ ¡≈ÚÂ∂ ‘À ‹∆Õ √À√≈appleπ
«’√π ÓÁ √≈«Ê ÷∆Ú≈ ‘À ‹∆? «‹Ú ‘À, «ÂÚ ’‘∆¡ ‹∆Õ”” ÂÏ ¿∞È ’∂ ÍÃ√Ê≈«¬ ◊πapple» Ï≈Ï∂
È≈È’ ‹∆ Ï≈È∆ ÏØÒ∆ :-
’«Ò ’ÒÚ≈Ò∆ ’≈Óπ ÓÁπ ÓÈ∞¡≈ Í∆Ú‰‘≈appleπ®
[√ÒØ’ ÓappleÁ≈È≈Õ 1 Õ «Ï‘≈◊ÛØ ’∆ Ú≈apple Õ 12 Õ (553)]
ÂÏ ¿∞È‘π apple≈Ó ‹È‘π ’«‘¡≈ «‹, ““√«Â ‹∆, √«ÂÕ Â± Í»apple≈ ‘À∫ ‹∆, Â∂apple∆ Ó«Â Í»apple∆
‘ÀÕ ¬∂‘π «◊¡≈È∞ ÂÀ∫ ‘∆ √Ó«fi¡≈ ‘À ‹∆Õ ‘Ó Â∂apple∆ √apple«È ÍÛ∂ ‘À∫Õ ¬∂√π ¡ÍÈ∂ ÓÁ Â∂ ‘Ó ’¿∞
Ì∆ Ì≈◊ Á∂«‘””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““’appleÂ≈appleπ Â∞Ó≈apple≈ ÌÒ≈ ’appleÀ◊≈””Õ ÏØÒ‘π Ì≈¬∆
‹∆ Ú≈‘π◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ËøÈ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ √«Â◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ’apple‰ ’≈apple‰∞ √ÓappleÊπÕ
◊πapple» ‹∆ Á≈ ÍÀapple ˜ıÓ∆ ‘؉≈
ÂÏ ¡À√∆ ÍappleÓ∂√πapple ’∆ ¡≈«◊¡≈ ̬∆, «‹ «¬Ú ‘∆ ¡ÍÈ∂ √‘«‹ √πÌ≈«¬ «‹¿∞ ÓÈ
Ó«‘ ¡≈¬∆, «Â¿∞ «‹¿∞ È◊apple Â∂ Ï≈‘apple ’∆ ˙Û ’Ø «È’Ò∂ Ê∂Õ «Â¿∞ ¡≈ÚÂ∂ ¡≈ÚÂ∂ Ò‘Øapple √‘apple
Ó«‘ ¡≈«¬ ÍÃ≈Í«Â Ì‘∂Õ √π ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ’≈ ◊πÒ≈ ‹Ø«appleÕ ‹‘ª ‹≈«¬, ‘ª «‘øÁ» Óπ√ÒÓ≈È ‹∞Û
‹≈«‘, ‹π Á∂÷À ‹π ’ج∆ Ï≈ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ’∂ Óπ‘ ’∆ √πÈ∂ √π Ó‘‹»‹π ‘Ø«¬ ‹≈«¬, «¬¿∞ ‹≈È∂
«√ ¬∂’∞ ÿÛ∆ Ì∆ ‹πÁ≈ È≈ ‘ج∆¡À, √≈Ê∂ ‘∆ apple‘∆¡À, ¿∞ ÌÒ≈ ‘Ø«¬Õ √π ◊πapple» Ï≈Ï≈ √‘apple Ó«‘
¡≈ÚÂ≈ ¡≈ÚÂ≈, √‘apple ’؇ Í’∂ Ï∆«⁄ ¡≈«¬ «È’√∂, ¡appleπ ÒØ’ √«Ì √≈«Ê ⁄Ò∂ ¡≈ÚÂ∂ ‘À∫Õ
ÂÏ Ò‘Ωapple ’∆¡ª ◊Ò∆¡ª Ó«‘ Ï‘πÂ∞ ’apple∆ Ì∆Û ‘ÀÕ ¡apple𠫬’∞ ¡√Ú≈appleπ Á≈apple» Í∆Â∂ ‘ج∂ Ó√Â∞ Ú‚∂
ÿØÛ∂ ¿±Í«apple apple¿∞‘≈Ò «‹¿∞ ⁄«Ò¡≈ ‹≈Â≈ Ê≈: «Â¿∞ ◊Ò∆¡≈ Ó«‘ Ó≈È∞÷ ’∆ Ì∆Û Ê∆Õ ÂÏ
«Â√π Ì∆Û ’∂ √ø‹Ø«◊ ’«apple ’«apple ¿∞√ ’∂ ÿØÛ∂ ’≈ Í≈¿∞ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’∆ ’∂ ÍÀapple ¿∞Í«apple
¡≈«¬¡≈ ¡appleπ ˙‘π Ï∂÷Ïapple ⁄«Ò¡≈ ◊À¡≈Õ ÂÏ «ÂÂ∞ √ÓÀ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’∂ Óπ‘ Â∂ Ï≈È∆
¿∞Í«‹ ¡≈«¬ «‹ :-

208
’Ó«apple ’‡≈apple≈ Ïø’πÛ≈ Ïø’∂ ’≈ ¡√Ú≈apple®
[√ÒØ’ Ó‘Ò≈ 1, apple≈Ó’Ò∆ Ú≈apple Õ 19 Õ (956)]
ÂÏ ¬∂‘π √ÏÁπ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ’∂ Óπ÷ ’∂ Ú⁄È ’≈ «È’«Ò¡≈Õ ÂÏ ‘π’Óπ √⁄∂ √≈«‘Ï ’≈
¡À√≈ ‘Ø¡≈, «‹ ˙‘π ÿØ‚≈ «√apple Ì≈«apple ¡≈«¬¡≈ ¡appleπ ¡√Ú≈apple ’¿∞ ¿∞Íapple Â∂ «◊apple≈«¬ Á∆¡≈Õ ¡appleπ
ÿØÛ∂ Á∂ ÁØÈØ Í≈¿∞ ¡√Ú≈apple ’∆ ¤≈Â∆ ¿∞Í«apple ¡≈¬∂Õ ÂÏ ÂÂ’≈Ò ‘∆ ˙‘π ¡√Ú≈appleπ Ó«apple ◊À¡≈Õ
ÂÏ È◊apple ’∂ ÒØ’, ‹Ø ¿±‘ª ‘≈‹appleπ Á∂÷Â∂ Ê∂, √∂ √Ì ¡≈«¬ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’∂ ÍÀapple≈ ¿±Í«apple
«◊«apple Íapple∂ ¡appleπ √Ì∂ ’‘È∂ Ò≈◊∂ «‹, ““Ú≈‘ Ï≈Ï≈ È≈È’∞ Ú≈‘ Ï≈Ï≈ È≈È’”” Ú‚≈ Î’∆appleπ ‘À∫,
«‹√ ’≈ ’«‘¡≈ Í≈«√ È≈‘∆ ÍÛÂ≈Õ «‹ «’¤∞ ’‘Â≈ ‘À, √π ÷πÁ≈«¬ Ó≈«È Ò∂Â≈ ‘ÀÕ ÏØÒ‘π
Ì≈¬∆ Ú≈‘◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ËøÈ∞ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ √«Â◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ Í»appleÈ Ì◊Â∞Õ
Ì∆Û ÂØ∫ Á»apple apple«‘‰≈
ÂÏ «ÁÈ ÁØ«¬ Â∆«È ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆ Ò≈‘Ωapple Ó«‘ apple‘∂Õ ÂÏ ÒØ’ √‘apple ’∂ «‹
¡≈«¬ Ì∆Û ’apple«‘, «Â√ Â∂ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ’¿∞ ¬∂‘ Ï≈ ÷π√∆ È ¡≈ÚÀ «Â√ Â∂ ◊πapple» Ï≈Ï≈ ‹∆
Î∂«apple ’appleÂ≈apple Íπ«apple ¡≈¬∂Õ ÂÏ «ÁÈ «’ÂÈ∂ «’ Ï∆Â∂ Ê∂ ¡appleπ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ ËappleÓ √≈Ò≈
Ï∆«⁄ ÏÀ·≈ ‘À, ¡appleπ ¬∂«’ ◊Ø«ÚøÁ ÒØ’ ¡≈¬∂Õ «ÂÈ‘π ¡≈«¬ ’«‘¡≈ «‹, ““apple≈Ó«¥ÙÈ ‘À ‹∆””Õ
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹‘∆ ’«‘¡≈ «‹, ““√«Â apple≈‹≈ apple≈Óπ ‹∆ ¡≈Ú‘π ‹∆, ÏÀ√‘π ‹∆, Ï«Ò‘≈apple
‹≈¿∞ ¡≈¬∆¡À ‹∆Õ”” ÂÏ ¿∞È‘π apple≈Ó ‹È‘π apple≈Ó «’ÃÙÈ ’«‘ ’«apple, ‚ø‚¿∞ ÈÓ√’≈appleπ ’«apple ’«apple
ÏÀ«· ◊¬∂Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““ÌÒ∂ ‘Ø? ÏÀ√ÈØ ‹∆ ’«Ò¡≈‰ ‘À ‹∆””Õ ÂÏ
¿∞È‘π ’«‘¡≈ «‹, ““‹∆, ¡≈‹π ¡≈ÈßÁπ ‘À ‹∆, Â∂apple∂ Áapple√«È Á∂«÷¡À””Õ ÂÏ ÿÛ∆ ¬∂’ Ï∂ÈÂ∆
‘À ‹∆, ‹∂ ¡≈«◊¡≈ ‘Ø«¬ ¿∞ ’‘«‘””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’∞ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““ÌÒ≈ ‘ØÚÀ ‹∆,
«‹ «’¤∞ ‹∆ ‘À; √π ’‘∆¡À ‹∆””Õ ÂÏ ¿∞È‘π ’«‘¡≈ «‹, ““◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆ Ï«Ò‘≈apple ‹ª
‹∆Õ «Á÷≈ ¬∂‘π ‹∆¿∞ «‹ ‘À, √π Ï«÷¬∆ ‘À ‹∆Õ ¬∂‘π Í≈Í∆ ‹∆¿∞ «‹ ÂappleÀ, √π «’Â∞ Ò«◊ ÂappleÀ? ¡‘π
‹∆ Ú∂Á Ì∆ ’‘Â∂ ‘À, ¡appleπ √≈Ë Ì∆ ’‘Â∂ ‘À «‹ ¡≈◊∂ ÌÀ‹´ ‘À, «√ ÷apple≈ ’·È∞ ‘ÀÕ ˙‘π «‹
ÿ∆¡À?”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ √Øapple«· apple≈◊ Ó«‘ Ï≈È∆ ÏØÒ∆ «‹ :-
«‹È∆ √«Â◊πapple» √∂«Ú¡≈ «Í¡≈apple∂ «ÂÈ ’∂ √≈«Ê Âapple∂Õ
[√Øapple· Ó‘Ò≈ 1 ÿapple 1 ¡√‡ÍÁ∆¡ª Õ 3 Õ (636)]
ÂÏ ˙«¬ ◊Ø«ÚøÁ ÒØ’ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’∆ ⁄appleÈ∆ Ò≈◊∂Õ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ’∂ «√÷
̬∂, È≈È’ Í≥Ê∆ ‘»¬∂Õ ◊πapple» ◊πapple» Ò≈◊∂ ‹Í‰∂ «‹ Ëø«È ‘Ø ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ Ú≈‘◊πapple» Ï≈Ï≈
Ò≈È’ √«Â◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’Õ
◊πapple» ‹∆ Á∂ «¬’ Ó∂Ò∆ Á≈ «Á‘ªÂ
ÂÏ ¬∂’ «Á«È ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ Í≥‹≈Ï ’∆ ËappleÂ∆ È◊«apple ’appleÂ≈apple Íπ«apple ËappleÓ√≈Ò≈
Ó≈«‘ ÏÀ·≈ Ê≈ ¡appleπ ¬∂’∞ ◊πapple» ‹ ’≈ Íπapple≈ÂÈ Ó∂Ò∆ Ê≈, √π ¡≈«¬ ◊À¡≈Õ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ’∆ ÍÀapple∆
ÍÀ¡≈Õ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ¿∞√ ’¿∞ ’«‘¡≈ ““¡≈¿∞ Íπapple÷≈ ÌÒ≈ ‘À∫?”” ’‘À, ““‹∆, ¡≈‹π ÌÒ≈ ‘ª, Â∂apple∂

209
Áapple√«È Á∂«÷¡ÀÕ”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ¿∞√ ’¿∞ Ï‘π ÍÃ∆«Â Ì≈¿∞ ’«apple ’«apple, ¡≈ÍÈ∂ Í≈«√ ÏÀ·≈«¬¡≈Õ
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ ¿√π √≈«Ê Ò≈◊≈, ¿∞«¬ «Í¤Ò∆¡ª Íπapple≈ÂÈ Ï≈ª ’‘‰ÀÕ ÂÏ «‹¿∞ «‹¿∞
«Í¤Ò∆¡ª Íπapple≈ÂÈ Ï≈ª ◊πapple» Ï≈Ï≈ ˙√ Ê≈Ú‘π Í»¤∂, «Â¿∞ «Â¿π ˙‘π ¡«◊¡‘π ◊Òª ’appleÁ≈
‹≈«‘, ÷Ïapple∆ Á∂Á≈ ‹≈«¬Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆, ˙√ ÈØ «ÁÈ ⁄≈«apple Í≥«‹ apple«÷¡≈, «Î«apple
«Ú’Á≈ ’∆Â≈, ˙‘π ¡≈͉∂ ÿ«apple ¡≈«¬¡≈Õ ÂÏ ‹Á ˙‘π ÿ«apple ◊À¡≈, ª ˙√ÈØ «Î«apple √πÎøÈÂ∞apple
¡≈«¬¡≈Õ ÂÏ √Ú∂apple ‘ج∆, ’ØÛÓ≈ √ÌØ √Á≈«¬¡≈ «¬’·≈ ’«apple ’«apple, ¡appleπ ’«‘¡≈ «‹, ““Ï⁄≈
‘𫉠‘¿∞ ⁄ÒÁ≈ ‘ªÕ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ «‹ ‘À √π ÍappleÓ∂√πapple Á≈ apple»Íπ ‘ÀÕ «‹ ’ج∆ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’
‹∆ ’≈ È≈Óπ Ò¬∂◊≈, Óπ’«Â ‘ØÚÀ◊≈Õ Ï⁄≈ Â∞√ª «Ì ◊πapple» ◊πapple» ‹Í‰≈Õ”” ¬∂‘≈ ◊Ò ˙√ Á∂ Óπ«‘‘
√∆, «‹ ˙√ Á≈ √≈‘π «È’«Ò «◊¡Õ ˙‘π «‹¿∞ ÏÀ·≈ √≈, «Â¿∞ „«‘ ÍÀ¡≈Õ ÂÏ ˙È∑∆ ÍπÂz∆
Ìapple≈¬∆ ˙√ È∂ Ó‹Ò Í‘π⁄≈«¬¡≈Õ ÂÏ ‹≈ «ÁÈ «’ÂÈ∂ «’ ◊πÁapple∂ ’appleÓ ËappleÓ ˙√ Á∂ ‘Ø«¬ Óπ’∂
ª Î∂«apple ÍπÂz ˙√ È∂ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ Í≈«√ ¡≈«¬Õ ÂÏ √apple‘π ÓπøÈ∂ ‘ج∂, ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ’∆
ÍÀapple∆ ͬ∂Õ Â«Á «√÷π «‹ ’ج∆ ¡ÚÁ≈, √π ¬∂¿∞ È≈ ¡≈÷ÁØ, «‹ ÍÀapple∆ ͬ∂ ‹∆ ¡Â∂ ¡◊Ò∂ √«Â◊πapple»
«Ì È ¡≈÷«Á¡ªÕ «‹ ’ج∆ «√÷π «√÷, Í≈«√ ¡≈ÚÁ≈ ‹ªÁ≈ «ÓÒÁ≈ ‘À, √π ¬∂ÚÀ ¡÷Á≈, «‹
’appleÂ≈apple, ’appleÂ≈apple, ◊πapple» «Á¡‘π «√÷‘π ’appleÂ≈apple, ’appleÂ≈appleπ ‘À ‹∆Õ ÂÏ ¡◊Ò∂ «√÷ ¡«◊¡‘π
¡≈÷Á∂ «‹, ““√«Â ’appleÂ≈appleπÕ”” ¡◊π ◊πapple» Ï≈Ï∂ ÊÀ «√÷ «‹ ¡≈Ú«È ‹≈«È, «√ √«Ì ◊πapple» Ï≈Ï∂
‹∆ ˘ ’appleÂ≈apple ‘∆ ’appleÂ≈apple ’‘«È, ’appleÂ≈apple∆¡ª Á∆ √ø◊«Â Ú‹ÀÕ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆
Í≈«√, ˙√ «√÷ Á∂ ÍπÂz «‹ ¡≈¬∂, «ÂÈ‘π ¡≈«¬ ’«‘¡≈ «‹, ““’«Á ⁄«Ò¡≈ ¡ÂÀ «’¿∞ ’«apple
⁄«Ò¡≈?”” ¡÷À, ““‹ª ¬∂ÊÀ ÂÀ Ê≈Ú‘π ¡≈«¬ ’«apple ◊À¡≈, «Á ˙√ÈØ apple≈Â∆ ‹∆, «’‘π Ú∂÷≈Ò≈
‹‘≈ ‘Ø«¬¡≈Õ ÌÒ’∂ √«Ì ¡√∆ √Á≈«¬¡≈, √π ◊Òª Ò◊≈ ’apple‰ ‹∆, ◊πapple» Á∆¡ªÕ ◊Ò≈ ’appleÁ≈
’appleÁ≈, ◊Ò Óπ«‘ «Ú⁄∂ ‘∆ apple‘∆, √≈‘π «È’«Ò ◊À«¬˙√πÕ ÏÀ·≈ ‹∆, «Â¿∞ „«‘ ÍÀ¡≈””Õ ÂÏ «‹¿∞
‘ج∆ √∆ ◊«Ò, √π ˙È∑∆ √Ì ’«‘ √πÈ≈¬∆Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““¬∂‘π «Ú⁄π
‘À √À√≈apple Á≈ √≈‘π ¡≈«¬¡≈, È ¡≈«¬˙ Á∂‘π „«‘ ÍÀ¡≈Õ”” ÂÏ «ÂÂ∞ ÍÃ√ø«◊ ’«apple ’«apple ◊πapple» Ï≈Ï∂
È≈È’ ‹∆ ‹≈È∆ ÏØÒ∆ :-
È≈È’ „∂apple∆ „«apple ͬ∆ «Ó‡∆ √øÁ≈ ’؇π®
[√ÒØ’ Ó‘Ò≈, √≈appleø◊ ’∆ Ú≈apple Õ 17 Õ (1244)]
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ’«‘¡≈ ‹∆, ““‘ª Íπapple÷≈ Â∞√≈‚≈ ÌÒ≈ ‘Ø◊π, ÍappleÓ∂√πapple «√Óapple‘π,
Â∞√≈‚∂ «ÍÂ≈ Á∆ «Ì ÍappleÓ∂√π«apple ◊«Â ’∆Â∆Õ ÍappleÓ∂√πapple Á∂ ‘π’Óπ È≈«Ò, ⁄«Ò¡≈ ‘ÀÕ ÍappleÓ∂√πapple ˙√
˘ ‹Á Á∆ √≈ËÈ≈ Â∂ apple÷À◊≈Õ ˙√ Á≈ Ì∆ ÌÒ≈ ‘Ø¡≈; Â∞√≈‚≈ Ì∆ ‘Ø◊πÕ ÂÏ ˙«¬ ͇ Á∂ ◊πapple»
Ï≈Ï∂ ‹∆ ’∆ ÍÀapple∆ ÍÀ¬∂, «ÚÁ≈ ‘ج∂, ¡≈͉∂ ÿ«apple ¡≈¬∂Õ ÏØÒ‘π Ú≈‘π◊apple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ËøÈ∞ ◊πapple»
Ï≈Ï≈ È≈È’ √«Â◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞Õ

210
Ï√ø Í≥⁄Ó∆ Â∂ Ò≈‘Ωapple ‹≈‰≈
ÂÏ ¡Ω√∆ ¡≈«◊¡≈ √Ã∆ Í≈appleÏÃ‘Ó ’∆ ‘ج∆ «‹ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆ ÓappleÁ≈È∂ appleÏ≈Ï∆
’¿∞ √≈«Ê Ò∂ ’«apple, «‹¿∞ Ï≈‘«apple «È’«Ò¡≈, «Â˙ «¬Ú ‘∆ ¡ÍÈ∂ √‘‹ √πÌ≈Ú √≈«Ê ¡≈ÚÂ≈
¡≈ÚÂ≈ Ò‘Øapple √‘«apple ¡≈¬∆ ÍÃ≈ͫ ̬∂Õ ÂÏ Á∂÷«‘, ¿∞ «’¡≈ Á∂÷«‘, «‹ ¡≈◊À ÌÒ∂ ÌÒ∂
ÒØ◊, ÏÑӉ, ÷Âz∆, ÚÀ√ÈØ ÒØ’, «‹ ’ج∆ «‘øÁ» ÒØ’ Ê∂, √π ¡≈◊∂ Á∂÷«‘, ÂØ √Ì Ï√ø Í≥⁄Ó∆
‘À, ¡appleπ Ï√ø ’∆ Í»‹≈ ‘ÀÕ √Ì ÒØ’ ¡≈ÍÈ∂ appleø◊ apple√ √≈«Ê ÷∂ÒÂ∂, ◊≈ÚÂ∂, Ï‹≈ÚÂ∂, È≈⁄Â∂
‘À∫Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ Í≈«√, «‹ √∂Ú’ ÒØ◊ ·≈„∂ Ê∂, «ÂÈà ’¿∞ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆
Íπ«¤¡≈ «‹, ““Íπapple÷‘π ¡≈‹π ¬∆‘ª ¬∂‘π «’¡≈ ‘À, «‹ √Ì Ó‘≈‹È∞ ÒØ’∞ Í»‹≈ ’appleÈ∂ ¡≈¬∂ ‘À∫?””
ÂÏ ¿∞È‘ ’«‘¡≈ «‹, ““◊πapple» Ï≈Ï≈ ‹∆ Ï«Ò‘≈apple ‹≈¿∞, ¬∆‘ª ¡≈‹π Ï√ø Í≥⁄Ó∆ ‘À, Ï√ø ’∆
Ï‘≈apple ’≈ ¡≈◊Óπ ‘À; «Â√ Â∂ ÒØ’ Í»‹≈ ’appleÂ∂ ‘À∫ ‹∆Õ Ó‘ª ¡≈ÈßÁ Ó≥◊Ò ’≈ «ÁÈ∞ ‘À, ¡≈‹π
◊πapple» ‹∆ Ï√ø ‘À, √Ì ÏÈ≈√ÍÂ∆ Ó¿∞Ò∆Â∆ ‘À””Õ ÂÏ ÓappleÁ≈È∂ ’«‘¡≈ «‹, ““◊πapple» Ï≈Ï≈ ‹∆
¬∂«‘ ‹∆ ÒØ’ Ï√ø appleπ«Â ’Ø Ó¿∞ÒÂ∂ Í»‹Â∂ ‘À, √π «’¤∞ appleπ«Â Í»‹∆ Í∆ ÍπøÈ Î´ ‘À «’ È≈‘∆?
«‹¿∞ ‘À, «Â¿∞ √πÈ≈¬∆¡ ‹∆, «‹ ¬∂‘π ÌappleÓπ Ì∆ ÓÈ Á≈ Á»«apple ‘ØÚÀ””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆
÷apple≈ ÷π√∆ ÌÀ¡≈ ¡appleπ ‘«√¡≈Õ ÂÏ ‘«√ ‘«√ ’«apple Ï≈È∆ ÏØÒ∆ :-
Í«‘Ò Ïø√ÂÀ ¡≈◊Ó«È Í«‘Ò≈ Ó¿∞«Ò˙ √Ø«¬®
[√ÒØ’ Ó‘Ò≈ 1 √»‘∆ ’∆ Ú≈apple Õ 19 Õ (791)]
ÂÏ ˙«¬ ÒØ◊ √Ì ⁄appleÈ∆ Ò≈◊∂ ¡appleπ ’«‘ ¿∞·∂ «‹, ““√«Â √Ã∆, ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆
√«Â ‹∆Õ √π ¬∂‘ √∂Ú≈ Í»‹≈ ÂÀ∫∫ ‘∆ ‹≈È∆ ‘À ¡apple𠫬√ «’¿∞ ± «’appleÍ≈ ’apple«‘ «Â√ ’¿∞
‹≈ÈÚ«‘Õ ÏØÒ‘π Ì≈¬∆ Ú≈‘◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ËøÈ∞, ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ √«Â◊πappleÕ
’appleÂ≈apple Íπapple Ú≈Í√∆
ÂÏ ’ج∆ «’ «ÁÈ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆ Ò‘Ωapple Ó«‘ «‡’À, Ï‘π«Û ’appleÂ≈apple Íπ«apple ¡≈¬∂Õ
ÂÏ «’ÂÈ∂ «’ «ÁÈ Ï∆Â∂ Ê∂ ¡appleπ ¬∂«’ ‘Ø«ÚøÁ ÒØ’ ¡≈«¬ ÍÃ≈ͫ ̬∂Õ «ÂÈ‘π ¡≈«¬ ’«‘¡≈
‹∆, ““apple≈Ó apple≈Ó ‘À ‹∆, ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆, apple≈Ó apple≈Ó ‘À””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈
«‹, “√«Â apple≈‹≈ apple≈Óπ, Ï«Ò‘≈apple, Ï«Ò‘≈apple ‹≈¿∞, apple≈Ó ’∂ ÈÓ≈ ¿∞Íapple‘π, ¡≈¬∆¡À ‹∆, √≈Ë‘
‹∆! ¡≈ÈßÁ ’«Ò¡≈‰ ‘À?”” ’‘À, ‹∆, ¡≈‹π ’«Ò¡≈‰ ‘À, Â∂apple∂ Áapple√È Â∂””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ¿∞È
’¿∞ Ï‘πÂ∞ ¡≈Áappleπ ’∆¡≈ ¡appleπ ˙«¬ apple≈Ó apple≈Ó ’«apple ’«apple, ‚ø‚¿∞ ’«apple ’«apple ÏÀ· ◊¬∂Õ ÂÏ ÿÛ∆
¬∂’ «Ï«Ó ’«apple, ÂÏ ¿∞È‘π ’«‘¡≈ «‹, ““Ï«Ò‘≈apple ‹≈¿∞ ◊πapple» ‹∆! «¬’ Ï∂ÈÂ∆ ‘À, ‹∂ Â∂apple∆
¡≈«◊¡≈ ‘ج∆, ¿∞ ’‘«‘ ‹∆””Õ ÂÏ ◊πapple» È≈È’ ‹∆ ’‘¡≈ «‹, ““ÌÒ≈ ‘Ø«¬ ‹∆! «‹ «’¤∞
Â∞Ó≈apple∂ ‹∆ ‘À, √π ’‘∆¡À ‹∆””Õ ÂÏ ¿∞È‘π ’«‘¡≈ «‹, ““‹∆, ¬∂‘∆ Ï∂ÈÂ∆ ‘À «‹, ‹∆ ¬∂‘π «‹
Â∞ ’‘∆Â≈ ‘À, «‹ ¡Óπ’≈ ‹≈«¬  «√¿π √Ó≈«¬¡≈Õ √π ◊πapple», ¬∂‘π Ì∆ ‹ª ÂÂ∞ ‘À ¡appleπ «Èappleø‹È∞
«Èappleø’≈apple «‹ ‘À, ‹Ø Ì∆ ÂÂ∞ ‘À, ¡appleπ  ’¿∞ ÂÂ∞ ‘∆ «ÓÒÂ≈ ‘À, ÂØ ¬∂‘π ¡appleπ ˙‘π ¬∂’ ‘∆ √Ó≈È
̬∂, ¿∞ ¬∂‘π Ó≈È∞÷π «’¿∞ ‘»¡≈? «‹ «¬√ ’¿∞ Ó≈È∞÷π ¡Ï ’«‘Â∂ ‘À∫Õ Ïπ‘«Û ’«‘Â∂ ‘À∫, «‹
¬∂‘π Èapple«’ ◊À¡≈Õ Ï‘π ’«‘Â∂ ‘À∫ «‹ «¬‘ Ì»Ò≈ ‘À ‹ª ¬∂‘ Ì∆ ÂÂ∞ ¡appleπ ˙‘ Ì∆ ÂÂ∞, ¿∞

211
ÌπÒ≈ «’¿∞ ’‘∆¡À ¡apple È’apple «’¿∞ ‹≈«¬? ¡appleπ ‹∆, «¬√ ’¿∞ Ï‘π«Û Áπ÷π «’¿∞ «Ï¡≈ÍÂ≈ ‘À?
¡appleπ ‹»È∆ Ó«‘ «’¿∞ ‹≈Â≈ ‘À? ◊πapple» ‹∆ ¬∂‘ ’Ê≈ ‘Ó≈apple∂ Â≈¬∆, «‹¿∞ ‘À, «Â¿∞ «ÈappleÚ≈«apple ’«apple,
‹¿∞ ‘Ó ÌÒ∆ ̪«Â √Ófi«‘, «Â¿∞ ‘∆, √Ófi≈¬∆¡À ‹∆, «‹ ‘Ó≈apple≈ √øÂØ÷π ‘ØÚÀ ‹∆Õ ¬∂‘ Ï≈Â
‘Ó Ï‘πÂ∞ ·¿∞Û √ØË∆ ‘À, ‘Ó≈apple≈ √øÂØ÷π «’√ ‘∆ Â∂ ‘ØÂ≈ È≈‘∆Õ «Â√ Â∂ ¡Ï ‘Ó Â∂apple∂ ⁄appleȪ
Í≈«√ ¡≈¬∂ ‘ÀÕ ¡≈‹π «¬√∆ √ÓÀ Ó≈«‘ ± «‹ ‘À∫, «√ ÍappleÓ∂√πapple ’≈ apple»Íπ ‘À∫Õ Â∞fi Â∂ «‘øÁ» Óπ√ÒÓ≈È
’∆ ¡appleπ ‹∂ ’ج∆ ÏappleÈ∞ Ì∂÷π ¡≈ÚÂ≈ ‘À, √π «Â√ ’∆ «È√≈ ‘ØÂ∆ ‘À ‹∆””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’
‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““‘ª Íπapple÷≈ «‹ «’Â∞ Â∞√∆ ’‘‘π◊∂, √π ÍappleÓ∂√πappleπ ÌÒ≈ ’apple∂◊≈Õ «‹ «’¤∞ ÍappleÓ∂√πapple
¡√ª Â∂ ¡÷≈¬∂◊≈, √π ¡≈«÷‘◊∂Õ ÍappleÓ∂√πapple ’∆ ◊«Â «Ó«Â «‹ ‘À, √π ÍappleÓ∂√πappleπ ‘∆ ‹≈‰∂, ¡≈ÁÓ∆
«’¡≈ Ú÷≈‰À””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ¡≈ÈßÁÓ≈È ‘Ø«¬ ’À Ï≈È∆ ÏØÒ∆ :-
‘¿∞ ÓÀ ’apple∆Â≈ ± È≈‘∆ ± ‘ØÚ«‘ ‘Úπ È≈«‘®
[√ÒØ’ Ó‘Ò≈ 1, Ó≈apple» ’∆ Ú≈apple Õ 19 Õ (1082)]
ÂÏ ˙«¬ ◊Ø«ÚøÁ ÒØ’ ¿∞«· ’«apple ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’∆ ⁄appleÈ∆ Ò≈◊∂; ¡appleπ «√÷ ̬∂,
È≈È’ Í≥Ê∆ ‘»¬∂; Ò≈◊∂ ◊πapple» ◊πapple» ‹Í‰∂Õ ÏØÒ‘π Ì≈¬∆ Ú≈‘◊πapple»Õ
ÁØ Ìapple≈Úª Á≈ fi◊Û≈ Á»apple ’appleÈ≈
¬∂’ «ÁÈ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ ’appleÂ≈appleÍπapple Ï∆«⁄ ¡ÍÈ∂ Áπ¡≈apple∂ ÏÀ·≈ Ê≈ ¡apple𠫬«’
Áπ¬∆ Ì≈¬∆ ¡≈Í√ Ï∆«⁄ fi◊ÛÂ∂ ¡≈¬∂Õ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ Í≈«√ ¡≈«¬, ÈÓ√’≈appleπ apple≈Ó apple≈Ó
’«apple ÏÀ«· ◊¬∂Õ Íappleπ ¡≈Í√ Ó≈«‘ Ò◊∂ Ï≈Á «ÏÏ≈Áπ ’apple‰∂ ¡appleπ Ïπapple∂ Ï∞apple∂ ’∞-apple√∂ ÏØÒ ¡≈Í√ Ó≈«‘
Ò≈◊∂ ÏØÒ‰∂Õ ˙‘π ¿∞√ ’¿∞ «’¤∞ ’‘À, ˙‘π ¿∞√ ’¿∞ ’‘À∫; Ò≈◊∂ ¡≈Í√ Ó«‘ «Ï÷≈Áπ ’appleÈ∂Õ
ÂÏ «¬’∞ ’‘À «‹, ““‹∆ «¬ÂÈ≈ ¬∂‘π Ó∂apple≈ ÁappleÏπ Á«Ï ÍÀ¡≈ ‘À ‹∆; Á∂∫Á≈ È≈‘∆Õ”” ¡≈Í√ Ó≈«‘
Ò◊∂ ÒÛÈ∂Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ ¿∞È ’¿∞ Á∂«÷ ’«apple ‘«√ Í«Û∑¡≈; ¿∞È ’≈ ÚÀappleπ «ÚappleπËπ
Á∂«÷ ’«appleÕ ÂÏ ¿∞È ’∂ ÍÃ√Ê≈«¬ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ Ï≈È∆ ÏØÒ∆ :-
È≈È’ ÁπÈ∆¡ª ’À√∆ ‘ج∆Õ √≈Ò’ «ÓÂ È apple«‘˙ ’ج∆®
[√ÒØ’ Ó‘Ò≈ 1 √ÒØ’ Ú≈appleª Â∂ ÚË∆’ Õ 5 Õ (1410)]
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’∆ ⁄appleÈ∆ Ò≈«◊ ’«apple ¡≈«◊¡≈ Ò∂ ’«apple «ÚÁ≈ ̬∂Õ ¡ÍÈ∆
ÿapple∆∫ ¡≈¬∂ ¡ÍÈ∆ ¡ÍÈ∆ «’apple«Â Ò≈◊∂ ’appleÈ∂Õ Ï∂Ò‘π Ú≈‘π◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞Õ
Î∂apple Ò≈‘Ωapple ‹≈‰≈
ÂÏ ‹«Á √ø‹Ø«◊ Í≈«¬ ’«apple «ÁÈ ÚË∂apple∂ Ï∆Â∂ ’appleÂ≈apple Íπ«apple Ï∆«⁄, ÂÏ ÓappleÁ≈È∂ appleÏ≈Ï∆
¡appleÁ≈√ ’∆Â∆ «‹, ““Ï≈Ï≈ Í≈Â√≈‘ √Ò≈Ó«ÂÕ Ï‘π «ÁÈ ‘ج∂ ‘À∫ ÏÀ«·¡ª, ± ª ‹∆,
ÍappleÓ∂√πapple ‘À∫, Íappleπ ‹∆; ‹ª Ï≈‘appleπ «Î«apple Â∞«apple ¡≈¬∆Á≈ ‘À; Â≈ Á≈‰≈ ’∞ ‹∆¿∞ ’apple≈apple≈ ‘Ø∫Á≈ ‘À ¡ÂÀ
«È√Ò≈ Ì∆ ‘Ø«¬ ¡≈¬∆Á≈ ‘À, «‹¿π apple‹≈«¬ Â∂apple∆””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““ÌÒ≈
ÓappleÁ≈«È¡≈ «’Ë«apple ⁄ÒÁ≈ ‘À?”” ¡÷À ‹∆, ““«Ëapple ’∂‘Û∆ Á√≈Ú‰∆ ‘À? «’√∂ È≈«Ò «’‘π √≈’∞
√≈«¬È≈ ‘À ¡√≈‚≈ «‹ ˙ÊÀ «⁄«Â «Ú’ÀÕ ˙‘π apple≈‘π Á√≈«¬ ÒÀ‰≈ ‘À ‹∆, «Ëappleª Ì∆ √Ì∂ Â∂apple∆¡ª

212
‘À«È ¡Â∂ Ê≈¿ «Ì √Ì∂ Â∂apple∆¡ª ‘À«È ¡ÂÀ Íappleπ ‹∆; ‹≈ ’Á∂ ’Á∂ Ò‘Ωapple ¿∞Í«apple Â∂apple∆ «Ó‘apple ‘Ø∫Á∆
‘À, ª ‹∆, ˙ÊÀ √ÌÈ∆ ◊Ò∆ ‹∆¿∞ ÷π√∆ ‘Ø∫Á≈ ‘À, «‹ √≈Ë, √øÂ, «◊¡≈È∆ «Ë¡≈È∆ «Ì ˙Ê∂
«ÓÒÁ∂ ‘À«È, ¡ÂÀ Ú‚≈ √‘appleπ ‘ÀÕ ¡È∂’ ¡È∂’ appleø◊ ˙Ê∂ ’appleÂ∂ Á∆ ÍÀÁ≈«¬√ Á∂ ‘À«È ‹∆Õ
¡√≈‚≈ appleø◊, apple»Í, √π÷π, √Ìπ «ÂÊ≈¿∞, «‹ÊÀ ±””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ¡≈«÷¡≈, ““ÌÒ≈
ÓappleÁ≈«È¡≈ ⁄´, ‹ª Â∂apple∂ ‹∆ ‘À””Õ ÂÏ ◊πapple» È≈È’ ‹∆ √‘‹ √πÌ≈«¬ √≈«Ê ¡≈«¬ Ò‘Ω«apple Í≈ÃÍÂ
̬∂Õ ÂÏ «‹¿∞ ⁄∂ ¡≈ÚÂ∂ Ê∂, Ï≈‹≈apple Ï∆«⁄, «Â ‹‘ª √apple≈Î ‘‡ª Ê∂, ¡appleπ ‹Ú∂‘apple∆ Ê∂, ‹‘ª
Óπ‘apple≈, appleπͬ∆¡À ÓØÂ∆ Ò≈Ò ‹Ú∂‘apple ’≈ Ú‰‹π ‘ØÂ≈ Ê≈, «ÂÂ∆ ·¿∞Û ¡≈«¬ «È’Ò∂Õ Â‘ª ÒØ’‘π
‹Ø Á∂«÷¡≈ «‹ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ¡≈«¬¡≈, √π ˙«¬ √Ì ¡≈«¬ ⁄appleÈ∆ Ò≈◊∂Õ ¡appleπ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆
’¿∞ ‹∆ ’¿∞ ¿∞È‘π Ò∂ ’«apple ÏÀ·≈«¬¡≈Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆, ‹Ï ¿±‘≈ ¡≈√È Ë≈«apple
’apple ÏÀ·∂, ÂÏ ÓappleÁ≈È∂ Ï∂ÈÂ∆ ’apple∆ «‹, ““◊πapple» Ï≈Ï≈ ‹∆ Á∂÷‘π ÂØ∫ ‹∆, ¬∂‘π Ú‚≈ ¡⁄apple‹π ‘À ‹∆;
«‹ È≈‘∆ Íapple«÷ ‹≈‰Á≈, √π «Â√π Á∂ Ì≈‰∂ √Ìπ «’¤∞ ¬∂’ √≈ ‘À, Â∂‘≈ ÷؇≈ ÷appleπ Â∂‘≈ ‘∆ ÷apple≈Õ
¡appleπ ‹∆, √À√≈appleπ «‹ ‘À, √π √Ì ¡À√≈ ‘∆ ‘À, ¡‰Í≈apple÷π ‘∆, ¡appleπ ‹∆ ’ج∆ ’ج∆ √ÀÔª ‘‹≈apple≈ «Ú‘π
√apple≈Îπ ‘À, «‹ √apple≈Î∆ ’appleÁ≈ ‘ÀÕ √π Á∂÷ª «‹, ˙«‘ «‹ ÷؇∂ ’Ø ¡appleπ ÷«apple¡≈ ’Ø Íapple÷Â∂ ‘À«È, Óπ‘appleª,
appleπͬ∆¡ª, ÓØÂ∆, ‘∆apple∂ Ò≈Ò, ‹Ú≈‘apple, «√ «’¿∞ ’«apple Íapple÷Á∂ ‘À«È ‹∆ ¬∂‘π Â≈ Ú‚≈ ¡⁄apple‹π ‘À,
«‹ ˙È≈ ÈØ ’≈¬∆ ÍappleÓ∂√πapple «Áz√«‡ «ÁÂ∆ ‘ÀÕ ÓØÂ∆¡ª appleÂÈ≈, Ò≈Ò ‹Ú≈‘appleª ÈØ Íapple÷Á∂ ‘À«ÈÕ
◊πapple» ‹∆ ¬∂‘ Ú‚∆ ¿∞È ’¿∞ ÍappleÓ∂√πapple √πapple«Â «ÁÂ∆ ‘À, «‹ ¬∂«‘ Ò≈Ò, ÓØÂ∆, ‘∆apple appleπͬ∆¬∂, Óπ‘appleª
Íapple÷Á∂ ‘À«ÈÕ «Á÷≈ ‹∆, ¬∂«¬ «’ ’«apple Íapple÷Á∂ ‘À«È””? ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹,
““ÓappleÁ≈«È¡≈ ¬∂«‘ √«Ì ¡≥È∂ È∆; ¬∂È≈ ˘ «Á√«‡ «’√∂ ȱ È≈‘∆ «‹ ‘∆apple∂ Íapple÷«ÈÕ”” ÂÏ
ÓappleÁ≈È∂ «’‘≈ «‹, ““‹∆ ¡≥È∂ «’’± ‘À«È? ‹ª ÷؇∂ ÷apple∂ ‘∆apple∂ ÈØ √ÓfiÁ∂ ‘À«È ‹∆Õ «‹¿∞ ‘À, «Â¿
√Ófi≈¬∆¡À ‹∆, «Á÷≈ ¬∂«‘ «‹ ¡≥È∂ ‘À«È, √π «’’± ‘ÀÈ∆ ‹∆””? ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈
‹∆, ““ÓappleÁ≈«È¡≈ ± appleÏ≈Ïπ Ú‹≈«¬””Õ ÂÏ ÓappleÁ≈È∂ appleÏ≈Ïπ √≈«‹ ’«apple ’«apple, ¡≈√≈ apple≈◊ ’∆
¡Ò≈Í ⁄≈apple∆ Ò∂ ¿∞«·¡≈Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ √ÏÁπ Ï≈‰∆ Ò∂ ¿∞«·¡≈ «‹ :-
¡≈Íπ Ú∆⁄≈appleÀ √π Íapple÷∂ ‘∆apple®
[¡≈√≈ Ó‘Ò≈ 1 ¡Í√‡Á∆¡ª ÿapple 2 Õ 5 Õ (413)]
ÂÏ ÓappleÁ≈È≈ ÍÀapple∆ ÍÀ¡≈ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’∆Õ ÏØÒ‘π Ú≈‘◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ËøÈ∞
◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’, √«Â◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞Õ
Ò≈‘Ωapple ÂØ∫ ’appleÂ≈apple Íπapple Á∂ apple√Â∂ «Ú⁄
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ «ÁÈ «’ÂÈ∂ ’∞ Ò‘Ωapple Ó«‘ apple‘ÀÕ ÂÏ «Â√π Í∆¤∂ Î∂«apple Ï≈‘apple
’Ø ¡≈¬∂Õ ÂÏ «¬Ú ‘∆ ¡ÍÈ∂ √‘‹ √πÌ≈Ú √≈«Ê ‘«apple ‹≈‘◊≈, ‘«apple ·¿∞Û, ‹‘ª ’‘ª, ÷π«√
Óπ’≈Óπ, Ï≈◊π, Ï≈◊∆⁄≈, ÂÒ≈¿∞, ‡ØÌ≈ ¡’À ’≈¬ ¿±⁄∆ ·¿∞Û «ÏÁ∆ ‘ØÂ∆, ‘ ÏÀ«· ‹≈¬∆¡À
¡appleπ ÓappleÁ≈È∂ ’Ø ‘π’Óπ ‘Ø«¬ «‹ Íπapple÷≈! ¬∂‘ Ì≈Ò∆ ·¿∞Û ‘ÀÕ ¬∂‘≈ √ÏÁπ ◊≈Ú∆¡ÀÕ ÍappleÓ∂√πapple ’∂
«√ÓappleÈ ’∆ ·¿∞Û ‘ÀÕ ÓappleÁ≈È≈ ’‘À, ÌÒ≈ ‹∆Õ ¿±‘≈ ÓappleÁ≈È≈ appleÏ≈Ï ’Ø √≈«‹ ’«apple ’«apple, apple≈◊π
¡Ò≈«‘ Ï≈‰∆ ◊≈ÚÀÕ ÂÏ ¿±‘ª Â∂ Î∂«apple √‘‹ ‘∆ √≈«Ê ¿∞·∆¬∂, ¡◊∂ ’Ø ⁄Ò∆¡ÀÕ ◊πapple» Ï≈Ï≈

213
È≈È’ ‹∆, √Á≈ ¡≈ÈßÁ∆ √‘‹∆ Íπapple÷π, ’≈¬∆ «’√∆ Ï≈ ’∆ Ϫ¤≈ È≈‘∆ «Ú◊ÛÂÕ √Úapple‹Â∂
’∆, ¡appleπ ¬∂‘ ’≈¬∆ ÓÈ Ó≈«‘ È≈«‘ ‹∆ «ÁÈ∞ ¿∞ÂappleÂ≈ ‘À, ¡Ú∂apple ‘ØÂ∆ ‘À; apple≈«Â Í«Û ‹≈«¬◊∆;
Ï≈‘«apple ¿∞«Á¡≈È Ó«‘ «’¿∞ ’«apple apple‘∆¡À◊≈Õ ‹∂ ‘Ø«¬ ÂÚπ Áapple‘≈Ò ⁄«Ò ’À «’√∂ «◊apple≈¿∞ Ó«‘
‹≈«¬ ÍÛ∆¡À, ¡’À «’¤∞ ¬∂‘ ¡≈√≈ ÓÈ Ó«‘ ‘Ø«¬ «‹ ÎÒ≈È∂ «◊apple≈«¬ ‹≈¬∆¡À, «‹ Ì≈‘∆, ˙Ê∂
ÎÒ≈È≈ Ó∂Ò∆ ‘À, ’∂ ¡√È≈¿∞ ‘À, ’∂ √≈’∞ ‘À, ’∂ «√÷π ‘À; ˙Ê∂ ‹≈«¬ apple‘∆¡À, ª √π÷≈«Ò¡≈
apple‘∆¡À, √π ¬∂‘ «⁄ÂÚ‰≈ ’≈¬∆ ‘À ‘∆ È≈‘∆Õ √π ¬∂‘ «⁄ÂÚ‰∆ ª ‘Ø∫Á∆ ‘À, ‹∂ «’¤∞ «’√À ◊Ò
Á≈ Ó÷√»Áπ ¡øÁ«apple ‘ØÚÀÕ √π ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈Ò’ ‹∆ ÈØ Ó÷√»Á∞ ’ج∆ apple«‘˙ È≈‘∆, È≈ ÷≈‰ Á≈,
È ÍÀÈÉ Á≈; È ÍÃ∆«Â ¡√È≈¬∆ √≈’ Á≈, È √π÷ Á≈, È Áπ÷ Á≈Õ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ÈØ
«¬’Ø ‘∆ ÓÈ Ó«‘ Ó÷√»Áπ apple«‘¡≈, «‹ ‹‘ª ÏÀ√∆¡À, ‹‘ª ‹≈¬∆¡À, «‹√ È≈«Ò ◊Ò ’∆⁄À,
ÏØÒ∆¡À, «ÂÊÀ ¬∂‘Ø ‘∆ Ó÷√»Áπ, «‹ ÍappleÓ∂√πapple ‘∆ ’∆ ⁄apple⁄≈Õ «‹ ’ج∆ ÍappleÓ∂√πapple ’∆ ◊Ò Íπ¤À, ¿∞√
¿∞Í«apple ÷»√∆ ‘ØÚÀÕ ‘Øapple ¬∂‘π ‘∆ Ó÷√»Áπ ’ج∆ È≈‘∆, «‹ «’√∆ ’Ø ¿∞ÍÁ∂√π ’«apple ’«apple ÍappleÏØËπ ’apple‰≈
‘ÀÕ «Â∞√ Â∂ «¬fl ‘∆ appleÓÂ∂ appleÓÂ∂ ¬∂’ √ÓÀ, ¡À√ √ø‹Ø◊π Ï«‰¡≈, «‹ ’≈apple«Â’ ’∆ apple≈«Â ‘À ¡appleπ
Í»appleÈÓ≈√∆ ’≈ ⁄øÁzÓ≈ «¤‡«’ apple«‘¡≈ ‘À ¡appleπ «ÈappleÓÒ∆ apple≈«Â ‘ÀÕ ¡appleπ Ï≈‘«apple ÷∂Â∆¡ª «‹ ‘À
«’apple√≈Ȫ ’∆¡ª Â∂ ÌÒ∆¡ª ‹øÓ∆¡ª ‘ÀÕ ¡appleπ ÷∂Â∆¡ª ’¿∞ apple≈‘ ’∂ «Óapple◊ª Â∂ ÓπÒ≈‘‹≈ ’«apple
’«apple ⁄¿∞Î∂apple∂ Ú≈Û∆∫ ω≈¬∆¡ª ‘À∫Õ ¡appleπ «È’«‡ ‘∆ ‘ª Áapple∆¡≈¿∞ Ì∆ ‘À; ‘ª ’ÚÒ≈Ò∆ Ì∆
ÍÃÎπÒ ‘Ø«¬ apple‘∆ ‘ÀÕ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ ¿∞«√ ·¿∞Û ’¿∞ Á∂«÷ ’«apple Ï‘πÂ∞ ‘apple÷≥ÚÂ∞ ÌÀ¡≈Õ ¡÷À,
““Íπapple÷≈ ÓappleÁ≈«È¡≈”” ¡÷À, ““‹∆¿∞, Ï≈Ï Í≈«Â√≈‘”” ¡÷À, ““Íπapple÷≈ ¬∂Ê≈¿± «‡«’ ‹≈«‘?”” ¡÷À,
““‹∆ ÌÒ≈, «‹¿∞ apple‹≈«¬ Â∂apple∆ ‹∆Õ √Ì∂ Ê≈¿∞ Â∂apple∂Õ ‹∆, «‡’∆¬∂ ‹∆””Õ ÂÏ Â‘ª ÌÒ≈ √≈ ·¿∞Û
Á∂«÷ ’«apple ÏÀ·∂Õ “ÂÏ ÓappleÁ≈È∂ ’Ø ‘π’Óπ ‘Ø¡≈, ““Íπapple÷≈ ⁄∂«Â, √≈«‘Ï ¡ÍÈ∂ ’¿∞ Ô≈«Á ’«apple””Õ
ÂÏ ÓappleÁ≈È≈ √ÏÁπ Ò∂ ¿∞«·¡≈Õ ◊≈ÚÂ≈ ◊≈ÚÂ≈ ‹«Á Í‘apple𠫬’∞ apple≈«Â Ï∆Â∆, ÂÏ
¡≈appleÂ∆ ‘ج∆Õ Î∂«apple ◊πapple» Ï≈Ï≈ Ó√‡ Á∂ ÿ«apple ‘Ø¡≈ «Èappleø’≈appleπ Ò≈◊≈Õ ÂÏ «¬Ú ‘∆ ◊πapple» Ï≈Ï≈ ÏÀ·≈
‘À ¡appleπ ¬∂’∞ ‘apple‰∞ ’≈Ò≈ Ó‘ª √»apple≈ ¡≈«¬¡≈Õ ¡≈«¬ ’«apple ÷∂Â∆ ’∆ Ú≈«Û Í≈«√ ÷Ò≈ ‘Ø¡≈ ¡appleπ
¡≥Á«apple ÷∂Â∆ Ó«‘ ’∞Á ÍÛÈ∂ ’∆ «⁄ÂÚ‰≈ ’apple∆Õ ¡appleπ ¡≈◊∂ ¿∞«È ÷∂Â∆ ’∂ Í≈ÚÁ «’apple√≈‰
Î≈‘∆ √Ú≈apple appleØÍ∆ ‘ÀÕ ÂÏ «Óapple◊ ⁄≈appleØ∫ Í≈¿∞ ¡ÍÈ∂ ¬∂’·∂ ‹Ø«Û ’«apple ‹π ¿»⁄≈ ‘Ø«‘ ’«apple ’∞«Á¡≈,
√π ¿∞«√ Ú≈«Û ’¿∞ ‡«Í ’«apple ¡≥Á«apple ‹≈«¬ Í«Û¡≈Õ ¡appleπ ¿∞«√ Î≈√∆ Ó«‘ ¿∞√ ’∂ Í≈¿∞ Ó«‘
⁄‡’ Î≈‘∆ ÍÛ∆Õ √Ø ÍÀapple Î≈‘∆ ÍÛ∆; √Ø Î≈Ê≈, ¡appleπ «◊«apple¡≈, ¡appleπ Úπ«È ÷∂Âz Á∂ ÷√«Ó ¡≈«¬
Í’«Û¡≈Õ Í’«Û ’«apple ¿∞«È Ú«√ ’∆Â≈Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ ¬∂‘ Á∂«÷ ’«apple «Ú√Ó≈Á
‘Ø«¬ ◊À¡≈Õ ÂÏ ¿∞«√ ‘apple‰ Á≈ √øÂ≈Íπ Áπ÷∂ Á∂«÷ ’À, ¿∞«√ ‘apple‰ È≈Ò‘π √‘√»‰≈ ’∞ ÌÀ ◊πapple»
Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’∂ ÓÈ Ó«‘ ¿∞Í«‹¡≈, «‹ ‘≈«¬ ‘≈«¬ ¬∂‘π ‘apple‰∞ ª «’È≈ Î≈Ê≈ ‹ª ’∞Ê≈«¬
ÍÀappleπ Ë«apple˙√πÕ ¡≈͉≈ ‹π ÷≈‹≈ Ê≈ Ú‰∞ «Âz‰∞, «‹ ÍappleÓ∂√πapple «¬√ ÈØ Ï‰≈«¬¡≈ Ê≈ ¡appleπ ˙‘π
«ÈappleÁØ÷π Ê≈, «‹√ ÈØ ÷ªÁ∂ È∂ ’ج∆ «’¤∞ È≈‘∆ ’‘Á≈, ª ‹ª ¬∂«È, ¿∞‘π ¡≈͉≈ ÷≈‰≈

214
¤Ø«‚¡≈ ¡ÂÀ Íapple≈¬∂ ⁄ø◊∂apple∂ ¿∞Í«apple «⁄Â∞ Ë«apple¡≈ √π, Íapple ‹∂ Íapple≈«¬ ‘«’ È ÚÛ∆, ª ¬∂√ ˘
’¿∞‰∞ ‘À, «‹ Α≈«¬ √’À? ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈Ò’ ‹∆ ¡ÍÈ∂ ÓÈ ’¿π ’‘Â≈ ‘À «‹, ““apple∂ Ó∂apple∂
ÓÈ «‹¿∞ ¬∂‘π ‘apple‰ Á∂÷«‘ «ÂÚ ‘∆ ± ¡≈Í ’¿∞ Á∂÷π, «‹ ÂÀ∫ Ì∆ Óapple‰≈ ‘À∫””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂
È≈È’ ‹∆ «ÂÂ∞ ÍÃ√Ê≈«¬ ¡≈√≈ apple≈◊ Ó«‘ ÓÈ ÍappleÏØË∆ Ï≈È∆ ÏØÒ∆ :-
±ø √𫉠‘apple‰≈ ’≈«Ò¡≈ ’∆ Ú≈Û∆¡À apple≈ apple≈ÓÕ
[¡≈√≈ Ó‘Ò≈ 1 ¤øÂ ÿapple 3 Õ 1 Õ (439)]
¬∂‘∆ √≈⁄π, «‹ «ÏÈ≈ ÍappleÓ∂√πapple ’∂ Í≈Ú‰∂ ’∆ Ϫ¤≈, ¡¿∞appleπ ◊πapple» ÍappleÓ∂√πapple «√¿∞ «’¤∞
È≈ ’appleπÕ ÓÈ Ó«‘ Ì∆ ¬∂‘∆ ¡appleπ Óπ÷ ’«apple Ì∆ ¬∂‘∆ Ï∂ÈÂ∆ ’«apple, «‹ ÍappleÓ∂√πapple ‘∆ «ÓÒÀÕ ÂÏ ◊πapple»
Â∞fi ’¿∞ ÍappleÓ∂√apple √≈«Ê «ÓÒ≈«¬ Á∂«¬◊≈Õ ÂÏ Â∂apple∆ Í»apple∆ ÍÛ∂◊∆Õ
’appleÂ≈apple Íπapple Ú≈Í√∆
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ Ï≈‘apple ’≈ ÂÓ≈√≈ Á∂«÷ ’«apple Ïπ«Û ’appleÂ≈appleÍπ«apple ¡≈«¬¡≈Õ
ÂÏ «ÁÈ «’ÂÈ∂ «’ Ï∆Â∂ Ê∂, «‹ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ ÏÀ·≈ Ê≈ ¡appleπ ¬∂«’ ◊Ø«ÚøÁ ÒØ’ ¡≈¬∂Õ
«ÂÈ‘π ¡≈«¬ ’«‘¡≈ «‹, ““apple≈Ó apple≈Ó ‘À ‹∆, ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““√«Â apple≈Óπ,
’appleÈ ’≈appleÈ‘≈apple, ÂappleÈ Â≈appleÈ‘≈apple apple≈Óπ, √«Â apple≈‹≈ apple≈ÓπÕ ¡≈¬∆¡À ‹∆, Ï«Ò‘≈apple ‹≈¿∞, ÏÀ·∆¡À
‹∆¿∞””Õ ÂÏ ˙«¬ ◊Ø«ÚøÁ ÒØ’ apple≈Ó apple≈Ó ’«‘ ’«apple, ÈÓ√’≈appleπ ‚ø‚Úπ ’«apple ÏÀ«· »◊¬∂Õ ÂÏ
◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““ÌÒØ ‘Ø ‹∆ ◊Ø«ÚøÁ ÒØ’‘π ’«Ò¡≈‰ ‘À ‹∆?”” ÂÏ ¿∞È‘π
◊Ø«ÚøÁ ÒØ’‘π ’«‘¡≈ «‹, ““‹∆, ¡≈‹π ’«Ò¡≈‰ ‘À; Â∂apple∂ Áapple√È Á∂÷À Â∂ ¡≈ÈßÁπ ‘À””Õ ÂÏ
ÿÛ∆ ¬∂’ √√Â≈«¬ ’«apple ¿∞È‘π ◊Ø«ÚøÁ ÒØ’‘π ’«‘¡≈ «‹, ““◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ ¬∂’ Ï∂ÈÂ∆
‘À ‹∆Õ ‹∂ ¡≈«◊¡≈ ‘Ø«¬, ÂÏ ’‘«‘ ‹∆””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““ÌÒ≈ ‘Ø«¬
√≈Ë‘π ‹∆Õ «’¤∞ Â∞Ó≈apple∂ ‹∆ ‘À, √π ’‘∆¡À ‹∆””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ Í≈«√ ¿∞È‘π ’«‘¡≈
«‹, ““◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ Ï≈ Ì≈apple∆ ‘À ¡appleπ ‘Ó Â∞¤∞ ‘À∫Õ «’¿∞ «‹ È ‘Ó ’Ø ¬∂‘ Ï≈ ¡≈¬∆
¡appleπ È ˙Í‹∆ ‘ÀÕ √𠫬«Â ’«apple ’«apple, ‘Ó Â∞¤ ‘«‘Õ ¡appleπ «‹«√ Ú√Â∞ ’Ø ‘«Ó Í»¤∂ ‘À∫, √π ˙‘π
Ú√Â∞ ÷apple∆ Ì≈apple∆ ‘ÀÕ ¡appleπ Â∞Ó «‹ ‘‘π √π ¡Í≈apple ‘‘π «‹È ’¿∞ «¬‘ Ú√Âz ¡≈¬∆ ‘ÀÕ Íappleπ ‹∆,
ÍappleÓ∂√πapple ’∂ ’∆¬∂ ‹ø ‘«‘‘ ‘Ó Ì∆Õ ‹∂ ± ÁÀ¡≈ ’«apple ’«apple √πÈ≈Ú«‘, ÂØ ‘Ó «È‘≈Òπ ‘ØÚ«‘Õ
ÍappleÓ∂√πapple ’∆ «ÈÓ«Â, √πÈ≈¬∆¡À ‹∆ ¬∂‘ Ï≈””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““ÌÒ≈
‹∆Õ «‹ «’¤∞ Â∞Ó Í»¤‘π◊∂ ¡appleπ «‹ «’¤∞ ÍappleÓ∂√πapple ’‘≈ÚÀ◊≈, √π ’‘«‘◊∂””Õ ÂÏ ¿∞È‘π ◊Ø«ÚøÁ
ÒØ’‘π ’«‘¡≈ «‹, ““◊πapple» È≈È’ ‹∆ ¬∂‘∆ ‘Ó≈apple∆ Ï∂ÈÂ∆ ‘À «‹, ““‹∆, ± ÿ«apple Â∞Ó≈apple≈ ÓÈ∞,
«¬Ï «ÁÛÂ≈ ’«apple ’«apple, √‘∆ ’«apple ’«apple «‡«’¡≈ ‘À √π ˙‘ Ï≈ ‘Ó ’Úπ √πÈ≈¬∆¡À ‹∆Õ «Á÷≈,
Â∞Ó «‹ ¡≈ÂÓ≈, «‡’≈«¬¡≈, √π «’√π Ú√Â∞ ’¿∞ ÒÀ ’«apple «‡’≈«¬¡≈ ‹∆? ¬∂‘ Ï≈ ͱ¤‰∂ ’∆
È≈‘∆ ¡appleπ ’‘‰ √≈apple÷∆ Í∆ È≈‘∆Õ Íappleπ ‹∆, Â∞Ó ÍappleÓ∂√πapple ‹∆ ’∂ Í»apple∂ ‘‘πÕ ‹∂ ÍappleÓ∂√apple ’∂ ¡«appleÊ
’‘‘π, ÂØ ’‘‘π, È≈‘∆ ‘Ø ‘Ó≈apple≈ «’¡≈ ⁄≈apple≈ ‘À ‹∆?”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ ‘«√¡≈ ¡appleπ
√Ã∆ apple≈◊ Ó«‘ Ï≈È∆ ÏØÒ∆ :-
Óapple‰À ’∆ «⁄øÂ≈ È‘∆∫ ‹∆Ú‰ ’∆ È‘∆∫ ¡≈√®
[«√apple∆ apple≈◊ Ó‘Ò≈ 1 ÿapple 1 Õ 18 Õ (20)]

215
ÂÏ ˙«‘ ◊Ø«ÚøÁ ÒØ’ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ’∆ ⁄appleÈ∆ Ò≈◊∂; ◊πappleπ ’∂ «√÷ ̬∂, ’‘‰ Ò≈◊∂
«‹, ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈Ò’ ‹∆, √π Í»apple≈ ◊πapple»Õ ¡À√≈ ±‘∂ ‘À∫Õ «‹¿∞ ‹≈‰«‘ «ÂÚπ «ÓÒ≈«¬””Õ ÂÏ ˙«¬
È≈È’ Í≥Ê∆ ̬∂, ◊πapple» ◊πapple» Ò≈◊∂ ‹Í‰∂Õ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ¿∞È ¿∞Í«apple «’appleÍ≈ ’apple∆Õ ÏØÒ‘π
Ú≈‘π◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞Õ
◊πapple» ‹∆ ’√»apple È◊apple «Ú⁄
ÂÏ ¡À√∆ ¡≈«◊¡≈ ÍappleÓ∂√πapple ’∆ ‘ج∆, «ÁÈ «’ÂÈ∂ ’∞ ’appleÂ≈apple Íπ«apple Ó«‘ ◊πapple» Ï≈Ï∂
È≈Ò’ ‹∆ ’Ø ‘ج∂ Ê∂, ¡appleπ ÓappleÁ≈È≈ appleÏ≈Ï∆ Ì∆ «ÚÁ≈ ‘Ø«¬ ’À ÿapple∆ ¡≈«¬¡≈ √∆Õ ¡appleπ Ï≈Ï≈
È≈È’ ‹∆ ¡ÍÈ∂ ‘∆ √«‘‹ √πÌ≈«¬ ’«apple, Ï≈‘apple ’Ø ¡≈«¬Õ «‹¿∞ ¡≈ÚÂ∂ ¡≈ÚÂ∂ appleØ‘∂Ú≈Ò∆
¡≈«¬ «È’Ò∂, ‘ª ÿÛ∆ ÁØ«¬ Â∆«È ¬∂ ÂÓ≈Ù≈ ‹∆¡ª ‹‘≈È ’≈ Á∂«÷¡≈, ‘ª È «‡’∂Õ Î∂«apple
¡≈◊À ’Ø ⁄Ò∂, ’√»apple ¡≈«¬Õ √π ‹«Á Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆ ’Ø ÒØ’ª Á∆ «Á√«‡ Í«Û¡≈ ¡appleπ √«Ì
¿∞·∆ Á¿∞«Û ¡≈«¬ ⁄appleÈ∆ Ò≈◊∂Õ «‹ «‹√ ’∂ Áapple√È Á∆ Ò≈Ò√≈ ÓÈ Ó«‘ Ê∆, √π «Â√ ’Ø
ÍappleÓ∂√πapple ¬∆‘ª ‘∆ ÒÀ ¡≈«¬¡≈ ‘ÀÕ Ú≈‘ Ú≈‘ Ì≈¬∆ «¬«√ È◊apple ’∂ ÒØ’ª ’∂ ¡≈‹ Ì≈◊ ¿∞Á∂
̬∂ ‘À∫Õ ÂÏ √ÌÈ∂ ÒØ◊ Ï∂ÈÂ∆ ’apple∆ «‹, ““◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ «¥Í≈ ’«apple ’«apple √‘apple Ó«‘
⁄Ò∆¡À ‹∆Õ ’ج∆ ’‘À, «‹ Ó∂apple∂ ÿ«apple ⁄Ò∆¡À ‹∆, ’ج∆ ’‘À, ‹∆ Ó∂apple∂ ⁄Ò∆¬∂ ‹∆Õ √π ◊πapple» Ï≈Ï≈
«’√ ’∂ ‹≈«¬? ÂÏ ¡≈ÚÂ∂ ¡≈ÚÂ∂ «¬Ú ‘∆, √‘‹∂ ‘∆, «‹ È◊apple Ó«‘ ¡≈«¬ ÍÃ≈Í ̬∂, «Â¿∞
¡≈◊∂ ’∆appleÂÈ∆¬∂ Ê∂Õ Â≈Ò Í÷≈Ú‹π, appleÏ≈Ï √≈‹ Ï≈‹ ω≈¬∂ ‘ج∂, ˙«¬ ’∆appleÂÈ∆¬∂ È≈⁄Â∂ Ê∂
¡appleπ ◊≈ÚÂ∂ Ê∂Õ ÍÀapple‘π √≈«ËÊ ÿ»øÿapple» ϪË∂ È≈⁄«‘ ¡appleπ Â≈Ò Í»apple«‘ ¡appleπ ÎØapple∆¡≈ ÷≈«¬ ÷≈«¬
¡¿∞√appleπ Í»apple≈ ’apple«‘Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’π ‹∆ Í∆ ¿±‘ª ‘∆ ¡≈«¬ «È’√∂Õ ÂÏ ¿∞È ’∆ Ì◊«Â,
‹Ø ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ’Ø «Á√«‡ ÍÛ∆, √π ◊πapple» Ï≈Ï≈ ‹∆ Ì∆ ¿∞‘ª ‘∆ ÏÀ«· ◊¬∂ ¡appleπ ÒØ’ Ì∆ √≈Ê
’∂ √≈Ê∂ ‘∆ ÏÀ«· ◊¬∂Õ ÂÏ ¿∞Ò‘π ’∆appleÂÈ∆¡‘π ◊πapple» ‹∆ ’Ø Á∂«÷ ’«apple ÈÓ√’≈appleπ, apple≈Ó apple≈Ó ’apple∆,
«‹ ◊πapple» ‹∆ ‘Ó≈apple∆ apple≈Ó apple≈Ó ‘ÀÕ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““√«Â apple≈Ó Íπapple÷π””Õ
’‘À, ““‹∆, ‹∂ Â∂apple∆ ¡≈«◊¡≈ ‘Ø«¬, ¿∞ ¬∂’ «Ú√È-ÍÁπ ·≈’∞apple ‹∆ ’¿∞ Â∞Ó≈apple∂ ¡≈◊∂ Ì∂«‡
Á∂«‘””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““¡«Â ÌÒ≈, ’‘∆¡À””Õ ÂÏ ˙‘ √Ì √≈ÚË≈È
‘ج∂Õ «’È‘∆ Í÷≈Ú‹» Ò∆¡≈, «’È‘∆ Â≈Ò, appleÏ≈Ï Ò∆¬∂, Ò≈◊∂ Ï‹≈Ú‰∂ ¡≈«¬ «’, Í◊‘π
√≈«Ê ÿ≥πÿapple» ϪË∂ Ò≈◊∂ «ÈappleÂ∞ ’apple‰∂Õ ÂÏ ÿÛ∆ ¬∂’ ÁØ«‘ Â≈¬∆∫ ¿∞È‘π ¬∂’ ÁØ«‘ «Ú√È ÍÁ
◊≈ÚÀÕ Á∂√∆ Ì≈¿∞ «Á÷≈«¬¡≈, È≈«⁄ ’±«Á «Ú√È ÍÁ ’≈ ÌØ◊ Á∆¡≈Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ’∆
¡≈«¬ Î∂«apple ⁄appleÈ∆ Ò≈◊∂Õ ÂÏ ¿∞È‘π ’«‘¡≈ «‹, ““Ï«Ò‘≈apple ‹ª, ◊πapple» ‹∆ ‘Ó ÂØ ‹≈«Â ’∂
ÏÑӉ ‘«‘ ‹∆Õ ‘Øapple Ï≈ Ú∂Á √≈√Âz ÍÛÈ∂ ’∆ ‘Ó Â∂ ¤∞«‡ ◊¬∆ ‘À ‹∆Õ «Â√ Â∂ ‘«Ó Ì◊«Â
√Ã∆ ·≈’∞apple ‹∆ ’∆ ¿∞«· Ò≈◊∂ ‘À∫ Ì◊«Â ’appleÂ∂ ‘À∫ ‹∆; √∆ ·≈’∞apple ‹∆ ’Ø Ì∆ apple∆fi≈ÚÂ∂ ‘ÀÕ ¡appleπ
«‹ ’ج∆ √πÈÂ≈ ‘À, √π Ì∆ «’appleÂ≈appleÊπ ‘ØÂ≈ ‘À ‹∆Õ ‹∆, ‘Ó≈apple∆ ¬∂‘≈ ‘∆ «’apple«Â ‘À «‹ ¡≈·Ø ‘∆
Í‘apple Â≈Ò Í÷≈Ú‹, Ï≈‹«‘ ¡appleπ Ì◊«Â √Ã∆ ·≈’∞apple ‹∆ ’∆ ‘Ø«¬””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’
‘«√¡≈ ¡appleπ ‘«√ ’«apple ’«‘¡≈ «‹, ““Íπapple÷≈ Â∞√≈ Â≈ ÌÒ∆ ’‘∆, Íappleπ ·≈’∞apple ‹∆, ¬∂Â∞ Ì◊«Â

216
÷π√∆ È≈‘∆ ‘ØÁ≈Õ ˙‘π Ì◊«Â ‘Øapple ‘ÀÕ ˙‘π, Â≈Ò, Í÷≈Ú‹, ÿ≥πÿapple», È≈⁄‰≈, ’±Á‰≈ ‘Øappleπ ‘À,
«‹Â∞ ’«apple ’«apple √Ã∆ ·≈’∞apple ‹∆ ÷π√∆ ‘Ø«¬””Õ ÂÏ ¿π«¬ ÏØÒ∂ «‹, ““Ï«Ò‘≈apple ‹ªÕ ◊πapple» ‹∆, ‘Ó ÂØ
¬∂‘≈ ‘∆ Ì◊«Â, ·≈’∞apple ’∂ apple∆fi‰∂ ’∆ √Ófi∆ Ê∆ ¡appleπ ¡¿∞apple ‹Ø ’≈¬∆ Ì◊«Â ‘À, √π «’appleÍ≈ ’«apple
’À ‘Ó ’¿∞ √πÈ≈¬∆¡ÀÕ «‹ ˙‘ Ì∆ ‘Ó √Ó«fi «√÷ Ò∂«‘””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ ¡≈√≈
apple≈◊ Ó«‘ Ï≈È∆ ÏØ«Ò «‹ :-
Ú≈‹≈ √«Â Í÷≈Ú‹π Ì≈¿∞Õ ‘Ø«¬ ¡ÈßÁπ √Á≈ Ó«È ⁄≈¿∞®
[¡≈√≈ Ó‘Ò≈ 1 ÿapple 2 Õ 6 Õ (350)]
ÂÏ ˙«¬ ¿∞«È ◊πapple» Ï≈Ï∂ ‹∆ ’∆ ⁄appleÈ∆ Ò≈◊∂Õ ¡appleπ «‹ÂÈ∂ ÒØ’ Ê∂, √π ’«‘ ¿∞·∂ «‹
““Ú≈‘ Ú≈‘ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ Ú≈‘ Ú≈‘ Â∞fi «ÏÈ≈ ¡À√∆ ’¿πÈ∞ ’‘À ¡appleπ ’¿πÈ∞ √Ófi≈ÚÀÕ ÂÏ
˙«¬ ÒØ’ √«Ì ◊πapple» ◊πapple» Ò≈◊∂ ‹Í‰∂Õ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’∂ «√÷ ̬∂; È≈È’ Í≥Ê∆ ̬∂Õ
’‘‰ Ò≈◊∂ «‹, ““Ú≈‘π◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ËøÈ∞ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞Õ √«Â◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞Õ
◊πapple» ‹∆ “⁄‘π‰∆ Í∆apple’Ó≈Ò Á∆” «Ú⁄
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ ’√»apple Â∂ appleÓ∂Õ ¡≈◊∂ ’Ø ¡≈ÚÂ∂ ¡≈ÚÂ∂ ⁄π‘‰∆ Í∆apple ’Ó≈Ò
’∆ ¡≈«¬ ÍÃ≈ͫ ̬∂Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ Í≈«√ ÒØ’ √Ì √‘apple ’∂ ¡≈«¬ «¬’·∂ ‘Ø«¬
◊¬∂Õ √«Ì ¡≈«¬ ⁄appleÈ∆ Ò≈◊∂; «‹ È≈È’∞ Ì◊Â∞ ‹Ø ’«‘Á≈ Ê≈, √πapple ÍappleÓ∂√πapple «’Ú∂ ‘∆ ¬∂Ê∂
¡ªÁ≈ ‘ÀÕ √𫉠’«apple È≈¿∞ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’≈, apple«‘˙ ’ج∆ È≈‘∆Õ ÂÏ «‹¿∞ ◊πapple» Ï≈Ï≈
È≈È’∞ ‹∆ ÏÀ·≈ Ê≈ ¡appleπ ÒØ’ Ì∆ Í≈«√ ‹πÛ∂ ÏÀ·∂ ’, «Â¿∞ ÏÀ√ÈØ ÒØ◊, ‹π √‘apple ’∂ Ê∂, √π Ì∆
√Ìπ «Ó«Ò ’«apple ¡≈«¬Õ «ÂÈ‘π ¡≈«¬ ’«‘¡≈ «‹, ““apple≈Ó apple≈Ó ‘À ‹∆, ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆,
apple≈Ó apple≈Ó ‘À””Õ ÂÏ ◊πapple ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““√«Â apple≈‹≈ apple≈Óπ ¡≈¬∆¡À ‹∆, ÏÀ√ÈØ
‹∆””Õ ÂÏ ˙«¬ ÏÀ√ÈØ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’¿∞ apple≈Ó apple≈Ó ’«‘ ’«apple, ÈÓ√’≈appleπ ’«apple ’«apple, ÏÀ«·
◊¬∂Õ ÂÏ ÿÛ∆ ¬∂’ √√Â≈«¬ ’«apple ¿∞È‘π ÏÀ√ÈØ ’«‘¡≈ «‹, ““◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆ «¬’
‘Ó≈apple∆ Ï∂ÈÂ∆ ‘À ‹∆ ‹∂ Â∂apple∆ ¡≈«◊¡≈ ‘Ø«¬, ¿∞ ’apple«‘Õ”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈
‹∆, ““ÌÒ≈ ‘ØÚÀ ÏÀ√ÈØÕ «‹ «’¤∞ Â∞Ó≈apple∆ «¬¤≈ ‘À, √π ’‘∆¡À ‹∆””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆
Í≈«√ ¿∞È‘π ’«‘¡≈ «‹, ““◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆ ¬∂‘∆ Ï∂ÈÂ∆ ‘À «‹, ¬∂‘π ‹∆ «’¤π apple≈Ó apple≈Ó
’‘∆Â≈ ‘À, «√ «’¡≈ ‘À? ¡appleπ ‹∂ «’¤∞ ¬∂‘π Ú∂Á √≈√Âappleπ ’appleÓ ’apple»«Â Ó≈«‘ ‘À «’ ‹∆, ¬∂√π
apple≈Ó È≈Ó ‘∆ Ó«‘ ‘À? ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆, Ï«Ò‘≈apple ‹ªÕ Â∂apple∂ √Ó≈«È ¡¿∞appleπ ’¿∞È∞ «ÓÒÀ◊≈Õ
Í»appleÈ Íπapple÷π? «‹√ Í≈√ Â∂ ‘Ó Í±¤«‘◊∂ ‹∆Õ «’appleÍ≈ ’«apple ’«apple «‹¿∞ ‘À, «Â¿∞ √Ófi≈¬∆¡À ‹∆Õ
¬∂‘ «Ï«Ë «’¿∞ ’«apple ‘À ‹∆Õ «¬«’ ’‘Â∂ ‘À, «‹ ’appleÓ √Ã∂√‡ ’apple∆¡«‘ ÂØ apple≈Ó È≈Ó Ò∂¿∞, Ì≈ÚÀ∫
È Ò∂¿∞Õ ¡apple𠫬’ ’‘Â∂ ‘À, «‹ ’appleÓ ’apple±«Â «’¤∞ È≈‘∆; apple≈Ó ‘∆ ’≈ È≈Óπ ‘ÀÕ √» Ï≈Ï≈ ‹∆
¬∂‘∆ fi◊Û≈ Í«Û¡≈ √À√≈apple Ó≈«‘ ‘Ø«¬¡≈ ’appleÂ≈ ‘ÀÕ √π «Á÷≈ ‹∆, ¬∂‘ ‘À, «’¿∞ ’«apple? «‹
‘À, «Â¿∞ √Ófi≈¬∆¡À ‹∆””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ¡≈√≈ apple≈◊ Ó«‘ Ï≈È∆ ÏØÒ∆ :-

217
’appleÓ ’apple±«Â Ï∂«Ò «Ï√Ê≈apple∆ apple≈Óπ È≈Óπ δ ‘»¡≈®
[¡≈√≈ Ó‘Ò≈ 1 ⁄¿πÍÁ∂ ÿapple 2 Õ 8 Õ (351)]
ÂÏ ˙«¬ ÏÀ√ÈØ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’∆ ⁄appleÈ∆ Ò≈◊∂Õ ¡appleπ ¡¿∞appleπ ‹Ø Ò◊ √Ì ÏÀ·∂
Ê∂, √π ’«‘ ¿∞·∂ ‹∆, ““ËøÈ∞ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ Ú≈‘◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ √«Â◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞Õ
ÂÒÚø‚∆ ‘π√ø◊ ‹≈‰≈
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ ⁄π‘‰∆ Â∂ ÂÒÚø‚∆ ‘π√ø◊ ’∆ ¡≈«¬¡≈Õ ˙ÊÀ ÓappleÁ≈È∂ ÈØ
’Ò≈Òª ’∆ «ÚappleÂ∆ Ê∆, √π ÓappleÁ≈È∂ ’∂ Ó≈¿∞ √øË» ‘π√ø◊ Á∆ ÂÒÚø‚∆ apple‘Á∂ √∂Õ √π ÓappleÁ≈È≈ ¡Â∂
ÓappleÁ≈È∂ Á∂ Ó≈«Í¡≈ ˙Ȫ ’Ò≈Òª Í≈«√ ¡≈«¬ «‡’∂ √∂, apple≈«¬ Ìج∂ Á∆ ÂÒÚø‚∆ Â∂Õ √π ÓappleÁ≈È∂
Ó≈«Í¡ª ÈØ «ÓÒ‰ Á∆ Ò¬∆, ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ Â∂ «ÚÁ≈ ÒÀ ’À √øË» ‘π√ø◊ Á∆ ÂÒÚø‚∆
¡≈«¬¡≈Õ ¡≈«¬ ’apple’∂, ÂÒÚø‚∆ Â∂ ¿∞◊‰ ’∆ ÂappleÎ √apple∆‘π √≈, ¿∞√ ‘Ø«· ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’
‹∆, ÓappleÁ≈È∂ ˘ √Á≈«¬ ÒÀ¡≈Õ ÓappleÁ≈È≈ ¡≈«¬ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’∆ ÍÀapple∆ ÍÀ¡≈Õ ÓappleÁ≈È∂
˘ Á∂«÷ ’«apple ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ Ï‘π ÷π√∆ ‘Ø«¬¡≈ ¡appleπ ÓappleÁ≈È≈ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’¿∞
Á∂«÷ ’«apple «È‘≈´ ‘Ø«¬¡≈Õ ‹ª ÓappleÁ≈È≈ ¡≈«¬ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’∆ ⁄appleÈ∆ Ò≈◊≈, ÂÏ
ÒØ’ª ˘ ÷Ï«apple ‘ج∆, «‹ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‘∆ ¡≈«¬¡≈ ‘ÀÕ «‹ÂÈ∂ ÂÒÚø‚∆ ’∆ ̇∆ ’∂
apple≈‹Í»Â Ê∂, ¬∂ÂÈ∂ √«Ì ¡≈«¬Õ √«Ì ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’∆ ⁄appleÈ∆ Ò≈◊∂Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂
È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““ÓappleÁ≈«È¡≈ Íπapple÷≈ ’apple≈appleπ ‘À?”” ’‘À, ““‹∆, Ï≈Ï≈ Í≈«Â√≈‘ Â∂apple∂
ÍÃ√≈«Á ’apple≈appleπ ‘À ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““ÓappleÁ≈«È¡≈ ÂÀ∫ «ÏÈ≈ ¡√≈‚≈ ÓÈ∞ ÷apple≈ ¿∞Á≈√π ‘∆
apple«‘¡≈Õ”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ Í≈«√ ÓappleÁ≈È∂ Ï∂ÈÂ∆ ’∆Â∆ «‹ ““◊πapple» Ï≈Ï≈ ‹∆ √Ò≈Ó«Â
‹∆∂, Â∂apple∆ ⁄≈Ò ÓÈ√≈ ’∆ ‘À? Íappleπ ‹∆ «Ó‘appleÚ≈È ’≈¬∆ ËappleÂ∆ ’ج∆ È◊appleπ, ’ج∆ «◊apple≈¿∞, ’ج∆
Á∂«÷¡≈ Ì∆?”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ¡≈«÷¡≈ «‹, ““ÓappleÁ≈«È¡≈ Íπapple÷≈ «‹¿∞ ’appleÂ≈appleÍπapple‘π
appleÓ∂, «Â¿∞ ͇∆ ’∂ ◊≈ È◊apple ËappleÂ∆ Á∂÷Â∂ appleØ‘∂ Ú≈«Ò, ’√»«apple ’∆ ËappleÂ∆ ◊≈¿∞ È◊πapple Á∂÷Â∂
Á∂÷Â∂, ⁄π‘‰∆ È◊appleπ ¡≈«¬ Á∂«÷¡≈Õ ÂÏ ⁄∞‘‰∆ Á∂«÷ ’«apple, ¿±‘ª Â∂ «‹ appleÓ∂, √π ¬∂ÊÀ ÂÒÚø‚∆
¡≈¬∂””Õ ÂÏ ÓappleÁ≈È∂ Ï∂ÈÂ∆ ’apple∆ «‹, ““◊πapple» Ï≈Ï≈ ‹∆ √Ò≈Ó«Â ’ج∆ ¬∂«ȡª È◊appleª
◊≈Ú«Û¡ª «Ú«⁄, ¬∂ÂÈ∆ ËappleÂ∆ «Ú«⁄, ’ج∆ ’‘‰, √πȉ, √Ófi‰ √Ófi≈Ú‰ ‘≈apple≈ Í∆
«Ó«Ò¡≈? ’ج∆ Í«Û¡≈ ◊π‰∆ «◊¡≈È∆, √øÂØ÷∆, √øÂØ÷‰‘≈apple≈, √øÂØ÷π ÒÀ‰ ‘≈apple≈, ’ج∆ «’Â∂
«Ó«Ò¡≈?”” ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’∂, ¬∂‘ Ì≈Ò ‘Ø∫Á∆Õ ¬∂ÂÀ ¡apple«Ê «Îapple∆Á≈, «‹ ’ج∆ ÍappleÓ∂√πapple
‹∆ Á∂ È≈ÚÀ Á≈ ÷Ø‹∆, «◊¡≈È∆ «Ë¡≈È∆, ÓÂ∞ ’ج∆ «’Ê≈¬∆∫ «ÓÒÀÕ ÂÏ ÓappleÁ≈È∂ ‹Ï ¬∂‘ Ï∂ÈÂ∆
’∆, «‹ ‹∆, ’ج∆ «’Ê≈¬∆ «Ó«Ò¡≈? ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ ¡≈√≈ apple≈◊ Ó«‘ Ï≈È∆ ÏØÒ∆:-
«’√ ’¿∞ ’‘«‘ √π‰≈Ú«‘ «’√ ’¿∞ «’√π √Ófi≈Ú«‘ √Ó«fi apple‘∂®
[¡≈√≈ Ó‘Ò≈ 1 ⁄¿∞ÍÁ∂ ÿapple 2 Õ 17 Õ (353)]

218
ÂÏ ÓappleÁ≈È∂ ’«‘¡≈ «‹, ““Ëø«È ‹∆, ± ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆ «‹√ Â∂ ÍappleÓ∂√πapple
Í≈¬∆¡ÀÕ √π ‹∆, ± Ú≈‘! Ú≈‘ ÏØÒ‘π Ì≈¬∆ Ú≈‘π◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞Õ Ëø«È ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞Õ
Î∆appleؘÍπapple ‹≈‰≈
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ ÓappleÁ≈È∂ ’¿∞ √≈«Ê ÒÀ ’«apple ¡≈◊∂ ’¿∞ appleÓ∂Õ ¡≈ÚÂ∂ ¡≈ÚÂ∂
’øŸ‰Íπapple ’∆ ËappleÂ∆ Á∂÷Â∂ Á∂÷Â∂, ӑӒ؇ ’Ø Á∂«÷ ’«apple, «ÎappleؘÍπapple ¡≈«¬¡≈Õ ÂÏ Â‘ª ÒØ’
◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’¿∞ Á∂«÷ Ï‘πÂ∞ ‹π«Û ◊¬∂, «‹ ˙‘π; «‹ È≈È’∞ Ì◊Â∞ ’‘∆Â≈ Ê≈, «‹«È
ÍappleÓ∂√πappleπ Á∂«÷¡≈ ‘ÀÕ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’∂ Áapple√È Á∂÷‰∂ ’∂ «È«Ó«Â, ÒØ’ Ï‘πÂ∞ «Ó«Ò ◊¬∂Õ
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ ÏÀ«· ◊«¬¡≈ ÂÏ «¬«’ ◊Ø«ÚøÁ ÒØ’ ¡≈«¬ ◊¬∂; È◊apple ’∂ «◊¡≈È∆
Íπapple÷ Ê∂Õ «ÂÈ‘ ¡≈«¬ ’«‘¡≈ «‹, ““apple≈Ó apple≈Ó ‘À ‹∆, ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆! apple≈Ó apple≈Ó ‘À ‹∆””Õ
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““√«Â apple≈‹≈ apple≈Ó ‹∆, ¡≈¬∆¡À ‹∆Õ Íπapple÷‘π ÌÒ∂ ‘Ø ‹∆?
’«Ò¡≈‰ ‘À ‹∆? ”” ¿∞È‘π ’«‘¡≈ «‹, ““‹∆, ¡≈‹π ÌÒ∂ ‘À∫ ‹∆; Â∂apple∂ Áapple√«È Á∂«÷¡À ¡≈ÈßÁπ
‘À ‹∆””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ¿∞È ’¿∞ Ï‘πÂ∞ ¡≈Áappleπ Á∂ ’À ¡appleπ ÏÀ·≈«¬¡≈Õ ÂÏ ÿÛ∆ ¬∂’ √√Â≈«¬
’«apple ¿∞È‘π ◊Ø«ÚøÁ ÒØ’‘π ’«‘¡≈ «‹, ““Ï«Ò‘≈apple ‹≈¿∞, ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆ ¬∂’ Ï∂ÈÂ∆ ‘À
‹∆Õ Â∂apple∆ ¡≈«◊¡≈ ‘Ø«¬, ¿∞ ’‘«‘ ‹∆””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““‘ª ‹∆,
ÌÒ≈ ‹∆Õ «‹ «’¤∞ «¬¤≈ ‘À Â∞Ó≈apple∆, √π ’‘∆¡À ‹∆, «È√’∞ ‹∆””Õ ¬∂‘≈ Ï∂ÈÂ∆ ‘À «‹, ““‹∆,
√À√≈apple Ó«‘ ¬∂‘≈ Ó≈«¬¡≈ ‘∆ «Í¡≈apple∆ ‘À ‹∆Õ √À√≈appleπ ’‘Á≈ ‘À, «‹ «’Ú ‘∆ Ó≈«‘¡≈ ÍÒÀ ÍÚÀ;
 ÌÒ≈ ‘ØÚÀÕ ‹∂ Ïπapple∂ ’∆Â∂ ÍÒÀ ‘«Ê ¡≈ÚÀ, Â≈ Ïπapple≈ ‘∆ ’apple‰≈ ÌÒ≈ ‘À, ‹∂ Ó≈«¬¡≈ «’Ú ‘∆
‹πÛ∂ ‹∆Õ ¬∂√π Ó≈«¬¡≈ Á≈ ÒÀ«¬¡≈, «’√∂ ‘∆ Í≈Í, ¡Íapple≈Ë ’apple‰∂ ’∆ √’∞⁄ ÓÈ Ó«‘ È≈‘∆
‹∆¡ª Á∂ Ó«È ¡ªÚÁ∆ ‹∆Õ ÍappleÓ∂√πapple ÈØ ’ج∆ È≈‘∆ «√ÓappleÁ≈Õ «¬’È≈ ȱ apple≈‹ Á≈ ÏÒ ‘À ¡appleπ
«¬«’ Í≈«Â√≈‘ ’‘ªÚÁ∂ ‘À«ÈÕ È¿∞ÏÂ∆ Ú‹Á∆¡ª ‘À«È; Ò÷ª ÿØ«Û¡ª √≈«Ê ⁄ÛÁ∂ ‘À«ÈÕ
˙«¬ ’‘Á∂ ‘À«È «‹ ¡√∆ ‘∆ ‘ª, ‘ØappleØ ’ج∆ È≈‘∆Õ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆ ˙«¬ ¡≈◊∂ Ì∆ ¡À√∂
‘∆ ‘Ø«‘◊∂, «’ È≈ ¡≈◊∂ ’ج∆ ¡Úapple Ï≈ ‘Ø«¬◊∆? ◊πapple» ‹∆ ¬∂‘ Ï≈ «’¿∞ ’«apple ‘À? «‹¿∞ ‘À,
«Â¿∞ √Ófi≈¬∆¡À ‹∆””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ¡≈√≈ apple≈◊ Ó«‘ Ï≈È∆ ÏØÒ∆ :-
Ò÷ Ò’√apple Ò÷ Ú≈‹∂ È∂˜∂ Ò÷ ¿∞«· ’apple«‘ √Ò≈Óπ®
[¡≈√≈ Ó‘Ò≈ 1 ÿapple 3 Õ 1 Õ (358)]
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ ¿∞È ’¿∞ ’«‘¡≈ «‹, ““Â∞√∆ ÍappleÓ∂√πapple «√Óapple‘π; √≈⁄π ÏØÒ‘π; √⁄ ’≈
«Ï¿∞‘≈apple ’apple‘πÕ Â∞Ó «¬√ ‘∆ √⁄ Â∂, ¬∆‘ª Ì∆ √π÷∆ ‘ØÚ‘π◊∂, ¡appleπ ¡≈◊∂ Ì∆ Â∞Ó≈apple∆ Áapple◊≈‘
Ó«‘ Í«Â apple‘À◊∆””Õ ÂÏ ˙«¬ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’∆ ⁄appleÈ∆ Ò≈◊∂, «√÷ ̬∂; Ò≈◊∂ ◊πapple» ◊πapple»
‹Í‰∂; È≈È’ Í≥Ê∆ ‘»¬∂Õ ÏØÒ‘π Ú≈‘◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞Õ
«’’Û∆¡≈‰∂ ‹≈‰≈
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆ «ÎappleØ‹Íπapple Â∂ «’’Û∆¡≈‰∂ «Ú⁄π ÁØ ‘Ø«¬ ’«apple ’appleÂ≈apple Íπ«apple
¡≈«¬¡≈Õ ÂÏ «ÁÈ «’ÂÈ∂ «’ Ï∆Â∂ Ê∂ ¡appleπ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ ÏÀ·≈ Ê≈, ¡apple𠫬«’ ◊Ø«ÏøÁ
ÒØ’ ¡≈¬∂Õ «ÂÈ‘π ¡≈«¬ ’«apple ’«‘¡≈ «‹, ““apple≈Ó apple≈Ó ‘À ‹∆ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆ apple≈Ó apple≈Ó

219
‘ÀÕ”” ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““√«Â apple≈‹≈ apple≈Óπ, Ï«Ò‘≈apple, Ï«Ò‘≈apple ‹∆, apple≈Ó
’∂ È≈Ó ¿∞Íapple‘πÕ ¡≈¬∆¡À ‹∆, ÏÀ√∆¡À ‹∆””Õ ÂÏ ˙«¬ ◊Ø«ÚøÁ ÒØ’ apple≈Ó apple≈Ó ÈÓ√’≈appleπ ’«apple
’«apple ÏÀ·≈ ◊¬∂Õ ÂÏ ¿∞È ’¿∞ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ Ï‘πÂ∞ Ì≈¿∞ ’«apple ’«apple ¡ÍÈ∂ «È’«‡ ÒÀ
ÏÀ·≈«¬¡≈Õ ÂÏ ‹«Á ÿÛ∆ ¬∂’ ÁØ«¬ Ï∆Â∆, ÂÏ ¿∞È‘π ◊Ø«ÚøÁ ÒØ’‘π ’«‘¡≈ «‹, ““◊πapple» Ï≈Ï≈
È≈È’ ‹∆ «¬’ Ï∂ÈÂ∆ ’appleÈ∆ ‘ÀÕ ‹∂ Â∂apple∆ ¡≈«◊¡≈ ‘ج∆, ¿π ’apple«‘””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’
‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““‘ª ‹∆, ÌÒ≈ ‘ØÚÀÕ «‹ «’¤∞ Â∞Ó≈apple∆ ÓÈ√≈ ‘À, √π ’«‘¡À ‹∆””Õ ÂÏ ¿∞È‘π
’«‘¡≈ «‹, ““◊πapple» ‹∆ ‘Ó≈apple∆ ¬∂‘≈ Ï∂ÈÂ∆ ‘À ‹∆, «‹ «Á÷≈ ‹∆, ˙‘π ‹∆ ’ج∆ ’appleÂ≈apple ’appleÈ‘≈appleπ
’‘∆Â≈ ‘À, «‹ √ÌÒ≈ ’≈ ˉ∆ √Ì√ ’≈ ÌappleÂ≈, √Ø ’‘ª Ï√Â≈ ‘À? ¡appleπ ¬∂‘π «‹ ¿∞È apple⁄È∞
apple«⁄¡≈ ‘À, √π ’∂Â≈ ’∞ ‘À ‹∆? ¡appleπ «‹È‘π ˙‘π Í≈«¬¡≈ ‘À, √π «’¿∞ ’«apple Í≈«¬¡≈ ‘À? ¡appleπ
«‹È‘π Í≈«¬¡≈ ‘À, √π ’À√ ‘À? ¡appleπ ¿∞È ’∆ Íë’appleÂ∆ ’À√∆ ‘À ‹∆? «‹¿∞ ‘À, «Â¿∞ √Ófi≈¬∆¡À
‹∆””Õ ¡appleπ «‹È‘π ˙‘π Í≈«¬¡≈ ‘À, √π «’¿π ’«apple Í≈«¬¡≈ ‘À? ¡appleπ «‹È‘π Í≈«¬¡≈ ‘À, √π ’À√∂
‘À? ¡appleπ ¿∞È ’∆ Íë’appleÂ∆ ’À√∆ ‘À ‹∆? «‹¿∞ ‘À, «Â¿∞ √Ófi≈¬∆¡À ‹∆””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’
‹∆ ’«‘¡≈ «‹, √≈Ï≈«√ Íπapple÷‘π Â∞√ª ¬∂‘ ÌÒ∆ Ï≈ ͻ¤∆Õ ËøÈ∞ ‘Ø Â∞√∆, «‹È ’∂ Ó«È √⁄∂
√≈«‘Ï ’∆¡ª Ï≈ª Í»¤È∂ ’≈ Í∂ÃÓ ‘ÀÕ √π Â∞√∆ Ì∆ «’appleÂ≈appleÊπ ‘ج∂ ¡À ¡√ª ÈØ Ì∆ Â∞√≈
«È‘≈´ ’∆Â≈Õ ÂÏ √»‘∆ apple≈◊ Ó«‘ ¤øÂ∞ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ Ï≈È∆ ÏØ«Ò ¿∞«·¡≈ «‹ :-
«‹«È ’∆¡≈ «Â«È Á∂«÷¡≈ ‹◊π ËøËÛÀ Ò≈«¬¡≈®
[√»‘∆ ¤ø ӑÒ≈ 1 ÿapple 4 Õ 4 Õ (765)]
ÂÏ ˙«¬ ◊Ø«ÚøÁ ÒØ’ ¿∞«· ’«apple ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’∆ ⁄appleÈ∆ Ò≈◊∂Õ È≈È’ Í≥Ê∆ ̬∂,
Ò≈◊∂ ◊πapple» ◊πapple» ‹Í‰∂Õ Ú≈‘◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ËøÈ∞ ◊πapple Ï≈Ï≈ È≈È’∞Õ √«Â◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞Õ
’appleÂ≈apple Íπapple Ú≈Í√∆
ÂÏ ¬∂’ «Á«È ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆ Í≥‹≈Ï∆ ’∆ ËappleÂ∆ È◊«apple ’appleÂ≈apple Íπ«apple ÏÀ·≈ Ê≈
¡appleπ ¬∂’ ◊Ø«ÚøÁ ÒØ’ ¡≈«¬ ◊¬∂Õ ¿∞È‘π ¡≈«¬ ’«‘¡≈ «‹, ““apple≈Ó apple≈Ó ‹∆””Õ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’
‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““√«Â apple≈‹≈ apple≈Óπ ‹∆Õ apple≈Ó ’∂ ÒØ’‘π ¡≈Ú‘π ‹∆, ÏÀ√‘π ‹∆ Ï«Ò‘≈apple ‹≈¿∞ ‹∆Õ
ÂÏ ¿∞È‘π ◊Ø«ÚøÁ ÒØ’‘π apple≈Ó apple≈Ó ’«apple ’«apple ¡appleπ ÈÓ√’≈appleπ ’«apple ’«apple, ÏÀ«· ◊¬∂Õ ÂÏ ◊πapple»
Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““Ì≈¬∆ apple≈Ó‹È ‹∆ ’«Ò¡≈‰ ‘À ‹∆? ÌÒ∂ ‘Ø ‹∆?””” ÂÏ ¿∞È‘
’«‘¡≈ «‹, ““Ï«Ò‘≈apple ‹≈¿∞, ◊πapple» ‹∆ Â∂apple∂ Áapple√È Á∂÷∂, ¡≈‹π ¡ÈßÁπ ‘À ‹∆Õ ÂÏ ÿÛ∆ ¬∂’
√√Â≈«¬ ’«apple ¿∞È‘π ’«‘¡≈ «‹, ““Ï«Ò‘≈apple ‹ª ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹, ““ÌÒ≈ ‘ØÚÀ
‹∆Õ ◊Ø«ÚøÁ ÒØ’‘π ‹∆ «‹ «’¤∞ Â∞Ó≈appleÀ ‹∆ ‘À, √π ’‘∆¡À ‹∆Õ”” ÂÏ ¿∞È‘π ◊Ø«ÚøÁ ÒØ’‘π ’«‘¡≈
«‹, ““◊πapple» ‹∆ ¬∂‘≈ Ï∂ÈÂ∆ ‘À ‹∆Õ «‹ «¬«’ ÌÒ≈ Í«‘apple≈Â∂ ‘À∫, ¡appleπ √À√≈appleπ ¿∞ ÌÒ≈ ‘∆ ’«‘
ÓÈ≈ÚÂ≈ ‘ÀÕ ¡appleπ ‹∆, ÍappleÓ∂√πappleπ ‹∆ ’∆ ’Ê≈ ˙«¬ «’¤∞ È≈¬∆ √ÓfiÂ∂Õ ‹‘ª «’¤∞ ¡≈È √π¡≈Á
«Ï«÷¡≈ Á∂ ‘ØÂ∂ ‘À∫, ‘ª ˙«¬ Á¿∞«Û «ÓÒÁ∂ ‘À∫Õ ‘«apple ’Ê≈, ‘«apple √Ì≈ ’¿∞ «’¤∞ È≈‘∆ ’«apple
‹≈‰Â∂Õ ◊πapple» ‹∆ «Á÷≈, ¿∞È ’¿∞ ¿∞ ¬∆‘≈ ËÈ∞ √π÷π Ï‘πÂ∞ ‘ÀÕ «Á÷≈ ‹∆, ¡≈◊∂ Ì∆ ˙«‘ ¡À√∂
‘∆ ‘Ø«‘◊∂ «’ È ‘Ø«¬◊∂ ‹∆? ¿∞È ’∆ ’Ú‰ ◊«Â ‘Ø«¬◊∆ ‹∆? «Á÷≈, ¬∂‘π «‹¿π ‘À, «Â

220
√Ófi≈¬∆¡À ‹∆””Õ ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ √Ã∆ apple≈◊ Ó«‘ Ï≈È∆ ÏØÒ∆ √ÏÁπ «‹ :-
«ËÃ◊ ‹∆Ú‰∞ ÁØ‘≈«◊‰Â∆ Óπ·∆ Á»‹∂ Ì≈«¬Õ
[«√apple∆ apple≈◊ Ó‘Ò≈ 1 ÿapple 1 Õ13Õ (18)]
ÂÏ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞ ‹∆, ¿∞È ¿±Í«apple «¥Í≈ È≈Ê ÌÀ¡≈Õ ¿∞È ’¿∞ ¡√∆apple Ï≈Áπ
Á∆¡≈ «‹, ‹≈‘π Íπapple÷‘πÕ Â∞Ó≈apple≈ ÌÒ≈ ‘Ø«¬◊≈Õ Â∞√∆ ÍappleÓ∂√πapple ’Ø «√Óapple‘πÕ ÂÏ ˙«¬ ◊πapple» Ï≈Ï∂
È≈È’ ‹∆ ’∆ ⁄appleÈ∆ Ò≈◊∂; «√÷ ̬∂; È≈È’ Í≥Ê∆ ’‘≈¬∂Õ Ò≈◊∂ ◊πapple» ◊πapple» ‹Í‰∂ «‹ ËøÈ∞ ◊πapple»
Ï≈Ï≈ È≈È’, Ú≈‘◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’, √«Â◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’∞Õ
˝ √«Â◊πapple» Íapple√≈«Á® √Ïø 1708Õ ÚÀ√≈÷ Ú⁄ ¬∂’Ó® 1 ® ˘ ⁄ÂzÌØ‹ ÍØÊ∆ Íapple∆
‘ج∆, Ú⁄«È √Ã∆ ◊πapple» «Ó‘appleÚ≈È Á∂ «Ò÷≈¬∆ ‹∆Õ «Ò÷∆ Ì≈¬∆ ’Ø√Ø Á≈√ Ïapple‘ÓÈ, √∂Ú’∞ ◊πapple»
Á≈, Í»apple∆ ‘ج∆Õ GD ◊Ø√‡∆ «Ò«÷¡≈ ‘ÀÕ ◊πÒ≈Óπ, ◊πÒ≈Ó ’≈ √∂Ú’∞, √∂Ú’ª ’≈ «√÷π, «√÷ª ’≈,
«‹È∑ª ◊πapple» ͤ≈Â≈ ‘ÀÕ ◊πÒ≈Ó ⁄Âapple ÌØ‹ ’≈ √ª√ √≈√ ’≈ ÍÀapple∆ ÍÚ‰≈ Ú≈⁄‰≈Õ ◊πapple» Á∂ ‘π’Ó
È≈«Ò ÍØÊ∆ √ØË∆Õ ¡÷appleπ ÿ‡Á≈ ÚËÁ≈ Ï÷√‰≈ ¬Ø‘Ø‘ Á≈È∞ Á∂‰≈, √Ã∆ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆
’≈ √ÏÁπ ¡≥«apple Ú√À ‹∆® 1ÕÕ Ú≈‘◊πapple» ‹∆Õ «Â√π ÍØÊ∆ Á≈≈ ¡ÚÂ≈appleπ ’∆Â≈, ¬∂‘π ÍØÊ∆Õ √øÏÂ∞
1885Õ ¡√» √πÁ∆ Áπ¡≈«¬√∆, ¡À«ÂÚ≈«appleÕ ÍØÊ∆ Í»apple∆ ‘ج∆ ◊πapple» ’∂ ÍÃ√≈«Á®1®

221
Ï≈Ò∂ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆
[«¬‘ √Ã∆ «Í¡≈apple∂ Ò≈Ò ’Í»apple «ÁÒ∆ ’ØÒ √πapple«÷¡Â ‘ºÊ «Ò÷Â* Â∂ ¡≈Ë≈apple≈ ‘ÀÕ
‹Ø ‘πÈ Â’ «ÓÒ∆¡ª √Ì Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ Á∆¡ª ‹ÈÓ √≈÷∆¡ª ÂØ∫ Íπapple≈‰∆ ‘À Â∂ «¬√ «Ò÷ Á∆
«ÓÂ∆ 1715 ¬∆√Ú∆ ‘ÀÕ]
˝ √«Â◊πapple ÍÃ√≈«ÁÕ ‹ÈÓ √≈÷∆ √Ã∆ ◊πapple» Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ’∆®
√øÓ 1582 ÍøÁz‘ √À ÏÀ¡≈√∆¡≈ «ÓÂ∆ ÚÀ√≈÷ √πÁ∆ Í≥⁄Ó∆ ““ÍØÊ∆ «Ò÷∆ ÍÀÛ∂ ÓØ÷∂
√πÒÂ≈ÈÍπapple ’∂ ÷Âapple∆”” ◊πapple» ¡≥◊«Á «Ò÷Ú≈¬∆ ÍÀÛ≈ ÓØ÷≈ Ï≈Ò∂ √øË» ‹‡∂‡∂ È≈«Ò apple≈«¬ Ìج∂ Á∆
ÂÒÚø‚∆ ¡≈«¬¡≈ ¡≈‘≈Õ ◊πapple» ¡≥◊Á ‹∆ ÈΩ „»«„’À ÒË≈ ¡≈‘≈Õ Áπ«¬ Ó‘∆È∂ √Â≈apple‘ «ÁÈ
«Ò÷«Á¡≈ Ò◊∂ ¡‘∂Õ ‹Ø ‘’∆’ ¡≈‘∆ «‹Ê∂ «‹Ê∂ «Îapple∂ ¡≈‘À «ÂÊØ «ÂÊØ Á∆ ‘’∆’ √‘«‹
È≈«Ò Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ «Ò÷≈¬∆Õ Ï≈Ò∂ ¿∞Í«apple ◊πapple» ¡≥◊Áπ Ï‘πÂ∞ ÷π√∆ ‘Ø«¬¡≈Õ Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ ¡Â∂
ÓappleÁ≈È≈ appleÏ≈Ï∆ È≈«Ò «Îapple∂ ¡≈‘≈ ÓØÁ∆÷≈È∂ Á∂ Ú÷Â, Ï≈Ò≈ È≈Ò∂ ¡≈‘≈Õ
˝ √«Â ◊πapple ÍÃ√≈«ÁÕ «¬’ «ÁÈ ◊πapple» ¡≥◊Á ‹∆ Á∂ «ÁÒ ¿∞Í‹∆ Ó∂apple≈ ◊πapple» È≈È’
Í»appleÈ ¡≈‘≈Õ ¿∞√ ¡Â∂ ÍappleÓ∂√apple «Ú«⁄ Ì∂Áπ «’¤ È≈‘≈Õ «Á÷≈ Ó∂apple∂ ◊πapple» ‹ÈÓ «’ apple¿∞√ «Ò¡≈
¡≈‘≈Õ ¬∂‘ «⁄‰≈ ‘Ø«¬ apple‘∆ ¡ª‘≈ ’Â’ Ó≈‘ «Í¤Ò∂ Í÷ Ï≈Ò≈ √øË» ◊πapple» ¡≥◊Á Á∂ Áapple√È
˘ ¡≈«¬¡≈ √∆ ◊πapple» ¡≥◊Á ¤«Í¡≈ apple‘Á≈ √∆Õ Ï≈Ò∂ √øË» ˘ ¬∂‘≈ ⁄≈‘ √∆ ‹∂ ◊πapple» Íapple◊‡ ‘ØÚÀ
ª Áapple√«È ‹≈«¬¡ÀÕ Ï≈Ò∂ √øË» √π«‰¡≈ ‹Ø ◊πapple» È≈È’ «¬’ ÷Âapple∂‡≈ ¡≥◊Áπ ‘ÀÕ ¿∞√ ÈØ Ê≈«Í
⁄«Ò¡≈ ‘ÀÕ ‹≈«Â «Âapple‘πÈ ‘ÀÕ Íapple ‹≈‰∆Á≈ È≈‘∆ ’∂‘Û∂ Ê≈¿∞ ¤«Í ÏÀ·≈ ‘ÀÕ ÷Ïapple √π‰∆ ÷‚±apple
÷«‘«apple¡ª Á∆ «Ú«⁄ ÏÀ·≈ ‘ÀÕ ¬∂‘π √𫉠’À Ï≈Ò≈ √øË» ◊»appleπ ¡≥◊Á Á∂ Áapple√«È ¡≈«¬¡≈ ‹Ø «’¤∞
√’«Â ¡≈‘∆ √Ø Ì∂‡ ÒÀ ¡≈«¬¡≈, „»„ÒËØ√πÕ ¡◊À Á∂÷À ª ◊πapple» ¡≥◊Á ÏÀ·≈ Ï≈‰∞ Ú‡Á≈ ‘ÀÕ
Ï≈Ò∂ √øË» ‹≈«¬ ÓÊ≈ ‡∂«’¡≈ ¡◊Ø∫ ◊πapple» ¡≥◊Á» ÏØ«Ò¡≈ ¡≈¿∞ Ì≈¬∆ √«Â ’appleÂ≈apple ÏÀ·Ø ‹∆Õ
◊πapple» ¡≥◊Áπ Ú≈‰∞ Ú‡‰∂ apple«‘‘ ◊«¬¡≈Õ ◊πapple» ¡≥◊Áπ Ï≈Ò∂ ˘ Íπ¤‰≈ ’∆Â≈, Ì≈¬∆ «√º÷ «’ÊØ∫
¡≈«¬˙Õ «’¿∞ ’«apple ¡≈Ú‰ ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ ’¿∞‰ ‘Ø∫Á∂ ‘Ø, ª Ï≈Ò∂ √øË» ‘«Ê ‹ØÛ∂ ◊πapple» ‹∆, ‘ØÁ≈
‘ª ‹‡∂‡≈, È≈¿∞ ‘À Ï≈Ò≈, ◊Ø √øË» ÚÂÈ apple≈«¬ Ìج∂ Á∆ ÂÒÚø‚∆ ‘ÀÕ ◊πapple» Á∂ Áapple√È ¡≈«¬¡≈
‘ªÕ Î∂«apple ◊πapple» ¡≥◊Á ‹∆ Íπ«¤¡≈ Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ ± «√÷ «’√Á≈ ‘À∫ ÂÀ˘ ’¿∞‰ «Ó«Ò¡≈ √∆Õ Î∂«apple
Ï≈Ò≈ ÏØ«Ò¡≈ ‹∆ ‘¿∞ ◊πapple» È≈È’ Á≈ «√÷ ‘ªÕ ÓÀȱ È≈È’ Ï∂Á∆, ’≈¨ Á≈ ÍπÂz «Ó«Ò¡≈

222
√∆Õ ◊πapple» ¡≥◊Áπ Í∞«¤¡≈ Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ ◊πapple» Â∞«‘ «‚·≈ √∆Õ Âª Ï≈Ò∂ √øË» ’«‘¡≈ ‹∆ ÓÀ∫Ê∆∫ ÂzÀ
Úapple∑∂ ◊πapple» È≈È’ Ú‚≈ √∆Õ ÓÀ∫ È≈È’ ’∂ È≈«Ò «Í¤∂ Ò◊≈ «ÎappleÁ≈ √∆Õ Íappleπ ‹∆ ÂÁ ¡√≈ȱ
¬∂‘∆ Ó«Â È≈‘ √∆Õ √Ø ¬∂Ú‚∞ ◊πapple» ‘À √Ò≈Ó∆ apple‘Á∂ √∂Õ ¬∂‘ ◊Ò ‹≈ Ï≈Ò∂ √øË» ¡≈÷∆ ª ◊πapple»
¡≥◊Á Á≈ ÏÀapple≈◊ ¤∞«‡ ◊«¬¡≈Õ «’Ê≈¿∞ ÊøÓÀ È≈‘∆Õ apple≈«Â ◊π‹apple Î∂«apple ÌÒ’∞ ‘Ø¡≈Õ Âª Î∂«apple
◊πapple» ¡≥◊Áπ ¡≈«÷¡≈ Ì≈¬∆ Ì≈Ò∂ ˘ √Á‘πÕ Âª Ï≈Ò≈ √øË» ¡≈«¬¡≈Õ ÓºÊ≈ ‡∂«’˙√πÕ ◊πapple» ¡≥◊Á
Ï≈Ò∂ ˘ Íπ«¤¡≈ Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ ’∞fi ÂÀ˘ ¬∂‘ Ì∆ Ó¨Ó È≈‘∆Õ Íapple ‹∆ «¬Â‰∆ ÓÀ∫ √π‰∆ √∆ ÒØ’≈
Á∂ Óπ‘‘π ‘«apple«Á¡≈Ò «Ó√apple ¡≈÷Á≈ √∆ ‹Ø Ì≈¬∆ «¬È∂ Ó‘»apple ¡Â∂ √Â≈¬∆√ ȤÃÂ∞ ¡Â∂ ’Â’
’∆ ͱappleÈÓ≈√∆ √À «¬Â ȤÂz ’ج∆ È≈‘∆ ‹È«Ó¡≈Õ ¬∂‘π ’≈¨ Ï∂Á∆ Á∂ ÿ«apple ’ج∆ Ú‚≈ Ì◊«Â
‹È«Ó¡≈ ‘ÀÕ «¬ÂÈ∆ ÓÀ∫ √π‰Á≈ √∆Õ ‹π Ó‘Â∂ ’≈¨ «ÂÂ∂ √ÓÀ ‹ÈÓ ÍÂz∆ «Ò÷≈¬∆√∆Õ”” √øÓÂ
1582 Í≥Áz‘ √À «Ï¡≈√∆¡≈ «ÓÂ∆ ÚÀ√≈÷ √πÁ∆ Í≥⁄Ó∆Õ Î∂«apple ◊πapple» ¡≥◊«Á ’«‘¡≈ ““Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈
«’ÚÀ ‹ÈÓ ÍÂz∆ Ì∆ ‘«Ê ¡≈ÚÀ”” ª Ï≈Ò∂ ’«‘¡≈ ““◊πapple» ‹≈‰À Íapple ÷Ø‹π ’∆«Â¡≈‘ ‘«Ê
¡≈ÚÀÕ”” Î∂«apple ◊πapple» ¡≥◊Áπ ’«‘¡≈ ““Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ ’ج∆ ¬∂‘ ‘À «‹√ Ê∆ ÷Ø‹π ‹ÈÓ ÍÃÂ∆ Á≈ ¡≈ÚÀÕ
¡’∂ ‹ÈÓ ÍÂz∆ ‘∆ ‘«Ê ¡≈ÚÀÕ”” ª Î∂«apple Ï≈Ò∂ ¡≈«÷¡≈ ““‹∆ „»ø„¡À ª ◊πapple» ¡≥◊«Á ’«‘¡≈
Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ Â∞√∆ ¿∞ÊØ∫ Á∂ Ó‘appleÓ ‘ØÕ Â∞√ª ‘∆ ÷Ø‹Ø «‹ ‘«Ê ¡≈ÚÀÕ ¡’À Â∞√∆∫ «’√∂ Í≈√ ‡Ø«Ò
’„‘πÕ”” ª Ï≈Ò∂ ¡≈«÷¡≈ ““‹∆ ’≈¨ Ï∂Á∆ Á≈ Ìapple≈¿∞ Ò◊Á≈ ‘À, Ò≈¨ Ï∂Á∆Õ ˙√π Í≈√π ‘ØÚÀ
ª ÷Ø‹π ’appleÀÕ”” ª ◊πapple» ¡≥◊«Á ’«‘¡≈, ““Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ ‹∆ Â∞√ª ÷Ø‹π ’apple‰≈”” ª Ï≈Ò∂ ’«‘¡≈
““◊πapple» ‹∆ ‹∂ Â∞√∆∫ ’ج∆ ¡≈͉≈ ¡≈ÁÓ∆ Á∂Ú‘πÕ ˙‘ Ì∆ ‘ØÚÀ ¡Â∂ ‘ø¿∞ Ì∆ È≈Ò∂ ‹≈«¬ ’«apple
Ò≈¨ Ú∂Á∆ ˘ ¡≈÷∆¡ÀÕ”” ª Ï≈Ò≈ ÷‚±apple «Ú⁄‘π ‘Ø∫Á∂ ‘∆ ‹≈«¬ ÂÒÚø‚∆ Ú«Û¡≈Õ ¡≈«¬
¡≈«÷¡≈ Ì≈¬∆ Ò≈¨ √«Â’appleÂ≈appleÕ ¡◊∂ Ò≈¨ ¡≈«÷¡≈ Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ √«Â’appleÂ≈appleÕ Âª Ï≈Ò∂
«Ó‘appleÚ≈È◊∆ ‘ج∆ ‘ÀÕ ◊πapple» È≈È’ Á∆ ‹ÈÓ ÍÃÂ∆ Á»ø„ ’À ÒÀ ⁄ÒØÕ ¡√∆∫ ◊πapple» ¡≥◊Áπ ¡√ª „»ø«„
’À ÒË≈ ‘À ““È≈È’ ¡Â∂ ¡≥◊«Á «Ú«⁄ ’ج∆ Ì∂Á È≈‘∆Õ Âª Ò≈¨ ’«‘¡≈ Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ √ø◊«Â
¡≈÷Á∆ ‘ÀÕ √Ø Í»apple≈ Ú⁄È∞ ¡≈÷Á∆ ‘ÀÕ ◊πapple» È≈È’ ‹∆ ’∆ ‹ÈÓ ÍÃÂ∆ Ó∂apple∂ ’Ø«Ò È≈‘∆Õ”” ª
Ï≈Ò∂ ’«‘¡≈ ““Ì≈¬∆ ±ø ’≈¨ Á≈ «Ìapple≈¿∞ ‘ÀÕ Âø» ÿ«apple «Ú⁄ ‡Ø«ÒÕ”” ÂÏ Ò≈¨ ’«‘¡≈ ““Ì≈¬∆
Ï≈Ò≈ ± È≈È’ Á≈ «ÓÂà ‘ÀÕ Â±ø √⁄π ¡≈÷ ◊πapple» √Ã∆ ⁄øÁ ’∂ ¡≥◊ÁπÕ”” ª Ï≈Ò∂ ’«‘¡≈, ““Ì≈¬∆
Ò≈Ò» ◊πapple» ¡≥◊Áπ ‘Ø«¬¡≈Õ «‹√π ¡◊∂ ◊πapple» È≈È’ Í≥‹ ÍÀ√∂ ¡Â∂ «¬’ È≈apple∆¬∂Ò apple«÷ ’À ÓÊ≈
¡≈«Í ‡∂«’¡≈Õ Ì≈¬∆ Ò≈¨ «Â√π È≈«Ò Ïapple≈Ïapple∆ ’∂‘∆Õ ¡√ª „»ø«„ ’«apple ÒË≈ ‘À ¡Â∂ «√apple∆ ⁄øÁ
‘Øapple∆ ¡¿∞Ò≈«Á ’«apple Í»‹∆¡«È◊∂Õ”” ª Ò≈¨ ¡≈«÷¡≈ ““Ì≈¬∆ Ï≈Ò «Á÷ª ‡Ø«ÒÁ≈ ‘ªÕ Ì≈¬∆
Ï≈Ò≈ Ï∆Ï∆ Ì∆ ⁄«Ò ◊¬∆ ¡Â∂ Ì≈¬∆ ’≈¨ Ì∆ ⁄«Ò ◊«¬¡≈Õ”” Ò≈Ò» ÿ«apple «Ú«⁄ ‡ØÒ‰ Ò◊≈Õ
Í≥‹Ú∂∫ «ÁÈ ‹ÈÓ ÍÃÂ∆ ÒÌ∆Õ Ï≈Ò∂ ˘ «ÁÂ∆ ª Ò≈¨ ˘ ‹Ø («√÷) ◊πapple» ¡≥◊«Á Ï≈Ò∂ Á∂ È≈«Ò

223
«ÁÂ≈ √∆, ˙«È ’«‘¡≈ ““Ì≈¬∆ Ò≈¨ » Ì∆ ⁄´ Â∂apple≈ Ï‘πÂ∞ ¿∞Ë≈apple ‘ØÚÀ◊≈Õ”” ª Ï≈Ò∂ ’«‘¡≈
““ÌÒ≈ Ì≈¬∆ Ò≈¨ ± Ì∆ ⁄´”” Â≈ Ò≈¨ ’«‘¡≈ ““Ì≈¬∆ Ó∂apple≈ ª ⁄Ò‰≈ È‘∆∫Õ Â∞√∆∫ ‹ÈÓ
ÍÃÂ∆ ÒÀ ‹≈‘‘ØÕ Íapple Ì≈¬∆ Ó∂apple∆ Ì∆ Ì∂‡ ’∞fi ÒÀ ‹≈‘πÕ”” ª Ï≈Ò∂ ’«‘¡≈ “ÌÒ≈ Ì≈¬∆ Ò≈¨
‹Ø«’¤∞ ±Ó≈apple∂ ‹∆¡ ¡≈ÚÁ≈ ‘À √Ø ÌÒ∆ Á∂‘π ª Ò≈¨ Í≥‹∂ ÍÀ√∂ ¡Â∂ «¬’ È≈apple∆¬∂Ò «ÁÂ≈Õ
Ì≈¬∆ Ó∂apple∆ Ì∂‡ ◊πapple» ¡≥◊Á apple÷‰∆Õ ¡Â∂ ¡≈÷‰≈ ‹∆ ’Á∆ «√apple∆ ⁄ø◊ ‘Øapple∆ ¡◊∂ Ïπapple≈ Ó≥È∂ ª
Â∞√ª ÷ÙÓ≈È≈ ’apple‰≈Õ”” ª Ï≈Ò≈ ’«‘¡≈ ““Ò≈¨ ËØ÷≈ ’ج∆ È≈‘∆Õ”” ‹ÈÓ ÍÃÂ∆ Ï≈Ò≈ È≈Ò
ÒÀ ’«apple ÷≈‚±«apple ◊πapple» ¡≥◊«Á Í≈«√ ¡≈¬∂Õ ¡≈«¬ ÓÊ≈ ‡∂«’¡≈ ¡Â∂ ¡≥◊Áπ Ï‘π ÷π√∆ ‘Ø«¬¡≈Õ
’«‘¡≈ ““Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ Ú⁄È ’appleÂ≈appleπ «Á«Â ¡≈ÚÀ ¡‹π ÂÀ ¡√≈ȱ ◊πapple» È≈È’ Á≈ Áapple√È
’apple≈«¬¡≈, ‹≈‘ ‘«Ê ÒÀ ’∂ ◊πapple» ¡≥◊Á ⁄πøÓ∆Õ”” ¡÷∆∫ «√apple Â∂ apple÷∆ Á∂÷∂ ª ¡÷apple √√Âz∆ ‘À«ÈÕ
ª ◊πapple» ¡≥◊«Á Ï∆⁄≈appleπ ’∆Â≈Õ ’Ø‘ ’ج∆ «¬‹∂‘≈ «√÷π ‘ØÚÀ ‹π ÁØÚ∂∫ ¡÷apple Í«Û¡≈ ‘ØÚÀÕ Âª
Ó«‘Ó≈ ÷‘apple≈ ‹‡π ÏØ«Ò¡≈ «‹√Á∂ ÿappleπ ◊πapple» ¡≥◊Á apple‘Á≈ √∆Õ”” ““◊πapple» ‹∆ √πÒÂ≈ÈÍπapple ÍÀÈ≈ ÓØ÷≈
÷Âz∆ ‘ÀÕ ˙‘π ÁØÚÀ ¡÷apple Í«Û¡≈ ‘ÀÕ”” ª ◊πapple» ¡≥◊Á ¡≈«÷¡≈ Ì≈¬∆ Ó«‘Ó≈ ¡ÀÁ≈ ⁄≈‘∆¡ÀÕ
‹apple»«apple Ó‘Ó∂ ’«‘¡≈ ÌÒ≈ ‹∆ ‘¿∞ «Ò¡≈ÚÁ≈ ‘ªÕ Ó∂apple∂ ¡≈÷∂ fi«Ï ¡≈Ú∂◊≈Õ Ó‘Ó≈ √πÒÂ≈ÈÍπappleØ
ÍÀÛ∂ ÓØ÷∂ ˘ ÒÀ ¡≈«¬¡≈ ÍÀÛ∂ ¡≈¬∂ ÓÊ≈ ‡∂«’¡≈Õ Âª ◊πapple» ¡≥◊Á ¿π√ ˘ ‹ÈÓ ÍÂz∆ «Á÷≈¬∆Õ
¿‘π Â«Û Â«Û Ú≈⁄ ◊«¬¡≈Õ ◊πapple» ¡≥◊Á Ï‘πÂ∞ ÷πÙ∆ ‘Ø«¬¡≈Õ ◊πapple» ¡≥◊«Á ’«‘¡≈ Ì≈¬∆ ÍÀÛ≈
¬∂‘ √≈˘ ◊πappleÓπ÷∆ ¡÷appleª «Ú«⁄ «Ò÷ Á∂«‘Õ ÍÀÛ∂ ◊πappleÓπ÷∆ «Ú«⁄ «Ò«÷ «ÁÂ∆””Õ
¡ÚÂ≈apple Ë≈appleÈ≈
˝ √«Â◊πappleÍÃ√≈«ÁÕ ‹ÈÓ ÍÂz∆ ◊πapple» È≈È’ Ú∂Á∆ ’∆ √ÓÂ∞ 1526 «ÓÂ∆ ’Â’
√»Á∆ Í»appleÈ Ó≈√∆Õ È≈È’ ‹ÈÓπ Ò∆Â≈ ¡Ë∆ apple≈«Â ÿÈ∆ ¿∞Í«apple ’≈¨ Ú∂Á∆ Á∂ ÿ«appleÕ ’≈¨ Á≈
’∞Ò≈ ÍappleØ«‘ ‘«appleÁ«¬¡≈Ò ÏÑӉ∞ ¡≈‘≈ ¡Â∂ È≈Ò∂ ◊πappleÁ∂Ú ¡≈‘≈Õ Ú‚∆ Ú∂Ò≈ ’≈¨
‘appleÁ«¬¡≈Ò Á∂ ÿ«apple ◊«¬¡≈ ‹≈«¬ ’«apple ¡≈«÷˙√π ““‘«appleÁ«¬¡≈´ ‹∆ Â∞√∆∫ «’appleÍ≈ ’apple‘π
Í≥«‚ ‘«appleÁ«¬¡≈Ò ’«‘¡≈ «’¿∞ Ó‘Â≈ ’≈¨ «¬Â Ú∂Ò∂ «’¿∞ ¡≈«¬¡≈ ‘ÀÕ ’≈Ò» ¡≈«÷¡≈
‹∆ Ï≈Ò«’ ‹ÈÓπ Ò∆Â≈ ‘ÀÕ ‘«appleÁ«¬¡≈´ ‹∆ Â∞√∆∫ ‹ÈÓ ÍÂz∆ «Ò÷‘πÕ «Î«apple ‘«appleÁ«¬¡≈´
Í≥«‚Â∞ ¡≈«÷¡≈ ÌÒ≈ Ó‘Â≈ ‹∆ ÓÀ √∂Ú≈ Í»‹≈ ’«apple ’À ¡ªÚÁ≈ ‘ªÕ ±ø ⁄ÒÁ≈ ‘‘πÕ ’≈¨ ÿ«apple
¡≈«¬¡≈Õ «Í¤Ø∫ Í≥«‚ Í≥‹ª ÿÛ∆¡ª «ÁÈ ⁄Û∂ ¡≈«¬¡≈ ¡≈«‰ ’«apple √Á ’∆ÂØ√π ’≈¨ ¡≥Áapple
ÒÀ Ú«Û¡≈Õ ¡◊∂ ’≈¨ «Ú¤≈Ú‰∂ ’«apple apple÷∂ ¡≈‘∂Õ Í≥«‚ ˘ ÏÀ·≈«¬¡≈Õ Í≥«‚ ’«‘¡≈ ’≈¨
’≈◊Áπ ’∂√appleπ ÒÀ ¡≈¿∞Õ ’≈¨ ÒÀ ¡≈«¬¡≈ Î∂«apple Í≥«‚ ¡≈«÷¡≈, ““Ó‘Â≈ ÓÀȱ √ÏÁπ √π‰≈«¬
«’¡≈ √ÏÁπ ÒÀ ‹È«Ó¡≈ ‘ÀÕ Ú÷ ÏÂ≈ «’√ Ú∂Ò∂ ‹ÈÓπ Ò∆Â≈ ‘ÀÕ”” ’≈¨ ’«‘¡≈ ‹ÈÓ Á∆
ÓÀ˘ ÷Ïapple ‘ÀÕ «¬’ ÿÛ∆ ÂÀ Áπ«¬ Í«‘apple Í»apple∂ ‘ج∂ ¡≈‘∂Õ ‹≈ ‹È Ò∆Â≈ ‘ÀÕ ‘Øappleπ √ÏÁ Á∆ ÓÀ˘
÷Ïapple È≈‘∆Õ Âª Î∂«apple Í≥«‚ ’«‘¡≈ ’≈¨ ¡≥ÁappleØ ÷Ï«apple Íπ¤Õ ’≈¨ Á¿∞Ò Á≈¬∆ Ï≈‘apple √Á∆Õ
Á≈¬∆ ‘¬∆ ª ˙√ Ê∆ Í»¤∆Õ ““«’¿∞ ‹∆ ÓÀȱ «’¿π √«Á¡≈ ‘À””Õ ’≈¨ ’«‘¡≈, ““Á≈¬∆ «’¤∞
Í≥«‚Â∞ Íπ¤Á≈ ‘ÀÕ Â± ‹≈‰Á∆ ‘À ª Á√π””Õ Á≈¬∆ ’«‘¡≈ Í≥«‚ ““‹∆ «’¤∞ Íπ¤ØÕ”” Í≥«‚Â

224
’«‘¡≈, ““Á≈¬∆ Ï≈Ò’ «’¡≈ √ÏÁπ ÒÀ ‹È«Ó¡≈ ‘À”” ¡◊Ø Á≈¬∆ ÏØÒ∆ ““Í≥«‚ ‹∆ Ó∂apple∂ ‘Ê
«Ú«⁄ «¬ÂÈ∂ Ï≈Ò’ ‹ÈÓ∂ ‘À«‰ Íappleπ¡ ‹∂‘≈ Ï≈Ò’∞ «¬√ Âapple‘ ’ج∆ È≈‘∆ ‹È«Ó¡≈Õ «¬√ Á≈
¡Ú≈‹π «¬√ Âapple‘ «È’«Ò¡≈ «‹√ Âapple≈ ’ج∆ Ú‚≈ «√¡≈‰≈ ‘«√¡≈ ’«apple «ÓÒÁ≈ ‘ÀÕ «¬√
Ï≈Ò’ Á∆ ÓÀÈØ ‘Àapple≈È◊∆ Ò◊∆ ‘ÀÕ”” Í≥«‚ ’«‘¡≈, ““ÌÒ≈ Á≈¬∆ ‹≈«¬Õ”” Í≥«‚Â∞ ’«‘¡≈
““√𫉠’≈¨ Ï≈Ò’∞ √Â≈¬∆ ȤÂz Í»apple∂ ‹È«Ó¡≈ ‘ÀÕ ‹∂ Í«‘Ò∂ Áπ‘ Í‘apple ¡≥Áapple ‹È«Ó ‘Ø∫Á≈
ª √≈‘»’≈apple ‘Ø∫Á≈Õ ¬∂‘ «Í¤Ò∂ Í‘apple „ÒÁ∆ apple≈«Â ‹È«Ó¡≈ ‘ÀÕ ¡‹π Ú‚∆ ÍπappleÏ∆ Á∆ apple≈«Â
¡≈‘∆ «¬√ Á∂ «√«apple ¤Âz «Î«apple¡≈ ÒØÛ∆¡À ÓÀ Ú‚≈ ‘Àapple≈È∞ ‘ªÕ «Á÷≈ ’∂‘Û≈ ¤Âz «ÎappleÀÕ”” Íø«‚Â
Ú‚≈ «Ú⁄≈apple∆ ¡≈‘≈Õ Í≥«‚ ’«‘¡≈, ““’≈¨ Ï≈Ò’ Á≈ ÓÀÈ» Áapple√È∞ «Á÷≈¿∞ ’≈¨ ‹≈«¬
¡≥Á«apple Ï≈Ò’ Ó≥«◊¡≈ ¡◊Ø Ï∆Ï∆ ’≈¨ Á∆ «¬√Âz∆ ¡≈«÷¡≈, ““ÓÀ∫ È≈‘∆ Á∂∫Á∆ ·ß«„ Á∂ «ÁÈ
‘À«È ª Í≥«‚ ’«‘¡≈Õ «’¤∞ «¬√ Á≈ «ÚÿÈ∞ ‘ØÚÀ ª ‹Ï≈Ïπ ’apple≈Õ”” ª ’≈¨ È∆◊apple ˘
ÍØ«ۡ≈ «Ú«⁄ ‘Ê≈ Â∂ Ï≈‘apple ÒÀ ¡≈«¬¡≈Õ ¡≈«È Í≥«‚ ¡◊∂ ÒÀ ÏÀ·≈Õ Í≥«‚ Á∂«÷ ’«apple
¡◊∂ ¿∞«· ÷Û≈ ‘Ø«¬ ’«apple Á𫬠‘«Ê ‹ØÛ ÈÓ√’≈apple ’∆Â≈Õ Í≥«‚ ¡≈«÷¡≈, ““’≈¨ ÒÀ
‹≈«‘Õ”” ’≈¨ Ï≈Ò’ ȱ ¡≥Áapple ÒÀ ◊«¬¡≈Õ
È≈Ó ’appleÈ
’≈¨ ¡≈«÷¡≈ Í≥«‚ ‹∆ «¬√ Á≈ È≈¿∞ ’∞¤ ¡≈÷ØÕ ’∂‘∂ Ó‘»apple ‹È«Ó¡≈ ‘ÀÕ Í≥«‚Â
’«‘¡≈ ““’≈¨ ÓÀ «¬√ Á≈ È≈¿∞ √Ø«Ë ’À apple÷ª◊≈”” Â∂apple‘ «ÁÈ≈ ȱ È≈¿∞ apple÷ª◊≈Õ ¡apple ⁄ØÒ≈
Ì∆ Í≈Úª◊≈Õ Í≥«‚ Â∂apple‘ «ÁÈ Ï∆⁄≈apple ’appleÁ≈ apple«‘¡≈Õ Â∂appleÚ∂ «ÁÈ ⁄ØÒ≈ Í≈«‘¡≈Õ È≈¿∞
apple«÷¡≈ È≈È’ «Èappleø’≈apple∆Õ ’≈¨ ’«‘¡≈ Í≥«‚ ‹∆ ¬∂‘π È≈¿∞ Â∞√ª «’ apple«÷¡≈Õ ¬∂‘π È≈¿∞
«‘øÁ» Â∞apple’≈ Á𑪠Á≈ √ªflª ‘ÀÕ Í≥«‚ ’«‘¡≈ ¬∂‘π Ú‚≈ ¡ÚÂ≈apple Íπapple÷ ‘ÀÕ ’≈¨ Â∂apple∂ ÿ«apple
¡≈«¬¡≈ ‘ÀÕ ¬∂Ú‚ ¡¿Â≈apple∆ ¡◊À ’ج∆ È≈‘∆ ‘Ø«¬¡≈Õ apple≈Ó ⁄øÁ ‘Ø«¬¡≈ ‘À ¡Â∂ «’ÙÈ ⁄øÁ
‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ ¿∞È∑ª ˘ «‘øÁ» ‘∆ Í»‹Á∂ ‘À«ÈÕ «¬√˘ «‘øÁ» Óπ√ÒÓ≈È Í»‹È◊∂Õ «¬√ Á≈ È≈¿∞ «‹Ó∆
¡√Ó≈È «Ú«⁄ apple≈«Ú ‹≈ÚÀ◊≈Õ Ú‰∞ «Âz‰ È≈È’ È≈È’ ‘Ø«¬ ‹≈ÚÀ◊≈Õ «¬√ Â≈¬∆ √ÓπøÁz apple≈‘π
Á∂ÚÀ◊≈ ¡Â∂ ËappleÂ∆ apple≈‘π Á∂ÚÀ◊∆Õ ¡√Ó≈È∞ apple≈‘π Á∂ÚÀ◊≈Õ ¬∂‘π «Èappleø’≈apple ‘∆ ‹ÍÀ◊≈Õ ¡Â∂ Ú‚≈
«¬√È≈È∆ ‘ØÚÀ◊≈ ¡Â∂ ’∆Â∂ ˘ ’∆Â≈ ‘∆ ‹≈‰∂◊≈Õ ‘Øappleπ «’√∂ ˘ «Ú‰∞ ÍappleÓ∂√πapple ‹≈‰À◊≈ È≈‘∆Õ
’≈¨ ¡appleÓ≈È ÓÀ˘ apple‘√∆Õ «¬√ Á≈ Óapple≈ÂÏ≈ ÓÀ È Á∂÷ª◊≈Õ «’ ‹≈Í∂ Ó∂apple∆ ¡appleÏÒ≈ «’ÂÈ∆
’∞ ‘ÀÕ ‹ª È≈È’ Í≥‹ Ú«apple¡ª Á≈ ‘Ø«¬¡≈ ‹Ø «’¤∞ ÒÀ ‹≈«¬ ‹Ø ◊Ú≈«¬ ¡≈ÚÀÕ ’≈¨ Í≥«‚Â
˘ ¿∞Ò≈Ó∂ Á∂‰∂ Ò◊≈Õ ÌÒ∂ Í≥«‚ ‹∆ ÌÒ≈ ¤Âz «Îapple≈«¬¡≈ ‘∆Õ Íø«‚ ¡≈«÷¡≈ ’≈¨ ‘π‰
ª ¿∞Ò≈Ó∂ Á∂È≈ ‘ÀÕ Íappleπ ¿∞‘π Ú÷ ¡≈Ú√∆ ª «√Ë≈ Ó»‘ Ì∆ È ’apple«‘◊≈Õ ‹ª ÈÚª Ú«apple¡≈
Á≈ ‘Ø«¬¡≈Õ Âª ’≈¨ ’«‘¡≈ È≈È’ Ó≥fi∆ ⁄≈apple ÒÀ ¡≈¿∞Õ””
Ó≥fi∆ ⁄apple≈‰∆¡ª, √appleÍ ¤≈«¬¡≈ Â∂ ÷∂Â∆ ’appleÈ≈
Ó≥fi∆ ⁄≈apple«‰ ◊«¬¡≈ √∆ ÚÀ√≈÷ Á∂ «ÁÈ ¡≈‘∂ ÁπÍ‘apple Ú∂Ò∂ ¡≈«¬ «¬’«apple Áapple÷ ‘∂«·
«‡’ ◊«¬¡≈Õ ¡Â∂ Ó≥fi∆ Ì∆ ÷Û∆¡ª ’∆Â∆¡ªÕ «‹¿∞ «‡«’ ◊«¬¡≈ √∆Õ «Â¿∞ ’≈Ò≈ È≈◊ ÓÊ∂
¿∞Í«apple ¡≈«¬∂ ÏÀ·Ø √π Ή ’≈«„ ’ÀÕ ’‰’ Á∂ «ÁÈ ¡≈‘∂Õ ’‰’ Á∆ ’¤’ ’«apple ’À apple≈«¬ ÏπÒ≈appleπ

225
ÿapple ˘ ¡≈ÚÁ≈ √∆Õ Â∂ Á∂÷À «¬’ «Èß◊appleπ (?) √πÂ≈ Í«¬¡≈ ‘ÀÕ ÓÊ∂ ¿∞Í«apple ’≈Ò≈ È≈◊π Ή∞
’„∆ ÏÀ·≈ ‘ÀÕ apple≈«¬ ÏπÒ≈appleπ ‘«‡¡≈ ‘‡ ’À ÷Û≈ ‘Ø«¬¡≈ ‹∆¡ «Ú«⁄ Ú∆⁄≈apple ’∆ÂØ√Õ ‹∂ ¬∂‘π
È∆◊apple ‹∆ÚÁ≈ ‘À ª «¬‘ ’ج∆ ¡≥Ï∆¡≈ ‘À ¡Â∂ ‹∂ √≈‘π Í∆ ◊«¬¡≈ ‘À ª ¬∂‘ Óπ¡≈ ‘ÀÕ ‹≈
«Í¤Ø∫ ¡≈ÁÓ∆ ¡≈«¬ Í‘π⁄∂ ª apple≈«¬ ÏπÒ≈apple ¿∞È≈ È∞ ¡≈«÷¡≈Õ Á∂÷Ø Âª ¬∂‘π È∆◊apple ’¿∞‰
Í≈«¬¡≈ ‘ÀÕ ‹≈ ˙‘π Á∂÷«È ª «’¡≈ Ú∂÷«È ‹Ø ’≈¨ ͇Ú≈apple∆ Á≈ ÍπÂz È≈È’ Í«¬¡≈ ‘ÀÕ
ª ˙Ȫ apple≈«¬ ÏπÒ≈apple ˘ ¡≈«÷¡≈Õ apple≈«¬ ‹∆ Â∂apple∂ ͇Ú≈apple∆ Á≈ ÍπÂz Í«¬¡≈ ‘ÀÕ Âª apple≈«¬ ÏπÒ≈apple
¡≈«÷¡≈ «Á÷≈ «¬√ Â≈¬∆ ¿∞·≈Ú‘πÕ Âª ˙È≈ √πÂ∂ ˘ ‹◊≈«¬¡≈Õ Âª È≈È’ ¿∞«· ÏÀ·≈Õ Á∂÷∂
ª apple≈«¬ ÏπÒ≈apple «√apple Â∂ ÷Û≈ ‘ÀÕ Âª È≈È’ ‘«Ê ‹Ø«Û ’À ‹∆Ó ’∆Â∆ apple≈«¬ ÏπÒ≈appleπ ÿØÛ∆ ÂØ∫
¿∞Âapple Í«¬¡≈ Ï◊Ò «Ú«⁄ Ò∆ÂØ√π ¡Â∂ ÓÊ≈ ⁄π«Ó˙√πÕ Ï‘π ¡ÁÏ Ò∆ÂØ√Õ ÒØ◊ ‘Àapple≈È ‘ج∂
Ì≈¬∆ «¬√ È∆◊apple ¿∞Â∂ apple≈«¬ Ï‘π «Ó‘appleÚ≈È ‘Ø«¬¡≈ ÿapple ‹≈«¬ ’apple ’≈¨ ˘ √«Á¿∞√π
¡≈«÷˙√π Â∂apple∂ ÿapple È≈È’ ‹Ø ÍπÂz ‘ج∆Õ ¬∂√ ˘ ÍπÂz È≈ ’«apple ‹≈‰∂Õ ¬∂‘π ¡≥Ï∆¡≈ ‘ج∆Õ ’≈¨
’«‘¡≈ Ì≈Ò apple≈«¬ ‹∆ Ï‘π ÌÒ≈Õ ‹ª Ú«apple∑¡ª Ï≈apple‘ Á≈ ‘Ø«¬¡≈ ª ’≈¨ ‹∆ Ú∆⁄≈apple ’∆Â≈Õ
Í«Û¡≈ ‘À Íapple «’apple«Â Ò≈¬∆¡ÀÕ Âª ’≈¨ È≈È’ ˘ ¡≈«÷¡≈ ÍπÂz ± «’Â∂ «’apple Ò◊Õ È≈È’∞
’«‘¡≈ ÌÒ≈ «ÍÂ≈ ‹∆ ‹Ø «’¤∞ ’‘Ø √Ø ’appleªÕ ’≈¨ ’«‘¡≈ ÍπÂz ÎÒ≈‰∆ ‹≈‘◊≈ ÍÀÒ∆ Ï∆«‹
¡≈¿∞Õ È≈È’∞ ÒÀ ◊«¬¡≈ ‹≈«¬ ’apple Ï∆‹ ÿ«Â ¡≈«¬¡≈Õ Âª ÷∂Â∆ ¿∞◊Ú∆Õ Íappleπ apple÷À ’¿∞‰∞!
«’√∂ Á≈ ‚ø◊apple «’√∂ Á≈ ÷ØÂ≈ «’√∂ Á≈ Ú¤∂apple≈ ⁄«apple ‹≈ÚÀÕ È≈È’∞ «’√∂ ˘ ‘‡’À È‘∆∫Õ ’≈¨
‹≈«¬ ’apple Á∂÷∂ ª ÌÒ∆ ÷∂Â∆ ‹øÓ∆ ‘ÀÕ ◊π√∂ ‘Ø«¬ ’«apple ÁπappleÏ⁄È ÏØÒ˙√πÕ Ó∂apple∂ ÿ«apple ÍπÂz ‘Ø«¬˙Õ
⁄¿∞Û ’appleÈ È± ¡Â∂ ‹≈«¬ ’«apple ‘«appleÁ«¡≈Ò Í≥«‚Â∞ ˘ ¡≈÷‰ Ò◊≈ ÌÒ≈ Ó∂apple∂ ÿ«apple ¤Âz
«Îapple≈«¬¡≈ ‘¬∆ ¬∂‘Ø ‹∂‘∂ Â∂apple∂ Ï∂Á Íπapple≈È ‘À«ÈÕ Ó∂apple∆ ÷∂Â∆ ‹øÓ∆ ‹≈¬∆ ¿∞‹≈«Û ’∆Â∆Õ Âª ‘«apple
Á«¬¡≈´ ÏØ«Ò¡≈ ’≈¨ ÂÀ˘ ÷Ï«apple ’≈¬∆ È‘∆∫Õ Â± ’appleÓ‘∆‰∞ ‘ÀÕ ÂÀ˘ È≈È’ Í≈√‘π ’∞¤
‘≈√Ò È‘∆∫Õ È≈È’ Í≈√ ‘Øapple ’¬∆ Ò≈÷ ‹∆¡ Úapple√≈Ú«È◊∂Õ ¡≈◊∂ «’«ȡ≈ ‹∆¡≈ Á≈
¿∞Ë≈apple ‘ØÚÀ◊≈Õ ’¬∆ Ò≈÷ ‹∆¡ ¿∞Ëapple«È◊∂Õ È≈È’ Á∂ √Ï«Á √𫉠√𫉠’Ó≈Ú«È◊∂Õ È≈È’
«‘øÁ»¡ª ¡Â∂ Óπ√ÒÓ≈Ȫ ÁØ‘ª «Ú«⁄ appleØ√È∞ ‘ØÚÀ◊≈Õ ÒØ◊ √𫉠√𫉠’∂ Ú∂Á ’Â∂Ï Ï’«È◊∂Õ
È≈È’ «ÏÈ Í«Û¡≈ ⁄≈«apple Ï∂Á ¡·≈apple‘ Íπapple≈È ÷‡ √≈√Âz «‹ÂÈ∆ «√ø«ÓÃÂ≈ ¡Â∂ Ì◊ÚÂ
◊∆Â≈ ‘À«È, √Ì∂ ¡⁄≈È’ È≈È’ Óπ÷ ¡‹ ◊ÀÏ∆ «È’ÒÈ◊∆¡ªÕ √π‰ ’≈¨ ± «¬√ Á≈ ËØ÷≈
È ’appleπÕ ¬∂‘ ¡≈͉≈ Ì≈apple∆ ‘ÀÕ ‹π Á∂‘ Ë≈apple∆ ˘ ÍappleÓ∂√apple ¡≈«÷¡≈ ‹ªÁ≈ È‘∆∫ Íapple È≈È’∞ ÓÀ˘
«Èappleø’≈appleπ ‘∆ È‹apple ¡≈ÚÁ≈ ‘ÀÕ «¬√π ÂÀ «Èappleø’≈apple «Ú⁄ Ì∂Áπ ’ج∆ È≈‘∆Õ Âª ’≈¨ ⁄πÍ ’«apple
apple«‘¡≈Õ
√º⁄≈ √ΩÁ≈
...... ª È≈È’ ’«‘¡≈ ÌÒ≈ «ÍÂ≈ ‹∆ Â∞√∆ ¡≈÷‘π◊∂ √ج∆ ’appleª◊≈Õ Âª ’≈¨
¡≈«÷¡≈ ‹Ø È≈È’ ± Ú∆‘ appleπͬ∆ÔÀ ÒÀ ‹≈«¬ ¡Â∂ Ú√ ⁄≈«apple Í≥‹ ÒÀ ¡≈¿∞Õ ¨‰ Ì∂«‘apple˙
ÒÀ ¡≈Ú¿∞Õ Î∂«apple Ì≈¬∆ ‘Øapple Ú√ ¡≈÷ª◊≈Õ Â∂ ± «¬√ Ú≈apple∆ ÷apple≈ √ÁÚ≈ ’«apple ¡Ú«‘◊≈Õ Î∂«apple

226
Ï‘πÂ∞ appleπͬ∆Ô∂ Á∂Úª◊≈Õ Âª È≈È’ ’«‘¡≈ ÌÒ≈ «ÍÂ≈ ‹∆ ¡≈Í∂ ± Ú÷«‘◊≈Õ ’∂‘≈ ÌÒ≈
√ÚÁ≈ ’«apple ¡≈Úª◊≈Õ Âª Ú∆‘ appleπͬ∆Ô∂ ¡Â∂ «¬’∞ ÈÎappleπ ÒÀ ’«apple ⁄«Ò¡≈Õ
‹≈ ’Ø‘≈ Ï≈apple‘‘ Â∂ ◊«¬¡≈ ¡◊À Á∂÷À ª √≈Ë Ó≥‚Ò∆ ÏÀ·∆ ‘À Íapple ’∂‘∆ ‹∂‘∆ ¿∞È≈
˘ ’∞Í∆È «ÏÈ≈ ’ÍÛ∂ Á∆ ‹≈«Â È≈‘∆Õ ¿∞È≈ Á≈ «¬’ Ó‘ø ¡≈‘≈Õ ˙√π ˘ È≈È’∞ Íπ«¤¡≈
«‹∆ Â∞√≈ ˘ ’ÍÛ≈ ‘«Ê ¡≈ÚÁ≈ È≈¬∆Õ ’∂ Â∞√≈‚∆ Á∂‘∆ Â∂ ’ÍÛ≈ √π÷≈ÚÂ≈ È≈‘∆Õª ˙‘π
Ó‘ø ÏØ«Ò¡≈ «’¿∞ Ì≈¬∆ ± «’¿∞ Í»¤Á≈ ‘À? ÂÀ˘ «’¡≈ ÍappleØ‹È ‘À? ª Ï≈Ò∂ ¡≈«÷¡≈ È≈È’
‹∆ ± ω‹ ’apple«‰ ¡≈«¬¡≈ ‘À «’ Î’∆appleª È≈«Ò ◊Ø√«‡ ’apple«‰ ¡≈«¬¡≈ ‘ÀÕ ⁄Ò ’≈¨
¡≈«÷¡≈ ‘¬∆ √Ø ¡≈«÷¡≈ ‘¬∆ √Ø √¿∞Á≈ Ò∂Õ Ìª¬∆ Ï≈Ò≈ ÓÀ˘ «ÍÂ≈ ’≈¨ ¡≈«÷¡≈ ‘À ÷apple≈
√¿∞Á≈ ’apple∆Õ Ú ÓÀ ÷apple≈ ’appleª «’ ÷؇≈Õ Â± ¡≈÷ ÓÀ˘ Ó√Ò Á∂«‘Õ Âª Ï≈Ò∂ ¡≈«÷¡≈ ‹∆
’≈¨ ÂÀ˘ ÷apple∂ √¿∞Á∂ ˘ ÿ«Ò¡≈ ‘ÀÕ È≈È’ ¡≈«÷¡≈ Ï≈Ò≈ ¡«‘ √¿∞Á≈ ÷apple≈ ‘À ¡Â∂ ˙‘π
√¿∞Á≈ ÷؇≈ ‘ÀÕ Ï≈Ò∂ ¡≈«÷¡≈ ± ‹≈‰Õ ± ÍπÂz ‘À ˙‘Ø «ÍÂ≈ ‘ÀÕ È≈È’ ˙È≈ ˘ «Î«apple
Íπ«¤¡≈Õ «’¿∞ ‹∆ Â∞√≈ ÓÀ˘ ‹Ú≈Ï È «ÁÂ≈Õ Âª Î∂apple Ó‘ø ÏØ«Ò¡≈ apple∂ Ï≈Ò∂ ‘Ó «ÈappleÏ≈‰∆
‘À, ‘Ó ’¿∞ Ï√Âz ’≈ √ø‹Óπ È≈‘∆ ⁄≈‘∆Â≈Õ Âª È≈È’ ’«‘¡≈ Â∞Ó ÷≈Â∂ Ì∆ È≈‘∆? Ó‘øÂ
ÏØ«Ò¡≈ apple∂ Ï≈Ò∂ ÍappleÓ∂√πapple Ì∂‹Â≈ ‘À ¿∞ ÷≈Â∂ ‘ÀÕ «¬√∆ Ú≈√Â∂ ¿∞«Á¡≈È «Ï÷∂ Ï√Â∂ ‘À∫Õ
√ø«È¡≈√∆ Ï√Â∆ ÓÀ ÏÀ·Â∂ È≈‘∆Õ Ï√Â∆ ÓÀ ¡≈√ ‘ÀÕ Âª È≈È’ ’«‘¡≈ Ó‘ø ‹∆ Â∞√≈‚≈
È≈¿∞ «’¡≈ ‘ÀÕ Ó‘ø ’«‘¡≈ Ì∂÷ «ÈappleÏ≈‰∆ È≈¿∞ √øÂ∂apple‰Õ ª È≈È’ Ï‘π ÷π√∆ ‘Ø«¬¡≈
¡≈«÷¡≈ √𫉠Ï≈Ò≈ ÓÀ ¬∂‘π √¿∞Á≈ ¤Ø«‚ È≈‘∆ √’Á≈Õ Âª Ï≈Ò∂ ’«‘¡≈ È≈È’ ‹∆ ’≈¨
Ó∂apple∂ ¿∞Í«apple appleø‹π ‘ØÚÀ◊≈ ±ø ‹≈‰Õ È≈È’ ’«‘¡≈ Ï≈Ò∂ ¬∂‘π √¿∞Á≈ ÌÒ≈ ‘ÀÕ «¬√Á≈ ‡Ø‡≈ È≈‘∆
‘ÊØ ÚË ‘ÀÕ
È≈È’ Ú∆‘ appleπͬ∆Ô∂ ÒÀ ’«apple Ï≈Ò∂ Í≈√‘π Ó‘ø ’∂ ¡◊∂ apple÷∂ ª Ó‘ø ’«‘¡≈ «’¿∞
apple∂ Ï≈Ò∂ ¬∂‘ ‘Ó≈apple∂ ’ø«Ó ’∂ È≈‘∆Õ ¡apple∂ Â∞fi ’¿∞ Ï≈Í È∂ Á∆¬∂ ‘À ÏÀÍ≈apple ’∂ Â≈¬∆Õ Â± ‹Ø Î’∆appleΩ
’¿∞ Á∂Â≈ ‘À ÂÀ «’¡≈ √Ó«fi¡≈ ‘ÀÕ È≈È’ ¡≈«÷¡≈ Ó‘ø ‹∆ ÓÀ˘ «ÍÂ≈ ¡≈«÷¡≈ ‘ÀÕ ‹π ÷apple≈
√¿∞Á≈ ’«apple ¡≈Ú∆∫ √Ø ÷apple≈ √¿∞Á≈ ¬∂‘π ‘ÀÕ ‘Øapple √¿∞Á∂ √Ì∂ ÷؇∂ ‘ÀÕ Â≈ Ó‘ø ’«‘¡≈ √𫉠apple∂
Ï≈Ò∂ Â∂apple≈ È≈¿∞ «’¡≈ ‘À ± ‘ØÂ≈ ’¿∞‰∞ ‘À? ‹∆ È≈¿∞ Ó∂apple≈ È≈È’ «Èappleø’≈apple∆ ‘ÀÕ ’≈¨ ÷Âz∆
’≈ Ï∂‡≈ «’¡≈ Î∂«apple È≈È’ ’«‘¡≈ Áπ¡≈Íapple ‹π◊ «Ï÷∂ ‘Ó «Èappleø’≈apple ’∆ Ì◊«Â ’apple∆ Ê∆ ÂÏ
Ì∆ «Èappleø’≈apple∆ Ê∂Õ ¡Ï Ì∆ «Èappleø’≈apple∆ ‘À∫Õ Î∂apple Ó‘øÂ∞ ’«‘¡≈ ¡apple∂ Ï≈Ò∂ ± «’¤∞ Ó≥◊πÕ È≈È’
’«‘¡≈ «’¡≈ Óø◊¿∞Õ ¬∂’ «Èappleø’≈appleπ ‘Ø«¬ apple«‘¡≈ ‘ÀÕ”” ‘Ó Â∞fi ’¿∞ «’¡≈ Á∂ÚÀÕ Íapple ’≈Ó ’«apple
¬∂‘π appleπͬ∆Ô∂ ÒÀ ’«apple ¡≈͉∆ ◊ø«· Ϫ«ËÕ ¡Â∂ ª «¬È ’≈ √∆Ë≈ «Ò¡≈¿∞Õ ¡Â∆Â≈ ȱ ÷È≈¿∞Õ
‘Øappleπ ‘Ó≈apple∂ ’≈«Ó È≈‘∆Õ Âª È≈È’ Ï≈Ò∂ √øË» ˘ √≈«Ê ÒÀ ’«apple √‘apple «Ú«⁄ ◊«¬¡≈Õ ¡≈«¬ √∆Ë≈
¡Â∂ Ò’Û∆¡≈ ¡Â∂ ’Øapple∂ ̪‚∂ Ò∆Â∂Õ ‹≈«¬ Ó‘ø ’∂ ¡◊∂ apple÷∂Õ Ó‘ø ’«‘¡≈ È≈È’ «Èappleø’≈apple∆
± ÂØ «Èappleø’≈apple ‘∆ ‘ÀÕ ‘Ó ’∞fi ’¿∞ ÷Ø«‹ Á∂÷≈Õ √≈ Ïapple ¡Â∆ª ’¿∞ ‘ج∂ Ê∂Õ ¡Ï ± ‹≈«‘
È≈È’ ÓÊ≈ ‡∂«’¡≈Õ ¿∞«· ⁄«Ò¡≈Õ ¿∞√ Ó‘ø ’¿∞ «¬’√ ¡Â∆ Íπ«¤¡≈ Â∞Ó «¬√ ’∂ Â≈¬∆

227
«’ ¿∞·≈«¬ Á∆¡≈Õ ¿∞√ Â∞Ó≈apple∆ √∂Ú≈ ’apple∆ Ê∆Õ Ó‘ø ’«‘¡≈ √𫉠¡«Â ˙‘π ÂØ ¡≈«Í
«Èappleø’≈apple∆ ‘À ‘Ó ’¿∞ ¡≈͉≈ √∆Ë≈ ÒÀ‰≈ Ê≈Õ ¿∞√ Í≈√ Â∂ √∂Ú≈ È≈ Ê∆ ’apple≈Ú‰∆Õ ¿∞√ ’≈
Â∂‹π ‘Ó≈apple∂ ÏπÂ∂ Ò∆¡≈ È ‹≈Â≈Õ «¬√ Ú≈√Â∂ ‘Ó ¿∞√ ’∂ Â≈¬∆ «ÚÁ≈ «ÁÂ∆Õ
‹ª È≈È’ ’Ø‘ ¿∞Íapple ¡≈«¬¡≈ ª Ï≈Ò∂ ˘ Í𤉠Ò◊≈, Ï≈Ò≈ ¡√≈ «’¡≈ ’∆Â≈Õ
Ï≈Ò∂ ¡≈«÷¡≈ È≈È’ ‹∆ ÓÀ «’¤∞ ÷≈Ë∂ È‘∆∫Õ Â∞«‘ Ó≥◊∂ ÓÀ ÂÀ˘ «ÁÂ∂Õ Â± ‹≈‰, È≈È’ ’«‘¡≈
Ï≈Ò≈ ¡√∆ ÌπÒ∂ È≈‘∆Õ Ï≈Ò∂ ’«‘¡≈ ÌπÒ≈ ‘À ª ± ‹≈‰», È≈‘∆ ÌπÒ≈ ± ‹≈‰Õ ¬∂‘≈ » ¡ÒÛ
¡«‘Õ ÂØ‘≈ ÓÀ ¡ÒÛ ¡≈‘≈Õ ’≈¨ ‹≈‰À ± ‹≈‰Õ È≈È’ ÿappleπ È Ú«Û¡≈ Ï≈Ò≈ ÿ«apple ¡≈«¬¡≈
’≈¨ ˘ ÷Ïapple ‘ج∆Õ ‹Ø Ï≈Ò≈ ÈÎapple ¡≈«¬¡≈ ‘À ““È≈È’ È≈«‘ ¡≈«¬¡≈Õ Âª ’≈¨ ˘ ‘¿∞Ò
Í«¬¡≈Õ ’≈¨ Ï≈Ò∂ Á∂ ÿ«apple ¡≈«¬¡≈Õ ‹≈«¬ Ï≈Ò∂ ˘ √«Á˙√πÕ Ï≈Ò≈ ÿappleØ∫ «È’«Ò Ï≈«‘apple
¡≈«¬¡≈Õ ’≈¨ Íπ«¤¡≈, È≈È’ «’Ê∂ ‘ÀÕ Ú∆apple appleπͬ∆Ô∂ «’ÊÀ ‘À«ÈÕ Â≈ Ï≈Ò≈ ’«‘¡≈ Ó‘≈
’≈¨ Ú∆‘ appleπͬ∆√À ‹≈Á∂ ‘∆ Î’∆apple≈ ˘ ÷Ú≈«¬˙√π Ó«‘Â≈ ’≈¨ ¿∞ È≈È’ ˘ ¡≈«÷¡≈ √∆
‹Ø ÍπÂz ± ÷apple≈ √ÚÁ≈ ’«apple ¡≈Ú∆Õ ˙√π ÓÀ˘ ¡≈«÷¡≈ √𫉠Ï≈Ò≈ ¡√ª ÷apple≈ √¿∞Á≈ ’apple‰≈
¿∞√ ÷apple≈ √¿∞Á≈ ’∆Â≈ ‘¬∆Õ Â± Ì≈ÚÀ ’∞Û Ì≈ÚÀ È≈ ’∞ÛÕ ’≈¨ ’«‘¡≈ Ï≈Ò≈ ÓÀ˘ Á≈ Â≈
√‘∆ ¿∞‘π «’ÊÀ ‘À ’À È‘∆∫? Ï≈Ò≈ ’≈¨ ˘ ÒÀ ’«apple fi«Ò «Ú«⁄ ¡≈«¬¡≈Õ Ï≈Ò∂ ’«‘¡≈ Á∂÷
Ó‘Â≈ ‹∆ È≈È’ ÏÀ·≈ ‘¬∆Õ ¡≈«¬ ’«apple È≈È’ ˘ Ϋۡ≈Õ ’≈¨ Í𤫉 Ò◊≈Õ ¡ÚÀ appleπͬ∆Ô∂
«’Ê∂ ‘À«È, È≈È’ ¡◊∂ ÏØÒÀ È≈‘∆Õ Âª ’≈¨ ◊π√≈ ÷≈«¬ ’À È≈È’ ’À Á𫬠ÂÓ≈⁄∂ √‹∂ ‘Ê
Á∂ ÷Ï∆ ◊Ò Â∂ Ó≈apple∂ ¡Â∂ «‘’∞ ÂÓ≈⁄≈ ÷Ï∂ ‘Ê Á≈ √‹∆ ◊Ò Â∂ Ó≈apple≈Õ Â≈ È≈È’ Á∆ ‘øfi»
«È’«Ò Í«¬¡≈Õ Í∆¿∞ ¡◊À ÏØ«Ò˙ È≈‘∆ ª ’≈¨ Í’«Û ’«apple ÿ«apple ¡≈«¬¡≈ ¡≈«¬ ’«apple
¡≈«÷˙√π, ◊Òª Â∂ È∆Ò ÍÀ ◊¬∂, È≈È’ ± √Ó«fi appleπͬ∆ÔÀ «’Ê∂ ‘À«ÈÕ Âª È≈È’∆ ˘ ÷Ï«apple
‘ج∆Õ È≈È’∆ Á¿∞Û∆ ’≈¨ Á∂ ÍÀappleª ¿∞Â∂ „«‘ ͬ∆ ¡≈«÷˙√π ‹∆ ¬∂‘π ◊πÈ≈‘π ÓÀȱ Ï÷«√Õ
È≈È’∆ ’≈¨ Á∆ Ë∆ ◊πÈ≈‘ Ó≈Î ’apple≈Ú≈«¬˙√πÕ
«¬’√ ¡≈ÁÓ∆ apple≈«¬ ÏπÒ≈apple Ì∂‹≈, ‹≈«¬ ’«‘¡≈ apple≈«¬ ’«‘¡≈ ‹π «‘’∞ ¡≈ÁÓ∆ ’≈¨
˘ ÏπÒ≈«¬ ÒÀ ¡≈ÚÀÕ ¡≈ÁÓ∆ ¡≈«¬¡≈ ⁄Ò ’≈¨ apple≈«¬ ÏπÒ≈«¬Á≈ ‘ÀÕ Âª ’≈¨ ’«‘¡≈ ÓÀ
«’¡≈ ⁄Ò≈Õ ÓÀȱ «¬√ ÍπÂz Í«‡ ’«„¡≈Õ ¿∞√ ¡≈ÁÓ∆ ’«‘¡≈ ¿∞Ê∂ ª ⁄ÒÕ apple≈«¬ «‘’∞
¡≈ÁÓ∆ «Í¤Ø ‘Øappleπ Ì∂«‹¡≈, ’«‘¡≈ È≈È’ ˘ Ì∆ ÒÀ ⁄´Õ apple≈«¬ ’«‘¡≈ È≈È’ ¡◊À Ó∂apple∆ ‘ØÁ∆
‹∆Ó ’apple‰∆Õ ’≈¨ apple≈«¬ ÏπÒ≈apple È≈È’ ‘’ ‹Ø«Û ’«apple ± Ì∆ ⁄Ò‘πÕ apple≈«¬ È∂ Ï‘π ‘«Ê ‹ØÛ
’«apple Ï∂È∆ ’‘∆ ‘ÀÕ Áπ‘≈ ÈØ ÒÀ«¬ apple≈«¬ Í≈«√ ¡≈¬∂Õ «‹¿∞ apple≈«¬ ◊π√∂ «Ú⁄ ÏÀ·≈ √∆, «Â¿π È≈È’
˘ Á∂÷ ’À ’À apple≈«¬ Á≈ ÏÀapple≈◊π ¤∞‡ ◊«¬¡≈Õ apple≈«¬ ¿∞·«Á¡ª ‘∆ È≈È’ ˘ Ï◊Ò «Ú⁄ Ò∆Â≈,
ÓÊ≈ ⁄π«Ó˙√πÕ È≈È’ ‹∆ ⁄ø◊∂ ÌÒ∂ ‘ØÕ Âª È≈È’ ÏØ«Ò¡≈ apple≈«¬ ‹∆ ’appleÂ≈apple «⁄«Â ¡≈ÚÀ ª
√Á≈ ‘∆ ⁄ø◊∂ ‘À∫Õ apple≈«¬ Á∂÷∂ ª È≈È’ Á∆ ◊Ò Â∂ È∆Ò Í¬∂ ‘À«ÈÕ apple≈«¬ ’«‘¡≈ ’≈¨ ÓÀ ÂÀ˘
’«‘¡≈ ‹∆Õ ‹π È≈È’ ˘ Ïπapple≈ È ÏØÒ∂∫Õ Âª È≈È’ È∂ «¬‹∂‘∆ Ó≈apple ’∆Â∆Õ È≈ ÂÀ˘ Ó∂apple∂ ¡≈÷∂

228
Á≈ «’¤∞ ¡√appleπ ‘Ø«¬¡≈Õ È ÂÀ˘ ÍπÂà Á≈ ÓØ‘ ‘Ø«¬¡≈, ‹π Ó∂apple∂ ÿ«apple «‘’Ø ÍπÂz ‘ÀÕ ’≈¨ ± Ú‚≈
apple≈’√ ‘À∫Õ È≈È’ Â∂apple∂ ÿ«apple Ò≈«¬’ È≈ √∆Õ ’≈¨ ’«‘¡≈ ‹∆ Ú∆‘ appleπͬ∆Ô∂ «ÁÂ∂ ¡≈‘À È≈
√¿∞Á≈ È appleπͬ∆Ô∂Õ ÓÀ «’¡≈ ’appleª, Â∞√∆∫ ÓÀȱ ¡≈÷ØÕ È≈«Ò ÈÎapple «ÁÂ≈ ¡≈‘≈ ˙‘π Ò◊≈ Î’∆appleª
˘ ÷Ú≈«¬ ¡≈«¬¡≈Õ Âª apple≈«¬ ¡≈«÷¡≈ Ï≈ÒÀ ˘ √Á‘π È≈È’ Ú∆‘ appleπͬ∆Ô∂ «’ÊÀ ÿÂ∂, Ï≈Ò∂
¡≈«¬ apple≈«¬ ¡◊À ÚappleÂ∆ ¡≈‘∆ √Ø ‘’∆’«Â ¡≈«÷ √π‰≈¬∆Õ apple≈«¬ ’«‘¡≈ ’≈¨ «¬⁄appleπ ÂØÛ∆ ÓÀ
ÂÀÈ» Ïπapple≈ ’∂Á È≈‘∆ ¡≈«÷¡≈ Íapple ¡‹ ¡≈÷Á≈ ‘ªÕ ‹Ø √¬∆Ô≈Á ’øÏ÷ ¿∞ Ú∆‘ appleπͬ∆Ô≈
Á∂ Ú≈√Â∂ ¬∂‘∆ Ó≈apple ’∆Â∆Õ ‹≈‘πÚØ ¡≥Áapple‘π Ú∆apple appleπͬ∆¬∂ apple≈‰∆ ¿∞Ó∂Á≈ Í≈√‘π ¡≈«‰ ’≈¨
√¬∆Ô≈Á Á∂ ‘Ê Á∂‘ØÕ «’¡≈ ’appleª È≈È’ ‹∆ Ó∂apple∂ ÷≈ÚÀ È≈‘∆ ÓÀ ¡≈͉∂ ‘∆ ÿ«apple apple÷ªÕ ‹π ’≈¨
«’Ê≈¿± È≈È’ Î’∆appleª È≈«Ò «È’Ò ‹ªÁ≈ ‘∆Õ «Â⁄apple ˘ ¿∞Ó∂Á≈ apple≈‰∆ Í≈√Ø Í÷apple Ú∆‘
appleπͬ∆Ô∂ ÒÀ ¡≈«¬¡≈Õ ¡≈«‰ apple≈«¬ Á∂ ¡◊∂ apple÷∂Õ apple≈«¬ ’«‘¡≈ ’≈¨ ÈØ Á∂‘πÕ ’≈¨ Ò∂ÚÀ È≈‘∆
’≈¨ ’«‘¡≈ apple≈«¬ ‹∆ appleπͬ∆Ô∂ Ì∆ Â∂apple∂ ÓÀ Ì∆ Â∂apple≈ È≈È’ Ì∆ Â∂apple≈Õ ÓÀ «’¤∞ appleπͬ∆Ô≈ Á∂ Ú≈√Â∂
È≈‘∆ fiπappleÁ≈Õ ÓÀ ¬∂√ Á∂ ⁄Ò‰ ˘ fiπappleÁ≈ ‘ªÕ apple≈«¬ ’«‘¡≈ ’≈¨ ± appleπͬ∆Ô∂ Ò∂«‘Õ «‹⁄apple
È≈È’ ’∂ ’ÁÓ «¬Ê∂ ‘À«È «Â⁄apple È≈È’ Á∆ ¡√∆∫ «÷‹Ó«Â ’apple∆¡À◊∂Õ apple≈«¬ Á∂ Ú‹∆apple ’«‘¡≈
apple≈«¬ appleπͬ∆¬∂ ÒÀ ’≈¨ Á≈ ¡≈«÷¡≈ Î∂appleπ È≈‘∆Õ apple≈«¬ Ïπapple≈ Ó≥È∆◊≈Õ Â± ÷ª ÷≈«‘◊≈Õ Âª ’≈¨
÷Âz∆ ÏÑӉ «‹ÂÈ∂ «‘øÁ» Â∞apple’ ‹‡ Ï»‡ ¡≈‘∂, √ÌØ ¡≈÷«‰ ± ’Ø‘∆ ÷Âz∆ È‘∆∫ ± ’ج∆ ⁄ø‚≈Ò
‘ÀÕ «¬’∞ Ò∂ «‹‘∂ ÍπÂz ˘ Ó≈«apple˙Õ ¡Â∂ apple≈«¬ Í≈√‘π appleπͬ∆Ô∂ Ò∆Â∂ ¡◊Ò∂ ÌÒ’ ’≈¨ apple≈«¬ Í≈«√
¡≈«¬¡≈, ÍÀapple≈ ¿∞Í«apple „«‘ Í«¬¡≈Õ ¡≈«÷˙√π ‹∆ Ó∂apple∆ ‹◊‘ ’≈¬∆ È‘∆∫Õ apple≈«¬ ‹∆ ÓÀ˘ Ó≈«apple
È≈‘∆Õ ¬∂‘ appleπͬ∆¬∂ ¡√ª ÂÀ˘ È≈‘∆ «ÁÂ∂ ¡√ª È≈È’ Á∂ Á∂‰∂ ¡≈‘∂Õ ¬∂‘ È≈È’ ˘ «ÁÂ∂ ‘À«ÈÕ
Â∂apple∂ Í≈√‘π ’∂‘∂ Î∂apple Ò¬∆¡«‘Õ Âª ’≈¨ ’«‘¡≈ apple≈«¬ ‹∆ È≈È’ Í≈«√ «’ÊØ ¡≈‘∂ appleπÍÔ∂Õ apple≈«¬
’«‘¡≈ ’≈¨ ¡√ª ¿∞Ë≈apple∂ Ò∆Â∂ ¡≈‘∂Õ apple≈«¬ ‹∆ È≈È’ Í≈«√ Ò∆Â∂ ¡≈‘∂Õ apple≈«¬ ’«‘¡≈ ’≈¨
ÂÀȱ ÷Ï«apple È≈‘∆Õ «‹ÂÈ∆ ÁπÈ∆¡≈ ¡≥Áapple Á¿∞Ò ‘À √ÌÈ≈ Á≈ È≈È’ ÷≈ÚøÁ ‘ÀÕ ¡√∆∫ «¬√
Á≈ «ÁÂ≈ ÷ªÁ∂ ‘ªÕ
È≈È’∆ ‹∆ Á≈ «Ú¡≈‘
‹ª È≈È’ Ú«apple∑¡ª ¡·≈appleª Á≈ ‘Ø«¬¡≈ ⁄∂Â∞ ÚÀ√≈÷ Á∂ «ÁÈ ¡≈‘∂Õ ’¤ ’∂ «ÁÈ ¡≈‘∂
’¤ Ú≈√Â∂ ‹À apple≈Óπ ÍÒÂ≈ ¡≈«¬¡≈ ‹∆ ¡Ó´ ’apple«‰ ¡◊∂ È≈È’∆ ’≈¨ Á∆ Ë∆ ÷»‘ ¿∞Â∂
Í≈‰∆ Ìapple«‰ ¡≈¬∆Õ Ê∆ ‹À apple≈Ó Á∆ È‹apple ͬ∆ ÷apple∆ ¤ÀÒ √∆Õ ‹À apple≈Ó Á∂«÷ ’À ÓØ«‘ ◊«¬¡≈Õ
‹À apple≈Ó apple≈«¬ ÏπÒ≈apple ˘ ’«‘¡≈, ¬∂‘ ÒÛ’∆ «’√Á∆ ‘À? apple≈«¬ ’«‘¡≈ ÌÔ≈ ‹∆! ÒÛ’∆ ’≈¨
͇Ú≈apple∆ Á∆ ‘ÀÕ ‹À apple≈Ó ’«‘¡≈ ‹∆ «¬√Á∆ ’∞ÛÓ≈¬∆ ‘ج∆ ‘ÀÕ ’‘À ‹∆ È≈‘∆ ‘ج∆Õ apple≈«¬ ‹∆
‹∂ Â∞√∆ ’∞ÛÓ≈¬∆ Á∆ ◊«Ò ’‘Ø Âª ‘Ø«¬Õ apple≈¬ ’«‘¡≈ ÌÔ≈ ‹∆ ‹∂ ‘ØÁ∆ ‘Ø«¬ ª ‘¿∞ ¡≈÷ªÕ
‹À apple≈Ó ’«‘¡≈ apple≈«¬ ‹∆ ¡√ª È≈«Ò Ï≈Ó‰ ‘À, ’∞Ò ÍappleØ«‘ ¡√ª ˙√ ˘ Í𤫑∂Õ apple≈«¬
¡≈«÷¡≈ Íπ¤‘π ‹À apple≈Ó Ï≈Ó‰ È≈Ò ◊«Ò ’apple∆Õ «’ ◊π√ª¬∆ ‹∆ ¡√≈‚∆¡ª ¡Â∂ Ú∂Á∆¡ª
Á∆¡ª ’∞ÛÓ≈¬∆¡ª ‘ج∆¡ª ‘À«È «’ È‘∆∫Õ Âª Ï≈Ó‰ ÏØ«Ò¡≈ ÌÔ≈ ‹∆ ‘Ø∫Á∆¡ª ‘À«ÈÕ ÷apple∆¡ª
ª ‹À apple≈Ó apple≈«¬ ˘ ’«‘¡≈Õ apple≈«¬ È∂ ’≈¨ ˘ √«Á¡≈ ’«‘¡≈ ’≈¨ ‹À apple≈Ó ÷Âz∆¡≈ ÓÒ ‘À!
«¬Èª ¡Â∂ Â∞√≈‚∆¡ª ’∞ÛÓ≈¬∆¡ª ‘ØÁ∆¡ª ‘À«È ’∆ È‘∆∫Õ ’≈¨ ’«‘¡≈ ‹∆ ‘ØÁ∆¡≈ ‘À«ÈÕ

229
apple≈«¬ ’«‘¡≈ ’≈¨ Ï∂‡∆ Â∂apple∆ Ú‚∆ ‘ج∆ ‘À; ‹À apple≈Ó È≈«Ò ’∞ÛÓ≈¬∆ ’«appleÕ ’≈¨ ’«‘¡≈ apple≈«¬
‹∆ Ë∆¡ª Ú≈Ò∂ ¡≈Í∂ È≈‘∆ ¡≈÷Á∂Õ √Ø‘∂ «‹È≈ ’∞¤ √≈’ ’appleÈ≈ ‘Ø∫Á≈ ‘À √∂ ¡Í‰∂ Óπ‘‘π ¡≈÷Á∂
‘À«ÈÕ ÓÀ∫ ª Â∞√≈‚≈ «÷‹ÓÂ◊≈apple ‘ªÕ ‹∂‘∆ Ó∂apple∆ √’«Â ‘ØÚÀ◊∆ Â∂ ÓÀ∫ ÷Û≈ ‘ØÚØ∫◊≈Õ apple≈«¬
’«‘¡≈ ’≈¨ ËøÈ∞ Â∞√≈‚≈ ‹ÈÓπÕ ’≈¨ Ï∂‡∆ ¡√≈‚∆ ‘ÀÕ ‹À apple≈Ó ’«‘¡≈ apple≈«¬ ‹∆ ’∆ ÷Ï«apple?
apple≈«¬ ’«‘¡≈ ÌÔ≈ ‹∆Õ Íapple≈¬∆¡ª Ï∂‡∆¡ª Ó≥◊‰∆¡ª ¡Ë∆È◊∆ Á∆ ◊Ò ‘ÀÕ ¬∂‘ Ï≈ «Ó≥ÈÂ
Á∆ ‘ÀÕ Â∞√∆∫ ¡√∆∫ ’≈¨ ˘ √«Á’À «Ó≥È ¡≈÷ØÕ ¡√∆∫ ’∞fi ¡≈÷‰≈ ‘ØÚÀ◊≈ √Ø ¡≈÷«‘◊∂Õ Âª
‹À apple≈Óπ ’«‘¡≈ ÓÀ∫ «’ ’«apple ’‘ªÕ Â∞√∆∫ apple≈‹∂ ÒØ’ ‘Ø √Ó«fi Á∂÷ØÕ apple≈«¬ ’«‘¡≈ ‹∆ Â∞√∆ È
’‘ØÕ Ï≈Ó‰ Â∂ ’‘≈Ú‘πÕ ‹À apple≈Ó ’«‘¡≈ apple≈«¬ ‹∆ ¡√∆∫ Â∞√∆∫ ÁØÚÀ ‘Ø«‘ ª ’≈¨ È» ¡≈÷∂∫Õ
Ú≈apple ¤«È¤apple Á∂ «ÁÈ Í‘apple ‚»«„ «ÁÈ apple‘∂Á∂ Ï≈Ó«‰ ’≈¨ ˘ ’«‘¡≈Õ Á∂÷π Ó‘≈
’≈¨ ± Ì∆ ÷Âz∆ ‘À ¡apple ‹À apple≈Ó Ì∆ ‘¤≈ ÷Âz∆ ‘ÀÕ ÌÒ≈ √ø‹Ø◊ ‘ÀÕ ’apple‘π ’∞ÛÓ≈¬∆Õ ’≈¨
’«‘¡≈ ÚØ Ï≈Ó‰ ± ¡≈÷Á≈ ‘À «’ ‹À apple≈Ó ¡≈÷Á≈ ‘ÀÕ Âª apple≈«¬ ’«‘¡≈ ’≈¨ ‹À apple≈Ó «’’±
¡≈÷ÀÕ Ï≈Ó‰ ‹Ø ¡≈÷Á≈ ‘À √Ø ˙‘∆ ¡≈÷Á≈ ‘ÀÕ ’≈¨ ’«‘¡≈ ÌÒ≈ apple≈«¬ ‹∆ Â∞√≈‚≈ ’«‘¡≈
¡√≈‚∂ ÓÊ∂ ¿∞Â∂Õ ‹À apple≈Ó ¡Â∂ È≈È’∆ ’∆ ’∞ÛÓ≈¬∆ ‘ج∆Õ ¡ªÚÁ∂ Óºÿapple ’≈‹π ‘Ø«¬¡≈Õ ‹À apple≈Ó
‚ØÒ∆ ÿ«apple ÒÀ ◊«¬¡≈Õ «Í¤Ø∫ ’≈¨ È≈È’ ˘ Ì∂‹«‰ Ò◊≈ È≈È’ ‹≈ÚÀ È≈‘∆Õ ’≈¨ ¡≈÷∂
‹≈«¬ ÌÀ‰ ˘ ÒÀ ¡≈Ú‘πÕ «Î«apple ¡√∆ Â∞√≈ȱ ¿∞Ê∂ √¿∞«Í ¤‚«‘◊∂Õ È≈È’ ‹Ø ’∞fi apple∆«Â √∆
È≈«Ò Ï≈Ò∂ ˘ ÒÀ ’∂ ’«apple ◊«¬¡≈Õ ‹≈«¬ ’«apple «ÚÁ≈ ¡Â∂ ÌÀ‰ ˘ Ó≥◊‰ Ò◊≈Õ ‹À apple≈Ó ’«‘¡≈
È≈È’ ‹∆ ± Ì∆ «¬Ê∂ apple‘πÕ Âª È≈È’∆ ‹À apple≈Ó ˘ ¡≈«÷¡≈ ± «¬√ Ú≈apple∆ ÓÀ˘ Ì∂‹ ’≈¨ ¡Â∂
Ï∆Ï∆ ÁØÚÀ apple≈‹∆ apple‘√«ÈÕ ¡Â∂ È≈È’ Ì∆ apple≈‹∆ apple‘√∆Õ ¡≈÷√∆ ÓÀ ÷≈Ò∆ È «Î«apple ¡≈«¬¡≈ Î∂«apple
± ÓÀ˘ È∂ Ì∂‹∆∫ «¬√ ÊØ∫ ÓÀ Ï‘∞ ‚appleÁ∆ ‘ªÕ ÓÀ˘ ‹Á √πÍÈ≈ ¡ªÚÁ≈ ‘À ª ¬∂‘Ø ‹∂‘≈ ¡ªÚÁ≈
‘À ‹Ø «’¤∞ «¬√Á∂ Ó»‘‘π «È’ÒÁ≈ ‘À √Ø ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ÓÀ «¬√ Ú≈√Â∂ ÂÀȱ ¡≈÷Á∆ ‘ªÕ ‹À apple≈Ó
’«‘¡≈ ÌÒ≈ ‹≈«‘Õ Íapple ¡≈Ú∆ fi«ÏÕ √π‰Ø ‹∆ ‹Á∆ ¡Ó´ ’apple«‰ ¡≈ÚØ◊∂ «Á Ò∆Â∂ ¡≈Ú‰≈Õ
ÓÀ∫ Â≈ ¡≈Í∂ È≈‘∆ ¡≈Ú‰≈Õ È≈È’ √πÒÂ≈ÈÍπapple Â∂ ÌÀ‰ ˘ ÒÀ ¡≈«¬¡≈Õ ¡≈¬∂ «ÓÒ∂ «◊Ò∂Õ ‹ª
«Îapple ÚÀ√≈÷ Á∆ appleπ«Â ¡≈¬∆Õ ‹À apple≈Ó ÂÒÚø‚∆ ¡≈«¬¡≈Õ ’¤ ’«apple ’À Óπ’Ò≈Ú≈ ÒÀ ’∂ ¬∆¡≈apple
‘Ø«¬¡≈Õ apple≈«¬ ˘ ÷Ïapple ‘ج∆Õ ‹À apple≈Ó ˘ ÂÚ‹≈ Ï∂ÈÂ∆ Ï‘π ’∆Â∆Õ ‹À apple≈Ó apple≈«¬ ¿∞Í«apple Ï‘πÂ
÷π√∆ ‘Ø«¬¡≈Õ ¡≈«÷˙√π apple≈«¬ ‹∆ ÓÀ Â∞√≈ ¿∞Í«apple Ï‘π ÷π√∆ ‘ªÕ ’∞¤ ÓÀ˘ «÷‹Ó«Â ÎπappleÓ≈¬∆¡ÀÕ
apple≈«¬ ’«‘¡≈ ÌÔ≈ ‹∆ Â∂apple≈ √‘πapple≈ ’≈¨ Ó‘≈ ÁπappleÏ⁄È∆ ‘À ¡Â∂ È≈È’ Â∂apple≈ √≈Ò≈ Í»appleÈ √≈Ë
‘ÀÕ ¡√∆∫ ¬∂‘ ’‘Á∂ ¡≈‘∂Õ ‹Ø ≤È≈È’ ˘ ± ¡≈͉∂ Í≈√ apple÷‘πÕ ‹À apple≈Ó ’«‘¡≈ apple≈«¬ ‹∆ Ó∂apple∂
È≈Ò ‘∆ ⁄ÒÀÕ apple≈«¬ ’«‘¡≈ ÌÔ≈ ‹∆ È≈«Ò È‘∆∫ ωÁ≈ Í¤Ø Á∆ Ó‘∆È∂ «ÂÃ‘π ˘ ÿÒª◊≈Õ
Â∞√∆ √≈Á∆ ’∞ÛÓ≈¬∆ ¿∞Ëapple∂ «’Ëapple∂ ’apple‰∆Õ ‹À apple≈Ó ’«‘¡≈ apple≈«¬ ‹∆ ‹Ø «’¤∞ apple≈Ó ’apple√∆ √Ø
ÌÒ≈ ’apple√∆Õ ‹À apple≈Óπ Óπ’Ò≈Ú≈ ¡≈͉∂ ÿ«apple ÒÀ ◊«¬¡≈Õ

230
◊‚Ú≈ Â∂ ¤≈Í Á≈È ’appleÈ≈
Î∂«apple È≈È’ ‹ª Ú«apple¡ª Ú∆‘ª Á≈ ‘Ø«¬¡≈Õ Âª «¬’ «ÁÈ «¬’ ¡Â∆ ¡≈«¬ ÏÀ·≈Õ
Íapple √‘appleØ∫ Ï≈«‘appleÕ È≈È’ Á∂ ‘«Ê «‘’ ◊‚Ú≈ √∆ ¡Â∂ «¬’ √‹∂ ‘«Ê ¤≈«Í √∆Õ ¡Â∆Â
’«‘¡≈ ± ’¿∞‰ ‘ØÂ≈ ‘ÀÕ Â∂apple≈ È≈¿∞ «’¡≈ ‘ÀÕ È≈È’ ’«‘¡≈ ÓÀ ÷Âz∆ ‘≈ È≈¿π È≈È’
«Èappleø’≈apple∆ ‘ÀÕ Âª ¡Â∆ ’«‘¡≈ ‘Ó «’√ ’∂ ‘ÀÕ”” È≈È’ ’«‘¡≈ Â∞Ó Ì∆ «Èappleø’≈apple∆ ‘ØÕ ¡Â∆Â
’«‘¡≈ ± «Èappleø’≈apple∆ ¡apple ‘Ó «Èappleø’≈apple∆ ‘Ó Â∞Ó ÓÀ Ì∂Áπ «’¡≈ ‘ÀÕ È≈È’ ’«‘¡≈ Ì∂Áπ «’¤∞
È≈‘∆Õ ¡Â∆ ’«‘¡≈ ¬∂‘π ¤≈«Í ¡apple ◊‚Ú≈ ‘Ó ’Ø Á∂˙Õ ¤≈Í ‘ÊØ∫ Ò≈«‘ ’À ¡apple ◊‚Ú≈
¡Â∆ Á∂ ¡◊∂ apple÷∂Õ ¡Â∆ ’«‘¡≈ ‘Ó ’¿∞ Í‘π⁄∂ ± ¡≈͉∂ Í≈«√ ‘∆ apple‘‰∂ Á∂«‘Õ È≈È’
’«‘¡≈ Á∂ÚÂ≈ Óπ‘ Ê∆ Êπ«’ √π‡∆Á≈ ‘À ª Î∂«apple È≈‘∆ ¿∞·≈¬Â∆Õ ¡Â∆ ’«‘¡≈ ¡apple∂ È≈È’
± ¡√Ò «Èappleø’≈apple∆ ‘À ‘Ó È’Ò∆ ‘ÀÕ È≈È’ ¡Â∆ Í≈Ù‘π ¡≈͉∂ ÿ«apple ¡≈«¬¡≈Õ ¡Â∆Â
◊‚Ú≈ Â∂ ¤≈«Í ÒÀ ’«apple ⁄ÒÁ≈ apple«‘¡≈Õ ’≈¨ Í»¤∂ È≈È’ ˘ ¡ÚØ ◊‚Ú≈ ¡Â∂ ¤≈Í «’Ê∂
‘∆Õ È≈È’∞ ⁄π«Í ’«apple apple«‘¡≈ ’≈¨ «¤Â∂ ‘Ø«¬ ’«apple ’«‘¡≈ ‹≈«‘ apple∂ Ï≈Ï≈ ÿappleØ «È’Ò ÓÀ Â∂apple≈
Îapple» È≈‘∆Õ ÓÀ Ì¿∞«’ fi¿∞«’ apple«‘¡≈Õ ’≈¨ ’«‘¡≈ apple≈«¬ ‹∆ Ì√π ‘Ø«¬¡≈Õ ¤≈«Í ¡Â∂ ◊‚Ú≈
«’Â∂ √«‡ ¡≈«¬¡≈Õ È≈‘∆ ‹≈‰∆Á≈ «’¡≈ ’∆Â≈Õ apple≈«¬ ’«‘¡≈ ’≈¨ È≈È’ ˘ ‹À apple≈Ó Ê∂
ÿ«Ò Á∂¬∆¡ÀÕ «¬ÊÀ ± Ì∆ ÷«ÍÁ≈ ‘À ¡Â∂ ¬∂‘π Ì∆ appleø‹π ‘Ø∫Á≈ ‘ÀÕ ¿∞ÊÀ ‘∆ ’∞fi ‘ØÚÀ √π ‘Ø«¬◊≈Õ
√πÒÂ≈È Íπapple ‹≈‰≈
apple≈«¬ È∂ ⁄∆apple∆¡≈ Ê≈‰∆ Á√÷Â∆ ‹À apple≈Óπ «√«Ë «Ò«÷ «ÁÂ∆Õ apple≈«¬ ’«‘¡≈ ÌÔ≈ ‹∆
¡√ª È≈È’ ÂÀ˘ √¿∞«Í¡≈ ‘ÀÕ ‹Ø «’¤∞ ÂÀ Í≈√‘π ‘Ø«¬ √Ø «„Ò È‘∆∫ ’apple‰∆Õ..... √øÓ 1544
Óÿapple √πÁ∆ 3 È≈È’π ‹À apple≈Ó Í≈«√ √πÒÂ≈È Íπapple Í≥‹Ú∂ «ÁÈ ◊«¬¡≈Õ √ÂÓ∆ ˘ ‹≈«¬
Í‘π«⁄¡≈Õ È≈È’∆ ÌÀ‰ ÍÀappleª Â∂ „«‘ ͬ∆Õ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ ÌÀ‰∂ ± Ú‚∆ ‘ÀÕ √◊Ø∫ ÓÀ Â∂apple∂
Í∂apple∆ ÍÚª «’ ± Ó∂apple∆ Ó∂apple∆ ÍÀapple∆ ÍÚ«‘Õ È≈È’∆ ¡≈«÷¡≈ Ì≈¬∆ ‹∆ » √⁄π ¡≈÷Á≈ ‘À∫Õ Íapple
‹∂ ¡≈ÁÓ∆ ‘ØÚÀ È≈, ± ª ÓÀ˘ ÍappleÓ∂√apple «Á√ ¡≈ÚÈ≈ ‘À∫Õ ‹À apple≈Óπ ÿ«apple È ¡≈‘≈Õ ‹À apple≈Ó
¡≈«¬¡≈ ÿ«appleÕ Á∂÷À ª È≈È’∞ ¡◊À ÏÀ·≈ ‘ÀÕ È≈È’ ‹∆ «‚·≈ ‹π ‹À apple≈’ ¡≈«¬¡≈Õ È≈È’
‹∆ ¿∞·Á∂ ¿∞√Á∂ ÍÀappleª Â∂ Á¿∞«Û¡≈Õ ‹À apple≈Ó ÷apple≈ «√¡≈‰≈ ‹∆ ‹À apple≈Óπ È≈È’ ‹∆ Á∂ ÍÀappleª Â∂
‘«Ê apple÷∂Õ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ ‹∆‹≈ ‹∆ ¬∂‘ ¿∞Í·∆ apple∆«Â «’¿∞ ’∆Â∆Õ È≈È’ ‹∆ ± ‹≈‰Á≈
‘À∫Õ ¡√∆∫ √≈Ò≈ ‹∆‹≈ È≈‘∆ ‹≈‰Á∂Õ ¡√∆∫ ÂÀ˘ ÍappleÓ∂√apple ’«apple ‹≈‰Á∂ ‘ªÕ Ó∂apple∂ Ú‚∂ Ì≈◊ ‘ج∂
± «¬Ê∂ ¡≈«¬ Í‘π«⁄¡≈ ‘ÀÕ Â± ’apple ’∞fi È≈‘∆ ÏÀ·≈ √«‘‹ È≈«Ò ◊π‹apple≈È ’«appleÕ È≈È’ ‹∆
’«‘¡≈ ’∞fi «’apple«Â ‘ØÚÀ ª ÌÒ≈Õ ‹À apple≈Óπ ’«‘¡≈ ÌÒ≈ ± √≈‚≈ ‹∆¡ Úπ·∆ ‘À∫ ª ¬∂‘π √‘∆∫Õ
’∞fi ÂØapple’∆ Í«Û¡≈ ‘À∫Õ ’‘À ‹∆ ÓÀ∫ «‘øÁ◊∆ Í«Û¡≈ ‘ªÕ ‹À apple≈Ó ’«‘¡≈ È≈È’ ‹∆ ÓØÁ∆÷≈È≈
ÒÀÈ≈ ‘ÀÕ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ ‹∆ ‹∆‹≈ ‹∆ «’√Á≈? ‹À apple≈Ó ’«‘¡≈ ÈÏ≈ÏÏ Á¿∞Ò ÷ª ÒØË∆
Á≈ Ú‚≈ ÓØÁ∆÷≈È≈ ‘À ‹Ø ‘Ø«¬ ¡ªÁ≈ ª ÒÀÕ ÌÒ≈ ‹∆‹∆ ‹∆ ’appleÂ≈apple apple÷∆ ÒÀ√∆Õ ‹À apple≈Óπ

231
’«‘¡≈ È≈È’ ‹∆ ÌÒ≈ ‘Ø√∆Õ È≈È’∆ ÌÀ‰ ¡≈«÷¡≈ Ì≈¬∆ ‹∆ ± ÍappleÓ∂√πapple √apple»Í ‘À∫Õ ‹∂‘≈ ‡π’
‘À Â∂‘≈ ÏÀ·≈ ÷≈«‘Õ Â±ø «¬È≈ ‹ø‹≈Òª «Ú«⁄ È Í¿∞Õ Â±ø «¬È≈ ‹ø‹≈Ò≈ Á∂ Ò≈«¬’ È‘∆Õ È≈È’
‹∆ ’«‘¡≈ Ï∂Ï∂ ‹∆ «’apple«Â ’«apple ÷≈¬∆Â≈ ‘À, ª Í«ÚÂz ‘ج∆Â≈ ‘ÀÕ ¡Â∂ Â∞apple’ ’‘Á∂ ‘À«È,
‘Ò≈´ ÷≈¬∆Á≈ ‘ÀÕ È≈È’∆ ¡≈«÷¡≈Õ ÌÒ≈ Ì≈¬∆ ª È≈È’∆ ‹À apple≈Óπ ˘ ¡≈«÷¡≈ ± «¬√
Á∂ ‘≈Ò Á≈ Ó‘appleÓ ‘À «’ È≈‘∆Õ ‹À apple≈Óπ ’«‘¡≈ ‘À √Ø Â±ø ¡≈÷πÕ È≈È’∆ ’«‘¡≈ «¬√ Á∆
«’Ê≈¿± ’∞ÛÓ≈¬∆ ’apple∆¡ÀÕ «¬√ ˘ «◊Ñ√ È≈«Ò ÓØ‘π Ò◊∂ ª «’apple«Â ‘Ø«¬Õ ‹À apple≈Ó ’«‘¡≈
‹∂ ¬∂‘π «’apple Ò◊À ª ’ج∆ ÷Âz∆ ’∞ÛÓ≈¬∆ ’apple√∆Õ Â± ¿∞Â≈ÚÒ∆ È≈ ‘Ø‘πÕ ÍappleÓ∂√apple ˘ «⁄«Â
’appleÕ Âª È≈È’∆ ’«‘¡≈ Â∞Ëπ ’ØÒØ Âª ÓÀ∫ «√¡≈‰∆ È≈‘∆Õ È≈ Íapple ÂÀ˘ ¡≈«÷ ¤‚È∆ ‘ªÕ ‹À
apple≈Óπ ’«‘¡≈ È≈È’ ‹∆ ÓØÁ∆÷≈È≈ Ò¬∆¡ÀÕ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ √«Â ’appleÂ≈appleÕ
ÓØÁ∆÷≈È∂ Á∆ ÈΩ’apple∆
√øÓ 1540 (?) «ÓÂ∆ Óºÿapple √πÁ∆ ⁄¿∞Á«√ ȱ ÓØÁ∆÷≈È≈ «ÁÚ≈«¬¡≈Õ È≈Ò∂ «‘’∞
‘‹≈apple appleπͬ∆Ô≈ appleØ’∞ «ÁÚ≈«¬¡≈Õ È≈Ò∂ Ï≈Ï≈ √øË» ¡≈‘≈Õ √Ø √≈«Ê ÏÀ·≈«¬¡≈Õ Âª Ï≈Ò∂
¡≈«÷¡≈ È≈È’ ‹∆ Â∞√ª ª ‘‹≈apple appleπͬ∆Ô≈ appleØ’ Ò∆Â≈Õ ¡√≈˘ «ÚÁ≈ Á∂«‘Õ È≈È’ ‹∆
’«‘¡≈ Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ ’⁄∆ Íapple∆«Â ’∆Â∆ ¡≈ ¤«‚ ⁄«Ò˙Õ Ï≈Ò∂ ’«‘¡≈ ± ÷Âz∆ ’≈ ÍπÂz ‘π«‰
‘Ø¡≈ ¡≈͉∆ «’apple«Â ’apple‰ ˘Õ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ ’ج∆ «ÁÈ fi«Ï ’«‡«‰ ÁØ«‘Õ
¡√ª ’∆ ’appleÈ≈ ‘ÀÕ ‹Ø ¡√≈‚∆ «’apple«Â ‘À √ج∆ ’apple«‘◊∂Õ Â± √⁄π ¡≈÷È≈ ‘ÀÕ Â± «Èappleø’≈apple Á≈
ÂÓ≈√≈ Á∂÷π «Á÷≈ «’ «’¡≈ ’apple∂∫Á≈ ‘ÀÕ Âª Ï≈Ò∂ ¡≈«÷¡≈ ÌÒ≈ ‹∆Õ Ï≈Ò≈ Ì∆ «’apple«Â ’appleÈ
Ò◊≈Õ
’≈¨ ‹∆ Á≈ √πÒÂ≈È Íπapple ‹≈‰≈
«’apple«Â ’apple«Á¡ª ’apple«Á¡ª ‹≈ Úapple∑∂ Áπ«‘ ◊π‹apple∂ ª «Í¤Ø∫ ’≈¨ ÷Ïapple √≈apple ÒÀ«‰
¡≈«¬¡≈Õ È≈È’ ‹∆ Á∂÷À ª «ÍÂ≈ ‹∆ ¡ªÚÁ∂ ‘À«ÈÕ È≈È’ ‹∆ ¿∞«·ÁØ ‘∆ Á¿∞«Û ÍÀ«apple
ͬ∂¡≈Õ ’≈¨ ÓÊ≈ ⁄øπ«Ó¡≈ ◊«Ò «Ú⁄ Ò∆ÂØ√πÕ Ò≈◊≈ Íπ¤‰∞ ÍπÂz ± ‘πÈ∞ Á𫬠Úapple∂ ÿ≈«Ò«Á¡≈
‘Ø«¬ ‘À«ÒÕ ’∆ ÷«‡¡≈ ’∆ ÷≈Ë≈Õ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ ‹∆ Ï‘π ÷«‡¡≈ ¡Â∂ Ï‘π ÷≈Ë≈Õ Íappleπ
‹∆ ¡√≈ Á∂ ÁÓÛ∆ ‹πÛÁ∆ È≈‘∆Õ ’≈¨ Ï≈Ò∂ È≈«Ò Ò◊ª ÁπappleÏ⁄È ÏØÒ«‰Õ Ò◊≈ ¡≈÷‰ ª
ÓÀ ‹≈Â≈≈ √π Â∞√∆∫ ‘𫉠«’apple ˘ Ò◊∂ ‘ØÕ ‹Ø «’¤π Ó∂apple≈ ◊Ú≈«¬¡≈ ‘À √Ø ‘𫉠÷«‡¡≈ ‘Ø◊≈Õ
Î∂«apple È≈È’∆ ¡Â∂ ‹À apple≈Ó ˘ ’«‘‰ Ò◊≈Õ ‘Ø Â∞√ª «’¡≈ ’∆Â≈ ’∞fi «¬√ Á∆ ÷Ïapple √≈apple ÒÀ∫Á∂
apple‘ØÕ È≈ Â∞√ª ÷Ïapple √≈apple «’apple«Â Á∆ Ò∆Â∆, È≈ Â∞√ª ’Ê≈ ’‘≈‰∆ ’∆Â∆Õ Â∞√ª ’∞fi È ’∆Â≈Õ
È≈È’∆ ¡≈«÷¡≈ «ÍÂ≈ ‹∆ «¬Ê∂ ‹π ¡≈«¬¡≈ ‘ÀÕ √Ø ’∞¤ Â∂apple≈ ◊Ú≈«¬¡≈ È≈‘∆Õ È≈ «’¤∞
¡√≈‚≈ ◊Ú≈«¬¡≈ ‘ÀÕ ‘Øappleπ ’Ê≈ ’‘≈‰∆ Á∆ ¡√≈˘ ‡Ø«Ò ‘ÀÕ ¡‹π ’«Ò «’Â∂ Ú«Ò ‘Ø«¬ Í¿∞Á∆
‘ÀÕ «ÍÂ≈ ‹∆ Â∂apple∂ Í≈«√ ‘ØÁ≈ ‘À ª ’«apple «’Â∂ ÚÒÕ ‹∂‘≈ ¡√≈ȱ ÁappleÁπ ‘À ¡√≈ÊØ∫ ÂÀȱ ÚË∂apple≈
ÁappleÁπ ‘ÀÕ ’≈¨ ’«‘¡≈ Í∞Âz Ë∆¡≈ Ó∂apple∆ Ú«Ò ‘Ø«¬∆.. ‹∂‘∆ ’∂‘∆ ’appleÈ∆ È≈‘∆Õ «Î«apple ‹À apple≈Ó
¡≈«÷¡≈ Ó‘Â≈ ‹∆ Â∞√ª «Ó≥È È≈‘∆ Ò≈Ú‰∆Õ Ó»Ò≈ ⁄؉≈ ÷Âz∆ ‘À Í÷Ø’∂ appleøË≈Ú∂ ’≈ ͇Ú≈apple∆
¿∞√ Á∂ ÿ«‘ Ë∆ ‘ÀÕ ˙‘π Ì∆ ÷apple≈ ÷≈ÚÁ≈ ‘ÀÕ ¡«‹‘∂ appleøË≈Ú∂ Á≈ ͇Ú≈apple∆ ‘ÀÕ Í≥πÈ ¡appleÊ ’∞ÛÓ≈¬∆

232
’appleÁ≈ ‘ÀÕ ¡√ª ˙Ê∂ ’∞ÛÓ≈¬∆ ‡ØÒ∆ ‘ÀÕ ¡◊À ’appleÂÀ Ì≈¬∆ √≈apple∆ ◊«Ò ‘ج∆Õ Ó‘Â≈ ‹∆ Â∞√∆∫
«⁄«Â ·¿∞«apple apple÷‘π, apple≈Óπ ÌÒ∆ ’apple√∆Õ ’≈¨ ’«‘¡≈ ÍπÂz ‹À apple≈Óπ √appleÓ≈«¬’Ø ‹∂‘≈ ‘ÀÕ ÍπÂz
‹Ú≈¬∆¡ª Á∆ (?) ÓÀ ¡≈͉∂ ‹∆ «Ú«⁄ ¡≈÷Á≈ √∆ ‹Ø È≈È’ Á≈ √π÷π «‚·≈ ‘¿∞ ·ß„≈ ‘Ø¡≈Õ
È≈È’ Á≈ √π÷π ÓappleÁ≈ ‹∆ÚÁ≈ Á∂÷ªÕ ª Ó∂apple≈ ÓÈ ·ß„≈ ‘Ø«¬Õ «Î«apple ‹À apple≈Ó ’«‘¡≈ Ó‘Â≈
‹∆ Â∞√∆∫ «¬Ê∂ ‘∆ apple‘πÕ ¡Â∂ ¡≥Ó≈ Ï∆Ï∆ ˘ √Á≈«¬ ÒÀ∫Á∂ ‘ªÕ ’≈¨ ’«‘¡≈ Ó‘Â≈ ‹∆ ± ÓØapple∂
Íapple≈ÓÈßÁ Á∆ Ïapple≈Ï«apple ‘ÀÕ ’≈¨ ’«‘¡≈ Á∂÷π ÍπÂz ‹À apple≈Ó «‹Â∞ Ú÷ È≈È’ Á∆ ’∞ÛÓ≈¬∆ ‘ج∆
ÓÀÈØ Â∞apple ÷Ïapple ’apple‰∆ ¡Â∂ È≈È’ ˘ È‹apple «Ú«⁄ apple÷‰≈Õ ’ج∆ ‡’≈ ÍÀ√≈ «’ÂÀ Ú«Ò ◊Ú≈ÚÀ
È≈‘∆Õ Âª È≈È’∆ ¡≈«÷¡≈ «ÍÂ≈ ‹∆ ± «Á‘≈Û∆ ’±’Á≈ ¡≈‘ØÕ ‹π ¡‹π ¬∂‘π ◊Ú≈«¬¡≈ ¡‹π
¬∂‘π ◊Ú≈¡≈«¬Õ ‘π«‰ Âª ÷«‡ ◊Ú≈«¬Á≈ ‘ÀÕ ‘𫉠‹∂ Î’∆appleª ˘ ◊Ú≈«¬Á≈ ‘ÀÕ Âª ¡√≈‚≈
‹∆¿∞ ’øÏÁ≈ ‘ÀÕ.... «√apple’≈apple ÁØ appleπͬ∆ÔÀ ÍÀ√∂ ÿ‡«‘ È≈‘∆Õ ‹≈ Ò∂÷≈ Á∂Á≈ ‘À ª Ú«Ë «È’ÒÁ≈
‘ÀÕ ‹À apple≈Ó ’«‘¡≈ Ó‘Â≈ ‹∆ «¬√∂ Ú≈√Â∂ ¡√∆∫ «’‘∞ Ȫ‘∆ ¡≈÷Á∂Õ Âª ’≈¨ ’«‘¡≈ ÍπÂz
‹≈ Ò∂÷≈ Á∂ÚÀ ¡Â∂ ’∞fi ÚËÀ Â≈ Â∞√∆∫ ¡≈͉∆ Ú«Ò «¤’ Ò∂¿∞Õ ÍπÂz ¿∞√ Á∂ Ì≈‰∂ Ò÷π ’÷π
Ïapple≈Ï«apple ‘ÀÕ Â∞√∆∫ ˙√ Á∂ ÷ÏappleÁ≈apple ÒØÛ∆ Á∂ ‘ØÕ ¡Â∂ Ï≈Ò∂ ˘ √«Á √Ófi≈Ú¿∞Õ ‹À apple≈Ó ¡≈ÁÓ∆
Ì∂‹ Ï≈Ò∂ ˘ √«Á¡≈Õ ‹À apple≈Ó ¡≈«÷¡≈ Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ ± È≈È’ Á≈ ÷≈√ ’≈apple ◊π‹≈appleπ ‘À∫Õ ¡√∆∫
Â∞Ë ÈØ ¬∆Ú∂ ‹≈‰Á∂ ¡≈‘∂Õ ‹∂‘≈ È≈È’ Â∂‘≈ Â±Õ Â± È≈È’ Á≈ ÷Ï«appleÁ≈appleπ apple‘πÕ ‡’≈ ÍÀ√≈
È≈«Ò apple‘Á∆ √appleÓ ‘ØÁ∆ ‘ÀÕ ‹À apple≈Ó ’«‘¡≈ ¡◊∂ ˘ ÷Ïapple «Ò¡ª◊≈Õ
ÍÌ’≈¿∞Á≈ ’«‘¡≈ Ï≈Ò∂ ˘ Ïπapple≈ Ò◊≈Õ Ï≈Ò∂ ’«‘¡≈ Ó‘Â≈ ‹∆ Ó ’ج∆ ‹∆ Â∂
◊πÓ≈È∞ ‘ØÚ∆Õ ‹Ø Ï≈Ò≈ È≈È’ Á∂ È≈«Ò apple‘Á≈ ‘ÀÕ ¡√≈˘ «ÿ¿∞ Ïππapple∆ Ú√ ‘∆Õ ¡Â∂ ‘Øappleπ
Ò≈Ò⁄π ¡√≈˘ Ïπapple∆ Ú√ ‘¬∆Õ ¡√≈˘ È≈È’ ‹∆ ÍappleÓ∂√apple ÈÁ«apple ¡ªÚÁ≈ ‘ÀÕ Ó‘Â≈ ’≈¨
ÂÀ˘ ÍÀ«√¡ª Á∆ Ìπ÷ ‘¬∆ª ¿∞√Á∂ Í≈«√ apple‘πÕ ‹Ø «’¤∞ ‘«Ê ¡≈Ú∆ √Ø ÒÀÁ≈ ‹≈«¬Õ ¡√≈ÊØ∫ ¬∂‘
‘Ø∫Á∆ È≈‘∆Õ ‹Ø ¡√∆∫ ’∞¤ ¡≈÷∆¡ÀÕ Â∞√∆∫ ª ÓÀȱ ’ø◊≈Ò ‹∂‘∂ ÈÁ«apple ¡≈ÚÁ∂ ‘ØÕ Âª ‹À apple≈Óπ
’«‘¡≈ √«Â √«Â ‹∆Õ ÌÒ≈ Ó‘Â≈ ‘𫉠Âπ√∆∫ «√Ë≈appleØÕ «‹Â∞ ÿÛ∆ ’∞ÛÓ≈¬∆ ‘ج∆ «ÂÂ∂ ÿÛ∆
¡√∆∫ ’≈apple‹π ’apple‰≈Õ «Î«apple ’Ï∆Ò∂ È≈«Ò Ó∂‘π ÍÀ‹≈√π◊≈Õ ’≈¨ ¡≈͉∂ ÿ«apple ¡≈ ◊«¬¡≈Õ
ÓØÁ∆ ÷≈È∂ Á≈ Ò∂÷ Á∂‰≈
‹≈ «¬’∞ Ó‘∆È≈ ◊π‹«apple¡≈ ª È≈È’ ‹∆ ¿∞Â∂ ‹À apple≈Ó Í≈«√ «¬’ ¡≈ÁÓ∆ ÌÒ∂
⁄π◊Ò∆ ÷≈Ë∆Õ ‹À apple≈Ó Â∂apple≈ √≈Ò≈ «√apple’≈apple Á∂ ÍÀ√∂ ÷Ø«¬Á≈ ‘ÀÕ Â± ¿∞√ ª¬∆ √Ófi≈«‘Õ ‹≈‰Á≈
‘À È≈ Í·≈È≈ Á∆ ’À√∆ ÷Ø«¬ ‘ÀÕ ‹À apple≈Ó ◊øÓ ÷≈Ë∆ «Îapple ‚∂apple∂ ¡≈«¬¡≈Õ ¡≈«¬ È≈È’∆ ˘ «¬’ø«Â
ÒÀ ÏÀ·≈Õ ’«‘‰ Ò◊∂ √𫉠ÍappleÓ∂√apple Á∆ ÏøÁ∆ «¬’ ¡≈ÁÓ∆ ÓÀȱ ¿∞ÒªÌ≈ «ÁÂ≈ ‘À Íapple Ó∂apple∆ Í∆«Û
’«apple ’À ’«‘¡≈ ‹π Á∂÷π ‹À apple≈Óπ Â∂apple≈ √≈Ò≈ ÍÀ√∂ ÷Ø«¬Á≈ ‘ÀÕ ¿∞√ Â≈¬∆ √Ófi≈«¬Á≈ È≈‘∆Õ
Í·≈‰≈ Á∆ ÷Ø«¬ ‹≈«‰Á≈ ‘ÀÈ≈! Ï‘» ‹∆ ÓÀ «’¡≈ ’appleª! ª È≈È’∆ ’«‘¡≈ ‹∆ Â∞√≈‚∂ ‹∆
«Ú«⁄ ¡Ú≈Á∆ ‘À √Ø ’apple‘πÕ ÓÀ∫ «’¡≈ ¡≈÷‰≈ ‘ÀÕ ‹À apple≈Ó ’«‘¡≈ Â∞√∆∫ Ó√ÒÂ∞ Á∂‘π √Ø ’appleªÕ
«Î«apple È≈È’∆ ’«‘¡≈ ‹∆ Â∞√≈ȱ ÍappleÂ∆«Â ¡‹À È≈‘∆Õ Â∞√∆ ‹≈‰Á∂ ‘Ø ‹π «Ìapple≈Ú Á∆ apple÷Ú∆

233
Ï≈ ’appleÁ∆ ‘ÀÕ ¡Â∂ «‹ÊÀ ÂØÛ∆ √ø√≈apple «Ú⁄ Ó≈«¬¡≈ ‘À √«Ì È≈È’∞ Á∂ ‘«Ê ‘À (Â∂) ‘ʪ «Ú⁄Ø∫
«È’ÒÁ∆ ‘ÀÕ «¬’∞ ’øÓπ ’appleØ ‘π‰ ª Â∞√∆ Ò∂÷≈ √Ó≈ÒØÕ ‹∂ ª Ò∂÷≈ Í»apple≈ ‘Ø«¬, Ì≈ÚÀ ÚËÀ Ì≈ÚÀ
È≈ ÚËÀ, ÿ‡À È≈‘∆, «Î«apple «’√∂ Á∂ ’‘∂ √π‰ ÌappleÓ‰≈ È≈‘∆ ª ‹À apple≈Ó ’«‘¡≈ ÌÒ≈ ÓÀ∫ È≈‘∆
√øÓ≈ÒÁ≈ Â∞√≈ÈØ ¡‹∂‘∆ ÍappleÂ∆«Â ‘À ª ÓÀ «’¡≈ ’‘‰≈ ‘ÀÕ Âª «Î«apple È≈È’∆ ’«‘¡≈ apple≈«¬‘
‹∆ «’apple≈Û∆ Á∂ ÍπÂz ˘ ÍappleÂ∆«Â È≈‘∆ ¡ªÚÁ∆Õ Íapple𠫬√ Ú≈√Â∂ Ëπ«apple Á≈ Ò∂÷ È≈‘∆Õ ‹∆ ‘π«‰
Â∞√∆ ◊Òª È≈ ’apple‘πÕ ÓÀ È≈È’ ‹∆ ˘ √ÁÁ∆ ‘ªÕ È≈È’∆ ’«‘¡≈, È∆ Â∞Ò√≈ È≈È’ ‹∆
˘ √«Á «Ò¡≈¿∞Õ Â∞Ò√≈ Ò¿∞‚∆ ‹≈«¬ ’À È≈È’ ‹∆ ˘ √Ò≈Ó ’∆Â∆Õ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈
«’¿∞ ÂπÒ√≈ ¡‹π ± ‹π ¡≈¬∆ ‘À √⁄π ¡≈÷π «’¿∞ ¡≈¬∆ ‘ÀÕ Â∞Ò√≈ ’«‘¡≈ ⁄Ò Â∞Ò√≈ ÓÀ
¡≈ÚÁ≈ ‘ªÕ Â∞Ò√≈ ÿ«apple ◊¬∆ Ï‘» ‹∆ ’‘øÁ≈ ‘À ÓÀ ¡≈ÚÈ≈ ‘ªÕ «Í¤Ø∫ È≈È’ ‹∆ Ï≈Ò∂ ˘
Íπ«¤¡≈ ’‘π Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ ÓÀȱ Ï∂Ï∂ «’¿∞ √«Á¡≈ ‘ÀÕ Ï≈Ò∂ ’«‘¡≈ ‹∆ «’Â∂ Ú≈√Â∂ √«Á¡≈
‘Ø√∆Õ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ ÍÂ≈«√¡≈ Á≈ ̪‚≈ ÒÀ ¡≈¿∞Õ Ï≈Ò≈ ̪‚≈ ÒÀ ¡≈«¬¡≈
È≈È’ ‹∆ fiØÒ∆ ¡‚∆ ‹Ø «’¤∞ ̪‚∂ «Ú⁄ ÍÂ≈√∂ ¡≈‘∂, √Ø ÍÒ∂ Í≈«¬ Ò∆Â∂Õ √∂apple ¡„≈¬∆ ¡≈‘∂Õ
ÒÀ ’«apple È≈È’∆ ÌÀ‰ Í≈√ ¡≈«¬¡≈Õ ¡◊Ø È≈È’∆ ¿∞«· ÷Û∆ ‘ج∆, ¡≈¿∞ Ì≈¬∆! Í∆Û≈ «Ú¤≈
«ÁÂ≈Õ È≈È’ ‹∆ ÏÀ·≈Õ È≈Ò∂ Ï≈Ò≈ ¡≈‘≈ È≈È’ ‹∆ Íπ«¤¡≈ Ï∂Ï∂ ÓÀȱ «’¿ √«Á¡≈ ‘ÀÕ
Ì≈¬∆ ‹∆ Ï‘π «ÁÈ ‘ج∂ ¡≈‘∂Õ ÓÀȱ Â∂apple∂ Óπ«÷ Á∂÷‰ Á∆ «√’ ¡≈‘∆Õ «¬Â Ú≈√Â∂ ÓÀ Â∞Ò√≈
Ì∂‹∆ ¡≈‘∆Õ «Î«apple È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈Õ Ï∂Ï∂ ‹∆ ÓÀȱ «Ú√Ú≈√ ‘Ø«¬ apple«‘¡≈ ‘ÀÕ «‹¿∞ √«Á¡≈
‘À «Â¿∞ ‘∆ ¡≈÷πÕ È≈È’∆ ’«‘¡≈ Ì≈¬∆ ‹∆ ÂÀȱ √ÌØ ’∞fi Ó¨Ó ‘ÀÕ ¡≈«÷¡≈ ‹ªÁ≈ È≈‘∆Õ
ª È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ Ï∂Ï∂ ‹∆ ÓÀ ¡≈͉∂ Ó«È ‹≈‰Á≈ ‘ªÕ √Ø ÓÀ Ì∆ ¬∂‘Ø ¡≈÷È≈ ‘ªÕ ‹π ÓÀÊ∆
Ò∂÷≈ Ò∆⁄ÀÕ Âª È≈È’∆ «ÁÒ≈√≈ Á∂Ú‰ Ò◊∆Õ Âª È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ È≈ Ï∂Ï∂ ‹∆ ¬∂‘ Ò∂÷∂
Á∆ ◊«Ò ‘ÀÕ «¬ÊÀ √appleÓ ÓπÒ≈‘‹≈ «’√À Á≈ È≈‘∆Õ Âª È≈È’∆ ’«‘¡≈ ÌÒ≈ Ì≈¬∆ ‹∆ Â∞√∆∫
¡≈«Í «√¡≈‰∂ ‘ØÕ √øÓ 1543 «ÓÂ∆ Óÿ«apple √πÁ∆ Í⁄øÓ∆ Ò∂÷≈ ’∆Â≈Õ «‘√≈Ïπ «ÁÂ≈ «Âz‘π
Ó‘∆«È¡≈ Á≈ «¬’√¿∞ ÍÀÂ≈Ò∆‘ appleπͬ∂ ÚË∂Õ ÷≈«¬ Í∆«¬ Ò∂«¬ Á∂«‘Õ Âª È≈È’ ‹∆ ‹À apple≈Ó
ȱ ¡≈«÷¡≈ ÒÀ ‹∆‹≈ ‹∆ ‘𫉠¡√∆∫ Â∂apple∂ Í≈√‘π √appleπ÷apple» ‘ج∂Õ ¬∂‘π ÓØÁ∆÷≈È≈ «’√À ‘Øapple√ ˘
√¿∞Í‘πÕ ¡√≈‚≈ ’appleÂ≈apple ’appleÂ≈apple ‘¬∆Õ Âª ‹À apple≈Ó ÍÀappleª Â∂ „«‘ Í«¬¡≈ ¡Â∂ È≈È’∆ Ò◊∆
appleØÚ‰Õ È≈È’∆ ¡≈«÷¡≈ Ì≈¬∆ ‹∆ Í‘ÒØ ÓÀȱ Ó≈«apple «Í¤∂ Ì≈Ú∂ «’Ë«apple ‹≈«‘Õ Âª È≈È’ ‹∆
’«‘¡≈ Ï∂Ï∂ ‹∆ ‘π«‰ Âª Ò∂÷≈ Í»apple≈ ‘Ø«¬¡≈Õ ‹∂ ’Á∂ ÿ«‡ ‹≈«¬ ª Â∞√∆ «’¿∞ ‹ø‹≈«Ò «Ú«⁄
Í¿∞Á∂ ‘ØÕ ‹À apple≈Óπ ’«‘¡≈ È≈È’ ‹∆ ¡◊À ’¤∞ ÓÀ ‹≈‰Á≈ ¡≈‘≈Õ ’∞¤∞ È ‹≈‰Á≈ ¡≈‘≈Õ
‘𫉠ÓÀȱ Áπ«‘ «√apple∆ ÍappleÂ∆«Â ¡≈¬∆ ‘ÀÕ È≈È’ ‹∆ ± ÓÀ˘ ¬∂‘π ◊∞È≈‘ Ï÷√πÕ ÓÀ Ï‘πÂ∞ ÌπÒ≈
‘ªÕ ª Î∂«apple È≈È’∆ ‘«Ê ‹Ø«Û ’«apple ¡appleÁ≈√ ’apple∆Õ Ì≈¬∆ ‹∆ ¬∂‘π ◊πÈ≈‘ ÓÀȱ Ï÷√Õ ‹∂ «’¤π
ÿ‡∂◊≈Õ Âª ÓÀ∫ ‹Ï≈Ïπ ’appleª◊∆ «‹ÊØ∫ «’ÊØ∫Õ Âª Ï≈Ò∂ ¡≈«÷¡≈ È≈È’ ‹∆ ±ø ’ج∆ ‹≈‘apple Í∆apple
‘À, «’ ’ج∆ √Ã∆ apple≈Ó ⁄øÁπ «’√È∞ ‘ÀÕ ÂÀȱ ¡◊Ø ‘∆ «’’± ÷Ï«apple ‘Ø«¬ ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ ÌÒ≈ ‹∆ ÌÀ‰

234
‹∆ ‹∆‹≈ ÁØÚÚÀ «Ó≥È ’appleÁ∂ ‘À«ÈÕ Â± ’appleÂ≈apple Ú«Ò Á∂÷πÕ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈
Â∂apple≈ ¡Â∂ È≈È’∆ Á≈ ’«‘¡≈ Î∂«apple¡≈ È≈‘∆ ‹ªÁ≈Õ ‹À apple≈Ó ¡Â∂ È≈È’∆ Ï≈Ò∂ ˘ ¡≈÷«‰
Ò◊∂ Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ ¿∞ ¡√≈ȱ ¡‹ ÈÚ∂ «√apple∂ È≈È’ ‹∆ Á≈ Áapple√È∞ «ÁÂ≈ ‘ÀÕ Î∂«apple È≈È’
‹∆ ÈØ «¬’√¿∞ ÍÀÂ≈Ò∆ appleπͬ∆Ô∂ ⁄π’≈«¬ «ÓÒ∂Õ ¡Â∂ √Âapple≈ √À appleπÍÔ∂ ‘Øappleπ «ÓÒ∂Õ ÒÀ’«apple È≈È’
‹∆ ÓØÁ∆÷≈È∂ ‹≈«¬ ÏÀ·≈Õ «‹ÂÈ∂ ’≈apple÷≈È∂ ¡≈‘∂ √Ì∂ È≈È’ ‹∆ ˘ ÚË≈¬∆¡ª ¡Â∂ ÓπÓ≈apple÷∆
Á∂Ú‰ Ò≈◊∂ ‘ÓØ √π‰≈ Ê≈ ‹Ø È≈È’ ‹∆ È∂ ÓØÁ∆÷≈È≈ ¤«‚¡≈Õ ‘Ó «ÁÒ◊∆apple ‘ج∂ Ê∂Õ È≈È’
‹∆ √ÌÈ≈ ˘ ‹∆Ó Ò◊≈ ’apple«‰Õ
’∞ÛÓ≈¬∆
√øÓÂ∞ 1544 «ÓÂ∆ Óºÿappleπ √πÁ∆ Í≥⁄Ó∆ È≈È’ ‹∆ Á∆ ’∞ÛÓ≈¬∆ Ó»Ò∂ ⁄؉∂ Á∂ ÿ«apple ‘ج∆Õ
’≈¨ Á∂ ÿ«apple ÚË≈¬∆ ‘ج∆Õ ‹À apple≈Ó ¡Â∂ È≈È’∆ ’≈¨ Â∂ Ï∆Ï∆ ¡≥Óª ˘ ÷Ïapple ÚË≈¬∆ «Ò«÷
Ì∂‹∆ ¡Â∂ √Á≈«¬ Ì∂‹∂Õ Â∞√∆∫ ¡≈Ú‘π ⁄¿∞’«Û ÷apple∆⁄¬∂Õ ’≈¨ √𫉠’À ÷π√∆ ‘Ø«¬¡≈ ¡Â∂ ¡≥Ó≈
Ï∆Ï∆ Ï‘π ÷π√∆ ‘ج∆ ‹Ø ÷Ïapple ÒÀ ◊«¬¡≈ √∆ «Â√ ’≈ Óπ‘π ÷≥«‚ È≈«Ò ¡≈ÍÈ∂ ‘ÊØ∫ Ì«apple˙√πÕ
¡≈÷«‰ Ò≈◊∆ ÓÀ Ú≈«apple Ú≈«apple √‡∆ Â∂apple∂ Óπ‘π «‹«È ÓÀ˘ È≈È’ ‹∆ Á∆ ÚË≈¬∆ «ÁÂ∆Õ apple≈Â∆
«‹ÂÈ≈ ’Ï∆Ò≈ Ú∂Á∆¡ª Á≈ ¡≈‘≈Õ «ÂÂÈ∆¡ª ◊≈Ú«‰ ÏÀ·∆¡ª ¡≈÷«‰ Ò◊∆¡ªÕ È≈È’
‹∆ ’ج∆ ’ج∆ ¡√≈‚≈ ’∞Òπ «Ú«⁄ ÌÒ≈ ‹∆Ú ‘ÀÕ «’¿π ‹Ø ËappleÓ ’∞ÛÓ≈¬∆ ‘ج∆Õ ¡√≈‚∆ ’∞Ò
«ÈappleÓ´ ’∆Â∆Õ ¡Â∂ Ï∆Ï∆ Ó≈fi∂ Í∂«’¡ª ˘ ÷Ï«apple ’∆Â∆Õ apple≈Óª «fiø◊Û∞ Ï∆Ï∆ Á≈ «Í¿∞ √∆ ¡Â∂
Ìapple≈¬∆ Ó≈¿∞ √∆ Ï∆Ï∆ ¿∞È≈ ˘ ÚË≈¬∆ «ÁÚ≈ Ì∂‹∆Õ ¡Â∂ √«Á Ì∂‹∂Õ ’ج∆ ¡≈Ú‘π Ï‘π È≈‘∆
ª «‘’ ¡Ëπ ¡Ú‘π ª ˙ÊØ∫ «Ìapple≈¬∆ È≈È∆ ¡Â∂ apple≈Ó≈ È≈È≈ ¡Â∂ «’√È≈ ¡Â∂ Ó≈Â≈ ÂzÀ¬∂
√π‰«Á¡≈ ‘∆ ÷π√∆ ‘ج∂Õ ÂÒÚø‚∆ ¡≈¬∂Õ apple≈Ó «’√È≈ ¡Â∂ «Ìapple≈¬∆ ¡Â∂ ’≈¨ Ò≈¨ Ú∂Á∆ ¡≥Ó∆
Ï∆Ï∆ «¤¬∂ ¡≈ÁÓ∆ ÂÔ≈appleπ ‘ج∂Õ Á𫬠ÈÎapple apple≈Ó∂ È≈«Ò √∂Õ ÂzÀ ÈÎappleπ ¡Â∂« ¬’ ÓappleÁ≈È≈ ‚±«Ó
ÿ«apple Á≈ √∆Õ ⁄≈apple ¡≈ÁÓ∆ ’≈¨ È≈«Ò ‘ج∂Õ √Ì∂ Ï≈apple‘ ¡≈ÁÓ∆ ‘ج∂Õ Íapple apple≈Ó∂ «fiø◊«Û Ï‘πÂ
’∞fi È≈«Ò Ò∆Â≈Õ ‹«Á ⁄Ò«‰ Ò◊∂ ª apple≈«¬ ÏπÒ≈apple Í≈«√ «ÚÁ≈ ‘ØÚ«‰ ◊¬∂Õ apple≈«¬ Íπ«¤¡≈
«’ ’≈¨ ’«‘¡≈ apple≈«¬ ‹∆ È≈È’ Â∞√≈‚∂ ◊πÒ≈Ó Á∆ ’∞ÛÓ≈¬∆ ‘ج∆ ‘ÀÕ Í÷Ø’∂ appleøË≈Ú∂Õ
⁄¿∞’Û ÷apple⁄‰ ‹ªÁ∂ ‘ªÕ ¡√≈˘ apple‹≈«¬ ‘Ø«¬ ª apple≈«¬ ’«‘¡≈ ’≈¨ ÌÒ≈ ‘ØÚÀÕ Íapple ’≈¨
¡◊À È≈È’ ‘¬∆Õ ÷ÏappleÁ≈«apple ‘ØÚ∆Õ Âª ’≈¨ ’«‘¡≈ apple≈«¬ ‹∆ ÓÀ˘ «Ú√Ú≈√π ÿ«Â˙Õ È≈ ’≈¨
ÓÀ ‘Øapple Ú≈√Â∂ ¡≈÷È≈ ‘ª Â∂apple∆ Âapple‘ ’appleÛ∆ ‘ÀÕ ˙‘π ¡◊À √≈Ëπ ‘ÀÕ Óπ ’ج∆ ÏØ´ «Ú◊≈apple ’appleÁ≈
‘ØÚÀÕ apple≈«¬ ‹∆ ¬∂‘π ª Ó∂apple∆ Óπapple≈«Á ‘ÀÕ apple≈«¬ Â∞√∆∫ ÍappleÓ∂√apple ‹÷ ’∆Â∂ ‘ØÕ Â∞√∆∫ «Ó‘appleÚ≈È◊∆
È≈«Ò ¡≈÷ØÕ Âª apple≈«¬ ‹∆ ’«‘¡≈ ‹≈«‘ ’≈¨ ÷πÁ≈«¬ Â∂apple≈ ’øÓπ apple≈«√ «Ò¡≈ÚÀÕ Íapple ’≈¨
È≈È’ Á≈ Ó∂apple≈ ‘ØÁ≈ ÓÊ≈ ⁄πøÓ∂ ¡Â∂ ÍÀappleª Â∂ ‘Êπ ÒªÚ∆Õ ¡Â∂ ‹À apple≈Ó ˘ Ó∂apple∆ ÏøÁ◊∆ ’‘∆∫ ‹≈«‘
’≈¨ √≈«‘Ï Á∆ ÍÈ≈‘Õ ’≈¨ ¤’Û∂ Â∂ √Ú≈apple ‘Ø«¬¡≈Õ ¡≈«¬ÂÚ≈apple ⁄Ò∂ Í≥‹Ú∂∫ «ÁÈ
√πÒÂ≈ÈÍπapple ¡≈«¬ Í‘π⁄∂Õ √πÒÂ≈ÈÍπappleØ ⁄Ò∂ Í÷Ø’ appleøË≈Ú∂ Á∂ ÷∂Û∂Õ ’¿∞‰ ’¿∞‰ ◊¬∂Õ Ò≈¨
’≈¨ apple≈Ó≈ «’√È≈ ÍappleÓ≈ÈßÁπ ÍÒÂ≈ ‹À apple≈Ó ‘Øapple ÈÎapple ⁄≈’∞apple ¡◊∂ Ò∆Â∂, «ÈË≈ Ï≈Ó‰ √≈«Ê
’«apple Ò∆Â≈Õ ‹À apple≈Ó Ó»Ò∂ ⁄؉∂ Á∂ ÿ«apple ¡◊∂ «ÈË≈ Ì∂«‹ «ÁÂ≈Õ ¡◊∂ «ÈË∂ ÷Ï«apple ÚË≈¬∆ ’‘∆

235
Í÷Ø’∂ appleøË≈Ú∂ Á≈ ÍØÂ≈ ◊«‘Â≈ appleøË≈Ú≈ √∆Õ «‹√ Á≈ Ó»Ò≈ ͇Ú≈apple∆ √∆Õ ‹≈ «ÈË∂ È∂ Ó»Ò∂ ˘
÷Ïapple √≈apple «ÁÂ∆Õ «ÈË∂ ’«‘¡≈ Ó‘Â≈ ’≈¨ √π÷∆ apple‘πÕ Ó»Ò∂ ⁄؉∂ ’«‘¡≈ ÈÓ√’≈appleπÕ Í≈Ë≈
¡≈¿∞ Ì≈¬∆ «’ÊØ∫ ¡≈«¬¡≈ «ÈË∂ ’«‘¡≈ Ó‘Â≈ ‹∆ ÂÒÚø‚∆˙∫ ’≈¨ Ú∂Á∆ ¡≈«¬¡≈ ‘ÀÕ ‹À apple≈Ó
Á≈ √‘πapple≈ ⁄¿∞’«Û ÷apple⁄«‰ Á∂ Ú≈√Â∂Õ Ó»Ò∂ ’«‘¡≈ ¡≈Ú«È Ó∂apple∂ «√apple ¿∞Â∂Õ ¡appleπ ¡÷∆¡ª ¿∞Â∂
¡≈Ú«ÈÕ √Ó≥ 1544 «ÓÂ∆ «¬ÂÚ≈apple Á√Ó∆ ˘ Í‘appleπ «ÁÈ Ú∆appleÚ≈apple ȱ ¡≈«¬ ÍappleÓ≈ÈßÁ
ÍÒÂ∂ Á∂ ÿ«apple ÚÛ∂Õ ¡◊‘π ÚË≈¬∆¡ª «ÓÒ«‰ Ò◊∆¡ªÕ È≈È’ ‹∆ ˘ ÷Ï«apple ‘ج∆ ¡Â∂
«√·‰∆¡ª «ÓÒ«‰ Ò◊∆¡ªÕ È≈È’ ‹∆ ÈØ ÷Ï«apple ‘ج∆ √π‰ÁØ ‘∆ ¿∞«· Á¿∞«Û¡≈Õ ‹ªÁ∂ ‘∆
È≈È’ ‹∆ ’≈¨ Á∂ ÍÀappleª Â∂ «‚«◊ Í«¬¡≈Õ ’≈¨ ÓÊ≈ ⁄πø«Ó¡ª È≈È’ ‹∆ ¡≈«÷≈ «ÍÂ≈ ‹∆
apple≈«¬ Â∂apple≈ ÓÊ≈ ⁄πøÓ‰ ¡≈÷Á≈ √∆, ¡Â∂ ÍÀapple≈ Â∂ ‘Êπ apple÷‰≈ ’«‘¡≈ √∆Õ ¡√≈ȱ Â≈ «Ú√«apple
◊«¬¡≈ √∆Õ «Î«apple Ó≈¿∞ Á∂ ÍÀappleª Â∂ „«‘ Í«¬¡≈Õ Ó≈¿∞ Ó‘π ⁄πø«Ó¡≈ ◊«Ò È≈«Ò Ò≈«¬˙√π ÍπÂz
ÂÀ ¡√≈‚∆ ’∞Ò «ÈappleÓÒ ’∆Â∆Õ ¡◊∂ Á∆ ÍappleÓ∂√πapple ‹≈‰ÀÕ Íapple «¬Ê∂ ª «È‘≈Ò ’∆Â∂Õ «Îapple
È≈È’ È≈È∂ Á∂ ÍÀapple∆ Í«¬¡≈Õ Âª apple≈Ó∂ ÒÀÁØ ◊«Ò «Ú«⁄ ’Á∂ ¤‚∂ È≈‘∆Õ apple≈Ó≈ Á∂÷∂ ª Ó≥◊Â≈
’ج∆ È≈‘∆Õ Âª È≈È∆ «Ìapple≈¬∆ ¡≈«÷¡≈ ’Á∂ ¤«‚ «¬√ ˘ ◊«Ò «Ú⁄Ø Â≈ apple≈Ó≈ «Ìappleapple≈¬∆ ˘
¡≈«÷¡≈ ‹≈ Ó∂apple∆ «√’ Í»apple∆ ‘Ø√∆ ª ÓÀ ¤‚ª◊≈Õ Ìapple≈¬∆ ¡≈«÷¡≈ Ó∂apple∆ «√’ Í»apple∆ ’Á ‘Ø√∆Õ
ÓÀ Ú∆‘ appleπͬ∆Ô∂ È≈È’ Á∂ «√apple Â∂ Ú≈«apple √π‡ª◊≈ ª Ó∂apple∆ «√’ Í»apple∆ ‘Ø√∆Õ Âª «Ìapple≈¬∆ ¡≈«÷¡≈
Ú≈«apple √𫇠apple≈Ó∂ ¡≈«÷¡≈ ’ج∆ ÒÀ‰ Ú≈Ò≈ Ì∆ ‘ØÚ∂ È≈Õ Âª È≈È’∆ ¡≈«÷¡≈ ‹≈‘ Â∞Ò√≈ ’ج∆
Ó≥◊Â∂ ‘À«È «ÂÈ≈ √«Á ÒÀ ¡≈¿∞Õ Â∞Ò√≈ ◊¬∆ √Á«‰, ¡≈«¬ ’‘À ‹∆ ‘À«È Ó≥◊Â∂Õ Âª È≈È’∆
’«‘¡≈ È≈È≈ ‹∆ appleπͬ∆Ô∂ appleØ’ ‘∆ Ú≈appleØ◊∂ ’∂ ‡’∂Õ Âª apple≈Ó∂ ’«‘¡≈ Ï∂‡∆ Â∞ ¡≈÷«‘ √Ø ’apple≈Õ
È≈È’∆ ’«‘¡≈ È≈È≈ ‹∆ ‡’∂ Ó≥◊≈˙Õ Âª apple≈Ó∂ ’«‘¡≈ ÍπÂz «’√È≈ ± Ú∆‘ appleπͬ∆¬∂ Á∂ ‡’∂
ÒÀ ¡≈¿∞Õ Âª «Ìapple≈¬∆ ¡≈«÷¡≈ ÍπÂz Á«√ appleπͬ∆Ô∂ Ó∂apple∂ Ì∆ ÒÀ ‹≈«¬Õ «’√È≈ Ó≈Ó≈ Í≥‹ appleπͬ∆Ô∂
¡≈͉∂ Í≈¬∂Õ ÍÀÂ∆¡≈ appleπͬ∆¡ª Á∂ ‡’∂ ¡ªÁ∂Õ Ú∆‘ª Á∂ apple≈Ó∂ Ú≈«apple √π‡∂Õ Á√ª Á∂ È≈È∆ Ú≈«apple
√π‡∂Õ Í≥‹ª Á∂ Ó≈Ó∂ Ú≈«apple √π‡∂Õ √øÓ 1544 «ÓÂ∆ Óÿapple √πÁ∆ √ÂÓ∆ Ú∆appleÚ≈«apple ÌÒ≈ «ÁÈ
«Ú⁄≈«apple ’À ⁄Û∂ ‹≈«¬ √Â’appleÂ≈apple ’‘∆Õ ¡≈¿∞ ‹∆ ËøÈ ’appleÂ≈apple, Ó»Ò∂ √Ó≈È∞ ’«apple apple«÷¡≈ √∆Õ
‹≈«¬ ÍappleÓ≈ÈßÁ ÍÒÂ≈ Â∂ ¡≈͉∂ ‘«Ê ⁄¿∞’«Â ÷apple⁄∆ ÚË≈¬∆ ÒÀ∫ÁØ ’∞fi apple≈‘π ¿∞√∆ ÌÒ∆ ‘ج∆Õ
Á𑪠ÚÒØ∫ Ï‘π ÌÒ∆ ‘ج∆Õ
«Ú¡≈‘ È∆¡Â ‘؉≈
ª ’≈¨ Ú∂Á∆ ÍappleÓ≈ÈßÁ ˘ ’«‘¡≈ ÌÔ≈ ‹∆ Â∞√∆∫ √≈‘≈ Ó≥◊‘πÕ ÍappleÓ≈ÈßÁ ’«‘¡≈
ÌÒ≈ Ó‘Â≈ ‹∆ Ó≥◊Á∂ ‘ªÕ ÍappleÓ≈ÈßÁπ Ó»Ò∂ ˘ «¬’ø ÏÀ·≈«¬’∂ ◊«Ò √≈apple∆ ’‘∆Õ Á∂÷π Ó‘Â≈
‹∆ È∆◊apple ‹π¡≈È ‘À ¡Â∂ ’∞È∆ Ú‚∆ √π‰∆Á∆ ‘ÀÕ √≈‘≈ Ì∆ Á∂‘ØÕ Ú∂Á∆ ÂÒÚø‚∆˙∫ ⁄«Ò ¡≈¬∂

236
‘À«ÈÕ Âª Ó»Ò∂ ¡◊Ø ‹Ú≈Ï «ÁÂ≈Õ Ì≈¬∆ ‹∆ Âπ√∆∫ ÷≈Âapple ‹Ó≈ ’appleØÕ «‘’ Úapple≈ ¡√≈ȱ Óπ‘ÒÂ
Á∂‘π «Î«apple √≈‘≈ √𫉠«◊‰≈«¬’À «Ò«÷ Ì∂‹ª◊∂, ÌÒ∆ ̪«ÂÕ «¬‹Â Í≈«Â È≈«Ò «ÚÁ≈ ’∆Â∂Õ
Ï‘π ¡ÈßÁ È≈«Ò ¡≈«¬ √πÒÂ≈ÈÍπapple ÚÛ∂Õ ÚË≈¬∆¡ª «ÓÒ«‰ Ò◊∆¡ªÕ È≈È’∆ √Á∆
√apple∆’‰∆¡ª ◊≈Ú«‰ Ï‘≈¬∆¡ª ⁄¿∞Ê∂ «ÁÈ «ÚÁ≈ ‘ØÚ«‰ Ò◊∂ ª ÓappleÁ≈È∂ ‚±«Ó ¡≈«÷¡≈
È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ ÌÒ∆ Ú√Â∞ Â∂ appleø‹π ‘Ø√∆Õ ÓappleÁ≈È∂ ’«‘¡≈ ‹∆ ± ÌÒ∆ Ú√Â∞ Á∂«‘◊≈ ª
ÓÀ∫ «’¿∞ appleø‹π ‘ØÚª◊≈, ª È≈È’ ‹∆ ¡≈«÷¡≈ ÓappleÁ≈È≈ Â∞√∆ Óapple≈√∆ ‘ØÕ Â∞√∆∫ ÷؇∂ ÍÀ√∂ ¡Â∂
’ÍÛ∂ ¿∞Â∂ ÷π√∆ ‘Ø∫Á∂ ‘‘πÕ ¡◊Ò∆ ◊«Ò ‹≈‰Á∂ È≈‘∆Õ ÓappleÁ≈È∂ ’«‘¡≈ ‹∆ ’≈¬∆ ÌÒ∆ Ú√Â
± ‹≈‰Á≈ ‘À √≈¬∆ Á∂«‘Õ È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ ¡√ª ÂÀȱ Â≈apple Á≈ ◊π‰ «ÁÂ≈Õ ¬∂‘π ¡√≈ȱ
ÒØÛ∆Á≈ ¡≈‘≈Õ Âª ÓappleÁ≈È∂ ¿∞«· ’À Â≈‹∆Ó ’∆Â∆Õ «Î«apple È≈È’ ‹∆ ◊ÒØ ⁄ØÒ‰≈ Ò≈«‘ ’À
ÓappleÁ≈È∂ Á∂ ◊«Ò Í«¬¡≈Õ ¡Â∂ ÓappleÁ≈È∂ ȱ ¡≈«÷¡≈ ÓappleÁ≈«È¡≈ «¬’ ¡√≈‚≈ Ï⁄È Ó≥ÈÕ
ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ ÎπappleÓ≈¬∆¡ÀÕ ÓappleÁ≈È≈ ±ø Ú∂Á∆¡ª Á≈ «Óapple≈√∆ ‘«‘ ‘Øapple√ Ê∂ È≈‘∆ Ó≥◊‰≈Õ
ÓappleÁ≈È∂ ’«‘¡≈ ÌÒ≈ ‹∆ Â∞√∆∫ ¡√≈‚∆ ⁄≈apple «Ú«⁄ apple‘‘πÕ Âª È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ ÓappleÁ≈È≈
’appleÂ≈apple √ÌÈ≈ Á∆ √≈apple «Ú«⁄ ‘ÀÕ Âª Î∂«apple √Ì∂ ÿappleª ˘ «ÚÁ≈ ‘ج∂Õ «Ó«Ò «◊«Ò √π÷ ¡ÈßÁ
È≈«Ò ◊¬∂Õ
ÓØÁ∆÷≈È∂ Á≈ Ò∂÷≈ Á∂‰≈
È≈È’ ‹∆ Á∆ ⁄≈Ò∆ ˙‘ ’Á∆ «Óapple≈√∆ ’ج∆ ¡≈ÚÀ ÷≈Ò∆ «’√∂ ȱ ¤‚∂ È≈‘∆Õ ÒØ’ª
«Ú«⁄ ◊Òª ͬ∆¡ª ‘ØÚ«ÈÕ È≈È’ ¡‹ ’«Ò È«√ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ¡≈«¬ È≈È’∆ ¡Â∂ ‹À apple≈Ó ˘
ÒØ’ √π‰≈Ú«‰ Ò◊∂Õ È≈È’∆ ‹À apple≈Ó ˘ ¡≈÷∂ Á∂÷∆∫ ÒØ’ª Á∂ ¡≈÷∂ ÌappleÓÁ≈ ‘ØÚ«‘Õ ‹À apple≈Ó
¡≥Á«apple «◊‰Â∆ ÷≈¬∂ Ï≈‘apple √≈‘π È≈ ’„∂Õ Î∂«apple È≈È’ ‹∆ ¡≈«÷¡≈ ‹∆‹≈ ‹∆ «‘√≈Ïπ «√apple’≈apple
Á≈ «ÁÚ≈«¬¡ÀÕ Ï‘π «ÁÈ ‘ج∂ ‘À«È ª ‹À apple≈Ó Á≈ ÈÏ≈Ï Í≈apple ¡apple‹ ’∆Â∆, ÈÏ≈Ï √Ò≈Ó«Â
ÓØÁ∆ È≈È’∞ ’‘øÁ≈ ‘À, «‘√≈Ï ÒÀ ª ÌÒ≈ ‘ÀÕ ÈÏ≈Ï ’«‘¡≈ ‹À apple≈Ó ÏπÒ≈«‘ È≈È’ ‹∆ ’¿∞Õ
‹À apple≈Ó «ÈË∂ Ï≈Ó‰ ˘ Ì∂«‹ ’«apple √Á≈«¬ Ò∆Â≈Õ «ÈË∂ ’«‘¡≈ Ì≈¬∆ ‹∆ Ú‘∆ ÒÀ ¡≈¿∞ «‘√≈Ïπ
Á∂«‘Õ È≈È’ ÷π√∆ ‘Ø«¬ ’«apple ¡≈«¬¡≈Õ ÈÏ≈Ï Á¿∞Ò ÷ª ¡◊Ø∫ ÒØ’ Áπ√‡ ’øÈ ÌappleÁ∂ ¡≈‘∂Õ
«¬ÂÈ∆ Ï≈ Á¿∞Ò ÷ª Ô≈Á apple÷∆ √∆Õ Â∆È √À «¬’Â∆ appleπͬ∆ÔÀ È≈È’ ‹∆ ’∂ ‹≈Î≈ ¿∞·∂Õ
ÈÏ≈Ï ’«‘¡ ¡apple∂ ‘Ó≈apple∂apple‘∂ Ô≈ ¿∞√’∂Õ ‹ÁØ∫ apple≈«¬ ’«‘¡≈ ÈÏ≈Ï √Ò≈Ó«Â ÒØ’ Áπ√ÓÈ∆
È≈È’ ‹∆ √≈«Ï Ï‘π ’appleÂ∂ ‘ÀÕ ÈÏ≈Ï ’«‘¡≈ ÌÚ≈È∆ Á≈√ ÷‹≈È⁄∆ ’¿∞ ÏπÒ≈Ú‘πÕ ÌÚ≈È∆
¡≈«¬¡≈Õ ÈÏ≈Ï! √Ò≈Ó«Â ◊πÒ≈Ó ‘≈‹apple ‘ÀÕ ÈÏ≈Ï≈ ’«‘¡≈ «’¿∞ ÌÚ≈È∆ Á≈√ ‹Ø ’∞¤ ÍÀ√∂
÷‹≈È∂ ’∂ È≈È’ ÓØÁ∆ Í≈√ Ê∂ √Ø Á≈÷Ò ‘ج∂Õ ‘ª ÈÏ≈Ï ÌÚ≈È∆ Á≈√ ‹Ø ’∞¤ ÍÀ√∂ ÷‹≈È∂
’∂ È≈È’ ÓØÁ∆ Í≈√ Ê∂ √Ø Á≈÷Ò ‘ج∂Õ ‘ª ÈÏ≈Ï √Ò≈Ó«Â! «‘√≈Ïπ ‘»¡≈Õ Á≈÷Ò≈ Á∆¡≈
ÈÏ≈Ï ’«‘¡≈ ÌÚ≈È∆ Á≈√ ‹Ø ’∞¤ È≈È’ Á∂ ÍÀ√∂ ‘Ó≈apple∂ ¿∞Í«apple ¿∞·∂ ‘À∫ √Ø ¡Ï∆ Á∂«‘Õ
ÌÚ≈È∆ Á≈√ ’«‘¡≈ Á√Ø apple≈«¬ «’¡≈ ¿∞·≈ ‘ÀÕ ’‘À ‹∆ Â∆È √À «¬’Â∆ appleπͬ∆Ô∂ Á∂‘πÕ Î∂«apple

237
ÌÚ≈È∆ Á≈√ ’«‘¡≈ ‘π’Óπ ‘À? ÈÏ≈Ï ’«‘¡≈ Â∆È ÓÀ «¬’Â∆ Á∂‘π, Â∆È ‘‹≈apple ¡¿∞apple Á∂‘πÕ
È≈È’ ÷»Ï ÈÚ∆«√øÁ≈ ‘ÀÕ ÌÚ≈È∆ Á≈√ Â∆È √À «¬’Â∆‘ «‘’ «ÁÂ∂Õ ¡Â∂ Â∆È ‘‹≈apple ‘Øapple
«ÁÂ∂Õ Âapple∆’ «Ò«÷ «ÒÂ∆Õ È≈È’ ÒÀ ’«apple ÊÀÒ∆¡ª ÿ«apple ¡≈«¬¡≈ ¡≈«‰ ’∞fi ÊØÛ∂ ‘‡π ÒÀ
◊«¬¡≈, ¡Â∂ Ï‘π ÌÀ‰ Í≈«√ apple÷∂Õ ‹À apple≈Ó ÈÏ≈Ï ’¿∞ √Ò≈Ó ’apple ’À ÿ«apple ¡≈«¬¡≈Õ Ï‘πÂ
÷π√∆ ¡≈«¬¡≈ ¡◊Ø È≈È’∆ Íπ«¤¡≈ ’‘Ø ‹∆! «‘√≈Ïπ ‘Ø«¬¡≈Õ ‹À apple≈Ó ’«‘¡≈ ‘Ø¡≈Õ Î∂«apple
È≈È’∆ Íπ«¤¡≈ ‹∆ «’ ’«apple ‘Ø«¬¡≈Õ ‹À apple≈Ó ’«‘¡≈ ÍappleÓ∂√apple Á∆ «Í¡≈apple∆ ÓÀ ¡‹Ïπ ‘Àapple≈Èπ
‘ªÕ ÓÀ ‹≈‰Â≈ ‘ª ‹Ø È≈È’ ÍÀ√∂ ´‡≈ÚÂ≈ ‘ÀÕ ‹≈ «‘√≈Ï ‘ØÂ≈ ‘À ª ‘ÊØ∫ ÚË «È’ÒÁ≈
‘ÀÕ È≈È’∆ ’«‘¡‹ ¡‹π «’¡≈ Ú«Ë «È’«Ò¡≈Õ ‹À apple≈Ó ’«‘¡≈ ¡‹π Ú«Ë «È’ÒÁ≈ ‘ÀÕ
’‘À Â∆È √À «¬’Â∆ appleπͬ∆Ô∂ Ú«Ë «È’Ò∂ ÷ª«Á¡ª Í∆∫«Á¡ªÕ È≈È’∆ ’«‘¡≈ ‹∆ È≈È’ Í≈√Ø
apple≈«¬ ÏπÒ≈apple Úapple√≈‰≈ ¡≈‘≈Õ ¿∞√ ’¿∞ Ï‘π ÍÃÂ∆ ¡≈¬∆ Ê∆Õ «¬ÂÈ≈ ‘Øappleπ ’ج∆ È Úapple√≈ÚÀ◊≈Õ
‹À apple≈Ó ’«‘¡≈ apple≈«¬ ÏπÒ≈apple apple√≈ ÚÒ ‘ÀÕ «¬√ Ê∂ Ï‘π ÒØ’ ¿∞ËappleÈ◊∂Õ È≈È’∆ Ï‘π ÷π√∆
‘ج∆ ‹À apple≈Ó Á∂ ¡≈÷‰∂ È≈«ÒÕ
«Ú¡≈‘
√øÓ 1545 «ÓÂ∆ ‘≈Û √πÁ∆ ¡√‡Ó∆ ’≈ √≈«‘ «¬ÊÀ «Ò«÷¡≈Õ ¡Â∂ ¿πÊØ∫ Ì≈ÁØ∫ √πÁ∆
√ÂÓ∆ Á≈ √≈‘≈ «Ò«÷¡≈ ¡≈«¬¡≈Õ ÂÏ ÷Ïapple È≈È’∆ ’À ÿ«apple ÚË≈¬∆ ¡≈¬∆ ¡Â∂ «ÈË∂ Ï≈Ó‰
Á∂ ‘«Ê ’øπ◊» È≈«Ò «¤Û≈«’ Ì∂«‹ «ÁÂ∂Õ ’≈¨ Á∂ ÿ«apple ¡ÈßÁ Ó≥◊Ò Ò◊∂ ◊≈Ú«‰Õ ’≈¨
¡≈͉∂ √≈‘πapple∂ Ó≈fi∂ «Ú«⁄ Ì∂«‹ «ÁÂ≈ ˙Ê∂ ÚË≈¬∆ ‘ج∆Õ Ò◊∂ Ì≈‹∆¡ª Úø‚«‰Õ ‘Øapple √Ó≈È Ò◊∂
’apple«‰ ¡≈Í∂ ¡≈ÍÁ∆ ‹‘◊≈Õ apple≈«¬ ÏπÒ≈apple Í≈«√ ’≈¨ ◊«¬¡≈Õ apple≈«¬ ‹∆! ÓπÏ≈apple’≈Õ apple≈«¬
’«‘¡≈ ’≈¨ ± Ú È≈È’ ˘ ◊πÒ≈Ó È ¡≈÷∂ Ì≈¬∆ Î∂«apple ¡√∆∫ appleø‹π ‘ØÚª◊∂Õ ’≈¨ ’«‘¡≈
apple≈«¬ ‹∆ ¡√≈˘ ª ¡ÁÏ ÒØÛ∆Á≈ ‘À È≈Õ ÌÒ≈ ’≈¨ ‘Øapple ◊Òª ÊØÛ∆¡≈ È≈‘∆ ¡ÁÏ Á∆¡ª,
ÌÒ≈ ‘ØÚÀ ‹∆Õ ’≈¨ ± ‹≈ÈÁ≈ ‘À∫ ‹Ø È≈È’ Ó∂apple≈ Ï∂‡≈ ‘À ¡appleπ ÓÀ ‹≈‰Á≈ ‘ª ÷πÁ≈«¬ È≈È’
Á∂ «Ú«⁄ ÏØÒÁ≈ ‘ÀÕ ÌÒ≈ ’≈¨ ÷πÁ≈«¬ Í«Â apple÷À, √≈‘∂ ¿∞Â∂ ⁄Ò∂ ’¿∞‰ ’¿∞‰Õ ’≈¨ Ò≈Ò≈
Íapple√≈ apple≈Ó≈ Ò≈¨ Á≈ ÍπÂz ÈßÁ Ò≈Ò «¬øÁà √À‰, «ÎappleøÁ≈ ‹◊ apple≈«¬Õ Ò≈Ò ⁄øÁ ‹π◊» ÓÒ √∆Â≈
ÓÒ ‹‡ apple≈«¬ ‹∆ «¬ÂÈ∂ ª Ú∂Á∆ ¡≈‘∂ «È‹∆ √Ì ÂÔ≈apple ‘ج∆ apple‘ÀÕ ‹ª Ì≈ÁØ Á∆ √ø◊appleªÁ
⁄Û∆ √«Â «ÁÈ ◊π‹≈apple∂ ÂÒÚø‚∆˙ ⁄Ò∂Õ Óª«fi˙ È≈È≈ apple≈Ó≈ Ó≈Ó≈ «’√È≈ ¡≈¬∂Õ ‘Øappleπ ¿∞È≈
Á∂ Á𫬠√apple’∆ ¡≈¬∂Õ ¡≈«¬ √πÒÂ≈ÈÍπapple Í‘π⁄∂Õ ¡≈«¬ ÍappleÓ≈ ÈßÁ ¡Â∂ ‹À apple≈Ó ÍÒÂ∂ Á∂ ÿ«apple
¡appleøÌ ’∆Â≈Õ Í≥‹ «ÁÈ √≈apple∂ «Ú«⁄ ¿∞Âapple∂Õ ÍappleÓ≈ÈßÁ È∂ «ÈË∂ Ï≈Ó‰ ˘ Ì∂«‹¡≈Õ ‹≈«¬ Ó»Ò∂
˘ ÷Ïapple ’apple ‹π Ú∂Á∆¡ª Á∆ ‹øfiπ ¡≈¬∆ ‘∂Õ Â»√≈ȱ Ó≈¨Ó ‘ØÚÀÕ «ÈË∂ ‹≈«¬ ÷Ï«apple ’∆Â∆Õ Ó»Ò∂
’«‘¡≈ ‹∆ ¡≈Ú«È Ó∂apple∂ «√apple ¿∞Â∂Õ ¡◊∂ Ó»Ò∂ ÷Ï«apple √apple∆’ «Ìapple≈¿∞ «¬’∂· √≈Ó≈«È Ò«◊ apple‘∂
‘À«ÈÕ ¡apple ‘∂Â∂ appleøË≈Ú∂ Í≈«√ ‹≈«¬ ÷Û≈ ‘Ø«¬¡≈Õ ⁄¿∞Ëapple∆ ‹∆ Ú∂Á∆¡ª Á∆ ‹øfl ¡≈¬∆ ‘ÀÕ ‘∂Â∂
appleøË≈Ú∂ ’«‘¡≈ ÍπÂz ¡«‹Â∆¡≈ Ó»Ò∂ È≈Ò ‹≈«‘Õ ‹Ø «’¤∞ Ó»Ò≈ ¡≈÷∂ √Ø √appleÏapple∆ ’apple Á∂«‘Õ ’∞fi

238
̪‚∂ ’ÍÛ∂ ¡≈ÁÓ∆¡ª Á∆ √appleÏapple≈‘∆ ’apple Á∂‘πÕ Ó∂apple∆ Á∂‘ Ú‚∆ ‘ÀÕ È≈‘∆ ª Ó»Ò≈ ÓÀ Ì∆ Â∂apple∂
È≈«Ò ‘ØÚªÕ ÌÒ≈ ⁄¿∞Ëapple∆ ‹∆ Â∞√≈‚≈ ‘π’Ó ‘À √Ø Âπ√∆∫ ‘∆ ‘ØÕ «‘Â∂ appleøË≈Ú∂ ’«‘¡≈ Ó»Ò≈ ÌÒ∂
ÒØ’ Â∂apple∂ ÿ«apple „π’∂ È∆ ’∞fi √appleÓ ˘ ÒØ⁄∂ ¡Â∂ «‹‘Ï≈ ˘ ËøÓ∆Õ ¡√≈‚≈ ¡≈÷‰≈ ¬∂‘Ø ‘ÀÕ ÓÀ
√∞‰Á≈ √∆ ‹Ø ’≈¨ Ú∂Á∆ ̇∆¡ª Á≈ ͇Ú≈apple∆ ‘À Íapple Ï‘π ÏappleÏØÒ≈ ‘À ¡Â∂ ± Ì∆ ‹∆Ì Á≈
’appleÛ≈ ‘À∫Õ ÌÒ≈ Ó»Ò≈! «Ú«⁄ ÍappleÓ≈ ÈßÁ Â∂ ‹À apple≈Ó ÌÒ∂ ¡≈ÁÓ∆ ¡≈«¬ ‘À«ÈÕ ¡√≈‚∆ Ú«Ò
Ú∂÷‰≈ ¡≈͉∆ «ËappleØ ¡ÁÏπ ’apple‰≈Õ Ó»Ò∂ ’«‘¡≈ ÌÒ≈ ⁄¿∞Ëapple∆ ‹∆ Â∞√∆∫ ¡√≈‚∂ Íπ√ ÍÈ≈‘
‘ØÕ ¡√≈È Â∞√≈‚∆ ˙«‡ ‘ÀÕ Ó»Ò≈ ‹≈«¬ ¡≈◊, ÒÀ ’∞¤ ’øÓ ’≈‹π ÓÀȱ Ì∆ ÎπappleÓ≈¬∆! Ó»Ò∂ Í≥⁄
‹Ø«Û ’À ÌÒ∆ χ∂‘Û∆ Ì∂‹∆ È≈Ò∂ ¡«‹‘≈ appleøË≈Ú≈ √∆Õ ÌÒ≈ ¡≈Áappleπ Ì≈¿∞ Ò∆Â≈Õ apple≈Â∆ ‹øfl
⁄Û∆ ÌÒ∂ Ú≈‹∂ È≈«Ò ¡≥Áapple ‹≈«¬ ÚÈÛ∆Õ ¡≈Áappleπ Ì≈¿∞ ÌÒ≈ Ò∆Â≈Õ √Ú≈ Í‘apple apple≈ ◊¬∆
ª Ò≈Ú≈ ‘ج∆¡ªÕ ª È≈È’ Ï‘π ÷π√∆ ‘Ø«¬¡≈Õ Ï≈Ò∂ √øË» ’«‘¡≈ ◊πapple» ‹∆ ÓÀ Â∞√ª Í≈√
¡≈÷Á≈ ‘ª √Ø ÓÀ ¡÷∆ Á∂÷∆¡ª ◊Òª ¡≈÷Á≈ ‘ªÕ ÓÀ √π‰∆¡ª ◊Òª È≈‘∆ ¡≈÷Á≈Õ ◊πapple» ¡ø◊Áπ
Ï≈‹∆ ◊Ò √𫉠’À «Ï◊√Á≈ ‘À Ï≈‹∆ ◊Ò Â∂ appleø◊ «Ú⁄ ÏÀapple≈◊π ’appleÁ≈ ‘ÀÕ ‹ª Ò≈Úª Ò∆Â∆¡ª
È≈È’ ‹∆ Á≈ ’∞¤ ◊πfi≈ ÷apple⁄π ¡≈‘≈Õ √Ø Ï≈Ò∂ Í≈√ ¡≈‘≈Õ Ï≈Ò∂ ˘ È≈È’ ‹∆ ¡≈«÷¡≈ Ï≈Ò≈
± Ó∂apple∂ Í≈«√ ‘∆ apple«‘‰≈Õ Âª Ï≈Ò∂ ’«‘¡≈ ÌÒ≈ ‹∆ ‘¿∞ Í≈«√ ‘∆ apple‘ª◊≈Õ ÂzÀ «ÁÈ ‹øfl appleπ‘∆
⁄¿∞Ê∂ «ÁÈ «ÚÁ≈ ‘ج∆Õ Âª ‚ØÒ≈ ÒÀ ’«apple √πÒÂ≈È Íπapple ¡≈¬∂Õ Âª ’≈¨ Ò≈¨ apple≈Ó≈ «’√È≈
¡≈÷«È ‹Ø È∆◊appleπ Ú‘π‡∆ ÿ«apple ⁄Ò«È ¡Â∂ È≈È’ ‹∆ Ì∆ ¡≈÷À ÓÀ «¬Ê∂ ‘∆ apple‘Á≈ ‘ª ¡Â∂
È≈È’∆ ‹À apple≈Ó ¡≈÷«È ‹Ø «¬Ê∂ ‘∆ apple‘«È, «’ ÓØÁ∆ ÷≈È≈ Á≈ ’øÓ Ì∆ ⁄Ò∂◊≈Õ ’≈¨ ’«‘¡≈
È≈È’∆ ÍπÂz Â∂apple∆ Ó≈¿∞ ¿∞‚∆’Ú≈«‰ ÏÀ·∆ ‘ÀÕ ¿∞√ Ì∆ √π÷ Óπapple≈«Á ‘ÀÕ ¬∂‘π fi◊Û≈ ‘πøÁ≈ √∆Õ
«Í¤Ø∫ Ó»Ò≈ ¡≈«¬¡≈Õ Ó»Ò∂ ¡≈«÷¡≈ ’∞Û∆ ◊Ìapple» «¬Ê∂ ‘∆ apple‘«ÈÕ ÂÒÚø‚∆ È≈ Ì∂‹ØÕ «¬‘Ø fi◊Û≈
«’ÂÈ∂ «ÁÈ ‘Ø«¬¡≈Õ Âª ÍappleÓ≈ ÈßÁ ’«‘¡≈ Ó»Ò ⁄øÁπ ‘π‰ Í‘Ò Ú∆’≈¬∆∆ ‹≈¬∂ Î∂«apple «¬Ê∂ ‘∆
apple«‘È◊∂Õ È≈È’ ‹∆ ÓØÁ∆ ‘À «¬√ Â≈¬∆ «¬Ê∂ ‘∆ apple‘‰≈ ÌÒ≈ ‘ÀÕ È≈È’ ‹∆ ¡Â∂ Ó≈Â≈ ⁄؉∆
‘Øappleπ «‹ÂÈ∆ ‹øfl ¡≈¬∆ √∆ √Ø ÂÒÚø‚∆ ◊¬∆Õ Ï≈Ò≈ ÓØÁ∆ ÷≈È∂ apple«‘¡≈Õ Ï≈Ò∂ ˘ ◊»apple» È≈È’
¡≈«÷¡≈ ¡√ª ¡ªÚ«Á¡ª ÂØÛ∆ »ø ’øÓ ⁄Ò≈¿∞ Ï≈Ò∂ ¡≈«÷¡≈ ◊πapple» ‹∆ ÓÀ ‹‡π ‘ª ÓÀÊØ∫ «’ÊØ∫
’øÓπ ⁄ÒÁ≈ ‘ÀÕ ’øÓπ ’appleÂ≈appleπ ⁄Ò¬∂◊≈ ± «Ú«⁄ ÷Û≈ apple‘π, «¬’ Ó‘∆È∂ ȱ ¡√∆∫ ‹apple»apple ¡≈Ú∆¬∂◊≈Õ
ª Ï≈Ò∂ ¡≈«÷¡≈ ◊πapple» ‹∆ ...... È≈È’ ‹≈«¬ ÂÒÚø‚∆ ÒØ’ª ˘ «Ó«Ò¡≈Õ «¬’ Ó‘∆È≈ apple«‘
«Î«apple √πÒÂ≈È Í∞apple ÈØ «ÚÁ≈ Ó≥◊‰ Ò◊≈Õ ’≈¨ ’«‘¡≈ ÍπÂz ±ø ’ج∆ «ÁÈ apple‘πÕ È≈È’ ‹∆
¿∞Á≈√ ‘Ø«¬¡≈Õ
⁄øÁØapple≈‰∆ Á≈ √πÒÂ≈È Íπapple ¡≈¿∞‰≈
«Î«apple √πÒÂ≈ÈÍπapple ¡≈«¬¡≈Õ ¡Â∂ Ó≈Â≈ ⁄؉∆ ˘ Ó»Ò≈ «Í¿∞ ÒÀ ◊«¬¡≈ ª ◊πapple
È≈È’ ‹∆ ¡≈«¬ ÓØÁ∆ ÷≈È∂ ÏÀ·≈Õ Ò◊≈ ’øÓ ⁄Ò≈Ú«‰Õ ¡◊À ’≈¨ «’¡≈ ¡≈‘ ‹Ø ¿∞ÂØ Ó»Ò≈
«Ó«Ò¡≈Õ ‹Ø È≈È’ ‹∆ ⁄≈Ò∆ ¡≈‘∆ √Ø ⁄Ò∆ ‹≈«¬Õ Ó»Ò∂ ˘ Ë∆ ¡≈÷À «Í¿∞ Â∂ ÓÀ˘ «’ÊÀ «ÁÂ≈Õ
ÒØ’ª ˘ ÷Ú≈«¬Á≈ ‘À ¡Â∂ ÿ«apple Á∆ Í∆«Û ’≈¬∆ È≈‘∆Õ Ó»Ò≈ ‹À apple≈Ó Ê∂ ¡≈«¬¡≈Õ ÷¿∞apple» ’apple∂
¡≈÷∂ Â∞√≈ ÓÀ˘ Ó∂apple∆ Ë∆ ˘ Í≈«¬ ‚ØÏ≈«¬¡≈Õ ¡Â∂ È≈È’ ‹∆ ˘ ¡≈÷∂ ¡ÚØ Â± «’Ê≈Ú ÍÀÁ≈

239
‘Ø«¬¡≈ ‘À Ó∂apple∆ «‹øÁ» ˘ ¡ÚØ «’ÊØ∫ «Ò«÷¡≈ ¡≈‘ØÕ È≈È’ ‹∆ ¡◊Ø ÏØÒÀ È≈‘∆Õ Ó≈Â≈ ⁄؉∆ Á≈
È≈¿∞ √πÒ÷‰∆ ¡≈‘≈Õ ◊πapple» Á∂Ú ’«apple «’ Ó≈ ⁄؉∆ √Á∂Áø ¡≈‘∂Õ ¡Â∂ ⁄øÁØ apple≈‰∆ È≈È’ ‹∆
Á∆ √√π Á≈ È≈¿∞ ¡≈‘≈Õ ⁄øÁØ apple≈‰∆ ¡≈¬∆ Ë∆ Í≈«√ Ë∆ Ó≈¿∞ ¡◊∂ appleπøÈ∆, ⁄øÁØ È≈È’∆ È≈«Ò
Ò◊∆ Ò«ÛÈÕ «’ Â∞√∆∫ ¬∂‘Ø ‹‘∂ ‘Ø ‘’±Ó«Â Ò◊∂ ’apple‰Õ ‹Ø Íapple≈¬∆¡ª Ë∆¡ª Ò◊∂ ◊≈Ò«‰Õ
Â∞√≈ȱ ÍappleÓ∂√apple Á≈ Ì¿∞ È≈‘∆Õ Â± «Ìapple≈Ú È± √ÓfiªÚÁ∆ È≈‘∆ È≈ ± Ìapple≈Ú Á∆ ÷Ï«apple ÒÀÈ∆
‘À, È≈ ̉ÚÔ≈ √≈Ò∂ ˘ √ÓfiªÚÁ≈ ‘ÀÕ Â∞√≈‚∂ ‹∆¡ «’¡≈ ‘ÀÕ Â∞√∆ ÓÀȱ ¡≈÷ØÕ Âª È≈È’∆
¡≈«÷¡≈ √𫉠Ó≈√∆! «Ìapple≈¿∞ Ó∂apple≈ ⁄Øappleπ È≈‘∆ ‹≈apple È≈‘∆ ’ج∆ Ïπapple≈ ’appleÓπ È≈‘∆ ’appleÁ≈Õ «¬‘
Á≈È∞ ÍπøÈ «◊¡≈È∞ Ìπ«÷¡ª ÈØ ’appleÁ≈ ‘À ¡≈͉∆ ’Ó≈¬∆ «Ú⁄Ø∫ Ì≈ÚÀ √Ø ’appleÀÕ Â∞√∆∫ ¿∞ÒªÌ∂ ª
Á∂‘Ø ‹ª Â∂apple∆ Ë∆ Ìπ÷∆ Èø◊∆ apple«‘Á∆ ‘ØÚÀ, ¡Â∂ ⁄ø◊∂ ÌÒ∂ ÷ªÁ∂ Í∆∫Á∂ ¡◊Ò∂ ȱ ÷π¡≈appleπ ’appleØ Âª
Âπ√≈‚∆ ÷π√∆Õ ¡√≈‚≈ ª Óπ‘π √π¡≈Áπ È≈‘∆ Á∂∫Á≈ Â∞√≈ÈØ ’∞fi «¬√π Ó∂‘Ø ¡≈÷∆¡ÀÕ ◊‘‰∂ Á∆
‹≈‘◊≈ ◊‘‰≈Õ ’ÍÛ∂ Á∆ ‹‘◊≈ ’ÍÛ≈ Â∞√≈‚∆ ¡’Ò ◊¬∆ ‘ÀÕ ÓÀ ¡À√π Óπ‘Ω Ì≈Ï∆ «ÁÈ≈
’Á∂ È≈¿∞ √«Á¡≈ È∆, ‹∂ Â∞√∆∫ ÷Âz∆¡ª Á∂ ÍπÂz ¬∆Ú∂ È≈‘’∞ ¡≈÷Ø Â≈ ¡√≈‚≈ «’¡≈ Ú√π
‘ÀÕ ⁄øÁØ apple≈‰∆ ⁄πÍ ’«apple apple‘∆Õ ‹ª Ë∆ Í≈«√ ⁄øÁØ apple≈‰∆ ¡≈¬∆ ¡≈÷∆˙√π Ï∂‡∆ √πÒ÷‰∆ Â∂apple∆
«È‰≈«È ÓÀ˘ ‘ØÁ∆ √apple«Ó≥Á≈ ’«apple ¤«‚¡≈ ± Ì∆ ’∞fi «ÈÚ ⁄«Ò¡≈ ’«appleÕ √πÒ÷‰∆ ¡≈«÷¡≈
¡≥Ó≈ ÓÀ ’∞fi Ìπ÷∆ È≈‘∆Õ Èß◊∆ È≈‘∆ √ÌØ ’∞fi ‘ÀÕ Ï∂‡∆ √ÌØ ’∞fi ‘À ª ±ø ÷Âz∆ Íπ ÈØ «’¿∞
ÏÁÈ≈Ú ’appleÁ∆ ‘À∫ ¡≥Óª ÓÀ ’∆ ’appleª ÓÀ˘ Ó»«‘ È≈«‘ Ò≈ÚÁ≈Õ ÓÀȱ «√Ë∂ Óπ«‘ ÏØÒÁ≈ Ì∆ È≈‘∆Õ
Î∂«apple ⁄øÁØ apple≈‰∆ È≈È’∆ Í≈«√ ¡≈¬∆ ¡≈÷«‰ Ò◊∆ È≈È’∆ ÓÀ Â∞√≈‚∂ Í«apple ’∞appleÏ≈È∞ ‹≈¬® Ï∂‡∆
± Ó«Â ⁄ø◊∆ ‘ÀÕ ÓÀ √πÒ÷‰∆ ˘ Ï‘π «fiÛ«’ fiø«Ï «ÁÂ∆ ‘ÀÕ ¡◊Ø ¡≈÷«‰ Ò◊∆ ÓÀ Ìπ÷∆ Èß◊∆
È≈‘∆ ÓÀȱ ȉ≈È Á≈ Áπ÷π È≈‘∆Õ Ó∂apple∂ È≈«Ò «√Ë∂ Óπ‘ ÏØÒÁ≈ È≈‘∆Õ Âª È≈È’ ’«‘¡≈ Ó≈√∆
⁄øÁØ Ì≈Ï∆ ’∆ Âapple≈ Ï‘π ’appleÛ∆ ‘À∫ ‹∂ ’Á∆ ÓÀ √«Á Ì∂«‹Á∆ ‘ª ª ¡ªÚÁ∆ È≈‘∆Õ ‹∂ ’Á∆
¡≈ÚÁ∆ ‘À ª ÒØ‘∆ Ò≈÷∆ Ò≈Ò∆ ¡÷∆¡ª ¡ªÚÁ∆ ‘ÀÕ ÓÀ «¬‘ ‹∆ «Ú«⁄ È‘∆∫ ’appleÁ∆ ‹π Ó∂apple∂
Í≈√≈‘π ¤Ø‡∆ ‘ÀÕ ÓÀ ¡≈÷‰∆ ‘ª, Ì∆ Ó∂apple∆ Ìapple‹≈¬∆, Ó≈√≈ ‘Ê∆ ÓÀ ‹∆¿∞ ‹∆¿∞ ’appleÁ∆ ‘ªÕ «’¿±
‹Ø ¡√ª ◊ØÁ∆∆ Í≈«¬ ¡ªÁ∆ ‘ÀÕ ÌÒ∂ ÷Âz∆¡ª Á∆ Ë∆ ‘ÀÕ ¡√ª «’√˘ «Ó≥ÈÂ≈ È≈‘∆∫ Ò≈Ú‰∆Õ
¡≈√˘ ◊ø«„ È≈‘∆ ¡≈«¬ Ò◊≈Õ ⁄øÁØ ’«‘¡≈ ÌÒ≈ Ï∂‡∆ ’Ó∆ «’√À ◊Ò Á∆ È≈‘∆Õ Íapple ¡≈Í
‘∆ ‹≈‰ ÂÃ∆ÓÂÓ¡≈ Á≈ ÚappleÂ≈Ïπ ‘À, √Ø Ì∆ ÒØÛ∆¡À È≈Õ È≈È’∆ ’«‘¡≈ ÍappleÓ∂√apple ÌÒ≈ ’apple√∆Õ
Ó≈√∆ ± ‹≈‰Á∆ ‘À Ìapple≈¿∞ Á∆ apple÷‰Á∆ ’appleÁ∆ ‘ÀÕ ÓÀ «Ìapple≈¿∞ ˘ ÍappleÓ∂√apple ‘∆ ‹≈‰Á∆ ‘ªÕ ±
√«Â ’«apple Ó≥È∞Õ ÓÀ È≈È’ Í≈√Ø∫ ¬∂‘∆ ‚appleÁ∆ ‘ª ‹π ¡≈÷‰≈ È≈‘∆Õ Ó≈√∆ ± ‘𫉠‹≈«‘ ‹∂
ÍappleÓ∂√apple Ì≈ÚÀ Ì≈Ï∆ ˘ «ÁÒ≈√≈ «ÁÚ≈«¬ø¡ª◊∆Õ ⁄øÁ ¡≈͉∞∂ ÿapple ◊¬∆Õ
Ï∂Ï∂ È≈È’∆ Á≈ √Ófi≈¿∞‰≈
«¬’ «ÁÈ È≈È’ È≈È’ ‹∆ ‹À apple≈Ó ˘ «ÓÒ‰ ¡≈«¬¡≈ √∆Õ È≈È’∆ ˘ ¡≈«¬
«Ó«Ò¡≈Õ È≈È’∆ ¡≈«÷¡≈ Ì≈¬∆ ¡‹π ÍappleÓ∂√apple ¡√ª ¿∞Í«apple «Ó‘appleÚ≈È∞ ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ Â∞√≈
Áapple√È∞ «ÁÂ≈Õ È≈È’ ‹∆ ¡≈«÷¡≈ Ï∂Ï∂ ‹∆ ÓÀ∫ ª Â∞√≈‚≈ ◊πÒ≈Ó ‘ª ± «¬ÂÈ∆ ◊«Ò «’¿π
¡≈÷Á∆ ‘ÀÕ Âª È≈È’∆ ¡≈«÷¡≈ Â∂ ¬∂¿∞ «’√∂ ‘Øapple√ ˘ ¡≈«÷¡≈ ’appleØÕ Âª È≈È’ ‹∆ ¡≈«÷¡≈

240
Ï∂∂Ï∂ ‹∆ ± ÓÀÊ∆∫ Ú‚∆ ‘ÀÕ È≈È’∆ ’«‘¡≈ Ì≈¬∆ ‹∆ «Á«È «Ú«⁄ Ú‚∆ ‘ªÕ Íapple ’appleÓ≈ «Ú«⁄
Ú‚∆ È≈‘∆Õ ÍappleÓ∂√apple Á∆ Ì◊«Â «Ú«⁄ Ú‚∆ È≈‘∆Õ Âª È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ Ï∂Ï∂ ±ø √⁄∆ ‘ÀÕ
¬∂‘π ’appleÂ≈appleπ Â∞Ë∂ ˘ Ïπfi≈¬∆ ‘ÀÕ Â∂apple∂ ¿∞Â∂ ÍappleÓ∂√apple «Ó‘appleÚ≈Èπ ‘À È≈È’∆ ’«‘¡≈ Ì≈¬∆ ‹∆
ÍappleÓ∂√apple «Ó‘appleÚ≈È Âª ‹≈‰≈◊∆ ± Ó∂apple≈ «‘’∞ ¡≈«÷¡≈ Ó≥È«‘◊≈Õ Âª È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈
¡≈÷π Ï∂Ï∂ ±ø ¡≈÷«‘◊∆ √Ø Ó≥È≈◊≈Õ Â±ø Ó∂apple∆ Ú‚∆ ÌÀ‰ ‘ÀÕ Â∂apple≈ Ó∂apple≈ «Í¤Ò∂ ‹ÈÓ Ì∆ √≈’∞ ÌÀ‰
Ìapple≈¿∞ ¡≈‘≈Õ ..... Â∂apple≈ Ì≈appleπ Ó∂apple∂ «√apple Â∂ ‘À, ¡≈÷Õ Âª È≈È’∆ ¡≈«÷¡≈ Ì≈¬∆ ‹∆ ¡√∆∫
√apple«ÓÁ∂ ‘Ø∫Á∂ ¡≈‘∂Õ Â± Ì≈Ï∆ ˘ «ÁÒ≈√≈ È≈‘∆ Á∂∫Á≈, Ì«Ò¡ª «Ìapple≈Úª Á∆¡ª Ë∆¡ª ‘À«ÈÕ
¡√ª ◊ØÁ∆ Í≈«¬ ¡ªÁ∆ ‘ÀÕ Ì≈¬∆ ± √≈Ëπ ‘À ¡≈͉∂ ‹∆ «Ú«⁄ «Ú⁄≈«apple Á∂÷πÕ Âª È≈È’ ‹∆
¡≈«÷¡≈ «’¿π Ï∂Ï∂ «’√∂ ◊Ò∂ «ÚappleÚ∆ apple‘Á∆ ‘ÀÕ Ì≈¬∆ «’¿∞ apple‘À «ÚappleÚ∆ √Ìπ ’∞¤ ‘≈‹appleπ ‘ÀÕ
Íapple ÂÃ∆Ó ÈØ ¬∂‘Ø ◊Ò ÒØÛ∆Á∆ ‘ÀÕ Âª È≈È’ ’«‘¡≈ Ï∂Ï∂ ‹∆ Â∞√ª ’«‘¡≈ √Ó«fi¡≈Õ Ï∂Ï∂
‹∆ ±øø «¬√ ◊Ò Á≈ ÓÈ Â∂ ÂØ÷ ’«apple ±ø ¡≈«÷È∆ ‘À √Ø ’apple≈◊ªÕ ‘π«‰ Â± ¬∂«‘ ◊«Ò ¤Ø«Û Á∂‘
± ’≈¬∆ ‘Øappleπ ◊«Ò ’appleÕ Ì≈¬∆ ‹∆ ‘Øapple Ó∂apple∂ ÓÈ «Ú⁄ ¬∂‘ ◊«Ò ‘À Â∂apple∆ ¡¿∞Ò≈Á Á∂÷ª ¡≈͉∂
’∞¤«Û «÷Ò≈ÚªÕ È≈È’ ¡≈«÷¡≈ ÌÒ≈ Ï∂Ï∂ ‹∆ ‹Ø ’∞¤ ±ø Ó≥◊È∆ ‘À √Ø ‘ج∆ ‘ÀÕ ¡≈«÷ ’«apple
⁄Ò≈ apple«‘¡≈Õ ¡≈«÷¡≈ Ó≥«È¿∞√π Ò◊≈ ÿ«apple Ú≈√π ’apple«‰Õ
Ú¬∆∫ ÍappleÚ∂Ù Â∂ ÓØÁ∆÷≈È∂ Á≈ «Â¡≈◊
˝ √«Â◊πapple ÍÃ√≈«Á Ó‘Ò≈ 1Õ È≈È’ Ú∂Á∆ Á¿∞ÒÂ≈ ÷ª Á≈ ÓØÁ∆ ¡≈‘≈ √πÒÂ≈ÈÍπ«apple
«Ú«⁄Õ ÓØÁ∆÷≈È≈ ’Ó≈ÚÁ≈ √∆Õ Ú«apple¡ª ÏÂ∆¡ª Á≈ È≈È’ ‘Ø«¬¡≈ √∆Õ È≈È’ Á∂ ÿ«apple «¬’∞
ÍπÂz ‘Ø«¬¡≈ √∆Õ «√apple∆ ⁄øÁπ Ú«apple¡ª √≈«„¡ª ⁄‘π Á≈ ¡Â∂ Ò÷Ó∆ Á≈√ Í∂‡ √∆Õ «¬«’ «ÁÈ
«¬’ ◊π«ÚøÁ ÏØ«Ò¡≈ ¬∂ ÏøÁ∂ ÷πÁ≈«¬ Á∂ ÂÀÈ∞ «’¡≈ Ú∂ÁÚÈ ‘ÀÕ Âª È≈È’ ¡◊Ø∫ ’«‘¡≈ Ó∆¡ª
‹∆ ÓÀȱ Ú∂Á«È ’≈¬∆ È≈‘∆Õ «Î«apple ◊Ø«ÚøÁ ÒØ’ ’«‘¡≈ ‹Ø Â∂apple≈ appleø◊ ‹appleÁ «’¿∞ ‘ÀÕ «Î«apple
È≈È’ ¡◊Ø ¡apple‹ ’∆Â∆ Ó∆¡ª ‹∆ ¡√∆∫ ÷Âz∆ ‹ÈÓπ ¡≈‘∂Õ È≈Â∂ Ï≈fi» ÷ªÁ∂ È≈‘∆ ⁄≈«apple ÍÂapple
ÏÀ·∂ ◊π‹apple ‹ªÁ∂ ‘À«È ª Á𫬠ÿÛ∆¡≈ «ÁÈ∞ apple‘Á≈ ‘À ª È≈«‘ ’«apple ‡π’ Óπ«‘ Í≈¬∆Á≈ ‘ÀÕ
ª Î∂«apple ◊Ø«ÚøÁ ÒØ’ ¿∞ÍÁ∂√ «ÁÂ≈ Â∂apple∂ Í≈«√ √Ì «’¤∞ ‘≈‹appleπ ‘ÀÕ Â±ø Ú‚∆ Ú∂Ò≈ ¿∞·«Á¡≈
‘∆ Ú∂¬∆∫ «Ú⁄ ‡πÏ∆ Ó≈«apple ’À ¡≈«¬Õ ÓØÁ∆÷≈È∂ ÏÀ·≈ ÏÀ·≈ ’«apple ’∞fi «ÿ¿∞ ◊πÛ∞ ’⁄∂ Á≈‰∂ Óπ«‘‘
⁄≈«¬ Í≈Ú∂◊≈ Â∂apple≈ ’¿∞Ò ‘«apple¡≈ apple‘∂◊≈, ’∞ÓÒ≈Ú∂◊≈ È≈‘∆Õ Âª È≈È’ ¬∂‘∆ ‡∂’ Í’Û∆Õ
‹ª Ó‘∆È∂ «¤¡ ◊π‹apple∂ ª È≈È’ ‡πÓ∆ Ó≈apple∆ Ú∂¬∆∫ «Ú«⁄ ◊πøÓ ‘Ø«¬ ◊«¬¡≈Õ Âª ÓØÁ∆÷≈È∂ ¡Â∂
«√apple’≈apple «Ú«Ú⁄ ‚ø«‚ ͬ∆ ‹Ø È≈È’ Ú∂Á∆ ◊πøÓ ‘Ø«¬¡≈, ’ج∆ ¡≈÷À ‹Ø «√apple’≈apple Á∂ ÍÀ√∂ ÷Ø«¬
◊«¬¡≈Õ Î’∆apple≈ ˘ ÷Ú≈«¬Á≈ √∆Õ ¬∂‘≈ ‚ø«‚ ‘ج∆ apple‘∆Õ Âª Â∆‹∂ «ÁÈ È≈È’∞ Ï≈‘«apple
«È’«Ò¡≈, √Øapple Í≈«¬¡≈ È≈È’ ÓØÁ∆ ˘ Ì»ÂÈ≈ Ò◊≈ ÷ÎÂ∆ ‘Ø«¬¡≈Õ Á¿∞Ò ÷ª ÒØË∆ ‹À
apple≈Ó ˘ Í’«Û Ó≥◊≈«¬¡≈ ÍÀ«√˙ Á≈ «‘√≈Ïπ Ó≥◊Á≈ ‘À ⁄«Ò ’À «‘√≈Ïπ Á∂Õ È≈È’ ¿∞«· È≈«Ò
‘Ø«¬¡≈ ‹≈«¬ «‘√≈Ïπ «ÁÂ≈ √πÕ √«Â √Ø √«· appleπÍÔ∂ È≈È’ ’∂ Ï≈’∆ ÚË∂Õ ÷Ï«apple Á¿∞Ò ÷ª
˘ ‘ج∆ ÂÁ Á¿∞Ò ÷ª ˘ ‘ج∆ ÂÁ Á¿∞Ò ÷ª ’«‘¡≈, ““apple∂ È≈È’! »ø ÓØÁ∆÷≈È∂ ÏÀ·∞
¡≈͉≈ «‘√≈Ïπ ’∞¤π ¡≈ÚÀ √Ø ÒÀÕ ¡◊À ÓØÁ∆÷≈È∂ ’≈ ’øÓπ ⁄Ò≈«¬Õ È≈È’ ’«‘¡≈, ÷ª ‹∆ ¬∂

241
ÍÀ√∂ Ó∂∂apple∂ È≈‘∆ ¬∂ ÍÀ√∂ ÷πÁ≈«¬ Á∂ ‘À«È, «¬‘ ÍÀ√∂ Î’∆appleª ’¿∞ ÷Ò≈ÚØÕ È≈È’ Î≈apple’∞ ‘Ø«¬¡≈Õ
ÿ«apple È≈ Ú«Û¡≈ Ï≈‘apple Ó»Ò≈ √‘πapple≈ ‹«Ò ’À ¡≥«◊¡≈apple ‘Ø«¬¡≈Õ «Î«apple Â∆√apple∂ Ó‘∆È∂ È≈È’ Á∂
ÿ«apple Ò÷Ó∆ Á≈√π ¿∞Í≥È≈Õ Ó»Ò≈ √‘πapple≈ √≈Ó∂ Í≥«‚ Á≈ √∂Ú’ ¡≈‘≈Õ Ó»Ò≈ Ó≈Ó∂ Í≥«‚ Í≈«√
‹≈«¬ appleπÈ≈, Ú∂÷Ø ‹∆ È≈È’ È≈ «’¤∞ «’apple«Â ’appleÁ≈ ‘À È≈ «’ÂÀ Ú«Ò «È’«ÒÁ≈ ‘ÀÕ ÓÀ∫ Ï‘πÂ
Áπ÷∆ ‘Ø«¬¡≈ ‘ª, √≈Ó∂ Í≥«‚ ’«‘¡≈ ⁄´ «Á÷≈ Ó»Ò≈! È≈È’ «’ÊÀ ‘À? Ó»Ò∂ ’«‘¡≈, ‹∆ ¿∞‘
◊Øappleª «Ú«⁄ Ï‘π ÏÀ·Á≈ ‘ÀÕ Ó»Ò≈ √≈Ó≈ ÁØÚ∂ ¡≈¬∂ È≈È’ Í≈«√Õ È≈È’ ◊Øappleª «Ú«⁄ ÏÀ·≈
¡≈‘≈Õ √≈Ó≈ Í≥‚ ’«‘¡≈, È≈È’ ¬∂‘ «’¡≈ √ª◊π ω≈«¬¡≈ ‘¬∆? «’¡≈ ’⁄∆¡ª ◊Òª
’appleÁ≈ ‘À∫? ⁄´ «’¤∞ «’apple«Â ’«appleÕ Âª apple≈◊π Ïø√ Á∆ apple∞«Â ¡≈‘∆Õ È≈È’ ˘ √ÏÁ Íapple≈ÍÂ∆
‘Ø¡≈ :-
apple≈‹≈ Ï≈Ò’ È◊apple∆ ’≈⁄∆ ÁπÙ‡≈ È≈«Ò «Í¡≈appleØÕ
[Ï√øÂ∞ «‘ø‚ØÒ Ó‘Ò≈ 1 Õ 3 Õ (1171)]
ª «Î«apple Ó»Ò≈ ⁄؉≈ ‹≈«¬ ÈÏ≈Ï Í≈«√ «Î«appleÔ≈Á∆ ‘Ø«¬¡≈≈Õ ÈÏ≈Ï Á¿∞Ò ÷ª
’«‘¡≈, ¡apple∂ Ô≈apple ÷≈! Ô‘ ’¿∞È ‘À «’√ ¿∞Í«apple «ÚappleÔ≈Á∆ ‘À? Ô≈apple ÷ª Ó»Ò∂ ˘ Íπ«¤¡≈ ±ø
’¿∞È ‘ØÂ≈ ‘À «ÎappleÔ≈Á∆ «’√ ¿∞Í«apple ‘À∫, Ó»Ò∂ ’«‘¡≈ ‹∆, ÓÀ È≈È’ ÓØÁ∆ ’≈ √‘πapple≈ ‘ØÂ≈ ‘Ø∫
¡apple È≈È’ Íapple «Î«appleÔ≈Á∆ ‘Ø∫Õ... Ó»Ò≈ ÈÏ≈Ï Í≈«√ ’«‘¡≈ ÈÏ≈Ï √Ò≈Ó È≈È’ ÂØ ÷ÎÂ∆
È‘∆∫ ‘»¡≈ ¿∞√ ’∂ Â≈¬∆ ’ج∆ ¡¿∞Ò∆¡≈ «Ó«Ò¡≈ ‘À, ¿∞‘ ÂØ∫ ÷ÏappleÁ≈apple ‘ÀÕ ÈÏ≈Ï ’«‘¡≈ ‹À
apple≈Ó ’¿∞ ÏπÒ≈¿∞Õ ‹À apple≈Ó ÏπÒ≈«¬¡≈Õ ‹À apple≈Ó ¡≈«¬ √Ò≈Ó ’∆Â≈Õ ‹À apple≈Ó! «’¡≈ ’apple∆¬∂ ¬∂‘
ÓÀ∫ ÂØ È≈È’ ’∂ ÍÀ√∂ apple÷≈‰∂ È‘∆∫ È≈È’ ’«‘¡≈ ‹Ø Î’∆appleª ’Ø «÷Ò≈ÚØÕ ¡appleπ ¿∞√ ’≈ √π√apple≈
¿∞√ Íapple «Î«appleÔ≈Á∆ ‘»¡≈ ‘ÓØ ‹≈«‰¡≈ È≈È’ ÷ÎÂ∆ ‘»¡≈ ‘À ¡appleπ Ó»Òª È∂ ’«‘¡≈ ‘À ‹Ø ¿∞‘
÷ÏappleÁ≈apple ‘À ’‘π ‹Ø ±ø ’‘À √Ø ’apple∆¡ÀÕ ‹À apple≈Ó È≈È’ Í≈√‘π Ï‘π ‚appleÁ≈ ¡≈‘≈Õ ‹À apple≈Ó ⁄π«Í
’«apple apple«‘¡≈Õ ÈÏ≈Ï «Î«apple ’«‘¡≈ ¡apple∂ ‹À apple≈Ó Â±ø ‹Ï≈Ï «’¿∞ È≈‘∆ Á∂Â≈Õ ‹À apple≈Ó ’«‘¡≈
ÈÏ≈Ï √Ò≈Ó«Â ÈÏ≈Ï √Ìπ «’¤∞ √ÓfiÁ∂ ‘ØÕ ÓÀ∫ «’¡≈ ‹Ï≈Ï Á∂¿∞, Íapple ÈÏ≈Ï ’«‘¡≈ ‹À apple≈Ó
‘’ ’Ï∆Ò∂ ’≈ Ì∆ ‘ÀÕ ‹À apple≈Ó ’«‘¡≈ ÈÏ≈Ï √Ò≈Ó«Â È≈È’ Ì∆ ‘≈‹appleπ ‘ÀÕ ’‘∆∫ Á»apple ◊«¬¡≈
È≈‘∆Õ ÈÏ≈Ï ’«‘¡≈, È≈È’ ’Ø ÏπÒ≈ÚØÕ È≈È’ ˘ ¡≈ÁÓ∆ ÏØÒ≈Ú‰∂ ◊«¬¡≈ È≈È’ ¡≈Ú∂
È≈‘∆ ¡≈ÁÓ∆ «Î«apple ¡≈¬∂Õ ¡≈«¬ ÈÏ≈Ï Í≈«√ ¡≈÷‰ Ò◊∂, ’À-‹∆ Ú‘ ¡≈ÚÂ≈ È≈‘∆Õ ÈÏ≈Ï
Á¿∞Ò ÷ª ◊π√≈ ÷≈Ë≈ ’«‘¡≈ ‹≈«¬ Í’«Û «Ò¡≈ÚπÕ «Î«apple ¡≈ÁÓ∆¡ª ‹≈«¬ ’«‘¡≈, ¬∂
È≈È’ ÈÏ≈Ï Ï‘π «◊Ò≈ÚøÁπ ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ
«ÈÓ≈˜ Ò¬∆ ‹≈‰≈
ª È≈È’ ¿∞«· ÷Û≈ ‘«Ø¬¡≈ ¡≈«¬ ÈÏ≈Ï Í≈«√ ÷Û≈ ‘Ø«¬¡≈ √Ò≈Ó È≈ ’∆ÂØ√π
ÈÏ≈Ï ÂÏ ◊π√≈ ÷≈Ë≈, ÈÏ≈Ï ’«‘¡≈, ¡apple∂ È≈È’ ¡≈ÚÂ≈ «’¿∞ È Ê≈Õ È≈È’ ’«‘¡≈;
√𫉠ÈÏ≈Ï ‹Ï Â∂apple≈ ⁄≈’apple Ê≈ ÂÏ Â∂apple∂ Í≈«√ ¡≈ÚÂ≈ Ê≈Õ ¡Ï Â∂apple≈ ⁄≈’apple È≈‘∆ ¡Ï
÷πÁ≈«¬ ’∂ ⁄≈’apple ‘»¬∂Õ ÂÏ ÈÏ≈Ï ’«‘¡≈, ‹∆ Â∞«Ó ¡À√∂ ‘»¬∂ ‘Ø ÂØ ‘Ó √≈«Ê ⁄Ò ’«apple «ÈÓ≈‹π
’appleØ ‹π ‹πÓ∂ ’≈ appleØ‹ ‘ÀÕ È≈È’ ’«‘¡≈, ÌÒ≈ ⁄ÒØ ‹∆Õ È≈Ò∂ ÈÏ≈Ï È≈Ò∂ È≈È’ È≈Ò∂ ‘Øapple

242
ÒØ’ «’ÂÈ∂ ’∞ «◊‰∆¬∂, ‹≈«¬ ‹πÓ∂ Ó√∆ «Ú«⁄ ÷Û∂ ‘ج∂Õ «‹ÂÈ∂ ÒØ’ Ó√∆«Â «Ú«⁄ ¡≈‘∂
«ÂÂÈ∂ ¡≈͉∆ ‹‘◊≈ √Ì ¡≈÷‰ Ò◊, ‹Ø È≈È’ ¬∂√π ÍÒ∂ ¡≈‹π ¡≈«¬¡≈ ¡Â∂ «‹ÂÈ∂
Ó‘≈‹È∞ ’ج∆ «‘øÁ» ËappleÓ ¡≈‘≈ √πÒÂ≈ÈÍπapple «Ú«⁄ √ÌÈ≈ ‚ø«‚ Í≈«¬ ◊¬∆Õ ‹À apple≈Ó ÷apple≈
ÁÒ◊∆apple ‘Ø«¬’À ‹≈«¬ ÿ«apple Ú«Û¡≈ È≈È’∆ Á∂÷∂ ª «’¡≈ Á∂÷Ø ‹Ø Ó∂apple≈ ÷≈ÚøÁ Ï‘π ÁÒ◊∆apple
‘ÀÕ È≈È’∆ ¿∞«· ÷«Û ‘ج∆ ¡≈«÷˙√ ‹∆ ¡‹π «’ ¡≈Ú√Â≈ ‘À Â∞√∆∫ ‹Ø ¡À√∂ «ÁÒ◊∆apple ¡≈¬∂
‘Ø? ‹À apple≈Ó ’«‘¡≈, √𫉠ÍappleÓ∂Ùapple Á∆ ÒØ’∂ Â∂apple∂ «Ìapple≈¿∞ È≈È’ «’¡≈ ’∆Â≈ ‘À ÈÏ≈Ï È≈«Ò
‹πÓ∂ Ó√∆ «ÈÓ≈‹ ’«apple«È ◊«¬¡≈‘ÀÕ ¡Â∂ √≈apple∂ √‘apple «Ú«⁄ «‘øÁ» Óπ√ÒÓ≈È «Ú«⁄ ‚ø«‚ ͬ∆
‘ÀÕ ‹Ø ¡‹ È≈È’ Â∞apple’ ‘Ø«¬¡≈Õ ÓÀ∫ «’ È ÁÒ◊∆apple ‘ØÚªÕ Âª ¡◊Ø È≈È’∆ ’«‘¡≈, Â∞√∆∫
¿∞«· ’«apple apple√Ω‘∆ ‹ÚØ Â√∆∫ È≈È’ Á∆ ÚÒØ∫ ËØ÷≈ ’ج∆ È≈ ’appleØ ¡«⁄ø apple‘Ø È≈È’ ‹Ø ‘À √Ø
‚≈„∂ Á≈ ‘Ó≈«¬Â∆ ‘ÀÕ È≈È’ Ú«Ò ’ج∆ È≈‘∆ Ïπapple∆ È‹«apple Ú∂÷∆ √’Á≈ ¿∞· Â∞√∆∫ ¡ÈßÁ
È≈«Ò apple√ج∆ ‹∂ÚØÕ «¬ÂÈ∆¡ª ◊Ò≈ ’appleÁ∂ ¡≈‘∂ ‹Ø √Øappleπ Í«¬¡≈ ¡Â∂ «ÈË≈ Ï≈Ó‰∞ ‹À apple≈Ó ‹√»√
Ò≈«¬ ¤«‚¡≈ √∆Õ Ï≈Ó‰∞ «Î«apple ¡≈«¬¡≈ ¡≈«¬ ‹À apple≈Ó ˘ ÚË≈¬∆ «ÁÂ∆ ¿∞√ ÂØ∫ È≈È’∆ ‹À
apple≈Ó Íπ«¤¡≈ «ÈË∂ ˘ ¡≈«÷, «Ó√apple «’ ’«apple ‘Ø«¬ «ÈÏ«ÛÕ «ÈË∂ ’«‘¡≈, ‹∆ ÓÀ ª ¡øÁappleπ
È≈‘≈ Íapple ÓÀ∫ Â∞apple’ª Á∂ Óπ‘Ø √π«‰¡≈ ‹Ø ÈÏ≈Ï≈ ÈÓ≈‹ ’∆Â∆ È≈È’ ÷Û≈ apple«‘¡≈Õ ÈÏ≈Ï≈
ÈÓ≈‹ ’«apple Óπ’ª Âª ÈÏ≈Ï È≈È’ ˘ ’‘‰∂ Ò◊≈ “¡apple∂ È≈È’ ±ø ‹Ø ÈÓ≈‹ ’appleÈ∂ ¡≈«¬¡≈
Ê≈ ÂÀ∫ «’ È ’∆¬∆Õ” È≈È’ ’«‘¡≈, ÓÀ∫ «’√ √Ø «ÈÓ≈‹ ’appleØ∫Õ ÈÏ≈Ï ’«‘¡≈, ±ø ‘Ó√Ø∫
’appleÂ≈Õ È≈È’ ’«‘¡≈, Âø» ª ’øË≈apple ÿØÛ∂ ÷apple∆ÁÈ∂ ◊«¬¡≈ Ê≈Õ ÓÀ «’√∂ √Ø ’appleªÕ ª Á¿∞ÒÂ
÷ª ’«‘¡≈, ¡apple∂ È≈È’ «¬ÂÈ≈ ‹»·∞ ÏØÒÁ≈ ‘ÀÕ ÓÀ∫ ÂØ ¬∆‘ª ÷Û≈ ‘Ø® È≈È’ ’«‘¡≈, √π«‰
÷≈È Â∂apple∆ Á∂‘∆ ¬∆‘ª ÷Û∆ Ê∆ ¡appleπ «ÈÓ≈‹ ’appleÈ∂ Ú≈Ò≈ ‹Ø Ê≈ √Ø ÿØÛ∂ ÷apple∆Á ’appleÈ∂ ’øË≈apple
◊«¬¡≈ Ê≈Õ Âª ’≈‹∆ ’«‘¡≈, Á∂÷Ø ÈÏ≈Ï √Ò≈Ó«Â «‘øÁ» «’ÂÈ≈ fi»·π ÏØÒÂ≈ ‘ÀÕ Âª ÈÏ≈Ï
’«‘¡≈ ’≈‹∆ È≈È’∞ √⁄π ’‘Â≈ ‘ÀÕ ÓÀ∫ «√‹Á∂ ’∂ Ú÷ Ó∂apple≈ «ÁÒ ÿØ«Û¡≈ ’Ø ’øË≈apple ÓÀ
◊«¬¡≈ Ê≈, «Îapple ’≈‹∆ ⁄π◊Ò∆ ’∆Â∆ √𫉠÷ª ‹∆ ‘Ó Â∂ È≈ Ê∂ ◊¬∂, ‘Ó √∂Â∆ «ÈÓ≈‹ ’appleÂ≈Õ
«Î«apple ÈÏ≈Ï ’«‘¡≈ È≈È’ »Âø ’≈‹∆ ’∂ √≈«Ê ’appleÂ≈Õ «Î«apple È≈È’ ’«‘¡≈, ’≈‹∆ ÂØ∫ Ú¤∂apple∂
ÿapple √≈̉∂ ◊«¬¡≈ Ê≈Õ Ó ڤ∂apple≈ ÷≈Âz (÷≈Â∂) «Ú«⁄ ÍÁ≈ ‘ØÚ∂Õ Âª Á𑪠˘ ÍappleÂ∆«Â
¡≈¬∆Õ ÌÔ≈ ‹∆! «¬¿∞ ÓÀ∫ √𫉠’«apple ¡≈«¬¡≈ ‘ª, ª È≈È’∆ ÏØÒ∆, «Ó√apple È≈È’ «’Ê∂
¤Ø«‚˙Õ «ÈË∂ ’«‘¡≈, «‹‹Ó≈«È ÓÀ ¿∞Ê∂ ‘∆ ¤Ø«‚¡≈ ¡≈‘≈ ‹À apple≈Ó «ÈË∂ ˘ ÒÛ«È Ò◊≈, ±ø
ª √≈«¬Â ¿∞Ê∂ ÷Û≈ ‘ØÚ∂¡≈Õ «ÈË∂ ’«‘¡≈, ‹∆ ¿∞‘π ª ÓÀ˘ È‹«apple È≈ ¡≈«¬¡≈Õ Âª È≈È’∆
’«‘¡≈, ““‹∆ Â∞√∆∫ «◊‰Â∆ ’≈¬∆ È≈ ’appleØ È≈È’ √𫉠¡≈ÚÁ≈ ‘ÀÕ «Â⁄appleª ˘ È≈È’ ‹À apple≈Ó
Á∂ ¡≥Áapple ¡≈«¬¡≈Õ
ÌÀ‰ ‹∆ Á∂ ÿapple ‹≈‰
Â∞Ò√ª Ò¿∞‚∆ ‘∂·Ø∫ ’±’∆, Ï‘» ‹∆ Â∞√≈‚≈≈ Ì≈¬∆ ‹∆ ¡≈«¬¡≈ ‘ÀÕ Âª È≈È’∆ «‘’
Ê∆ ⁄≈«apple ‘Ø«¬ ◊¬∆, «’Ú ‹∆ ÓÀ∫ ª ¡≈÷Á∆ √∆ ‹Ø È≈È’ ‚≈„∂ Á≈ «‘Ó≈«¬Â∆ ‘À◊≈Õ È≈È’

243
Á∆ Ú«Ò ‘ج∆ ’ج∆ È≈‘∆ Á∂÷∆ √’Á≈Õ ‹À apple≈Ó Ï‘π ÷π√∆ ‘Ø«¬¡≈Õ ¡apple ◊Òª Ò◊≈ È≈È’
˘ Íπ¤‰, Ì≈¬∆ È≈È’ ‹∆ ’‘Ø «’ ’«apple Ó‹’±apple ‘Ø«¬¡≈Õ ¡√ª ª Ï‘π ‘¿∞´ ’∆Â≈ Â∞√∆∫
¡≈͉∆ ’‘ØÕ È≈È’ ’«‘¡≈, ‹∆‹≈ ‹∆Õ ‹Ø «’¤∞ ‘ج∆ √∆ ‘Ø«¬ ÚappleÂ∆Õ «Î«apple ÓÀ apple≈Ó ’«‘¡≈,
Ì≈¬∆ ‹∆Õ ‹∂ ’ج∆ ¡√≈ȱ Íπ¤∂ ª ¡√∆∫ «’¡ª ’‘∆¬∂Õ ÒØ’ª Á∆ ¡Î≈¬∆ ÷Ïapple ’¤∞ È≈‘∆ ‹Ø
’∞¤∞ Â∞√≈‚∂ Óπ‘ Â∂ √π‰∆¬∂ √Ø ÷apple∆ ÷ÏappleÕ È≈È’ ’«‘¡≈, ‹∆‹≈ ‹∆, Á¿∞Ò ıª «ÈÚ≈«‹ Ò◊≈
’apple«È ¡Â∂ ’≈‹∆ Ò◊≈ ’apple«È ¡√∆∫ ÷Û∂ apple‘∂Õ ‹ª ÈÏ≈Ï «ÈÚ≈‹ ’«apple Óπ’Â≈ ¡√≈ȱ Ò◊≈
¡≈÷«‰, ¡apple∂ È≈È’! ±ø «ÈÓ≈‹ ’appleÈ∂ ¡≈«¬¡≈ Ê≈ ’∂ ÷Û≈ ‘ØÚ‰∂ ¡≈«¬¡≈ Ê≈! ÂÀ ÂØ
«ÈÚ≈«‹ ’∆ ¬∆ È≈‘∆? ¡√ª ’«‘¡≈ ‹Ø ÓÊ≈ ·Ø’∂ «‹Ó∆ √Ø «ÁÒ ¿∞‚∂ ¡√Ó≈È ÿØÛ∂ ’øË≈apple
÷apple∆Á ’«apple Á¿∞Ò ÷ª Í·≈‰...Õ ¡√ª «ÈÚ≈«‹ «’√ È≈«Ò ’appleÈ∆ ¡≈‘∆Õ Âª ’≈‹∆ ’«‘¡≈
Á∂÷Ø ÷≈È ‹∆ «‘øÁ» «’ÂÈ≈ fi»·∞ ÏØÒÂ≈ ‘ÀÕ Âª ÷≈È ’«‘¡≈ ’≈˜∆ «‘øÁ» √⁄≈ ‘ÀÕ «‹√ Ú÷Â
‘«Ó «√‹Á∂ Ó∂ ◊¬∂ Ê∂ ¿∞√ Ú÷ ‘Ó≈apple≈ «ÁÒ ÿØ«Û˙∫ ’øË≈apple ’∂ ’Ø ◊«¬¡≈ Ê≈Õ «Î«apple ’≈˜∆
’«‘¡≈ ‹∆ Â∞√∆∫ ÂØ ÿØ«Û˙∫ ’Ø ◊¬∂ Ê∂ ‘Ó ÂØ ’‘∆ È Ê∂ ◊¬∂ È≈ Ó‘≈apple∂ √≈«Ê ’appleÂ≈Õ Âª «Î«apple
¡√ª ’≈‹∆ ˘ ¡≈«÷¡≈ ’≈‹∆ Â∞Ó∂ Ó√Â∆ ◊«¬¡≈ ¡‡’‰ ÷«‡¡≈ ÷Â≈, «√‹Á≈ ’∆Â∆ «‹Ó∆
Â∂ appleπ¡≈‘ ’∞appleÛ Â∂ «√‹Á≈ ’∆Â∆ «‹Ó∆ Â∂ appleπ¡≈‘ ’∞appleÛ ’∂ √≈ÊÕ «Î«apple ÈÏ≈Ï ’«‘¡≈ È≈È’
Ô‘ «’¡≈ ’«‘¡≈Õ ¡√ª ’«‘¡≈ ’∂ ÷≈È ‹∆ ’≈‹∆ ÿØÛ∆ √»¬∆ ‘À Ú¤∂apple≈ ‹«‰¡≈ ‘À √π Ú∂Û∑∂
«Ú«⁄ ÷Û≈ ‘À ’≈‹∆ «‹Ó∆ Á∂ «√‹Áª ’∆Â≈ ‘À ¡Â∂ apple‘π¡≈ ’≈‹∆≤ Á≈ Ú¤∂apple∂ «Ú«⁄ ‹≈ apple«‘¡≈
‘À, Ó ‡Ø¬∂ «Ú«⁄ ÍÀ ÓappleÁ≈ ‘ØÚÀÕ ‘Ó ¬∂‘π ’«‘¡≈ ‘À Ê≈ ‹∆Õ Âª Á¿∞Ò ÷≈È ‘«√¡≈ ’‘«È
Ò◊≈ «’¿π ’≈‹∆ È≈È’ «’¡≈ ’‘Â≈ ‘ÀÕ √≈⁄ ’‘∆¿∞Õ Âª ’≈‹∆ ’‘‰∂ Ò◊≈ ÷ª ‹∆ ¡À√∆
‘∆ Ï≈ ‘ÀÕ Âª ÈÏ≈Ï≈ ’«‘¡≈ ’≈˜∆ È≈È’ ÂØ ’≈ÓÒ ¯’∆apple ‘»¡≈ ‘ÀÕ
¡Ï ¬∂√ √Ø ‘appleÎπ ’ج∆ È≈‘∆ ⁄ÒÂ≈Õ «Î«apple ÈÏ≈Ï ’«‘¡≈, √𫉠È≈Ò’ Â∂apple∂ ÍÀ√∂ ‹Ø
‘À∫ √Ø ÂØ ‘Ø ÓÀ apple÷‰∂ È≈‘∆Õ Â∂apple≈ √√πapple≈ Ϋapple¡≈Á∆ ‘»¡≈ Ê≈ ‹Ø ‘’ ’Ï∆Ò∂ ’≈ ‘À ¡apple ÂÀ∫ ’‘∆¡≈
‹Ø Î’∆appleª ’∂ Á∂‘π ¡Ï ’‘π ÍÀ√∂ «’√ ’Ø Á∂«‘Õ Âª ¡√≈ ÈÏ≈Ï ˘ ’«‘¡≈, «’¡≈ ÓÀ ÂØ Â∞Ó
’Ø ’«‘ ⁄π’≈ ‘ØÕ ¡º◊∂ ±ø ‹≈‰Õ ÈÏ≈Ï ’«‘¡≈, √𫉠È≈È’ ¡ËÀ ÍÀ√∂ Â∂apple∂ ’Ï∆Ò∂ ’¿∞ Á∂Â∂
‘∫ ¡appleπ ¡Ë∂ Î’∆appleØ∫ ’Ø Â±ø ¡≈͉∂ ‘«Ê ’«apple Á∂Õ Âª ¡√ª ’«‘¡≈, ¡√∆∫ «’¤∞ È≈‘∆ ‹≈‰Á∂
Âø» ‹≈‰Õ ¬∂ ◊Ò ¡√∆ ’«apple ¡≈¬∂ ¡≈ ‹∆‹≈ ‹∆! ¡◊∂ Â∞√≈‚∂ ‹∆Õ Ì≈Ú∂ ÌÒ∆ Ò◊∂ Ì≈ÚÀ Ïπapple∆
Ò◊∂Õ Âª ‹À apple≈Ó ’«‘¡≈ ‹∆ Â∞√ª ÊØ∫ ‘ج∆ √Ø Í»apple∆ ‘ج∆Õ «Î«apple È≈È’∆ ¡≈«÷¡≈, ¡‹∂ È‘∆∫
ÍÂ∆‹Á≈Õ Âª ‹À apple≈Ó ’«‘¡≈, Ï‘» ‹∆ ± È≈È’ Á∆ ÌÀ‰ ‘À ÂÀȱ ¬∂Á≈ ’∞fi ¡√apple ‘À ¡Â∂ ¡√∆∫
ÌappleÓ «Ú«⁄ ¡≈‘∂Õ ËøÈ ÍappleÓ∂√apple ‘À ¡Â∂ ËøÈ È≈È’ ‘À ¡Â∂ ±ø Ì∆ ËøÈ ‘À ¬∂√ Á∆ ÌÀ‰ ‘ÀÕ ¡Â∂
ÊØÛ∂ ‹∂‘∂ ¡√∆∫ Ì∆ ËøÈ ¡≈‘∂ ‹Ø Â∂apple∂ È≈«Ò √ø◊ ‘ÀÕ «Î«apple Ó»Ò≈ ¡≈͉∆ Ë∆ ˘ ¤‚∂ È≈‘∆ ¡Â∂
⁄øÁØapple≈‰∆ Ì∆ ¡≈¬∆ ¡Â∂ Ò÷Ó∆ Á≈√ ’∞¤Û ¡≈‘≈Õ ¡Â∂ «√appleÃ∆ ⁄Áπ Í¿∞«‰¡≈ Í≥‹≈ Ú«apple¡≈
Á≈ ¡≈‘≈Õ ‹ª È≈È’ «È’Ò ÷Û≈ ‘Ø«¬¡≈ ⁄øÁØ ¡Â∂ Ó»Ò≈ ¤‚∂ È≈‘∆Õ ¡Â∂ È≈È’∆ Á∂Ú∂ È≈‘∆
¡≥ √Ò≈‘ ‘ج∆ ÌÒ≈ «√apple∆ ⁄øÁπ Ó∂apple∂ Í≈√ apple‘ÀÕ ¡Â∂ Ì≈Ï∆ ˘ ¡Â∂ Ò÷Ó∆ Á≈√ ˘ Â∞√∆ ‘∆

244
ÒÀ ‹≈Ú‘πÕ ⁄øÁØapple≈‰∆ «‹ ◊πapple» Ï≈Ï≈ È≈È’ ˘ «‚·≈ «Â¿∞ ⁄øÁØapple≈‰∆ ’Û’∆ ¡À√∆ ’Û’∆
«‹¿∞ «Ï‹Ò ’Û’Á∆ ‘ÀÕ ¡≈÷«‰ Ò◊∆ √π‰ÂØ Ú∂ È≈È’ ¬∂√À ◊Ò ˘ «Ú¡≈‘ ’appleÁ≈ √À∫Õ
¡≈÷‰ Ò◊∆ ‹Ø ‡Ïapple ÚË≈«¬ ’∂ ¤«‚ Ⱥ·≈Õ Âª È≈È’ ÏØ«Ò¡≈ Ó≈apple» apple≈◊ «⁄ √ÏÁ ÏØ«Ò¡≈:-
Ó≈Â≈ «ÍÂ≈ «Â«Ò «Í≥‚ ’Ó≈«¬¡≈Õ
«ÂÈ ’appleÂÀ Ò∂÷π «Ò÷≈«¬¡≈Õ
ÓappleÁ≈È∂ È≈Ò Ó∂Ò ¡Â∂ appleÏ≈Á Á∆ Ì≈Ò
Î∂«apple «’«ȡª «ÁȪ ˘ ÂÒÚø‚∆‡‘π ÓappleÁ≈È∂ ˘ ’≈¨ ÷Ïapple ÒÀ‰ ˘ Ì∂«‹¡≈ √∆,
‹Ø ‹≈«‘ È≈È’ Á∆ ÷Ï«apple ÒÀ ¡≈¿∞ ÓÀ∫ ¿∞‚øÁ∆ ‹∂‘∆ √π‰∆ ‘À ‹∂ È≈È’ Î’∆appleπ ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ
ÓappleÁ≈È≈ «’¡≈ Á∂÷Ø ‹Ø È≈È’ ÂÍ≈ ‘Ø«¬ ÏÀ·≈ ‘ÀÕ ÓappleÁ≈È≈ ¡≈«¬ È≈È’∆ Í≈√‘π ÷Ïapple Ò∆Â∆
Ò◊≈ Í𤫉, apple≈‹ Á∆ ‹∆ ¬∂‘π «’¡≈ ‘Ø«¬¡≈? Ó‘Â∂ ’≈¨ ÓÀȱ ÷Ïapple ˘ Ì∂«‹¡≈ ¡≈‘≈Õ
È≈È’∆ ’«‘¡≈, Ì≈¬∆ ÓappleÁ≈È∂ ıÏapple ‹Ø Á∂÷È≈ ‘À ¡Â∂ ‘Øappleπ ÷Ïapple ÒÀÈ≈ ‘À ª Ì≈¬∆ È≈È’
Í≈√Ø ÒÀ ‹≈¬∆∫ ‹Ø ’ج∆ ‹Ï≈Ï Á∂Ú∆◊≈ √Ø ÒÀ ‹≈Ú∂Õ ÓappleÁ≈È≈ ¡≈«¬ È≈È’ ȱ «Ó«Ò¡≈
¡≈«÷¡≈, È≈È’ ‹∆ Ô‘ «’¡≈ ’∆ÂØ√πÕ ⁄ø◊∂ Ì«Ò¡≈ ¤«‚ ’∂ ¡≥◊ؤ≈ «√«apple Ïø«Ë˙? È≈È’
’«‘¡≈, √𫉠ÓappleÁ≈È≈ ¡√ª ÂÀȱ Â≈apple Á≈ ◊π‰ «ÁÂ≈ √∆ √Ø ¡‹ Á∂ «ÁÈ ÈØ ¡√∆∫ Â∞‘≈ȱ
¿∞‚∆’Á∂ √∂Õ ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈, ‹∆ «’Ëappleπ ‹∆Õ È≈È’ ’«‘¡≈ «‹Ëapple ’appleÂ≈apple ÒÀ ‹≈«¬Õ ¡‹∆
È≈È’ ‹∆ ÓÀȱ Â≈ Ó‘Â∂ ’≈¨ ÷Ïapple ȱ Ì∂«‹¡≈ ¡≈‘≈ ¡Â∂ ¡Ó≈ Ï∆Ï∆ ¿∞‚∆’Ú≈È Á∂÷Á∂
‘Ø√«ÈÕ Â∞√∆∫ ¡≈÷Á∂ ‘Ø ¡√≈‚∂ È≈«Ò ⁄Ò ÓÀ «’¡≈ ’appleªÕ È≈È’ ¡≈«÷¡≈ √𫉠ÓappleÁ≈È≈
¡√ª È≈Ò Ìπ÷ Èß◊𠑬∆ ¡Â∂ √π÷ ÌØ◊ Ó≥◊∂ ª ‹≈«‘ ÂÒÚø‚∆Õ ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈, ‹∆ ÓÀȱ
‹≈‰∞ ¡¿∞÷≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘𫉠ÓÀ «’Ê∂ ‹≈Ú≈Õ ‘𫉠ÓÀȱ Â∞«‘ ‹∂‘≈ √À√≈apple ¿∞Â∂ ’ج∆ È≈‘∆ ÈÁ«apple
¡≈ÚÁ≈Õ È≈È’ ¡≈«÷¡≈ ÓappleÁ≈«È¡≈ Â≈apple Ú‹≈¿∞Õ ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ ÓÀ Â≈«apple ’Á∆
È≈‘∆ Ú‹≈¬∆Õ È≈È’ ¡≈«÷¡≈, √𫉠ÓappleÁ≈È≈ ¡√ª ÂÀȱ Â≈apple Á≈ ◊π‰ «ÁÂ≈ √∆Õ √Ø «’Ê∂
ÿ«Â˙? ÓappleÁ≈È∂ ’«‘¡≈, ‹∆ ÓÀ ª Ú∂«⁄ È≈‘∆ ÷≈Ë≈Õ «‹ÊÀ apple«÷¡≈ ‘À «ÂÊ¿∞ Í«¬¡≈ ‘Ø◊≈Õ
È≈È’ ’«‘¡≈ Ú‹≈«¬ ÓappleÁ≈È≈Õ ÓappleÁ≈È∂ Í≈«√ appleÏ≈Ï È≈‘≈Õ ÓappleÁ≈È∂ ‘π’Óπ Ó≥«È¡≈,
ÓappleÁ≈È≈ √‘apple «Ú«⁄ ¡≈«¬¡≈Õ ¡≈«¬ ’«apple Ò◊≈ ’ج∆ „≈„∆ ‡ØÒ‰Õ Á∂÷∂ ª «‘’∞ ‚±«Ó Á≈
«‘’√π Í·≈‰ ¡◊ ÏÀ·≈ ◊≈ÚÁ≈ ‘À ¡Â∂ Ó≥fiØÒ≈ appleÏ≈Ï ‘«Ê Ú‹ªÚÁ≈ ‘ÀÕ ÓappleÁ≈È∂ ¿∞√ ÈØ
¡≈«÷¡≈, ⁄Ò Ì≈‘∆ «Óapple≈√∆Õ «‘’∞ ÏøÁ≈ ÷πÁ≈«¬ Á≈ ÂÀ˘ √ÁÁ≈ ‘ÀÕ ˙‘π «Óapple≈√∆ ¿∞«· ÷È≈
‘Ø«¬¡≈Õ apple≈«‘ «Ú«⁄ Ò◊≈ Í𤫉, ¡≈÷π Ì≈¬∆ ±ø ’¿∞‰∞ ‘Ø∫Á≈ ‘ÀÕ ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈, Ì≈¬∆
‘¿∞ «Óapple≈√∆ ‘ØÈ≈ ‘ªÕ «Î«apple ¿∞√ Íπ«¤¡≈ Ì≈¬∆ ±ø «’ÊØ∫ ‘À∫ Â∂apple∂ È≈¿∞ «’¡≈ ‘ÀÕ ÓappleÁ≈È∂
¡≈«÷¡≈, Ó∂apple≈ È≈¿∞ ÓappleÁ≈È≈ ‘À ¡ÂÓ∂ ÚÂÈ apple≈«¬ Ìج∂ ̇∆ Á∆ ÂÒÚø‚∆ ‘ÀÕ ÓappleÁ≈È≈ ÒÀ
’«apple ¿∞√ ˘ È≈È’ Í≈«√ ¡≈«¬ ÏÀ·≈Õ ¿∞√ ˘ ¡≈«÷˙√π Ì≈¬∆ Ú‹≈¿∞Õ ◊πapple» È≈È’ ‹∆ √Ó≈Ë
Ò◊∆ ‘ج∆ ¡≈‘∆Õ ‹ª ¿∞√ ‚±Ó∂‡∂ Â≈apple Ú‹≈¬∆ ª È≈È’ ¡÷∆¡ª ÷ØÒ∆¡ª ¡≈«÷˙√π, ÚØ

245
ÓappleÁ≈È≈ ±ø Ú‹≈«¬Õ ÓappleÁ≈È∂ ‘π’Óπ Ó≥«È¡≈Õ ÓappleÁ≈È≈ Â≈apple Ú‹≈«¬ È≈ √≈ ‹≈‰Á≈ ÓappleÁ≈È≈
Ò≈◊≈ Ú‹≈Ú‰Õ ÓappleÁ≈È≈ «¬‹∂‘∆ Â≈«apple Ú‹≈¬∆ ‹Ø ◊ø◊Ò Á∂ «Óapple«◊ «Ï√πËπ ‘Ø«¬ ’∂ „«‘ ͬ∂Õ
◊πapple» È≈È’ Ï‘π apple∆fi≈«¬¡≈ ¡Â∂ ÓappleÁ≈È≈ ¡≈͉∂ ‹∆ «Ú«⁄ Ï‘π apple≈‹∆ ‘Ø¡≈, ‹≈‰∂ ‹Ø ÓÀ
ª Ú‹≈«¬ È≈‘≈ ‹≈‰Á≈ ¡Â∂ ¿∞‘‘π „≈„∆ ‘Àapple≈È∞ ‘Ø«¬ ◊«¬¡≈ ÓÀ Ú‚∂ Ú‚∂ «‚·∂ ¡≈‘≈ Íapple
«¬‘ ◊π‰ «’√∂ «Ú⁄ È‘∆∫ «‚·≈Õ «Î«apple ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, «’¿∞ ÓappleÁ≈È≈Õ ÓappleÁ≈È∂ √Ò≈Ó
’∆Â≈ ‹∆ ÓÀ ÂÀȱ ÷πÁ≈«¬ ¡ÒØ‘ ‘∆ ‹≈‰Á≈ ‘ª ‹Ø ±ø ÎπappleÓ≈ÚÀ √ج∆ ‘¿∞ ’apple˙Õ Âª ◊πapple» È≈È’
¡≈«÷¡≈, ÓappleÁ≈È≈ ’ج∆ appleÏ≈Ï ÒÀÕ Âª ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ ‹∆, ÂøÏ»apple≈ Ò¬∆¬∂Õ Âª ◊πapple» È≈È’
¡≈«÷¡≈, ÓappleÁ≈È≈ appleÏ≈Ï ◊πappleÓπ÷∆ ¡Â∂ „«„ ¡ÂÀ ‘Øappleπ ‹π Ú≈‹≈ ‘À √Ø √ÌØ «Ú’≈apple ‘ÀÕ √Ø
ÓappleÁ≈È∂ «Î«apple ¡≈«÷¡≈ ‹∆ appleÏ≈Ï «ÓÒÀÕ Âª «Î«apple ◊πapple» È≈È’ ¡≈«÷¡≈ ÓappleÁ≈È≈ √π¡≈Ò ’appleÈ≈
ÌÒ≈ È≈‘∆Õ Íapple ˜apple»apple ’appleªÚÁ∆ ‘À ‹≈«¬ ’«apple Ï∂Ï∂ ‹∆ Í≈«√ ¡≈÷π ‹Ø Ï∂Ï∂ ‹∆ È≈È’ ’«‘¡≈
¿∞ ¿∞Â∂ √π¡≈Ò ’∆Â≈ ‘À ‹∂ Ó≥È∂ ª ¡≈÷≈ ¡Â∂ È≈ Ó≥È∂ ª È≈‘∆ ¡≈«÷Á≈Õ ‹∂ Ó≥«È˙ √π
Â≈ ¡≈÷∂ ‹Ø «‘’∞ ¡√≈ȱ appleÏ≈Ï ÒÀ Á∂Õ ÓappleÁ≈È≈ ¿∞«· ÷Û≈ ‘Ø«¬¡≈Õ Âª ¿∞√ „≈„∆ ’«‘¡≈
‹∆ ¬∂‘π appleÏ≈Ï ‘≈‹apple ‘ÀÕ «Î«apple ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈ Ì≈¬∆ „≈„∆ ¡√≈˘ Í‘π«⁄¡≈ ÂÀ∫ «ÁÂ≈Õ
Íappleπ ¬∂‘π ¡√≈‚∂ ’øÓÁ≈ È≈‘∆Õ ÓappleÁ≈È≈ ‹≈«¬ È≈È’∆ Í≈«√ ÷Û≈ ‘Ø«¬¡≈Õ È≈È’∆ Íπ«¤¡≈
«’ Ì≈¬∆ ÓappleÁ≈È≈Õ ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ apple‹≈ Á∆ ÓÀȱ È≈’ ‹∆ Â∞√≈‚∂ Í≈«√ Ì∂«‹¡≈ ‘ªÕ
È≈È’∆ ¡≈«÷¡≈ «’ Ì∂«‹¡≈ ‘À√πÕ Âª ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ «¬’∞ √π¡≈´ ’∆Â≈ ‘À√πÕ
¡≈«÷¡≈ ‘À√π Í‘Ò∂ ‹∂ Ó≥È∂ ª ¡≈÷∂ È‘∆∫ ª Ȫ ¡≈÷∂Õ È≈È’∆ ¡≈«÷¡≈ ¡≈÷ Ì≈¬∆ ÓappleÁ≈È≈
¡≈÷π «È√ø◊πÕ ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ «‘’∞ appleÏ≈Ïπ «‹ÂÈ∂ ÂØ «ÓÒ∂ «ÂÂÈ∂ ÂØ ÒÀ Á∂¿∞ È≈È’∆
¡≈«÷¡≈ «‘’∞ «’¡≈ √¿∞Õ ¡≈÷π Íappleπ ÓÀȱ Óπ«‘ «Á÷≈«¬ ‹≈«¬Õ «Î«apple ÓappleÁ≈È∂ ‹≈«¬ ◊πapple» È≈È’
Í≈«√ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ Ï∂Ï∂ ‹∆ ¡≈÷Á∆ ‘À ‹Ø «‘’∞ ’∆¡≈ √¿∞ ¡≈÷∂ ª √¿∞ ÒÀ Á∂ÚªÕ Íapple ÓÀȱ
¡≈͉≈ Ó»‘ «Á÷≈«¬ ‹≈ÚØÕ Âª È≈È’ ◊πapple» ¡≈«÷¡≈ ⁄Ò Ì≈¬∆ ÓappleÁ≈È≈Õ ¡√≈ Ï∂Ï∂ È≈È’∆
Á≈ ¡≈«÷¡≈ Î∂«apple¡≈ ‹ªÁ≈ È≈‘∆Õ È≈È’∆ ¡√≈‚∆ «Í¤Ò∂ ‹ÈÓ Ì∆ ÌÀ‰ ¡≈‘∆ ¡Â∂ «Á
¡√≈‚∆ √∂Ú≈ Ï‘πÂ∞ ’∆Â∆ ¡≈‘∆√πÕ ⁄´ Ì≈¬∆ «Îapple ◊πapple» È≈È’ ¡Â∂ ÓappleÁ≈È≈ „≈„∆ ÁØÚ∂ Ï∂Ï∂
È≈È’∆ Í≈«√ ¡≈¬∂ ¡◊∂ È≈È’∆ ¡≈«÷¡≈ Ï∂Ï∂ ‹∆ ’∞¤ ¡≈÷∆¬∂Õ Âª È≈È’∆ ’«‘¡≈ Ì≈¬∆
‹∆ ‹Ø Ó»‘Ø ¡≈÷Ø ÓÀ˘ √Ø ’Ï»Ò ‘ÀÕ Íapple «‘’∞ ¡√≈‚≈ ¡≈«÷¡≈ Â∞√∆ Ó≥ÈØÕ ¡º◊Ø ◊πapple» È≈È’
’«‘¡≈ ÌÒ≈ Ï∂Ï∂ ‹∆ Â∞√∆ ¡≈÷ØÕ È≈È’∆ ¡≈«÷¡≈ Ì≈¬∆ ‹Ø Â∞√∆∫ ÎπappleÓ≈«¬√ ’appleØ √Ø «È√ø◊
’appleØ ¡Â∂ Â∞√∆ Ó∂apple∂ Í≈«√ ‘∆ apple‘ØÕ È≈È’ ◊πapple» ¡≈«÷¡≈ Ï∂Ï∂ ‹∆ ¡√∆∫ Â∞√≈‚∂ Í≈«√ ‘∆ ¡≈‘∂Õ
«‹Â∞ Ú∂Ò∂ Â∞√∆∫ Ô≈«Á ’appleØ «ÂÂ∂ Ú∂Ò∂ ‘≈‹appleπ ¡≈‘∂Õ «Î«apple È≈È’∆∆ ’«‘¡≈ Ì≈¬∆ ÓappleÁ≈È≈ Â∞√∆∫
‹≈«¬ ’«apple Óπ´ ÷π√π ’appleØ ‹Ø ’∞fi Ò◊∂ √Ø Ó∂apple∂ Í≈√Ø ÒÀ ‹≈ÚØÕ ÓappleÁ≈È∂ ◊πapple» È≈È’ ˘ Íπ«¤¡≈
‹∆ ’∂‘≈ ’∞ ‘ØÚ∂Õ ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈ ͤ∞ Ï∂Ï∂ Í≈√Ø ‹∂‘∂ ÓπÒ Á≈ ¡≈÷À Â∂‘Ø ‹∂‘≈ ÒÀÕ È≈È’∆
¡≈«÷¡≈ Ì≈¬∆ ÓappleÁ≈È≈ ‹∂‘≈ Â∂apple∆ ÷π√∆ ¡≈ÚÀ Â∂‘Ø ÒÀÕ ÓπÒ Á≈ √appleÎ≈ È ’appleÕ ÓappleÁ≈È∂

246
¡≈«÷¡≈ ÌÒ≈ ‹∆Õ ÓappleÁ≈È≈ ¿∞«· ÷Û≈ ‘Ø«¬¡≈ È≈È’∆, ¡≈«÷¡≈ Ì≈¬∆ ÓappleÁ≈È≈ apple√ج∆ ‹∂«Ú
’«apple ‹≈¬∆∫ ¡Â∂ Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ √øË» ˘ Ì∆ √«Á «Ò¡≈¿∞Õ ÓappleÁ≈È≈ ◊«¬¡≈ Ï≈Ò∂ ȱ √Á‰, ‹≈«¬
ÓappleÁ≈È∂ ÏÒ∂ ˘ ¡≈«÷¡≈ «‹‹Ó≈È ÂÀ˘ ◊πapple» È≈È’ ¡Â∂ È≈È’∆ Ï∂Ï∂ √ÁÁ∆ ‘ÀÕ Ï≈Ò∂ ’«‘¡≈
«’¿∞ ÓappleÁ≈È≈ «’¿∞Õ ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ Ì≈¬∆ ‹∆ apple√ج∆ ’∆Â∆ ‘À√π ◊πapple» È≈È’ ˘ ¡Â∂ ÂÀȱ
¡Â∂ ÓÀȱ, ÂÀ˘ «¬√ Ú≈√Â∂ √«Á¡≈ ‘À√πÕ Ï≈Ò∂ ¡≈«÷¡≈ ÓappleÁ≈È≈ ÓÀ∫ ⁄«Ò¡≈ √∆ ÿappleª ˘ Íapple
ÌÒ≈ ⁄Ò ÓÂ∞ ◊πapple» È≈È’ ¡Â∂ Ï∂Ï∂ È≈È’∆ appleø‹ ‘Ø∫Á∂ ‘ØÚ«ÈÕ ÓappleÁ≈È≈ Ï≈Ò∂ √øË» ˘ ÒÀ
¡≈«¬¡≈ ¡ÂÀ ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈ ¡≈¿∞ Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈, Ï≈Ò≈ ¡≈Á∂ ‘∆ ÍÀappleª Â∂ „«‘ Í«¬¡≈Õ
◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈ Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ ’appleÂ≈appleπ «⁄«Â ¡≈ÚÀÕ Íapple√≈Áπ «Âz‘ª ‹∂«Ú¡≈ Ï≈Ò∂ «ÚÁ≈
Ó≥◊∆Õ ¡‹∆ ◊πapple» ‹∆ ¡√∆∫ ÿappleª ˘ ‹ªÁ∂Õ ¡√≈˘ ÷π√∆ Á∂ÚØÕ ◊πapple» È≈È’ ¡≈«÷¡≈ «’ Ì≈¬∆
Ï≈Ò≈ ¡√≈ Â∂ «’¿∞ appleø‹π ‘ج∂ ‘ØÕ Ï≈Ò∂ ’«‘¡≈ ◊πapple» ‹∆ ¡√≈‚≈ «’¡≈ «ÏÂ∞ ‘À ‹Ø ¡√∆∫ Â∞√ª
¿∞Â∂ appleø‹ ‘ØÚ∆¬∂Õ ¡√∆∫ Â∞√ª Í≈√Ø∫ ’∞ºfi √◊Ø∫ Ó≥«◊¡≈ ÒØÛÁ∂ ¡≈‘∂Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈
Ó≥◊π Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ ‹Ø Ó≥◊∂ √Ø ’appleÂ≈apple Í≈√Ø Á∂Ú≈¬∆¡ÀÕ Ï≈Ò∂ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ «¬‘Ø Ó≥◊Á≈ ‹Ø ’appleÂ≈apple
«⁄«Â ¡≈Ú∂ Â∂apple∆ ⁄≈Ò∆ Á∂«÷’∂ ‹∆¿∞ ÌappleÓ∂ È≈‘∆Õ √À√≈apple ’ج∆ ’∞fi ¡≈÷Á≈ ‘À ’ج∆ ’∞fi ¡≈÷Á≈
‘À ª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈ Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ Â∞√≈ȱ ’appleÂ≈apple ¡‚ØÒ apple÷∂◊≈Õ √À√≈apple appleπÍ«¬¡≈ fi÷
Ó≈apple∂Õ √À√ªapple √ø«◊ Á∆ «È¡≈¬∆ ‘ÀÕ Ï≈Ò≈ «ÚÁ≈ ÒÀ ’«apple ÿappleª ˘ ‘Ø«¬¡≈Õ È≈È’∆ ’≈¨ ¡Â∂
¡Ó≈ Ï∆Ï∆ ˘ √È∂‘∂ «ÁÂ∂Õ Ï≈Ò≈ ÒÀ«¬ ◊«¬¡≈Õ ÓappleÁ≈È∂ ˘ ◊πapple» appleÏ≈Ï ˘ ÒÀ«‰ Ì∂«‹¡≈Õ
È≈È’∆ ¡≈«÷¡≈ Ì≈¬∆ ÓappleÁ≈È≈ «‹ÂÈ∂ «ÓÒ∆ ¡¤≈ ÷π√∆ ’«apple «Ò¡≈Ú∂Õ ‹Ø Ó∂apple≈ Ì≈¬∆ È≈È’
Â∂ ÷π√∆ ‘ØÚÀ ‹Ø «’¤∞ Ó≈Ò Ò◊∂ √Ø ¡≈«¬ Ò¬∂Õ ÓappleÁ≈È∂ ¿∞«· Â≈‹∆Ó ’∆Â∆ ¡Â∂ ◊πapple» È≈È’
Ï‘π ÷π√ ‘Ø«¬¡≈Õ ÓappleÁ≈È≈ Ò◊≈ ‡ØÒ«‰ «Óapple≈√∆¡ª Á∂ ÿ«appleÕ «‹Ê∂ ‹≈¬∂ «ÂÊ≈¿∞ «Óapple≈√∆ ¡º◊Ø∫
¡≈÷«È ¡≈«¬¡≈ ‘∆ ’∞apple≈‘∆ Á≈ ‚±ÓÕ ÓappleÁ≈È∂ ˘ ’ج∆ ¡≈Áπapple Á∂Ú∂ È≈‘∆Õ «’ÂÈ∂ «ÁÈ
ÓappleÁ≈È≈ «Îapple Ê’≈Õ Î∂«apple ÓappleÁ≈È≈ ◊πapple» È≈È’ Í≈«√ ¡≈«¬¡≈Õ ◊πapple» È≈È’ Íπ«¤¡≈ «’
ÓappleÁ≈È≈, ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ ÂÀ˘ √Ìπ ’∞fi Ó≈¨Ó ‘ÀÕ «Î«apple ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈ ÓappleÁ≈È≈
«È√ø◊ ¡≈÷Õ ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ «È√ø◊ ¡≈÷‰ Á∆ ◊«Ò È≈‘∆Õ ◊πapple» È≈È’ Âappleø◊ «Ú«⁄
¡≈«¬¡≈Õ ¡ÚØ ÓappleÁ≈È≈ «È√ø◊ ¡≈÷πÕ ÓappleÁ≈È≈ ’ø«Ï¡≈ ’øÏ ’«apple ¡≈«÷˙√π, ‹∆ √À√≈appleπ
¡≈÷Á≈ ‘À : ¡«¬¡≈ ‘∆ ’∞apple≈‘∆ Á≈ ‚±ÓÕ ¡«‘ ◊Òª ‘Ø∫Á∆¡ª ‘À«È ¡Â∂ ‚±Ó ’ج∆ appleÏ≈Ï ¡≈Á«apple
Á∂∫(Á≈) È≈‘∆Õ ¡Â∂ Â∞√ª ¡≈«÷¡≈ ‹Ø ’ج∆ apple«√¡≈ ‘Ø«¬¡≈ «Ò¡≈ÚÀÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ¡≈«÷¡≈
ÓappleÁ≈È∂ √À√ªapple ¿∞¬∆ÚÀ fi÷ Ó≈appleÁ≈ ¡≈«¬¡≈ ‘ÀÕ √À√≈apple √Ìπ Ì√π Í≈«¬’∂ ¡Â∂ (?) ÂÀ Ú«Ò
¡≈ÚÀ◊≈Õ Â± ’ج∆ appleÏ≈Ïπ ‡Ø«Ò «Ò¡≈¿∞Õ ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ ’ج∆ Óapple≈√∆ ÓÀ˘ ¡≈Áapple Á∂∫Á≈
È≈‘∆∫Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈ ÓappleÁ≈È≈.....
«ÎappleøÁ∂ ’ØÒØ∫ appleÏ≈Ï «Ò¡≈¿∞‰∆
... ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ ’∞fi ¡≈÷Ø ◊πapple» È≈È’ ‹∆ ¡≈«÷¡≈ ÓappleÁ≈È≈ ‹ø◊Ò «Ú÷∂
«◊apple≈¿∞ ‹‡ Á≈ ‘À¬∆ Á𑪠ÈÁ∆¡ª Á∂ «Ú«⁄Õ «◊apple≈¿∞ Á≈ È≈¿∞ ¡≈√’Íπapple ‘ÀÕ ¿∞√ «Ú«⁄ ¬∂’
appleÏ≈Ï∆ apple‘Á≈ ‘¬∆ È≈¿∞ ¿∞√ Á≈ «ÎappleøÁ≈ «‘øÁ» √ÁÁÀ ‘À«ÈÕ ¡Â∂ È≈Ò∂ Î∂apple» Ì∆ √Á∆∫Á≈ ‘ÀÕ Â±

247
¿∞Ê∂ ‹≈«¬’∂ ¡√≈‚≈ È≈¿π Ò¬√Õ ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ ÌÒ≈ ‹∆Õ Î∂«apple ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ ’∞fi
ÓπÒ Ì∆ ÍÒÀ ‘ØÚ∂Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈ ‹≈«¬Õ ÓappleÁ≈È∂ ‹Ø ’∞¤ ÓπÒ ÒØÛ∆Á≈ ‘¬∆ √Ø Ï∂Ï∂
Í≈√Ø ÒÀ«¬ ‹≈«¬Õ ÓappleÁ≈È≈ È≈È’∆ Í≈«√ ¡≈«¬¡≈Õ È≈È’∆ ’«‘¡≈ «’¿∞ Ì≈¬∆ ÓappleÁ≈È≈
¿∞ ¡ªÁ≈! ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ Ï∂Ï∂ ‹∆ «‹ÂÈ≈ √‘apple √∆ ÓÀ ‡ØÒ Ê’≈ ÓÀ¿± ‘«Ê È≈ ¡≈«¬¡≈
‘𫉠Á»«apple Ì∂‹Á≈ ‘ÀÕ ÓπÒ Á∂ Ú≈√Â∂ ¿∞ Í≈«√ ¡≈«¬¡≈ ‘ªÕ È≈È’∆ ’«‘¡≈ ÌÒ≈ Ì≈ ‹∆
’Ø ’∞¤∞ ¡≈÷Ø √∂ Á∂Ú≈Õ ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ √ appleπÍÔ∂ Á∂ÚØÕ È≈È’∆ √ appleπÍÔ∂ ¡≥ÁappleØ ’„∂
ÓappleÁ≈È∂ Á∂ ‘«Ê «ÁÂ∂Õ ÓappleÁ≈È≈ È≈È’ Í≈«√ ÒÀ ◊«¬¡≈Õ ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈ ‹≈«¬ ÓappleÁ≈È≈
fi«Ï ‹≈«¬, ¡Â∂ fi«Ï ¡≈¿∞Õ ÓappleÁ≈È≈ «Âz‘π «ÁÈ «Ú«⁄ ◊«¬¡≈Õ ‹≈«¬ ’«apple Ò◊≈ ‡ØÒ«‰Õ
«¬Ê∂ «ÎappleøÁ≈ ¡Â∂ Î∂apple» appleÏ≈Ï∆ «’Ê∂ apple‘Á≈ ‘ÀÕ ’ج∆ Á√∂ È≈‘∆Õ Á«¬ «ÁÈ ÓappleÁ≈È≈ „»„Á≈
apple«‘¡≈Õ ÓappleÁ≈È≈ ¡«’ Í«¬¡≈Õ ÓappleÁ≈È∂, ¡≈«÷¡≈ Ì≈¬∆ ‹∆ «¬Ê∂ Â∂ È≈‘∆Õ ÓÀ «’ÊØ∫ „»ø„≈Õ
ÓappleÁ≈È≈ ¿∞Á≈√ ‘Ø«¬’∂ ⁄Ò‰ Ò◊≈Õ Âª Â∆‹∂ «ÁÈ «ÎappleøÁ≈ appleÏ≈Ï∆ ÓappleÁ≈È∂ ˘ ¡≈«¬ «Ó«Ò¡≈Õ
¡≈«¬ ’«apple Ò◊≈ Í𤉠’¿∞‰ Ì≈¬∆ ±ø «’√ÈØ ‡ØÒÁ≈ ‘∂Õ ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ «¬Ê∂ «‘’∞
appleÏ≈Ï∆ ‘À ¡Â∂ È≈Ò∂ Î∂apple» ¡≈÷Á∂ ‘À«È «ÎappleøÁ∂ ¡≈«÷¡≈ Â∂apple≈ È≈¿∞ «’¡≈ ‘À ± ‘πøÁ≈ ’¿∞‰ ‘À
±ø Ì∂«‹¡≈ «’√π ‘À∫Õ ¡Â∂ Â∂apple≈ ÚÂÈ ’¿∞‰ ‘ÀÕ Âª ÓappleÁ≈È∂ ’«‘¡≈ Ó∂apple≈ ÚÂÈ apple≈«¬ Ìج∆
Á∆ ÂÒÚ≥‚∆ ‘À È≈¿∞ ÓappleÁ≈È≈ ‘À Ì∂«‹¡≈ È≈È’ Ú∂Á∆ Î’∆apple ‘π’Óπ appleÏ≈Ï ÒÀ‰ Ú≈√Â∂Õ «ÎappleøÁ∂
¡≈«÷¡≈ «ÎappleøÁ≈ Î∂apple» ‘ØÚ∂◊≈Õ ¡Â∂ Âπ‘≈˘ È≈È’ Ú∂Á∆ Ó‘∆ Ê∂ ÿ«Ò¡≈ ‘ÀÕ ¡Â∂ appleÏ≈Ïπ Ì∆ ÓÀÊ∂
‘À Õ ¡Â∂ È≈È’ Ú∂Á∆ Ó∂apple≈ «⁄appleØ’‰≈ ¡√È≈¿∞ ‘ÀÕ ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ appleÏ≈Ïπ ÓÀȱ Á∂ÚØÕ
«ÎappleøÁ∂ ¡≈«÷¡≈ √𫉠ÓappleÁ≈È≈ ÒÀ appleÏ≈ÏπÕ «ÎappleøÁ≈ È ‹≈‰∆¬∂ appleÏ≈Ïπ «’ÊØ∫ ÒÀ ¡≈«¬¡≈Õ ‹≈
ÓappleÁ≈È∂ Á∂÷∂ ª «’¡≈ Á∂÷∂ appleÏ≈Ïπ ’∞ÁappleÂ∆ ‘À ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ ÓπÒ ’∞‘πÕ «ÎappleøÁ∂ ¡≈«÷¡≈
ÓappleÁ≈È∂ Â∂apple∂ Í≈«√ «¬√ appleÏ≈Ï Á≈ ÓπÒ È≈‘∆ ¡Â∂ «¬√ Á≈ Óπ´ ¡√≈ ÒÀ‰≈ Ì∆ È≈‘∆Õ ÓappleÁ≈È∂
‘Àapple≈È◊∆ Ò◊∆ Ì≈¬∆ ¬∂‘π ’¿∞‰∞Õ ÓappleÁ≈È≈ apple«‘ È √«’¡≈, ¡≈«÷˙√π ‹∆ ¬∂√ Á≈ ÓπÒ Â∞√ª
«’ È≈‘∆ ÒÀ‰≈Õ «ÎappleøÁ∂ ¡≈«÷¡≈ ÓappleÁ≈È∂ ¬∂‘π appleÏ≈Ïπ ¡√≈ȱ ’∞Áapple«Â È≈Ò ‘«Ê ¡≈«¬¡≈
‘ÀÕ ¡Ú≈‹ ¬∂√ Á∆ ¬∂‘∆ «È’Ò∆ ‹Ø «ÎappleøÁ≈ ¬∂‘π appleÏ≈Ïπ ‘Øapple√π ¡◊∂ Ú‹≈Ú‰≈ È≈‘∆Õ «‘’∞ È≈È’
Ú∂Á∆ ÷Âz∆ ‘Ø√∆ ¬∂‘π appleÏ≈Ï ¿∞√Á∂ ¡◊∂ Ú‹≈Ú‰∆ ±ø ¿∞√ ¡◊∂ Ú‹≈Ú∂Õ ÓappleÁ≈È∂ ¬∂√ Á≈ ÓπÒ
¡√Ò ¡√ª ÒÀ‰≈ È≈‘∆Õ Íappleπ Ì≈¬∆ ⁄´ Á∂÷ ¿∞‘π È≈È’ ‘À ’∂ ’ج∆ ‘Øappleπ ‘ÀÕ Âª ÓappleÁ≈È∂
’«‘¡≈ ‹∆ ⁄ÒØÕ Íapple ‹∂ ‘π’Ó ‘ØÚ∂ ª ÓÀ∫ «‘’ Ú≈apple∆ Ú‹≈«¬ Á∂÷≈Õ Âª «ÎappleøÁ∂ ’«‘¡≈ Ì≈¬∆
‘Øapple√π ¡◊∂ ‘π’Óπ È≈‘∆Õ ÓappleÁ≈È∂ ’«‘¡≈ ‹∆ ÓÀȱ ¿∞√∂ È≈È’ Ì∂«‹¡≈ ‘ÀÕ Âª «ÎappleøÁ∂ ’«‘¡≈
Ì≈¬∆ »ø ‹≈‰∞Õ È≈È’ ¿∞√∂ Ì∂«‹¡≈ ‘À Ú‹≈«¬Õ ÓappleÁ≈È∂ appleÏ≈Ïπ ‘«Ê ÒÀ ’«apple Ê≈‡ ω≈«¬ ’∂
‹ª Â≈apple Ú‹≈¬∆ ª ¡Ú≈‹ «Ú⁄Ø∫ «Èappleø’≈apple «Èappleø’≈apple ‘∆ ¡≈Ú∂Õ ¡Â∂ «Í¤Ø Á∆ È≈È’ Á∆
¡Ë∆È◊∆ «È’Ò∂¡Â∂ ‘Øapple ’≈¬∆ ¡Ú≈‹ È≈ «È’Ò∂Õ Âª ÓappleÁ≈È∂ ‘Àapple≈È ‘Ø«¬ ’«apple ¡≈«÷˙√π
«ÎappleøÁ≈ Ì≈¬∆ fi«Ï ⁄´Õ «ÎappleøÁ≈ Â∂ ÓappleÁ≈È≈ ÁØÚ∂∫ È≈ÚÀ «ÁÈ ¡≈«¬ ◊πapple» È≈È’ Í≈«√ ÷Ò∂ ‘ج∂,
appleÏ≈Ïπ ¡≈◊À apple«÷¡≈ ¡Â∂ Á𑪠ÓÊ≈ ‡∂«’¡≈Õ ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈ ÓappleÁ≈È≈ «¬ÂÈ≈ «⁄appleπ «’

248
Ò≈«¬˙? ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ Â∂apple∆ »ø ‹≈‰∞ ¡√≈È∞ ’∞fi Ó¨Ó È≈‘∆ apple«‘øÁ∆Õ ’∂ ±ø Ì◊ ‘À
’∂ ±ø ˙‘π «Èappleø’≈apple ‘À ¡√∆ ª Ú‚∂ ‘Àapple≈È ¡≈‘∂Õ «‹Ê∂ ¿∞ ¡√≈ȱ Ì∂«‹¡≈ «ÂÊ∂ ¿∞ ÓÀ ‹≈«¬
„»«„ apple«‘¡≈ Á√∂ ’ج∆ È≈‘∆Õ Â∆√apple∂ «ÁÈ Ó∂apple∂ ⁄Ò‰ Â∂ ‘Ø«¬¡≈ ª ¬∂‘π √≈Ëπ ¡≈«¬ «Ó«Ò¡≈
¬∂√ ¡≈Í∂ Íπ«¤¡≈ Í𫤒∂ ‘’∆’ Ò∆Â∆˙√π ª appleÏ≈Ïπ «’Â∂ ÚÒØ∫ ’«„¿∞√π ‘Øapple ‘’∆’ «¬√∂
Í≈√∂ ÒÚØÕ.....
Ï∂Ï∂ È≈È’∆ Á≈ Ú∆apple Ò¬∆ «Í¡≈apple
◊πapple» È≈È’ ¬∂‘π ‘π’Ó ’∆Â≈ ÓappleÁ≈È∂ ÒÀ appleÏ≈Ïπ ‘«ÊÕ ÓappleÁ≈È∂ appleÏ≈Ï ‘«Ê Ò∆Â≈, Ò◊≈
Ê≈‡ Ï‹≈Ú‰ ª ◊πapple» È≈È’ ‘π’Óπ ’∆Â≈ ÓappleÁ≈È≈≈ fiÏ ‘Ø‘πÕ ÓappleÁ≈È∂ ’«‘¡≈ ‹∆ Ê≈‡
ω≈«¬ Á∂Úª È≈Õ Âª «Î«apple ◊πapple» È≈È’ ‘π’Óπ ’∆Â≈ ÓappleÁ≈È≈ ¡≈Í∂ ‘∆ ω ‹≈«¬◊≈ fiÏπ ‘Ø‘πÕ
ÓappleÁ≈È∂ ‘π’Óπ Óø«È¡≈ ¡≈Í∂ ‘∆ Ê≈‡π Ï«‰ ◊«¬¡≈Õ Ò◊≈ ÓappleÁ≈È≈ Â≈apple Ú‹≈Ú‰Õ Â≈apple «Ú⁄Ø∫
¬∂‘ ¡Ú≈‹ «È’Ò∂ ±ø ‘∆ «Èappleø’≈apple ±ø ‘∆ «Èappleø’≈apple È≈È’ ÏøÁ≈ Â∂apple≈Õ ◊πapple» È≈È’ Á∆ √Ó≈Ë
Ò◊ ◊¬∆Õ ÓappleÁ≈È≈ Á∂÷∂ ¬∂‘ ª «ÏÁ∂‘∆ ‘Ø«¬ ◊«¬¡≈Õ Á𫬠apple≈Â∆ Â∂ Á𫬠«ÁÈ √Ó≈«Ë Ò◊∆
apple‘∆Õ ÓappleÁ≈È∂ appleÏ≈Ïπ Ú‹≈«¬ÊØ ¤«‚ «ÁÂ≈Õ ◊πapple» È≈È’ ‘Ø«¬ ◊«¬¡≈ «Èappleø’≈appleÕ ÓappleÁ≈È∂ ˘
Ò◊∆ Ìπ◊ ÓappleÁ≈È∂ Á≈ ‹∆¿∞ ̇«’¡≈ ¡Â∂ ¤«‚ Ì∆ √’∂ È≈‘∆Õ ¬∂‘π ‹∆ «Ú«⁄ «Ú⁄≈apple ’apple∂,
’Á∆ ‹≈◊À ª ÓÀ «ÚÁ≈ ÒÚ≈Õ Â∆√apple≈ «ÁÈ ‘»¡≈ ª È≈È’ ◊πapple» ÍÒ’≈ Ò≈‘∆¡ªÕ Íπ¤‰
Ò◊≈ «’ ÓappleÁ≈È≈ «’¡≈ ÷Ïapple ‘¬∆? ÓappleÁ≈È∂ ’«‘¡≈, ‹∆ Â∂apple∆ Ìπ÷ ¡appleπ Áπ÷ ’appleÂ≈«apple Á»«apple
’∆Â≈ ‘ÀÕ ¡Â∂ ¡√≈‚∆ È≈‘∆ Á»«apple ‘ج∆ ±ø ª ˙‘Ø ‘Ø«¬˙ ¡Â∂ ¡≈ÁÓ∆ ¡√∆Õ Â∂apple≈ Â∂ ¡√≈‚≈
√ø◊ «’¡≈ appleÒ∂Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈ Ì≈¬∆ ÓappleÁ≈È≈ ¡√≈ Í≈«√ ¬∂‘π Áπ÷ Ìπ÷ ‘¬∆ ‹∂ ª
’Ï»Ò ’apple∂∫ ª ¡√ª Í≈«√ apple‘πÕ ¡Â∂ È≈ ’Ï»Ò ’apple∂∫ ª ‹≈«‘Õ ÓappleÁ≈ÈÈ∂ ’«‘¡≈ ‹∆ «¬’∂ ª
ÓÀ˘ ¡≈«Í ‹∂‘≈ ’«apple, «‘’∂ ª Ó∂apple≈ «¬Ò≈‹π ’«apple, ª ÓÀ∫ Â∂apple∂ Í≈«√ apple‘ØÕ ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈
√𫉠ÓappleÁ≈È≈ ¡«‘ ÁØÚ∂ ◊Ò≈ ’appleÂ≈apple Í≈«√ ‘À«È ¡Â∂ ¡√≈‚∂ Í≈«√ √‘‹ ‘À, ‹∂‘∆ ω∂ Â∂‘∆
’‡‰∆Õ ¡◊∂ Â∂apple∆ ÷π√∆ ‹∂‘≈ ‹≈‰Á≈ ‘À ª apple‘π È≈‘∆ ‹≈«‘Õ ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ ‘¿∞ ‹ªÁ≈
‘ªÕ ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈ ¬∂‘π appleÏ≈Ïπ Ï∂Ï∂ ‹∆ ˘ √¿∞«Í ‹≈«‘Õ
ÓappleÁ≈È≈ appleÏ≈Ïπ ÒÀ ’«apple Ï∂Ï∂ È≈È’∆ Í≈«√ ¡≈«¬¡≈Õ È≈È’∆ Á∂ ÓÈ ËØ‘π Í«¬¡≈Õ
È≈È’∆ Ò◊∆ ÓappleÁ≈È∂ ˘ Íπ¤‰Õ «’¿∞ Ì≈¬∆ ÓappleÁ≈È∂ ¬∂‘π appleÏ≈Ï «’ÂÈ∂ ÈØ ‘Ø¡≈Õ ¡Â∂ Ï‘πÂ
«ÁÈ∂ ¡≈«¬˙ ¡Â∂ Ó∂apple≈ Ì≈¬∆ ‹∆ «’Ê∂ ¤«‚˙Õ ÓappleÁ≈È≈ ¡≈÷‰ Ò◊≈ Ï∂Ï∂ ‹∆ ˙‘π ª √≈Ë
Î’∆apple, ¿∞√ Â≈¬∆ Áπ÷ Ìπ÷ ’≈¬∆ È≈‘∆∫Õ ¡Â∂ ¡√∆∫ ÏøÁ∂ ¡√ª Â≈¬∆ Áπ÷ Ìπ÷ Ò◊∆ ‘ج∆Õ ¡√∆∫
È≈È’ ‹∆ Í≈√‘π «ÚÁ≈ ÒÀ ¡≈¬∂ ¡≈‘∂Õ ◊πapple» È≈È’ ¡√≈È» «ÚÁ≈ «ÁÂ∆ ‘À ¡Â∂ ’«‘¡≈ ‘À
appleÏ≈Ïπ Ï∂Ï∂ ‹∆ ˘ √¿∞«Í ¡≈¿∞Õ Ï∂Ï∂ È≈È’∆ Á≈ ÏÀapple≈◊π ¤∞«‡ ◊«¬¡≈, «’Ê≈¿∞ ÊÓ∆¡À È‘∆∫Õ
Â∞Ò√≈ Ò‚∆ Ï‘πÂ∂apple≈ ¡≈÷∂ ¡Â∂ Óπ‘ Í»∫fi∂ Íapple Á∂‘ Á≈ ÓØ‘ «Ú¡≈Í ◊«¬¡≈, «ÁÈ Ï∆Â
◊«¬¡≈ √ø«Ë¡≈ ͬ∆ ◊¬∆ ª ÌÔ≈ ‹À apple≈Ó ¡≈«¬¡≈Õ ‹À apple≈Ó Á∂÷ ’À ‘Àapple≈È∞ ‘Ø«¬ ◊«¬¡≈Õ
Ò◊≈ Í𤉠«’ È∆ Â∞Ò√≈ ¡‹π Ï‘» ‹∆ «¬ÂÈ≈ appleπÁÈ∞ «’ ’appleÁ∆ ‘À «’¡≈ ‘ÀÕ Â∞Ò√≈
’«‘¡≈ ·≈’∞apple ‹∆ ÓappleÁ≈È≈ Ì≈¬∆ ‹∆ ˘ ¤«‚ ⁄«Ò¡≈ ‘À «¬√ Ú≈√Â∂ ÏÀapple≈◊π ’Áapple∆ ‘ÀÕ ‹À

249
apple≈Ó ’«‘¡≈ «’ Ï‘» ‹∆ ¡√∆∫ Â∞‘≈‚∂ ‘π’Óπ Ê∆ Ï≈‘«apple È≈‘∆Õ «‹√ Ú‹≈ «‹√ √»apple È≈È’
‹∆ Â∞√≈‚∂ Í≈«√ apple‘∂ ¡Â∂ Â∞√≈‚≈ ÓÈ∞ √øÂØ÷ «Ú«⁄ ¡≈ÚÀ √ج∆ √»apple«Â Á√Ø ¡√∆∫ √Ø«¬ ’apple∆¬∂Õ
È≈È’∆ ÏØÒ∆ ÓÀ √øÂØ÷ «Ú«⁄ ¡≈‘∆ ÌÒ≈ ÓappleÁ≈È≈ È≈«Ò ‘À◊≈Õ ÓappleÁ≈È≈ Ì≈¬∆ ‹∆ ˘ ¤«‚
⁄«Ò¡≈ ‘ÀÕ ‹À apple≈Ó ÏØ«Ò¡≈ Ï‘» ‹∆ ¬∂‘π «’¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ‹Ø Â∞√∆∫ ̇’∂Õ Â∞√∆ ¡√≈» ¿∞ÍÁ∂√Á∂
¡Â∂ ‘𫉠¡≈Í∂ ‘∆ ̇’‰ Ò◊∂Õ ◊πapple» È≈È’ ÓappleÁ≈È∂ ÂØÛ∆ È≈‘∆ apple«‘¡≈Õ È≈È’ ¡≈͉∂
Í∂appleª Â∂ ‘∆ ‘ÀÕ Â∞√∆ ‹∆ Â∂ ÷Âapple≈ ’ج∆ È≈ ’appleØÕ «‹ ÓappleÁ≈È≈ È≈È’ ‹∆ È≈«Ò apple‘Á≈ ‘À
«Â¿∞ apple÷Ø ¡√∆∫ ª Ï‘π apple≈‹∆ ¡≈‘∂Õ È≈È’∆ Ï‘» ÏØÒ∆ ‹∆ Â∞√∆ ÓappleÁ≈È∂ ȱ ’‘ØÕ ‹À apple≈Ó
’«‘¡≈ ÓappleÁ≈È≈ «’¿± ±ø È≈È’ ‹∆ ¤«‚ ‹ªÁ≈ ‘À∫Õ Â∂apple∂ È≈«Ò ¿∞√ Á≈ Ï‘π «Í¡≈apple ‘ÀÕ
ÓappleÁ≈È∂ ’«‘¡≈ ÌÒ≈ ‹∆ ÓÀ «’¡≈ ’apple¿∞Õ ¿∞√ Â≈«¬ √Ó≈«Ë Ò◊Á∆ ‘À ª ÷πÒÁ∆ È≈‘∆∫Õ ¡Â∂
«’√∂ √‘apple Ú√Á∆ «Ú«⁄ ‘ØÚÀ ª ÷Âapple≈ È≈ ‘ØÚ∂Õ ¿∞‹≈Û «Ú«⁄ ÷Âapple≈ apple‘Á≈ ‘ÀÕ ‹À apple≈Ó
’«‘¡≈ ÓappleÁ≈È≈ ‹∂ ±ø apple؇∆ ’ÍÛ∂ Á∂ Ú≈√Â∂ ’‘Á≈ ‘ØÚ∂ ª apple؇∆ ’ÍÛÛ≈ ¬∂ÊØ∫ Ó¿∞‹»Á ÒÀ,
¡Â∂ ÌÒ≈ ’ج∆ «ÁÈ È≈È’ ‹∆ È≈«Ò ◊π‹≈appleÈ ’«appleÕ ÓappleÁ≈È∂ ¬∂«‘ ◊Òª È‹«apple ¡≈ÚÁ∆ ‹Ø
È≈È’ È≈«Ò Í‘π«⁄ ’¿∞‰ √’Á≈ ‘ÀÕ ‹Ø ’∞fiπ ¡≈Í Í≈√Ø ‘Ø«¬ ¡≈ÚÀ «Â⁄appleπ ’∞¤∞ ’∆⁄ÀÕ
È≈È’∆ ¡Â∂ ‹À apple≈Ó Á𑪠ÓappleÁ≈È∂ ˘ ’«‘¡≈ ÌÒ≈ ‹∂ ª «¬√ √‘apple «Ú«⁄ ⁄‘Ø Âª ¬∂ÊØ∫ Áπ«¬
Ú÷ apple√ج∆ ÷≈«¬‘ ‹≈ÚØ ¡Â∂ Ì≈¬∆ ‹∂ Áπapple≈‚∂ ‹≈ÚØ Âª appleØ’ ÷apple⁄∆ ÒÀ ‹≈¿∞Õ «¬‘ ◊Ò
ÓappleÁ≈È≈ ÷π√∆ ‘Ø«¬¡≈Õ ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ ÌÒ≈ ÌÔ≈ ‹∆ ‹Ø Â∞√∆∫ ¡≈÷Ø √Ø ’appleª◊∂Õ ¡Â∂ È≈Ò∂
È≈È’∆ ÷π√∆ ‘ج∆, ÓappleÁ≈È∂ ˘ apple≈Â∆ apple«÷¡≈ ¡Â∂ ÍÃ√≈Áπ ÷Ú≈«¬¡≈ ÌÒ’∞ ‘Ø«¬¡≈Õ
ª ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈, ÌÔ≈ ‹∆ ‘¿∞ ‹ªÁ≈ ‘ªÕ ‹À apple≈Ó ’«‘¡≈ ÓappleÁ≈È≈ apple√ج∆ ‹Ø«Ú
‹≈«¬Õ ¡Â∂ ’∞fiπ ÷apple⁄π ÒÀ ‹≈«¬Õ ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷Ò≈ ÌÒ≈ ‹∆Õ ÓappleÁ≈È∂ ˘ apple√ج∆ «‹Ú≈¬∆ ¡Â∂
‹À apple≈Ó ¡≈͉∂ ◊Ò Á≈ ‹ØÛ≈ Ïπ◊⁄Ø «Ú⁄Ø∫ ’«„ ’À ÓappleÁ≈È∂ Á∂ ◊«Ò Í≈«¬¡≈ ¡Â∂ ¡≈«÷˙√π
Ï‘» ‹∆ ÓappleÁ≈È∂ ˘ ’∞fi ÷apple⁄∆ Á∂‘ØÕ È≈È’∆ ’«‘¡≈ ‹∆ Â∞√∆ ’‘Ø √Ø Á∂ÚªÕ ‹À apple≈Ó ’«‘¡≈
Ï‘» ‹∆ Â∞√≈‚∂ ‹∆ ¡≈ÚÁ∆ ‘À √π Á∂ÚØÕ ÓÀ∫ Ï‘π apple≈‹∆∫ ‘ªÕ È≈È’∆ Ú∆‘ appleπÍÔ∂ ÓappleÁ≈È∂ Á∂ ‘«Ê
«ÁÂ∂Õ ¡Â∂ ¡≈«÷˙√π Ì≈¬∆ ‹∆ ˘ ¡≈«÷È≈ ‹Ø ÓÀ˘ Áapple√È Á∂Ú‰∂Õ ÓappleÁ≈È≈ ‹ØÛ≈ ◊«Ò Í≈«¬
’«apple ¡Â∂ Ú∆‘ appleπͬ∂ ÒÀ ’«apple ◊πapple» È≈È’ Í≈«√ ¡≈«¬¡≈Õ ¡≈ ’«apple ÓÊ≈ ‡∂«’˙√πÕ ◊πapple» È≈È’
’«‘¡≈ ÚØ ÓappleÁ≈È≈≈ appleÏ≈Ïπ Î∂«apple «’ «Ò¡≈«¬¿∞Õ ÓappleÁ≈È∂ ’«‘¡≈ ‹∆ Ï∂Ï∂ È≈È’∆ Ï‘πÂ
ÏÀapple≈◊π ’∆ÂØ, ÌÔ≈ ‹À apple≈Ó ’¡≈«¬¡≈ ¿∞È Ó∂apple≈ «ÁÒ≈√≈ ’∆Â≈, ÓÀȱ ¡≈÷«‰ Ò◊∂ ‹Ø ±ø
È≈È’ ◊πapple» Í≈√‘π ‹≈«¬ È≈‘∆, È≈È’ Á∂ Í≈√∆‘π apple‘πÕ ÓÀ ’«‘¡≈ ÌÒ≈ ‹∆Õ Ó∂apple∂ ◊«Ò ‹À apple≈Ó
¡≈͉≈ ‹ØÛ≈ Í≈«¬¡≈ ¡Â∂ Ú∆‘ appleπÍÔ∂ ÷apple⁄∆ «ÁÂ∆ ¡Â∂ ¡≈÷‰ Ò◊∂Õ «‹⁄appleπ √‘apple «Ú⁄ «‘ØÚ∂
ÁØÚ∂∫ Ú÷ Íapple√≈Áπ Á∂Ú ‹∂Ú ‹≈ÚØ ¡Â∂ Á»«apple ‹≈ÚØ Âª ÷apple⁄∆ ¡≈͉∂ Í≈«√ apple÷ØÕ ¡Â∂ Ï∂Ï∂ ‹∆
’«‘¡≈, ÓÀ˘ ¡≈͉≈ Áapple√È Á∂˙Õ ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, ¡ÚØ ÓappleÁ≈È≈ ¬∂‘π «’¡≈ ’∆Â∂Õ ¡≥Â
‚±Ó ‘Ø«¬ ◊«¬˙Õ ¡◊∂ ‘∆ ˙È≈ ȱ «√apple∆ ⁄øÁ Í≈Ò‰≈ Í«¬¡≈ ‘À, ¬∂‘π ±ø «’¡≈ ’«apple ¡≈«¬˙Õ
ÓappleÁ≈È∂ ’«‘¡≈, ‹∆ ÓÀ ª Ó≥◊∂ È≈‘∆ ˙È≈ ¡≈Í∂ ÷π√∆ ‘Ø«¬ ’«apple «ÁÂ∂Õ ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈,

250
‹≈«¬ ÓappleÁ≈È∂ ¬∂‘ appleπÍÔ∂ Î∂«apple Á∂ ¡≈¿∞Õ ¡Â∂ ‹ØÛ≈ ÂÀ˘ ÓπÏ≈apple’∞Õ ¡Â∂ ÓappleÁ≈È≈ È‹«apple ’appleÂ≈«apple
¿∞Í«apple apple÷∆¬∂Õ ÏøÁ∂ Á∆ ¡≈√ «Ú⁄ ¡¿∞◊∞‰∞ Ú‚≈ ‘Ø∫Á≈ ‘ÀÕ ¡Â∂ ÍappleÓ∂√apple Á∆ ¡≈√ «Ú«⁄ √øÂØ÷π
‘Ø∫Á≈ ‘ÀÕ ‹≈«‘ Î∂«apple Á∂ ¡≈¿∞Õ
È≈È’∆ ‹∆ ÂØ∫ «ÚÁ≈ ‘؉≈
ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ ±ø ⁄´ «Î«apple Á∂Õ ¡Â∂ Ï∂Ï∂ ‹∆ ˘ Ì∆ Áapple√È Á∂‘Õ «¬ÂÈ≈ Â∂apple∂
Áapple√È ˘ ÂÛÎÁ∆ ‘À ±ø «¬ÂÈ≈ «⁄ ’·Øapple È≈ ’«appleÕ ◊πapple» È≈È’ ¡≈«÷¡≈ ÌÒ≈ ÓappleÁ≈È≈
Â∂apple≈ ¡≈«÷¡≈ Î∂appleÈ≈ Ì∆ È≈‘∆Õ ¡√ª Â∂apple∂ È≈«Ò ’øÓπ ‘ÀÕ ÓappleÁ≈È≈ ◊πapple» È≈È’ ˘ Ï∂Ï∂ È≈È’∆
Í≈«√ ÒÀ ¡≈«¬¡≈Õ Â∞Ò√ª ‹Ø ◊πapple» È≈È’ ˘ ¡ªÚÁ≈ «‚·≈ Á¿∞«Û ¿∞Í«apple ⁄Û∆, ‹≈«¬
¡≈÷«‰ Ò◊∆ ‹∆ Ï‘» ‹∆ Â∞Ó≈apple≈ Ì≈¬∆ ‹∆ ¡≈«¬¡≈ ‘ÀÕ Ï‘» ‹∆ ¡≈«÷¡≈ Â∞Ò√≈ ±ø fi»·∆ ‘ÀÕ
Â∞Ò√ª ’«‘¡≈ Ï‘» ‹∆ Ó∂apple∆ Ó‹≈ÒÒ ‘À ‹Ø ÓÀ∫ Â∞√ª ¡◊∂ fi»·π ÏØÒªÕ «Â⁄appleª ˘ ¡≈«Á ¿∞Í«apple
⁄Û∂ ÁØÚ∂∫Õ È≈È’∆ ÍÀappleª ÂÀ «‚◊‰ Ò◊∆ ◊πapple» È≈È’ È≈È’∆ Á≈ ÓÊ≈ Á𑪠‘ʪ Â∂ Ò∆Â≈Õ
¡≈÷«‰ Ò◊≈ Ï∂Ï∂ ‹∆ ÓÀ ¬∂√ Ú≈√Â∂ Â∂apple∂ Í≈√ È≈‘∆ ¡ªÚÁ≈ ‹Ø ±ø ÍÀappleª ˘ ¿∞ÛÁ∆ ‘À∫Õ ÓÀÊØ∫
Ú‚∆ ¡Â∂ ±ø ÍappleÓ∂√appleapple Á∆ «Í¡≈apple∆ ‘À∫Õ Â∂apple≈ Ó∂apple≈ Âz∂Â∂ Áπ¡≈Íapple √ÈÏøËπ ‘ÀÕ ‘Ø∫Á≈ ¡≈«¬¡≈ ‘À
¡Â∂ ‘𫉠’«Ò‹π◊ Ì∆ ‘Ø«¬¡≈ ‘À ‹∂‘∂ ¡√∆∫ Â∂‘∆ ±øÕ ¡√≈˘ Ú‚≈ ¡¿∞◊‰ ‘Ø∫Á≈ ‘ÀÕ Â±ø ‹Ø
Ó∂apple∂ ÍÀappleª ¿∞Â∂ «‚◊Á∆ ‘À » ¬∆Ú∂ ‹≈‰∞ ‹Ø ÓÀ √⁄π ¡≈÷Á≈ ‘ªÕ È≈È’∆ ¡≈«÷¡≈ ÌÒ≈ Ì≈¬∆
«‹¿∞ Â∞√∆ apple≈‹∆ ‘ØÚØ◊À ÓÀ «ÂÚ∂ ’appleª◊∆Õ Íapple Â∞√∆∫ ÓÀ˘ Áapple√È «ÁÂ≈ ’appleØÕ «Î«apple ◊πapple» È≈È’
’«‘¡≈, «Ò¡≈¿∞ ÓappleÁ≈È≈ appleπÍÔ∂Õ Ï∂Ï∂ ‹∆ ˘ Á∂‘Õ Âª È≈È’∆ ÏØÒ∆ Ì≈¬∆ ‹∂ ¬∂√ ª È≈‘∂
Ó≥◊∂ ¡√ª ¡≈Í∂ ‘∆ «ÁÂ∂ ¡≈‘∂Õ ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, Ï∂Ï∂ ‹∆ Â∞√∆∫ ¡√≈˘ ’appleÂ≈apple Í≈√ √¿∞«Í
¤Ø‚¿∞Õ Â±ø ÍappleÓ∂√apple Á∆ Ì◊ÂÈ∆ ¡appleπ Ú‚∆ ‘ÀÕ Ú«‚¡ª Á≈ ¡≈«÷¡≈ ÍappleÓ∂√apple √π‰Á≈ ‘ÀÕ Âª
«Î«apple È≈È’∆ ’«‘¡≈ ¡‹∆ Â∞√∆ ‹≈‰Á∂ ‘ØÚØ◊∂ ‹Ø «Ìapple≈¿∞ Á≈ ’appleÁ∆ ‘À Â∞√≈˘ ÍappleÓ∂√apple ‘∆
‹≈‰Á∆ ‘ªÕ ª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈ Ï∂Ï∂ ‹∆ Óπ‘π ¡≈÷‰ Á∆ È≈‘∆ ¬∂‘ appleπÍÔ∂ Â∞√∆∫ Ò∂‘πÕ ¡appleπ
«¬’ ¡√≈‚≈ Ú⁄È∞ Ó≥È‘π ª ¡√∆∫ ¡≈÷∆¬∂Õ È≈È’∆ ¡≈«÷¡≈, Ì≈¬∆ ‹∆ Â∞√∆∫ «È√ø◊ ¡≈÷‘π
ÓπÒ≈«‘‹≈ ’ج∆ È≈ apple÷‘πÕ Âª «Î«apple ◊πapple» È≈È’ ¡≈«÷¡≈, Ï∂Ï∂ ‹∆ ‹∂ ’Á∆ ÓappleÁ≈È≈ ¡◊∂ «Í¤∂
¡≈Ú∂ ¡√∆∫ ‘ØÚ∆¬∂ È≈ ‘ØÚ∆¬∂ ª ÓappleÁ≈È∂ ˘ ÷≈Ò∆ È‘∆∫ ¤‚‰≈, ±ø Ì∆ Ú∂Á∆¡ª Á∆ ¡≥√ ‘ÀÕ
¡√≈‚≈ ¬∂√ È≈«Ò Ú⁄È∞ ‘ÀÕ ¡Â∂ «√apple∆ ⁄øÁ √Ø ÂÀÈ∂ ¡◊À ‘∆ ¡≈͉∆ ◊ØÁ Í≈«¬ Ò∆Â≈ ¡Â∂
¡√≈˘ ±ø ÷π√∆ ’apple, ¡√∆ ¬∂Ê∂ ÌÒ∂ È≈‘∆Õ appleÓÁ∂ fiÏÁ∂ ÌÒ∂¡ √ªÕ ª È≈È’∆ ¡≈«÷¡≈ ‹∆
‹Ø ±ø ¬∂Ê∂ «ÎappleÁ≈ ‘À ª Ì∆ ÓÀ˘ Ú‚≈ Ë∆apple≈√ ‘ÀÕ ¡Â∂ ±ø Ì≈ÚÀ ’Áª Áapple√È Á∂∫Á≈ ª Ì∆ ÓÀ
È≈‘∆ ˙ÁappleÁ∆Õ ¡Â∂ ‹∂ ±ø Á∂«apple ‹≈ÚÀ◊≈ ª ÓÀ ÷apple∆ ¿∞Áapple ‹≈Ú≈◊∆ ¡Â∂ Ì≈¬∆ ‹∆ ‹Ø Â∞√≈‚∆
apple‹≈«¬ ‘ØÚÀ◊∆ √Ø ’appleØ◊∂, Ó∂apple≈ Ú«√ «’¡≈ ‘ÀÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈ Ï∂Ï∂ ‹∆ Â∞√∆∫ ı≈Âapple ‹Ó≈
apple÷Ø, «‹Â∞ Ú∂Ò∂ Â∞√∆∫ Ô≈Á ’appleØ◊∂Õ «ÂÂ∞ Ú∂Ò∂ ÓÀ∫ ‘≈‹apple ‘Ø√ªÕ È≈È’∆∆ ’«‘¡≈ ÌÒ≈ ‹∆ Â∞√∆
¡√≈‚≈ ÓØ‘π ÂØ«Û ⁄Ò∂Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ¡≈«÷¡≈, Ï∂Ï∂ ‹∆ ÓØ‘π ÂØ«Û¡≈ ‘∆ ÒØÛÁ≈ ‘ÀÕ apple«÷¡≈

251
È≈‘∆ ωÁ≈Õ appleπͬ∂ Á∂ ’«apple ÁØÚ∂ «ÚÁ≈ ‘Ø«¬ ◊¬∂Õ
Ì≈¬∆ Ò≈ÒØ ’ØÒ ‹≈‰≈
‹≈ Ï≈‘«apple «È’Ò∂ ª ◊πapple» È≈È’ ÓappleÁ≈È∂ ˘ Íπ«¤¡≈, ¡≈«÷ ÓappleÁ≈È≈ «’Ë«apple
⁄ÒÁ≈ ‘ÀÕ ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈, ‹∆ ÓÀ «’¡≈ ‹≈‰≈ ¡◊≈ Â∂apple≈ ¡Â∂ «Í¤≈ Ó∂apple≈ «‹Ëapple ‹≈‰∂
«ÂËapple ⁄´Õ Î∂«apple ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, ⁄´ ÓappleÁ≈È≈ «‘’ √≈Ëπ Ò≈ÒØ «Â÷≈‰ ¬∂ÓÈ≈Ï≈Á Á∂
Íapple◊È∂Õ ¿∞√ Á≈ Áapple√È∞ ’appleÁ∂ ‹≈Ú∆¬∂Õ ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ ⁄´ ‹∆ ÌÒ≈ ‹∆Õ √πÒÂ≈ÈÍπappleØ∫ ⁄ÒÀ
√ª «ÁȪ «Ú«⁄ Ò≈ÒØ Ò∂ ÿ«apple ¡≈«¬ ÚÛ∂Õ Ò≈ÒØ ¡◊À ÏÀ·≈ «’Ò∂ ÿÛÁ≈ ¡≈‘≈Õ Á∂÷∂ ª
«‘’∞ ÂÍ≈ ‹∂‘≈ ‘ÀÕ ¡Â∂ ◊«Ò ‹øfl» ‘À√π ¡Â∂ «‘’∞ ‚±Ó∂‡≈ È≈ÒÀ ‘À√πÕ Ò≈ÒØ ¡◊Ø∫ ¿∞«· ÷Û≈
‘Ø«¬¡≈Õ ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈ ÏÀ·∞ Ì≈¬∆ Ò≈ÒØ ÏÀ«· ’∞apple «’Âapple«Â ’appleπÕ Ò≈ÒØ ÏÀ«· ’«apple Íπ¤‰
Ò◊≈, ‹∆ ÓÀ Ó‘appleÓ È≈‘∆Õ Â∞√∆ ÓÀȱ ‹≈‘apple ’appleπÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ¡≈«÷¡≈ Ì≈¬∆ Ò≈ÒØ ¡√∆∫
ÍappleÁ∂√∆ ¡√ªÕ ª «Î«apple Ò≈ÒØ ÏØ«Ò¡≈ ‹∆ ÍappleÁ∂√∆ √ÌØ √ø√≈apple ‘ÀÕ Íapple Â∞√∆∫ ÓπÓ≈ ¤Ø«‚ Á∂‘π
Â∞√∆∫ ÌÒ∂ ÒØ’ È‹«apple ¡≈ÚÁ∂ ‘Ø «‹¿π Á∆ «Â˙ ¡≈÷π ª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈ Ì≈¬∆ Ò≈ÒØ Â±ø
‹≈‰Á≈ ‘À◊≈Õ ‹Ø ’ج∆ ¡‹≈‰∞ ‘ØÚÀ ª ¡≈÷∆¡À ‹≈‰Á∂ ˘ «’¡≈ ¡≈«÷¡≈Õ Âª «Î«apple Ò≈ÒØ
ÏØ«Ò¡≈ ‹∆ ’appleÂ≈apple Á∆ ’appleÂ≈apple ‘∆ ‹≈‰∂Õ Íapple ¡‘π ‹π È≈È’ √≈Ëπ Íapple◊‡π ‘Ø«¬¡≈ √Ø «‚·≈
È≈‘∆Õ Íapple ÓÀ˘ ±ø ˙‘ È‹«apple ¡≈ÚÁ≈ ‘ÀÕ Â≈ «Î«apple ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈ Ì≈¬∆ Ò≈ÒØ Íπ¤Á≈
«’ ‘À? Ò≈ÒØ ’«‘¡≈ ‹∆ ¡√≈‚∆ ’⁄∆ Ó«Â ‘ÀÕ ¡√∆∫ ’∆ ‹≈‰Á∂ ¡√ª ª Î∂«apple ◊πapple» È≈È’
’«‘¡≈ Ì≈¬∆ Ò≈ÒØ ¡«‘ ’⁄∆ Ó Ú≈Ò∂ È≈‘∆ ¡≈÷∆Á∂Õ Âª Î∂«apple Ò≈ÒØ Íπ«¤¡≈ ‹∆ Â∞√≈‚≈
È≈¿∞ «’¡≈ ‘ÀÕ Âª ÓappleÁ≈È≈ ÏØ«Ò¡≈ Ì≈¬∆ Ò≈ÒØ ¬∂È≈ Á≈ È≈¿∞ È≈È’ «Èappleø’≈apple∆ ‘ÀÕ Ò≈ÒØ
¡≈«÷¡≈ Ì≈¬∆ Â∂apple≈ È≈¿∞ «’¡≈ ‘ÀÕ ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ Ì≈¬∆ Ò≈ÒØ ‹∆ Ó∂apple≈ È≈¿∞ ÓappleÁ≈È≈
«Óapple≈√∆ ‘ÀÕ Âª Î∂«apple Ò≈ÒØ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ ±ø ¡≈͉≈ È≈¿π «’ È‘∆∫ Á«√Á≈Õ Âª È≈È’
’«‘¡≈ Ì≈¬∆ Ò≈ÒØ Óapple≈ÁÈ∂ Á«√¡≈ È≈Õ Âª Ò≈ÒØ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ ¡≈͉≈ È≈¿∞ Á«√¡≈ ’ج∆
Í≈Í Â≈ È≈‘∆ Ò◊Á≈ È≈Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ‘«√¡≈ ‘«√ ’«apple ¡≈«÷˙√π Ì≈¬∆ Ò≈ÒØ Ó∂apple≈ È≈¿∞
È≈È’ «Èappleø’≈apple∆ ‘ÀÕ Âª Ò≈ÒØ ÍÀapple≈ Â∂ „«‘ Í«¬¡≈Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈ Ì≈¬∆ Ò≈ÒØ ‹∆
Â∞√≈‚≈ ¡√≈‚≈ ¬∂‘Ø Ú⁄È∞ ¡≈‘≈Õ Âª «Î«apple Ò≈ÒØ ¡≈«÷¡≈ ¡◊∂ ¤∂ÛÈ∆ È≈‘∆Õ ¡≥Áapple Á∆
¡≥Áapple apple÷‰∆Õ ‹≈‘«apple È≈‘∆ ’apple‰∆ ◊πapple» È≈È’ ‘«√¡≈, Ò≈ÒØ ’«‘¡≈ ‹∆ «’¿∞ ‘√∂ ª ◊πapple»
È≈È’ ’«‘¡≈ Ì≈¬∆ Ò≈ÒØ «’Ú∂ ¤Í∆¬∂ Ì∆ apple‘∆¬∂, ¤Í∆ È≈‘∆ apple‘‰‰Á∆ ª «Î«apple Ò≈ÒØ
ÏØ«Ò¡≈ ‹∆ apple‹≈«¬ Â∞√≈‚∆ ¡√∆∫ ’∆ ¡≈÷∆¬∂Õ ¬∂«‘ ◊Òª ’«apple ’∂ Ò≈ÒØ apple√ج∆ Á∂ ¡≈‘«apple
‘Ø«¬¡≈Õ ....... Ò≈ÒØ apple√ج∆ ÂÔ≈apple ’«apple ’∂ √Á«‰ ¡≈«¬¡≈Õ ⁄ÒØ ◊πapple» ‹∆ Íapple√≈Áπ ÂÔ≈appleπ ‘ÀÕ
ª ◊πapple» È≈È’ ¡≈«÷¡≈ Ì≈¬∆ ÒÀ ¡≈¿∞ Ò≈ÒØ «¬Ê∂ ‘∆ «Ò¡≈¿∞Õ Ò≈ÒØ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ Â∞√≈‚∂
◊«Ò ‹øfl» ‘À◊≈Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ¡≈«÷¡≈ Ì≈¬∆ Ò≈ÒØ «‹ÂÈ∆ ËappleÂ∆ «ÂÂÈ≈ ⁄¿∞’≈, «Ò¡≈¿∞
«¬Ê∂ ‘∆Õ Ò≈ÒØ ÒÀ ’«apple ¡◊∂ ¡≈«‰ apple«÷¡≈ Íapple√≈ÁπÕ ‹ª ÓappleÁ≈È≈ Á∂÷∂ ª Ò‘∂‚apple∂ Á∆ apple؇∆
¡Â∂ √≈◊ Á∆ «ÍÈ∆ √apple‘π Á∆Õ ÓappleÁ≈È∂ ‹∆ «Ú«⁄ «◊‰Â∆ ÷≈Ë∆Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ¡≥«apple‹≈Ó∆
¡≈‘≈, ◊πapple» È≈È’ ÓappleÁ≈È∂ ˘ Íπ«¤¡≈, «’ ÓappleÁ≈È≈Õ ¡≈«÷¡≈ √π÷ ‹∆Õ ◊πapple» È≈È’

252
’«‘¡≈ ÓappleÁ≈È≈ ÷≈Ú∂◊≈ ª ‹≈‰∂◊≈Õ ÓappleÁ≈È∂ ‡π’∞ ÌøÈ ’«apple Óπ«‘ «Ú«⁄ Í≈«¬¡≈ ª ¡≥ÏÃÂ
Á≈ √π¡≈Áπ ¡≈«¬¡≈Õ ◊πapple» È≈È’ ¡≈«÷¡≈ ÓappleÁ≈ÈÈ≈ Á∂«‘ ÷Ïapple Íapple√≈Á Á∆¡≈Õ ’∂‘ ’∞ ‘À?
ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ ’∂‘Û≈ √π¡≈Áπ ÒÚ∂ Ò≈Ú≈Õ Ò≈ÒØ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ ±ø È≈È’ «Èappleø’≈apple∆ ‘À
Â∞√ª Íapple√≈Á Ú«Ò Á∂÷‰≈ È≈‘∆ Â∞√ª ¡Óapple (?) Ú«Ò Á∂÷‰≈Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ¡≈«÷¡≈ Ì≈¬∆
Ò≈ÒØ ’ج∆ ¡≥«Óà‹π ’«‘Á≈ ‘À √Ø «¬√ Íapple√≈Áπ «Ú«⁄ ¿∞ Í≈«¬¡≈ ‘ÀÕ Ì≈¬∆ Ò≈ÒØ ÓÊ≈
‡∂«’¡≈ ¡≈«÷˙√π ‹∆ ÓÀȱ Â∞√ª ¡‹π «È‘≈´ ’∆Â≈Õ ¡Â∂ Ó∂apple∆ ‹ÈÓ ÓappleÈ ’∆ ÓÀ´ Ò≈‘∆¡≈Õ
Ò≈ÒØ ’«‘¡≈ ◊πapple» ÓÀ∫ «È‘≈´ ‘Ø«¬¡≈Õ ÓappleÁ≈È∂ ˘ ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈ ‹∆ ‘¿∞ ¡≈«÷ È≈‘∆
√’Á≈ Íappleπ ¬∂√ ËappleÂ∆ ¡≈√≈‚≈ «ÈßÁπ Ï‘πÂ∞ ‘Ø∫Á≈ ‘ÀÕ Âª «Î«apple ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈ Á∂÷π
ÓappleÁ≈È≈ «Â«È «Á«È ¡√∆∫ Ò≈ÒØ Á∂ ÿ«apple apple‘∂ ¡≈‘∂ ¡≈ÂÓ≈ √πÍapple√øÈ∞ apple«‘¡≈ ‘ÀÕ ‘𫉠Ò≈ÒØ
ÊØ «ÚÁ≈ Ò∆⁄∂Õ ¡Â∂ ¬∂ Áπ÷‰≈ Áπ÷≈Ú‰≈ Í¿∞Á≈ ‘ÀÕ ¡√∆∫ Î’∆apple ¡≈‘∂ ¡√ª «’√∂ È≈«Ò
ÍappleØ‹È∞ È≈‘∆Õ ¡√≈‚∆ «‹Ê∂ √≈Ë Ó»apple«Â ‘ØÚ∂ «ÂÊØ∫ ¡√≈‚∆ apple‘ ÒØÛ∆Á∆ ‘À ÓappleÁ≈È∂ ’«‘¡≈
‹∆ Ó∂apple∂ ÓÈ Á∆ Ïπfi∆¡≈Õ «‹√ ◊Ò∆ ’±⁄∂ ‹≈«¬ «È’Ò∂ ¡≈‘∂ √ج∆ ¡√≈˘ ¡≈÷Á∂ ‘À«È ¡≈¬∂
’∞apple≈‘∆Õ Â∂apple∆ Âø» ‹≈‰ Íappleπ ¡√∆∫ ª Áπ÷ ‹ªÁ∂ ¡≈‘∂Õ ÍappleÌ≈«Â ‘ج∆ ª ◊πapple» È≈È’ Ò≈ÒØ ˘
¡≈«÷¡≈ Ì≈¬∆ Ò≈ÒØ ÂÀȱ ’appleÂ≈apple «⁄«Â ¡≈Ú∂Õ ¡√≈˘ ±ø ÷π√∆ ’appleπ ¡√∆∫ ‘𫉠apple¿∞Á∂ fiÓÁ∂
÷∂Ò∆¬∂◊∂Õ Ò≈ÒØ ¡≈«÷¡≈ ◊πapple» ‹∆ ¡√ª «Ú«⁄ ¡Ú«◊¡≈ «’¡≈ ͬ∆Õ ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈ Ì≈¬∆
Ò≈ÒØ Â∞√ª «Ú«⁄ ¡Ú«◊¡≈ ’≈¬∆ ‹π ‘ØÚ∂◊∆ ±ø ‹≈‰Õ
ÓÒ’ Ì≈◊Ø Á≈ ÏÃ‘Ó ÌØ‹È
‹ª ÏÃ‘Ó Ì∂‹π ‘Ø«¬¡≈ ª È≈È’ È ◊«¬¡≈Õ Ò≈ÒØ Á∂ ◊π‹≈appleÈ ’∆Â∆ ª Ï≈Ó‰
ÓÒ’ Í≈«√ ⁄π◊Ò∆ ’∆Â∆ ¡Â∂ Ï≈Ó‰ Áπ√‡∆ Ì∆ ’appleÁ≈ ¡≈‘≈Õ Ï≈Ó‰ ÓÒ’ ˘ ’«‘¡≈ ‹∆
È≈È’ ÂÍ≈ Â∞√≈‚∂ ÏÃ‘Ó ÌØ‹ «Ú«⁄ È ¡≈«¬¡≈Õ Âª ÓÒ’ Ï≈Ó‰ ˘ Íπ«¤¡≈ ͪË≈ ¿∞
«È¿∞Á≈ Í≈«¬¡≈ ¡≈‘≈≈ Ï≈Ó‰ ’«‘¡≈ ‹∆ ÓÀ∫∫ Ï‘π ϑπ ’∆Â∆ ¡≈‘∆Õ ÓÒ’ Ï≈Ó‰ ˘
’«‘¡≈ ‹≈«‘ ±ø ¿∞√ Â≈¬∆ √Á «Ò¡≈¿∞Õ Ï≈Ó‰∞ Ò≈ÒØ Á∂ ÿ«apple ◊«¬¡≈Õ Ï≈Ó‰ Ò≈ÒØ ˘
Íπº«¤¡≈ Ò≈ÒØ ¬∂Ê∂ È≈È’ ÂÍ≈ ‘ÀÕ Ò≈ÒØ ¡≈«÷¡≈ ¡≈‘Ø ‹∆ ‘ÀÕ Ï≈Ó‰ ¡≈«÷¡≈ Ò≈ÒØ Ï≈«‘apple
Ì∂«‹ Á∂«‘Õ ◊πapple» È≈È’ Ï≈‘«apple ¡≈«¬¡≈ ¡≈«¬ ’«apple ¡≈«÷˙√π «’ ͪË≈Õ Ï≈Ó‰ ¡≈«÷¡≈
Â∞‘≈ȱ ÓÒ’ √ÁÁ≈ ‘ÀÕ Â±ø ÓÒ’ Í≈«√ ⁄´Õ ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈ ͪË≈ Ó∂apple≈ ÓÒ’ È≈«Ò
«’¡≈ ’øÓ ‘ÀÕ Ï≈Ó‰ ‹≈«¬ ÓÒ’ Í≈«√ Á»‰∆ ⁄π◊Ò∆ ’∆Â∆Õ Á∂÷‘π ÓÒ’ ‹∆ «‘’∞ ª ÷Âz∆
Á≈ ÍπÂz ‘À ¡Â∂ √»Ázª Á∂ ÿ«apple ‹»· ’appleÁ≈ ‘ÀÕ ¡Â∂ ÏÃ‘Ó ÌØ‹ ˘ È≈¿∞ apple÷Á≈ ‘À Â∆‹∂ Â∞√≈‚∂
√Á∂ ¡ªÚÁ≈ È≈‘∆Õ ÓÒ’ ◊π√∂ ‘Ø«¬ ’∂ Ï≈Ó‰ ˘ ¡≈«÷¡≈ ‹≈«¬ Í’«Û «Ò¡≈¿∞Õ Ï≈Ó‰ ‹≈«¬
ªÏ∆¡ª ’∆Â≈Õ ⁄Ò È≈È’ ÓÒ’∞ ◊π√∂ ‘Ø«¬¡≈ ‘À! ±ø ⁄´! ÂÍ≈Õ ◊πapple» È≈È’ ⁄«Ò¡≈ «Í¤Ø∫
Ò≈ÒØ È apple«‘ √«’¡≈Õ Ò≈ÒØ Ì∆ «Í¤∂ ◊«¬¡≈Õ ¡◊∂ È≈È’ ◊πapple» ˘ Ï≈Ó‰ ÒÀ ◊«¬¡≈Õ Í≥‹∂
Ï≈Ó‰ ‹≈«¬ ÓÒ’ ˘ ¡≈«÷¡≈ ÓÒ’ ‹∆ È≈È’ ÂÍ≈ ¡≈«¬¡≈ ‘ÀÕ ÓÒ’ ’«‘¡≈ Í≥‹≈ ¡≥Áapple
ÒÀ ¡≈¿∞Õ Í≥‹∂ ÏÑӉ ◊πapple» È≈È’ ˘ ¡≥Á«apple √«Á¡≈ ◊πapple» È≈È’ ¡≥Áapple ◊«¬¡≈Õ ¡≥Áapple ‹≈«¬
’«apple ¡≈«÷¡≈ «’¿∞ ÓÒ’ ÓÀȱ «’¿∞ √«Á¡≈ ‘ÀÕ ÓÒ’ ’«‘¡≈ «’¤, ÂÍ≈ ±ø ÏÃ‘Ó ÌØ‹ «Ú«⁄

253
«’¿∞ È≈ ¡≈«¬˙√π? ◊πapple» È≈È’ ¡≈«÷¡≈ √𫉠ÓÒ’ ¡√∆ Î’∆apple ¡≈‘∂ «‹Ê∂ ◊π‹apple∆ «ÂÊ≈¿±Õ
ÓÒ’ ◊πº√∂ ‘ج∂ ’∂ ¡≈«÷¡≈, «’ ‹∆ ÂÍ≈ È≈¿∞ apple÷≈Ú‰≈ ¡Â∂ ÏÃ‘Ó ÌØ‹ ˘ È≈¿∞ apple÷‰≈
¡Â∂ √»Áz Âz÷≈‰ Á∂ ÿ«apple ÷≈Ú‰≈Õ ◊πapple» ’«‘¡≈ √𫉠ÓÒ’ ’∞fi ‘𫉠÷Ú≈«¬Õ ÓÒ’ ¡≈«÷¡≈,
¡ÚØ Í≥‹≈! ‹≈«¬ «¬√ ÂÍ∂ ˘ ¡≈«‰ ÷Ú≈«¬Õ ‹ª ◊πapple» È≈È’ «Í¤∂ «Î«apple ’«apple Á∂÷∂ ª Ò≈ÒØ
÷Û≈ ‘ÀÕ ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈ Ò≈ÒØ «Ò¡≈¿∞Õ Ò≈ÒØ ⁄¿∞«Û¡≈ ÿ«apple ¡≈«¬ ’«apple ÷≥È∆ apple؇∆ ’ØËÃ∂
Á∆ ÒÀ ◊«¬¡≈Õ ˙ËappleØ Í≥‹ Ï≈Ó‰ ´⁄∆¡≈ ’⁄¿∞Û∆¡ª «Ò¡≈«¬¡≈Õ ◊πapple» È≈È’ √‹∂ ‘«Ê ’ØËÃ∂
Á∆ apple؇∆ Ò∆Â∆ Ò≈ÒØ Á∆ÕÕ ¡Â∂ ÷«Ï ‘«Ê ´⁄∆ ’⁄¿∞Û∆¡ª «Ú⁄Ø∫ Ò‘» «√Ó∂Õ «‹ÂÈ∆ Ó‹Ò√
ÏÀ·∆ ¡≈‘∆ «Â«È «ÏÓ≈Á ‘ج∆ ◊¬∆Õ ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈ ÓÒ’ ¡≈Á∆¡ª Á∂ ÒØ‘π Á≈ ÏÃ‘Ó ÌØ‹π
’∆Â≈ ¬∆Õ ¬∂‘ apple؇∆ √»Áz Á∂ ÿapple Á∆ ‘ج∆ ÏÃ‘Ó ÌØ‹π Ò≈ÒØ Á∂ ÿ«apple ‘ØÁ≈ ‘¬∆ «ÈÂ≈ ÍëÂÕ ÓÒ’
Á≈ Ú√ ⁄Ò∂ ’∞fi È≈‘∆ ÓÈ «Ú«⁄ Ï‘πÂ∂apple≈ ◊π√≈ ÷≈Ú∂Õ
ÏøÁ∆ ÷≈‰∂ «Ú⁄
¡Â∂ Í·≈‰ ¡◊∂ Óπ√≈«‘Ï ¡≈‘≈Õ ¡Â∂ ÷ª Á≈ Í∞Âz Ï‘π Áπ÷∆ ¡≈‘≈ ª ◊πapple» Ï‘πÂ
’«apple apple‘∂ ¡≈‘∂Õ ¡Â∂ ÷ª ÓÒ’ Ì≈◊Ø ÈØ ’«‘¡≈, ¡À«¬ ÓÒ’ ÓÀ «’¡≈ ’appleØ Ó∂apple≈ Ï∂‡≈ ‹π¡≈È∞
⁄ø◊≈ ‘ØÂ≈ È≈‘∆Õ ÓÒ’ Ì≈◊Ø ¡Â∂ ÷ª ˘ ’«‘¡≈, ÷ª ‹∆! ’ج∆ ’≈Ó´ Î’∆appleπ Í’ÛØ Â∞Ó≈apple≈
Ï∂‡≈ ⁄ø◊≈ ‘ØÚ∂Õ ¡Â∂ ÷ª Í·≈‰ ’«‘¡≈ ¡À«¬ ÓÒ’ ÓÀ «’¡≈ ‹≈‰Â≈ ‘Ø∫ ‹Ø ’≈ÓÒ ’¿∞‰
‘À ¡«apple ’≈ÓÒ È≈‘∆Õ ÓÒ«’ «Îapple ’«‘¡≈ ÷ª ‹∆ Â∞Ó Î’∆appleØ∫ ’Ø √ÌÈ≈ ’Ø Í’ÛØ ’Ω¬∆ «È’«Ò
apple‘∂◊≈Õ ¡Â∂ ÷ª ‘π’Óπ ’∆Â≈ Î’∆appleØ ’¿∞ Í’ÛØÕ Î’∆apple Ò◊∂ Í’Û∆Ú«‰ «Ú⁄∂ «ÎappleÁ≈ ◊πapple»
È≈È’ Ì∫∆ Í’«Û¡≈Õ ÷Ïapple Ò≈ÒØ Âz÷≈‰ «√÷ ˘ ‘ج∆ Ò≈ÒØ ‹≈«¬ Á∂÷À ª «’¡≈ Á∂÷∂ ◊πapple»
È≈È’ ÏË≈ ÏÀ·≈ ‘ÀÕ Ò≈ÒØ Á∂«÷ ’«apple ÏÀapple≈◊ «Ú«⁄ ¡≈«¬¡≈Õ ‹ª ◊πapple» È≈È’ Á∂÷∂ ª Ò≈ÒØ
ÏÀapple≈◊π ’appleÁ≈ ‘ÀÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈ «’ Ì≈¬∆ Ò≈ÒØ, Ò≈ÒØ ’«‘¡≈ ‹∆∂ ¬∂‘π «’¡≈
‘Ø«¬¡≈Õ Âª ◊πapple» È≈È’ «Â◊ apple≈◊ «Ú«⁄ √ÏÁπ ’«‘¡≈ :-
‹À√∆ ÓÀ ¡≈ÚÀ ÷√Ó ’∆ Ï≈‰∆ ÂÀ√Û≈ ’apple∆ «◊¡≈È∞ Ú∂ Ò≈Ò∂Õ
[«Â◊ Ó‘Ò≈ 1 ÿapple 3 Õ 5 Õ (722)]
ª Ò≈ÒØ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ Óπ◊Ò ¬∂‚∆ ‹πÒÓ∆ ’apple∂◊≈Õ Âª ◊πapple» È≈È’ apple≈◊ «Â◊ 56
«Ú⁄ √ÏÁπ ÏØ«Ò¡≈:-
÷πapple≈√≈È ÷√Ó≈È ’∆¡≈ «‘øÁπ√Â≈È ‚apple≈«¬¡≈®
[¡≈√≈ Ó‘Ò≈ 1 ÿapple 6 Õ 36 Õ (960)]
ÓappleÁ≈È∂ Á≈ ÂÒÚø‚∆ ‹≈‰≈
¡◊∂ Ï≈Ò≈ √øË» ÂÒÚø‚∆ ◊«¬¡≈ √∆ «Í¤∂ ◊«¬¡≈ ÓappleÁ≈È≈Õ ¡◊∂ Ï≈Ò∂ ˘ ’≈¨
Ú∂Á∆ Íπ¤Á≈ √∆, Ú∂ Ï≈Ò≈! Â∞«‘ Ó∂apple≈ ÍπÂz ⁄ø◊≈ ÌÒ≈ ÷‡Á≈ ’Ó≈ÚÁ≈ ◊Ú≈«¬¡≈Õ Ï≈Ò∂
¡≈«÷¡≈ Ó‘Â≈ ’≈¨ »ø ª Ë∆ ‹Ú≈¬∆ ˘ Í»«¤ ÓÀ˘ ’∞fi È≈ ¡≈÷π ¡√ª ‘ºÊØ∫ ¡≈͉∆ ’Ó≈¬∆
È≈È’ Á∂ «Í¤∂ ◊Ú≈¬∆ ‘¬∆Õ «ÂÚÀ ÓappleÁ≈È≈ ◊«‘¡≈Õ ÓappleÁ≈È∂ ’≈¨ ˘ ’«Ò¡≈‰ «ÁÂ≈Õ
’≈¨ ¡≈«÷¡≈ Á∂«‘ ÓappleÁ≈È≈ È≈È’ Á∆¡ª ÷ÏappleªÕ ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ Ó‘Â≈ ‹∆ Â∞√∆∫ ◊‰Â∆

254
’≈¬∆ È≈ ’apple∂Õ È≈È’ Â∂apple∂ ÿ«apple ⁄øÁπ √»apple‹π ¡’À apple≈Ó «¥ÙÈ ¡ÚÂ≈appleπ Ò∆Â≈ ‘¬∆Õ Ó‘Â≈ ‹∆!
Â∞√∆ ¡ÈßÁ ◊≈ÚØÕ ’≈¨ ¡≈«÷¡≈, √∞‰ ÂØ ÒØ ’ØÈ≈È’ Ó∂apple≈ È≈¿∞ ‚Ø«Ï¡≈, ¬∂‘π «Ï¡≈’´ ‚±Ó
¡≈÷Á≈ ‘À Â∂apple∂ «ÿ«apple ⁄øÁπ ¡appleπ √»apple‹» ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈, ‹‹Ó≈È ÂÀ˘ ¬∂‘≈ ÷Ïapple
‘ÀÕ ¡Â∂ ¿∞√ ˘ √≈apple∆ ÍÀÁ≈«¬√ Á∆ ÷Ïapple ‘ÀÕ ÷Ïapple apple≈«¬ ÏπÒ≈apple ˘ ‘ج∆ ‹Ø ÓappleÁ≈È≈ È≈È’ Í≈√Ø
¡≈«¬¡≈ ‘ÀÕ apple≈«¬ ÏπÒ≈apple ¡≈ÁÓ∆ Ì∂«‹ ’«apple ÓappleÁ≈È∂ ˘ √«Á¡≈ ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«¬¡≈ ’«Ò¡≈‰
«ÁÂ≈Õ apple≈«¬ ¡≈«÷¡≈ ¡≈÷π ÓappleÁ≈È≈ È≈È’ ‹∆ Á∆¡ª ıÏappleªÕ ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ Ò¿∞ apple≈«¬
‹∆ È≈È’ ‹∆ Á∆¡ª ÷ÏappleªÕ È≈È’ Í≈«Â√≈‘ª Á≈ Í≈«Â√≈‘π È≈È’∞ Í∆appleª Á≈ Í∆apple, È≈È’
Î’∆appleª «√«apple Î’∆appleπÕ apple≈«¬ ‹∆! È≈È’ Á∂ Â∞«Ò ’ج∆ È≈‘∆Õ È≈È’ Á∂ ¿∞Í«apple «‘’∞ ÷πÁ≈«¬
‘ÀÕ È≈È’ ˘ ÷πÁ≈«¬ Ú‚≈ ÓappleÂÏ≈ «ÁÂ≈ ‘ÀÕ Â∂apple≈ «¬’ ’«‘¡≈ ÓappleÁ≈È≈ √∆∫ «Ïapple«Ë ‘ج∂ ¡≈‘∂
±ø «’Ú∂∫ È≈È’ ˘ «¬Ê∂ Ì∆ «Ò¡≈Ú∂Õ ¿∞√ Á≈ Á∆Á≈appleπ ’apple∆¬∂Õ ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ apple≈«¬ ‹∆ ˙‘π
Ó∂apple∂ ‘«Ê È≈‘∆ ÓÀ ˙√Á∂ ‘Ê ‘ª ¡Â∂ ¡≈͉∆ ÚÒØ∫ Â÷√∆apple È ’apple√ªÕ apple≈«¬ ¡≈«÷¡≈ ÓappleÁ≈È≈
¬∂‘ ⁄ø«◊¡≈¬∆ ¡√ª È≈«Ò ‹≈«¬ ¡Â∂ È≈È’ ˘ ¡√≈ ÂØÛ∆ ÒÀ ¡≈¿∞Õ ¡Â∂ ‹∂ È ¡≈Ú∂ ª
Ó∂apple∆ Ï‘πÂ∞ ¡≈‹‹∆ ’apple‰∆, ¡Â∂ ¡≈÷‰≈ ‹Ø apple≈«¬ ’‘øÁ≈ ‘À «¬’∞ Ú≈apple∆ ÓÀ˘ Á∆Á≈appleπ Á∂«‘,
÷πÁ≈«¬ Á∂ Ú≈√Â∂Õ Ï≈Ò∂ ¡≈«÷¡≈, ÌÒ≈ apple≈«¬ ‹∆ Â∞√∫∆∫ «‘’∞ Ú≈apple∆ Ì∂‹Á∂ ‘Ø, ¡√ª Â∞√≈‚∂
Ú≈√Â∂ Á√ Ú≈apple∆ ‹≈Ú∆¬∂◊Õ apple≈«¬ ’«‘¡≈ Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ ÷πÁ≈«¬ Â∂apple≈ ÌÒ≈ ’apple∂◊≈Õ
◊πapple» ‹∆ Á≈ ÂÒÚø‚∆ ‹≈‰≈
Ï≈Ò≈ ¡Â∂ ÓappleÁ≈È≈ ¬∂ÓÈ≈Ï≈Á Ò≈ÒØ Á∂ ÿ«apple ¡≈¬∂Õ ¡≈«¬ ’«apple ◊πapple» È≈È’ ˘
¡≈÷‰ Ò◊∂ ◊πapple» ‹∆ apple≈«¬ ÏπÒ≈apple ̇∆ Â∞√≈‚∂ Áapple√È Á∆ ⁄≈‘ Ú‚∆ apple÷Á≈ ‘ÀÕ Â∞√∆∫ apple≈«¬ Â≈¬∆
Áapple√È Á∂‘ØÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ ¡º◊∂ ’≈¨ ‘À Áπ÷‰≈ Í¿∞√∆Õ Âª «Î«apple Ï≈Ò∂
’«‘¡≈ ‹∆ Â∞√≈ ˙Ê∂ apple‘‰≈ È≈‘∆Õ ¡Â∂ apple≈«¬ ’«‘¡≈ ‘À Ó∂apple∆ Á∂«‘ Ú‚∆ ‘ج∆ ‘À, È≈‘∆ ª
ÓÀ Â∂apple∂ Áapple√È ˘ «√«apple Á∂ Íapple‰∂ ¡≈ÚªÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ¡≈«÷¡≈, Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ apple≈«¬ Á≈ Ì≈appleπ
¡√≈‚∆ ◊appleÁÈ ¿∞Â∂ ‘À ⁄ÒØ Ò≈«‘ ¡≈Ú∆¬∂ ª Ï≈Ò≈ √øË» ¡Â∂ ÓappleÁ≈È≈ Óapple≈√∆ Ï‘πÂ∞ ÷π√∆
‘ج∂Õ ◊πapple» ¡≈«÷¡≈ Ì≈¬∆ Ò≈ÒØ ¡√∆ ÂÒÚø‚∆ ‹ªÁ∂ ¡≈‘∂Õ Âª Ò≈ÒØ ¡≈«÷¡≈, ‹∆ Â∞√∆∫ ª
Ó‘∆È≈ Í»apple≈ ‘ØÚ‰ Á∂˙Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈ ¡‹π Í≥‹∆ «ÁÈ ‘ج∂ ‘À«ÈÕ Î∂«apple Í≥‹ «ÁÈ
¡≈«¬ apple‘∆¬∂◊∂Õ Âª Ò≈ÒØ ¡≈«÷¡≈, ¬∂‘π Ï≈Ò≈ «’ÊØ∫ ¡≈«¬ Í«¬¡≈Õ Âª Ï≈Ò∂ ¡≈«÷¡≈ Ì≈¬∆
Ò≈ÒØ Â∞Ë∂ Úª◊» apple≈«¬ Ì∆ ÷apple≈ «Í¡≈apple≈ ‘ÀÕ Âª Ò≈ÒØ ¡≈«÷¡≈ Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ ‚≈«„¡≈ È≈«Ò ‹Øappleπ
’∞fi È≈‘∆ ⁄Ò∂ ª ¿∞ÊØ∫ «ÚÁ≈ Ò∆Â∆Õ
◊πapple» È≈È’ ¡Â∂ Ï≈Ò≈ ¡Â∂ ÓappleÁ≈È≈ ÂzÀ ⁄Ò∂ Á√Ú∂ «ÁÈ ¡≈«¬ ÂÒÚø‚∆ ÚÛ∂Õ apple≈«¬
˘ ÷Ï«apple ‘ج∆ Ï≈Ò≈ ¡Â∂ ÓappleÁ≈È≈ È≈È’ ˘ ÒÀ ¡≈¬∂Õ ’≈¨ ¡Â∂ Ò≈¨ ¡Â∂ ¡≥Ó≈ Ï∆Ï∆ ÂzÀ
«¬’·∂ ‘Ø«¬ ÏÀ·∂Õ «¬È≈ √π«‰¡≈ ‹π È≈È’∞ ¡√≈‚≈ ÍπÂz ¡≈«¬¡≈ ‘ÀÕ Íappleπ «ÊÊ∂ ‘À ⁄øÁz Ì≈È
√øË» Á∂ ÷»‘ Â∂ ‘À ⁄øÁz Ì≈È Ï≈Ò∂ Á≈ «Í¿∞ √∆Õ «¬‘ ÂÃÀ «¬’·∂ ‘Ø«¬’∂ ◊¬∂Õ ‹≈«¬ Á∂÷«È ª

255
«’¡≈ Á∂÷«ÛÕ ‹Ø «√apple Â∂ ¡≥◊ؤ≈ ◊◊≈ ⁄≈‘π Á≈ ‘À ¡Â∂ Â∂«Û ⁄≈Áapple ‘À ¡Â∂ «‘’ ⁄≈Áapple
¿∞Â∂‘ÀÕ ‘Øapple𠫬’ ¡≥◊ؤ≈ ‘«Ê ‘À, ◊«‹ ‚±«„ Á≈ ¡Â∂ «‘’∞ ¡≥◊ؤ≈ Â∂«Û Ì∆ ‘ÀÕ ’≈¨ Á∂«÷
’«apple ’˙Û∆Ò ‘Ø«¬ ◊«¬¡≈Õ Âª Ò≈¨ «√¡≈‰≈ √∆ Íapple ’≈ÒØ ÊØ∫ ¤Ø‡≈ √∆Õ Ò≈¨ ¡≈«÷¡≈,
Ì≈¬∆ ’≈¨ ¡√∆∫ «√¿∞apple≈Ó Ú∂Á∆ Á∂ ÍπÂz ÁØÚ∂ ¡≈‘∂Õ ¡Â∂ «‘’ √∂ ÏÈapple≈√∆ Á∂ ÍØÂ∂ ¡≈‘∂ Â∂apple∆
¡Â∂ Ó∂apple∆ √appleÓ «‘’ª ‘ÀÕ Â± «¬√ Â≈«¬ apple≈«¬ Í≈«√ ÒÀ ⁄´Õ ’≈¨ ⁄π«Í ’«apple apple«‘¡≈Õ Ò≈¨
¡≈«÷¡≈, ÍπÂz È≈È’ Â∂apple≈ ⁄≈⁄≈ ‘ª ¡Â∂ ¿∞ «Ú«⁄ Îapple’ Ú«apple∑¡≈ Á≈ ÊØÛ≈ ¬∆ ‘ÀÕ ÌÒ≈
± Ì≈¬∆ ’≈¨ ÚÒØ∫ È≈ Á∂÷π Ì≈¬∆ Ï∆Ï∆ ÚÒØ ¡Â∂ Ó∂apple∆ ÚÒØ∫ Á∂÷π «Í¿∞ ¡Â∂ ⁄≈⁄∂ «Ú«⁄ Îapple’∞
’∞fi È≈‘∆ ±ø ÿ«apple ⁄´Õ ª ◊πapple» È≈È’ ¡≈«÷¡≈, ‹∆ ¡√ª ÿapple𠫬’∞ «Ó«Ò¡≈ ‘À Ï‘πÂ∂ ÿ«apple
¤‚∂Õ Âª ¡≥Ó≈ Ï∆Ï∆ ÍÀappleª Â∂ „«‘ ͬ∆Õ Âª Ò≈¨ ¡≈«÷¡≈ ÍπÂz È≈È’ ±ø √≈Ëπ ‘À∫Õ ¡Â∂ √≈Ë≈
˘ ª Á«¬¡≈ ÒØÛ∆Á∆ ‘ÀÕ ÌÒ≈ Â∂apple∆ Ó≈¿∞ ‘À ¡Â∂ ÓÀ Â∂apple≈ ⁄≈⁄≈ ‘ª ¡Â∂ Ì≈¬∆ ’≈¨ «ÍÂ≈
‘À Á∂÷π Ó∂apple≈ «Ìapple≈¿∞ √apple∆’∞ ‘À ÓÀ «¬√ ¡◊∂ ‘»«Â Ȫ‘∆ ’«„ √’Á≈ «’ ‹Ø ÓÀÊØ Ú‚≈ ‘ÀÕ ¡Â∂
Â∂apple≈ «ÍÂ≈ ‘ÀÕ Âª ◊πapple» È≈È’ apple≈Ó ’Ò∆ «Ú«⁄ √ÏÁπ ÏØ«Ò¡≈ :-
«÷Ó≈ ‘Ó≈apple∆ Ó≈Â≈ ’‘∆¡À √øÂØ÷π ‘Ó≈apple∆ «ÍÂ≈®
√Â∞ ‘Ó≈apple≈ ⁄≈⁄≈ ’‘∆¡À «‹È √ø«◊ ÓÈ∞ ¡≈«‹Â®
ª «Îapple ’≈¨ ’«‘¡≈, Ì≈¬∆ Ò≈¨ ¬∂‘π È≈È’ ¡√ªÊØ apple«‘¡≈ ‘∆Õ Íπapple «¬’ Â≈¬∆
«‘’∞ Ú≈apple∆apple≈«¬ Í≈«√ ÒÀ ⁄Ò∆¬∂Õ Â∂apple≈ ¡appleÓ≈È∞ Ì∆ È≈ apple‘∂Õ ÌÒ≈ ÍπÂz È≈È’ apple≈«¬ Í≈«√ Â≈
⁄´Õ ÌÒ≈ ‹∆ ⁄ÒØ ÒÀ⁄Ò∂ apple≈«¬ Í≈«√Õ ¡◊∂ apple≈«¬ Ó≥‹∆ ¿∞Â∂ ÏÀ·≈ ¡≈‘≈ Íapple Á∂‘ Ú‚∆ ¡≈‘∆Õ
«‹ apple≈«¬ È≈È’ ˘ «‚·≈ «Â¿± Ï·‰ Ò◊≈Õ È≈È’ ‹ª ÁØ Ó≥‹∆ ¿∞Â∂ Êø«Ó¡≈ ¡Â∂ apple≈«¬
Á∂ ÍÀappleª ¿∞Â∂ ‘«Ê apple÷∂ ª apple≈«¬ ’«‘¡≈, ÂÍ≈ Ú‚≈ ‹πÒÓπ ’∆ÂØ ÓÀ Â∂apple∂ ÍÀapple Í»‹‰ Á∂ Ú≈√Â∂
√Á≈«¬¡≈ √≈Õ Â¿∞ ÓÀ˘ Ó≈«apple¡≈Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈ apple≈«¬ ‹∆ Â∞√∆∫ Ú‚∂ ‘Ø ¡√∆∫ Â∞√≈‚∂
ÈÎapple ‘ªÕ Î∂«apple apple≈«¬ ’«‘¡≈ ÂÍ≈ ÓÀ˘ ±ø Ï÷√π ¡Â∂ ’appleÂ≈apple ÊØ∫ Ì∆ Ï÷√≈«¬Õ ◊πapple» È≈È’
ÏØ«Ò¡≈, apple≈«¬ ‹∆ Â∞√∆ ËπappleØ∫ Á∂ Ï÷√∂ ‘ج∂ ‘ÀÕ Âª Î∂«apple apple≈«¬ ’«‘¡≈, apple≈«¬ ‹∆ «‹Ê∂ ¡√∆∫ «ÂÊ∂
Â∞√∆∫Õ Âª apple≈«¬ ’«‘¡≈, ÂÍ≈ Ó∂apple∆ Í»apple∆ ª ÍÚÀ ‹ª ±ø ÍÀapple ¡≈͉∂ Ó∂apple∂ «√apple Â∂ apple÷∂Õ apple≈«¬ Ï‘πÂ∞
¡appleË∆È ‘Ø«¬¡≈Õ Âª ◊πapple» È≈È’ Ó≥‹∆ ¿∞Â∂ ÏÀ·≈Õ Âª apple≈«¬ ÍÀappleª Â∂ «√appleπ apple«÷¡≈ ¡Â∂ Ï‘πÂ
«Ï◊«√¡≈Õ Î∂«apple apple≈«¬ ’«‘¡≈, ÚØ ˙Ó∂Á≈ √πË∂ Ï≈Ó‰ ˘ √Á «Ò¡≈¿∞Õ ˙Ó∂Á≈ √πË∂ Ï≈Ó‰ ˘
√«Á «Ò¡≈«¬¡≈Õ √πË∂ ¡≈«¬ ¡√∆appleÚ≈Á «ÁÂ≈Õ ¡≈«÷˙√π apple≈«¬ ‹∆ √π÷∆ apple‘∂Õ apple≈«¬ ’«‘¡≈,
√»Ë∂ ¡≈͉∂ ÿapple Á∂ ̪‚∂ «Ò¡≈¿∞Õ ¡Â∂ «¬Ê∂ apple√ج∆ ’appleπÕ ¡Â∂ ÂÍ∂ ˘ Ó∂apple∂ ‘‹»«apple «‹Ú≈«¬, ¡Â∂
ÏØÒ∂ Â∞Í≈ apple√ج∆ «’¡≈ ‹∂ÚÁ∂ ‘Ø? ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈ apple≈«¬ ‹∆ ‹∂ ¡≈÷∂ ¡Â∂ ÷≈ÚÀ ª Ïapple’≈
√¿πapple≈Ú∆¬∂Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, apple≈«¬ ‹∆ ¿∞Ê∂ ¯πappleÓ≈«¬√ Á∆ ‹≈«¬ È≈‘∆Õ ‹Ø ’∞fi ¡≈͉∆
÷π√∆ Ì∂‹Ø ¡√≈˘ ¡¤≈ ‘ÀÕ Âª apple≈«¬ ’«‘¡≈, Ú∂ ˙Ó∂Á≈ Ïapple’≈ fi«Ï √¿∞ Â∞apple ‘ØÕ √πË≈ Ï≈Ó‰

256
̪‚∂ ÒÀ ¡≈«¬¡≈ √πË∂ ’«‘¡≈ apple≈«¬ ‹∆ ÓÀ∫ ̪‚∂ ÒÀ ¡≈«¬¡≈ ‘ªÕ apple≈«¬ ’«‘¡≈, ÌÒ≈ √πË≈ Í‘Ò∂
’∞fi «Ó·≈ ’apple ÒÀ ¡Â∂ «Í¤Ø∫ √ÒØÈ≈ ÷≈√«ÈÕ Âª ◊πapple» È≈È’ apple≈◊ Ó≈apple» «Ú«⁄ √ÏÁπ ÏØ«Ò¡≈ :-
«Ó·≈ √Ò؉≈ √ø‹Óπ ÷‡≈ ÷apple≈ «Ë¡≈ÈÕ
¡À√≈ ÌØ‹È∞ ‹Ø Èapple ¡⁄Ú∂ √Ø Ó≈‰√ ÍappleË≈È∞Õ
[«¬‘ ◊πapple» ◊ÃøÊ √≈«‘Ï «Ú⁄ È‘∆∫ ‘À]
ª «Î«apple apple≈«¬ ’≈¨ ˘ Íπ«¤¡≈ «’ ’≈¨ «’¿∞Õ Âª Ò≈¨ ’≈¨ ˘ ¡≈«÷¡≈ Ì≈¬∆
Â∂apple≈ ’øÓ È≈‘∆ ÏØÒ‰ Á≈Õ Âª ¡≥Ó≈ Ï∆Ï∆ ÿπø‚ ’„∆ apple≈«¬ Á∂ ÍÀappleª Â∂ „«‘ ͬ∆Õ ¡‹∆ apple≈«¬
‹∆ ¡√≈‚∆ ‘Ø«apple ‹≈«‘◊≈ ’≈¬∆ È≈‘∆Õ apple≈«¬ ‹∆ «‹¿∞ ‹≈‰Ø È≈È’ ˘ ¡≈͉∂ Í≈«√ ‘∆ apple÷ØÕ
apple≈«¬ ’«‘¡≈ ÂÍ≈ Ó≈¿∞ Ï‘πÂ∂ «ÏÒ≈‡ ’appleÁ∆ ‘À ¡Â∂ ¡√∆∫ ÂÀ˘ ¡≈«÷ È≈‘∆ √’Â∂Õ Âª ◊πapple»
È≈È’ ’«‘¡≈ apple≈«¬ ‹∆ Â∞√∆∫ «È√ø◊ ¡≈÷Ø ‹π ’∞fi ¡≈÷‰≈ ‘ØÚ∂Õ Âª apple≈«¬ ’«‘¡≈ ÂÍ≈ ‹∆
¬∂ÊØ∫ apple‘Ø ¡Â∂ ÷∂Â∆ ’appleØ Â∞√≈‚∂ ¡◊∂ ’≈Ó∂ Ò≈«¬ Á∂È∂ ¡≈‘∂Õ ¡Â∂ È≈ ‘≈Ò≈ È≈ Í≈ÂÕ Âª ◊πapple»
È≈È’ apple≈◊ √Øapple«· «Ú«⁄ √ÏÁπ ÏØ«Ò¡≈ :-
ÓÈ∞ ‘≈Ò∆ «’apple√≈‰∆ ’apple‰∆ √appleÓÍ≈‰∆ ÂÈ∞ ÷∂Â∞....
È≈Ó Ï∆‹ √øÂØ÷ √π‘≈◊ apple÷π ◊apple∆Ï∆ Ú∂√
[√Øapple· Ó‘Ò≈ 1 ÿapple 1/1 (595)
Â≈ Î∂«apple apple≈«¬ ’«‘¡≈ ÂÍ≈ ‹∆ Â∞√∆! ◊apple ⁄Ò≈ÚØ Õ ÂzÀ ÷»‘ Â∞√≈‚∆ ÂÒ’≈
’«apple ÁØÈ∂ ¡≈‘∂ Õ È≈ ‘≈Ò≈ È≈ ÍÂ≈ Â∞√∆ Î’∆appleª ÈØ ÏÀ·∂ ÷Ú≈ÚØ Õ Âª ◊πapple» È≈È’ apple≈◊
¡≈√≈¿∞apple∆ √ÏÁπ ÏØ«Ò¡≈ :
◊appleπ ¬∂’ ÷πÁ≈«¬ ’≈ Á»√appleπ ◊appleπ È≈‘∆ Õ
Á»√Ø ◊appleπ Â≈ ⁄ÒÀ «Êappleπ ‹◊ apple‘≈¬∆
[«¬‘ ◊πapple» ◊ÃøÊ √≈«‘Ï «Ú⁄ È‘∆∫ ‘À]
√Ó 1553 «ÓÂ∆ ÍØ‘ ÚÁ∆ I ◊πapple» È≈È’ ÂÚ‹∆¡‘π ⁄Ò‰ Ò◊≈ ª apple≈«¬ ˘
÷Ïapple ‘ج∆ È≈È’ ÍÂ≈ Î∂«apple ⁄«Ò¡≈Õ ’≈¨ ‹≈«¬ apple≈«¬ Í≈√ apple»È∂Õ Âª apple≈«¬ ¿∞Ó∂Á∂ ˘ Ì∂«‹
’«apple È≈È’ ÂÍ∂ ˘ √«Á ÒÀ ¡≈¿∞Õ ¿∞Ó∂Á≈ apple≈«¬ Á≈ ÈÎapple √«Á ÒÀ ¡≈«¬¡≈Õ ◊πapple» È≈È’ ¡≈«¬
apple≈«¬ ˘ Áπ¡≈«¬ ¡≈÷∆Õ apple≈«¬ ’«‘¡≈ ÂÍ≈ ‹∆ ÓÀ˘ ◊π√Â≈’∆ Ó≈Î ’appleÈ∆Õ ◊πapple» È≈È’
’«‘¡≈ apple≈«¬ ‹∆ Â∞√∆∫ Áapple◊≈‘Ø∫ Ó≈Î ‘ØÕ apple≈«¬ ’«‘¡≈ ÂÍ≈ ‹∆ Â∞√∆ ’appleπ ’∞fi È≈‘∆ Â∞√ª ¬∂Ê©∂
‘∆ apple‘ØÕ ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈ apple≈«¬ ‹∆ ¡√≈‚∂ ‘«Ê È≈‘∆ ‹Ø ¡√∆∫ ¬∂Ê∂ apple‘∆¬∂ «‹Ê∂ apple÷∂◊≈
«Âʪ¿∞ apple‘∆¬∂∫◊∂Õ apple≈«¬ Ï‘π ‹ÂÈ ’∆Â∂Õ ◊πapple» È≈È’ ‘Ø«¬¡≈ ¿∞Á≈√πÕ Âª apple≈«¬ «‚·≈ ‹Ø
apple‘Á≈ È≈‘∆ ª apple≈«¬ ¬∂‘π ¡≈«÷¡≈ ÂÍ≈ ‹∆ ’≈¬∆ ÎπappleÓ≈«¬√ ’appleØ ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈ ‹∆
ÎπappleÓ≈«¬√ ¡√≈‚∆ «‘’Ø fiÒ‰≈ Ú≈Ò≈ ‘À ‘𫉠Â∞√∆∫ ¡√≈˘ apple≈‹≈«¬ Á∂ÚØÕ Âª apple≈«¬ ÏØ«Ò¡≈
apple‹≈«¬ Â∞√≈‚∆ ÒØÛ∆Á∆‘ÀÕ ◊πapple» È≈È’ Ï‘π«apple ͤÒ∂ Í«‘apple∆ È≈Ú‰ ÈØ ◊«¬¡≈ √∆ Á∂÷∂ ª ÷»‘
⁄ÒÁ≈ ’ج∆ È≈‘∆Õ ◊πapple» È≈È’ Á∂ Óπ‘Ø Ú⁄È∞ ‘Ø«¬¡≈Õ ‹Ø ¡ÀÊ∂ ‡ØÌ≈ Ì∆ ’ج∆ È≈‘∆Õ ¬∂‘ ◊«Ò
apple≈«¬ √π‰∆ apple≈«¬ ÷ÏappleÁ≈appleπ ¡≈‘≈Õ apple≈«¬ ¡≈«÷¡≈ ÂÍ∂ Á∂ Óπ‘ ‡ØÌ≈ «È’«Ò¡ª ‘ÀÕ ¡ÀÊ∂ ‡ØÌ≈

257
÷‡Ø Íapple ÂÍ∂ Á∂ È≈ Á≈Õ
„≈’∂ Ïø◊≈Ò∂ ‹≈‰≈
ª È≈È’ ¡Â∂ Ï≈Ò≈ ¡Â∂ ÓappleÁ≈È≈ ÂzÀ Ò≈ÒØ ÿ«apple Ú«Â ¡≈¬∂Õ Ò≈ÒØ Ï‘πÂ∞ ÷π√∆
‘Ø«¬¡≈Õ Ò≈ÒØ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ ÓÀ∫ «È‘≈´ ‘Ø«¬¡≈Õ Â∞√ª ÓÀ˘ Áapple√«È «ÁÂ≈Õ ÍÃøÁ‘ «ÁÈ apple‘ ’∂
Î∂apple «ÚÁ≈ Ò∆Â∆Õ Î∂«apple ◊πapple» È≈È’ Ó∆ ¿∞Á≈√∆ Ò∆Â∆ ËappleÂ∆ Ïø◊≈Ò∂ „≈’∂ ◊¬∂ ¿∞Ê∂ «‘’∞ «ÁÈ
ÂzÀ «Á«È ’∞fi È≈‘ Í‘π«⁄¡≈Õ ◊πapple» È≈È’ Í¿∞‰ ¡‘≈apple∆ ‘Ø«¬ apple«‘¡≈Õ ¡Â∂ ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈
‹∆ ÓÀ∫ ª Ìπ«÷ ÓappleÁ≈ ‘ªÕ Ó∂apple≈ ’ج∆ «¬Ò≈‹ ’«appleÕ ◊πapple» È≈È’ Á∂÷∂ ª ¬∂‘π ÓappleÁ≈È≈ ‘ÀÕ Âª
◊πapple» È≈È’ Íπ«¤¡≈ «’ ÓappleÁ≈È≈? ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ ±ø ÓÀ˘ ‹Ø ¡’∞ ÷Ú≈«¬È≈ ‘À √Ø Â±ø
ÓÀ˘ Ó√’apple∆¡≈ ’appleÁ≈ ‘ÀÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ¡≈«÷¡≈ ÓappleÁ≈È≈ ÓÀ ÂÀ˘ Ó√’apple∆¡ª È≈‘∆, ’appleÁ≈
±ø «‹ÂÈ∆¡ª ’π ÷≈«‘ √’∂∫ «ÂÂÈ∆¡ª ÷≈«¬ ¡Â∂ ‘Øapple ÍÒ∂ È≈ ÏøÈ∂Õ ÓappleÁ≈È≈ Ò◊≈ ÂØ«Û ÂØ«Û
÷≈Ú‰Õ «‹ «‹¿∞ ÷≈ÚÀ «Â¿∞ «Â¿∞ ¡≥«ÓàÁ≈ √π¡≈Áπ ‹Ø Ò◊∂ √Ω ÂØ«Û ’«apple ◊ø«„ Ïø«È
Ò∆Â∆¡≈√πÕ ¡◊Ò∂ ÌÒ’ Ìπ÷ Ò◊∆¡≈√π ⁄πÍ≈«Â¡≈ ’«„ Ò◊≈ ÷≈Ú«‰, ÓappleÁ≈È≈ ÓÀ∫ ª ÂÀ˘
Ó≥È∂ ’∆Â∆¡ª ¡≈‘∆¡ªÕ ÷ªÁ≈ ¡≈‘Ø Âª ÓÀ˘ Í𫤠’«apple ÷≈Ú∂¡ªÕ ¿∞Ê∂ «‘’∞ Ï»‡≈ ¡≈’∆ Á≈
¡≈‘≈ ◊πapple» È≈È’ ¡≈͉∂ ‘ÊØ∫ ÂØ«Û ’apple ÷÷Û∆¡ª ÓappleÁ≈È∂ ˘ ÷Ú≈«¬¡ª ÓappleÁ≈È≈ ÷≈Ú‰
È≈«Ò ¿∞«· ÏÀ·≈Õ
’≈¿∞apple» Á∂√ (’≈Ó apple»Í) ‹≈‰≈
¡◊∂ ¡À«È ’≈¿∞apple» Á∂«√ ˘ ‹≈«¬ ͬ∂Õ ˙Ê∂ ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ ¬∂‘π √‘appleπ ª ¡¤≈
‘À ’∞fi «¬ÊØ∫ ÓÀ∫ ÷≈«¬ ¡≈ÚªÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ¡≈«÷¡≈ ÓappleÁ≈È≈ «¬«Â √‘apple È Ú«ÛÕ ÓappleÁ≈È∂
¡≈«÷¡≈ ‹∆ «‹ÊÀ Ú√Á∆ ¡ªÚÁ∆ ÓappleÁ≈È≈ «¬«Â √‘apple È≈ Ú«ÛÕ ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ «‹Ê∂
Ú√Á∆ ¡ªÚÁ∆ ‘ÀÕ ˙Ê∂ ¡≈÷Á≈ ‘À ‹≈«‘ È≈‘∆∫Õ ¿∞‹≈«Û «Ú«⁄ Ò∆Â≈ «ÎappleÈ≈ ‘À∫Õ ◊πapple» È≈È’
¡≈«÷¡≈ ‹≈«¬ Ì≈¬∆Õ ÓappleÁ≈È≈ ‹≈«¬ Ú√Â∆ «Ú«⁄ Ú«Û¡≈ ¡◊∂ ⁄≈«apple appleøÈ≈ ÷Û∆¡ª ¡≈͉∆
ÏØÒ∆ «Ú⁄ ‘√Á∆¡ª ¡≈‘∆¡ªÕ ÓappleÁ≈È∂ ‹Ø «‚·Ø È∂ Ò◊∆¡ª Úø‚∆¡ª Í≈Ú«‰Õ ¿∞‘ ¡≈÷À ÓÀ∫
Ò∂È∆¡ª ˙‘π ¡≈÷À ÓÀ∫ ÒÀÈ∆¡ªÕ «‘’«√ Ë≈◊≈ ◊«Ò «Ú«⁄ Í≈¬∆ ◊¬∆Õ ÓappleÁ≈È∂ ˘ ¤Âz≈ ’«apple
Ï‘≈«¬¡≈Õ «‘’∞ Í‘appleπ ◊π‹apple ◊«¬¡≈ ÓappleÁ≈È≈ È≈ ¡≈«¬¡≈Õ ◊πapple» È≈È’ ‘«√¡≈ ª Ï≈Ò∂
Íπ«¤¡≈ ‹∆ ÓappleÁ≈È≈ È≈ ¡≈«¬¡≈Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ¡≈«÷¡≈ ⁄´ Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ ÒÀ ¡≈¬∆¬∂Õ
ª Ï≈Ò∂ ¡≈«÷¡≈, ‹∆ ÓappleÁ≈È≈ «’Ê∂ ‘ÀÕ ◊πapple» È≈È’ ¡≈«÷¡≈ Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ ÓappleÁ≈È≈ ¤Âz≈
‘Ø«¬¡≈ ÏÀ·≈ ‘ÀÕ Ï≈Ò∂ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ «’ È≈ ‘ØÚÀ Â∞√∫ Ó≥È∂ ’appleØ ¡Â∂ ˙‘π apple‘∂ È≈‘∆Õ Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈
⁄´ ◊πapple» È≈È’ ¡Â∂ Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ ÁØÚ∂ ⁄Ò∂ ÓappleÁ≈È∂ ˘ ÒÀ«‰ ¡◊∂ Á∂÷«È ª ÓappleÁ≈È≈ ¤Âz≈

258
‘Ø«¬¡≈ ÏÀ·≈ ‘ÀÕ ¡‹À ‹Ø appleøÈ≈ ÷Û∆¡ª ¡≈‘∆¡ª √Ø ⁄≈ÓÒ ¡≈¬∆¡ª «¬Èª ˘ Á∂«÷ ’∂Õ «‘’∞
Ï≈Ò∂ Á∂ ◊«Ò ÿ«Â¡≈Õ «‹√π Ï≈Ò∂ Á∂ ◊«Ò Í≈«¬¡≈ √Ø ¤Âz∆ ‘Ø«¬ ◊¬∆ ¡Â∂ ◊πapple» È≈È’ Á∂
◊«Ò ÿ«Â¡≈ √Ø ’∞Â∆ ‘Ø«¬ ◊¬∆Õ ¡Â∂ ◊πapple» È≈È’ ¡≈«÷¡≈, «‚·Ø Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈Õ Ï≈Ò∂ ¡≈«÷¡≈
◊πapple» ‹∆Õ ◊πapple» È≈È’ ¡≈«÷¡≈ Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ ‹≈«¬ ÓappleÁ≈È∂ Á∂ ◊ÒØ Ë≈◊≈ ÂØ«ÛÕ Ï≈Ò∂ ‹ªÁ∂
ÓappleÁ≈È∂ Á∂ ◊ÒØ Ë≈ ÂØ«Û¡≈Õ ÓappleÁ≈È≈ ¡≈ÁÓ∆ ‘Ø«¬¡≈Õ ◊πapple» Íπ«¤¡≈ «’ ÓappleÁ≈È∂ «’¿πÕ
ÓappleÁ≈È≈ ¡≈«÷¡≈ Ì√π ‹∆ ÌÒ∆¡≈ ÏÒ≈«¬ Á∂ «Ú«⁄ ¡√≈˘ Ò∆Â∂ «ÎappleÁ≈ ‘À∫Õ ◊πapple» È≈È’
¡«÷¡≈ ÓappleÁ≈È≈ ±ø ¡≈Í∂ ¡≈«¬ Î√Ø È≈Õ ¡√ª Â∂ ÂÀȱ ÓÈ∂ ’∆Â≈ √∆ ±ø È≈ apple‘∂Õ ¿∞È≈ Á‘ª
appleøÈ≈ Á∂ ÷√Ó ¡≈¬∂ Á∂÷«È ª ¤Âz∆ Â∂ ’∞Â∆ ‘ج∆ ‘À«ÈÕ ¿∞·≈ ÷√Ó≈ «‚·≈ ¬∂‘π ’ج∆ ’Ò≈Ú≈È
‘À«ÈÕ ¿∞‘ ÁØ‘ª Á∂ ÍÀappleª Â∂ „«‘ ͬ∂Õ Ï≈Ò∂ ¡≈«÷¡≈ Ì≈¬∆ ˙Ê∂ ‘∆ «‚◊ØÕ ˙‘π ÁØÚ∂ «√÷ ‘ج∂
˙È≈ Á∂ «Í¤∂ √ø◊«Â ‘ج∆Õ
√øÿÒ≈Á∆Í ‹≈‰≈
¡◊∂ √øÿÒ≈ Á∆Í Á∂ √‘appleπ apple≈‹∂ «√¿∞È≈Ì Á∆ È◊apple∆ ‚∂„ Ó‘∆È∂ «Ú«⁄ ◊¬∂Õ ˙ÊØ∫
Á≈ apple≈‹≈ «√¿∞È≈Ìπ ¡≈‘≈Õ ’∂‘≈ ¡≈‘≈ ‹∂ ’ج∆ ÍπÂ∞ Ó≥◊Á≈ ª ÍπÂ∞ Á∂∫Á≈Õ ‹∂ ’ج∆ Ó∆‘π Ó≥◊Á≈
ª Ó∆∫‘π Á∂∫Á≈Õ¡Â∂ ’Ò≈Ú≈È ¡≈‘≈Õ ‹«Á ◊πapple» È≈È’ ‹∆ ˙Ê∂ ‹≈«¬ ÏÀ·∂ ª ’Ò≈ ˙√Á∆
«‘«apple ◊¬∆Õ ‹Ø ’ج∆ ’∞¤∞ Ó≥◊∂ √Ø ’∞fi ‘ØÚ∂ Ȫ‘∆Õ apple≈‹∂ «√¿∞È≈Ì ’«‘¡≈, ¡≈͉∂ Ú‹∆apple ˘
¡apple∂ Íapple√apple≈Ó Ô‘ «’¡≈ ‘»¡≈, ‘Ó≈apple∆ È◊apple∆ ÓÀ «’È∂ Í≈Íπ ’∆¡≈Õ Íapple√apple≈Ó Ú‹∆apple ’«‘¡≈
apple≈‹≈ Í≈Í «’√ ‘∆ Ȫ‘∆ ’∆¡≈ apple≈‹∂ ’«‘¡≈ Ô‘ «’¡≈ ‘»¡≈Õ Âª Íapple√apple≈Ó ’«‘¡≈ apple≈‹≈
‹∆ Â∂apple∆ È◊apple∆ ÓÀ ¬∂’∞ ¡Â∆ ¡≈«¬¡≈ ‘À ¡¿∞ ¿∞√ ’∂ √≈«Ê Á𫬠⁄∂Ò∂ ‘À∫Õ Ô‘ ’∞¤∞ ‘»¡≈
‘ÀÕ apple≈‹∂ ’«‘¡≈ Íapple√apple≈Óπ ¿∞√ ’∆ ÷Ïapple Ò∂‘πÕ Íapple√apple≈Ó ‘¤∂ ÌØ‹È ÏÈ≈«¬’∂ Ò∂ ⁄«Ò¡≈Õ ‹≈«¬
◊πapple» È≈È’ Á∂ ¡◊∂ apple÷∂Õ ◊πapple» È≈È’ ¡≈«÷¡≈, «’¡≈ ‘À Ì≈¬∆Õ Íapple√apple≈Ó Ú‹∆«apple ’«‘¡≈,
√≈Ë ‹∆ Ô‘ Ìø‚≈apple≈ Â∞Ó ’¿∞ apple≈‹∂ «√¿∞È≈Ì ‹∆ Ì∂«‹¡≈ ‘ÀÕ Âª ◊πapple» È≈È’ apple≈◊ Ó≈apple» «Ú⁄
√ÏÁπ πππÏØ«Ò¡≈Õ
apple«√ ’«√ √π¡≈Á ¡È∂’ ‘À «Ï÷πÎ«Ò Ó∆·∂ ⁄≈÷
«¥Í≈ ’apple∂ «‹√ ¡≈͉∆ ª’Ø apple≈÷∂ ¡≈Íπ.....
[«¬‘ Â∞’ª ◊πapple» ◊ÃøÊ √≈«‘Ï «Ú⁄ È≈‘∆∫]
.... ª Î∂«apple apple≈‹≈ «√¿∞È≈Ì ◊πapple» È≈È’ Á∂ ÍÀapple∆ Â∂ „«‘ «Í¡≈ ¡≈÷‰ Ò◊≈ ‹∆ ÓÀ˘
«’appleÂ≈appleÊ ’appleØÕ Âª ◊πapple» È≈È’ Ï‘π apple≈‹∂ Â∂ ÷π√∆ ‘Ø«¬¡≈Õ
¬∂‘ ‘’∆’ √𫉠’apple ◊πapple» ¡≥◊Á ˘ appleø◊ ⁄«Û ◊«¬¡≈Õ ◊πapple» ¡≥◊≈«Á √Â≈¬∆ Í‘apple
«¬’ appleø◊ ‘∆ apple«‘¡≈Õ ¡À√∆ Ò≈Ò∆ ⁄Û ◊¬∆ ’ج∆ ¿∞‘ Ò≈Ò∆ √‘∆ ’«apple È √øÿ∂Õ ‹ª ◊πapple» ¡≥◊Á
«Í≥‚ «Ú«⁄ ¡≈«¬¡≈ ª Î∂«apple ¡≈«÷˙√π ¡≈÷π Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈Õ Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ Ò◊≈ «Ò÷Ú≈¿∞‰Õ ‹ª
◊πapple» È≈È’ ˘ apple≈‹≈ «√¿∞È≈Ì Ó≥Áappleª «Ú«⁄ ÒÀ ◊«¬¡≈Õ Âª Ò◊≈ Í𤉠¡‹∆ Â∞Ó≈apple≈ È≈¿∞
«’¡≈ ‘À Â∞«Ó ‹Ø◊∆ Íπapple÷π ‘∂Õ Âª ◊πapple» È≈È’ Ó≈apple» apple≈◊ «Ú«⁄ √ÏÁπ ÏØ«Ò¡≈ :-

259
‹Ø◊∆ ‹π◊«Â È≈Óπ «ÈappleÓ≈«¬Ò Â≈’Ø ÓÀ´ È apple≈Â∆
ÍÃ∆ÂÓ È≈Ê √≈Á √ø◊∂ ‹ÈÓ ÓappleÈ ◊«Â Ï∆Â∆ Õ 1 Õ
[Ó≈apple» Ó‘Ò≈ 1 ÿapple 1 Õ 11 Õ (992)]
ª apple≈‹≈ «√¿∞È≈Ì ◊πapple» È≈È’ Á≈ «√÷π ‘Ø«¬¡≈Õ Ò≈◊≈ «Èappleø’≈apple ‹Í‰ ¡Â∂ appleÔ«Â
˘ ‹Í≈Ú«‰Õ «ÂÊ∂ ◊πapple» È≈È’ ÍÃ≈‰ √ø◊Ò∆ ¿∞⁄≈apple∆Õ «‘’ √Ω Â∂apple≈ ¡«Ë¡≈«¬ ÏØÒ∂Õ Á𫬠Úapple∂
Â∂ Í≥‹ Ó‘∆È∂ ¿∞Ê∂ ◊πapple» È≈È’ apple«‘¡≈Õ
’Ω‚≈ apple≈÷Ù Â≈appleÈ≈
ª Î∂«apple «‘’∞ «ÚÒ≈«¬Â ¡√apple≈Í≈È ‘À apple≈‹∂ Á∆ ¡≈‘∆Õ ˙√ «ÚÒ≈«¬Â ˘ ◊πapple È≈È’
⁄«Ò¡≈ «‹Ê∂ fiø‚∂ Ï≈„∆ Á∆ Ó≥‹∆ ‘À √ÓπøÁz Á∂ ‡≈Í» «Ú«⁄ ‘À ª ÓappleÁ≈È≈ «Ú‡apple ÷Û≈ ‘Ø«¬¡≈Õ
◊πapple» È≈È’ Á∆ apple∆fi Â≈«apple Â∂Õ ÓappleÁ≈È≈ ¡≈÷∂ ‹∆ ‘¿± ¡◊∂ È≈‘∆ ‹ªÁ≈ ÓÀ˘ «ÚÁ≈ Á∂«‘Õ ◊πapple»
¡≈÷∂ ÓappleÁ≈È≈ ¡◊∂ apple≈«‘ «Ú«⁄ ÏÒ≈¬∆ ‘À«ÈÕ Â±ø ‹≈‰Á≈ È∆‘À ±ø ¡√≈ ‘∆ È≈«Ò apple‘πÕ
ÓappleÁ≈È≈ apple‘∂ È≈‘∆Õ ◊πapple» ¡≈«÷¡≈ Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ ÓappleÁ≈È≈ √≈‚∂ ¡≈÷∂ Ò◊Á≈ È≈‘∆Õ ÓÀ∫ ÓappleÁ≈È∂
˘ ¡≈«÷¡≈ ÓappleÁ≈È≈ ◊πapple» È≈È’ «Èappleø’≈apple∆ ‘¬∆ ±ø √Ó≈«ÒÕ ÓappleÁ≈È∂ ˘ ‹∂ ’ج∆ Ì»Âπ Ò◊≈
‘À √Ø Ó≥È∂ È≈‘∆Õ ¡≈«÷ apple‘∂Õ ÓappleÁ≈È∂ ◊πapple» Í≈√‘π «ÚÁ≈ Ò∆Â∆ ◊«¬¡≈ «Í¤∂ ◊πapple» È≈È’ ÓÀ˘
Íπ«¤¡≈ Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ «’¡≈ ’apple∆¬∂Õ ÓÀ∫ ◊πapple» ‹∆ ˘ ¡≈«÷¡≈≈ ‹Ø Â∞√≈‚∂ ‹∆ ¡≈ÚÀÕ Âª ◊πapple»
È≈È’ ¿∞‘ «ÁÈ ‹ø◊Ò Ï≈apple «Ú«⁄ ÏÀ·≈ apple«‘¡≈Õ ¡◊∂ ⁄Ò∂ ‘∆ È≈‘∆Õ ‹≈ Áπ«¬ Í«‘apple ◊π‹apple∂
ª ◊πapple» È≈È’ ÏØ«Ò¡≈ Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ ÓappleÁ≈È∂ ˘ apple≈’√ Í’«Û¡≈ ‘À ’Û≈‘∂ «Ú«⁄ ÂÒÁ≈ ‘ÀÕ
ª ÓÀ∫ ◊πapple» È≈È’ ‹∆ Í≈√ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ ÂÒ‰ Á∂‘π ÷≈Ú‰∂ Á∂«‘ ¡≈÷∂ Ò◊≈ ‘∆ È≈‘∆Õ Âª
¿∞«· ÷Û≈ ‘Ø«¬¡≈ ¡≈÷‰ Ò◊≈ Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ È≈«Ò «ÒÂ∂ Á∆ √appleÓ Ì≈¬∆ ‘Ø∫Á∆‘À ¡Â∂ ¡√≈‚∂
’øÓ Á≈ ‘ÀÕ Âª Î∂«apple ◊πapple» È≈È’ ˘ Íπ«¤¡≈ ‹∆ ’∂‚∆ ’∞ Á»«apple ‘ÀÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ¡≈«÷¡≈Õ
’Ø‘ª ÈÚª ¿∞Í«apple ‘ÀÕ Âª ÓÀ∫ Î∂«apple ◊πapple» È≈È’ ‹∆ ˘ ¡≈«÷¡≈, ‹∆ ¡√ª ‹ª«Á¡ª ˘ ª ÷≈«¬
ÒÀ√∆Õ Âª ◊πapple» È≈È’ Ó∂apple≈ ‘Êπ Í’«Û¡≈Õ «¬’ ÍÒ’ Ï‘πÂ∞ ‘ØÁ∆ ‘À ‹≈Í∂ È≈‘∆ ‹Ø «¬Ê∂ ¡≈‘∂
«’ ¿∞Ê∂ ¡≈‘∂Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ¡≈«÷¡≈ Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ ¬∂‘π ’Û≈‘≈ ‹Ø ÂÍÁ≈ ‘À¬∆ √Ø ÓappleÁ≈È∂
Á∂ ÂÒ‰ Ú≈√Â∂Õ ‹Ø apple≈’√ ÂÒ ’«apple ÷≈Ú∂ Íapple ¡√∆∫ ¤«Í apple‘∆¬∂Õ Âª ÓÀ ◊πapple» È≈È’ ‹∆
¡≈«÷¡≈ ‹∂‘∂ ¡≈¬∂ Â∂‘∂ È ¡≈¬∂! ª Î∂«apple ◊πapple» È≈È’ ¡≈«÷¡≈ Á∂÷π Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ ’appleÂ≈apple «’¡≈
’appleÁ≈‘ÀÕ «‹¿π ÷Û≈ ¡≈‘≈ «Â¿∞ apple≈’√ ÓappleÁ≈È∂ ˘ Í’Û ’Û≈‘∂ «Ú«⁄ ÿ«Â¡≈ ◊π√∂ È≈«ÒÕ
’Û≈‘≈ ¡‹∂‘≈ ·ß„≈ ‘Ø«¬ ◊«¬¡≈ ‹∂‘≈ ÍØ‘ Ó≈‘ Á≈ ’’apple ‹øÓÁ≈ ‘ÀÕ apple≈’√ ‘Àapple≈È ‘Ø«¬
◊«¬¡≈ ‘∂·Ø∫ ¡◊È Ïπ«fi ◊¬∆Õ Âª ◊πapple» √≈ÚË≈È «Á÷≈¬∆ «ÁÂ∆ apple≈’√ ÏØ«Ò¡≈ √⁄π ¡≈÷π
Âø» ’¿∞‰ ‘À∫ Â∂apple∂ ¡≈¬∂ ‹Ø Ó∂apple≈ ’Û≈‘≈ «͡≈ ¡≈‘≈ √∆ÂÒ ‘Ø«¬ ◊«¬¡≈Õ √⁄π ¡≈÷π ± ’¿∞‰∞
‘À∫Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ‘«√ ’«apple ¡≈«÷¡≈ ’Ω‚≈ apple≈÷√ ÷≈«¬ «¬√ Â≈¬∆ «’ È≈‘∆ ÷ªÁ≈ «’
apple÷≈ ‘¬∆Õ apple≈’√ ÏØ«Ò¡ª ±ø Ó∂apple≈ È≈¿∞ «’¿∞ ’«apple ‹≈‰Á≈ ‘ÀÕ Â±ø «’Ëapple∂ ÍÀÁ≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘À ±ø
√⁄π ¡≈÷πÕ Âª ◊πapple» È≈È’ apple≈◊ Ó≈apple» «Ú⁄ √ÏÁπ ÏØ«Ò¡≈ :-

260
⁄»’≈ Ì≈apple≈ ’appleÓ Á≈ ‘Ø«¬ «È‘’appleÓ≈
√≈◊apple Â∂ ’ø„À ⁄Û∂ ◊π«apple ’∆È∂ ’appleÓ≈Õ
[Ó≈apple» Ó‘Ò≈ 5 Õ 14 Õ (1002)]
ª ’Ω‚≈ apple≈’√π ◊πapple» È≈È’ Á∂ ÍÀappleª Â∂ „«‘ «Í¡≈ ¿∞·∂ È≈‘∆Õ ¡≈÷∂ ‹∆ ÓÀ∫ Ú‚∂ Í≈Í
’∆Â∂ ‘À«È ÓÀȱ Ï÷√∆¡À ‹∆ «‹ «Â ÓÀ˘ Ïı√∆¬∂Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, Â∂apple≈ apple≈ÓÁ≈√
ÓappleÁ≈È≈ appleÏ≈Ï∆ ‘¬∆ «¬√ ª¬∆ Ó≥È∂◊≈ ª Â∂apple∆ ◊«Â ‘ØÚ∂◊∆Õ Âª ’Ω‚≈ apple≈’√ ¡≈«÷¡≈, ‹∆
¬∂‘π Ì∆ Ó∂apple∂ «√apple Â∂ ¡Â∂ ‘Øappleπ ’ج∆ ¡≈÷Ø √Ø Ì∆ Ó∂apple∂ «√apple Â∂ Íapple ÓÀ˘ √‡ È≈‘∆Õ Âª ◊πapple» È≈È’
’«‘ ‘«√¡≈ ‘«√ ’«apple ¡≈«÷¡≈ «’ Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈Õ Âª ÓÀ∫ ◊πapple» ‹∆ ˘ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ Â∂apple∆ ±ø‘∂
‹≈‰±Õ ª ÓÀ∫ ◊πapple» È≈È’ ˘ ¡≈«÷¡≈ ’Ω‚∂, ‹∆ ÓÀ˘ ’∞fi ‘π’Ó ’∆⁄ÀÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ¡≈«÷¡≈,
’Ω«‚¡≈ ’∞fi ÓappleÁ≈È∂ Á∂ ÷≈Ú‰ ˘ ÒÀ ¡≈¿∞ ÓappleÁ≈È≈ Ìπ÷≈ ‘ÀÕ ’Ω‚≈ apple≈’√ ‹ø◊Ò Á¿∞«Û¡≈
‹≈«¬ ’«apple ¡À√≈ Ó∂Ú≈ «Ò¡≈«¬¡≈ «‹ Âz∂ ÷π√∆ ‘ج∂, ¡≈«È ◊πapple» È≈È’ Á∂ ¡◊∂ apple«÷˙√πÕ Âª
◊πapple» È≈È’ ¡≈«÷¡≈, ¡≈÷π ÓappleÁ≈È≈Õ ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ ‹∂‘≈ Ïø‡≈ ÓÀ˘ ¡≈ÚÁ≈ ‘À Â∂‘Ø
‹∂‘≈ Á∂¿∞Õ ◊πapple» È≈È’ Ï≈Ò∂ ˘ ¡≈«÷¡≈ ±ø ÂzÀ Ï÷apple∂ Ïapple≈Ï«apple ’«apple ¡≈ Â∂ Úø‚∞Õ Ï≈Ò∂ ÂzÀ Ï÷apple∂
’∆Â∂, «‘’∞ ÓappleÁ≈È∂ ˘ «ÁÂØ√π ¡Â∂ «‘’π ¡≈«Í Ò∆ÂØ√π ¡Â∂ «‘’∞ ◊πapple» Á∂ ¡◊∂ apple«÷˙√πÕ Âª
Ò◊∂ ÷≈Ú‰ ª ◊πapple» È≈È’ ¡≈͉≈ Ï÷apple≈ ’Ω‚∂ apple≈÷√ ˘ «ÁÂ≈Õ ’Ω‚∂ ¡◊∂ ’∞fi È≈‘ «ÈÏapple
È≈ ’∆Â∆Õ ’Ω‚∂ ÒÀ∫ÁØ Óπ«‘ «Ú⁄ Í≈«¬ Ò∆Â≈Õ ’Ω‚∂ Óπ«‘ Í≈«¬¡≈ ’Í≈«‡ ÷π«Ò ◊¬∂ ’Ω‚≈ ‘Øapple
√apple»Í ‘Ø«¬ ◊«¬¡≈Õ ‹ª Ï≈Ò≈ Â∂ ÓappleÁ≈È≈ Á∂÷À ª «’¡≈ Á∂÷«È ‹Ø ¡‹ ◊ÀÏ∆ ¯Â»‘ ÒÀ
◊«¬¡≈Õ Âª Ï≈Ò∂ Íπ«¤¡≈ ‹∆ ¬∂‘ «’¡≈ ‘Ø«¬¡≈Õ ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈ Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ Á∂÷
’appleÂ≈apple ’∂ appleø◊ ÂÓ≈√∂Õ Î∂«apple Ï≈Ò∂ Íπ«¤¡≈ ‹∆ ¡√≈˘ ª Ú‚≈ ‘Àapple≈È Ò◊≈ ‘ÀÕ Âª ◊πapple» È≈È’
¡≈«÷¡≈ Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ ’appleÂ≈apple ¡√≈˘ ‹Ø «¬√ ËappleÂ∆ «Ò¡≈«¬¡≈ ‘À √Ø «¬È≈ Á∂ Ú≈√Â∂ Á∂÷π
’appleÂ≈apple Á∂ appleø◊ ÂÓ≈√∂Õ Á∂÷Á≈ ‹≈«¬Õ Ï≈Ò∂ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ ÌÒ≈ ‹∆ ‹Ø ’appleÂ≈appleπ «Á÷≈¬∂ √Ø
Á∂÷‰≈Õ Âª ◊πapple» È≈È’ √ «ÁÈ ’Ω‚∂ apple≈’√ Í≈√ apple«‘¡≈Õ √ÂÚ∂ «ÁÈ ⁄ÒÁ≈ ‘Ø«¬¡≈ Ó≥‹∆
Ï‘≈«¬ ⁄«Ò¡≈Õ
√≈Ò√apple≈¬∂ «È√Âapple≈
¡◊À √ÀÂ≈Ò∆¡≈ «ÁÈ≈ Á≈ apple≈‘π ¡≈‘≈ «‘’ «ÁÈ ÓappleÁ≈È∂ ˘ ‚≈„∆ Ìπ÷ Ò◊∆ ª
ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ ‘¿∞ Â∞«apple È≈‘∆ √≥ÿÁ≈Õ Âª ◊πapple» ’«‘¡≈ ⁄Ò ÓappleÁ≈È≈ ¡◊∂ Ú‚≈ √‘apple
¡≈ÚÁ≈ ‘ÀÕ ¿∞Ê∂ ±ø ¡≈÷∂◊≈ √Ø ’apple∆¬∂∫◊∂Õ ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ ÍÒ∂ ª ’∞fi È≈‘∆Õ Î∂«apple
ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ È≈ ÍÒ∂ È≈ √‘appleπ, ÓπappleÁ∂ ˘ ÒÀ ‹≈√ØÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ÍÀappleª È≈«Ò apple∂Â∞
ÎappleØÒ∆ «Ú⁄Ø Ò≈´ «È’«Ò¡≈Õ ¡≈«÷˙√π ÒÀ ÓappleÁ≈È≈ ⁄≈«¬ ÒÀÕ ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ «¬√
ÍÊapple ÈØ «’¡≈ ’appleª Î∂«apple ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈ ÓappleÁ≈È≈ ÍÒ≈ „»„È≈ ¡≈‘∂, ÒÀ ÍÒ∂ ÏøÈ∞Õ
Óapple≈ÁÈ∂ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ ÍÒ∂ Ïø«È¡≈ Ìπ÷ È≈‘∆∫ ‹ªÁ∆ Í∂‡ ͬ∂ Ï≈fi»Õ ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈
ÓappleÁ≈È≈ ¿∞‘π Á∂÷π √‘apple ÈÁapple∆ ¡ªÚÁ≈ ‘ÀÕ Âª ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ ÌÒ≈ ‹∆ «Âz‘π ’Ø‘ª ÂØ∫ √‘appleπ

261
È‹apple∆ ¡ªÚÁ≈ ‘ÀÕ ‹ªÁ∂ ‹ªÁ∂ ÓappleÁ≈È≈ «¤Â≈ ‘Ø«¬ ◊«¬¡≈Õ Ó√∂ Ó√∂ √‘appleπ ¡≈«¬¡≈Õ ‹ª √‘apple
¡≈«¬ Ú‚∂ ª ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ ’∞fiπ ¡≈÷πÕ ◊πapple» È≈È’ ¡≈«÷¡≈, ÓappleÁ≈È≈ ¬∂√ √‘apple Á≈
È≈¿∞ ‹≈‰Á≈ ‘À∫Õ ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ ÓÀ «’¡≈ ‹≈‰≈Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ¡≥«apple‹≈Ó∆ ¡≈‘≈
¡≈«÷¡≈√π, ÓappleÁ≈È≈ «¬√ √‘apple Á≈ È≈¿∞ «Ï√øÌ«appleÍπapple≈ ‘¬∆Õ ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ È≈¿∞ Ì≈ÚÀ
’∞fi ‘ØÚÀ ÓÀ˘ Ìπ÷ ÷≈«¬ ◊¬∆ ‘ÀÕ ◊πapple» È≈È’ ¡≈«÷¡≈ ‹≈«‘ ÓappleÁ≈È≈ ‹Ú≈‘apple∆ ‡ØÒ∂ «Ú«⁄ ¬∂‘π
Ò≈Ò Ú∂«⁄ «Ò¡≈¿∞Õ ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ ¬∂√ Á≈ Óπ´ «’¡≈ ‘ÀÕ ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈,
ÓappleÁ≈È≈ ‹Ø ’ج∆ ÓπÒ ¡≈÷∆◊≈ √Ø ÓÀ˘ ¡≈«¬ ¡≈÷∂Õ ÓappleÁ≈È∂ ‹≈«¬ «‘’∞ ‹Ú≈‘apple∆ ˘ Ò≈´
«Á÷≈«¬¡≈Õ ˙√ ‹Ú≈‘apple∆ ’«‘¡≈ «¬√ ’∂ Â∆È ÍÀ√∂ Óπ´ ‘ÀÕ ÓappleÁ≈È∂ Ú∆⁄≈appleπ ’∆Â≈ Ò≈Ò Á≈
ÓπÒ Ï‘π ¡≈÷Á∂ ‘À«È ÓÀ Í𫤠¡≈ÚªÕ ¡≈«¬ ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ Ò≈Ò Á∂ «ÂÈ ÍÀ√∂ «ÓÒÁÀ
‘À«ÈÕ ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, ÓappleÁ≈È≈ Ú‚∂ ‹Ú≈‘apple∆ Í≈«√ ‹≈«‘Õ ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ ÓÀ∫ ª
Ú‚≈ ¡Â∂ ¤Ø‡≈ È≈‘∆ ‹≈‰Á≈ Â∞√∆ ÓÀ˘ Á√ØÕ ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, ÓappleÁ≈È≈ √≈«Ò√apple≈«¬
‹¿∞‘apple∆ Á≈ È≈¿∞ ‘À¬∆Õ ¬∂‘π Ú«Â ‹≈«¬ ’«apple Í𤉠Ò◊≈, Ô≈appleØ √≈«Ò√apple≈«¬ ‹¿∞‘apple∆ Á≈
Áπ’≈Èπ ’∂‘Û≈ ‘ÀÕ Âª ÒØ’ª Á«√¡≈ Ì≈¬∆ ¿∞‘ ÿapple∂ ‘Ø∫Á≈ ‘ÀÕ Âª ÓappleÁ≈È≈ ¿∞√ Á≈ ÿappleπ Íπ¤≈«¬
’«apple ◊«¬¡≈Õ ‹≈«¬ ¡Ú≈‹ ’∆ÂØ√π ¡øÁappleØ ◊πÒ≈Óπ Ì∂«‹ «ÁÂ≈ ’¿∞‰∞ Ì≈¬∆Õ ÓappleÁ≈È∂ ’«‘¡≈
‹∆ ’∞fi √¿∞Á≈ Ú∂⁄‰≈ ‘ÀÕ ‹¿∞‘apple∆ ’«‘¡≈ ¡≥Áapple «Ò¡≈¿∞Õ ÓappleÁ≈È∂ ˘ ¡≥Á«apple ÒÀ ◊¬∂ Íπ¤‰
Ò◊∂’‘π Ì≈¬∆ «’¡≈ √¿∞Á≈ ’apple«È ¡≈«¬¡≈ ‘À∫Õ ÓappleÁ≈È≈ ‘«Ê Ò≈´ ’«„ «ÁÂ≈Õ ‹¿±‘apple∆
‘«Ê ÒÀ ’«apple Á∂÷∂ ª «’¡≈ Á∂÷Ø ‹Ø «¬√ Ò≈Ò ¿∞Í«apple «Ò«÷¡≈ ‘À, ‹Ø ’ج∆ ˙‘π Ò≈Òπ «Ò¡≈Ú∂
‘apple∆ √¿∞ appleπͬ∆Ô≈ «Ó‘Ó≈È∆ Á∂Ú‰∆ Óπ´ Úappleª¬∆ Ì≈Ú∂ ÷ªÚÁπ Ú∂⁄∂ Ì≈Ú∂ È≈ Ú∂⁄∂Õ ‹Ú≈‘apple∆
√¿∞ appleπÍÔ≈ «◊«‰ ÓappleÁ≈È∂ ˘ ‘«Ê «ÁÂ≈ ¡Â∂ Ò≈´ ¡≈͉∂ Í≈«√ apple«÷¡≈¿∞√πÕ ÓappleÁ≈È∂
¡≈«÷¡≈ ‹∆ ÓÀ∫ ÷ªÚÁπ Í≈√Ø Í𫤠¡≈ÚªÕ ‹≈«‘ Í𫤠¡≈¿∞Õ ÓappleÁ≈È∂ √¿∞ appleπÍÔ≈ ◊πapple» È≈È’
¡◊∂ ¡≈«È apple«÷¡≈Õ ◊πapple» È≈È’ ¡≈«÷¡≈ ÓappleÁ≈È≈ ¬∂‘π ’∂‘≈ «Ò¡≈«¬¡≈ ‘À Óπ´Õ ÓappleÁ≈È∂
¡≈«÷¡≈ ‹∆ ¿∞√ «ÁÂ≈ ÓÀ∫ ÒÀ ¡≈«¬¡≈ ‘ªÕ Î∂«apple ◊πapple» È≈È’ ¡≈«÷¡≈ ÓappleÁ≈È≈ ‹≈«¬ Íπ¤∞
‹Ø ¬∂‘π √¿∞ appleπÍÔ≈ Óπ´ «ÁÂ≈ ‘À «’ ’∂‘≈ «ÁÂ≈ ‘ÀÕ ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ ÌÒ≈ ‹∆ ÓappleÁ≈È∂ Î∂«apple
‹¿∞‘apple∆ ˘ ‹≈«¬ Íπ«¤¡≈, ¡‹∆ ÷ªÚÁπ ¡≈÷Á≈ ‘À ¬∂‘π √¿∞ appleπÍÔ≈ Â∞√ª ’∂‘≈ «ÁÂ≈ ‘À «¬√Á≈
Óπ´ «ÁÂ≈ ‘ÀÕ ¿∞√ ‹¿∞‘apple∆ ’«‘¡≈ Ì≈¬∆ «¬√ Ò≈Ò Â∂ «Ò«÷¡≈ ‘À ‹Ø ’ج∆ ¬∂‘π Ò≈´ «Ò¡≈ÚÀ
Ì≈Ú∂ Ú∂⁄∂ Ì≈Ú∂ È Ú∂⁄∂ ¿∞√ Â≈¬∆ √¿∞ appleπÍÔ≈ «Ó‘Ó≈È∆ Á∂Ú‰∆Õ Â∂apple≈ Ò≈´ ¡Ó≈È ͫ¬¡≈
‘À ÷≈ÚÁπ ÊØ∫ Óπ´ Íπ«¤¡≈¿∞Õ ÓappleÁ≈È∂ ◊πapple» È≈È’ ˘ ¡≈«¬ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ ‹¿∞‘apple∆ «¬ ¡≈÷Á≈
‘ÀÕ ‹Ø «¬√ Ò≈´ Â∂ «Ò«÷¡≈ ‘À ‹Ø ’ج∆ «¬√ Ò≈´ ˘ Ú∂⁄«‰ «Ò¡≈Ú∂ «Â√ ˘ √¿∞ appleπÍÔ≈
«Ó‘Ó≈È∆ Á∂Ú‰∆ Ì≈Ú∂ Ú∂⁄∂ Ì≈Ú∂ È≈ Ú∂⁄∂Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ¡≈«÷¡≈ «’ ÓappleÁ≈È≈ Â∞«‘ ˘
ÓÀ∫ «’√ Ú≈√Â∂ Íπ¤Á≈ ‘ªÕ ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ ÓÀ∫ È≈‘∆ ‹≈‰Á≈ ±ø ÓÀ˘ «’√ Ú≈√Â∂ Íπ¤Á≈

262
‘À∫Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ¡≈«÷¡≈ ÓappleÁ≈È≈ ÓÀ∫ ÂÀ˘ «¬√ Ú≈√Â∂ Íπ¤Á≈ ‘ªÕ ¬∂‘π Ò≈Ò È≈‘∆ ¬∂‘π
ÍappleÓ∂√apple Á≈ È≈¿∞ ‘ÀÕ ˙‘π ‹‘πapple∆ «ÂÈ ÍÀ√∂ Á∂∫Á≈ ¡≈‘≈Õ ¿∞√ Á∆ ¿∞‘ È‹«apple ¡≈‘∆ ¡Â∂ ¿∞‘
‹¿∞‘apple∆ √¿∞ appleπÍÔ≈ «Ó‘Ó≈È∆ Á∂Ú‰ Ò◊≈ «Ú‰∞ Óπ´ Ò∆Â∂ Â∂ ¬∂‘ ’appleÂ≈apple Á≈ È≈¿∞ Ò≈Ò
‘∆ Ì≈Ú∂ Ú∂«⁄ Ì≈Ú∂ apple«÷ ‹∂ ±ø Ìπ÷ Èß◊π ’Ï»Ò ’apple∂ ª apple÷π È≈‘∆ ª Ú∂⁄Õ Âª ÓappleÁ≈È≈ √Ófi
◊«¬¡≈Õ ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ ‘¿∞ È≈‘∆ Ú∂⁄Á≈Õ Âª Î∂«apple ◊πapple» È≈È’ ¡≈«÷¡≈ ÓappleÁ≈È≈
È≈‘∆ Ú∂⁄Á≈ ª √¿∞ appleπÍÔ≈ ¿∞√ Á≈ Î∂«apple Á∂ ¡≈¿∞ ¡Â∂ Ò≈´ ¡≈͉≈ ÒÀ ¡≈¿∞Õ ÓappleÁ≈È∂
¡≈«÷¡≈ ÌÒ≈ ‹∆¿∞Õ ÓappleÁ≈È≈ ¿∞√ ‹¿∞‘apple∆ Í≈«√ ◊«¬¡≈Õ ‹≈«¬ ’«apple ¡≈÷‰ Ò◊≈, √≈‘
‹∆ Â∞√∆∫ √¿∞ appleπÍÔ≈ ¡≈͉≈ Ò¿∞ ¡appleπ Ò≈Ò Î∂«apple Á∂¿∞ ÷ªÚÁ È≈‘∆ Ú∂⁄Á≈Õ ‹¿∞‘apple∆ ’«‘¡≈
ÌÒ≈ Ì≈¬∆ Ò∂ ¡≈͉≈ Ò≈Ò Ò∂‘Õ Ò≈Ò ÓappleÁ≈È∂ Á∂ ‘«Ê «ÁÂØ√π ÓappleÁ≈È∂ ¡≈͉≈ Ò≈Ò Ò∆Â≈
¡Â∂ ÓappleÁ≈È∂ √¿∞ appleπÍÔ≈ ‹¿∞‘apple∆ Á∂ ¡◊∂ apple«÷¡≈Õ ¡≈«÷¿∞√π √≈‘ ‹∆ ¬∂‘π ¡≈͉≈ √¿∞ appleπÍÔ≈
«◊«‰ Ò¿∞Õ ‹¿∞‘apple∆ ÓappleÁ≈È∂ ˘ ¡≈«÷¡≈≈ apple∂ Ì≈¬∆ «¬√ Ò≈Ò Íapple «Ò«÷¡≈ ‘À ‹Ø ’ج∆ ¬∂‘π
Ò≈Ò «Ò¡≈Ú∂ «Â√’Ø √¿∞ appleπÍÔ≈ «Ó‘Ó≈È∆ Á∂‰∆Õ ‘Ó∂ ÂØ∫ ¡≈͉≈ ËappleÓ apple÷‰≈ ¬∂‘ appleπÍÔ∂
Â∞Ó≈apple∂ ‘À∫ ‘Ó≈apple∂ È≈‘∆Õ Ì≈Ú∂ Ò≈Ò Ú∂⁄ Ì≈Ú∂ È≈ Ú∂⁄Õ Âª ÓappleÁ≈È≈ È≈Ò∂ Ò≈Ò È≈Ò∂ appleπÍÔ∂
ÁØÚ∂∫ Ú√Â∞ ¡≈«‰ ◊πapple» È≈È’ Á∂ ¡◊∂ apple÷∆¡ªÕ ◊πapple» È≈È’ ¡≈«÷¡≈ ÓappleÁ≈È≈ ¬∂‘π appleπÍÔ∂ «’
«Ò¡≈«¬˙Õ Âª ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ appleπÍÔ∂ ÓÀ∫ Á∂ apple«‘¡≈ ˙‘π Ò¬∂ È‘∆∫Õ ¿∞‘ ¡≈÷∂ ¡Â∂ Ì≈¬∆
‘ÓØ ¡≈͉≈ ËappleÓ apple÷‰≈ ‘À Ò≈Ò Íapple «Ò«÷¡≈ ‘À ‹Ø ’ج∆ «¬‘π Ò≈Ò «Á÷≈ÚÀ «Â√ ’¿∞ √¿∞
appleπÍÔ∂ «Ó‘Ó≈È∆ Á∂Ú‰∆ ¡Ï∂ ¬∂‘ appleπÍÔ∂ Â∞Ó≈apple∂ ‘À Ó‘≈apple∂ È≈‘∆Õ ÓÀ∫ «’¡≈ ’appleªÕ ª Î∂«apple ◊πapple»
È≈È’ ’«‘¡≈ ÓappleÁ≈È≈ ±ø ¬∂Ú ‹≈«¬ ’«apple ¡≈÷π √≈‘ ‹∆ ‹∂ Ú∂⁄∆¡À ª «Ó‘Ó≈È∆ ÒÀÚ∆¬∂ ¡Â∂
‹∂ Ú∂⁄∆¬∂ È≈‘∆ ª «Ó‘Ó≈È∆ ’∂‘∆ Ò∂Ú∆∫¬∂Õ ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ ÌÒ≈ ‹∆Õ ÓappleÁ≈È≈ ¿π√ Ê∂ Î∂«apple
√¿∞ appleπÍÔ≈ ÒÀ ◊«¬¡≈Õ ‹≈«¬ ’«apple ¡≈«÷˙√π √≈‘ ‹∆ ¡√∆∫ appleπÍÔ∂ ’∂‘∂ Ò∂¬∆¬∂Õ Ú∂⁄∆¡À ª
«Ó‘Ó≈È∆ Ò∂¬∆¬∂Õ ‹≈ È∂ Ú∂⁄∆¬∂ Â≈ ’∂‘∆ Ò¬∆¡ÀÕ ¬∂‘ appleπÍÔ∂ ¡≈͉∂ Î∂«apple Ò¿∞ ÷ªÚÁπ È≈‘∆
ÒÀ∫Á≈Õ ‹¿∞‘apple∆ ÒÀ È≈‘∆Õ ÓappleÁ≈È∂ Î∂«apple Ò∂ ¡≈«¬¡≈Õ ◊πapple» È≈È’ apple÷∂ È≈‘∆ ¡Â∂ ‹¿∞‘apple∆ Ò¬∂
È≈‘∆ ª √ Î∂apple∂ ÓappleÁ≈È∂ Í≈¬∂Õ ÓappleÁ≈È≈ «¤Â≈ ‘Ø«¬¡≈Õ «¤Â≈ ‘Ø«¬ ’∂ appleπÍÔ∂ ‹¿∞‘apple∆ Á∂ ¡◊∂
√«‡ ¡≈«¬¡≈Õ ‹¿∞‘apple∆ ¡≈͉∂ ‹∆ «Ú«⁄ «Ú⁄≈apple ’∆Â≈ Ì≈¬∆ ¬∂‘ ª appleπÍÔ∂ ÓÀ˘ Î∂«apple ÒÀ‰∂
‹Ø◊π È≈‘∆Õ ¡Â∂ ¬∂‘ Ú√Â∞ ¡‹∂‘∆ ‘À ‹Ø «¬√ √È’≈Á’ ÏÑÓ≈Á’ ÓØ‘∂ ‘À«È ¡Â∂ Ò≈Ò Ì∆
¡⁄øÌ∂ Á≈ «‚·≈Õ «‹√ Â∂ «Ò«÷¡≈ ¡≈‘∂ ¬∂ÂÈ∆ Ó∂apple∆ ¿∞Óapple ‘ج∆ ‘À Ú‚∂ Ú‚∂ ÓπÒ Á∂ Ò≈Ò «‚·∂
¡≈‘∂Õ ¬∂‘ Ó«‘Ó≈È∆ «’√∆ Â∂ «Ò÷∆ È≈‘∆ ¬∂‘π ’ج∆ ’∞ÁappleÂ∆ ∆Ò≈´ «‚·≈Õ Íappleπ ¿∞√ ÷ªÚÁπ
˘ Ì∆ «‚·≈ ⁄≈‘∆¡ÀÕ ¬∂‘ Ú∆⁄≈«apple ’À ¿∞√ ¡≈͉∂ ¡Ëapple’∂ ◊π≤Ò≈Ó ˘ ’«‘¡≈ ¡Ëapple’≈ ±ø
Á¿∞«ÛÕ Ó«Â «’Â∂ «Ë«apple ‹ªÁ∂ apple«‘È Â≈ ¿∞Ȫ ˘ ‹≈‰ È≈ Á∂Ú∂Õ ¡Â∂ ÓÀ Ì∆ ¡≈ÚÈ≈ ‘ª ±ø
⁄ÒÕ ¡Ëapple’≈ ◊πÒ≈Ó √‘appleØ Ï≈‘«apple ¡≈«¬¡≈Õ ¡≈«¬ ’«apple Á∂÷À ÂzÀ ÏÀ·∂ ‘À«È ¡Ëapple’≈ Á»«apple ÏÀ·≈
apple«‘¡≈Õ ¡Â∂ ÓappleÁ≈È≈ ÏØ«Ò È‘∆∫ √’Á≈ Ìπ÷ ¡‹∂‘∆ Ò◊∆ ‘À ‹Ø ¡≈÷‰ Á∆ √πË È≈‘∆ Íapple
‚appleÁ≈ ’∞fi Ó‘‘π ¡≈÷Á≈ È≈‘∆Õ ¡Â∂ ◊πapple» È≈È’ ¡≥Áapple ‘∆ ‘√Á≈ ‘ÀÕ Ì≈¬∆ ⁄πÍ ’«apple apple«‘¡≈

263
‘ÀÕ «¬’ ÿÛ∆ ◊π‹apple∆ ª √≈Ò√apple≈«¬ ‹¿∞‘apple∆ ÌÒ∆ √≈‹«√ È≈«Ò ¡≈«¬¡≈Õ È≈Ò∂ appleπÍÔ∂ ¡Â∂
È≈Ò∂ Ó∂Ú≈ Í’Ú≈È «Ó«·¡≈¬∆ Ï‘π Ú√Âz ÒÀ ¡≈«¬¡≈Õ ÈÎappleª Á∂ «√apple Â∂ ¡≈«¬ ’«apple appleπÍÔ∂
Ú√Â∞ ¡≈«È ¡◊∂ apple÷∆ apple«÷ ’«apple, ‘«Ê ‹Ø«Û ¡◊∂ ÷Û≈ ‘Ø«¬¡≈Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ¡≈«÷¡≈ ‹∆
«’¿∞ Ì≈¬∆ ‹∆ «’¿∞ ª √≈Ò√apple≈«¬‘ ¡≈«÷¡≈ ¬∂‘ √¿∞ appleπÍÔ∂ Â∞Ó≈apple∂ ‘À«È ¬∂‘π ¡≈͉∂ Ò∂‘πÕ
ª ◊πapple» ’«‘¡≈ √≈Ò√apple≈«¬ ‹∆ ‹∂ Ú∂⁄∆¬∂ Â≈ Ò¬∆¬∂Õ ¡Â∂ ‹∂ È≈ Ú∂⁄∆¬∂ ª ’∂‘∂ Ò¬∆¬∂Õ Î∂«apple
‹¿π‘apple∆ ’«‘¡≈ ‹∆ ÓÀ∫ È‘∆∫ ‹≈«‰Â≈ «’ ¿∞‘ Ò≈Ò Ê≈ «’ Â∞Ó Ò≈´ ‘Ø ÓÀ∫ ÂØ Ï‘π «Ï√Ó≈Á
‘Ø«¬ ◊«¬¡≈ ‘Ø∫Õ Âª ª ◊πapple» È≈È’ apple≈◊ Ó≈apple» «Ú«⁄ √ÏÁπ ÏØ«Ò¡≈ :-
Ò≈ÒØ Ò≈Ò ¿∞Í≈«¬¡≈ Ò≈ÒØ Ò≈´ «Á√ø«È «‹È≈ Ò≈Ò∆ È∂Âz Ó«‘ Á»‹≈ È ‹≈‰ø«ÈÕ...
√≈Ò√apple≈«¬ ’«‘¡≈ ‹∆ Â∞Ó≈apple≈ È≈¿∞ «’¡≈ ‘À ¡appleπ Â∞Ó ‘ØÂ∂ ’¿∞‰∞ ‘ØÕ ¡appleπ Â∞Ó≈appleÀ
Ì∂÷π ’¿∞‰∞ ‘À∫ ‘Ó ’¿∞ ‘Àapple≈È◊∆ Ò«◊ apple‘∆ ‘ÀÕ Ï‚∂ Ï‚∂ ¡Â∆Â∆ ÷‡ ÁappleÙÈ Á∂÷∂ ‘À ¡apple ¡¿∞apple
Ì∆ Á∂÷∂ ‘À∫ Íapple Â∞Ó≈apple≈ Ì∂÷π ’ج∆ Í≈«¬ ‹≈Â≈ È≈‘∆Õ ÓÀ ÂØ «Ï√Ó≈Áπ ‘Ø«¬ apple«‘¡≈ ‘Ø∫ Â∞Ó ¡≈«‘
‘∆ ÏÂ≈ÚØÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈ √𫉠√≈Ò√apple≈«¬ È≈Úπ ‘Ó≈apple≈ È≈È’ «Èappleø’≈apple∆ ‘ÀÕ ‘ØÂ∂
‘À «Èappleø’≈apple ’∂ ¡apple «Èappleø’≈apple ’∂ Á∂√ ’∂ ‘À ¡appleπ Ì∂÷π Ì∆ «Èappleø’≈apple∆ ‘ÀÕ Âª √≈«Ò√apple≈«¬ ’«‘¡≈
‹∆ Â∞Ó∆ «Èappleø’≈appleπ Á∂«÷¡≈ ‘ÀÕ Âª ◊πapple» È≈È’ apple≈◊ Ó≈apple» «Ú«⁄ √ÏÁπ ÏØ«Ò¡≈ :-
«ÏÓÒ Ó≥fi≈«apple Ï√«√ «ÈappleÓÒ ‹Ò ÍÁÓ«È ‹≈ÚÒ apple∂Õ
ÍÁÓ«È ‹≈ÚÒ ‹Ò apple√ √ø◊«Â √ø«◊ ÁØ÷ È‘∆ apple∂Õ
[Ó≈apple» Ó‘Ò≈ 1 ÿappleπ 1 Õ 4 Õ (990)]
ª ¿∞√ ‹¿∞‘apple∆ ’«‘¡≈ ‹∆ ÓÀ˘ «È‘≈Ò ’appleØ ¬∂‘ appleπÍÔ∂ Ò¿∞Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈
Ì≈¬∆ ‹¿∞‘apple∆ ¬∂‘ appleπÍÔ∂ Â∞√≈˘ apple÷‰∂ «ÓÒ∂ ‘À«ÈÕ Â∞√≈‚∂ ‘∆ ’≥Ó Á∂ ‘À«ÈÕ ¡√≈‚∂ ’øÓ Á∂ È≈‘∆∫
Â∞√≈ȱ √Ø∫‘Á∂ ‘À«È ¡√∆∫ Î’∆apple ¡Â∆ ¡≈‘∂Õ Âª ‹¿∞‘apple∆ ’«‘¡≈ ‹∆ ¬∂‘ Ó∂Ú≈ ¡Â∂ Í’Ú≈È ¡Â∂
’∞fi ‘Øappleπ ÌØ‹È ˘ ’appleØ ¬∂Â≈ ¡⁄ØÕ ◊πapple» È≈È’ ¡≥◊∆’≈apple ’apple∂ È≈‘∆Õ ÓappleÁ≈È ÏØÒ∂ È≈‘∆ ¡Â∂ ¡≥ÁappleØ
¡≈÷∂ «’Ú∂∫ ÒÀ«È ª ÌÒ≈ ‘ØÚ∂ ÓÀ∫ ÷apple≈ Ìπ÷≈ ‘ªÕ ª ◊πapple» È≈È’ apple≈◊ Ó≈apple» «Ú⁄ √ÏÁπ ÏØ«Ò¡≈ :-
ÍÃ∆«Â Í’Ú≈È √Ø ÌØ‹È ’‘∆¬∂ ´⁄∆ ÒØ⁄≈ Í»apple∆Õ
«Ó«·¡≈¬∆ apple√ ’«apple ÏØÒ∂ ª ÓÈ∞ apple‘∂ ‘‹»apple∆Õ....
ª Î∂«apple √≈Ò√apple≈«¬ ‹¿π‘apple∆ ‘«Ê ‹Ø«Û ’«apple ¡≈‹‹∆ ’∆Â∆Õ ‹∆ Ó∂apple∆ ◊«Â ’appleØ
¡≈͉∂ √≈¬∆ Á∂ Ú≈√Â∂ ¡√≈˘ «¬√ ÏÒ≈«¬ «Ú⁄Ø∫ ’„ØÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈ √π«‰
√≈Ò√apple≈«¬ ±ø ¡≈͉∂ ¡Ëapple’≈ ◊πÒ≈Ó Á∂ ÍÀappleª Â∂ „«‘ Í¿∞ ª Â∂apple∆ ◊«Â ‘ØÚ∂Õ Âª √≈Ò√apple≈«¬
’«‘¡≈ ◊πapple» ‹∆ ¡Ëapple’≈ ª √≈Ëπ ‘À ‹∂ Âπ√∆∫ ¡≈÷Ø Âª √Ì Á∆ ÍÀapple∆ ÍÚª≈Õ Âª ◊πapple» È≈È’
√≈Ò«√ ¿∞Í«apple Ï‘πÂπ ÷π√ ‘Ø«¬¡≈Õ ¡≈«÷¿∞√π √≈Ò«√ apple≈«¬ ’appleÂ≈apple ¡◊∂ ÓÊ≈ ‡∂’∞Õ √≈Ò«√
‹¿∞‘apple∆ ◊πapple» È≈È’ Á∂ ÍÀappleª Â∂ „«‘ Í«¬¡≈ ◊πapple» È≈È’ √≈Ò«√ ˘ ¡≈͉∂ «√appleØ Ò≈«‘ ’«apple
¡≥◊ؤ≈ «ÁÂ≈Õ ¡≈«÷¿∞√π Ì≈¬∆ √≈Ò«√ apple≈¬∂ «√apple Â∂ ÏøÈÕ √≈Ò«√ ÒÀ ’«apple «√apple Â∂ ÏË≈Õ ÏøË«‰
È≈«Ò √≈Ò«√ Á∂ ’Í≈«‡ ÷πÒ ◊¬∂Õ √≈Ò«√ Á≈ appleø◊π ‘Øappleπ ‘Ø«¬ ◊«¬¡≈Õ √≈Ò«√ ˘ √ÏÁπ
Íapple≈Í«Â ‘Ø«¬¡≈ :-

264
√«Â◊πapple» È≈È’ Í»apple≈Õ Ï⁄È ’≈ √»apple≈ Í»apple≈Õ apple‘≈¿∞Õ.....
ª ◊πapple» È≈È’ «Ï√øÌappleÍπapple «Ú«⁄ ¡Ëapple’≈≈ ◊Ò≈Ó ˘ ¡Â∂ √≈Ò«√ ‹¿∞‘apple∆ ˘ Áπ‘ª
˘ √«Â◊πapple» ’∆Â≈ Ú‚∆ «Ó‘appleÚ≈È◊∆ ’∆Â∆Õ ¿∞‘ ˘ Ó≥‹∆ Ï‘≈«¬¡≈ ¡≈«÷˙√π √𫉠√≈Ò«√
apple≈«¬ «‹⁄appleπ ±ø ‹∆ÚÀ «Â⁄apple Â∂apple∆ Ó≥‹∆ ¡Â∂ ‹ª Â∂apple∆ Á∂‘ ¤∞‡∂ ª ¡Ëapple’≈ Ê‘ÀÕ ‘Øapple Â∂apple∆
¡¿∞Ò≈Á Á≈ ’øÓπ È≈‘∆Õ Í‘Ò∂ ‘∆ Ó≥‹∆ «¬√Á∆ ¡≈‘∆ Íappleπ ¡√ª Â∂apple≈ Ì≈appleπ apple«÷¡≈Õ «’¿∞ ‹Ø
«‘’∞ ±ø «¬√ Á≈ √À√≈apple √∞«Â «Ú«⁄ √≈«‘Ïπ ‘À∫ ¡Â∂ «ÁÈ Ì∆ ÊØÛ∂ ¡≈«¬ apple‘∂ ‘À«È Úapple∂ Á𫬠Â∂
√«Â Ó‘∆È∂ ÂÀ∫ ‹∆Ú‰≈ ‘À Î∂«apple Â∂apple∆ Á∂‘ ¤∞‡∂◊∆Õ «¬√ Ú≈√Â∂ Í‘Ò∂ Ó≥‹∆ ÓÀ˘ ÏÀ·≈«¬¡≈ ‘À
¡Â∂ ¡Ëapple’∂ Á∂ «⁄«Â Ì≈¬∆ È≈‘∆ Íapple ‘π’Óπ «Èappleø’≈apple Á≈ ¬∆Ú∂ ‘ÀÕ ¿∞Ê∂ ◊πapple» È≈È’ Á𫬠Úapple∂
¡Â∂ √«Â Ó‘∆È∂ apple«‘¡≈Õ ÓappleÁ≈È≈ ¡≈÷∂ ‹∆ ± «¬Ê∂ apple‘‰ ¡≈«¬¡≈ ‘À∫∂ ’∂ ¿∞Á≈√∆ ‘Ø«¬
«È’«Ò¡≈ ‘À∫Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ¡◊Ø ‘√∂Õ ¡Â∂ ‹∆ ÓÀ Ï≈Ò≈ ‹Ø ¡≈‘≈ √Ø Ó«È «Ú«⁄ «◊‰Â∆
÷≈ÚÀ Á∂÷Ø ÚØ ¬∂‘ ‚±Ó ’∆¡≈ È≈‘∆ Ú‚Á≈ Íappleπ Óπ‘Ø ’∞fi ¡≈÷≈ È≈‘∆ ⁄πÍ ’«apple apple‘ªÕ ‹ª √≈Ò«√
apple≈«¬ ‹¿∞‘apple∆ Á∆ Á∂‘ ¤∞‡∆ ª ◊πapple» È≈È’ ¡Ëapple’∂ ◊πÒ≈Ó ˘ Ó≥‹∆ ÏÀ·≈«¬ ’«apple ⁄«Ò¡≈Õ
«Ï√‘apple Á∂√ ˘ √Ó≥Áz Á∂ ‡≈Í» «Ú«⁄ ˙‘π Á∂√π ¡≈‘≈Õ ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ ‘𫉠«’Ëapple ⁄«Ò¡≈
‘À∫Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈ √𫉠ÓappleÁ≈È≈ «‹Ëapple ’appleÂ≈apple ÒÀ ‹ªÁ≈ ‘À «ÂËapple ⁄«Ò¡≈ ⁄´Õ
Î∂«apple ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ «Ï√øÌappleÍπapple∂ ‹Ø apple«‘˙ «’¡≈ ’∆ÂØÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈ √π«‰
ÓappleÁ≈È≈ ‹Ø ’∞fi ¡√≈˘ ‘π’Óπ ’appleÂ≈apple Á≈ ¡≈‘≈ √ج∆ ¡√≈ ’∆Â≈Õ ¡√≈ ¡Ëapple’∂ ˘ Ó≥‹∆
Ï‘≈Ú‰≈ √∆ ⁄´ ÓappleÁ≈È≈ ‘π‰ ª apple‘Á∂ È≈‘∆Õ....
fiø‚∂ Ï≈„∆ È≈Ò Ó∂Ò
˙ÊØ∫ ¡◊∂ ⁄Ò∂ Í≥Áz‘π «ÁÈ ¡Â∂ ÍøÁz‘ apple≈Â∆ ¬∆Ú∂ ÍÚ‰ ¡‘≈apple∆ Âì∂ ⁄Ò∂ ◊¬∂Õ ¡◊∂
‡≈Í» «Ú«⁄ «Ï√‘apple Á∂√ ¡≈‘≈Õ «Â√ Á≈ apple≈‹≈ √πËapple √ÀÈ ¡≈‘≈Õ Ï‚≈ apple≈‹ ’appleÁ≈ Ê≈Õ ¿∞√
√‘apple ◊πapple» È≈È’ ‹≈«¬ ¿∞«apple¡≈Õ ¬∂’ «ÁÈ ◊π‹«apple¡≈ Á»‹≈ «ÁÈ∞ ◊π‹«apple¡≈ ª ÓappleÁ≈È∂
¡≈«÷¡≈ ‹∆ ‹∂ ‘π’Óπ ‘ØÚÀ √«‘apple «Ú«⁄ ‹≈ÚªÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ¡≈«÷¡≈ «’ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ Âª
ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ ‘¿∞ Ï‘π «ÁÈ≈ Á≈ Ìπ÷≈ ‘ªÕ √‘apple «Ú«⁄ ’∞fi Ó»‘ ÍÚ∂ ª ÷≈«¬ ¡≈ÚªÕ
◊πapple» È≈È’ Íπ«¤¡≈«’¿∞ Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ ÓappleÁ≈È≈ «’¡≈ ¡≈÷Á≈ ‘À Â≈ Ï≈Ò∂ ¡≈«÷¡≈ ‹ÈÓ Á≈
√πÌ≈ ‹ªÁ≈ È≈‘∆Õ ¡Â∂ Â∞√∆∫ «Èappleø’≈apple Á∆ ‹≈«Â ‘ØÕ Âª È≈È’ ‘«√¡≈ ‘√ ’«apple ¡≈«÷˙√π
ÓappleÁ≈È≈ «¬’ fiø‚≈ Ï≈„∆ Âz÷≈‰ ‘¬∆ ¿∞√∂ Ê∂ ‹≈Ú∂ ‘Øapple Ê∂ È≈ ‹≈Ú∂Õ ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ ‹∆
¿∞√ ˘ ª Ó∂∫ È≈‘∆ ‹≈‰Á≈ Â∞√∆∫ ’≈¬∆ «È√≈‰∆ Á√ØÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈ ÓappleÁ≈È≈ ¿∞√
Á∂ «Í¿∞ Á≈ È≈ Í≈÷apple ‘¬∆ ±ø ¬∂‘ ‹≈«¬ ’«apple Íπ¤∂∫ ‹Ø Í≈÷apple Ï≈„∆ Á≈ ÍπÂz fiø‚≈ Ï≈„∆ ‘À
√Ø «’Ê∂ apple‘øÁ≈ ‘ÀÕ ÓappleÁ≈È∂ ’«‘¡≈ ÌÒ≈ ‹∆ ÓÀ∫ ‹ªÁ≈ ‘ªÕ ÓappleÁ≈È≈ √«‘apple «Ú«⁄ ‹≈«‘ ’«apple
Ò≈◊≈ Í𤉠Í≈÷apple Ï≈„∆ Á≈ ÍπÂz fiø‚≈ Ï≈„∆ ‘À √Ø «’Ê∂ apple‘øÁ≈ ‘ÀÕ Íπ¤Á≈ Íπ¤Á≈ ’Ø‘ Â∂
◊«¬¡≈√π ª «‘’√π ¡≈«÷¡≈ Âø» ’¿∞‰ ‘À «’ÊØ∫ ¡≈«¬¡≈ ‘À∫? ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ ±ø Á«√ ÓÀ˘
¿∞‘ ÓÀ˘ Í𫤠Ò≈Ú∂◊≈Õ Â±ø ÓÀ˘ ¿∞√Á≈ ÿappleπ Á«√Õ ¿∞√ ¡≈«÷¡≈ ‘¿∞ ¬∆Ú È≈‘∆ Á√Á≈ ±ø

265
¡≈͉≈ È≈¿∞ ¡Â∂ ÚappleÈ Á√∂◊≈ ª ‘¿∞ ÂÀ˘ Á√ª◊≈Õ Âª ÓappleÁ≈È∂ ’«‘¡≈ Ì≈¬∆ «¬√ È◊apple∆
apple∆«Â ¬∂‘ ‘À? ª ˙√ ’«‘¡≈ Ì≈¬∆ «¬√ È◊apple∆ Á∆ apple∆«Â ¬∂‘≈ ‘ÀÕ Âª ÓappleÁ≈È∂ ’«‘¡≈ Ì≈¬∆
Ó∂apple≈ È≈¿∞ ÓappleÁ≈È≈ ‘À ¡Â∂ Úapple «Óapple≈√∆ ‘ªÕ ¿∞√ È∂ Î∂«apple Íπ«¤¡≈ Ì≈¬∆ ÓappleÁ≈È≈ Â∂apple≈ ÚÂÈ
’Ú‰∞ ‘ÀÕ ÓappleÁ≈È∂ ’«‘¡≈, Ì≈¬∆ Ó∂apple≈ ÚÂÈ∞ Í≥‹≈Ï √‘appleπ Â∞√≈ ’Á∆ √π«‰¡≈ ‘ÀÕ ¿∞√ Í≥‹≈Ï
Á≈ Íapple◊È≈ apple≈«¬ Ìج∂ Á∆ ÂÒÚø‚∆ ‘À ˙‘ Ó∂apple≈ ÚÂÈ∞ ‘ÀÕ Âª ¿∞√ Î∂«apple Íπ«¤¡≈ Ì≈¬∆ ÓappleÁ≈È≈
˙Ê∂ «¬’ È≈È’ ÂÍ≈ ÷Âz∆ ‘À ˙√ Á≈ ±ø Ó‘appleÓ ‘ÀÕ Âª ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ Ì≈¬∆ ±ø ¡≈͉≈
È≈¿∞ Á«√Õ ÓÀ∫ ª ¿∞√∂ Á≈ «Óapple≈√∆ ‘ª ¿π√˘ «’¡≈ ‹≈‰Á≈ ‘ÀÕ Âª ¿π‘ ‘«√¡≈ ‘«√ «’apple
¡≈«÷˙√π ÓappleÁ≈È≈ ¿∞‘π ¡√≈‚≈ Íπapple≈ÂÈ Ô≈apple ‘ج∆Õ Âª ÓappleÁ≈È∂ ’«‘¡≈ ‹∆ ±ø ¿∞√˘
«√fi≈‰Á≈ ‘À∫Õ Âª ¿∞√ ¡≈«÷¡≈ È«‹apple ¡≈Ú∂ ª «√fi≈‰ Ò∆⁄∂Õ Âª ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ ¿∞‘
ª Ï≈«‘apple ÏÀ·≈ ‘¬∆Õ Âª ¿∞√ ¡≈«÷¡≈ ⁄´ Á∂÷≈ Ì≈¬∆ ÓÀ˘ «Á÷≈«¬Õ ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ ‹∆
È≈È’ Ó∂apple∂ Â∂ appleø‹ ‘ØÚ∂◊≈ Í‘ÒØ Â±ø fiøfi∂ Ï≈÷∆ ˘ ÓÀ˘ Á«√ «Í¤Ò∂ ÂÀ˘ È≈È’ Í≈«√ ÒÀ
‹≈Úª◊≈Õ Âª ¿∞√ ¡≈«÷¡≈ ⁄Ò Ì≈¬∆ ÓappleÁ≈È≈ ¿∞‘, ÓappleÁ≈È∂ ˘ fiø‚∂ Á∂ ÿ«apple ÒÀ ⁄«Ò¡≈Õ
ª Óapple≈ÁÈ∂ ¿∞√ ˘ Íπ«¤¡≈ ‹∆ ¡≈͉≈ È≈¿∞ Á√πÕ ¿∞√ ¡≈«÷¡≈ Ì≈¬∆ Ó∂apple≈ È≈¿∞ È≈È’
‹≈‰Á≈ ‘ÀÕ ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ ª È≈È’ ‹≈‰Á≈ ‘À Íapple ÓÀ∫ ª È≈‘∆ ‹≈‰Á≈Õ Âª ¿∞√
¡≈«÷¡≈ Ì≈¬∆ ÓappleÁ≈È≈ Ó∂apple≈ È≈¿∞ «¬øÁz√À‰ ‘ÀÕ ÓappleÁ≈È∂ Î∂«apple Íπ«¤¡≈ ‹∆ ±ø ‘ØÁ≈ ’¿∞‰∞ ‘ÀÕ
ª Î∂«apple «¬øÁz√À‰ ’«‘¡≈ Ì≈¬∆ ÓappleÁ≈È≈ ÓÀ∫ «¬ÊØ∫ Á≈ ‹Ø apple≈‹≈ ‘À «Â√Á≈ Ì≈‰‹≈ ‘ØÕ «Â⁄È≈
˘ ‹≈«¬ fiø‚∂ Ï≈„∆ Á∂ ÿ«apple ¡≈¬∂Õ fiø‚≈ Ï≈„∆ ÏÀ·≈ ¡◊∂ Ó≥‹∆ Úπ‰Á≈ ¡≈‘≈Õ «¬øÁz√À‰ ˘ fiø‚∂
«‚·≈ fiø‚∂ Ï‘∞ ¡≈Áπapple ’∆Â≈ Ó≥‹≈ «Ú¤≈ «ÁÂØ√πÕ «¬øÁz√À‰ ÓappleÁ≈È∂ Á≈ ‘Êπ Í’«Û ’«apple ÒÀ
ÏÀ·≈ Ó≥‹∂ Â∂Õ fiø‚∂ Íπ«¤¡≈ ‹∆ ¬∂‘π Ì≈¬∆ «’ÊØ∫ ‘ÀÕ «¬øÁz√À‰ ¡≈«÷¡≈ ¬∂‘π Â∂apple≈ ÿπapple Íπ«¤Á≈
«ÎappleÁ≈ ¡≈‘≈Õ ÓÀ∫ «¬√ Â≈¬∆ ÒÀ ¡≈«¬¡≈ ‘ªÕ fiø‚∂ Íπ«¤¡≈ Ì≈¬∆ ±ø ’¿∞‰π ‘À∫, ¡Â∂ Â∂apple≈
È≈¿∞ «’¡≈ ‘À? ª ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ Ó∂apple≈ È≈¿∞ ÓappleÁ≈È≈ ‘ÀÕ ¡Â∂ ‘ØÁ≈ «Óapple≈√∆ ‘ª
¡≈«¬¡≈ ‘ª È≈È’ Í≈√‘πÕ Âª fiø‚∂ Íπ«¤¡≈ Ì≈¬∆ ÓappleÁ≈È≈ ¡√≈˘ ‹Ø ±ø Íπ¤È≈ ¡≈‘Ø Â¿∞
¡√ª È≈«Ò «’¡≈ ’øÓ ¡≈‘≈Õ ¡√≈˘ ±ø «’¡≈ ‹≈‰Á≈ ¡≈‘ØÕ Âª ÓappleÁ≈È∂ ’«‘¡≈ Ì≈¬∆
¡√ª ¬∂‘Ø Â∞√ª È≈«Ò ’øÓ ¡≈‘≈Õ ‹Ø ◊πapple± È≈È’ Â∞√ª Í≈«√ Ì∂«‹¡≈ ‘ªÕ ª fiø‚∂ ¡≈«÷¡≈
Ì≈¬∆ ÓappleÁ≈È≈ ¡√∆∫ ª È≈È’ ˘ È≈‘∆ ‹≈‰Á∂ È≈È’ ’¿∞‰∞ ‘Ø∫Á≈ ‘ÀÕ Âª Î∂«apple ÓappleÁ≈È∂
’«‘¡≈ Ì≈¬∆ fiø‚≈ ‹∆ Â∞√∆ ª È≈‘∆ ‹≈‰Á∂ Íappleπ ˙‘π Â∞√≈˘ ‹≈‰Á≈ ‘ÀÕ Âª ¿∞√ ¡√≈ȱ
Â∞√ª Í≈«√ Ì∂«‹¡≈ ‘À Â∞√∆∫ ˙ÊØ∫ ÂØÛ∆ ⁄ÒØÕ Âª fiø‚∂ Ï≈„∆ ¡≈«÷¡≈ ÌÒ≈ Ì≈¬∆ ÓappleÁ≈È≈
⁄ÒÁ∂ ¡≈‘∂Õ Ó≥‹∆ ¡√≈ȱ Úπ‰=ÒÀ‰ Á∂«‘ ⁄ÒÁ∂ ¡≈‘∂Õ ‹ª Ó≥‹∆ Úπ‰ ⁄π’∂ ª ÓappleÁ≈È∂ ’«‘¡≈
Ì≈¬∆ ⁄ÒØÕ fiø‚∂ ¡≈͉∂ ‹∆ «Ú«⁄ Ú∆⁄≈«apple ’∆Â≈ Ì≈¬∆ ’∞fi ÒÀ Ì∆ ‹≈¬∆¡ÀÕ fiø‚∂ Íπ«¤¡≈ Ì≈¬∆
ÓappleÁ≈È≈ ±ø √⁄π ¡≈÷ È≈È’ Á≈ √apple»Í «’¡≈ ‘ÀÕ ‹∂‘≈ ±ø Á√∂∫ Â∂‘≈ «¬Ò≈‹π ’apple∆¬∂Õ Âª
ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ Ì≈¬∆ fiø‚≈ È≈È’ ÂÍ≈ √Á∆∫Á≈ ‘ÀÕ Âª fiø‚≈ √Ó«fi¡≈ ‹Ø ¡Â∆ Β∆apple

266
‘À ’∞fiπ ¡¤≈ ÌØ‹‰ ω≈«¬’∂ ÒÀ ‹≈¬∆¡ÀÕ fiø‚∂ ÓappleÁ≈È∂ ˘ ¡≈«÷¡≈ √π‰∞ Ì≈¬∆ ÓappleÁ≈È≈ ¿∞
¡≈«÷¡≈ ‘À √Ø ÓÀ √Ó«fi¡≈ ‘À Íapple ±ø ¿∞Â≈ÚÒ≈ È ‘Ø‘πÕ ¿∞‘ √≈Ë Î’∆apple ‘ÀÕ ¡√∆∫ ¿∞√ Í≈«√
÷≈Ò∆ «’ ’«apple ‹≈¬∆¬∂Õ Âª ÓappleÁ≈È∂ ¡≈͉∂ Ó«È «Ú⁄ Ú∆⁄≈apple ’∆Â≈ ¿∞‘π ª Í¿∞‰ ¡≈‘≈apple∆
‘À«ÈÕ ¡Â∂ ÓÀ∫ ¿∞Ȫ È≈«Ò ‘·∞ ‹≈ÒÁ≈ ‘ª ‘π«‰ Âª ÌØ‹È Á∆ ‹‘◊≈ ¡≈¬∆ ‘ÀÕ ÌÒ≈ ÌØ‹Èπ
ª ÷≈¬∆¬∂Õ ÓÀ∫ ª √‘apple «Ú«⁄ «¬√∂ Ú≈√Â∂ ¡≈«¬¡≈ ‘ªÕ ª ÓappleÁ≈È∂ fiø‚∂ ˘ ¡≈«÷¡≈ Ì≈¬∆
fiø‚≈ ¿∞ ’∞fi √Ófi∆ ‘À √Ø ÌÒ∆ √Ófi∆ Íappleπ fiÏπ ‘Ø«¬Õ Á𫬠¯’∆apple Ìπ÷∂ ÏÀ·∂ È∆Õ Â±ø ’πfi ’appleÈ≈
‘À √Ø fiÏπ ’appleπÕ Âª fiø‚∂ ’«‘¡≈ Ì≈¬∆ ÓappleÁ≈È≈È≈ fiÏ ‘∆ ‘Ø∫Á≈ ‘ÀÕ Âª fiø‚≈ apple≈‹∂ Á∂ Ï≈◊ «Ú«⁄
◊«¬¡≈ ¡Â∂ ÿ«apple ¡≈«÷ ◊«¬¡≈ ¬∂«‘ ‹Ø ’‡Ò Ï„Ò Á∂ Î»Ò ÓÀ∫ ¡ªÁ∂ √∂ √Ø Â∞√∆ √≈Ò‰ ’appleØ
¡Â∂ apple؇∆¡≈ Í’≈ÚØ ¡Â∂ ÎπÒª Á≈ √≈◊π ¤Ó’ØÕ ¬∂‘π ÿ«apple ¡≈«÷ ◊«¬¡≈ ¡Â∂ ¡≈Í Ï≈◊Ø ‘¤≈
Ó∂Ú≈ ÒÀ ¡≈«¬¡≈Õ ¡◊∂ ÿ«apple ÍÃ√≈Áπ ÂÔ≈apple ‘Ø«¬¡≈ √∆ ¡Â∂ Ï≈◊Ø Ó∂Ú≈ ÒÀ ¡≈«¬¡≈ √∆Õ ÒÀ
’«apple ÓappleÁ≈È∂ ˘ È≈«Ò ¡≈͉∂ «√apple Â∂ Íapple√≈Áπ ¡Â∂ Ó∂Ú≈ apple«÷˙√π ⁄´ Ì≈¬∆ ÓappleÁ≈È≈ Â∂apple≈
È≈È’ Î’∆apple «’Ê∂ ‘ÀÕ ÓappleÁ≈È≈ Ò∆Â∂ Ò∆Â∂ «’Ê∂ ¡≈ÚÀ «‹Ê∂ Ï≈Ï≈ È≈È’ ¡Â∂ Ï≈Ò≈ ÏÀ·∂
¡≈‘À ¿∞«Á¡≈«È «Ú«⁄Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ¡Â∂ Ï≈Ò∂ ¡◊Ø∫ ÁØ‘ª ¡≈«÷¡≈ ¡≈¿∞ Ì≈¬∆ ÓappleÁ≈È≈
√«Â ’appleÂ≈appleÕ.... ◊πapple» È≈È’ ‘«√¡≈ ‘«√ ’«apple ¡≈«÷˙ ¡≈ÚØ Ìª¬∆ fiø‚≈ √«Â ’appleÂ≈appleÕ Â≈
«Í¤Ø Ï≈Ò∂ Ì∆ ¡≈«÷¡≈ √«Â’appleÂ≈appleÕ fiø‚∂ «¬‘ «’¡≈ «Ò¡≈«¬¡≈ ‘À∫Õ Âª fiø‚∂ ¡≈«÷¡≈ ‹∆
Â∞√≈‚∂ Ú≈√Â∂ apple√ج∆ «Ò¡≈«¬¡≈ ‘ª ª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈ Ì≈¬∆ fiø‚≈ ± ¡√≈˘ ’∆
‹≈‰Á≈ ‘À∫Õ Âª fiø‚≈ ÏØ«Ò¡≈ ‹∆ ¬∂‘π Íapple√≈Áπ ÍappleÓ∂√apple Ì∂«‹¡≈ ‘¬∆Õ Âª fiø‚∂ ¡≈«÷¡≈ √Ø
’¿∞‰∞ ‘À ‹Ø ÍappleÓ∂√apple È≈‘∆ ‹≈‰Á≈Õ ÓÀ∫ ª ¡≈ÁÓ∆ ¡≈‘≈ Íapple ‹∆¡ ‹ø √Ì ÍappleÓ∂√apple ˘
‹≈‰Á∂ ‘À«ÈÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ‘«√¡≈ ¡≈÷π ±ø ’ÁØ ’∞ ’≈ ‹≈‰Á≈ ‘À∫ ¡Â∂ Â∂apple∂ È≈«Ò Ì∆ ’ج∆
‘À? ª fiø‚∂ Ï≈„∆ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ ¬∂‘π apple√ج∆ ¡⁄ØÕ Ï‘π «ÁÈ≈ Á∂ Ìπ÷∂ ‘Ø ‘Øappleπ ‘’∆’ «Í¤∂ Íπ«¤
¡≈‘∂Õ Âª ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ ¬∂‘π «√÷π √⁄π ¡≈«÷Á≈ ‘ÀÕ Íapple√≈Áπ Â≈ Í≈Ú‘π Óπ÷Õ ‘’∆’Â
Â≈ È«√ È≈‘∆ ◊¬∆¡≈ ª ◊πapple» È≈È’ ‘«√¡≈ ‘«√ ’«apple ¡≈«÷≈¡≈ √π‰ Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈, Ï≈Ò∂
¡≈«÷¡≈ ‹∆ ÓappleÁ≈È≈ √⁄≈ ‘À; ÓappleÁ≈È≈ Ï‘π Ìπ÷≈ ‘ÀÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ¡≈«÷¡≈ Ì≈¬∆ fiø‚≈
Â∂apple∂ È≈«Ò ‹ØÛ∞ «’√Á≈ ‘À «¬Ê∂? fiø‚≈ Ï≈„∆ √πËÃ√À‰ apple≈‹∂ Á≈ Ì≈‰‹≈ ¡≈‘≈ «¬øÁz√À‰ ¡Â∂
fiø‚≈ Ï≈„∆ «◊¡≈È «Ë¡≈È Íapple⁄Á∂ ¡≈‘∂Õ Âª fiø‚∂ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ Â∞√∆ apple√ج∆ Ó«π‘ Í≈ÚØÕ √Ø
◊πapple» È≈È’ Óπ‘ ⁄ØÒÁ≈ «ÂÊ¿∞ «‹Ê∂ √≈Ëπ ‘Ø∆Á≈Õ Í«ÚÂz ÌØ‹È ‘Ø∫Á≈ È≈‘∆ ª Í¿∞‰ ¡‘≈apple∆
¡≈‘≈Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈ Ì≈¬∆ fiø‚≈ Í≥‹ Ï÷apple∂ ’«appleÕ ¡Â∂ «‘’∞ Ï÷apple≈ ÓappleÁ≈È∂ ˘ ’„
Á∂‘πÕ fiø‚∂ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ Â∞√∆∫ ª ÂzÀ ‘Ø Íø‹ Ï÷apple∂ «’¿∞ ’appleÁ∂ ‘ØÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ÏØ«Ò¡≈ Ì≈¬∆
fiø‚≈ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ Â∞√∆∫ ª ÂzÀ ‘Ø Í≥‹ Ï÷apple∂ «’ ’appleÁ∂ ‘ØÕ Âª ◊»apple È≈È’ ÏØ«Ò¡≈ Ì≈¬∆ fiø‚≈
⁄¿∞Ê≈ ±ø ‘À ¡Â∂ Í≥‹Úª Â∂apple∂ È≈«Ò Íapple⁄È Ú≈Ò≈ «¬øÁz√À‰ apple≈«‹øÁz ‘À È≈Õ ¿∞√ ª¬∆ «Ò¡≈
¿π√∆ ª¬∆ ¡√∆∫ apple√ج∆ ¡⁄Ú∆¬∂◊∂Õ fiø‚∂ Í≥«‹ Ïø‡∂ ’∆Â∂ ¡Â∂ «‘π’ Ïø‡≈ ‹πÁ≈ ’apple ’∂ ÓappleÁ≈È∂

267
˘ Á∂Ú‰ Ò◊≈ ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ ÓÀ∫ È≈‘∆ ÷ªÁ≈Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈ ‹Ø ÓappleÁ≈È≈
±ø «’ È≈‘∆∫ ÷ªÁ≈Õ Âª ÓappleÁ≈È∂ ’«‘¡≈ ‹∆ Â∞√∆ ÷≈ÚØ◊∂ ª ÓÀ∫ Ì∆ ÷ªÚ≈◊≈Õ Âª ◊πapple»
È≈È’ ’«‘¡≈ ÓappleÁ≈È≈ ±ø ÷≈«¬ Ìπ÷≈ ‘À∫Õ ¡Â∂ ¡√≈‚∂ «÷¡≈«Ò È≈ Í«‘¡≈ ’«appleÕ ¡Â∂ Ì≈¬∆
fiø‚≈ «¬øÁz√À‰ ˘ «Ò¡≈Ú√∆ ª ¡√∆∫ ¡⁄Ú∆¬∂◊∂Õ Âª ÓappleÁ≈È≈ Ìπ÷≈ ¡≈‘≈ ÓappleÁ≈È∂ Íapple√≈Áπ
Óπ«‘ Í≈«¬¡≈Õ Âª fiø‚∂ ¡≈«÷¡≈ Â∞√∆∫ Óπ«‘ Í≈ÚØÕ Ó∂apple∆ √appleË≈ Í»apple∆ ‘ØÚ∂Õ Âª Î∂«apple ◊πapple» È≈È’
’«‘¡≈ Ì≈¬∆ fiø‚≈ ±ø ¡≈÷Á≈ ‘À∫ ‹Ø Óπ«‘ Í≈«¬ È≈ Â≈ Ó∂apple∆ √appleË≈ Í»apple∆ ‘ØÚÀ.... ª ¡√∆∫
Íapple√≈Áπ Í≈¬∆¬∂Õ Âª fiø‚∂ Á∂ Ó«È «Ú«⁄ «◊¡≈È ¿∞Í«‹¡≈ Ì≈¬∆ ¬∂‘π ª Í»appleÈ √≈Ëπ ‘ÀÕ ¡Â∂
¡√∆∫ Ì∆ «¬‘Ø «◊¡≈È ’appleÁ∂ ¡≈‘∂ √ج∆ ¡√≈ȱ ¡≈«¬ «Ó«Ò¡≈ ‘ÀÕ Âª fiø‚∂ ’«‘¡≈ ‹∆ ‹Ø
Â∞√≈‚∆ ÷π√∆ ‘À √Ø Í»apple∆ ‘Ø√∆ Â∞√∆ Íapple√≈Áπ ¡⁄ÚØÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈ ‹Ø Ì≈¬∆ fiø‚≈ ¡√∆
Í≥Ázª √À ’Ø‘ª ¡≈¬∂ ¡≈‘∂ √Ø Íapple√≈Á Á∂ Ú≈√Â∂ È≈‘∆ ¡≈¬∂Õ ¡√∆∫ Â∞√≈‚∂ «ÓÒ‰ Á∂ Ú≈√Â∂
¡≈¬∂ ¡≈‘∂Õ Âª fiø‚ª Ï≈„∆ ¿∞ÊØ∫ ¿∞«· ¡≈«¬¡≈Õ √‘apple «Ú«⁄ ¡≈«¬ ’«apple «¬øÁzÀ√«Ò ˘ „»ø„«‰
Ò◊≈ „»„«Á¡ª apple≈«Â ÍÀ«¬ ◊¬∆Õ «¬øÁz√À‰ ˘ apple≈‹∂ Á∂ Ï≈«◊ «Ú⁄Ø∫ ÒË≈Õ fiø‚∂ ’«‘¡≈ ‹∆ ÓÀ∫
Â∞√≈˘ ’Á Á≈ „»ø„Á≈ «ÎappleÁ ‘ªÕ «¬øÁz√À‰ ‹ÈÓ Á≈ ¿∞ÂÓ ¡≈‘≈ «¬øÁÃ√À«‰ ’«‘ «’¿∞ Ì≈¬∆
fiø‚≈ «’√ Ú≈√Â∂Õ fiø‚∂ ’«‘¡≈ ‹∆ «‹√ Ú≈√Â∂ ¡√∆∫ Âπ√∆ «◊¡≈È ’appleÁ∂ ¡≈‘∂ ˙‘Ø Ú≈√Â≈
¡≈«¬ «Ó«Ò¡≈ ‘ÀÕ Âª «¬øÁz√À«‰ ’«‘¡≈ ’‘π Ì≈¬∆ fiø‚≈ «’ÊØ∫? ª fiø‚∂ «Î«apple ¡≈«÷¡≈ ‹∆
¿∞‘ Â∞√ª ÓappleÁ≈È≈ Óapple≈√∆ Ó∂apple∂ Í≈√ ¡ªÁ≈ ¡≈‘≈Õ ˙√ Á≈ ◊πapple» È≈È’ ÂÍ≈ ‹π ‘À √Ø ¬∂‘≈
◊Ò≈ ’appleÁ≈ ‘ÀÕ Âª «¬øÁz √À«‰ ’«‘¡≈ Ì≈¬∆ fiø‚≈ ÓÀ∫ ˙√ Â≈¬∆ ‹≈‰Á≈ ‘ª ¿‘π ÓØapple≈ Í∞apple≈ÂÈ
¡√È≈¿∞ ‘À ¡√∆∫ Â∂ ¿∞‘ «ÓÒ∂ ‘ج∂ ¡≈‘∂Õ Âª fiø‚∂ ˘ ‘Àapple≈È◊∆ Ò◊∆ fiø‚∂ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ ¿π‘
¡≈÷Á≈ ‘À ‹Ø ÍÃøÁ≈ √À ’Ø‘ª ¡≈«¬¡≈ ‘ª Â∞√≈‚∂ Ú≈√Â∂Õ ¡◊∂ ª ’Á∂ ¬∂Ê∂ ¡≈«¬¡≈ È‘∆ ¡Â∂
Â∞√ª ¡≈÷Á∂ ‘Ø ¡√≈‚≈ Íπapple≈ÂÈ ¡√È≈¿± ‘ÀÕ «¬ÂÈ≈ ‹»· Â∞√ª «’¿∞ ÏØ«Ò¡≈ ª «¬øÁz√À«‰
¡≈«÷¡≈ Ì≈¬∆ fiø‚≈ ÂÀ˘ ¡≈Í∂ ÷Ïapple ‘Ø√∆ ‹∂ «ÓÒ∆¬∂◊∂Õ Âª fiø‚∂ ’«‘¡≈ ‹∆ Â∞√∆ ⁄ÒØ ÓÀ∫ ‹Ø
ÍÃ√≈Áπ ÒÀ ◊«¬¡≈ ¡≈‘≈ √Ø ¿∞È∑ª Óπ«‘ Í≈«¬¡≈ ‘∆ È≈‘∆Õ Â∞√≈‚∂ Ú≈√Â∂ Â∞√∆ ⁄ÒØ Âª ÌÒ≈
’appleØÕ Âª «¬øÁz√À«‰ Ú∆⁄≈appleπ ’∆Â≈ ¡◊∂ ¡√≈˘ ’ج∆ È≈‘∆ ‹≈‰Á≈ ¡Â∂ ¬∂‘π ¡√≈˘ ‘π‰ ‹≈‘apple
’apple‰≈ ¡≈«¬¡≈ ‘ÀÕ «¬øÁÃ√À«‰ fiø‚∂ ˘ ¡≈«÷¡≈ Ì≈¬∆ fiø‚≈ ±ø ‘𫉠‹≈«‘ ¡√∆∫ ÌÒ’∂ «ÓÒ∆¬∂◊∂Õ
ª fiø‚∂ ’«‘¡≈ ‹∆ ¿∞‘ ÌØ‹È ¡Ó≈«‰ Í≈«¬¡≈ ‘À Í≈«¬Á∂ È≈‘∆ Â∞√∆∫ ¡≈÷Á∂ ‘Ø ¡√∆∫ ÌÒ’∂
‹≈¬∆¬∂∫◊∂Õ ¬∂‘ ωÁ∆ È≈‘∆Õ Âª «¬øÁz√À«‰ Ú∆⁄≈appleπ ’«apple ’∂ ¡≈«÷˙√π ⁄´ Ì≈¬∆ fiø‚≈ «¤¡
ÿÛ∆¡ª apple≈«Â ◊π‹apple ◊¬∆ ª «¬øÁz√À«‰ fiø‚∂ ˘ Íπ«¤¡≈ Ì≈¬∆ fiø‚≈ ’∞fiπ ÏØÒ∆ Á≈ Ì∆ Ó«‘apple»Ó
‘À∫ «’ «’¡≈ ÏØÒÁ≈ ‘ÀÕ Âª fiø‚∂ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ ÏØÒ∆ ÌÒ∆ ÏØÒÁ≈ ‘ÀÕ ¡≈÷Á≈ ‘À ’appleÂ≈apple ’appleÂ≈appleÕ
ª «¬øÁz√À«‰ ¡Â∂ fiø‚∂ Ï≈„∆ «‘’∞ Íapple‘ apple≈«Â ◊¬∆ ª Á𑪠¡≈«¬ ◊πapple» È≈È’ ˘ ’appleÂ≈apple
’appleÂ≈apple ¡≈«÷¡≈Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ‘«√ ’«apple ¡≈«÷¡≈ ¡≈¿∞ Ì≈¬∆˙ ’appleÂ≈apple ’appleÂ≈appleÕ ¡≈¿∞
Íπapple≈ÂÈ Ô≈apple≈Õ Âª fiø‚∂ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ ±ø ¡√≈˘ ‘𫉠«Ó«Ò¡≈ ‘À∫ ±ø Â∂ ¡√∆∫ ’Á∆ Íπapple≈ÂÈ
¡≈‘∂Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ¡≈«÷¡≈ Íπ¤ «¬øÁz√À«‰ ˘Õ ª fiø‚∂ «¬øÁz√À«È ˘ ¡≈«÷¡≈ «’ ‹∆ ÓÀ∫
ª ’∞ºfi È‘∆∫ ‹≈‰Á≈Õ Âª ÓappleÁ≈È≈ ÏØ«Ò¡≈ ‹∆ ±ø ¡‹π «¬‘∂∫ ÓÀ˘ ¡≈÷Á≈ √∂∫ ‹Ø È≈È’ Ó∂apple≈

268
Íπapple≈ÂÈ ¡√È≈¿∞ ‘À ‘𫉠«’¿∞ Óπ’appleÁ≈ ‘À∫Õ Âª «¬øÁz√À«‰ ’«‘¡≈ √𫉠Ì≈¬∆ ’≈¬∆ «È√≈‰∆
Á∂∫Á∂ ª ‹≈‰∆¬∂Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈ ...... (¡◊∂ «Í¤Ò∂ ‹ÈÓ Á≈ ‘≈Ò ‘À)..... ª
«¬øÁz√À‰∞ ÏØ«Ò¡≈ √𫉠Ì≈¬∆ È≈È’ ÓÀ Ì∆ ‹≈‰Á≈ ‘À Â∂apple∆ Ì∆ Í»appleÈ Ï≈ ‘ج∆ ‘À ¡Â∂ Ó∂apple∆
Ì∆ Í»appleÈ Ï≈ ‘ج∆ ‘ÀÕ Íapple ‹∂ ’appleÁ∂ ‘Ø Âª fiø‚∂ Á≈ ’∞fi ’appleØ Âª ◊πapple» È≈È’ ÏØ«Ò¡≈ Ì≈¬∆
«¬øÁz√À«‰ ¡√∆∫ Â∂apple∂ Ú≈√Â∂ ¡≈¬∂ ¡≈‘∂ ¡Â∂ fiø‚∂ Á∂ Ú≈√Â∂ Ì∆ ¡≈¬∂ ¡≈‘∂Õ Íπapple Â∂apple∂ È≈«Ò
¡√≈‚≈ Ú⁄È ¡≈‘≈Õ Âª «¬øÁz√À«‰ ¡≈«÷≈ ‹∆ ±ø Ú⁄È Á≈ Í»apple≈ ‘À∫∂Õ Íapple Ú⁄È∞ ª Í»apple≈
‘Ø«¬¡≈ ¡Â∂ ‹Ø Â∞√∆∫ ⁄≈‘Á∂ ‘Ø √Ø ¡√≈‚∂ ÷π«√ È≈‘∆ ¡≈ÚÁ∆ ¡√ª ¡≈Í ‘∆ È≈Ò ’øÓ ‘À
ÿ√∆«‡ ¡√≈˘ √π÷Ú≈Á∆ È≈‘∆ ‹Ø ’∞fi ’appleÁ∂ ‘Ø fiø‚∂ È≈«Ò ’appleØ ¡√≈ ‘∆ È≈«Ò ‘Ø«¬Õ ª ◊πapple»
È≈È’ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ apple‹≈«¬ Â∞√≈‚∆ ¡√≈ Ú⁄È∞ Í»appleÈ ’appleÈ≈ ¡≈‘≈Õ ¡◊∂ Âπ√ª Ì≈ÚÀ √ج∆
Ê≈«¬Õ ª «¬ßÁz√À«‰ ¡≈«÷¡≈ Ì≈¬∆ fiø‚≈ ‹Ø ’∞fiπ È≈È’ ‹∆ ¡≈÷Á∂ ‘À«È √Ø Ó≥ÈØÕ Âª fiø‚≈
ÏØ«Ò¡≈ ‹∆ ÓÀ «’¡≈ ‹≈‰≈ È≈È’ ‹∆ ’∆ ¡≈÷Á≈ ‘À«ÈÕ Âª ◊πapple» È≈È’ apple≈◊ apple≈Ó’Ò∆ «Ú«⁄
√ÏÁπ ÏØ«Ò¡≈ :-
¬∆∫ËÈ Â∂ ÏÀ√øÂappleπ Ì≈◊À, Ó≈‡∆ ’¿∞ ‹Ò Á‘ «Á«√ «Â¡≈◊∂Õ
[apple≈Ó’Ò∆ Ó‘Ò≈ 5 ÿapple B Õ 54 Õ (900)]
ª fiø‚≈ Ï≈„∆ ÍÀappleª Â∂ „«‘ Í«¬¡≈ ¿∞·∂ È≈‘∆Õ ¬∂‘Ø ¡≈÷∂ ‹∆ ‘¿∞ ÌπÒ≈ ‘ª ± ÓÀ˘
Ï÷«√Õ ÓÀ Â∂ È≈«‚ «¬«ÂÈ∆¡≈ Ï≈Â≈ ’∆Â∆ ‘À«ÈÕ Âª «¬øÁz√À«‰ ’«‘¡≈ ¿∞·∆ Ì≈¬∆ fiø‚≈ ‚appleπ
’ج∆ È≈‘∆Õ È≈È’ ‹∆ Â∂apple∂ ‘∆ Ú≈√Â∂ ¡≈«¬¡≈ ‘ÀÕ Âª fiø„≈ ¿∞«· ÷Û≈ ‘Ø«¬¡≈ ª Î∂«apple ◊πapple»
È≈È’ ¡„≈¬∆ Í‘apple apple≈ ◊¬∆ √∆ ’«‘¡≈ «Ò¡≈¿∞ Ì≈¬∆ fiø„≈ Íapple√≈ÁπÕ Âª fiø‚∂ Íapple√≈Áπ
¡◊∂ apple«÷¡≈ Ò◊∂ ‹∂Ú«‰Õ ◊πapple» È≈È’ ¡Â∂ Ï≈Ò≈ «¬øÁz√À«‰ ‹ª ¡Ë≈ Íapple√≈Áπ ◊πapple» È≈È’
‹∂«Ú¡≈ ¡Â∂ ¡Ë≈ apple«‘¡≈ ª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈ ÒÀ Ì≈¬∆ fiø‚≈ ¬∂‘π ÍÃ√≈Á» ±ø ‹∂«ÚÕ Âª
«¬øÁz√À«‰ ¡≈«÷¡≈ ÒÀ Ì≈¬∆ fiø‚≈ ¿∞·≈«¬ ÒÀÕ fiø‚∂ ⁄≈«¬‘ Ò∆Â≈ ÒÀ ’«apple Ò◊≈ ‹∂Ú«‰Õ «‹¿∞
¡Ë≈ Íapple√≈Áπ ‹∂«Ú¡≈ ¡≈‘≈ «Â fiø‚∂ Á∂ ’Í≈‡ ÷πÒ ◊¬∂Õ fiø‚≈ «ÏÁ∂‘ ‘Ø«¬ ◊«¬¡≈ ª
«¬øÁÃ√À«‰ ◊πapple» È≈È’ ˘ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ ¬∂‘π «’¡≈ ’∆ÂØÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ¡≈«÷¡≈ Ì≈¬∆
«¬øÁz√À«‰ ¡√≈ȱ ’appleÂ≈apple «¬Ê∂ «Ò¡≈«¬¡≈ ¡≈‘≈ √Ø «¬√∂ Ú≈√Â∂ ¡√∆∫ ’∆¡≈ ’apple∆¬∂Õ Âª
«¬øÁz√À«‰ ’«‘¡≈ ‹Ø ÂÀ Âapple‰≈ «’¡≈ ¡≈‘≈ ¡Â∂ «¬√∂ Ú≈√Â∂ ¡√∆∫ ’∆¡≈ ’apple∆¬∂Õ Âª
«¬øÁz√À«‰ ’«‘¡≈ ‹Ø ÂÀ ’apple‰≈ «’¡≈ ¡≈‘≈ ¡Â∂ ’∆ÂØ «’¡≈Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈ Ì≈¬∆
«¬øÁÃ√À«‰ ‹Ø «’¤∞ ’appleØ √Ø ‘ØÚÀÕ Âª «¬øÁz√À«‰ ¡≈«÷¡≈ Â∞√ª ª «¬√ Â≈¬∆ Ó≥‹∆ Ï‘≈Ú‰≈
¡≈‘≈ ¬∂√ Ú’Â Ó≥‹∆ «’ÊØ Ï‘∂◊≈Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈ apple≈«Â «’ÂÈ∆ ‘ÀÕ Âª Ï≈Ò∂
¡≈«÷¡≈ ‹∆ apple≈«Â Í‘apple ‘À ª Î∂«apple ◊πapple» È≈È’ È≈Â≈ ¡Â∂ fiø‚∂ ÈÚ≈«¬¡≈ ª fiø‚∂ Á∆ ÷πÓ≈apple∆
¿∞Âapple∆Õ fiø‚≈ ◊πapple» È≈È’ Á∂ ÍÀappleª Â∂ „«‘ Í«¬¡≈‘≈Õ Âª Î∂«apple ◊πapple» È≈È’ Íπ«¤¡≈ «’Úπ Ì≈¬∆
fiø‚≈ «’Õ fiø‚∂ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ ÓÀ˘ √Ìπ «’¤∞ Ó¨Ó ‘ÀÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ¡≈«÷¡≈ Ì≈¬∆ fiø‚≈ ¡√ª
ÂÀ˘ Ó≥‹∆ Ï‘≈Ú‰≈ ‘ÀÕ Âª fiø‚∂ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ ‹Ø Â∂apple∆ apple‹≈«¬Õ ª ◊πapple» È≈È’ fiø‚∂ Ï≈„∆ ˘
Ó≥‹∆ √¿∞Í∆Õ

269
apple≈‹∂ √πËapple√À«‰ ’ØÒ ‹≈‰≈
ª apple≈‹∂ √πËÃ√ÀÈ ˘ ÷Ïapple ‘ج∆Õ «‘’π ‹Ø Ó∂apple∂ È◊apple «Ú«⁄ ÂÍ≈ ¡≈«¬¡≈ ‘ÀÕ ¿∞√ ÂÍ∂
fiø‚∂ Ï≈„∆ ˘ √«Â◊πapple» ’∆Â≈ ‘ÀÕ √πËÃ√À‰ apple≈‹∂ ’«‘¡≈ ¿∞√ ÂÍ∂ ’Ø Ó∂apple∂ Í≈«√ «Ò¡≈ÚØÕ ◊πapple»
È≈È’ ¡Â∂ Ï≈Ò≈ ¡Â∂ ÓappleÁ≈È≈ ¡Â∂ «¬øÁz√À«‰ ¡Â∂ fiø‚≈ ¡≈÷«‰ Ò◊∂ ‹Ø ¬∆‘≈ ÂÍ≈ ’¿∞‰
‘À apple≈‹∂ È∂ ÏπÒ≈«¬¡≈ ‘ÀÕ Âª «¬øÁz√À«‰ ’«‘¡≈ ÂπÓ ’¿∞‰∞ ‘ØÕ ˙ÈØ ¡≈ÁÓ∆¡˙ È∂ ’«‘¡≈ ‘Ó
apple≈‹∂ È∂ Ì∂‹∂ ‘ÀÕ «¬øÁz√À«‰ ’«‘¡≈ «’¿∞? ˙ÈØ ’«‘¡≈ ‹∆ ÂÍÀ ’Ø ÏπÒ≈«¬¡≈ ‘ÀÕ Âª «¬øÁz√À«‰
¿∞«· ÷Û≈ ‘Ø«¬¡≈ ⁄ÒØ ÓÀ∫ apple≈‹∂ Á∆ «È√≈ ’apple ¡≈ÚÂ≈ ‘ØÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, Ï‘π
«¬øÁz√À«‰Õ ª «¬øÁz√À«‰ ’«‘¡≈ ‹∆ ˙‘ ÂØ ‹≈«‰Â≈ È≈‘∆ Â∞Ó’ØÕ ¡appleπ Â∞Ó ÂØ «’√∂ ’∂ Ïπapple∂
ÓÀ∫ È≈‘∆Õ ¡appleπ Ó∂apple≈≈ È≈Óπ ‘À ¿∞√ ’≈ ’∞¤∞ «ÏÿÈ∞ È∂ ‘Ø«¬Õ ÓÀ∫ ¿∞√’∆ «È√≈ ’apple ¡≈ÚÂ≈ ‘ØÕ
Â∞Ó «’¡≈ ’«‘Â∂ ‘ØÕ «¬øÁz√À«‰ apple≈‹∂ √πËÃ√À«‰ ˘ ‹≈«¬ √Ò≈Óπ ’∆Â≈Õ √πËÃ√À«‰ apple≈‹∂ ’«‘¡≈
¡≈¿∞ ÍπÂz ’∞¤∞ ’‘ÀÕ Âª «¬øÁz√À«‰ ’«‘¡≈ apple≈‹≈ ‹∆ ÓÀ ’‘‰∂ ‘∆ ¡≈«¬¡≈ ‘ØÕ apple≈‹∂ ’«‘¡≈
’‘π ͻ ’∞¤± ’‘ÀÕ Âª «¬øÁz√À«‰ ’«‘¡≈ apple≈‹≈ ‹∆ ¬∂‘ ¡≈ÁÓ∆ Â∞ÓØ Ì∂‹∂ Ê∂ ÂÍ∂ ’¿∞ ÏÒ≈Ú‰∂Õ
apple≈‹∂ ’«‘¡≈ ‘ª ͻ ÓÀÈ∂ ‹Ø Ì∂‹∂ Ê∂Õ «¬øÁz√À«‰ ’«‘¡≈ «’√ Ú≈√Â∂ Õ apple≈‹∂ ’«‘¡≈ ͻ ÓÀ∫
√π«‰¡≈ Ê≈ ‹Ø fiø‚∂ Ï≈„∆ ’Ø Í»appleÈ ’∆¡≈ ‘À ÓÀ «¬√ Ú≈√Â∂ ÏπÒ≈«¬¡≈ Ê≈Õ ‹Ø ÓÀ ¿∞√ ’Ø Á∂÷ØÕ
ª «¬øÁz√À«‰’ ’«‘¡≈ apple≈‹≈ ‹∆ Á∂÷‰∂ Á∂÷‰∂ ÓÀ Ú‚≈ ÂÎ≈Ú ‘ÀÕ ¬∂’∂ Á∂÷‰∂ Ú≈Ò≈ ÌÒ≈
‘ØÚÀ √ج∆ Óπfi ’Ø ’‘π Ó∂∫ ¿∞√∆ Âappleª Á∂÷ØÕ Âª «¬øÁz√À«‰ ’«‘¡≈ apple≈‹≈ ‹∆ ±ø Í»appleÈ √≈Ë ‘ÀÕ ¡appleπ
¿∞√ ÓÀ∫ ¡appleπ ’appleÂ≈apple ÓÀ∫ Ì∂Á∂ ’∞fi È≈‘∆Õ ¡appleπ ˙‘π ÂØ Ï∂ÂÓ≈ ‘À ±ø «’√ ÍappleØ‹È Íapple Á∂÷Â≈ ‘ÀÕ
ª apple≈‹∂ ’«‘¡≈ ͻ ÓÀ √≈Ë Ó»apple«Â ’«apple Á∂÷Â≈ ‘Ø∫Õ Âª Î∂«apple «¬øÁz√À«‰ ’«‘¡≈ apple≈‹≈ ‹∆ √≈Ë
Ó»apple«Â Á∂÷‰∂ ’≈ Ô‘ Âapple≈È≈ ‘∆ ‹Ø ‹≈ÏÂ∂ √ØÂ∆ ÿapple ÏÒ≈¬∆¬∂Õ √≈Ë Ó»apple«Â Á∂÷‰∂ ¡≈Íπ
«ÈÚ≈«apple ’apple Á∂÷∆Â∂ ‘ÀÕ Âª apple≈‹∂ ’«‘¡≈ ͱ Âø» ÌÒ≈ ’‘Â≈ ‘À ‹Ø ±ø ’‘∂ √ج∆ ÓÀ∫ ’appleØÕ Âª
«¬øÁz√À«‰ ’«‘¡≈ apple≈‹≈ ‹∆ ÌÒ≈ ÌØ‹È Ò∂‘Ø ¡appleπ ÌÒ≈ Ó∂Ú≈ Ò∂‘Ø ¡appleπ ¡Ë∆È◊∆ √∂Â∆ ‹≈«¬
ÓÊ≈ ⁄appleÈØ Íapple apple≈÷Ø √≈Ë Ó»apple«Â Á∂÷‰∂ ’∆ Ô‘ apple¿∞√∂ ‘ÀÕ apple≈‹≈ √πËapple√À«‰ ’appleÓ≈ Á≈ ÏÒ∆ ¡≈‘≈
apple≈‹∂ ˙‘π Ó≥«È Ò∆Â∆Õ ÌÒ∂ ‹Ø ÌØ‹È ÌÒ≈ Ó∂Ú≈ ÌÒ∂ Ï√Âapple È≈«Ò «¬øÁz√À«‰ Ò∆Â≈Õ ¡≈«¬ ◊πapple»
È≈È’ ¡◊∂ ‹∆ ÓÊ≈ ‡∂’∆¡ªÕ ‹Ø ’∞¤∞ «Ò¡≈«¬¡≈ √∆ ‹Ø ¡◊∂ apple«÷¡≈√πÕ «¬øÁz√À«‰ ÏØ«Ò¡≈
‹∆ apple≈‹≈ ’appleÓÚøÂ∞ ‘À ¬∂√ ¿∞Í«apple «’appleÍ≈ ’∆‹∂Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ’ø‚ Ê≈Í∆ «ÁÂ∆Õ ¡Â∂ apple≈◊
«ÏÒ≈Ú«Ò «Ú«⁄ √ÏÁπ ÏØ«Ò¡≈ :-
«Ó‡∂ ¡≥Ë ¡≈◊ ◊¬∂ «Ï’≈apple≈Õ ¡À√≈ √≈«‘Ï Ó∆Â∞ ‘Ó≈apple≈®.....
[«¬‘ Â∞’ª ◊πapple» ◊ÃøÊ √≈«‘Ï «Ú⁄ È‘∆∫]
apple≈‹∂ √πËapple √À«È ˘ √˙ ‡≈Í» apple≈‹ ’∆Â≈, «¬’ ¤Âapple apple≈‹ «ÁÂ≈Õ ¡·≈appleª apple≈‹∂ ¡≈‘∂
apple≈‹ ’appleÁ∂Õ ◊πapple» È≈È’ ¡Â∂ «¬øÁz√À«‰ Á∂ Íapple√ø«◊ «Â«È Á∆Í Á≈ apple≈‹π Ò◊≈ ’appleÈ ¡Â∂ È≈Ò∂
Ó‘≈ Íπapple÷π ‘Ø«¬¡≈Õ ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈ √𫉠apple≈‹≈ √πËapple√À«‰ Á∂÷∂ fiø‚∂ Á∆ «apple√’ ’appleÁ≈ ‘ØÚ∂
±ø ‹≈‰∂Õ apple≈‹∂ √πËapple √À«‰ ’«‘¡≈ ¡Â∂ È≈Ò∂ ‘«Ê ‹Ø«Û ÷Û≈ ‘Ø«¬¡≈ ‹∆ ‘π’Óπ ’appleØ Âª ÓÀ∫

270
apple≈‹π Ì∆ ¬∂√∂ ˘ Á∂È≈ ‘ª ¡ÂÀ ÓÀ∫ Â∞√≈‚∂ È≈«Ò «ÎappleÈ≈ ‘ªÕ ª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈ ¡√ª fiø‚≈
‹Ø Ó≥‹∆ «¬Ê∂ Ï‘≈«¬¡≈ ‘À √Ø Ó≥‹∆ ¡√≈‚∆ ‘À ¡Â∂ ÂÀ˘ «¬‘ ¤Âapple apple≈‹ ‹Ø «ÁÂ≈ ‘À √Ø apple≈‹
¡√≈‚≈ ‘ÀÕ ÂÀ˘ apple≈‹ ¡Â∂ Ó≥‹∆ ÁØÚ∂ «ÁÂ∂ ‘À«È ÂÀ Ú‚≈ ¡√≈È∞ ’apple Á∂‰÷≈Õ Âª fiø‚ ¡Â∂
√πËapple√À‰ Áπ‘≈ ÓÊ∂ ‡∂’∂Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ¡≈«÷¡≈ ‘𫉠¡√∆ ÷∂‚∆¬∂◊∂Õ Âπ√≈‚∂ ‘∆ Ú≈√Â∂
’appleÂ≈apple ¬∂√ ËappleÂ∆ «Ò¡≈«¬¡≈ ¡≈‘≈, √Ø Â≈ Í»apple∆ ‘ج∆Õ Âª apple≈‹∂ √πËapple√À«‰ Á≈ ÏÀapple≈◊ ¤∞‡≈
Ï‘πÂÕ Â≈ ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈ «’ apple≈‹≈ «’¿∞? apple≈‹∂ ’«‘¡≈ ‹∆ Â∞√∆∫ ◊¿∞È ’appleØ◊∂ ¡√≈‚∂
ÍÃ≈È «‘appleÂ∞ ‘ØÚ«È◊∂Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈ ‹∆ ¡√∆∫ Â∞√≈‚∂ Í≈«√ ‘∆ ¡≈‘∂ Â∞√∆∫ ¡√∆∫ «‘’
‘∆ ‘Ø«¬ ‹≈Ú∆¬∂◊∂Õ Â∞√∆∫ «◊‰Â∆ È≈‘∆ ’apple‰∆Õ ¡ÈßÁ È≈«Ò apple‘‰≈Õ apple≈‹∂ ’«‘¡≈ ‹∆ Â∞√∆∫
’ج∆ «ÁÈ∞ ·‘appleØ ¡√≈‚≈ ¡≈ÂÓ≈ ·¿∞apple apple‘∂Õ Âª «¬øÁz√À«‰ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ ÌÒ≈ apple≈‹∂ Á≈ Ì∆
’«‘¡≈ Ó≥È∆¬∂Õ «‘’∞ Ó‘∆È≈ apple‘ØÕ ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈ ÌÒ≈ apple≈‹≈ Â∂apple≈ ¡≈«÷¡≈ Ì∆ Î∂appleÈ≈
È≈‘∆, «¬’ Ó‘∆È≈ ◊πapple» È≈È’ fiø‚∂ ¡Â∂ «¬øÁz√À«‰ ¡Â∂ √πËapple√À«‰ Í≈«√ apple‘∂Õ
apple≈‹ ÓËappleÏÀÈ «È√Â≈apple≈
«Î«apple «√«Ò«ÓÒ≈Á∆Í ˘ ⁄Ò∂ √Ó≥πÁ∂ √ÓπøÁ Í≈‰∆ Â∂ ¿∞Â∂ ¿πÂ∂ «‹¿∞ ËappleÂ∆ Â∂ ‹≈¬∆Á≈
‘À «ÂÚ∂ Í≈‰∆ ¿∞Â∂ ⁄Ò∂ ◊¬∂Õ «¤ Ó‘∆È∂ √‘‹ È≈È «‹Ê∂ ◊πapple» È≈È’ Á∆ ÷π√∆ ¡≈ÚÁ∆ «ÂÊ∂
‘∆ Ï«‘ ‹≈Ú∂Õ ¡◊∂ «√«Ò«ÓÒ≈ Á∆Í «Ú«⁄ ËπøÓ Í¬∆ ¡≈‘∆ ‹Ø «‘’∞ ÂÍ≈ ¡≈«¬¡≈ ‘À apple≈‹∂
√πËapple√À«‰ Í≈«√ √πËapple√À«‰ ˘ «Â«È Á∆Í Á≈ apple≈‹ Á≈ Ú⁄È ’∆Â≈ ‘À ¡Â∂ fiø‚≈ Ï≈„∆ «‘’∞
¿∞Ê∂ apple«‘øÁ≈ ‘À «Â√˘ Í»appleÈ Íπapple÷π ’∆Â≈ ‘À√πÕ ÂzÀ¬∂ √‘apple Á∂ ¿∞«Á¡≈È ÏÀ·∂Õ Âª √ «ÁÈ ◊π‹apple∂
ª ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ ‘π’Óπ ‘ØÚ∂ ª √‘appleπ Á∂«÷ ¡≈ÚªÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ‘«√ ’«apple ÏØ«Ò¡≈
«’¿∞ ÓappleÁ≈È≈ Ìπ÷ Ò◊∆ ‘ج∆Õ ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ Â∞√≈ȱ ª ’appleÂ≈apple ¬∂‘Ø ‹∂‘≈ ’∆Â≈ ‘À
ÓÀ∫ ª Â∞√≈ È≈«Ò ‘·∞ ’appleÁ≈ «ÎappleÁ≈ ‘ªÕ ‘π«‰ Âª √‘appleπ ¡≈«¬¡≈ ‘À «¬ÊØ∫ ª ’∞fiπ Óπ‘ Í≈Ú∂Õ
ª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈ ÓappleÁ≈È≈ ’∞fi √øÂØ÷ Í’ÛÕ Âª ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ «¬√ √‘apple Á≈
È≈¿∞ «’¡≈ ‘ÀÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈ ÓappleÁ≈È≈ «¬√ √‘apple Á≈ È≈¿∞ ÏÑÓÍπapple ‘ÀÕ ¡Â∂ «¬ÊØ∫
Á≈ apple≈‹≈ ÏÑӉ ‘ÀÕ ¡Â∂ È≈¿∞ ÓËappleÏÀÈ ‘ÀÕ ¬∂‘Ø ◊Òª ‘Ø∫Á∆¡ª √∆ ‹Ø apple≈‹≈ ÓËappleÏÀÈ «√’≈apple
÷∂Ò‰ ¡≈«¬ «È’«Ò¡≈ ‹∆, ÷∂‚Á≈ «√’≈apple «¬Ëapple∂ ¡≈«¬¡≈Õ Á∂÷∂ ª ÂzÀ Ó´÷ ¿∞‹≈Û «Ú«⁄
ÏÀ·∂ ‘À«ÈÕ apple≈‹≈ Á∂«÷ ’∂ ÷Û≈ ‘Ø«¬¡≈ Ò◊≈ Í𤉠Â∞Ó ’¿∞‰ ‘Ø? ÓappleÁ≈È≈ ÏØ«Ò¡≈ ¡≈ÁÓ∆
‘ØÂ∂ ‘À ¡¿∞appleπ ’¿∞‰ ‘ØÂ∂ ‘ÀÕ apple≈‹∂ ’«‘¡≈ ±«Ó √‘apple √Ø Ï≈‘«apple «’¿∞ ÏÀ·∂ ‘Ø? ÓappleÁ≈È∂ ’«‘¡≈
√‘apple ÓÀ ‹≈«¬’À «’√’À Áπ¡≈apple∂ ‹≈«¬ ÏÀ·∂Õ ÂÏ apple≈‹∂ Íπ«¤¡≈ Â∞«Ó ’¿∞‰ ‘ØÂ∂ ‘Ø ÓappleÁ≈È∂
¡≈«÷¡≈ ÂÀ˘ «’¡≈ ÈÁ«apple ¡≈ÚÁ≈ ‘ÀÕ apple≈‹∂ ’«‘¡≈ ¡apple∂ ±ø «’√ apple¿∞√ ÏØÒÂ≈ ‘ÀÕ Âª Ï≈Ò∂
«‚·≈ ◊πapple» È≈È’ ª ÏØÒÁ≈ È≈‘∆ ¡Â∂ ÓappleÁ≈È≈ Ìπ÷ È≈«Ò «¤Â≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ Âª Ï≈Ò∂
¡≈«÷¡≈ apple≈«¬ ‹∆ ¡√∆∫ ÍappleÁ∂√∆ ¡≈‘∂Õ Âª apple≈‹∂ Î∂«apple Íπ«¤¡≈ ¡apple∂ Ì≈¬∆ Â∞√∆∫ «’√ Èapple◊ √∂
¡≈¬∂ ‘ØÕ Â∞Ó≈apple∆ ÏØÒ∆ √Ófi∆ È≈‘∆ ¡≈Â∆Õ Âª Ï≈Ò∂ ’«‘¡≈ ‹∆ ‘Ó Í≥‹≈Ï Á∆ ËappleÂ∆ √Ø ¡≈¬∂

271
‘À∫Õ ’Á∆ Í≥‹≈Ï √π‰≈ ‘Ø◊≈? ª apple≈‹∂ √Ó«fi¡≈ ‹∂ È≈‘∆ ª ˙‘∂ ‘À«ÈÕ apple≈‹∂ Íπ«¤¡≈ ¡apple∂ Ì≈¬∆
Â∞Ó «Ï√‘apple Á∂√π apple≈‹∂ √πËapple√À‰ ’≈ ‘À Â∞√ª ¿∞‘ Ì∆ Á∂«÷¡≈ ‘ÀÕ Ï≈Ò∂ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ apple≈«¬ ‹∆
¿∞‘≈ ‘∆ √∂ ¡≈¬∂ ‘À∫Õ Ï≈Ò∂ apple≈‹∂ ˘ Íπ«¤¡≈ ‹∆ Â∞Ó≈apple≈ È≈¿∞ «’¡≈ ‘ÀÕ Â∞Ó ’¿∞‰ ‘ØÂ∂ ‘ØÕ
apple≈‹∂ ’«‘¡≈ ‘Ó ¡≈͉≈ È≈¿π ÏÂ≈Ú∂◊∂Õ Íapple ±ø ¡≈͉≈ È≈¿π ÏÂ≈«¬ ¡apple «¬√ Ó‘øÁ≈ ’≈
È≈¿∞ ÏÂ≈«¬ Ó≥‘ Á≈ ÏØ«ÒÂ≈ È≈‘∆Õ Âª Ï≈Ò∂ ’«‘¡≈ Ó≥‘ ’≈ È≈¿∞ È≈È’ «Èappleø’≈apple∆ ¡apple
Ó∂apple≈ È≈¿∞ Ï≈Ò≈ ¡apple𠫬√ ’≈ È≈¿∞ ÓappleÁ≈È≈ ‘ÀÕ apple≈‹∂ ’«‘¡≈ √𫉠ÂØ Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ apple≈‹∂
√πËapple√À«‰ ¡apple fiø‚∂ Ï≈„∆ ’Ø ¬∂‘∆ Ó‘ø ÍappleÂ≈Í Á∂ ¡≈«¬¡≈ ‘À √⁄π ’‘∆˙Õ Ï≈Ò∂ ’«‘¡≈ ‘ª
‹∆ Íπapple Â∞Ó ¡≈͉≈ È≈¿∞ ¡apple √‘apple Á≈ È≈¿Ï ÏÂ≈¿∞ ª apple≈‹∂ ’«‘¡≈ ‘Ó≈apple≈ È≈¿∞
ÓËappleÏÀ«È ¡apple apple≈‹∂ ‘ØÂ∂ ‘À ¡apple ÏappleÈ ÏÑӉ ’≈ ‘À ¡apple √‘apple ’≈ È≈¿π ÏÑÓÍπapple ‘ÀÕ Âª Ï≈Ò∂
’«‘¡≈ ÌÒ≈ ‹∆ √π«‰¡≈ ‹∆ apple≈‹∆ ‹∆ ¿∞‘ Á∆Í ’¿∞‰∞ ’‘∆¬∂Õ Âª apple≈‹∂ ÓËapple ÏÀ«È ’«‘¡≈
√𫉠¡Â∆«Â ¬∂‘π «√«Ò«ÓÒ≈ Á∆Í ’‘∆Á≈ ‘ÀÕ Âª Ï≈Ò∂ «Î«apple Íπ«¤¡≈ apple≈‹≈ ‹∆ ¬∆‘ª ’∂Â∂ apple≈‹π
’appleÂ∂ ‘À∫Õ Âª apple≈‹≈ ÏØ«Ò¡≈ √𫉠Ì≈¬∆ ¡Â∆«Â ¬∆‘≈ Â∆«È Á∆Í ÓÀ∫ ¡·≈apple≈ apple≈‹∂ apple≈‹π ’appleÂ∂
‘À∫Õ Âª Î∂«apple Ï≈Ò∂ È∂ Íπ«¤¡≈ apple≈‹≈ ¿∞È apple≈«‹˙ ’≈ «’¡≈ «’¡≈ È≈¿∞ ‘ÀÕ Âª apple≈‹∂ ÓËapple ÏÀ«È
’«‘¡≈ √𫉠¡Â∆ ’¿∞Ò ÈÀ«È 1, ÓËappleÏÀ«È 2, √πËappleÏÀ«È 3, √π÷⁄À«È, 4, ¡√apple≈ÍÈ≈‘
5, √◊apple√À«È 6, Ï∆appleÓÀ«È 7, Ò≈ÒÈÀ«È 8, apple≈«¬¡ÀÈ 9, √π÷√≈◊apple, 10, È≈◊≈Íapple√apple≈Ó
11, apple≈‹¡‡’ªÿ‡’≈ 12, √π«Ë√Ì≈Ò’≈ 13, Ïπ«Ë «ÏÏ∂’ Ï≈Ò’≈ 14, apple≈‹≈ È∂«È ‹Ø«Â
15, apple≈‹≈ Ï«Ò√øÿ≈apple 16, apple≈‹≈ Â∞apple Âappleø◊ 17, apple≈‹≈ Ó◊È apple≈«¬ 18, ª apple≈‹∂ ÓËapple ÏÀ«È
˘ Î∂«apple Íπ«¤¡≈ Ï≈Ò∂, apple≈‹≈ ‹∆ ¬∂È≈ ¡·≈appleª ¿∞Í«apple √apple’≈appleπ ’¿∞‰∞ ‘ÀÕ Âª apple≈‹∂ ’«‘¡≈ √π«‰
Ì≈¬∆ ¡Â∆«Â √Ì Á∂ ¿∞Í«apple ’¿∞ÒÈÀ«È ‘À «√apple’≈appleπ ¿∞√ Á∂ √Ì∂ √Ò≈Ó∆ ‘À«ÈÕ Âª Ï≈Ò∂ ’«‘¡≈
apple≈‹≈ ¬∂«‘ ◊Ò fi»«· «’¿ ÏØ«Ò¡≈ √Ì∂ ◊Òª √⁄π ÏØ«Ò ’«apple ¬∂‘ ◊«Ò fi»·∆ ÏØÒ∆¡≈Õ Âª apple≈‹∂
ÓËapple ÏÀ«È ’«‘¡≈ √𫉠¡Â∆«Â ÂÀ «’¡≈ √Ó«fi ’«apple ¬∂‘ ◊«Ò fi»«· ÏØ«Ò¡≈Õ Âª Ï≈Ò∂
’«‘¡≈ apple≈‹≈ √ÌÈ≈ ¿∞Í«apple √πËapple√À«È ‘ÀÕ Âª apple≈‹∂ ’«‘¡≈ ¡Â∆«Â Âø» «’¡≈ ‹≈‰Á≈ ‘ÀÕ Âª
Ï≈Ò∂ ’«‘¡≈ apple≈‹≈ ¬∆¿∞ ÓÀ∫ ‹≈‰Â≈ ‘ØÕ ‹Ø Ó∂apple∂ ◊πapple» È≈È’ ‹∆È∂ √πËapple√ÀÈ ˘ √ÌÈ≈ Á∂ ¿∞Í«apple
apple«÷¡≈ ‘ÀÕ Âª apple≈‹∂ ÓËappleÏÀ«È ’«‘¡≈ Â∂apple≈ Ó‘ø ’«‘Â≈ ‘À ±ø ’‘Â≈ ‘À∫Õ Âª Ï≈Ò∂ ’«‘¡≈
apple≈‹≈ Ó∂apple≈ ◊πapple» ’‘Â≈ ‘ÀÕ apple≈‹∂ ’«‘¡≈ Â∂apple≈ ◊πapple» Â∂ ÏØÒÂ≈ È≈‘∆Õ Âª Ï≈Ò∂ ’«‘¡≈ Ó∂apple≈ ◊πapple»
«Á ÏØÒ∂◊≈ ‹«Á ’ج∆ ÏπÒ≈Ú‰∂ Ú≈Ò≈ ¡≈Ú∂◊≈Õ apple≈‹∂ ’«‘¡≈ ¡Â∆Â∆ ‘Ó ÏπÒ≈Ú∂Õ Âª Ï≈Ò∂
’«‘¡≈ ÏπÒ≈«¬ √’Á≈ ‘À∫ ª ÏπÒ≈«¬Õ ª apple≈‹≈ ÿØÛ∂ ÂØ∫ ¿∞«apple¡≈Õ ¿∞«apple ’«apple È‹∆’ ¡≈«¬
’«apple Ï≈Ò∂ ˘ Íπ«¤¿∞√πÕ ¡apple∂ Ì≈¬∆ «¬√ ’∆ ¡Ú≈«‹ «’¡≈ ‘ÀÕ Âª Ï≈Ò∂ ’«‘¡≈ ’appleÂ≈apple
’appleÂ≈apple ‘ÀÕ Âª apple≈‹∂ È∂Û∂, ¡≈«¬ ’«apple ¡≈«÷¡≈, Ó‘ø ‹∆ ’appleÂ≈apple ’appleÂ≈appleÕ Âª ◊πapple» È≈È’
‹∆ √Ó≈Ë ÷πÒ∆ ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈ ¡≈¿∞ apple≈‹≈ ÓËappleÏÀ«ÈÕ apple≈‹∂ ’«‘¡≈ ‹∆ ¬∆‘≈ ¿∞‹≈«Û
ÓÀ ÏÀ·È≈ «’¡≈ Î≈«¬Á≈ ‘ÀÕ Âª Î∂«apple ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈ apple≈‹≈ ‘Ó Î’∆apple ¡Â∆«Â ‘À ‘Ó ’¿∞
¿∞‹≈«Û ‘∆ Ú√Â∆ ‘À ª Î∂«apple apple≈‹∂ ’«‘¡≈ ‹∆ √‘apple ÓÀ ’ج∆ Ìø‚≈apple∂ ’∆ ÷Ïapple ÒÚÀÕ Âª ◊πapple»
È≈È’ «ÏÒ≈Ú´ «Ú«⁄ √ÏÁπ ÏØ«Ò¡≈ :-

272
¬∂’ Ìø‚≈appleπ È≈Ó ’≈ «‹«È √Ìπ ’¤∞Á∆¡ª,
Ìπ÷ Èß◊ √Ì ¤∆È ’∂ ¡ÍÈ≈ ’«apple Ò∆¡≈
[«¬‘ Â∞’ª ◊πapple» ˆÃøÊ √≈«‘Ï «Ú⁄ È‘∆∫ ‘È]
ª apple≈‹≈ ÓËapple ÏÀ«Ò ÍÀappleª Â∂ „«‘ Í«¬¡≈Õ ¡≈÷∂ ‹∆ «’¤∞ ÓÀ˘ ¡≈«◊¡≈ ’apple∆¬∂ √Ø
ÓÀ √∂Ú≈ ’appleª ª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈ ÓËappleÏÀÈ ¬∂‘Ø ¡√∆∫ Â∞√≈ÈØ∫ ’‘Á∂ ¡≈¬∂ ‹Ø ¡√ª √πËappleÏÀ«Ò
˘ ¬∂’ ¤Âz apple≈‹ Á≈ «ÁÂ≈ ‘À ‹Ø ’ج∆ Ó≥È∂◊≈ ¿∞√ ’≈ ÌÒ≈ ‘ØÚ∂◊≈ ¡Â∂ ‹∂ ’ج∆ È Ó≥È∂◊≈
¿∞‘ ‹≈‰∂ ¡√∆∫ ¡≈‰∆ ÚÒØ∫ ¡≈÷‰≈Õ Âª apple≈‹∂ ÓËapple ÏÀ«È ’«‘¡≈ ‹∆ ¿∞‘ ¡√≈‚≈ Í≈«Â√≈‘π
¡Â∂ ‘Ó≈apple≈ apple≈‹≈ ¡√∆∫ ¿∞√Á∆ appleÔ«ÂÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈ ’appleÂ≈apple «⁄«Â ¡≈ÚÀÕ Ì≈¬∆
ÓËappleÏÀ«È «¬‘π apple≈‹≈ Ì≈◊ «¬Ê∂ ‘∆ apple«‘ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ¡Â∂ È≈«Ò È≈‘∆ ⁄ÒÁ≈Õ apple≈‹∂ ÓËapple ÏÀ«È
’«‘¡≈ ¡√≈ Â∞√≈‚∂ Ú⁄È È≈«Ò ’øÓ ‘À apple≈‹ «Ò¡≈ Ú√Â∞ ‘ÀÕ ◊πapple» È≈È’ Ï‘π ‘«Á Â∂
Ï≈‘apple ÷π√∆ ‘Ø«¬¡≈Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈ apple≈‹≈ ÓËappleÏÀ«È ¡√∆∫ ‘𫉠appleÓÁ∂ ¡≈‘∂Õ Âª apple≈‹∂
ÓËappleÏÀ«È Ï∂ÈÂ∆ ’∆ √∆ ¡√≈˘ «‹√ Âapple≈ ‘π’Óπ ‘ØÚÀ «Â√∂ Âappleª √πËapple√À‰ ˘ «ÓÒ∆¬∂Õ Âª Î∂«apple
◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈ ÓËappleÏÀ«È «‹√ Âappleª ¡√ª ¡◊∂ Ï∂ÈÂ∆ ’appleÁ∂ ‘Ø «Â√∂ Âappleª √πËapple √À‰ ¡◊∂
÷Û≈ ‘ØÚ‰≈Õ Âª ÓËapple ÏÀÈ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ ¡√∆∫ Â∞√≈ÊØ∫ Ì∆ Ï‘π ’apple ’∂ ‹≈‰∆¬∂◊∂Õ Âª ◊πapple»
È≈È’ ‹∆ ’‘Ô≈ ¡À√∂ ‘∆ ÒØÛ∆¬∂Õ ◊πapple» È≈È’ ‹∆ ÈΩ Ó‘∆È∂ ÓËappleÏÀÈ Í≈√ apple‘∂ ¡◊∂ «ÚÁ≈
Ò∆Â∆Õ
apple≈‹≈ Á∂ڨ ˘ «ÓÒ‰≈
‹ªÁ∂ ‹ªÁ∂ «’Ê≈¿± ËappleÂ∆ «’Ê≈¿∞ √ÓπøÁz «Ú÷∂ ⁄Ò∂ ◊¬∂Õ «‘’∞ √‘appleπ Í‘≈Û Á∂ ¿∞Í«apple
¡≈«¬¡≈Õ ÓappleÁ≈È∂ ¡«÷¡≈ ‹∆ ¬∂√ Í‘≈Û ¿∞Í«apple ª ’ج∆ √‘apple ÈÁ«apple ¡≈ÚÁ≈ È≈‘∆ ’ج∆
ÓappleÁ ¿∞√ √‘apple «Ú«⁄ Ú√Á≈ ‘ÀÕ Âª ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ Â∞Ë ˘ ÁÔ Á≈ Âapple√ È≈‘∆Õ √À∫Â∆
«ÁÈ ¡Â∂ √ÀÂ∆ apple≈Â∆ ¬∆Ú∂ ⁄Ò∂ ¡≈¬∂ ¡≈‘∂Õ ‘𫉠√‘apple ¡≈«‘¡≈ ‘À ª Ó∂‘‰∂ Á∂∫Á∂ ‘ØÕ Âª
◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈ √π‰ Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈Õ ¡◊Ø Ï≈Ò∂ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ ÓappleÁ≈È≈ √⁄≈ ‘ÀÕ «¬’ Â≈ Ìπ÷≈
‘À ¡Â∂ ‹ÈÓ Á≈ √πÌ≈¿∞ È≈‘∆ ‹ªÁ≈Õ Âª ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ √𫉠«˜‹Ó≈«È ÂÀ˘ ª ◊πapple»
√øÚ≈«apple¡≈ Íapple ÓÀ˘ È≈ √Ú≈«apple¡≈ √ø«ÿ ¿∞√πÕ Î∂«apple ◊πapple» È≈È’ ÏØ«Ò¡≈ ¬∂‘π ¿∞‘ ‹∂‘≈ ‘∆ «‹Ê∂
’Û≈‘∂ «Ú«⁄ ÂÒ∆∫Á≈ ¡≈‘ØÕ ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ Í«¬¡≈ Ì«·Õ ◊πapple» È≈È’ ¡≈«÷¡≈
ÓappleÁ≈È≈ ⁄ÒØ ÂÀ˘ «¬√ √‘apple Á≈ Ì∆ ÂÓ≈√≈≈ «Á÷≈¬∆¬∂ØÕ ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ ‘¿∞ È≈‘∆
Á∂÷Á≈ ◊πapple» È≈È’ ¡≈«÷¡≈ ÓappleÁ≈È≈ ˜apple»apple Á∂÷‰≈ ‘ÀÕ ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ ‘¿∞ ±ø ‹≈‰±Õ
’Ø‘ª Áπ‘π ¿∞Í«apple ¡≈‘≈ ˙ÊØ∫ ⁄Ò∂ ‹≈«¬ ’«apple Í‘≈Û∆ Á∂ ‘∂«· ‹≈«¬ ÏÀ·∂ ª ÓappleÁ≈È∂ ◊πapple» ˘
Íπ«¤¡≈ ‹∆ «¬√ √‘apple Á≈ È≈¿∞ «’¡≈ ‘ÀÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈ ÓappleÁ≈È≈ ¬∂√ √‘apple Á≈
È≈¿∞ Á∂¿∞◊øË≈«apple ‘ÀÕ ¡Â∂ «¬ÊØ∫ Á≈ apple≈‹≈ Á∂¿∞¨Â ‘ÀÕ ¬∂‘π Á∂Úª Á≈ Ú‚≈ apple≈‹ ’appleÁ≈ ‘ÀÕ
√Â≈apple≈ Ò÷ Á∂¿∞ «¬√ Á∂ √Ò≈Ó∆ ‘À«ÈÕ Âª ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ ¬∂√ √‘apple «Ú«⁄ ‹≈Ú‰≈ ‘ÀÕ
ª ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ ÌÒ∆ ‹∆Õ Á∂ڨ apple≈‹≈ Á∂Úª Á≈ «√’≈apple ÷∂‚‰ ¡≈«¬¡≈ √∆Õ Á∂÷∂ ª
Âz∂ ÓÈ∞º÷ ÏÀ·∂ ‘À∫Õ Âª Á∂ڨ ’«‘¡≈ «‘’√ Á∂Ú ˘ ¬∂ ‹Ø ÂzÀ ÓÈ∞÷ ÏÀ·∂ ‘À«È √Ø ¡√≈‚∆ ÷πapple≈’

273
‘À«ÈÕ Â±ø «¬Èª ˘ Í’«Û «Ò¡≈¿∞Õ ¬∂‘ «√’≈apple ¡√≈˘ ÓπÁ «Í¤∂ ‘«Ê ¡≈¬∂ ‘À«ÈÕ Âz∂ Á∂Ú
¿∞ÂappleÕ ÓappleÁ≈È∂ Á≈ appleø◊ ˜appleÁ ‘Ø«¬ ◊«¬¡≈Õ ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈, ‹∆ ‘π«‰ Âª ¡≈¬∂ Á∂¿∞Õ Âª
◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, ÓappleÁ≈È≈ ’appleÂ≈apple Â∂ appleø◊ ÂÓ≈√∂ Á∂÷ ÏÀ·≈Õ Âª ÓappleÁ≈È≈ ⁄πÍ ’«apple
apple«‘¡≈Õ ÂzÀ Á∂¿∞ È∂Û∂ ¡≈¬∂ ª ¡≥Ë∂ ‘Ø«¬ ◊¬∂Õ ‘Øapple √Ì «’¤∞ È‹apple ¡≈ÚÀÕ Íapple ¡√∆∫ È‹«apple È≈
¡≈Ú∆¬∂Õ Âª ¿∞‘ Á∂Ú «Î«apple ◊¬∂Õ ¿∞Ȫ apple≈‹∂ Ê∂ ‹≈«¬ ’«‘¡≈, ‹∆ ˙«¬ ª ¡√≈˘ È‹«apple
È‘∆∫ ¡ªÚÁ∂Õ Âª Á∂¿π¨Â apple≈‹∂ ’«‘¡≈, ¡apple∂ ¡¿∞apple ‹≈‘πÕ ÂzÀ Á∂Ú ‘Øappleπ ◊¬∂ ¿∞‘ Ì∆ ¡≥Ë∂ ‘Ø«¬
◊¬∂Õ ‘Øappleπ ¡≈¬∂ ¿∞‘ Ì∆ ¡≥Ë∂ ‘Ø«¬ ◊¬∂, √Â∂Ú≈apple∆ Á∂Ú ¡≈¬∂ √Ì∂ ¡≥Ë∂ ‘Ø ‹≈Â≈ ‘ÀÕ Á∂¿¨Â
’«‘¡≈, apple≈‹≈ ‹∆ ÓÀ∫ ¡apple‹ ’appleÂ≈ ‘Ø∫Õ ‹∂ Â∞Ó √π‰∂Õ apple≈‹∂ ’«‘¡≈ ’‘π ÁÚ∂Á»ÂÕ ÁÚ∂Á»Â
’«‘¡≈ apple≈‹≈ ¬∂‘ ’ج∆ ’Ò≈Ú≈È Íπapple÷ ‘ÀÕ ¬∂’ Ó∂apple∂ ‹∆ Ó«‘ Ó√Ò ¡≈¬∆ ‘À ‹Ø Â∞Ó≈apple∂ ‹∆
¡≈Ú∂ √Ø ’appleØÕ apple≈‹∂ ’«‘¡≈ ’‘π Ú‹∆apple ‹Ø ±ø ’‘∂◊≈ √Ø ÌÒ∆ ‘∆ ’‘∂◊≈Õ Ú˜∆apple ’«‘¡≈, ÓÀ∫
«¬√Á∆ √∂Ú≈ Ê∂ «È«Ó ‹≈Â≈ ‘Ø∫Õ ‹∂ ÓÀ∫ ¡≥Ë≈ È ‘»¡≈ ¿∞ Â∞Ó «¬È’∆ √∂Ú≈ ‘∆ ’apple∆‘ØÕ ¡appleπ
Ïπapple≈ È≈ Óª◊ØÕ ¡appleπ ‹ ÓÀ∫ Ì∆ ¡≥Ë≈ ‘»¡≈ ¿∞ ‹Ø ’¤∞ Â∞Ó≈apple∂ ‹∆ ¡≈ÚÀ √Ø ’appleØÕ ÂÏ apple≈‹∂ Á∂Ú¨Â
’«‘¡≈, ÌÒ≈ Ú‹∆apple ÌÒ≈ ’«‘¡≈Õ ÂÏ Á∂ÚÁ»Â Ú‹∆apple ¡≈ÂÓ≈ √π«Ë ’«apple ◊πapple» È≈È’ Í≈«√
¡≈«¬¡≈Õ ¡≈«¬ ’«apple ÓÊ≈ ‡∂«’¡≈¿∞√πÕ Ú‹∆apple ¡≈ÍÈ∂ ÓÈ «Ú«⁄ Ú∆⁄≈apple∞ ’∆Â≈ Ì≈¬∆ ÓÀ∫ ª
¡≥Ë≈ È≈ ‘Ø«¬¡≈Õ ¬∂‘ ’ج∆ ’Ò≈Ú≈È ÓÈ∞º÷ ‘À«ÈÕ Ú‹∆apple Íπ«¤¡≈ ‹∆ Â∞Ó «’√ È◊apple √∂ ¡≈¬∂Õ
◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈ ‘Ó ¡’apple È◊apple √∂ ¡≈¬∂Õ Ú˜∆apple ’«‘¡≈, ‹∆ ¡Óapple È◊apple «’√ Âapple¯ ‘ÀÕ
ª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, √π«‰ Ú‹∆apple ¡Óapple È◊apple ÂappleΪ Â∂ «È¡≈apple≈ ‘ÀÕ Ú‹∆apple Íπ«¤¡≈,‹∆
Â∞Ó≈apple≈ È≈¿∞ «’¡≈ ‘À, ª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈ ‘Ó≈apple≈ È≈ È≈È’ «Èappleø’≈apple∆ ‘ÀÕ Î∂«apple Ú‹∆apple
Íπ«¤¡≈, Â∞Ó ‘ØÂ∂ ’¿∞‰ ‘ØÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, ‘Ó ‘ÂØ «Èappleø’≈apple∆ ‘À∫Õ Âª Ú‹∆apple
’«‘¡≈, ‹∆ Â∞Ó ⁄ÒØ √‘apple ÓÀ∫ ª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, ‘Ó ¡Â∆ Β∆apple ‘À∫ ‹‘ª ÏÀ·∂ ‘ª
‘∆Õ Âª Ú˜∆apple ‹≈«¬ apple≈‹∂ Á∂¿∞ұ ˘ ÷Ïapple ’∆Â∆Õ apple≈‹≈ ‹∆ Â∂apple∂ √‘apple ÓÀ Ú‚≈ ’Ò≈Ú≈È Íπapple÷
¡≈«¬¡≈ ‘ÀÕ Âª apple≈‹∂ ’«‘¡≈ Ú‹∆apple ±ø ⁄ÒØ ‹Ø ’≈¬∆ Â∂apple∂ ÓÈ ÓÀ∫ ¡≈Ú∂ √ج∆ Ë«apple ’«apple ⁄´Õ
‹Ø Â∂apple∆ Í»apple∆ ‘ØÚ∂ ÂØ Âø» ‹≈‰∞ ‹Ø ’Ò≈Ú≈È ‘ÀÕ ¡appleπ ‹∂ È≈ Í»apple∆ ‘ØÚÀ ª ±ø ‹≈‰± ’Ò≈Ú≈È
È≈‘∆∫Õ ÂÏ apple≈‹∂ ’«‘¡≈, ÌÒ≈ Ú‹∆apple apple≈‹∂ ¡ÍÈ∂ ÓÈ Ó∂∫ ¡À√∆ Ë≈apple∆ ‹Ø Ó∂apple∆ ÂØ ÷πapple≈’ ‘À ÓÀ∫
ª «¬Èª ’¿∞ ÷≈ÚØ∫◊≈Õ ¡appleπ ‹∂ ÓÀ Ì∆ ¡≥È≈ ‘»¡≈ ÂØ∫ ÓÀ∫ «¬Èª ’∆ √∂Ú≈ ’appleØ◊≈Õ ¬∂‘≈ ˪apple ’apple
⁄«Ò¡≈ È≈Ò∂ Ú˜∆apple È≈Ò∂ Ò√’apple Á∂¿∞ Á≈Õ «‹ÂÈ∂ ’≈‹∂ √‰∂ ¡≈‘∂ «ÏÈ≈ Ú˜∆apple √Ì ¡≥Ë∂
‘Ø«¬ ◊¬∂Õ «‘’∞ Ú‹∆apple √π‹≈÷≈ apple«‘¡≈Õ Ú‹∆apple apple≈‹∂ ’Ø Íπ«¤¡≈, «’ apple≈‹≈ ‹∆ ’∆ ÷Ïapple
¡≈ÂÓ∂ ’∆ ’‘ØÕ apple≈‹∂ ’«‘¡≈, √π«‰ Ú‹∆apple Âø» ‹Ø ’‘Â≈ Ê≈ √Ø √⁄π ’‘Â≈ Ê≈Õ Âª Î∂«apple Ú‹∆apple
’«‘¡≈, apple≈‹≈ ‹∆ ¡Ï Â∞Ó≈apple∂ ÓÈ ÓÀ∫ «’¡≈ ¡ªÚÁ∆ ‘ÀÕ apple≈‹∂ ’«‘¡≈ Ú‹∆apple ¡Ï Óπfi ’¿∞
È‹«apple ¡≈ÚÀ ÂØ ÓÀ∫ ⁄appleÈ Í’ÛØ∫Õ Â≈ Ú˜∆apple ’«‘¡≈ ±ø √ø ’‘Â≈ ‘À∫Õ Âª apple≈‹∂ ’«‘¡≈ Ú‹∆apple
ÓÀ∫ √Ó ’‘Â≈ ‘Ø∫ ÓÀ ‹∂ ’∞¤∞ Á∂÷È≈ Ê≈ √Ø ÓÀ∫ Á∂«÷¡≈Õ Âª Ú‹∆apple ’«‘¡≈ ¬∂ È≈È’ «Èappleø’≈apple∆
±ø Í»appleÈ ’Ò≈ÚªÈ ‘À∫, Â∞Ó ¡Ï apple≈‹∂ ’Ø Áapple√È Á∂‘ØÕ ¡Ï apple≈‹∂ ’¿∞ ÍappleÂ∆«Â ¡≈¬∆ ‘ÀÕ Âª

274
È≈È’ ÏØ«Ò¡≈, «’ apple≈‹≈ Á∂¿∞¨Â ¡≈÷∆ ÷ØÒ∑ Á∂÷πÕ apple≈‹∂ Á∆ ¡÷∆¡ª ÷πÒ∆¡ªÕ apple≈‹≈
Á∂¿π¨Â ⁄ÒÈ∂ Ò◊≈Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ÏØ«Ò¡≈, apple≈‹≈ ’appleÂ≈apple ÂÀ˘ «⁄«Â ¡≈Ú∂ ¡Â∂ ±ø
¡≈͉≈ Ì÷𠤫‚Õ Âª apple≈‹≈ ÏØ«Ò¡≈ ‹∆, ¡Ï Ó∂apple∂ Í≈«√ Â∂ ¤±«‡ Â∞Ó Ó∂apple∂ ‘∆ Ú≈√Â∂ «¬√ È◊apple
ÓÀ∫ ¡≈¬∂ Ê∂Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ÏØ«Ò¡≈, apple≈‹≈ Â∂apple∂ È≈Ò ¡√≈‚≈ Ú⁄È∞ ¡≈‘≈Õ ¡√∆∫ Â∂apple∂ Ú≈√Â∂
¡≈¬∂ ¡≈‘∂Õ Âª apple≈‹∂ ’«‘¡≈, ‹∆ ⁄ÒØ ¿∞Í«apple Ó≥ÁappleØ∫ ÓÀ∫ ¡appleπ apple√ج∆ ÌØ‹È∞ ’appleØÕ Âª ◊πapple» È≈È’
‘«√ ’«apple ¡≈«÷¡≈, apple≈‹ Â∂apple≈ ÷≈‹≈ ¡√≈‚∂ ’øÓ È≈‘∆∫, ª «Î«apple apple≈‹∂ ’«‘¡≈, ‹∆ Â∞Ó
¡≈͉≈ ‘∆ ÷≈‹π ÷≈¬∆˙Õ ◊πapple» È≈È’ ¿∞«· ’«apple apple≈‹∂ È≈«Ò ⁄«Ò¡≈Õ ‹≈«¬ √‘apple «Ú«⁄ ¡≈¬∂Õ
apple≈‹≈ Á∂¿∞¨Â ÒÀ Ó‘Òª ¡≥Áapple Ú«Û¡≈Õ apple≈‹∂ Á∂Ú≈Úª ˘ ‘π’Óπ ’∆Â≈, ¡¤∂ Ó∂Ú∂ ⁄𫉠ÒÀ ¡≈ÚØ
Ï‘πÂ∂Õ Á∂Ú √«Â Ó∂Ú∂ Á∂ Ú≈√Â∂ «ÚÁ≈ ’∆Â∂ ¡Â∂ √«Â Á∂Ú ‘Øapple √∆Ë∂ ˘ «ÚÁ≈ ’∆Â∂Õ ⁄¿∞Á‘
Á∂¿∞ √Ì √«Ó◊apple∆ ÒÀ ¡≈¬∂Õ ¡≈«¬ ’apple apple≈‹∂ Á∂ ¡◊∂ apple÷∂Õ apple≈‹∂ ’«‘¡≈, √≈Ë ‹∆ ¬∂Ó Ó∂Ú≈
÷≈ÚØÕ ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, √𫉠apple≈‹≈ ¡√∆ ¬∂‘ Ó∂Ú≈ ª ÷≈√∆ ‹∂ ª ±ø ¡≈͉≈ ÷≈‹π
¤‚∂∫◊≈Õ apple≈‹∂ ’«‘¡≈, ‹∆ ‹∂ ±ø ¤‚≈¬∂◊≈ ª ¤‚∆¬∂∫◊∂Õ ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, apple≈‹∂ √πËapple√À«‰
˘ ‹≈‰Á≈ ‘À∫Õ apple≈‹∂ Á∂¿∞¨Â ’«‘¡≈, ‹∆ ÓÀ∫ ‹≈‰Á≈ ‘ª, ¿∞‘ ª Ó∂apple∆ ÷πapple≈’ ‘ÀÕ ◊πapple» È≈È’
’«‘¡≈, √∞«‰ apple≈‹≈ Á∂¿∞¨Â ‹∂ ±ø ¿π√˘ ¡√ª ‹∂‘≈ ’«apple Á∂÷∂∫ ª ¡√∆∫ Â∂apple≈ Íapple√≈Áπ ‹∂Ú∆¬∂∫Õ
ª apple≈‹∂ ’«‘¡≈, ‹∆ Â∞Ó √«Â ’«apple ‹≈‰Ø Â∞Ó≈apple≈ Ú⁄È∞ Í»appleÈ ‘ج∆ apple‘∂◊≈, ‘Ó Â∞Ó Â∂ Ì∆
¡«Ë’ ’«apple ‹≈‰∂◊∂Õ Âª ◊πapple» È≈È’ Ó∂Ú≈ ¡«⁄«Ú¡≈Õ ¡Â∂ Ï≈Ò∂ ˘ ‘π’Óπ ‘Ø«¬¡≈ ‹Ø Ï≈Ò≈
±ø Íapple√≈Áπ ÂÔ≈apple ’appleπÕ ÓappleÁ≈È≈ Ì÷≈ ‘ÀÕ apple≈«Â „»„ Í‘apple ◊¬∆ ¡≈‘∆Õ ‹ª Íapple√≈Áπ ÂÔ≈apple
‘Ø«¬¡≈Õ Âª apple≈‹∂ ¡Â∂ Ú‹∆apple Á𑪠¡≈«Í «Ú«⁄ ÓÂ≈ ’∆Â≈, ‹Ø«Û ‘«Ê ÷Û∂ ‘ج∂Õ ¡≈÷‰ Ò◊∂
‹∆ Íapple√≈Áπ ÂÔ≈appleπ ‘ÀÕ Â∞√∆∫ Íapple√≈Áπ ¡≈«¬ ’«apple ¡⁄ÚØÕ Âª ◊πapple» ¡≈«÷˙ ÓappleÁ≈È≈, ÓappleÁ≈È∂
¡≈«÷¡≈ ‹∆ ⁄ÒØÕ ‹≈«¬ Íapple√≈Áπ ‹∂Ú‰ Ò◊∂Õ ÓappleÁ≈È∂ Ì∆ ‹∂«Ú¡≈ ¡Â∂ Ï≈Ò∂ Ì∆ ‹∂«Ú¡≈Õ
¡Â∂ ◊πapple» È≈È’ ‹∂ÚÁ∂ Á∆ √Ó≈«Ë Ò«◊ ◊¬∆, √Ú≈ Í‘apple Ò◊∆ apple‘∆Õ ‹≈ √Ó≈«Ë ÷πÒ∆ ª
Á𑪠˘ ¡◊Ó Á∆ √Øfi∆ ‘ج∆Õ ÁØÚ∂∫ Ó√ ‘Ø«¬ ◊¬∂Õ ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, Ì≈Ò∆ Ï≈Ò≈ ±ø Á∂÷
’appleÂ≈apple Á∂ ÂÓ≈√∂Õ ‹ª ⁄≈«apple ÿÛ∆¡ª ◊π‹apple∆¡ª ª Á𑪠Á∆ ÷πÓ≈apple∆ ¿∞Âapple∆Õ Íappleπ Í»appleÈ
Ó‘ªÍπapple÷ ‘ج∂Õ Ò◊∂ ◊πapple» ˘ ¡≈÷‰ ‹Ø ‹∆¡ ¡√∆∫ ÷≈’ ’øÈØ Ì∆ ’∞fi È≈‘∆∫Õ ÷≈’∞ ’øÓ ¡ªÚÁ∆
‘À Íapple ¡√∆∫ ’øÓ È≈‘∆ ¡ªÚÁ∂Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, apple≈‹∂ Á∂¿∞¨Â ÂÀ˘ ¡√ª ¬∂ÊØ∫ Á≈
Ó√øÁ ’∆Â≈Õ ¡Â∂ Â∂apple≈ Ú‹∆apple Â∂apple≈ ‡‘Ò∆¡≈ ’∆Â≈Õ Â±ø «Èappleø’≈appleπ ‘∆ ‹Íπ ¡Â∂ «’√∂ ‹∆¡ Á≈
Ïπapple≈ È≈ Ó≥◊πÕ «’√∂ ‹∆¡ ÂØÛÈ Á∆ Á∆ √’«Â È≈‘∆∫ apple‘∆Õ Âª ◊πapple» ⁄Ê∂ Á∂Úª Á∆ √ø◊«Â ’∆Â∆
Á∂Ú≈ «Èappleø’≈apple ‹∆ ‹ÍÁ≈ ‘ÀÕ È¿∞ Ó‘∆È∂ ˙Ê∂ apple‘∂Õ
Ú‰ Ó≈‰± apple≈‹≈ Â∆÷È ÂÀÈ È≈Ò Ó∂Ò
˙ÊØ∫ ¡◊À Íapple√apple È≈Ó≈ √‘apple ‘ÀÕ ¿∞√ √‘apple ‹ªÁ∂ ÂzÀ Ó‘∆È∂ Ò◊∂Õ ˙ÊØ∫ Á≈ apple≈‹≈
Â∆÷ÈÂÀÈ Ú‰Ó≈‰±¡ª Á≈ apple≈‹≈ ¡≈‘≈ ¡Â∂ ¡≈«Í Ì∆ Ï«‰Ó≈‰± (?) ¡≈‘≈Õ ‹ª ˙√ √‘apple
«Ú«⁄ ◊¬∂ ª Ú‰Ó≈‰±¡ª Á∆ È‹apple ͬ∂Õ Ú‰Ó≈‰± ¬∂Ȫ ÊØ∫ ‚apple∂Õ ¡Â∂ ÓappleÁ≈È≈ ¿∞Ȫ ÊØ∫

275
‚«apple¡≈Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈ «’ Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈Õ Ï≈Ò∂ ’«‘¡≈, √π÷π ‹∆Õ Î∂«apple ◊πapple» È≈È’
ÓappleÁ≈È∂ ˘ Íπ«¤¡≈, «’ ÓappleÁ≈È≈Õ ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ ¬∂‘ «’¡≈ ÏÒ≈«¬ ‘ÀÕ ◊πapple» È≈È’
’«‘¡≈, ÓappleÁ≈È≈ ¬∂‘ Ú‰Ó≈‰± ‘À«ÈÕ ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ Ú‰Ó≈‰± ¬∂‘∂ ‘À«ÈÕ ◊πapple» ¡≈«÷¡≈,
ÓappleÁ≈È≈ Ú«‰Ó≈‰∞ ¬∂‘À ‘À«ÈÕ Ï‘π ȫ√ ◊¬∂ ¡Â∂ ¬∂’ ÷Û≈ apple«‘¡≈Õ ¿∞√ ˘ Ï≈Ò∂ Íπ«¤¡≈
Ì≈¬∆ Â∞√∆∫ ’¿∞‰∞ ‘ØÕ Ú‰Ó≈‰± ¡◊Ø ⁄∆’ Ó≈apple∆ «‹ ’«apple ‹ø◊Ò Á∂ Í√» Ó≈appleÁ∂ ‘À∫Õ Ï≈Ò∂ ◊πapple»
˘ Íπ«¤¡≈, ‹∆ ¬∂‘ ÏØÒÁ∂ È≈‘∆∫, ⁄∆’ª Ó≈appleÁ≈ ‘ÀÕ ◊πapple» È≈È’ ¡≈«÷¡≈, Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ «¬Èª
Á∆ ÏØÒ∆ ¬∂‘Ø ‘ÀÕ ¿∞«‘ ‹Ø ⁄∆’ª Ó≈«apple È·≈ ‘≈ √ج∆ ‹ø◊Ò Á≈ Ó∂Ú≈ «Ò¡≈«¬¡≈Õ Á»apple ¡◊∂ apple÷
’«apple ¡≈«Í Ï‘π ‘«‡ ÷ÛØÂ≈Õ Âª ◊πapple» ’«‘¡≈, Ï≈Ò≈ ⁄≈«‡ ÒÀÕ Ï≈Ò∂ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ Â∞√∆∫ ª
‹∂‘≈ ’∂‘≈ ÍÃ√≈Áπ Óπ«‘ È≈‘∆∫ ͪÚÁ∂, ª ◊πapple» È≈È’ ¡≈«÷¡≈, Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ ¬∂‘π ÍÃ√≈Áπ Í«ÚÂz
‘ÀÕ ¬∂‘ Ú«‰Ó≈‰± ’øÁ Ó»Ò Á≈ ¡≈‘≈apple ’appleÁ∂ ‘À∫Õ ¡Â∂ ‹∆¡≈ ’ØÒØ∫ Â≈ Ï‘π ‚appleÁ≈ ‘À«È ¿∞Ê∂
‹ø◊Ò «Ú«⁄ «‘’ Ó‘∆È≈ apple‘∂Õ √≈÷∆ ‘Øapple ⁄Ò∆Õ
apple≈‹≈ ’¿∞ÒÈÀÈ Á≈ ÌappleÓ Á»‹ ’appleÈ≈
¡◊∂ ⁄Ò∂, ‹ªÁ∂ ‹ªÁ∂ «‹Ê∂ È≈È’ ’∆ √Ó≈«Ë Ò«◊ ‹≈¬∂, «ÂÊ∂ ÏÀ·∂ ‘∆ apple«‘ ‹≈Ú«È
⁄≈«apple «ÁÈ Í≥‹ «ÁÈ ’Á∆ √ «ÁÈ ’Á∆ Á𫬠«ÁÈ ¬∆Õ √ ӑ∆È∂ ¡Â∂ Â∂appleª «ÁȪ «Ú«⁄
‡≈Í» ¡Â∂ √ÓπøÁz Á∂ «Ú«⁄ ⁄Ò∂ ‹≈¬∆¬∂Õ ¡◊∂ «‘’ √‘apple ’∞ÁappleÂ∆ ¡≈«¬¡≈ ’Ø‘ª ⁄‘π ÂØ∫ ÈÁ«apple
¡≈«Ú‰ Ò◊≈Õ Âª ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈, ‹∆ ’ج∆ √‘apple Ì∆ ¡≈Ú√∆ «’ ¡√∆∫ ¿∞‹≈Û ‘∆ «Ú«⁄
⁄Ò∂ ‹≈¬∆¬∂Õ Âª ◊πapple» ¡≈«÷¡≈, ÓappleÁ≈È≈ ’‘π Ìπ÷ Ò◊∆ ‘ج∆Õ Âª ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈, ‹∆ Ìπ÷
Ò◊∆ ‘À ª «¬Ê∂ «’¡≈ «’√∂ ¡◊∂ ¡≈«‰ Ë«apple¡≈ ‘À ‹Ø ÷≈¬∆¬∂Õ Âª ◊πapple» ¡≈«÷¡≈, ‹Ø ÓappleÁ≈È≈
¿∞Áapple È≈‘∆∫Õ ¿∞‘ Á∂÷π √‘apple ÈÁ«apple ¡ªÚÁ≈ ‘ÀÕ ‹Ø Â∂apple∆ ÷π√∆ ‘ØÚÀ◊∆ √ج∆ ÷≈¬∂, ª ÓappleÁ≈È∂
¡≈«÷¡≈ ‹∆ «’√∂ «ÁÈ ¬∆Ú∂ «‹øÁπ «È’Ò ‹≈√∆Õ Âª ◊πapple» ¡≈«÷¡≈, ÓappleÁ≈È≈ «‹øÁπ Ì∆
«È’ÒÈ∆ ‘À È≈Õ ¡Â∂ ‹∂ Ìπ÷ È≈«Ò «È’Ò∂◊∆ ª ¡√∆∫ Î∂«apple Í≈«¬ Ò¬∆¬∂∫◊∂, Âø» ‚appleπ È≈‘∆∫Õ
ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈, ‹∆ ±ø √⁄≈ ‘À∫, ÂÀ˘ ÂÓ≈«¬ «’√∂ ◊«Ò Á∆ È≈‘∆∫Õ ¡√∆∫ «’ ‹≈ÍÀ Â∂apple∂ È≈«Ò
«’ ‹∆ÚÁ∂ «ÎappleÁ∂ ¡≈‘∂Õ Â≈ ◊πapple» ’«‘¡≈, ÓappleÁ≈È≈ ±ø ¬∆Ú∂ ‹≈‰∞ ‹Ø ‹∆ÚÁ∂ «ÎappleÁ∂ ¡≈‘∂
√Ø ¡√≈ȱ ’appleÂ≈appleπ «‹Úª«¬Á≈ ‘ÀÕ ⁄´ ¡◊∂ «Á÷≈ ’appleÂ≈apple «’¡≈ ’appleÁ≈ ‘ÀÕ Âª ÓappleÁ≈È∂
¡≈«÷¡≈ ÌÒ≈ ‹∆Õ ¡≈√Â∂ ¡≈√Â∂ ÓappleÁ≈È∂ ˘ «ÚÒªÚÁ∂ ⁄‘π ’Ø‘ª ÒÀ ◊¬∂Õ √‘apple Á∂ ◊Ø«¬apple∂
‹≈«¬ ÏÀ·∂Õ ◊πapple» È≈È’ Ú⁄È ’∆Â≈, ÓappleÁ≈È≈ ¡√≈ ÂÀ˘ √≈apple≈ √‘appleπ √«Í¡≈ ‘À Ì≈Ú∂∫ «’ÊØ∫
÷≈«‘Õ ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ ‹Ø ’ج∆ ⁄Øappleπ ’«apple Í’Û∂ ª «’¡≈ ’appleªÕ «Î«apple ◊πapple» È≈È’ Ú⁄È∞
’∆Â≈, ÓappleÁ≈È≈ ‹∂ ’ج∆ ÂÀ˘ Í’Û∂◊≈ ª ±ø ¡√≈‚≈ È≈ Ò¬∂, ÂÀ˘ Í’«Û ’«apple ¤«‚
Á∂Ú∂◊≈Õ Ì≈Ú∂∫ «’Ê∂ ‘Êπ ÿÂ∂∫Õ ÓappleÁ≈È∂ ‹∆ «Ú«⁄ ‹≈Â≈ ‹Ø «¬√ ’∂ «’Â∂ Íπapple≈ÂÈ Ô≈apple ‘À«ÈÕ
ÓappleÁ≈È≈ ‹≈«‘ √‘apple «Ú«⁄ Ú«Û¡≈Õ Á∂÷Ø «’¡≈ ‹Ø √ÌØ √πÚappleÈ ËappleÂ∆ ‘À «‹Ëapple «’Ëapple √πÚappleÈ
ÈÁ«apple ¡ªÚÁ≈ ‘ÀÕ ÓappleÁ≈È≈ ’∞Áapple«Â Á∂«÷ ’À ‘Àapple≈È∞ ‘Ø«¬ apple«‘¡≈Õ ÓappleÁ≈È∂ Á∆ Ìπ÷ Á»«apple ‘Ø«¬
◊¬∆Õ Âª ÓappleÁ≈È∂ «‘’√ ˘ Íπ«¤¡≈, ‹∆ «¬√ √‘apple Á≈ È≈ «’¡≈ ‘À? ¿∞√ √◊Ø∫ ¡≈«÷¡≈,

276
apple∂ Ì≈¬∆ ±ø ’‘ª «√¿∞ ¡≈«¬¡≈ ‘À∫Õ ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ ‹∆, ‘Óπ Á»«apple √∂∫ ¡≈¬∂ ‘À∫Õ Íapple ‹∆ «¬√
È◊apple∆ Á≈ È≈ ÓÀ˘ Á«√Õ Âª ¿∞√ ’«‘¡≈ ±ø ¡≈͉≈ È≈ ÏÂ≈«¬Õ ª ÓappleÁ≈È∂ ’«‘¡≈,
‹∆ Ó∂apple≈ È≈ ÓappleÁ≈È≈ ‘ÀÕ Â±ø ÓÀ˘ È◊apple∆ Á≈ È≈¿∞ Á«√Õ Âª ¿∞‘ ’«‘¡≈, ¡apple∂ ÓappleÁ≈È≈
¿∞√ È◊apple∆ ’≈ È≈ √πÚ≈ÈÍπapple ‘ÀÕ ÓappleÁ≈È∂ ’«‘¡≈, apple∂ Ì≈¬∆ ¬∆‘ª ’≈ apple≈‹≈ ’¿∞‰π ‘À, È≈
apple≈‹∂ ’≈ «’¡≈ ‘ÀÕ Âª ¿√ ’«‘¡≈ apple∂ ÓappleÁ≈È≈ ¬∆‘ª ’≈ apple≈‹≈ ’¿∞ÒÈÀ«È ‘À √πapple«√øË Á≈
Ï∂‡≈ «‹√ ’∂ √Ò≈Ó∆ √Ì∆ apple≈‹∂ ‘À∫Õ Âª ÓappleÁ≈È∂ ’«‘¡≈, Ì≈¬∆ ¬∆‘≈ ’≈ ⁄ÒÈ «’¡≈ ‘ÀÕ ¬∆‘ª
ÂØ∫ √ØÒ∂ ’∆ ËappleÂ∆ ‘À ¡appleπ Â∂apple≈ È≈ «’¡≈ ‘ÀÕ ¿∞√ ’«¡≈ Ó∂apple≈ Ȫ¿∞ ËappleÓ «√øÿ ‘ÀÕ ¡appleπ ’ج∆
¡≈Ú∂ ‹Ø ⁄≈‘∆¬∂ √Ø ’ج∆ Ò∂ ÷≈Ú∂, ¬∆‘ª ËappleÓ Á∆ ⁄≈Ò∆ ‘ÀÕ ÓappleÁ≈È≈ Ï‘π ÷π√∆ ‘Ø«¬¡≈Õ
¡≈«÷¡≈ √𫉠ËappleÓ «√øÿ ÓÀ˘ Ìπ÷ Ò◊∆ ‘À, ËappleÓ «√øÿ ’«‘¡≈, Ì≈¬∆ ÓappleÁ≈È≈ ¬∆‘ª «’√∆
’Ø ÓÈØ È≈‘∆∫ «‹√ Áπ’≈È Íapple ‹≈Ú∂ «Â√∆ ¿∞Í«apple √Ø ¿∞·≈«¬ Ò∂ ‹Ø ’∞¤ ⁄≈‘∆¬∂Õ ÓappleÁ≈È∂
’«‘¡≈, ‹∆ Ó∂apple∂ Í≈«√ Â∂ Ô‘ ’≈Ó ‘ØÂ≈ È≈‘∆∫ ’ج∆ ¡≈͉∂ ‘Ê∆ Á∂ÚÀ ¿∞ ÓÀ∫ Ò∂ÚØ∫Õ Î∂«apple ¿∞√π
Íπ«¤¡≈, Â∂apple∂ ’ج∆ ¡¿∞appleπ Ì∆ ‘ÀÕ ÓappleÁ≈È∂ ’«‘¡≈, Á𫬠¡¿πapple Ì∆ ‘À∫Õ Âª ¿∞√ ’«‘¡≈ ¿∞È
’¿∞ Ì∆ «Ò¡≈¿∞Õ ÓappleÁ≈È∂ ’«‘¡≈, ‹∆ ¿∞«‘‘ «¬ È≈‘∆∫ ¡≈ÚÂ∂, ˙«¬ Ú‚∂ √øÂØ÷∆ ‘ÀÕ ¿∞√
’«‘¡≈, ⁄´ Ì≈¬∆ ±ø ÂØ ÷≈«‘Õ ÓappleÁ≈È∂ ˘ «‘’√π Áπ’≈È Íapple ÷Û≈ ’∆ÂØ√πÕ ’‘π Ì≈¬∆ «’¡≈
Ò∂Â≈ ‘ÀÕ ÓappleÁ≈È∂ ’«‘¡≈ ‹∆ ’ج∆ ’∞fiπ Á∂ÚÀ √ج∆ ‘Ó Ò∂Â∂ ‘À∫Õ ËappleÓ «√øÿ ’«‘¡≈, Ì≈¬∆ ±ø
¡≈͉≈ ¡‘≈appleπ ÒÀÕ ÓappleÁ≈È∂ ’«‘¡≈, ‹∆ Ó∂apple≈ ¡≈‘≈appleπ ¡„≈¬∆ √∂apple ‘ÀÕ ËappleÓ «√øÿ ’«‘¡≈,
Ì≈¬∆ apple∂ ¡„≈¬∆ √∂«apple ÂØ«Ò Á∂«‘ «Ó«·¡≈¬∆ ´⁄∆¡ªÕ ‹ª ¿∞√ Ú‡∂ «Í¤∂ ‹≈¬∂ ª ÓappleÁ≈È∂ «‚·∂
√π«¬È∂ Á∂ Ú‡∂ ‘À«È √π«¬È∂ Á∆ ‚ø‚∆ √π«¬È∂ Á∂ ¤≈Ï∂ ‘À«ÈÕ È≈ ’ج∆ ÓπÒ ÒÀ∫Á≈ ‘ÀÕ ÓappleÁ≈È∂
¡≈͉≈ ¡≈‘appleπ ÒÀ ’«apple ÷≈Ë≈Õ ÷≈«‘ ’«apple ¡≈«÷˙√π ËappleÓ «√øÿ ‹∆ Ó∂apple∆ Â∞√∆∫ «È√≈ ’appleØÕ √π«¬È∂
Á∆ ËappleÂ∆ √Ì √π«¬È≈ ‘∆ √π«¬È≈, È≈ ’ج∆ ÓπÒ ÒÀ∫Á≈ ‘ÀÕ «Á÷≈«¬¿∞ ’øÓ «’ ’«apple ⁄ÒÁ≈
‘ÀÕ Âª ËappleÓ «√øÿ ’«‘¡≈, ÓappleÁ≈È≈ «¬Ê∂ ‹ÂÈ ’ج∆ È≈‘∆∫Õ «¬Ê∂ ‹ÂÈ «‘’Ø ‘¬∆ Í∆‘‰
Í’≈Ú‰ Á≈, ¡≥È ’∞Áapple«Â È≈«Ò ‹Ó≥Á≈ ‘¬∆Õ apple≈‹∂ Á≈ ‘π’Ó ¬∂‘Ø ‘À ‹Ø ⁄≈‘∆¬∂ √Ø Ï≈‘appleØ∫ ÒÀ
¡≈ÚØÕ ¡apple ÂÔ≈apple ’«apple apple÷Ø, ¡≈Í Ì∆ ÷≈ÚØ ‹Ø ¡≈Ú∂ √Ø ¡≈͉≈ ¡‘≈apple Ò∂ ‹≈Ú∂Õ ¡appleπ ‹∂Â∂
’≈apple÷≈È∂ ‘À∫ ¡appleπ ’≈apple∆◊apple ‘À∫ √ج∆ ’øÓ ’apple≈«¬ Ò∂ ‹≈Ú∂ ¿∞‘ ¡≈Í∂ ‘∆ ’apple Á∂Â∂ ‘À«ÈÕ È≈ ’ج∆
ÓπÒ È≈ Ó‹»apple∆Õ ’∞¤∞ È≈‘∆∫ Óª◊Â∂ apple≈‹∂ ’≈ ‘π’Óπ ËappleÓ È◊apple‘ÀÕ ÓappleÁ≈È≈ «¬ ’øÓ ⁄ÒÂ≈‘ÀÕ
ÓappleÁ≈È≈ ¬∂‘ ◊«Ò √𫉠’∂ Ï‘π ÷πÙ∆ ‘Ø«¬¡≈Õ Âª ÓappleÁ≈È∂ ‹∆ «Ú«⁄ ¡≈«÷¡≈ ‹Ø «¬√∂ √‘apple
apple‘∆¬∂Õ Î∂«apple ÓappleÁ≈È≈ ¡≈͉≈ ÂØ÷π ’«apple ’À ◊πapple» È≈È’ Í≈«√ ¡≈«¬¡≈, ◊πapple» È≈È’ ¡≈«÷¡≈
ÓappleÁ≈È≈ Á∂‘ √‘apple Á∆¡ª ◊ÒªÕ ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈, Ò¿∞ ◊πapple» ‹∆ √‘apple Á∆¡ª ◊ÒªÕ √‘apple
«Ú⁄ ËappleÂ∆ √π«¬È∂ Á∆, ‹Ø √Ó◊apple∆ ‘À √Ì √ØÈ∂ Á∆ ‘À ¡Â∂ ÌÒ∂ ÌØ‹È ÂÔ≈apple ’∆Â∂ ‘ج∂ ‘À«ÈÕ
È≈ ’ج∆ ÓπÒ ÒÀ∫Á≈ ‘À È≈ ’ج∆ Ó‹»apple∆ ÒÀ∫Á≈ ‘À ’ج∆ ’∞fi ÒÀ ¡Â∂ ’∞Áapple«Â È≈«Ò Á≈‰≈ ÍÀÁ≈
‘Ø∫Á≈‘ÀÕ ‹ÂÈ ’ج∆ È‘∆∫, È≈ ’ج∆ ÷»‘ ‘À ¡Â∂ Í≈‰∆ Ó∆‘ª Á≈ ÿapple≈ ¡Â∂ ‡Ø«Ì¡ª «Ú⁄ Ï‘∞Â∞
‘À ¡‹∆ «¬‹∂‘∆¡ª «¬√ √‘apple Á∆¡ª ◊Òª ‘À«ÈÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ¡≈«÷¡≈ ÓappleÁ≈È≈ ’∞¤∞ ÷≈ËØ
Ì∆Õ ‹∆ ÓÀ˘ «‘’∞ √≈Ë» ‹∂‘≈ «Ó«Ò ◊«¬¡≈Õ ÓÀ∫ ¿∞√ ˘ ◊Òª Íπ¤∆¡ªÕ ˙√ ÓÀ˘ √Ì∂ Á√∆¡ª

277
¡Â∂ ˙√∂ ÓÀ˘ ¡„≈¬∆ √∂«apple «Ó«·¡≈¬∆ ¡Â∂ ´⁄∆¡ª ÷Ú≈¬∆¡ª, ¬∂’√π Áπ’≈ÈÁ≈apple ˘ ¡≈«÷˙√π
«¬√ ˘ ¡‘≈appleπ ¡„≈¬∆ √∂apple ÂØ«Ò Á∂‘Õ √Ì∂ Â’Û∆ Ú‡∂ √π«¬È∂ Á∂ ¡Â∂ ‹∆ ¿∞√ ‘Øappleπ ◊Ò Ì∆
¡≈÷∆ ¡≈‘∆Õ ‹Ø ’ج∆ Â∂apple∂ È≈«Ò Ì∆ ‘ÀÕ ÓÀ∫ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ Á𫬠¡Â∆«Â ‘ÀÈ∆ ¿∞«Á¡≈È «Ú«⁄
ÏÀ·∂ ‘À«ÈÕ ¿∞√ ¡≈«÷¡≈ ¿∞È ’¿∞ Ì∆ Ò∂ ‹≈«¬, Î∂«apple ÓÀ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ ¿∞‘ «¬ È≈‘∆∫ Ò∂Â∂
˙‘ Ú‚∂ √øÂØ÷∆ ‘À∫, ¡«‘ Ì∆ ◊«Ò ◊¬∆ ‘ÀÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, ÓappleÁ≈È≈ ÂÀ˘ ’appleÂ≈apple
«⁄«Â ¡≈Ú∂ ¿∞ ÌÒ∆ ◊«Ò ¡≈÷∆, ÓÀ∫ Ï‘π apple≈‹∆ Â∂apple∂ ¿∞Â∂ ‘Ø«¬¡≈ ‘ªÕ ¡Â∂ ‹∂ ÒÀ ¡≈ÚÀ ª
ÓÀ∫ appleø‹π ‘ØÚª ¡≈Õ Âª Î∂«apple ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈, ‹∆ «¬Ê∂ ª ¡‹Ï ÂÓ≈√≈ «‚·≈Õ «¬Ê∂ ’øÓ «’
’«apple ⁄ÒÁ≈ ‘ÀÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, ÓappleÁ≈È≈ «¬Ê∂ ËappleÓ ’Ò≈ ‘ÀÕ «¬Ê∂ Í≈Íπ ’ج∆ È‘∆∫
’appleÁ≈, √⁄π ¡Â∂ √øÂØ÷ ‘∆ ÚappleÂÁ≈ ‘À ¡Â∂ «¬Ê∂ Â∞apple’ Á∆ ‹≈«Â ‘∆ È≈‘∆∫Õ Á∂÷Ø ÓÂ∞ Óπ‘Ø∫ ¡≈÷
Ï‘øÁ≈ ‘ØÚ∂ ‹Ø ÓÀ∫ «Óapple≈√∆ Â∞apple’ ‘ªÕ «¬Ê∂ Â∞apple’ ˘ ‹≈‰Á∂ È≈‘∆∫Õ È≈ «¬Ê∂ Ó»apple«Â ‹≈‰ÁÀ ‘À«ÈÕ
¬∂‘ √πËappleÓ‰ È◊apple∆ «¬‹∂‘∆ ‘¬∆Õ Âª ÓappleÁ≈È∂ ◊πapple» È≈È’ ˘ ¡≈«÷¡≈, ‹∆ «¬√∂ È◊apple∆ apple‘∆¬∂Õ
ª ◊πapple È≈È’ ¡≈«÷¡≈, ÓappleÁ≈È≈ ¡≈͉∂ ‘«Ê È≈‘∆∫Õ ‘«Ê ’appleÂ≈apple Á∂ ‘ÀÕ....
«Î«apple ÓappleÁ≈È∂ ◊πapple» ˘ Íπ«¤¡≈, ‹∆ «¬√ apple≈‹∂ Á∆ ‘«Á «’ÊØ∫ ÂØÛ∆ ‘ÀÕ ◊πapple» È≈È’
’«‘¡≈, «‹ÊØ∫ ¡√∆∫ ⁄Ò∂ ¡≈‘∂ «ÂÊ∆ «Ó‡∆ ¡Â∂ Í≈‰∆ Â∂ ⁄Ò∂ ¡≈‘∂Õ ¡Â∂ ÓappleÁ≈È≈ ¡≥È ‹øÓ‰∂
Á∂ Ú≈√Â∂ ’appleÂ≈apple ‹∆¡ª ˘ «apple‹’∞ Í‘π⁄≈«¬¡≈ ÒØÛ∂Õ √π«¬È≈ «’√∂ ÷≈Ú‰≈ È≈‘∆∫ È≈Õ ¡Â∂
¿π‘ ¿»⁄≈ Í‘≈Û ‹Ø Á∂÷Á≈ ‘À∫ ¿∞√ Á∂ Íapple∂ √Ì √π«¬È≈ Á∆ ËappleÂ∆ ‘¬∆Õ ¡Â∂ Í‘≈«Û √π«¬È∂
Á∂ ‘À«ÈÕ Âª Î∂«apple Óapple≈ÁÒª∂ ◊πapple» ˘ Íπ«¤¡≈ ‹∆ «¬√ apple≈‹∂ Á∆ ‘«Á «’ÊØ∫ ÂØÛ∆ ‘ÀÕ Âª Î∂«apple ◊πapple»
È≈È’ ’«‘¡≈, ÓappleÁ≈È≈ «¬√ Á∆ ‘«Á È¿∞ ‘˜≈apple √«Â √À ‹Ø‹È ‘À«¬Õ ¬∂‚≈ apple≈‹≈ ’«Ò‹π◊
«Ú«⁄ ’ج∆ È≈‘∆∫, ¬∂‘π ’Ò∆’≈Ò «Ú⁄ Ú‚≈ apple≈‹≈ ‘ÀÕ «¬√Á∂ Â∞«Ò ’ج∆ È≈‘∆∫Õ Âª ÓappleÁ≈È∂
¡≈«÷¡≈ ‹∆ √πËapple√À«‰ È≈ÒØ∫ Ì∆ Ú‚≈ ‘ÀÕ Âª Î∂«apple ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, ÓappleÁ≈È≈ √πËapple√À‰
ÈØ ¡√ª ’appleÂ≈apple ÊØ Ú‚≈ ’apple≈«¬¡≈ È≈‘∆∫  ˙‘𠫬√ Á≈ √Ò≈Ó∆ ¡≈‘≈Õ Âª Î∂«apple ÓappleÁ≈È∂
¡≈«÷¡≈ ‹∆ ‘¿∞∫ ¡≈÷ È≈‘∆∫ √’Á≈Õ Íapple Â∞√∆∫ ª Í¿∞‰ ¡‘≈apple∆ ‘Ø Íappleπ ‘π«‰ Âª √‘apple «Ú«⁄
‹ªÁ∂ È≈‘∆∫Õ Î∂«apple ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, ÓappleÁ≈È≈ Á∂÷π ’appleÂ≈apple Â∂ appleø◊ ÂÓ≈√∂ ⁄πÍ ’«apple ‹≈«¬Õ
ÓappleÁ≈È≈ ⁄π«Í ’«apple ÏÀ· ◊«¬¡≈Õ √«Â «ÁÈ ◊π‹apple ◊¬∂ ¡Â∂ ÓappleÁ≈È≈ ‹≈«¬ ÷≈«¬ ¡≈ÚÀÕ ‹ª
¡«·Úª «ÁÈ∞ ‘Ø«¬¡≈ ª ÓappleÁ≈È≈ ¡‘≈apple ˘ ◊«¬¡≈ ¡≈‘≈ ‹Ø ¿∞√∂ ËappleÓ «√øÿ Á∆ È‹«apple
¡≈«¬¡≈ ª ˙√ ÓappleÁ≈È∂ ˘ ’«‘¡≈, ¡apple∂ Ì≈¬∆ ±ø ‹Ø ’‘Â≈ Ê≈ ‹Ø ÁØ ¡Â∆«Â ‘Øapple ‘À∫ ˙‘
ÂØ ‘ÓØ Á∂÷∂ ‘∆ È≈‘∆∫Õ Ú‘ ’‘ª ‘À ¡’∂ ª ±‘∆ fi»·∞ ÏØÒÂ≈ Ê≈Õ ÓappleÁ≈È∂ ’«‘¡≈ ‹∆ ÓÀ∫ È≈‘∆
fi»·∞ ÏØÒÂ≈ ¿∞‘ ÁØÈØ ¡Â∆«Â ¿∞«Á¡≈È ‘∆ ÏÀ·∂ ‘À∫Õ ¡appleπ Ï‘π √øÂØ÷∆ ‘À «’√∆ ’∂∫ Áπ¡≈apple∂ Í«apple
È‘∆∫ ‹≈Â∂Õ Âª ËappleÓ «√øÿ ’«‘¡≈ ‹∆ ¿∞È ’∆ ÷π√∆ ¡≈Ú∂ ÂØ∫ ÷≈Ú∂ È≈‘∆∫ Â∂ È≈ ÷≈Ú∂∫Õ Âª
¿∞√ Î∂«apple ’«‘¡≈, Ô‘ «’¡≈Õ ÓappleÁ≈È∂ ’«‘¡≈, ‹∆ Ú‘π Í¿∞‰ ¡‘≈apple∆ ‘À∫Õ ‹∂ ’‘∆ Í«ÚÂz
Á∂÷Â∂ ‘À ÂØ∫ ¡⁄ÚÂ∂ ‘ÀÕ È≈‘∆∫ ª È≈‘∆∫ ¡⁄ÚÂ∂Õ Âª ËappleÓ «√øÿ ’«‘¡≈ ‘À, ¬∆‘ª ’∞Í≈ÚÈ

278
«’¡≈ Á∂«÷¡≈Õ ÓappleÁ≈È∂ ’«‘¡≈ ‹∆ ÓÀ∫ ÂØ∫ ’∞Í≈ÚÈ∞ ’∞¤∞ È≈‘∆ Á∂«÷¡≈Õ Î∂«apple ¿∞√ ’«‘¡≈ ÂÀ
¬∂‘π Ï≈ «’ ’‘∆Õ ÓappleÁ≈È∂ ’«‘¡≈ ‹∆ Â∞Ó ÒÀ ⁄ÒØ Âª ËappleÓ «√øÿ √∂«apple Ú√Â∞ ¡≈«Í Ò∆Â∆
¡Â∂ ¡„≈¬∆ √∂apple ÓappleÁ≈È∂ ˘ ÷Ú≈¬∆Õ ÒÀ Ú√Â∞ ËappleÓ «√øÿ ¡Â∂ ÓappleÁ≈È≈ «’Ê∂ ¡≈¬∂ «‹Ê∂ ◊πapple»
È≈È’ ¡Â∂ Ï≈Ò≈ ÏÀ·∂ ¡≈‘∂Õ ËappleÓ «√øÿ ÓappleÁ≈È∂ ˘ Íπ«¤¡≈, ¡apple∂ Ì≈¬∆ ¬∂Ȫ ’≈ ¡≈Ú≈‹
«’¡≈ ‘ÀÕ ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈, ‹∆ ’appleÂ≈apple ’appleÂ≈apple≈ ‘ÀÕ «¬È ’∆ ¡≈Ú≈‹ «¬‘∆ ‘ÀÕ Âª ËappleÓ
«√øÿ ÍÃ√≈«Á ¡◊∂ apple«÷ ’apple Ó»ø‘Ø∫ Ú⁄È∞ ’∆ÂØ√π, √≈Ë ‹∆ ’appleÂ≈apple ’appleÂ≈appleÕ ◊πapple» È≈È’ ¡÷∆¡ª
÷ØÒ∆¡ª ¡Â∂ Ï≈Ò∂ Ì∆ ¡÷∆¡ª ÷ØÒ∆¡ª, Á𑪠Ú⁄È∞ ’∆Â∂, ¡≈¿∞ Ì≈¬∆ √«Â’appleÂ≈apple ÏÀ·Ø ‹∆Õ
ª ËappleÓ «√øÿ ÏÀ· ’∂ ¡◊∂ ÍÃ√≈Á» apple«÷¡≈ ª ◊πapple» ’«‘¡≈, ¬∂‘π «’¡≈ ‘À Ì≈¬∆Õ Âª ËappleÓ «√øÿ
’«‘¡≈, ‹∆ Â∞Ó≈apple∂ Ú≈√Â∂ ◊Ø«ÚøÁ Íapple√≈Áπ «Ò¡≈¬∂ ‘À∫Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, Ì≈¬∆ Â∂apple≈
È≈ «’¡≈ ‘À ¡Â∂ Â∂apple∆ ‹≈Â∆ ÚappleÈ √ÌÈØ∫ ’≈ ¬∂’ ‘∆ ‘ÀÕ ¬∆‘ª ÿ≈‡∂ Ï≈Ë∂ ’ج∆ È‘∆∫Õ ¬∆‘ª
√ÌØ Í≈«√ Â∂ ¬∂’∞ ◊Ø«ÏøÁ ‘∆ Ï≈Ë∂ ‘À∫Õ Î«∂apple ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, Ì≈¬∆ ËappleÓ «√øÿ «¬‘ª ’≈
apple≈‹≈ ’¿∞È ‘ÀÕ Âª ËappleÓ «√øÿ ’«‘¡≈ ‹∆ ¬∆‘ª Á≈ apple≈‹≈ ’ÚÒÈÀ«È ‘ÀÕ Î∂«apple ◊πapple» È≈È’
’«‘¡≈, ‹∆ ¿∞√ ’∂ «√«apple Íapple ¤Âz ’appleÂ≈apple È∂ Á∆¡≈ ‘À Íappleπ ¿∞‘ «’√∆ Í≈√Ø∫ √Ò≈Ó È‘∆∫
’apple≈ÚÂ≈Õ ¡≈Í∂ ‘∆ ‹∆¡ √Ø √Ò≈Ó∆ √Ì appleÔ«Â apple‘Â∆ ‘ÀÕ ¡appleπ √Â≈appleª apple≈‹∂ «¬√ ’∆ ¡≈«È
Ó≈ÈÂ∂ ‘À∫Õ Íapple ¬∂‘π ¡≈Íπ «’√∆ Íapple È≈‘∆ ‹≈ÏÂ≈ ’appleÂ≈Õ ¬∂‘π ¬∂‘∆ √Ó«fiÂ≈ ‘À ‹Ø ◊Ø«ÚøÁ ’∂
√Ì∆ ÏøÁ∂ ‘À∫ ‹À√∂ √Ì∆ ‘À ÂÀ√≈ ¬∂’∞ ÓÀ∫ Ì∆ ÏøÁ≈ ‘Ø∫Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ‹∆ «Ú«⁄ Ë≈apple∆ √Ø ¿∞√
Á∂ Áπ¡≈apple∂ Ì∆ È≈‘∆∫ ‹≈Ú‰≈ ¡Â∂ ¿∞√Á≈ Áapple√Èπ Ì∆ ˜apple»«apple ’appleÈ≈ «‹«√ apple≈«‹ «Ú«⁄ ¡«ÌÓ≈È∞
‹∆«Â¡≈ ‘ÀÕ, ¡Â∂ ¡√ª ª √πËapple√ÀÈ ˘ «¬√ Á∂ ¿∞Í«apple ’∆Â≈ ‘ÀÕ Á∂÷ª ’appleÂ≈appleπ «’¡≈ ’apple∂Õ
¬∂‘π Ú∆⁄≈appleπ ◊πapple» È≈È’ Á∂ ‹∆ √∆Õ «Â⁄appleπ ˘ ËappleÓ «√øÿ ’«‘¡≈, ‹∆ Íapple√≈Áπ ¡⁄Ú∆¬∂Õ Âª
◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, Ì≈¬∆ ËappleÓ «√øÿ ¡√∆∫ Íapple√≈Áπ È‘∆∫ ¡«⁄ÚÁ∂Õ Âª ËappleÓ «√øÿ ’«‘¡≈
‹∆ √≈Ë ‹∆ Â∞√∆∫ ‹Ø È≈‘∆ ¡⁄ÚÁ∂ √Ø «’ È≈‘∆∫ ¡⁄«ÚÁ∂Õ «¬√∆ «Ú«⁄ ÁØ÷π Âπ√ª «’¡≈
apple«÷¡≈ ‘ÀÕ Î∂«apple ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, Ì≈¬‘ «‹«√ Ó∂∫ ÁØ÷π ‘ØÂ≈ ‘À √ج∆ ‹≈‰Â≈ ‘ÀÕ ¡appleπ ¡¿∞appleπ
«’¡≈ ‹≈‰Â≈ ‘ÀÕ ¡¿∞apple √À√≈appleπ Í¿∞‰ ̤∆ ‘ÀÕ Âª ËappleÓ «√øÿ ’«‘¡≈ ‹∆, ¬∂‘π «ÈappleÚ≈apple «’
’«apple ‘ØÚ∂◊≈Õ Î∂«apple ◊πapple± È≈È’ ’«‘¡≈, Ì≈¬∆ ‘Ø«¬ apple‘∂◊≈Õ Âª ËappleÓ «√øÿ ’«‘¡≈, ‹∆ ¬∂‘π
ÍÃ√≈Á𠫬 ‘∆ Í«¬¡≈ apple‘∂Õ Âª Î∂«apple ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈ Â∞Ó apple≈‹∂ ’Ø ÷Ïapple ’appleØ◊∂ ÂÏ apple≈‹≈
‘Ó √Ø √Ófi∂◊≈Õ ÂÏ ‘Ó ÍÃ√≈Á ¡⁄Ú∂∫◊∂Õ Âª ËappleÓ «√øÿ Ú∆⁄≈appleπ ’∆Â≈ Ì≈¬∆ ¬∂‘ ¡√⁄apple‹
‘Ø«¬¡≈ ‹∂ apple≈‹∂ ˘ ¬∂È≈ «’¡≈ ÁØ÷π Ò◊≈¬¡≈ ‘ÀÕ ËappleÓ «√øÿ ˘ ‘Àapple≈È◊∆ Ò◊∆Õ Âª ËappleÓ «√øÿ
apple≈‹∂ ’¿∞ÒÈÀ«È ˘ ‹≈«¬ ’«‘¡≈, apple≈‹≈ ‹∆ Â∂apple∂ È◊apple Ó∂∫ Â∆«È ¡Â∆«Â ¡≈«¬ ¿∞Âapple∂ ‘À∫Õ ¬∂’
ÂØ∫ ¡≈«¬ √‘apple ÓÀ∫ ¡≈‘appleπ ’«apple ‹≈Â≈ ‘À ¡appleπ ÁØ ¡≈ÚÂ∂ È≈‘∆∫Õ «ÂÈ’∂ Â≈¬∆ ÓÀ∫ ¿∞‘ ¡‘≈appleπ ÒÀ

279
◊«¬¡≈ Ê≈ ¿∞√ ÂØ∫ ¡⁄Ú∂ È≈‘∆∫Õ ÓÀ∫ ÂØ ¿∞È ’Ø ’«‘¡≈ apple∂ √≈Ë ‹∆ Ô‘ ÂØ ËappleÓ È◊apple∆ ‘À
Â∞Ó ¡‘≈appleπ ¡⁄ÚÂ∂ «’ È≈‘∆∫Õ Â∞Ó ¡‘≈appleπ ’¿∞ «’¡≈ ÁØ÷π Ò◊≈«¬¡≈ ‘ÀÕ ˙‘π ‹Ø ˙Ȫ ’≈
Ó‘øÂ∞ ‘À √Ø ¿∞È ’«‘¡≈ Íapple√≈Á ’Ø ÁØ÷π ’ج∆ È≈‘∆∫ ÁØ÷π apple≈‹∂ ÓÀ ‘ÀÕ apple≈‹∂ ’«‘¡≈, ËappleÓ «√øÿ
Â∞Ó ¿∞√ Í≈√ √∂ ͱ¤Â∂ ‹Ø apple≈‹∂ ÓÀ∫ «’¡≈ ÁØ÷π ‘ÀÕ ÂÏ Î∂«apple ËappleÓ «√øÿ ’«‘¡≈, ‹∆ ÓÀ∫ ¬∂‘ Ï≈Â
’‘∆ Ê∆ Íapple ¿∞√ È∂ ’«‘¡≈ Ì≈¬∆ «‹√ ’Ø ÁØ÷π ‘ØÂ≈ ‘À √ج∆ ‹≈‰Â≈ ‘À ¡appleπ Ó≥ÈÂ≈ ‘ÀÕ ÂÏ
apple≈‹∂ ’«‘¡≈, ËappleÓ «√øÿ Â∞Ó ‘Ó≈apple≈ ÁØ÷ Ï∆⁄≈«apple Á∂÷Ø ¿∞ÈØ È∂ ¬Ó ’Ø «’¡≈ ÁØ÷π Ò◊≈«¬¡≈
‘ÀÕ ËappleÓ «√øÿ ’«‘¡≈ ‹∆ Â∞Ó ⁄«Ò ’«apple Í»¤ØÕ ÂÏ apple≈‹∂ ’¿∞ÒÈÀ«È ’«‘¡≈ ËappleÓ «√øÿ ˙«‘
’‘≈ ÏÀ·∂ ‘À∫Õ apple≈‹∂ ’«‘¡≈ ¡apple∂ ÿØÛ≈ «Ò¡≈˙Õ apple≈‹∂ ÿØÛ≈ Ó≥◊Ú≈«¬¡≈ ¡appleπ ‹∆ «Ú«⁄ Ï∆⁄≈apple
’∆ÂØ√π, ‹Ø Ó∂apple∂ √‘apple «Ú«⁄ Ìø‚≈appleÁ∂ Á∆ ª ¡«‡«’ «’√∆ ÈØ∫ È≈‘∆∫ ¡Â∂ ÓÀ «’¤∞ ÒÀ ‹≈Â≈
‘ª ¡Â∂ ¿∞‘π ’Ï»Ò È≈ ’apple«È ª «¬‘ Ì∆ ’∞¤ È ÌÒ≈ ‘π‰ ª ¬∆Ú∂∫ ‘∆ ⁄´Õ √≈«¬Â È≈
◊π‹apple∆ ‹Ø ÿØÛ≈ ¡≈«¬ ÷Û≈ ‘Ø«¬¡≈Õ apple≈‹∂ «’‘≈ ËappleÓ «√ÿ ⁄ÒØ Â∂ ˙‘ ¡Â∆ ’‘ª ‘ÀÕ ËappleÓ
«√øÿ ’¿∞ÒÈÀ«È ˘ ÒÀ ¡≈«¬¡≈ «‹Ê∂ ◊πapple» È≈È’ ¡Â∂ Ï≈Ò≈ Ó√ Ó◊È √Ó≈Ë Ò◊∆ ÏÀ·∂
‘À∫Õ Âª apple≈‹≈ ÿØÛ∂ ÂØ∫ ¿∞«apple ÷Û≈ ‘Ø«¬¡≈Õ ÓappleÁ≈È≈ Â≈apple Ú‹≈«¬Á≈ √∆Õ Íapple Â≈apple «Ú«⁄
ÓappleÁ≈È≈ Ì∆ Ó√ ‘ÀÕ ÓappleÁ≈È≈ Ì∆ È≈‘∆∫ ‹≈‰Á≈ ‹Ø ’ج∆ ¡≈«¬¡≈ ‘À «’ ’ج∆ È≈‘∆∫
¡≈«¬¡≈Õ Âª apple≈‹∂ ’¿∞ÒÈÀ«È ËappleÓ «√øÿ ˘ Íπ«¤¡≈, Á∂÷ ËappleÓ «√øÿ «¬È ’∆ apple¿∞√ «’¡≈
‘ÀÕ ËappleÓ «√øÿ ’«‘¡≈, ‹∆ «¬È ’Ø ÏπÒ≈Ú‘πÕ apple≈‹∂ ’«‘¡≈ ‘Ó «’ ’«apple ÏπÒ≈ÚÀ∫Õ ËappleÓ «√øÿ
’«‘¡≈, ‹∆ «¬È ’Ø ’‘π √≈Ë ‹∆ ’appleÂ≈apple ’appleÂ≈appleÕ apple≈‹∂ ’«‘¡≈ Ô¿∞∫ ’‘∆Ô∂Õ ËappleÓ «√øÿ
’«‘¡≈, ‹∆ Ô ’‘∆Ô∂Õ apple≈‹∂ È∂Û∂ ‘Ø«¬ ’«apple ¡≈«÷¡≈, √≈Ë ‹∆ ’appleÂ≈apple ’appleÂ≈appleÕ ◊πapple» È≈È’
Á∆ √Ó≈Ë ÷πÒ∑∆, ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈ √«Â’appleÂ≈apple ‹∆Õ «Í¤Ø∫ Ï≈Ò∂ ’«‘¡≈ √«Â’appleÂ≈apple Ì≈¬∆
‹∆ ¡≈ÚØ ÏÀ·ØÕ Âª apple≈‹∂ ◊πapple» È≈È’ Í≈√Ø∫ Íπ«¤¡≈ Ó‘øÂ∞ ‹∆ Â∞ÓØ ‹Ø Ìø‚≈apple≈ È≈ ¡⁄«Ú¡≈ ¡appleπ
‘Ó ’Ø ÁØ÷π Ò◊≈«¬¡≈ √Ø ÂØ Â∞Ó ¡√≈˘ ÏÂ≈ÚØÕ ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, ÁØ÷ Â∞Ó ’Ø ¬∂‘∆ Ò◊≈
‘À ‹Ø Â∞Ó ’‘Â∂ ‘Ø √Ø √Ì∆ ◊Ø«ÚøÁ ’∂ ’∆¬∂ ‘À∫ ¡À√∂ ¬∂‘ ‘Ó Ì∆ ’∆¬∂ ‘À∫Õ ‹Ø Â∞Ó Ô‘ ‹≈‰Â∂
‘Ø ÂØ ¡⁄appleØ∫ Í≈√ Â∂ ¡≈«È «’ ÓÈ≈ÚÂ∂ ‘ØÕ Âª apple≈‹∂ ’«‘¡≈, ‹∆ ‘Ó «’√∆ Í≈√ Â∂ È≈‘∆∫
ÓÈ≈¿∞‰∂Õ ˙‘ ¡≈Í∂ ‘∆ Ó≈ÈÂ∂ ‘À∫ ‘Ó ÂØ «’√∆ ’Ø ’∞¤∞ ÎappleÓ≈«¬«√ È≈‘∆ ’appleÂ∂, «’√∆ Íapple
‹≈ÏÂ≈ È≈‘∆∫ ’appleÂ∂Õ ◊πapple» È≈È’ Ï⁄È∞ ’∆Â≈ √𫉠apple≈‹≈ ’¿∞ÒÈÀ«È ¡√≈ √πËapple√À«‰ ˘ Âπ√ª
√ÌÈ≈ ¿∞Í«apple «√appleÁ≈appleπ ’∆Â≈ ‘ÀÕ ¡Â∂ ‘Øapple «‹ÂÈ∂ apple≈‹∂ ‘À«È √Ì ¿∞√Á∂ √Ò≈Ó∆ ’∆Â∂ ‘À«È
Â∞√‚∂ ‹∆ «’¡≈ ¡ªÚÁ∆ ‘ÀÕ
apple≈‹∂ ’¿±ÒÈÀ«È ’«‘¡≈, ‹∆ ¬∆‘≈ ËappleÓ √π÷ ‘À, ‘Ó Â∞Ó≈apple≈ ’«‘¡≈ ’apple ’∆¡≈ «√«apple
Íapple Ó≈«È¡≈ Íapple ‘Ó≈apple≈ Á∂÷Ø Á»«apple ’apple∂Õ Âª ◊πapple» È≈È’ Ú⁄È ’∆Â≈ apple≈‹≈ Â∞Ó≈apple≈ ÁØ÷π Á»«apple
’appleÈ∂ Á∂ Ú≈√Â∂ √«Â ‘‹≈apple ‹Ø‹È ¡≈¬∂ ¡≈‘∂Õ Â±ø ¡√≈˘ È∆‘∂∫ ‹≈‰Á≈ Íappleπ ¡√∆∫ Â∞√≈˘
‹≈‰Á∂ ¡≈‘∂Õ Íapple apple≈‹∂ √πËapple√À«‰ Á≈ √Ò≈Ó∆ apple‘∂∫◊≈ ª ÌÒ≈ ‘ØÚ∆◊≈Õ «¬‘ √≈apple∆ ËappleÓ
√Ó◊apple∆ ʪ ÍÚ∂◊∆Õ È≈‘∆∫ ª Â∂apple∆ ÷π√∆ ‹∆ ¡≈Ú∆ √Ø ’apple∆∫Õ apple≈‹∂ ’¿∞ÒÈÀ«È ’«‘¡≈, ‹∆ ‹Ø
’«‘¡≈ √Ø ÓÀ∫ ¿∞√ ’≈ ‘π’Óπ È≈ Î∂appleØ∫◊≈ Íappleπ ‹∆ Ó∂apple∂ ¡≈ÂÓ∂ ’≈ ÌappleÓ Á»«apple ’appleØÕ Â∞Ó ‹Ø ’«‘¡≈

280
±ø ‘Ó ’Ø È≈‘∆∫ ‹≈‰Â≈ ¡appleπ ‘Ó Â∞Ó ’Ø ‹≈‰Â∂ ‘À∫Õ ¡‹∆ ¿∞‘ ’Á ’∆ ¡√È≈¬∆ ‘À ¡appleπ ’Á
’∆ ÍÃ∆ ‘À ? ª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, √𫉠apple≈‹≈ ’¿∞ÒÈÀ«È ‹Ï apple≈‹≈ ‹ÈÓ..... (¡◊∂
«Í¤Ò∂ ‹ÈÓ Á≈ ‘≈Ò ‘À)
ª Î∂«apple apple≈‹∂ ’¿±ÒÈÀ«È ◊πapple» È≈È’ Á∂ ÍÀappleª Â∂ ‘Ê apple÷’∂ ¡≈͉∂ ÓÊ∂ Â∂ apple÷∂ Ó»ø‘Ø∫
Ï⁄È ’∆Â≈, ‹∆ Â∞Ó ÌÒ∂ Ï⁄È ’∂ √»apple∂ ‘ØÕ Íapple ¡Ï ⁄ÒØ √‘apple Ó≥ÁÃØ∫ ÓÀ∫ ◊π‹apple≈«È ’appleØÕ Î∂«apple
◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, √𫉠apple≈‹≈ ‘Ó ¡Â∆«Â Î’∆apple ‘À∫ Â∞Ó apple≈‹∂‘ØÕ Â∞Ó Ó≥ÁappleØ∫ ÓÀ∫ √Ø‘Ø ‘Ó
¿∞«Á¡≈È √Ø‘Â∂ ‘À∫Õ Âª apple≈‹∂ ’«‘¡≈ ÂÍ≈ ‹∆ ¬∂‘π apple≈‹π Â∞Ó≈apple≈ ‘À, ÏÀ«· ’«apple apple≈‹ ’appleØ ¡appleπ
‘Ó Â∞Ó≈apple∂ ¡≈◊∂ ‡‘Ò ’appleÂ∂ ‘À∫Õ ‹Ø Â∞Ó ’‘Ø √Ø ‘Ó Â∞Ó ¡◊∂ ’≈«apple ’apple∂∫Õ Âª Î∂«apple ◊πapple» È≈È’
’«‘¡≈, √𫉠apple≈‹≈ ±ø apple≈‹ ’appleÂ≈‘À∫ ‹Ø ‘Ó ‘∆ apple≈‹ ’appleÂ∂ ‘À∫Õ Â∞Ó ¡apple ‘«Ó ÁØÈØ ◊πappleÌ≈¬∆
Ê∂ Ì∂Áπ ’∞¤∞ È≈‘∆∫Õ Íapple ¬∂’∞ ‘Ó≈apple≈ Ï⁄È∞ Ó≈ÈØÕ apple≈‹∂ ’«‘¡≈, ‹∆ ¬∂’ Ï⁄È∞ «’¡≈ ‹Ø «Ó
’‘Ø √ج∆ ’apple∂∫Õ Â∞Ó ‘Ó≈apple∂ Ú‚∂ ◊πappleÌ≈¬∆ ‘ØÕ apple≈‹∂ ‹È’ ’∆ Ïapple≈Ï«apple ‘ØÕ ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈
Â∞Ó apple≈‹∂ √πËapple√À«‰ ’∂ √Ò≈Ó∆ apple‘ØÕ Âª apple≈‹∂ ’¿±ÒÈÀ«È ’«‘¡≈ ‹∆, ¬∂’ √πËapple√À«‰ «’¡≈
‹Ø ’‘Ø ÂØ∫ √πappleË√À«‰ ’∂ √◊Ø∫ ’∂ √Ò≈Ó∆ ‘ØÚ∂Õ Ô‘ «’¡≈ Ï≈«Â ‘ÀÕ Âª Ï≈Ò∂ ’‘¡≈, ◊πapple» ‹∆
‹Ø Â∞√∆∫ ¡≈÷Á∂ ‘Ø √Ø Âª apple≈‹≈ Ó≥ÈÁ≈ ‘À Î∂«apple ¡◊∂ Ï≈«Â «’¡≈Õ ‹Ø apple≈‹≈ ’‘øÁ≈ ‘À √Ø Â∞√∆
Ó≥ÈØÕ Âª Î∂«apple ◊πapple» È≈È’ ¡≈«÷¡≈ ’‘Ø apple≈‹≈ ±ø «’¡≈ ¡≈÷Á≈ ‘ÀÕ Âª apple≈‹∂ ’«‘¡≈ ‹∆ Ó≥Áz
Í«ÚÂz ’appleØÕ ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, ÌÒ≈ apple≈‹≈ ⁄ÒØÕ apple≈‹≈ ¡Â∂ ◊πapple» È≈È’ ¡Â∂ Ï≈Ò∂ ˘ ¡Â∂
ÓappleÁ≈È∂ ˘ ÒÀ ’«apple Ó≥Áapple ¡≈«¬¡≈Õ ◊πapple» È≈È’ Á∂÷∂ ª apple≈‹∂ ‹È’ Á∂ Í≈√Ø∫ Ì∆ √apple√ √Ó◊Ã∆
‘ÀÕ ¡Â∂ apple≈‹ Ì∆ √ Á≈ ’appleÂ≈ ‘ÀÕ Í≥‹ Ó‘∆È∂ apple≈‹∂ ’¿±ÒÈÀ«È Í≈«√ ◊πapple» È≈È’ ◊π‹≈«appleÈ
’∆Â∆Õ Î∂«apple «ÚÁ≈ ‘ج∂Õ apple≈‹∂ ’«‘¡≈, ‹∆ ¬∂‘π apple≈‹≈ «’√∆ ’Ø ¡≈͉∂ ‘«Ê Á∂‘πÕ ¡apple ÓÀ∫ Â∞Ó≈apple∂
√≈«Ê ⁄ÒÂ≈Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, √𫉠apple≈‹≈ ◊πapple»π ‹È’ ’≈ Á∆¡≈ ‘À Â∞Ó ’ØÕ ¡¿∞apple
‘Ó «’√ ’Ø Á∂Ú∂Õ apple≈‹π Â∞Ó∆ ’Ø ‘π’Óπ ‘ÀÕ Âª apple≈‹∂ ’¿±ÒÈÀ«È ÷Û∂ ‘Ø«¬ ’∂ ‹∆Ó ’∆Â∆Õ ◊πapple»
È≈È’ Ï≈«‘apple «È’Ò ÷Û≈ ‘Ø«¬¡≈Õ Î∂«apple √πÓ∂«apple ÍappleÏ«Â ˘ ⁄Ò∂Õ
Óº’∂ ‹≈‰≈
ª ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ ¬∂‘π ‹Ø Ó’≈ ¡≈÷Á∂ ‘À«È √Ø «’Ë«apple ‘ÀÕ Âª ◊πapple» È≈È’
¡≈«÷¡≈ ÓappleÁ≈È≈ «‚·≈ ÒØÛÁ≈ ‘À∫Õ Â≈ ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ Âapple∆Î Ï‘π Â∞apple’ ’appleÁ∂ ‘À«È
ÌØapple≈ ¿∞‘ Ì∆ Á∂«÷ ‹≈¬∆¬∂Õ ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, √𫉠ÓappleÁ≈È≈ ¿∞‘ ª «’Ëapple∂ Í≈√∂ «Í¤∂
apple«‘¡≈ ±ø ¡◊∂ ‘∆ ¡≈÷∂ ‘ªÕ ª ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ ’∆ Ï‘≈È∂ ’appleÂ≈ ‘À∫ ÂÀ˘ ’∞¤π È≈‘∆∫
Á»«apple Â∂apple∆ «‘’ ÍÒ’ ‘ÀÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, √𫉠ÓappleÁ≈È≈ ¬∂ÊØ∫ ¡„≈¬∆ ‘˜≈apple ’Ø‘ ‘¬∆Õ
¡Â∂ ˙Ê∂ «‘øÁ»¡ª ˘ ‹≈‰ È≈‘∆∫ Á∂∫Á∂Õ Âª ÓappleÁ≈È∂ ’«‘¡≈, ‹∆ ¡„≈¬∆ ‘˜≈apple ’Ø‘ª ÂØapple∆¡ª
„≈¬∆ ÍÒ’≈ ‘À«ÈÕ ¡Â∂ ±ø ‹Ø ’«‘∫Á≈ ‘À, «‘øÁ»¡ª ˘ ‹≈«‰ È≈‘∆∫ Á∂∫Á∂ ÂÀ˘ ’¿‰∞ Ó≥È∂ ’«apple
√’Á≈ ‘ÀÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, ÌÒ≈ ÓappleÁ≈È≈ ¡√ª Â∂apple≈ ¡≈«÷¡≈ Î∂«appleÈ≈ È≈‘∆∫Õ ⁄´
Ì≈¬∆ ◊πapple» «⁄Â≈ÚÈ∆ È≈Ò ¡„≈¬∆ ‘‹≈apple ’Ø‘≈ ÍÒ’ «Ú«⁄ ‹≈«¬ ÷Û∂ ‘ج∂Õ Âª ◊πapple» È≈È’
’«‘¡≈ Á∂÷ ÓappleÁ≈È≈ Ó≈’ ¬∂‘𠑬∆Õ ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ ¬∂‘ ª ⁄≈«apple Á∂Ú≈Ò∆ (?) ‘ÀÕ ¬∂Ê∂

281
‘Øappleπ ’∞fi È≈‘∆∫Õ Î∂«apple ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈ ÓappleÁ≈È≈ ¡≥Áapple ‹≈«¬ ’«apple Ú∂÷πÕ ÓappleÁ≈È≈ ¡≥Áapple
‹≈Ú‰∞ Ò◊≈ ª ÓappleÁ≈È∂ ˘ Óπ‹≈Úapple ‹≈Ú‰ Á∂Ú‰ È≈‘∆∫Õ ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈, ¡ÚØ Ô≈appleØ ÓÀ∫
ª Óπ√ÒÓ≈È∞ ‘ª ÓÀ∫ ª «‘øÁ» È≈‘∆∫Õ Î∂«apple Óπ‹≈Úappleª ’«‘¡≈ Ï≈Ï≈ ¬∆‘ª «ÏÈ≈ Óπ‹≈ÚappleØ∫ ¡Úappleπ
«’√∆ ’Ø ‘π’Óπ È≈‘∆∫Õ ¡appleπ Óπ‹≈Úapple Ì∆ ‹Ø ‹ªÂ∂ ‘À √Ø ¡≈„∆ Ï≈«Ë ’«apple ¡≥Áapple ‹≈Â∂ ‘À∫Õ Âapple
ÓappleÁ≈È≈ «Î«apple ¡≈«¬¡≈Õ ◊πapple» È≈È’ Íπ«¤¡≈ ÓappleÁ≈È≈ Á∂«÷¡≈«¬Õ ª ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈,
‹∆ «’ÊØ∫ Á∂«÷ ¡≈«¬¡≈Õ Î∂«apple ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈ ÓappleÁ≈È≈ «’Õ ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈, ‹∆ «’ÊØ∫
Á∂«÷ ¡≈«¬¡≈Õ Î∂«apple ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈ ÓappleÁ≈È≈ «’Õ ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈, ‹∆ ¡≥Áapple ‹≈Ú‰∂
Á∂∫Á∂ È≈‘∆∫ ¡≈÷ÁÀ ‘À«È ‹Ø ¡≥Áapple ‹≈Ú‰ Á≈ ‘π’Óπ «ÏÈ≈ Óπ‹Úappleª «’√∂ ˘ È≈‘∆∫Õ Óπ‹Úapple Í∆
¡÷∆ Ïø«È ’∂ ‹ªÁ∂ ‘À«ÈÕ ◊πapple» È≈È’ ‘«√¡≈, ÓappleÁ≈È≈ ¬∂‘π Â∞‘≈‚≈ Ó’≈Õ ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈
‹∆ ÓÀ˘ Ú‚≈ ¡appleÓ≈È apple«‘ ‹≈¬∂◊≈Õ ¡Â∂ Â∂apple≈ È≈«Ò ¡≈«¬¡≈ ¬∆Ú∂ ÷≈Ò∆ «Î«apple ‹≈√ª ¡Â∂
Á∂«÷¡≈ È≈ ‹≈√ª ª Î∂«apple ’Á Á∂÷‰≈ ‘ÀÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, ÓappleÁ≈È≈ ‹apple»apple Á∂÷‰≈
‘¬∆Õ Âª ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ ‹apple»apple «Á÷≈¬∆¬∂Õ Âª ◊πapple» È≈È’ Ï⁄È∞ ’∆Â≈ ‹Ø ‹≈«¬ ÓappleÁ≈È≈
«È√ø◊ ⁄«Ò¡≈ ‹≈«¬ ¡≥Áapple ¡‡’∂ È≈‘∆∫Õ ÓappleÁ≈È∂ ‘π’Óπ Ó≥«È¡≈Õ ÓappleÁ≈È≈ ¡≥Á«apple ‘∆ ⁄«Ò¡≈
◊«¬¡≈Õ ¡◊Ø∫ Óπ‹≈Úapple √ÌÀ ¡≥Ë∂ ‘Ø«¬ ◊¬∂Õ ‹≈ ÓappleÁ≈È≈ ¡≥Áapple ‹≈«¬ ’«apple Á∂÷∂ ª «‘’∞ Ú‚≈
Ï‘πÂπ ÍÊapple Á∆ Ó»apple«Â ÿÛ∆ ‘ج∆ Ëapple∆ ‘ÀÕ ÓappleÁ≈È≈ Á∂÷∂ ª ‘Øappleπ ’∞fi È≈‘∆∫Õ ÓappleÁ≈È≈ Á∂÷ ’«apple
Ï≈‘«apple «È’«Ò ¡≈«¬¡≈ ◊πapple» È≈È’ Í≈«√Õ ◊πapple» Íπ«¤¡≈, ’‘π ÓappleÁ≈È≈ «’¡≈ «‚·ØÕ ÓappleÁ≈È∂
¡≈«÷¡≈ ‹∆ ÓÀ∫ ª Á∂«÷ ’«apple ‘Àapple≈È∞ ‘Ø«¬ apple«‘¡≈, Á∂÷≈ «’¡≈ «‘’∞ Ó»apple«Â Ú‚∆ ÍÊapple Á∆ ÷Û∆
‘ÀÕ ‘Øappleπ Ó˘ ’∞¤∞ È «‚·≈Õ ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, ÓappleÁ≈È≈ ¿∞‘ Ó»apple«Â Ó‘≈Á∂Ú Á∆ ‘À¬∆Õ ¬∂‘π
Í≈‹π apple÷ÁÀ ‘ÀÈ ‹Ø ¡≥Á«apple ‹≈Ú‰≈ «’√∂ ˘ È≈‘∆∫ Á∂∫Á∂ ¡≈Í Ì∆ ¡÷∆¡ª Ïø«Ò ’∂ ‹ªÁ∂ ‘À«ÈÕ
ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈, ‹∆ ¬∂ ª ¡≈÷Á∂ ‘À«È ‹Ø Ïπ Íapple√Â∆ Ïπapple∆ ‘À ¬∂«‘ Á»«apple «’ È≈‘∆∫ ’appleÁ∂Õ
◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, ÓappleÁ≈È≈ ¬∂‘π ÂÀ˘ ‘∆ Á∂÷‰≈ «Ó«Ò¡≈ ‘À «¬È∑ª ˘ Á∂÷‰≈ Á≈ ‘π’Óπ
È≈‘∆∫Õ ‹∂ ¡÷∆∫ ÷πÒ∆¡ª ‹≈Ú«È Âª ¡≥Ë∂ ‘Ø«¬ ‹ªÁ∂ ‘À«ÈÕ Âª ÓappleÁ≈È∂ ’«‘¡≈ ‹∆ «’√
Ú≈√Â∂Õ ◊πapple» È≈È’ ¡≈«÷¡≈, ÓappleÁ≈È≈ «¬ÊØ∫ Á≈ ‹Ø Í≈Â√≈‘ ¡≈‘≈ ÷πÈ’≈apple ‘π√ÀÈ, ˙√
¡≈«÷¡≈ ¡≈‘≈ ‹Ø «¬‘π Ó»apple«Â ¬∆‘ª √∂ Á»«apple ’apple∂Õ Âª ¿∞√ Á∂ ‘π’Ó È≈Ò ¡◊Ø∫ Á»apple ’apple«È ª
√≈apple∆ Í≈«Â√≈‘∆ ÷πÈ’≈apple Á∆ «Ú«⁄ ¡Â∂ «‹ÂÈ∂ Óπ‹≈Úappleª Á∂ ÿ«apple ¡≈‘∂ «Â«ȡª ˘ ¡«◊
Ò◊∆Õ Ò◊≈ ÓπÒ÷π √Û«È Âª Í≈«Â√≈‘ ¿πÊØ∫ «È’«Ò È·≈ ¡≈«¬ «¬√∂ Ïπ Á∆ ÍÀapple∆ Í«¬¡≈Õ
ª Ïπ«Â «Ú⁄Ø∫ ¡Ú≈«‹ «È’Ò∆ ‹Ø ’ج∆ ÷πÒ∆¡ª ¡÷∆∫ ¡≥Á«apple ¡≈ÚÀ◊≈ √Ø Âª ¡≥Ë≈ ‘ØÚ∂◊≈Õ
«¬√ Ú≈√Â∂ apple«÷¡≈ ‘ÀÈÕ ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈, ‹∆ Ú«Â «‘øÁ»¡ª ˘ ’≈Ϋapple «’ ¡≈÷Á∂ ‘À«ÈÕ
◊πapple» ’«‘¡≈, ÓappleÁ≈È∂ ¬∂«‘ ¡≈Í∂ ’≈Îapple ‘À«Ò Óπ√ÒÓ≈«È È≈‘∆∫ ¬∂‘∆ È’Ò∆ ‘À«ÈÕ ÓappleÁ≈È∂
¡≈«÷¡≈ ‹∆ ÓÀ∫ ª ¡≥Ë≈ È≈ ‘Ø«¬¡≈Õ ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈ ÓappleÁ≈È≈ ¬∂«‘ ‹Ø ÂzÀ ◊π‰ «‘øÁ»
¡≈÷Á∂ ‘À«È √Ø ÏÑÓ≈ «Ï√È∞ Ó‘∂√𠫬‘ ÍÀÁ≈«¬√ √Ì ¬∂È≈ ‘∆ ÊØ∫ ‘ج∆ ‘ÀÕ √π‹≈÷≈ √ج∆ apple‘À
‹π «¬√ ˘ Í»‹‰≈ ‹≈Ú∂Õ ¡Â∂ «‘’∂ ª ’ج∆ «Èappleø’≈apple∆ ‘ØÚ∂Õ ¬∂‘π «Âz‘π «Ú⁄‘π √ÏÒ Íπapple÷ ‘ÀÕ
¡Â∂ ÌØÒ≈ Ó‘∂√π ‘ÀÕ «¬√ Á∂ Á◊≈ Ú´ «Úø◊ È≈‘∆∫ ¡Â∂ Ï⁄È Á≈ √»apple≈ Í»apple≈ ‘ÀÕ ¬∂√ Ú≈√Â∂
¬∂«‘ Ó»apple«Â «¬Ê∂ apple‘∆ ‘¬∆Õ ¡≈÷π ÓappleÁ≈È≈ ‘𫉠«’Ë«apple ⁄ÒÁ≈ ‘À∫Õ ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ ‹∆, Âø»

282
‹≈‰±Õ ◊πapple» ¡≈«÷¡≈, ÓappleÁ≈È≈ Ó«Â ’∞fi Ú«Â Ô≈Á ¡≈«¬ ÍÁ≈ ‘ØÚ∆ ª ‘π‰∂ ‘∆ ¡≈÷πÕ
ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈, ‹∆ «¬È∑ª Á≈ ÍØÒ Âª «‚·≈Õ Íappleπ ‹∆ ¬∂‘ Í≈‰∆ ‹Ø Ò∂ ‹ªÁ∂ ‘À∫ √Ø «’ÊØ∫
ÒÀ ‹ªÁ∂ ‘À∫Õ ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, ÓappleÁ≈È≈ ¬∂‘ ‹Ø Óπ‹≈Úapple ‘À √Ø È √À ÿappleπ ‘ÀÕ «’√∂ ˘ ¤∂
Ó‘∆È∂ «’√∂ ˘ È≈Ú∂ Ó‘∆È∂ «’√∂ ˘ ÚË∂apple∂ ÿ‡∂apple∂ Ïapple√≈ ¡ªÚÁ∆ ‘À ª «¬‘ «’¡≈ ’appleÁ∂ ‘À«ÈÕ
Á𫬠¡≈ÁÓ∆ Ï≈‘apple ÿÛ∂ ̪‚∂ Ì«apple Ì«apple apple÷Á∂ ‘À«È ¡Â∂ ¡≥Á«apple ‹Ø ‹ªÁ∂ ‘À«È √Ø ¡÷∆ Ïø«È
’«apple ‹ªÁ∂ ‘À«ÈÕ Âª ¿∞‘ Í‘Ò∂ ⁄≈«apple «ÁÚ≈Ò∆ ËØ∫ÚÁ∂ ‘À«ÈÕ «Í¤À Ó»apple«Â ˘ ÈÚ≈ÚÁ∂ ‘À«ÈÕ
¿∞‘ Í≈‰∆ Ï≈«‘apple Ú≈apple Ú‘Á≈ ‘ÀÕ ¬∂‘ ‹Ø Ï≈‘apple ÂÒ≈Ú «‚·Ø √Ø ÌappleÁ≈ ‹ªÁ≈ ‘À ¡Â∂ ¬∂‘ ‹Ø
‘≈‹∆ ¡ªÚÁ∂ ‘À«È ¿∞√∂ «ÈÚ≈‹ Á∆ √≈«¬Â ¡ªÚÁ∂ ‘À«ÈÕ √Ø «ÈÚ≈‹ ’∆Â∆ √Ø Ìª‚∂ Ìapple∂ ¿∞√
Í≈‰∆ È≈«Ò ÒÀ ⁄Ò∂ ¬∂‘ Í≈‰∆ ÒÀ ‹ªÁ∂ È∆Õ ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ ¿∞‘ ‹π ÓÁ∆È≈ ¡≈÷Á∂ ‘À«È
√Ø ’∂‘Û∆ ‹≈‘◊≈ ‘ÀÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, ÓappleÁ≈È≈ «¬ÊØ∫ Ï≈apple≈ Ó‹Ò≈ ‘ÀÕ ÓappleÁ≈È∂
¡≈«÷¡≈, ‹∆ È∂Û∂ ‘∆ ‘ÀÕ ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, ÓappleÁ≈È≈ Ï≈apple‘ Ó‹Ò≈ È∂Û∂ ‘Ø∫Á∆¡ª ‘À«ÈÕ
ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈, ‹∆ Â∞√∆∫ ¡√≈˘ ¡„≈¬∆ ‘‹≈apple ’Ø‘ª «¬’ ÍÒ «Ú⁄ ÒÀ ¡≈¬∂ ¡≈‘∂ ª «¬‘
Ï≈appleª Ó≥‹Òª «’¡≈ ‘À«ÈÕ
ÓÁ∆È∂ ‹≈‰≈
ª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, ⁄´ Ì≈¬∆ ÓappleÁ≈È≈ ÂÀ˘ Ì∆ appleø◊ È≈‘∆∫ ’appleÈ≈Õ ˙ÊØ∫ Ï≈apple‘
«ÁȪ «Ú«⁄ ÓÁ∆È∂ √‘apple ◊¬∂ «‹Ê∂ Ó‘øÓÁ Á∆ ◊Øapple ‘ÀÕ ˙Ê∂ ÓappleÁ≈È∂ ˘ ◊πapple» ¡≈«÷¡≈ ‹≈«‘
ÓappleÁ≈È≈ Á∂÷ ¡≈¿∞Õ ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ ‹∂ ’ج∆ Ó≥È∂ ’apple∂Õ ◊πapple» È≈È’ ¡≈«÷¡≈ ¬∂Ê∂ ¡÷∫
È≈‘∆∫ Ïø«ÈÁ∂Õ ¡Â∂ ±ø ª Â∞apple’ ‘ÀÈ≈Õ ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈, ͬ∂ fiapple∂ Â∞apple’ «¬‹∂‘∂Õ ◊πapple» È≈È’
¡≈«÷¡≈, ÓappleÁ≈È≈ Á∂÷‰ «’ ¡≈«¬˙Õ ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈, ‹∆ ÓÀ∫ Á∂÷‰ ¡≈«¬¡≈ ‘Ø∫ ÓÀ∫ ª
’ج∆ Í»‹‰ È‘∆∫ ¡≈«¬¡≈Õ ÓÀ∫ ¬√∂ Ú≈√Â∂ ¡≈«÷¡≈ ‹π ¬∂‚∆ Âapple∆¯ ’appleÁ∂ ‘À«È «Á÷≈ ¿∞Ê∂ «’¡≈
‘ÀÕ ◊πapple» ¡≈«÷¡≈ ÌÒ≈ ‹≈«¬ Á∂«÷ ª ¡≈¿∞Õ ÓappleÁ≈È≈ ¡≥Á«apple ◊«¬¡≈ ¡Â∂ ◊πapple» È≈È’ ¡Â∂
Ï≈Ò≈ ÁØÚ∂∫ Ï≈‘«apple ¿∞√ ◊Øapple Ú«Ò ÍÀapple ’apple ’∂ √πÂ∂Õ Âª «¬’ ÓπÒª ¡≈«¬¡≈, Á∂÷À «’¡≈ ‹Ø ◊Øapple
Ú«Ò ÍÀapple ’«apple √πÂ∂ ‘À«ÈÕ ¿∞√ ÓπÒ≈ ’«‘¡≈ ÚØ Â∞Ó ’¿∞‰ ‘ØÂ∂ ‘Ø apple√»Ò ’∆ ’Ïapple ÂappleÎ ÍÀapple
’∆¬∂ ‘À«ÈÕ Âª ◊πapple» ’«‘¡≈ Ì≈¬∆ ‘Ó Ê’∂ ‘≈apple∂ ‘À∫ «‹Ëapple Â∂apple∆ ÷π√∆ ‘ØÚÀ «ÂËapple ¡√≈‚∂ ÍÀapple
ÿ√∆‡ ’appleÕ Âª ÓπÒª Á𑪠Á∂ ÍÀapple Ò◊≈ ÿ√∆‡«È, «‹ «‹ ÍÀapple ÿ√∆‡∂ «Â «Â È≈Ò∂
◊Øapple ÿ√∆‡∆Á∆ «Îapple∂Õ ÓπÒª «¤Â≈ ‘Ø«¬ ’«apple ’«‘¡≈ ¡apple∂ ¬∆‘ª √∂ Â∞Ó Á»«apple ‘ØÚ∂Õ Ô‘ Óπ’≈Ó
Ó‘øÓÁ apple√»Ò ’≈ ‘ÀÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ˘ apple≈◊ «Â◊ «Ú⁄ √ÏÁπ Íapple≈Í«Â ‘Ø«¬¡≈ :-
Óπ’≈Óπ ’«apple ÿapple ÏÀ√‰≈ «È ⁄Ò‰∂ ’∆ ËØ÷Õ
Óπ’≈Óπ ª Íappleπ ‹≈‰∆¡À ‹≈ apple‘∂ «È‘⁄´ ÒØ’≈
[√≈apple≈ ÙÏÁ, «√apple∆ apple≈◊ Ó‘Ò≈ 1 ÿapple 2 Õ 17 Õ (64)]
ª ÓπÒª ’‘À, ’≈Îapple «’¡≈ ’∞Îapple ÏØÒÂ≈ ‘À, ¡Ò≈‘ ˘ È∆‘∂ ‹≈‰Á≈Õ ¡Ò≈‘ Á∂
apple√»Ò È∆‘∂ ‹≈‰Á≈ ‘À∫, È≈ «ÈÓ≈‹ ‹≈‰Á≈ ‘À∫, È≈ appleØ‹≈ ‹≈‰Á≈ ‘À Â∞√∆∫ «’ÊØ∫ ¡≈¬∂ ‘Ø Â∞√≈˘

283
’ج∆ ¡appleÏ ‘π‰∂ Ó≈«apple ÿÂÁ≈ ‘À ±ø «¬Ê‘π ‹≈«‘Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ˘ √ÏÁπ Íapple≈Í«Â ‘Ø«¬¡≈Õ
apple≈◊π Ó≈apple» √ØÒ‘≈Õ
¡Ò≈‘ ¡◊Ó ÷πÁ≈¬∆ ÏøÁ∂
¤Ø«‚ «÷¡≈Ò ÁπÈ∆¡ª Á∂ ËøË∂Õ
[Ó≈apple» Ó‘Ò≈ 5 √Ø‘Ò∂ Õ 12 Õ (1083)]
‹ª Óπ‘Ó≥Á Á∆ ◊Øapple ÓappleÁ≈È≈ Á∂«÷ ¡≈«¬¡≈ ª ◊πapple» È≈È’ Íπ«¤¡≈, ¡≈÷π ÓappleÁ≈È≈
«’¡≈ «‚·ØÕ ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈, ‹∆ «’¡≈ «‚·≈ «Ó‡∆ Á∆ ◊Øapple «‚·∆ ¬∂‚∆ Âapple∆Î Â∞apple’ ’appleÁ
‘À«ÈÕ ¡Â∂ ¬∂Ê∂ ¬∂‘π ‘≈´ ‘À «’¡≈ ‹≈Í∂¡◊∂ «’¡≈ ‘≈√Ò ‘Ø√È∂Õ ÓÀ˘ ª ¬∂Ê∂ ’∞fi ‘≈Ò Ó¨Ó
È ‘Ø«¬¡≈Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, ÓappleÁ≈È≈ ¡‹∂ Ó‘øÓÁ Ú«Â ‹ÈÓ ¡≈Ú‰≈ ‘ÀÕ «Âz‘◊π‰≈
Á∂ «Ú⁄∂ ¡≈‘≈ «Âz‘π ◊π‰≈ «Ú⁄‘π «È’«Ò¡≈ È≈‘≈Õ ¿∞√ Î∂«apple «‘øÁ» Á∂ ‹È«Ó ¡≈Ú‰≈ ‘ÀÕ Í≥Áz≈
√À Ú«apple¡ª ¿∞√ Á∆ «Ì√«Â «Ú«⁄ ¡≈appleÏÒ≈ ‘ÀÕ ‹ª Í≥Áz≈ √À Ú«apple¡ª Í»apple≈ ‘Ø√∆ ª ¿∞‘ Î∂«apple
«‘øÁ» Á∂ ÿ«apple ‹ÈÓ ÒÀ√∆Õ Íapple √»Á Á∂ ÿappleÕ ¿∞√ Â≈¬∆ Í»appleÈ √«Â◊πapple» ÍappleÒØ’∆ «ÓÒ∂◊≈Õ Âª
¡◊∂ ¿∞√ Á≈ ‹ÈÓ ÓappleÈ∞ apple‘Â≈ ‘ØÚ∂◊≈Õ ¿∞√ «Ú«⁄ ‹∆appleªÁ Ï‘π ¡≈‘∆Õ Íapple Í»apple≈ ¿∞√Â≈¬∆
’ج∆ È≈‘≈ «Ó«Ò¡≈Õ ¿∞√ Á≈ ‹ÈÓ apple‘Á≈ ‘À «‘’∞Õ Âª Î∂«apple ÓappleÁ≈È∂ Íπ«¤¡≈, ◊πapple» ‹∆ ¬∂‘
‹Ø ¡≈÷Á∂ ‘À«È ‹Ø ÷πÁ≈«¬ È≈Ò ÍÛÁ∂ «Ú«⁄ ◊Òª ’∆Â∆¡ª ‘À«È √Ø ¬∂‘π √⁄π ’∂ fi»·πÕ Âª ◊πapple»
È≈È’ ’«‘¡≈, √𫉠ÓappleÁ≈È≈ ¬∂‘π ’«Ò‹π◊ ‘À«¬ «¬√ Á∂‘∆ «Ú⁄ ’ج∆ È≈‘∆∫Õ ¡Â∂ ‹≈ «¬√
Á∂‘∆ «Ú⁄Ø∫ «È’Ò∂ ¡Â∂ Í»appleÈ ‘ØÚ∂ ª ¿∞√Á≈ Áapple√È∞ Í≈Ú∂Õ Î∂«apple ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈, ‹∆ ¬∂‘
‹Ø «‘øÁ» ¡≈÷Á∂ ‘À«È ÁappleÙÈ ’∆Â≈ ¡Â∂ Â∞apple’∞ ¡≈÷Á∂ ‘À«È Á∆Á≈appleπ Í≈«¬¡≈ ¬∂‘π √⁄π ¡≈÷ÁÀ
‘À«È ’∂ ’±Û ¡≈÷Á∂ ‘À«ÈÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ÏØ«Ò¡≈, ÓappleÁ≈È≈ ¬∂‘π ’±Û ¡≈÷Á∂ ‘À«ÈÕ Áapple√È
‹Ø ’appleÁ∂ ‘À«È ¡Â∂ ˙‘ ‹Ø Á∆Á≈apple ’appleÁ∂ ‘À«È √Ø ÁØÚ∂ ’∆Â∂ ‘Ø«¬¡≈ Á≈ ’appleÁ∂ ‘À«ÈÕ ¡Â∂ ¿∞√
¡≈Íπ ¡≈͉≈ «’√∂ ˘ È≈‘∆∫, «Á÷≈«¬¡≈Õ ¬∆Ú∂ «‘øÁ» ¡Â∂ Óπ√ÒÓ≈È ÁØÚ∂∫ Á≈Ú∂ «Ú«⁄ ÁfiÁ∂
‘À«ÈÕ Âª Î∂«apple ÓappleÁ≈È∂ Íπ«¤¡≈ ‹∆ Ï≈‹∂ «◊¡≈È∆ «‘øÁ» ¡Â∂ Â∞apple’ ¡≈÷Á∂ ‘À«È ‹Ø ¬∂‘Ø ÏØÒÁ≈
‘À √Ø ¬∂‘π ÷πÁ≈«¬ ‘À ¡Â∂ ÍappleÓ∂√appleπ ‘ÀÕ ¡Â∂ Â∞√ª Ì∆ √ÏÁπ «Ú«⁄ ÏØ«Ò¡≈ ‘ÀÕ ‹Ø √appleÏ«Ï¡≈Í∆
‘À ª ¬∂‘∆ Áapple√Èπ ¡Â∂ Á∆Á≈apple «’√ Á≈ Í≈Ú‰≈ ‘À√πÕ ¡‹∆ ¬∂‘ Ó∂apple≈ «Ú√Ú≈√ ‘ÀÕ
ª ◊πapple» È≈È’ ÏØ«Ò¡≈ ÓappleÁ≈È≈ ‹Ø √appleÏ «Ú«⁄ ˙‘Ø apple«Ú¡≈ ‘ØÚ∂ ª ÏøÁ∂ ¡≈‹˜
«’ ‘ØÚ‰Õ «’ «’√∂ Á∆ ÓπÊ≈‹∆ ’ج∆ ’apple∂Õ ¡Â∂ ¡√ª ‹Ø √ÏÁ «Ú«⁄ √appleÏ «Ï¡≈Í∆¡ª
¡≈«÷¡≈ ‘À ‹Ø ‹≈‰È≈ ‘À∫∫ «’√ Ú≈√Â∂ ¡≈«÷¡≈ ‘ÀÕ Âª ÓappleÁ≈È∂ ¡appleÁ≈√ ’∆Â∆ ÷Û∂ ‘Ø«¬ ’«apple
‹∆ ◊πapple» ‹∆ ¿∞‘ Ú√ ÓÀ˘ √π‰≈¬∆¬∂ ‹∆Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈ ÓappleÁ≈È≈ ¡√ª ¬∂√ Ú≈√Â∂
¡≈«÷¡≈ ‘À ‹Ø √ÌȪ Á∂ «√«apple Â∂ ¿∞√ Á≈ ‘π’Óπ ÚappleÂÁ≈ ‘À ’ج∆ ‹∆¡ ‹øÂz Í√» Í≥÷∆ ¡≈ÁÓ∆
¡appleπ «Ï÷π ‹Ø ÍÀÁ≈«¬√ √Ì ¿∞√Á∂ ‘π’«Ó «Ú«⁄ ⁄ÒÁ∆ ‘ÀÕ ¡≈Í∂ ’ج∆ apple≈¬∆ √Ó≈È ’∞¤ È≈‘∆∫

284
’apple √’Á≈Õ Âª Î∂«apple ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ ◊πapple» ‹∆ ¬∂‘π √À√≈apple Ú‚≈ fi»·≈ ‘ÀÕ Âª ◊πapple» È≈È’
’«‘¡≈, ÓappleÁ≈È≈ √À√≈apple «’¡≈ ’apple∂ ‹Ø ’appleÂ≈apple ¡≈Í∂ ÌπÒ≈«¬ ¤«‚¡≈ ‘ÀÕ «‹√ ¿∞Íapple «Ó‘apple
Á∆ È‹apple ‘Ø∫Á∆ ‘À «Â√ Â≈¬∆∫ Í»appleÈ ◊πapple» ÍappleÒØ’∆ «ÓÒ≈«¬Á≈ ‘ÀÕ È≈‘∆∫ ª √À√≈«apple ¿∞Íapple ’‘apple
Á∆ È‹«apple ‘ÀÕ «‹ ’Ï∆apple Ì◊ ͻappleÈ Á≈ Ï⁄È ‘À ‹Ø :- ’⁄∂ ◊πapple Á∆ Á∆«÷¡≈ ¡À√∆ ‹À√∂
Ì◊Â≈ ’≈ Ï∆‹Õ Úapple Íapple≈Í«Â ’ø«È¡≈ «’¡≈ ’apple∂ ‹¿π Ì◊Â≈ Í≈«¬¡≈ ‘∆‹πÕ ÓappleÁ≈È≈ ¬∂«√
√À√≈apple ˘ ’appleÂ∂ ¡≥Ë≈ ’«apple ¤«‚¡≈ ‘ÀÕ ’∞fiπ ◊ØÁÛ∆¬∂ ’∆Â∂ √∂Ò∆¬∂ Í≈¬∂ ’∂ Âø»ÏÛ∆¬∂ ‘«Ê Ò∆Â∂
’ج∆ È≈ Í»appleÈ ‘Ø«¬¡≈Õ «Â√ ˘ ’appleÂ≈apple ¡≈Í∂ Í»appleÈ Íπapple÷π «ÓÒ≈¬∂ √ج∆ Í»appleÈ Íπapple÷Ø ‘Ø∫Á≈ ‘ÀÕ
¡Â∂ «‹√ Â≈¬∆ Í»appleÈ Íπapple÷ «ÓÒ∂ «Â√ Í≈√Ø∫ apple«√ ’«√ √Ì∂ ¤∞«‡ ‹ªÁ∂ ‘À«ÈÕ ¿π√ ª¬∆ √∆«Â
È≈ ÂÍ È≈ ÷π«Ë¡≈ «Ï¡≈ÍÂ≈ ‘ÀÕ ¿∞√ Â≈¬∆∫ ËappleÂ∆ Í≈‰∆ ¡√Ó≈È apple≈‘π Á∂∫Á≈ ‘ÀÕ ¡Â∂
¡≈÷Á∂ √≈Ë Ï‘πÂ∂apple∂ ‘«ÈÕ ¡≈͉∂ Óπ‘Á∂ ¡≈÷∂ ’∞fi È≈‘∆∫ ‘Ø∫Á≈Õ ¿∞Ò¤‰ ◊πfi∂ apple‘Á∂ È≈‘∆∫Õ
√∞ÒÂ≈ÈÍπapple ¡≈¿∞‰≈
Î∂«apple ¿∞Ê∂ ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, Ï≈Ò≈ Ì≈¬∆ ¡√≈˘ Ï∂Ï∂ ‹∆ Ô≈«Á ’∆Â≈ ‘ÀÕ Ï≈Ò∂
¡≈«÷¡≈ ‹∆ ’∆Â≈ ‘Ø√∆Õ Î∂«apple ◊πapple» È≈È’ ¡≈«÷¡≈, Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ ‹≈«¬¡≈ ⁄≈‘∆¬∂Õ Ï≈Ò∂
¡≈«÷¡≈ ‹∆ ¡√∆∫ ¿∞ÊØ∫ «’ÂÈ∂ ’Ø‘ ¡≈‘∂Õ ‘ª ◊πapple È≈È’ ’«‘¡≈, Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ ¬∂ÊØ∫ √Â≈¬∆
√Ω ’Ø‘ ‘ÀÕ Â≈ Î∂«apple Ï≈Ò∂ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ Í‘π⁄∆¬∂◊≈ ’«ÁÕ Î∂«apple ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈
’appleÂ≈apple fi«Ï ÒÀ ‹≈ÚÀ◊≈Õ Á»«¬ Í‘apple≈ Ú∂Ò∂ ◊Òª ’∆Â∆¡ª ¡≈‘∆ ¡Â∂ √ø«Ë¡≈ Ú∂Ò∂ ’±⁄ ’∆Â≈Õ
«¬’ ÿÛ∆ apple≈«Â ◊¬∆ ¡≈«¬ √πÒÂ≈ÈÍπapple ÚÛ∂ ‹À apple≈Ó Á∂ ÿ«apple ¡⁄≈‰’Õ Â∞Ò√ª Á∂÷∂ ª Ï‘»
‹∆ Á≈ Ì≈¬∆ ¡≈«¬¡≈ ‘ÀÕ Â∞Ò√≈ ’±’∆, Ï‘π» ‹∆ ÚË≈¬∆ ¬∂ Â∞Ó≈apple≈ Ì≈¬∆ ‹∆ ¡≈«¬¡≈ ‘ÀÕ
È≈È’∆ Á∂÷∂ ª √⁄∆ Óπ⁄∆ ¡≈«¬¡≈ ‘ÀÕ È≈È’∆ ÍÀappleª Â∂ „«‘Á∆ √∆ ‹Ø ◊πapple» È≈È’ ¡◊Ø∫ Í’«Û
Ò∆Â∆Õ ¡≈«÷¿∞√π, Ï∂Ï∂ ‹∆ Â∞√ª ÓÀ˘ Ô≈Á ‹Ø ’∆Â≈ ¡√ª ¡≈«÷¡≈ Ï∂Ï∂ ‹∆ Á≈ Áapple√Èπ ’apple∆¬∂Õ
ª È≈È’∆ ÏØÒ∆, Ì≈¬∆ ‹∆ Â∞√∆∫ «’Ê≈¿±∫ È∂Û∂ ¡≈‘∂Õ ¡√ª ÁπÍ‘apple Ú∂Ò∂ Ô≈ ’∆Â≈ ¡≈‘≈Õ
Â∞√∆∫ È∂Û∂ ‘Ø√ØÕ Âª ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈, apple‹≈Á∆ ‹∆ ◊πapple» È≈È’ ¬∂’ ÿÛ∆ «Ú«⁄ √Â≈¬∆ √Ø ’Ø‘ª
Â∂apple∂ Ú≈√Â∂ ¡≈«¬¡≈ ‘À ¡Â∂ ¡√≈˘ Ì∆ «Ò¡≈«¬¡≈ ‘ÀÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ¡≈«÷¡≈ ⁄πÍ ÓappleÁ≈È≈
⁄πÍ ’appleÕ Âª ◊πapple» È∂ È≈È’∆ ˘ ¡≈«÷¡≈, Ï∂Ï∂ ‹∆ Â∞√ª ¡√≈˘ Ô≈Á ’∆Â≈ ¡≈‘≈ ª ¡√ª
Â∞apple ¡≈¬∂ ¡≈‘∂Õ Íapple ¡√∆∫ apple≈‘ ¿∞Íapple ¡≈‘∂ Â∞√ª ’∞¤∞ ¡≈÷‰≈ ‘À √Ø ¡≈÷ØÕ Âª È≈È’∆
¡≈«÷¡≈, ‹∆ Â∞√≈‚∂ Áapple«√È Á∆ ⁄≈‘ ¡≈‘∆ ¡√ª Âπ√ª ˘ ¬∂ Ú≈√Â∂ Ô≈Á ’∆Â≈ ¡≈‘≈Õ
Ï‘∞ Úapple∂ ◊π‹apple∂ ¡Â∂ Ì≈¬∆ ‹∆ ¡√≈˘ «Ú√≈«apple¡≈Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, ÌÒ≈ Ï∂Ï∂ ‹∆ Â∂apple∆
«⁄ÂÚÈ∆ Í»apple∆ ‘ج∆ ‘ÀÕ Â±ø ¡√≈˘ ‘𫉠÷π√∆ ’appleπÕ Âª Â∞Ò√ª ¡≈«÷¡≈, ·≈’∞apple ‹∆ Â∞Ó ÂØ ¡Ï∆
¡≈¬∂ ¡appleπ ¡Ï∆ ‹≈Â∂ ‘Ø Ì≈¬∆Ô≈ ‹∆’Ø ¡≈Ú‰∂ Á∂¿∞Õ Âª ◊πapple» ¡≈«÷¡≈, Â∞Ò√ª ¡√ª ‹apple»apple
‹≈Ú‰≈ ‘ÀÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈ ‹Ø Ï∂Ï∂ ‹∆ Â∞√∆∫ Ó∂apple∆ ÚÒØ∫ ‹∆‹∂ ‹∆ Á∆ Ï‘∞ Ï∂ÈÂ∆
’appleÈ∆Õ Âª È≈È’∆ Á∆¡ª ‘øfi» «È’«Ò ͬ∆¡ª ª È≈È’∆ «√apple∆ ⁄øÁ ˘ ¡◊∂ ¡≈«È ÷Û≈
’∆Â≈Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, Ï∂Ï∂ ‹∆ Â∞√ª ¬∂‘ ◊Ò È≈‘∆∫ ’apple‰∆ «’¿∞ ‹Ø ÓÀ∫ Â∞√≈‚∂ Ú≈√Â∂
«’ÊØ∫ ¡≈«¬¡≈ ¡≈‘≈Õ Âª È≈È’∆ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ Â∞√∆∫ «‘’ Ó‘∆È≈ apple‘Ø ¬∂Ê∂ Ó∂apple∂ Í≈«√Õ ◊πapple»

285
È≈È’ ¡≈«÷¡≈, Ï∂Ï∂ ‹∆ ¡√∆∫ Â∞√ª Í≈«√ Ï‘π «⁄apple apple‘∆¬∂∫◊∂ Íapple ‘𫉠¡√∆∫ apple≈‘ ¿∞Â∂ ¡≈‘∂Õ
Âπ√≈‚≈ ÌÒ≈ ¬∂√∂ ◊Ò «Ú«⁄ ‘ÀÕ Â∞√∆∫ ¡√≈˘ ÷π√∆ Á∂ÚØÕ Âª È≈È’∆ ‚apple∆, ¡≈«÷¿∞√ ‹∆ ‹Ø
Â∞√≈‚∆ apple‹≈«¬, È≈È’∆ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ Íapple√≈Áπ ª ‹∂«Ú ‹≈ÚØÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ¡≈«÷¡≈, Ï∂Ï∂
‹∆ ÓappleÁ≈È∂ ÂÀ˘ ’∞fiπ ¬∆¡≈apple ‘À √Ø Á∂ÚØÕ ¡≥ÁappleØ È≈È’∆ Í’Ú≈È ÍÂ≈√∂ ¡Â∂ ’«Û¡≈ ÁπËπ
¡◊∂ ¡≈«È apple«÷¡≈Õ ◊πapple» È≈È’ ¡≈«÷¡≈ ÷≈«¬ ÓappleÁ≈È≈Õ ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈, ‹∆ Â∞√∆∫ ÷≈ÚØ,
ª ÓÀ∫ Ú∆ ÷≈ÚªÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈ ̬∆ Ï≈Ò≈ ÒÀ Úø‚Õ Ï≈Ò∂ Úø‚∂ «Âz‘ª ÷≈Ë∂Õ Âª ◊πapple»
È≈È’ ¡≈«÷¡≈ ÒÀ Ï∂Ï∂ ‹∆ ¡√≈‚≈ ’appleÂ≈apple ’appleÂ≈appleÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ˘ È≈È’∆ ¡≈«÷¡≈,
‹∆ Ì≈¬∆ ‹∆ Î∂«apple ’Á Áapple√È Á∂√ØÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ¡≈«÷¡≈, Ï∂Ï∂ ‹∆ ¡√∆∫ Â∞√≈‚∂ Í≈«√
¡≈‘∂Õ ‹«Á Â∞√∆∫ Ô≈«Á ’appleØ◊∂ ÂÁ∆ ¡√∆∫ Â∞√≈‚∂ Í≈√ ‘≈‹apple ¡≈‘∂Õ Âª È≈È’∆ ¡≈«÷¡≈,
‹∆ ‹Ø Â∞√≈‚∆ apple‹≈«¬ ª Î∂«apple Ï≈Ò∂ ¡≈«÷¡≈ «‘’ Ï∂ÈÂ∆ √π‰Ø ª ÓÀ∫ ¡≈÷ªÕ ◊πapple» È≈È’
¡≈«÷¡≈ ¡≈÷ Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈Õ Â∂apple≈ ¡≈«÷¡≈ ¡√ª ’Á∆ È≈‘∆ Î∂«apple¡≈Õ Ï≈Ò∂ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ Â∞√∆∫
¡‹ Á∆ apple≈«Â Ï∂Ï∂ ‹∆ Í≈«√ apple‘Ø Ï∂Ï∂ ‹∆ Ì∆ apple≈‹∆ apple‘ÀÕ Ï∂Ï∂ ‹∆ Óπ‘Ø∫ ª ’∞fi ¡≈«÷ È≈‘∆∫ √’Á∆
Íappleπ Â∞√∆∫ Ï∂Ï∂ ‹∆ ˘ appleø‹π È≈ ’appleØÕ Âª ◊πapple» È≈È’ apple≈«Â Ï∂Ï∂ ‹∆ Í≈«√ ◊π‹apple≈È ’∆Â∆Õ «‹Ê∂
Í‘apple apple≈«Â apple‘∆ «ÂÊ∂ ◊πapple» È≈È’ «¬√È≈´ ’∆Â≈Õ È≈Ò∂ ÓappleÁ≈È∂ Ì∆ ’∆Â≈, «¬√È≈È
’apple«Á¡ª Ï∂Ï∂ ˘ ¡≈«÷˙√ ’appleÂ≈apple ’appleÂ≈appleÕ ¿∞ÊØ∫ ‹Ø ¿∞‚≈apple∆ Ò∆Â∆ ¿∞√ √Ø ÏÚø‹≈ √À ’Ø‘Õ
ÍappleÌ≈ ¡≈«¬ ¿∞Âapple∂∂Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ÏØ«Ò¡≈, Ì≈¬∆ ÓappleÁ≈È≈ ¡√∆∫ «’Ê∂ ¡≈‘∂ ¡Â∂ «’Ê∂
¡≈¬∂ ¡≈‘∂Õ Âª Ï≈Ò≈ ÏØ«Ò¡≈ ‹∆ Â∂apple∆ ±‘À∫ ‹≈‰π ¡√≈ȱ √Øfi∆ Â∂apple∆ ’≈¬∆ È≈‘∆Õ «’¡≈ ‹≈Í∂
±ø ÍappleÓ∂√πapple ‘À∫ ’∂ ±ø √≈Ë ‘À ¡√∆∫ ª ’∞fi È≈‘∆ ‹≈‰Á∂Õ Âª Î∂«apple ◊πapple» È≈È’ ÓappleÁ≈È∂ ˘
Íπ«¤¡≈ «’ ÓappleÁ≈È≈ ¡√∆∫ «’Ê∂ ¡≈¬∂ ¡≈‘∂, ª ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ «‹ÊØ∫ Â∞√ª ¡„≈¬∆
‘‹≈apple ’Ø‘ª Á∆ ¿∞‚≈apple∆ Ò∆Â∆ ¡≈‘∆ ¡Â∂ Ó’∂ ‹≈«¬ «È’Ò∂ ¡≈‘∂ ¡√∆∫ ¿∞Ê∂ ‘∆ ¡≈¬∂ ¡≈‘∂Õ
ª ◊πapple» È≈È’ ¡≈«÷¡≈ ÓappleÁ≈È≈ ÂÀ˘ ÌÒ≈ «⁄«Â apple«‘¡≈‘ÀÕ ÓappleÁ≈È≈ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ Â∞√≈‚∆
«’appleÍ≈ È≈«ÒÕ
«‘øÓ≈⁄Ò ‹≈‰≈
ª Î∂«apple ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈ ÓappleÁ≈È≈ ¡≈÷π ‘𫉠«’Ëapple ⁄ÒÁ≈ ‘À∫Õ ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈,
‹∆ «‹Ë«apple Â∂apple∆ apple‹≈«¬Õ ◊πapple» ¡≈«÷¡≈, ÓappleÁ≈È≈ ¡≈÷Ø Âª √πÓ∂apple∂ ¿∞Í«apple ⁄Ò∆¬∂, ˙Ê∂ «√Ë
Ó≥‚Ò∆ ‘ÀÕ ¿∞Ȫ Á≈ Áapple√È ’appleÁ∂ ⁄Ò∆¬∂Õ Ï≈Ò∂ ¡≈«÷¡≈ ÌÒ∆ ◊Ò ‘ØÚ∂Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ¡◊∂
⁄«Ò¡≈Õ ‹ª ¡◊∂ ‹≈¬∂ ª √Ì ËappleÂ∆ ¡Â∂ Í‘≈Û √π«¬È∂ Á∆ √Ó◊apple∆ ‘ÀÕ Âª ÓappleÁ≈È∂ Íπ«¤¡≈
‹∆ ¬∂Ê∂ ª ÓÀ∫ ¡‹Ï appleø◊ «‚·≈Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, ’∂‘≈ ÓappleÁ≈È≈Õ ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈,
‹∆ ¬∂‘π «‚·≈ ‹Ø ’∞Áapple«Â Á∆ apple√ ͬ∆ Ú‘Á∆ ‘ÀÕ Á»‹≈ √Ì √π«¬È∂ Á∆ ËappleÂ∆ Í‘≈Û∞ ‘À«È ¡Â∂
«¬Ê∂ ¡≈ÁÓ∆ Á∆ ‹≈«Â È≈‘∆∫Õ ¡Â∂ ‹∆ ¬∂√ ‹≈‘◊≈ Á≈ È≈ «’¡≈ ‘ÀÕ Âª ◊πapple» È≈È’
’«‘¡≈, ÓappleÁ≈È≈ √𫉠Ó≈apple»¯Â Á∂√ ‹≈‘◊≈ Á≈ È≈ ‘À ¡‘À ¡Â∂ ¡≥«Óàapple√ ‹Ø Ú‘Á∆ ‘À,
¬∂Ê∂ ’ج∆ Ï∆‹‰ Ú≈Ò≈ È≈‘∆∫ ¡≈Í∂ ’∞Áapple«Â È≈«Ò ÍÀÁ∂ ‘Ø∫Á∂ ‘À«È ¡Â∂ ¡≈Í∂ Î𫇠‹ªÁ∂ ‘À«È
¬∂‘π apple√π ’∞ÁappleÂ∆ ‘À ¡Â∂ ’∞Áapple«Â È≈Ò Ú‘Á∆ ‘À ¡Â∂ «¬Ê∂ ¡≈ÁÓ∆¡ª Á≈ ’øÓ È≈‘∆∫, ¡≈ÁÓ∆

286
«¬Ê∂ Í‘πø«⁄ √’Á∂ È≈‘∆∫Õ Âª Î∂«apple ÓappleÁ≈È∂ Ï∂ÈÂ∆ ’∆Â∆, ¡‹∆ ◊πapple» ‹∆ «¬‹∂‘≈ ’∞Áapple«Â Á≈
¡≥«Óà¬∆Ú∂ ¡‹≈¬∆∫ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ «’√∂ Óπ«‘ È≈‘∆∫ ÍÁ≈Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, ÓappleÁ≈È≈
¬∂‘∆ «¬‹∂‘∆ Ú√ ’appleÂ≈apple ÍÀÁ≈ ’∆Â∆ ‹Ø ¡‹≈«¬ È≈‘∆∫ ‹ªÁ∆Õ Î∂«apple ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈, ‹∆
¬∂Ê∂ ª «¬√ Á≈ ¡⁄Ú‰∞ Ú≈Ò≈ ’ج∆ È≈‘∆ ¡Â∂ √π«¬È≈ ¬∆Ú∂ Òª Ò≈«È ÒÂ≈Û∆Á≈ ‘ÀÕ Âª
◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, √𫉠ÓappleÁ≈È≈ ¬∂‘π ‹Ø ¡≥«Óàapple√ ’appleÂ≈apple ÍÀÁ∂ ’∆Â≈ ‘ÀÕ √Ø ¡≈Í«‰¡ª,
«Í¡≈apple∆¡ª Á∂ Ú≈√Â∂ ¿∞√ Á∂ ‹Ø ÍÃ∆ÂÓ Ì◊ ‘ÀÈ, «‹Èª √À√≈apple Á∂ apple√ ’√ ¤‚∂ ‘À«Ò «ÂȪ
˘ ¬∂‘π apple√ ’∞Áapple«Â È≈Ò ¿∞È≈ Á∆ apple√È≈ Â∂ ‹≈«¬ ÍÁ≈ ‘À ¡Â∂ √π«¬È≈ ‹Ø ÁØ÷È≈ ‘∂ ‹Ø
¿∞√Á∂ «È‹ Ì◊ ‘À«È √Ø ¿∞Ȫ Á∆ ¬∂‘π ¡ªÚÁ≈ ‘À ¡Â∂ √À√≈apple «Ú«⁄ ‹Ø √πÚappleÈ ‘À √Ø ’⁄≈
‘ÀÕ √À√≈apple ¿∞√∂ È≈«Ò Ó»apple¤ ‘Ø«¬ ◊«¬¡≈ ‘ÀÕ ¡Â∂ Ì◊ª Á∆ «Á√«‡ ¬∂Ê∂ ÷πÒ∆ ‘À ¿∞È∑ª Á∆
«Â√È≈ È≈Ó Á∆ apple‘∆ ‘À ‘Øappleπ ¿∞È∑ª ˘ Ô≈Á ’∞fiπ È≈‘∆∫ apple«‘¡≈Õ ÓappleÁ≈È≈ √À√≈apple ¡Â∂ Ì◊ª
«Ú«⁄ ¬∂‘∂ Îapple’∞ ‘À∫Õ Âª ÓappleÁ≈È≈ Í⁄≈«¬ √øÿ∂◊≈Õ Âª ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ ◊πapple» ‹∆ «¬ÂÈ∂ Úapple∂
Â∂apple∂ È≈«Ò «Îapple«Á¡ª ‘ج∂, ’Á∆ ª Âø» Á«√¡≈ ’appleπÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ¡≈«÷¡≈, ÓappleÁ≈È≈ ¬∂‘π
¡≥«Óàӑª ¡‹appleπ ‘À «‹√ Âappleª Á∆ ¡≈«Í ’appleÂ≈ ‹apple≈¬∂ √ج∆ ‹apple∂Õ È≈‘∆∫ ª Í∆apple ‘Ø«¬ Ï‘Á∂
‘À«È ‹apple È≈‘∆∫ √’Á∂Õ Ò◊Á∂ ‘À∫ ¡≈Íπ «◊È≈Ú«‰ √ª◊ ω≈«¬ Ï‘Á∂ ‘À«ÈÕ Âª ÓappleÁ≈È∂
¡≈«÷¡≈ ‹∆ «‹È∑ª ˘ Í⁄Á≈ ‘À √∂ ’∂‘Ø ‘Ø∫Á∂ ‘À«ÈÕ Âª Î∂«apple ◊πapple È≈È’ ’«‘¡≈, ÓappleÁ≈È≈
«‹Èª ˘ Í⁄Á≈ ‘À √∂ ◊πÓ ‘Ø«¬ ‹ªÁ≈ ‘À ¿∞‘ «ÈappleÏÒ ‘Ø«¬ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ ¿∞È∑ª ˘ Ó∂apple Â∂apple «Ú√apple
‹ªÁ∆ ‘À ¡Â∂ ¬∆ È≈‘∆∫ ‹≈‰Á∂ ‘À«ÈÕ Âª ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈, ‹∆ ‹∂ ÓÀ˘ Í⁄≈¿∞ ª, ÓÀ∫
Í∆ÚªÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ¡≈«÷¡≈, ÓappleÁ≈È≈ ¬∂ÊØ ‹Ø ¡≈«¬ Í‘π«⁄¡≈ ‘À∫ √∂ Í∆Ú‰ Á∂ Ú≈√Â∂
Í∆Õ ‹Ø ’∞¤∞ Í∆¿∞ √’Á≈ ‘À √ج∆ Í∆¿∞Õ ÓappleÁ≈È∂ ¿∞‘ apple√ Í∆Â≈, ÓappleÁ≈È≈ ‘Ø«¬¡≈ Ó√Â∞,
ÓappleÁ≈È∂ Á∆ Ìπ÷ Áπ÷ √Ì≈ ¿∞«· ◊¬∆Õ Âª Ï≈Ï∂ ˘ ◊πapple» È≈È’ Íπ«¤¡≈, Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ ¬∂‘ «’¡≈
‘Ø«¬¡≈Õ Ï≈Ò∂ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ Â∂apple∆ Âøπ‘∂ ‹≈‰∞ ¡√∆∫ ’∞fi È≈‘∆ ‹≈‰Á∂Õ Âª Î∂«apple ◊πapple» È≈È’
ÓappleÁ≈È∂ ˘ √Ú≈Ò ’∆Â≈Õ Âª Î∂«apple ÓappleÁ≈È∂ ’«‘¡≈, ◊πapple» ‹∆ ’∂‘ «’¡≈ ’∆ÂØÕ ◊πapple» È≈È’
’«‘¡≈ ÓappleÁ≈È≈ ±ø «⁄Â∞ Ê≈«¬ apple÷π, ¡√ª ÂÀ˘ È≈Ò∂ «ÈÏ≈‘‰≈ ‘ÀÕ ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ ÌÒ≈
‹∆ ‹Ø ’∞fiπ Â∞√≈‚∆ apple‹≈«¬Õ
ª «‘øÓ≈⁄Ò ˘ ¿∞‚≈apple∆ ’∆Â∆Õ ‹≈«¬ «‘Ó≥⁄Ò ¿∞Í«apple ÷Û∂ ‘ج∂Õ Âª ÓappleÁ≈È∂ Íπ«¤¡≈,
◊πapple» ‹∆ «¬‘ ’∂‘Û∆ ‹‘◊≈ ‘ÀÕ Âª Î∂«apple ◊πapple» ‹∆ ÏØ«Ò¡≈ ÓappleÁ≈È≈ ¬∂‘π «‘Ó≥⁄´ ‘ÀÕ ÓappleÁ≈È∂
¡≈«÷¡≈, ‹∆ ¬∂‘π ª Ï◊≈ ‹∂‘≈ ‘ÀÕ Âª Î∂«apple ◊πapple» È≈È’ ¡≈«÷¡≈, ÓappleÁ≈È≈ ¬∂‘π Ï◊∆ ÏappleÎπ
‘ÀÕ Â∂Ê∂ ¡≈ÁÓ∆ ÍÀapple apple÷Á≈ ‘À ◊Ò ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ‘∂Ê∂ ¡≈ÁÓ∆ Á≈ ’≈Óπ È≈‘∆∫Õ Âª Î∂«apple ÓappleÁ≈È∂
¡≈«÷¡≈ ‹∆ ¡√∆∫ «’ ’«apple ¡≈¬∂Õ Âª Î∂«apple ◊πapple» È≈È’ ÏØ«Ò¡≈, ÓappleÁ≈È≈ ¡√ª ˘ ’appleÂ≈apple
«Ò¡≈«¬¡≈Õ Î∂«apple ÓappleÁ≈È≈ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ «¬ÊØ∫ ’≈¬∆ Ìapple∂ Ì∆ ‹‘◊≈ ‘ÀÕ Âª Î∂«apple È≈È’ Ï⁄È∞

287
’∆Â≈, ÓappleÁ≈È≈ ¡◊∂apple∂ ‘∂«Ó ‘ÀÕ Âª Î∂«apple ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ ¿∞Ê∂ Ì∆ ⁄ÒØ◊∂Õ Âª Î∂«apple ◊πapple»
È≈È’ Ï⁄È∞ ÏØ«Ò¡≈Õ ⁄Ò∆¬∂∫◊∂ ÓappleÁ≈È∂Õ ¿∞ÊØ∫ «√appleË≈apple ÍappleÏ ˘ ⁄Ò∂Õ Âª ◊πapple» ¡≥◊Á
Íπ«¤¡≈, Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ «√«appleË≈apple ÍappleÏ Á≈ È≈ ‘ÀÕ Âª Ï≈Ò∂ ¡≈«÷¡≈, ◊πapple» ‹∆ ÍappleÏ Á≈
È≈ «¬√ Ú≈√Â∂ ‘À ¬∂‘π «√«apple ÂÒÚ≈«¬¡≈ ‘ÀÕ «‹Ê∂ apple≈‘ ÷‘Û≈ ’ج∆ È≈‘∆∫Õ «¬Ê∂ √ج∆ È≈‘∆Õ
«¬Ê∂ √Ø‘∆ Í‘π⁄∂ ‹∂ Í¿∞È ¡√Ú≈apple ‘ØÚ∂Õ ‹Ø ’Ï∆apple Ì◊ ¡≈‘≈, ’∂ apple«ÚÁ≈√ È≈Ó∂ ¡≈‘≈, «¬’∂
«√Ë≈ Á∆ ‹≈‘◊≈ ‘ÀÕ Âª Î∂«apple ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈, ‹∆ ¬∂‘Ø ‹Ø ¡≈÷ÁÀ ‘À«È ‹Ø ͪ‚∂ «‘Ó≥⁄Ò ◊Ò∂
«¬Ê∂ ¡≈¬∂ ª ◊Ò∂Õ Âª Î∂«apple ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, ÓappleÁ≈È≈ ¿∞« ª «Í¤∂ ÏappleÎ «Ú«⁄ ◊«Ò
◊¬∂Õ «‘’ Ô∞«Á√‡Ò (Ô∞«Á√‡apple) √≈Ï ¡≈«¬¡≈ √ج∆ √πapple◊ ÒØ’ ◊«¬¡≈Õ «¬Ê∂ Í‘π«⁄¡≈
È≈‘∆∫Õ Ï≈Ò∂ √øË» ◊πapple» ¡≥◊Á ˘ ¡≈«÷¡≈, ◊πapple» ‹∆ ◊πapple» È≈È’ ¬∆Ú ¡≈÷Á≈ √∆Õ Âª Î∂«apple
ÓappleÁ≈È∂ ’«‘¡≈ ◊πapple» ‹∆ ¡◊∂ Ì∆ ⁄ÒÁ∂ ‘Ø È≈Õ
◊Øapple÷ È≈Ê Ó∂Ò
ª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, ⁄´ ÓappleÁ≈È≈ ¡◊∂ ⁄ÒÁ∂ ¡≈‘∂Õ «‹ ◊Øapple÷ ¡≈«¬ «Ó«Ò¡≈Õ
¡≈«Á ’«‘ Ï⁄È∞ ’∆ÂØ√π :-
’ÚÈ apple»Í ’ÚÈ∞ ‹≈«Â Â∞Ó≈apple∆Õ
apple‘Ø ’‘≈ «’«‘ Ò∂‘π ¿∞‚≈apple∆Õ.....
ª «Î«apple ◊πapple» È≈È’ Ï⁄È∞ ÏØ«Ò¡≈Õ √ÏÁπ :-
¡≥◊π apple»Í ‘Ó≈apple≈ ¡⁄apple‹π ’‘∆¡À ‘Ó≈apple∆ ‹≈«Â ¡‹≈Â∆Õ
·¿∞apple ‘Ó≈apple∆ ˙‘∆ ’‘∆¡À ‹‘≈ «Á«È ¡apple È≈‘∆∫ apple≈Â∆Õ.... ◊Øapple÷ ⁄ÒÁ≈ apple«‘¡≈Õ
◊πapple» Â∂ «√÷ Á≈ √ÈÏøË
Î∂«apple ÓappleÁ≈È∂ Íπ«¤¡≈, ÂÍ≈ ‹∆ «¬Ê∂ ª √»apple‹ È‹«apple È≈‘∆∫ ¡ªÚÁ≈Õ ¡√∆∫ «’Ê∂
¡≈«¬ ͬ∂ ¡≈‘∂Õ Âª ◊πapple» È≈È’ Ï⁄È∞ ’∆Â≈Õ ÓappleÁ≈È≈ ¡√∆∫ √»apple‹ ÊØ Â∂ ¡≈¬∂ ¡≈‘∂Õ «Î«apple
ÓappleÁ≈È∂ Íπ«¤¡≈, ‹∆ ¡√∆∫ √»apple‹ Í≈√Ø∫ «’ÂÈ≈ ’π ¿∞Í«apple ¡≈¬∂ ¡≈‘∂Õ Âª Î∂«apple ◊πapple» È≈È’
’«‘¡≈, ÓappleÁ≈È≈ ¡√∆∫ √»apple‹ ÊØ∫ Áπ«‘ ‘‹≈apple ‹Ø‹È ¿∞Íapple ¡≈¬∂ ¡≈‘∂Õ Âª Î∂«apple ÓappleÁ≈È∂
¡≈«÷¡≈, ‹∆ «‹√ ËappleÂ∆ Â∂ ¡√∆∫ Ú√Á∂ ¡≈‘∂ ¿∞√ ÂØ∫ √»apple‹ «’ÂÈ≈ ¿∞⁄≈ ‘ÀÕ Âª Î∂«apple ◊πapple»
È≈È’ ’«‘¡≈, √∞«‰ ÓappleÁ≈È≈ ¿∞√ ÂØ∫ Í≥fi∆ ‘˜≈apple ‹Ø‹È ¿∞⁄≈ ‘ÀÕ Î∂«apple ÓappleÁ≈È∂ Íπ«¤¡≈ ‹∆
¡√∆∫ «’ÂÈ∂ ‘‹≈apple ‹Ø‹È ¡≈¬∂ ¡≈‘∂Õ Âª Î∂«apple ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ ‘¿∞ ‚appleÁ≈ ‘ª, Íπ¤∂ Ï≈fi»
apple«‘¡≈ ‹ªÁ≈ È≈‘∆∫Õ Âª Î∂«apple ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, ¡≈÷π ÓappleÁ≈È≈ «È√ø◊ ¡≈÷π, ÓπÒ≈‘‹≈
È≈ ’appleØ ÓπÒ≈‘‹≈ ’apple∂◊≈ ª ¡¿∞◊π‰ ‘ØÚ∆◊≈Õ Ó‘≈Íπapple÷ Á≈ ¡Â∂ √∂Ú’ Á≈ ’appleÂ≈apple ¬∂‘Ø
√ø‹Ø◊ ω≈«¬¡≈ ‘À, Í𤉠Á≈ ¡Â∂ Á√‰ Á≈Õ «‹ «√÷ ‘ØÚ∂ ¡Â∂ ¡≈͉∂ ◊πapple» Í≈√Ø∫ ‹Ø ‹∆
«Ú«⁄ ‘ØÚ∂ √Ø Íπ¤∂ È‘∆∫ ª ¿∞‘ «√º÷ È≈‘∆∫Õ ¡Â∂ ‹∂ «√÷π Íπ¤∂ ¡Â∂ ◊πapple» Á√∂ È≈‘∆∫ ¡’∂ ◊π√∂
‘ØÚ∂ ª ¿∞‘ ◊πapple» È≈‘∆∫ ¿∞‘π ·◊π ‘À ¿∞√ ◊πapple» ˘ ¤‚‰≈ ‹Ø◊π ‘ÀÕ «‹√ Â≈¬∆∫ ¡≈͉∂ «Í≥‚ Á∆
÷Ïapple È≈‘∆ ‹∂ «√÷ ˘ ’Á∂ Â≈apple∂◊≈Õ ◊πapple» √Ó«fi ’«apple ’appleÈ≈ ¡≈«¬¡≈ ‘ÀÕ Ó≈È∞÷ ‹ÈÓπ ÁπappleÌ

288
‘À ¡Â∂ ◊πapple» √Ø«Ë ’apple ’appleÈ≈ ¡Â∂ ◊πapple» ˘ Ì∆ Úapple«Â¡≈ ‘À ‹Ø «√÷π Ì∆ √Ø«Ë ’appleÈ≈ «¬√ Ú≈√Â∂
‹Ø ¡≈Íπ ÓÒ∆È ¡‘≈apple ’apple∂◊≈ √ج∆ ◊πapple» ¡◊∂ ¡≈«È apple÷∂◊≈Õ ˙‘ ¡‘≈apple ‹∂ ◊πapple» ÒÀ apple÷∂◊≈Õ Âª
¿∞√∂ ¡‘≈appleπ «Ú«⁄ ◊πapple» Ì∆ ÚappleÂ∂◊≈ «¬√ Ú≈√Â∂ «√÷ √Ø«Ë ’apple‰≈Õ ¡≈÷π ÓappleÁ≈È∂ «È√ø◊ ¡≈÷π,
Íπ¤‰≈ ‘¬∆ √Ø Í𫤠ÒÀ Ó ’ج∆ ¡appleÓ≈È∞ apple«‘ ‹≈¬∆, ÓÂ∞ ¡√≈˘ ÁØ√π Á∂Ú∂∫Õ Âª Ï≈Ï≈ ‘Ø«¬¡≈,
ª ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ ‘¿∞∫ È≈‘∆∫ Íπ¤Á≈Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ¡≈«÷¡≈ «’ ÓappleÁ≈È≈ «’
È≈‘∆∫ Íπ¤Á≈Õ ÂÀ˘ «’√∂ ÓÈ≈ ’∆Â≈Õ Âª ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ Ïπapple≈ Ó≥ÈÁ≈ ‘ÀÕ
◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈ «’ Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈Ò Â∞Ëπ Ïπapple≈ «’¿π Ó≥«È¡≈Õ Ï≈Ò∂ ’«‘¡≈ ‹∆ ÓÀ∫ ª ’∞fi
«¬√ Â≈¬∆ ¡≈«÷¡≈ È≈‘∆Õ ¡Â∂ ÓÀ ‹Ø ‘«√¡≈ √Ø«¬ «¬√ Ú≈√Â∂ ‘«√¡≈ ‹Ø ¡‹Ó≈¬∂ Á≈ «’¡≈
¡‹Ó≈Ú‰≈ ‘ÀÕ Âª ◊πapple» È≈È’ Ï⁄È ’∆Â≈, Ì≈¬∆ ¬∂ ‹Ø ÓappleÁ≈È≈ √≈ÊØ∫ Íπ¤Á≈ ‘À ¡Â∂ ¡√∆∫
Á√Á∂ ¡≈‘∂ ¬∂«‘ «Í¤À √≈÷∆¡ª ‘ØÚÈ◊∆¡ªÕ ‹Ø ‹Ø «Í¤∂ ◊πappleÓ«÷ ‘ØÚ«È◊∂ √Ø Ú∆⁄≈appleÈ◊∂ ¡Â∂
«Í¤∂ √À√≈appleπ fi»·≈ Ï‘π ‘ØÚ∂◊≈Õ ’±Û∆¡ª ’apple≈Ó≈ª Ï‘π Ò≈Ú«È◊∂, È≈Ò∂ Ú∂Áª Ú≈Ò∂ È≈Ò∂
’Â∂Ï≈ Ú≈Ò∂Õ ‹Ø ’ج∆ ◊πappleÓ∞«÷ ‘ØÚ«È◊∂ ¬∂‘ √≈÷∆¡ª √𫉠√𫉠Ó√fiÈ◊∂Õ ¡Â∂ ‘Øapple ¿∞Ȫ Á∂
«appleÁ∂ Â∂ ’≈¬∆ È≈ Ò◊∂◊∆Õ
¡Â∂ Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ ¡√∆∫ Â∞√∆∫ ¡Â∂ ÓappleÁ≈È≈ Íπapple≈ÂÈ Ô≈apple ¡≈‘∂Õ Âª Ï≈Ò∂ ¿∞«· ’«apple
‘«Ê ‹ØÛ∂ ¡Â∂ Óπ‘Ø∫ ¡≈«÷˙√π, ‹∆ Ó∂apple∆ ¡appleÁ≈«√ ‘À ‹∂ «Ë¡≈È Ò≈«‘ ’«apple √π‰∂∫Õ Âª ◊πapple» È≈È’
¡≈«÷¡≈ Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ ¡‹π ÓÀ «È‘≈´ ‘Ø«¬¡≈Õ ¡‹ ¡√≈ Â∂ ’appleÂ≈apple Ï‘π «Ó‘appleÚ≈È ‘Ø«¬¡≈
‹Ø ÂÀ ÷πÒ ’«apple Ú⁄È∞ ’∆Â≈ Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ ‹Ø ’∞fi ¡≈÷‰≈ ‘¬∆ √Ø «„Ò È≈ ’apple fiÏ ‘ØÕ Âª Ï≈Ò∂
¡≈«÷¡≈ ‹∆ ÓappleÁ≈È≈ Â∞apple’∞ «’ ‘Ø«¬¡≈Õ Â∞√∆∫ ¡≈÷Á∂ ‘Ø Íπapple≈ÂÓ Ô≈appleπ ‘ÀÕ Âª ◊πapple» È≈È’
Ï⁄È ’∆Â≈, Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ ¬∂‘π ÓappleÁ≈È≈ ÂÁ Ì∆ «Óapple≈√∆ ¡≈‘≈Õ ‹ª apple≈‹∂ ‹È’ ¡◊∂ Ì◊Â
¡≥◊ √appleØËπ ’appleÁ≈ ¡≈‘≈Õ..... («Í¤Ò∂ ‹ÈÓ Á≈ ‘≈Ò ‘À)
ª Î∂«apple ÓappleÁ≈È∂ È∂ «’‘≈ ‹∆ «’Ú∂∫ Ëapple» Á≈ Ì∆ Áapple√È ‘ØÚ∂Õ Âª ◊πapple» È≈È’ Ï⁄È
’∆Â≈Õ «’ Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ ÓappleÁ≈È≈ «’¡≈ ¡≈÷Á≈ ‘ÀÕ Ï≈Ò∂ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ ‹Ø ¡≈÷Á≈ ‘À √Ø
Ó≥È∆¬∂Õ
Ó«¤øÁapple È≈Ò Ó∂Ò
«√appleË≈apple ÍappleÏ ÂØ∫ ⁄Ò∂ ¡◊∂ ¿∞È≈apple ÍappleÏ Á∂ ◊¬∂Õ Âª Î∂«apple ÓappleÁ≈È∂ Íπ«¤¡≈, ‹∆
«¬√ ÍappleÏ Á≈ È≈ «’¡≈ ‘À? «¬ÂÈ≈ Ú∆⁄≈appleπ ’appleÁ∂ ¡≈‘∂Õ Âª ◊Øapple÷ «√Ë Ó≥‚Ò∆ «Ú«⁄
Ú⁄È∞ ’∆Â≈Õ ¡◊∂ «√ËØ È≈ÊØ ‹Â∆¿∞ ¬∆‘≈ ÓÀÒ∆È Á∂«‘ ’∆ ‹≈‘◊≈ È≈‘∆∫Õ ¡appleπ ¬∂’ È≈È’
ÂÍ≈ ÓÂÒØ’ Â∂ ÓÒӻ ’∆ Á∂«‘ «Ò¡≈«¬¡≈ ‘ÀÕ ’ج∆ «√Ë È≈Êπ ‹Â∆ ‹≈¿∞ ¿∞√ ’Ø ‹∆ÂØÕ
¿∞ ¬∆‘≈ ¡≈Ú‰∂ È≈ Í≈¬∂Õ Ó«¤øÁzÈ≈Ê ’«‘¡≈, ÓÀ∫ ‹≈Â≈ ‘Ø ’¿∞‰ Ó≈¬∆ Ó»‚≈ ‘ÀÕ ¡≈«Á
Ó«¤øÁz È≈Œ«Ê ◊πapple» È≈È’ ˘.... «ÁÂ∆Õ ¡≈«¬ Ï⁄È ’∆ÂØ√π, ¡≈«÷¿π√π, ¡apple∂ Ï≈Ò≈ «¬‘≈ ±ø
¡≈«¬¡≈ ‘À ’∞¤∞ √’ apple≈÷Â≈ ‘À∫Õ ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, ¡≈ Ó≥◊π Ó«¤øÁz È≈«Ê ‹Ø Ó≥◊∂ √Ø ÂÀ˘
’appleÂ≈apple Í≈√Ø∫ Á∂Ú≈¬∆¬∂Õ Ó«¤øÁz È≈«Ê ÂÓ’ ÷≈«¬ ’«apple Ï⁄È ’«‘¡≈ :- (’«ÚÂ≈ «Ú⁄ ÍÃÙÈ
¿∞Âapple ‘È)

289
ª Ó«¤øÁz È≈«Ê ‹≈«¬ ◊Øapple÷ Í≈«√ ’«‘¡≈ √π‰Ø, È≈Ê ‹∆¿∞, ÚØ ¡¿∞apple» apple»Í ‘À ¿∞√’∆
ÓÒ Ó»Â ’∆ ÂØ Á∂‘∆ È≈‘∆Õ Â¿∞ ÌappleÊapple∆ È≈Ê ’«‘¡≈, ◊πapple» ‹∆ ÓÀ∫ ‹Âª ‘Ø∫Õ ÌappleÊapple∆ ¡≈«¬
’∂ ¡≈«÷¿∞√π ¡Á∂√ ‘Ø Ï≈Ò∂ ¡≈Á∂√Õ ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈ ¡Á∂√π ‘Ø ÌappleÊapple∆ È≈Ê ¬∂’ø’≈apple ’Ø
¡≈Á∂√Õ Î∂«apple ÌappleÊapple∆ ’«‘¡≈ ¡apple∂ Ï≈Ò∂ ’‘≈ √Ø ¡≈«¬¡≈ ’¿∞‰ ‘ØÂ∂ ‘Ø ’¿∞‰ Ȫ¿∞ ‘ÀÕ ‘ØÂ∂
‘À∫ «Èappleø’≈apple ’∂ ¡≈¬∂ ‘À∫ Ï∂◊ÓÍπapple Â∂ È≈ ‘À È≈È’ «Èappleø’≈apple∆Õ (’«ÚÂ≈ «Ú⁄ Ú≈appleÂ≈Ò≈Í)
ª ÌappleÊapple∆ È≈Ê Ì∆ ‘¿∞Ò≈ ‘Ø«¬ ◊«¬¡≈Õ ‹≈ «¬ÂÈ∆ ◊πapple» ¡≥◊Á ‘’∆’ √π‰∆ ª
◊πapple» ¡≥◊Á Ï≈Ò∂ ˘ Í∞«¤¡≈, Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ ¬∂‘ Â∂apple∂ ‘‹»apple ‘ج∆ ‘ÀÕ Âª Ï≈Ò∂ √øË» ¡≈«÷¡≈ ◊πapple»
Ó∂apple∂ ‘‹»apple ‘ج∆ ‘À, ª ◊πapple» ¡≥◊Á ÓÈ ‘Ø«¬ ◊«¬¡≈Õ √«Â «ÁÈ ¡Â∂ √«Â apple≈Â∆ «ÏÁ∂‘ apple«‘¡≈
’ج∆ ÏπÒ≈«¬ √øÿ∂ È≈‘∆ È≈ ’∞fi Í≈Ú‰ È ’∞fi Í∆Ú‰ È≈ È≈Ú∞‰∞ È≈ ËØÚ‰, ¬∂‘≈ ËπÓ ◊¬∆
‹Ø ◊πapple» ¡≥◊Á √Ó≈«¬ ◊«¬¡≈Õ ‹≈ ¡·Ú≈ «ÁÈ ‘Ø«¬¡≈ ª √Ú≈ Í«‘apple «ÁÈ ⁄«Û¡≈ √∆ ª
◊πapple» ¡≥◊Á Á∂«‘ «Ú«⁄ ¡≈«¬¡≈Õ Âª ◊πapple» ¡≥◊Á ÏØ«Ò¡≈, Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ ˘ √ÁØÕ Ï≈Ò∂ √øË» ¡≈«¬
ÓÊ≈ ‡∂’¡≈Õ Âª ◊πapple» ¡≥◊Á ’«‘¡≈, Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ ¬∂‘Ø √ÌØ ¡≥«ÏàÂ∂apple∂ «‘√∂ ¡≈‘≈Õ
«√˪ È≈Ò ◊ØÙ‡
¡≈÷π Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ ¡≈÷π, ¡◊∂ «’¡≈ ‘Ø«¬¡≈Õ Î∂«apple Ï≈Ò≈ √øË» ÏØÒ∂ È≈‘∆Õ √ ͑apple
«ÏÁ∂‘ apple«‘¡≈Õ ‹ª Ï≈Ò≈ Á∂«‘ «Ú«⁄ ¡≈«¬¡≈ ª Ï≈Ò≈ Ò◊≈ «Ò÷≈Ú‰Õ Âª Î∂«apple ◊πapple» È≈È’
«√Ò’≈ ÍappleÏ Â∂ ‹≈«¬ ⁄Û∂Õ Âª ⁄øÁzÓ≈ «Á«√¡≈Ú‰Ø apple«‘ ◊«¬¡≈Õ Âª Î∂«apple ÓappleÁ≈È∂ Íπ«¤¡≈
‹∆ ‘π‰ ª ⁄øÁzÓ≈ È‹apple È≈‘∆ ¡≈ÚÁ≈Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈ ÓappleÁ≈È≈ ‘∂«· Á∂÷Õ
ÓappleÁ≈È≈ ‘∂«· Ò◊≈ Á∂÷‰ Á∂÷∂ ª ⁄øÁzÓ≈ ‘∂«· È‹«apple ¡ªÚÁ≈ ‘ÀÕ Âª Î∂«apple ÓappleÁ≈È∂ Íπ«¤¡≈
◊πapple» ‹∆ ¡√∆∫ ⁄øÁzÓ∂ ’ØÒØ∫ ¿∞Í«apple ¡≈¬∂Õ Âª Î∂«apple ◊πapple» È≈È’ ÏØ«Ò¡≈ ÓappleÁ≈È≈ ¡◊∂ Ú‚∆¡≈
‹≈‘◊≈ ‘À«ÈÕ Î∂«apple ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈, ‹∆ ’∂‘∆¡≈ ‹∂‘∆¡ª ‘À«ÈÕ Âª Î∂«apple ◊πapple» È≈È’ ¡≈«÷¡≈
ÓappleÁ≈È≈ ¡◊∂ √∞Ó∂apple Â∂ «√Ë Ó≥‚Ò∆, ‘Øapple ¿∞Ê∂ ÁÂ≈ ÂzÚπ ¡¿∞apple Ëapple» Â≈apple≈ ‘ÀÕ ¡Â∂ ’πÏ∂apple apple÷∆√appleπ
‘ÀÕ «‹√ Á∂ ‘Ú≈Ò∂ √≈apple∆ Ó≈«¬¡≈ ‘ÀÕ ¡Â∂ ¿∞√ ¡◊∂ Ó‘≈ Á∂¿∞ Ìø‚≈apple∆ ‘À ¡Â∂ ¿∞‘ ¡≈Í
«Í≥◊πÒ≈ ‘À ¡Â∂ ¿∞√ ¿∞Í«apple ’¿∞Ò≈√ ‘ÀÕ «‹ÊÀ Ëapple» Ì◊ ’≈ Ó≥‚Ò ‘ÀÕ «Â√ Â∂ ¿∞Í«apple «Èappleø’≈apple
’appleÂ≈apple ÏÀ·≈ ‘À, ‹Ø«Â√apple»Í∆Õ Âª ÓappleÁ≈È∂ Î∂«apple Íπ«¤¡≈ ‹∆ «¬ÊØ √πÓ∂apple «’ÂÒ≈ ‘ÀÕ Âª Î∂apple ◊πapple»
È≈È’ ÏØ«Ò¡≈Õ ÓappleÁ≈È≈ Î∂«apple Íπ«¤¡≈ ‹∆ «¬ÊØ √πÓ∂apple «’ÂÈ≈ ‘ÀÕ Âª Î∂apple ◊πapple» È≈È’ ÏØ«Ò¡≈Õ
ÓappleÁ≈È≈ «¬ÊØ∫ «Â‘Âapple ‘‹≈apple ‹Ø‹È ‘ÀÕ
«¬ÂÈ∆ ◊Ø√‡∆ ‘Ø∫Á∆ ¡≈‘∆Õ ‹Ø Ìø◊apple È≈Ê ‹Ø◊∆ Í‘π«⁄ ’apple ¡≈«¬¡≈Õ ¡≈Á∂ ‘∆
Ò◊≈ ¡≈÷‰ ¡apple∂ Ó≈¬∆ Ó≥π‚∂ ¡◊∂ ’‘ª ¡≈ÚÂ≈ ‘À Â∂apple∆ ÂØ ◊Ó È‘∫Õ Âª ◊πapple» √ÏÁ ¡≥◊ √ÒØ’
’«‘¡≈ :-
Ó≈¬∆ ‘Ó≈apple∆ ÓÈ√≈ ‘ØÂ∆ «Â√ ’≈ Ó≥»‚ Óπ‚≈«¬¡≈Õ
ÁπappleÓ«Â ‘Ó≈apple∆ Á≈Á∆ ’‘∆¬∂ «Â√ ’≈ ’øÈ «¤Á≈«¬¡≈Õ
Ó≈È∞ ‘Ó≈apple≈ Á≈Á≈ ’‘∆¬∂ √Ø ÂØ ÙÏÁ ‹Ò≈«¬¡≈.....
ª Ìø◊apple È≈Ê Ì∆ ‘¿∞Ò≈ ‘ج∆ ◊«¬¡≈ ª Î∂«apple ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, «’¿∞ Ì≈¬∆
Ï≈Ò≈ «’ apple‹≈«¬ ‘ÀÕ Âª Ï≈Ò∂ ¡≈«÷¡≈, ‹∆ ‹Ø Â∞√≈‚∆ apple‹≈«¬Õ Î∂«apple ◊πapple» È≈È’ ¡≈«÷¡≈

290
ÓappleÁ≈È∂ ˘ Íπ«¤¡≈, «’ ÓappleÁ≈È≈ «’ ’«apple apple‹≈«¬ ‘ÀÕ Âª ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ Ú ’Á
«¬Ëapple ¡ªÚÁ∂Õ ¡≈‘ Á∂«÷ ‹≈¬∆¬∂Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈ ÌÒ≈ ÓappleÁ≈È≈ Â∂apple≈ ¡≈«÷¡≈
Ó≥ȉ≈Õ
¿∞ÊØ∫ ’±È ÍappleÏ ˘ ⁄Ò∂.... ’È∆¯ª «√Ë≈ ¡≈«¬¡≈Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ˘ ÓappleÁ≈È∂
Íπ«¤¡≈, ◊πapple» ‹∆ Â∞√∆∫ «’ ‘√∂Õ Âª Î∂«apple ◊πapple» È≈È’ ÏØ«Ò¡≈ ÓappleÁ≈È≈ ¬∂‘π ‹Ø◊∆ ‹Ø ¡≈¬∆¡≈
Á∂÷È≈ ‘À, √Ø ◊Øapple÷ Á≈ ⁄∂Ò≈ ‘ÀÕ ◊Øapple÷ ¡√ª ¿∞Íapple ⁄Ûª ’«apple ’«apple Ì∂‹Á≈ ‘ÀÕ ÓappleÁ≈È∂
¡≈«÷¡≈ ‹∆ ‹∂ ÓÀ˘ ¡≈÷Ø Âª ¬∂«√ ‹Ø◊∆ ˘ ⁄«‚¿∞ ◊«‡¿∞ ’apple Ó≈apple≈Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈
ÓappleÁ≈È∂ «¬Ê∂ ⁄«‚¡≈ ◊«‡¡≈ Á∆ ÒÛ≈¬∆ È‘∆∫Õ ¬∂Ê∂ ‹Ø ‘À √Ø ÙÏÁ Á∆ ÒÛ≈¬∆ ‘ÀÕ Âª ÓappleÁ≈È∂
’«‘¡≈, ‹∆ ÌÒ≈ ‘ØÚ∂ ‹∆ ª ’È∆¯∂ ’«‘¡≈ √π‰ ÂØapple apple∂ Ï≈Ò∂ ±ø ¬∆‘ª «’ ’«apple ¡≈«¬¡≈
‘À∫Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, ‘Ó ¡≈¬∂ ‘À∫ «Èappleø’≈apple Á∂ Áapple√È Âª¬∆Õ Â≈ ’È∆Î∂ ’«‘¡≈ apple∂
Ï≈Ò≈≈ ¡◊∂ Ì∆ «Èappleø’≈apple∆ Á≈ Áapple√È ’∆¡ª ‘ÀÕ ’∂ ¡Ï∆ ¡≈«¬¡≈ ‘À∫Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈,
√𫉠’È∆Î≈ ‹Ø◊∆¡≈ ‘Ó∂ ¡◊∂ Ì∆ ÁappleÙÈ ’∆¡≈ ‘À ÂØ ¡Ï Ì∆ ¡≈¬∂ ‘À∫Õ ‹Ø ¡◊∂ È≈ ’∆¡≈
‘ØÂ≈ ÂØ ¡Ï ’‘≈ √Ø ¡≈ÚÂ∂Õ.... (’«ÚÂ≈ «Ú⁄ ◊Ò Ï≈Â).....
ª ’È∆Î≈ «√Ë Ì∆ «Î«apple ◊«¬¡≈Õ Âª ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ ‘𫉠¡◊∂ ⁄ÒØÕ Âª
◊πapple» È≈È’ ¡≈«÷¡≈, «’ ÓappleÁ≈È≈ ¿∞Â≈ÚÒ≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘À∫∫ ∫¡‹∂ ª «√Ë Á≈ ÂÓ≈√≈ ÁØ÷Õ
ª ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ ÌÒ≈ ‹∆Õ
ª Î∂«apple ‘È∆Î≈ «√ºË ¡≈«¬¡≈ ¡≈«¬ ’«apple ¡≈«÷¡≈¿∞√ ¡≈Á∂√ ‘Ø Ï≈Ò≈ ¡≈Á∂√Õ Âª
◊πapple» È≈È’ ÏØ«Ò¡≈ ¡≈Á∂√Õ «Èappleø’≈apple Íπapple÷ ’Ø ¡≈Á∂√ ¡≈¿∞ ‘È∆Î≈ «√ËπÕ Âª ‘È∆Î≈
⁄Ó«’¡≈ ’«‘¿∞√π apple∂ Ï≈Ò≈ ±ø Óπfi∂ «’¡≈ ‹≈‰Â≈ ‘ÀÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈ ‘È∆Î≈ ±ø apple≈‹∂
’ø’’«appleÈ Á≈ Ï∂‡≈ Ê≈ Â∞Ó≈apple≈ È◊apple √∆Ò≈ Íπapple Ê≈Õ... («Í¤Ò∂ ‹ÈÓ Á≈ ‘≈Ò Á«√¡≈ ‘À.....)
ª ‘È∆Î≈ ◊πapple» È≈È’ Á∂ ⁄apple‰≈ Â∂ ‘Êπ apple«÷ ’∂ ‹ªÁ≈ apple«‘¡≈Õ
ª Î∂«apple ◊ØÍ∆ ⁄øÁ ˘ ¡≈«÷¡≈ ◊Øapple÷, apple∂ Í»Â≈ »ø ‹≈«¬ ’«apple ¿∞ÍÁ∂«√ «Ò¡≈¿∞Õ ◊ØÍ∆
⁄øÁ ’«‘¡≈, «ÍÂ≈ ‹∆ ÌÒ≈Õ ◊ØÍ∆ ⁄øÁ ¡≈«¬ È≈È’ ˘ ¡≈Á∂√ ’«‘¡≈, ¡≈Á∂√ ÂÍ≈
¡≈Á∂√Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, ¡≈Á∂√ ¬∂’ø’≈apple ’Ø ¡≈Á∂√Õ..... (’«ÚÂ≈ «Ú⁄ ÍÃÙÈ
¿∞Âapple)...
ª ◊ØÍ∆ ⁄øÁ ’«‘¡≈, ⁄ÒØ È≈È’ ÂÍ≈ «√Ë Ó≥‚Ò∆ ÁappleÈ Ò∂‘Ø Á∂‘ØÕ Âª ◊πapple» È≈È’
’«‘¡≈, ⁄ÒØ ◊ØÍ∆ ⁄øÁ ‘Ó √«‘‹ «√¿∞ ¡≈Ú∂∫◊∂Õ ◊ØÍ∆ ⁄øÁ √πÍÃ√øÈ ‘Ø«¬ ◊«¬¡≈Õ ◊Øapple÷ ◊ØÍ∆
⁄øÁ ˘ Íπ«¤¡≈, ’‘π apple∂ Ï≈Ò∂ «’¡≈ Á∂«÷¡≈Õ ◊ØÍ∆ ⁄øÁ ’«‘¡≈ √π‰Ø «ÍÂ≈ ‹∆ ¿∞‘ ÂØ ÂÂ
√apple»Í∆ ‘ÀÕ ¡≈Í∂ ‘∆ ¡≈ÚÂ≈ ‘ÀÕ ÂÏ ÌappleÊapple∆ ¡≈͉∂ «⁄«Â ’appleØËÓ≈È ‘Ø«¬ ’«apple ’«‘¿∞√π, ◊πapple»
‹∆ Î∂«apple ÓÀ∫ ‹≈Â≈ ‘Ø∫Õ ÂÏ ◊Øapple÷ ’«‘¡≈, ‹≈‘ ÌappleÊapple∆ ‹≈Úπ ¿∞ÍÁ∂√ «Ò¡≈¿∞Õ....
Î∂apple ÌappleÊapple∆ ’«‘¡≈, ⁄Òπ apple∂ È≈È’, ¬∆‘≈ Â’ ¡≈«¬ Í‘π⁄≈«¬ «’ ÷≈Ò∆ «Îapple
‹≈Â≈ ‘ÀÕ ÌappleÊapple∆ Ú≈⁄:-

291
Ò∂‘π «Í¡≈Ò≈ È≈È’ Í∆¿∞Õ ¡≥Óàapple√È≈ ÓÈ∞ ‘ØÚ∆ ÷∆¿∞Õ
ª ◊πapple» È≈È’ √Ï ÏØ«Ò¡≈ :-
◊πÛ∞ ’«apple «◊¡≈È∞ «Ë¡≈È∞ ’«apple Ë≈ÚÀ ’«apple ’apple‰∆ ’√π Í≈¬∆¬∂Õ
Ì≈·∆ Ì≈¿∞ ÍÃ∂Ó Á≈ ÍØ⁄≈ «¬Â∞ apple«√ ¡«Ó¿∞ ⁄π¡≈¬∆¡ÀÕ
[¡≈√≈ Ó‘Ò≈ 1 Õ 38 Õ (360)]
ÌappleÊapple∆ Ì∆ Á»√apple∆ Ú≈apple∆ ‘¿∞Ò≈ ‘Ø«¬ ◊«¬¡≈Õ Î∂«apple Ì»ÂÚ≈ «√Ëπ ¡≈«¬¡≈Õ... ª
Ì»ÂÚ≈ «√Ë Ì∆ «Î«apple ◊«¬¡≈Õ Âª Î∂«apple Ò‘» apple»Í «√Ëπ ¡≈«¬¡≈Õ Âª Ò‘» apple»Í∂ «√Ë ◊πapple» È≈È’
˘ ¡≈«¬ ¡≈Á∂√ ’«‘¡≈, ¡Á∂√ ‘Ø È≈È’ Ï≈Ò≈ ¡≈Á∂√πÕ.... (’«ÚÂ≈ «Ú⁄ ÍÃÙÈ ¿∞µÂapple).......
Ò‘» apple»Í≈ «√Ë Ì∆ ÏØ«Ò ◊«¬¡≈Õ Âª ◊Øapple÷ Ò‘»apple»Í∂ ˘ Íπ«¤¡≈, «’ Ï≈Ò∂ Á∂‘ Ï≈ªÕ
ª Ò‘» apple»Í∂ ’«‘¡≈, ÊÒ≈Ê ‹∆ ¿∞‘ ÂØ∫ ¡‡’Â≈ ’‘∆ È≈‘∆.... ª ◊Øapple÷ È≈Ê ’«‘¡≈ Í»Â≈
◊ØÍ∆ ⁄øÁ ÓÀ∫ ‹≈‰Â≈ ‘Ø∫ Íappleπ ¬∂‘ «√Ë ’≈ Ó≈È∞ ¿∞ÂappleÈ∂ Á∂Õ Âª ⁄apple͇ È≈Ê ‹Ø◊∆ ¡≈«¬¡≈Õ
⁄apple͇ Ú≈⁄ (’«ÚÂ≈ «Ú⁄ ◊πapple» È≈È’ ÍÃÙÈ ¿∞Âapple)≤....
Ì≈ Ìø◊apple È≈Ê Ï‘π √apple«Ó≥Á≈ ‘Ø«¬ ◊«¬¡≈Õ
‘øÁ≈Ò Ï≈apple∂ Ì«Ú÷ Ï⁄È
ª ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈, ‹∆ ±ø ª ’ج∆ ¿∞‘ «Èappleø’≈apple ‘À∫∂Õ Â∂apple∂ ¡≈◊∂ ’ج∆ È≈‘∆∫
·‘appleÁ≈ √Ì∂ Ì√Ó ‘Ø«¬ ‹ªÁ∂ ‘À«ÈÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ÏØ«Ò¡≈, ÓappleÁ≈È≈ ¡√≈˘ ’appleÂ≈apple ¬∂‚Ø
«ÓÒ≈«¬¡≈ ‘ÀÕ ¡Â∂ «Ï«È «Èappleø’≈apple Ê∆ ‘Øappleπ ¡√≈‚∆ «Á√‡∆ ÂÒ∂ ’ج∆ È≈‘∆∫ ¡ªÁ≈Õ ¡Â∂
ÓappleÁ≈È≈ ’Ï∆apple Ì◊Â∞ ‹Ø ¡≈‘≈ ¿∞√ Á≈ ’√Ó ¡√≈ÊØ Ì∆ ¡◊∂ ¡≈‘≈Õ ¡◊∂ ’Ï∆apple ‹∂‘≈ Ì◊Â∞
’ج∆ È≈‘∆ ‘Ø«¬¡≈Õ Âª Î∂«apple ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈, ‹∆ Â∞√≈ÊØ∫ Ì∆ ’Ï∆apple Ú«Ë ‘Ø«¬¡≈Õ Âª ◊πapple»
È≈È’ ¡≈«÷¡≈, ÓappleÁ≈È≈ ’¬∆ ‹π◊ Ï∆ÂÁ∂ apple‘∂ ¡Â∂ ’¬∆ √≈Ë Ì◊ ‘Ø ‘Ø Ï∆Â∂ Ú‚∂ Ú‚∂Õ
Íappleπ «Èappleø’≈apple Á≈ Á∂«‘ «Ú⁄ Áapple√È «’√∂ ˘ È≈‘∆∫ ‘Ø«¬¡≈Õ «‘’√∂ ’Ï∆apple Ì◊ ˘ Á∂«‘ «Ú⁄
Áapple√È ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ «¬√ Ú≈√Â∂ Ú‚≈ Ì◊ ‘ÀÕ ’Ï∆apple ‹∆ Ì◊ È≈«Ò «’√∂ Á∆ Ì◊«Â È≈‘∆∫
Ò◊Á∆Õ ¡apple∂ ÓappleÁ≈È∂ ’Ï∆apple Â∂ «Èappleø’≈apple «Ú⁄ Ì∂Áπ ’∞fi È≈ ¡≈‘≈Õ Âª Î∂«apple ÓappleÁ≈È∂ Íπ«¤¡≈,
‹∆ «’√∂ ‘Øapple√ Ì∆ Áapple√È ’∆Â≈ ’∂ È≈‘∆∫ ’∆Â≈Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, ÓappleÁ≈È≈ ‘Øapple√π «’√∂
È≈‘∆∫ ’∆Â≈ ¡√≈˘ ’appleÂ≈appleπ «Ò¡≈«¬¡≈ ‘ÀÕ Âª Î∂«apple ÓappleÁ≈È∂ Íπ«¤¡≈, ‹∆ Â∞√≈ÊØ Ì∆ Ú«‚
(ÚË) ‘Ø«¬¡≈Õ «Ú«⁄ ’≈¬∆ Ó∆È Ó∂÷ apple‘∆ È≈‘∆∫Õ Âª Î∂«apple ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈, ‹∆ ¿∞√ ‹∂‘≈
’ج∆ ‘Øappleπ Ì∆ ‘Ø√∆Õ ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈ ÓappleÁ≈È≈, «‘’ «‹‡∂‡≈ ‘Ø√∆ ¡√≈ÊØ∫ «Í¤∂Íappleπ ¿∞‘
¡√≈‚∆ ¡≈«‰ apple÷√∆ √¿∞ Úapple≈ ¡√∆ Á∂‘ ¤‚∆¬∂◊∂ ª «Í¤À ‘ØÚ∂◊≈Õ «Î«apple ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈,
‹∆ ‹∂ Âπ√≈ÊØ Ú«Ë ‘ØÚ∂◊≈ Â≈ Â∞√≈‚∆ ¡≈«‰ «’ apple÷∂◊≈Õ Âª Î∂«apple ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈,
ÓappleÁ≈È≈ «¬√Ú≈√Â∂ Ó≥È∂◊≈ ‹Ø ◊πapple» ¡√≈˘ «Ó«Ò¡≈ √Ø ¿∞√ ˘ Ì∆ ¿∞‘Ø «ÓÒ∂◊≈Õ Âª Î∂«apple
ÓappleÁ≈È∂ Íπ«¤¡≈, ‹∆ ’∂‘Û∂ Ê≈‘∆ ’∂‘Û∂ √πÒ÷ ‘ØÚ∂◊≈Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, ÓappleÁ≈È≈,
Ú‡≈Ò∂ Á∂ Íapple◊È∂ «Ú«⁄ ‘ØÚ∂◊≈Õ Âª Î∂«apple ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈, ‹∆ Â∞√ª ‹∂‘≈ ‘Ø√∆Õ Âª ◊πapple»

292
È≈È’ ¡≈«÷¡≈, ÓappleÁ≈È≈ ¡√≈ÊØ∫ Ì∆ Ú«Ë ‘Ø√∆ Íapple Ú‚≈ ◊πappleÓ«÷ ‘Ø√∆ ◊πapple» ̪¬∆ ’«apple ’∂
¡≈«‰ Ó≥È∆ √∆Õ «¬’∂ ’Ï∆apple Ì◊ ˘ «¬’∂ ¡√ª ˘ «¬’∂ Úπ√ ˘ ‘Ø√∆Õ «Îapple ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈,
‹∆ ‘𫉠¡◊∂ ⁄ÒØÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, ÌÒ≈ ÓappleÁ≈È≈ ⁄ÒÁ∂ ¡≈‘∂Õ Â≈ Ó∆È≈ Í‘≈Û
˘ ⁄Ò∂Õ ‹≈«¬ Ó∆È≈ ÍappleÏ ¿∞Í«apple ÷Û∂ ‘ج∂Õ....
«√Ë Ó≥‚Ò∆ È≈Ò ⁄apple⁄≈
ª ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈, ‹∆ ¡◊∂ √πÓ∂appleπ «’ÂÈ≈ apple«‘¡≈, ◊πapple» È≈È’ ¡≈«÷¡≈, Á√
‘‹≈apple ‹Ø‹È apple«‘¡≈... ª ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈, ‹∆ «¬‘ Ì∆ «È√≈ ‘ج∆ Íappleπ ‘𫉠⁄Ò∂ √πÓ∂apple ¿∞Â∂Õ
ª Î∂«apple ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, ÓappleÁ≈È∂ ¡‹∂ «√Ë Ó≥‚Ò∆ ˘ «Ú«⁄ Ú∆⁄≈«apple ‘Ø∫Á∂ ‘À«ÈÕ Á∂÷π ’≈¬∆
√≈«¬Â, ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈, ÌÒ≈ ‹∆Õ Âª «√Ë Óø‚Ò∆ ˘ ◊Øapple÷ Íπ«¤¡≈, «’¿∞ apple∂ «√Ë∂Õ Âª
√øÿapple È≈Ê ’«‘¡≈, «’ È≈Ê ‹∆ ¡≈«◊¡≈ ’appleØ ÂØ ÓÀ∫ ‹≈Â≈ ‘Ø∫Õ Âª ◊Øapple÷ ’«‘¡≈, √øÿapple
È≈Ê ÏØÒ‰∂ ’∆ √’ ‘ÀÕ Âª √øÿapple È≈Ê ’«‘¡≈, ◊πapple» ‹∆ «’¡≈ È≈È’ ÂÍ≈ ‘ÀÕ ◊Øapple÷
’«‘¡ª, ‹≈¿∞ È≈Ê ‹∆Õ Âª √øÿapple È≈Ê ¡≈«¬¡≈ Íappleπ Ú‚∂ Â≈¿∞ È≈«ÒÕ ¡≈Á∂ ‘∆ ¡≈«÷¿∞√π”
¡apple∂ Ó≈¬∆ Ó»ø‚∂ ¡≈Á∂√πÕ È≈È’ ÏØ«Ò¡≈ È≈‘∆∫ Íapple ‘Ø∫·≈ «Ú⁄ Óπ√«’¡≈Õ Âª Î∂«apple √øÿapple È≈Ê
’«‘¡≈, ¡apple∂ Ó≈¬∆ Ó»ø‚∂ ÏØÒÂ≈ «’ È≈‘∆∫Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ÏØ«Ò¡≈ :-
Ó≈¬∆ Ó»ø‚≈ ◊Øapple÷ ’‘∆¬∂ «‹«È Â∞Ó ’Ø ¡’«Ò È Á∆È∆Õ
(√øÿapple È≈Ê Â∂ ◊πapple» È≈È’ Á≈ ’«ÚÂ≈ «Ú⁄ Ú≈appleÂ≈Ò≈Í)
√øÿapple È≈Ê Ì∆ √apple«Ó≥Á≈ ‘Ø«¬ ◊«¬¡≈Õ Âª ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈, ‹∆ ÓÀ∫ «¬Ê∂ Ú‚≈
ÂÓ≈√≈ «‚·≈Õ Î∂«apple ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, ¡≈÷π ÓappleÁ≈È≈, ’‘∂ ÂÓ≈√≈ «‚·ØÕ Î∂«apple ÓappleÁ≈È∂
¡≈«÷¡≈, ‹∆ ¬∂ ‹Ø Í‘≈Û∞ ‘À ¬∂‘ ’∂‘∆¡ª Ò«‘appleª Á∂∫Á≈ ‘ÀÕ È≈ ‹≈ÍÁ≈ ‘À √π«¬È≈ È≈ ‹≈Í‹≈
‘À apple»Í≈ È≈ ‹≈ÍÁ≈ ‘À ÓØÂ∆ ‘À«ÈÕ È≈ ‹≈ÍÁ∂ ‘À«È Ò≈Ò ‹Ú≈‘apple ‘À«È È≈ ‹≈ÍÁ≈ ‘À ‘∆apple≈
Í≥È≈ ‘ÀÕ ¡‹∆ ¬∂√ Í‘≈Û Á≈ ’∞fi Ó¨Ó È≈‘∆∫ ‘Ø∫Á≈Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ¡≈«÷¡≈, √𫉠ÓappleÁ≈È≈
¬∂‘π Ó∆È≈ «¬√∂ Ú≈√Â∂ ¡≈÷∆Á≈ ‘ÀÕ ‹Ø «¬√ Â∂ ’∞Áapple«Â Á∆ Ó∆È≈’≈apple∆ ‘ج∆ ‘ÀÕ
ª ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ ‘𫉠⁄ÒØ √πÓ∂apple ¿∞Í«appleÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ¡≈«÷¡≈, ÓappleÁ≈È≈
¿∞Â≈ÚÒ≈ È≈ ‘ØÕ ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ ÌÒ≈ ‹∆Õ «Î«apple Ó≥◊Ò È≈Ê ‹Ø◊∆ ˘ ◊Øapple÷ ’«‘¡≈, «’
È≈Ê ‹∆Õ Óø◊Ò È≈Ê ’«‘¡≈, ◊πapple» ‹∆ Á∂÷‰∂ Ì∂‹Â∂ ‘Ø, ’∂ fi◊Û≈ ’appleÈ∂ Ì∂‹Â∂ ‘Ø, ’∂ ¿∞ÍÁ∂√
Á∂‰∂ ’Ø Ì∂‹Â∂ ‘ØÕ Âª ◊Øapple÷ È≈Ê ’«‘¡≈, È≈Ê ‹∆ ‹Ø Â∞Ó≈apple∂ ‹∆ ¡≈Ú∂ √Ø ’appleØÕ Âª «Î«apple Ó≥◊Ò
È≈Ê ’«‘¡≈, ◊πapple» ‹∆ Â∞Ó ÂØ Í»apple∂ ‹Ø◊∆ √apple»Í ‘ØÕ ¡appleπ ¿∞‘ Ì∆ Í»apple≈ ‹Ø◊∆ √apple»Í ‘À «√Â’≈
Á∂÷‰≈ ¡appleØ ÷Ø‹‰≈ «’¡≈Õ «¬’ Ï≈apple ÷Ø«‹¡≈ ÁØ Ï≈apple ÷Ø«‹¡≈ ’‘Ø Â∂ ÏπÒ≈«¬ «Ò¡≈¿∞Õ Âª

293
◊Øapple÷ È≈Ê ’«‘¡≈, √π‰Ø∫ Ó≥◊ ·≈Ê ¡À√∆ Âapple∑ª «Ò¡≈¿∞ ‹Ø √∂Ú’ ‘Ø«¬ ¡≈Ú∂Õ Âª Î∂«apple Óø◊Ò
È≈Ê ’«‘¡≈, ◊πapple» ‹∆ √∂Ú’ «Â√ ’Ø ’∆‹∆Â≈ ‘À ¡≈Í√ Â∂ È∆⁄≈ ‘ØÂ≈ ‘À Â∂ ¡apple ¡≈Í ‹À√≈
‘ØÚ∂ Ô≈ ¡≈Í√ Â∂ ¿±⁄≈ ‘ØÚ∂ ÂØ ¿∞‘ «’¿∞ ’«apple √∂Ú’ ‘ØÂ≈ ‘ÀÕ ¡appleπ ‹∂ ¿∞√ ’∂ ¡≈◊∂ «È¿∞
⁄Ò∆¬∂Õ ¡appleπ ¿√ ’∂ ¡≥«apple «◊¡≈È∞ ¿∞Í«‹¡≈ ‘ØÚ∂ ÂØ Ú‘ Ì∆ ¡≈◊∂ √Ø «È«Ú ÷Û≈ ‘ØÚ∂Õ ¡appleØ
‹Ø ¡≈Í √∂ ¿»⁄≈ ‘ØÚ∂ Â∂ ¿∞√ ’∆ ÷π√∆ ¡≈Ú∂ ÂØ «ÈÚÀ È‘∆∫ ÂØ∫ È «’Ú∂∫Õ ¡appleπ ‹∂ ’‘Ø ÂØ ‹≈Â≈
‘ØÕ Âª ◊Øapple÷ ’«‘¡≈ Ó≥◊Ò È≈Ê ÂÀ ’∞fi ¡appleπ ◊ØÍ∆ ⁄øÁ √Ó«fi¡≈ ‘ÀÕ ¡appleπ ÿπÿ» È≈Ê ÂØ ÏØÒÂ≈
È≈‘∆Õ ¡appleπ ⁄apple͇ È≈Ê √ÌØ Á≈ ¬∂’ ‹À√≈ ‘ÀÕ ¡appleπ ¡¿∞appleπ È≈Ê «√Ë ÷∂√π Î∂√» ‘ÀÕ Â∞Ó≈apple∆ ÷π√∆
‘À ª ‹≈¿∞ È≈‘∆∫ ª È≈ ‹≈¿∞Õ Ó≥◊Ò È≈Ê ’«‘¡≈ ◊πapple» ‹∆ ÓÀ ‹≈Â≈ ‘ØÕ ◊Øapple÷ ’«‘¡≈, ‹≈¿∞
ª Ó≥◊Ò È≈Ê ◊πapple» È≈È’ Í≈«√ ¡≈«¬¡≈Õ Íapple«√¿∞ Á∂ Óπ’≈Ó ¡≈«‘¡≈Õ ¡≈«¬ ’«apple ◊πapple»
È≈È’ ¡ø«apple‹≈Ó∆ ¡≈‘≈ ¿∞√ Á≈ Ì≈¿∞ Á∂÷ ’∂ ◊πapple» È≈È’ Úπ√ Á∂ ‘Ê Í’«Û Ò∆Â∂Õ ¡Â∂
¡≈͉∂ ‘Ê Ó≥◊Ò È≈Ê Á∂ ÍÀappleª Â∂ apple÷∂Õ ¡Â∂ Óπ‘Ø Ì∆ Ï⁄È∞ ÏØÒ∂ ¡≈Á∂√ ¬∂’ø’≈apple ’Ø ¡≈Á∂√Õ
¡≈¿∞ Ó≥◊Ò È≈Ê Í»appleÈ ‹Ø◊∆√appleπÕ Âª Ó≥◊Ò È≈Ê ’«‘¡≈, ÂÍ≈ ‹∆ ¬∆‘ª ’¿∞È ÓÈØappleÊ ¡≈¬∂Õ
ª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, √π‰Ø Ó≥◊Ò È≈Ê ‹∆ ‘Ó Â∞Ó≈apple∂ Áapple√È Íapple√È ¡≈¬∂ ‘À∫Õ Âª Ó≥◊Ò
È≈Ê ’«‘¡≈, ËøÈ ‘Ó≈apple∂ Ì≈◊Õ ÂÍ≈ ‹∆ Â∞ÓØ ‘Ó ’Ø Áapple√È Á∆¡≈ ‘ÀÕ ⁄ÒØ «√Ë Ó≥‚Ò∆
Áapple√È Ò∂‘Ø Á∂‘ØÕ ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, ÌÒ≈ Ó≥◊Ò È≈Ê ‹∆ Â∞Ó ⁄ÒØ ‘Ó ¡≈ÚÂ∂ ‘À∫Õ Âª Ó≥◊Ò
È≈Ê ’«‘¡≈, ÌÒ≈ ÂÍ≈ ‹∆ «‹¿∞ Â∞Ó≈apple∆ ÷π√∆Õ ¡appleπ ‹Ø ’‘Ø Â∂ ¬∆‘≈ ‘∆ Ì◊«Â «Ò¡≈Ú∂∫Õ Âª
◊πapple» ’«‘¡≈, √«π‰ Ó≥◊Ò È≈Ê ‹∆:-
‘Ó ’¿∞ Ì◊«Â Â∞Ó≈apple≈ Ì≈¿∞Õ √πÍë√øÈ ’∆¡≈ ¡≈ÂÓ apple≈¿∞Õ.....
ÂÏ Ó≥◊Ò È≈Ê ’«‘¡≈, Íappleπ ¡≈«Í Ì∆ ÷π√∆ ◊«¬¡≈Õ ¡Â∂ ◊πapple» È≈È’ ˘ Ì∆ ÷π√∆
’«apple ◊«¬¡≈Õ Â≈ ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ ◊πapple» ‹∆ ¬∂‘π ª ’ج∆ ¡‹Ï ‹Ø◊∆ ¡≈‘≈Õ Âª ◊πapple» È≈È’
’«‘¡≈, ÓappleÁ≈È≈ Ì∂÷≈ «Ú«⁄ √ÌØ «¬’ ‹∂‘∂ È≈‘∆ ‘Ø∫Á∂Õ ’ج∆ Í»appleÈ ’؇ Ó≥Ë∂ ’ج∆ «‘’∞ ¡Ëπ
‘Ø∫Á≈‘ÀÕ Ì∂÷∆ Ï‘π ‘Ø∫Á∂ ‘À«ÈÕ ‹∂ √Ì∂ Í»appleÈ ‘Ø∫Á∂ ‘ØÚÈ Âª √Ì «√√«‡ ¿∞Ë«apple ‹≈Ú∂Õ Íappleπ ’ج∆
«‘’∞ ¡Ëπ ‘Ø∫Á≈ ‘ÀÕ «‹√ Â∂ Í»appleÈ «’appleÍ≈ ‘Ø∫Á∆ ‘ÀÕ ¡Â∂ «‹√ Á∆ Ú≈apple∆ ¡ªÚÁ∆ ‘ÀÕ Âª ÓappleÁ≈È∂
¡≈«÷¡≈, ‹∆ ‘π‰ ª ⁄ÒÁ∂ ‘Ø È≈Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, ÓappleÁ≈È≈ «‘’∞ ‹Ø √øÌ»È≈Ê ‘À
¿∞√ Ì∆ ¡≈Í ˘ Ï‘π «¤’Á≈ ‘ÀÕ ¿∞‘ Ì∆ «ÓÒ∆ ‹≈Ú∂ ª ⁄ÒÁ∂ ¡≈‘∂Õ Âª ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈,
‹∆ ¿∞√ Ó≥◊Ò È≈Ê Í≈√Ø Ú«Ë ‘ÀÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, ÓappleÁ≈È≈ Ó≥◊Ò È≈Êπ «√Ë≈ «Ú«⁄
È≈‘∆ Ì∂÷π «√Ë≈ Á≈ ‘À Íappleπ ‘À √«Â◊πappleÕ Âª Î∂«apple ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ ‹∂ √Â◊πapple» ‘À ª ◊Øapple÷
Á≈ «√÷π «’¿∂π ‘Ø«¬¡≈Õ ¡Â∂ ‹Ø◊∆¡≈ Á≈ Ì∂÷π «’ Ò∆Â≈√πÕ ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, ÓappleÁ≈È≈
¿∞√ Â≈¬∆ ◊Øapple÷ ‘∆ «Ó«Ò¡≈ ¡≈‘≈Õ Íappleπ «‹√ ˘ ¡≈Íπ ’appleÂ≈apple ¡≈͉∆ Ú«Ò «¤«’ ÒÀ ª
«’√∂ Á≈ ’øÓπ ‘À ‹Ø Ó≥È∂ ’«apple √’∂Õ ¿∞‘π ª Ì≈‰∂ Á≈ √≈«‘Ï (‘À) È≈Õ Âª Î∂«apple ÓappleÁ≈È∂
¡≈«÷¡≈, ‹∆ ¬∂‘ È‹apple ’appleÂ≈apple Â∞√ª ˘ Ï÷Ù∆ ‘ÀÕ

294
√øÌ» È≈Ê ‹Ø◊∆ È≈Ò Ó∂Ò
«Â⁄apple ˘ √øÌ» È≈Ê ‹Ø◊∆ ¡≈«¬¡≈Õ Íappleπ «’√Âappleª ¡≈«¬¡≈, «¬«’ ÓπøÁ∂ «¬’ Îapple»¡≈
¬∂’ ÏÀapple≈◊«È Ò∆Â∆ ¡≈«¬¡≈Õ ¡≈ÚÁ∂ ’«‘¿∞√, ¡≈Á∂√ ‘Ø È≈È’ Ï≈Ò∂ ¡≈Á∂√πÕ Âª ◊πapple»
È≈È’ ’«‘¡≈, ¡≈Á∂√ ¬∂’ø’≈apple ’Ø ¡≈Á∂√Õ ¡≈¿∞ √øÌ» Ò≈Ê ‹Ø◊∆ ¡≈¿∞Õ.... (◊πapple» È≈È’
√≈«‘Ï È≈Ò ’«ÚÂ≈ «Ú⁄ Ú≈appleÂ≈Ò≈Í)......
√øÌ» È≈Ê Ì∆ Î≈Ú≈ ÷«Í ◊«¬¡≈Õ ¡◊∂ ◊Øapple÷ È≈Ê Íπ«¤¡≈, «’ √øÌ» È≈Ê ‹∆ Á∂‘
‹Ï≈ÏπÕ «’¡≈ «’¡≈ Ï⁄Èπ ’∆¡≈ «’¡≈ «’¡≈ Ï⁄È √π«‰¡≈Õ Âª √øÌ» È≈Ê ÏØ«Ò¡≈, È≈Ê
‹∆ ¿∞‘ ª ¡¿∞apple∆¡≈ Ï¿∞apple∆¡ª Ï≈Â≈ ’appleÂ≈ ‘ÀÕ Âª Ó≥◊Ò È≈Ê ’«‘¡≈, È≈Ê ‹∆ ¡≈͉∂
«ÏappleÁ ’∆ ‘≈‰ ’∆¬∆ È≈‘∆ ‹≈Â∆Õ Íappleπ ‹∂ √⁄ ’Ø fi»·∞ ’‘∆¡À Â≈ Í«Â «◊apple∆ ‘ج∆Â≈ ‘ÀÕ ‹À√≈
‘À ÂÀ√≈ Â∞Ó ¡≈Í∆∫ Á∂÷Ø◊∂Õ Âª √øÌ» È≈Ê ’«‘¡≈, È≈Ê ‹∆ Ó≥◊Ò È≈Ê ’∞¤∞ ¿∞√ ’≈ ¡≥◊π
apple≈÷Â∂ ‘À∫Õ Âª Ó≥◊Ò È≈Ê ’«‘¡≈, √π‰Ø ‹Ø◊∆«√appleØ Â∂apple∂ ’‘∂ ¿∞‘π ’∞¤ ’Ó∆ È≈ ‘ØÚ∂◊≈Õ ¬∂‘
Ï≈ª ‹Ø◊ ’∆¡ª È≈‘∆Õ ‹Ø ÌÒ∂ ’Ø Ïπapple≈ ’‘∆¬∂ Í»¤ Á∂÷ ◊πapple» ◊Øapple÷ È≈Ê ’ØÕ √øÌ» È≈Ê ’«‘¡≈,
Ó≥◊Ò È≈Ê ‹∆ ±ø Ì∆ ¿∞√ ’∂ ⁄∂Ò∂ ‹≈«¬ ‘ØÚ∂Õ Âª Ó≥◊Ò È≈Ê ’«‘¡≈, √𫉠√øÌ» È≈Ê ¬∂’
«Ïapple∆¡≈ ’∂ Á√ «Ïapple∆¡≈Õ ¡À√∆ Ï≈ ’Ø ÁØ÷π ’ج∆ È≈‘∆ √≈Ë ’∂ ¡≈◊∂ √≈Ë ‘∆ «ÈÚ∂◊≈ ¡appleπ
⁄Øapple ’∂ ¡≈◊∂ ⁄Øapple «ÈÚ∂◊≈Õ ‘ø’≈apple∆ √≈Ë ’∂ ¡≈◊∂ «ÈÚÂ∂ È≈‘∆Õ √øÌ È≈Ê ‹∆ «¬ÈØ Ï≈ÂØ∫ ‹Ø◊
Í»appleÈ È≈‘∆ ‘ØÂ≈Õ Í»¤Ø ◊Øapple÷ È≈Ê ’ØÕ Âª √øÌ» È≈Ê √apple«Ó≥Á≈ ‘Ø«¬ ’«apple ◊Øapple÷ È≈Ê ˘ Íπ¤‰
Ò◊≈Õ «’ ◊πapple» ‹∆ Ó≥◊Ò È≈Ê «’¡≈ ’‘øÁ≈ ‘ÀÕ Âª ◊Øapple÷ È≈Ê ÏØÒ∂ È≈‘∆∫Õ Âª ◊ØÍ∆ ⁄øÁ
ÏØ«Ò¡≈, ¡apple∂ Ì≈¬∆¿∞ «√ËØ ‹Â∆¿∞ È≈ÊØ √apple∆’ ÂØ È≈‘∆ ÍÛ∆Õ «’¡≈ ‘Ó∆ Â∞Ó∆ √≈Ë «√Ë
‘À∫ ¡¿∞apple Ì∆ √Ì «ÈappleøÚÈ ’∂ ’∆¬∂ ‘»¬∂ ‘À∫ È≈Õ ¡appleπ ¡Â∆ Β∆apple ’Ø «¬ ÏappleÈ∆ ‘À ‹Ø ¡≈Í√
Â∂ √Ì ’Ø ÌÒ≈ ’«apple ‹≈‰∂Õ ¡appleπ ¡≈Í√ ’Ø √Ì Â∂ È∆⁄≈ ’«apple ‹≈‰∂ ¡appleπ Ô¿∞ È≈ ’‘∆¬∂ ‹Ø
Ó‘∆ «◊¡≈È∆ «Ë¡≈È∆ ‘Ø∫ ¡¿∞apple ’ج∆ È≈‘∆Õ Âª √øÌ» È≈Ê ‹«Ò ◊«¬¡≈ ¡Â∂ ◊Øapple÷ È≈Ê ÓØ«È
‘Ø«¬ ◊«¬¡≈Õ Ó≥◊Ò È≈Ê ˘ ’«‘¡≈, √π‰Ø ◊πapple» ‹∆ ‹Ø ’∞¤ Â∞Ó ÓÂ∞ ’∞fi ’‘ØÕ Âª Î∂«apple ◊ØÍ∆
⁄øÁ Óø◊Ò È≈Ê ˘ ’«‘¡≈, √π‰Ø ◊πapple» ‹∆ ‹Ø ’∞¤ Â∞Ó Ï⁄È ’appleÂ∂ ‘Ø √Ø Í»appleÈ ’appleÂ∂ ‘Ø∫ Íappleπ
Î’∆apple ¡Â∆ ’Ø «È ’appleÈ≈ È≈‘∆ ¡≈«¬¡≈Õ ¡appleπ ‹∂ ⁄apple⁄≈ ’apple∆¬∂ ÂØ √‘‹ ’∂ ÿ«apple ÓÀ ’apple∆¬∂Õ
Ì«Ò˙ √≈Ë Íπapple÷Ø ’∂ Ï⁄È ‘À∫Õ ‹Ø «◊¡≈È∆ «Ë¡≈È∆ ◊πapple» ‘ÀÕ Î’∆appleØ∫ ’≈ «ÏappleÁπ √Ì∆ ¬∂’Ø ‘ÀÕ
«ÌÈ Ì∂Áπ ’∞fi È≈‘∆Õ Âª Ó≥◊Ò È≈Ê ’«‘¡≈ ª Ì≈‘∆ ±ø Í»apple≈ Ï⁄È∞ ’‘Â≈ ‘ÀÕ ◊πapple ¿∞ÍÁ∂√
¡À√≈ ‘∆ ⁄≈‘∆Â≈ ‘ÀÕ Íappleπ «‹√ ’Ø «Èappleø‹È «’appleÍ≈ ‘ØÚ∂Õ......
◊Øapple÷ È≈Ò √øÏ≈Á
Î∂«apple ÓappleÁ≈È∂ ’«‘¡≈, ‹∆ ‘π‰ ª √πÓ∂apple ¿∞Í«apple ⁄ÒØÕ Âª ◊πapple» ’«‘¡≈, ÓappleÁ≈È≈
⁄«ÒÁ∂‘ªÕ Â≈ Ó∆È≈ ÍappleÏ ÂØ∫ ¿∞‚≈apple∆ Ò∆Â∆ ‹≈«‘ √πÓ∂apple ¿∞Íapple ⁄«Û ÷Û∂ ‘ج∂Õ ¡◊∂ «√Ë
Ó≥‚Ò∆ È¿∞ È≈Ê ⁄¿∞apple≈√∆ «√Ë «¤¡ ‹Â∆ ÏÀ·∂ Ï≈ª ’appleÁ∂ ‘À«Ò «◊¡≈È «Ë¡≈È Á∆¡ª ◊πapple»

295
È≈È’ ¡Â∂ Ï≈Ò∂ ¡Â∂ ÓappleÁ≈È∂ «Âz‘ª ‹≈«¬ «Á÷≈¬∆ «ÁÂ∆Õ ‹≈«‘ ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, ¡≈Á∂√
‘Ø∫ È≈ÊØ «√ËØ ‹∆¿∞Õ Âª ◊Øapple÷ È≈Ê ÏØ«Ò¡≈ ¡≈«Á Íπapple÷ ’Ø ¡≈Á∂√π ¡≈¿∞ ‘Ø È≈È’ Ï≈Ò∂Õ
◊Øapple÷ Ï⁄Èπ ’∆Â≈ ¡apple∂ «√ËØ «¬√ Ï≈Ò∂ ’Ø ¡≥«Óà’≈ «Í¡≈Ò≈ Á∂‘ØÕ fiø◊apple È≈Ê «Í¡≈Ò≈ Ì«apple
’«apple ÓÁ È≈«Ò Ò∆¬∂ ¡≈«¬¡≈Õ ¡≈«È ◊πapple» È≈È’ Á∂ ¡◊∂ apple«÷¿∞√πÕ Í∆¿∞ È≈È’ Ï≈Ò∂ Í∆¿∞Õ
ª ◊πapple» È≈È’ Íπ«¤¡≈ ¬∂‘π ’∂‘≈ Í≈‰∆ ‘ÀÕ Âª fiø◊apple È≈Ê ’«‘¡≈, ¬∂‘π ¡≥«ÏÂz ‘À ¬∂√ ’Ø Í∆¬∂
«Ò¿∞ Ò≈◊Â∆ ‘ÀÕ ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, ¬∂‘π «’¿∞ ’«apple ‘ØÂ≈ ‘ÀÕ Âª «√Ë fiø◊apple È≈Ê ÏØ«Ò¡≈,
¡apple∂ Ï≈Ò∂ :-
Ì≈·∆ √≈‹Ø Ò≈‘π‰ Óø‚Ø ’√’Ø Ï∆⁄ √Ó≈¿∞Õ
«ÈappleÓÈ Ë≈appleÈ Ò∆‘Ø ⁄ÒÂ∆ ÂÏ Ô‘ ¡≥«ÏàÍ≈¿∞....
ª ◊πapple» È≈È’ ¿∞Âapple «ÁÂ≈ :-
«◊¡≈È «Ë¡≈È ’∆ Ò≈‘π‰ Óª‚∆ ’apple‰∆ ’∆ ’√π Í≈¬∆Õ
Ì¿∞ Ì·∆ ÓÀ ÍÃ∂Ó √Ó≈‰≈ ÏÃ‘Ó ’∆ ¡◊«È ‹Ò≈¬∆Õ...
[«¬‘ Â∞’ª ◊πapple» ◊ÃøÊ «Ú⁄ È‘∆∫]
ª Á𑪠¡≈«Í «Ú«⁄ ⁄apple‰ ÏøÁÈ≈ ’∆Â∆ ÷apple∂ apple≈‹∆ apple‘∂Õ
ª Î∂«apple ⁄øÏ≈ È≈Ê ÏØÒ∂ È≈‘∆ Ó◊È∞ ‘Ø«¬ apple«‘¡≈Õ Âª ◊πapple» ¡≈«÷¡≈, Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ Â∂
ÓappleÁ≈È∂ ¬∂‘ ⁄øÏ≈ È≈Ê ÏØÒÁ≈ È≈‘∆Õ Âª ÓappleÁ≈È≈ ¿∞Â≈ÚÒ≈ ‘Ø«¬ ’«apple ÏØ«Ò ¿π«·¡≈ ¡‹∆
ÏπÒ≈¬∆¬∂Õ Âª ◊πapple» È≈È’ Ï⁄Èπ ’∆Â≈ ÏØ«Ò ‘Ø ⁄øÏ≈ È≈Ê ÏØÒÂ∂ «’¿∞ È≈‘∆Õ.... (’«ÚÂ≈ «Ú⁄
◊Ò Ï≈Â).....
⁄øÏ∂ ¡Â∂ È≈È’ ¡≈«Í (√) «Ú⁄ Ï‘π ⁄appleÈ ÏøÁÈ≈ ’∆Â∆ Ï‘π ÍÃ√øÈ apple‘∂Õ ÿπÿ»
È≈Ê∂ ¡Â∂ ⁄øÏ≈ È≈Ê ¡Â∂ Ó≥◊Ò È≈Ê ¡Â∂ Ó≥◊Ò È≈Ê ¡Â∂ ◊ØÍ∆ ⁄øÁ ¬∂ÂÈ∂ Ï‘π ÷π√∆ ‘ج∂
Ò◊∂ ¡≈÷‰‹∆, ‘Ó «È‘≈Ò ‘»¬∂ ¡‹ ‘Ó ’Ø ¡Ò∂÷ Íπapple÷ Á≈ Áapple√È∞ ‘»¡≈Õ Âª ◊πapple» È≈È’
ÏØ«Ò¡≈, È≈Ê ‹∆ ¡√∆∫ Â∞‘≈‚∂ Áapple√‰ ˘ Ï‘π Âapple√Á∂ ¡≈‘∂Õ ÌÒ≈ ¡≈¬∆, ‹Ø ¡√ª ’appleÂ≈apple
«Èappleø’≈apple Á≈ Áapple√È ‘Ø«¬¡≈Õ ‹≈ «¬ÂÈ∂ È≈Ê ÷π√∆ ‘ج∂Õ Âª √πapple«Â «√Ëπ «Èapple «√Ë ¡Â∂
’È’ «√Ëπ «’ÂÈ∂ ’∞ «√Ëπ ÂÓ«’ ◊π√∂ ‘ج∂ ª Ó≥◊Ò È≈Ê ’«‘¡≈, √π‰Ø Ì≈¬∆ ◊ØÍ∆ ⁄øÁ Ï≈Ò∂
«¬‘ «√Ë «’¡≈ ’À√≈ ‘ø’≈apple ’appleÂ∂‘À∫Õ Âª ◊ØÍ∆ ⁄øÁπ ’«‘¡≈, ◊πapple» È≈Ê ‹∆ Â∞Ó Á∂÷Ø ÂÓ≈√≈
È≈È’ ÂÍ≈ ’∂ ’∞¤ ’Ó∆ È‘∆∫ «¬È Í≈«√ Â∂Õ ¬∂‘ ÂØ Â∞Ó≈apple∂ ¡◊∂ «ÈÚ≈ ‘À «’ ’Ø ‹Ø◊ Â∞Ó
ÓØ«È ‘Ø«‘ ‹≈ÚØ ÏØÒ∂ È≈‘∆Õ Â∞Ó ¡≈Í∂ ÂÓ≈√≈ Á∂÷Ø◊∂Õ ’À√∂ √apple«Ó≥Á∂ ‘ØÚØ◊∂Õ Âª ¿∞Ȫ «√˪
’apple≈Ó≈ª Ò≈¬∆¡ª «’¡≈ ’∆Â≈ «Óapple◊øÈ∆ ¿∞‚≈«¬ÒØÕ «√øŸ∆ Ú‹≈«¬ÒØÕ Îapple»¡≈Á ¿∞Û≈«¬ÒØÕ
ÓπøÁz≈ ¡’≈√ ÒØÕ «‹ÂÈ∂ «√Ë ÂÓ’ apple»Í∆ ‘ج∂ ¡≈‘∂ √ÌÈ≈ ¡≈͉∂ √≈«‹ ¿∞‚≈¬∂Õ Âª ◊πapple»
È≈È’ ⁄πÍ ’«apple Ó⁄Ò≈ ‘Ø«¬ ÏÀ·≈Õ Âª «√Ë Ò◊∂ ’Ò≈ Ó≈appleÈ ‹ª ◊πapple» È≈È’ ÏØÒ∂ È≈‘∆∫ ª
fiø◊apple √øÿapple È≈«Ë ’«‘¡≈, ¡apple∂ È≈È’ ¡Ï Â∞fi ’Ø «’¡≈ ‘»¡≈?... (◊πapple» È≈È’ ¡Â∂ ◊Øapple÷
Á∆ ’«ÚÂ≈ «Ú⁄ ◊Ò Ï≈Â).......
..... ª ◊Øapple÷ È≈Ê ’«‘¡≈, ‘ª Ó≥◊Ò È≈Ê ‹∆ ‘Ó ¿∞√ ’∂ ÍØÂ∂ ¿∞ÍÁ∂Ù Á∆¡ªÕ

296
ª ◊πapple» ◊Øapple÷ È≈Ê ’«‘¡≈... ‘ª Ó≥◊Ò È≈Ê ‹∆ ‘Ó ¿∞√ ’Ø Á∂÷Â∂ Ê∂ «Á÷ª «‹ Í»appleÈ «Í≥‚
‘ÀÕ Âª Ó≥◊Ò È≈Ê ’«‘¡≈, ◊πapple» ◊Øapple÷ È≈Ê ‹∆, ‹À√≈ Á∂÷∆¬∂ ÂÀ√≈ Ï÷≈È∆¬∂, Î’∆apple Á≈ «ÏappleÁπ
¡À√≈ ‘ÀÕ Âª ◊Øapple÷ ’«‘¡≈ ‘ª Ó≥◊Ò È≈Ê ‹∆ Â∞Ó √«Â Ï⁄È ’‘Â∂ ‘ØÕ....
..... «¬ÂÈ∆ appleÁ ÏÁ«Ò ‘ج∆ ¡≈‘∆Õ ‹Ø ÍÃ≈È È≈Ê ¿∞«· ’«apple ¡≈√‰ Â∂ ¡≈«¬
ÏØ«Ò¡≈Õ.... (◊πapple» È≈È’ Â∂ ÍÃ≈È È≈Ê Á∆ ’«ÚÂ≈ «Ú⁄ ◊ºÒ Ï≈Â)......
ÂÁ Î∂«apple ÍÃ≈‰ È≈Ê ◊πapple» Á∂ ⁄apple‰≈ ˘ Á¿∞«Û¡≈Õ ◊πapple» È≈È’ ÍÃ≈‰ È≈Ê Á∂ ⁄apple‰≈
˘ Á¿∞«Û¡≈Õ Áπ‘≈ ¡≈«Í «Ú⁄ ÓÊ∂ ‡∂’∂ Ï‘π √πÍÃ√øÈ ‘ج∂Õ ÍÃ≈È È≈Ê Ï⁄È∞ ÏØ«Ò¡≈, ÂÍ≈
È≈È’ ‹∆ ¡Ï ‘Ó ’¿∞ «Èappleø‹È Íπapple÷ √Ú≈Ë≈È Áapple√È∞ ‘»¡≈Õ ÂÍ≈ ‹∆ «¬√ Ï⁄È ÓÀ «ÌÈ
Ì∂Áπ È≈‘∆Õ Â∞Ó ¡appleπ «Èappleø‹È ÓÀ Ì∂Áπ ‹≈ÈÂ≈ ‘À ‹Ø◊∆«√appleπ È≈‘∆Õ ¡appleπ ‘Ó ÂØ «¬¿∞‘ ‹≈‰Â∂
‘À ˜Ø Â∞Ó «Èappleø‹È ’∆ Ó»apple«Â ‘Ø √«Â ÍÃÂ∆«Â ’«apple ‹≈‰Â∂ ‘À∫Õ Âª ÍÃ≈È È≈Ê ’«‘¡≈, «’¿∞
ÍÃ≈È È≈Ê ‹∆ È≈È’ ÂÍ≈ Á∂«÷¡≈, ÍÃ≈È È≈Ê ÏØ«Ò¡≈, ‘ª Ó≥◊Ò È≈Ê ‹∆ ‹À√≈ Â∞Ó ’«‘Â∂
Ê∂ ÂÀ√≈ ‘∆ Á∂«÷¡≈Õ ‘Ó ÂØ«¬ ¿∞‘∆ ‹≈‰Â∂ ‘À∫ ‹Ø «Èappleø‹È √≈Ë ’∆¬∂ ‘À∫ «ÂÈØ ¡appleπ «Èappleø‹È
ÓÀ Ì∂Á ’∞¤∞ È≈‘∆Õ ‘ª ◊πapple» Ó≥◊Ò È≈Ê ‹∆ Â∞Ó Í»appleÈ Ï⁄È ’‘Â∂ ‘ØÕ ÍÃ≈È È≈Ê ¡≈͉∂
¡≈√«‰ ‹≈«¬ ÏÀ·≈Õ Âª Î∂«apple ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈, ‹∆ ◊πapple» ‹∆ «¬‘ ‹Ø ÍÃ≈‰ È≈Ê ¡≈‘≈ ¬∂‘
ª ¿∞⁄∂ Ï⁄È ÏØ«ÒÁ≈ ¡≈‘≈Õ Âª Î∂«apple ◊πapple» È≈È’ Ï⁄È ÏØ«Ò¡≈ ‘Ø∫Á∂ ‘À«ÈÕ ’⁄π «ÍÂ⁄π ÏØÒÁ∂
È≈‘∆ ‘Ø∫Á∂Õ ¬∂‘π ¡√Ò∆ È≈Ê ¡≈‘≈Õ Âª Î∂«apple ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈, ‹∆ ‘π«‰ Âª È≈ʪ Á≈ È≈¿∞
Á√∆¬∂ «Á÷≈ ¡√Ò∆ È≈Ê ’∂‘Û∂ ‘À∫Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, √𫉠ÓappleÁ≈È≈ È≈Ê Á∂ È≈¿∞
Í‘Ò∂ ◊Øapple÷ È≈Ê ‘ÀÕ 1Õ Á»‹∂ Ó«¤øÁz È≈Ê ‘À Õ2Õ Â∆‹∂ ⁄apple͇ È≈Ê ‘À Õ 3 Õ ⁄¿∞Ê∂ Ó≥◊Ò
È≈Ê ‘À Õ4Õ Í≥‹Ú∂∫ ÿπÿ» È≈Ê ‘ÀÕ5Õ «¤Ú∂∫ ◊ØÍ∆ È≈Ê ‘À Õ6Õ √ÂÚ∂∫ ÍÃ≈È È≈Ê ‘À Õ7Õ ¡·Ú∂∫
√»apple«Â È≈Ê ‘À Õ8Õ È≈Ú∂ ⁄øÏ≈ È≈Ê ‘À Õ9Õ
ÓappleÁ≈È≈ ¬∂‘ È¿∞ È≈Ê ‘À«ÈÕ ‘Øappleπ ¡≈÷«‰ ÈØ Ï‘πÂ∂apple∂ ‘À«È Î∂«apple ÓappleÁ≈È∂ Íπ«¤¡≈ ‹∆
«¤¡ ‹Â∆ ’∂‘Û∂ ’∂‘Û∂ ‘À«ÈÕ ◊πapple» È≈È’ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ÂÕ ◊Øapple÷ ‹Â∆ Õ1Õ ÁºÂ ‹Â∆ Õ2Õ
‘«‰Úø ‹Â∆ Õ3Õ Ì∆÷Ó ‹Â∆ Õ4Õ ÌÀapple˙ ‹∆ Õ5 Õ Ò¤ÓÈ ‹Â∆ Õ 6 Õ ¬∂ «¤¡ ‹Â∆ ‘À«È
‘Øappleπ ¡≈÷È ˘ Ï‘πÂ∂apple∂ ‘À«ÈÕ ‘Øapple ⁄¿∞apple≈√∆ «√Ë ‹Ø ¡≈÷Á∂ ‘À«È √Ø ’∂‘Û∂ ’∂‘Û∂ ‘À«ÈÕ Âª ◊πapple»
È≈È’ ’«‘¡≈ ÌÒ≈ ÓappleÁ≈È≈ ˙ Ì∆ Á√‘∆¬∂◊∂ Í«‘Ò∂ Ì◊apple Õ 1 Õ Á»‹∂ √◊apple Õ 2 Õ Â∆‹∂
√øÿapple Õ 3Õ ⁄¿∞Ê∂ fiø◊apple Õ 4 Õ Í≥‹Ú∂∫ ¿∞appleÓ Õ 5 Õ «¤Ú∂ Ë»appleÓ Õ 6 Õ √ÂÚ∂∫ ’È∆Î≈ Õ 7 Õ
¡«·Ú∂∫ ‘È∆Î≈ Õ 8 Õ È≈Ú∂ Ò‘apple»Í≈ Õ 9 Õ Á√Ú∂∫ √ø◊apple Õ 10Õ Ô≈appleÚ∂∫ √øÿapple Õ 11 Õ Ïapple≈Ú∂∫
‘≈‹∆ appleÂÈ Õ 12Õ Â∂appleÚ∂ Í»appleÈÈ≈√’≈Õ 13Õ ⁄¿∞ÁÚ∂∫ «ÏÏÒ’≈ Õ 14 Õ ÍÁzÚ∂∫ ‹≈Ò’≈ Õ

297
15 Õ √ØÒÚ∂∫ «÷≥ÊÛ≈ Õ 16 Õ √Â≈appleÚ∂∫ √πÂapple «√Ëπ Õ 17 Õ ¡·≈appleÚ∂∫ «ÈappleÂÏπ«Ë Õ 18 Õ ¿∞È∆‘Ú∂
’∂ÚÒ ’appleÈ Õ 19 Õ Ï∆‘Ú∂∫ √ÓappleÂ Õ 20 Õ «¬’∆‘Ú∂∫ ◊¿∞È◊πÒ≈Õ 21 Õ Ï≈¬∆‘Ú∂∫ ¡√apple«È«Ë
Õ 22 Õ Â∂¬∆‘Ú∂ ⁄ÂappleÏÀÈ Õ 23 Õ ⁄¿∞Ú∆‘Ú∂ apple≈«¬ ¡À«ÈÕ 24 Õ Í⁄∆‘Ú∂ ’∂Ò’«appleÈ Õ 25
Õ ¤Ï∆‘Ú∂ ¡¿∞ÿÛ Õ 26 Õ √Â≈¬∆Ú∂ ÍappleÏÂ Õ 27 Õ ¡·≈¬∆Ú∂∫ ¬∆√apple Õ 28 Õ ¿∞ÈÂ∆‘Ú∂
ÌappleÊapple∆ Õ 29 Õ Â∆‘Ú∂ Ì»ÂÚ∂∫ Õ 30 Õ «¬’Â∆Ú∂ ’øÈ’≈ Õ 31 Õ ÏÂ∆‘Ú∂ √øÌ» Õ 32 Õ Â∂Â∆‘Ú∂∫
¡¤Á∂Ò≈ Õ 33 Õ ⁄¿∞Â∆√Ú∂ ÍÒ’«È«Ë Õ 34 Õ ÍÀ∫Â∆√Ú∂∫ «ÍÍÒ’≈ Õ 35 Õ ¤Â∆√Ú∂ √Øapple≈Ó≈
Õ 36 Õ √À∫Â∆‘Ú∂ «◊appleÏØË Õ 37 Õ ¡·Â∆‘Ú∂ √≈Ò√≈ Õ 38 Õ ¿∞‰≈Â≈Ò∆Ú∂ ’∂√’«appleÈ Õ 39
Õ ⁄≈Ò∆‘Ú∂ ◊ÀÒ√≈ Õ 40 Õ «¬’Â≈Ò∆‘Ú∂ Ó∂◊ÈË≈apple Õ 41 Õ ÏÀÂ≈Ò∆‘Ú∂ Óπ’Â∆ √≈apple Õ 42
Õ «Â‘Ò∆Ú∂ ⁄ÒÈÈ≈ «⁄ÂØ Õ 43Õ ⁄¿∞Â≈Ò∆Ú∂ ‘Ú∂√πapple¡ÀÈ Õ 44 Õ ÍÀÂ≈Ò∆‘Ú∂ √ø«Ë√ÀÈ Õ
45 Õ «¤Â≈Ò∆Ú∂ «◊appleÚ◊ Õ 46 Õ √ÀÂ≈Ò∆‘Ú∂ ‹Ø«Â Ò◊È≈ Õ 47 Õ ¡·Â≈Ò∆‘Ú∂∫ ‹Ø«ÂÓ◊È
Õ 48 Õ ¿∞‰Úø‹Ú∂∫ «ÏÓÒ ‹Ø«Â Õ 49 Õ Í≥‹≈‘Ú∂ √∆ÂÒ ‹Ò Õ 50 Õ «¬’Úø‹Ú∂ ¡ÿappleÿÈ≈
Õ 51 Õ ÏÚø‹Ú∂ Â∞Ò√‹Ø◊ Õ 52 Õ «ÂÚÀ-‹fl∂ «ÍÃÂÍ≈È≈Õ 53 Õ ⁄¿∞appleø‹Ú∂ ¡’≈Ò «È«√Õ 54Õ
ÏøÚ‹Ú∂ Â∞Ò√‹Ø◊ Õ 55 Õ «¤Úø‹‘Ú∂∫ apple≈Ó ’±¡≈apple Õ 56 Õ √ÂÚø‹Ú∂ «’√È ’∞¡≈apple Õ 57
Õ ¡·Úø‹Ú∂ «Ï√ÈÍ≈Â≈ Õ 58 Õ ¿∞‰‘·Ú∂ √ø’apple‹Ø◊ Õ 59 Õ √·Ú∂∫ ÏappleÓ ‹ØappleÓ Õ 60 Õ
«¬’‘≈·Ú∂∫ Ó∆apple ¿∞√ÀÈ∆ Õ 61 Õ Ï≈‘·Ú∂∫ Ó∆apple «‹Ï∆Ò∆ ’øË≈apple∆ Õ 62 Õ Âz‘∂·Ú∂ ’«Áz ÈÀÈ∆
Õ 63 Õ ⁄¿∞·Ú∂ È«Áz ÈÀÈ∆ Õ 64 Õ ÍÀ‘·Ú∂∫ √»apple√Â∆ Õ 65 Õ «¤¡≈‘·Ú∂∫ ◊ØappleË≈È √ÀÈ≈
Õ 66 Õ √Â≈‘·Ú∂∫ ÚÀ◊πappleÎ≈Ï≈√∆ Õ 67 Õ ¡·≈‘·Ú∂∫ ¡ÒÈ≈√∆ Õ 68 Õ ¿∞È‘ÂappleÚ∂∫ ’Ò≈
’√ø◊∆ Õ 69 Õ √ÂappleÚ∂ Ï∂’appleø◊∆ Õ 70 Õ «¬’ÂappleÚ∂ ’∂ÚÒ ⁄appleÓ∆ Õ 71 Õ Ï‘ÂappleÚ∂∫ ’appleÓÈ≈√∆
Õ 72 Õ «Â‘ÂappleÚ∂ ’∞«Ò«ÏÒ≈√∆ Õ 73 Õ ⁄¿∞‘ÂappleÚ∂ Ó»Ò Ó≥Âz∆ Õ 74 Õ Í‹«ÂzÚ∂∫ ‹Ø◊ ‹Â∆
Õ 75 Õ «¤‘appleÂÚ∂ ‹Ø◊ ◊‘apple∂ Õ 76 Õ ¡√∆Ú∂ ¬∂ «Ï‘·«‘apple∂ Õ 80 Õ «¬’≈√∆Ú∂∫ ÷Ò≈√Óπ◊ÒÌØ◊∆
Õ 81 Õ «Ï¡≈√∆Ú∂ ¬∂«’Á≈apple ‹Ø◊∆ Õ 72 Õ «Âz‘≈√∆Ú∂ √øÌ≈Ò’≈’apple∆ÔÀ Õ 83 Õ ⁄¿∞apple≈√∆¬∂ ‹Ø◊∆
Ï⁄Âz‘∆√À Õ 84 Õ ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈ √𫉠ÓappleÁ≈È≈ ⁄¿∞apple≈√∆ «√Ë≈ ’∂ È≈Õ ¬∂‘ ⁄¿∞apple≈√∆
«√Ë ‘À«ÈÕ ¡Â∂ ¿∞‘ È¿∞∫ È≈Ê ‘À«ÈÕ ¡Â∂ ¿∞‘∂ «¤ ‹Â∆ ‘À«ÈÕ....
.... Â≈ ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈, √«Â ‹∆ √«Â ‘𫉠Ó∂apple∆ Ï‘πÂ∞ «È√≈ ‘ج∆Õ Âª Î∂«apple
ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈, ‹∆ ‘𫉠¡◊∂ Ì∆ ⁄ÒÁ∂‘Ø È≈Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ¡≈«÷¡≈ ÓappleÁ≈È≈ ⁄ÒÁ∂
¡≈‘∂... ª ◊ØÍ∆ ⁄øÁπ Ó≥◊Ò È≈Ê ˘ ’«‘¡≈, Ì≈¬∆ ◊ØÍ∆ È≈Ê ‹∆ ‹∂ «’¿∞ ‘∆ apple‘Â≈ ‘À ÂØ
apple÷ØÕ ¡À√≈ √≈Ë ‹Ø◊∆√appleπ √≈Ê apple‘‰∂ ’∆ Ò≈«¬’ ‘ÀÕ Âª ◊ØÍ∆ ⁄øÁ ’«‘¡≈, ◊πapple» È≈Ê ‹∆ Â∞«Ó
’‘ØÕ Âª Ó≥◊Ò È≈Ê Â∂ ÿπÿ» ¡Â∂ ◊ØÍ∆ È≈Ê ¡Â∂ ÍÃ≈È È≈Ê «¬Â«È¡≈ «Ó«Ò ’«apple ’«‘¡≈,
‘Ø È≈È’ ÂÍ≈ Â∞«Ó «’¿∞ appleÓÂ∂ ‘Ø ¬∆‘ª ‘∆ apple‘Ø «√Ë Óø‚Ò∆ ÓÀ ’appleØ ◊π‹apple≈«È Â∞Ó≈apple∂ ‹ø‹≈Ò
ÂØ ’Ø‘∆ apple«‘¡≈ È≈‘∆Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈ :-

298
¬∂’∞ ‹ø‹≈Òπ ‘Ó≈apple≈ ’‘∆¬∂ √≈Ë Ó»apple«Â ’Ø Íapple√È≈Õ
Ò÷ ⁄¿∞apple≈√∆ ‘ÓÂ∂ ¤∞‡∆ ¬∂’ √ ◊πapple» ’∂ Áapple√È≈Õ....
«¬’ √≈Ë È≈Ò ◊Ø√‡
.... ª ¿∞Ê∂ ¿∞‚≈apple∆ Ò∆Â∆ ª √∆Ò≈ ÍappleÏ Â∂ ¡≈¬∂Õ Âª ÓappleÁ≈È∂ Íπ«¤¡≈, ‹∆ ¡√∆
«’ÂÈ∂ ‹Ø‹È «Î«apple ¡≈¬∂Õ Âª ◊πapple» ¡≈«÷¡≈, ÓappleÁ≈È≈ ¡√∆∫ Ô≈appleª Ò÷ ‹Ø‹È ¡≈¬∂Õ √Ì∂ Â∂appleª
Ò÷ ‹Ø‹È «Îapple∂ ¡≈‘∂Õ Âª ÓappleÁ≈È∂ Î∂«apple Íπ«¤¡≈ ‹∆ ¬∆È≈ ÍappleÏÂ∞ Ëapple» ’ØÒØ∫ ¿±⁄≈ «’ÂÈ≈ ‘ÀÕ
◊πapple È≈È’ ’«‘¡≈, ÓappleÁ≈È≈ Í≥‹∆ ‘‹≈apple ‹Ø‹È ¿∞⁄≈Õ «Î«apple Ï≈Ò∂ Íπ«¤¡≈, ‹∆ ¡÷≥‚ ÍappleÏÂ
Ëapple» Ì◊ Í≈√Ø∫ «’ÂÈ≈ ¿∞apple∂ ‘ÀÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ Í≥‹ ‘‹≈apple ‹Ø‹È ¿∞⁄≈
‘ÀÕ Î∂«apple Ï≈Ò∂ Íπ«¤¡≈, «‹Ê∂ «Èappleø’≈apple ‹ØÂ∆ √apple»Í Ï∂·≈ ¡≈‘≈ ¿∞‘ ÍappleÏ «’ÂÈ≈ ¡≈‘≈Õ Âª
◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ ¡÷≥‚ ÍappleÏ Í≈√Ø Í≥fi∆ ‘˜≈apple ‹Ø‹È ‘ÀÕ Âª Î∂«apple Ï≈Ò∂
Íπ«¤¡≈, ‹∆ ¿∞√ ÍappleÏ Á≈ È≈¿∞ «’¡≈‘ÀÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ ¿∞√ ÍappleÏÂ
Á≈ È≈¿∞ «ÈappleÏ’≈apple ÍappleÏÂ∞ ‘ÀÕ Âª Î∂«apple ÓappleÁ≈È∂ Íπ«¤¡≈, ‹∆ ’ج∆ «¬Ê∂ Ì∆ √≈Ëπ ‘ÀÕ Âª ◊πapple»
È≈È’ ’«‘¡≈, ÓappleÁ≈È≈ «¬Ê∂ È≈‘∆ Íappleπ ¡◊Ò∂ ÍappleÏ ¿∞Í«apple ‘ÀÕ Âª ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈, ‹∆
⁄ÒØ Âª, ª ◊πapple» ’«‘¡≈, ÓappleÁ≈È≈ ’∞fi Ìπ÷ Ò◊∆ ‘¬∆Õ ’¤∞ ÷ªÁ≈ ‘À∫Õ Âª ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈,
‹∆ «¬Ê∂ ª Í≥÷∆ È≈‘∆ È‹«apple ¡ªÚÁ∂ ¡≈ÁÓ∆¡ª Á∆ «’¡≈ ÷≈‰∆ ‘ÀÕ ÷≈Úπ‰∞ ˘ «’√ ¡≈«È
¡◊∂ apple«÷¡≈‘ÀÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, ÓappleÁ≈È≈ ‹ ¿∞⁄∆ Í‘≈Û∆ Á∂÷π ¿∞√ ¿∞Í«apple ‹≈«¬
’«apple ÎÒ «‹ÂÈ∂ ÷π√∆ ¡≈ÚÈ∆ «ÂÂÈ∂ ÷≈«¬ ¡Â∂ ÂØ«Û Ì∆ «Ò¡≈¿∞Õ ÓappleÁ≈È≈ ‹≈«¬ ’«apple Á∂÷∂
ª «’¡≈ Á∂÷∂ ‹π ’∞Áapple«Â Á∂ «Ïapple¤ ÎÒ∂ ÷Û∂ ‘À«È ÓappleÁ≈È∂ ‘«Ê È≈Ò ÂØ«Û ’«apple Óπ«‘ Í≈¬∂Õ
‹≈ √π¡≈Á Ò◊≈ √π ª ¤«‚ √’∂ È≈‘∆Õ Ï‘π ÷≈Ë∂ √π ¡Â∂ Ï‘π ÂØ«Û ¡ªÁ∂√πÕ ¡≈«È ◊πapple»
È≈È’ Á∂ ¡◊∂ apple«÷¡≈«√Õ ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈ Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈Õ Ï≈Ò∂ ¡≈«÷¡≈, ‹∆ Â∞√∆∫ ÷≈¿∞Õ
ÊØÛ∂ ‹∂‘∂ ¡√≈˘ Á∂‘πÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, ÓappleÁ≈È≈Õ ÓappleÁ≈È∂ ’«‘¡, ‹∆ Ó∂apple≈ Í∂‡
Ì«apple¡≈ Íapple «‘’ Á𫬠Á∂ Á∂ÚØÕ Âª Ï≈Ò∂ ¡≈«÷¡≈, ‹∆ ¿∞Ê∂ ◊«¬¡≈ ÓappleÁ≈È≈ Ìπ÷≈ «’
¡≈Á≈ ‘ÀÕ Âª ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈, ‹∆ Â∞√∫ ÓÀ˘ ¡≈Í∂ ÷≈Ú‰ ˘ Ì∂«‹¡≈ ¡≈‘≈Õ ◊πapple» È≈È’
’«‘¡≈, ÓappleÁ≈È≈ ¡√ª ÂÀ˘ «’¡≈ ¡≈«÷¡≈ ‘≈Õ ¡√ª ª ÂÀ˘ ’∞fi ¡≈«÷¡≈ È≈‘∆∫Õ Âª Î∂«apple
ÓappleÁ≈È∂ Íπ«¤¡≈, ‹∆ ¬∂‘ ¡≥«ÓàÎÒ ¬∆Ú∂ ‹ªÁ∂ ‘À«È ’ج∆ ÷≈Ú‰ Ú≈Ò≈ ’¿∞‰ ‘ÀÕ «¬Ê∂ ª
◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, ÓappleÁ≈È≈ ‹∂ ÷≈Ú‰ Ú≈Ò∂ È≈ ‘ØÚ«‰ «È ÍÀÁ≈ «’ ‘ØÚ«ÈÕ Âª
ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈, ‹∆ «¬Ê∂ ª ¡√≈˘ È‹apple ’ج∆ È≈‘∆ ¡ªÚÁ≈Õ ¡Â∂ Â∞√≈˘ ’ج∆ È‹apple
¡ªÚÁ≈ ‘À ª Â∞√∆∫ Á√ØÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, ÓappleÁ≈È∂ ¬∂‘π ’∞Áapple ≈ ¡‘≈apple ‘ÀÕ ¬∂‘π
◊πÍÂ∞ Ó‘≈ Íπapple÷ ‘À«È «ÂÈ≈ Á∂ Ú≈√Â∂ ’∆Â∂ ‘À«ÈÕ Âª ÓappleÁ≈È∂, ¡≈«÷¡≈, ‹∆ ¿∞Ê∂ «’¡≈
’appleÈ≈ ‘¬∆Õ Â∂ «¬Ê∂ «’¡≈ È≈‘∆∫ ’apple‰≈Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, ÓappleÁ≈È≈ ‹Ø ¿∞Ê∂ ’appleÈ≈
‘ÀÕ Âª Î∂«apple ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈, ‹∆ ÌÒ≈ ⁄ÒØÕ Âª ◊πapple» ¡≈«÷¡≈, ⁄´ Ì≈¬∆Õ

299
¿∞ÊØ∫ ¿∞‚≈apple∆ Ò∆Â∆ ¿∞‘≈apple ÍappleÏ Â∂ ¡≈¬∂Õ ÓappleÁ≈È∂ Íπ«¤¡≈, ¡√∆∫ ‘𫉠«’Ê∂ ¡≈¬∂Õ
◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, ¡√∆∫ ¿∞‘≈apple ÍappleÏ Â∂ ¡≈¬∂Õ Âª Î∂«apple ÓappleÁ≈È∂ Íπ«¤¡≈, ‹∆ «’ÂÈ∂ ‹Ø‹È
¡≈¬∂Õ Âª ◊πapple» ’«‘¡≈, ÓappleÁ≈È≈ È¿∞ Ò÷ ‹Ø‹È ¡≈¬∂Õ √ÌÀ Ï≈¬∆ Ò÷ ‹Ø‹È ¡≈¬∂Õ Âª
ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈, ‹∆ Â∞√∆∫ ‹Ø «¬ÊÀ √≈Ëπ ¡≈÷Á∂ ¡≈‘∂ √π «’Ê∂ ‘ÀÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈,
ÓappleÁ≈È≈ «¬Ê∂ ‘∆ ‘ÀÕ Âª ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈, ‹∆ ⁄ÒØ Á∂÷À∫Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ¡≈«÷¡≈, ÓappleÁ≈È≈
¿∞Â≈ÚÒ≈ È≈ ‘Ø¡≈ ’appleÕ ‹ª ’∞‡∆ «Ú⁄Ø∫ √≈Ëπ «È’«Ò¡≈Õ ◊πapple» È≈È’ ˘ Íπ«¤¡≈, ¿∞√ ¡appleÀ
√≈Ë Â∞√∆∫ ’¿∞È ‘Ø ‹Ø ¬∆‘ª ¡≈«¬ Í‘π⁄∂ ‘ØÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, Ì≈¬∆ Ó∂apple≈ È≈¿∞ È≈È’
«Èappleø’≈apple∆ ‘ÀÕ Âª ¿π‘ √≈Ëπ ÏØ«Ò¡≈, ¡apple∂ Ì≈¬∆ Â∂apple≈ È≈¿∞ ÂØ ‘ÓØ È≈È’ ÂÍ≈ √π«‰¡≈ Ê≈Õ
ª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, ±ø «’¡≈ ‹≈‰Â≈ ‘À∫Õ Âª ¿∞√ ’«‘¡≈, Óπfi ’Ø ◊πapple» ÏÂ≈«¬¡≈ Ê≈Õ
ª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, Ì≈¬∆ Â∂apple≈ È≈¿∞ «’¡≈ ‘À? ¡Â∂ Â∂apple∂ ◊πapple» ’≈ «’¡≈ È≈¿∞ ‘À? ª
¿π√ √≈Ëπ ’«‘¡≈, Ì≈¬∆ È≈È’ ÂÍ≈, ◊πapple» ’≈ È≈ √∆Ò√ÀÈ ¡appleπ Ó∂apple≈ È≈¿∞ ’«Ò¡≈È ‘ÀÕ
ª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, ‘Ó ’Ø ¡ÍÈ∂ ◊πapple» ’≈ Áapple√È∞ «Á÷≈¿∞Õ ‹≈«¬ ◊πapple» È≈È’ ’appleÂ≈apple
’appleÂ≈apple ’«‘¡≈Õ Âª ¡◊Ø∫ √∆Ò√À«È ’«‘¡≈; ¡≈¿∞ Ì≈¬∆ √«Â’appleÂ≈apple ¡≈¿∞ ÏÀ·Ø Ì≈¬∆Õ Âª
ÂzÀ ÏÀ«· ◊¬∂Õ
Î∂«apple Ï≈Ò∂ Íπ«¤¡≈, ‹∆ ¡√∆∫ Â∞√∆∫ √∆Ò≈ ÍappleÏ ÂØ ‹Ø «Î«apple ¿∞Í«apple ⁄Û∂ «¬÷È ÍappleÏÂ
Â∂Õ √∆Ò≈ ÍappleÏ ÊØ «¬ÂÈ≈ ¿±⁄≈ ‘ÀÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ Ò÷ ‹Ø‹È ¿»⁄≈
‘ÀÕ Âª Î∂«apple Òº÷ ‹Ø‹È ¡≈¬∂Õ Âª ÓappleÁ≈È∂ Íπ«¤¡≈, ‹∆ «¬√ ÍappleÏ ’≈ È≈¿∞ «’¡≈ ‘ÀÕ Âª
◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, ÓappleÁ≈È≈ «¬√ ÍappleÏ Á≈ È≈¿∞ «ÿapple≈«È ÍappleÏ ‘ÀÕ Âª Î∂«apple ÓappleÁ≈È∂
Íπ«¤¡≈, ‹∆ ’ج∆ √≈Ë Ì∆ «¬Ê∂ ‘ÀÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, ÓappleÁ≈È≈ «¬Ê∂ «‘’∞ apple÷∆√appleπ ‘ÀÕ
ª ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈, ‹∆ ¿∞√ apple÷∆√appleπ ˘ Á∂÷Ø◊∂Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, ÓappleÁ≈È≈ ¿∞‘ ¡≈Í∂
¡√≈˘ Á∂÷∂◊≈Õ Âª ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈, ÌÒ≈ ‹∆Õ ¿∞√ Í‘≈Û Â∂ Ï‚≈ ÂÒ≈¿∞ ’∞Áapple«Â Á∂ ‹Ò
È≈Ò Ì«apple¡≈ ÷Û≈ ¡≈‘≈Õ ◊πapple» È≈È’ «¬√È≈È Ò◊≈ ’apple«ÈÕ Âª ¿∞‘ appleÏ∆ √apple»Í ¡≈«¬¡≈
¡≈‘≈Õ Âª ¿∞‘ ¡ªÚÁ∂ ‘∆ ÏÁÈ∞ ’∆Â≈ È≈È’ ÂÍ≈ ’Ò‹π◊ Ó∂∫ ±‘∆ ‘»¡≈ ‘À∫Õ ‹È’ «ÏÁ∂‘∆
’≈ √∂Ú’∞Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, ‘ª apple÷∆√apple ÓÀ∫ ‘∆ ‘Ø∫Õ ¡appleπ apple÷∆√apple Â∂apple≈ È≈¿∞ «’¡≈ ‘À?
¡apple∂ ÂÍ≈ Ó∂apple≈ È≈Úπ √π÷⁄ÀÈ apple÷∆√appleπ ‘ÀÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, ¡apple∂ Ì≈¬∆ ±ø ¿∞‘∆ √π÷⁄ÀÈ
‘À ‹È’ «ÏÁ∂‘∆ ’≈ «√«‘‹≈‘apple» ‹ØË≈Õ Âª apple÷∆√apple ’«‘¡≈, ‘ª Ì≈¬∆ ÓÀ∫ ¿∞‘∆ ‘ØÕ Âª ◊πapple»
È≈È’ ¿∞√ Á∂ ÍÀappleª Â∂ „«‘ Í«¬¡≈Õ ¡◊Ø∫ ¿∞√ ◊«Ò «Ú⁄ Ò∆Â≈Õ Âª apple÷∆√apple ’«‘¡≈ ⁄ÒØ
Ì≈¬∆ ’∞‡∆ ÓÀÕ Âª ◊πapple» È≈È’ apple‹≈«¬ Ó≥◊∆Õ ÷π√∆ ’«apple ¿∞‚≈apple∆ Ò∆Â∆Õ
ÓappleÁ≈È∂ Á∆ ÓΩÂ
¿∞ÊØ∫ ‹Ø ¡≈¬∂ ¿∞Ò≈’ ÍappleÏ Â∂ ¡≈¬∂Õ Âª ÓappleÁ≈È∂ Íπ«¤¡≈, ‹∆ ‘𫉠¡√∆∫ «’Ê∂
¡≈¬∂Õ ¡Â∂ «’ÂÈ∂ ‹Ø‹È ¡≈¬∂Õ Âª ◊πapple» È≈È’ Íπ«¤¡≈, ¡√∆∫ ¿∞Ò≈’ ÍappleÏ Â∂ ¡≈¬∂Õ Î∂«apple

300
ÓappleÁ≈È∂ Íπ«¤¡≈, ‹∆ «’ÂÈ∂ ‹Ø‹È ¡≈¬∂Õ ¡Â∂ ‹∆ ¬∂‘π «’‘Û∂ ÏøÁapple Á≈ apple≈‘π ‘ÀÕ Âª ◊πapple»
È≈È’ ’«‘¡≈, ÓappleÁ≈È≈ ¡√∆∫ Ô≈appleª Ò÷ ‹Ø‹È ¡≈¬∂Õ ¡Â∂ √Ì∂ ⁄≈Ò∆ Ò÷ ‹Ø‹È ¡≈¬∂Õ ¡Â∂
ÓappleÁ≈È≈ Í‘Ò∂ ‹≈«¬ ÷Û∂ ‘Ø√∆¬∂ Â∂ ÿπapple‡ ÏøÁappleÕ Á»‹≈ ¡≈Ú√∆ Ò≈‘Û∆ ÏøÁappleÕ Â∆‹≈ «Ú«⁄
¡≈Ú√∆ Ó¤Ò∆ ÏøÁappleÕ Î∂«apple ÓappleÁ≈È∂ Íπ«¤¡≈, ‹∆ ¡Â∂ «’√ apple≈‹∂ Á∂ ÷≥‚ ‹≈«¬ ÚÛ∆¬∂◊∂? ª
◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, ‹Ø ÓappleÁ≈È≈ ÍπÒ√ ÷≥‚ ’≈ √‘apple apple≈‹∂ Íπ«Ò√Â≈ Á≈ ‘À ¿∞ÊØ∫ Á≈ apple≈‹≈
ÌÌ∆¤È ‘ÀÕ Âª ÓappleÁ≈È∂ Íπ«¤¡≈, ‹∆ ¡◊∂ ÿ«apple «’ÂÈ∆ Á»«apple apple‘∂Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈,
ÓappleÁ≈È≈ ÿπapple «⁄«Â ¡≈«‘¡≈ ‘¬∆Õ ÂÀ˘ ÿ«apple ‹≈«¬ Ú≈Û∆¬∂Õ Âª ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈, ‹∆ Â∞√ª
Ì∆ ÿ«apple ⁄Ò‰≈ ‘À ’∂ È≈‘∆ ⁄Ò‰≈Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, ÓappleÁ≈È≈ ¡√≈˘ ’appleÂ≈ ÒÀ
‹≈√∆ ª ¡√∆∫ Ì∆ ‹≈√∆¬∂Õ ¡Â∂ ±ø ¿∞Â≈ÚÒ≈ ‘À ª ÂÀ˘ Í‘π⁄≈«¬ ¤‚∆¬∂Õ Âª ÓappleÁ≈È∂
¡≈«÷¡≈, ‹∆ ‘π«‰ Ë’≈ Á∂∫Á∂ ‘ØÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ¡≈«÷¡≈, «’¿∞ ÓappleÁ≈È∂ ¡√ª ÂÀ˘ Ë’≈
«ÁÂ≈ ‘À ’∂ ÂÀ∫ ¡≈Í∂ ÿ«apple «⁄«Â ’∆Â≈Õ Âª ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈, ‹∆ Ó∂∫ √«‘‹ √πÌ≈ «¬‘ ◊Ò
Íπ¤∆ Â∞√ª ÓÀ˘ ¬∂‘∞ «’¿∞ ¡≈÷∆Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, ⁄´ Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ ‘𫉠¡√≈ÊØ∫
ÓappleÁ≈È≈ ¡◊∂ ‘∆ «ÚÁ≈ ‘Ø∫Á≈ ‘ÀÕ Âª ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈, ‹∆ «¬‹∂‘∆ È≈‘∆ ’apple‰∆, È≈Ò∂
«ÈÏ≈‘‰≈Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, ¡≈÷ ÓappleÁ≈È≈ ¡√∆∫ ’appleÂ≈apple Á∂ Ï‘π apple≈‹∆ ¡≈‘∂Õ ¡√ª
¿∞Í«apple ’appleÂ≈apple Ï‘π «Ó‘appleÚ≈È ‘ÀÕ ‹Ø ÂÀ˘ ¡√ª Í≈√Ø∫ ¿∞Ê∂ È≈‘∆ Ó≥«◊¡≈Õ «’ ‹Ø ±ø ¡≈÷∂
‹∆ ÓÀ∫ Ìπ÷Á∂ ‡Ø‡∂ Óπ«¬¡≈Õ Âª ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈, ‹∆ Ó∂apple∆ Á∂«‘ «’Ê∂ ¤∞‡∂◊∆Õ Âª ◊πapple» È≈È’
’«‘¡≈ ÓappleÁ≈È≈ Â∂apple∆ Á∂‘ ÍÒ∆ ‹‘◊≈ ¤∞‡∂◊∆Õ Ì÷Ïapple Â∂ ’øË≈apple Á∂ «Ú«⁄ ª Î∂«apple ÓappleÁ≈È∂
’«‘¡≈, ‹∆ ’ÁØ∫ ¤∞‡∂◊∆Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, ÓappleÁ≈È≈ Í≥‹≈ «Á‘ª ˘ ÂzÀ ÿÛ∆¡ª «ÁÈ
apple‘Á∂Õ Âª Î∂apple ÓappleÁ≈È∂ Íπ«¤¡≈, ‹∆ Â∞√∆∫ ‘≈‹apple ‘Ø√Ø È≈Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, ÓappleÁ≈È≈
¡√∆∫ Â∂apple≈ ’øÓ ’apple’∂ ‹≈√∆¬∂Õ Âª Î∂«apple ÓappleÁ≈È∂ Íπ«¤¡≈, ‹∆ √≈ÛØ◊∂ ’∂ ÁÏØ◊∂Õ Âª ◊πapple» È≈È’
’«‘¡≈, ÓappleÁ≈È≈ ‹Ø Âø» ¡≈÷∂ √Ø ’apple∆¬∂Õ Âª ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈, ‹∆ Ó∂apple≈ ¡≈«÷¡≈ ’apple√ØÕ ◊πapple»
È≈È’ ’«‘¡≈, ÓappleÁ≈È∂ Â∂apple≈ ‘∆ ¡≈«÷¡≈ ’apple∆¬∂ ¡≈÷ ±øÕ ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈, ‹∆ ÓÀ˘ √≈ÛØ◊∂
ª ÓÀ∫ Â∞√ª Â∂ Ï‘π apple≈‹∆ apple‘ª◊≈ ¡Â∂ È≈ √≈ÛØ◊∂ Â∂ ÁÏØ◊∂ ª ÓÀ∫ Ï‘π appleø‹ ‘ØÚª◊≈Õ Áapple◊≈‘
’appleÂ≈apple Á∆ Á≈Ú«È◊∆apple ‘ØÚª◊≈Õ ÓÀ∫ ¡≈͉∆ ¡÷∆ «‚·≈ ‘ÀÕ apple≈ ’appleÂ≈apple ÓÀ˘ ¡≈Í «Á÷≈«¬¡≈
‘À ‹Ø «¬Ê∂ √≈Û∆Á≈ ‘À √π Í≈’ ‘Ø«¬ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ¡Â∂ ‹Ø ÁÏ∆Á≈ ‘À √Ø ¡º◊∂ √≈Û∆Á≈ ‘ÀÕ Â∞√ª
◊πapple ‹∆ ÓÀ˘ ¡Ú«√ √≈ÛÈ≈Õ Âª ◊πapple» È≈’ ’«‘¡≈, ÓappleÁ≈È≈ ¬∂‘π Ì≈apple ¡√≈‚∆ ◊appleÁÈ
‘Ø«¬¡≈Õ ¡√ª ÂÀ˘ ¡Ú«√ √≈ÛÈ≈ ÁÏÈ≈ È≈‘∆Õ Â±ø «⁄Â∞ Ê≈«¬ apple÷π ’appleÂ≈apple Ì≈Ú∂ ª ÂÀ˘
√≈Û¬∆∫◊∂Õ Âª ÓappleÁ≈È∂ ◊πapple» È≈È’ ¡◊∂ ÓÊ≈ ‡∂«’¡≈Õ Âª ◊πapple» ’«‘¡≈, ⁄ÒØ Ì≈¬∆Õ Âª ⁄¿∞Ê∂
«ÁÈ ÁappleÏ∂Ò≈ √‘apple Á≈ È≈¿∞ ‘À ¿πÊ∂ ¡≈«¬ ¿∞Âapple∂Õ Âª ÓappleÁ≈È∂ Íπ«¤¡≈, ‹∆ ¬∂Ê∂ ‘∆ ¤‚‰∆
‘ÀÕ Âª ◊apple» ’«‘¡, ÓappleÁ≈È∂ ¬∂Ê∂ Â∂apple∆ ¡ÚÒ≈Á apple‘∂◊∆Õ ¡Â∂ ÂÀ˘ ÷πappleÓ∂ √‘apple ÒÀ ‹ªÁ∂ ¡≈‘∂Õ
⁄Òπ ’«apple ÷πappleÓ≈ ÷≈«‘ Â∂apple≈ ¿∞Ê∂ ¡‘≈appleπ Ï≈’∆ apple‘Á≈ ‘ÀÕ Í≥‹Ú∂∫ «ÁÈ ‹≈«¬ ÓappleÁ≈È∂ ıappleÓ∂ Á∂
ÎÒ ÷≈Ë∂Õ ‹ª ÿÛ∆¡ª ÂzÀ «ÁÈ apple«‘¡≈ ª ÓappleÁ≈È∂ ˘ ◊πapple» È≈È’ Íπ«¤¡≈, «’ ÓappleÁ≈È≈
Á∂«‘ ÷ÏappleªÕ ª ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ ¬∆¡≈apple∆ ‘ÀÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, ÓappleÁ≈È≈ «’¿∞

301
’«apple ‹≈ÂØÕ Âª ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈, ‹∆ ÓÀ∫ «¬¿∞ ’«apple ‹≈‰≈ ‹Ø Ó∂apple∂ È≈Ì «Ú⁄Ø∫ Í≈¿∞‰∆ Á∆ ◊ø«„
÷πÒ∆ ‘ÀÕ ¡Â∂ ȵÚ∂ √≈√ apple‘Á∂ ‘À«È Ì≈Ú∂∫ Â∞√∆∫ «◊‰Â∂ ‹≈¿∞Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, Ì≈¬∆
Ï≈Ò≈ ˘ «◊«‰Á≈ ‹≈«‘Õ Âª Ï≈Ò≈ «◊‰‰ Ò◊≈ Í»apple∂ ȺÚ∂ √≈√ Á∂‘∆ «Ú⁄Ø∫ ‘ج∂ ª Ï≈Ò∂ Á∂‘∆
˘ ‘Êπ Ò≈«¬¡≈Õ Á∂÷∂ ª ‘¬∆˙ È≈‘∆Õ Âª È≈È’ ’«‘¡≈, «’¿∞ Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈Õ Âª Ï≈Ò∂
’«‘¡≈, ‹∆ ‘π«‰ Í»appleÈ ‘Ø«¬¡≈Õ Âª ◊πappleπ È≈È’ ÓÊ≈ ’appleÂ≈apple ¡◊∂ ‡∂«’¡≈Õ ¡≈÷‰ Ò◊≈
Ì≈¬∆ Ï≈≈ Á∂÷π ’appleÂ∂ «Èappleø’≈apple Á∆¡ª Ú«‚¡≈¬∆¡ªÕ ’∂‘∆ ÓappleÁ≈È∂ Í«apple «’appleÍ≈ ’∆Â∆√πÕ Âª
Ï≈Ò∂ ¡≈«÷¡≈, ‹∆ ¿∞‘π ’appleÂ≈apple ¡Â∂ Âø» ◊πapple» «’ È≈ ‘ØÚÀÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, Ì≈¬∆
Ï≈Ò≈ «¬√ Á∂‘ ˘ ‘»«‰ √≈Û∆¬∂Õ Âª Ï≈Ò∂ ’«‘¡≈ ‹∆ ‘𫉠’apple∆¬∂ ¡≈‘apple ª ¿∞√∂ ÷πappleÓ∂ Á∆¡ª
Ò’Û∫¡ª Ò∆Â∆¡ª ¡Â∂ «‘’∞ ⁄≈Áapple ◊πapple» È≈È’ ¡≈͉∆ «ÁÂ∆ «‘«’ Ï≈Ò∂ Á∆ Ò∆Â∆ ¡Â∂
«‘«’ ÓappleÁ≈È∂ Á∆ ¡≈‘∆Õ «Âz‘ª ⁄≈Áappleª Á≈ ÷Ή∞ ’∆Â≈ ÓappleÁ≈È≈ ¿∞Ê∂ √≈«Û¡≈Õ
√∂ÂÏøÁapple≈Ó∂√ÚappleÓ ‹≈‰≈
‹≈ ¿∞Ê∂ ⁄Ò∂ ª Ï≈Ò∂ ¡≈«÷¡≈, ‹Ø √∂ÂÏøÁapple≈Ó∂√appleπ ¡≈÷∆Á≈ ‘ÀÕ «‹Ê∂ apple≈Ó ⁄øÁ ÍπÒ
ϺË∆ ¡≈‘∆ ¿∞‘ È≈ «‚·≈Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ ¿∞‘ ª Á»«apple apple‘∆Õ Âª Ï≈Ò≈
⁄πÍ ’«apple apple«‘¡≈, ª Î∂«apple ◊πapple» È≈È’ ¡≈«÷¡≈, «’ Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ Á∂÷‰ Â∂ ÓÈ∞ ‘¬∆Õ Âª
Ï≈Ò∂ ¡≈«÷¡≈, ‹∆ Â∞√≈‚∆ apple‹≈«¬Õ ª ◊πapple» È≈È’ ¡≈«÷¡≈, ⁄´ Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ ¿∞‘ Ì∆ Á∂÷π
⁄Ò∆¬∂Õ ¿∞ÊØ∫ ¿∞‚≈apple∆ Ò∆Â∆ ¡≈«¬ √∂ÂÏøÁapple≈Ó∂√apple «È’Ò∂Õ Âª ¬∂Ú∂∫ ÷Û∂ ‘ج∂ ¡≈‘∂
‹Ø ◊Øapple÷ ◊πapple» ÌappleÊapple∆ ⁄∂Ò≈, Ó«¤øÁz È≈Ê apple‘∂ ¡ÒÏ∂Ò≈Õ
◊Ø«ÏøÁπ ‹π◊«Â «√¿∞ ÷∂Ò≈, Ò‘apple»Í≈ ¡≈«¬ «¬’∂Ò≈Õ.....
ª ÌappleÊapple∆ Ú≈⁄ :-
’¿∞È ‹Ø«Â √appleÏ «√«apple ÓØapple, ¬∂’Ø ¡≈Í Á»‹≈ È≈‘∆ ‘ØappleÕ
◊πapple» È≈È’ Ú≈⁄ :-
«Èappleø‹È ‹Ø«Â √appleÏ «√«appleÓØapple, ¬∂’Ø ¡≈Í Á»‹≈ È≈‘∆ ‘ØappleÕ
Â≈’≈ ¡≥Â∞ È≈ Í≈apple≈Ú≈apple, ¡◊Ó ¡◊≈«Ë «Ï¡≥Â∞ ¡Í≈appleÕ....
ÌappleÊapple∆ Ú≈⁄ :-
«’Ú ’«apple ÁπÈ∆¡≈ ÁπÂappleπ «apple¡≈, «’Ú ’«apple Ï≈Ò∂ ‹∆Ú ӫapple¡≈Õ....
◊πapple» È≈È’ Ú≈⁄ : “
◊πappleÓπ«÷ ÷Ø‹Â apple≈‘π ÏÂ≈«¬¡≈, √«‘‹ «ÓÒÀ ‹◊ ‹∆ÚÈ∞ Í≈«¬¡≈Õ.....
◊Øapple÷ Ú≈⁄ :-
‹Â∆ √Â∆ √ÂÚøÂ≈ √≈Û≈, Í≥⁄∂ «¬øÁz∆ Ó≈«apple «ÈÚ≈Û≈Õ
È≈Óπ Á≈È∞ ◊πappleÓ«÷ «¬√È≈È∆, ÏÃ‘Ó ’≈ Ï∂Â≈ ÏÃ‘Ó «◊¡≈È∆Õ.......

302
◊πapple» È≈È’ Ú≈⁄ :-
⁄ø⁄Ò ⁄≈«¬ È ÷∂ÒÀ ÷∂Ò∂, ’≈Ó«È Á≈Ó«È «Â¡≈◊∂ ◊πapple Ó∂Ò∂Õ....
⁄ø⁄Ò È≈«apple È≈ ‹≈«¬ ¡÷≈Û∂, ◊◊ÈßÂapple ˉ÷ √«‘‹ Ó«‘ ⁄≈ÛÀÕ
◊Øapple÷ Ú≈⁄ : “
’ÚÈ∞ apple»Í ÌÚÈ «Ï√Ê≈appleπ ’ÚÈ ¡appleøÌ ÈÚÒ ¡’≈appleπÕ.....
◊πapple» È≈È’ Ú≈⁄ :-
√⁄π apple»Í ÍÚÈ «ÏÊ≈appleÕ ¡◊«È ¡appleøÍπ √ÏÁπ ¡’≈appleπÕ.....
¡⁄Ò Ú‡≈Ò∂ ‹≈‰≈
ª Î∂«apple ◊Øapple÷ ’«‘¡≈, ¡apple∂ È≈È’ Ï≈Ò≈ ⁄ÒÂ∂ ‘À∫ «√Ë≈ ’≈ Ó∂Ò≈ ‘ÀÕ Âª ◊πapple» È≈È’
’«‘¡≈, ‘ª ◊Øapple÷ È≈Ê ’‘≈ ‘À Ó∂Ò≈Õ Âª ◊Øapple÷ ’«‘¡≈, ¡⁄Ò Ú‡≈Ò∂, ¡⁄Ò «√Ë≈ ’≈ Ó∂Ò≈
‘ÀÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, «√ËØ ’Áª (?) ‘À ¡Â∂ «¬ÊØ∫ «’ÂÈ∂ ’Ø‘ ‘ÀÕ Âª ◊πapple» È≈È’
’«‘¡≈, ‹‘‘π Â∞Ó ÂØ «√Ë ‘Ø ¿∞«‚ ‹≈Â∂ ‘Ø ‘Ó ÓÈ∞÷ ‘À∫Õ Âª ÌappleÊapple∆ ÏØ«Ò¡≈, ¡apple∂ È≈È’
Ï≈Ò∂ ±ø ÂØ ’¿∞√ ’¿∞ ¿∞‚≈ÚÂ≈ Ê≈ ¡Ï «’¡≈ Â∞fi ’Ø Ì∆ ¿∞‚≈Ú∂◊≈Õ Âª ÌappleÊapple∆ ’«‘¡≈,
apple∂ È≈È’ ’¿∞√ ÂÀ∫ ‘∆ È∂ ¿∞‚≈¬∆ Ê∆ ’∂ «’√∆ ¡¿∞apple ÈÀÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈ :-
√«⁄ √Ï«Á ÈÀ ’ø¿∞√ ¿∞‚≈¬∆Õ ¡≈«◊¡≈ Ï∂’ø’≈apple∆ ¡≈¬∆Õ
«ÏÈ∞ ¡≈«◊¡≈ «√¿∞ ’≈¿∞È ¿∞‚≈Ú∂Õ ¡À√≈ ’ج∆ «Á√«‡ È≈ ¡≈Ú∂Õ....
ª «√˪ ¿∞‚≈apple∆ ’∆Â∆ ª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, «’¿∞ Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ «√Ë Âª ◊¬∂Õ
ª Ï≈Ò∂ ¡≈«÷¡≈, ‹∆ ‹Ø Â∞√≈‚∆ apple‹≈«¬Õ ª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, ⁄´ Ì≈‘∆ Ï≈Ò≈≈ ¡√∆
Ì∆ ‹≈¬∆¬∂◊≈Õ ‹∂ ¡√ª ˘ Ì∆ ’appleÂ≈apple ÒÀ ‹≈¬∂Õ Âª Ï≈Ò∂ ¡≈«÷¡≈, ÌÒ≈ ‹∆Õ Âª ◊πapple» È≈È’
¿∞‚≈apple∆ Ò∆Â∆Õ ‹ªÁØ ¡⁄Ò Ú‡≈Ò∂ «‘’ «ÍÍ Á∂ ‘∂«· ÊÛ≈ ¡≈‘≈Õ ¿∞√ ¿∞Í«apple ÏÀ«· ◊¬∂Õ
‹ª «√Ë ¡≈¬∂ ª «’¡≈ Á∂÷«È ‹Ø È≈È’ ÂÍ≈ ¡◊∂ ‘∆ ÏÀ·≈ ‘ÀÕ Âª ◊Øapple÷ ’«‘¡≈, ¡≈Á∂√
‘Ø È≈È’ ÂÍ≈Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, ¡Á∂√ ¬∂’ø’≈apple ’Ø ‘Ø ◊Øapple÷ È≈ÊÕ Âª ÌappleÊapple∆
’«‘¡≈, ¡apple∂ È≈È’ ÂÍ≈ ±ø ’∞¤ «¬√‡∆ Ì∆ ‘À∫Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈ :-
¿∞√Â≈Á ‘Ó≈apple≈ √«Â◊πapple Í»apple≈Õ ¡≈«Á ¡≥«Â Ï⁄È ’≈ √»apple≈Õ.....
ÂÒÚø‚∆ ¡≈¿∞‰≈ Â∂ √‘‹≈Á∂ ˘ «ÓÒ‰≈
‹ª ¿∞ÊØ∫ Ó∂Ò≈ ¿∞‹«Û¡≈ ª ◊πapple» È≈È’ ˘ Ú‡≈Ò∂ «’¡≈ ÒØ’ª «√fl≈‰ «ÒÂ≈Õ ÒØ’
¡≈«¬ ’«apple ’¬∆ ÍÀapple∆∫ ͬ∂ ¡Â∂ Ï‘π Áπ√‡∆ Ò◊∂ ’apple«ÈÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ¡≈«÷¡≈, «’¿∞∫ Ì≈¬∆
Ï≈Ò≈ «¬ÊØ∫ ÒØ’ Áπ÷Á≈ ‘À ¡Â∂ Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ ¡Â∂ ¡√ª ÓappleÁ≈È∂ Á∂ ÍÃπÂz ˘ ¿∞Ê∂ ÒÀ ‹≈‰≈ ‘ÀÕ
¡Â∂ Á𫬠√≈Ë ’øË≈«apple «Ú«⁄ ‘À«È ¿∞È∑ª È≈Ò ¡√≈‚≈ Ú⁄È ‘ÀÕ ¿∞È∑ª ˘ «ÓÒ‰≈ ‘ÀÕ Âª Ï≈Ò∂
¡≈«÷¡≈, ‹∆ √‘‹≈Á≈ ÓappleÁ≈È∂ Á≈ ÍπÂz ÂÒÚø‚∆ ‘ÀÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈
¿∞√ ª¬∆ ˙Ê∂ ÒÀ ‹≈Ú‰≈ ‘À ‹apple»appleÕ Âª Ï≈Ò∂ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ ⁄ÒØÕ
ª ◊πapple» È≈È’ ¿∞‚≈apple∆ «ÒÂ∆ ¡≈«¬ ⁄øÁzÌ≈È √øË» Á∂ ÷»‘ Â∂ ¿∞Âapple∂ Ï≈Ò∂ Á∂ «Í¿∞ Á≈

303
÷»‘ Ê≈Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ apple≈«¬ ÏπÒ≈apple ª ⁄«Ò ◊«¬¡≈Õ ¡Â∂ ’≈¨ Ì∆
¡Â∂ ¡Ó≈ Ï∆Ï∆ Ì∆ ⁄«Ò ◊¬∆Õ ⁄≈⁄≈ Ò≈¨ apple‘∫Á≈ ‘À ¿∞‘ ⁄øÏÛ ÍÚ√∆Õ ¡Â∂ ¡√ª ‹apple»apple
‹≈ÚÈ≈ ‘ÀÕ Â±ø ÓappleÁ≈È Á∂ ÍπÂz ˘ √«Á «Ò¡≈¿∞ ⁄πÍ≈«Â¡ª ‹≈‰∂ ’ج∆ È≈‘∆Õ Âª Ï≈Ò∂
¡≈«÷¡≈, ‹∆ √‘‹≈Á∂ ˘Õ ª ◊πapple» È≈È’ ¡≈«÷¡≈ ¡≈‘ØÕ Âª Ï≈Ò∂ ’«‘¡≈, ÌÒ≈ ‹∆Õ Âª
Ï≈Ò∂ ‹≈«¬ √«‘‹≈Á∂ ˘ √«Á¡≈ ⁄≈«apple ÿÛ∆ apple≈«Â ◊¬∆ ¡≈‘∆Õ Âª √‘‹≈Á≈ ¡≥ÁappleØ∫ «È’Ò
¡≈«¬¡≈Õ ‹ª Á∂÷∂ ª Ï≈Ò≈ √øË» ‘À ‹Ø È≈È’ ÂÍ∂ «È≈Ò ◊«¬¡≈ ¡≈‘≈Õ ¡Â∂ Ó∂apple≈ «Í¿∞ Ì∆
«¬Èª Á∂ È≈Ò∂ ¡≈‘≈Õ «√Ú≈«‰ ’«apple √‘‹≈Á≈ ÍÀappleª≈ Â∂ „«‘ Í«¬¡≈Õ Âª Ï≈Ò∂ Ú⁄È∞ ’∆Â≈
√‘‹≈¬≈ ’appleÂ≈apple ÌÒ≈ ’apple∂Õ ¡Â∂ ¡≈͉∂ È≈ Á∆ Á≈«Â Á∂ÚÀÕ
√𫉠Ì≈¬∆ √‘‹≈Á≈ ÂÀ˘ È≈È’ ÂÍ≈ √ÁÁ ‘¬∆Õ Âª √‘‹≈Á∂ ¡≈«÷¡≈, ‹∆ Ó∂apple≈
Ï≈Ï≈ «’Ê∂ ‘ÀÕ Âª Ï≈Ò∂ ¡≈«÷¡≈ Ì≈¬∆ √‘‹≈Á≈ È≈È’ Í≈«√ ‘ÀÕ Â»ø Â∞appleÂ∞ ⁄´Õ ª √‘‹≈Á≈
’appleÓ ’≈ ÏÒ∆ ¡≈‘≈ ¿∞«· È≈«Ò ‘Ø«¬¡≈Õ ¡≈«¬ ◊πapple» È≈È’ Á∂ ÍÀappleª Â∂ „«‘ Í«¬¡≈Õ ◊πapple»
È≈È’ ’«‘¡≈, √𫉠Í≈¬∆ √‘‹≈Á≈ Â∂apple≈ «ÍÂ≈ ’≈«Ò Ú«√ ‘Ø¡≈Õ ¡√≈˘ ‹Ø◊π ¡≈‘≈ ÂÀ˘
«√appleÍ≈¿∞ Á∂Ú‰Õ ¡≈÷π ÂÀ˘ ’∂‘Û≈ «√appleÍ≈¿∞ Á∂Ú∆¬∂Õ ¡≈÷∂ ª ’Í«Û¡≈ Á≈ «√appleÍ≈¿∞ Á∂Ú∆¬∂Õ
’∂ Áapple◊≈‘ Á≈ «√appleÍ≈ Á∂Ú∆¬∂Õ ‹Ø ±ø ¡≈÷∂ √Ø Á∂Ú∆¬∂Õ Âª √‘‹≈Á∂ ¡≈«÷¡≈, ‹∆ ‹Ø Ï≈Ï∂
ÓappleÁ≈È∂ ˘ «ÁÂ≈ ‘ج∆ √Ø ÓÀ˘ Á∂‘∂Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ¡≈«÷¡≈, √𫉠√‘‹≈Á≈ Â∂apple∂ «Í¿∞ ¡√≈ÊØ∫
√≈ÛÈ≈ Ó≥◊, Ò∆Â≈Õ ¡√ª ¿∞√ Â≈¬∆ √≈«Û¡≈ ‹Ø ±ø ¿∞Ê∂ ⁄«Ò ’«apple apple‘∂∫ ª Âø Ì∆ ¿∞√∂ ‹∂‘≈
‘ØÚ∂∫Õ ¡◊∂ Â∂apple∆ ÷π√∆ ‹Ø ±ø ¡≈÷∂∫ √ج∆ ’apple∆¬∂Õ
ª √‘‹≈Á∂ ¡≈«÷¡≈, ‹∆ ‹∂ ÓÀ˘ Ï≈Ï∂ Á∂ Ê≈«È ÒÀ ⁄ÒØ Âª appleÏπ ÓÀ∫ Â∂ Í∆ «Ó‘appleÚ≈Èπ
‘ØÚÀÕ Âª ◊πapple» ¡≈«÷¡≈, ⁄´ Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ √‘‹≈Á∂ ˘ ÒÀ ⁄Ò∆¬∂ ¿∞Ê∂ ‘∆Õ Âª ¡≈«÷¡≈, ÌÒ≈
‹∆ ⁄ÒØÕ
√≈÷∆ √‹È ·◊ Á∆
ª ÂzÀ ⁄Ò ‹≈ ÓπÒÂ≈È Á∆ ËappleÂ∆ ◊¬∂ È∂Û∂ (Â∞) πÌ∂ Á∂ È¿∞ ’Ø‘ Íapple∂ ¿∞Ê∂ «‘’∞
√‹‰ ÏÀ·≈ ¡≈‘≈Õ ’∂‘∆ apple«‘ apple«‘øÁ≈ ¡≈‘≈ ‹∂‘∆ Âapple‘≈ Í«ÚÂz ÏÀ√ÈØ ‘Ø∫Á∂ ‘À«ÈÕ Âª ◊πapple»
È≈È’ ¡≈«÷¡≈, √‘‹≈Á≈ «¬√ «◊apple≈¿∞ «Ú«⁄ ‹≈‘ Íapple ‚apple∂ È≈‘∆Õ Âª √‘‹≈Á∂ ¡≈«÷¡≈,
‹∆ ÓÀ˘ ’∂‘≈ ‚appleπ ‘ÀÕ ‹ª Â∞√∆ Ó∂apple∂ È≈«Ò ‘ØÕ Âª √‘‹≈Á∂ ◊∂ ◊Ò ¿∞⁄∂ (√π⁄∂) ’ÍÛ∂ ¡≈‘∂Õ
‹≈«¬ √‘‹≈Á∂ apple≈Ó √«Â ’∆Â∆ ¡◊Ø∫ √‹‰ ÏØ«¡≈, ¡≈¿∞ Ì≈¬∆ √«Âapple≈ÓÕ Âª Î∂«apple √‹‰
Íπ«¤¡≈, Ì≈¬∆ «’ÊØ∫ ¡≈«¬˙Õ Âª √‘‹≈Á∂ ¡≈«÷¡≈, ‹∆ ÓÀ ÍappleÁ∂√∆ ‘ªÕ ª √‹‰ ¡≈«÷¡≈,
Ì≈¬∆ ±ø ’¿∞‰ ‘Ø∫Á≈ ‘À √⁄π ¡≈÷πÕ Âª √‹‰ ¡≈«÷¡≈, Ì≈¬∆ «’√∂ Ú‚∂ ¡≈ÁÓ∆ Á≈ «Óapple≈√∆
‘ÀÕ Âª √‘‹≈Á∂ ¡≈«÷¡≈, «‹‹Ó≈È ÓÀ∫ Ú‚∂ ¡≈ÁÓ∆ Á≈ «Óapple≈√∆ ‘ªÕ ª Î∂«apple √‹‰ Íπ«¤¡≈,
Ì≈¬∆ ¿∞√ Á≈ È≈ «’¡≈ ‘ÀÕ Âª √‘‹≈Á∂ ¡≈«÷¡≈, ‹∆ ¿∞√ Á≈ È≈ È≈È’ ‘ÀÕ Âª √‹‰
¡≈«÷¡≈, Ì≈¬∆ ¿∞‘ ’¿∞‰ ‘Ø∫Á≈ ‘ÀÕ Âª √‘‹≈Á∂ ¡≈«÷¡≈, ‹∆ ¿∞‘ ÷Âz∆ ‘Ø∫Á≈ ‘À, Ú‚≈
¡≈ÁÓ∆ ‘ÀÕ Âª √‹‰ Î∂«apple ¡≈«÷¡≈, Ì≈¬∆ ¿∞‘ ¡√ª ‹∂‘≈ ‘ÀÕ Âª √‘‹≈Á∂ ¡≈«÷¡≈,
«‹‹Ó≈È Â∞√≈ÊØ∫ Ì∆ Ú‚≈ ¡≈ÁÓ∆ ‘ÀÕ Âª √‹‰ ¡Í«‰¡ª ‡‘¨¡ª ˘ ¡≈«÷¡≈, Ì≈¬∆ ¿∞‘

304
¬∂‘π Ú‚∂ ¡≈ÁÓ∆ Á≈ «Óapple≈√∆ ‘ÀÕ «¬√ Á∆ ÌÒ∆ Âapple‘ «÷‹Ó«Â ’apple‰∆Õ ÌÒ∆ Âapple‘ ÷≈Ú≈‰≈Õ
‹≈«‘ Ì≈¬∆ «¬Èª È≈«ÒÕ √‘‹≈Á∂ ˘ ÷≈Ú≈È Ò¬∆ ◊¬∂Õ √‘‹≈Á∂ Á∂ ’ÍÛ∂ Ò≈«‘ Ò∆ÂØ ¡Â∂
Ò◊∂ ¡≈÷‰ Á«√ Ì≈¬∆ ‘Øapple Â∂apple∂ Í≈«√ «’¡≈ ‘ÀÕ Âª √‘‹≈Á∂ ¡≈͉∂ Ó«È «Ú«⁄ Ô≈«Á ’∆Â≈
ÌÒ∂ ÂÍ≈ ‹∆ ÓÀ˘ ÌÒ∆ ‹≈‘◊≈ Ì∂«‹¡≈ ‘∫Õ ’ÍÛ∂ Ò≈«‘ Ò∆Â∂ ¡Â∂ Ïø«È Ï‘≈«¬¡≈ ‘ÀÕ Âª
◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, ⁄´ Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ ¡√≈˘ √‘‹≈Á∂ Ô≈«Á ’∆Â≈ ‘ÀÕ Âª ◊πapple» È≈È’ Â∂
Ï≈Ò≈ ÁØÚ∂∫ ¡≈«¬ ÷Û∂ ‘ج∂∂Õ Á∂÷È Âª «’¡≈ Á∂÷È ‹Ø √‹‰ ¡À√∆ Âappleª ÏÀ·≈ ‘ÀÕ «‹√ Âappleª
Ú‚∂ ÍappleÓ ÏÀ√ÈØ ‘Ø«¬ ‘À«ÈÕ Âª ‹ÁØ∫ ◊πapple» È≈È’ ¡≈«÷¡≈, Ì≈¬∆ √‹‰ ’appleÂ≈apple ’appleÂ≈appleÕ ¡◊Ø∫
√‹‰∞ ÏØ«Ò¡≈, ¡≈¿∞ Ì≈¬∆ √«Âapple≈ÓπÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ¡≈«÷¡≈, «¬Ê∂ ¡√≈‚≈ «‘’∞ Óapple≈√∆
¡≈«¬¡≈ ¡≈‘≈Õ Âª √‹‰ ¡≈«÷¡≈, «¬Ê∂ ª ’ج∆ È≈‘∆∫ ¡≈«¬¡≈Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ¡≈«÷¡≈,
«’ Ì≈¬∆ √‹‰≈ Óπ’appleÂ≈ ‘À∫ «¬Ê∂ ‘∆ ¡≈«¬¡≈ ‘ÀÕ ¡◊Ø∫ √‹‰ ¡≈«÷¡≈, ‹∆ Â∞√∆∫ ¡Â∆Â
Î’∆apple ‘Ø ÓÀ˘ ’¡≈ ‹apple»apple ͬ∆ ‘À ‹Ø ÓÀ∫ Óπ’appleªÕ ª ◊πapple» È≈È’ ¡≈«÷¡≈, ‹≈«¬ Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈
¡≥Á«apple Ú«Û¡≈Õ Á∂÷Â∂ ª √‘‹≈Á≈ ÏË≈ ÏÀ·≈ ‘ÀÕ Ï≈Ò∂ ¡≈«÷¡≈, ¿∞«· √‘‹≈Á≈ ◊πapple» È≈È’
√ÁÁ≈ ‘¬∆Õ √‘‹≈Á∂ ¡≈«÷¡≈, «‹‹Ó≈È Â∞√ª ÓÀ˘ «’Ê∂ Ì∂«‹¡≈ Ó∂apple∂ ’ÍÛ∂ Ò≈«‘ Ò∆Â∂Õ ¡Â∂
ÓÀ˘ Ïø«È ÿ«Â¿∞ È∂ ÓÀ «’¡≈ ’appleªÕ ª Ï≈Ò∂ ¡≈«÷¡≈, ⁄´ √‘‹≈Á≈ ’ÍÛ∂ ¿∞Ê∂ ‘∆ ¡≈«¬
apple«‘‰◊∂Õ Â±ø ¿∞Áappleπ È≈‘∆Õ √‘‹≈Á∂ ˘ ÒÀ ’«apple Ï≈Ò≈ ◊πapple» È≈È’ Í≈«√ ¡≈«¬¡≈Õ Âª ◊πapple»
È≈È’ ’«‘¡≈ “¡ÚØ √‘‹≈Á≈ ’ÍÛ∂ «’Ê∂ È∆Õ Âª √‘‹≈Á∂ ’«‘¡≈, ‹∆ «¬‘ ÌÒ≈ Ì◊Â∞
ÏÀ√ÈØ ‘À «¬‘π ª ·◊π ‘À ‹∆Õ apple؇∆ ÷≈Ú≈‰ Á∂ Ï‘≈È∂ ¡≥Á«apple Ú≈«Û ’«apple ’ÍÛ∂ Ò≈«‘ Ò∆Â∂ È∂Õ
¡Â∂ ÏøÈ ÿ«Â¿∞È∂ ¬∂‘Ø ’øÓ ’appleÁ≈ ‘¬∆ ¬∂‘ Ì◊ÂÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, «’ Ì≈¬∆
√‹‰≈ «¬‘ «’¡≈ ’øÓ Â±ø ’appleÁ≈ ‘À∫Õ Âª ¡◊Ø∫ √‹‰ √apple«Ó≥Á≈ ‘Ø«¬¡≈ ÏØ«Ò √øÿ∂ È≈‘∆∫ ª
◊πapple» È≈È’ ˘ √ÏÁπ Íapple≈Í«Â ‘Ø«¬¡≈ :-
¿∞‹Ò ’À∫‘≈ «⁄Ò’‰≈ ÿØ«‡Ó ’≈ÒÛ∆ Óπ√Õ
[√»‘∆ Ó‘Ò≈ 1 ÿapple 6 Õ 1 Õ (799)]
ª √‹‰ ·«◊ ◊πapple» È≈È’ Á∂ ÍÀappleª Â∂ „«‘ Í«¬¡≈Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, Ì≈¬∆
√‹‰≈ ‹∂ «¬‘ ’øÓ ¤‚∂ ª ’appleÂ≈apple «Ó‘appleÚ≈È ‘ج∆ ¡Â∂ ’appleÂ≈apple ’appleÂ≈apple ‹Í∂∫ ª ’π¤∞ ‹∆¡
Á≈ ÌÒ≈ ‘ØÚ∆Õ Âª √‹‰ ¡≈«÷¡≈, ‹∆ ÓÀ˘ ‘∞«‰ apple«÷ ÒÀ‘» ÓÀ∫ ¡Ú◊π‰ Ï‘π ’∆Â∂ ‘À«Ò Â∞√∆∫
Ó∂apple∂ ’appleÓ∂ «¬Ëapple ¡≈¬∂ ‘ØÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, √«π‰ Ì≈¬∆ √‹‰ ¬∂‘π √‘‹≈Á∂ Â∂apple≈
apple≈ÓÁ≈√ ‘À ¡Â∂ «Óapple≈√∆ ‘∆ ‹∂ «¬√ Â≈¬∆ Ó≥È∂◊≈ ª ’appleÂ≈apple Ï÷√∆¡«È ¡◊∂ È ’appleª◊≈Õ
ª ◊πapple» È≈È’ ¡≈«÷¡≈ : Ì≈¬∆ √‹‰ ¡√∆∫ Â∂apple∂ Ú≈√Â∂ ¡≈¬∂ ¡≈‘∂Õ Âª ◊πapple» È≈È’ √‹‰
˘ «ÈÚ≈«‹ ’«apple ¡◊∂ ⁄«Ò¡≈Õ

305
÷πappleÓ √‘apple ‹≈‰≈
¡◊∂ ‹≈«¬ √‘‹≈Á∂ ˘ ÷πappleÓ √‘apple ‹≈«¬ ÷Û≈ ’∆Â≈Õ ¡≈«÷¿∞√π, √‘‹≈Á≈ «¬‘π Â∂apple∂
«Í¿∞ ÓappleÁ≈È∂ Á∆ √Ó≈«Ë ‘¬∆Õ Âª √‘‹≈Á∂ ¿∞Ê∂ ÓÊ≈ ‡∂«’¡≈Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈,
√‘‹≈Á≈ ¡√≈‚≈ ’«‘¡≈ Ó≥È√∆Õ Âª √‘‹≈Á∂ ’«‘¡≈, ‹Ø Â∞√∆∫ ¡≈÷Ø √Ø Ó≥È≈Õ Âª ◊πapple»
È≈È’ ¡≈«÷¡≈, √‘‹≈Á≈ ±ø «¬Ê∂ ‘∆ apple‘πÕ ÓappleÁ≈È≈ ¡√≈‚≈ Ô≈apple ¡≈‘≈Õ Âª √‘‹≈Á∂
¡≈«÷¡≈, ‹∆ ‡Ïappleª Á≈ «’¡≈ ’apple∆¬∂, ‡Ïapple ª ¿∞Ê∂ ‘∆ apple‘∂Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈,
√‘‹≈Á≈ «¬Ê∂ ÓappleÁ≈È∂¡Â∂ Â∂apple∆ Ó≥È∆ ‘ØÚ∂◊∆Õ ¡√∆∫ ¬∂√ Ú≈√Â∂ ¡≈÷Á∂ ¡≈‘∂ ±ø ‡Ïapple ¡≈͉∂
Ò¿∞Õ Âª √‘‹≈Á∂ ¡≈«÷¡≈, ‹∆ Â∞√∆∫ «’Ëapple ˘ ‘ØÚ∂◊∂Õ Â∂ ÓÀ∫ «’√ ¡Ë≈apple apple‘ª◊≈Õ Âª ◊πapple»
È≈È’ ’«‘¡≈, √‘‹≈Á≈ «‹Â∞ Ú∂Ò∂ »ø Ô≈«Á ’apple∂≈Õ ¡√∆∫ «ÂÂ∂ Ú∂Ò∂ Â∂apple∂ Í≈«√ ÷Û∂ ¡≈‘∂Õ
±ø √«Â Íapple«Â«Â ’«apple ‹≈‰Õ ª √‘‹≈Á∂ ¡≈«÷¡≈, ‹∆ ÓÀ˘ ÍappleÂ∆«Â ‘ÀÕ
’øË≈apple ‹≈‰≈ ¡Â∂ ÚÒ∆ ’øË≈apple∆ È≈Ò ◊Ò Ï≈Â
ª ◊πapple» È≈ÈÛ’ ¿πÊØ∫ ¿∞‚≈apple∆ Ò∆Â∆ ª ‹≈«¬ ’øË≈apple «Ú«⁄ ÷Û∂ ‘ج∂Õ ¿∞Ê∂ «‘’∞
Óπ◊Ò Î’∆appleπ ¡≈‘≈Õ ¿∞√ Á≈ È≈ Ô≈apple ¡Ò∆ ¡≈‘≈Õ ¿∞√ È≈«Ò Ì∂‡ ‘ج∆Õ Âª ¿∞√ Íπ«¤¡≈,
√π¡≈´ ’∆ÂØ√π √πÓ≈ È≈Ó «⁄ Á≈apple∆? ª ◊πapple» È≈È’ ÏØ«Ò¡≈ Óª È≈È’ «Èappleø’≈apple∆Õ Âª Î∂«apple
Óπˆ´ ÏØ«Ò¡≈, Óª È«√ È∂ «ÎÓ∆ÁÓÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ÏØ«Ò¡≈, Ó≈ ÏøÁ ÷πÁ≈«¬√Õ Âª Óπˆ´
Íπ«¤¡≈≈ √πÓª Í∆appleπ ◊π¯Â≈Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ÏØ«Ò¡≈, Óª Í∆apple» «˜øÁ≈ Í∆appleÕ Âª Î∂«apple Óπˆ´
ÏØ«Ò¡≈, ÙπÓ≈ Í∆apple «˜øÁ Í∆appleÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, ¡apple∂ ¡apple∂ Î∂«apple Óπ◊Ò ’«‘¡≈, Ó≈
«¬Â’≈Á È∂√«ÂÕ ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, ¡apple∂ ¡apple∂ Î∂apple Óπ◊Ò ’«‘¡≈, Ó≈ «¬Â’≈Á È∂√«ÂÕ ◊πapple»
È≈È’ ’«‘¡≈, «⁄ ◊πΫÂÕ Âª Óπ◊´ ’«‘¡≈, ÍÀÁ≈ √π«Á Óπapple∆Á √πÁ∆Õ Âª ◊πapple» È≈È’
’«‘¡≈, Ô’ “÷πÁ≈«¬ Í∆appleπ √π«Á ’∞«Ò ¡≈ÒÓ Óπapple∆«ÁÕ Î’∆apple ÷ÏappleÁ≈appleπ «È◊≈«‘Õ «Á◊apple È≈
Á≈apple∆Õ Âª Óπ◊´ ÍÀappleª Â∂ «‚«◊ Í«¬¡≈Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, ÷πÁ≈«¬ Á≈apple∆ «Á◊apple ÈÀ«√Â
÷πÁ≈«¬ Á≈apple∆Õ Âª Óπ◊Ò ’«‘¡≈, √πÓª Í∆apple Ó≈ Óπapple∆«ÁÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, √πÓ≈ È≈Ó
«⁄ Á≈apple∆Õ Âª Óπ◊Ò ’«‘¡≈, Ó≈ È≈Ó Ô≈apple ¡Ò∆ ª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, ◊π¯Â È≈È’ √πÓª
È≈Ó Ï≈Ï≈ ÚÒ∆ ’øË≈apple∆Õ
ª ◊πapple» È≈È’ ’øË≈apple «Ú⁄Ø∫ «È’«Ò¡≈ «‘’√ Á∂√ ˘ ⁄«Ò¡≈Õ ¿∞√ ÓπˆÒ Á≈ Ô≈apple
¡≈‘≈ √∂÷ √appleÎπ Í·≈‰∞ ¡≈‘≈Õ «ÏÁapple √‘apple Á≈ Á÷‰ Á∆ ËappleÂ∆ Á≈ ¡≈‘≈Õ ¿∞‘ Óπ◊Ò È≈«Ò
Íapple⁄«È ¡≈ÚÁ≈ ¡≈‘≈Õ ¿∞‘ Óπ◊Ò Í≈«√ ¡≈«‘¡≈ ¡≈‘≈Õ ‹≈ Í·≈‰∞ Á∂÷∂ ‹Ø ¡◊∂ ’∞fi ‘Øappleπ
¡≈‘≈Õ ¡Â∂ ‘𫉠’∞fi ‘Øappleπ ‘ÀÕ Âª Í·≈‰∞ Íπ«¤¡≈, Óπ◊Ò ˘ ¡À«‘ Ó∆apple Â∞Ó≈apple≈ Ú÷Â∞ (?) «’¡≈
‘ÀÕ Âª Óπ◊Ò ’«‘¡≈, Â∞fi ’Ø «’¡≈ È‹«apple ¡≈ÚÂ≈ ‘ÀÕ Í·≈‰ ’«‘¡≈, Ó∆«apple Óπ«fi ’Ø Â±ø ¡≈‹π
¡¿∞apple È‹«apple ¡≈ÚÂ≈ ‘ÀÕ Âª Óπ◊Ò ’«‘¡≈, ÷πÁ≈«¬ Á≈apple∆ Â∞ «⁄ ˆÓ Á≈apple∆Õ Âª Í·≈«‰
’«‘¡≈, Ïπ◊ØÕ ÓπˆÒ ’«‘¡≈, ‘Ó⁄»ø ‘Ú≈Ò √ÓÂÕ Í·≈«‰ ’«‘¡≈, ’∞‹≈ÓÕ Âª Óπ◊Ò
’«‘¡≈, Ô’≈ Î’∆apple ‘Ó ⁄»ø Í∆apple √πÁ Í·≈«‰ ’«‘¡≈, ¿±apple≈ Á∆Á≈apple ÓÂÒÏ Íπapple√∆«ÁÕ Î∂«apple
ÓπˆÒ ’«‘¡≈, Ó≈ ÏøÁ ÙπÁ∂ ¿∞apple≈ ıÒ≈«√Õ Ï∂ ÓÂÒÏ ÁappleØ◊ ÈÓÀ ¡≈«¬«ÁÕ Âª Í·≈«‰ ’«‘¡≈,

306
√πÓª Ó≈ «Ïapple≈Áappleπ √πÓ≈ apple‹≈«¬ √πÁ∆Õ ÓπˆÒ ’«‘¡≈, ÓÂÒÏ Á∆Á≈apple ¿± apple‹≈¬∂Õ Âª Í·≈«‰
’«‘¡≈, ÷πÁ≈«‘ √Â≈apple∆ ¡◊apple «Ó‘«apple ’apple≈apple∆Õ Âª Óπ◊Ò ’«‘¡≈, ◊πÎÁ ÙπÓ≈ «Ïapple≈Áapple∂ Ô≈apple
ÚÎ≈Á≈appleÕ Âª ÓπˆÒ ’«‘¡≈ ¡≈apple∂ ¡≈apple∂ ¬∆∫ ´«Î«Â ÷πÁ≈¬∆Õ Âª Í·≈«‰ ’«‘¡≈, Ó≈ ¡≈apple∂
¡≈apple∂Õ Í·≈«‰ ¡◊∂ ¡≈ÚÁ≈ ¡≈‘≈Õ Áπ«‘ «ÁÈ Íapple«⁄ ’«apple ⁄ÒÁ≈ apple‘Á≈ ¡≈‘≈Õ ‘𫉠ËappleÈ≈
Ó≈«apple ÏÀ·≈ ‹≈¬∂ ‘∆ È≈‘∆Õ ¡Â∂ ◊πapple» È≈È’ Á∂«‘ ‹≈«¬ «È’«Ò¡≈Õ.....
◊πapple» È≈È’ ⁄¿∞Ê∂ «ÁÈ Î∂«apple ÚÒ∆ ’øË≈apple∆ Í≈«√ ¡≈«‘¡≈ ª ¡◊∂ Ú≈Ò∆ Í≈«√ √appleÎ
Í·≈‰ Á÷‰∆ ÏÀ·≈ ‘ÀÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ‹≈«‘ ’«‘¡≈, √Ò≈Ó≈Ò∂’Ó ÚÒ∆ ’øË≈apple∆Õ ÚÒ∆
’øË≈apple∆ ’«‘¡≈, ¡≈Ú≈¡Ò∂’Ó √Ò≈Ó ¡≈¬∆¬∂ Í∆apple ‹∆ √appleÎapple≈‹∆ ‘»¬∆Õ ´ÂÎπ ‘»¡≈ ’appleÓ Ï÷Ù∆√
’∆¬∆Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, ´ÂÎπ ÷πÁ≈¬∆ ÏøÁ≈ ◊πÓapple≈‘∆ ’appleÓ Ï÷√∆√ «¬Ò≈‘∆Õ Âª √appleÎπ
Í·≈‰ ÏØ«Ò¡≈, Íapple√Á∆ √appleÎ ◊πΫ È≈È’ Áπappleπ√«ÂÕ Ó≈«¬È≈ Ï≈Ò∂Õ ’∞Ò «Ú⁄ ‘Ú≈ÒÕ
ª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈ :-
’∞Ò≈ ’∞«Ò ¬∂ ÷πÁ≈«¬Õ √Ì Âapple‘À Ï∂ÍappleÚ≈‘®
«√√«Â Ëapple∂ ¬∂«’ «È√≈È≈Õ ÂÏ √Ì Â∂ ‘ج∂ apple‘∂ Ï∂◊≈È≈®
◊πΫ È≈È’ Áπapple√«Â Ó≈«¬È≈Õ √Ófi∂ ÂÏ ‹Ï ÷πÒ∂ ¡≈«¬È≈®
√appleÎπ ’«‘¡≈ ÷ÎÈ∆ «⁄ ’apple ’appleÁ∆Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈ :-
÷ÎÈ∆ ÷Àappleπ ÷πÁ≈«¬ ’≈ Á∂÷πÕ ÓappleÁ≈ ‘«Ø¬ Â‹Ø √Ì Ì∂÷®
‹πÓ´ ‹‘≈˘ ¡≈Ò È∂ ’∆¡≈Õ ÷≈Ò’∞ ¬∂’∞ ¡Úappleπ È≈‘∆ Á»¡≈®
◊π¯Â È≈È’ √π«È √appleÎ «¬¡≈È∂Õ Áπapple√«Â Ó≈«¬È≈ ‹Ø ‘’ ͤ≈È∂®
ª Î∂«apple √appleÎ Íπapple√∆ÁøÕ √∂Ò∆ apple≈ ⁄» ’appleÁøÁ (?) ◊πapple» Ò≈È’ ’«‘¡≈ :-
√∂Ò∆ √≈Ò√π apple‘À ‹‘≈ÈÕ ⁄≈«apple ’Â∂Ϫ ¤±‡∂ ’∞apple≈ÈÕ
√apple≈ √apple∆Ô«Â Ó≈È∂ È≈‘∆Õ Âapple∆’«Â Ó≈appleΫ Á≈Ú∂ Ó≈‘∆®
Ï≈‘«apple «√¡≈‘∆ ¡≥Âapple Ò≈ÒÕ ◊πΫ È≈È’ Í‘π⁄Ø Áapple ‘≈Ò®
ÂÀ Î∂«apple √appleÎ Íπapple√∆Á ’Óapple Ó∞Â’≈ «⁄‘‘ ‘≈√ÒÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈ :-
ÓπÂ’≈ «Ó‘apple ¬∂Ò≈‘ ’∆ √≈‘«Á Í∆apple ÏÂ≈«¬Õ
Á»‹∂ √∂Â∆ Îapple«’ apple‘π ÂÏ Í≈Ú∂ apple≈«‘ È∂Ú≈«¬Õ
¡À√∆ apple‘È∆ ‹Ø apple‘∂ ÂØ ‘ØÚÀ Áπapple√«Â ¬∆Ó≈ÈÕ
‹Øapple ‹πÒÓ È≈ «’√∆ ’apple Í’«Û ‘Ò∆Ó∆ ÷≈ÈÕ
◊πΠÈ≈È’ √apple¯ √π«È ¡≈‹˜∆ Óπ’≈ÓÕ
ª «Îapple √appleÎ Íπapple√∆ÁÕ ◊ØÁÛ∆ «⁄ ‘appleÎ ’appleÁøÓÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈ :-
◊ØÁÛ∆ «◊¡≈È √Ó«fi ¬∂’∞ ÷πÁ≈«¬Õ
√»¬∆ √Ï»apple∆ √⁄π Â≈◊≈ Í≈«¬Õ
√≈Ë Í∆apple «Ó√∆‹∆¬∂ Î≈«‡ È ’Ï‘π ‹≈«¬Õ
√Ì Â∂ È∆⁄ ’‘≈¬∆¡À ’π«Ò ¡≥◊ √Ó≈«¬Õ
◊π¯«Â È≈È’ √appleÎ √π«È ⁄«Ò ‘π’Ó apple‹≈«¬Õ......

307
ª √∂÷ √appleÎ Í·≈‰∞ «ÏÁapple √‘apple Á≈ ¡≈‘≈Õ Ï≈Ï∂ ÚÒ∆ ’øË≈apple∆ Í≈«√ ¡≈«¬¡≈ ¡≈‘≈
Íapple⁄«‰ ’øË≈apple «Ú«⁄ ¿∞Ê∂ ◊Ø«√«¡ ‘ج∆Õ Âª Î∂«apple √∂÷ √apple¯π ◊πapple» È≈È’ Á∂ ÍÀappleª ¿∞Â∂ „«‘
«Í¡≈Õ ¡Â∂ ¡≈«÷¿∞√π ÙÓ≈ Í∆apple Ó≈ Óπapple∆«ÁÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, ‹≈«‘ ¡≈ÍÈ∂ «ÏÁapple
√‘appleÕ Âª Î∂«apple √appleÎ ’«‘¡≈, Í∆apple È≈È’ Î∂«apple Á∆Á≈apple ‘Ó ’Ø ’Á ‘ØÚ∂◊≈Õ Âª ◊πapple» È≈È’
’«‘¡≈, Á∆Á≈apple «ÁÒ ÓÀ∫ apple≈÷∆¿∞Õ ‹Ø ÌπÒ È≈ ‹≈«¬Õ ÂÀ Î∂«apple √∂÷ √appleÎ ’«‘¡≈, Í∆apple ‹∆ Á∆Á≈apple
ÂØ «ÁÒ ÓÀ ‘ØÚ∂◊≈Õ ‹Ø ÌπÒ È≈ ‹≈«¬Õ ÂÀ Î∂«apple √∂÷ √appleÎ ’«‘¡≈, Í∆apple ‹∆ Á∆Á≈apple ÂØ∫ «ÁÒ Ó∂∫
‘ØÚ∂◊≈Õ Íapple Î∂«apple «¬√ Ú‹≈ Ì∆ Í≈¬∆¬∂Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, √∂÷ Î∂apple∆ «¬√ Ú‹≈ È≈‘∆∫
‘ØÚ‰∂ ’≈Õ Â¿∞ ¬∂’ Ï≈ ¡¿∞apple ‘À Ø‹Ø Ï‘π ÂÒÏ apple≈÷Â∂ ‘Ø ÂØ √‘‹≈Á≈ «Óapple≈√∆ ‘À ¿∞√ ’≈
Á∆Á≈apple ’appleØ◊∂Õ Â¿∞ ◊Ø«¬¡≈ ‘Ó≈apple≈ Á∆Á≈apple Í≈«¬¡≈ Ô‘ Ï≈«Â Áappleπ√ ’«apple Ó≈È∆˙Õ Âª √∂÷
√appleÎ ’«‘¡≈, ‹∆ ’‘≈ ‘ÀÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, ‹Ø ÷πappleÓ √‘apple ‘À ¿±‘ª √‘‹≈Á≈ ÓappleÁ≈È∂
’≈ Ï∂‡≈ ‘À Ú‘ª ‘∆ ‹≈«¬ ’«apple ¿∞√ ’≈ Á∆Á≈apple ’apple∆˙ ’apple Ô‘ ÚÒ∆ ’øË≈apple∆ ‘ÀÕ «¬√ Á≈
Á∆Á≈apple ’apple˙Õ Âª √∂÷ √appleÎ ’«‘¡≈, ÌÒ≈ ‹∆ Ï‚∆ «¬È≈«¬Â ‘»¬∆Õ ÂÀ Î∂«apple ÚÒ∆ ’øË≈apple∆
’«‘¡≈ ‘Ó ’Ø ’∞¤ ’¿∞´ ’apple≈apple ’appleØÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, Â∞Ó √Ø Ô‘ ’¿∞Ò ‘À ‹Ø ±ø
Á≈Ú≈ Á»«apple ’«appleÕ √πøÈ∆ ¡apple apple≈¯˜∆ ’≈Õ ‹∂Â∂ «Îapple’∂ ‘À∫ √Ì ÷πÁ≈«¬ ’∂ ’∆¬∂ ‘À∫Õ Ô¿∞ ‹≈‰∂
Î’∆apple∆ ’∆ appleΩ√ ‘ÀÕ Âª ÚÒ∆ ’øË≈apple∆ ’«‘¡≈, Í∆apple ‹∆ ‹Ï ’≈ Â∞Ó≈apple≈ Á∆Á≈apple Í≈«¬¡≈ ‘À ÂÏ
’≈ Ô‘ Á≈Ú≈ ‘Ó «√¿∞ ¿∞· ◊«¬¡≈Õ Âª ◊πapple» ’«‘¡≈ ÷πÁ≈¬∂ √appleÎapple≈‹ ‘»¡≈ ÌÒ≈ ‘»¡≈Õ Â∂
Î∂«apple ÚÒ∆ ’øË≈apple∆∆ ’«‘¡≈, Í∆apple ‹∆ ‘Ó ’Ø Â∞Ó √≈Ê ÒÀ ⁄ÒØ Âª Î∂«apple ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈,
ÚÒ∆ Â∂apple∂ Â≈¬∆∫ ‘ÓØ∫ ¬∆‘ª ‘∆ apple÷‰≈ ‘ÀÕ Âª ÚÒ∆ ’«‘¡≈ apple‹≈«¬ ÙπÓ≈Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ¿∞ÊØ∫
¿∞‚≈apple∆ Ò∆Â∆Õ
’≈ÏÒ √‘apple ‹≈‰≈
ª ’≈ÏÒ √‘apple «Ú«⁄ ¡≈«¬ ÚÛ∂ ª Ï≈Ò∂ Íπ«¤¡≈ ‹∆ Â∞√ª ÚÒ∆ ’øË≈apple∆ ¿∞Í«apple
Ú‚∆ «Ó‘appleÚ≈È◊∆ ’∆Â∆Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ ¬∂‘π ¡√≈‚≈ «Í¡≈apple≈ Ô≈apple
¡≈‘∆ «¬‘ ¡√≈‚∆ Âz∂Â∂∫ ‹π◊ «Ú«⁄ Ï‘π √∂Ú≈ ’∆Â∆ ¡≈‘∆Õ..... («Í¤Ò∂ ‹ÈÓ Á≈ ‘≈Ò).....
ª Î∂«apple Ï≈Ò∂ Íπ«¤¡≈ ‹∆ ’ج∆ «¬√ ’≈ÏÒ √‘apple «Ú«⁄ Ì∆ Ó‘ª Íπapple÷ ‘ÀÕ Âª ◊πapple»
È≈È’ ’«‘¡≈, √𫉠Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ «¬’ «¬Ê∂ Ì∆ ‘ÀÕ Íapple Í·≈‰ª «Ú«⁄ Ï≈Ï» ÷∂Ò Á∆ Á∂«‘
«Ú«⁄ ⁄‘À Íappleπ ¡‹∂ Óπ√«’¡≈ È≈‘∆∫Õ Âª Î∂«apple Ï≈Ò∂ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ ¿∞√ ˘ Ì∆ «ÓÒØ◊∂Õ Âª ◊πapple»
È≈È’ ’«‘¡≈, Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ ¿∞√ ˘ ˜apple»apple∆ «ÓÒ‰≈ ‘ÀÕ Âª Ï≈Ò∂ ’«‘¡≈, ‹∆ ⁄Ò∆¬∂Õ Âª ◊πapple»
È≈È’ ¡Â∂ Ï≈Ò≈ ÁØÚ∂∫ ‹≈«¬ Ï≈Ï» ÷∂Ò Á∆ Á∂«‘ ÿapple «Ú«⁄ ÚÛ∂Õ «‘’∞ ‘‡π ÷≈Ò∆ Í«¬¡≈ ¡≈‘≈
¿∞√ Â∂ ‹≈«¬ ÏÀ·∂Õ Âª «‘’∞ Í·≈‰∞ ¡≈«¬¡≈ ¡≈«¬ ’«apple Ò◊≈ ¡≈÷‰ ¡apple∂ ◊π⁄∂ ÂπÓ ’¿∞‰
‘ØÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈ ‘Ó ÏøÁ∂ ÷πÁ≈«¬ Á∂ ‘À∫Õ Âª «Î«apple Í·≈‰ ’«‘¡≈, ¡apple∂ ◊π⁄∂ ÏøÁ∂
ÂØ∫ √Ì∆ ÷πÁ≈«¬ ’∂ ‘À∫ Â∞ÓØ∫ «’√ √Ø ’≈Ó ‘ÀÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, ÷≈È ‘Ó Î’∆apple ‘À∫ ¡appleπ
‘Ó≈apple≈ ¬∂’𠫬‘≈ ¡√È≈¿∞ ‘ÀÕ Âª Î∂«apple Í·≈‰ ’∆¡≈, ¿∞‘ ’¿∞‰ ‘À ¡appleπ ¿∞√ ’≈ È≈ «’¡≈
‘ÀÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, ¿∞‘ ÷Âz∆ ‘À ¡appleπ ¿∞√ ’≈ È≈ Ó≈È≈ ‘ÀÕ Âª Î∂«apple Í·≈‰ Íπ«¤¡≈,

308
¡apple∂ ◊π⁄∂ ¿∞√ ’∂ Ï≈Í Á≈ È≈ «’¡≈ ‘ÀÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, ◊π⁄∂ ¿∞√ ’∂ Ï≈Í ’≈ È≈
ı≈È ⁄øÁ ‘ÀÕ Âª Î∂«apple Í·≈‰ ’«‘¡≈, ‘Ø◊≈Õ Âª Î∂«apple Í·≈‰ ’«‘¡≈, ⁄ÒØ ÓÀ∫ Â∞Ó ’Ø ÒÀ
⁄ÒÂ≈ ‘ØÕ Âª ◊πapple» ’«‘¡≈, È≈ ı≈È ‘Ó ‹≈Â∂ È≈‘∆∫, ¿∞‘ ¡≈Í ‘∆ ¡≈Ú∂◊≈Õ Âª Í·≈‰
‹≈«¬ ¿∞√ Â≈¬∆∫ ÷Ïapple ’∆Â∆Õ ¡apple∂ Ó≈È∂ Â∂apple∂ ÁØ«¬ Î’∆apple ¡√È≈¿∞ ‘À∫ ÏÀ·∂ ‘À∫ Ï≈‹≈≤apple ÓÀ∫Õ ’‘Â∂
‘À∫ ı≈È ⁄øÁ ÷Âz∆ ’≈ Ï∂‡≈ Ó≈È ⁄øÁ ‘Ó≈apple≈ ¡√È≈¿∞ ‘ÀÕ ÓÀ∫ ’«‘¡≈ ⁄ÒØ ÓÀ∫ Â∞Ó ’Ø ¿∞√ Í≈√
Ò∂ ⁄ÒÂ≈ ‘Ø∫Õ ¿∞ÈØ∫ ’«‘¡≈ ‘Ó ‹≈Â∂ È≈‘∆∫ ¡≈Í∂ ‘∆ ¡≈Ú∂◊≈Õ Âª Ó≈È ⁄øÁ ’«‘¡≈ ◊π⁄∂
Ó∂apple≈ Î’∆apple ÂØ ’ج∆ ¡√È≈Ú È≈‘∆∫ ª Î∂«apple Í·≈‰ ’«‘¡≈, Ó≈È ⁄øÁ Â∂apple≈ ‘∆ È≈ Ò∂Â∂
‘À∫Õ È≈‘∆∫ ª ‘Ó ¡≈͉∂ ÿ«apple √Ø ‡π’Û≈ Ò∂ ‹≈Â∂Õ Âª Ó≈È ⁄øÁ Ú∆⁄≈apple ’∆Â≈ ‹≈«¬¡À ª
√‘∆ Ó≈È ⁄øÁ √∂apple Á𫬠√‘∆ ’∞¤ È≈‘∆∫ ‘Ø∫Á≈Õ ‹≈«¬ Ó≈È ⁄øÁ ’«‘¡≈, Î’∆apple ‹∆ ÍÀ∫apple∆ ÍÀ
¡Â∂ Ó∂Ú≈ ¡◊∂ apple«÷¿∞√πÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ÏØ«Ò¡≈, ¡≈¿∞ Ì≈¬∆ Ó≈È ⁄øÁ √«Â ’appleÂ≈apple ‹∆ ÏÀ·ØÕ
ª Ó≈È ⁄øÁ ’«‘¡≈, ‹∆ Î’∆apple √ÌȪ Á∂ ¡ÙÈ≈Ú ‘À ¡Â∂ ¡Â∆ Β∆apple Á≈ √Ì ’ج∆ √∂Ú’
‘ÀÕ ¡Â∆ Β∆apple √≈‘Ï ‘À«ÈÕ Íappleπ ‹∆ Â∞Ó Ó∂apple∂ ’Á ’∂ ¡√È≈¿∞ ‘Ø ÓÀ∫ Â∞Ó ’Ø Ô‘ Í»¤Â≈ ‘Ø∫Õ
ª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈ Ì≈¬∆ Ó≈È ⁄øÁ, Â∞fi ’Ø ¡≈Í∂ ‘∆ ÷Ïapple ‘ØÚ∂◊∆Õ Âª Ó≈È ⁄øÁ ’«‘¡≈
Â∞Ó≈apple≈ È≈ «’¡≈ ‘À ¡apple𠫬√ ’≈ È≈ «’¡≈ ‘ÀÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, Ì≈¬∆ Ó≈È ⁄øÁ
«¬√ ’≈ È≈ Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ ‘À ¡Â∂ Ó∂apple≈ È≈ È≈È’ «Èappleø’≈apple∆ ‘ÀÕ Âª Î∂«apple Ó≈È ⁄øÁ ’«‘¡≈,
‹∆ Â∞Ó≈apple≈ Á∂√ ÚÂÈ ’¿∞È ‘ÀÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, Ì≈¬∆ Ó≈È ⁄øÁ ±ø Á∂√ Ú√ÂÈ
√Ì≈Ò∂∫◊≈ ÂÀ˘ ıÏapple ‘À Á∂Ù ÚÂÈ Á∆Õ Âª Ó≈È ⁄øÁ ’«‘¡≈, Á∂÷∂ È≈‘∆∫Õ √π‰∂ ª ‘Ø√«ÈÕ
ª ◊πapple» È≈È’ Ï⁄È ÏØ«Ò¡≈ : “
Á∂Ù ‘Ó≈apple≈ Ï∂◊ÓπÍapple ‘À «Â√ ÚÂÈ √Ø ¡≈¬∂Õ
apple≈‹≈ «Â√’ ’≈ ¬∂’ø’≈apple «Â√ È∂ ¬∆‘≈≈ Í·≈¬∂Õ
[«¬‘ ◊πapple» ◊ÃøÊ √≈«‘Ï «Ú⁄ È‘∆∫]
ª Ó≈È ⁄øÁ ’«‘¡≈ ‹∆ Â∞Ó ÂØ∫ ¡¿∞apple Ï≈Â∂∫ ’appleÂ∂ ‘ج∂ ÂØ √À√≈apple ÓÀ∫ Ï≈Â∂ È≈‘∆∫Õ
ª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, Ì≈¬∆ Ó≈È ⁄øÁ Ï≈Â∂ ¬∂‘∆ ¡√Ò∆ ¡¿∞apple, Ï≈Â∂∫ È’Ò∆ ‘À∫ ª ◊πapple»
È≈È’ ˘ ÙÏÁ Íapple≈Í«Â ‘Ø¡≈ :-
«‹«È ’∆¡≈ «Â«È Á∂«÷¡≈ «’¡≈ ’‘∆¡À apple∂ Ì≈¬∆Õ
¡≈Í∂ ‹≈‰∂ ’apple∂ ¡≈«Í «‹«È Ú≈Û∆ ‘À Ò≈¬∆Õ
[«ÂÒø◊ Ó‘Ò≈ 1 ÿapple Õ 1 Õ (724)]
ª «Î«apple Ó≈È ⁄øÁ ÷Âz∆ ’«‘¡≈, «¬√ ‹∆ ’≈ ÌÒ≈ «’ ’«apple ‘ØÚÀÕ Âª ◊πapple» È≈È’
’«‘¡≈, Ì≈¬∆ Ó≈È ⁄øÁ «¬√ ‹∆ Á≈ ÌÒ≈ ÂÁ ‘ØÚ∂ ‹≈ «¬√ Â≈¬∆∫ «ÏÈ≈ ÍappleÓ∂√apple ‘Øappleπ «⁄«Â
È≈ apple‘ÀÕ √≈√ √≈√ ’appleÂ≈apple ’appleÂ≈apple Ô≈Á apple‘∂Õ Âª Î∂«apple Ó≈È ⁄øÁ ’«‘¡≈, ‹∆ √ج∆ «Ï«Ë
ÏÂ≈¬∆¡À ‹∆ «‹√ «Ï«Ë ’appleÂ≈ «⁄«Â apple‘ÀÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, Ì≈¬∆ Ìπ÷ Á≈ √ø√≈ È
’apple, Èß◊ Á≈ √ø√≈ È≈ ’apple, «‘’Ø ’appleÂ≈apple Á≈ √ø√≈ ’appleÕ ‘∂ ÓÀ˘ «Ú√«apple ◊«¬¡≈ ª ’appleÂ≈apple

309
«⁄«Â ¡≈Ú∆Õ Âª Ó≈È ⁄øÁ ◊πapple» È≈È’ Á∂ ÍÀappleª Â∂ „«‘ Í«¬¡≈Õ ◊πapple» È≈È’ ‘«Ê Á≈ ‚ø‚≈
«ÁÂØ√π ¡≈«÷¿∞√π ÒÀ Ì≈¬∆ ÷ÏappleÁ≈apple ¬∂‘π ¡√≈‚≈ ‚ø‚≈ ÷ÏappleÁ≈appleÕ Âª Ó≈È ⁄øÁ ÒÀ ’«apple «√apple
Â∂ apple«÷¡≈Õ «√apple Â∂ apple÷‰∂ È≈«Ò Ó≈È ⁄øÁ Á∂ ’Í≈‡ ÷πÒ, ◊¬∂ Ó√ ‘Ø«¬ ◊«¬¡≈Õ Âª ◊πapple»
È≈È’ ’«‘¡≈, ÒÀ Ì≈¬∆ Ó≈È ⁄øÁ ¡√≈‚≈ ’appleÂ≈apple ’appleÂ≈apple ‘¬∆Õ Âª Ó≈È ⁄øÁ ’«‘¡≈,
‹∆ √«Â ’appleÂ≈appleÕ Ó‘≈Íπapple÷ ‘Ø«¬¡≈Õ
Ï≈Ò È≈Ê Á∂ «‡Ò∂ ‹≈‰≈
ª ¿∞ÊØ∫ ⁄Ò∂ ¡≈«¬ Ï≈Ò È≈Ê Á∂ «‡ØÒØ ÏÀ·∂Õ ¿∞Ê∂ Ï≈Ò ◊πÁ≈¬∆ ‹Ø◊∆√apple ¡≈‘≈ ’Ø‘π
¡≈«Ë ¿∞Í«apple ‹≈«¬ ÏÀ·≈Õ Ï≈«Ò ◊πÁ≈¬∆ Á∆ ⁄≈Ò∆ Í’∆ ¡≈‘∆Õ Ìø‚≈apple≈ ÷≈Ú‰ Á≈ ¡Â∂
’Í«Û¡ª Á≈ ¡Â∂ ÿØ«Û¡ª Á≈ ⁄«Ò¡≈ ‹ªÁ≈ ¡≈‘≈Õ Áπ‘Ø ’Ø‘ª ÂØÛ∆ ¡◊∂ apple≈«‘ «Ú«⁄ ‹Ø◊∆
¡≈È∞ Ì∂«‹Á∂ ¡≈‘≈ Ê«’¡≈ ‘≈«apple¡≈ Á∂ Ú≈√Â∂ Íapple√π¡≈appleÊ∆ ¡≈‘≈Õ ‹ª ‹Ø◊∆ ◊πapple» È≈È’
Í≈«√ ¡≈«¬, ‹Ø◊∆ Ò◊∂ ¡≈÷«‰ ⁄ÒØ ¡Â∆ÂØ ⁄«Ò ’«apple ¡≈√‰∞ Íapple ÏÀ·∂Õ Âª ◊πapple» È≈È’
’«‘¡≈, ‹≈¿∞ ‹Ø◊∆√appleØ ‘Ó È≈‘∆∫ ¡≈ÚÂ∂Õ Âª ‹Ø◊∆¡ª ‹≈«¬ ’«‘¡≈ Ï≈«Ò ◊πÁ≈¬∆ ˘, ‹∆
ÁØ«¬ ¡Â∆ ÏÀ·∂ ‘À∫ ¡≈ÚÂ∂ È≈‘∆∫Õ Âª Ï≈«Ò ◊πÁ≈¬∆ ’«‘¡≈, ‹Ø◊∆√appleØ ‹≈«¬ ’«apple ’‘Ø ‹∆
¿∞Í«apple √Ø Ó∂‘π ¡≈«¬ ¡≈‘∂ Áπ÷ Í≈ÚØ◊∂Õ ‹≈«¬ ‹Ø◊∆¡ª ’«‘¡≈, È≈«Ê ’‘Â≈ ‘À ‹Ø ¬∆‘≈ Áπ÷
Í≈ÚØ◊∂ Ó∂‘π ¡≈«¬¡≈Õ ⁄Ò ’apple Ï√Âapple Ò∂‘, Ìø‚≈apple≈ Ò∂‘π, ÷≈‡∂ Ò∂‘π, ‹∂‘◊≈ Ò∂‘Ø ⁄ÒÕ Âª ◊πapple»
È≈È’ ’«‘¡≈, ‹≈¿∞ ‹Ø◊∆ ‘Ó ¬∆‘ª ◊π‹apple≈«È ’apple∂∫◊∂Õ Âª ‹Ø◊∆ «Î«apple ¡≈«¬ ¡≈«÷¿∞√π ‹∆
È≈«Ê ‹∆ ¿∞‘ È≈‘∆∫ ¡≈ÚÂ∂Õ Âª Ï≈«Ò ◊πÁ≈«¬ ’«‘¡≈, ⁄ÒØ Ì≈¬∆ ‘Ó∆ ‹≈Â∂ ‘À∫ Á∂÷Ø ¿∞«‘
«’ È≈‘∆∫ ¡≈ÚÂ∂Õ Âª ¡≈«Í Ï≈«Ò ◊πÁ≈¬∆ ¡≈«¬¡≈ ¡≈«¬ ’«apple Ò◊≈ ¡≈÷«‰, ⁄ÒØ ¡Â∆ÂØ
¡≈√‰ Ó≥ÁappleØ∫∆ ÓÀ∫Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, √π‰Ø ¡Â∆ÂØ ‹Ø È ‘ØÚÀ ÂØ ‹‘ª ◊π˜apple∆ ‘ª ‘∆
◊π‹≈apple∆Õ ¡appleπ ‹∂ ¡Ò∂÷ Íπapple÷ ¡≈͉∆ Á«√¡≈ ’«apple ’∂ ¡≈«È «ÓÒ≈ÚÀ ÂØ «ÈÂ≈ ’appleÈ≈ Ì∆ ÂØ
ÌÒ≈ È≈‘∆∫Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, ⁄´ Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈Õ Âª Ï≈Ò∂ ’«‘¡≈, ⁄ÒØ ‹∆ ‹Ø Â∞√≈‚∆
apple‹≈«¬Õ ª ◊πapple» È≈È’ ˘ ¡Â∂ Ï≈Ò∂ ˘ Ï≈«Ò ◊πÁ≈¬∆ ¡≈√È Ó≥Áappleª «Ú«⁄ ÒÀ ◊«¬¡≈Õ ‹≈«¬
’«apple Ó≥Áapple Á∂÷≈¬∂Õ Ò◊∂ ¡≈«÷‰, Á∂÷Ø ‹∆ Ó≥Áapple ’À√∂ ‘À∫Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, ‘ª ‹∆ «’¡≈
Á∂÷‰≈ ‘À apple≈«‹ Ò∆Ò≈ ’≈Õ Âª Î∂«apple Ï≈«Ò ◊πÁ≈¬∆ ‹≈«¬ Ï√Âzª Á≈ Ìø‚≈apple≈ «Á÷≈«¬¡≈Õ Âª
«Î«apple ◊πapple» È≈È’ ‘ª ‹∆ ’«‘¡≈ «’¡≈ Á∂÷‰≈ ‘À apple≈«‹ Ò∆Ò≈ ’≈Õ Âª Î∂«apple Ï≈«Ò ◊πÁ≈¬∆
’«‘¡≈, ¡Â∆ÂØ Â∞Ó≈apple≈ È≈ «’¡≈ ‘ÀÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, √𫉠‹Ø◊∆√apple «¬√ ’≈ È≈¿∞
Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ ‘ÀÕ Î∂«apple Ï≈Ò ◊πÁ≈¬∆ ’«‘¡≈, Â∂apple≈ È≈ «’¡≈ ‘ÀÕ Âª Î∂«apple ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈,
√𫉠‹Ø◊∆√apple Ó∂apple≈ È≈ È≈È’ «Èappleø’≈apple∆ ‘ÀÕ Âª Î∂«apple Ï≈«Ò ◊πÁ≈¬∆ Íπ«¤¡≈ √𫉠¡Â∆Â
¿∞‘ ‹π ’ج∆ È≈È’ ÂÍ≈ Óπ√«’¡≈ ‘À ±ø ¿∞‘Ø ‘∆ ‘À∫Õ ’∂ ‘Øappleπ ‘À, √⁄ ’‘∆¿∞Õ Âª Ï≈Ò≈ Ï«ØÒ¡≈,

310
¡≈‘Ø ‹Ø◊∆√apple ¿∞‘∆ ‘ÀÕ Âª Ï≈«Ò ◊πÁ≈¬∆ ÏØ«Ò¡≈, √𫉠È≈È’ ÂÍ≈ √⁄π ’‘∆¿∞Õ Á∂÷Ø ¿πÍapple
√Ø Ïapple√Â≈ ʪ Ó∆‘π ¡appleπ Ó≥ÁappleØ∫ ÓÀ È≈ ‘ØÂ∂ ÂØ Áπ÷ Í≈ÚÂ∂ ’∂ √π÷ Í≈ÚÂ∂ √⁄π ’‘∆¿∞Õ ◊πapple» È≈È’
’«‘¡≈, √𫉠‹Ø◊∆√apple ◊π‹«apple ‹≈Â∆Õ Âª Î∂«apple Ï≈«Ò ◊πÁ≈¬∆ ’«‘¡≈, √⁄π ’‘π «‹¿∞ ’∆«Â¿∞
’‘πÕ √π÷∆ ◊π‹appleÂ∆ ’∂ Áπ÷∆ ◊π‹appleÂ∆Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, Áπ÷∆ ‘∆ ◊π‹appleÂ∆? ª Ï≈«Ò
◊πÁ≈¬∆ ’«‘¡≈, √𫉠È≈È’ Ô‘ ‹‘apple ’∂ √≈◊ ’∆ «Í≥È∆¡ª ¡appleπ Ì÷Û∂ ’∂ ¡≈‡∂ ’∆ apple؇∆ ¬∂‘π
‘Ó≈apple≈ ¡‘≈appleπ ‘ÀÕ ¡apple ‘Ó ’∂ ÁØ÷ ÂÏ Ò≈◊∂ ‹∂ ‘Ó ÌÒ∂ Ï√Âapple ¡≈«Í Í‘appleÂ∂ ‘ØÚ∂∫ ‹Ø ÌØ‹È
¡≈Í ÷≈Â∂ ‘ØÚ∂∫Õ ¡appleπ ‹∂ ÿØ«Û ¿∞Í«apple ¡≈Íπ ¡√Ú≈apple ‘ØÂ∂ ‘ØÚ∂ ‘Óapple≈ ’π¤∞ È≈‘∆∫Õ ’¬∆ ‹∆¡
√π÷ Í≈ÚÂ∂ ‘À∫Õ «¬√ Ï≈ ’≈ ‹Ï≈Ï Á∂‘Õ Âª ◊πapple± È≈È’ ’«‘¡≈, ±ø ¡√Ò ‹Ø◊∆√apple ‘À∫Õ ÂÀ∫
ÌÒ∆ √Ófi∆ ‘ÀÕ Ô‘ Ï≈«Â ‘Ó ’Ø Â∂apple∂ Í≈«√ Â∂ ¡≈¬∆Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ¡Â∂ Ï≈Ò≈ ¡≈«Í «Ú«⁄
Ò◊∂ Ú∆⁄≈appleπ ’apple«ÈÕ ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, «’ Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ Ó∂apple∂ ÓÈ Âª ÌÒ∆ Ò◊∆ ‘ÀÕ Â±ø
¡≈͉∆ ¡≈÷π «Á÷≈ Â∂apple∂ Ó«È ’∂‘∆ Ò◊∆ ‘ÀÕ Âª Ï≈Ò∂ ¡≈«÷¡≈ ◊πapple» ‹∆ ‹ª ÷apple∆ ¡≈‘∆ ª Â∂apple∂
Ó«È ÷apple∆ Ò◊∆Õ Âª ◊πapple» È≈È’ Ï≈«Ò ◊πÁ≈«¬ Í≈√Ø∫ «ÚÁ≈ ‘Ø«¬¡≈Õ
Í÷Ø’∆ ¡≈¿∞‰≈
... ª Ó»Ò∂ ⁄؉∂ ˘ ÷Ï«apple ‘ج∆ ª Ó»Ò∂ ⁄؉∂ ¡≈«÷¡≈ Ú«Â ¡≈«¬¡≈ Ó∂apple∆ «‘’ Áfi‰
˘Õ ª «‹Â∂ appleøË≈Ú∂ ¡≈«÷¡≈ Ó»Ò∂ ˘ ‹≈«‘ Ó»Ò≈ ‹≈«¬ ’∞fi ÷≈Ú‰ ˘ ÒÀ ‹≈Ú√πÕ ¡Â∂ ‹≈«¬
Á∂÷≈ ’ÍÛ∂ Á∆ ÷Ïapple ÒÀ√πÕ Âª Ó»Ò∂ Ê≈Ò∆ ω≈«¬ ’«apple Íapple√≈Á Á∆ ÒÀ ◊«¬¡≈Õ Íappleπ ’¿∞Û∆´
‘Ø«¬ ’«apple ¡≈«÷¿∞√π ÒÀ ÷≈«¬Õ ª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, ‘ È≈‘∆∫ ÷ªÁ≈Õ Ó»Ò∂ ¡≈«÷¡≈, ‹∂
÷ªÁ≈ È‘∆ ª ¡≈«¬¡≈ «’ ‘ÀÕ Âª ◊πapple» È≈È’ «√apple∆ apple≈◊ «Ú«⁄ Í¿∞Û∆ ¡≈÷∆ :-
√«Ì apple«√ «Ó·∂ Ó≥«È¡À √π‰∆¡À √≈Ò؉∂Õ
[«√apple∆ apple≈◊ Ó‘Ò≈ 1 Õ 7 Õ (16)]
ª ¿∞Ê∂ ‘∆ ÌÀ‰∆ Úπ·∆ (?) ¿∞Ê∂ ËappleÓ√≈Ò≈ ‘ج∆Õ ÒØ’ ¡≈«‰ «ÓÒ‰ Ò◊∂Õ ‹ª «‘’
Ó‘∆È≈ ‘Ø«¬¡≈ ª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ ¡√∆∫ «’ÂÈ∂ Úapple∂ ¡≈¬∂Õ Âª Ï≈Ò∂
’«‘¡≈, ‹∆ ÓÀ∫ «’¡≈ ‹≈‰≈Õ Â∞√≈‚∆ ¡≈ÂÓ≈ ‘∆ ‹≈‰∂Õ Âª Î∂«apple ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, Ì≈¬∆
Ï≈Ò≈ ¡√∆∫ √ØÒÚ∂ Úapple∂ Î∂«apple ¡≈¬∂Õ Âª Ï≈Ò∂ ¡≈«÷¡≈ √«Â ‹∆Õ
’apple»’∂ÙÂapple ‹≈‰≈
Î∂«apple ‹≈ Áπ«¬ Ó‘∆È∂ ◊π‹apple∂ ª ◊πapple» È≈È’ ¡≈«÷¡≈, Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ ⁄ÒØ Âª ‘Øapple ¤Ø¡∆
‹∂‘∆ ¿∞Á≈√∆ ’«apple ¡≈Ú∆¬∂Õ Âª Ï≈Ò∂ ’«‘¡≈, ‹∆ «’Ëapple Á∆Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, Ì≈¬∆
Ï≈Ò≈ ’∞Ò÷∂Âz Á∆, √»apple‹ ◊둉 ‘ÀÕ Âª Ï≈Ò∂ ¡≈«÷¡≈, ‹∆ ¡◊≈ Â∞√≈‚≈ ¡Â∂ «Í¤≈ Ó∂apple≈,
⁄ÒØ ‹∆Õ Âª ’∞Ò÷∂Âz Á∆ ¿∞Á≈√∆ ◊¬∂Õ ‹≈«¬ ’∞Ò÷∂Âz ¿∞Âapple∂Õ ¡◊∂ ’∞Ò÷∂Âz ¿πÍ«apple ÷‡ Áapple√È
«¬’∂·∂ ‘ج∂ ‘À«ÈÕ ÂÀ∫ √ø√≈apple∆ Á∆ ’∞fi «◊‰Â È≈‘∆∫Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈ Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ ¡√ª
ª √»apple‹ ◊щ∆ Í»‹‰≈ È≈‘∆∫ Íapple «‘’ ’øÓ ’«appleÕ Ï≈Ò∂ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ ¡≈÷ØÕ Âª ◊∞apple» È≈È’
¡≈«÷¡≈, Ì≈¬∆ Ï≈Ò «‘’ √∂apple √≈Ò‰≈ Ï’apple∆ Á≈ ÒÀ ¡≈¿∞ ¡Â∂ «‘’ Â≈ÚÛ∆ √Ó∂ ⁄͉∆Õ

311
ª Ï≈Ò∂ ¡≈«÷¡≈ ÌÒ≈ ‹∆Õ Âª Ï≈Ò≈ √≈Ò‰≈ ¡Â∂ Â≈ÚÛ∆ √Ó∂ ⁄͉∆ ÒÀ ¡≈«¬¡≈Õ ¡≈«‰
¡◊∂ apple÷∂Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ «¬√ ÂÒ≈¿∞ Á∂ ¿∞Í«apple ⁄πÒ≈ ω≈«‘ ’«apple
Â≈¿∞Û∆ ⁄≈«Û Á∂Õ Ï≈Ò∂ ¡≈«÷¡≈, ÌÒ≈ ‹∆Õ Ï≈Ò∂ ⁄πÒ≈ ω≈«¬¡≈, Â≈¿∞Û∆ ⁄≈«Û «ÁÂ∆Õ
¡◊∂ ÒØ’ ‘ØÓ ‹◊ ’appleÁ∂ ¡≈‘À «¬Èª ÂÚÛ∆ «Ú«⁄ Ó≈√π ⁄≈«Û¡≈Õ √ø«È¡≈√∆¡ª ‹Ø «‚·≈
Ë»ø¡≈ Â∂ Â≈ÚÛ∆, √ø«È¡≈√∆ ÒÀ ÒÀ √؇∂ ¡Â∂ ‘«Ê¡≈apple Á¿∞Û∂ ¡≈«¬Õ Ò◊∂ ¡≈÷«‰ ¡apple∂ Â∞Ó
’¿∞‰ ‘ØÂ∂ ‘ØÕ ¡‹π ’∂ «ÁÈ Â∞’ Âz≈√ ’appleÂ∂ ‘À Â∞Ó ÂØ∫ «‘øÁ» ËappleÓ ‘ØÕ √≈⁄π ’‘π ‘À «¬√ ‘ª‚∆
Ó∂∫ «’¡≈ apple∆Ë≈ ‘ÀÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, ‹∆ Óπfi ’Ø Ìπ÷ Ò◊∆ Ê∆ «¬√ Ú≈√Â∂ ÓÀ∫ ‘ª‚∆ ⁄≈Û∆
‘ÀÕ Âª √ø«È¡≈√∆¡ª ’«‘¡≈, ¡apple∂ «¬√ ‘ª‚∆ ÓÀ «’¡≈ ‘ÀÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, ‹∆ «¬√
‘ª‚∆ ÓÀ∫ Ó≈√π ‘À Ï’apple∆ ’≈Õ Âª √ø«È¡≈√∆¡≈ ’«‘¡≈, ¡appleØ ¿∞√ Âapple¯ ◊щ Ò◊≈ ‘À ¡¿∞apple
«¬√ ÂappleΠ±ø Ó≈√ ÷≈Â≈ ‘À∫, ±ø «’¡≈ √Ófi∂ ‘À∫ ª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, «‹ :-
¡≥Ë≈ √Ø«¬ «‹ ¡≥«Ë ’Ó≈ÚÀ «Â∞√ «appleÁÀ «√ ÒØ⁄È È≈‘∆Õ
Ó≈ «ÍÂ≈ ’∆ apple’ «ÈÍ≥È∂ Ó¤∆ Ó≈√π È ÷≈‘∆Õ
[√ÒØ’ Ó‘Ò≈ 1 ÓÒ≈apple ’∆ Ú≈apple Õ (1289)]
Î∂«apple «‘’∞ ÷Âz∆ Óπ√Á∆ ¡≈‘≈Õ ¿∞‘π ‹«Ò ◊«¬¡≈Õ ¿∞√ «√ø’Áapple ÷ª Á∂ Ï∂‡∂ «Ïapple≈‘Ó
÷ª ÒØÁ∆ Í≈«Â√≈‘ «ÁÒ∆ Á≈ ¡≈‘≈ «Â√π Í≈«√ ⁄π◊Ò∆ ’∆Â∆Õ ’«‘¿∞√π, Í≈«Â√≈‘‘ √Ò≈Ó«Â
¬∂’∂ ‹Ø «‘øÁ» ¯’∆apple ‘À, È≈È’ ÷Âz∆ ‘À ¿∞‘ È≈ Ï∂Á Ó≈ÈÂ≈ ‘À È ’Â∂Ï Ó≈ÈÂ≈ ‘ÀÕ ‘‹appleÂ
¿∞√ ’Ø Í»¤∂∫Õ Âª «Ïapple‘≈Ó ÷ª ’«‘¡≈, Î’∆appleØ∫ ’Ø Í’ÛØÕ Ò◊∂ Î’∆apple Í’Û∆Ú‰ ª «Ú⁄∂ ◊πapple»
È≈È’ Ì∆ ¡≈«¬¡≈Õ Âª «Ïapple≈‘Ó ÷ª ’«‘¡≈, «¬È ’∂ ¡◊∂ ⁄’∆¡ª «Á¿∞Õ ¡appleπ √Ú≈ √Ú≈
Ó‰ ◊∂‘»ø «Á¿∞ ‹Ø ¡≈‡≈ Í∆√∂∫Õ ¡◊∂ ¯’∆appleª Á∂ ⁄’∆¡ª ¡Â∂ ’‰’ «ÓÒ∆Õ Âª ◊πapple» È≈È’
Á∆ ⁄’∆ ¡≈«Í Óπ‘≈apple∆ ͬ∆ «Îapple∂ ¡Â∂ „∂apple ¡≈‡≈ «È’Ò∂ Î∂appleπ ¡≈‡≈ «È’«Ò Í«¬¡≈Õ Âª ËπÓ
ͬ∆ ‹Ø È≈È’ ÂÍ≈ «¬‘Ø ‘ÀÕ ‹Ø Á¿∞Ò ÷ª ÒØË∆ Á≈ ÓØÁ∆ ¡≈‘≈ ¡Â∂ Î’∆appleπ ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ
Á¿∞Ò«Â ıª Á≈ È≈ √𫉠’∂ «Ï‘apple≈Ó ÷ª ◊π√≈ ÷≈Ë≈ √πÕ ¡≈÷‰ Ò◊≈ ‹Ø È≈È’ Î∆’apple
«‘øÁ» ‘À √Ø ’≈Ó´ Î’∆apple ‘ÀÕ ⁄’∆ ¡≈Í √Ø Í¬∆ «ÎappleÂ∆ ‘ÀÕ Âª ÏÃ‘Ó ÷ª ’«‘¡≈, ¿∞√ ’Ø ÷Ò≈√
’appleØÕ ÒØ’ª ¡≈«¬ ‹ø‹∆apple Ò≈‘∂Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, ‘«Ó ¬∆‘ª ‘∆ ÏÀ·∂ ‘À∫Õ Âª ◊πapple» È≈È’
˘ √ÏÁπ Íapple≈Í«Â ‘Ø«¬¡≈ :-
’‘≈ √π ÷∂Ò ÂÏ∂Ò≈ ÿØÛ∂ ’‘ Ì∂apple∆ √‘È≈¬∆Õ
’‘≈ √π Â∂◊Ïø◊ ◊≈‚Àapple«Û ’‘≈ √π Ò≈Ò ’Ú≈¬∆Õ
[¡≈√≈ Ó‘Ò≈ 1 ¡√‡ÍÁ∆¡≈ Õ 12 Õ (417)]
ª ◊πapple» È≈È’ ¡≈«÷¡≈ √π‰∞ Ï≈Ò≈Õ ‹Ø ’øÓ ’appleÂ≈apple ’appleÈ∂ ‘À«È √∂¬∆ ’øÓ ’apple∂◊≈Õ
ª Ï≈Ò∂ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ ‘∞«‰ Â∞√∆∫ «¬ÊØ∫ ¿∞·ØÕ ¡’‡ (¡‡’) ª ’≈¬∆ È≈‘∆∫Õ Âª ◊πapple» È≈È’
’«‘¡≈, √𫉠Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ ¡√≈˘ ’appleÂ≈apple Á≈ ‘∞’Ó ¬∆ÚÀ ‘ÀÕ ‹Ø «¬Èª Á∆ ÁÎ≈ ¿∞·≈«¬ Á∂Ú∆¬∂

312
ª ¡√∆ ¿∞ÊØ∫ ¿∞·∆¬∂Õ Âª Î∂«apple Ï≈Ò∂ Íπ«¤¡≈ ‹∆ «¬Èª Á∆ ÁÎ≈ ’«Á ¿∞·∂◊∆Õ Âª ◊πapple» È≈È’
¡≈«÷¡≈, Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ «¬Èª Á∆ ÁÎ≈ ¿∞·‰ «Ú«⁄ √«Â Ó‘∆È∂ ¡Â∂ √«Â «ÁÈ apple‘Á∂ ‘À«ÈÕ
ª Î∂«apple Ï≈Ò∂ Íπ«¤¡≈, ‹∆ «’ ’«apple ‘ØÚ∂◊∆Õ Âª ◊πapple» È≈È’ «√apple∆ apple≈◊ «Ú«⁄ √ÏÁπ ÏØ«Ò¡≈
:-
«‹«È «√«apple ‹Ø‘«È ͇∆¡≈ Ó≈◊∆ Í≈«¬ √øË»appleÕ
√∂ «√«apple ’≈Â∆ ÓπÈ∆¡≈ «È ◊«Ò «Ú«⁄ ¡≈ÚÀ Ë»«appleÕ
[¡≈√≈ Ó‘Ò≈ 1 Õ ¡√‡ÍÁ∆¡≈ 11 Õ (417)]
‹ª Í≥«‹ Ó‘∆È∂ ◊π‹apple∂ Á¿∞Ò ÷ª ÒØÁ∆ Í·≈‰ Ï≈Ïapple ⁄¿∞◊Â∂ ˘ ⁄Û≈¬∆ ’apple ÒÀ
¡≈«¬¡≈Õ ’≈appleÈ √≈«‘Ï Á≈ ‘Ø«¬¡≈ ÒØÛ∆¬∂Õ Á¿∞Ò ıª ˘ Ó≈«apple¡≈ √πÒÂ≈ÈÍπapple «Ú«⁄ ⁄ª
¡◊∂ ⁄«Ò¡≈ ª √ ӑ∆È∂ ◊π‹apple∂ ª Í≈‰∆ÍÊ «Ïapple≈‘Ó ÷ª ÒØÁ∆ Á≈ ¡Â∂ Ï≈Ïapple ⁄¿◊Â∂
Á≈ Óπ’≈ÏÒ≈ ‘Ø«¬¡≈Õ «ÏÑ≈Ó ÷ª Í·≈‰∞ «¤¡≈ «ÁȪ «Ú«⁄ Ó≈«apple¡≈Õ √ÂÚ∂∫ «ÁÈ Ï≈Ïapple Á∆
ÁØ‘∆ «Îapple∆Õ
Ï≈Ïapple È≈Ò Ó∂Ò
Ï≈Ïapple «ÁÒ∆ Á≈ Í≈«Â√≈‘ ‘ØÔ≈Õ ÏøÁ∆ ‘Ø«¬¡ª «Ú⁄∂ ◊πapple» È≈È’ Ì∆ ¡≈«¬¡≈ ª
Ï≈Ò∂ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ ¬∂‘π «’¡≈ ‘Ø«¬¡≈Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, Á∂÷π Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ ’appleÂ≈apple Á∂
appleø◊ ÂÓ≈√∂ ‹Ø ’appleÂ≈appleπ «Á÷≈¬∆ √Ø Á∂÷πÕ Âª Ï≈Ò∂ ¡≈«÷¡≈ ÌÒ≈ ‹∆Õ ‹ª Â∆√apple≈ «ÁÈ
◊π‹«apple¡≈ ¡Â∂ ⁄¿∞Ê≈ «ÁÈ ‘Ø«¬¡≈Õ Âª Ï≈Ò∂ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ ¬∆‘ª ª ¿∞Ò‡∆ ‘Ø«¬ ◊«Ò ͬ∆Õ
ª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ ⁄πÍ ’«apple ‹≈«¬Õ Á∂÷π ’appleÂ≈appleπ «’¡≈ ’appleÁ≈ ‘ÀÕ ‹ª
√ÂÚª «ÁÈ ‘Ø«¬¡≈ ª Ï≈Ïapple ’∂ ¡◊∂ ÷≈‰∂ Á∆ Ò◊apple∆ ¡≈«¬ ¿∞Âapple∆ ¡≈‘∆Õ ‹ª ¿∞ÍappleØ∫ ’ÍÛ≈
Ò≈«‘¡≈ ª «Ú⁄Ø∫ ÷≈’∆ ’∆Û∂ ‘Ø«¬ ◊¬∂Õ Âª Ï≈Ïapple ’«‘¡≈, ¡apple∂ ÏÏapple⁄∆ ’Ø ¡appleπ Ïπ’¿∞Ò ’Ø
¡appleπ ÁappleØ◊∂ ’Ø «Ò¡≈¿∞Õ «¬È «Âz‘ª ˘ Ï«È ¡◊∂ ÷Û≈ ’∆Â≈Õ Âª Ï≈Ïapple ’«‘¡≈, ¡À ’∞√Â
‹ÈØ, Ô‘ «’¡≈ ‘ÀÕ Âª «Âz‘ª ’«‘¡≈ Í≈Â√≈‘ √Ò≈Ó«Â ‹Ø ‘Ó ÓÀ ’∞¤ Â÷∆√apple ‘ØÚÀ ÂØ ÏøÁ
ÏøÁ ’apple∆¡ÀÕ Âª Ï≈Ïapple ’«‘¡≈, ¡apple∂ ⁄¿∞ÒØ∫ ’∆ ‹‘◊≈ ’∆Û∂ ‘À∫Õ ¡appleπ «Â«’ ’∆ ‹‘◊≈ ÓÀ‚’
‘À∫, Ô‘ «’¡≈Õ «¬’∞ «È◊≈Ú≈È∞ ‹Ø ¡≈‘≈ √Ø ‹≈‰Á≈ ¡≈‘≈Õ ¿∞«√ «È◊≈Ú«È ’«‘¡≈,
‘‹apple«Â √Ò≈Ó«Â «ÁÈ ÓÀ Â’√∆apple ’∞¤ È≈‘∆Õ Âª Ï≈Ïapple Íπ«¤¡≈, ±ø ’¿∞‰∞ ‘À∫Õ Âª ¿∞√
«È◊≈Ú≈È ’«‘¡≈, ‘‹apple«Â «’ÏÒ≈ ÓÀ∫ ‘‹apple«Ï ’≈ ⁄≈’apple ‘Ø∫ ª Ï≈Ïapple Íπ«¤¡≈, ±ø «’√
«÷‹Ó Íapple ‘À∫Õ Âª ¿∞√ «È◊≈Ú≈«È ’«‘¡≈, ÓÀ∫ ÏøÁ∆Ú≈‰Ø∫ Íapple ‘Ø∫Õ Âª Ï≈Ïapple ’«‘¡≈, Â∞«fi
’Úπ «’¡≈ Í‘π«⁄Â≈ Ê≈ ‹Ø ±øÓ ¡apple‹ ’appleÂ≈ ‘À∫Õ Âª Ó∆apple «ÏÒ≈Ú«Ò «È◊≈Ú≈«È ’«‘¡≈,
‘‹apple«Ê «È’Ò≈ Óπfi ’Ø Ô‘ Í‘π⁄Â≈ ‹Ø ¬∂’ Î’∆apple È≈È’ «‘øÁ» ‘À ’ÀŒ«Á ’∂ Ï∆«⁄Õ ¿∞‘ √≈‘Ï
¡‹Ó ‘À ‘‹appleÊ ’Ø Ó¨Ó ‘ØÚÀÕ Ô‘ ¡‹Ó ÷πÁ≈«¬ ¿∞√ ’∂ Ú≈√Â∂ ’∆¬∆ ‘ÀÕ ¡‹∂ ‹Ø apple‹≈«¬Õ
ª Ï≈Ïapple ’«‘¡≈, ¿∞‘ «’¿∞ ’À«Á ’∆¡≈ ‘ÀÕ Âª Ó∆apple ‘π√ÀÈ ’∞ÂÚ≈Ò ’«‘¡≈, ‘‹appleÊ Ú‘
ÏøÁ ’∂ Ï∆«⁄ ¡≈«¬¡≈ ‘ÀÕ Âª Ï≈Ïapple ’«‘¡≈, ¡apple∂ Ó∆apple ‘π√ÀÈ∆ ¿∞√ ’Ø «Ò¡≈¿∞Õ Âª Ó∆apple ‘π√ÀÈ∆
’«‘¡≈, Í≈«Â√≈‘ √Ò≈Ó«Â «’√ Ú‹≈ «Ò¡≈¿∞Õ Âª Ï≈Ïapple ’«‘¡≈, ¿∞√ Î’∆apple ’Ø ÷Ò√≈
’apple ’∂ ÷»Ï Ú‹≈ «¬‹Â √∂ Ò∂ ¡≈¿∞Õ Âª Ó∆apple ‘π√ÀÈ∆ ’∞ÂÚ≈Ò Ïø«ÁÂ∑÷≈È∂ «Ú«⁄ ¡≈Íπ ◊«¬¡≈Õ

313
‹≈«¬ ’apple ’«‘¡≈, apple∂ «¬È ’∆¡ªÏ Ï∂Û∆¡ª ¿∞Â≈appleØÕ ¡Â∂ ¡≈Íπ ‘«Ê ‹Ø«Û ’«apple ‹∆Ó ’«apple
’À ¡◊∂ ÷Û≈ ‘Ø«¬¡≈Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, ¡apple∂ «’¿∞ Ó∆«apple ‘π√ÀÒ∆Õ Âª Ó∆appleπ ‘π√ÀÒ∆
’«‘¡≈, Î’∆apple √≈«‘Ï Ï≈Ïapple Í≈«Â√≈‘ Â∞Ó ’Ø ÏπÒ≈«¬¡≈ ‘ÀÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, ⁄ÒØ
‹∆Õ ◊πapple» È≈È’ ¡Â∂ Ï≈Ò≈ Á𑪠˘ ÒÀ ◊¬∂Õ ‹ª ‹≈«¬ ’apple ◊πapple» È≈È≈’ ‘≈‹apple ‘Ø«¬¡≈ ª
Ï≈Ïapple Í≈Â√≈‘π ÏØ«Ò¡≈, ¡√Ò≈Ó≈-Ò∂’Ó ‘Ø È≈È’ ÁappleÚ∂√Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, ¡Ò∂’Ó
√Ò≈Ó ‘Ø Ï≈Ïapple Í≈Â√≈‘Õ Âª Ï≈Ïapple ÏØ«Ò¡≈ ¡apple∂ È≈È’ «‘øÁ» ±ø ÷πÁ≈ «¬’ apple√»Ò ’Ø ‹≈‰Â≈
‘À∫Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, ‘ª ÓÀ∫ ‹≈‰Â≈ ‘Ø∫Õ Âª Î∂«apple Ï≈Ïapple Íπ«¤¡≈, ÂÀ∫ √‘∆ È≈ ’∆¡≈
‘ÀÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, ‘ª ÓÀ∫ √‘∆ ’∆¡≈ ‘ÀÕ Âª Ï≈Ïapple Íπ«¤¡≈, ÂÀ∫ «’√ Ú‹≈ √‘∆ ’∆¡≈
‘ÀÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈ ‹Ø ÓÀ∫ «¬√ Ú‹≈ √‘∆ ’∆¡≈ ‘À :-
Ò≈÷ Ó‘øÓÁ ¬∂’ ÷πÁ≈«¬Õ ¡appleπ ¡Ò÷ √⁄≈ Ï∂ÍappleÚ≈‘Õ....
ª Ï≈Ïapple ’«‘¡≈, ¡apple∂ È≈È’ «‘øÁ» Â∂apple∆ Á»«apple È‹«apple ‘ÀÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈:-
È‹«apple ‘Ó≈apple∆ ÷πÒ∆ Á»«appleÕ ¬∂’∞ ÷πÁ≈«¬ ’∂ apple‘∂ ‘‹»«appleÕ....
ª Î∂«apple Ï≈Ïapple ’«‘¡≈ È≈È’ Á«appleÚ∂√ «Í¡≈Ò≈ Í∆¿∞Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈ ‘ÓØ∫
Í∆¡≈ ‘ÀÕ Âª Ï≈Ïapple ’«‘¡≈, ¡apple∂ È≈È’ «‘øÁ» «¬ÂÈ≈ fi»· ÏØÒÂ≈ ‘ÀÕ Â±ø ¡Ï∆ ’ÀÁ √Ø∫ ¤∞‡≈
‘ÀÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, ¬∂‘ «Í¡≈Ò≈ ’À√≈ ‘ÀÕ Âª Ï≈Ïapple ’«‘¡≈, Ô‘∆ «Í¡≈Ò≈ ̪◊
’≈ ‘ÀÕ Î’∆appleØ∫ ’≈ ‘ÀÕ Î’∆apple ÷πÁ≈«¬ ’∆ ‹≈«Â ‘À∫∫ «¬√ ’Ø Í∆¬∂ Î’∆apple ÓÂÚ≈Ò∂ apple‘Â∂ ‘À∫Õ «¬√
Ú≈√Â∂ Í≈’ Î’∆appleØ∫ È∂ ’∆¡≈ ‘ÀÕ ‘Ó ’Ø «¬√ «Í¡≈Ò∂ Íappleπ Í≈Â√≈‘∆ ¡≈¬∆ ‘ÀÕ Âª ◊πapple» È≈È’
˘ √ÏÁπ Íapple≈Í«Â ‘Ø«¬¡≈ :-
Ì¿∞ ’∆ Ì≈◊ «√Ϋ ’≈ ’±ø‚≈ «◊¡≈È Á≈ Ê∆¡≈ ‚ø‚≈Õ
√«⁄ √Ï«Á Í≈‰∆ ’«apple ‚≈Ò∂ ÂÏ ‘ØÚÀ ¡ÓÒ ¡÷≥‚≈Õ......
[«¬‘ ◊πapple» ◊ÃøÊ √≈«‘Ï «Ú⁄ È‘∆∫]
ª Ï≈Ïapple ’«‘¡≈, √𫉠È≈È’ ÁappleÚ∂√Õ Â±ø ’Ï∆apple ’≈ Óapple∆Áπ ‘À∫Õ Âª ◊πapple» È≈È’
’«‘¡≈ √𫉠Ï≈Ïapple ’Áapple ’Ï∆apple Ì◊ ¡À√≈ Ê≈ ‹Ø Ï‹≈«¬ ÷πÁ≈«¬ ’∆ Ê≈Õ ¿∞√ ¡appleπ ÷πÁ≈«¬
ÓÀ∫ √’∞ ’∞¤ È≈ Ê≈Õ ¿∞√ ¡appleπ ÷πÁ≈«¬ ÓÀ∫ Ù’∞ ‹≈‰Â≈ ‘À √Ø ÏøÁ ÷πÁ≈«¬ ’≈ ‘∆ √‘∆ ¿∞‘ Í≈’
‹≈Ó≈ Ê≈Õ Â¿∞ ‘∆ √Ó∂ ‹≈Ó∂ ◊«¬¡≈ ‘À ¡¿∞apple ‹≈Ó∂ √Ó∂ ’ج∆ È≈‘∆∫ ◊«¬¡≈Õ Ï‚∂ Ï‚∂
¡≥Ï∆¬∂ ‘»¬∂ ¡apple Ï‚∂ Ï‚∂ ÍÀ’øÏapple ‘»¬∂ ‘À∫Õ ¡¿∞appleØ∫ ’≈ «’¡≈ ’‘∆¡À ‘Óapple∆ «’¡≈ ⁄Ò∆Õ Âª Î∂«apple
Ï≈Ïapple ’«‘¡≈, È≈È’ ÁappleÚ∂√ ±ø ’∞¤ ¡≈«¬Ó≈ ÒÀ ’∞¤ appleؘπ ÒÀ ±ø ÌÒ≈ Î’∆apple ‘À∫ ª ◊πapple»
È≈È’ ’«‘¡≈:-
¡≈«¬Ó≈ ¬∂’ Á∆¡≈≈ ÷πÁ≈«¬Õ ª’≈ Á∆¡≈ √Ì ’ج∆ ÷≈«¬®
‹≈¿∞ È≈È’ ÁappleÚ∂√ «‹√ ÂappleÎ ‹≈‰∂ «Â√ ÂappleÎ ÷πÒ ‘ÀÕ
«‹ºÂ∂ appleøË≈Ú∂ ’ØÒ apple«‘‰≈ Â∂ Ï»Û∂ È≈Ò Ó∂Ò
ª ◊πapple» È≈È’ ¿πÊØ∫ ⁄«Ò¡≈ Î∂«apple Í÷Ø’∂ appleøË≈Ú∂ ¡≈«¬¡≈ Â≈ Ï≈Ò∂ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ ‘π’Ó
’appleØ Âª ÓÀ∫ ÂÒÚø‚∆ ‹≈ÚªÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ¡≈«÷¡≈, Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ ±ø ’ج∆ «ÁÈ ¡√ª È≈«Ò
◊π‹apple≈«È ’«appleÕ Á∂«÷ ’ج∆ «ÁÈÕ «¬«’ «ÁÈ ◊πapple» È≈È’ «‹Â∂ appleøË≈Ú∂ Á∂ ÷»‘ ¿∞Â∂ ÏÀ·≈ Ê≈Õ

314
‹Ø «‹Â≈ ¡≈«‘¡≈Õ ¡≈«¬ ’«apple ◊πapple» È≈È’ Á∂ ÍÀappleª Â∂ ¡⁄≈‰’ ‘∆ «‚◊ Í«¬¡≈Õ Âª ◊πapple»
È≈È’ ÏØÒ∂ È≈‘∆∫ ¡Â∂ «‹Â∂ «√appleπ ⁄≈Ú∂ È≈‘∆∫Õ «‘’ Í‘apple ◊π‹apple ◊«¬¡≈Õ Âª ◊πapple» È≈È’
«Ï√Ó≈Á◊∆ Á∂ ÿ‡Ø∫ √Ú≈Ë≈È∞ ‘Ø«¬¡≈ ª ÏØ«Ò¡≈, ¡≈«÷¿∞√π «’¿∞ ’appleÂ≈apple Á∂ «Í¡≈apple∂ ¿∞«·
÷Û≈ ‘Ø«¬Õ ª ¿∞‘ ¿∞·∂ È≈‘∆∫ ‹ª «Â«È Ú⁄È ◊πapple» È≈È’ ’∆Â∂ ª «‹Â≈ ÍÀappleª ÂØ∫ ¿∞«·¡≈Õ
ª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, ¡≈÷π Ì≈¬∆ «‹Â∂ ±ø ¡≈͉≈ ÓÈØappleÊ ¡≈÷πÕ Âª «‹Â∂ ¡≈«÷¡≈, ‹∆
¡≈÷ª ª ‹∂ ±ø ‹≈‰Á≈ È ‘ØÚ∂Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈ Ì≈¬∆ «‹Â≈ ’øÓ ’±Íapple≈ ‘Ø«¬¡≈Õ
‹≈«‘ ’appleÓª Á≈ ÏÒ∆ ‘À∫ ‹∂‘≈ apple≈«¬ ÏπÒ≈apple ¡≈‘≈Õ ¿∞√ È≈ÒØ ‘‹≈apple ’ÁÓ ¡◊∂ ‘Ø«¬¡≈ ¡Â∂
¿∞√ ’∆ È‹apple Á∂‘∆ «Ú«⁄ ÷πÒ∆Õ «‹Â∂ Á∂ ’Í≈‡ ÷π«Ò ◊¬∂Õ Âª «‹Â∂ ‘Øapple apple»Í ‘Ø«¬ ◊«¬¡≈Õ
ª «‹Â∂ Á∂ ÿappleØ∫ ÍÃ√≈Áπ ÁØÚ∂∫ Ú÷Â∞ ¡≈Ú∂∫ √Ø ÷≈Ú∂Õ ‹ª Ó‘∆È∂ È ◊π‹apple∂Õ Âª Ï»Û≈ appleøË≈Ú≈
«¬ÔÛ ⁄≈appleÈ ¡≈«¬ «È’«Ò¡≈Õ
ª ◊πapple» È≈È’ ÷»‘ ¿∞Â∂ √«‘‹ √πÌ≈«¬ ÏÀ·≈ ¡≈‘≈Õ Âª ◊πapple» È≈È’ Ï≈Ò∂ ˘
¡≈«÷¡≈, Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ È∆ ◊πapple» ˘ √«Á ÒÀÕ Âª Ï≈Ò∂ ‹≈«¬ ’«apple √«Á¡≈, Ì≈¬∆ È∆∫◊apple ¿∞apple∂
¡≈¿∞Õ Âª Ï»Û∂ ¡≈«÷¡≈, «’ ‹∆ ª Ï≈Ò∂ ¡≈«÷¡≈, Ì≈¬∆ ÓÀ˘ ÂÍ≈ √≈Ë √ÁÁ≈ ‘ÀÕ Âª
Ï»Û≈ «¬ÔÛ ¤Ø«‚ ’«apple ¡≈«¬¡≈Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, Ì≈¬∆ È∆◊apple≈ ±ø ’¿∞‰ ‘ØÈ≈ ‘À∫Õ
ª Ï»Û∂ ¡≈«÷¡≈, ‹∆ ÓÀ∫ ‹‡∂‡≈ ‘ªÕ ª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, Ì≈¬∆ È∆◊appleª ±ø «’√ Á≈ ÍπÂ
‘À∫Õ Âª Ï»Û∂ ¡≈«÷¡≈, ‹∆ ÓÀ∫ √øË» appleøË≈Ú∂ Á≈ Íπ ‘ªÕ ª ◊πapple» È≈È’ ¡≈«÷¡≈ È∆◊apple≈ √Á∂
Á≈ ’ج∆ ◊πÈ≈‘π ª È≈‘∆∫Õ Âª Ï»Û∂ ¡≈«÷¡≈, ‹∆ «’√∂ ÓÈØappleÊ ˘ √Á∆Á≈ ‘ÀÕ Âª ◊πapple» È≈È’
’«‘¡≈, Ì≈¬∆ ÓÈØappleÊ Ì∆ Í»apple≈ ‘Ø«¬ apple‘∂◊≈ ¡≈Í∂ ª Ï»Û≈ ◊«¬¡≈Õ Âª Ï≈Ò∂ ’«‘¡≈, ‹∆ Â∞√∆∫
Ï‘π ÌÒ∆ Âappleª «¬√ ˘ Íπ«¤¡≈Õ Âª ◊πapple» ’«‘¡≈, Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ ¬∂‘π √≈Ë» Í»appleÈ ‘Ø√∆, ¡Â∂ ‘À◊≈Õ
ª Î∂«apple Ï≈Ò∂ Íπ«¤¡≈ ‹∆ Â∂ Í»appleÈ √≈Ë» ‘À ª ÓÈØappleÊ «’ Íπ¤Á≈ ‘ÀÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈
Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ ¡‹∂ ⁄øÁÈ ÷πÒ≈ È≈‘∆∫Õ ÷Ò√π◊≈ ª ¡≈Í∂ Ó¨Ó ‘ØÚ∂◊≈Õ Âª Ï≈Ò∂ Íπ«¤¡≈ ‹∆
’Á ÷Ò√π√◊≈Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ¡≈«÷¡≈, √«Â ‹∆Õ ‹ª ¡◊Ò≈ «ÁÈ ‘Ø«¬¡≈ ª Ï»Û≈ «ÿ˙
’≈ ’∞‹≈ ÒÀ ¡≈«¬¡≈Õ Íapple Ó≈«Í¿∞ Í≈√Ø ⁄Øapple∆ ¡≈«È ◊πapple» È≈È’ Á∂ ¡◊∂ apple«÷¿∞√π ¡Â∂ ÓÊ≈
‡∂«’¿∞√πÕ Âª ◊πapple» È≈È’ Íπ«¤¿∞√π, Ì≈¬∆ È∆∫◊apple≈ ¬∂‘π ’∞‹≈ «’ÊØ∫ ÒÀ ¡≈«¬¡≈ ‘À∫Õ Âª Ï»Û∂
¡≈«÷¡≈, ‹∆ ÓÀ∫ ¡≈͉∂ ÿappleØ∫ ÒÀ ¡≈«¬¡≈ ‘ªÕ ª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, Ì≈¬∆ È∆◊apple≈ ¿∞
’ج∆ ÿπapple ’∆Â≈ ‘ÀÕ Â±ø ª ¤Ø‡≈ «‹‘≈ ‘À∫Õ Âª Ï»Û∂ ’«‘¡≈, ‹∆ Ó∂apple∂ Ó≈«Í¿∞ ‘À«È È≈Õ Âª ◊πapple»
È≈È’ ’«‘¡≈, Ì≈¬∆ √⁄π ¡≈÷∂ ÂÀ˘ Ó≈¿∞ «Í¿∞ «ÁÂ≈ ‘¬∆ ’∂ ¡≈Í∂ È∂ ¡≈«¬¡≈ ‘À∫Õ Âª Ï»Û∂
¡«÷¡≈, ‹∆ ¡≈Í∂ ÒÀ ¡≈«¬¡≈ ‘ªÕ ª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, Ì≈¬∆ È∆∫◊apple≈ «¬‘ «ÿ¿∞ ¡Â∂
’∞‹≈ ¡√≈‚∂ ’øÈ Á≈ È≈‘∆∫Õ ‹≈«‘ ÒÀ ‹≈«‘ «‹ÊØ∫ ÒÀ ¡≈«¬¡≈ ‘À∫ «ÂÊ≈ ÒÀ ‹≈«¬Õ Ó≈«Í¿∞
Ó≈apple«È◊∂Õ Âª Ï»Û∂ appleØ«¬ «ÁÂ≈Õ Âª ◊πapple» È≈È’ Íπ«¤¡≈ Ì≈¬∆ È∆∫◊apple≈ appleØ∫Á≈ «’ ‘À ¡√ª ª
ÂÀ˘ ’∞¤ È≈‘∆∫ ¡≈«÷¡≈Õ Âª ÏπÛ∂ Î∂«apple ¡≈«÷¡≈, ‹∆ Ó≈«Í¿π Ó≈appleÈ◊∂ ’∂ È≈ Ó≈appleÈ◊∂ Íπapple ±ø

315
ª ‘𫉠Ó≈appleÁ≈ ‘À∫Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ¡≈«÷¡≈, Ì≈¬∆ È∆∫◊apple≈ ¡√∆∫ ª ÂÀ˘ Ì≈¬∆ ¡≈÷Á∂
¡≈‘∂Õ ÂÀ˘ ª ‘Øapple ’∞¤ È≈‘∆∫ ¡≈«÷¡≈Õ«’ Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈  ’∞¤∞ √π«‰¡≈ ‘À ‹Ø ’∞fi ¡√≈
«¬√ ˘ Ïπapple≈ ¡≈«÷¡≈ ‘ÀÕ Âª Ï≈Ò∂ ¡≈«÷¡≈, ‹∆ ‹Ø ’∞¤∞ Â∞√ª «¬√ ˘ ¡≈«÷¡≈ ‘À √Ø Âª ÌÒ≈
¡≈«÷¡≈ ‘À ¡Â∂ «¬√ ’∞¤ Ïπapple≈ √Ó«fi¡≈ ‘À √Ø ¬∂‘Ø ‹≈‰∂ «’√∂ ÊØ∫ Íπ¤ØÕ Âª Ï»Û≈ ÏØ«Ò¡≈ «’
Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ ‹∆ Âø» «’ fi»·∞ ÏØÒÁ≈ ‘À∫Õ ¬∂‘π ª ◊πapple» ‘À «¬√ È≈«Ò ª Ïapple≈Ïapple∆ È≈‘∆∫ ª ◊πapple»
È≈È’ ’«‘¡≈, ¡≈÷π Ì≈¬∆ Ï»Û≈ ¡√ª ÂÀ˘ «’¡≈ «’¡≈ Ó≈«apple¡≈, «’¡≈ Ïπapple≈ ¡≈«÷¡≈Õ Âª
Ï»Û≈ Î∂«apple ÏØ«Ò¡≈, ¡‹∆ «¬√∆ ‘Øapple «’¡≈ Ó≈apple√∆ ‹Ø Á∆Ú≈ Ï≈«Ò ’∂ Î∂apple Ïπfi≈Ú‰ Ò◊∂Õ Âª ◊πapple»
È≈È’ ’«‘¡≈, «’¿∞ Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈Õ Âª Ï≈Ò∂ ’«‘¡≈, ‹∆ ÓÀ˘ ’∞¤ È≈‘∆∫ Ó≈¨Ó ‘Ø∫Á≈ ‘ÀÕ ‹Ø
±ø ’¿∞‰ ‘ÀÕ Í»appleÈ «Èappleø’≈apple ‘À Â∂ ±ø «Èappleø’≈apple Á≈ ’∆Â≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘À∫ Í»appleÈÕ ÓÀ∫ ∫¡≈͉∂ ‹∆ «Ú«⁄
«Ï√Ó≈Áπ ‘≈Õ Âª ◊πapple» È≈È’ Ï»Û∂ ˘ ¡≈«÷¡≈ Ì≈¬∆ ’appleÂ≈apple ¡◊∂ ÓÊ≈ ‡∂’ ¡Â∂ ’appleÂ≈apple
’appleÂ≈apple ‹πÍ ¡Â∂ Í‘apple apple≈«Â apple‘Á∆ «¬√È≈´ ’Ø Âª Î∂«apple Ï»Û≈ ÏØ«Ò¡≈, ‹∆ ¡‹∂ «¬√È≈È
‹Ø◊≈ apple÷È≈ ‘ÀÕ ÓÀ˘ ª Â∂apple≈ Áapple√È∞ «¬√È≈È∞ «¬Ú∂‘≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘À ‹Ø «¬ÂÈ∆ ÓÀÒ ¡≈‘∆ √Ø √Ì
«¬’Â∂ Ú≈apple∆ Ò«‘ ◊¬∆Õ ‘𫉠Âø» ÓÀ˘ «’‘Û≈ È≈Ú‰ Á√Á≈ ‘À∫Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, Ï»Û≈
¡√∆∫ ÂÀ˘ «¬√ Ú≈√Â∂ ¡≈÷Á∂ ‘À∫ Â∂apple∆ ª ÓÒ Ò≈‘∆ ‘À ’appleÂ≈apple ¡◊∂ ‘∆ ¬∂‘π Ï‘≈È≈ ‘ÀÕ Íapple
ÂÀ˘ Ïπ ÒØ«’ «ÓÒ√«ÈÕ Â∂apple∆ ÚÒØ∫ Á∂«÷ ’∂ ¿∞«¬ Ì∆ È≈ÚÈ◊∂Õ ¿∞Ȫ ‹∆¡ª Á≈ ¿∞Ë≈apple∂ ‘ØÚ∂◊≈Õ
ª Ï»Û∂ ¡≈«÷¡≈, ‹∆ ÌÒ≈ ‹∆ «√apple Â∂ ‹∆Õ Ï»Û∂ Á≈ ¡≈«¬È≈ ÷πÒ ◊«¬¡≈Õ Ï»Û≈ Í»appleÈ √≈Ë
‘Ø«¬¡≈Õ Ï»Û≈ Ò◊≈ ’appleÂ≈apple ‹Í‰∞Õ Âª Á»√apple∂ Â∆√apple∂ «ÁÈ ¡≈«‘ apple‘∂Õ
¿πÏ≈apple∂ ÷ª Â∂ Ù≈‘ ¡≈ÁzÓ≈‰ È≈Ò Ú≈appleÂ≈Ò≈Í
Î∂«apple «¬’ ¿∞Ï≈apple∂ ÷ª Í·≈‰ √¿∞Û∆¡≈ Á≈ ¡≈‘≈ ¿∞‘ √∂÷ Ó≈ÒØ Á≈ Ï‘π Ô≈apple ¡≈‘≈Õ
¿∞√ √∂÷ Ó≈ÒØ Â∂ √π«‰¡≈ ‹Ø È≈È’ ÂÍ≈ ÌÒ≈ Î’∆apple ‘ÀÕ ÷πÁ≈«¬ Á≈ «Í¡≈apple ‘ÀÕ ¿∞Ï≈apple∂ ÷ª
◊πapple» È≈È’ Í≈«√ ¡≈«¬¡≈Õ ¡≈«¬ ’«apple ’«‘¿∞√π ¡√Ò≈Ó≈-Ò∂’Ó È≈È’ ÂÍ≈Õ Âª ◊πapple»
È≈È’ ’«‘¡≈, Ú≈ ¡Ò∂’Ó √Ò≈ÓÕ ¡≈¿∞ ¿πÏ≈apple∂ ÷ª Í·≈‰Õ ª ¿∞Ï≈apple∂ ÷ª ’«‘¡≈, ’‘π
È≈È’ ±ø «‘øÁ» ’∂ Óπ√ÒÓ≈ÈÕ (ª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈) :-
¡appleπ «‘øÁ» Á∂‘ «ÁÈ√ ⁄≈«apple ’∂ ‘ØÂ∆ ÷∂‘Õ
È≈¿∞ ¿∞√ ’≈ √Ø «Ó‡∂ È≈ ‹≈«¬Õ
È≈È’ ¡√«Êapple ¬∂’∞ ÷πÁ≈«¬Õ
ª ¿∞Ï≈apple∂ ÷ª ’«‘¡≈, È≈È’ ÂÍ≈ ‹À√≈ √π‰∆Â≈ Ê≈ ÂÀ√≈ ‘∆ Á∂«÷¡≈Õ Í≈¿∞ Ï≈‘«apple
«È’≈Ò∂ ‘Ó Â∞Ó≈apple∂ Í≈¿∞ ⁄πÓ∂Õ ¿∞Ï≈apple∂ ÷ª ◊πapple» È≈È’ Á∂ Í≈ ⁄πÓ∂ ¡Â∂ ¡÷∆∫ Â∂ ‘Ê Î∂apple∂ ÍÀappleª
Â∂ apple«÷ ’«appleÕ Âª ¿∞Ï≈apple∂ ÷ª «ÚÁ≈ ‘ØÚ«‰ Ò◊≈, ª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, Ì≈¬∆ ¿∞Ï≈apple∂ ÷ª
Î’∆apple Á≈ ¿∞◊apple≈ ’Ï»Ò ’«apple ’∂ ‹≈¿∞Õ Âª ¿∞Ï≈apple∂ ÷ª ’«‘¡≈, ÂÍ≈ ‹∆ ¿∞◊«apple ’∆ ’∞¤
‘≈«‹Â È≈‘∆∫ apple‘∆Õ ‘Ó ÂØ ¡Í‰∂ «ÁÒ Ó«‘ «¬ ‹∆ ‹≈«‰¡≈ ‘ÀÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈,
‹∆ Â∞Ó≈apple∂ ¿∞Í«apple ÷πÁ≈«¬ ’∆ ¡À√∆ «Ó‘apple ‘π¬∆ ‘ÀÕ Âª ¿∞Ï≈apple∂ ÷ª ’«‘¡≈, ‹∆ ‘Ó Î∂«apple ¡≈Ú∂◊∂

316
¡Ï ‘Ó ’Ø Â∞Ó ’appleÓ Ï÷Ù∆ ’appleØÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈ Â∞Ó ’Ø ÷πÁ≈«¬ Á∆ ’appleÓ ÏıÙ∆Ù
‘ÀÕ
ª ¿∞Ï≈apple∂ ÷ª ‹≈«¬ √≈‘ ¡≈Áz Ó≈È Í≈«√ Âapple∆Î ’∆Â∆ ª √≈‘ ¡≈Áz Ó≈È ◊π√≈
÷≈Ë≈Õ Ò◊≈ ¡≈÷‰, «’¡≈ «‘øÁ» ÍÒÂ∆ ‘À ¿∞·≈«¬ Á«»apple ’apple∂∆◊∂Õ Âª ¿∞Ï≈apple∂ ÷ª ’«‘¡≈, √∂÷
‹∆ «’√ ’Ø ¿∞·≈¿∞◊Õ Âª √∂÷ ’«‘¡≈, «‹√ ’∆ ±ø Âapple∆Î ’appleÂ≈ ‘À∫Õ Âª ¿πÏ≈apple∂ ÷ª ’«‘¡≈,
√∂÷ ‹∆ ÷πÁ≈«¬ ’Ø ¿∞·≈¿∞◊∂Õ ¿∞‘ ª ÷πÁ≈«¬ Á≈ ‘ÀÕ Âª Î∂«apple √∂÷ ’«‘¡≈, ¡apple∂ Í·≈‰ ±
«‘øÁ» ’∆ Â≈apple∆Î ’appleÂ≈ ‘À∫Õ «‘øÁ» ’Ø ÷πÁ≈«¬ ’‘Â≈ ‘ÀÕ Âª ¿∞Ï≈apple∂ ÷ª ’«‘¡≈, √∂÷ ¿∞‘ ÂØ∫ «‘øÁ»
¡appleπ Óπ√ÒÓ≈È ÁØÈØ∫ √Ø Î≈apple’ ‘ÀÕ ¿∞‘ ÂØ Ï«‹«È«√ ÷πÁ≈«¬ ‘ÀÕ Ï≈ √Ó«fi ’«apple ’‘ØÕ ¡À√∆ Ï≈Â
’‘∂ Ò≈‹Ó È ‘ØÂØ ‘ØÕ Âª √≈‘ ¡≈Áz Ó≈È ◊π√≈ ÷≈Ë≈ Íapple Í·≈‰ ’«‘ ’∞fi √≥ÿ∂ È≈‘∆∫Õ Âª
¡◊Ò∂ ÌÒ’ ¿∞Ï≈apple∂ ÷ª «¬’ appleØ‹≈ ¿∞⁄≈ Ï≈¯Â∂ Á≈ ◊‹ª √ØÒª Á≈ ◊πapple» È≈È’ Í≈«√ ÒÀ
¡≈«‘¡≈, ¡≈«È ¡◊∂ apple«÷¿∞√π ¡Â∂ ÍÀappleª Â∂ ‘Ê apple÷ ’apple ¡≈͉∂ Óπ«‘ ¡Â∂ ¡÷∆ Î∂«apple¿∞√πÕ Âª
◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, Ó∆¡ª ‹∆ ÷πÁ≈«¬ ÌÒ≈ ’apple∂, ¡Â∂ ÷πÁ≈«¬ ¡≈͉∂ È≈ Á∆ «Ó‘apple ’apple∂Õ
¡Â∂ ‹∆ ¡√∆∫ Î’∆apple ¡≈‘∂Õ ¡√ª ˘ ¡‹∂‘∂ ¿∞⁄∂ ’ÍÛ∂ È≈‘∆∫ ÒØÛ∆¬∂Õ ¡√≈˘ ¬∂‘ apple∂‹≈
Í‘π«⁄¡≈, ¡√ª Â∞√≈ ˘ «ÁÂ≈Õ Âª ¿∞Ï≈apple∂ ÷ª ’«‘¡≈, Â≈Í ‹∆ ‘Ó ’Ø ÷πÁ≈«¬ Í≈√ Â∂
Ï÷√≈¿∞Õ.... .... ‹Ø apple∂‹≈ ‘À ÂØ ÂπÓ≈apple∆ «¬È≈«¬Â ‘À √Ø ‘»¡≈ ¡¿∞apple Ô‘ Ï√ Â∞Ó≈apple∆ ‘ÀÕ Âª
◊apple» È≈È’ ’«‘¡≈, Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ Áapple‹∆ ˘ √«Á √Ø ⁄≈Áapple √∆Ú∂ ¡Â∂ ¿∞Ï≈apple∂ ÷ª ¡√ª Â∂ apple≈‹∆
‹≈Ú∂Õ Âª Ï≈Ò≈ Áapple‹∆ ˘ √«Á «Ò¡≈«¬¡≈Õ Âª Áapple‹∆ ’«‘¡≈, ‹∆ ◊‹ √Ú≈ √∂Òª ‘À ¡Â∂
Ïapple «◊appleª ¿∞Â∂ ◊‹π ‘ÀÕ..... ‹Ø ’∞¤ ¡≈÷∂ √Ø «Ú¿∞ÂªÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, Ì≈¬∆ ÁØ«¬
⁄≈Áappleª ‘Ø√«ÈÕ Âª Áapple‹∆ ’«‘¡≈, ‹∆ Á𫬠⁄≈Áappleª ‘¤∆¡ª ‘Ø√«ÈÕ Âª Íπ·≈‰ ’«‘¡≈,
ÂÍ≈ ‹∆ ¡‹π ÓÀ «È‘≈Ò ‘»¡≈Õ ¡‹π ÓÀ∫ «¬ ‘∆ ‹≈‰Â≈ ‘Ø ÷πÁ≈«¬ apple∂‹≈ Í‘«apple¡≈ ‘ÀÕ
ª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, Ì≈¬∆ ÷ª ‹∆ ’‘Ø √∂÷ ¡≈ÁzÓ≈È ’∆ ÷ÏappleÕ Âª ¿∞Ï≈apple∂ ÷ª
’«‘¡≈, ÂÍ≈ ‹∆ Â∞Ó ’Ø √Í ’∞¤ appleØ√È∞ ‘ÀÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, √∂÷ ‘Ó≈apple∂ ¿∞Í«apple Ï‘πÂ
◊π√∂ ‘ÀÕ Âª ¿∞Ï≈apple∂ ÷ª ’«‘¡≈, Â≈Í ‹∆ ¿∞«¬ Î’∆apple ’‘≈ÚÂ∂ ‘À∫Õ ¡appleπ Î’∆apple∆ Á»«apple ‘ÀÕ Âª
¿∞Ï≈apple∂ ÷ª ’«‘¡≈, ‹∆ «’¡≈ ’‘Ø∫Õ ‹Ø ¿∞È≈ È ’‘∆¡À √Ø ÓÀ∫ «’ ’«apple ’‘ØÕ Âª ◊πapple» È≈È’
’«‘¡≈, ÷ª ‹∆ «È√ø◊ ’‘Ø ÓπÒ≈‘‹≈ È≈‘∆ apple÷‰≈Õ Â≈ ¿∞Ï≈apple∂ ÷ª ’«‘¡≈, ‹∆ ‘Ó∂ «’«‘¡≈
ÂÍ≈ ‘¤∂ Î’∆apple ‘À∫Õ ¡◊∂ √Ø ’‘‰ Ò◊≈ «’¡≈ «‘øÁ» ’∆ «√Ϋ ’appleÂ≈ ‘ÀÕ ÓÀ∫ ’«‘¡≈ ¿∞‘
«‘øÁ» ¡apple Óπ√ÒÓ≈È ÁØÈØ∫ √Ø∫ Î≈apple’ ‘ÀÕ ¿∞‘ Ï≈‹«È«√ ÷πÁ≈«¬ ’∆ √»«apple ‘ÀÕ ¡◊∂ ¿∞√ ◊π√≈
ÂØ ÷≈«¬¡≈ Íappleπ ¿∞√ ’≈ ⁄Ò∂ ’∞¤ È≈‘∆Õ ¡appleπ ’‘∆ √Ø ¿∞·≈«¬ Á»«apple ’apple∂◊∂Õ ÓÀ∫ ¡º◊∂ √Ø ’«‘¡≈
±ø «’√ ’Ø ¿∞·≈Ú∂◊≈, ¿∞‘ ÂØ ÷πÁ≈«¬ ‘ÀÕ ÂØ ¡≈◊∂ ⁄π«Í ’«apple apple«‘¡≈Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈,
Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ ‹∂ ⁄Ò∂ ª √∂÷ Á∆ Ì∆ α’‰∆ Ò≈«‘ ¡≈Ú∆¬∂Õ Âª Ï≈Ò∂ ¡≈«÷¡≈ ÌÒ≈ ‹∆ ⁄ÒØÕ
ª ¿∞Ï≈apple∂ ÷ª ’«‘¡≈, ÂÍ≈ ‹∆ ‘Ó ’Ø √≈«Ê Ò∂ ⁄Ò∆¿∞Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, ÷ª ‹∆ Â∞Ó
¡◊∂ ⁄ÒØÕ ‘Ó «Í¤∂ ¡≈ÚÂ∂ ‘À∫Õ Ô¿∞ È ’‘Ø ‹Ø «¬‘≈ ⁄Û≈ «Ò¡≈«¬¡≈ ‘ÀÕ ¿∞Ï≈apple∂ ÷ª ’«‘¡≈

317
‹∆ ’∞¤ ¿∞√ ’≈ ‘Ó ’Ø ‚apple ÍÛ≈ ‘ÀÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, ‚appleπ «’¡≈ ÍÛ≈ ‘ÀÕ Íapple Î’∆apple∆
’≈ Í∂¿∞ Á∂‘∂ Ê‘ ¡ÁÏπ ‘ÀÕ Âª ¿∞Ï≈apple∂ ÷ª ’«‘¡≈, ‹∆ ¬∂‘π Â∞Ó‘∆ ’Ø ÷πÁ≈«¬ Ï÷√∆√ ’apple∆ ‘ÀÕ
ª ¿∞Ï≈apple∂ ÷ª ¡◊∂ ◊«¬¡≈ ¡Â∂ ◊πapple» È≈È’ ¡Â∂ Ï≈Ò≈ ÁØÚ∂ «Í¤∂ ◊¬∂Õ ¡◊∂ √«‘¡≈Áz ÷≈È
Í≈Ò«’ «Ú«⁄ ¡√Ú≈appleπ ‘Ø«¬¡≈ ¡≈‘≈Õ Âª ÒØ’ª ’«‘¡≈, ‹∆ ¿∞‘ Á∂÷Ø ¡≈ÚÂ≈ ‘ÀÕ Âª √∂÷
’«‘¡≈, ¡√Ú≈apple∆ Ó’±Î ’appleØÕ ¬∆Ú∂ Í≈Ò’∆ ÷Û∆ ¡≈‘∆ ‹Ø ◊πapple» È≈È’ ‹≈«¬ Ì∂‡ ’∆Â∆Õ Âª
√∂÷ ¡◊Ø∫ Á√ÂÍØ√∆ Ò∆Â∆ ¡Â∂ Óπ«‘ Ê∆ ’«‘¿∞√π, ÷Àapple ‘ÀÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, ÷Àapple Íapple
È≈‘∆∫ ÷À«appleÕ Âª Î∂«apple √∂÷ ’«‘¡≈, ¡≈ ÂÍ≈ ÷À«apple ‘ÀÕ Âª Î∂«apple ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, ÷À«apple ‘À Íapple
È≈‘∆∫ ÷À«appleÕ Âª √∂÷ ’«‘¡≈, ¡≈ ÂÍ≈ ÷Àapple ‘À ª Î∂«apple ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, ÷Àapple ‘À Í≈apple È≈‘∆∫
÷À«appleÕ Âª Î∂apple √∂÷ ’«‘¡≈, ÂÍ≈ Ô‘ «’¡≈ ÷À«apple ‘∂ ¡apple È≈‘∆∫÷À«apple, Óπfi ’Ø Ô‘ ‘Àapple≈È∆ Ò◊∆
‘ÀÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, √∂÷ ‹∆ ÷À«apple Íapple «¬√ Ú≈√Â∂ È≈‘∆∫ ÷À«appleÕ ‹Ø Â∞Ó ’«‘¡≈, ¿∞·≈«¬
Á∂Ú∂◊Õ Â∞Ó≈apple∆ ’¿∞‰ √∆ ‹‘≈◊≈ ‘ÓØ appleØ’∆ ‘À Â∞Ó ‘Ó≈apple∂ Í≈«√ Â∂ ¤‚≈«¬ Ò∂¿∞Õ Âª √∂÷
’«‘¡≈, ÂÍ≈ ’¿∞‰ ’‘Â≈ ‘ÀÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, √∂÷ ‹∆ Â∞Ó ’‘Â∂ ‘ØÕ Âª √∂÷
’«‘¡≈, ‹Ø ’‘Â≈ √Ø fi÷ Ó≈appleÂ≈ ‘ÀÕ Âª ¿∞Ï≈apple∂ ÷ª ’«‘¡≈, «’ √∂÷ ±ø ’‘Â≈ Ê≈Õ ‹Ø «’¡≈
«‘øÁ» ’∆ Â≈apple∆Î ’appleÂ≈ ‘À ¿∞·≈«¬ Á∂Ú∂∫◊≈Õ ¡Ï «’ Óπ’appleÂ≈ ‘ÀÕ Âª √∂÷ ’«‘¡≈, ‘Ó ‹≈‰
ÂÍ≈ ‹≈‰∂ Â∞fi ’Ø «’¡≈ Í‘π⁄Â≈ ‘ÀÕ ‘Ó ÁØÈØ∫ Î’∆apple ‘À∫ ¡≈Í√ ÓÀ∫ fi◊Û Ò∂«¬◊∂ ±ø ¡≈͉∂
«·’≈‰∂ ÏÀ·≈ apple‘πÕ Âª ¿∞Ï≈apple∂ ÷ª ’«‘¡≈, ‘Ó≈apple≈ «·’≈‰≈ ÂÍ∂ ’∂ √≈«Ê ‘À ‘Ó ÂÍ∂ ’∂ Óπapple∆Á
‘ÀÕ... ª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, ÌÒ≈ ÷ª ‹∆ ‘Ó ¡appleπ ¬∂‘ Î’∆apple ‘À∫ Â∞√∆∫ «’√∂ Âapple≈ ⁄≈‘∆Â∂ ‘ØÕ
ª √∂÷ ◊π√≈ ÷≈«¬ ’«apple ÏØ«Ò¡≈, ’‘π ÂÍ≈ ‹∆ Âø» «‘øÁ» ‘À∫ ’∂ Óπ√ÒÓ≈È Âª ◊πapple» È≈È’
ÏØ«Ò¡≈ :-
È≈ ‘Ó «‘øÁπ È Óπ√ÒÓ≈ÈÕ È Ï∂Á Í«Û¡≈ È ÍÛ∂ ’∞apple≈ÈÕ...
ª √∂÷ ¡Áz≈Ó≈È ’«‘¡≈, «’ ‹∆ ‹Ø ÷πÁ≈«¬ ’∂ «Í¡≈apple ‘ÀÕ Âª ◊πapple» È≈È’
’«‘¡≈ :-
Ó‹Ï ‘Ó≈apple≈ √⁄≈ È≈¿∞Õ «‹«È ¬∂’ Â∂ ’∆¬∂ ¡È∂’ ¿∞Í≈¿π∂Õ.....
ª Î∂«apple √∂÷ ¡Á≈ÃÓ≈È ’«‘¡≈, «’ ‹∆ ‹Ø ÷πÁ≈«‘ ’∂ «Í¡≈apple∂ ‘À∫ ¿∞‘ ’∞¤ È≈‘∆∫Õ
ª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈ :-
‹Ø ÷πÁ≈«¬ ’∂ «Í¡≈apple∂ «ÂÈ≈ ÷πÁ≈«¬ «Í¡≈apple≈Õ....
ª Î∂«apple ¡Áz≈Ó≈È ’«‘¡≈, √π‰ ÂØ apple∂ ÂÍ≈ Â∂apple∆ È‹«apple ÂÒ∂ ’ج∆ È≈‘∆∫ ¡≈ÚÂ≈Õ
 Î∂«apple ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈:-
ÈÁapple ‘Ó≈apple∆ √Ì Â∂ Á»«apple ‹‘ª ÷Ò’Â apple‘ ‘‹»«appleÕ
ª √∂÷ ’«‘¡≈, √π‰ È≈È’ ÂÍ≈ ÂÀ˘ Ú‚∆ «¬È≈«¬«Â ‘»¬∆ ‘ÀÕ ¡appleπ ‘Ó ’Ø Á∆Á≈appleπ
Á∆¡ª ’appleØ «Ó‘appleÚ≈È◊∆ ’∆Â≈ ’appleØÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, √∂÷ ‹∆ Ú‚∆ «Ó‘appleÚ≈È◊∆ ¬∂‘≈
‹Ø ’∆Â∂ ˘ ’∆Â≈ ‘∆ ‹≈ȉ≈ ¡Â∂ Á≈Ú≈ «’√∂ È≈«Ò Ïøȉ≈ È≈‘∆∫Õ ‹Ø ÍÀÁ≈«¬Ù ‘À √Ø √Ì

318
÷πÁ≈«¬ Á∆ ‘ÀÕ ¡≈Í‘π È ’ج∆ ⁄ø◊≈ ‘Ø¡≈ ‘À È≈ ’ج∆ Ó≥Á≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ ‹∂‘≈ ÷πÁ≈«¬ ω≈«¬¡≈
‘À Â∂‘≈ ‘À ª Ù∂÷ ¡Áz≈Ó≈È ◊πapple» È≈È’ Á∂ ÍÀappleª Á∂ ‘«Ê apple÷∂Õ ’‘‰ Ò◊≈, ‘Ó ’Ø ’∞¤
◊π√Â≈’∆ ÍÛ∆ ‘À √Ø Â∞Ó ‘Ó ’Ø Ó≈Î ’appleÈ∆Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, √∂÷ ‹∆ ÷πÁ≈«¬ Á∂
«Í¡≈«apple¡ª «Ú«⁄ ◊π√Â≈’∆ ’≈¬∆ È≈‘∆∫ ‘Ø∫Á∆ ¡Â∂ ‹∂ ’≈¬∆ Ìπ«Ò¡≈ ⁄π«’ ¡≈ ÍÁ∆ ‘À ª
÷πÁ≈«¬ Ï÷«ÙøÁπ ‘ÀÕ Íappleπ ¡≈͉∆ ÚÒØ∫ ÷ÏappleÁ≈apple apple‘∂Õ ¿∫π‹Ø ’øÏ∆apple ÷πÁ≈«¬ Á∂«¬ «Í¡≈apple∂ ¡≈«÷¡≈
‘À, ‹Ø √Âapple ÓÀ∫ √Ò≈apple ‘À ‹≈’∂Õ √Ú≈ Ò÷ ÍÀ’∫Ïapple Â≈’∂Õ.....
√𫉠√∂÷ ‹∆ ‹∂ ÷πÁ≈«¬ Á∂ «Í¡≈apple∂ ‘À«È «ÂȪ ˘ ÷πÁ≈«¬ Á≈ ÷À¯ (ıΩ¯) «ÁÒ Â∂ ¡·∂
Í‘apple Ú√Á≈‘ÀÕ ¿∞‘ ’¬∆ Â◊≈¯Ò È ’appleÁ∂Õ Âª √Ø÷ ¡Áz≈Ó≈È ’«‘¡≈, ÌÒ≈ Â≈Í ‹∆ ‹Ø
’∞¤∞ ’‘Á∂ ‘Ø √Ø Áappleπ√ ’‘Á∂ ‘ØÕ Âª ¿∞Ï≈apple∂ ÷ª Í·≈«‰ ’«‘¡≈, «’ √∂÷ ÂÍ∂ ’Ø ¿∞·≈ÚÂ∂
Ê∂? ª √∂÷ ’«‘¡≈,¿∞Ï≈apple∂ ÷ª ‘Ó ‹≈‰Â∂ Ê∂ ‹Ø ¡¿∞apple «‘øÁ» ‹Ø ‘À √Ø Ï«Â Íapple√Â∆ ’appleÁ∂ ‘À∫,
Ô‘ Ì∆ ’appleÂ≈ ‘Ø◊≈Õ ¡Ï ‘Ó ’Ø Ó¨Ó ‘»¡≈ ‹Ø Ô‘ ÏøÁ≈ ÷πÁ≈«¬ ’≈ ‘À ÷≈√Õ Âª ◊πapple» È≈È’
√∂÷ Í≈√Ø∫ «ÚÁ≈ ‘»¡≈Õ Íapple Í·≈«‰ ¤Ø‚∂ È≈‘∆∫ Á𫬠«ÁÈ ¿∞Ï≈apple∂ ÷ª Á∂ ÿ«apple ◊πapple» È≈È’
apple«‘¡≈Õ.....
¿∞µ⁄ Á∂ √¬∆ÔÁ ‹Ò≈Ò È≈Ò Ó∂Ò
ª ◊πapple» È≈È’ ¿∞Á≈√ ‘Ø«¬¡≈Õ ¡≈«÷¿∞, Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ ⁄ÒÀ ª «¬’ ¿∞Á≈∆ ’«apple
¡≈Ú∆¬∂Õ Âª Ï≈Ò∂ ¡≈«÷¡≈, ‹∆ «’Ë«apple Á∆? ª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈ Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ √≈÷∆ ¿∞⁄
√¬∆Á ‹Ò≈Ò Î’∆apple ‘ÀÕ Âª Ï≈Ò∂ ¡≈«÷¡≈, ÌÒ≈ ‹∆ ÁØÚ∂∫ ◊¬∂, ‹ª Ú‚≈ Ú∂Ò≈ ‘Ø«¬¡≈
Áapple∆¡≈Ú È≈Ú‰ ◊¬∂Õ Âª «¬’ «√øÁ∆ ¡◊∂ È≈ÚÁ≈ ¡≈‘≈Õ ‹≈ È≈Ú‰ Ò◊∂ ª ◊πapple» È≈È’
Ï≈‰∆ ¿∞⁄≈apple∆ :-
◊πappleÓ«π÷ È≈Áø ◊πappleÓπ«÷ ÚÀÁø ◊πappleÓπ«÷ apple«‘¡≈ √Ó≈¬∆®
[‹Íπ‹∆ Á∆ E, F, BB ¡Â∂ CBÚ∆∫ Í¿∞Û∆ Á≈ Í≈· ’∆Â≈]
‘Øappleπ Ï≈‰∆ Ï‘π ‘ج∆ ª «√øÁ∆ Á𫬠‹‘◊≈ ¡‡«’¡≈Õ «¬’ ◊πappleÓπ÷≈ Â∂ «¬’ ÍÂ≈Ò∆
¡’≈√∆ Ê∂Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ¡Â∂ Ï≈Ò≈ ȪÚÁ∂ apple‘∂ ª «√øÁ∆ ◊«¬¡≈ ¡≈͉∂ Í∆apple Ê∂Õ Í∆apple
¡◊Ø∫ Íπ«¤¡≈, Ï⁄≈ «’ ⁄«Û¿∞√ ª «√øÁ∆ ¡≈«÷¡≈, ‹∆ Í∆apple √Ò≈ÓÂ∆ ÓÀ˘ «¬’ ‘Àapple≈È◊∆
Ò◊∆ ‘ÀÕ Í∆apple ’«‘¡≈ Ï⁄≈ ’À‘∆Õ Âª «√øÁ∆ Î∂«apple ’«‘¡≈ Í∆apple √Ò≈ÓÂ∆ «¬’ ‹π «‘øÁ» Áapple∆¡≈Ú
«Ú«⁄ È≈ÚÁ≈ ¡≈‘≈Õ √Ø ¿∞√ Ï’≈Ú ‹Ø Ï«’¡≈ √Ø ’πÎapple Á≈Õ Âª Î∂«apple Í∆apple Íπ«¤¡≈ ’À‘≈ Ï⁄≈Õ
ª «√øÁ∆ ’«‘¡≈ Í∆apple √Ò≈Ó∆ Â∞√ª ’∂‘À ⁄¿∞Á≈ ÂÏ’ ¡Â∂ ÍÀ’øÏapple Ì∆ ’‘∂Õ ⁄¿∞Á‘≈ ¡Â∂
’apple≈È «Ú«⁄ Ì∆ ⁄¿∞Á‘ «Ò÷∂ ‘À«È ¡Â∂ ¿∞√ ¬∂‚≈ Â∞Î≈≤È ÏØ«Ò¡≈, ‹Ø Ò÷ ÷‘∆ Ò÷ ’‘∂ ‘À√πÕ
ÓÀ˘ ª ÂÁ ‘∆ ‘Àapple≈È◊∆ Ò«◊ apple‘∆ ‘ÀÕ Âª Î∂«apple Í∆apple Íπ«¤¡≈, Ï⁄≈ ¿∞‘ «‘øÁ» Î’∆apple «’Ê∂
¤«‚¿∞Õ Âª Î∂«apple «√øÁ∆ ¡≈«÷¡≈, Áapple∆¡≈¿∞ «Ú⁄ ¤‚∂ ¡≈‘∂Õ Âª Î∂«apple Í∆apple ¡≈«÷¡≈, ‹≈«‘
Ï⁄≈ √«Á «Ò¡≈¿∞Õ ‹ª «√øÁ∆ √Á‰ ⁄«Ò¡≈ ª ¡◊Ø∫ apple≈‘ «Ú«⁄ ⁄‘∆ «ÓÒ∂Õ Âª «√øÁ∆

319
¡≈«÷¡≈, ⁄ÒØ ÁappleÚ∂√Ø ÓÀ∫‚≈ Í∆apple Â∞√≈˘ Ô≈Á ’appleÁ≈ ‘ÀÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ÏØ«Ò¡≈, ⁄´
ÁappleÚ∂«√ ÂÀ∫‚∂ Í∆apple Á∂ Á∆Á≈apple ˘ ⁄Ò∂ ¡≈‘∂ ª ¿∞‘ «√øÁ∆ Á𑪠˘ ÒÀ ◊«¬¡≈Õ ¡◊∂ Í∆apple
¿∞‚∆’Ú≈«‰ ÏÀ·≈ ¡≈‘≈Õ ‹ª ◊πapple» È≈È’ ‹≈«¬ Óπ’≈ÏÒ∂ ‘ج∂Õ Âª Í∆apple ¡◊Ø∫ Íπ«¤¡≈ :-
¿∞Â∂ √øÁ Í‘∆¡Û∂ «¬Â∂ ¡⁄«¬È∆Õ
ª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈ :-
◊Ò∆ ¡Í≈apple √≥Á∆¡≈≈ ‹Ø Ó≥◊∂ √Ø Á∂«ÈÕ
ª Í∆apple √ÔÁ ‹Ò≈Ò Á√ ÍØ√∆ Ò∆Â∆ ¡Â∂ Ó»ø‘ Ê∆∫ Ï⁄È ’∆ÂØ√π :-
Ô≈apple √Ò≈Ó≈Ò∂’ Ïapple≈ ıπÁ≈¬∆ √⁄π ⁄¿∞Õ
Áapple◊‘ «’¡≈ Ú√∂÷, ¡≈÷ √π‰≈¬∆ √⁄π Ó»øÕ
ª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈ :-
√∂÷ √π‰≈¿∞ √⁄π ¡Â∂ Áapple◊≈‘ √Ø‘«È √⁄∆¡ªÕ
fi»·∆¡ª È≈‘∆∫ Ê≈ Î∂«apple Á¿∞apple≈√∆ √π‡∆¡ªÕ
ª Î∂«apple «√øÁ∆ ÏØ«Ò¡≈, Í∆apple √Ò≈ÓÂ∆ Ó∂apple∆ Ï≈ ¬∆Ú∂∫ apple«¬ ◊¬∆ ¡Â∂ Â∞√∆∫ ¡≈«Í
«Ú«⁄ Íapple«⁄ ◊¬∂Õ Âª Í∆apple ’«‘¡≈, ¡≈÷π Ï⁄≈ ±ø «’¡≈ ¡≈÷È≈ ‘À∫Õ Âª «√øÁ∆ ¡«÷¡≈, ‹∆
Â∞√ª Í∆ ⁄¿∞Á‘ ¡≈÷∂ ¡Â∂ ’πapple≈È ÍÀ’øÏapple Ì∆ ⁄¿∞Á‘ ¡≈÷∂ ¡Â∂ «¬√ ÁappleÚ∂√ Ò÷ ‘∆ Ò÷
¡≈÷∂Õ ÓÀ∫ ¬∆ ¡≈÷Á≈ ‘ª «Á÷≈ ¬∂‘π fi»·≈ ’∂ ÍÀ’øÏapple ’∞apple≈È fi»·∂Õ Âª Í∆apple ¡≈«÷¡≈, Ï⁄≈ fi»·≈
’ج∆ È≈‘∆∫Õ «‹Èª ˘ ⁄¿∞Á‘≈ Á∆ È‹apple ÷πÒ∆ ‘À «ÂȪ «ÂȪ ⁄¿∞Áª ¡≈÷∂ ¡Â∂ «‹Èª Ò÷ª
Á∆ È‹«apple ÷πÒ∆ «ÂÈ≈ Ò÷ ‘∆ ¡≈÷∂Õ ’‘π È≈È’ ÁappleÚ∂√ Ò÷≈ Á∂ ¡◊∂ «’¡≈Õ Âª ◊πapple» È≈È’
’«‘¡≈, ¡◊∂ «Ï¡≥Â∞Õ Âª Í∆apple ¡≈«÷¡≈,Ï⁄≈ Ò÷ª Á∂ ¡◊∂ «¬√ ˘ Ì∆ ÷Ïapple È≈‘∆∫Õ «‹ÊØ∫ ÂØÛ∆
«¬√ Á∆ È‹«apple ÷πÒ∆ ¡≈‘∆ «ÂÂÈ∆ «¬√π ¡≈÷∆Õ Âª Î∂«apple «√øÁ∆ ¡≈«÷¡≈, ‹∆ ¬∂ ‹Ø ◊πappleÓπ«÷
¡≈÷Á≈ ¡≈‘≈ √Ø «’¡≈ ¡≈÷Á≈ ¡≈‘≈Õ Âª Í∆apple Î∂«apple Íπ«¤¡≈, ’‘π È≈È’ ÁappleÚ∂«√ ◊πappleÓπ÷
Â∞√∆∫ «’√ ˘ ¡≈÷Á∂ ‘ØÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, Í∆apple ‹∆ ÓÀ∫ Ì∆ È≈‘∆∫ ‹≈‰Á≈Õ Âª Î∂«apple Í∆apple
’«‘¡≈, È≈È’ ÁappleÚ∂√ Ò؇ (?) È≈‘∆∫Õ Âª Î∂«apple ◊πapple» È≈È’ ÁappleÚ∂«√, ‹∂ ¡√≈‚∂ Ó≥‚Ò Á∆
ÏØÒ∆ Íπ¤∂ ª «È’Û∂ È∆∫◊apple Ì∆ Á«√ Á∂Ú«È ¡Â∂ Â∂apple∂ Ó≥‚Ò Á∆ ÏØÒ∆ ‘À ±ø ‹≈‰Á≈ ‘À √Ø ¡≈÷πÕ
ª ◊πapple» È≈È’ ¡≈«÷¡≈, ‹∆ ÓÀ Â∞√≈ÊØ∫ Í𤉠¡≈«¬¡ ‘ªÕ ª √ÔÁ ‹Ò≈Ò «√øÁ∆ Óπapple∆Á
√Ì∂ √Á∂Õ Ò◊≈ ¡≈÷‰, √π‰Ø ÷πÁ≈«¬ Á∂Úπ Ïø«Á¿∞ ¬∂‘π ÁappleÚ∂√ ¡√≈‚∂ Â’∆¬∂ Â∂ ÏÀ·∂ ‘À«ÈÕ ¡√∆∫
¬∂È≈ ˘ ¡≈«Í ÏÀ·≈«¬ ⁄Ò∂ ¡≈‘∂Õ Â∞√ª ¡√≈ÊØ∫ «Ï‘«‹ (?) ’«apple ‹≈ȉ∂Õ ¡√ª ¡◊∂ ¿∞‹appleπ
’«appleÁ∂ ¡≈‘∂ ¡Â∂ ¡√ª ¡≈Ú«Á¡ª ÂØÛ∆ «¬Èª ¡◊∂ ¿∞‹apple È≈‘∆∫ ’apple‰≈Õ ‹Ø ’∞¤∞ ¡≈÷«È √Ø
Ï≈‹≈«¬ «Ò¡≈‰≈ ¡Â∂ È≈È’ ÁappleÚ∂√ ¡√ª ¡≈Ú«Á¡ª ÂØÛ∆ Â∞√ª «¬ÊØ∆ ¿∞·‰ È≈‘∆∫Õ Âª
◊πapple» È≈È’ Á≈ ‹Ï≈Ï ÒÀ‰ ‹ªÁ∂ ¡≈‘∂Õ Âª Î∂«apple ◊πapple» È≈È’ Íπ«¤¡≈, ‹∆ Â∞√∆∫ «’Ê∂ ‹ªÁ∂
‘ØÕ Âª Î∂apple∆ Í∆apple ¡≈«÷¡≈ ‹∆, ¡√∆∫ Ó’∂ ‹ªÁ∂ ¡≈‘∂Õ Âª Î∂«apple ◊πapple» È≈È’ ¡≈«÷¡≈, ‹≈¿∞
‹∆Õ Âª Í∆apple «¬’ ‹πÏ≈ ◊«Ò Í≈«¬¡≈ ¡Â∂ ÷ØÒ «√«apple Â∂ Ò∆Â∆ ¡Â∂ «¬’ ‘Ê ¡√Â≈Ú≈ ¡Â∂

320
«¬’ ‘Ê ¡≈√≈ ¡Â∂ ÍÀapple∆ ’¿∞√ ͬ∆ ¡Â∂ ⁄«Ò¡≈ ◊«¬¡≈Õ
ª Ï≈Ò∂ Íπ«¤¡≈, ‹∆ Ó’≈ ¿∞‘ «‹Ê∂ ÓappleÁ≈È≈ ◊«¬¡≈ ¡≈‘≈ «¬’∂ ’ج∆ ‘Øapple Ó’≈
‘ÀÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, √π‰ Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈≈ ¿π‘Ø Ó’≈Õ Âª Î∂«apple Ï≈Ò∂ Íπ«¤¡≈ ‹∆ ¿∞Ê‘π
«’√ Í≈√‘π ‹Ï≈Ï «Ò¡≈Ú√∆Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, √π‰ Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ Î’∆apple ‘À ÏøÁ◊∆ Á≈
Í»apple≈ Íapple Í∆apple ’⁄≈ ‘À ó √π √πȉ «Ú⁄ ‘À ª Ó’∂ ⁄«Ò¡≈ ‘ÀÕ
‹ª √ÔÁ ‹Ò≈Ò ‹≈«‘ ‹‘≈‹ ⁄«Û¡≈ Â≈ «¬’ Í‘≈Û È‹apple ¡≈«¬¿∞√πÕ ‹‘≈‹
«Ú⁄ Í‘≈Û È≈«Ò Ò◊∂ ª ¬∂‘π Í‘≈Û Á∂«÷ ‹≈¬∆¬∂Õ Âª fi÷Û Ú«◊¡≈ ‹‘≈‹ ‹≈«¬ ¿∞√
Í‘≈Û Ò◊≈Õ Âª ‹‘≈‹ «Ú«⁄ ‘Ø’ «Ó«Ò¡≈, Ô≈appleØ «‹√ ¿∞ÂappleÈ≈ ‘À √Ø ¿∞Íapple ÍÚØÕ Âª √ÔÁ
‹Ò≈Ò ¿∞Âapple ÍÔ≈ ª ‹‘≈‹ appleÚ≈ ‘Ø«¬¡≈ ª Í∆apple ‹≈«¬ ⁄«Û¡≈ Í‘≈Û Â∂Õ ‹≈ Á∂÷∂ ª
ÌÒ∆¡ª Ú√Â∞ ÒÊ∆¡ª ‘À«ÈÕ ¡¤∆¡≈ √∂‹≈ «Ú¤≈Ú‰∂ «ÏÊ∂apple∂ ͬ∂ ‘È Âª Í∆apple ÓÈ «Ú«⁄
‹≈Â≈ ‹Ø Ô‘ √Ó◊Ã∆ ‹Ø ‘À √Ø ’ج∆ apple‘‰ Ú≈Ò∂ Í∆ ‘Ø√«ÈÕ Âª Î∂«apple ¡≈«¬¡≈ «¬’«apple Ò◊≈ Ò‘appleª
Á≈ ÂÓ≈√≈ Á∂÷‰Õ Á∂÷Ø Âª √ÓπøÁz «Ú«⁄ Ó∆∫‘ Ú√Á≈ ‘ÀÕ Âª Í∆apple ¬∂‘π Í‘≈Û ¿∞Í«apple ¡≈«¬ ’«apple
Ó‘Ò≈«¬Â (?) «Ú«⁄ ¡≈«¬¡≈Õ ‹ª Á∂÷∂ ª ¿∞ÊØ∫ Á∂ Ú≈√∆’ ‹Ø ¡≈‘∂ √Ø ¡≈ÍØ ¡≈͉∆ «√‘‹≈
Íapple ÏÀ·∂ ‘À«È, √≈Ô≈ ¿∞Ȫ Á≈ Ì≈apple∆ ¡≈‘≈ «‹√ Á∂ ÓÊ∂ Ò◊≈Õ «Â√∂ Í≈«√ Ï«‘ ◊«¬¡≈Õ ¿∞È∑ª
˘ «¬¤≈ ÌØ‹È ’∞Áapple«Â È≈«Ò ¿∞ÂappleÁ≈ ¡≈‘≈, ¿∞Ȫ √ÌȪ ˘ ¡‘≈apple ¿∞«apple¡≈Õ «‹√ Á∂
Í≈«√ «¬‘ ÏÀ·≈ ¡≈‘≈, «Â√ ‹≈«¬ ¡≈͉∂ ◊πappleÁÚ∂ ˘ Íπ«¤¡≈, ¡◊Ø∫ ¿∞√ Í«¤¡≈, Íapple⁄∂ ‘ØÕ
ª ¬∂√π ¡≈«÷¡≈ ‹∆ È≈‘∆∫ Íapple⁄∂Õ Âª ¿∞√ Î∂«apple Íπ«¤¡≈ «’, ª ¿∞√ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ «‘’∞
‹Ø «’√∂ Ó≥‚Ò∆ Ê∆∫ ÁappleÚ∂√ ¡≈«¬¡≈ ‘À √Ø ¿∞√∂ È≈‘∆ ¿∞«apple¡≈Õ Âª ¿∞√ Î∂«apple ’«‘¡≈, ¡‘≈apple
«’√ Á≈ ¡Â∂ ¿∞‘ «’√ Á≈Õ Âª Î∂«apple «¬√ ’«‘¡≈, ¡‘≈apple Ì∆ ¿∞√∂ Á≈ ¡Â∂ ¿∞‘ Ì∆ ¿∞√∂ Á≈Õ
ª Î∂«apple ¿∞√ ’«‘¡≈, ±ø «’¡≈ «⁄’≈apple≈ (?) ‹Ø ‘appleÎ Áapple«Ó¡≈È «Ò¡≈Ú∂∫Õ Âª ¬∂‘π «Î«apple
¡≈«¬¡≈Õ Íapple Á∂ Ȫ √ø«ÿ¿∞√π ÏÀ·≈ ¡≈Í∂ ÷≈ËØ√πÕ Âª √¬∆ÔÁ ‹Ò≈Ò Ìπ÷≈ apple«‘¡≈Õ Íapple
‹≈◊Á≈ apple«‘¡≈Õ Á∂÷≈ ¡≈ÚÂ∂ ª È≈‘∆∫ «‚·∂ Íapple𠋪Á∂ ª Á∂÷∆¬∂Õ ‹≈ ÍappleÌ≈«Â ‘ØÚ‰ Â∂
¡≈¬∆ ¡Â∂ ¿∞È∑ª Á∆ ¿∞‚≈apple∆ Ò∆Â∆ ª «¬√ Á∆¡ª ÷πÒ∆¡ª ª ¬∂‘π Ï‘∞ «Ï√ÓÁ≈◊∆ Á∂ ÿ≈«‡
‘Ø«¬ ◊«¬¡≈Õ Î∂«apple «¬√ Á∂‹∆ ◊π‹apple∆ ‘ج∂ ÷πÁ≈«¬ ±ø ¬∂‘π «’¡≈ ’appleÈ≈ ‘À ’ج∆ appleø◊ ÍπÂà ¤«‚
¡≈«¬¡≈ ‘À, ’ج∆ ’apple‹ ’«„ ’«apple Ú√ Í≈¬∆ ‘ÀÕ ÂÀ˘ «¬ÂÈ≈ Ì∆ Âapple√ È‘∆∫ ¡ªÚÁ≈Õ Â≈
¿∞‘π ‹‘≈‹ ‚πÏ‰Ø apple«‘ ◊«¬¡≈, ‹≈«¬ ͉ Ò◊≈Õ Âª Î∂«apple √ÔÁ ‹Ò≈Ò ¡≈«÷¡≈ Ì≈¬∆
√Ú∂Ò∂ ‘∆ ‹≈¬∆¡À ‹Ø ¡ªÚÁ∂ «Á√«ÈÕ ‹ª ¬∂‘ ‹≈«‘ ’«apple Á∂÷∂ ª ¡≈͉∂ ¡≈͉∂ «·’≈‰∂ √Ì∂

321
ÏÀ·∂ ‘À∫Õ Î∂«apple ¿∞√ Á∂ Í≈«√ ÏÀ«· ◊«¬¡≈Õ Âª Î∂«apple ¿∞È∑ª ˘ ¡‘≈apple ¿∞«apple¡≈Õ «¬√ ˘ È≈
¿∞«apple¡≈Õ Âª ¿π‘ √≈«Ë «Î«apple «Ï√ÓÁ» (?) ‘Ø«¬¡≈ Î∂«apple ¡≈͉∂ ◊πappleÁ∂Ú Í≈«√ ÷Û≈ ‘Ø«¬¡≈Õ
ª «Îapple ¿∞√ ˘ ¡◊Ø∫ Íπ«¤¡≈, ¡‘≈appleπ ¿∞«apple¡≈Õ ’«‘¿∞√, ‹∆ ¿∞«apple¡≈Õ Î∂«apple ¿∞‘ ’«‘¡≈,
Íapple⁄∂ ‘ØÕ Âª Î∂«apple ¬∂√ ¡≈«÷¡≈, ‹∆ È≈‘∆∫ Íapple⁄∂Õ Âª ¿∞√ ’«‘¡≈ «’Õ Âª ¬∂√ ’«‘¡≈,
‹∆ ¿∞‘ ‹Ø ’«Ò Ú≈Ò≈ ÁappleÚ∂√ ¡‹ Ì∆ Ìπ÷≈ ÏÀ·≈ ‘ÀÕ «Á÷≈ ¿∞√ ˘ √«Á «Ò¡≈¿∞Õ ¿∞√ «Ú«⁄
«’¡≈ Â’√∆apple ‘À, ¿∞‘ ª ¡ÌπÒ √≈«‘Ï ‘ÀÕ Âª √¬∆ÔÁ ‹Ò≈Ò ˘ √Á ÒÀ ◊«¬¡≈Õ Âª ¡◊Ø∫
◊πappleÁ∂Ú ’«‘¡≈, Â∂apple∆ ¿∞Óapple «’ÂÈ∆ ‘ÀÕ Âª ‹Ò≈Ò ’«‘¡≈, ‹∆ ÓÀ˘ Ó¨Ó È≈‘∆∫Õ Âª ¿∞√
Î∂«apple ◊πappleÁ∂Ú ’«‘¡≈, ±ø ¡≈͉∆ ¿∞Óapple «Ú«⁄ ’«Á Ìπ÷≈ Ì∆ apple«‘¡≈ ‘À∫ «¬Èª Áπ‘π «ÁÈ≈ Ï≈fi»Õ
ª ‹Ò≈Ò ’«‘¡≈, ‹∆ ÓÀ∫ ¡≈͉∆ √øÌ≈«Ò «Ú⁄ ’Á∆ Ìπ÷≈ È‘∆∫ apple«‘¡≈Õ Âª ¿∞«√ ◊πappleÁ∂Ú
’«‘¡≈, √𫉠Ì≈¬∆ ≤±ø √⁄ ’‘π ÂÀ∫ «’¡≈ ◊π√Â≈’∆ ’∆Â∆ ‹Ø ÂÀ˘ Á𫬠«ÁÈ Ìπ÷≈ apple«÷¡≈Õ
ª ‹Ò≈Ò ’«‘¡≈, ÓÀ ª ’∞¤ È≈‘∆∫ ’∆Â≈Õ Âª ¿∞«√ ◊πappleÁ∂Ú ’«‘¡≈, Ì≈¬∆ ¿∞Ëapple ª
Â÷√∆apple È≈‘∆∫ Ò≈¬∆ ‹ªÁ∆Õ Â∞√∆∫ ¡Í‰∆ Â÷√∆apple ‹≈‘apple ’appleØÕ Âª ‹Ò≈Ò ’«‘¡≈, ‹∆ ÓÀ Áπ«¬
«Á«È Ò‘appleª Á≈ ÂÓ≈√≈ «‚·≈ ‘ÀÕ Âª ¿∞√ ◊πappleÁ∂Ú ’«‘¡≈, Ò‘appleª «Ú«Ú «’¡≈ «‚·ØÕ Âª
‹Ò≈Ò ’«‘¡≈, ‹∆ ’«Ò Ó∆‘π √ÓπøÁz «Ú«⁄ Ú√Á≈ ¡≈‘≈Õ ÓÀ∫ ¡≈«÷¡≈ Ô≈ √≈«‘Ï ¬∂‘ «’¡≈,
«‹ÊØ ÒØÛ∆Á≈ ‘À «ÂÊ∂ Ú√Á≈ È≈‘∆∫ ¡Â∂ «‹Ê∂ È≈‘∆∫ ÒØÛ∆Á≈ «ÂÊÀ Ú√Á≈ ‘ÀÕ Âª Ú√‰Ø∫ apple«‘
◊«¬¡≈Õ Âª ◊πappleÁ∂Ú Íπ«¤¡≈, ¡‹π «’¡≈ ‘Ø«¬¡≈Õ Âª Î∂«apple ‹Ò≈Ò ’«‘¡≈, ‹Ø ¡‹π «‘’∞
‹‘≈‹ Ò◊≈ ‚πω ª ¡√∆∫ ¡≈«÷¡≈ Ô≈ ÷πÁ≈«¬ ±ø «’¡≈ ’appleÈ≈ ‘À∫Õ ’ج∆ ÍπÂapple ˘ ¤«‚
¡≈«¬¡≈ ‘À ¡Â∂ ’ج∆ ’apple‹ ’«„ ’«apple ÷∂Í ÒÀ ¡≈«¬¡≈ ‘ÀÕ ¬∂‘π ±ø «’¡≈ ’appleÁ≈ ‘À∫Õ Âª
‹‘≈‹π ‹≈«¬ ÏøÁ Ò◊≈Õ Âª ¿∞‘ ◊πappleÁ∂Ú ÏØ«Ò¡≈, «¬√ Ï∂Óπ÷ ȱø «¬ÊØ∫, ’„Ø, ¬∂‘π ’ج∆ Ú‚≈
Ï∂Óπ÷ ¡≈«¬¡≈ ‘ÀÕ «¬«√ Ó≥‚Ò∆ «Ú«⁄ ωÁ≈ È≈‘∆∫Õ Âª ‹Ò≈Ò ’«‘¡≈, ‹∆ ÓÀ∫ ∫«’¡≈ ’∆Â≈Õ
ª ¿∞«√ ◊πappleÁÚ∂ ’«‘¡≈, ¿∞√ ª ¡≈͉≈ Ì≈‰≈ ’apple‰≈, ±ø ¿∞√ Á≈ √apple∆’ ‘Ø«¬ ‹Ø ¿√
Á≈ ’∆Â≈ Ò◊Ø∫ Ó∂‡‰Õ ±ø ‘𫬠(’ج∆) Ú‚≈ ¡≈ÁÓ∆ ‘Ø«¬ ◊«¬Õ ±ø ‘𫉠Ò◊Ø∫ ‹≈‰È ‹Ø Ó∂apple≈
‘π’Óπ Ò◊≈ ÁÒ«‰ ±ø Ú‚≈ Ï∂Óπ÷ ‘À∫Õ Âª ‹Ò≈Ò ¡≈«÷¡≈, ‹∆ ◊πappleÓπ÷ ¡Â∂ ‹∂ ¿π√ ÁØ ’∆ÂØ
«Ú«⁄⁄ √’∞ ’apple∂, ÓÈ ÓÀÒ≈ ’apple∂ √Ø Ï∂Óπ÷Õ Âª ‹Ò≈Ò ’«‘¡≈, apple≈«√ ‹∆ ÌÒ≈ ‘Ø«¬¡≈ ‹Ø È∂Û∂
«È√≈ ‘ج∆Õ ⁄Ò∂ ¡≈‘∂ Ó’∂, ¡≈͉∂ Â’∆¬∂ «‘’∞ ÁappleÚ∂√𠤫‚ ¡≈¬∂ ¡≈‘∂Õ Âª ¿∞√ ◊πappleÁÚ∂
’«‘¡≈, √𫉠ÁappleÚ∂√ «‹√ ˘ ÂÀ∫ ¡≈√«‰ ÏÀ·≈«¬¡≈ ‘À √Ø ¿∞‘ √Ìπ ’∞¤ ‹≈‰Á≈‘ÀÕ Âª ‹Ò≈Ò
’«‘¡≈, Áappleπ√Â∞ ‹∆Õ Âª ‹Ò≈Ò ˘ ¡‘≈appleπ ‹Ò≈Ò Ì∆ ÷≈Ë≈Õ ‹Ò≈Ò Ò◊≈ ‹≈◊‰ ‹Ø Á∂÷≈
«’√ apple≈«‘ ‹ªÁ∂ ‘À«ÈÕ ¡Â∂ ¡ªÚÁ∂ ’∂‘Û∂ apple≈«‘Õ ⁄≈«apple Í‘apple apple≈«Â ‹≈◊Á≈ apple«‘¡≈Õ ‹≈ ¿πȪ
Á∆ ¿∞‚≈apple∆ Á≈ Ú÷Â∞ ‘Ø«¬¡≈ ª ‹Ò≈Ò Á∆¡ª ÍÒ’ª Ò◊ ◊¬∆¡ªÕ ª ‹Ò≈Ò √Ó«fi¡≈

322
‹Ø ¡≥Â∞ È≈‘∆ ¡ªÚÁ≈Õ ¡Â∂ ¿∞‘ ÁappleÚ∂√ ÏÀ·≈ ‘ÀÕ Âª ‹Ò≈Ò Á∂ «ÁÒ «Ú⁄ ¡≈¬∆ ‹Ø ‹‘≈‹π
«¬Ê∂ Ò◊∂ ª ¡√∆∫ ‹≈«¬ Í‘π⁄∆¬∂Õ Âª «‘’∞ ‹‘≈‹ ˘ fi÷Û∞ ÷Á∂Û ÒÀ ¡≈«¬¡≈Õ Âª ‹Ò≈Ò
⁄«Û ÏÀ·≈, Î∂apple ‹‘≈‹ ˘ fi÷«Û ‹Ò≈Ò Á∂ apple≈‘ ‘∆ ÒÀ ¡≈«¬¡≈Õ
ª ‹Ò≈Ò ¡≈͉∂ ¡≈√‰ ¡≈«¬¡≈ ¡≈«¬ ◊πapple» È≈È’ ˘ «Ó«Ò¡≈, Á√ ÍØ√∆
Ò∆Â∆Õ ¡º◊Ø∫ ◊πapple» È≈È’ Íπ«¤¡≈, Í∆apple ‹∆ Á∂‘π ◊πappleÓ«÷ Á≈ ‹Ï≈ÏÕ Âª ‹Ò≈Ò ’«‘¡≈, √π«‰
È≈È’ ÁappleÚ∂√ ÂÀ˘ √Ì ’∞fi appleØÙÈ ‘ÀÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, Í∆apple ‹∆ ‹Ø ’∞fi ‹Ï≈Ïπ «Ò¡≈¬∂
‘Ø √ج∆ ¡≈÷‘πÕ ‹Ò≈È ’«‘¡≈, È≈È’ ÁappleÚ∂√ ‹Ø ’ج∆ ‘π’Óπ ÷πÁ≈«¬ Á≈ Ó≥ÈÁ≈ ‘À ª ¿∞√
Á∂ ’∆Â∂ «Ú«⁄ √’ È≈‘∆∫ «Ò¡ªÚÁ≈ √ج∆ ◊πappleÓπ«÷ ‘À ¡‹∂ Â∂ ’ج∆ ¿∞√ Á∂ ’∆Â∂ «Ú«⁄ √’
È≈‘∆∫ «Ò¡≈ÚÁ≈ ‘À ª ¿∞‘ Ï∂Óπ÷ ‘ج∂ ‹Ï≈Ïπ «Ó«Ò¡≈ ‘ÀÕ Âª Î∂«apple ◊πapple» È≈È’ Íπ«¤¡≈, Í∆apple
‹∆ ¬∂‘π ‹Ï≈Ï Â∞√∆∫ «’ÊØ∫ «Ò¡≈¬∂Õ Âª ‹Ò≈Ò ’«‘¡≈, √𫉠È≈È’ ÁappleÚ∂√ «‘’∞ ‹Ø Í‘≈Û
‡≈Í» Á∂ «Ú«⁄ ¡≈‘≈ ¿∞Ê∂ ’∞Áapple«Â Á∂ ÁappleÚ∂√π apple‘øÁ∂ ¡≈‘∂, ¿∞È∑ª ˘ ’∞Áapple«Â Á≈ ¡‘≈appleπ ¡Â∂
¿∞È∑ª Á≈ apple≈‘π ’ج∆ È‹apple È ¡≈«¬¡≈Õ Âª ◊πapple» È≈È’ Íπ«¤¡≈, ¿∞‘ ’¿∞‰ ¡≈‘∂Õ Âª ‹Ò≈Ò
’«‘¡≈, Í∆apple ‹∆ ¡√≈˘ «ÚÁ≈ Á∂‘πÕ Âª ‹Ò≈Ò ’«‘¡≈, Â∞√ª ˘ apple‹≈«¬ ÷πÁ≈«¬ Á∆Õ Âª
◊πapple» È≈È’ «ÚÁ≈ ‘Ø«¬¡≈Õ
Í≈’Í‡È ‹≈‰≈
ª Ï≈Ò∂ Íπ«¤¡≈, ‹∆ ¿∞Ê∂ ’¿∞‰ ¡≈‘≈Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, √𫉠Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈
¿∞Ê∂ È≈appleÁ ◊π√≈¬∆ Á∂ «√÷ ¡≈‘∂Õ √ø◊«Â ¡≈‘∆ Í»appleÈ √≈Ë ¡≈‘∂Õ Âª Î∂«apple Ï≈Ò∂ Íπ«¤¡≈, ‹∆
‘π‰ «’Ëapple ˘ ‘ج∂ ‘ØÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ Í‡È √≈Ë ¯apple∆Á Á∂ ‹≈¬∆¬∂∫◊∂Õ
ª Ï≈Ò∂ Íπ«¤¡≈, ‹∆ Îapple∆Á √≈Ë Âª ¡◊∂ ‘∆ ⁄«Ò¡≈ ‘ÀÕ Âª ◊πapple± È≈È’ ’«‘¡≈, Ì≈¬∆
Ï≈Ò≈ Îapple∆Á Á∆ √ÂÚ∆∫ ‹‘◊≈ ‘À √∂÷ «Ïapple≈‘Ó Íapple ÌÒ≈ ‘ÀÕ Âª Î∂«apple Ï≈Ò∂ Íπ«¤¡≈, ‹∆ ‹Ò≈Ò
‹∂‘≈ ‘ÀÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ ‹Ò≈Ò Â∂ Ï‘π Á»«apple ‘ÀÕ ıπÁ≈«¬ Á≈ «Í¡≈apple≈
‘À ¡Â∂ ¿∞√ Á≈ Óπapple∆Á ‘À √Ø Ì∆ ÷πÁ≈«¬ Á≈ «Í¡≈apple ‘ÀÕ Âª Ï≈Ò∂ ¡≈«÷¡≈, ‹∆ ⁄Ò∆¬∂Õ ¿∞ÊØ∫
‹Ø ⁄Ò∂ ͇‰ √∂÷ Îapple∆Á Á∂ ¡≈¬∂Õ
˝ √«Â ◊πapple ÍÃ√≈«ÁÕ apple≈◊π ¡≈√≈ Ó‘Ò≈ 1 Õ ◊Ø√‡ √∂÷ «Ï‘apple≈Ó ’∆ ¡Â∂ ◊πapple»
È≈È’ È≈«Ò ‘ج∆, ’≈ÓÒ ÁappleÚ∂√ È≈Ò∂ Ï≈Ò≈ √øË»Õ Âª apple≈Ú∆ ÈÁ∆∫ «Ú¡≈‘ ÈÁ∆ Á∂ ¡«Ë
«Ú«⁄ ¡≈«¬¡≈Õ Ó≈fi Óªfi∂ ¿∞«Á¡≈È Ú√Á∆¡≈Õ ¡Ë «Ú⁄ ◊πapple» È≈È’ ¡Â∂ Ï≈Ò≈ ¡≈¬∂Õ
͇‰ √∂÷ Îapple∆Á Á∂ √Ú≈ Í‘apple «ÁÈ apple‘Á∂ ’Ø‘ª Áπ‘ Á∂ Îapple’ «Ú«⁄ ¡≈«¬ ÏÀ·∂Õ Í‡È Á≈ Í∆apple
√∂÷ Îapple∆Á Á∆ ¡ÚÒ≈Á √∂÷ «ÏÃ‘Ó Ï≈Ò≈ apple≈‹≈Õ ‘π’ ÏÃ‘Ó Á≈ Óπapple∆Á ÷πÁ≈«‘ Á≈ «Í¡≈apple
Ò’Û∆¡ª ⁄π‰‰ ¡≈«¬¡≈ √∆Õ Í∆apple Á∂ ‘π’Ó È≈Ò ’≈ÓÒ ÁappleÚ∂√ ÷Ïapple ‹≈‰Á≈ Ê≈ Ò’Û∆¡ª
⁄π◊Á≈ √∆Õ Âª ◊πapple» È≈È’ √ÒØ’ «√Ϋ «Ú«⁄ «ÁÂ≈ :-
¡≈Í∂ ͇∆ ’ÒÓ ¡≈«Í ¿∞Íapple Ò∂÷ Ì∆ ±ø
[√ÒØ’ Ó‘Ò≈ 1 Õ ÓÒ≈apple Á∆ Ú≈apple Õ 28Õ (1281)]

323
ª Ï≈Ï∂ È≈È’ ¡≈͉∂ «÷¡≈Ò È≈Ò √ÒØ’ ’«‘¡≈Õ ÂÏ ¿∞È √∂÷ «ÏÃ‘Ó Á∂ Óπapple∆Á
Ò’Û∆¡ª Í∆apple Á∂ ◊apple ˘ ⁄π‰Á≈ Ê≈ ¿∞È √π«‰¡≈ Ê≈Õ √𫉠’∂ ◊πapple» È≈È’ Í≈«√ ¡≈«¬¡≈Õ
¡≈«¬ ’«apple Á√ Í≥‹∂ ÒÀ Áπ¡≈«¬ √Ò≈Ó ’«apple ÏÀ·≈Õ ¡apple˜ ’∆ÂØ, «‹ Í∆apple √Ò≈ÓÂ∆ ¬∂‘ ÏÀ∫Â
ÓÀ∫ ’±ø Ú √π‰≈¬∆¡ÀÕ Âª ◊πapple» È≈È’ «Ë¡≈È È≈«Ò ¡≈«÷¿∞√π, ‹∂ ¬∂ Îapple∆Á ÷πÁ≈«¬ Á∂ «Í¡≈apple∂,
¡≈Í∂ ͇∆ ‘À ¡≈Í∂ ’ÒÓ ‘À ¡≈Í∂ «Ò÷‰‘≈apple ‘ÀÕ «Ï¡≈ ¡≈÷È ‰± ‹∂ ÏøÁ≈ ‘À «Â√ «Ú«⁄ Ì∆
÷πÁ≈«‘ ‘ÀÕ ¡appleπ ’ÒÓ ‹Ø ÏøÁ∂ Á∂ Ï≈Ï «Ò÷∆ ‘À √Ø ¬∂‘π Ì∆ ¡≈Í∂ ÷πÁ≈«¬ ‘ÀÕ ‘Øapple Á»‹≈ ‹Ø ‹≈‰∆¬∂
√Ø «’¡≈ ’«apple ‹≈‰∆¬∂ ‹Ø ¬∂‘π ÷πÁ≈«¬ ‘À ¬∂‘ ÏøÁ≈ ‘ÀÕ ’Ï∆apple ’«‘¡≈ ‘À «‹, ÷≈Ò’∞ ÷Ò’ «Ú«⁄
÷≈Ò’ Í»«apple apple«‘¡≈ √Ì ·ª¬∆ apple∂ ’Ø ‹≈È È Ì»Ò∂ Ì≈¬∆Õ «Â ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, ‘À ¡≈Í∂
√∂Ú’ ‘À ¡≈Í∂ √≈‘Ï ‘ÀÕ «ÏÈ≈ «¬’√ Ê∆∫ Á»‹≈ È≈‘∆∫ ’Ø«¬Õ ‹‘ª ’‘ª ¬∂’Ø ‘ÀÕ Âª ¿∞‘ Î’∆apple
¡≈͉∂ Í∆apple Ê∂ ¡≈«¬¡Õ ¡≈«¬ ’«apple ¡≈«÷¿∞√π «‹ Í∆apple √Ò≈ÓÂ∆Õ «¬’ ‹Ø ÓÀ∫ È≈È’ Ú∂Á∆ «‘øÁ»
‹π Á∂«÷¡≈ √π ¡À«È ÷πÁ≈«‘ Á∆ √»apple«Â ‘ÀÕ ¡Ò‘π ͤ≈Â≈ ‘À√πÕ √ج∆ ÚÀ ‹≈ÍÀ «‹È «¬’∞ ‹≈Â≈
√Ø ‘’ Â≈Ò≈ ˘ ¡Í«Û¡≈ ‘ÀÕ ÂÏ Í∆apple ’«‘¡≈, Ï⁄≈ ’ÓÒ≈ «‘øÁ» Â∂ ÷πÁ≈«¬ Á∆ √»apple«ÂÕ Âª
’Ó≈Ò ’«‘¡≈, Í∆apple √Ò≈ÓÂ∆ È≈È’ «‘øÁ» Á∆ √»apple«Â ¡ÀÈ ÷πÁ≈«¬ ‘ÀÕ ÂÏ √∂÷ «Ïapple≈‘Ó Í∆apple
’«‘¡≈, ‹π Ï⁄≈ ÓÀ∫‚≈ ‹Ï≈Ï È≈È’ ’± «ÿ«ÈÚøflπÕ ‹∂ «¬√ ‹Ï≈Ï Á≈ √π¡≈Ò «ÁÂØ√πÕ Âª ¿∞‘
‘’ ÂÒ≈‘ ’± Í‘π⁄Â≈ ‘ÀÕ ‹∂ È≈ «ÁÂØ∫ √π ª √ÌØ fi»·≈ ‘ÀÕ ÂÏ √∂÷ Ïapple≈‘Ó ’«‘¡≈ √ÒØ’
ÍÀappleÚÀ‘∆ ÷πÁ≈«¬ ‘Á∆ Íπ¤∆¡√π :-
«¬’ √≈«‘Ïπ Á𫬠‘Á∆∫Õ ’∂‘Û≈ √∂Ú∆∫ ’∂‘Û≈ appleÁ∆∫Õ
ÂÏ ¬∂‘ ÏÀ∫ √∂÷ «Ïapple≈‘Ó Í≈√Ø∫ ÒÀ ’apple ◊πapple» È≈È’ Í≈«√ ¡≈«¬¡≈Õ ¿∞‘ √≈‘ ’Ó≈Ò
Óπapple∆Á √∂÷ «Ïapple≈‘Ó Á≈ È≈È’ Í≈«√ ¡≈«¬¡≈Õ ¡≈«¬ ’«apple ¡≈«÷¿∞√π «‹ Í∆apple √Ò≈ÓÂ∆ ÓÀ∫‚∂
Í∆apple ÂÀ∫‚∂ ÏÀ∫ Â∂ ÏÀ∫ ’∆Â≈ ‘À ¿∞‘Á≈ ‹Ï≈Ï Á≈ √π¡≈Ò ÓÀ ’∞ «ÓÒ∂Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈,
¡≈«÷ «‚÷≈Õ «’¡≈ ¿∞È ÷πÁ≈«¬ Á∂ «Í¡≈apple∂ ‹Ï≈Ïπ ÓÀ ’ «ÓÒ∂Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, «‹
¡≈«÷ «‚÷ªÕ «’‡≈ ¿∞È ÷πÁ≈«¬ Á∂ «Í¡≈apple∂ ‹Ï≈Ïπ Ó≥«◊¡≈ ‘À√πÕ Âª ¿∞È ÷≈ÁÓ ÏÀ∫ ¡≈«÷
√π‰≈«¬¡≈Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ÏÀ∫ Á≈ √π¡≈Ò ¡≈«÷¡≈ √apple∆¡Â ÓÀ∫, ¿∞Íapple √ÒØ’ Á≈ ‹Ï≈Ï :-
«‘’≈ √≈«‘Ï «‘’≈ ‘Á»Á≈Õ «‘’Ø √∂Ú Á»‹∂ ’± appleºÁ≈Õ
«¬‘ √ÒØ’ ‹Ï≈Ï Á≈, √π¡≈Ò ◊πapple» È≈È’ Í≈√Ø∫ ¿∞‘ Óπapple∆Á «Ïapple≈‘Ó Ï≈Ò∂ apple≈‹∂ ’≈
√∂÷ «Ïapple≈‘Ó Í≈«√ ¡≈«¬¡≈Õ ¡≈«¬ ’«apple ‹ª ¬∂‘ ÏÀ∫ ͫۿ∞√π ª √∂÷ «Ïapple≈‘Ó √𫉠’«apple ÷π√∆
‘Ø«¬¡≈Õ Âª Óπapple∆Á ’Ø ¡≈«÷¿∞√π, ‹π Ï⁄≈ ’∞fi √Ó«fi¿∞ «’ È≈‘∆∫, Ï⁄≈ «¬√ «Ú«⁄ Ï‘πÂ
¡‹Ó ‘ÀÕ Âª Óπapple∆Á ’«‘¡≈, Í∆apple √Ò≈ÓÂ∆ ÂÀ˘ appleØÙÈ ‘À, «‹ ‘À «Â ‘ÀÕ Âª Í∆apple
¡≈«÷¡≈, «‹ Ï⁄≈ «‹Èª «¬’ ÷πÁ≈«¬ Ïπ«fi¡≈ ‘À √Ø «‘’ ’± Í‘Â∂ ‘À«ÈÕ Íπ‰ Ï⁄≈ ÓÀ∫ Ì∆ «ÿ«È
‹πÒ ¿∞ Ê≈¿∞Õ ÓÀ∫ ¿∞‘Á≈ Á∆Á≈appleπ ’apple∆Õ Óπapple∆Á Óπapple∆Á ’± ¡◊∂ ’appleÁØ∫ ⁄«Ò¡≈Õ «‹Ê∂ ◊πapple» È≈È’
¡≈‘≈ «ÂÊ≈ ¡≈«¬¡≈Õ Í∆apple ¡ªÚÁ∂ ‘∆ ’«‘¡≈, √π÷Ú≈√‰‘π ¿∞Â≈«apple ’«apple ¡≈«÷¡≈√πÕ
√∂Ú’ √∂÷ ’«‘¡≈ :-
Ô≈apple √Ò≈Ó≈ Ò∂÷» Ïapple≈ ÷πÁ≈¬∆ √⁄π ⁄¿∞Õ

324
◊πapple» È≈È’ ÏØ«Ò¡≈ :-
‚÷‰≈ √⁄π ¡Ò≈¬∆ √∂÷ Áapple◊‘ √Ø‘«È √⁄∆¡ªÕ
[«¬‘ ◊πapple» ◊ÃøÊ √≈«‘Ï «Ú⁄ È‘∆∫ ‘À]
√πÒ≈Ó≈Ò∂’Ó È≈È’ Ú∂Á∆ ÷πÁ≈«¬ ’∂ «Í¡≈appleØÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, Í∆apple ‹∆¿∞
√≈Ò≈Ó≈Ò∂÷πÕ Í∆apple ‹∆ ¡≈¬∆¡À ‹∆ √appleÎapple≈‹∆ ‘ج∆ ‹∆, Â∞√∆∫ ◊apple∆Ï «ÈÚ≈‹ ‘Ø‘π ‹∆¿∞Õ ¡√∆∫ ‹∆Ú∂
Á∆Á≈appleπ Í∆apple Á≈ ‘Ø«¬¡≈Õ ¿∞Á» ¿∞Á» ÚÒ‘π ¿∞«· ’«apple ◊«Ò 248 «ÓÒÀ Ï‘πÂ∞ Ì≈¿∞ ’«appleÕ......
ª ◊πapple» È≈È’ √apple∆¡Â «Ú«⁄ ÏÀ∫Â∞ «ÁÂ≈ :-
Ó‘Ò ’∞⁄‹∆ ÓÛÚÛ∆ ’≈Ò∆ ÓÈ‘π ’∞√πËÕ
‹∂ ◊π‰ ‘ØÚ«È Âª «Íappleπ appleÚÀ È≈È’ ¡◊Ú‰π Ó≥πËÕ
[√ÒØ’ Ó‘Ò≈ 1 Õ Ó≈apple» ’∆ Ú≈appleÕ 5 Õ (1088)]
√∂÷ «Ïapple≈‘Ó ’«‘¡≈ ÏÀ∫Â∞Õ ÷πÁ≈«¬ Á∆ ÷Ïapple Á≈ √π¡≈Ò ’∆ÂØ√π :-
’Ú‰∞ √π ¡÷appleπ ’Ú‰∞ ◊π‰∞ ’Ú‰∞ √π Ó‰∆¡≈ Ó≥ÂÕ
’Ú‰∞ √π ÚÀ√Ø ‘¿∞ ’apple∆ «‹‹π Ú«√ ¡≈ÚÀ ’øÂ∞Õ
ª ◊πapple» È≈È’ √apple∆¡Â «Ú⁄ ÏÀ∫Â∞ ’«‘¡≈Õ √ÒØ’Õ
«ÈÚ‰∞ √π ¡÷appleπ ÷Ú‰∞ ◊π‰∞ «‹‘Ï≈ Ó‰∆¡≈ Ó≥Â∞Õ
¬∂ ÂzÀ ÌÀ‰∂ Ú∂√ ’apple∆ ª Ú«√ ¡≈Ú∆ ’øÂ∞ Õ 1 Õ
[◊πapple» ◊ÃøÊ √≈«‘Ï «Ú⁄ «¬‘ ÁØÚ∂∫ √ÒØ’ √∂ı ¯apple∆Á Á∂ Á√∂ ‘È Ú∂÷Ø Í≥È≈ 1384]
ª √∂«÷ ’«‘¡≈, È≈È’ ‹∆ ÈÏ∂Û≈ ’«apple ’À «Î«apple appleΩÒ≈ Í≈«¬¿∞Õ ’‘À √∂Ú≈ «Í¤∂
È‹«apple «’ È‹«apple «Í¤∂ √∂Ú≈ ‘ÀÕ Âª ◊πapple» È≈È’ Î∂«apple √apple∆¡Â «Ú⁄ ÏÀ∫Â∞ ’«‘¡≈ √ÒØ’ «‹:-
√∂Ú≈ ’apple∂ ‹π ’ø ’∆, ’øÂ∞ «Â√∆ ’≈ ‘Ø«¬Õ
◊appleÏ∆ ’øÂ∞ È Í≈¬∆¡À ‹∂ ÷apple∆ √π¡≈«Ò¿∞ ‘Ø«¬Õ
ª √∂÷ «Ïapple≈‘Ó ◊πapple» «Á¡ª ’ÁÓª ˘ ‘«Ê Ò≈«¬ ’«apple ¡≈͉∂ ÓÊ∂ Ò≈«¬¡≈Õ
¡≈«÷¿∞√π ‹Ø Ú≈‘π È≈È’ Ú≈‘π Ú≈‘π È≈È’, «‹Èª ÷πÁ≈«¬ Á∂ apple≈‘ Á∆ ÷Ïapple √⁄∆ «ÁÂ∆¡≈√π,
’∞¤ ÷Á≈«¬ Á∂ apple≈‘∂ Á∆ ÷Ïapple ‘ج∆ ’appleÓ ÷πÁ≈«‘ Á≈ ‘Ø«¬¡≈, ¡√∆∫ Á∆Ú∂ ‹π ÏøÁ≈ ÷πÁ≈«‘ Á≈
«Ó«Ò¡≈, ÷πÁ≈«¬ Á≈ Ó‘Ò∆ (?) «Ó«Ò¡≈ ‹≈‰ ÷πÁ≈«¬ «Ó«Ò¡≈Õ ¡‹π ÷πÁ≈«¬ Á∂ «ÓÒ‰∂ «Ú«⁄
√’∞ ’∞fi È≈‘∆∫Õ Íappleπ ‹∆ «¬’ ◊π√Â≈’∆ Í¿∞Á∆ ‘À ‹π ÷πÁ≈«¬ Á∆¡ª Ï‘π ◊Òª Íπ¤∆¡ª ‘À«ÒÕ
‹Ø ÷πÁ≈«‘ Á∂ È≈Ú∂∫ Á∆¡ª ◊Òª ’∆⁄«È ¡Â∂ ‘Øapple ‘Øappleπ ◊Òª ÷πÁ≈«¬ Ê∆∫ È Á∂Ú∂ ’appleÈ∆¡ªÕ ª
◊πapple» È≈È’ √apple∆¡«Â «Ú«⁄ ⁄ÏÀ∫ ’«‘¡≈, √ÒØ’ «‹ :-
apple»ÍÀ ’≈ÓÀ Á√Â∆ Ìπ÷À √≈ÁÀ ◊ø„πÕ
Ò≈Ï∂ Ó≈Ò∂ ÿ«πÒ «Ó«Ò «Ó⁄«Ò ¿±ÿ∂ √¿∞«Û ÍÿπÕ
[√ÒØ’ Ó‘Ò≈ 1 Õ ÓÒ≈apple ’∆ Ú≈apple Õ 23 Õ (1288)]
√∂÷ ¡≈«÷¡≈, ‹∂ ¡apple‹ ’∆Â≈ ‹Ø ’∞¤∞ ÒØÛÁ≈ ‘À √Ø ÂÀ Ê≈Ú‘π Í≈¬∆Á≈ ‘ÀÕ Íapple Ì∆
«‘’ «Ï¡≈ ◊Ò ‘À ‹Ø ‘π’Ó Ê∆ÚÀ ª Í𤪠‘ÀÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, ’‘∆Ô∂ ‹∆ √∂÷ ‹∆Õ

325
÷πÁ≈«¬ Á∆¡ª ◊Òª ÈØ∫ ÓπÒ≈‘‹≈ È‘∆∫ ⁄≈‘∆Á≈, «È√ø◊ ’‘∆«Á¡ª ‘À«È ¡Â∂ ‹∂ ’ج∆ ¡º◊Ø∫
Ïπapple≈ Ó≥ÈÁ≈ ‘À ª ¿∞‘ ÏøÁ≈ ÷πÁ≈«¬ Á≈ ’∆Â≈ √Ø ÷Ø‹‰∂ Á≈Õ «‹ È≈È’ ÁappleÚ∂√ «‚÷≈ :-
¡¤Ò ¤Ò≈¬∆ È ¤ÒÀÕ È‘ ÿ≈¿∞ ’‡≈apple∂ ’apple √’∂Õ
[«√apple∆ apple≈◊ Ó‘Ò≈ 1 Õ 32 Õ (257)]
ª √∂÷ Ïapple≈‘Ó ◊πapple» È≈È’ ˘ ÷Û∂ ‘Ø«¬ ’«apple ‹∆Ó ’∆Â∆Õ ‹π ‹∆ ±ø ÷π≤Á≈«¬ ˘
«Ó«Ò¡≈ ‘À∫ ¡Â∂ ¡√≈˘ Ì∆ ÷πÁ≈«¬ Ô≈«Á ¡≈ÚÀÕ Âª √∂÷ ¡≈«÷¡≈, È≈È’ Í∆apple ‹∆ ±ø Ï≈Â≈
÷πÁ≈«¬ Á∆¡≈ ’appleÁ≈ ‘À∫Õ √Ø ÷πÁ≈«¬ ÂÀ∫ «Ú«⁄ ÏÀ·≈ Ï≈ª ’appleÁ≈ ‘À «’ ±ø ÷πÁ≈«¬ ‘À∫ «’ ÷πÁ≈«¬
«Ú«⁄ Ï≈Â≈ ’appleÁ≈ ‘À∫Õ «‚÷≈ ¬∂‘ Ï≈ ±ø ÓÀ’± Á«√Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, √∂÷ ‹∆ ¬∂‘π
ÏøÁ≈ ‘ÀÕ ¬∂√ ÏøÁ∂ ˘ Í«‘Ò≈ ÷πÁ≈«¬ Á≈ ’appleÓπ ‘ÀÕ Âª «Í¤∂ √ÏÁπ ‘ÀÕ √∂÷ ‹∆ √πapple«Â ‘Ø«¬Õ ª
«Î«apple ÒØ«¬ ‘ÀÕ ¬∂Â∞ ÒØ«¬ ÷πÁ≈«¬ «Ú¤≈Ú‰∂ «Ú¤≈«¬Á≈ ‘ÀÕ Âª √∂÷ ‹∆ ¬∂√π «Ú«⁄ ÏÀ·≈ √πapple«Â
Á∂ ÿ«apple Ï≈ª ’appleÁ≈ ‘ÀÕ Âª √∂÷ ’«‘¡≈, È≈È’ Í∆apple Ó∂apple∂ ÿ«apple ⁄Ò∆¡ÀÕ Âª ◊πapple» È≈È’
’«‘¡≈, Í∆apple ‹∆ ¡‹À ÂÀ» ÿ«apple Á«√È ¡≈«¬¡≈ ‘ªÕ Íapple ±ø Óπ’Â≈ ‘Ø«¬¡≈Õ ÂÀ˘ Í∆apple «ÓÒ∂ Á≈
δ ‘Ø«¬¡≈Õ Âª √∂÷ «Ïapple≈‘Ó ¡≈«÷¡≈, ‹π ¬∂ È≈È’ ‘Ø È≈È’ Ú≈‘ È≈È’ Ú≈‘π ÷πÁ≈«¬
«‹«È ±ø «ÈÚ≈«‹¡≈ ‘À∫Õ ÏØÒ Ú≈‘◊πapple»Õ ª ¡apple‹ ’∆Â∆ √∂÷ «Ïapple≈‘Ó ‹∆ È≈È’ ‹∆ «‘’ «Ê¡≈
Ì∆ ¡apple‹π ‘À «‹ ‹∆ ‘π’Ó Ê∆ÚÀ ª ¡≈÷ªÕ ª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, «‹ ‘ª √∂÷ ‹∆ ’‘∆¡À
«‹ Â∂apple∂ ‹∆ ‘ÀÕ Âª √∂÷ «Ï‘apple≈Ó ’«‘¡≈, ‹∂ È≈È’ ‹∆ «‘’ ÷πÁ≈«¬ Á∆ Ú≈apple Ê∆ÚÀ ª ¡√∆∫
«È‘≈Ò Ï∆Ú≈◊∂Õ ÷πÁ≈«¬ Á∆ √π‰≈¬∆¡ÀÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ÓÈ ’≈ÓÈ≈ «√«Ë ‹π «’¤ ’ج∆
Ï≈¤È≈ ’«apple Ó≥◊, √Ø ◊πapple» È≈È’ ¡≈√≈ ’∆ Ú≈apple ’∆Â∆ :-
Ï«Ò‘≈apple∆ ◊πapple ¡≈͉∂ «Á¿∞‘≈Û∆ √Á Ú≈appleÕ
[√ÒØ’ Ó‘Ò≈ 1 Õ Ú≈apple ¡≈√≈ Õ 1 Õ (462)]
ª √∂÷ «Ïapple≈‘Ó ’«‘¡≈, ±ø Ó∂apple≈ Í∆apple ‘À∫ ¡Â∂ ÓÀ∫ Â∂apple≈ Óπapple∆Á ‘ªÕ √∂÷ Ï‘π ÂÏ≈Ï‹≈
’∆Â∆√πÕ Âª ◊πapple» È≈È’ √∂÷ Í≈√Ø∫ «ÚÁ≈ ‘Ø«¬ ◊Ø√«‡ Í»apple∆ ‘ج∆Õ
◊πapple» ¡≥◊Á Á∆ Ú≈appleÂ≈
ª ◊πapple» È≈È’ ¡Â∂ Ï≈Ò≈ ÂÒÚ‚∆ ¡≈¬∂Õ ¡◊∂ ⁄≈⁄≈ Ò≈¨ ⁄øÏ«Û¡≈Õ ¡≈÷∂ Ì≈¬∆
’≈¨ ⁄«Ò ◊«¬¡≈Õ ¡Â∂ Ì≈Ì∆ Ì∆ ⁄«Ò ◊¬∆Õ Â±ø Ó∂apple∆ Ϫ«‘ ‘À, ‹Ø ±ø ¡≈÷∂ √Ø ÓÀ∫ Ó≥È≈Õ Âª
◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, ⁄≈⁄≈ Ò≈¨ ¡√ª Ì∆ ‹≈Ú‰≈, apple‘‰≈ È≈‘∆∫Õ Âª Ò≈¨ Ú∂Á∆ ’«‘¡≈,
ÌÒ≈ ‹∆ ‹Ø Â∂apple∂ Ó«È ¡≈Ú∂ √≈¬∆ ¡√ª Ó≥ȉ∆Õ Âª ◊πapple» È≈È’ Í≥Áz≈ «ÁÈ ÂÒÚø‚∆ apple«‘¡≈Õ
Î∂«apple ÍØ÷ ’∂ ¡≈«¬¡≈ È≈Ò∂ Ï≈Ò≈ ¡≈‘≈Õ ‹≈ apple‘«‰ Ò◊∂ ª «¬’ «ÁÈ Ó≈Â≈ ⁄؉∆
¡≈«÷¡≈, Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ ±ø ‘𫉠ÂÍ∂ ÈØ «‡’‰ Á∂«‘Õ Ï‘πÂ∂apple≈ ÒÀ «Î«apple¡≈ ‘À∫, ‘π«‰ Âª ’ج∆ «ÁÈ
¡√ª Í≈«√ apple‘‰ Á∂‘Õ Âª Ï≈Ò∂ ¡≈«÷¡≈, ‹∆ ‘𫉠ÓÀ˘ «ÚÁ≈ Á∂‘πÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈,
ÌÒ≈ Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ «‹Ê∂ apple‘∂∫◊≈ «ÂÊÀ È≈Ò∂ ‘À ◊≈Õ Âª Ï≈Ò∂ Î∂«apple ¡≈«÷¡≈, ‹∆ ⁄Ò‰ apple‘‰∞

326
’appleÂ≈appleπ ◊Ø⁄apple≈ ‘À Íappleπ ‹∆ «Í¤∂ Â∞√≈‚∂ ’¿∞‰ ‘Ø√∆Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈
¡√≈‚∂ «Í¤Ø «¬’ Ò‘‰≈ ÷Âapple∂‡≈ Î∂apple» «Âz‘‰∂ Á≈ Íπ ¡√≈˘ «ÓÒ∂◊≈Õ ¿∞‘ «Í¤∂ ¡√≈‚∂
Ï‘∂◊≈Õ Âª Î∂«apple Ï≈Ò∂ Íπ«¤¡≈, ‹∆ ¿∞‘ Ì∆ ’∞¤ ⁄ø◊≈ ‘ØÚ∂◊≈Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, √π‰
Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ ¿∞‘ Ì∆ ¡√≈ ‹∂‘≈ ‘ØÚ∂◊≈Õ Âª Î∂«apple Ï≈Ò∂ Íπ«¤¡≈, ‹∆ ¡Â∂ «√apple∆ ⁄øÁ ’∆ «’¡≈
÷Ï«appleÕ Âª ◊πapple± È≈È’ ’«‘¡≈, Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ apple؇∆ ¡Â∂ ’ÍÛ∂ Á∆ ’øÓ∆ È≈ ‘ØÚÀ◊∆ «Í¤∂ Ò◊≈
«Îapple√∆, ¡Â∂ ¿∞‘ Ú√Â∞ Ò‘‰∂ Á∆ ‘ÀÕ Âª Î∂«apple Ï≈Ò∂ «ÚÁ≈ Ò∆Â∆ ÂÒÚø‚∆ ¡≈«¬¡≈Õ
ª √π‰ ◊πapple» ‹∆ ¿∞‘ ◊πapple» È≈È’ ‘ÀÕ Â¿∞ ¡Â∂ ◊πapple» È≈È’ «Ú«⁄ Ì∂Á «ÌøÈ∞ ’∞¤ È≈‘∆∫
¡Â∂ ◊πapple» ‹∆ «¬ÊØ∫ ÂØÛ∆ ÓÀ˘ ıÏapple ¡≈‘∆ ‹Ø ÓÀ∫ ¡≈͉∆ ¡÷∆∫ «‚·≈ ‘À √Ø ÓÀ∫ ∫«Ò÷≈«¬¡≈ ‘À ¡Â∂
‘Øappleπ «Í¤∂ Á∆ √≈apple ÓÀ∫ È≈‘∆∫ ‹≈‰Á≈Õ Âª ◊πapple» ¡≥◊Á ¡≈«÷¡≈, Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ ¿∞ ¡√ª ˘ ◊πapple»
È≈È’ Á≈ Áapple√È∞ ’appleÚ≈«¬¡≈Õ ’appleÂ≈apple Â∂apple∂ ¿∞Íapple Ï‘π «Ó‘appleÚ≈È ‘ÀÕ Âª Ï≈Ò∂ Íπ«¤¡≈,
‹∆ ÓÀÊØ∫ ª √ÌØ ‘’∆’ Ò∆Â∆¡ Íapple ±ø ¡Í‰∆ ‘’∆’ÂÕ ¡√ª È≈«Ò «’ ’«apple ‘ج∆Õ Âª
◊πapple» ¡≥◊Á ¡≈«÷¡≈, ÒÀ Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ √≈‚∆ ‘’∆’ÂÕ ¡√ª È≈«Ò «¬ ‘ج∆ ‹Ø ¡√∆∫ ’ª◊Û∂
⁄Ò∂ ¡≈‘∂ √ÓÂ∂ ‡Ïapple Á∂Ú∆ Íapple√ÈÕ ¡√ª ¡◊∂ √π«‰¡≈ ¡≈‘≈ ‹Ø «¬’ È≈È’ Ú∂Á∆ ÷Âz∆ ÂÍ≈
‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ ¡√ª ¡≈«÷¡≈, ‹Ø ¡≈¬∂ ‘ª ¿∞√ Á≈ Ì∆ Áapple√È ’«apple ‹≈Ú∆¬∂Õ Âª ¡√ª ‹≈«¬ ◊πapple»
È≈È’ Á≈ Áapple√È∞ ’∆Â≈Õ ‹ª ¡√ª Áapple√È∞ ’∆Â≈ ª ¡√≈‚≈ appleØÓπ appleØÓπ √∆´ ‘Ø«¬ ◊«¬¡≈Õ
ª ¡√≈˘ ◊πapple» È≈È’ Íπ«¤¡≈, Ì≈¬∆ Â∂apple≈ È≈ «’¡≈ ‘À, Ì≈¬∆ «√÷≈ Â∞√∆∫ «’ÊØ∫ ‘ØÕ ¡√ª
¡≈«÷¡≈, ‹ø◊Ò Á∂ «◊apple≈¿∞ ¡≈‘∂ ¡Â∂ È≈¿∞ Ò‘‰≈ ‘ÀÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, Â∞√∆∫ ‘Ø∫Á∂
’¿∞‰ ‘ØÕ Âª ¡≈«÷¡≈, ‹∆ ÷Âz∆ «Âz‘π‰ ‘Ø∫Á∂ ¡≈‘∂ ¡Â∂ ‹≈Âz≈ Á∂Ú∆ Á∆ ⁄Ò∂ ¡≈‘∂Õ Âª ◊πapple»
È≈È’ ’«‘¡≈, ÌÒ≈ Ì≈¬∆ Ò«‘«‰¡≈ ‹≈«‘ Á∂Ú∆ Í«apple√ ¡≈ÚØÕ Âª Î∂«apple ¡≈«÷¡≈ ‹∆ ‘π«‰
¡√≈‚≈ ‹≈Ú‰∆ apple«‘¡≈Õ «‹Â∞ Ú≈√Â∂ ¿∞Ê∂ ‹ªÁ∂ ¡≈‘∂ √Ø «¬Ê∂ ‘∆ ’øÓ Í»apple≈ ‘Ø«¬¡≈Õ Âª ◊πapple»
È≈È’ ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, √𫉠Ì≈¬∆ Ò«‘«‰¡≈ ¿∞ Í≈√Ø∫ ’∞¤∞ Ò«‘‰∆¡≈ ¡≈‘≈ √Ø ÒÀ√∆Õ
ª Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ ‹ª ÓÀ∫ ¡≈͉≈ Ú÷Â∞ Á∂÷ª ª Ó∂apple∂ «‹ÂÈ∂ ÏøËÈ ¡≈‘∂ √apple∆apple Á∂ √Ì Â∞«‡ ◊¬∂
¡Â∂ ‹ª ÓÀ∫ Í≈√Ø∫ Á»«apple ‘ØÚÈ≈ ‘ª ª Ó∂apple∂ ÍÃ≈È «‘ÃÂ∞ ‘Ø«¬ ‹≈Ú«ÈÕ Âª Î∂«apple ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈,
‹≈«‘ Ì≈¬∆ Ò‘‰≈ ‘π«‰ Â±ø ¡≈͉∂ ÿ«apple ‹≈«¬ ¡Â∂ ’Ï∆Ò∂ ˘ ÒÀ ‹≈«‘Õ Âª ÓÀ∫∫ ‹≈Úª È≈‘∆∫Õ
ª Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ «¬ ¡√ª È≈«Ò ‘ج∆Õ Âª Ï≈Ò∂ ¡≈«÷¡≈, ◊πapple» È≈È’ ¡Â∂ ¿∞ «Ú⁄ «ÌøÈ
Ì∂Áπ ’∞¤ È≈‘∆∫ ¡Â∂ ◊πapple» È≈È’ ÓÀÊØ∫ ÍÛÁ≈ ’ج∆ È≈ ¡≈‘≈ apple÷Á≈Õ ¡Â∂ Â∞√ª ‹Ø ÍÛÁ≈
apple«÷¡≈Õ Âª ◊πapple» ¡≥◊Á ’«‘¡≈, Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ ‹Ø Â∞√ª Í≈√Ø∫ ¡√ª ÍÛÁ≈ apple«÷¡≈Õ ◊πapple» ¡≥◊Á
’«‘¡≈, Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ ‹Ø Â∞√ª Í≈√Ø∫ ¡√ª ÍÛÁ≈ apple«÷¡≈ ‘À √Ø Â∞√∆∫ ‹≈‘apple ’appleØÕ Âª Î∂«apple Ï≈Ò∂
¡≈«÷¡≈ ‹∆, «‹Â∞ √ø‹Ø◊ Â∞√≈‚≈ È≈ ◊πapple» È≈È’ ¡≥◊Áπ apple«÷¡≈ ‘À √Ø ÓÀ˘ Âπ√∆∫ ¡≈«÷
√π‰≈ÚØÕ Âª ◊πapple» ¡≥◊Á ¡≈͉∂ ‹∆ «Ú«⁄ √Ó«fi¡≈, ‹∂ ¬∂‘π Í»appleÈ Íπapple÷ ‘À ¡Â∂ «¬«√ Í≈√Ø∫ ͇
apple÷‰≈ ÌÒ≈ È≈‘∆∫Õ ¬∂‘π ◊πapple» È≈È’ È≈Ò apple«‘¡≈ ‘ÀÕ Âª ◊πapple» ¡≥◊Á ’«‘¡≈, Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ ÓÀ∫
ÂÀ˘ ◊πapple» È≈È’ ‹≈‰Á≈ ‘ªÕ ¡Â∂ ¡√≈˘ ‹Ø ◊πapple» È≈È’ ‹≈‘apple ’∆Â≈ ¬∂‘ Ì∆ «‘’ √À√≈apple
«Ú⁄ √π‘apple ‘ÀÕ ¡Â∂ Â∞√≈˘ ‹Ø ‹Ø ◊πÍ apple«÷¡¿∞√π √Ø ¡√∆∫ ‹≈‰Á∂ ¡≈‘∂Õ ‹Ø Â∞√≈ ¿∞Í«apple

327
◊πapple» È≈È’ Á∆ Ï‘π ‘Á Ê∆ ÷π√∆ ¡≈‘∆Õ Âª Î∂«apple Ï≈Ò∂ ¡≈«÷¡≈, ‹∆ ‘𫉠Â∞√∆∫ ‘ØappleÈ∂ ◊Ò∂
È ÍÚØÕ Â∞√∆∫ ¿∞‘≈ Ó∂apple∆ «È√≈ ’appleØ «‹Â∞ √ÏÏ Â∞√≈‚≈ È≈ ¡≥◊Á apple«÷¡≈Õ Âª ◊πapple» ¡≥◊Á
’«‘¡≈, Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ «¬’ «ÁÈ Ó∂∫∫ Ï≈‘appleØ ◊≈«¬ø Á∂ Ú≈√Â∂ ÿ≈‘ Á≈ Ï∆‚≈ ËØ«¬ ’«apple ÏË≈≈
¡Â∂ «√apple Â∂ ⁄≈«¬ ÒÀ ¡≈«¬¡≈ ¡≈‘≈Õ ¡◊∂ Ó≈Â≈ ◊πapple» È≈È’ Í≈√ ÏÀ·∆ ¡≈‘∆, Ó∂apple∂ ’Í«Û¡≈
Â∂ ÓÀÒ∆¡ª «¤‡≈ ͬ∆¡ª ¡≈‘∆¡ªÕ ª Ó≈Â≈ ⁄؉∆ ◊πapple» È≈È’ Ï⁄È∞ ’∆Â≈, Ó»Ò∂ Ë∆¬∂ ¬∂‘
«¤‡≈ È≈‘∆∫ ¬∂‘π Áapple◊≈‘ Á≈ ’øπ◊» ‘ÀÕ Âª «¬ Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ Ó∂apple≈ È≈ ¡≥◊Áπ apple«÷¡≈ ª Î∂«apple
Ï≈Ò∂ ¡≈«÷¡≈, ‹∆ ◊πapple» ‘Ø«¬ ’«apple «¬ÂÈ≈ Ú«Ò «√÷≈ Í≈√Ø∫ ’appleØ ¡Â∂ ¡’∂ ª ¡≈÷Ø Â∞√∆∫ «√÷
È≈‘∆∫Õ Âª Î∂«apple ◊πapple» ¡≥◊Á ÏØ«Ò¡≈, √𫉠Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ «¬’ «ÁÈ Ó≈Â≈ ⁄؉∆ Á𑪠ÍπÂzª ˘
ÒÀ ’«apple ◊πapple» È≈È’ Í≈«√ ÏÀ·∆ Ò◊∆ ¡≈÷‰, ‹∆ ±ø ‹Ø ¡≈͉∆ Ú√± ÍπÂz ‘Ø«¬¡≈ Íapple≈¬∂ ÿapple
ÿÂÈ≈ ‘À∫ Â∞‘≈˘ È≈ ‘ØÁ∂ Â≈ Íapple≈«¬¡≈ ÍπÂ≈ ˘ ¬∂Á≈ √π◊≈Ú∂∫Õ Âª ◊πapple» È≈È’ Á∆ È‹«apple
«¬’√ ⁄»‘∆ ¿∞Í«apple ‹≈«¬ ͬ∆ Ó»¬∆ ͬ∆ ¡≈‘∆Õ ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈ ÍπÂz «√apple∆ ⁄øÁπ ¬∂‘π ⁄»‘∆
Óπ¬∆ ͬ∆ ‘ÀÕ ¬∂«‘ «¬Ê∂ ÌÒ∆ È≈‘∆∫ ±ø ÍÀappleª Á∂ ¡≥◊±·∂ È≈«Ò ‡πøÏπ, ‹Ø Íapple∂ ‹≈«¬ ÍÚÀÕ Âª ¡◊Ø∫
«√apple∆ ⁄øÁ ¡≈«÷¡≈, ¡≈‘Ø ‹∆ ¡√ª ¡‹∂‘∂ «¬√‡∆ Ï‘Â∞ «‚‡∂ («‚·∂) ‘À«È ‹Ø ÷≥̪ Á∂ ’Ïπ»Âapple
¿∞‚ªÚÁ∂ ‘À«È ¡Â∂ ÷ÒÛ∆¡ª Á∆¡ª «ÏÒ∆¡ª ’appleÁ∂ ‘À«ÈÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ⁄πÍ ’«apple ’«‘¡≈Õ
‹≈ √≈«¬Â ◊π‹apple∆ ª ÓÀ∫ ¡≈«¬¡≈Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ‡øπÏ ’«‘¡≈, Ï⁄≈ ¡≥◊Á≈ ¬∂‘ ⁄»‘∆ Óπ¬∆
ͬ∆ ‘À «¬√ ª¬∆ ÍÀapple Á∂ ¡≥◊π·∂ È≈Ò ‡πøÏ ¤«‚ ‹Ø ¬∂‘ Íapple∂ ‹≈«¬ ÍÚ∂Õ Âª ÓÀ∫ ¡ø◊»·∂ È≈Ò
‡πøÏ∆ ª ‹≈«¬ «’Â∂ Ú«Ò Í¬∆Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, Ó»Ò∂ Ë∆¬∂ ¬∂‘π Íapple≈«¬¡≈ ÍπÂz ¡Â∂
¬∂‘ ¡≈͉∂ Í∞Âz, ÓÀ∫ «’¡≈ ’appleªÕ «‹√ Â≈¬∆∫ ’appleÂ≈ Á∂Ú∂ √ج∆ ÒÚÀÕ Âª Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ ¡√≈‚≈
È≈ ¡≥◊Á «¬¿∞ ‘Ø«¬¡≈Õ Âª Î∂«apple Ï≈Ò∂ ¡≈«÷¡≈, ‹∆ ÓÀ˘ ‘Øapple «Ú√Ú≈√ Í≈«¬¡≈ ‘ÀÕ ‹Ø ÓÀ
«Ú«⁄ ’ج∆ Ú‚≈ ¡¿∞◊π‰ ‘À ‹Ø Âπ√∆∫ ÿÛ∆ ÿÛ∆ ÍÛÁ≈ apple÷Á∂ ‘ØÕ Âª Î∂«apple ◊πapple» È≈È’ Í≈«√Õ
‹ª ¡Ë∆ apple≈«Â ¡≈‘∆ ª ◊πapple» È≈È’ ÏØ«Ò¡≈, Á∂÷∆ Ï»Û≈ apple≈«Â «’ÂÈ∆ ‘ÀÕ ‹≈ Ï»Û≈ Á∂÷∂ ª
¡Ë∆ apple≈«Â ‘ÀÕ Âª Ï»Û∂ ¡≥Á«apple ¡≈«¬ ’∂ ¡≈«÷¿∞√π ‹∆ ¡Ë∆ apple≈«Â ‘ÀÕ Âª Î∂«apple ◊πapple» È≈È’
’«‘¡≈, Ï»«Û¡≈ ÓÀ∫ ‹≈‰È≈ ‘ª ‹Ø apple≈«Â Í‘apple ‘À ±ø Î∂«apple Á∂÷πÕ Âª Ï»Û≈ Ï≈‘«apple Î∂«apple Á∂÷‰
◊«¬¡≈ Á∂÷∂ ª ¡Ë∆ apple≈«Â ‘ÀÕ ÓÀ∫ ¡≥Áapple ¡≈«÷¡≈ ‹∆ apple≈«Â ¡Ë∆ ‘ÀÕ Âª Î∂«apple ◊πapple» È≈È’
’«‘¡≈ Ï⁄≈ ¡≥◊Á apple≈«Â Í«‘apple ‘À, ‹≈ Á∂÷Õ Âª ÓÀ ¡Í≈‰∂ Ó«È √Ófi∆ ‹Ø apple≈ ª ¡Ë∆ ‘À
Íappleπ ◊πapple» È≈È’ Á≈ ‡Ø´ ‘Øapple ‘ÀÕ Âª ÓÀ∫ ¡≈«÷¡≈ ¡Â∂ ¡≈«÷¿∞√π, Ï⁄≈ ’appleÂ≈apple ¡◊∂ ÓÊ≈ ‡∂’Õ
¡◊Ø∫ Ï»Û∂ Ú‡ ÷≈Ë≈Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, Ï»«Û¡≈ ¡≥◊Á ¡◊∂ ÓÊ≈ ‡∂’Õ ¡◊Ø∫ Ï»Û∂ Ú‡
÷≈Ë≈Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, Ï»«Û¡≈ Ú‡ È ÷≈‘ ’appleÂ≈apple Á≈ ‘π’Óπ ¬∆Ú∂ ¡≈‘≈Õ Âª Ì≈¬∆
Ï≈Ò≈ ¡√ª È≈«Ò ¬∆Ú ‘ج∆Õ....

328
Ï≈Ò∂ Á≈ «Á‘ªÂ
ª Î∂«apple Ï≈Ò∂ ◊πapple» ¡≥◊Á ˘ Í∞«¤¡≈, ◊πapple» ‹∆ ¬∂ ‹Ø ÍÑÒ≈Á ¡Â∂ ÁÂ≈ Âz¿∞ ¡Â∂
Ëapple» Ì◊ ¡≈‘∂ √ÌÀ ¿∞apple∂ ‘À«È ¡Â∂ «¬’Ø ’Ï∆apple Ì◊ ȋ∆’ ‘Ø √Ø «’¡≈ Ú≈√Â≈ ‘À ¬∂‘π Ó∂apple∆
«È√≈ ’appleØÕ Âª ¡◊Ø∫ ◊πapple» ¡≥◊Á ÏØ«Ò¡≈, Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ ¿∞ ◊πapple» È≈È’ Í≈√Ø∫ Íπ«¤¡≈ ‘Ø√∆Õ
ª Ï≈Ò∂ ¡≈«÷¡≈, ‹∆ Â∞√∆∫ ª Ó∂apple∆ «È√≈ ’appleØÕ Âª ¡≥◊Á ¡≈«÷¡≈, Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ ◊πapple» È≈È’
¡Â∂ ¡√ª «Ú«⁄ Ú‚≈ Îapple’∞ ‘ÀÕ ◊πapple» ’appleÈ‘≈apple ¡Â∂ ¡√∆∫ ’∆Â∂ ‘ج∂, ‹Ø ’∞fi ¿∞ ◊πapple» È≈È’
Á∂ Ó»‘Ø∫ √π«‰¡≈ ‘À √ج∆ Â∞‘∆∫ ’‘», ¡Â∂ ¿∞‘ ÓÀ˘ Ì∆ ¡≈÷ √π‰≈«¬Õ ª Î∂«apple Ï≈Ò∂ ¡≈«÷¡≈,
‹∆ ÓÀ∫ ◊πapple» È≈È’ Í≈√Ø∫ Íπ«¤¡≈ √∆Õ ‹∆ ¬∂«‘ «’¡≈ ‹Ø Í»appleÈ Ì◊ ¡Â∂ Á»«apple «Èappleø’≈apple Í≈√Ø∫
apple‘∂ ¡Â∂ «¬’Ø ’Ï∆apple ‘‹»«apple apple«‘¡≈ ¡Â∂ ‘Øapple √Ì∂ Á»«apple apple‘∂Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈
’Ï∆apple Ì◊ ‹Ø Í»appleÈ Ì◊ ‘Ø«¬¡≈ ‹Ø «¬√ Ú≈√Â∂ ‹Ø ’Ï∆apple «√÷π ’ج∆ È ’∆Â≈ ¡Â∂ «’√∂
apple≈«‹ Á∆ Ï≈¤≈ È≈ ’∆Â∆ ¡Â∂ «’√∂ √ø◊«Â Á∆ ¿∞ÍÓ≈ È ’∆Â∆Õ «¬√ Ú≈√Â∂ Á»apple apple‘∂ ¡Â∂
«‹Â «ÁÈ ¬∂’ø’≈apple ‘Ø«¬ ‹≈Ú∂◊≈ «Â«Â «ÁÈ √Ì «Èappleø’≈apple «Ú«⁄ √Ó≈ÚÀ◊≈Õ Âª Ó∂∫ Î∂«apple ◊πapple»
È≈È’ ˘ Í«π¤¡≈, ‹∆ √ø◊«Â √«÷ ª ’appleÈ∂ ÌπÒ∂ È≈ ‘ج∂Õ Âª ◊πapple± È≈È’ ¡≈«÷¡≈, Ì≈¬∆
Ï≈Ò≈ «√÷𠫬’Ø ’ج∆ «ÈappleÓ´ ‘Ø∫Á≈ ‘ÀÕ ¡Â∂ ÓÀÒ∆È Ï‘πÂ∞ ‘Ø∫Á∂ ‘À«ÒÕ «√÷π «ÈappleÓ´ √ج∆ ‘Ø∫Á≈
‘À ‹Ø ◊πapple» Á∂ Ú⁄«È «ÏÈ≈ ‘Øapple ’∞¤∞ È≈‘∆∫ ‹≈‰Á≈Õ ¡Â∂ ◊πapple» ‘ج∂ ’∂ ‹Ø ÓÀÒ∆È∞ ¡‘≈apple ’apple∂ «√÷ª
Á≈ ÒÀ’apple √Ø Ì∆ ÓÀÒ∆È ‘Ø«¬¡≈Õ Âª Ï≈Ò∂ ◊πapple» ¡≥◊Á ˘ ¡≈«÷¡≈, ‹∆ ◊πapple» ‹∆ ÓÀ∫ ◊πapple» È≈È’
‹∆ Í≈√Ø∫ ¬∆∫Ú √π«‰¡≈Õ Âª ◊πapple» ¡≥◊Á ’«‘¡≈, Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ ¬∆ÚÀ ª ‘’∆’ ‘ÀÕ «‹¿∞ ◊πapple»
Ï⁄È∞ ’∆Â≈ ‘À √«Â ÍappleÂ∆«Â ’«apple ‹≈‰∂Õ ¬∂‘ ‘≈Ò ◊πapple» È≈È’ ˘ ’appleÂ≈Á Á∂÷≈¬∆ ‘ÀÕ È≈‘∆∫
ª Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ ÌÒ∂ ÌÒ∂ Ó‘≈Íπapple÷ √ø◊ª Á∆¡ª ’≈apple ¡Â∂ Ì∂‡≈ Á∂÷ ’∂ Ì¿∞ÁÒ ‹ªÁ∂ ‘À«ÈÕ
√≈ÏÂ∞ È≈‘∆∫ apple«‘ √’Â∂Õ Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ Â∞√ª Â∂ ’appleÂ≈apple Á∆ Ï‘πÂ∆ «Ó‘appleÚ≈È◊∆ ‘ÀÕ Âª Ï≈Ò∂
¡≈«÷¡≈, ‹∆ ‘𫉠Á∂‘ ¤∞‡∂ Ú‚∆ ‘ج∆ ‘ÀÕ Âª ◊πapple» ¡≥◊Á ¡≈«÷¡≈, Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ Áπ«‘ Ó‘∆È∂
Â∞√≈‚∂ ¬∂‘ ¤∞‡‰ «Ú«⁄ apple‘øÁ∂ ‘À«È Íapple Áπ«‘ Ó‘∆È∂ Â∞√ª Ê∂ apple‘ØÕ Âª Ï≈Ò∂ ¡≈«÷¡≈, ÌÒ≈ ‹∆Õ
ª Ï≈Ò≈ ◊πapple» ¡≥◊Á Í≈«√ apple«‘¡≈Õ ‹≈ Áπ«¬ Ó‘∆È∂ Í»apple∂ ‘ج∂ ª Ï≈Ò∂ Á∆ Á∂‘ ¤∞¡∆Õ Âª
¡≈͉∂ ‘Ê ◊πapple» ¡≥◊Á ‹∆ Ï» «ÁÂ≈ ‘Øapple «√÷ ‘Ê Í’«Û apple‘∂Õ Âª ◊πapple» ¡ø◊Á ¡≈÷∂, Ì≈¬∆
«√÷Ø Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ ¡Â∂ ◊πapple» È≈È’ «Ú«⁄ Ì∂Á ’ج∆ È ¡≈‘≈ «¬‘Ø ◊πapple» ¡Â∂ «√÷ Á≈ Ì∂Á ¡≈‘≈Õ
ÏØÒ‘π √«Â ’appleÂ≈apple ÏØÒ‘π √«Â ’appleÂ≈appleÕ apple≈◊ ◊¿∞Û∆ Ó‘Ò≈ 1:-
˝ √«Â◊πapple ÍÃ√≈«ÁÕ
◊πapple ’≈ √ÏÁ Â∆apple Âapple◊√ Ó«‘ ’apple ’Ó≈È Ï∆⁄≈appleøÕ
√≈⁄∆ √πapple«Â √Ó∂√apple ‘Ó≈apple∆ «◊¡≈È ÿØÛ≈Õ ¡√Ú≈appleøÕ 1 Õ
¡Ï‘ Ó«‘apple ’∂ ⁄≈’apple Ò≈◊∂Õ
«⁄øÂ≈ Ó«È Ó«‘ apple‘∆ È ’≈¬∆Õ Áπ÷ ÌappleÓ Ì¿∞ Ì≈◊∂ Õ 1 Õ apple‘≈¿∞ ®
√«Â ’∆ ‹∆È √øÂØ÷ Ò◊≈Ó∆ Ì¿∞ Á≈ ⁄≈Ï’ Ò≈«¬¡≈®

329
◊πapple» Ú’∆Ò Ú√∆Ò≈ ’∆È≈ «⁄‘apple≈ Áapple√ «Ò÷≈«¬¡≈Õ
ÍÃ≈È ÍÂ∆ «⁄ ‹≈ Ó«È Á∆¡≈ Â∞apple Ïapple≈«Â «Ò÷≈¬∆Õ
Ì◊«Â ‘¨Î≈ È≈Ó ÷‹≈È≈ ÷≈√ ‹◊∆apple∆ Í≈¬∆® 3 ®
‘≈√Ò Ï‘π ÷apple⁄ ’¤∞ È≈‘∆ ’apple∂ Â◊∆apple È ’ج∆Õ
È≈È’ ¡À√∆ ¿∞ÓÁ∆ «÷‹Ó«Â «ÏÈ≈ Ì≈◊ «’¿π ‘ج∆® 4 ®
(«¬‘ √ÏÁ ◊πapple» ◊ÃøÊ √≈«‘Ï «Ú⁄ È‘∆∫)
¬∂‘ √ÏÁπ ÂÒÚø‚∆ ‘Ø¡≈ ¡≈‘≈Õ ‹≈ apple≈«¬ ÏπÒ≈apple ÊØ∫ Ò≈¨ ¡√Ú≈«¬ (?) ¡≈«¬¡≈
¡≈‘≈Õ √øÓÂ∞ 1715Õ Ó≈ÿ √πÁ∆ ® 6 ® ÍØÊ∆ «Ò÷∆ ◊πappleÍÃ√≈«Á ◊Øapple÷ Á≈√ √øÓ ◊πapple» ’≈
‹≈⁄’® Ú≈‘◊πapple» √«Â ◊πapple» ‹∆®

330
Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ Ú≈Ò∆ ‹ÈÓ √≈÷∆
¤≈Í≈ ÏøϬ∆ (1892 ¬∆:)
¡ÚÂ≈apple Ë≈appleÈ≈
....√øÓ 1526 √πÌ «ÁÈ Ó≈‘ «Ú√≈÷* Ùπ’ÓÒ Â∆‹ √Ú≈ Í«‘apple apple≈ apple«‘øÁ∆ √πÌ
Ó≈√ √πÌ «È÷Âz √πÌ Ú≈apple √πÌ √π «Ê √πÌ Ó‘»apple √Ì ÿÛ∆ Ó≈Â≈ «ÂÃÍÂ≈ ¡apple «ÍÂ≈ ’≈¨
Á∂ «◊Ñ ¡≈‰ ¡ÚÂ≈apple Ë≈«apple¡≈Õ ¡apple ¡≈͉≈ ⁄Â∞apple Ìπ‹ apple»Í «Á÷≈«¬¡≈ ª Ó≈Â≈ «ÍÂ≈ È∂
‚ø‚Ú ’apple∆ ¡apple Â∂Â√∆ ’appleØÛ∆ Á∂Ú«Â˙ È∂ Ì∆ Ó≈È ÈÓ√’≈apple ’∆¡≈ ¡apple apple≈◊ apple≈◊È∆¡ª
ÈÓ√’≈apple ’∆¡≈Õ ¡apple Á∂Ú Á∂Ú∆¡ª ¡apple «apple÷∆√apple ÂÍ∆√apple «‹ÂÈ∂ ¿∞ÂÓ Íπapple÷ √∂ √ÌÈØ∫ ¡≈È
ÈÓ√’≈apple ’∆¡≈, ’ÔØ∫«’ ’Ò‹π◊ Á∂ ¿∞Ë≈apple Ú≈√Â∂ ¡≈Í «Èappleø’≈apple ¡≈È ¡ÚÂ≈apple Ò∆¡≈ ‘ÀÕ
...... ¡apple ‹Ø ⁄≈apple ¡÷apple Ú≈«‘◊πapple» ’∂ ‹≈Í ’∂ √Ø ◊πapple» È≈È’ ‹∆ ’Ø ⁄Âappleπ ÚÔ»‘ ¡ÚÂ≈apple
«Ó«Ò¡≈ ‘À √Ø ÚÚ≈ Ú≈√Á∂Ú Á≈ ¡ÚÂ≈apple ‘≈‘≈ ‘«apple ’≈ ¡ÚÂ≈apple ¡apple ◊º◊≈ ◊πapple» ’≈ ¡ÚÂ≈apple
¡apple ‘≈‘≈ apple≈Ó ’≈ ¡ÚÂ≈apple, ¡apple Ó‘≈apple≈‹ ’∆ ¡≈«◊¡≈ ◊πapple» È≈È’ ‹∆ ’Ø Ì¬∆ ‘À ‹Ø Ô‘∆
¡÷apple ‹≈Í ’∆¬∂ ‘»¬∂ apple≈’ ¥ØË ÁπÙ‡ ¡≈«Á’Ø∫ Á≈ È≈√ ’apple∂◊≈Õ Â¿∞ ◊πapple» ⁄≈appleØ∫ ¡÷appleª ’Ø apple√È≈
Íapple Ë≈apple ’apple Ï≈Ò’ apple»Í Ë≈apple ̬∂Õ ÂÏ √≈apple∂ ’∞‡øÏ ÓÀ∫ ÚË≈¬∆ ̬∆ ‹Ø ’≈¨ ’∂ ÿapple Ú‚≈
√πøÁapple √πÌ ÍπÂz≤ ‹È«Ó¡≈ ‘ÀÕ ÂÏ ’≈¨ È∂ Ï‘π ÒØ’ª ’Ø Á≈È Á∆¡ª ¡apple Ó≥◊Â∂ ◊π‰∆ ÏÑӉ
√Ì ¡ÿ≈«¬’∂ ÍÃ√øÈ ‘ج∂Õ ¡apple ◊πapple» È≈È’ ’∂ ÍÃ◊‡∂ Â∂ ‹Ø ¡«◊¡≈È Á∆ ËπøÁ √∆ √Ø √Ì «Ó‡
◊¬∆Õ ¡apple ’ÏappleØ∫ ¡apple ÓÛ∆˙∫ ¡apple ¡«◊¡≈È∆ ‘πø ’∆ ‹Ø Í»‹≈ Ê∆ Á»apple ‘Ø ‹≈Â≈ ‘À ÂÀ√∂ È≈Ó ’∂
ÍÃ’≈Ù Â∂ ÁπÚÀ ¡apple ¡«◊¡≈È ’≈ ¡≥Ë∂apple≈ «Ó‡ ‹≈Â≈ ‘À ¡apple ‹À√∂ «√øÿ ’∂ ÏØÒ‰ √∂ «Óapple◊≈ÚÒ∆
*ÍÃ’≈ŒÙ’ ȱø Íπapple≈ÂÈ ‘Ê «Ò÷ª «Ú⁄ ¡≈ apple‘∆ «ÓÂ∆ ȱø ÏÁÒ‰ Á≈ ’ج∆ ¡«Ë’≈apple È‘∆ √∆ Õ «¬√ Ò¬∆ ¡√∆≤ ‹Ø
«ÓÂ∆ «¬√ ‹ÈÓ √≈÷∆¡ª Á∆¡ª ‘Ê «Ò÷ª «Úº⁄ «ÓÒÁ∆ ‘À, Á∂ «ÁºÂ∆ ‘À Õ ¤≈Í≈ ÏøϬ∆ (1892) Á∆ ‹ÈÓ √≈÷∆
«Úº⁄ ’Â’ Á∆ Í»appleÈÓ≈√∆ «Ò«÷¡≈ ‘À Â∂ «¬‘ È؇ «ÁºÂ≈ ‘À :-
Ì≈Ú∂≤ Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ Á∆¡ª ’¬∆ √≈÷∆¡ª «Ú⁄ ÚÀ√≈÷ Á≈ Ó‘∆È≈ «Ò«÷¡≈ ‘À Íappleø» Ì≈apple∆ Ï‘√ ’appleÈ È≈Ò
¡apple ¡Ω√∆ apple∆Â∆ ÁÚ≈apple≈ «’ «‹√ ȱø ’ج∆ «√ÿ Ô≈ «√º÷ Ó≥ȉ ÂØ! «¬È’≈apple È‘∆≤ ’apple √’Á≈ ˙‘ ¬∂‘ ’∂ √Ã∆ ◊πapple» ◊ÃøÊ
Í≥Ê Á∂ ‘˜»apple «⁄º·∆¡ª Í≈ ’∂ ’Â’ Ó‘∆È≈ «√ºË ‘ØÔ≈, ¡apple √apple’≈apple ◊ÚappleÈÓÀ≤‡ È∂ Ï∆ «¬‘ «ÁÈ «È√⁄ ’apple’∂
÷≤≤≈Ò√≈ Ò¬∆ ¤∞‡∆ Á∂‰∆ ÍappleÚ≈È ’∆Â∆ ‘À Õ «¬√ Ò¬∆ ÚÀ√≈÷ Á∆ ʪ ’ºÂ’ √πºË √Ófi‰≈ ⁄≈‘∆¬∂ ¡apple ’Â’ ‘∆ √≈apple∂
ÍappleÚ≈‰ ‘À ¡apple Óß«È¡≈ ‹ªÁ≈ ‘À Õ

331
√Ì Ì‹ ‹≈Â∆ ‘À ÂÀ√∂ Ó‘≈apple≈‹ ’∂ È≈Ó ’apple √Í Í≈Í ÈÙ‡ ‘Ø ◊¬∂, ª ¡’≈Ù Ï≈‰∫ ̬∆
«’ «‹Ê∂ Ï≈Ï≈ È≈È’ ÍÀapple Ëapple∂◊≈ √ج∆ Í»‹≈ ’≈ ¡≈√‰ ‘ØÚ∂◊≈Õ ¡apple «‹√ «‹√ È≈Ò ◊Ø√‡
’apple∂◊≈ √Ø ÓπÈ∆Ùapple apple÷∆√apple ¡apple Í∆apple ÍÀ’øÏappleØ∫ ’∂ ¡≈√‰ Ì∆ Í»‹‰ ‹Ø◊ ‘ØÚ«‘ø◊∂Õ ¡apple ‹ΩÈ√∂
’∞apple≈ÈØ∫ ¡apple Íπapple≈ÈØ∫ ÓÀ∫ Ï≈Ï∂ ’∆ Ï≈‰∆ ’∆ √≈÷ «Ò÷∆¡À◊∆ √ج∆ ◊ÃøøÊ ÍappleÚ≈È ‘Ø«‘ø◊∂Õ ’ÔØ∫«’
«¬√ È∂ Ó∂apple∂ È≈Ó ’∆ ◊ø◊≈ ‹◊ Ó∂∫ Ú≈‘Ú‰∆ ‘ÀÕ ¡apple ‹Ø ◊ø◊≈ Ó∂apple∂ ⁄appleÈØ∫ √∂ ÍÃ≤◊‡ ‘ج∆ ‘À
Â∂ √ÓπøÁ ’∂ √ÈÓπ÷ ¿∞√ È∂ Óπ÷ ’∆¡≈ ‘À, √Ø ¿∞√ ◊ø◊≈ Ó∂∫ ‹Ø √È≈È ’appleÂ∂ ‘À∫ «ÂÈ ’∂ «Í¤Ò∂
Í≈Í ’‡∆Â∂ ‘À∫Õ
Ï≈Ò͉
...... ‹∂ ’ج∆ Ï≈Ò’ ’Ø ÏπÒ≈Ú∂ ª Ï≈Ò’≈ ‘√ ’∂ Óπ÷ Ò◊∂ ¡apple ‹Ø Í≥ÿ»Û∂ ÓÀ∫ ‚≈Ò∂
ª ÍÃ≈‰≈ ’Ø appleØ’ ’∂ √Ó≈Ë Ò◊ apple‘∂Õ ¡apple ‹Ø Ó≈Â≈ ÁπË «Í¡≈Ú∂ ÂØ ‘√apple ’apple ÁπË Í∆Ú∂ ¡apple
Ï≈Ò’ «Í¤Ò∆ apple≈ ‹≈◊∂ ª ¿∞√ ’∂ Ó≈Â≈ «ÍÂ≈ Ì∆ ‹≈◊È ¡apple Ï≈Ò’∂ ’Ø Ì∆ «¬√È≈È
’apple≈ÚÈ ¡apple ¡≈Í Ì∆ ’appleÈ ¡apple È≈Ó Ì∆ ‹ÍÈÕ Âª «ÁÈ «ÁÈ ¿∞È’∂ ÿapple Ó≈«¬¡≈ ÚËÂ∆
‹≈ÚÀ √Ø Á≈È ÍπøÈ Ï‘π ’appleÈ ¡apple ‹Ï Ï≈Ï≈ Ïapple√ «ÁÈ Á≈ ‘»’¡≈ Â≈ ¿∞ÈØ∫ È∂ Ïapple√ ◊ø„
’∆Â∆Õ ¡apple Ϻ‚≈ ÏÃ‘Ó ÌØ‹ ’∆¡≈ ª Ï≈Ï≈ ÏÀ·‰ √∆«÷¡≈ ¡apple ⁄’Û∆ Ó≈apple ’apple «√Ë ¡≈√‰
’apple ÏÀ·∂ ¡apple ÍÃ≈‰ª Á∂ Ï∆⁄ Ú≈‘◊πapple» ’≈ ‹≈Í ’apple∂Õ √Ø ‹Ï ‚∂„ Ïapple√ Á≈ ‘»¡≈ ª ÏØÒ‰
√∆«÷¡≈Õ ¡apple ‹ª ÏØÒ∂ ª Ú≈‘◊πapple» ÏØÒ∂ ¡apple ‹ª ÁØ Ïapple√ Á≈ ‘»¡≈ ª ÷ÒØÚÈ √∆«÷¡≈Õ ¡apple
ÓØÂ∆¡ª ’∂ √Ó≈È ÁøÁ∆¡ª «È’Ò∆¡ª ¡apple ‹Ø ÷∂‚∂ ÂØ∫ Á∂ګ¡ª ¡apple ¡¿∞Â≈appleª ’∆¡ª ÍØÊ∆¡ª
ω≈Ú∂ ¿∞Íapple ‘º¤∂ appleπÓ≈Ò ⁄Û≈Ú∂Õ ¡apple ‹∂ Ï≈Ò’∂ ÷∂Ò‰ Ú≈√Â∂ ÏπÒ≈Ú‰ ª ’‘∂ ÓÀ∫ ÍØÊ∆ ÍÛÁ≈
‘ªÕ √Ø Ïapple√ Ïapple√ ÓÀ∫ Ï≈Ï∂ Á∆ Ïapple√ ◊ø„ ‘ØÚÀÕ ¡apple Á≈È ÍπøÈ Ï‘π ‘ØÚÀ ¡apple ‹Ï Â∆È Ïapple√
’≈ ‘»¡≈Õ Âª «¬’ ÁÈ Ó≈Â≈ ¡apple «ÍÂ≈ ’ØÒ ¡≈ ÏÀ·∂ ª ¿∞Ȫ Í»¤≈ ±ø ’Ω‰ √∆ ÍØÊ∆ ÍÛÁ≈
‘À∫∂Õ Âª Ï≈Ï∂ ’‘≈ √Í √ÒØ’∆ ◊∆Â≈ ÍÛÂ≈ ‘»øÕ Âª ¿∞Ȫ È∂ ’‘≈ √≈˘ Ì∆ √π‰≈«¬ ª Ï≈Ï≈
ÏØ«Ò¡≈ √π‰ √Í √ÒØ’∆ ◊∆Â≈ ’Ø - √ÒØ’ -
˙¡≥ «ÓÂ∂ ’≈÷appleøÏÃ‘Ó «Ú¡≈ ‘appleÈÓÓ≈È «√ÓappleÈ≈Õ.....
ÂÏ ’≈¨ È∂ ’«‘¡≈ «’ «¬√ ’≈ ¡appleÊ √π‰≈Ú‘π ....... (ª ◊πapple» ‹∆ È∂ ¡appleÊ
√π‰≈¬∂)
Ï≈Ï≈ Ïapple√ª ⁄¿∞¡ª ’≈ ‘Ø«¬¡≈ ¡apple Ï≈Ò«’¡ª È≈Ò Ï∆ ÷∂Ò∂ ¡apple ‹Ï ’ج∆ √øÂ
¡≈Ú∂Õ Âª ¿∞√ ˘ ÿapple «Ò¡≈«¬ √∂Ú≈ ‡‘Ò Ì∆ Ï‘π ’apple∂Õ ¡apple «ÁÈ «ÁÈ ¿∞Ȫ Á∂ ÿapple √øÍÁ≈
ÚËÁ∆ ‹≈Ú∂Õ ..... ª Ï≈Ï≈ Í≥‹≈ Ïapple√ª ’≈ ‘»¡≈ ¡apple Ó≈Â≈ «ÍÂ≈ È∂ ’‘≈ «¬√ ˘ ͪË∂ Á∂
ÍÛÈ∂ Í≈¬∆¬∂Õ Âª ÌÒ∂ «ÁÈ ¡apple ÈΩ⁄øÁ∂ ¡≈«¬ÂÚ≈apple ¡apple ÌÒ∆ «Ê Ï≈Ò √º’apple Á≈ Íapple Â∂
¡apple ¿∞Íapple Í≥‹‹ appleπͬ∂ apple÷ ’∂ ¡apple ͇∆ Â∂ ÏπË’≈ Ï≈Ï∂ Á∂ ‘Ê Á∂ ’∂ ͪË∂ Í≈√ ÒÀ ◊¬∂ ¡apple
appleπͬ∂ ͪË∂ Á∂ ¡º◊∂ apple÷∂ ª Ê≈Ò √º’apple Á≈ ‚∞Ò «Í¡≈ ¡apple ⁄≈‡Û∂ √Ì∂ ⁄πȉ Ò◊∂ ª ͪË∂
’«‘¡≈ «¬√ Á∆ Ì◊Â∆ Â∂ √≈apple≈ ‹◊ Úapple√≈Ú∂◊≈ ª «Îapple Ï≈Ï∂ ˘ ͪË∂ ’‘≈ ±ø ÍÛ

332
““√≈appleÁ≈ ˙¡≥ √π¡≈‘ √π¡√””Õ Âª Ï≈Ï∂ ’‘≈ ±ø «¬√ ’≈ ¡appleÊ ‹≈‰Â≈ ‘À∫Õ Âª ͪË∂ ’‘≈
Âπ√∆∫ «’appleÍ≈ ’apple ’‘Ø, ª Ï≈Ï∂ ’‘≈ √≈appleÁ≈ Á∂Ú∆ ‘ÀÕ ¡apple ÏÃ‘Ó ÒØ’ √∂ Ó≈ ÒØ’ ÓÀ∫ ¡ªÚÁ∆
‘ÀÕ ¡apple ‹∂ ¿∞√ ’Ø ˙¡≥ ’≈ ¿∞⁄≈apple ’apple≈¬∆¬∂ ÂØ ¡≈Í Ì∆ Í«ÚºÂapple ‘ØÂ∆ ‘À ¡apple ¿∞⁄≈apple ’apple≈‰∂
Ú≈ÒØ∫ ’Ø Ì∆ Í«ÚÂz ’appleÂ∆ ‘ÀÕ ¡apple √apple∆apple ‹Â∂ ’¤ ‘À √Ø √Ì Ì√Ó apple»Í ‘À∫ ¡apple Ú≈‘π◊apple» √Â
‘À ¡apple Ú≈‘◊πapple» ’≈ È≈Ó Ì∆ √ ‘ÀÕ Âª ͪË∂ ’‘≈ ’≈Ò» Â∂apple≈ ÍπÂz √≈√Âzª ˘ Íapple◊‡ ’apple∂◊≈
‹◊ «Ú÷∂ √Ø «¬‘ Ú‚≈ Ó‘ª Íπapple÷ Â∂apple∂ ÍÀÁ≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ Âª ’≈¨ Ï≈Ï∂ ˘ ÿapple «Ò¡≈«¬¡≈
ª ÒØ’ª «’‘≈ Â∞√∆∫ ¬∂√ ÈØ∫ Íø‚ª Í≈√ ÍÛÈ∂ Í≈ÚØÕ Âª «¬’ «ÏË È≈Ê Í≥‚ ÂÒÚø‚∆
apple«‘øÁ≈ √∆ ¿∞√ Í≈√ ’≈¨ Ï≈Ï∂ ˘ ÒÀ «◊¡≈ ª ¿∞√ ͪ‚∂ ’«‘¡≈ Â∞√∆∫ ’≈◊ Â∂ Ó√Ú≈‰∆∆
¡apple ’≈È∆¡ª ÒÀ ¡≈ÚØÕ ÓÀ∫ «¬√ ˘ ÏÀapple≈÷Û∆ «Ò÷ Á∂Úª ª Ï≈Ï≈ ÏØ«Ò¡≈ :-
‹≈«Ò ÓØ‘π ÿ«√ Ó√π ’«apple Ó«Â ’≈◊«Á ’«apple √≈apple Ì¿∞ ’ÒÓÕ
[«√apple∆ apple≈◊ Ó‘Ò≈ 1 Õ 6 Õ (16)]
‹Ï ¬∂‘ Ï⁄È Ï≈Ï∂ È∂ ’«‘¡≈ ª Í≥‚ ‹∆ √π‰ ’∂ ‘Àapple≈‰ ‘Ø «◊¡≈Õ ¡apple Í≥«‚Â
’«‘¡≈ ±ø ª Ï≈Ò ‘À∫ «¬√ Ïπ«Ë ÂÀÈØ∫ «’Ê∂ ÍÃ≈Í ‘ج∆ ‘ÀÕ Âª Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈, √øÂ≈ Á∆ «’appleÍ≈
’apple’∂ ‘ج∆ ‘ÀÕ «Îapple Ï≈Ï∂ ‹∆ ¡≈«÷¡≈ ‘∂ «ÏË È≈Ê ¬∂‘ È≈Ó Â≈ ÌÚÚ≈È Á≈ ‘ÀÕ √Ø Â±ø ¡≈͉≈
È≈Ó «’ ’apple apple÷≈«¬¡≈ ‘ÀÕ Âª Í≥«‚ ’«‘¡≈ «’ ◊¿±¡ª Á∂ ÏÀ·‰∂ Á∂ ‹≈◊ ˘ «ÏË ’‘∆Á≈
‘À ¡apple ‹Ø ¿∞√ Á≈ √π¡≈Ó∆ √Ø È≈Ê ’‘∆¬∂Õ √Ø «¬‘ √apple∆apple apple»Í∆ «ÏË ‘À ¡apple «¬øÁz∆¡ª apple»Í∆ ◊¿±¡ª
‘À«È ¡apple ‹Ø «Â√ Á∂ ¿∞·≈ÚÈ ÏÀ·≈ÚÈ Á≈ ÍÃ∂apple’ ‘ØÚ∂ √Ø È≈Ê ’‘∆¬∂Õ Âª Â∂ ÓÀ∫ ‹∆Ú ‘Ø∫ ¡apple
√apple∆apple Á≈ √≈÷∆ ‘Ø∫ √Ø «¬√ Ú≈√Â∂ «ÏË È≈Ê ’‘Â∂ ‘À∫Õ Âª «Îapple Í≥«‚ ’«‘¡≈, Â∞√∆∫ ͇∆
«Ò÷∂ ¡apple ÏÀapple÷Û∆ ÍÛØÕ Âª Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ ±ø Í«Û¡ª ‘À∫ ‹Ø ¡√≈˘ ÍÛ≈ÚÈ≈ ‘À∫? ª Í≥‚Â
’«‘¡≈ ÓÀ∫ √Ì ’∞fi Í«Û¡≈ ‘Ø∫ ±ø √√≈ ’‘π ª Ï≈Ï≈ ÏØ«Ò¡≈ :-
√√À √Ø«¬ «√Ã√«‡ «‹«Ò √≈‹∆ √ÌȪ √≈«‘Ïπ ¬∂’∞ Ì«¬¡≈Õ
[¡≈√≈ Ó‘Ò≈ 1 ͇∆ «Ò÷∆ (432)]
..... ‹Ï Ï≈Ï≈ ‹∆ «¬ÂÈ≈ ÏØ«Ò¡≈ ª Í≥«‚ È∂ ’«‘¡≈ «’ ‘∂ ’≈¨ ⁄≈appleØ∫ Ú∂ÁØ∫ ’∆
«Ú«Á¡≈ ‹◊ ÓÀ∫ ◊πÍ ‘Ø apple‘∆ √∆ √Ø ¡Ï Â∂apple≈ ÍπºÂapple ⁄‘π∫ Ï∂Áª ’∂ ÍÃ’≈Ù Ú≈√Â∂ Íapple◊‡
‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ «Îapple ‹Ï Ï≈Ï≈ ¡·ª Ïapple√ª Á≈ ‘Ø«¬¡≈ ª ‹∂ ¡≥Áapple ÏÀ·∂ ª ’¬∆ «ÁÈ ¡≥Áapple ‘∆
√Ó≈Ë∆ Ò◊∆ «apple‘≈ ’apple∂Õ ¡apple ‹∂ ÈÁ∆ Á∂ Ï≈‘apple ‹≈ ÏÀ·∂ ª ¿±‘ª ‘∆ √Ó≈Ë Ò◊∆ apple‘∂ ¡Â∂ ‹∂
√≈˪ ÓÀ∫ ÏÀ·∂ ª ’¬∆ «ÁÈ ⁄apple⁄≈ ’apple«Á¡ª ‘∆ Ï∆ ‹≈Ú‰Õ ¡apple ’≈¨ «Í¤∂ ÍÃ√≈«Á ¡apple
¤Â∆‘ ¡≥«ÓàҬ∆ «Îapple∂ √Ø Ï≈Ï≈ ‹∆ √≈˪ ¡apple √øÂ≈ ˘ ÷Ú≈Ò ¤‚∂Õ
√≈÷∆ Í≈’Í‡È Á∆ ó √∂÷ ÏÃ‘Ó È≈Ò
.... ¡apple «¬’ «ÁÈ ÓappleÁ≈È≈ «Óapple≈‹∆ Ï≈Ï∂ ˘ ¡≈‰ «Ó«Ò¡≈ √Ø ÂÁ ÒØ’ Îapple∆’ ‹∆
Á∆ ‹≈apple ˘ ‹ªÁ∂ ‘È Âª ÓappleÁ≈È ’«‘¡≈, Ï≈Ï≈ ‹∆ ‹∂ ±ø ⁄Ò∂∂∫ ª ¡√∆∫ Ú∆ ‹≈Âz≈ Ú≈«Ò¡ª
È≈Ò ‹≈apple ’apple ¡≈¬∆¬∂Õ Âª Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ ‹∂ ±ø ¡√≈‚∂ È≈Ò Íº’∆ «appleÎ≈’ ’apple∂∫ ª ¡√∆∫

333
‹≈¬∆¬∂, ª ¿∞√ ¡≈«÷¡≈ «‹ ‹∂ ±ø Ó∂apple∆ ¡Â∂ ’∞‡øÏ∆¡ª Á∆ ÷Ïapple ÒÚ∂∫ ª ÓÀ∫ «’ È‘∆∫
«appleÎ≈’ ’appleÁ≈Õ Âª Ï≈Ï∂ ’‘¡≈ apple≈◊ »ø ‹≈‰Á≈ ‘À∫ √Ø ‹Ø «¬‘Ø √ÏÁ apple≈◊ Í≈«¬’∂ «È‘’≈Ó
‘Ø ’∂ ◊≈Ú∂∫◊≈ ª ¿∞È’≈ «ÚÚ‘≈apple «√Ë ‘ØÚ∂◊≈Õ Âª ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ ÌÒ≈ ‹∆Õ Âª «Îapple Ï≈Ï∂
¡≈«÷¡≈ ±ø ¡÷∆¡ª Ó∆‡Õ ª ¿π√ ¡÷∆¡ª Ó∆‡∆¡ª ª ’∆ Á∂Ú÷∂ «’ Í‡È Á∂ ’Ø√ Ìapple Ï≈‘apple
Ï≈Ï≈ Â∂ ÓÀ∫ ÁØÈØ∫ ÏÀ·∂ ‘À∫ ª Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ appleÏ≈Ï Ú‹≈¿∞ :-
¡≈Í∂ ͇∆ ’ÒÓ ¡≈«Í ¿∞Í«apple Ò∂÷π «Ì ±øÕ
[√ÒØ’ Ó‘Ò≈ 1 ÓÒ≈apple ’∆ Ú≈apple Õ 28 Õ (1291)]
√Ø ‹≈ «¬‘ √ÒØ’ ÓappleÁ≈È∂ ’‘≈ ª ’Ó≈Ò √∂÷ ÏÃ‘Ó Á≈ Óπapple∆Á Ò’Û∆¡ª ⁄π◊‰
¡≈«¬¡≈ ‘Ø«‘¡≈ √∆ √Ø ˙‘È∂ √π‰’∂ ¡Í‰∂ Í∆apple ˘ ¡≈‰ ’«‘¡≈Õ «’ Â∞√∆∫ ª ¡≈÷Á∂ ‘Ø,
‹Ø «¬’ ÷πÁ≈«¬ ‘À ¡Â∂ Á»‹≈ ÍÀ’øÏapple ‘ÀÕ Íapple «¬’ Î’∆apple ÏÈ «Ú⁄ ÏÀ·≈ ‘À ¿∞‘ ’«‘øÁ≈ ‘À ‹Ø
«¬’ ÷πÁ≈«¬ ‘À ¡Øapple Á»‹≈ ’ج∆ ‘Ø«¬¡≈ È‘∆∫Õ Âª Í∆apple Íπ«¤¡≈ «’ ¿∞‘ Î’∆apple ’∂‚∆ ’∞ ¡≈apple˜≈
Á≈ ‘À ª ¿∞√ ¡≈«÷¡≈ «’ ¡≈apple˜≈ ¿∞√Á∆ ¡º·≈ Ïapple√ª Á∆ Șapple ¡ªÚÁ∆ ‘ÀÕ ¡appleπ ÏπË ¿∞√Á∆
Ú‚∆ ‘À Íapple Î’∆appleª Á≈ ’∞fi ¡≥ Í∆ È‘∆∫ Í≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ ‹Ø ‹∂‚≈ √apple»Í ⁄≈‘πøÁ∂ ‘È Â∂‚≈ Ë≈apple
ÒÀ∫Á∂ ‘ÈÕ
.... ÁØÈØ∫ Ï≈Ï∂Í≈√ ¡≈¬∂ ¡apple ¡≈’∂ ÁØÈØ ‘Ê ‹ØÛ ÓÊ≈ ‡∂«’¡≈ ¡Â∂ ’«‘¡≈, ‘∂ Î’∆apple
‹∆ √Ò≈ÓÒ∂’ ª Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ ¡Ò’∂ ’Ø √Ò≈Ó ‘ØÚ∂Õ Âª √∂÷ ÏÃ‘Ó Íπ«¤¡≈ ‘∂ Î’∆apple ±ø «‘øÁ»
‘À∫ «’ Óπ√ÒÓ≈ÈÕ Âª Ï≈Ï∂ apple«‘¡≈ :- Õ √ÒØ’
«‘øÁ» ’‘≈ ª Ó≈apple∆¡≈ Óπ√ÒÓ≈È Ì∆ È≈«‘Õ Í≥‹  Á≈ ÍπÂÒ≈ ÷∂Ò∂∫ ◊ÀÏ∆ Ó≈«‘
(«¬‘ Â∞’ ◊πapple» ◊ÃøÊ √≈«‘Ï «Ú⁄ È‘∆∫)
..... «Îapple √∂÷ ÏÃ‘Ó ’«‘¡≈ «’ ‹Ø ‹∆ „≈„∆ apple≈«‹˙ ’∆ Ú≈apple ◊≈ÚÂÂ∂ ‘À∫ √Ø apple≈‹∂
Ì∆ ÍÃ√øÈ ‘ØÚÂ∂ ‘À∫ ¡apple √»appleÓ∂ Ì∆ ÍÃ√øÈ ‘Ø ’∂ ‹πË ’appleÂ∂ ‘À∫ ¡apple ’≈«¬appleª Á∂ Ó‘≈apple≈‹ Í∆ ÍÃ√øÈ
‘ØÂ∂ ‘À∫ ¡Â∂ √ø Ì∆ ÍÃ√øÈ ‘ØÂ∂ ‘À∫, ¡apple ‹Ø«È √∂ ‹◊≈Ô≈√∆ ‘À «ÂøÈØ∫ ’≈¬∆ ÍappleÓ∂√apple Á∆ Ú≈apple
√π‰≈Ú‘πÕ Âª Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ ÓappleÁ≈«È¡ª ’Ï∆apple ‹∆ È∂ ◊¿∞Û∆ ’≈ apple≈◊ ¡≥◊∆’≈apple ’∆¡≈ ‘À ¡apple
«√Ë‘π È∂ apple≈Ó’Ò∆ ’≈ apple≈◊ ¡≥◊∆’≈apple ’∆¡≈ ‘À ¡apple ‘Ó≈apple∂ √Ì∆ apple≈◊ ‘À∫ ¡apple «¬‘ ¡≈√≈ÚøÂ
¡≈«¬¡≈ ‘À √Ø ¡≈√≈ ’∂ apple≈◊ «Ú⁄ Ú≈apple √π‰≈Ú‘π (ª Ï≈Ï∂ «’‘≈ :-)
¡≈√≈ ’∆ Ú≈apple √ÒØ’ª È≈Ò √ÒØ’ Í∆ Ó‘Ò∂ Í«‘Ò∂ ’∂ «Ò÷∂ ‡πøÌ∂ ¡√apple≈‹∂ ’∆ ËπÈ∆Õ
““Ï«Ò‘≈apple∆ ◊πapple ¡≈͉∂ «Á˙‘≈‚∆ √ÁÚ≈apple””
[√ÒØ’ Ó‘Ò≈ 1 ¡≈√≈ Ú≈apple Õ 1 Õ (462)]
..... ª √∂÷ ÏÃ‘Ó ’«‘¡≈ ‹Ø ‹∆ ¡√≈˘ Óπapple√Á ’«‘¡≈ ‘À «’ ¬∂’ ÷πÁ≈ ‘À ¡apple Á»√apple≈
ÍÀ’øÏapple ÷πÁ≈ Á≈ ÁØ√ ‘À √Ø ÷πÁ≈«¬ ÍÀÁ≈«¬√ ’appleÂ≈ ‘À ¡apple ÍÀ’øÏapple √Î≈«‘ ’appleÂ≈ ‘ÀÕ Âª
Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ ÓappleÁ≈«È¡ª appleÏ≈Ï Ú‹≈«¬® apple≈◊π ¡√≈ Ó‘Ò≈ 1 :-

334
«‹Â Á«apple Ò÷ Ó‘øÓÁ≈ Ò÷ ÏÑÓ∂ «Ï√È Ó‘∂ÙÕ
(«¬‘ Ï≈‰∆ ◊πapple» ◊ÃøÊ √≈«‘Ï «Ú⁄ È‘∆∫ ‘À)
‹ª «¬ÂÈ∂ Ï⁄È Ï≈Ï∂ ’‘∂ ª Í∆apple ’«‘¡≈ ‹∆ Â∞√ª ‹Ø ‡ø∞‚∂ ¡√apple≈‹∂ ’∆ ËπÈ∆ Íapple
Ú≈apple ’‘∆ √Ø ‡πø‚≈ ¡√apple≈‹≈ ’ÚÈ Ò‘ÀÕ Âª Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈, «¬’ Ì»Ó∆¬∂ ’∂ ÁØÈØ Í∞Âz ‘π¬∂ ‘À∫ ¡apple
¿∞Ȫ È∂ ¡≈Í√ «Ú⁄⁄ ‹πË ’∆Â≈ ‘ÀÕ ¡apple ¿∞È ’≈ «ÍÂ≈ Ú∆ «Ú÷¬∆ ‘»¡≈ ‘À ¡Â∂ ¡√apple≈‹≈
Ì∆ «Ú÷¬∆ ‘»¡≈ ‘ÀÕ ¡apple ‡πø‚≈ √πÌ ’appleÓ∆ ‘»¡≈ ‘ÀÕ √Ø ¿∞√ Í≈«Â√≈‘ ˘ «ÓÒ ’∂ ¡apple Í≈«Â√≈‘
’∆¡≈ ¯Ω‹ª ÒÀ ’∂ ¡√apple≈‹∂ Á≈ ÓπÒ’ ‹∆ «Ò¡≈ ‘ÀÕ √Ø ÂÀ√∂ «ÚÚ∂’ ¡apple ÓØ‘ ÁØÈØ∫ ÓÈ ’∂ ÍπÂz
‘À∫ ¡apple «ÏÏ∂’ √«Â√ø◊ ˘ «ÓÒ ’∂ ÓØ‘ ˘ «‹Â ÒÀ∫Á≈ ‘ÀÕ Âª «Îapple Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ «’ Îapple∆Á Á≈
Í∆apple ’¿∞È ‘»¡≈ ‘À ª √∂÷ ÏÃ‘Ó ’«‘¡≈ «’ Îapple∆Á≈ ˘ ¿∞ÍÁ∂Ù Ó≈Â≈ ’≈ ‘»¡≈ ‘ÀÕ ¡apple Í«‘Ò∂
Ï≈appleª Ïapple√ ’øÁ Ó»Ò ÷≈Â≈ «Î«apple¡≈ ‘ÀÕ ¡apple Î∂apple Ï≈appleª Ïapple√ ’≈· Á∆ apple؇∆ Ò∆¬∂ «Î«apple¡≈ ‘ÀÕ ¡apple
Î∂apple ÷»‘ ÓÀ∫ Ó∂apple≈ Á∆Á≈apple ’∆¡≈ ’appleÕ Âª Îapple∆’ ’øÓ Ó»Ò ÷ªÁ≈ √∆ ¡Â∂ ¬∂’ ‘∆ ’ÓÒ∆ apple÷Á≈
√∆ ¡apple ‹‘ª Â∞Ó ÏÀ·∂ ‘Ø Âª «¬’ √≈Ë ¡≈«¬ apple‘∂ √∂Õ Îapple∆Á «ÁÈ ˘ ÿapple apple‘À ¡apple apple≈ √≈apple∆
¿∞È ’∂ √≈Ê ⁄apple⁄≈ ’appleØÕ √Ø ¬∂’ «ÁÈ Ï‘π Úapple÷≈ ‘ج∆ ¡apple «Â√ Úapple÷≈ ÓÀ∫ Ì∆ √øÂ≈ √≈˪
ÓÀ∫ ‹≈«¬ ÍÃ≈Í ‘»¡≈Õ ¡apple ¿∞Ȫ È∂ ÷π√∆ ‘Ø«¬ ’apple «◊¡≈È Á∆¡≈ ¡apple È≈ ¿∞Ȫ ÏÂ≈«¬¡≈
ª Îapple∆’ ’«‘¡≈ «’ ‹Ø «¬Èª √ÒØ’ª Á≈ ¡appleÊ √Ófi≈¬∂◊≈ √Ø Ó∂apple≈ Í∆apple ‹≈‰È≈ Õ ó √ÒØ’
Îapple∆Á≈ ◊Ò∆¬∂ «⁄’«Û Á»apple ÿ«apple È≈«Ò «Í¡≈apple∂ È∂‘πÕ
[√ÒØ’ Îapple∆Á 24 (1379)]
ª Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ ◊Ò∆¡ª ‹Ø ‘È √Ø √apple∆apple Á∆¡ª «¬øÁz∆¡ª ‘ÀÈÕ ¡apple «⁄’«Û ‹Ø ‘À
√Ø «Ú÷¡‘π ’∆¡ª Ú≈√È≈ ‘ÀÈ ¡apple «Í¡≈apple≈ ‹Ø ÍÃ≈Í«Â ‘ØÂ≈ ‘À √Ø ÚÀapple≈◊ È‘∆∫ ’apple∆Â≈ ‘À ª
ÓÈ «Ú«÷¡‘π ’Ø ⁄≈‘Â≈ ‘ÀÕ ¡apple ‹∂ ÚÀapple≈◊ È‘∆∫ ’appleÂ≈ ª ÍappleÓ∂√Úapple È‘∆∫ ÍÃ≈Í ‘ØÂ≈Õ Âª
Â∂ ‹Ï ÍÁ≈appleÊ ÓÈ ’Ø «Ó«Ê¡≈ «Á÷≈«¬¡È◊∂ ª √øÂ≈ Á≈ √ø◊ ’apple∆¡À◊≈ ÂÏ ÍappleÓ∂√Úapple
ÍÃ≈Í«Â ‘ØÚÀ◊≈Õ Âª Í∆apple ’«‘¡≈ ÓÀ∫ «ÚÁ≈ ‘ØÂ≈ ‘»ø ¡apple Óπfi ’Ø ¡≈͉≈ «√÷ ‹≈‰ ’∂ Î∂apple Ì∆
ÁappleÙÈ Á∂‰≈Õ Âª Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ ÓappleÁ≈«È¡ª ¡÷∆∫ Ó∆‡ ª ÓappleÁ≈È∂ ¡º÷∆¡ª Ó∆‡∆¡ª Â∂
÷Ø‘Ò∆¡ª ÂØ «’¡≈ Ú∂÷Ø ‹Ø ÂÒÚø‚∆ ’∂ Ï≈◊ ÓÀ∫ ÏÀ·∂ ‘À∫Õ Âª «Îapple Ï≈Ï≈ √Á≈ √øÂ≈ È≈Ò √ø◊Â
’apple∂Õ
‹øfl» √ø√’≈apple
√Ø ‹Ï Ï≈Ï≈ Ïapple√ª ÈÚª ’≈ ‘Ø«¬¡≈ ª ÒØ’≈ ’«‘¡≈ ’≈¨ ±ø ÍπÂapple ˘ ‹◊ÔØÍÚ∆Â
ÍÚ≈«¬Õ ¡apple ’∞¤ ’appleÓ ËappleÓ Ó«Â «√÷∂ ‹Ø «¬√ ’≈ Ó«È ·«‘apple∂, ª «¬’ «ÁÈ apple≈«¬ ÏπÒ≈apple
ÌØ«¬ Á≈ ÍπÂapple √∆ √Ø «Â√ È∂ Ï≈Ï∂ ˘ √«Á¡≈Õ ¡apple ’«‘¡≈, «’ Âø» √≈‚∆ ’øÓÁ≈apple∆ ÒÀÕ Âª
Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ ¡√∆∫ √⁄∂ √≈¬∆∫ Á∆ ’øÓÁ≈apple∆ Ò◊∂ ‘ج∂ ‘ªÕ ¡√ª ÂØ∫ ’±«Û¡ª apple≈«‹¡ª Á∆
’øÓÁ≈apple∆ È‘∆∫ ‘πøÁ∆Õ Âª «Îapple Ï≈Ï∂ √ÒØ’ ¡≈«÷¡≈ :-

335
’»Û apple≈‹≈ ’±Û Íapple⁄≈ Íapple‹≈ ’±Û √Ìπ √ø√≈appleπÕ
[√ÒØ’ Ó‘Ò≈ 1 Õ ¡≈√≈ Á∆ Ú≈apple Õ 10 Õ (468)]
... ª apple≈«¬ ÏπÒ≈apple ¡≈«÷¡≈ ‘∂ È≈È’ ±ø ÚÒ∆∫ ‘À ¡apple √∂Ú’ª ˘ ’«‘¡≈ Â∞√∆∫ ’≈¨
˘ ÏπÒ≈«¬ «Ò¡≈ÚØÕ Âª ˙‘ ’≈¨ ˘ ÏπÒÚ≈‰ ◊¬∂ ª ¡◊Ø∫ ¿∞È∑ª ’«¡≈ ’≈¨ «ÏËÈ≈Ê
ÍappleØ‘Â Á∂ ÿapple ◊«¬¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ Âª ˙‘ ¿∞Ê∂∫ ‘∆ ÏπÒ≈«¬ «Ò¡≈¬∂Õ Âª apple≈«¬ ÏπÒ≈apple ’«‘∆¡∆,
±ø «ÏËÈ≈Ê Á∂ ÿapple «’ «◊¡≈ √∆ Õ Âª ’≈¨ ’«‘¡≈, ÓÀ∫ ÍπÂz ’∂ ‹È∂¿∞ Í≈Ú‰∂ Ú≈√Â∂
Ò◊È «◊‰È ◊«¬¡≈ ¡≈‘Õ ¡Â∂ ¿∞√ È∂ ¡≈«÷¡≈ «’ √Úª √¿∞ Ó‰ ´⁄∆¡ª ¡Â∂ ÷∆apple
ÏÑӉª Ú≈√Â∂ «Â¡≈apple ’appleØ, ¡apple Á√ Ϻ’apple∂ ¡apple Í≥‹ √Ω Ó‰ ¡Ωapple ÍÁ≈appleÊ ÷Âz∆¡ª Ú≈√Â∂
ÂÔ≈apple ’appleØ, ¡apple «¬’ «Óapple◊ ‘ØÚÀ ‹Ø «Ù’≈apple ’≈ Ó≈«apple¡≈ ‘»¡≈Õ √Ø ‘appleØ Âª √«Ó◊Ã∆ ÓÀ∫ √Ì
«Â¡≈apple ’apple ¡≈«¬¡≈ ‘Ø∫, Íapple «¬’ «Óapple◊ Á∆ Â∞⁄≈ ‘ºÊ È‘∆∫ Ò◊Â∆Õ Âª ’≈¨ ’«‘¡≈ «’
ÌÒ’∂ È¿∞⁄øÁ≈ ¡≈«¬ÂÚ≈apple ‘À ¡apple «Ê Í≥⁄Ó∆ ‘À √Ø ÓÀ∫ ÌÒ’∂ È≈È’ ’Ø ‹È∂¿± Í≈Ú≈◊≈Õ
Âπ√∆∫ «Óapple◊ ‹apple»apple «Ò¡≈Ú‰≈Õ Âª Ï≈Ï∂ ‹∆ ’«‘¡≈ «‹ Í≥‹ √À Ó‰ª ¨⁄∆ ’⁄¿∞Û∆ ’Û≈‘
√≈˪ √øÂ≈ Ú≈√Â∂ ‘Øapple «Â¡≈apple ’appleÈ≈ ‹Ø √≈apple∂ ⁄¿∞Î∂apple∂ ÂÒÚø‚∆ Á∂ √≈Ë ¿∞Âapple∂ ‘ج∂ ‘ÈÕ Âª
’≈¨ ◊πapple» È≈È’ ‹∆ ˘ ÒÀ ’apple ÿapple ¡«¬¡≈ ¡apple ‹º◊ Á∆ «Â¡≈apple Ò◊≈ ’apple‰Õ √Ø √Ì «Â¡≈apple∆
’apple’∂ «ÏËÈ≈Ê Í≥‚ Á∂ ÿapple √Ì ÏÃ‘Ó Íπapple ¡apple √ºÌØ √ø √≈Ë «¬’º·∂ ‘ج∂Õ Âª ’≈Ò» ¡≈«÷¡≈,
«’ ÍappleØ‘Â ◊πapple» È≈È’ ‹∆ ˘ ◊≈«¬Âz∆ Ó≥Âz Ú∆ Á∂‘Ø ¡Â∂ ‹È∂¿± Ì∆ Í≈ÚØ Âª ÍappleØ‘Â Ò◊≈ ◊πapple»
È≈È’ ‹∆ Á∂ ’øÈ «Ú⁄ ◊≈«¬Âz∆ Ó≥Âz λ’‰Õ ª Ï≈Ï∂ Íø‚ ˘ «’‘≈, «’ ±ø ¡≈Í Ó≥Âz
«√«÷¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘À∫ ‹Ø √≈˘ «√÷≈ÚÂ≈ ‘À∫Õ Âª Ï≈Ï∂ Í≥‚ ˘ «’‘≈, ±ø ¡≈Í Ó≥Âz «√«÷¡≈
‘Ø«¬¡≈ ‘À∫ ‹Ø √≈˘ «√÷≈ÚÂ≈ ‘À® ª ¿∞√ ¡«÷¡≈ ÓÀ∫ √Ì ’∞¤ Í«Û¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘Ø∫, Íπapple≈È
√≈√Âz ¡≈«Á’ ª Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ ⁄‘πø Ú∂Á≈ ’≈ Ó «’¡≈ ‘ÀÕ Âª ¿∞√ ’«‘¡≈ ±ø ‹≈‰È≈
‘À ª ±ø ’‘πÕ Âª Ï≈Ï∂ √ÒØ’ ’«‘¡≈ :-
È≈È’ Ó∂apple √apple∆apple Á≈ «¬’ appleÏ «¬’∞ appleÊÚ≈‘πÕ
[√ÒØ’ Ó‘Ò≈ 1 ¡≈√≈ Á∆ Ú≈apple Õ 13 Õ (470)]
ª ÍappleØ‘Â ’«‘¡≈ ‘∂ ’≈¨ Â∂apple≈ Í∞Âz ¬∂‘ ’ج∆ Á∂ÚÂ≈ ÍÀÁ∂ ‘Ø«¬¡≈ ‘À Íapple «‹Ú∂∫
‘˘Ó≈È ˘ apple≈Ú‰ ÏÃ‘Ó Î≈√ Í≈¬∆ √∆ Â∂ ¿∞√ ¡≈Í∂ Ó≥È Ò¬∆ √∆ √Ø ¬∂‘ Ì∆ ‹∂ ¡≈Í∂ Ó≥È
ÒÚ∂◊≈ ª ‹È∂¿∞ Í≈Ú∂◊≈Õ Âª ’≈¨ ¡≈«÷¡≈ Ï⁄≈ Ó‘≈Íπapple÷ Ì∆ ‹◊ Á∆ ⁄≈Ò ’appleÁ∂ ¡≈¬∂
‘ÈÕ Âª Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ «‹Ú∂∫ Â∞√≈‚∆ apple‹≈«¬ ª Ï≈Ï∂ ˘ ‹È∂¿± Íπ¡≈«¬’∂ ’≈¨ ÿapple «Ò¡≈«¬¡≈Õ
Ï≈Ï≈ √Á≈ √øª È≈Ò √ø◊ ’apple∂Õ
ÓπÒª Í≈√
√Ø ‹Ï Ï≈Ï≈ Á√ª Ïapple√ª Á≈ ‘Ø«¬¡≈ ª «¬’ «ÁÈ apple≈«¬ ÏπÒ≈apple ’«‘¡≈ «’ ’≈¨
‹∂ ±ø ÍπºÂapple ˘ Î≈√∆ ÍÛ≈Ú∂∫ ª ’øÓ «√÷∂Õ Âª √≈apple≈ ’øÓ Â∂apple∂ ‘Ú≈Ò∂ ’apple∆¬∂Õ Âª ’∞ÂÏÁ∆È
’≈‹∆ Í≈√ ¡◊∂ ÷Âz≤∆¡ª Á∂ ÍπÂz ÍÛÁ∂ √∂Õ √Ø ¿∞√Á∂ Í≈√ Ï≈Ï∂ ˘ ’≈¨ ÒÀ «◊¡≈Õ Âª ÓπÒª
’‘≈ ‘∂ È≈È’ ±ø Î≈apple√∆ ÍÛ, ¡apple ÓπÒª È∂ ’≈«¬Á≈ Î≈apple√∆ ‹Ø ¡ÒÎ ÂØ∫ Ô∂ Â’ «Ò÷ «ÁºÂ≈

336
¡apple Ò◊≈ Ï≈Ï∂ ˘ ÍÛ≈Ú‰Õ Â≈ Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈, ± ø «¬√ Á∂ Ó≈«¬È∂ ‹≈‰È≈ ‘À∫Õ Âª ÓπÒª ’«‘¡≈
ÓÀ∫ ª È‘∆∫ ‹≈‰Â≈ ¡apple ‹∂ ±ø ‹≈‰Â≈ ‘À ª √π‰≈«¬, ª Ï≈Ï≈ ‹∆ Ò∂ √π‰≈Ú‰Õ ÏÀ∫ :-
¡ÒÎ ¡Ò≈ ˘ Ô≈Á ’apple ◊ÎÒ ÓÈ‘π «Ï√≈appleÕ
(«¬‘ ◊πapple» ◊ÃøÊ √≈«‘Ï «Ú⁄ È‘∆∫ ‘À)
‹ª ¬∂‘ ÏÀ∫ Ï≈Ï∂ ’‘∂ ª ÓπÒª ’«‘¡≈ ‘∂ ’≈¨ Â∂apple≈ ÍπÂz ‹Ø ‘À √Ø ÚÒ∆ ‘Ø«¬¡≈ ‘À
¡apple «¬‘ «‘øÁ» Óπ√ÒÓ≈È ÁØ‘ª ˘ «ÈÚ≈Ú∂◊≈ ¡apple ÏÈ≈apple√ ÓÀ∫ ¡Â∂ Ó’∂ ÓÁ∆È∂ «Ú÷∂ «¬√ Á∆
’∆appleÂ∆ ‘ØÚ∂◊∆, ª Ï≈Ï≈ Â∂ ’≈¨ Î∂apple ÿapple ¡≈¬∂Õ
÷Â∂ ‘«apple¡≈
Ï‘πÛØ∫ Ï≈Ï≈ Ïapple√ª Ï≈appleª ’≈ ‘»¡≈, ª ¬∂’ «ÁÈ ’≈¨ ’≈ ‹Ø Ú≈◊∆ ◊≈¬∆¡ª ¡apple
Ó‘∆¡ª ˘ ⁄appleªÚÁ≈ √∆, √Ø appleπ√ ◊«¬¡≈Õ Âª ’≈¨ ’«‘¡≈, ‹∆ Ó‘∆¡ª ÿapple ÷ÒØÂ∆¡ª ‘È
¡apple ¡√∆ ª......˘ ¡≈÷ È‘∆∫ √’Á∂ ‹Ø ⁄apple≈«‘ «Ò¡≈Ú∂Õ Âª Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ «’ √Ã∆ «¥ÙÈ È∂
ÿapple Á∆¡ª ◊¿»¡ª ⁄apple≈¬∆¡ª ‘∆ ‘ÀÈ √Ø ¡√∆∫ Ú∆ ⁄apple≈«¬ «Ò¡≈Úª◊∂Õ Âª Ï≈Ï≈ ÷πø‚∆ ÒÀ ’∂
Ó‘∆¡ª ⁄apple≈Ú‰∂ ◊«¬¡≈Õ √Ø «¬’ «Ïä Á∂ ÂÒ∂ ·ß„∆ ¤≈«¬¡≈ Á∂ √Ó≈Ë Ò◊≈«¬ ’apple ÏÀ·
apple«‘¡≈Õ ¡apple Ó‘∆∫ ⁄appleÈ∂ ’Ø ¤‚ «ÁÂ∆¡ª Â≈ Ó‘∆∫ ÷∂Âz∆ ˘ ‹≈«¬ ͬ∆¡ª, √Ø ÷∂Âz ÷≈«¬ ÷≈«¬
’∂ appleµ‹ ’∂ Ï«‘ apple‘∆¡ªÕ ¡apple ÷≈ÚøÁ ÷∂Â∆ Á≈ «’¡≈ Ú∂÷∂ ‹Ø ÷∂Âz∆ Ó‘∆∫ ¿∞‹≈Û ◊¬∆¡ª ‘À∫Õ Âª
˙‘ Ó‘∆∫ ˘ ‘’ ’∂ apple≈«¬ ÏπÒ≈apple Í≈√ ÒÀ «◊¡≈ ¡apple ¿∞√ «¥√≈‰ ¡≈«÷¡≈, ‹Ø Ó‘∆∫ ÷∂ ¿∞‹≈Û
◊¬∆¡ª ‘ÀÈÕ Âª apple≈«¬ ÏπÒ≈apple ¡≈«÷¡≈, ’≈¨ ˘ √ÁØ Âª ’≈¨ ¡≈«¬¡≈Õ ¡apple apple≈«¬ ÏπÒ≈apple
’«‘¡≈, ’∂ Â∂apple∂ ÍπÂz ÷∂ ¿∞‹≈«Û¡≈ ‘À √Ø Â±ø ‹≈«¬’∂ ¿∞‹≈Û≈ Ìapple Á∂‘Õ Âª apple≈«¬ ÏπÒ≈apple Á∂
«Í¡≈Á∂ È≈Ò ÒÀ ’apple «‹Ó∆Á≈apple ¡Â∂ ’≈Ò» ÁØÈØ Ï≈Ï∂ È≈È’ Í≈√ ¡≈¬∂Õ Âª ¡◊∂ Ï≈Ï≈ ÏÀ·≈
‘À √∆Õ Âª ’≈¨ ¡≈«¬’∂ ’«‘¡≈, «’ ‘∂ È≈È’ Ó‘∆¡ª «‹Ó∆Á≈apple Á≈ ÷∂ ¿∞‹≈«Û¡≈ ‘À ¡apple
apple≈«¬ Á∂ «Í¡≈Á∂ È≈Ò ¡ªÁ∂ ‘È ‹Ø ¿∞‹≈Û Ìapple Á∂‘Õ Âª Ï≈Ï∂ ‹∆ ’«‘¡≈ «’ ¿∞Ê∂ ª «¬’
Â∆Ò≈ Ì∆ È‘∆∫ ‡π«’¡≈ ÂªÕ «Í¡≈«Á¡ª ˘ È≈Ò ÒÀ ’∂ ÷∂Â∆ «Á÷≈¬∆ ª ÷∂Â∆ ¡º◊∂ È≈ÒØ∫ Ì∆
√Ú≈¬∆ ‹øÓ∆ ‘ج∆ Ú∂÷∆Õ Âª Ú∂÷’∂ √Ì ÒØ’ ¡Ó⁄apple‹ ‘Ø ◊¬∂Õ
«Ïä Á∆ ¤≈«¬¡≈
ª «Îapple «’ÂÈ∂’∞ «ÁÈ Ï∆Â∂ ‹Ø «¬’ «ÁÈ apple≈«¬ «Ù’≈apple ⁄«Û¡≈ √∆ ¡Â∂ Ï≈Ï≈ ‹∆
«¬’ Ú‰ Á∂ ‘∂· ·ß„∆ ¤≈Ú∂∫ √πÂ≈ «Í¡≈ √∆Õ ¡apple ‹Ï Â∆√apple≈ Í«‘apple Ï∆ ◊«¬¡≈, ª apple≈«¬
«Ù’≈apple ÷∂‚’∂ Óπ«Û¡≈Õ ¡apple ÂÁØ∫ Áappleıª Â∆ ¤≈«¬¡≈ „Ò ◊¬∆ √∆ Íapple «‹√ Ú‰ Á∂ ‘∂· Ï≈Ï≈
√πÂ≈ «Í¡≈ √∆ ¿∞√ Á∆ ¤ªÚ «‹ ’∆ «Â ÷ÒØÂ∆ √∆Õ Âª apple≈«¬ ÏπÒ≈apple È∂ ¡≈«÷¡≈ «’ Ì≈¬∆
¡◊∂ ÷∂Â∆ Á∆ ◊Ò «‚·∆ √≈‹∂ ¡Â∂ ‘π‰ «Ïä Á∆ ¤≈«¬¡≈ ÚÒ Ì∆ Á∂÷Ø ¡Â∂ ¬∂‘ ‹Á Á≈ Á∂√
Ó∂apple∂ «Ú⁄ ÍÀÁ≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘À ÂÁ Á≈ Ó∂apple∂ ÿapple Ó≈Ò ¡apple ËÈ Ï‘π ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ Âª Â∂ «¬‘ ’ج∆
÷πÁ≈«¬ Á≈ ÚÒ∆ ‘À......
ÚÀÁ ÏπÒ≈«¬¡≈
ª «Îapple Ï≈Ï≈ ‹Ï Ï≈appleª Ïapple√ª Á≈ ‘Ø«¬¡≈, ª ¡≥Áapple ‹≈«¬’∂ ¡apple √Ó≈Ë Ò◊≈«¬’∂

337
√Ú∂∫ ª √ºπÂ≈ ‘∆ apple‘∂Õ ¡‹ ‹∂ Ï≈‘apple ‹≈«¬ Ï‘∂ ª «√Ë ¡≈√‰ Ó≈apple ’∂ ÏÀ·≈ ‘∆ apple‘∂Õ Âª ÒØ’ª
¡≈«÷¡≈, ’≈¨ Âø» ’ج∆ ÍπÂz Á≈ ¡¿∞÷Ë ’apple ª ’≈¨ ÚÀÁ ÏπÒ≈«¬¡≈ ¡apple Ï≈Ï∂ Á∆ Ϫ‘ ‘˘
ÚÀÁ «Í¡≈ ‡‡¡ØÒ∂ Â≈ Ï≈Ï≈ ÏØ«Ò¡≈ :-
ÚÀÁ ÏπÒ≈«¬¡≈ ÚÀÁ◊∆ Í’Û „ø„ØÒ∂ Ϫ‘≈Õ
ÌØÒ≈ ÚÀÁπ È≈ ‹≈‰¬∆ ’apple’ ’Ò∂‹∂ Ó≈«‘Õ
[√ÒØ’ Ó‘Ò≈ 1 ÿapple 1 Õ 2 Õ (595)]
‹≈ «¬‘π √Áπ Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ ª ÚÀÁ ÏØ«Ò¡≈ ‘∂ ’≈¨ Â∂apple∂ ÍπÂz ˘ ’ج∆ appleØ◊ È‘∆∫, ±ø
√ø√≈ È≈ ’apple ’ÔØ∫«’ «¬‘ √ª¬∆ Á≈ Ì◊ ÍÀÁ≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ ÍπÈ≈ ÚÀÁ≈ ⁄ÒÁ≈ «apple‘≈Õ
¡√Ò ÷∂Â∆ Â∂ ¡√Ò ÚÍ≈apple
¡Â∂ ‹Ï Ï≈Ï≈ Ïapple√ª Â∂appleª Á≈ ‘Ø«¬¡≈ ª ÒØ’ª ¡≈«÷¡≈ ‘∂ ’≈¨ Âø» ÍπÂz ˘ «’Â∂
«’apple Ò≈«¬ Ó «’apple «Ú⁄ «¬√ Á≈ ÓÈ Íapple⁄Á≈ ‘ØÚ∂Õ Âª ’≈Ò± ¡≈«÷¡≈ ‘∂ È≈È’ ‹∆,
√≈˘ ÒØ’ ¿∞ÒªÌÁ∂ «ÁøÁ∂ ‘È ‹Ø ’≈¨ Á≈ ÍπÂz Ó÷º‡» ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ Âª Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈, ‘∂ ’≈¨
‹∆ ¡√ª ¬∂‚∆ ÷º‡∆ ÷‡∆ ‘À ‹Ø √≈apple≈ ‹◊ Úapple√≈Ú∂◊≈, Â∂ ±ø Ì∆ Úapple√≈¬∂∫◊≈Õ Âª ’≈¨
¡≈«÷¡≈ Ï⁄≈ ±ø ÷»‘ª Â∂ Ú≈‘∆ ’appleÚ≈¬∆ ‘À ˙‘ ¡À√∆ ‹øÓ∆ ‘À ‹Ø √Ì ’ج∆ Úapple√≈ÚÀ◊≈Õ Âª
’≈¨ ¡≈«÷¡ª, ÓÀ∫ ª È≈‘∆ «‚·∆Õ Âª Ï≈Ï∂ ÙÏÁ ÏØ«Ò¡≈ :-
ÓÒ ‘≈Ò∆ «’apple√≈‰∆∆ ’apple‰∆ √appleÓ Í≈‰∆ ÂÈ ÷∂ÂÕ
[√Øapple«· Ó‘Ò≈ 1 ÿapple 1 Õ 2 Õ (595)]
«Ú¡≈‘ Â∂ ◊Ñ√Â∆ ‹∆ÚÈ
‹Á Ï≈Ï≈ Ïapple√ª ⁄‘π˪ ’≈ ‘Ø«¬¡≈ ª ÒØ’ª ¡≈«÷¡≈, ’≈¨ ±ø ÍπÂz ˘ «’Â∂
«Ú¡≈‘πÕ Âª «¬’ Ó»Ò≈ ‹≈ Á≈ ⁄‘π‰ª ÷Âz∆ ¡apple Ú‡≈Ò∂ Úº√Á≈ √∆ ‹Ø ¿∞√Á∂ ÿapple √’≈¬∆
’∆Â∆Õ ¡Â∂ Ú∆¡≈‘ Á≈ ¡≈appleøÌ ’∆Â≈Õ Âª ‹À apple≈Ó ˘ ¡apple Ï∆Ï∆ È≈È’∆ ˘ √ÁÚ≈«¬¡≈ ª
Ï∆Ï∆ È≈È’∆ ¡≈¬∆ ¡Â∂ ‹À apple≈Ó ¡≈͉∆ «⁄º·∆ «Ò÷∆ ‹Ø ÓÀ∫ Íapple≈«¬¡≈ ÈØ’apple ‘ªÕ ª Ï≈Ï∂ Á≈
«Ú¡≈‘ ’≈¨ È∂ ’∆¡≈ Íapple Ï≈Ï≈ «¬√Âz∆ È≈Ò Ï‘πÂ≈ ÓØ‘ È ’apple∂ ¡apple «Îapple «¬’ «ÁÈ Ï∆Ï∆
È≈È’∆ È∂ ’«‘¡≈ «’ Ó≈Â≈ ‹∆ Â∞√∆∫ ◊πapple» È≈È’ ‹∆ ˘ ’‘Ø, ‹Ø Ó∂apple∂ ÿapple ÍπÂz ‘ØÚÀÕ Âª Ó≈Â≈
‹∆ ’∂ ’‘∂ ◊πapple» È≈È’ ‹∆ È∂ Ï∆Ï∆ È≈È’∆ ˘ «¬’ ÒΩ∫◊ ¡apple Ò≈⁄∆ «ÁºÂ∆ ¡apple ’«‘¡≈ «’
«¬’ ÍπÂz ‘ØÚ∂◊≈ ¡apple «¬’ Ë∆ ‘ØÚ∂◊∆ ª Ï∆Ï∆ È≈È’∆ ˘ Ï‘πÂ∂ Ï√Âapple ¡apple Ó«·¡≈¬∆ Á∂ ’∂
«ÚÁ≈ ’∆Â≈Õ Âª Ï∆Ï∆ È≈È’∆ ◊πapple» È≈È’ ˘ ’«‘¡≈, ‹Ø ‹∆ ‹À apple≈Ó Â∞√≈‚∂ Áapple√È Á∆ Ï‘πÂ
⁄≈‘È≈ ’appleÁ≈ ‘ÀÕ Âª Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈ ‹Ø ¡√∆∫ ¡≈Úª◊∂, ª Ï∆Ï∆ «ÚÁ≈ ‘ج∆Õ
¡Â∂ «Îapple Ï≈Ï∂ «¬’ «ÁÈ ’≈¨ ˘ ¡≈«÷¡≈, ‹Ø ¡√≈‚≈ «appleÁ≈ Â∆appleʪ Á∂ «¬√È≈È
˘ ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ Âª ’≈¨ ¡≈«÷¡≈, Ϻ⁄≈ Â∞«‘ ª ‘π‰∂ «Ú¡≈‘π ’∆¡≈ ‘À ¡apple ’ج∆ ÍπÂapple Ë∆¡
ª «Í¤∂ Íapple⁄∂ ‹Ø◊≈ ‘ØÚ∂Õ Âª Ï≈Ï∂ ‹∆ ÍπÈ≈ «¬√Âz∆ ˘ ÁØ«¬ ÒΩ∫◊ «ÁÂ∂ ª √Ó≈ Í≈«¬’∂ ÍπÂapple
‹ø«Ó¡≈ ¡Â∂ Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ «¬√ Á≈ È≈Ó «√apple∆ ⁄øÁ apple÷Ø ’ÔØ∫«’ √Ã∆ ‹Ω √ΩÌ≈ «¬√’∂ Óπ÷ ’∆ ‘À

338
√Ø ⁄øÁzÓ∂ Ú ‘ØÚ∂◊∆ ¡apple «¬√ ’≈ Í≥Ê ⁄Ò∂◊≈Õ ¡apple ‹Â∆ Íπapple÷ ‘ØÚØ◊≈Õ Âª ’≈¨ ’«‘¡≈ ’∂
’ج∆ «¬Ú∂‘≈ ÍπÂapple ‘ØÚ∂ ‹Ø «‹√ ’≈ Úø√ √≈apple∂ ’Ò‹π◊ «Ú⁄ ⁄Ò≈ ‹≈Ú∂Õ Âª ¡◊Ò∂ Ïapple√ ‘Øapple
Ï∂‡≈ ‹ø«Ó¡≈Õ Âª Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ «¬√ ’≈ È≈Ó Ò÷Ó∆ Á≈√ apple÷Ø ’ÔØ∫«’ Ò÷Ó∆ «¬√ Á∆ Á≈√
‘ØÚ∂◊∆, ¡apple ÏÛ≈ «¬√ Á≈ ’∞Ò ‘ØÚÀ◊≈, ¡apple «¬√Á∂ Ïø√ ÓÀ∫ «√Ë ‘ØÚÈ◊∂, ¡apple ËÈ∆ ‘ØÚÈ◊∂
¡apple ◊Ô≈È∆ ‘ØÚÈ◊∂ ¡apple «¬√ Á≈ Úø√ «ÁÈØ «ÁÈ ÚËÁ≈ ‹≈ÚÀ◊≈Õ Âª Ï‚∆ ÚË≈¬∆ ‘ج∆ ¡apple
Ï‘π Á≈È ÍπøÈ ‘ج∂Õ
ÓappleÁ≈È∂ Á∆ ÒÛ’∆ Á≈ «Ú¡≈‘
¡Â∂ ‹Ï Ï≈Ï≈ Ú∆‘ª Ïapple√ª ’≈ ‘Ø«¬¡≈, ª «¬’ «ÁÈ ÓappleÁ≈È∂ ˘ ’«‘¡≈ ‹Ø ¡√∆∫
Â∆appleʪ ˘ ‹≈Ú≈◊∂ √Ø Â±ø ¡√≈‚∂ È≈Ò ⁄Ò∂∫◊≈? ª ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈, ‹∆ «‹Ú∂∫ Â∞√≈‚∆
apple‹≈«¬, Íapple Ó∂apple∆ ’ø«È¡≈ Úapple ÍÃ≈ÍÂ∆ ‘ÀÕ √Ø ¿∞√ Á≈ Ú∆¡‘π ’appleª ª ÓÀ∫ ⁄ÒªÕ Âª «¬’ «√÷
˘ ‘π’Ó ‘Ø«¬¡≈ ‘À, ‘∂ Ì≈¬∆ «√÷≈ ‹Ø ’∞¤ ÓappleÁ≈È≈ ¡≈÷∂ √Ø appleπ‹» ¡≈‰’≈apple ª ¿∞√ ¡≈«÷¡≈
‹∆ Ó∂apple∂ ¿∞Â∂ Á«¬¡≈ ‘ج∆ ª Ï⁄È ‘Ø«¬¡≈ ÓappleÁ≈«È¡ª ÂÀ˘ «’ÂÈ≈ ’π ÷apple⁄ ÒØÛ∆∫Á≈ ‘ÀÕ
ª ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈, ‹∆ ¡√∆ ‚±øÓ ‘ª √Ω appleπÍÔ∂ √Ω √Ú≈ √Ω «Ú⁄ ’øÓ ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ Âª Ï⁄È
‘Ø«¬¡≈ ÓappleÁ≈«È¡ª Á»‰≈ Ò≈˙ ‹Ø ‘¤∆ Âappleª Ú∆Ú≈‘ ‘Ø ‹≈Ú∂ ¡apple ‹Ø ’∞¤ ÂÀ˘ Ï√Âapple Ì»÷‰
ÒØÛ∆∫Á∂ ‘È √Ø Ì≈¬∆ ◊πapple«Á¡¡≈Ò ˘ «Ò÷ Á∂‘Õ √Ø ‹Ï ¿∞√ ¡„≈¬∆ √Ω appleπÍÔ∂ Á∆ «‹øÈ√ «Ò÷
«ÁÂ∆Õ Âª Ï⁄È ‘Ø«¬¡≈ Ì≈¬∆ ◊πapple«Á¡≈Ò Âπ√ª ÌÒ’∂ √≈ «Á‘≈Û∆ Ò≈‘Ωapple ‹≈‰≈ ¡apple ÌÒ’∂
√≈ «Á‘≈‚∆ «‹øÈ√ ÷apple∆Á ’∂ apple≈Ú∆˙∫ ¿∞apple≈apple ‘Ø apple«‘‰≈ ¡apple Íapple√Ø∫ √≈ «Á‘≈Û∆ «¬Ê∂ Í‘πø⁄‰≈
±ø «È‘≈Ò ‘ØÚ∂∫◊≈Õ Âª ¿∞‘ «√÷ √≈ «Á‘≈‚∆ Ò≈‘Ωapple «◊¡≈; ¡apple ÓÈ√π÷ Ï≈‰∆¬∂∫ È≈Ò ¿∞√Á≈
ÚÍ≈apple √∆Õ √Ø ¿∞√ Á∂ ‘Ú≈Ò∂ ’≈◊ ‹≈«¬ ’∆Â≈ ¡apple ’«‘¡≈ «’ ÓÀ˘ ¡‹Ø √ΩÁ≈ ÒÀ Á∂‘ ’ÔØ∫
‹Ø ÓÀ∫ apple≈Ú∆˙∫ Í≈apple ‘Ø apple«‘‰≈ ‘À ¡apple ¿∞Ȫ Á≈ Ï⁄È ÓÀ∫ ÓØÛ È‘∆∫ √’Á≈ ª ÓÈ√π÷ ¡≈«÷¡≈
‹Ø ’Ò‹π◊ «Ú⁄ «¬‹∂‘∂ ’ØÛ∂ √≈Ë ‘È ‹Ø ±ø ¿∞Ȫ Á≈ ’«‘¡≈ ÓØÛ È‘∆∫ √’Á≈Õ Âª ¿∞√ È∂
’«‘¡≈ «’ Ó∂apple∂ ◊πapple» ‹Ø ‘È √Ø ¿∞Ȫ Á≈ È≈ ◊πapple» È≈È’ ‹∆ ‘À ¡apple ÂÒÚø‚∆ «Ú⁄ apple«‘øÁ∂
‘ÈÕ ¡apple ¿∞È∑ª Á≈ Áapple√È Á∂«÷¡ª √ªÂ ¡ªÚÁ∆ ‘À, ¡apple ¿∞Ȫ Ï⁄È √π«‰¡≈ ¡¿∞◊‰ ÿ‡
‹ªÁ∂ ‘È, ¡apple ◊π‰ Íapple◊‡ ‘Ø«¬ ¡ªÚÁ∂ ‘ÈÕ Âª Ï≈‰∆¬∂∫ √≈apple∂ «ÁÈ «Ú⁄ √Ì∂ √ΩÁ∂ «Â¡≈apple
’apple «ÁÂ∂ ¡Â∂ ¡≈«÷¡≈ ÓÀ∫ Ì∆ Â∂apple∂ È≈Ò ⁄ÒÁ≈ ‘ªÕ ‹Ø ‹∂ ª ¿∞√ Ó∂apple≈ ÓÈ √ªÂ ’apple «ÁÂ≈
ª ÓÀ∫ √ÌØ √¿∞Á∂ ¡≈͉∂ Ò∂÷∂ Á∂ ¡≈Ú√ª, È‘∆∫ ª Â∂apple∂ Ò∂÷∂ Á∂√ªÕ √Ø ÁØÈØ apple≈Ú∆ Á∂ ¿∞apple≈apple
¡≈ apple‘∂Õ Á»‹∂ «ÁÈ Ï≈Ï∂ Á∂ Áapple√È ¡≈È Ò◊∂Õ Âª ÓappleÁ≈È∂ ˘ √Ì Ú√ ͑π⁄≈¬∆Õ Âª Ï≈Ï∂
Íπ«¤¡≈ Ì≈¬∆ Â∂apple≈ È≈ ’∆ ‘ÀÕ Âª ¿∞√ ’«‘¡≈ Ó∂apple≈ È≈ ÓÈÓπ÷ ‘À ª Ï⁄È ‘Ø«¬¡≈ ÓÈ
˘ Óπ÷ ÂÁ∂ ‘À ‹∂ apple≈◊ ÁÚÀ÷ Á∆ ÓÒ Á»apple ‘ØÚ∂Õ
.... ª Ï≈‰∆¬∂∫ ’‘≈ ‹∆ √⁄∂ Í≈«Â√≈‘ ÓÀ˘ ¡≈͉≈ «√÷ ’apple∆¬∂ ‹∆, ª Ï≈Ï∂
’«‘¡≈, ¬∂‘∆ «√÷Ô≈ ‹ØÛ∂ ¡≥◊∆’≈apple ’appleÂ∂ ‘À∫ √Ø«¬ «√÷ ‘À∫Õ Âª ¿∞√ ’«‘¡≈ ‹∆ ¬∂‘ √Óπº◊apple∆

339
‹Ø ÓappleÁ≈È∂ Á∂ Ú≈√Â∂ ÒÀ ¡≈«¬¡≈ ‘Ø∫ √Ø ÓÀ∫∫ ¡≈Í Ê∆∫‘∆ Â∞√≈‚∆ Ì∂‡ ’∆Â∆Õ Âª Ì≈¬∆ ◊πapple«Á¡≈Ò
’«‘¡≈, «’ ¬∂‘ ª ÓÀ ‘π’Ó ‘Ø«¬¡≈ ‘À ¡apple ¬∂√ Á∂ ª ÓÀ∫ appleπÍÔ∂ Á∂Ú‰∂ ‘ÈÕ Âª Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈
¬∂‘ Ú√ ÓÈÓπ÷ Á∂‘∆ Ò∂÷∂ apple«‘‰ Á∂∂‘Õ ¡Â∂ ¡„≈¬∆ √Ø appleπÍÔ≈ ÓappleÁ≈È∂ Á∂ ¿∞ÂÒ∂ ÷apple⁄ ˘ ±ø
Á∂‘Õ Âª ÁØÈ∂ È∂ ÓÊ≈ ‡∂’Ô≈ ¡apple apple√Â∆ Ì∆ ¡apple „≈¬∆ √Ω appleπÍÔ≈ Ì∆ ÓappleÁ≈È∂ Á∂ ¡◊∂ apple«÷¡≈Õ
ª Ï≈‰∆¬∂ «ÚÁ≈ ‘Ø«¬’ ’∂ Ò≈‘Ωapple ˘ ◊«¬¡≈Õ
√πÒÂ≈ÈÍπapple ‹≈‰≈
¡apple Ï≈Ï∂ È∂ ÓappleÁ≈È∂ ’«‘¡≈ «’ ¡√∆∫ √πÒÂ≈ÈÍπapple ‹À apple≈Ó apple≈Ó Í≈√ ‹ªÁ∂ ‘ªÕ √Ø
«¬√ Ú∂Ò∂ ±ø «ÚÚ≈‘ ÂØ∫ Ú∂‘Ò≈ ‘Ø ’∂ ¡≈Ú∂∫◊≈ ÂÁ ¡√∆∫ Â∆appleʪ ˘ ‹≈Úª◊∂Õ Âª Á»√apple∂ «ÁÈ
«⁄·∆ ’≈¨ ˘ ‹À apple≈Ó Á∆ ¡≈«¬ Í‘πÂ∆ ‹Ø Ï≈Ï∂ È≈È’ Á≈ Áapple√È ¡√∆∫ ’∆Â≈ ⁄≈‘πøÈ∂ ‘ª
¡Â∂ ‹∂ «¬Ê∂ ¡≈ÚÀ◊≈ ª ¡√∆∫ «’√∂ «’apple ’≈apple Ì∆ Ò≈«¬ Á∂Úª◊∂Õ Âª ’≈¨ ¡≈«÷¡≈ Ï⁄≈
È≈È’ ‹∆ ÂÀ˘ ‹À apple≈Ó √Á ÿ«Ò¡≈ ‘ÀÕ Âª Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈ ÌÒ≈ ‹∆ ‹Ø Â∞√≈‚∆ apple‹≈«¬ ‘ØÚÀÕ
ª Ï≈Ï∂ √πÒÂ≈È Íπapple Á∂ ‹≈Ú‰∂ Á∆ «Â¡≈apple∆ ’∆Â∆ ª «¬√Âz∆ ’«‘¡≈ «’ ‹∂ Â∞√∆∫ «¬Ê∂ apple«‘øÁ∂
√∂ Â≈ √≈‚∂ Ì≈‰∂ apple≈‹ √∆ √≈apple∂ ‹◊ Á≈ ¡apple ‹∂ Â∞√∆ ⁄ÒÁ∂ ‘Ø Âª Ó∂˘ Ú∆ ÒÀ ⁄ÒØÕ Âª Ï⁄È
‘Ø«¬¡≈ ¡√∆∫ fiÏÁ∂ ¡≈Úª◊∂ ¡Â∂ Â∂apple≈ apple≈‹ «ÁÈØ «ÁÈ ÚËÁ≈ ‹≈Ú∂◊≈, √Ø Âø» ÷≈Âapple ‹Ó≈
‘Ø‘π ÂÏ Ï≈Ï≈≈ ¿∞· Â∞«apple¡≈ √Ø «’ÂÒ◊ ’∂ «ÓÒ∂ Â∂ ÿapple ÒÀ «◊¡≈Õ Âª Á»‹∂ «ÁÈ ‹À apple≈Ó
Íapple√Á≈ ÒÀ ’∂ ÁΩÒ ÷≈È ˘ ‹≈«¬ «Ó«Ò¡≈Õ Âª ÁΩÒ ÷≈È Ï‘π ÍÃ√øÈ ‘Ø«¬¡≈ ¡apple ’‘Ô≈
«’ «¬‘ ÌÒ≈ «Á¡≈ÒÂÁ≈apple Șapple ¡≈ÚÂ≈ ‘À, ªÂ∂ Â∞√∆∫ √≈‚≈ ’øÓ ¿∞·≈˙Õ Âª Ï≈Ï∂
’«‘¡≈, ¡√∆∫ Âπ√≈‚≈ ’øÓ È‘∆∫ ¿∞·≈ÚÂ∂ ’ÔØ∫ ‹Ø Â∞√∆∫ apple≈‹∂ ÒØ’ ‘Ø ¡apple «Ú⁄≈apple È‘∆∫ ’appleÁ∂
¡apple ÒØ’ª: Á∆¡ª ⁄π◊Ò∆¡ª Ï‘π √π‰Á∂ ‘Ø, ª ı≈È ¡≈«÷¡≈ ‘∂ È≈È’ Â∂apple∂ ¿∞Â∂ ¡√∆∫
⁄π◊Ò∆¡ª È‘∆∫ √π‰ª◊∂ ª «¬’ Á∂ÚÁ ÷≈È Á≈ Á∆Ú≈È ‘À √∆ ¡Â∂ ÏÑӉ≈ Á≈ «√÷ √∆
‹Ø ¿∞√ ˘ √Á ’∂ ¡≈«÷¡≈ ’∂ Ó∂apple∂ ÿapple Á≈ ’øÓ ¬∂√ ˘ √Ω∫ÍÁ∂ ‘Ø Âª≈ Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈ «’ ‘Øapple
’øÓ ÓÀ∫ È‘∆∫ ÒÀ∫Á≈, Íapple ‹ØÛ≈ ‹À apple≈Ó ÓØÁ∆÷≈È≈ Ò≈«¬¡≈ ‘À ÓÀ∫ ˙√ Á∂ È≈Ò ’øÓ ’appleª◊≈Õ
ÓØÁ∆÷≈È≈ √Ì≈«Ò¡≈
ª ‹À apple≈Ó Ï≈Ï∂ ˘ ÿapple ÒÀ «◊¡≈ ¡apple ÓØÁ∆÷≈È∂ Á≈ ’≈◊ «Ò÷Ú≈«¬’∂ ÒÀ ¡≈«¬¡≈
¡apple «‹ÂÈ∆¡ª «‹È√ª ‘À√È √Ø √Ì ‘Ú≈Ò∂ ’∆Â∂Õ Âª Ï≈Ï≈ Í≈¿∞ Á∂ Ú‡∂ Á∆ ÍÀapple∆ Í≈«¬¡≈
’ÔØ∫ «’ ËøÈ ¬∂‘ ‘À «‹√È∂ ¡≈Í ˘ ÿ‡ ’‘≈«¬¡≈ ‘À ÂÏ Ï≈Ï≈ Ò◊≈ ÓØÁ∆÷≈È≈ ’appleÈ∂ È≈Ò
¡≈«¬¡ª ◊«¬¡≈ √≈˪ √øÂ≈ ˘ Ì∆ ÷Ú≈«¬¡≈ ’apple∂ ¡apple Ï√Âz Ú≈Ò∂ «Á¡≈ ’apple∂Õ Âª Á∆Ú≈È
˘ ÷Ïapple ‘ج∆ √Ø Á∆Ú≈È È∂ ÂØÒ‰ Ú≈«Ò¡ª ˘ ¡Â∂ «Ò÷‰ Ú≈«Ò¡ª ˘ √Á ’∂ Íπ«¤¡≈ ‹Ø
÷apple≈«¬Â «’ÂÈ∆ ¿∞·Á∆ ‘À ¡Â∂ ÷≈È Á≈ ÷apple⁄ «’ÂÈ≈ ’∞ ¿∞·Á≈ ‘ÀÕ Âª ¿∞Ȫ ¡≈«÷¡≈ «’
÷≈È Á∂ ÷apple⁄ Á≈ ª √Ú≈ √Ω appleπÍÔ≈ ¿∞·Á≈ ‘À ¡Â∂ ÷apple≈«¬Â Á∂ «’√∂ «ÁÈ ÂzÀ √À ¡apple «’√∂

340
«ÁÈ ⁄≈apple √À ¿∞·Á≈ ‘ÀÕ Âª «ÁÚ≈È ˙‘Ø ’≈◊Á ÒÀ ’∂ ÷≈È ˘ ‹≈«¬ «Ú÷≈«Ò¡≈ ’apple ’‘Ô≈
«’ ‹Á Á≈ È≈È’∞ ˘ ÓØÁ÷≈È≈ √Ω∫«Í¡≈ ‘À ÂÁ Á∆ ‹Ø Ï≈‘appleÒ∆ ¡≈ÓÁ‰ ‘À √Ø ˙‘Ø √ªÌÁ∂
‘ÀÈ ¡apple ¿∞Íapple Á≈ ‹Ø Â∞√≈‚≈ ÷apple⁄ ‘À √Ø ÓÀ∫ ∫Á≈Á∆ Ϋapple¡≈Á∆ ¡apple apple≈‘Á≈apple∆ Á≈ ÒÀ ’∂ ’øÓ
⁄Ò≈ÚÈ≈ ‘ª Â∂ È≈È’ Î’∆appleª Îπ’«apple¡ª ÂØ∫ √Ì Ó≈Ò ´‡ªÚÁ≈ ‘À, √Ø ‹∂ Â∞√∆∫ ¡≈÷Ø Âª ¿∞√
Á∂ È≈Ò Ò∂÷≈ ’appleØÕ Âª Á∆Ú≈È È∂ ‹À apple≈Ó ˘ ¡apple Ï≈Ï∂ ˘ √ºÁ Ì∂«‹¡≈ ª ¿∞√ Ú∂Ò∂ «ÁÚ≈È
Á≈ apple√ج∆¡≈ ⁄Ø’ª Í≈«¬’∂ apple√ج∆ Ò◊≈ √∆ ª Á∆Ú≈È ’«‘¡≈, Â∞√ª Â≈ ¡√≈‚≈ ⁄Ω’ª
Ì∂«Û¡≈ ‘À ª Â∂ ¡≥È ¡√≈‚∂ ÷≈‰ Á∂ ‘π‰ ’øÓØ ◊«¬¡≈ ‘À, ª Ï≈Ï∂ √Ò’Ø ’‘Ô≈
◊¿± Ïapple≈‘Ó‰ ’¿∞ ’apple Ò≈Ú‘π ◊ØÏapple Âapple‰ È ‹≈¬∆Õ
[√ÒØ’ Ó‘Ò≈ 1 Õ Ú≈apple ¡≈√≈ Õ 16 (472)]
√»Â’ Á≈ ÷≥‚‰
«¬’ «ÁÈ «ÁÚ≈È Î∂apple ÏÃ‘Ó ÌØ‹ ’∆Â≈ ¡apple ¿∞√ Á∂ ÿapple ÍπÂapple ‹ø«Ó¡≈ √∆ ª
ÏÑӉ≈ ¡≈«÷¡≈ √»Â’ Í≈«¬¡≈ ‘À ¡√∆∫ È‘∆∫ ÷ªÁ∂Õ Âª Á∆Ú≈È Ï≈Ï∂ Í≈√ ¡≈«¬¡≈ ¡apple
’√Ô≈ ‹Ø Ó∂apple≈ Ë≈Ó≈ Í’≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘À ¡apple ¡ÀÚ∂∫ ‹ªÁ≈ ‘À ª Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈ ‹∂ ÏÑӉ È‘∆∫
÷ªÁ∂ ª ¬∆‘ª ‘∆ ÒÀ ¡≈˙, ¡√∆∫ √≈˪ ˘ ÷Ú≈Ò∆¡À◊∂Õ √Ø ‹ª Ï≈Ï∂ √≈apple≈ ÍÃ√≈«Á √≈˪
÷π¡≈«Ò¡≈Õ Âª ÏÑӉª ¡≈«÷¡≈ Â∞√ª √»Â’ Á≈ ÍÃ√≈«Á √≈˪ ˘ ÷πÚ≈«Ò¡≈ ‘À ¡apple ¡≈Í
Ì∆ ÷≈Ë≈ ‘À √Ø Â∞√∆∫ ‚ø‚ Á∂ Ò≈«¬’ ‘Ø, ª Ï≈Ï∂ √ÒØ’ ÏØ«Ò¡≈ :
‹∂ ’«apple √»Â’ ÓßÈ∆¡À √Ì ÂÀ √»Â’ ‘Ø«¬Õ
[√ÒØ’ Ó‘Ò≈ 1 Õ Ú≈apple ¡≈√≈ Õ 18 Õ (472)]
........ «¬ÂÈ≈ Ï⁄È Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ ÂÏ ÏÑӉ Ì∆ ¡apple «ÁÚ≈È Ì∆ ¡≈‰ ’appleÈ∆ Ò◊∂
ª Ï≈Ï≈ ¿πÊØ∫ «ÚÁ≈‘Ø ’∂ ÿ«apple ¡≈«¬¡≈Õ
Ú∂¬∆∫ ÍappleÚ∂√
ª Á»‹∂ «ÁÈ Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ ¡√≈‚∂ È≈Ò Â∞√∆ ÓØÁ∆÷≈È∂ Á≈ Ò∂÷≈ ’ØappleÕ Âª Á∆Ú≈È
Á∂ È≈Ò Ò∂÷≈ ’∆Â≈ ª Íapple◊‰∂ Á∆ ¡≈ÁÓ‰∆ Ì∆ Í»apple∆ ’apple «ÁÂ∆ ¡apple Í≥‹ ‘‹≈apple appleπÍÔ≈ Ì∆
Á∆Ú≈È Ú«Ò ÚË∆’ ’«„¡≈, ª Î∂apple∂ Ï≈Ï∂ ‹À apple≈Ó ˘ ¡≈«¬ ’∂ ‘‡∆ «Ú÷≈Ò «ÁºÂ∆ ‹Ø √Ì
ÍÁ≈appleʪ ’apple’∂ ÌappleÍ»apple ‘ÀÕ Âª Ï≈Ï≈ ‹∆ ¡≈«÷¡≈, ‘π‰ Âπ√∆∫ ¡Í‰≈ ’øÓ √øÌ≈ÒØ ¡apple ÓÀ∫
Â∞√≈‚≈ ’øÓ È‘∆∫ ’appleÁ≈Õ Âª ‹Àapple≈Ó «Ó≥È ’∆Â∆ ‹Ø ‹∆ Ó∂apple∂ «Úº⁄ ª ÁØ√ ’ج∆ È‘∆∫ ª «Îapple
÷≈È ˘ ÷Ïapple ‘ج∆ √Ø Á»‹∂ «ÁÈ «ÁÚ≈È ˘ ÒÀ ’∂ ⁄Û’∂ Ï≈Ï∂ Á∂ ‚∂apple∂ ¡≈«¬¡≈Õ ¡Â∂ Ï≈Ï≈
fiÒªÿ∂ ‘∆ È≈Ò ‡«‘Ò∆¬∂ ˘ ÒÀ ’∂ Ú∂¬∆∫ Â∂ «¬√È≈È ’appleÈ ¡≈«¬¡≈ ¡apple Ï√Âz ¿∞Â≈apple ’apple,
‡«‘Ò∆¬∂ ˘ «ÁÂ∂ ¡≈Í ‡πÏ∆ Ó≈apple∆ ª «Ú⁄∂ ‘∆ «Èappleø’≈apple Á∂ Á∂√ ˘ ⁄«Ò¡≈ «◊¡≈, ª Áπ«¬
Í‘apple Â∆’ ÏÀ· ÏÀ· ’apple ‡«‘Ò∆¡≈ Ï√Âz ÿapple ÒÀ ¡≈«¬¡≈Õ Âª ¿∞√È∂ ¡≈«÷¡≈ ’∂ Ï≈Ï≈ «Ú⁄∂
Ú∂¬∆∫ Á∂ «¬√È≈È ’appleÈ ˘ Ú«Û¡≈ √∆ ¡apple Î∂apple È‘∆∫ «È’«Ò¡≈ ª ÷≈È ¿∞Ê∂ Ó‘≈‹Ò ÒÀ
’∂ ◊«¬¡≈ ¡apple √≈apple∂ √ØË √≈Ë ’∂ apple≈ ˘ ÿapple ¡≈«¬¡≈, ª «Îapple √Ì∂ Ò◊∂ ¡Ó√Ø√ ’appleÈÕ Âª
¡·Ú∂∫ «ÁÈ Ï≈Ï≈ Î∂apple ¿∞√Ø ‘∆ ÿ≈‡Ø∫ «È’«Ò¡≈ ¡apple «Ú⁄ «Èappleø’≈apple È≈Ò √ØÁapple Á∆ ◊Ø√‡ ’apple

342
‘ÀÕ ¡Â∂ Âπ√≈‚≈ √apple∆apple Ï‘π «ÈappleÏÒ ‘Ø«¬ apple«‘¡≈ ‘À ª Ï≈Ï≈ ÏØ«Ò¡≈
ÌÀ Â∂appleÀ ‚apple ¡◊Ò≈ ÷«Í ÷«Í «¤‹À Á∂‘≈
[«√apple∆ apple≈◊ Ó‘Ò≈ 1 Õ 6 Õ (16)]
ÓappleÁ≈È∂ È≈Ò Ó∂Ò Â∂ Â∆appleʪ Â∂ ‹≈‰ Á∆ «Â¡≈apple∆
.... ‹ª «¬‘ Ú⁄È ’«‘ ’∂ Ï≈Ï≈ ⁄ÒÁ≈ «apple‘≈Õ ¡apple Ï≈‘apple Ú∂¬∆∫ Â∂ ¡≈È ÏÀ·≈ ª
¿∞Ê∂ ÓappleÁ≈È≈Ò appleÏ≈Ï∆ ¡≈È «Ó«Ò¡≈Õ Âª Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈, ÓappleÁ≈«È¡≈ ÌÒ≈ ’∆Â≈ ‘¬∆ ¡√∆∫
ÂÀ˘ ¿∞‚∆’Á∂ √ªÕ √Ø ‘π‰ ¡√∆∫ Â∆appleʪ ˘ ⁄ÒÁ∂ ‘ª ±ø ÂÔ≈apple ‘Ø‘πÕ Âª ÓappleÁ≈È∂ ’«‘¡≈ ‹∆
Â∞√∆∫ Â≈ ÍappleÓ∂√apple Á∂ √ø ‘Ø, ¡apple Â∞√∆∫ ª ÷ªÁ∂ Í∆∫Á∂ ’∞¤ È≈‘∆∫ Íapple ¡√∆∫ ¡≥È Í≈‰∆ Á∂ ‹∆Ú
‘ªÕ ‹Ø √≈‚∆ Â∞√≈‚∂ È≈Ò ’∆’»ø «ÈÌ∂Ú◊∆Õ Âª Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ ÓappleÁ≈«È¡ª ±ø «√Á’ ’apple ’∂
⁄Ò, ¡√∆∫ ÂÀ˘ Èß◊≈ Ìπ÷≈ È≈ apple«‘‰ Á∂Úª◊∂Õ Âª ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ ÌÒ≈ ‹∆Õ
..... ª Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈ ‘∂ ÓappleÁ≈«È¡ª ¡√≈˘ Í≈appleÏ‘ÃÓ ÊØ∫ È≈Ó Á∆ Â∂ ◊apple∆Ï∆ Á∆
Í‘Ò∂ Ï÷Ù ‘ج∆ ‘ÀÕ √Ø ‘π‰ ¡√ª ÂÍ ’appleÈ∂ ‘ª ‹Ø «¬√ Á∂ ·‘apple≈Ú‰ Ú≈√Â∂ ’appleÁ∂ ‘ªÕ ¡apple
‘π‰ ¡√ª «Ë¡≈È ’apple ’∂ «‚·≈ ‘À ª √≈apple≈ ‹◊ «ÂzÙȪ «Ú⁄ Â∂ Ï÷∆Ò∆ «Ú⁄ Í≈«¬¡≈
‹ÒÁ≈ ‘ÀÕ ¡apple «‹ √»apple‹ «ÏȪ ¡≥Áapple∂≈ ‘πøÁ≈ ‘À «Â ◊πappleª «ÏȪ ¡◊Ô≈È Á≈ ¡≥Ë∂apple ÚappleÂ
«◊¡≈ ‘ÀÕ ¡apple √Ì ÒØ’ ‘À ‘À ͬ∂ ’appleÁ∂ ‘ÀÈÕ √Ø «¬Èª Á∂ ¿∞ÍÁ∂√ Ú≈√Â∂ ¡√ª Â∆appleʪ ˘ ‹≈‰≈
‘ÀÕ «’ ‹∂ Â∆appleʪ ¿∞Â∂ ËappleÓ Á≈ ¿∞ÍÁ∂√ ‘ØÚ∂◊≈ ¡apple ‹Ø ‹≈Âz≤∆ ¡≈ÚÈ◊∂ ª √Ì ËappleÓ ˘
«ÁzÛ ’apple ‹≈‰◊∂Õ ¡Â∂ ‘π‰ Â∆appleʪ Â∂ Í≈÷≥‚ Úapple«Â¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘À ¡apple ‹Ø ‹≈Âz∆ ¡ªÚÁ∂ ‘È
¿∞È∑ª ˘ ËappleÓ È‘∆∫ ÍÃ≈Í ‘πøÁ≈Õ ¡apple ¿∞‘ ÍπøÈ Ú≈√Â∂ ¡ªÚÁ∂ ‘È ¡Â∂ Â∆appleÊ Ú≈√∆¡ª Á∆
«Èß«Á¡≈ ’appleÁ∂ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ ÂªÂ∂ ¿∞È∑ª ˘ Í≈Í ÍÃ≈Í ‘πøÁ≈ ‘À ‘πøÁ≈ ‘À √Ø «¬√ Ú≈√Â∂ ¡√ª
Â∆appleʪ Â∂ È≈Ó Á∆ ¿∞Í≈√È≈ «ÁzÛ≈Ú‰∆∆ ‘ÀÕ Âª «Îapple Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈ «’ ◊Ñ√Â∆ Á≈ Ì∂÷
Â∆appleʪ Â∂ «ÈÌÁ≈ È‘∆∫Õ √Ø Â±ø Ì∆ ¡Â∂ ÓÀ∫ Ì∆ ¿∞Á≈√∆ Á≈ Ì∂÷ ’apple Ò¬∆¬∂Õ Âª «√apple ‡ØÍ∆¡ª
apple÷ Ò¬∆¡ª ¡apple ◊Ò «Ú⁄ ⁄ØÒ∂ Í≈ Ò¬∂, ¡apple Â∂Û ◊؇∂ ÓπÂ’∂ ÏøÈ Ò¬∂, ¡apple ÍÀapple ÷Û≈Ú≈
Í≈ Ò¬∆¡ªÕ √Ø ¡◊À Ï≈Ï≈ ⁄«Ò¡≈ ‹≈ÚÀ ¡apple «Í¤∂ appleÏ≈Ï ÓØ‚∂ Â∂ apple÷ ’∂ ÓappleÁ≈È≈ ⁄«Ò¡≈
‹≈ÚÀÕ
’apple»’Ù∂Âapple Á∂ Ó∂Ò∂ Â∂
¡apple √»apple‹ ◊щ Á≈ Ó∂Ò≈ ’∞Ò÷∂Âz Á≈ √π‰ ’apple ’∂ ¿∞· Â∞apple∂ ‹Ø ËappleÂ∆ Â∂ √≈˪ √øª
Ó‘≈ÂÓª Â∂ √≈Ë √ø◊ Á≈ Áapple√È ’appleÀ :-
Ï≈Ï≈ ¡≈«¬¡≈ Â∆appleÊÀ Â∆appleÊ ÍπappleÏ √Ì∂ ’apple Á∂÷Õ
ª Ï≈Ï≈ ⁄«Ò¡≈ Â∆appleʪ ˘ √Ø «ÍÃÊÓ∂ ’∞Ò∂÷Âz ÍÃ≈Í ‘ج∂Õ ¡apple ¿∞Ê∂ √Ì «apple÷∆√apple
ÂÍ∆√apple ‹Â∆ √Â∆ apple≈‹≈ Íapple‹≈ √Ì «¬’·∂ ‘ج∂ ‘À∫ ∫√ÈÕ ÂÏ Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ ‹Ø «’√∂ ÍÃ’≈apple
«¬È’∂ √≈Ê ⁄apple⁄≈ ’apple∆ ‘ÀÕ Âª Ï≈Ï≈ ¿∞Ê∂ ¡≈√È ’apple’∂ ÏÀ· apple«‘¡≈Õ ¡Â∂ ÓappleÁ≈È∂ ˘ ’«‘¡≈,
‹Ø appleÏ≈Ï Ú‹≈«¬Õ ª «¬ÂÈ∂ «Ú⁄ Â’ apple≈‹∂ ’∆ apple≈‰∆ ¡apple ‹≈‹∂ Á≈ Ï∂‡≈ ¡≈¬∂ ¡apple «¬’ «Óapple◊
«Ù’≈apple ’≈ ¿∞Ȫ È∂ ¡≈‰ Ë«apple¡≈ ª apple≈‰∆ È∂ ¡appleÁ≈√ ’∆Â∆ ‹∂ √≈‚∂ √apple∆’ ÍÃÏÒ Í¬∂ ‘ج∂

343
‘ÈÕ ¡apple ¡√≈˘ Á∂√ «Ú⁄Ø∫ ’º„ «ÁÂ≈ ‘ÀÈ∂Õ √Ø ‹∂ Â∞√∆∫ «’appleÍ≈ ’appleØ Âª ¡√∆∫ Î∂apple Á∂√ «Ú⁄
‹≈«¬ Ú√∆¬∂ ÂÏ Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ Â∞√∆∫ ÏÃ‘Ó ÌØ‹ ’appleØÕ Âª ¿∞È∑ª ’«‘¡≈ ‘π‰ ª ¡√≈‚∂ Í≈√
ÏÃ‘Ó ÌØ‹ ‹Ø◊≈ ’∞fi È‘∆∫Õ Âª Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ «¬’ ’Øapple≈ Ó‡’≈ ÒÀ ¡≈˙ ª ¿∞‘ ’Øapple≈ Ó‡’≈
ÒÀ ¡≈«¬¡≈Õ «Îapple ’‘Ô≈ ÿ∆¿∞ ¡apple «Ó√Ò≈ «Ò¡≈«¬’∂, ¡apple «ÓÃ◊ ˘ ’‡’∂ Í≈˙ ¡apple ‘∂· ¡◊
Ï≈Ò Á∂ «appleøÈØÕ Âª √Ì ÏÑӉª È∂ Á∂«÷¡≈ ¡apple ’«‘¡≈ «’ √»apple‹ ◊둉 Á∂ «ÁÈ Â±ø ‹Ø Ó≈√
÷≈È≈ ‘À ±ø ’∂‘≈ ¡Â∆Â∆ ‘À∫Õ Âª Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ «’ Â∞√∆∫ √Ì∂ Í‚ø ’∞apple÷∂Âz Á∂ ¡’·∂ ‘ØÚ‘π
ÂÁ ÓÀ∫ Âπ√≈‚∂ È≈Ò ⁄apple⁄≈ ’appleÈ≈Õ Âª ÂÏ √Ì Í≥‚ ’πapple÷∂Âz Á∂ «¬’·∂ ‘ج∂ ¡Â∂ È≈ȱ ⁄øÁ
‹Ø Ï‚≈ Í≥«‚ √∆ ˙‘ Ì∆ «Ú⁄ ¡≈«¬ ÏÀ·≈Õ Âª Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈, Â∞√∆∫ Í≈√ «’√ÈØ∫ ’«‘øÁ∂ ‘Ø
’ÔØ∫ «’ ÏÑӉ ’≈ ËappleÓ ‘À ‹Ø Ú∂Á Á≈ Í≈· ’appleÈ≈ ¡apple ‹◊ ’apple≈Ú‰≈Õ ¡apple ÷Âz∆ Á≈ ËappleÓ
‘À ‹Ø ‹πË ’apple‰∂ ¡apple ‹º◊ ’apple‰∂Õ Âª ¿∞Ȫ ’«‘¡≈, «’ ÷Âz∆ ’∂ Í≈√ ÂØ∫ √√Âz ‘ØÂ∂ ‘À∫ √Ø Â∂apple∂
Í≈√ «’Ê∂ ‘ÈÕ Âª Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ ‘Ó≈apple∂ Í≈√ È≈Ó ’∆ Â∂ˆ ‘À; ¡Ωapple √Ó ÁÓ ¡≈«Á’‘π ’∂ Ï≈‰
‘À∫, ¡apple ÓÈ apple»Í «ÓÃ◊ ’ Ó≈apple ’apple’∂ ÏÃ‘Ó apple»Í∆ ¡◊È «Ú÷∂ ‘ØÓ ’appleÂ∂ ‘ªÕ ª Íø«‚‘πÈ∂
’«‘¡≈ ¬‘∂ ª ±ø «Óapple◊ Ó≈apple ’∂ Á∂◊∂ √Ø ⁄Û≈«¬¡≈ ‘ÀÕ Âª Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ «’ ⁄ø‘π ∂ÚÁª Ó«‘
apple≈«‹¡ª ’≈ ËappleÓ ‘À ‹Ø «ÓÃ◊‘π ’ Ó≈appleÈ≈, ¡apple ‹Ø ¡≥’≈apple∆ ‘È ¿∞È ’Ø «‘ø√≈ ’≈ Í≈Í Ò◊Á≈
‘ÀÕ ¡Â∂ ‹Ø «◊¡≈È∆ ‘È √Ø ÂØ √appleÏ ÓÀ∫ ¡≈ÂÓ≈ ‘∆ ‹≈‰Â∂ ‘À∫ √Ø ¡≈ÂÓ≈ ’≈ È≈√ ‘ØÂ≈ ‘∆
È‘∆∫, ¡apple ‹Ø Á∂‘ ‘À √Ø ÂzÀ’≈Ò È≈√ apple»Í∆ ‘∆ ‹≈‰Â∂ ‘À∫ √Ø ¡≈ÂÓ≈ ’≈ È≈√ ‘ØÂ≈ ‘∆ È‘∆∫,
¡apple ‹Ø Á∂‘ ‘ÓÀ √Ø ÂzÀ’≈Ò È≈√ apple»Í∆ ‘∆ ‘À ªÂ∂ ¿∞√’∆ ’Ô≈ «⁄øÂ≈ ‘ÀÕ Â≈ Ï≈Ï≈ ÏØ«Ò¡≈ :-
Í«‘Ò≈ Ó≈√‘π «È«Ó¡≈ Ó≈√À ¡≥Á«apple Ú≈√Õ ‹∆ ¿∞Í≈¬ Ó≈√ Óπ«‘ «Ó«Ò¡≈ ‘‚ ⁄Ó ÂÈ Ó≈√Õ
[√ÒØ’ Ó‘Ò≈ 1 Õ Ú≈apple ÓÒ≈apple Õ 25 Õ (1289)]
..... ≤≤ª √ÌȪ ÏÑӉ≈ È∂ È≈ȱ ⁄øÁ ˘ ¡≈«÷¡≈, ‹Ø Â∞«‘ √≈«apple «ÂzÒØ’∆ «‹Â∆
‘À ¡apple «Á◊«Ï‹À ’apple ¡≈«¬¡≈ ‘À∫, √Ø ¡Â∆ È≈Ò Â±ø ⁄apple⁄≈ ’appleÕ Âª ¿∞√ È∂ ’«‘¡≈, ‘∂
¡Â∆ Â∂apple≈ È≈ ’∆ ‘À Õ Âª Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈, Ó∂apple≈ È≈¿∞ È≈È’ ‘ÀÕ Âª ¿∞√È∂ ’«‘¡≈, Ú∂Áª
Ó«‘ Ì◊Ú≈È Ò∂ «ÏÏ∂’ ˘ ’«‘¡≈ √∆ ‹Ø ±ø ‹≈«¬’∂ ‹∆¡ª ˘ ¿∞Ë≈apple ¡apple Ó‘ª ÓØ‘ Ê∆∫ ¤∞‚≈«¬Õ
ª «ÏÏ∂’ È∂ ¡appleÁ≈√ ’∆Â∆ √∆ «’ ’Ò‹π◊ ¡≈Ú∂◊≈ ª Ó‘ª ÓØ‘ Á∂ ‹Ø √»appleÓ∂ ÔÓÈ∂Ó ¡≈«Á’
‘À∫ √Ø ÷∆‰ ‘Ø ‹≈Ú‰◊∂Õ ÂÏ Ó‘≈apple≈‹≈ È∂ ’‘≈ «’ ÓÀ∫ ’Ò‹π◊ ÓÀ∫ È≈È’ ¡ÚÂ≈appleË≈apple ’∂
¡≈͉∆ Ì◊ ÁzÛ≈Úª◊≈ ¡apple ‹Ø Ó∂apple∆ Ï≈‰∆ √π‰È◊∂ «ÂÈ ’≈ ÓØ‘ √‘≈«¬’Ø∫ √Ó∂ ÷∆‰ ‘Ø
‹≈Ú‰◊∂Õ ÂÏ Ó‘≈apple≈‹ È∂ ’‘≈ «’ ÓÀ∫ ’Ò‹π◊ ÓÀ∫ È≈È’ ¡ÚÂ≈appleË≈apple ’∂ ¡≈͉∆ Ì◊Â
ÁÛ≈Úª◊≈ ¡apple ‹Ø ¡È∂’ Ì≈Ú ’Ø «Ó‡≈«¬ ’apple «¬’ ⁄ØÂÈ ’Ø ‹‰≈ÚÀÕ ¡apple Í≥‚ ’‘≈ «’
«ÍÃÊÓ∂ ÓÀ∫ Ì∆ «Á◊«Ï‹À ’apple ¡≈«¬¡≈ √ª, ª ¡≈Í ÓÀ∫ Ì∆ È≈È’ ’‘≈ÚÂ≈ √ª Íapple Ó∂apple∂ ÓÈ
’Ø √ªÂ È ¡≈¬∆ √∆, Íapple Ó∂apple∂ ÚÂÈ Ò’apple «’√∂ ¡¿∞apple ’¿∞ Ì∆ √ªÂ È‘∆∫ ¡≈ÚÂ∆ √∆ √∆
¡apple «¬√ ’∂ Ï⁄È √π‰’∂ Óπfi∂ √ªÂ ¡≈¬∆ ‘À √Ø ÓÀ∫ ¡≈͉∂ È≈Ó √∂ ’’≈ ¡÷apple Á»apple ’apple≈ÚÂ≈
‘Ø ¡Â∂ È≈ȱø apple≈Ó ’‘≈ÚÂ≈ ‘À∫Õ ¡apple È≈È’ ‹Ø ‘À √Ø «¬‘Ø Ó‘ª Íπapple÷ ‘ÀÕ
..... ‹ª «¬ÂÈ∆ Ú≈appleÂ≈ È≈˘ Í≥‚ ’‘∆ ª √ÌÈ≈ ˘ È≈Ò ÒÀ ’∂ ◊πapple» È≈È’ ‹∆
Á∆ ⁄appleÈ∆ ¡≈«¬ Ò◊≈Õ ¡apple ¿∞È∑ª ¡appleÁ≈√ ’∆Â∆ ‹∂ ‹∆ ¡√∆∫ «¬√ Ú≈√Â∂ ’«‘øÁ∂ ‘ª «’ ‹Ø‘Û∂
¡⁄≈apple‹ ‘ÀÈ √∂ Ú∂Áª Á∂ «Ú‘ ’appleÓ ’appleÁ∂ ‘È Âª Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈Õ ¡√ª Ì∆ ’≈ÓË∂È ◊¿±¡ª

344
Á≈ ÁπË «¬√ Ó‡’∂ «Ú⁄ ⁄Û≈«¬¡≈ ‘ÀÕ Âª «Îapple ¿∞√ apple≈‹∂ ˘ Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ «’ ±ø ⁄≈¿∞Ò Â∂
÷≥‚ «Ò¡≈¿∞ ¡apple «¬√∂ Ó‡’∂ «Ú⁄ Í≈˙Õ ¡apple «ÿ¿∞ Ì∆ Í≈«¬¡≈ √Ø √̉ª ÏÑӉª ˘ ’‘≈,
Â√∆∫ ÍÃ√≈«Á «¬Ê∂ ‘∆ Í≈˙Õ Âª √̉≈ Ï‘ÃÓ‰ª ˘ ÍÃ√≈«Á ÚappleÂ≈«¬¡≈, √Ø «‹È∑ª ÷≈Ë≈ «ÂȪ
˘ ◊πappleÓ ÍÃ≈Í ̬∆Õ
Ù≈‘ Ùapple¯ È≈Ò Ó∂Ò
...... ª Î∂apple Ï≈Ï≈ ’Ò∂÷Âz √∂ Í≈‰∆͉ ’Ø ‹≈Ú ̬∂ ¡apple ÂÏ Ù≈‘ √apple¯ «Ó«Ò¡≈
¡apple √≈‘ √apple¯ ¡≈È ⁄appleÈ∆ Ò◊≈ ª Ù≈‘ √appleÎ Íπ«¤¡≈ :-
«È ͻ¤≈ Í≥«‚ ‹Ø«¬√∆ Í∆¡≈ ’Ï∆ «ÓÒ≈Ú≈ ‘Ø«¬√∆Õ
ª Ï⁄È ‘Ø«¬¡≈ :-
Ù≈‘ √appleÎ È Ê∆¿∞ ¿∞Â≈ÚÒ≈Õ
«¬’ ⁄؇ È Ê∆ÚÈ ⁄≈ÚÒ≈Õ «’¿∞ Áapple√È Ì»Ò≈ Ï≈ÚÒ≈®
ª Ï⁄È ‘Ø«¬¡≈ «’ Ù≈‘ «¬‘ ‹Ø ÚÀapple≈◊ ‘À Ó‘≈apple≈‹ ’∂ Íπ¤‰∂ Á≈ ¡Â∂ «¬‘∆ «ÏÏ∂’
’≈ ’≈appleÈ ‘ÀÕ ‹À√∂ «Ïä ’≈ ÎÒ Í«‘Ò∂ √≈Ú≈ ‘ØÂ≈ ‘À Ï‘π Í∆Ò≈ ‘ØÂ≈ ‘À ¡apple Ïπ‘Û Ò≈Ò
‘ØÂ≈ ‘ÀÕ ÂÀ∂√∂ ‹«◊¡≈√∆ ‹Ø ‘À √Ø «ÍÃÊÓ∂ ¿∞√’≈ Óπ÷ √≈Ú≈ ‘ØÂ≈ ‘ÀÕ «’ Ó∂apple≈ ‹ÈÓ ÏÂ∆ ‘»¡≈
‹≈Â≈ ‘À ¡apple ÓÀ∫ √≈˪ ’Ø È‘∆∫ ͤ≈ÈÂ≈, ‹Ø ÍappleÓ∂√apple ’∆ Ï≈ ͻ¤Ø∫ √Ø ‹ÔØ∫ ‹ÔØ∫ √øª ’∆
Ï≈‰∆ apple√ Ò∂Â≈ ‘ÀÕ «Â «Â Í∆Ò≈ ‘ØÂ≈ ¡≈ÚÂ≈ ‘ÀÕ ¡apple «¬øÁz∆¡ª ¡apple ÓÈ Á≈ «ÈappleØË ’appleÂ≈
‘ÀÕ √Ø ‹À√∂ «Ïä ’≈ ‹Ø ÎÒ ¡ªË∆ √≈Ê «◊ÛÂ≈ ‘À √Ø √»’ ‹≈Â≈ ‘ÀÕ ¡apple ‹Ø «Ïapple¤ √∂ apple√ Ò∂Â≈
apple‘Â≈ ‘ÀÕ √Ø √≈Ú∂ √∂ Í∆Ò≈ ‘ØÂ≈ ‘ÀÕ ¡apple Ï‘πÛØ Ò≈Ò ‘ØÂ≈ ‘À ÂÀ√∂ ‘∆ ‹«◊¡≈√∆ ‹Ø √øÂØ∫ Á∆
Ï≈‰∆ ¡apple «ÓÒ≈Í Á≈ apple√ Ò∂Â≈ apple«‘Â≈ ‘À √Ø «ÍÃÊÓ∂ ¡«◊¡≈È ‹∂ ‹«◊¡≈√≈ Í≈ÃÍ«Â ‘ØÂ∆
‘ÀÕ ¡apple Ï‘πÛØ «◊¡≈È ÍÃ≈Í«Â ‘ØÂ≈ ‘ÀÕ ’ÔØ∫«’ ¡◊Ô≈È «⁄appleø’≈Ò Á≈ «¬√’Ø ÓÈ ’Ø
«Ú¡≈«÷¡≈ ‘»¡≈ ‘ÀÕ ¡Â∂ √Â√ø◊ ¡Ï ’appleÈ Ò◊≈ ‘À √Ø √È∂ ’∞‡∆Â∂ ‘À∫ ÂØ ¡¤∂ ‘ØÂ∂ ‘À∫ ¡apple
‹∂ ¿∞Â≈ÚÒ È‘∆∫ ⁄≈‘∆Â∆ ’ÔØ∫«’ ‹∂ ⁄≈ÚÒ ⁄È∂ √È∂ ÌΩ‹Ò ’Ø Âapple ‹≈Â≈ ‘ÀÕ ÂªÂ∂ ¿∞Â≈ÚÒ
’appleÂ∂ ‘À∫ ª Ìø◊È ‘ج∂ ‹≈Â∂ ‘ÀÕ ÂÀ√Ø ÓÈ’Ø √È∂ Ú«√ ’apple∆¬∂ ÂØ Ú«√¡≈ÚÂ≈ ‘À ¡apple ‹∂
¿∞Â≈ÚÒ≈ ’apple∆Â∆ ‘Ø∫ ÂØ Í÷≥‚∆ ‘Ø ‹≈Â≈ ‘ÀÕ ÂªÂ∂ ÓappleÈ ÍËø √≈Ë √ø◊ ’≈≈ ¡apple È≈Ó ’≈
¡«Ì¡≈√ ’apple «Â¡≈apple apple‘∆¬∂Õ ¡È √≈Ë √ø◊ ’∂ Áapple√È √∂ Ì»Ò∂ ‘»¬∂ Ï≈ÚÒ∂ ‘Ø ‹≈Â∂ ‘À∫ ¡apple
‹Ø Ó≈È∞÷ ÓÈ∞÷ª ’∂ √≈Ê ÍÃ∆«Â ’appleÂ∂ √Ø ¿∞È’∆ ‹◊ ÓÀ∫ Í»apple∆ ¿∞ÂappleÂ∆ ‘À ¡apple ˙‘ ‹◊Â
’∂ ◊≈ÚÈ ‹Ø◊ ‘ØÚÂ∂∫ ‘À∫ Íapple «‹√’ ÍappleÓ∂√apple ’∂ È≈Ó √≈Ê Óapple‰ ÍappleÔø Í∆à«ÈÌÂ∆ ‘À √Ø
¿∞√’≈ Á𑪠ÒØ’ª Ó∂∫ ‹√ ◊≈¬∆Â≈ ‘ÀÕ ÂÏ «¬‘ Ï⁄È √πÈ ’∂ √≈‘ √appleÎ ⁄appleȪ Íapple «◊apple ÍÛ≈
‹Ø ¡≈‹ ÓÀ∫ «’appleÂ≈appleÊ ÌÔ≈ ‘Ø∫Õ
«ÁÒ∆ ‹≈‰≈
ÂÏ Ï≈Ï≈ ‹∆ ¿∞‘≈ «√¿∞ appleÓ appleÓÂ∂ «ÁÒ∆ ‹≈«¬ ÍÃ≈ͫ ̬∂Õ Âª «¬’√ Ï≈◊ ÓØ∫
‹≈«¬ ¡≈√‰ ’∆¡≈Õ ÂÏ ÓappleÁ≈È∂ ˘ «’‘≈ «’ ÓappleÁ≈«È¡ª appleÏ≈Ï Ï‹≈«¬Õ ª ÓappleÁ≈È≈
Ò≈◊≈ √ÏÁ ◊≈Ú‰∂Õ √Ø Â‘ª Ó‘≈Ú Í≈ÂÙ≈‘ ’∂ apple‘Â∂ Ê∂ ¡apple «ÂÈ ’≈ ‘≈Ê∆ Óapple «◊¡≈
√≈ √Ø ˙‘ appleπÁÈ ’appleÂ∂ Ê∂Õ ÂÏ Ï⁄ÈÒ ‘Ø«¬¡≈ «’ Ì≈¬∆ Â∞√∆∫ «’ appleπÁÈ ’appleÂ∂ ‘Ø∫? ª ¿∞Ȫ

345
’«‘¡≈, «’ ¡√≈‚≈ «apple‹’ ‘≈Ê∆ «Í¤À √∆ √Ø ‘≈Ê∆ Óapple «◊¡≈ ‘ÀÕ ¡apple ‘π‰ ¡√∆∫ «’ÊØ∫ ÷≈ÚÀ◊∂
‹Ø Í≈ÂÙ≈‘‘ ÚÒØ∫ ¡√≈‚≈ appleØ‹ ÓÈ«‘ ‘Ø ‹≈ÚÀ◊≈, ¡apple √≈‚∂ ’∞‡øÏ ’∆’»ø Í≈ÒÈ≈ ‘ØÚ«‘◊∆Õ
ÂÏ Ï⁄È ‘Ø«¬¡≈ √ÌÈ≈ Á≈ «apple‹’ ¬∆ÙÚapple Áπ¡≈apple∂ «Ò«÷¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ ¡Â∂ ¡≈ÍØ ¡≈͉≈
√ÈÏøË Ï‰≈«¬‘ «ÁÂ≈ ‘À ¡apple ‹∆¡ª ’≈ ‹∆Ú≈ÒÈ≈ ¡apple Ó≈appleÈ≈ Ì∆ ¬∆ÙÚapple ’∂ ‘≈Ê ‘ÀÕ √Ø
Â∞√∆∫ √ø√∂ È≈ ’appleØ ’ÔØ«’ ÍappleÓ∂ÙÚapple Â∞‘≈‚≈ ’ج∆ ¡Ωapple ¿∞Í≈Ú ’apple Á∂Ú∂◊≈Õ Âª ¿∞Ȫ È∂ ’‘Ô≈
‹Ø ÍzÂ÷ ¡√≈‚≈ «apple‹’ ÏøÁ ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘À √Ø ¡√≈˘ √ªÂ ’∆’apple ¡≈ÚÀÕ Íapple Âπ√∆∫ Î’∆ ıÁ≈«¬Á∂
‘Ø ¡Â∂ Â∞√∆ √ÌÈ∆ ◊Ò∆∫ √ÓappleÊ ‘Ø ¡apple ¡√∆∫ «¬√ ‘≈Ê∆ Á∂ ¿∞Íapple ¡≈Ù’ ‘ج∂ √ª ’ÔØ∫«’
¬∂‘ Í≈«ÂÙ≈‘ Á∂ ‘≈Ê∆¡ª √∂ ÏÛ≈ √øπÁapple √∆Õ √Ø ‹∂ Â∞√∆∫ ‹∆Ú≈Ò «¬‘Ø Âª ‹∆Ú≈Ò ’appleÁ∂ ‘Ø
’ÔØ«’ Â∞√≈‚≈ ¡≈«÷¡≈ ÷πÁ≈«¬ Ó≥ÈÁ≈ ‘ÀÕ Âª Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈ «’ «‹Ú∂∫ Â∞√∆∫ ‘≈Ê∆ Á∂ ¡≈Ù’
‘Ø «ÂÚ∂∫ ¡√∆∫ ÷πÁ≈«¬ Á∂ ¡≈Ù’≈ ‘ª ªÂ∂ ¡≈Ù’ª ˘ ⁄≈‘∆Á≈ ‘À ‹Ø «ÓÂzª Á∂ Á∆Á≈apple ÂØ∫ «ÏȪ
‘Øapple ’≈ÓÈ≈ Ó≥◊∂ È‘∆∫ ¡apple ‹∂ «ÓºÂz ÌÒ≈ ’‘∂ ¡ÊÚ≈ Ïπapple≈ ’‘∂ ª «Â√ Â∂ ‘∆ ÍÃ√øÈ apple‘∂Õ
«‹Â √∂«Ú¡À √π÷ Í≈¬∆¡≈ √Ø √≈«‘Ïπ √Á≈ √Ó≈Ò∆¡À
[Í¿∞Û∆ Ó‘Ò≈ 1 Ú≈apple ¡≈√≈ 21 (474)]
‹Ø ‹∆¿∞ ‘Ø«¬ √π ¿∞◊ÚÀ Óπ«‘’≈ Ú≈¿∞Õ
[√ÒØ’ Ó‘Ò≈ 1 Ú≈apple ¡≈√≈ Õ 22 Õ (474)]
⁄≈’apple Ò◊∂ ⁄≈’apple∆ ‹Ø ⁄Ò∂ ÷√Ó∂ Ì≈«¬Õ
[¡≈√≈ Ú≈apple Ó‘Ò≈ 1 (474)]
........ √Ø Â∞√∆∫ Ú∆ ÷πÁ≈«¬ ¡◊∂ ¡appleÁ≈√ ’apple’∂ ‘≈Ê∆ «‹Ú≈«‘ Á∂‘∂Õ Âª Ï⁄È ‘Ø«¬¡≈
Â∞√∆∫ «¬’ Á∂◊≈ ‹Ò Á≈ Í»apple «Ò¡≈ÚØÕ √Ø ¿∞‘ ‹Ï ‹Ò ÒÀ ¡≈¬∂ ª Ï⁄È ‘Ø«¬¡≈ ÓappleÁ≈«È¡≈
√«ÂÈ≈Óπ ’appleÂ≈ Íπapple÷ ’«‘ ’∂ ¬∂‘ Á∂◊≈ ‘≈Ê∆ Á∂ ¿∞Í«apple «¤Û’≈«‘ ¡apple «¬‘ Â∞’ ÍÛÈ∆, «’
‹∆¡ª Ó≈apple ‹∆Ú≈Ò √ج∆ ¡Úapple È ’ج∆ apple÷∂Õ √Ø ‹ª ¬‘ Â∞’ ÍÛ ’∂ ÓappleÁ≈È∂ Á∂◊≈ Í≈‰∆ Á≈
«¤Û«’¡≈ ª ‘≈Ê∆ ¿∞· ÷Û≈ ‘Ø«¬¡≈ Â∂ √Ì Ó‘≈Ú ¡≈‰ ⁄appleÈ∆ Ò◊∂Õ ÂÏ ¬∂’ Ó‘≈ÚÂ
È∂ Í≈ÂÙ≈‘ ˘ ‹≈«¬ ÷Ïapple Á¬∆ ‹Ø ‘≈Ê∆ Ó»¡≈ «¬’ Î’∆apple È∂ ‹∆Ú≈Ò «ÁºÂ≈ ‘ÀÕ Âª Í≈ÂÙ≈‘
Ì∆ ¡apple «È‹≈Ó Á∆È ¡ΩÒ∆¡≈ ‹Ø Í≈ÂÙ≈ Á≈ Í∆apple √∆ √Ø Ï≈Ï∂ Á∂ Á∆Á≈apple ˘ ¡≈«¬¡≈Õ Âª ’≈˜∆
’«‘¡≈ ‘∂ Î’∆apple ‘≈Ê∆ Â∞fi∂ ‹∆Ú≈«¬¡≈ ‘ÀÕ Âª Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈ ¡√∆∫ Ó≈appleÈÒ ‹≈ ‹∆Ú≈Ò‰
Ú≈Ò∂ ’¿∞ÚÈ ‘ªÕ ¡≈Í ÷πÁ≈«¬ Ó≈appleÈ ¡apple ‹∆Ú≈ÒÈ Ú≈Ò≈ ‘ÀÕ Âª ’≈‹∆ «’ ¡≈«÷¡≈ ‹∂
Â∂apple∂ «Ú⁄ ’∞¤ √’ ‘À ª Î∂apple ‘≈Ê∆∆ Ó≈apple Á∂«‘Õ Âª Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈ «‹Ú∂∫ ¬∆√apple Á∆ apple‹≈«¬
‘ØÚÀ◊∆ ª ‘≈Ê∆ Î∂apple Óapple «◊¡≈Õ ÂÏ «È‹≈ÓπÁ∆È ¡≈«÷¡≈ ‘∂ ’≈‹∆ ¯apple∆’ª Á≈ ¡≈«÷¡≈
÷πÁ≈«¬ √π‰Á≈ ‘À ¡Â∂ «‹Ú∂∫ Â∞«‘ ’∞fi Í≈ÂÙ≈ ˘ ÓÈ≈Ú‰≈ ‘ØÚÀ ÂØ ÓÈ≈«¬ ÒÀȪ ‘À∫ √Ø «ÂÚ∂∫∆
Î’∆apple Ì∆ ÷πÁ≈«¬ ÊØ∫ ÓÈ≈«¬ ÒÀ∫Á∂ ‘ÈÕ Âª ’≈‹∆ ’«‘¡≈ «’ ‹∂ «¬√ Á≈ ¡≈«÷¡≈ ÷πÁ≈«¬ Ó≥È
ÒÀ∫Á≈ ‘À ª ‘≈Ê∆ Î∂«apple ‹∆Ú≈«¬ Á∂ÚÀÕ Âª Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈ ÷πÁ≈«¬ Á≈ Ó≈«apple¡≈ √ø ‹∆Úª«¬øÁ∂
‘ÀÈ Íapple √øª Á≈ Ó≈«apple¡≈ ’ج∆ È‘∆∫ ‹∆Ú≈ÒÁ≈Õ «È‹≈ÓπÁ∆È ÏØ«Ò¡≈, ‘∂ Î’∆apple ‹∆ ‘π‰ √«Ì
Â∂apple∆ √appleÈ∆ ¡≈¬∂ ‘ªÕ √Ø Âπ√ª «¬‘ ‘≈Ê∆ ˘ «‹Ú≈«¬ Á∂ÚØÕ Âª Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ ÓappleÁ≈È≈ ±ø

346
√«ÂÈ≈Ó ¡≈÷ ’∂ «¬√ ¿∞Íapple Í≈‰∆ Î∂apple Í≈«¬ ª Î∂apple ÓappleÁ≈È∂ Í≈‰∆ Í≈«¬¡≈ ¡apple ‘≈Ê∆ ¿∞·
÷ÒØÂ≈Õ Âª Í≈ÂÙ≈‘ √Ó∂ ‘ØappleÈ≈ Ú‹∆appleª Á∂ ⁄appleÈ∆∫ ¡≈«¬ Ò◊≈ ¡apple ’‘∆ «’ ¡√ª ˘ ’∞¤
¿∞Á∂Ù ’appleØ ‹∆, ª Ï≈Ï∂ √ÒØ’ ’«‘¡≈ :-
¡≈Í∂ ̪‚∂ √≈«‹¡È∞ ¡≈Í∂ Í»apple‰∞ Á∂«¬.....
[√ÒØ’ Ó‘Ò≈ 1 Õ Ú≈apple ¡≈√≈Õ 24 Õ (475)]
ÓÊapple≈ ‹≈‰≈
..... ª Ï≈Ï∂ È∂ ¿∞Ȫ ’¿∞ «Ú«Á¡≈ ’apple’∂ ÓappleÁ≈È∂ ’¿∞ ’«‘¡≈, «’ ‘∂ ÓappleÁ≈È≈
√Í Íπapple∆¡ ‹Ø Óπ’ ◊≈ÓÈ∆¡≈ ’‘∆Â∆¡ª ‘ÀÈ, ¡apple «ÂÈ ÓÀ ‹Ø ¬∂’ ÓÊπapple≈ Íπapple∆ ‘À, √Ø Â‘ª
√Ã∆ «’Ã√È Ó‘≈apple≈‹ Ï√Á∂Ú ¡apple Á∂Ú’∆ ’∂ ÿapple ‹ÈÓ Ò∆¡≈ ‘À, ¡Â∂ «ÏË ÓÀ∫ ‹√Ø˪ ¡apple ÈßÁ
’∂ ÿapple Ó∂∫ ’ÒØÒ ’∆¬∂ ‘À∫, ◊πÚappleËÈ ÍappleÏ Íapple ◊¿±¡ª ⁄apple≈¬∆¡ª ‘À∫ ª Â∂ ⁄Ò ’∂ ‹ÓÈ≈
Á≈ Áapple√∫È ’apple∆¬∂Õ
..... ª «Îapple ’Â’ ÍπappleÏ∆ ˘ apple≈√ ’≈ Ó∂Ò≈ ¡≈«¬¡≈ ¡apple √Ì ‹≈Âz∆ ¿±‘ª ¡≈«¬
ÍÃ≈Í ̬∂ ª Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈, ÓappleÁ≈«È¡≈ appleÏ≈Ï Ú‹≈«¬ ¡apple ÂÏ Ï≈Ï∂ apple≈Ó’Ò∆ ÓÀ∫ ¡√‡ÍÁ∆
¡Ò≈Í∆ :-
√Ø«¬ ⁄øÁ ⁄Û«‘ √∂ Â≈apple∂ √ج∆ «ÁÈ∆ ¡appleπ ÂÍ apple‘À®
[apple≈Ó’Ò∆ Ó‘Ò≈ 1 Õ ¡√‡ÍÁ∆ Õ 1 Õ (802)]
..... ‹ª «¬ÂÈ∆ Ú≈appleÂ≈ ◊πapple» È≈È’ ‹∆ ’‘∆ ª √Ì∂ Íø‚ ¡Â∂ ‹≈Âz∆ ¡apple Á∂Ú∆
‹Ø ¿πÊ∂ ¡≈¬∂ ¡≈‘∂ √Ì ⁄appleÈ∆ Ò◊∂ ª Ï≈Ï∂ ’‘≈ Â∞√ª √ÂÈ≈Ó ’≈ Ó≥Âz ‹Í‰≈ ¡apple Ì≈¿∞
Ì◊ ’appleÈ≈Õ
◊ø◊≈ Â∂ ‹≈‰≈
«Îapple Ï≈Ï≈ ‹∆ ◊ø◊≈ ’Ø ⁄Ò∂Õ ¡apple appleÓÂ∂ appleÓÂ∂ Ú∂√≈÷∆ ’∂ Ó∂Ò∂ Íapple ‹≈«¬ ÍØ‘πø⁄∂ ª ¿∞Ê∂
Í≥‚ ¡apple apple≈‹∂ «ÍÂappleª ’Ø Âapple͉ ’appleÁ∂ √∂Õ Âª Ï≈Ï≈ Ì∆ ◊ø◊≈ ’≈ ‹Ò ¡ø‹Ò ’apple’∂ ÍÃÚ≈‘
’apple ̬∂ ¡Â∂ ÒØ’ª Íπ«¤¡ª Â∞√∆∫ ’∆ ’appleÁ∂ ‘Ø Âª «¬Èª ’«‘¡≈, «’ ¡≈͉∂ Ï≈◊ ’Ø Í≈‰∆
Á∂∫Á∂ ‘ªÕ ª ¿∞Ȫ ’«‘¡≈ Âπ√≈‚∂ Ï≈◊ ’Ø Í≈‰∆ «’º’apple ÍØ‘⁄∂◊≈Õ Âª Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ Â∞√∆∫ «’√
˘ Í≈‰∆ Á∂∫Á∂ ‘ØÕ Âª ¿∞È∑ª ¡≈«÷¡≈, ¡√∆∫ ª «ÍÂappleª ˘ Á∂∫Á∂ ‘ªÕ ª Ï≈Ï∂ ¡«÷¡≈ Â∞√≈‚∂
«ÍÂapple ’∂‚∆ ’∞ Á»apple ‘ÈÕ Âª ¿∞È≈ ’«‘¡≈ Ò÷ ‹Ø‹Èª Â∂Õ Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈, Â∞√≈‚∂ «ÍÂappleª ˘
Í≈‰∆ «’º’apple Í‘π⁄∂◊≈Õ Âª ¿∞Ȫ ’«‘¡≈, √»apple‹ Á∂ÚÂ≈ Ì◊Ú≈È È∂ √≈÷∆ apple«÷¡≈ ‘À «’ «‹√
Á≈ Ó≥Âapple ÍÛ ’∂ ‹∆¡ ‹Ò ¡appleÍÂ∂ ‘À∫ ¡apple Ó‘≈apple≈‹ Á≈ È≈Ó Ò∂Â∂ ‘À∫ ª √»apple‹ Á∂ÚÂ≈ ¿∞√∆
¿∞√∆ ÒØ’ ¡≈͉∆¡ª «’appleÈ≈ È≈Ò Í‘π⁄≈ «ÁøÁ≈ ‘ÀÕ Âª Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈ «’ ¡√∆∫ ¡À√≈ Í≈‰∆
«ÁÂ≈ ‘À ‹Ø √appleÏ ‹◊ª √appleÏ Áπ÷ª Á∂ Á»appleÈ ’appleÈ Ú≈Ò≈ ‘ÀÕ «’ ‘Ó≈apple∂ ‹«◊¡≈√∆ ‹Ø ‘ÀÈ √Ø
Ï≈◊ ‘È ¡apple ‘Ó≈apple∂ Ï⁄È ‹Ø ‘ÀÈ √Ø ‹Ò ’Ø ‹‘ª ‹‘ª ‹«◊¡≈√∆ ‘À ‘ª ‘ª Í‘π⁄≈«¬’∂
¡apple ¿∞Ȫ Á∂ «appleÁ∂ ’Ω «Âz√È≈ ’∆ ¡◊«È √Ø √ªÂ ’apple Á∂Â≈ ‘ÀÕ ¡apple ‹ª «¬‘ Ï⁄È √π«È¡≈:-

347
‹Â∆ √Â∆ «⁄apple ‹∆Ú‰∂ √≈«Ë’ «√Ë È≈Ê ◊πapple ⁄∂Ò∂...........
(Ú≈apple Ì≈¬∆ ◊πappleÁ≈√)
........... ª «¬‘ Ú⁄È √π‰’∂ √Ì ¡≈«¬ ⁄appleÈ∆ Ò◊∂ ÂÏ Ï≈Ï∂ ¿∞È∑ª ˘ √«ÂÈ≈Ó
Ó≥Âz «ÁzÛ≈«¬¡≈Õ
◊Øapple÷ ÓÂ∂ Á∂ Ó∂Ò∂ Â∂
«Îapple ÓappleÁ≈È∂ ˘ Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈, ÓappleÁ≈«È¡ª «¬Ê∂ «¬’ ◊Øapple÷ ÓÂ≈ ’‘∆Â≈ ‘À ¡apple √Ì
«√Ë ˙Ê∂ «√Úapple≈ Á∂ Ó∂Ò∂ ˘ ¡ªÚÁ∂ ‘È, √Ø ⁄Ò ¡√∆∫ Ì∆ «√ºËª È≈Ò ◊Ø√‡ ’apple∆¬∂Õ Âª Ï≈Ï≈
Â∂ ÓappleÁ≈È≈ ÁØÈØ ◊Øapple÷ÓÂ∂ ˘ ◊¬∂Õ Âª ¿∞Ê∂ √Ì ‹Ø◊∆ «¬’·∂ ‘ج∂ √ÈÕ ‹Ø È≈È’ Î’∆apple È≈Ò
⁄apple⁄≈ ’apple∆¬∂, ’ÔΩ∫‹∂ «¬√ ˘ ‹∆ª◊∂ ª ¡√≈‚≈ Ú‚≈ Óapple≈ÂÏ≈ ‘ØÚÀ◊≈Õ Âª Ï≈Ï≈ ‹∆ ¿∞Ê∂
‹≈«¬ «ÍºÍÒ ‘∂· ¡≈√‰ ’∆Â≈ ª «√ºËª Íπ«¤¡≈ Âπ√ª ’¿∞È ÂÍ ’∆Â≈ ‘À √Ø √Ì ‹◊Â
Â∞√≈‚∂ Ú«√ ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ Âª Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ ¡√∆∫ «¬’ È≈Ó Á∂ ◊≈‘’ ‘ª ¡Â∂ ¡√≈˘ ‹◊Â
Á∂ Ú√ ’apple‰ È≈Ò ’∞¤ ÍappleØ‹È È‘∆∫ ’ÔØ∫«’ «‹√ Á∂ Í≈√ «⁄øÂ≈Ó‰ ‘Ø∫Á∆ ‘À √Ø ‘ØappleȪ
ÍÁ≈appleʪ Ú≈√Â∂ Ú∂⁄Â∂ È‘∆∫ ª «Îapple Ï≈Ï∂ ÙÏÁ ’«‘¡≈ :-
’ج∆ ÍÛÂ≈ √‘√≈«’appleÂ≈ ’ج∆ ÍÛ∂ Íπapple≈‰≈Õ
[apple≈Ó’Ò∆ Ó‘Ò≈ 1 ÿapple 1 Õ 1Õ (876)]
..... ª «√˪ ’«‘¡≈ «’ ‹∂ »ø √≈‚≈ ‹«◊¡≈√∆ ‘ØÚ∂∫ ¡Â∂ ¡√≈‚∂ ◊Øapple÷ Á∆ «√«÷¡≈
Ò∂ÚÀ ª ÂÀ˘ Â∆È ÒØ’ª Á∆ ¡Â∂ «Âz‘ ’≈Òª Á∆ ◊øÓÂ≈ ’apple Á∂¬∆¬∂Õ Âª Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ ¡√≈˘
√«Â◊πappleª È∂ Â∆È ÒØ’ ¡Â∂ Â∆È ’≈Ò ‘∆ fi»·∂ ‘∆ «Á÷≈¬∂ ‘ÈÕ √Ø ‘Øapple ◊øÓÂ≈ ’apple’∂ ’∆ ÒÀ‰≈
‘ÀÕ ¡apple ¡√ª È∂ Â∆È ÒØ’ ¡apple Â∆È ’≈Ò ¬∂’ Ú≈«‘◊πapple» ’apple ¡√≈‚∆ √πÓ≈ ◊¬∆ ‘ÀÕ Âª ÌappleÊapple∆
È≈Ê ÏØ«Ò¡≈ ‹Ø ’Ò‹π◊ Á∂ «Ú⁄ ◊Øapple÷È≈Ê Ê∆∫ «ÏȪ ª Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ «’ Â∂apple∆ ª ÁπÍÀ‘apple
Á∂ √Ó∂∫ «ÓÂz ‘؉∆ ‘À ¡Â∂ ‹∂ ◊Øapple÷ «Âz’≈Ò◊ ‘À ª Â∂apple≈ ¿∞Ë≈apple ’apple∂Õ Íapple √Í √ÓπøÁzà Ê∆∫ Í≈apple
apple≈‹≈ ÍÁÓ Ò≈Ì ‘À ¡Â∂ ¿∞√ Á∆ Ï∂‡∆ ÍÁÓ≈ÚÂ∆ ‘À √Ø ‹∂ ¡apple √ø«Ë¡ª √Ó∂∫ ±ø ⁄Ê∂ ‹≈Ú∂∫ ¡apple
¿∞√ ˘ Úapple∂ ª ÂÏ Â∂apple≈ ‹∆ÚÈ ‘ØÚ∂◊≈Õ Âª ¿π√ √Ó∂∫ √Ì «√ºË ÏÀ·∂ √È ¡apple ¡≈ÍØ ¡≈͉∂
¿∞‚È Á≈ ÏÒ Ò◊∂ Áº√‰ Íapple ÁØ Í«‘appleª «Ú⁄ Í‘πø⁄‰ Á∆ √’Â∆ «’√∂ «Ú⁄ È≈ ‘ج∆Õ Âª
√ÌȪ «Îapple ◊πapple» È≈È’ ‹∆ ˘ ’«‘¡≈ «’ ‹∂ ±ø √ÓappleÊ ‘À ª ÒÀ ‹≈‘Õ Âª Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈, ‘∂
ÌappleÊapple∆ Âø» ¡º÷ª Ó∆‡ ¡Â∂ ÓappleÁ≈È∂ ˘ Ì∆ ’«‘¡≈ «’ ±ø Ì∆ ¡º÷∆¡ª Ó∆‡Õ √Ø ‹ª ÁØ‘ª ¡º÷∆¡ª
Ó∆‡∆¡ª ¡Â∂ «Îapple ÷ØÒ∆¡ª ª «’¡≈ Ú∂÷‰ ‹Ø ÍÁÓÈ≈Ì Á∂ Áπ¡≈apple∂ Â∂ ÷ÒØÂ∂ ‘ªÕ ª Á∂÷ ’∂
apple≈‹∂ Á∂ ⁄ØÏÁ≈apple ÁØÛ∂ ¡≈¬∂ ¡apple ’‘≈ «’ Â√≈˘ apple≈‹≈ ÏπÒªÁ≈‘ÀÕ √Ø ‹Á «¬‘ Â∆ÈØ∫ ¡≥Áapple ◊¬∂
ª apple≈‹≈ ⁄appleÈ∆ Ò◊≈ ¡apple Ï∂ÈÂ∆ ’∆Â∆, ‘∂ Ó‘≈apple≈‹ Â∞√∆∫ √ø ‘Ø ¡apple Óπfi ’Ø ¿∞Áapple √»Ò Á≈
ÏÛ≈ Ì≈apple∆ Áπ÷ ‘Ø apple‘≈ ‘ÀÕ √Ø ¡≈Í «¥Í≈ ’apple’∂ Ó∂apple≈ Áπ÷ Á»apple ’appleØÕ Âª Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ «’ ‹∂
±ø ¡≈͉∆ Ï∂‡∆ Á≈ ¡‹ √øËÔ≈ Ú∂Ò∂ ÌappleÊapple∆ È≈Ò «Ú¡≈‘ ’apple Á∂Ú∂∫ ª Âø» Ï⁄Á≈ ‘À∫ ª apple≈‹∂
È∂ «Ú¡≈‘ ’appleÈ≈ Ó≥«È¡≈ ¡apple ¿∞√ ˘ ¿∞Áapple√»Ò ÊØ∫ √π÷ ‘Ø«¬¡≈Õ ¡apple Ú‚∆¡ª ÚË≈¬∆¡ª

348
‘Ø«¬¡ª ¡Â∂ «Îapple ÌappleÊapple∆ Á≈ «Ú¡≈‘ ‘Ø«¬¡≈Õ Âª Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈ «’ ‘∂ ÌappleÊapple∆ ±ø Ïapple÷ ÍÃÔøÂ
«¬Ê∂ ‘∆ apple‘π ¡appleπ ÌØ◊ ’apple √Ø ‹Ï Â∂apple≈ Ï∂‡≈ ¿∞ÂÍ«Â ‘ØÚØ◊≈ ÂÏ Â±ø «Îapple «√ºËª «Ú⁄ ¡≈Ú∆∫Õ
ª ÌappleÊapple∆ ˘ ¤Ø‚ ’∂ Ï≈Ï≈ Â∂ ÓappleÁ≈È≈ Î∂apple ¿Ê∂ ‘∆ «ÍÍÒ Á∂ ‘∂· ¡≈√π‰ ¡≈«‘ ’∆Â≈Õ Âª
«Îapple «√ºËª È≈Ò ◊Ø√‡ ’apple«Á¡ª ÁπÍÀ‘apple ‘Ø ◊¬∆ ª «√ºËª ’«‘¡≈ ’∂ ‹≈‰∆¬∂ ÌappleÊapple∆ È≈Ê
˘ «’Ê∂ ¤‚ ¡≈«¬¡≈ ‘ÀÕ ¡Â∂ «¬‘ ¤≈Ú∂∫ ÏÀ·≈ ‘À ¡Â∂ ¡√∆∫ ËπÍ∂ ÏÀ·∂ ‘ªÕ ª «√˪ È∂ ¡≈͉∆
’Ò≈ ’apple’∂ «ÍÍÒ ˘ ¿∞‚≈«¬¡≈Õ √Ø ‹Ï Ò◊≈ «ÍºÍÒ ¿∞‚È∂ ª Ï≈Ï∂ «ÍºÍÒ ˘ Í≥‹≈ Ó≈«apple¡≈
ª ˙‘ «ÍºÍÒ ·«‘apple «◊¡≈Õ ¡Â∂ ¿∞√ Á∂ ÍÂapple ÍÂapple Â∂ Í≥‹≈ Ò◊ ÷ÛØÂ≈ ª √Ì∂ «√ºË ¬∂‘
’¿∞Â’ Á∂÷ ÷Á∂ ¡≈«È ¡√‡ª◊ ‚ø‚¿∞ ’∆Â≈ ¡apple ’«‘¡≈ «’ ¡◊∂ «¬√ ‹◊≈ Á≈ È≈Ó
◊Øapple÷ÓÂ≈ ‘À√∆ Íapple ‘π‰ «¬√ Á≈ È≈Ó È≈È’ ÓÂ≈ ‘ØÚ∂◊≈Õ ¡Â∂ ‹∂ ’ج∆ «¬‘ Â∂apple≈ Í≥‹ª ÍÂzª
Á≈ Á∂÷∂◊≈ ¡apple ⁄apple⁄≈ Â∞√≈‚∆ ¡apple ¡√≈‚∆ √π‰À◊≈ ¿∞√ Á∂ √Ì Í≈Í È≈√ ‘Ø ‹≈‰◊∂Õ Âª
«Îapple √Ì «√˪ ˘ √«ÂÈ≈Ó Á≈ ¿∞ÍÁ∂√ ’apple ’«‘¡≈ «’ «¬‘ ª È≈È’ ÓÂ≈ ‘Ø«¬¡≈Õ Íapple
‘π‰ ⁄Ò ÓappleÁ≈«È¡ª ‘√ÂÈÍπapple ‹Ø ’ÀappleÚª ͪ‚Úª Á∆ È◊apple∆ ‘À, ¿±‘≈ ⁄Ò Áapple√È ’apple∆¬∂Õ
√º‹‰ ·º◊ «È√Â≈apple≈
Ï≈Ï≈ Â∂ ÓappleÁ≈È≈ appleÓÂ∂ appleÓÂ∂ ‘√ÂÈ≈Íπapple ¡apple ÁappleÚ≈‹∂ ’∂ Ï≈‘apple ‹≈ ÏÀ·∂Õ Âª ¡◊Ø∫
«¬’ Ì≈‘∆ √‹‰ ¡≈«¬¡≈ ¡Â∂ ¿∞√ Ï‘π ¡≈Áapple Ì≈¿π ’∆Â≈ ¡Â∂ ’«‘¡≈ «’ √≈‚∂ ·≈’apple
Áπ¡≈apple∂ ⁄Ò ’∂ ‚∂apple≈ ’appleØÕ Âª «¬’ ‹«◊¡≈√∆ È∂ Ï≈Ï≈ ‹∆ ˘ ¡’º«Ò¡ª ‘Ø’Ø √Ófi≈«¬¡≈ «’
«¬‘ ÏÛ≈ ·º◊ ‘À ¡Â∂ «¬‘ «ÁÈ∂ ¡≈¬∂ ◊¬∂ Á∆ √∂Ú≈ ’appleÁ≈ ‘À ¡apple apple≈ ˘ ¿∞È∑ª ˘ Ó≈apple ’∂
˙Ê∂ ‘∆ ÁÏ «ÁøÁ≈ ‘À ¡Â∂ ‹Ø ’∞¤ ¿∞È∑ª Á≈ ÍÁ≈appleÊ ‘πøÁ≈ ‘À √Ø ÒÀ ’∂ ¡Ë≈ apple≈‹∂ ˘ Á∂∫Á≈ ‘À
¡Â∂ ¡Ë≈ ¡≈Í apple÷Á≈ ‘ÀÕ ¡apple Â∞√∆∫ ¿∞µÂÓ Íπapple÷ «Áz√«‡ ¡ªÚÁ∂ ‘ØÕ √Ø Â∞√ª «¬√Á∂ ·≈’apple
Áπ¡≈apple∂ ‚∂apple≈ È‘∆∫ ’appleÈ≈Õ Âª Ï≈Ï≈ ÏØ«Ò¡≈ «’ ¡√∆∫ ‹Ø «¬Ê∂ ¡≈¬∂ ‘ª √Ø ·◊ª Â∂ ⁄Øappleª Á≈
¿∞Ë≈apple ’appleÈ ¡≈¬∂ ‘ª ª ‹∂ Â∂ √≈˘ ’∞¤ ‚apple È‘∆∫Õ Âª «Îapple Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ «’ ⁄Ò ÓappleÁ≈«È¡≈
Ì≈¬∆ √‹‰ Á∂ ÿapple ‚∂apple≈ ’apple∆¬∂Õ Âª ÓappleÁ≈È≈ ÏØ«Ò¡≈ «’ Â∞√∆∫ ª Ó‘ªÍπapple÷ ‘ØÕ Íapple ‹∂ ÓÀ˘
Ó≈apple √π‡∂◊≈ ª «Í¤Ò∂ Ó∂apple∂ ’∆ ¡≈÷‰◊∂Õ Âª Ï≈Ï≈ ÏØ«Ò¡≈, «’ ÓappleÁ≈«È¡ª ‹Ø Ò◊ «ÍÃÊÚ∆
Â∂ ’≈Ò ¡apple ’≈appleÈ «¬‘ «ÂøÈ∂ Ú√± «¬’º·∆¡ª È‘∆∫ ‘πøÁ∆¡ª ÂΩ Â’ «¬‘ √apple∆apple «◊ÛÁ≈ È‘∆∫Õ
«’ÔØ∫ ‹Ø ‹Á √Ú≈√ª Á≈ √Óª Í»apple≈ ‘πøÁ≈ ‘À ¡apple «‹√ ‹◊≈ √apple∆appleπ ‘ØÚ∂ √Ø ‹≈◊≈ Ì∆ ‘ØÚÀ ¡apple
«‹√ √√Âz Ô≈ «‹√ Áπ÷ È≈Ò √apple∆apple ¤∞‡‰≈ ‘ØÚ∂ √Ø ‹Á ˙‘ √Ì √ÏÏ Ï‰Á≈ ‘ÀÕ Âª √apple∆apple
¤∞‡Á≈ ‘ÀÕ Âª Â∂ ±ø √ø√≈ È≈ ’apple ¡Â∂ «Îapple ‹∂ ¡√∆∫ ÂÀ˘ Óapple≈«¬ ÒÀ ‹ªÚ≈◊∂ ª √ø◊∆ ’∂‘Û≈
’appleª◊∂Õ √Ø «¬‘ ’«‘ ’∂ Ï≈Ï∂ ¡Â∂ ÓappleÁ≈È∂ È∂ √‹‰ Á∂ ·≈’apple Áπ¡≈apple∂ ‚∂apple≈ ‹≈«¬ ’∆Â≈ ª
«Îapple Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈ ÓappleÁ≈«È¡ª, √»‘∆ apple≈◊ «Ú⁄ √ÏÁ ◊≈¿∞ :-
¿±‹Ò ’À‘≈ «⁄Ò’‰≈ ÿØ‡Ó ’≈ÒÛ∆ Ó√Õ
[√»‘∆ Ó‘Ò≈ 1 ÿapple 6 Õ 1 Õ (729)]
...... √Ø ‹ª «¬ÂÈ∂ Ú⁄È Ï≈Ï∂ ’‘∂ ª √‹‰ ¡≈«¬ ⁄appleÈ∆ Ò◊≈ ª ¿∞È’Ø √«ÂÈ≈Ó

349
’≈ ¿∞ÍÁ∂√ Ï≈Ï∂ «ÁzÛ≈«¬¡≈Õ Âª «Îapple Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ ÓappleÁ≈«È¡ª «¬‘ √º‹‰ ‹Ø ¡≈‰ ⁄appleÈ∆
Ò◊≈ ‘À √Ø ¬∂√ Ï‚∂ Í≈Í ’∆Â∂ ‘È Íapple ‹À√≈ «¬‘ Í≈Í∆ ‘À ÂÀ√≈ ÍappleÓ∂√apple Á≈ È≈Ó Ï‚≈ Á≈Â≈apple
‘À ’ÔØ∫ «’ È≈Ó Â∂ ¡‹≈ÓÒ ¡≈«Á’ Í≈Í∆ ’¬∆ ¿∞Ë≈apple∂ ‘È Âª Âø» Ì∆ ‹∂ Í≈Í ¡◊Ø∫ ¤‚
Á∂Ú∂∫◊≈ ª Â∂apple≈ Í∆ ¿∞Ë≈apple ‘ØÚ∂◊≈Õ Âª √º‹‰ ÍÀapple≈ Â∂ «‚◊ «Í¡≈ ¡apple ’‘Ô≈ «’ ‹∂ «Í¤Ò∂
Í≈Í Ó∂apple∂ Ï÷Ù∆¡È ª «Îapple ¡◊Ø∫ È≈apple≈«¬È Á≈ ÓÀ∫ Ì‹È ’appleª◊≈ ¡Â∂ √øª Á∆ √∂Ú≈ ’appleª◊≈Õ
ª Ï⁄È ‘Ø«¬¡≈ «’ È≈apple≈«¬‰ Á≈ È≈Ó ¡À√≈ ‘À ‹Ø «Í¤Ò∂ Í≈ͪ ˘ È≈√ ’appleÁ≈ ‘À ¡Â∂ ¡◊Ø∫
¿∞Í‹‰∂ È‘∆∫ Á∂∫Á≈Õ √Ø Â∞√ª È≈Ó Ì∆ ‹Í‰≈ Â∂ Ï≈‰∆ Ì∆ ÍÛ‰∆Õ
ÍappleÔ≈◊ ¡Â∂ ’ª√∆ ‹≈‰≈
...... √‹‰ ·º◊ ˘ ¿∞ÍÁ∂Ù ’apple’∂ Ï≈Ï≈ ‹∆ ¡Â∂ ÓappleÁ≈È≈ ’ª√∆ ˘ ⁄Ò∂ ¡apple ◊ø◊≈
¡apple ‹ÓÈ≈ Á∂ ’ø„∂ ‹≈«¬ ‚∂apple≈ ’∆¡≈ Â∂ √ÌÈ≈ Í≥‚ª ˘ ÷Ïapple ͬ∆ ¡apple √Ì ÁappleÙÈ ’Ø ÍÃ≈ÍÂ
̬∂Õ Âª Í≥‚ª Íπ«¤¡≈ ‹Ø ¡√∆∫ «È Ú∂Áª √≈ÙÂzª ˘ √∞‰Á∂ ‘ª ¡apple ÍÛÁ∂ ‘ª √Ø √≈‚≈
¡‘ø’≈apple «’ È‘∆∫ «Ó‡Á≈Õ Âª Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈ ¡≥Áapple‘π ‹Ø ÷؇ È‘∆∫ ¿∞·Â≈ √Ø «¬√∆ Ú≈√Â∂
Ú∂Áª Á∂ Ï⁄È ¡√apple È‘∆∫ ’appleÂ∂Õ Âª «Îapple ◊πapple» È≈È’ ‹∆ «√apple∆ apple≈◊ «Ú⁄ ÙÏÁ ÏØ«Ò¡≈:-
ÒÏ ’∞Â≈ ’±Û ⁄»‘Û≈ ·◊ ÷≈Á≈ ÓappleÁ≈apple
Íapple «ÈßÁ≈ ÍappleÓÒ Óπ÷ √πË∆ ¡◊È ¥ØË ⁄ø‚≈ÒÕ
[«√apple∆ apple≈◊ Ó‘Ò≈ 1 Õ 4 Õ (15)]
...... ª Í≥‚ª È∂ ’«‘¡≈ «’ ¬∂√ ’ª√∆ Íπapple∆ Á≈ Ó‘≈ÂÓ Ú∂Áª Ó«‘∫ «Ò«÷¡≈ ‘ÀÕ
’ÔØ∫«’ ‹Ø ¬∂√ ’ª√∆ Íπapple∆ Ó«‘ Í≈Í∆ Ú ÍπøÈ∆ ‹∆Ú √apple∆apple «Â¡≈◊Â∂ ‘À∫ √Ø «√Ú Íπapple∆ ’ Íz≈ÍÂ
‘ج∂ ‘À∫Õ Âª Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ «’ ÓappleÂ∂ Ú∂apple∆ «√Ú ‹∆ apple≈Ó È≈Ó ’≈ Ó≥Âz Í≈‰∆ Á∂ ’øÈ «Ú⁄ √πÈ≈ÚÂ∂
‘ÈÕ ¡Â∂ È≈Ó Ì◊Úø ’≈ ¡À√≈ ‘À «’ Ì≈Ú∂∫ ‹∆Ú «’√∂ Á∂√ Ó«‘ ÍÛ∂ √Ø«¬ Óπ’«Â ‘ØÂ≈ ‘ÀÕ
‹À√∂ ’Ï∆apple ‹∆ ’ª√∆ ’Ø ¤ØÛ ’À Ó◊‘apple Ó∂∫ ‹≈«¬ Ï√∂ ‘À∫ √Ø ¿±‘ª ‘∆ √≈Ë √ø◊ ‘Ø apple‘∆ ‘À ¡apple
¿±‘ª ‘∆ Óπ’ ÍÛ∂ ‘ØÂ∂ ‘À∫ ª Â∂ Ó‘≈apple≈‹ ’≈ È≈Ó ‘∆ Óπ’ ’appleÈ Ú≈Ò≈ ‘ÀÕ Âª Í≥‚ª È∂
Íπ«¤¡≈ «’ Ó‘≈apple≈‹ ’∂ ÂØ ¡È∂’ È≈Ó ‘À∫ √Ø ’ΩÈ √≈ Ó‘≈apple≈‹ ’≈ È≈Ó Óπ’«Â ’appleÂ≈ ‘ÀÕ Âª
Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ «’ «‹ÂÈ∆¡ª ÈÁ∆¡ª Â∂ Ï∂Û∆¡ª ‘ØÂ∆¡ª ‘ÀÈ √Ø √ÌØ Í≈apple ¿∞Â≈appleÂ∆¡ª ‘ÀÈÕ
ª Â∂ «‹√ Ï∂Û∆ Â∂ ’ج∆ ⁄ÛÂ≈ ‘À ¿∞√∂ È≈Ò ‘∆ Íapple‹Ø‹È ‘À √Ø ÂÀ√∂ Ó‘≈apple≈‹ ’∂ È≈Ó √Ì
Óπ’ ’appleÈ Ú≈Ò∂ ‘ÀÈ Íapple ‹ΩÈ√ª È≈Ó ◊πappleª È∂ «¬√ ’Ø ¿∞ÍÁ∂√ ’∆Â≈ ‘À √ج∆ «¬√ ÈØ
’«Ò¡≈È ’appleÂ≈ ‘ÀÕ Âª «¬‘ Ï⁄‰ √π‰ ’∂ √Ì Ï≈Ï≈ ‹∆ ’∂ ⁄appleȪ Íapple «◊apple ÍÛ∂ ª Ï≈Ï≈
‹∆ È∂ ¿∞È ’Ø √ÂÈ≈Ó ’≈ ¿∞ÍÁ∂√ ’∆Â≈Õ
¡‹π«Ë¡≈ ‹≈‰≈
ÂÏ «Îapple Ï≈Ï≈ ‹∆ ¡‹π«Ë¡≈ ’Ø ‹≈Â∂ ̬∂ ¡apple ’«‘¡≈ «’ ÓappleÁ≈«È¡≈ «¬‘ ¡‹π«Ë¡≈
È◊apple∆ √Ã∆ apple≈Ó ⁄øÁ ‹∆ ’∆ ‘À √Ø ⁄Ò «¬√ ’≈ Áapple√È ’apple∆¬∂Õ ÂÏ Ï≈Ï≈ ‹∆ ÈÁ∆ Â∂ ‹≈«¬
¿∞Âapple∂ ¡Â∂ √π‰ ’apple √Ì ÒØ’ ⁄appleÈ∆∫ ¡≈«¬ Ò◊∂Õ Âª Ï⁄È ‘Ø«¬¡≈ «’ √Ã∆ apple≈Ó ‹∆ È◊apple∆
ÂØ∫ √≈Ê Ò∂ ◊¬∂ √∂Õ ¡apple «¬‘ È◊apple∆ ’‘ª √Ø∫∫ ¡≈¬∆ ‘ÀÕ Âª ¿∞Ȫ Í≥‚ª È∂ ’«‘¡≈ «’ ÿapple

350
ÂØ È≈Ò È‘∆∫ ◊¬∂ Íapple ‹¿∞È √∂ Áapple√È ¿∞È’≈ ’appleÂ∂ √∂∫ ¡¿∞apple È≈Ó ¿∞È ’≈ ‹ÍÂ∂ √∂ ˙‘
ÏÀ’øπ· Ë≈Ó ˘ ‹≈«¬ ÍÃ≈Í ‘»¬∂ ‘À∫Õ Âª Ï⁄È ‘Ø«¬¡≈ Â∞√∆∫ Ì∆ ◊πappleª ˘ «ÓÒ ’∂ ÍappleÓ∂√apple ’≈
È≈Ó ‹ÍØ ¡apple «Ë¡≈È ’appleØ◊∂ ª Â∞√∆∫ Ì∆ ÏÀ’øπ· ˘ ÍÃ≈Í ‘ØÚ‘π◊∂Õ
....... ª «¬ÂÈ∆ Ï≈ √π‰’apple √Ì ÒØ’ Ï≈Ï∂ ‹∆ Á∆ ⁄appleÈ∆ «◊Û ÍÛ∂Õ ¡apple ’«‘¡≈
«’ √≈‚≈ ¿∞Ë≈apple ’apple∆¬∂Õ Âª Ï⁄È ‘Ø«¬¡≈, «’ ‹◊ ˘ ¡«È ‹≈‰È≈ ¡«apple √«ÂÈ≈Ó ’≈
‹≈Í ’appleÈ≈ √Ø «¬‘ ¿∞ÍÁ∂√ ’apple’∂ «Îapple Ï≈Ï≈ ‹∆ ¡◊∂ ◊«¬¡≈ ˘ ‡πapple∂Õ
◊«¬¡≈ ‹≈‰≈
√Ø ‹Ï ◊«¬¡≈ ˘ ‹≈«¬ Í‘π⁄∂ ª √Ì ¿∞ÊØ∫ Á∂ ÒØ’ª È∂ ¡≈È ÁappleÙÈ ’∆Â≈ ª Ï≈Ï∂
Íπ«¤¡≈ «¬√ È◊apple∆ Á≈ È≈ ◊«¬¡≈ «’ ’apple ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ Âª ¿∞Ȫ ’«‘¡≈, «’ ◊«¬¡≈√πapple
È≈Ó apple≈÷√ √∆, ¡apple «Â√ ’Ø Ó‘≈apple≈‹ ’∆ Ì◊Â∆ ÍÃ≈Í ‘ج∆ √∆Õ √Ø ¿∞√ Ó‘≈apple≈‹ Á≈ ÂÍ
’∆Â≈ ¡Â Ó‘≈apple≈‹ ÍÃ√øÈ ‘Ø ’∂ ’‘≈ ’∞¤ Úapple Óª◊Õ Âª ¿∞‘ ’«‘¡≈, «’ √≈apple≈ ‹◊ ‘∆
Èapple’ ’ج∆ È≈ ‹≈ÚÀÕ Âª Ï⁄È ‘Ø«¬¡≈ «’ ‹∂ ’Á∆ √ø√≈apple ¡≈ÍØ ¡≈͉∂ ’appleÓª ˘ È≈ ÌØ◊∂
ª √≈apple≈ ‹◊ ÌzÙ‡ ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ Âª ¿∞‘ apple≈÷Ù ’«‘¡≈ «’ √≈apple∂ ‹◊ Á∂ ’appleÓª Á≈ ÎÒ
ÓÀ˘ Ìπ◊≈¬∆¬∂Õ Âª Ó‘≈apple≈‹ Á∆ ¡≈«◊¡≈ ‘»¬∆, «’ ±ø «¬√ «ÍÃÊÚ∆∫ Íapple √ÀÈ ’appleÕ √Ø ¡Ï ‹Ø
’ج∆ Â∂apple∂ √apple∆apple Á∂ ¿∞Íapple ¡≈È √apple∆apple «Â¡≈◊∂◊≈ √Ø Ó∂apple∆ Íπapple∆ ˘ ¡≈È ÍÃ≈Í ‘ØÚ∂◊≈Õ ¡apple «‹ÈØ∫
’∂ «ÍÂapple ¡Ú◊ ◊¬∂ ‘ج∂ ‘؉ √Ø ‹∂ ¬∆‘ª ¿∞È ’∂ «Í≥‚ ÍÂÒ ’appleÈ Âª ¿∞È‘π ’≈ Ì∆ ¿∞Ë≈apple
‘ØÚ∂◊≈Õ Âª «Îapple ¿∞È∑ª Í≥‚ª È∂ Ï≈Ï∂ ˘ ’«‘¡≈ «’ Â∞√∆∫ Ú∆ ÍappleÁ∂√ «ÎappleÁ∂ ‘Ø Âª Â∂ «ÍÂappleª
Á≈ ¡Â∂ ¡Í‰∂ ‹«◊¡≈√∆¡ª Á≈ ¡Â∂ ¡Í‰≈ Ú∆ Á∆Ú≈ ¡apple «’«apple¡≈ ’apple≈ ¤‚∆ ‘À, Íapple ¡À√∆
«’«apple¡≈ ’∆Â∆ ‘À ‹Ø ¡«◊¡≈È Á≈ ¡≥Ë∂apple √Ì «Ó‡ «◊¡≈ ‘ÀÕ ¡Â∂ √πapple◊ ¡apple Èapple’ ‹Ø ‘ÀÈ
√Ø ¡«◊¡≈È «Ú÷∂ ‘ÀÈÕ Âª Â∂ «‹øȪ È≈Ó apple»Í∆ Á∆Ú≈ Ï≈«Ò¡≈ ‘À «ÂÈ ’≈ ¿∞Ë≈apple ‘Ø«¬¡≈
‘À ª «Îapple «¬√ ’∂ ÍappleÊ≈«¬ Ï≈Ï≈ ‹∆ È∂ ¡≈√≈ apple≈◊ «Ú⁄ ÙÏÁ ÏØ«Ò¡≈ :-
Á∆Ú≈ Ó∂apple≈ ¬∂’ È≈Ó Áπ÷ «Ú⁄ Í≈«¬¡≈ Â∂Ò
[¡≈√≈ Ó‘Ò≈ 1 Õ 32 Õ (358)]
........ √Ø «¬ÂÈ≈ √π‰ ’∂ √Ì ⁄appleȪ Íapple «◊apple ÍÛ∂, ÂÏ Ï≈Ï∂ ‹∆ ¿∞È∑ª ˘ √«ÂÈ≈Ó
’≈ ¿∞ÍÁ∂√ ’apple ’∂ ¡≈Í Í‡‰∂ ˘ ◊¬∂Õ
͇‰∂ ‹≈‰≈
ÂÏ È≈È’ ‹∆ ¿∞È∑ª ˘ ¿∞ÍÁ∂√ ’apple ’∂ ͇‰∂ ˘ ◊¬∂Õ Âª «‹‘Û≈ apple≈‹≈ ’∞apple÷∂Âapple
Ï≈Ï∂ ‹∆ ˘ «Ó«Ò¡≈ √∆, Â∂ √apple∆’ª ˘ Ó≈apple ’∂ Î∂apple ¿∞√ ͇‰∂ Á≈ apple≈‹ ’∆Â≈ √∆ ª apple≈‹≈
¡≈‰ Áapple√È Ò◊≈Õ ¡apple Î∂apple apple≈‹∂ Á∆ Ó≈Â≈ ¡apple «¬√Âz∆ ÁØÈ‘π ¡≈¬∆¡ªÕ ª apple≈‹≈ ‹∆ Ó≈Â≈
È∂ ¡≈È ’apple ÓÊ≈ ‡∂«’¡≈Õ Íapple apple≈‹∂ Á∆ «¬√Âz∆ ÷Û∆ apple‘∆Õ Âª apple≈‹∂ ’∆ Ó≈Â≈ È∂ ¡Í‰∆ Ï‘π

351
’Ø ’«‘¡≈ «’ ±ø Ì∆ ÓÊ≈ ‡∂’ ª ¿∞√ ¡≈«÷¡≈ «’ Ó∂apple∂ ÏÈ «·ÒÂ∂ ‘È √Ø «¬√ Ú≈√Â∂ ÓÀ∫
«È È‘∆∫ √’Á∆ √Ø ¿∞· ’∂ ¿∞Âapple ¡apple ÍÃ√È ’≈ Ï≈Ï∂ ‹∆ È∂ √ÒØ’ ¿∞⁄≈«apple¡≈ :-
¿Âø◊∆ ÍÀ ˙‘apple∆ ◊«‘apple∆ ◊øÌŒ∆apple∆.......
«¬‘ √π‰ ’∂ «Îapple ÁØÈØ∫ ⁄appleÈ∆ Ò◊∆¡≈Õ
[√ÒØ’ Ó‘Á≈ 1 Õ √Ò’Ø Ú≈appleª Â∂ ÚË∆’ (1410)]
‹◊È È≈Ê Áπ¡≈apple∂ ‹≈‰≈
ÂÏ ÓappleÁ≈È∂ ˘ Ï≈‘apple ÏÀ·≈«¬ ’apple Ï≈Ï≈ ‹∆ ‹◊È È≈Ê ’∂ Áπ¡≈apple∂ Íapple ‹≈«¬ ÏÀ·∂Õ
ª ͪ‚∂ ‹◊È È≈Ê Á∆ ¡≈appleÂ∆ Ò◊∂ ’appleÈ ¡Â∂ Ï≈Ï≈ ‹∆ √Ó≈Ë Ò≈«¬’∂ ÏÀ·∂ apple‘∂Õ ÂÏ √Ì
ͪ‚∂ ¡≈appleÂ∆ ’apple ’∂ Ï≈Ï∂ Í≈√ ¡≈«¬ ÏÀ·∂ ¡apple ¿∞Ȫ ’«‘¡≈, Â∞√∆∫ ‹≈Âz∆ ¡≈¬∂ ‘ØÕ ¡apple ¡√ª
Ó‘≈apple≈‹ Á∆ ¡≈appleÂ∆ ’∆Â∆ ‘À ¡apple Â∞√∆∫ ’ÔØ∫ È‘∆∫ ’∆Â∆Õ Âª Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ «’ ¬∂’ ¬∆√Úapple ’∆
¡≈appleÂ∆ ‘À ¡apple ¬∂’ ‹∆Ú ’∆ ¡≈appleÂ∆ ‘ÀÕ √Ø ‘Ó∂Ù≈ ‘Ó √π‰Â∂ ‘À∫ ¡apple Á∂÷Â∂ ‘À √Ø ¡¿∞apple ‘Ó ’À√∆
¡≈appleÂ∆ ’appleÀÕ Âª ͪ«‚¡≈ ’«‘¡≈ «’ Âπ√∆ ’ΩÈ √∆ ¡≈appleÂ∆ √π‰∆ ‘ÀÕ Âª Ï≈Ï∂ ÙÏÁ ¡≈«÷¡≈:-
◊◊È ÓÀ Ê≈Ò apple«Ú ⁄øÁ Á∆Í’ ÏÀÒ Â≈apple’≈ Ó≥‚Ò ‹È’ ÓØÂ∆ .....
[ËÈ≈√apple∆ Ó‘Ò≈ 1 Õ ¡≈appleÂ∆ Õ 9 Õ (663)]
..... ª ¬∂‘ Ï⁄È √π‰’∂ ͪ‚∂ ⁄appleȪ Íapple «◊apple ÍÛ∂Õ ¡Â∂ «Îapple apple≈ ’Ø ‹◊È È≈Ê
√π͉∂ ÓÀ∫ ¡≈«¬¡≈ ¡apple «ÂÈØ∫ ͪ«‚ ’Ø ’‘≈ «’ Ó∂∫ ‘∆ È≈È’ apple»Í Ë≈«apple¡≈ ‘ÀÕ ‹◊ Á∂
¿∞Ë≈apple ’appleÈ Ú≈√Â∂Õ √Ø Â∞√∆ «ÍÃÊÓ∂ «‹√ ¡√Ê≈È Â∂ Ï≈Ï≈ ‹∆ ÏÀ·∂ ‘È «Â√ ‹◊ª Á∆Ú≈
¡apple Í»‹≈ ’appleÈ∆Õ.....
Ï≈Ï≈ ‹∆ ¿πÊØ∫ ¿∞· ’∂ √Ó≥πÁapple Á∂ «’È≈apple∂ ¡≈ ÏÀ·∂Õ
√≈÷∆ apple≈‹∂ «ÙÚÈ≈Ì Á∆
........ ª Î∂apple Ï≈Ï∂ ‹∆ ’«‘¡≈ ÓappleÁ≈«È¡≈ ¿∞‘ ‹Ø Ï≈‰∆¡ª Â∂apple∆ Ï∂‡∆ Ú≈√Â∂
ÍÁ≈appleÊ «Ò¡≈«¬¡≈ √∆ √Ø «√ø◊Ò≈Á∆Í «Ú÷∂ «√ÚÈ≈Ì apple≈‹∂ ’∆ È◊apple∆ ÓÀ∫ √ØÁ≈◊apple∆ ˘ ◊«¬¡≈
√∆Õ ¡apple ¿∞Ê∂ √Ì ÒØ’ «¬’≈Á√∆ Ïapple apple÷Á∂ √∂ ¡apple ¿∞È∑ª Á≈ È∂Ó √∆ : «’ ‹Ø «¬’≈Á√∆ È≈
apple÷∂ ¿∞√ ˘ ‚ø‚ ’appleÈ≈Õ ¡Â∂ ‹Á ˙‘ Ï≈‰∆¡ª ˙Ê∂ ◊«¬¡≈ √∆ «’ ª ˙‘ «¬’≈Á√∆ «Á‘≈Û∂
Ú≈«‘◊πapple» Á≈ ’∆appleÂÈ ’apple∂ ¡Â∂ ÍÃ√≈«Á Úø‚ ÷≈Ú∂Õ Âª «¬’ «ÁÒ apple≈‹∂ «√Ú È≈Ì ’ØÒ ÒØ’ª
⁄π◊Ò∆ ‹≈«¬ ’∆Â∆ ‹Ø «¬’ Ï≈‰∆¡ª «¬’ Ï≈‰∆¬∂ Á∂ ÿapple ¡≈«¬¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘À √Ø ¿∞√
«¬’≈Á√∆ È‘∆∫ apple÷∆Õ Âª apple≈‹∂ ¡≈«÷¡≈ ¿∞√ ’Ø Í’Û «Ò¡≈ÚØ Âª «Îapple ¿∞√’Ø apple≈‹∂ Í≈√
«Ò¡≈¬∂, ÂÏ apple≈‹∂ Íπ«¤¡ª ±ø «¬’≈Á√∆ ÊÔØ∫ È‘∆∫ apple÷∆Õ Âª ¿∞√ ¡≈«÷¡≈, «’ ¡√≈‚∂ ◊πappleª
Á≈ Ï⁄È ‘À «’ ‹Ø √ø‹Ó È≈Ò ¡‘≈apple ’appleÁ∂ ‘À∫ ¡apple Ó‘≈apple≈‹ ’Ø Ì‹Â∂ ‘À∫ √Ø √Á≈ «¬’Á≈√∆
¿∞Ȫ Á∂ ÿapple apple«‘øÁ∆ ‘À ¡Â∂ ‹◊ ÓÀ∫ ÍøÁzÚ∂∫ «ÁÈ ¡≈ÚÂ∆ ‘ÀÕ Âª Â∂ ¬∂‘ Ì∆ ¡ÒÍ ¡‘≈apple
÷≈Ú‰ ¡Â∂ Ó‘≈apple≈‹ Á≈ Ì‹È ’appleÈ Âª apple≈‹∂ Íπ«¤¡≈, Â∂apple≈ ◊πapple» ’Ω‰ ‘À ª ¿∞√ ’«‘¡≈,
ÓÀ∫ ∫◊πapple» È≈È’ ‹∆ ’≈ «√÷ ‘Ø∫Õ Âª apple≈‹∂ ’«‘¡≈ ÓÀ∫ ◊πapple» È≈È’ ‹∆ ’≈ Áapple√È ’«apple¡≈ ⁄≈‘πÂ≈
‘Ø∫ √Ø Óπfi∂ ’ÔØ∆∫ ’apple Áapple√È ‘ØÚ∂Õ Âª Ï≈‰∆¬∂ ’«‘¡≈ ±ø √ÂÈ≈Ó ’≈ ‹≈Í ’apple ¡apple ËappleÓ√≈Ò
¬∆‘ª ωÚ≈«¬ ¡apple ¡≈¬∂ ◊¬∂ √øª Á∆ √∂Ú≈ ’appleÕ Âª Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆ Ì∆ ÂÀ˘ Áapple√È Á∂‰◊∂Õ

352
ª Ï≈‰∆¬∂ ’«‘¡≈ ’∂‘Û∂ Ì∂÷ «Ú⁄ ◊πapple» È≈È’ ‹∆ apple«‘øÁ∂ ‘ÈÕ Â≈ Ï≈‰∆¬∂ ’«‘¡≈ ¿∞√ Á∂
√Ì∂ Ì∂÷ ‘È Ì≈Ú∂∫ «’√∂ Ì∂÷ «Ú⁄ Áapple√È Á∂Ú‰∂Õ Â±ø «√Á’ ’apple ’∂ «⁄Â’appleÕ Âª ¿∞√ apple≈‹∂
È∂ √π’∂ ‘ج∂ Ï≈◊ Ó∂∫ ËappleÓ√≈≈Ò Ï‰≈¬∆ ‘À ¡apple ¡≈¬∂ ◊¬∂ √ø √≈Ë Á∆ √∂Ú≈ ’appleÁ≈ ‘ÀÕ √Ø ¡√ª
Ì∆ ¿∞Ê∂ ‹apple»apple ‹≈Ú‰≈ ‘ÀÕ Âª ÓappleÁ≈È ’«‘¡≈ ÌÒ≈ «‹Ú∂∫ Â∞√≈‚∆ apple‹≈«¬Õ
√≈÷∆ ’Ω‚∂ apple≈÷√ Á∆
...... ª ¿πÊØ∫ Ï≈Ï≈ Â∂ ÓappleÁ≈È≈ Â∞apple∂Õ √Ø ¡◊∂ ÏÛ≈ ¿∞«Á¡≈È ÏÈ ¡≈«¬¡≈Õ ¡Â∂
«Îapple ’Ω‚≈ apple≈÷√ ¿∞√ ¿∞«Á¡≈Ò ÏÈ «Ú÷∂ «Ó«Ò¡≈Õ Âª ÓappleÁ≈È∂ ’«‘¡≈, «‹ Â∞√ª √≈˘
¡≈‰ ÓappleÚ≈«¬¡≈, ’ÔØ∫«’ «¬‘ apple≈÷√ √≈˘ ÷≈«¬ ‹≈ÚÀ◊≈Õ Âª Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈, ÓappleÁ≈«È¡≈
«¬√Á≈ Ì∆ ¡√ª ¿∞Ë≈apple ’appleÈ≈ ‘ÀÕ Â¿∞ Ò◊ ’Ω‚≈ apple≈÷√ ¡≈‰ ’apple «¬’ ÓØ„∂ «¬’ Ï≈Ï≈ ‹∆
˘ ¡Â∂ «¬’ ÓØ„∂ ÓappleÁ≈È∂ ˘ ⁄πº’ ’∂ ÒÀ ◊«¬¡≈Õ √Ø ¿∞√Á≈ Á√±apple √∆ «’ Â∂Ò Á∂ ’Û≈‘∂ «Ú⁄
ÂÒ ’∂ ÷≈‰≈Õ √Ø ‹Á ÓappleÁ≈È∂ ˘ Ò◊≈ Â∂Ò Á∂ ’Û≈‘∂ «Ú⁄ Í≈Ú‰ ª ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈
Ï≈Ï≈ √≈˘ ª ¡≈‰ ÓappleÚ≈«¬˙Õ Âª Ï≈Ï≈ ¡≈«÷¡≈, ÓappleÁ≈«È¡ª Âø» √«ÂÈ≈Ó ¡≈÷ ’∂ ’Û≈‘∂
«Ú⁄ ‘ºÊ Í≈«¬Õ √Ø «‹√ Ú∂Ò∂ ÓappleÁ≈È∂ √«ÂÈ≈Ó ¡≈÷ ’∂ ’Û≈‘∂ «Ú⁄ ‘Ê Í≈«¬¡≈ ª ’Û≈‘≈
Â∂Ò Á≈ Ì«apple¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ·ß‚≈ ‘Ø«¬ ◊«¬¡≈ ª «Îapple Ï≈Ï≈ √ÏÁ ÏØ«Ò¡≈ :-
‚«apple ÿ«apple ÿ«apple ‚«apple ‚appleπ ‚appleπ ‹≈«¬.......
[◊¿∞Û∆ ◊π¡≈apple∂apple∆ Ó‘Ò≈ 1 Õ 2 Õ (151)]
ª ’Ω‚≈ apple≈÷Ù ¡≈‰ ⁄appleÈ∆ Ò◊≈ Â∂ ¿∞√ ’«‘¡≈, Ó‘≈apple≈‹ Ó∂apple∆ ÌπÒ Ï÷√∆¬∂Õ Âª
Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ ±ø ‹Ø √≈˘ «Ò¡≈«¬¡≈ ‘À∫ √Ø ‹Ø Â∂apple≈ ¡‘≈apple ‘πøÁ≈ ‘À, ª √≈˘ ÷≈¿∞Õ Âª ¿∞√
’«‘¡≈, ‹∆ «Í¤Ò∂ ‹ÈÓ ÓÀ∫ ÏÃ≈‘Ó‰ √∆ ¡apple Ó∂apple∂ ÿapple ◊πapple ¡≈¬∂ √ÈÕ √Ø ÓÀ∫ ¿∞È∑ª Á≈ ¡≈Áapple
È‘∆∫ √∆ ’∆Â≈Õ Âª «Îapple ¿∞Ȫ È∂ ÓÀ˘ √apple≈Í «ÁºÂ≈ ‹Ø ±ø apple≈÷Ù ‘ØÚ∂◊ ª ÓÀ∫ ⁄appleÈ≈ Íapple «◊Û
«Í¡≈, ¡apple Ï∂ÈÂ∆ ’∆Â∆ ‹Ø ‹∆ Ó∂apple≈ ¿∞Ë≈apple «’ ‘Ø«Ú‘◊≈Õ Âª ◊πappleª È∂ ’«‘¡≈ ‹≈Á ÂÀ˘
√ºÂª ˘ «’ ’apple ͤ≈‰≈◊≈Õ Âª ¿∞È∑ª È∂ ’«‘¡≈, «’ «‹Èª È∂ ‘Ê Í≈«¬¡≈ Â∂Ò Á≈
’Û≈‘≈ ·ß‚≈ ‘Ø ‹≈ÚÀ◊≈ √Ø ¿∞‘ √ø ‘؉◊∂Õ Âª «Îapple «¬’ ¿∞Ȫ È∂ ÓÀ˘ √∆√≈ Á∆¡≈ ¡apple
’«‘¡≈ «’ «¬√ √∆√∂ «Ú⁄ «‹øȪ Á≈ ÓÈ∞º÷ª Á∆ «È¡≈¬∆ Óπº÷ È‹apple ¡≈Ú∂ √Ø ¿∞Ȫ ˘ √øÂ
‹≈‰∆Õ √Ø ¿∞‘ √∆√≈ Ï≈Ï∂ Á∂ appleØÏapple» ÒÀ ¡≈«¬¡≈Õ Âª Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈, ÓappleÁ≈«È¡≈ ±ø √∆√≈ Ú∂÷Õ
ª ‹Á ÓappleÁ≈È≈ √∆√≈ ÒÀ ’∂ Ú∂÷∂ ª «‹ÂÈ∂ «ÓappleÂ’ Í¬Ø ‘ج∂ √È «’√∂ Á≈ Óπ÷ Ï«◊¡≈Û
Á≈ ¡apple «’√∂ Á≈ «◊ºÁÛ Á≈ ¡apple «’√∂ Á≈ ’πÂ∂ Á≈ ’apple Ï≈Ï∂ Á≈ ¡apple ¡Í‰≈ ÓÈ∞º÷ª Á≈ Óπ÷
«‚·≈ ¡Â∂ Ï≈Ï≈ ‹∆ ’Ω‚∂ apple≈÷Ù Â∂ ÍÃ√øÈ ‘ج∂ ’∂ √«ÂÈ≈Ó Á≈ ¿πÍÁ∂√ «ÁºÂ≈Õ Âª «Îapple ’Ω‚≈
¡Í‰≈ √apple∆apple «Â¡≈◊ ’∂ ¡apple Á∂ګ¡ª ’≈ √apple»Í Ë≈apple ’∂ Á∂Ú ÒØ’ ’Ø ⁄«Ò¡≈ «◊¡≈Õ Âª

353
ÓappleÁ≈È∂ ’«‘¡≈ Ï≈Ï≈ ‹∆ «¬‘ √∆√≈ È≈Ò ÒÀ ⁄Ò∆¬∂ ª Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈, ÓappleÁ≈«È¡ª ¬∂‘
Ú∆⁄≈apple Ù∆Ù≈ ‘À, ª ◊πappleª Á∂ ÙÏÁ Á≈ «Ú⁄≈apple «‹øȪ Á∂ ¡≥Áapple ‘Ø∫Á≈ ‘À √ج∆ Ù∆Ù≈ Á∂ ¡≥Áapple
ÓÈ∞º÷ª Á∆¡ª ¡Â∂ ÍÙ»¡ª Á∆¡ª Íapple«’appleª Șapple ¡≈Á∆¡ª ‘À∫Õ
«Âz¡≈ apple≈‹ Á∆ √≈÷∆
ÂÏ Ï≈Ï≈ Â∂ ÓappleÁ≈È≈ ¿∞√ ÂØ∫ ¡º◊∂ ‡πapple∂Õ √Ø ¡◊Ø∫ «Âz¡≈ apple≈‹ «Ú⁄ ‹≈«¬ ÍÃ≈Í ̬∂Õ
√Ø ¿∞Ê∂ √Ì «Â«apple¡ª Á≈ ‘∆ apple≈‹ √∆Õ ¡Â ÓappleÁ≈È≈ È◊apple∆ Á∂÷‰ ˘ ◊«¬¡≈ ª ¡◊∂ «¬’
«¬√ÂÃ∆ ˘ ¤Âz≈ ω≈ ’∂ ÏøÈ apple«÷¡≈Õ √Ø ‹Á Â∆√apple≈ Í«‘apple ‘Ø«¬¡≈ ª Ï≈Ï≈ ‹∆ «Ú⁄≈«apple¡≈
«’ ‘π‰ «Â’apple ÓappleÁ≈È≈ È‘∆∫ ¡≈«¬¡≈ √Ø ÓappleÁ≈È∂ ˘ Á∂«÷¬∂Õ Âª Ï≈Ï≈ ‹∆ Á∂÷‰ ª «¬’
«¬√Âz∆ È∂ ¤ºÂz≈ ’apple ’∂ Ïø«È apple«÷¡≈ ‘ÀÕ Âª Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ «’ «¬√ «¬√Âz∆ Á∂ «√apple √≈Ê Á∂◊≈
⁄ÓÛ ‹≈ÚÀÕ √Ø ¿∞√ Á∂ «√apple √≈Ê ÿÛ≈ ⁄ÓÛ «◊¡≈Õ Âª Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ «’ ‹∂ √≈‚∂ ÓappleÁ≈È∂
˘ «Ò¡≈ÚØ◊∂ ª ÿÛ≈ Â∞√≈‚∂ «√appleØ∫ ¿∞Âapple∂◊≈Õ Âª «Îapple √Ì «¬√Âz∆¡ª ¿∞Ê∂ ¡≈«¬ «¬’º·∆¡ª
‘ج∆¡ªÕ ¡apple Ï≈Ï∂ ˘ Ì∆ ‹øÂz Ó≥Âz ⁄Ò≈Ú‰ Ò◊∆¡ªÕ ª Ï≈Ï∂ «√apple∆ apple≈◊ «Ú⁄ √ÏÁ ÏØ«Ò¡≈:-
ÓÈÓπ«÷ ÌπÒÀ ÌπÒ≈«¬¡À Ì»Ò∆ ·¿∞apple È ’≈«¬®
[«√apple∆ apple≈Ó Ó‘Ò≈ 1 Õ 12 Õ (60)]
«¬ÂÈ≈ √π‰ ’apple apple≈‰∆ √Ó∂ «‹ÂÈ∆¡ª «¬√Âz∆¡ª ‘À√È √Ø √Ì ⁄appleȪ Â∂ «◊apple
ÍÛ∆¡ª ¡apple «’‘≈, «’ ¡√ª ˘ «√º÷ ’apple∆¬∂ ¡≈͉ ¡apple ¿∞ÍÁ∂√ ’apple∆¬∂Õ Âª Ï⁄È ‘Ø«¬¡≈
«’ Â∞√ª √«ÂÈ≈Ó Á≈ ‹≈Í ‹Í‰ª, ¡apple «¬Ê∂ ËappleÓ√≈Ò≈ ω≈Ú‰∆, ¡apple ¡≈¬∂ ◊¬∂ √øª
√≈˪ Á∆ √∂Ú≈ ’appleÈ∆, ¡apple √◊êÁ ¡Ó«√¡≈ Á∂ «ÁÈ ◊πappleÍπappleÏ ’appleÈ≈, ¡apple ’Û≈‘ ’appleÈ ¡apple
’∆appleÂÈ ’appleÈ≈Õ ¡Â∂ ‹Ø Ú≈«‘◊πapple» Á∂ Ì‹È≈ Ú≈Ò≈ ‘ØÚÀ «Â√ ¡◊∂ ÓºÊ≈ ‡∂’‰≈Õ ¡Â∂ ‹øÂz Ó≥Âz
È‘∆ ⁄Ò≈Ú‰≈Õ Âª √̉≈ ¬∂‘ Ï⁄È Ó≥«È¡≈ ¡apple Ï≈Ï≈ ‹∆ «¬‘ Ï⁄È ÓÈ≈«¬’∂ ¡◊ª‘ ˘
‡πapple∂Õ
⁄ø◊∂ Ì≈‡Û∂ ˘ «√º÷ ω≈¿∞‰≈
ª Ï≈Ï≈ «Âz¡≈ apple≈‹ «√ ‡π«apple¡≈, √Ø ¿∞‘ª≈ √∂ ‡πapple ’∂ «ÏÁapple «Â‹≈Úapple Ó∂∫ ‹≈«¬
ÍÃ≈Í ̬∂Õ Âª «Îapple ¿∞ÊØ∫ ’∂ ÒØ’Ø∫ ’Ø √«ÂÈ≈Ó ’≈ ÓøÂz «ÁzÛ≈«¬¡≈Õ Ïπ‘ÛØ∫∫ ‹≈Í≈ ͇‰ √«‘apple
Ó∂∫ ‹≈«¬ ÍÃ≈ͫ ̬∂ ª ¿»‘ª «¬’ Ø◊∆ ’∆ Í»‹≈ ‘ØÂ∆ √∆Õ ¡apple ¿∞‘ ¤∆¡ Ó‘∆È∂ √Ó≈Ë Ò≈«¬
ÏÀ·Â≈ √∆ ¡apple «¬’ «ÁÈ √Ó≈Ë ˘ ÷ØÒÁ≈ √∆Õ ¡apple ¿∞√ «ÁÈ √≈apple∂ Á∂√ ’≈ Ó∂Ò≈ Ò◊Á≈ √∆
√Ø «Â√ «ÁÈ Ï≈Ï≈ ‹∆ Ì∆ ¿±‘ª ‹≈«¬ ÍÃ≈Í ̬∂Õ Âª Ï≈Ï∂ ‹∆ ’Ø ‹Ø◊∆ È∂ ’«‘¡≈ «’ ÓÀ∫
«‹√ Ú∂Ò∂ Á√Ú∂∫ Áπ¡≈apple Í¿∞È ⁄Û≈ÚÂ≈ ‘Ø∫ ª √≈apple∆ «ÂzÒØ’∆ Á∆ Óπfi ’Ø ÷Ïapple ‘πøÁ∆ ‘À ¡apple
«¬‘ ÓπÒ÷ Ó∂apple≈ «‹«Â¡≈ ‘»¡≈ ‘ÀÕ √Ø ‹∂ ±ø Ó∂apple∂ √≈Ê ⁄apple⁄≈ ’apple∂∫ ¡apple «ÍÃÊÓ∂∫ ±ø Óπfi ’Ø ‹∆Â∂∫
ÂÏ «¬√ ‹◊ Ó∂∫ ÍÃÚ∂Ù ’appleªÕ ª Ï≈Ï∂ apple≈◊ Ó≈apple» «Ú⁄ √ÏÁ ÏØ«Ò¡≈ :-
√»apple √appleπ √Ø«√ Ò∂ √ØÓ √appleπ ÍØ«÷ Ò∂ ‹π◊ ’«apple ÓappleÂ∞ √π √øÈÏËπ ’∆‹ÀÕ
[Ó≈apple» Ó‘Ò≈ 1 Õ 9 Õ (991)]
ÂÏ ‹Ø◊∆ ÏØ«Ò¡≈ «’ Ó∂apple∂ ª¬∆ «Âz‘ ’≈Òª Á∆ ◊øÓÂ≈ ‘ÀÕ ¡apple ‹∆¡ª Á∂ «apple«Á¡ª

354
’∆¡ª Ú≈ÙȪ Ì∆ ÷À∫⁄ Ò∂Â≈ ‘»øÕ ¡apple ¤∆¡≈ Ó‘∆«È¡ª «Ú⁄ ÓÀ∫ ⁄≈apple «√apple√≈¬∆ ¡È≈˜ ÷≈Â≈
‘»øÕ √Ø «¬‘π ÌÒ≈ Óπfi ÓÀ∫ ‘ÀÕ Â≈ Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈, «’ «¬‘ ÌÒ≈ ‘∆ Â∞fi ’Ø ÏøËÈ apple»Í ‘ÀÕ Âª «Îapple
‹Ø◊∆ Ó‡ ¡≥Áapple ÏÀ· ’∂ ÁappleÚ≈˜≈ ⁄π‰≈ ÏÀ·≈Õ ¡apple Ï≈Ï≈ ‹∆ ¿±‘ª ‘∆ apple‘∂ ª √Ì ÒØ’ ◊πappleª
Á∆ Ï≈‰∆ ÍÛÈ √π‰È Ò◊∂ ¡apple √øÂ√ø◊ ’appleÈÕ √Ø ¿∞Ȫ Á∆ ¿∞Ë ¿∞‹Ò ‘»¬∆Õ √Ø ‹Á ¤∂ Ó‘∆È∂
Ï≈Ï≈ ‹∆ ˘ apple«‘øÁ∆¡ª ◊π‹apple ◊¬∂, ¡apple ¿∞‘ ‹Ø◊∆ Á≈ Ó∂Ò≈ «Îapple ¡≈«¬¡≈ ª Ï≈Ï∂ ‹∆ ’«‘¡≈
«’ «¬√ Ó∂Ò∂ Íapple ‹Ø◊∆ ’ØÒ ’ج∆ È≈ ‹≈ÚÀÕ ¡apple ’∞¤ «ÁÈ «Í¤Ø∫ Ó∂Ò≈ ’appleÈ≈Õ √Ø ‹ª ¿∞√ «ÁÈ
Ó∂Ò≈ È≈ ‘Ø«¬¡≈ ¡apple ¡·ª «ÁȪ «Í¤Ø∫ Ó‡ Á≈ ÁappleÚ≈˜≈ ÷Ø«Ò¡≈ ª «’¡≈ Á∂÷‰ ‹Ø ‹Ø◊∆
Á∂ ÍÃ≈‰ ¤∞‡ ◊¬∂ ‘ÈÕ Âª Ï⁄È ‘Ø«¬¡≈ «’ appleØ «appleºËª «√ºËª ’appleÁ∂ ‘ÀÈ √Ø ‹ÈÓ ÓappleÈ ˘ ÍÃ≈ÍÂ
‘πøÁ∂ ‘ÈÕ Âª √Ì ¿∞√ Á∂√ Á∂ «√Ë ¡apple √≈Ë ¡apple apple≈‹≈ Íapple‹≈ ‹Ø ‘À√È √Ø √Ì ⁄appleÈ∆ ¡≈«¬
Ò◊∂ ¡apple ¿∞√È∂ ’«‘¡≈ «’ ¡√≈˘ ¡«‹‘≈ ¿∞ÍÁ∂Ù ’appleØ ‹Ø √≈‚≈ ¿∞Ë≈apple ‘ØÚÀÕ Âª Ï⁄È
‘Ø«¬¡≈ «’ Â∞√ª ‘¿∞ÓÀ∫ Á∆ ÓÀÒ ÷ØÚÈ∆ ‘À ¡apple √ÂÈ≈Ó Á≈ ‹≈Í ’appleÈ≈Õ
apple≈‹∂ «ÙÚÈ≈Ì È≈Ò Ó∂Ò
√Ø ¿∞√˘ ¿∞ÍÁ∂Ù Á∂ ’apple Ï≈Ï≈ ‹∆ «ÙÚÈ≈Ì apple≈‹∂ Á∂ Ï≈◊ ‹≈¬∂ ¿∞Âapple∂, ª Ï≈ˆ ‹Ø
√πº’≈ ‘Ø«¬¡≈ √∆ ‹Ø Ï≈Ï∂ Á∆ ⁄appleÈ Ë»Û Í≈«Á¡ª ‘∆ ‘«apple¡≈ ‘Ø ¡≈«¬¡≈, ª Ï⁄È ‘Ø«¬¡≈
ÓappleÁ≈«È¡ª appleÏ≈Ï Ú‹≈«¬Õ
Ì¿∞ Óπ⁄π Ì≈apple≈ Ú‚≈ ÂØ´Õ Ó«È Ó«Â ‘¿∞Ò∆ ÏØÒ∂ ÏØ´Õ
[◊¿∞Û∆ ◊π¡≈apple∂apple∆ Ó‘Ò≈ Õ 1 Õ (151)]
ª «¬‘ Ï⁄È √π‰ ’∂ √Ì ÌÀ ˘ ÍÃ≈Í ‘Ø«¬ ¡apple ‹≈«¬’∂ «√¿∞È≈Ì Í≈ ¿∞Ȫ ’«‘¡≈
«’ Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆ Ï≈◊ ÓÀ∫ ¡≈«¬ ¿∞Âapple∂ ‘ÀÈ ¡apple Ï≈◊ √Ì ‘«apple¡≈ ‘»¡≈ ‘ÀÕ Âª apple≈‹≈ √π‰
’∂ Ï‘π ÍÃ√øÈ ‘Ø«¬¡≈Õ ¡apple Ï‘π √πøÁapple ӑ؉∆¡ª ¡apple ¤Â∆ ¡≥«ÓàÍÃ√≈«Á ÒÀ ’∂ Â∂ Ï≈Ï∂ Á∂
Í≈√ ¡≈‰ Í‘π⁄∆¡ªÕ √Ø ¡≈«¬’apple ¡≈͉∂ ’‡≈÷ Ò◊∆¡ª «Á÷≈Ú‰∂Õ Âª Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈, «’
‹Ø Â∞‘≈‚∂ √apple∆apple ‘ÀÈ √Ø «¬È ÓÀ∫ √πøÁappleÂ≈¬∆ ¡≈ÂÓ≈ ‘∆ ’∆ Ì≈√Â∆ ‘ÀÕ ’ÔØ∫«’ √apple∆apple Ó∂∫ ÂØ ¡√Ê
¡apple Ó≈√ ¡apple Ú’Â «Ú√‡≈ ‘À ÂØ «¬√ ’≈ «’¡≈ √øπÁapple Ì≈√‰≈ ‘ÀÕ ¡apple «‹‘Û∂ ¡≥«ÓàÌØ‹È
ÍÃ√≈«Á ÷≈«¬Â∂ ‘ÀÈ √Ø Ì∆ «Ú√‡≈ ‘Ø«¬ ‹≈Â∂ ‘ÈÕ Âª ¿∞‘ ‹Ø ‹∂‘«Û¡ª √Ì∂ ÓØ‘È∆¡ª √È
√Ø ˙‘Ȫ ’«‘¡≈ «’ √≈˘ Ì∆ ’∞fi ¿∞ÍÁ∂Ù ’appleØÕ ÂÏ Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆ ÏØÒ∂ : “
‹◊π ’¿»¡≈ È≈Ó È‘∆∫ ⁄∆«ÂÕ È≈Óπ «Ï√≈«apple «◊apple∂ Á∂÷ Ì∆«ÂÕ
[Ï√ ӑÒ≈ 1 Õ ¡√‡ÍÁ∆¡≈ (1187)]
√Ø ‹Á «¬‘ Ï⁄È Ï≈Ï∂ ’«‘≈ ª √Ì∂ ÓØ‘‰∆¡ª apple≈‹∂ «ÙÚÈ≈Ì Í≈√ ◊¬∆¡ª ¡apple
¡≈«¬ ’«apple ’«‘¡≈, «’ apple≈‹≈ ‹∆ Âπ√ª √≈˘ √≈Ë Á∂ ÓØ‘‰ Ú≈√Â∂ Ì∂«‹¡≈ √Ø ¡√∆∫ ¿∞√ Í≈√
Á∂‘ ¡«ÌÓ≈È ‘≈apple ¡≈¬∆¡ª ‘ªÕ ¡apple Â∞√∆∫ «’¡≈ ÏÀ· apple‘∂, ‘Ø ⁄ÒØ √≈Ë ’≈ ÁappleÙÈ ’apple‘πÕ
’ÔØ∫«’ ¿∞Ȫ Á∂ Áapple√È ’∆Â∆¡ª ٪ ¡≈ÚÂ∆ ‘ÀÕ apple≈‹∂ apple≈‰∆ ’¿∞ ’«‘¡≈, «’ «ÍÃÊÓ∂ Âø»
‹≈‘Õ ¡apple √≈Ë ’≈ ÁappleÙÈ ’apple ¡≈¿∞ ¡apple ÓÀ∫ Í∆¤∂ ‹≈ÚØ∫◊≈Õ ÂÏ apple≈‰∆ ÓØÂ∆¡ª Á∆ Ó≈Ò≈ ¡apple
Ê≈Ò∆ ÍÃ√≈«Á Á∆ ÒÀ ’apple ÓÊ≈ ¡≈«¬ ‡∂«’¡≈ ¡apple «¬’ Óπº· ÍÃ√≈«Á ’∆ ÓappleÁ≈È∂ ˘ «ÁºÂ∆Õ Âª

355
‘π’Ó ‘Ø«¬¡≈ «’ Ó≈Ò≈ Â∂ ÍÃ√≈«Á Î∂apple ÒÀ ‹≈˙Õ Âª ¿∞√ ¡≈«÷¡≈, ‹∆ «¬’ «¬’ ÓØÂ∆ ‘˜≈apple
‘˜≈apple appleπͬ∂ Á≈ ‘ÀÕ Âª Ï⁄È ‘Ø«¬¡≈ «’ «¬Èª ÓØÂ∆¡ª Á∂ È≈Ò È‘∆∫ ‹≈‰≈, ¡apple Ú≈«‘◊πapple»
Á∂ È≈Ó Á∂ È≈Ò ‹≈‰≈ ‘ÀÕ √Ø ˙‘ ËÈ ¡√≈‚∂ ’ÒØ ‘ÀÕ Âª apple≈‰∆ √̉≈, √÷∆¡ª ˘ Úº÷ ’
’∂ Ï≈Ï∂ Á∂ ⁄appleȪ Â∂ «◊Û ÍÛ∆ ¡apple ’«‘¡≈, «’ ‘∂ Ó‘≈apple≈‹ ÁØ Ïapple√ ‘ج∂ ‘È Âª ÿ∂apple∂ Ï∂‡∆
‹ÈÓ∆ √∆, ¡apple ÓÀ∫∫ apple≈‹≈ ˘ ‚apple«Á¡ª Ó≈«apple¡ª ‹Ø ‘Øapple «Ú¡≈‘π È≈ ’apple ÒÚ∂, ’«‘¡≈ «’ ÍπÂz
‹È«Ó¡≈ ‘ÀÕ ¡Â∂ ‘Øapple apple≈‹∂ ˘ «¬‘ ’«‘¡≈ «’ Í≥‚ ’«‘øÁ∂ ‘È «’ Â∞√ª ⁄≈apple Úapple∂ ÍÃπÂz Á∂
Óπ÷ È‘∆∫ Ò◊‰≈Õ √Ø«¬ ÁØ«¬ Ïapple√ Ï∆Â∂ ‘È ¡apple ÁØ«¬ Ïapple√ apple«‘øÁ∂ ‘ÈÕ Âª Â∂ Ó∂apple∂ ÓÈ ÓÀ∫ Ï‚∆
«⁄øÂ≈ ‘ÀÕ ¡apple √ø «⁄øÂ≈ «Ó‡≈ÚÈ∂ ‹Ø◊Ô ‘ÀÕ Âª Ï⁄È ‘Ø«¬¡≈ «’ Ó‘≈apple≈‹ √ÓappleÊ ‘À ⁄≈‘∂
ª «¬√Âz∆ ’≈ Íπapple÷ ’apple Ò∂Ú∂ ¡apple ⁄≈‘∂ ÂØ∫ Íπapple÷ ’¿∞ «¬√Âz∆ ’apple∂Õ √Ø Â±ø Íπapple÷ Ì◊Ú≈È ’≈
«Ë¡≈È ’apple‘π ¡apple Ó‘≈apple≈‹ ’∂ Ì∂÷ Á≈ ‹Ø √≈Ë √ø ¡≈ÚÀ «Â√’∆ √∂Ú≈ ’appleÈ∆ ¡apple ¤Ò È‘∆∫
’appleÈ≈Õ ’ÔØ∫«’ Ì∂÷ Ó∂∫ ¡Ò∂÷ ‘ØÂ≈ ‘ÀÕ ¡Â∂ «¬√ ÒÛ’∂ ’Ø «¬√ Â≈Ò ÓÀ∫ «¬√È≈È ’appleÚ≈«¬
√Ø ‹Ï ¿∞√ È∂ Ï√Âz Ï∂‡∆ ’∂ ¿∞Â≈apple∂ ª ¿∞√ Á∂ √Ì ¡≥◊ ÒÛ«’¡≈ Á∂ Á«apple√‡ ¡≈¬∂Õ ÂÏ
¿∞√ È∂ ÍπÂz ’Ø «¬√È≈È ’apple≈ ’∂ «‹ÂÈ∂ ÓØÂ∆ ¡Â∂ ¡≈͉∂ Ì»÷‰ «Ò¡≈¬∆ √∆, √Ø √Ì Íπß«È
’apple ’∂ ¡«Âʪ ’Ø Á∆¬∂Õ ¡apple Ï≈Ï∂ Á∂ ¡◊∂ ÓºÊ≈ ‡∂«’¡≈ ¡apple √«ÂÈ≈Ó Á≈ ¿∞ÍÁ∂√ √π‰ ’apple
Ï∂‡∂ ’¿∞ È≈Ò «Ò¡≈¬∆ ¡apple apple‹∂ ˘ ’«‘¡≈ «’ ‹¿∞È √≈ Ï≈Ï≈ È≈È’ √π‰∆∫Á≈ √∆ √Ø «¬‘Ø
‘∆ ‘ÀÕ ’ÔØ∫«’ ÓÀ Â∂apple∂ ÌÀ ’apple Ï∂‡∆ ’Ø Ï∂‡≈ ’‘Ô≈ Ê≈ Íapple ¿π√ È∂ Ï∂‡∆ ’≈ Ï∂‡≈ ’apple Á∆¡≈ ‘ÀÕ
apple≈‹∂ È∂ «¬‘ Ï⁄È √π‰ ’apple ÏÛ∂ ÍπøÈ ’∆¬∂ ¡apple ¡≈Í ÍÀappleØ∫ Èß◊≈ ¡≈«¬¡≈Õ ¡apple ¡≈’apple
√«Â◊πapple Á∂ ⁄appleÈ∆ Ò≈◊≈Õ Âª Ï⁄È ‘Ø«¬¡≈, Íπapple÷≈ Â∂apple∂ ÙappleË≈ ’apple ¬∆‘ª ¡≈¬∂ ‘ª ¡Â∂ ‹Ø
ÍÃÙÈ ’appleÈ≈ ‘À √Ø ’appleÕ Âª ¿∞√ ¡≈«÷¡≈ Ïappleª ÓÀ∫∫ Ïapple «ÚÙ∂Ù ’ΩÈ√≈ ‘À ª Ï⁄È ‘Ø«¬¡≈
«’ È≈Ó ’≈ Úapple √Ì √∂ «Ú√∂÷ ‘ÀÕ Âª ¿∞√ ’«‘¡≈ «’ «¬’Á√∆ Ì∆ Â≈ «Ú√∂÷ ’«‘Â∂ ‘À∫Õ
ÂÏ Ï⁄È ‘Ø«¬¡≈ «’ «¬’≈Á√∆ Ì∆ «Ú√∂÷ ‘À Íapple «‹√ ÓØ∫ È≈Ó «⁄ ¡≈Ú∂ √Ø Â±ø ¡≈Í ’Ø √apple∆apple
’≈ √≈÷∆ ‹≈‰, √apple∆apple ‘∆ È≈ ‹≈‰ ’ÔØ«’ «‹√ ’∆ ‹Ø ’apple ¡Í«ÚºÂapple √apple∆apple Í«ÚºÂapple ‘Ø
÷ÒØÂ≈ ‘ÀÕ Âª apple≈‹≈ √π‰ ’apple ÍÃ√øÈ ‘Ø«¬¡≈ ¡apple ’‘Ô≈ «’ Óπfi∂ ¿∞ÍÁ∂Ù ’apple‘πÕ Âª Ï≈Ï≈ ‹∆
È∂ ¡≈√≈ apple≈◊ «Ú⁄ √ÏÁ ÏØ«Ò¡≈ :-
’≈«¬¡≈ ’≈◊Áπ ÓÈ∞ ÍappleÚ≈‰≈Õ «√apple ’∂ Ò∂÷ È≈ ÍÛ∂ «¬¡≈‰≈Õ
[ËÈ≈√apple∆ Ó‘Ò≈ 1 ÿapple B Õ 7Õ (662)]
...... ª «¬‘ Ï⁄È √π‰ ’∂ apple≈‹∂ ‘Ê ‹ØÛ ’∂ ¡appleÁ≈√ ’∆Â∆ , ‹∆ ÓÈ∞ Á≈ Â≈ «Ú√≈‘
’∞¤ È‘∆∫ ‹Ø «¬’ Á»ø Ú⁄È √π‰Á≈ ‘À, ¡apple «¬’Á»ø ÌÒ≈«‘ Á∂∫Á≈ ‘ÀÕ ‹∂ Â∞√≈‚≈ √Á∆Ú ‘∆
Áapple√È ‘Ø∫Á≈ apple‘∂ ª √≈‚≈ ’«Ò¡≈È ‘ØÚÀÕ Âª Ï⁄È ‘Ø«¬¡≈, «’ √≈‚∂ ÁØ«‘ apple»Í ‘È ‹Ø
√apple◊πÈ apple»Í √apple∆apple ‘À, ¡apple «Èapple◊πÈ apple»Í √ÏÁ ‘ÀÕ Íapple √apple∆appleª Á≈ Áapple√È √Á∆Ú È‘∆∫ ‘ØÚÂ≈
¡apple ÙÏÁ Á≈ ÁappleÙÈ √Á∆Ú ‘ØÚÂ≈ ‘À ¡Â∂ «Îapple Ï≈Ï≈ ‹∆ È ˙Ê∂ ÍÃ≈‰ Ó≥◊Ò∆ ’≈ ¿∞⁄≈apple
’∆Â≈Õ Âª ÍØÊ∆ «Ò÷ ’∂ apple≈‹∂ «ÙÌ Ò≈Ê Á∂ ‘Ê «ÁºÂ∆ ¡apple ’«‘¡≈ «’ «¬√ ÍØÊ∆ ˘ √Á∆Ú
ÍÛÈ≈ ¡apple ÍÃ≈È ÒÁ≈ √ø‹Ó apple÷‰≈Õ Âª apple≈‹∂ ’«‘¡≈, «’ ¡¿∞ÓÁ ’º‡∂ ‘ج∂ ‘ØÚÈ Íapple ‹∂ ÚÀÁ

356
Í≈√ È≈ ‘ØÚ∂ Â≈ appleØ◊ È‘∆∫ ’‡∆∫Á≈Õ ÂÀ√∂ ÙÏÁ Ì∆ ‘ØÚÀ ¡apple Â∞√∆∫ Ì∆ Í≈√ ‘ØÚ‘π◊∂ ª Ó∂apple≈
¡«◊Ô≈È ’‡∆¬∂◊≈Õ ¡apple ‹∂ Â∞√∆∫ Í≈ È ‘ØÚØ◊Ø Âª Ò‘∆∫ ’‡∆¡À◊≈Õ Âª Ï⁄È ‘Ø«¬¡≈ «’ ‹∂
ÚÀÁ≈ Í≈√ È≈ ‘ØÚÀ Â≈ √«◊appleÁ Ì∆ ¿∞√ ’∆ È≈Û’≈ ’Ø Ú∂÷’∂ ¡¿∞÷Á Á∂Â∆ ‘À∫Õ Âª appleØ ’‡∆Â≈
‘À √ø‹Ó È≈ÒÕ ÂÀ√∂ Â∞√ª Ì∆ ÍÃ≈‰ √ø◊Ò∆ ’≈ ¡«Ì¡≈√ ’appleÈ≈ ¡apple √Á≈ Ò‘Ø ⁄Û∆ apple‘∂ ¡apple
¡≈¬∂ ◊¬∂ √≥ √≈Ë Á∆ ‡«‘Ò ’appleÈ∆Õ ¡apple ¤Â∆ ¡≥«ÓàÍÃ√≈«Á «Â¡≈apple ’apple ’∂ «√º÷ª √øª
˘ «÷Ò≈Ú‰∂ ¡apple √øª Á≈ Â∂ Ó∂apple≈, «¬’ apple»Í ’apple ‹≈ȉ≈Õ Âª «¬‘ ¿∞ÍÁ∂√ Á∂ ’∂ Ï⁄È ‘Ø«¬¡≈
⁄Ò∆¬∂ Í≥‹≈Ï Á∆ ËappleÂ∆ Ó∂∫Õ
«¬’ √apple∂ÚÛ∂ È≈Ò Ó∂Ò
ª ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ ¡√ª Ó≈È√appleØÚapple È‘∆∫ «‚·≈Õ Âª Ï⁄È ‘Ø«¬¡≈ Âø» appleÏ≈Ï
¿∞Â∂ ¡√Ú≈apple ‘Ø‘π ¡Â∂ ¡√∆∫ ÷Û≈ ¿∞Â∂ ¡√Ú≈apple ‘Ø∫Á∂ ‘ªÕ ¡Â∂ ±ø √≈‚∂ «Í¤Ò ⁄«Ò¡≈ ¡≈ÚÀ
¡Â∂ Ú≈‘◊πapple» Ú≈‘◊πapple» ¡≈÷Á≈ ¡≈ÚÀ∫Õ ÓappleÁ≈Ò≈ Ú≈‘◊πapple» Ú≈‘◊πapple» ¡≈÷Á≈ ¡≈ÚÀ Íapple Ï≈Ï≈ ‹∆
Â∂ ÓappleÁ≈È≈ ÁØÒØ∫∆ √ÓπøÁz ¿πÂ∂ ‡πapple∂ ‹≈Ú‰Õ Âª ÓappleÁ≈È∂ «ÁÒ «Ú⁄⁄ «Ú⁄≈«apple¡≈ «’ ÓÀ∫ Ú∂÷≈
÷ª Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆ ’∆ ¡≈÷Á∂ ‘ÈÕ Âª Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆ √Ø‘ø √Ø‘ø ’≈ ‹≈Í ’apple∂ ‹ªÁ∂ ‘À√ÈÕ
ª ÓappleÁ≈È≈ Ì∆ Ò◊≈, √Ø‘ø ‹Í‰ ª «Îapple ÓappleÁ≈È≈ Ò◊≈ ◊ØÂ∂ ÷≈Ú‰Õ Âª Ï≈Ï∂ Á∂«÷¡≈ ¡Â∂
’«‘¡≈ «’:-
◊πapple ’«‘¡≈ √≈ ’≈appleπ ’Ó≈Ú‘πÕ ◊πapple Á∆ ’appleÈ∆ ’≈‘∂ Ë≈Ú‘πÕ
ª «Îapple ÓappleÁ≈È≈ Ò◊≈ Ú≈‘◊πapple» Ú≈‘◊πapple» ‹Í‰ ¡apple √ÓπøÁz Â∂ Ì∆ ‡πappleÈ Ò◊≈Õ Âª
«Îapple Ï⁄È ‘Ø«¬¡≈ ÓappleÁ≈«È¡ª ¡º÷∆¡ª Ó∆‡Õ √Ø ‹ª ¿∞√ ¡÷∆¡ª Ó∆‡∆¡ª ª ÓappleÁ≈È≈ «’¡≈
Á∂÷∂ «’ ‘≈apple» √«‘apple «Ú⁄∂ ÏÀ·∂ ‘ªÕ √Ø ¿∞ÊØ∫ Á≈ apple≈‹≈ ‹Ø◊∆ Á≈ «√º÷ √∆ ‹Ø ¡È∆√appleÚ≈Á∆ √apple∂ÚÛ≈
√∆Õ ¡apple ˙‘ ¡≈Í ˘ ÍappleÓ∂√apple ’‘ªÚÁ≈ √∆ ¡apple ‹Á ¿∞√ ’∂√ Ó∆∫‘ È‘∆∫ Ú√Á≈ √∆, ª ¿∞√
√apple∂ÚÛ∂ Í≈√ apple≈‹≈ Íapple‹≈ √Ó∂ ¡ªÚÁ≈ √∆Õ ¡apple ¿∞‘ ‹øÂz Ó≥≤Âz ’apple Ó∆∫‘ Úapple√≈ÚÁ≈ √∆Õ ¡Â∂
‘Øapple ‹∂ ’ج∆ ÍπÂz ’≈ÓÈ≈ ¡ÊÚ≈ ‘Øapple ’ج∆ ’≈ÓÈ≈ ’apple ¿∞√ Í≈√ ‹≈Ú∂ ª ‹øÂz Ó≥Âapple ’apple ’∂
¿π‘ ¿∞È∑ª ’∆ ’≈ÓÈ≈ Í»apple∆ ’apple Á∂∫Á≈ √∆Õ Âª Â∂ √Ì∂ ÒØ’ ¿∞√∂ Á≈ «√ÓappleÈ ’appleÈ ¡apple ÍappleÓ∂√apple
˘ ’ج∆ È≈ ‹≈‰À ¡Â∂ Ï≈Ï≈ ‹∆ Â∂ ÓappleÁ≈È≈ ˙Ê∂ ÏÀ· ’∂ ÍappleÓ∂√apple Á∆ ¿∞ÍÓ≈ ◊≈Ú‰ Ò◊∂ ª
apple≈‹≈ ¡Â∂ Íapple‹≈ È∂ ¡≈«¬¡ Ï≈Ï∂ ‹∆ Í≈√ ÓÊ≈ ‡∂’Ô≈Õ ÂÏ Ï≈Ï∂ Íπ«¤¡≈ Âπ√∆∫ ÍappleÓ∂√apple Á≈
È≈Ó ’ÔØ∫ È‘∆∫ ‹ÍÁ∂Õ Âª ¿∞Ȫ ’«‘¡≈, «’ ¡√≈‚≈ ◊πapple» ’«‘øÁ≈ ‘À ‹Ø ÍappleÓ∂√apple ‘Øapple ’ج∆
È‘∆∫ ’ÔØ∫«’ ‹À√∂ «Ïä ’∂ Ï∆‹∂ «Ïä ‘ØÂ≈ ‘À ¡apple ‹À√≈ ‘∆ Ï∆‹ ‘ØÂ≈ ‘À ÂÀ√≈ ‘∆ «Ïä ‘ØÂ≈
‘À √Ø ÂÀ√∂ ‘∆ ÓÈ∞÷ √∂ ÓÈ∞º÷ ‘ØÂ≈ ‘ÀÕ ¡Ωapple ‘Øapple ’ج∆ ÍappleÓ∂Ùapple È‘∆ ∫‘ÀÕ Âª ‘∆ Â∂ ¡√∆∫ Í»‹≈ ‹Ø◊∆
Á∆ ’appleÁ∂ ‘ª ¡Â∂ ‹Ø ؒج∆ ’≈ÓÈ≈ ‘ØÂ∆ ‘À √Ø ˙‘ ‹Ø◊∆ √≈˘ Á∂∫Á≈ ‘ÀÕ Âª Ï≈Ï∂ È∂ ¿∞√ Á∆
’Ò≈ «÷⁄ Ò¬∆ ¡apple Ó∆∫‘ Ïapple√‰ ÊØ∫ apple«‘ «◊¡≈ ¡apple ÷»‘ ¿∞Ê∂ ‘À È‘∆∫ √È ¡Â∂ Ó∆‘ª Á∂ Í≈‰∆
˘ ÒØ’ ÚappleÂÁ∂ √ÈÕ √Ø ‹Á Ó∆∫‘ È≈ Úapple«√¡≈, ª ÒØ’ Ï‘π Áπ÷∆ ‘ج∂Õ ¡apple apple≈‹≈ Ï∆ ¡apple
Íapple‹≈ Ì∆ √Ì ‹Ø◊∆ Í≈√ ◊¬∂ ¡apple ’«‘¡≈, «’ Ó∆∫‘ «Ï·≈ ¡√∆ ÓappleÁ∂ ‘ªÕ ª ˙‘ ‹Ø◊∆
¡≈͉∂ ‹øÂapple Ó≥Âapple ’apple apple«‘¡≈ Íapple Ó∆∫‘ È≈ Ïapple«√¡≈Õ Âª √Ì ‹Ø◊∆ ÊØ∫ «Èapple≈√ ‘Ø«¬’∂ Ï≈Ï∂

357
‹∆ Í≈√ ¡≈¬∂Õ Âª Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈, «’ Ó∆∫‘ ÂÁ Ïapple√∂ ‹∂ Â∞√∆∫ √«ÂÈ≈Óπ ’≈ ‹≈Íπ ’appleØ ¡apple ◊πapple»
’≈ ’Û≈‘ ’appleØ ¡Â∂ ‹Ø◊∆ ˘ È≈ Ó≥ÈØÕ Âª ¿∞È≈ ¡≈«÷¡≈, ‹∆ ÌÒ∆ Ï≈ Â≈ ¿∞Ȫ √ÌȪ
È∂ «¬’·∂ ‘Ø«¬’∂ ’Û≈‘π ’∆Â≈ Â∂ √«ÂÈ≈Óπ ’≈ ÓøÂà ͫۡ≈ ¡apple ‘Ê ‹ØÛ ’∂ ¡appleÁ≈√ ’∆Â∆
ª Ï‚∆ Ó∂ÿª Á∆ Ïapple÷≈ ‘ج∆Õ Âª «Îapple ‹Ø◊∆ Ùapple«Ó≥Á≈ ‘Ø«¬ ’∂ ◊πapple» È≈È’ ‹∆ Á∆ ⁄appleÈ∆ ¡≈«¬
Ò◊≈Õ Âª Ï≈Ï≈ ‹∆ È∂ ¿∞√ ˘ Ì∆ √«ÂÈ≈Ó Á≈ Ó≥Âz «ÁÃÛ≈«¬¡≈ ¡apple √Ì∂ «√÷ ‘ج∂Õ Âª ¿∞Ȫ
¡appleÁ≈√ ’∆Â∆, ‹∆ ˆapple∆Ï «ÈÚ≈‹ Â∞√∆∫ ¬∂Ê∂ √Á∆Ú Ú√ØÕ Âª Ï⁄È ‘Ø«¬¡≈ «’ ¡√≈‚≈ √apple∆apple
√apple◊πÈ apple»Í ‘À ¡apple Ï≈‰∆ «Èapple◊π‰ apple»Í ‘ÀÕ √Ø Ó∂apple∆ Ï≈‰∆ Á≈ Â∞√ª ¡«Ì¡≈√ √Á∆Ú ’apple‰≈
¡Â∂ ‹Á Â∞√≈˘ ’≈ÓÈ≈ ‘ØÚÀ ÂÁ ’Û≈‘ ’apple ’∂ ¡appleÁ≈√ ’appleÒ∆∫ ¡apple √ÏÁ ÍÛÈ≈ ÂÁ
Â∞√≈‚∆ ’≈ÓÈ≈ Ú≈‘◊πapple» Í»appleÈ ’apple∂◊≈Õ √Ø «¬‘ ¿∞ÍÁ∂√ Á∂«¬ ’apple Ï≈Ï≈ ‹∆ ‡πappleÈ Ò◊∂Õ Âª
apple≈‹∂ È∂ ¡≈«÷¡≈ ‹Ø, ‹∆ Â∞√∆∫ ’∞fi Ì∂‡ Ò‘Ø, √Ø ÓØÂ∆ ¡apple ‹Ú≈‘apple Á≈ „∂apple ¡º◊∂ ¡≈‰ ’∆Â≈Õ
ª Ï⁄È ‘Ø«¬¡≈ «’ ¡√≈‚∂ Í≈√ È≈Ó ‹Ú≈‘apple ‘ÀÈ ¡apple ¬∂‘ ¡√≈˘ È‘∆∫ ⁄≈‘∆Â≈Õ Âª
ÓappleÁ≈È∂ ‹Ø‹∆ «‹ÂÈ∂ ‘ÀÈ √Ø Áπ÷ apple»Í ‘ÀÈ ¡apple ÍappleÓ∂√apple Á≈ È≈ ‹Ø ‘À √Ø √π÷Á≈¬∆ ‘À √Ø ÂÀ˘
ÍÃ≈Í ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ
apple≈’Ùª È≈Ò Ó∂Ò
ª Ï≈Ï≈ ‹∆ ¿∞ÊØ∫ ¡apple∂ ¡apple Ó‘≈ ¿∞«Á¡≈ÈÒ Á∂ apple≈‘ apple≈’√ Í¿∞ Á∂ √ÈÕ √Ø ¿π‘ apple≈‘
¡≈¬∂ ª ¡◊Ø∫ apple≈’Ù ¡≈È «ÓÒ∂Õ Âª ÓappleÁ≈Ò∂ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ √≈˘ ª apple≈’Ù ÷≈«¬ ‹≈ÚÈ◊∂Õ
ª Ï⁄È ‘Ø«¬¡≈, ÓappleÁ≈«È¡≈ ±ø ÙÏÁ ÍÛ ¡apple apple≈’Ù Â∂apple∂ ¡◊∂ ¡≈«¬ ÓÊ≈ ‡∂’‰◊∂Õ Âª
ÓappleÁ≈È≈ ¡Â∂ Ï≈Ï≈ ÁØÈØ∫ «Ïapple¤ Â∂ ÂÒ∂ Ï«‘ ◊¬∂ ª ÓappleÁ≈È≈ Ò◊≈ √ÏÁ ◊≈Ú‰Õ Âª «‹
«‹ apple≈’Ù È∂Û∂ ¡≈Ú‰ «Â «Â ¿∞Ȫ Á≈ «appleÁ≈ √πË ‘πøÁ≈ ‹≈Ú∂ ¡Â∂ «Îapple Ï≈Ï≈ ‹ ‹∆
’∂ Í≈√ «ÂȪ ¡≈«¬ ÓÊ≈ ‡∂«’¡≈Õ Âª Ï≈Ï≈ ‹∆ È∂ Íπ«¤¡≈ Ì≈¬∆ Â∞√∆∫ ’ÚÈ ‘ØÕ ¿∞È∑ª
¡≈«÷¡≈ ‹∆ ¡√∆∫ apple≈÷Ù ‘ª ¡Â∂ ÓÈ∞÷ª Á∂ ¡‘≈apple ’appleÈ Ú≈Ò∂ ‘ª ¡Â∂ ¡√∆∫ Ï‘π «ÁȪ Á∂
Ìπ÷∂ ‘ª Íapple Â∞√≈‚∂ Á∆Á≈apple ’apple ’∂ ¡√≈˘ Ù≈ ¡≈¬∆ ‘ÀÕ Âª Ï⁄È ‘Ø«¬¡≈ Âπ√∆∫ √≈˘ ¡‘≈apple≈
’apple‘πÕ Âª Î∂apple ¿∞Ȫ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ √π¡≈Ó∆ Âπ√≈‚∂ ÁappleÙÈ ’apple ’∂ √≈˘ «ÂzÍÂ∆ ‘ج∆ ◊¬∆ ‘ÀÕ
√Ø ¡√∆∫ Ï‘π «ÂzÍ«Â ‘ج∂ ‘ª ‹∆Õ ¡apple ¡√∆∫ ‹≈‰Á∂ ‘ª ‹∆ ‹Ø ¡√≈‚≈ ¿∞Ë≈apple Âπ√ª ÊØ∫ ‘∆
‘ØÚ∂◊≈ ‹∆Õ √Ø ¡√ª ˘ Â∞√∆∫ ’ج∆ ¿∞ÍÁ∂√ ¡À√≈ ’apple‘π ‹∆ ‹Ø √≈‚≈ apple≈÷Ù ‹»È ’‡ ‹≈¬Õ ª
Ï⁄È ‘Ø«¬¡≈ «’ Â∞√ª √«ÂÈ≈Óπ Á≈ ‹≈Íπ ‹Í‰≈ ¡Â∂ ‘≈apple» Á∂√ «Ú⁄ ¡√∆∫ «√º÷∆ ÁzÛ≈«‘
¡≈¬∂ ‘ª √Ø «ÍÃÊÓ∂∫ ª Â∞√∆∫ ’øÁ Ó»Ò ¡‘≈apple ÊØ «ÏȪ ‘Øapple ¡‘≈apple È≈ ’appleÈ≈Õ ¡Â∂ Á»√apple≈ «‹Ê∂
«√º÷ «¬’·∂ ‘ج∂ ÏÀ·‰ ˙Ê∂ ‹≈‰≈ ¡apple «√÷ª Á∂ ‹ØÛ∂ fi≈ÛÈ∂ ¡Â∂ ÙÏÁ π√π‰È≈Õ ¡apple ‹∂ ’Û≈‘
ÍÃ√≈«Á ÚappleÂ∂ ª Â∞√ª ’Û≈‘ Á≈ ’∞‰’≈ «‚◊≈ ‘Ø«¬¡≈ Óπ‘ Í≈Ú‰≈Õ √Ø ‹ÔØ∫ ‹ÔØ∫ Â∞√∆∫ Ó»ø‘
Í≈ÚØ◊∂Õ ÂÔØ∫ ÂÔØ∫ Óπ’ ‘ØÚØ◊∂Õ
Ï∆’≈È∂apple ˘ ‹≈‰≈
ª Ï≈Ï≈ ‹∆ ¿∞Ȫ ˘ ¿∞ÍÁ∂√ Á∂«¬ ’apple Ï∆’≈È∂apple ˘ ⁄Ò∂Õ Âª apple≈‘ «Ú⁄ ‹ª«Á¡ª
ÓappleÁ≈È∂ ˘ ÷π«Ë¡≈ Ò◊∆Õ Âª ¿∞√ ¡≈«÷¡≈, ‘∂ ◊πapple» Ó‘≈apple≈‹ ‹∆ ÓÀ˘ Ï‘π ÷π«Ë¡≈ Ò◊∆ ‘ÀÕ

358
ª Ï⁄È ‘Ø«¬¡≈ «’ ¡º’ª Á∂ È≈Ò ¡≥«ÓàÎÒ Ò◊∂ ‘È, ÂØÛ ’∂ ÷≈«¬ ÒÀ Íapple ÍÒ∂ È≈ ÏøÈ∂Õ
ª ÓappleÁ≈È≈ ◊«¬¡≈, ¡apple ‹≈«¬’∂ Ò◊≈ ÷≈Ú‰ √Ø ¡≥«ÓàÁ≈ √π¡≈Á≈ Ò◊∂√ ¤‚ È∂ √«’¡≈Õ
÷≈Ë∂ Ì∆ ¡apple ÍÒ∂ Ì∆ ÏøÈ Ò∆Â∂Õ √Ø ‹Á Á»‹≈ «ÁÈ ‘Ø«¬¡≈ ¡Â∂ Ò◊≈ ÷≈Ú‰, ª √Ì∂ «ÚÙ
‘Ø«¬ ◊¬∂Õ Âª ÓappleÁ≈È∂ ’«‘¡≈, ‹∆ ÓÀ∫ ’∞¤ ÊØÛ∂ ‹‘∂ ¯Ò apple÷ Ò¬∂ √∆ √Ø ÓÀ˘ «Ï÷ Ú≈√Â∂ ‘ÈÕ
ª Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈, ÓappleÁ≈«È¡≈ ÂÀ˘ «Á√‡≈ «Á÷≈«¬¡≈ ‘À ’ÔØ∫ «’ ‹∂‘Û∆ ◊πappleÁπÚ≈apple∂ Á∆ ’Ω‚∆
‘À √Ø «Ï÷ Ú ‘ÀÕ ¡apple ˙‘ «’√∂ ˘ È‘∆∫ Í⁄Á∆, Íapple ¡Â √∂ ’apple ’∂ ‹Ø ¡·Ø Í‘apple ÍappleÓ∂√apple
Á≈ Ì‹È ’apple ª ¿∞√ ˘ Í⁄Â∆ ‘À ¡Â∂ ‹∂‘Û≈ ÌØ‹È ’apple∂ ÊØÛ≈ ¡Â∂ ÍÒ∂ Ï‘π ÏÈ∑ ÒÚ∂ Í»‹≈
Á∆ ⁄∆‹ ˘ ¡apple Ï‘π ÷≈Ú∂ √Ø ¿∞√ ˘ «Ï÷ Ú ‘Ø Ì≈√Â∆ ‘ÀÕ
√≈Ò√ apple≈¬∂ «È√Â≈apple≈
..... ª «Îapple ¡≈◊∂ ◊πapple» È≈È’ ‹∆ «Ï√øÌapple Íπapple ’Ø ⁄Ò∂Õ ¿∞Ê∂ √À∫Â≈Ò∆ «ÁÈ Á≈ apple√Â≈
¡≈‘≈Õ √Ø ‹ª«Á¡ª «¬’ «ÁÈ ÓappleÁ≈È ˘ apple√Â∂ «Ú⁄ Ï‘π Ìπ÷ Ò◊∆Õ Âª ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈,
‘∂ ◊πapple» ‹∆ ÓÀ∫ ‡πapple È‘∆∫ √’Á≈Õ Âª ◊πapple» ‹∆ È∂ ’«‘¡≈ ⁄ºÒ ÓappleÁ≈È≈ ¡◊∂ «¬’ Ú‚≈ Ù«‘apple
¡ªÚÁ≈‘À √Ø ¿∞Ê∂ ‹Ø ’∞¤ ±ø ¡≈÷∂◊≈ ÂØ ’apple∆¡À◊∂Õ Âª ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ ‘∂ ◊πapple» ‹∆ ÓÀ∫ Ìπº÷ª
‘ª ¡apple ÓÀÊØ∫ ‡π«apple¡≈ È‘∆∫ ‹ªÁ≈Õ Âª ◊πapple» ‹∆ ÓappleÁ≈È∂ ˘ «ÚÒ≈«¬øÁ∂ «ÚÒ≈«¬øÁ∂ ¡apple Ó√≈ Ó√ª
¡ªÁ≈ ¡apple ª √«‘apple È‹apple∆∆ ¡≈«¬¡≈ Íapple ¡‹∂ Ì∆ Ù«‘apple «ÂøȪ ’Ø‘ª Íapple √∆Õ Âª ◊πapple» ‹∆
’«‘¡≈ ‘∂ ÓappleÁ≈«È¡≈ ¡‘π Á∂÷ Ù«‘apple ‘¬∆Õ Â≈ ÓappleÁ≈È∂ ’«‘¡≈ Ó∂apple∂ ͺÒ∂ Ì∆ ’∞¤ È‘∆∫ ¡Â∂
«◊apple≈ Ì∆ ’ج∆ È‘∆∫ √∆Õ ıÏapple È‘∆∫ Â∞‘≈˘ ’ج∆ √‘apple È‹apple∆ ¡ªÚÁ≈ ‘ØÚÀ◊≈, Íapple ÓÀ∫ ‘π‰
ÓappleÁ≈ ‘ªÕ Â∞√∆∫ ÓπÛÁ∂ ˘ ÿ√∆‡ ’∂ ÒÀ ‹≈√ØÕ ¡Â∂ ‹∂ ’∞¤ ‘Ê ÍÒ∂ ‘ØÚ∂ ª Ì∆ ËappleÚ≈√ ‘ØÚ∂
ª ¡≈Í∂ ‘∆ √ª¬∆∫ È∂ Ó≈apple∂Õ Âª ◊πapple» ‹∆ È∂ ’«‘¡≈ ÓappleÁ≈«È¡≈ ‘π‰ Ù«‘apple È∂Û∂ ‘ÀÕ Âª ÓappleÁ≈È≈
ÏØ«Ò¡≈, ‘∂ ◊πapple» ‹∆ Ó∂apple≈ √apple∆apple ª ÏÒ ÂØ∫ ‘∆È ‘Ø«¬¡≈ ‘À ª «’¡≈ ‘Ø«¬¡≈Õ ’ÔØ∫«’ Ó∂apple∂ ͺÒ∂
ª ’∞¤ ◊ø„ «Ú⁄ ÏË≈ ‘Ø«¬¡≈ Ì∆ È‘∆∫ ¡apple «ÏÈ≈ ’∞¤ Ò¬∂ Â∂ Ù«‘apple «⁄ ’ج∆ ’∞¤ Á∂∫Á≈
È‘∆∫ √Ω Ù«‘apple «Ú⁄ Ì∆ ’∆ ÷≈Úª◊∂Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ‹∆ ÍÀappleª È≈Ò apple∂ ÎappleØÒ∆Õ Âª «¬’ Ò≈Ò
¡≈«¬ «È’ÒÔ≈ ¡apple ◊πapple» È≈È’ ‹∆ È∂ ’‘Ô≈ ÓappleÁ≈«È¡≈ «¬√ ˘ ±ø ÒÀ ’∂ ÍÒ∂ ÏøÈÕ Âª
ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ ÌÒ≈ ◊πapple» ‹∆ ª ÓappleÁ≈È∂ È∂ ¿∞‘ Ò≈Ò ÍÒ∂ ÏøÈ Ò∆Â≈ ¡apple Î∂apple ◊πapple» È≈È’
‹∆ Ù«‘apple Á∂ Í≈√ ‹≈«¬ ÏÀ·∂Õ Âª ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ ◊πapple» ‹∆ ‹Ø ’∞¤ Â∞√∆∫ ‘π‰ ¡≈÷Ø √ج∆ ’apple∆¡À
‹∆Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ‹∆ ¡≈«÷¡≈ ÓappleÁ≈«È¡ª Âø» «¬√ Ù«‘apple Á≈ È≈ ‹≈‰Á≈ ‘À∫Õ Âª ÓappleÁ≈È∂
¡≈«÷¡≈, ◊πapple» ‹∆ ÓÀ∫ «’¡≈ ‹≈‰≈ Ù«‘apple Á≈ È≈ ‹∆Õ Íapple ‘π‰ ± ÓÀ˘ ’∞¤ ÷≈Ú‰ Á∂Ú∂∫◊≈

359
«’ È‘∆∫ Á∂Ú∂∫◊≈, ª ◊πapple» È≈È’ ‹∆ ¡≥Âapple‹≈Ó∆ ¡≈‘≈ ¡apple ÿ‡ ÿ‡ ‹∆¡ª Á∂ ‹≈‰È ‘≈apple≈Õ
ª √Ã∆ ◊πapple» ‹∆ ¡≈«÷¡≈, ÓappleÁ≈«È¡ª √«‘apple ’≈ È≈Ó «Ï√øÍapple Íπapple ‘ÀÕ Âª ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈
◊πapple» ‹∆ È≈ Ì≈Ú∂∫ ’∞¤ ‘ØÚÀ Íapple ÓÀ˘ Ìπ÷ ÷≈«¬ ◊¬∆ ‘ÀÕ ¡apple ’Ò∂‹∂ ˘ Ò¬∆ ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ Âª
◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ‹∆ ‘√ ’apple ’«‘¡≈, ‹≈‘π ÓappleÁ≈È≈ ’ج∆ ‹Ú≈‘apple∆ ˘ ‡ØÒ ¡apple «¬‘π Ò≈Ò
Ú∂⁄⁄ «Ò¡≈¿∞Õ Âª ÓappleÁ≈È∂ ’«‘¡≈ ◊πapple» ‹∆ «¬√ Ò≈Ò Á≈ ÓπÒ ’∞¤ ¡≈÷ ¤‚‘πÕ Âª ◊πapple»
‹∆ ’«‘¡≈ ‹Ø ’¬∆ «¬√ Á≈ ÓπÒ ¡≈÷∆◊≈ √Ø ÓÀȱø ¡≈«¬ ¡≈÷∆∫Õ Âª ÓappleÁ≈È √«‘apple «Ú⁄
◊«¬¡≈ ¡apple ‹≈«¬ ’apple «¬’ ‹Ú≈‘apple∆ ˘ Ò≈Ò «Á÷≈«¬¡≈, Â≈ ¿∞√ ‹Ú≈‘apple∆ È∂ ¡≈«÷¡≈ Ì≈¬∆
«¬√ Ò≈Ò Á≈ ÓπÒ «ÂøÈ ÍÀ√∂ ‘À«ÈÕ Âª ÓappleÁ≈È∂ ÓÈ «Ú⁄ «Ú⁄≈apple ’∆Â∆ ¡apple ’«‘¡≈ √π‰ Ì≈¬∆
Ò≈Ò Á≈ ÓπÒ Âª Ï‘π ¡÷≈Á∂ ‘ÀÈÕ Âª Î∂apple ÓappleÁ≈È∂ ¿∞√ ‹Ú≈‘apple∆ ˘ ¡≈«÷¡≈, «’ ÓÀ∫ ÷≈ÚøÁ
Í≈√Ø∫ Íπº¤ ¡≈ÚªÕ Âª ‹Ú≈‘apple∆ È∂ ¡≈«÷¡≈ Ì≈¬∆ ±ø Íπº¤ ¡≈Õ Âª ÓappleÁ≈È∂ ◊πapple» ‹∆ ˘ ¡≈«¬
¡≈«÷¡≈, ‹Ø ◊πapple» ‹∆ Ò≈Ò Á∂ ª «ÂøÈ ÍÀ√∂ ÓπÒ «ÓÒÁ∂ ‘ÈÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ‹∆ ¡≈«÷¡≈
‘∂ ÓappleÁ≈È≈ ‘π‰ ± «’√∂ Ú‚∂ ‹Ú≈‘apple∆ Á∂ Í≈√ «¬‘π Ò≈È∂ ÒÀ ‹≈‘πÕª ÓappleÁ≈È∂ ’«‘¡≈ ◊πapple»
‹∆ ÓÀ∫ Ú‚≈ ¤Ø‡≈ ‹Ú≈‘apple∆ ’ج∆ È‘∆∫ ‹≈‰Á≈Õ Âª Â∞√∆∫ ÓÀ˘ ÍÂ≈ Á√Ø ‹∆ ª ÓÀ ‹≈Úª ‹∆Õ
ª ◊πapple» È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ ÓappleÁ≈«È¡≈ ¿∞√ ‹Ú≈‘apple∆ Á≈ È≈ √≈Ò√apple≈«¬ ‘¬∆Õ Âª
ÓappleÁ≈È≈ Ù«‘apple ÓÀ∫ ‹≈«¬ ’apple Ò◊≈ Íπº¤‰ ‹Ø Ô≈appleØ √≈Ò√ apple≈«¬ ‹Ú≈‘apple∆ Á≈ Áπ’≈È ’∂‘Û≈
‘ÀÕ Âª ÒØ’ª È∂ ’«‘¡≈ ‘∂ Ì≈¬∆ ¿∞‘ ¡Í‰∂ ÿapple ‘∆ apple«‘øÁ≈ ‘ÀÕ Â≈ ÓappleÁ≈È≈ ¿∞√ Á≈ ÿapple
Íπ¤Á≈ «◊¡≈ ¡apple ÿapple ‹≈«¬’∂ ¡Ú≈˜ ’∆Â∆Õ.... ‹Ú≈‘apple∆ ÈÀ Ò≈Ò ÒÀ ’∂ ‘Ê «Ú⁄ Á∂«÷¡≈
¡apple ¿∞√ Ò≈Ò ¿∞Íapple «Ò«÷¡≈ ‘Ø«¬¡≈ √∆, «’ ‹Ø ’ج∆ «¬‘ Ò≈Ò Ú∂⁄‰ ˘ «Ò¡≈Ú∂ √Ø «Â√
˘ √Ω appleπÍÔ≈ «Ó‘Ó≈È∆ Á∂Ú‰≈ Íapple ÓπºÒ ÂØ∫ «ÏȪ ‘∆ Ì≈Ú∂∫ ÷≈ÚøÁ Ú∂⁄∂ Â∂ Ì≈Ú∂∫ È‘∆∫ Ú∂⁄∂Õ Âª
¿∞√ ‹Ú≈‘apple∆ È∂ ÓappleÁ≈È∂ ˘ √Ω appleπÍÔ≈ «◊‰ ’∂ Á∂ «ÁÂ≈ ¡Â∂ Î∂apple ¡≈«÷¡≈ ¡≈÷ Ì≈¬∆ «¬√
Ò≈Ò Á≈ ÓπÒ ’∆ ÒÀ‰≈ ‘ÀÕ Âª ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ Ì≈¬∆ ‹∆ «¬√ Á∂ Ó≈Ò’ Í≈√Ø ÓÀ∫ Íπ¤ ¡≈ÚªÕ
ª ‹Ú≈‘apple∆ È∂ Ò≈Ò ¡≈͉∂ Í≈√ apple«÷¡≈Õ ¡Â∂ ÓappleÁ≈È∂ ˘ ¡≈«÷¡≈, ‹≈‘π Íπ¤ ¡≈¿∞ ª
ÓappleÁ≈È≈ √Ø appleπÍÔ≈ ÒÀ ’apple ◊πapple» ‹∆ Á∂ Í≈√ ¡≈Ô≈ ¡Â∂ appleπÍÔ∂ ¡◊∂ ¡≈È appleº÷Õ Âª ◊πapple» ‹∆ È∂
’«‘¡≈ ÓappleÁ≈«È¡≈ «¬‘π √Ω appleπÍÔ≈ ’∂‘≈ ‘ÀÕ Âª ÓappleÁ≈È∂ ’«‘¡≈ ◊πapple» ‹∆ «¬‘π √Ω appleπÍÔ≈ ¿∞√
‹Ú≈‘apple∆ È∂ «ÁÂ≈ ‘À √Ø ÓÀ∫ ÒÀ ¡≈«¬¡≈ ‘ªÕ ◊πapple» ‹∆ ¡≈«÷¡≈ ÓappleÁ≈«È¡ª ±ø ¿∞√ ‹Ú≈‘apple∆
˘ ‹≈«¬ ’∂ Í𫤠¡≈¿∞ ‹Ø ‘∂ Ù≈‘ ‹∆ «¬‘π √Ω appleπÍÔ≈ ’∂‘≈ ‘À ‹Ø Â∞√ª «ÁÂ≈ ‘À √Ø Ò≈Ò Á≈
ÓπºÒ «ÁºÂ≈ ‘À ‹ª ’ج∆ ‘Øapple «ÁÂ≈ ‘ÀÕ Âª ¿∞√ ‹Ú≈‘apple∆ È∂ ¡≈«÷¡≈, Ì≈¬∆ «¬√ Ò≈Ò Á∂ ¿∞Íapple
«Ò«÷¡≈ ‘À «’ ‹∂ ’ج∆ «¬‘π Ò≈Ò Ú∂⁄‰ «Ò¡≈Ú∂ ¿∞√ ˘ √Ω appleπÍÔ≈ «Ó‘Ó≈È∆ Á∂Ú‰∆∫ ÁappleÙÈ
’appleÚ≈¬∆, ¡Â∂ Ò≈Ò Â∞‘≈‚≈ ¡Ó≈È ͫ¬¡≈ ‘À, √Ø Â±ø ÷≈ÚøÁ Í≈√Ø∫ Íπ¤ ¡≈˙Õ Âª ÓappleÁ≈È∂
◊πapple» ‹∆ ˘ ¡≈«¬ ¡≈«÷¡≈ «’ ‹Ú≈‘apple∆ «¬ ¡≈÷Á≈ ‘À ‹Ø «¬√ Ò≈Ò Á∂ ¿∞Íapple «Ò«÷¡≈

360
‘Ø«¬¡≈ ‘À, «’ ‹∂ ’ج∆ «¬√ Ò≈Ò ˘ Ú∂⁄‰ ¡≈Ú∂ «Â√˘ √Ω appleπÍÔ≈ «Ó‘Ó≈È∆ Á∂Ú‰≈Õ Ì≈Ú∂∫
÷≈ÚøÁ Ò≈Ò Ú∂⁄∂ Ì≈Ú∂∫ È≈ Ú∂⁄∂ ª √Ã∆ ◊πapple» ’«‘¡≈ ’‘π ÓappleÁ≈«È¡ª Ò≈Ò Ú∂⁄Á≈ ‘À ª
ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ ◊πapple» ‹∆ ÓÀ∫ «’¡≈ ‹≈‰≈ Â∞√∆∫ ‘∆ ‹≈‰Ø∫Õ
ª ◊πapple» ‹∆ ’«‘¡≈, ÓappleÁ≈«È¡ª «¬‘π Ò≈Ò È‘∆∫ «¬‘π ª ’appleÂ≈apple Á≈ È≈Ó ‘¬∆ ¡Â∂
«¬√ Ò≈Ò Á≈ ÓπÒ ˙‘ ‹Ú≈‘apple∆ «ÂøÈ ÍÀ√∂ Á∂∫Á≈ √∆Õ √Ø ˙√ Á∆ Șapple ˙‘Ø ‹∂‘∆ ‘À√∆ ¡apple ¬∂‘
‹Ú≈‘apple∆ √Ω appleπÍÔ≈ Á∂∫Á≈ ‘À «ÏȪ Ò∆Â∂Õ √Ø Ì≈Ú∂∫ ±ø Ú∂⁄ Ì≈Ú∂∫ È≈ Ú∂⁄ È‘∆∫ ª ±ø ‹≈‰ Ú∂⁄
ÒÀÕ Âª ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ ◊πapple» ‹∆ ÓÀ∫ «¬‘π Ò≈Ò È≈‘∆∫ Ú∂⁄Á≈Õ Âª ◊πapple» ‹∆ È∂ ¡≈«÷¡≈,
ÓappleÁ≈«È¡≈ √Ω appleπÍÔ≈ ÓØÛ Á∂‘ ¿∞√Á≈ ¡Â∂ ¡≈͉≈ Ò≈Ò ÒÀ ¡≈«¬Õ ª ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈
ÌÒ≈ ◊πapple» ‹∆Õ Âª ÓappleÁ≈È≈ ¿∞‘ ‹Ú≈‘apple∆ Á∂ Í≈√ ◊«¬¡≈ ¡Â∂ ‹≈«¬ ’∂ ¡≈÷‰ Ò◊≈ Ù≈‘
‹∆ «¬‘π ¡≈͉≈ √Ω appleπÍÔ≈ Â∞√∆∫ Î∂apple ÒÚØ ¡Â∂ ¡√≈‚≈ Ò≈Ò Â∞√∆∫ √≈˘ Á∂ÚØÕ Âª ÓappleÁ≈È∂
Ò≈Ò ‹Ú≈‘apple∆ Í≈√Ø∫ Ò∆Â≈ ¡Â∂ ˙‘ √Ω appleπÍÔ≈ ÓappleÁ≈È∂ È∂ ‹Ú≈‘apple∆ ˘ ’º„ «ÁºÂ≈ ¡Â∂
¡≈«÷˙√ ‹Ú≈‘apple∆ ‹∆ ¬∂ appleπÍÔ∂ ¡≈Í ¡≈͉∂ «◊‰ ÒÚØ ‹∆Õ Âª ‹Ú≈‘apple∆ È∂ ’«‘¡≈, ¡apple∂
Ì≈¬∆ «¬√ Ò≈Ò Á∂ ¿∞Íapple «Ò«÷¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘À «’ ‹Ø ’ج∆ «¬‘π «Ò¡≈Ú∂ «Â√ ˘ √Ω appleπÍÔ≈
«Ó‘Ó≈È∆ Á≈ Á∂Ú‰≈ √Ø «¬‘π √Ω appleπÍÔ≈ Â∞Ó≈apple≈ ‘À ‘Ó≈apple≈ È‘∆∫ Ì≈Ú∂∫ Â∞√∆∫ «¬‘Ø Ò≈Ò Ú∂⁄∂ Ì≈Ú∂∫
È≈ Ú∂⁄ØÕ Âª ÓappleÁ≈È∂ È∂ Ò≈Ò Ì∆ ¡Â∂ √Ω appleπÍÔ≈ Ì∆ ◊πapple» È≈È’ ‹∆ Á∂ ¡◊∂ ¡≈‰ appleº«÷¡≈Õ
ª ◊πapple» È≈È’ ‹∆ È∂ ’«‘¡≈ ÓappleÁ≈«È¡≈, «¬‘ appleÍπÔ∂ Î∂apple ’ÔØ∫ ÒÀ ¡≈«¬¡≈ ‘À∫Õ Âª ÓappleÁ≈È∂
¡≈«÷¡≈ ◊πapple» ‹∆ «¬‘ appleπÍÔ≈ ÓÀ∫ ¿∞√ ˘ Î∂apple Á∂ ’∂ apple«‘¡≈ ‘ª ˙‘ ÒÀ∫Á≈ È‘∆∫ ¡Â∂ ¿π√ ’«‘¡≈
‘À «’ Ì≈¬∆ ‘Ó È∂ ÂØ ¡≈ÍÁ≈ ËappleÓ apple÷‰≈ ‘À ’ÔØ∫ ‹Ø «¬√ Ò≈Ò Íapple «Ò«÷¡≈ ‘À «’ ‹Ø ’ج∆
«¬‘ Ò≈Ò Ú∂⁄‰ ¡≈Ú∂ «Â√ ’¿∞ √Ω appleπÍÔ≈ «Ó‘Ó≈È∆ Á∂Ú‰≈ ‹Ø «¬‘π Â∞Ó≈apple∂ ‘È, ‘Ó≈apple∂
È‘∆∫Õ..... ª Â∂ ‘À ◊πapple» ‹∆ ÓÀ∫ ’Ô≈ ’appleª ˙‘π appleπÍÔ∂ ÒÀ∫Á≈ È‘∆∫ ª √Ã∆ ◊πapple» ‹∆ «Îapple ’«‘¡≈
ÓappleÁ≈«È¡ª ±ø ¡Ï «¬√ ‹≈«¬’∂ ¿∞√ ˘ ¡≈÷ «’ «¬‘π √Ø appleπÍÔ≈ ¡√∆∫ ÂÏ ÒÚ∆¬∂ Ù≈‘ ‹∆
‹ª «¬‘π Ò≈Ò Ú∂⁄∆¬∂Õ √Ø «¬√ Âappleª ¡√∆∫ È‘∆∫ ÒÀ∫Á∂Õ Âª ÓappleÁ≈È∂ ’«‘¡≈, ÌÒ≈ ◊πapple» ‹∆Õ Âª
Î∂apple ÓappleÁ≈È≈ ¿∞√ ‹Ú≈‘apple∆ Á∂ Í≈√ «◊¡≈ ¡Â∂ ’«‘˙√, Ù≈‘ ‹∆ ¬∂‘ appleπÍÔ∂ ¡√∆∫ ’∂‘∂ Ò¬∆¬∂
’ÔØ∫ «’ ‹∂ Ò≈Ò Ú∂⁄∆¬∂ ª Ó«‘Ó≈È∆ Ò¬∆¬∂ ¡apple ‹Ø Ò≈Ò Ú∂⁄∆¬∂ Ì∆ È‘∆∫ ª appleπÍÔ∂ ’∂‘∂
Ò¬∆¬∂Õ √Ø «¬‘ appleπÍÔ∂ Â∞Ó≈apple∂ ‘À∫ ‘Ó≈apple∂ È‘∆∫, ª Â∂ ¡≈͉∂ appleπÍÔ∂ ÓØÛ ÒÚØ ‹∆ ‹Ø ÷≈ÚøÁ Ò≈Ò
’≈ È‘∆∫ Ò∂Â≈ ª ‹Ú≈‘apple∆ Ì∆ appleπÍÔ∂ ÒÚØ∫ È‘∆∫ ª Î∂apple ÓappleÁ≈È≈ appleπÍÔ∂ ÒÀ ’apple ◊πapple» ‹∆ Á∂
Í≈√ ¡≈«¬¡≈Õ Âª ◊πapple» ‹∆ È∂ appleπÍÔ∂ apple÷‰ È≈‘∆∫ ¡Â∂ ‹Ú≈‘apple∆ appleπÍÔ∂ ÒÚ∂ È≈‘∆∫ √Ø ÓappleÁ≈È∂
È∂ √Â∂ Î∂apple∂ Í≈¬∂ ¡apple ¡≥ ˘ ÓappleÁ≈È≈ «¤ºÂ≈ ‘Ø«¬’∂ ‹πÚ≈‘apple∆ Á∂ ÿapple appleπÍÔ∂ √π‡ ¡≈«¬¡≈Õ Âª
√≈Ò√ apple≈«¬ ‹Ú≈‘apple∆ È∂ ¡Í‰∂ ‹∆¡ «Ú⁄ Ú∆⁄≈apple ’∆Â≈ ‹Ø Ì≈¬∆ «¬‘π appleπÍÔ∂ ÓÀ˘ apple÷‰∂ ‹Ø◊
È‘∆∫ ¡Â∂ «¬‘π Ú√ Ì∆ «¬‹∂‘∆ ‘À ‹Ø «‹√È∂ √È’≈Á’ ÏÑÓ≈«Á’ ÓØ‘∂ ‘ÀÈÕ ¡Â∂ «¬‘π Ò≈Ò

361
Ì∆ ¡⁄ø‚∂ Á≈ «Á√Á≈ ‘À ‹Ø «‹√ Á∂ ¿∞Íapple «Ò«÷¡≈ ‘À «’ √Ω appleπÍÔ≈ «Ó‘Ó≈È∆ Á∂Ú‰∆ ÓπÒ «ÏÈ≈
‘∆ ª ‹∂ ˜apple»apple «¬‘ ’∞Áapple Á≈ ‘À Íapple ‘π‰ ¿∞√ ÷≈ÚøÁ ˘ Ì∆ Á∂÷‰≈ ¡apple «ÓÒ‰≈ ⁄≈‘∆¬∂Õ
ª ‹Ú≈‘apple∆ È∂ ¡Ëapple’∂ ◊πÒ≈Ó ˘ ’«‘¡≈ ¡apple∂ ¡Ëapple’ ±ø Â∞apple ⁄Ò ‹Ø ˙‘ Î’∆apple
Ó ’‘∆∫ ⁄Ò∂ ‹≈ÚÈ∆Õ √Ø Â±ø ¿∞Ȫ ˘ «’Ëapple∂ ‹≈Ú‰∂ È‘∆∫ Á∂Ú∆∆ ¡Â∂ ÓÀ∫ Ì∆ Â∂apple∂ «Í¤∂ «Í¤∂
¡≈«¬¡≈ ‹≈‰Õ ª ¡Ëapple’≈ ◊πÒ≈Ó Â∞apple ‘∆ Ù«‘appleØ∫ Ï≈‘apple «È’Ò ¡≈«¬¡≈Õ √Ø ‹Á ¡≈«¬
’apple Á∂÷∂ ª «¬’ ˙‘ ‹∂‘Û≈ appleπÍÔ∂ ÓØÛ ’∂ Ú∂⁄‰ Ú≈Ò≈ ‘À ¡Â∂ «¬’ √ø ‘Øapple ‘ÀÈ ¡apple ÁØ«¬
«¬’º·∂ ÏÀ·∂ ‘ÀÈÕ Âª ¡Ëapple’≈ ◊π≤Ò≈Ó ¿∞Ȫ ˘ Á∂÷ ’apple Á»apple √≈apple∂ ÏÀ· «apple‘≈Õ ¡Â∂ ÓappleÁ≈È≈
Ìπ÷ È≈Ò «¤Â≈ ‘Ø«¬¡≈ ÏÀ·≈ Ò‘apple≈ ’appleÁ≈ ‘À ¡apple ÏØÒ ÒÈ‘∆∫ √’Á≈ Ìπ÷ È∂ ¡À√≈≈ ’Ò∂‹∂
˘ Áπ÷ Á∂ ¤«‚¡≈ ‘À ¡apple ’Ò∂‹∂ ˘ Ìπ÷ ͬ∆ ÷ªÁ∆ ‘À ’ج∆ ◊ºÒ ¡≈÷‰ Á∆ È‘∆∫ ¡apple ‚appleÁ≈
Ó»ø‘Ø∫ ÏØÒ È‘∆∫ √’Á≈ ¡apple Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ ⁄πÍ ’apple apple«‘¡≈ ‘ÀÕ ‹Ø ‹Á «¬’ ÿÛ∆ ◊π‹apple∆ ª
√≈Ò√apple≈«¬ È∂ ’«‘¡≈, ‘∂ √ø ‹∆ ‘∂ ◊apple∆Ï «ÈÚ≈‹ ‹∆ «¬‘π √Ω appleπÍÔ≈ Â∞Ó≈apple≈ ‘ÀÕ √Ø «¬‘Ø Â∞Ó
Ò∂Ú‘π ‹∆ ª ◊πapple» È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈, ‘∂ √≈Ò√apple≈«¬ ‹∂ ’apple ‹Ú≈‘apple Ú∂⁄∆¬∂ ª «Ó‘Ó≈È∆
Ò¬∆¬∂ ¡Â∂ ‹∂ È≈ Ú∂⁄∆¬∂ ª «Ó‘Ó≈È∆ ’∂‘∆ Ò¬∆¬∂ ª √≈Ò√ apple≈«¬ È∂ ’‘Ô≈ ‘∂ ◊apple∆Ï
«ÈÚ≈‹ ÓÀ∫ È‘∆∫ ‹≈‰Á≈ ‹Ø Ò≈Ò Â∞Ó ‘∆ ‘Ø «’ «¬‘π Ò≈Ò ‘À ¡apple ÓÀ∫ ÏÛ≈ «Ï√Ó≈Á ‘Ø«¬ apple«‘¡≈
‘Ø∫Õ Âª ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ‹∆ È∂ «¬’ ÙÏÁ ’«‘¡≈:-
Ò≈ÒØ Ò≈Ò ¿∞Í≈«¬¡≈ Ò≈ÒØ Ò≈Ò «Á√øÈÕ
[«¬‘ ◊πapple» ◊øÃÊ √≈«‘Ï «Ú⁄ È‘∆∫ ‘À]
√≈Ò√apple≈«¬ ‹Ú≈‘apple∆ È∂ «¬‘ ÙÏÁ √π‰ ’∂ ’«‘¡≈ ‘∂ Ó‘ª-Íπapple÷π ‹∆ ¡≈Í ’≈ È≈Ó
’Ô≈ ‘ÀÕ ¡apple Â∞Ó ‘ØÂ∂ ’¿∞‰ ‘Ø, ¡apple ÂπÓ≈apple≈ Á∂√ ’Ú‰ ‘À, ¡apple «’¡≈ ÏappleÈ ‘ÀÕ ¡apple ‘Ó’Ø
ÏÛ∆ ‘Àapple≈È◊∆ Ò◊ apple‘∆ ‘À ’ÔØ∫ «’ Ú‚∂ Ú‚∂ ͇ Áapple√È ÓÀ È∂ Á∂÷∂ ‘ÈÕ Íapple Â∞Ó≈apple≈ Ì∂÷
Í≈«¬¡≈ È‘∆∫ ‹ªÁ≈Õ ¡apple ÓÀ∫ Ï‘π «Ï√Ó≈Á ‘Ø«¬ apple‘Ô≈ ‘Ø √Ø Â∞Ó ¡≈Í ‘∆ ÏÂ≈ÚØ ‹∆ ª ◊πapple»
È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ √∞‰ √≈Ò√apple≈«¬ È≈Ó ÂØ ‘Ó≈apple≈ È≈È’ «Èappleø’≈apple∆ ‘À ¡apple ‘ØÂ∂ Ì∆ «Èappleø’≈apple
’∂ ‘À∫ ¡Â∂ «Èappleø’≈apple ’∂ ‘∆ Á∂√ ’∂ ‘À∫ ¡Â∂ Ì∂÷ Ì∆ ‘Ó≈apple≈ «Èappleø’≈apple∆ ‘ÀÕ Âª √≈«Ò√apple≈«¬ È∂
’«‘¡≈, ‘∂ √ø ‹∆ Â∞Ó «Èappleø’≈apple ’Ø ‹≈‰Â∂ ‘Ø ¡apple Â∞ÓÈ∂ «Èappleø’≈apple ‹∆ ’Ø Á∂«÷¡≈‘À ª ◊πapple»
È≈È’ ‹∆ È∂ ÙÏÁ ’«‘¡≈ :-
«ÏÓÒ Ófi≈«apple Ï√«√ «ÈappleÓÒ ‹Ò ÍÁÓ«È ‹≈ÚÒ apple∂Õ
[Ó≈apple» Ó‘Ò≈ 1 Õ 4 Õ (990)]
‹ª «¬‘ √ÏÁ √ππ«‰¡≈, ª ‹Ú≈‘apple∆ È∂ ‘Ê ‹ØÛ ’∂ ¡appleÁ≈√ ’∆Â∆ ‹∆ √⁄∂
Í≈«ÂÙ≈‘ ◊ππapple» ‹∆ Ó∂apple∂ Â≈¬∆∫ ¡≈Í ¿∞ÍÁ∂√ ’apple «È‘≈Ò ’apple‘π ‹∆ ¡apple ¡≈͉∂ appleπÍÔ∂ Ò∂Ú‘π ‹∆Õ
ª ◊πapple» È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈, ‘∂ √≈Ò√apple≈«¬ ¬∂‘ appleπÍÔ∂ √≈‚∂ «’√∂ ’øÓ È‘∆∫ ’ÔØ∫ «’ «¬‘ Â∞√≈˘
‘∆ apple÷‰∂ «ÓÒ∂ ‘È ¡apple Â∞‘≈˘ ‘∆ √ØÌÁ∂ ‘È ¡Â∂ ¡√∆∫ ¡Â∆ Β∆apple ‘ªÕ ª ¿∞√ ‹Ú≈‘apple∆
È∂ ’«‘¡≈ ‘∂ ◊apple∆Ï «ÈÚ≈‹ ‹∆ «¬‘π Ó∂Ú≈ Í’Ú≈È Âª ¡⁄ÚØÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ‹∆ ¡≥◊∆’≈apple
’apple∂∫ È≈‘∆∫ ¡apple ÓappleÁ≈È≈ Óπ‘Ø∫ ÏØÒ∂ È≈‘∆∫ Íapple ¡≥ÁappleØ∫ ¡≈÷∂ «’Ú∂∫ ◊πapple» È≈È’ ‹∆ Í’Ú≈È Ò∂

362
ÒÀÚ∂Õ Âª ‘∆ ÌÒ≈ ‘À, ’ÔØ∫ ‹Ø Ìπ÷≈ ‘ª ª ◊πapple» ‹∆ È apple≈◊ Ó≈apple» «Ú⁄ √ÏÁ ÏØ«Ò¡≈ :-
ÍÃ∆ ͒Ú≈È √Ø ÌØ‹È ’‘∆¬∂ ´⁄∆ ÒØ⁄≈ Í»apple∆Õ
(«¬‘ ◊πapple» ◊ÃøÊ √≈«‘Ï «Ú⁄ È‘∆∫ ‘À)
ª √≈Ò√ apple≈«¬ È∂ Ï∂ÈÂ∆ ’∆Â∆ ¡apple ‘Ê ‹ØÛ ’apple ¡Ë∆È◊∆ Á∂ È≈Ò ’«‘¡≈, «’
‘∂ ◊πapple» ‹∆ Ó∂apple∆ Ì∆ ◊«Â ’apple‘π ‹∆ ¡apple ¡≈͉∂ √ª¬∆∫ Á∂ Ú≈√Â∂ √≈˘ «¬√ ÏÒ≈«¬ «Ú⁄Ø ’„‘π
‹∆Õ Âª ◊πapple» ‹∆ È∂ ’«‘¡≈, √π‰ √≈Ò√apple≈«¬ ±ø ¡≈͉∂ ¡Ëapple’∂ ◊πÒ≈Ó Á∂ ÍÀappleª Â∂ „«‘ Í¿∞Õ
ª Â∂apple∆ ◊«Â ‘ØÚÀ◊∆Õ Âª √≈Ò√apple≈«¬ ’«‘¡≈, ◊πapple» ‹∆ ¡Ëapple’≈ ª √≈Ë ‘ÀÕ ¡Â∂ ‹∂ Â∞√∆∫
¡≈÷‘π ª ÓÀ∫ ’∞ºÂ∂ Á∆ ÍÀapple∆∫ ÍÚª◊≈Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ‹∆ √≈Ò√apple≈«¬ ¿∞Íapple Ï‘π ÷π√∆ ‘ج∂ ª
◊πapple» È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈, ‘∂ √≈Ò√ apple≈«¬ ±ø ’appleÂ≈apple ¡◊∂ ÓÊ≈ ‡∂’Õ Âª √≈«Ò√apple≈«¬ ˘ ¡≥◊ؤ≈
Ò«‘ «ÁºÂ≈ ¡Â∂ «Îapple ◊πapple» ‹∆ È∂ ’«‘¡≈ ‘∂ √≈Ò√apple≈«¬ «¬‘ ¡≥◊ؤ≈ «√apple Â∂ ÏøÈ ÒÀÕ Âª
√≈Ò√apple≈«¬ È∂ ¡≥◊ؤ≈ «√apple Â∂ ÏøÈ Ò∆Â≈ ¡apple «√apple Â∂ Ïøȉ È≈Ò ‘∆ √≈Ò√apple≈«¬ Á∂ ’Í≈‡
÷πÒ ◊¬∂Õ ¡apple √≈Ò√apple≈«¬ Á≈ appleø◊ ‘Øapple ‘∆ ‘Øapple ◊«¬¡≈Õ......
ª √Ã∆ ◊πapple» ‹∆ È∂ ¡Ëapple’∂ ◊πÒÓ≈ ˘ ¡Â∂ √≈Ò√apple≈«¬ ˘ «Ï√øÌapple Íπapple «Ú⁄ «√÷
’∆Â≈ ¡apple ÁØ‘ª ˘ Ó≥‹∆ Ï‘≈«¬¡≈ ¡Â∂ ¡≈«÷¡≈, √π‰ √≈Ò√apple≈«¬ «‹ÂÈ≈ «⁄apple ±ø ‹∆Ú∂∫
«ÂÂÈ≈ «⁄apple Â∂apple∆ Ó≥‹∆ ¡Â∂ ‹Á Â∂apple∆ Á∂‘ ¤∞‡À◊∆ ª ¡Ëapple’≈ ◊πÒ≈Ó Ï‘∂◊≈Õ.......
¡Â∂ «ÁÈ Ì∆ ÊØÛ∂ ‘∆ ¡≈«¬ apple‘∂ ‘ÈÕ Â∂apple∆ Á∂‘ ¤∞‡‰ «Ú⁄ ’ÔØ∫ ‹Ø ÁØ«¬ Úapple∂ ¡Â∂
√ ӑÒ∂ ÂÀ∫ ‹∆Ú‰≈ ‘À «¬√ Ú≈√Â∂ Í«‘Ò∂ ÂÀ˘ Ó≥‹∆ Â∂ «Ï·≈«¬¡≈ ‘À ¡apple ¡Ëapple’∂ Á∂ «⁄Â
«Ú⁄ ª ’≈¬∆ È≈‘∆∫Õ Íapple ‘π’Ó «Èappleø’≈apple ‹∆ Á≈ ¬∂Ú∂∫ ‘∆ ¡≈‘≈Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ‹∆ ÁØ«¬
Úapple∂ ¡Â∂ √ ӑ∆È∂ ¿∞Ê∂ ‘∆ apple‘∂Õ
Ï≈’∆È∂’apple Á∂ √apple∂Ú«Û¡ª È≈Ò ◊ØÙ‡
«¬‘ Ï≈appleÂ≈ ’‘∆ ¡Â∂ ‹Á ÁØ«¬ Ïapple√ ¡Â∂ √ ӑ∆È∂Õ Í»apple∂ ‘Ø«¬ ◊¬∂ ª √≈Ò√apple≈«¬
Á∆ Á∂‘ ¤∞¡∆ ¡apple √Ã∆ ◊πapple» È≈È’ ‹∆ È∂ ¡Ëapple’∂ ◊πÒÓ≈ ˘ Ó≥‹∆ Â∂ Ï‘≈«¬¡≈ ¡Â∂ ¡≈Í «ÚÁ≈
Ò∆Â∆ ¡apple ˙ÊØ∫ Ï≈Ï≈ Â∂ ÓappleÁ≈È≈ Ï∆’≈È∂apple ˘ ◊¬∂Õ Âª ¡◊∂ √apple∂ÚÛ∂ ¿∞ÊØ∫ Á∂ Í»‹ √ÈÕ ¡apple
apple≈‹≈ ‹Ø ¿∞ÊØ∫ Á≈ √∆ √Ø √apple∂Ú«Û¡ª Á≈ «√÷ √∆Õ Âª Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈, Â∞√∆∫ ‹Ø «¬≤√È≈È È‘∆∫
’appleÁ∂ «¬√ Á≈ ’∆ ’≈apple‰ ‘À ’ÔØ∫ «’ ‹∆Ú«Á¡ª ¡apple Óπ«¬¡ª ˘ Í«ÚÂapple ’appleÈ Ú≈Ò≈ ‘ÀÕ Âª
¿∞Ȫ ’«‘¡≈ «’ ‹ÒÁ∂ «¬ÙÈ≈È ’apple’∂ ‹∆Ú ÓappleÁ∂ ‘ÈÕ ¡apple ¡◊‰ Ï≈Ò‰ ’apple ’∂ Ì∆ ‹∆Ú
ÓappleÁ∂ ‘È Âª Ï⁄È ‘Ø«¬¡≈ ‹∆¡ª ’∂ ‹∆Ú≈Ò‰ ¡apple Ó≈appleÈ Ú≈Ò≈ ¬∆√apple ‘ÀÕ ¡apple «‹√ ’Ø ¿∞‘
Ó≈appleÂ≈ ‘À ª ¿∞‘ ‹∆Ú≈Ò ’ج∆ È‘∆∫ √’Â≈ ¡apple «‹√ ’¿∞ ‹∆Ú≈ÒÂ≈ ‘À «Â√ ’ Ó≈apple ’ج∆
È‘∆∫ √’Â≈Õ Âª Ï≈Ï∂ ‹∆ √ÒØ’ ’«‘¡≈ :-
«√appleπ ÷Ø‘≈«¬ Í∆¡«‘ ÓÒÚ≈‰∆ ‹»·≈ Ó≥«◊ Ó≥«◊ ÷≈‘∆Õ
[√ÒØ’ Ó‘Ò≈ 1 Õ Ú≈apple Ó≈fi Õ 26 Õ (149)]

363
√Ø ‹Á «¬‘ Ï⁄È Ï≈Ï∂ ’‘∂, ª ‘Øapple √apple∂ÚÛ∂ ¿∞· ◊¬∂Õ ¡apple «¬’ √apple∂ÚÛ≈ ⁄appleȪ Â∂
«‚◊ «Í¡≈Õ ¡apple «’‘≈, «’ ‹∆ ÓÀ∫ «¬ÙÈ≈È Ì∆ ’appleª◊≈ Â∂ ¬∆√apple Ì∆ Ó≥È≈◊≈ ¡apple «√÷ª Á∆
‡«‘Ò Ì∆ ’appleª◊≈Õ Íapple Ï≈‘apple Ì∂÷ ¿∞È∑ª Á≈ apple÷ª◊≈ ª Ï⁄È ‘Ø«¬¡≈ «’ ‹∂ Ì∂÷ ¿∞‘Ȫ Á≈
fi»·≈ ‹≈‰∂◊≈ ¡Â∂ ¬∆√apple Á∂ ⁄appleȪ≈ Á≈ «Ë¡≈È ’apple∂∫◊≈, ª Â∂apple≈ Ì∆ ¿∞Ë≈apple ‘ØÚ∂◊≈Õ
Á∆Í≈ÒÍπapple ‹≈‰≈
Â≈ Ï≈Ï≈ ˙Ê∂ ¿∞ÍÁ∂Ù Á∂ ’∂ ÁÍ≈ÒÍπapple ˘ ¡≈«¬¡≈ ¡apple ˙Ê∂ «¬’ √«È¡≈√∆ apple«‘øÁ≈
√∆Õ √Ø ‹∂ ÒØ’ª ˙‘ Úapple √apple≈Í Á∂Ú∂ ª ¿∞Ȫ ÒØ’ª ˘ ˙‘ Ò◊ ‹≈Ú∂Õ Âª Ï≈Ï≈ ‹∆ ˙Ê∂ ¿∞Âapple∂
¡apple √«È¡≈√∆ Í≈√ ¡≈ ‚∂apple≈ ’∆Â≈Õ ¡Â∂ ¿∞√ ˘ Í»«¤¡≈ «’ √«È¡≈√ Á≈ ËappleÓ «’¡≈ ‘ÀÕ
ª ¿∞‘ ’«‘¡≈ Â∞√∆∫ ’¿∞È ‘ØÕ Âª Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈, ¡√∆∫ ¿∞Á≈√∆ ‘ªÕ ª ¿∞√ ’«‘¡≈, ¿∞Á≈√
Á≈ ’∆ ËappleÓ ‘À ª Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ ‹◊ Á∆ ÚappleÂÈ √Ì apple÷‰∆∆ ¡apple ¡Í‰∆ È≈ ‹≈ȉ∆ ¡apple
Ú≈«‘◊πapple» ‹∆ Á∆ ‹≈ȉ∆, ¡apple ‹«◊Ô≈√≈ √Á≈ Ú≈«‘◊πapple» Á∆ appleº÷‰∆Õ ¡apple ‹∂ ‹«◊¡≈√∆ ¬∂’Ò≈
‘ØÂ≈, ‘À ª ¿∞√ ’≈ È≈Ó «√º÷ ‘ØÂ≈ ‘À ¡apple √Á≈ ÍappleÓ∂√apple È≈Ò ‹π«Û¡≈ apple«‘Â≈ ‘ÀÕ ¡apple ‹∂
ÁØ«¬ ‘ØÂ∂∫ ‘À∫ ÂØ∫ ¡≈Í√ Ó∂∫ ˙‘ ⁄apple⁄≈ ’appleÂ∂ ‘À∫Õ √Ø «Â√ ’≈≈ È≈Ó √≈Ë √ø◊ ‘ØÂ≈ ‘À ¡Â∂
‹∂ Â∆È ⁄≈apple «¬’·∂ ‘ØÂ∂ ‘À∫ ÂØ∫ ÍappleÓ∂√apple ’∆ ’Ê≈ ¡apple ’∆appleÂÈ ‘ØÂ≈ ‘À ª ˙‘π ◊πappleÓπ÷ ◊πapple»
’≈ apple»Í ‘ØÂ∂ ‘À∫Õ Íapple √«È¡≈√∆ ¬∂’Ò≈ ‘∆ ÌÒ≈ ‘À ¡Â∂ ‹∂ Á»√apple≈ ¿∞√ ’≈ √≈Ê ’ج∆ ‘ØÂ≈ ‘À
ª ˙‘ ◊Ñ√Â∆ ’‘∆Á≈ ‘ÀÕ ¡apple √Á≈ ÏÃÂ∆¡ª ’∂ ÿappleª ’Ø √ØËÂ≈ ‘ÀÕ ¡apple ‹∂ Â∆È ⁄≈apple ‘ØÂ∂
‘À∫ ÂØ∫ ’π‡øÏ∆ ‘ØÂ∂ ‘À∫Õ √Ø ÷≈ÚÈ ¡apple Í∆ÚÈ ’apple ÍappleÓ∂√apple ÌπºÒ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ Âª ¿∞‘ √«È¡≈√∆ È∂
Ï⁄È √πÁ ’apple ⁄appleȪ Â∂ ÓÊ≈ ‡∂«’¡≈Õ
ÂÒÚø‚∆ ¡≈¿∞‰≈
ª ¿∞Ê∂ √«ÂÈ≈Ó Á≈ Ó≥Âz Á∂ ’∂ Ï≈Ï≈ ‹∆ ÂÒÚø‚∆ ’∂ ÏÈ «Ú⁄ ¡≈«¬ ÏÀ·∂Õ Âª
ÓappleÁ≈Ò∂ ¡≈«÷¡≈, ‹∆ ÓÀ∫ ÿapple Á∂ ÒØ’ª ˘ «ÓÒ ¡≈ÚªÕ Âª Ï⁄È ‘Ø«¬¡≈, ‘∂ ÓappleÁ≈«È¡≈ ¡‹∂
Â∂apple≈ ÓØ‘ Â∞‡≈ È‘∆∫Õ Âª ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈, ‹∆ Â∞‘≈‚∆ «’appleÍ≈ ’apple ’∂ √È∂ ÓØ‘ Â∞‡ ‹≈Ú∂◊≈Õ
ª Ï⁄È ‘Ø«¬¡≈ ÓappleÁ≈«È¡≈ ‹≈«¬ Íapple √≈‚∂ ÿapple ıÏapple È≈ ’apple∂∫Õ ‹Ø Ï≈Ï≈ Ï≈‘apple ¡≈«¬¡≈ ‘ÀÕ
ª ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«¬ ’‘Ô≈ ‹∆, ‹∂ Ó∂apple∂ Í≈√ Ì∆ ’∞¤ ‘ØÚÀ, ª ÓÀ∫ ¿∞Ȫ ˘ ÷apple⁄≈ Á∂ÚªÕ Âª Ï≈Ï∂
¡≈«÷¡≈, «’ ¿∞Ȫ Á∆ Ì∆ ¡Â∂ Â∂apple∆ Ì∆ Ú≈‘π◊appleπapple» ÍÃÂÍ≈Ò ’appleÁ≈ ‘ÀÕ Âª ¿∞√ ¡≈«÷¡≈ ‹∆
Ì∆ Ó∂apple∂ Í≈√ ’∞fi ‘ØÚ∂Õ Âª Ï⁄È ‘Ø«¬¡≈ «’ Óπ· appleØÛª Á∆ ÍÒ∂ ÏøÈ ’∂ ÒÀ ‹≈ ª ÓappleÁ≈È∂ appleØÛ≈
Á∆ Óπ· ͺÒ∂ ÏøÈ Ò¬∆ √Ø ‹Ï ◊«¬¡≈Õ ¡ÍÈ∂ ÿapple ª √≈apple∂ ÿapple Á∂ ¡≈«¬ «ÓÒ∂ ¡Â∂ ‹Á ÍÒ≈
÷ØÒ∂ ª ˙‘ appleØÛ √π«¬È∂ Á∂ ‘ج∂ ¡≈¬∂Õ √Ø ˙‘ ¡≈͉∂ ÿapple «ÁÂ∂ ª ’≈¨ √π«‰¡≈ «’ ÓappleÁ≈È≈
¡≈«¬¡≈ ‘ÀÕ Âª ÓÈ «Ú⁄ «Ú⁄≈«apple¡≈ ’∂ Ï≈Ï≈ Ì∆ ¡≈«¬¡≈ ‘ØÚÀ◊≈ ª Î∂apple ÓÈ «Ú⁄
«Ú⁄≈«apple¡≈ «’ ÓappleÁ≈È∂ Á∂ ÿapple Íπº¤‰ ⁄Ò∆¬∂Õ √Ø «¬‘ «Ú⁄≈apple ’∂ ÓappleÁ≈È∂ ÿapple ¡≈«¬¡≈ ¡apple
ÓappleÁ≈È∂ Í≈√Ø∫ Íπ«¤¡≈ ª ÓappleÁ≈È∂ ’«‘¡≈ Ï≈Ï≈ ‹∆ «¬√ Á∂√ ¡≈¬∂ ‘È Íapple «’¡≈ ‹≈Œ‰∆¬∂

364
«’Ëapple ◊¬∂ ‘ÈÕ Âª ’≈¨ ¡≈«÷¡≈ ‘∂ ÓappleÁ≈«È¡ª ‹∂ ¡≈Í ‹≈Ú∂∫ ª ÓÀ˘ Ú∆ Ò¬∆ ⁄Ò∆∫Õ Âª
¿∞√ ¡≈«÷¡≈, «’ ◊πapple» È≈È’ ‹∆ «’¡≈ ‹∆‰¡À «’Ê∂ ‘ØÚ‰◊∂Õ Íapple «ÂÊØ∫ Á∆ ÷Ïapple ÒÀ ’apple
Ï≈Ò≈ √øË» ¡≈ÚÀ◊≈ ª ’≈¨ Î∂apple ÿapple ¡≈«¬¡≈ ¡Â∂ «Îapple Â∞apple«Á¡ª ‘Ø«¬¡ª ÓappleÁ≈È∂ ’«‘¡≈,
«’ Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ ‘À ‹Ø ¬∂‘ ¿∞ÍÁ∂Ù √≈‚∂ ÿapple Á∂‰≈ ‹≈«¬’∂ «’ ‹À√∂ √Ã∆ «¥ÙÈ È∂ ÈßÁ ¡≈«Á’
◊ØÍ∆¡ª ˘ «Ú¤ØÛ≈ Á∂«¬ ’∂ ¡Â∂ Î∂apple «◊¡≈È «ÁzÛ≈«¬¡≈ √∆ ÂÀ√∂ Â∞√ª ˘ «Ú¤Ø«Û¡≈ ‘Ø ÓÀ∫
Î∂apple «◊¡≈È ¡≈È «ÁzÛ≈ÚØ∫◊≈ ¡apple Á𫬠«Á√≈ Á∆ ¿∞Á≈√∆ ’apple ¡≈¬∂ ‘ª ¡Â∂ Á»«¬ «Á√≈ Á∆
apple«‘øÁ∆ ‘ÀÕ Âª ’≈¨ √π‰ ’∂ ÓÊ≈ ‡∂«’¡≈, ¡apple ’«‘¡≈, «’ ‹Ø ’∞¤ ˙‘ ’appleÈ◊∂ √Ø ‘Óapple∂ ÌÒ∂
Á∆ ◊Ò ‘∆ ’appleÈ◊∂Õ Âª ’≈¨ «ÚÁ≈ ‘ØÔ≈ ¡apple Ï≈Ò≈ Â∂ ÓappleÁ≈È≈ ¿∞ÊØ∫ Â∞apple∂ ¡apple Ï≈Ï∂ ˘ ÁØ‘ª
¡≈«¬ ÓÊ≈ ‡∂«’¡≈Õ Âª Ï⁄È ‘Ø«¬¡≈ Ï≈«Ò¡≈ ±ø √≈‚∂ È≈Ò ⁄Ò∂∫◊≈ ’∂ ÿapple ‹≈Ú∂∫◊≈Õ Âª
Ï≈Ï∂ ˘ Ï≈Ò∂ ’«‘Ô≈ ‹∆, ÓÀ∫ ¡º◊∂ ‘∆ ÌπÒ≈ ‘ª ‹Ø ÓÀ∫ Â∞√≈‚∂ È≈Ò È‘∆∫ «◊¡≈Õ
Ò≈‘Ωapple Á∂ Ù‘≈Áapple∂ ‹≈‰≈
....... ª Ï⁄È ‘Ø«¬¡≈ Ï≈«Ò¡≈ ⁄Ò ¿∞Âapple «Á√≈ Á∆ ¿∞Á≈√∆ ’apple ¡≈¬∆¬∂Õ Âª
Ï≈Ò≈ ¡Â∂ ÓappleÁ≈È≈ Ï≈Ï∂ È≈Ò ÁØÚ∂∫ ⁄Ò∂Õ √Ø ‹ª Ò≈‘Ωapple ¡≈¬∂ ª ’√≈«¬ Íπapple Á∂ «Ú⁄ ¡≈«¬
÷Û∂ ‘Ø«¬Õ ª √Ú≈ Í«‘apple «ÁÈ ⁄Û Â∆’apple ◊¿± ÚË ‘πøÁ≈ √∆ ª Ï⁄È ‘Ø«¬¡≈ :-
Ò‘Øappleπ √‘appleπ ‹‘appleπ ’‘appleπ √Ú≈ Í‘appleπ
[√ÒØ’ Ú≈appleª Â∂ ÚË∆’ Ó‘Ò≈ 1 Õ 27Õ (1412)]
Ï⁄È ‘Ø«¬¡≈ Ì≈¬∆ Ï≈«Ò¡≈ Â∂ ÓappleÁ≈«È¡ª ¡√∆∫ Ò¿∞ Á∆ È◊apple∆ ‹≈‰ ’∂ ¬∂Ê∂ ¡≈¬∂
√ª Íapple «¬Ê∂ ÓÒ∂¤≈ Á≈ ‹Ø apple≈‹ ‘À «¬√ Ú≈√Â∂ √Ú≈ Í«‘apple Â∆’apple ‹‘apple ’‘apple Ú√Á≈ apple«‘¡≈
‘À √Ø ¡√∆∫ Á√Úª ¡ÚÂ≈apple Ë≈apple’ ’∂ ÓÒ∂¤ª Á≈ È≈√ ’appleª◊∂ ¡Â∂ ÂÁ ËappleÓ Á≈ apple≈‹ ’appleª◊∂
√Ø ¡Ï ⁄ÒØ apple≈Ú∆˙ Í≈apple Ù‘Áapple∂ ⁄Ò apple‘∆¬∂ ÂÏ Ï≈Ï≈ ¡Â∂ Ï≈Ò≈ ¡Â∂ ÓappleÁ≈È≈ apple≈Ú∆˙∫ Í≈apple
‹≈«¬ apple‘∂Õ
¬∂ÓÈ≈Ï≈Á ‹≈‰≈
¡Â∂ ¿∞ÊØ∫ ¿∞· ’∂ «‹Ê∂ ¬∂ÓÈ≈Ï≈Á ‘ÀÕ ¡apple ˙Ê∂ Í·≈‰ª Á≈ «’Ò≈ √∆ ¡apple «‹Ê∂ Ï≈Ï∂
Á∆ appleØÛ∆ ‘ÀÕ «ÂÊ∂ Ò≈ÒØ «Â÷≈‰ apple«‘øÁ≈ √∆Õ ¡apple ˙‘ «ÁÈ∂ È◊apple∆ «Ú⁄ «’apple ’apple ¡≈ÚÁ≈
√∆ ¡Â∂ apple≈Â∆ ¿∞Ê∂ ¡≈«¬ √Ω∫∫Á≈ √∆Õ Âª Ï≈Ï∂ ‹∆ È∂ ¿∞Ê∂ ‘∆ ¡≈√È ’∆Â≈ ª ÓappleÁ≈È∂ ˘
’«‘¡≈, ÓappleÁ≈«È¡≈ appleÏ≈Ï Ú‹≈«¬ ¡Â∂ √ÏÁπ ◊≈¿∞Õ Âª ÓappleÁ≈È≈ Ò◊≈ ÙÏÁ ◊≈Ú‰Õ √Ø
‹Á √ÏÁ ◊ªÚ«Á¡ª Â∆√apple Í«‘apple ‘Ø«¬¡≈ ª ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ ‹∆ ÓÀ∫ ÷π«Ë¡≈ ’apple’∂
«Ú¡≈’∞Ò ‘Ø«¬¡≈ ‘ªÕ ª ‘π’Óπ ‘Ø«¬¡≈ √‘apple «⁄Â≈ (?) «Ò¡≈¿∞Õ Âª ÓappleÁ≈È≈ «¬’ Ï‹≈apple
«◊¡≈ ¡Â∂ Á»√apple∂ ‹≈«¬ «È’«Ò¡≈ ¡apple √Ì √∂ ’ ’appleÂ≈apple ’appleÂ≈apple ’«‘øÁ≈ «Îapple∂ «’√∂ Í∆
«Ì«¤¡≈ È≈ Í≈¬∆Õ Âª «Îapple ʺ’ ’∂ ÓappleÁ≈È≈ ÓπÛ ¡≈«¬¡≈ Ï≈Ï∂ ‹∆ Á∂ Í≈√Õ ¡apple ¡≈È ’∂
’«‘¡≈ ‹∆ ÍappleÓ∂√apple Á≈ È≈Ó ’ج∆ È‘∆∫ Ó≥ÈÁ≈ ¡apple «¬’ Í·≈È ’À¯∆ È∂ √◊Ø∫ ÓÀ˘ ˺’≈ Á∂«¬
’∂ √π‡ ÿº«Â¡≈ ‘ÀÕ «¬‘ Ï≈Ï∂ ˘ ’«‘øÁ≈ √∆, «Í¡≈ «‹ «¬ÈÂ∂ «⁄apple ˘ √«‘appleØ∫∆ «’apple ’apple ’∂
Ì≈¬∆ Ò≈ÒØ ¡≈«¬¡≈ ¡apple ÌπøÈ∂ ‘ج∂ Á≈‰∂ Ï≈Ï≈ ‹∆ Á∂ ¡◊∂ ¡≈‰ apple÷∂Õ Âª Ï≈Ï∂ Ï⁄È ’∆Â≈

365
Ì≈¬∆ Ï≈«Ò¡≈ ¡Ë∂ Á≈‰∂ ±π ÒÀ ¡ºË∂ ÓappleÁ≈È∂ ˘ Á∂‘ ¡Â∂ «Îapple Ï≈Ï≈ ‹∆ È∂ apple≈◊π «Â◊ «Ú⁄
√ÏÁ ¿π⁄≈«apple¡≈Õ
‹À√∆ ÓÀ ¡≈ÚÀ ÷√Ó ’∆ Ï≈‰∆ ÂÀ√Û≈ ’apple∆∫ «◊¡≈È∞ Ú∂ Ò≈ÒØÕ
[«Â◊ Ó‘Ò≈ 1 Õ 5 Õ (722)]
¡apple Ò≈ÒØ ˘ ’«‘¡≈ «’ ⁄≈apple ’Ø‘ «¬ÊØ∫ ÂÒ≈Ú ‘À √Ø Â±ø √Ì ÍÁ≈appleÊ ¡≈͉∂ ÒÀ ’apple
˙Ê∂ ‹≈«¬ apple«‘, ’ÔØ∫ ‹π apple≈ ˘ «¬Ê∂ Ï≈Ïapple È∂ ¡≈¿∞‰≈ ‘À ¡apple Ú‚≈ ’Ù‡ ÒØ’ª ˘ ‘؉≈ ‘ÀÕ
ª Ò≈ÒØ ¡≈Í Ì∆ ¡apple ‘Øapple Ì∆ ‘Ó√≈«¬¡ª ˘ È≈Ò ÒÀ ’∂ ˙Ê∂ ‹≈«¬ apple«‘¡≈Õ Âª apple≈ ˘ Í≥‹≈‘
’Ø‘ª ÂØ∫ Ï≈Ïapple ¡≈«¬ Í«¬¡≈Õ √Ø ÊØÛ∆ «‹‘∆ ÒÛ≈¬∆ ‘ج∆ ¡apple «’Ò≈ Ó≈apple «ÒÂ≈Õ ¡apple Í·≈È
’ÂÒ ’apple «ÁÂ∂Õ Âª «√÷ª È∂ Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ ‹∆ Í≈√ ÍÃÙ‰ ’∆Â≈ ‹π ı≈Ò√≈ ª √Â≈appleª
√À Í≥‹≈‘ √øÓ ¡apple 1756 Úapple«Â¡≈ ‘À ª Ì≈¬∆ ’«‘¡≈ ⁄≈Ò∆ Ïapple√ ÷≈Ò√≈ ¡◊∂ ‘∆
ÚappleÂ≈«¬¡≈ ‘À Íapple Â∂‹ «¬Èª Á≈ 1797 √Â≈appleª √Ω √Â≈ÈÚ∂∫ ‘∆ Ó∂∫ ‘ØÚÀ◊≈Õ ¡apple «Îapple √ÏÁ
‘Ø«¬¡≈ :-
«‹È «√«apple √Ø‘«È ͇∆¡ª Óª◊∆ Í≈«¬ √øË»appleπÕ
[¡≈√≈ Ó‘Ò≈ 1 Õ ¡√‡ÍÁ∆¡≈ Õ 1 (417)]
..... √Ø «‹Ú∂∫ Ú≈«‘◊πapple» ˘ ÌÚ∆Á≈ ‘À ‘πøÁ≈ ‘À ÓÈ∞º÷ Á∂ ‘ºÊ ’∆ ‘À √Ø ‹Á ¡≥«ÓÃÂ
ÓappleÁ≈È∂ È∂ Ï≈Ï∂ Á∂ ¡◊∂ «¬‘ √ÏÁ ◊≈«Ú¡≈ ª Ï≈Ï∂ È∂ «¬’ ‘Øapple ÙÏÁ ¿∞⁄≈«apple¡≈ :-
’‘≈ √π ÷∂Ò ÂÏ∂Ò≈ ÿØÛ∂ ’‘≈ Ì∂apple∆ √‘È≈¬∆
[¡≈√≈ Ó‘Ò≈ 1 ¡√‡ÍÁ∆¡≈ Õ 2 Õ (417)]
‹ª «¬‘ Ï⁄È Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ ª «¬’ Óπ◊Ò ÿØ«Û¡ª Á∂ Á≈‰∂ Á∂ Í∆‘‰ Ú≈√Â∂
Ú◊≈apple∆ ÎÛÁ≈ «ÎappleÁ≈ √∆Õ ¡apple «Â√ ˘ Ú◊≈apple∆ ’ج∆ ‘Ê È‘∆∫ √∆ ¡≈«¬¡≈Õ Âª ¿∞‘ Ï≈Ï∂
¡Â∂ ÓappleÁ≈È∂ ˘ ΂ ’∂ ÒÀ «◊¡≈ ¡apple ÁØ‘ª ¡◊∂ ⁄’∆¡ª Á≈‰≈ Í∆‘‰ Ú≈√Â∂ «ÁÂ∆¡ªÕ ª
ÓappleÁ≈È≈ ÙÏÁ ◊≈Ú∂∫ ¡apple Ï≈Ï≈ ‹∆ √Ó≈Ë Ò◊≈«‘ ’apple ÏÀ· apple‘∂ ¡apple ⁄º’∆¡ª ¡≈Í∂ ͬ∆¡≈
«ÎappleÈÕ Âª ÒØ’ª È∂ Ï≈Ïapple ˘ ÷Ïapple ‹≈«¬ ’apple∆ ‹Ø ÁØ«¬ Î’∆apple «Ú◊≈apple∆ Í◊Û∂ ◊¬∂ ‘È ¡apple «ÂøÒª
˘ Á≈Ò≈ ÁÒ‰ Ú≈Â√∂ ⁄º’∆¡ª «ÓÒ∆¡ª √È ‹Ø ˙‘ ª ⁄πÍ ’apple ’∂ ÏÀ· apple‘∂ ‘È ¡apple ¿∞Ȫ
Á∆¡ª ⁄º’∆¡≈ ¡≈Í∂ ͬ∆¡≈ «Îapple«Á¡ª ‘ÈÕ Âª Ï≈Ïapple «¬’ºÒ≈ Ú˜∆apple ˘ È≈Ò Ò∂«¬ ’∂ Ï≈Ï∂
‹∆ Á∆ ⁄appleÈ∆ ¡≈«¬ Ò◊≈Õ Âª ¿∞√ Íπº«¤¡≈ ¬∂ Î’∆apple ⁄º’∆¡ª ¡≈Í∂ «’ ’apple «ÎappleÁ∆¡ª ‘ÈÕ
ª Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ Ï≈Ïapple ‹∆¡ Á∆ ⁄º’∆ «’¡≈ Á∂÷Á≈ ‘À∫ ±ø ¬∆√apple Á∆ ⁄º’∆ «ÎappleÁ∆ Á∂÷ ‹Ø
¡’≈√ «‹√Á≈ ¿∞ÍappleÒ≈ ÍπÛ ‘À ¡apple «ÍÃÊÚ∆ «‹√Á≈ ‘∂·Ò≈ ÍπÛ ‘À ¡apple √»apple‹ ⁄øÁzÓ≈ ⁄º’∆
Á∂ Á√Â∂ ‘È ¡apple ‹∆¡ ‹ø √Ì Á≈‰∂ ‘È ¡apple √≈Ë √ø◊ «’Ò∆ ‘ÀÕ √Ø √appleÏ ‹∆¡ª Á∆
¡≈apple‹≈ ⁄øÁzÓª «Í¡≈ ÷ªÁ≈ ‘À ª Â∂ ‹Ø √≈Ë √ø◊ Á∆ √appleÈ Í¬∂ ‘È «ÂøÒª Á∆ ¡≈apple‹≈ √ÎÒ
‘ج∆ ‘ÀÕ Âª Ï≈Ïapple ⁄appleȪ Íapple «◊Û Í≈«¬¡≈ ¡apple ¡◊∂ ¡≈‰ Ì∂‡ appleº÷∆ ¡apple ’«‘¡≈ «’ Ó∂apple∆
Ì∂‡ ¡≥◊∆’≈apple ’apple∆¬∂Õ ‹Ø ÓÀ˘ ¡‡Ò apple≈‹ «ÓÒ∂Õ Âª ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈ Ï≈Ï≈ ‹∆ ÍÁ≈appleʪ ˘
‘Ê È‘∆∫ ÒªÚÁ≈Õ Íapple ±ø Ó∂apple∂ Ú≈√Â∂ √ Óπº·∆¡ª √πº÷∂ Á∆¡ª «Ò¡≈«¬ Á∂‘ √Ø ÓÀ∫ ÂÀ˘ √ºÂ≈

366
Í∆Û∆¡ª Á≈ apple≈‹ ÒÀ Á∂Úª◊≈Õ Âª Ï≈Ïapple «Îapple Ï∂ÈÂ∆ ’∆Â∆ ‹∆ ◊apple∆Ï «ÈÚ≈‹ ’ج∆ ’Âapple≈
Ìø◊ Á≈ ª Â∞√∆∫ Í∆ ÒÚØÕ Âª Ï≈Ï≈ ‹∆ È∂ apple≈◊ «Â◊ «Ú⁄⁄ ÙÏÁ ¿∞⁄≈«apple¡ :-
Ì¿∞∂ Â∂apple≈ ̪◊ ÷ÒÛ∆ Ó∂apple≈ ⁄∆Â∞Õ
[«Â◊ Ó‘Ò≈ 1 ÿapple 2 Õ 21 Õ (721)]
ª ‹Á Ï≈Ïapple È∂ «¬‘ Ï⁄È √π‰∂ ª ⁄appleȪ Â∂ «‚◊ Í«¬¡≈ ¡apple Ï∂ÈÂ∆ ’∆Â∆ «’
Óπfi∂ ’∞¤ ¿∞ÍÁ∂Ù ’appleØÕ Âª Ï⁄È ‘Ø«¬¡≈, ËappleÓ Á≈ «È¡≈ ’appleÈ≈, ¡apple Ï‹πapple◊ª Á∆ «÷‹ÓÂ
’appleÈ∆, ¡apple ◊apple∆Ϫ È≈Ò Úø‚ ÷≈‰≈, ¡apple ÷πÁ≈«¬ Á∆ ÏøÁ◊∆ ’appleÈ∆, ª Â∞√≈‚≈ apple≈‹ «Êapple
apple‘∂◊≈ ¡apple ‹¿∞Ò◊ ¿∞ÍÁ∂Ù Â∞‘≈˘ «⁄ apple‘∂◊≈ ¿∞ Ò¿∞ ÓÈ Â∞√≈‚≈ √ªÂ apple‘∂◊≈ ¡apple ‘Øapple
¬∂‘ Ï≈ ’appleØ «’ «‹ÂÈ∆ ÏøÁ ‘À √Ø √Ì ¤º‚ «Á¿∞ ¡apple «√ºË≈ «ÁÒ∆ ’ ⁄«Ò¡≈ ‹≈ ¡apple ‹Ø
’ج∆ apple√Â∂ «Ú⁄ «ÓÒ∂ ¿∞√˘ appleÔ ’apple’∂, Ú√≈¿∞Á≈ ‹≈‘Õ Â±ø «ÁÒ∆ Á∂ Âı ¿∞Íapple ‹≈«¬
ÏÀ·∂∫◊≈Õ ¡Â∂ ¬∂‘ ¿∞ÍÁ∂Ù √π‰ ’∂ ÓºÊ≈ ‡∂«’¡≈ ¡apple «Ú«Á¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ¡apple Ì≈¬∆ Ï≈Ò ‹Ø Ò≈ÒØ
È≈Ò Í‘π⁄≈ÚÈ «◊¡≈ √∆ ª «Îapple Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ ¡apple Ò≈ÒØ ÁØ‘ª ¡≈«¬ ÓºÊ≈ ‡∂«’¡≈Õ Âª Ï⁄È
‘Ø«¬¡≈ Ì≈¬∆ Ò≈ÒØ ¡≈͉∂ ’Ï∆Ò∂ ˘ «¬Ê∂ «Ò¡≈˙ ¡apple Â∞√ª ËappleÓ Á∆ «’apple ’appleÈ∆ ¡Â∂
Ù≈«¬Á ÍÛÈ≈ √πȉ≈ ¡Â∂ ¡≈¬∂ ◊¬∂ Á∆ ‡«‘Ò ’appleÈ∆Õ Âª Ï≈Ïapple ¿∞ÊØ∫ ’±⁄ ’apple∂ ’∂ Ò≈‘Ωapple
˘ ◊«¬¡≈Õ
«√¡≈Ғ؇ ‹≈‰≈
¡apple Ï≈Ï≈ ‹∆ ¡apple Ï≈Ò≈ ¡apple ÓappleÁ≈È≈ Ì∆ «ÂøÈ∂ «√¡≈Ғ؇ ˘ ◊¬∂Õ ¡apple «√¡≈Ғ؇
Á∆ Ï∂apple∆ Á∂ ‘∂· ‹≈«¬ ÏÀ·∂Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ‹∆ ÓappleÁ≈È∂ ˘ «¬’ ‡’≈ «ÁºÂ≈ ¡Â∂ ’«‘¡≈
ÓappleÁ≈«È¡≈ «¬’ ÍÀ√∂ Á≈ fi»· ÷apple∆Á «Ò¡≈¿∞ ¡Â∂ «¬’ ÍÀ√∂ Á≈ √⁄ «Ò¡≈¿∞ ª ÓappleÁ≈È≈
‡’≈ ÒÀ ’apple √≈apple∂ Ï‹≈apple ˘ ‡ØÒÁ≈ ‡ØÒÁ≈ Ó»Ò∂ Á∆ ‘‡∆ ¡≈«¬¡≈ ¡Â∂ Ó»Ò≈ ËappleÓ√≈Ò≈ appleØ‹ «¬’
Ú∂Ò‚∂, ‹ªÁ≈ √∆ ¡apple √ÏÁ √π‰Á≈ √∆ √Ø ¿∞√ È∂ ‡’≈ ÒÀ ’∂ ¡≈͉∂ Í≈√ apple«÷¡≈ ¡Â∂ ’≈◊Á
Íapple «Ò÷ «ÁºÂ≈ ‹Ø Óapple‰ √⁄ ‘À ‹∆ÚÈ fi»· ‘ÀÕ √Ø ‹Á Ï≈Ï∂ È∂ ’≈◊Á «‚º·≈ ª Ï≈Ï∂ È∂
¡≈«÷¡≈ ‘∂ ÓappleÁ≈«È¡≈ «‹√È∂ Óapple‰ √º⁄ ‹≈Â≈ ‘À ¡apple ‹∆Ú‰ fi»· ‹≈Â≈ ‘À ⁄Ò «Â√Á≈
Áapple√È ’apple∆¬∂Õ ÂÏ Ï≈Ï≈ ‹∆ Â∂ ÓappleÁ≈È≈ ¡apple ̬∆ Ï≈Ò Ì∆ Âz¬ Ó»Òª Á∆ ‘‡∆ ¡≈«¬ ÏÀ·∂Õ
¡apple Ï≈Ï∂ Íπ«¤¡≈ Ó»«Ò¡≈ Â∞Ë Ó≈apple‰ √⁄ ‹≈Â≈ ‘ÀÕ Âª ¿∞‘ ’‘Ô≈ ‹∆ ÓÀ∫ √π«‰¡≈ ‘Ø«¬¡≈
‘ÀÕ Íapple Â∞√≈‚∆ «¥Í≈ ’apple’∂ √⁄ Ì∆ ‹≈‰≈◊≈Õ Âª Ï⁄È ‘Ø«¬¡≈ ÂÀ˘ «ÁzÛ≈¬∆¡À◊≈Õ Âª ¿∞√
¡≈«÷¡≈ ÌÒ≈ ‹∆Õ √Ø «Îapple Ó»Ò≈ Ì∆ ‘‡∆ ´‡≈«¬ ’apple Ï≈Ï∂ È≈Ò «Â¡≈apple ‘Ø«¬¡≈Õ Âª Ï≈Ï≈
‹∆ ˙ÊØ∫ appleÓÂ∂ appleÓÂ∂ ’ÙÓ∆apple Á∆ ËappleÂ∆∆ ’ ‹≈«¬ ÍÃ≈Í ‘ج∂ ª √π‰ ’∂ ˙Ê∂ ’ÙÓ∆apple Á∂ Í≥‚Â
¡≈«¬ «¬’º·∂ ‘ج∂Õ Âª Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ ‹∂ Â∞√∆∫ È≈Ó ‹ÍØ Âª Â∞√≈‚∂ ’appleÓ Í«ÚºÂz ‘؉◊∂ ¡apple ‹∂
Â∞√∆∫ È≈Ó È ‹ÍØ◊∂ ª Â∞√≈‚∂ ’appleÓ È«‘ÎÒ ‘ØÚ‰◊∂Õ ¡apple Ò∂÷∂ ’ج∆ È ÍÚ∂◊≈ ’ÔØ∫«’
«‹ÂÈ∂ Ú∂Á ¡apple Ù≈√Âz ¡apple Íπapple≈È ‘ÀÈ √Ø √ÌÈ≈ Á≈ Ó ¬∂’ apple≈Ó È≈Ó ‘∆ ‘À ¡Â∂ «Îapple ◊πapple»
È≈È’ ‹∆ ÙÏÁ ÏØ«Ò¡≈ :-

367
’ج∆ ÍÛÂ≈ √‘√≈ «’appleÂ≈ ’ج∆ ÍÛÀ Íπapple≈È≈Õ
’ج∆ È≈Ó ‹ÍÀ ‹Í Ó≈Ò∆ Ò≈◊À «Â√À «Ë¡≈È≈Õ
[apple≈Ó’Ò∆ Óπ‘Ò≈ 1 Õ ÿapple 1 Õ 2 Õ (876)]
ª ¿∞Ȫ Í≥‚ª ’«‘¡≈ «’ È≈Ó Âª ¿π√’≈ ‹Í∆Â≈ ‘À ‹∂‘Û≈ ¡≈Í ÂØ∫ «ÌøÈ ‘Ø∫Á≈
‘ÀÕ ¡apple ‹Ø ¡≈͉≈≈ ¡≈Í ‘À «Â√ ’≈ «’¡≈ È≈Ó ‹ÍÈ≈ ‘ÀÕ ÂÏ Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ «’ ‹À√∆ ¡≈apple√∆
’Ø ‹ø◊≈Ò ⁄Û ‹≈Â≈ ‘À √Ø ‹Ï ¿∞√’Ø √πË ’apple∆Â≈ ‘ÀÕ ÂÏ «Ú⁄Ø∫ ¡≈͉≈ Óπ÷ Ì≈√Â≈ ‘À √Ø
ÂÀ√∂ ÓÈ Ò’Ø ‘¿±Ó∂ ’∆ Ó∂Ò Ò◊∆ ‘À ¡apple «Â√ ÓÀÒ ’apple ¡≈ÂÓ≈ ’≈ Áapple√È È‘∆∫ ‘ØÂ≈Õ √Ø ‹∂
Ó‘≈apple≈‹ Á≈ È≈Ó ‹Í∆Â≈ ‘À ª ‘¿∞ÓÀ ’∆ ÓÀÒ Á»apple ‘ØÂ∆ ‘À ÂÏ ¡≈ÂÓ≈ ’≈ ÁappleÙÈ ‘ØÂ≈ ‘ÀÕ
√Ø ¬∂‘ Ï≈ √π‰ ’∂ √Ì Ï≈Ï≈ ‹∆ ’∂ ⁄appleȪ≈ Íapple «‚◊ ͬ∂Õ Âª Ï≈Ï≈ ‹∆ È∂ ¿∞ÍÁ∂Ù ’∆Â≈
‹Ø ËappleÓ√≈Ò≈ ÏÈÚ≈‰∆ ¡apple ¡≈¬∂ ◊¬∂ Á∆ ‡‘Ò ’appleÈ∆ ¡Â∂ È≈Ó ‹Í‰≈ ¡apple √øÂ≈ Á∆ ‡‘Ò
’appleÈ∆Õ √Ø «¬‘ ¿∞ÍÁ∂Ù ’apple’∂ Ï≈Ï≈ ‹∆ ˙ÊØ∫ Â∞apple∂Õ
«ÍÙΩapple ‹≈‰≈
¡apple appleÓÂ∂ appleÓÂ∂ Ï≈Ï≈ ‹∆ «Í√¿∞apple ’Ø ¡≈¬∂Õ Âª ˙Ê∂ «¬’ ‹Ø◊∆ Á≈ Ó‡ ‘À √∆ √Ø Â‘ª
Ï≈Ï≈ ‹∆ ‹≈«¬ ¿∞Âapple∂Õ Âª ‹ÔØ∫∫ ‹ÔØ∫ ÒØ’ª È∂ √π«‰¡≈ ’∂ Ï≈Ï≈ ‹∆ «¬Ê∂ ¡≈¬∂ ‘È Âª √Ì
«¬ÂÈ∂ Í∆apple ¡apple Î’∆apple ‘À√È √Ì Ï≈Ï≈ ‹∆ Á∂ Áapple≤√È Ú≈√Â∂ ¡≈¬Õ ¡apple ‹Ø◊∆ È∂ Ï≈Ï≈ ‹∆
Í≈√Ø∫ Íπ«¤¡≈ «’ ÍappleÓ∂√apple Á∆ «’√ Âapple∑ª ÍÃ≈ÍÂ∆ ‘ØÚÀÕ Âª Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈, «’ ¡≈͉≈ ¡≥Áapple
‘∆ √ØË∂ ’ÔØ∫ ‹Ø √Ì «’√∂ ˘ ¡≥ÁappleØ∫ ‘∆ ÒÌ≈ ‘ÀÕ Âª ¿∞È∑ª ’‘Ô≈ ¡≥Áapple ¡≈͉≈ «’√ Âapple∑ª
√ØË∂Õ ÂÏ Ï≈Ï≈ ‹∆ È∂ apple≈Ó’Ò∆ «Ú⁄ √ÏÁ ÏØ«Ò¡≈ :-
√πapple«Â √ÏÁ √≈÷∆ Ó∂apple∆ «√øŸ∆ Ï≈‹À ÒØ’ √π‰À....
[apple≈Ó’Ò∆ Ó‘Ò 1 Õ 4 Õ (877)]
‹Á «¬‘ Ï⁄È Ï≈Ï≈ ÏØ«Ò¡≈, ª √Ì∂ ⁄appleȪ Íapple «◊apple ͬ∂ ¡apple ’‘Ô≈ «’ Â∞√≈‚∂
Ú⁄‰ √π‰ ’∂ ¡√∆∫ ¡≈͉∂ ’appleÓª Á∂ √≈÷∆ ‘ج∂ ‘ªÕ √Ø ‹∂ Â∞√∆∫ «¬Ê∂ apple‘Ø Âª ¡√≈‚∂ ÷؇∂ ’appleÓ
√Ì «Ó‡ ‹≈Ú‰Õ Âª Ú⁄È ‘Ø«¬¡≈ Ó∂apple≈ √apple◊π‰ Á»Í Á∂‘ ‘À ¡Â∂ «Èapple◊π‰ apple»Í √ÏÁ ‘ÀÕ √Ø
Â∞√∆∫ √ÏÁ Á≈ ¡«Ì¡≈√ ’«apple¡≈ ’appleØ Âª Â∞√≈‚∂ √Ì ÷؇∂ ’appleÓ «Ó‡ ‹≈Ú‰◊∂Õ √Ø «¬‘ ¿∞ÍÁ∂Ù
Á∂’apple Ï≈Ï≈ ‹∆ ¡◊∂ ˘ ⁄Ò∂Õ
’≈ÏÒ ‹≈‰≈ Â∂ Ó»Ò∂ Á∆ Ú≈Í√∆
ª «Îapple Ï≈Ï≈ ‹∆ ¡Â∂ ÓappleÁ≈È≈ ¡Â∂ Ï≈Ò≈ appleÓÂ∂ appleÓÂ∂ ’≈ÏÒ ¡≈√≈ Á∂Ú∆ Á∂
¡√Ê≈È Â∂ ‹≈«¬ ÏÀ·∂Õ Âª √π‰ ’apple Ï≈Ï≈ ‹∆ È≈Ó ’Ø «‹ÂÈ∂ ˙ÊØ∫ Á∂ Í∆apple ¡apple Î’∆apple √appleÁ≈apple
Ê∂ √Ì ¡≈¬∂ ¡apple ¡≈ ’∂ ’«‘¡≈, «’ Â∞√∆∫ «‘øÁ» Î’∆apple ‘Ø ¡Â∂ ¬∂‘ Óπ√ÒÓ≈Ȫ Á∆ ËappleÂ∆ ‘À,
√Ø Âπ√ª √øÌ≈Ò ’apple ÍÀapple apple÷‰≈Õ Âª Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈, «’ ȱapple ÷πÁ≈«¬ Á≈ √ÌȪ ÓÀ∫∫ «¬’Ø ‘∆ ‘ÀÕ
¡¿∞ ‹Ø ÂÈ ‘À ¡apple «Ï¡≈ È≈ √appleÁ≈ ‘À √Ø «¬√ ÂÈ ˘ «’√∂ √πøÈ ϑ≈«¬ ’∂ Óπ√ÒÓ≈È ’«‘¡≈
¡apple «’√∂ ‹øfi» ¡Â∂ «‡º’≈ Ò≈«¬’∂ «‘øÁ» ’«‘¡≈ Íapple ¡√∆∫ «¬√ ÂÈ Á∂ Ù«‘Á ‘ªÕ ª Ï≈Ï∂
√ÒØ’ ’«‘¡≈ :-

368
«‘øÁ» ’‘ª ª Ó≈apple∆¡≈ Óπ√ÒÓ≈È Ì∆ È≈‘∆
(«¬‘ Ï≈‰∆ ◊πapple» ◊ÃøÊ √≈«‘Ï «Ú⁄ È‘∆∫ ‘À)
Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ «’ ÓÀ∫ Â∞‘≈˘ ÷Ïapple Í‘π⁄≈ÚÈ ¡≈«¬¡≈ ‘ª ‹Ø «¬‘ ◊Ò ÒÔ≈Á apple÷‘π
«’ ‹∂ ÏøÁ◊∆ ÷πÁ≈«¬ ’apple‘π◊ ª Â∞√∆∫ ÷πÙ∆ apple‘Ø◊∂Õ ¡Â∂ ‹∂ È≈ ’apple‘π◊∂ ª Áπ÷ Í≈¿∞◊∂Õ √Ø
«¬‘ ¿∞ÂÁ∂Ù Á∂ ’apple ¡apple ¿∞Ȫ ˘ «Ú«Á¡≈ ’apple’∂ Ï≈Ï≈ ‹∆ ÒØ‘◊Û ‹≈«¬ apple‘∂ ¡apple Ó»Ò∂ ˘
’«‘¡≈ «’ Â∂apple∆ ‹Ø Ó≥◊∆ ‘ج∆ «¬√Âapple∆ ‘À √Ø √Â∆ ‘Ø∫Á∆ ‘À ¡apple Â∂apple∆ ıÏapple ¿∞√ ˘ È‘∆∫ ÍÑπÂ∆Õ
ª Ó»Ò∂ ’«‘¡≈ ‹∆ ÓÀ∫ ‘π‰ Í‘πø⁄ È‘∆∫ √’Á≈ ª Ï⁄È ‘Ø«¬¡≈ «’ ±ø Ïπ’ Ìapple ’∂ ’ø’appleª
Á≈ fiØÒ∆ «Ú⁄ Í≈«¬ ÒÀÕ ¡apple ÂÀ˘ ¡√∆∫ Í‘π⁄≈ Á∂È∂ ‘ªÕ ¡apple «Îapple Ï⁄È ‘ØÔ≈ Ó»ÒÔ≈ ¡÷∆∫ Ó∆‡
√Ø ‹∂ Ó»Ò≈ ¡÷∆∫ Ó∆‡ ’∂ ÷ØÒ∂ ª «√¡≈Ғ؇ Á∂ «Ú⁄ ÷ÒØÂ≈ ‘Ø«¬¡≈ ¡apple fiØÒ∆ appleπÍÔ≈ Á∆ ¡Â∂
Óπ‘appleª Á∆ Ìapple∆ ‘ج∆Õ Âª ¿∞√ ¡≈͉∂ √‘πapple∂ ÷Ïapple Ì∂‹∆Õ √Ø ‹Ï ¿∞√«Á¡ª √‘π«apple¡ª È∂ √π«‰¡ª
‹Ø Ó»Ò≈ ¡≈«¬ «◊¡≈ ‘À ¡apple Ï‚≈ ÍÁ≈appleÊ «Ò¡≈«¬¡≈ ‘À ª «ÂȪ ˘ ÏÛ∆ ÷πÙ∆ ‘ج∆ ¡apple ¿∞Á∆
«¬√Âz∆ Ì∆ √Â∆ ‘؉ ÂØ∫ Ï⁄ apple‘∆ ¡apple Ó»Ò∂ Á≈ «Ú¡≈‘ Ì∆ ÏÛ∂ ¡≈ÈßÁ Ó≥◊Ò √∂ ‘Ø«¬¡≈Õ
ÒØ‘◊Û ‹≈‰≈
¡Â∂ Ï≈Ï≈ ‹∆ ‹Ï ÒØ‘◊Û ◊¬∂ ÂÏ Í∆apple Î’∆apple ¿∞ÊØ∫ Á∂ ¡≈«¬ «ÓÒ∂Õ Âª Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈,
‘∂ Ï≈Ò≈ Â∂ ÓappleÁ≈È≈ ‹∂ √ø‹Ó È≈Ò ¡‘≈apple ’appleØ◊∂ ª «¬√ ËappleÂ∆ Íapple Â∞√≈‚≈ «ÈappleÏ≈‘ ‘ØÚÀ◊≈Õ
ª ¿∞Ȫ ’«‘¡≈ «’ «‹Ú∂∫ Â∞√∆∫ ’‘Ø◊∂ ‹∆ «Â√∆ Âappleª √ø‹Ó ’appleª◊∂ ª Ï⁄È ‘Ø«¬¡≈ Â∞√∆∫
«⁄‡ ÷ÏÒ «ÈßÓ Á∂ ͺÂz Í≈ ’∂ ¡apple «‘’ Ú∂Ò∂ ÿ؇ ’Ø Í∆Â≈ ’appleØ √Ø Â∞√≈˘ ¡È≈‹ Á≈ Ì∆ ¡apple
‹Ò Á≈ Ì∆ ¡Ë≈apple apple‘∂◊≈Õ Âª ¿∞Ȫ ÓÊ≈ ‡∂«’¡≈Õ ¡apple Ï∂ÈÂ∆ ’∆Â∆ ¡apple ’‘Ô≈, ‹∆ ◊apple∆Ï
«ÈÚ≈˜ «¬√È≈È Ú≈√Â∂ ¡Â∂ Í≥‹ «¬√È≈È≈ Ú≈√Â∂ Í≈‰∆ ÒØÛ∆Á≈ ‘ÀÕ Âª Ï≈Ï∂ È∂ ⁄appleÈ Á∂
√‹∂ ¡≥◊»·∂ È≈Ò Ò’∆apple ÷Û∆ ª ¿∞ÊØ∫ ‹Ò «È’Ò ¡≈Ô≈ ‘À ¡Â∂ Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ «¬√ ⁄appleÈ ◊ø◊≈
Á∂ ‹Ò «Ú⁄Ø∫ Í≥‹ «¬ÙÈ≈È Ì∆ ’appleØ ¡Â∂ «¬√È≈È Ì∆ ’appleØ, ª ¿∞‘ apple≈ ¿∞Ê∂ apple‘∂Õ ¡apple ¿∞√∂
‹Ò È≈Ò ÚappleÂÈ ’∆Â∆Õ
’øË≈apple ‹≈‰≈
¡apple∂ «Îapple Ï≈Ï≈ ‹∆ ¿∞ÊØ∫ ‡πapple∂ ¡apple ¡◊∂ ‹≈«¬ ’øË≈apple ÍÃ≈Í ̬∂Õ Âª √≈‘ ÚÒ∆ ¿∞ÊØ∫
Á≈ Î’∆apple √∆ √Ø ˙‘ ¡≈«¬ «Ó«Ò¡≈ ¡apple ¿∞√ ¡≈«÷¡≈ ’∞fi ÓÀ˘ ¿∞ÍÁ∂√ ’appleØÕ Âª Ï≈Ï≈ ‹∆
È∂ apple≈◊ «Â◊ «Ú⁄ √ÏÁ ÏØ«Ò¡≈ :-
Ô’ ¡apple‹ ◊π¯ÂÓ Í∂«√ ÂØ∫ Áapple ◊Ø√ ’πÈ ’appleÂ≈appleÕ
‘’≈ ’Ï∆apple ’apple∆Ó Â±ø Ï∂¡ÀÏ ÍappleÚÁ◊≈appleÕ
(«Â◊ Ó‘Ò≈ 1 ÿapple 1 Õ 1 Õ (722))
ª ÚÒ∆ Ù≈‘ «¬‘ Ï⁄È √π‰ ’∂ ◊πapple» ‹∆ Á∂ ⁄appleȪ Â∂ «◊Û «Í¡≈Õ ¡Â∂ √ÌÈ≈
Í·≈‰ª ˘ √Á ’∂ ¡≈‰ apple‹± ’∆Â≈Õ Âª ¿∞Ȫ ’‘Ô≈ ‹Ø‹∆ ‘π‰ Â’ ¡√∆ ÓappleÈ Á≈ ÌÀ È≈
’appleÁ∂ Íapple Â∂apple∂ Ú⁄È √π‰ ’∂ ¡√≈˘ ÌÀ ÍÃ≈Í ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ Âª Â∂ Â∞√∆∫ √≈˘ ¡≈Í«‰¡ª ⁄appleÈ≈
Á∆ Ë»Û ÏıÙØÕ Âª Ï⁄È ‘Ø«¬¡≈ «’ «¬’ ⁄apple‰ª Á∆ Ë»Û ‘À ¡Â∂ «¬’ Óπ÷ Á∆ Ë»Û ‘À √Ø ⁄appleȪ

369
Á∆ Ë»Û «¬‘π ‘À «’ «‹Ê∂ ¡√∆∫ ÏÀ·∂ ‘ª ¬∂Ê∂ Í»‹≈ ’∆Â≈ ’appleØ ¡apple Á∆Ú≈ Ï≈«Ò¡≈ ’apple ¡apple Óπ÷
Á∆ Ë»Û «¬‘ ‘À ‹Ø Ó∂apple∂ Ï⁄Ȫ ˘ «appleÁ∂ «Úapple Ë≈appleÈ≈Õ
ÓÙ‘Á ‹≈‰≈
√Ø «¬‘ ¿∞ÍÁ∂√ Á∂ ’∂ Ï≈Ï≈ ‹∆ ˙ÊØ∫ ‡πapple∂ ¡apple ÓÙ‘Á ˘ ¡≈¬∂ ¡apple ÁappleÚ≈˜∂ ÂØ∫ Ï≈‘apple
‹≈«¬ ‚∂apple≈ ’∆Â≈ ª √Ì ÒØ’ ¡≈È «¬º’·∂ ‘ج∂ ¡apple ¿∞Ȫ ¡≈ ’apple ’«‘¡≈, ‘∂ Î’∆apple ±ø apple√»Ò
˘ Ó≥ÈÁ≈ ‘À∫ «’ È‘∆∫ Ó≥ÈÁ≈ ª Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ ª «¬’ ’≈√ Á≈ È≈ ‘À ¡apple ¡’≈Ò Íπapple÷
Á∂ Áπ¡≈apple∂ ’¬∆ apple√»Ò ¡Â∂ ¡ÚÂ≈apple ‘ÀÈÕ Âª ¿∞Ȫ ÒØ’ª «¬‘ Ï≈ √π‰ ’∂ ¡apple «Í‚ «Ú⁄
‹≈«¬ ËπøÓ Í≈¬∆ ‹Ø √≈‚∂ ÍÀ’øÏapple ˘» ‘À ’≈√ Β∆apple ¡≈÷Á≈ ‘ÀÕ √Ø ‹ª √Ì ÓπÒª ¡apple ÓπÒÚ≈‰∂
Ï≈Ï≈ ‹∆ Á∂ Í≈√ ¡≈«¬ «¬º’·∂ ‘ج∂ ª ¿∞Ȫ Íπ«¤¡≈, ‘∂ Î’∆apple ±ø ÷πÁ≈«¬ Á∂ ÍÀ’øÏapple ˘ ’ÔØ∫
Áπ√È≈Ó «ÁºÂ∆ ‘ÀÕ Âª Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈, «’ ÍÀ◊øÏapple ˙√ ˘ ’«‘øÁ∂ ‘È ‹Ø ÍÀ◊≈Ó ˘ Ò‹≈‰ Ú≈Ò≈
‘ØÚ∂ ¡apple Â∞‘≈‚≈ ‹Ø apple√»Ò ‘À √Ø ÷πÁ≈«¬ Á≈ √πÈ∂‘≈ «Ò¡≈«¬¡≈ ‘ÀÕ Âª Â∂ ‹∂ ÏøÁ◊∆ ’appleØ◊∂ ª
Ï«‘Ù ˘ ‹≈˙◊∂ ¡Â∂ ‹∂ ÚÀapple ÚappleØË ’appleØ◊∂ ª Áؘ’ ˘ ‹≈˙◊∂Õ Âª ¿∞Ȫ ’«‘¡≈ «’ Â∞Ë
apple√»Ò Á≈ ‘π’Ó Ó≥«È¡≈ ‘À ’∂ È‘∆∫ Ó≥«È¡≈ ª Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ «’ ¡◊∂ apple√»Ò Ì∆ Âπ√≈‚∂ ÓÈ≈Ú‰
Ú≈√Â∂ ¡≈«¬¡≈ √∆ ¡Â∂ ‘π‰ ÓÀ∫ Ì∆ ÷πÁ≈«¬ Á≈ ‘π’Ó ÓÈ≈Ú‰ Ú≈√Â∂ ¡≈«¬¡≈ ‘ªÕ ª Â∂
Â∞√ª ‹Ø ÷πÁ≈«¬ ˘ ÌπÒ≈«¬¡≈ √Ø Â∞‘≈‚∂ Â∂ √≈‚≈ ¿∞ÍÁ∂√ ‘À ¡Â∂ ¡√∆∫ ª ¡·∂ Í‘apple Ì‹È
’appleÁ∂ ‘ªÕ √Ø ¡√ª «’√Á∆ ’≈‰ Ó≥ȉ∆ ‘ÀÕ Âª ¿∞Ȫ ’«‘¡≈ «’ ÍÀ’øÏapple Á∂ ¿∞Â∂ ª ‘Øapple «’√∂
ÍÀ’øÏapple È≈‘∆∫ ‘ØÚ‰≈Õ Âª Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ «’ ‹∂ Â∞√∆∫ ÍÀ’øÏapple Á∂ ¿∞Â∂ ª ‘Øapple «’√∂ ÍÀ’øÏapple È≈‘∆∫
‘ØÚ‰≈Õ Âª Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ «’ ‹∂ Â∞√∆∫ ÍÀ’øÏapple Á≈ ’«‘¡≈ Ó≥ÈÁ∂ apple‘Ø ¡≈‘≈ ÂÁ Â∞√≈‚∂ ÍÀ’øÏapple
Â∂ ‘Øapple ’ج∆ È≈ ‘ØÚÀ ¡≈‘≈ Íapple Â∞√ª ‹Ø ÷πÁ≈«¬ Á≈ ÎπappleÓ≈È È‘∆∫ Ó≥«È¡≈ Â≈‘∆∫ Â∂ ¡√∆∫ Â∞√≈‚∂
¿∞ÍÁ∂√ Ú≈√Â∂ ¡≈¬∂ ‘ªÕ ª ¿πȪ ’«‘¡≈, «’ ¬∂Ê∂ ¬∆apple≈È «Ú⁄ «¬’ Í∆apple ‘Ø∫Á≈ (‘À) ¡apple
¡ÏÁπÒ apple«‘Ó≈È ¿∞√ ’≈ È≈Ó ‘ÀÕ √Ø ¿∞√ Á∂ Í≈√ ¡√∆∫ Â∞√∆∫ ⁄ÒÁ∂ ‘ª ª Â∂ ‹Ø ˙‘ ’‘∂◊≈
√Ø Ó≥Ȫ◊∂Õ Âª Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈ ¡√∆∫ ª ˙Ê∂ ‹ªÁ∂ ‘ª ¡apple Â∞√ª Ì∆ ˙Ê∂ ¡≈Ú‰≈Õ Âª «Îapple Ï≈Ï∂
¡≈«÷¡≈ ÓappleÁ≈«È¡≈ ¡Â∂ Ï≈«Ò¡≈ Â∞√∆ ¡÷∆¡ª Ó∆‡ØÕ √Ø ‹Á ¿∞Ȫ ¡÷∆¡ª Ó∆‡∆¡ª ¡apple
‹∂ Î∂apple ÷ØÒÈ Âª «’¡≈ Á∂÷È ‹Ø ¡√∆∫ ª ¬∆apple≈È «Ú⁄ ÏÀ·∂ ‘ªÕ ª «Îapple Ù≈‘ ¡ÏÁπÒ apple«‘Ó≈È
¡≈«¬ «Ó«Ò¡≈ ¡apple ¿∞√ È∂ ’«‘¡≈ «’ ¬∂Ëapple ª ¡◊∂ «‘øÁ» Î’∆apple ’ج∆ È‘∆∫ √∆ ¡ªÚÁ≈ √Ø
Â∞√∆∫ ’ÔØ∫ ’apple ¡≈¬∂ ‘ØÕ Âª Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈, «’ ¡√∆∫ ÷πÁ≈«¬ Á∂ Ì∂‹∂ ¡≈¬∂ ‘ªÕ √Ø «Îapple Ï≈Ï≈
‹∆ ˙Ê∂ Ï‘π «ÁÈ apple‘∂ ¡Â∂ Î∂apple «Í¤Ò∂ Ï∆ Ó√‘Á Ú≈Ò∂ ¡apple Ï≈Ï∂ Á∂ Í≈√ ¡≈«¬ ÏÀ·∂ ¡Â∂
Î∂apple ˙È≈ Íπ«¤¡≈ «’ √πøÈ∆ ‹Ø ‘ÀÈ √Ø Ó‘πøÓÁ ˘ Ó≥ÈÁ∂ ‘ÀÈ ¡Â∂ ¡√∆∫ ‹Ø ‘ª √Ø ¡Ò∆ ˘ Ó≥ÈÁ∂
‘ªÕ √Ø Â∞√∆∫ ’‘Ø «’ Á𑪠«Ú⁄Ø∫ «ÚÙ∂÷ ’ÚÈ ‘Ø«¬¡≈Õ Âª Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ «’ ‹π¡ª ÓappleÁ∆ ’apple’À
¡apple Ù√Âzª ’apple’À ¡Ò∆ ÚË∆’ ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ ¡Â∂ «¬ÒÓ ’apple’∂ Ó‘øÓÁ ÚË∆’ ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ Íapple
√Ófi ’apple’∂ ÁØÈØ∫ «¬’Ø ‹‘∂ ‘À∫Õ ¡apple ȱapple ÷πÁ≈«¬ Á≈ ⁄Úª Ô≈appleª «Ú⁄ Ì∆ ¡apple Ó‘øÓÁ «Ú⁄ Í∆
«¬’∂ ‹∂‘≈ ‘À∫Õ ¡apple ȱapple ÷πÁ≈«¬ Á≈ ⁄Úª Ô≈appleª «Ú⁄ Ì∆ ¡apple Ó‘øÓÁ «Ú⁄ Ì∆ «¬’Ø ‹∂‘≈ ‘À∫
¡apple Â∞√≈‚∂ «Ú⁄ Ì∆ ˙‘Ø È±apple ‘ÀÕ Íapple ÷πÁ∆ ’apple’∂ Â∞√≈˘ ÷πÁ≈«¬ ÌπÒ «◊¡≈ ‘ÀÕ √Ø ‹∂ Âπ√∆∫
√øª ˘ «ÓÒØ ¡apple ÷πÁ∆ ¡≈ÍÈ∆ Á»apple ’appleØ Âª ÷πÁ≈«¬ ˘ Í≈ÚØÕ Âª «Îapple ¿∞Ȫ ’«‘¡≈, √≈˘

370
’∞fi ¿∞ÍÁ∂√π ’apple‘πÕ ÂÏ Ï≈Ï≈ ‹∆ È∂ «Â◊ «Ú⁄ √ÏÁ ÏØ«Ò¡≈ :-
«¬‘π ÂÈ∞ Ó≈«¬¡≈ Í≈«‘¡≈ «Í¡≈apple∂ Ò∆ÛÂ≈ Ò«Ï appleø◊≈¬∂Õ
(«Â◊ Ó‘Ò≈ 1 Õ ÿapple 3 Õ 3 Õ (721))
...... √Ø ‹Á ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ‹∆ È∂ ¬∂‘ Ú⁄È ’∆Â∂ ª «Îapple ¡ÏÁπÒ apple«‘Ó≈È
√≈«‘ Íπ«¤¡≈, ‹∆ ¡√∆∫ ª ¡Ò∆ Á∂ ¿∞Í≈Ù’ ‘ªÕ ª Ï⁄È ‘Ø«¬¡≈ «’ «¬’ √Ó∂∫ ÍÀ’øÏapple
ÓÀapple≈‹ ˘ ◊«¬¡≈ √∆ ¡apple «‹Ê∂ ÷πÁ≈«¬ Á≈ Á∆Á≈apple ’appleÁ≈ √∆ ¿∞√ ÁappleÚ≈‹∂ ¿∞Â∂ Ù∂apple Á‘≈È
’∞√≈Á≈ ÷ÒØÂ≈ ‘Ø«¬¡≈ √∆Õ ¡apple ‹Ïapple≈¬∆Ò ’«‘¡≈ «’ ‹∂ Ù∂apple ˘ ’∞fi ÷πapple≈’ Á∂ÚØ◊∂ ª ¬∂‘
apple≈‘ ¤‚∂◊≈Õ Âª «Îapple ÍÀ’øÏapple È∂ ¡≈͉∂ Á√ Á∆ ¡≥◊πÙÂapple∆ ‚≈apple∆Õ Âª≈ Ù∂apple apple≈‘ ÷Ò≈√ ’apple
’∂ «’È≈apple∂ ‘Ø«¬ ◊«¬¡≈Õ √Ø ‹Á ÷πÁ≈«¬ ˘ «ÓÒ ’∂ ÍÀ’øÏapple ¡≈͉∂ Ó’≈È Â∂ ¡≈«¬¡≈ ª
¡≥◊πÙÂapple∆ Óπ‘apple Ò≈Ú‰ Ú≈Ò∂ È∂ ÂÒÏ ’∆Â∆ ¡apple ¡Ò∆ È∂ ¡≈͉∂ ‹∂Ï «Ú⁄Ø∫ ’„ ’∂ ‘Ú≈Ò∂
’∆Â∆Õ Âª ‹Ïapple≈¬∆Ò ’«‘¡≈, ‘∂ ÍÀ’øÏapple! ¡Ò∆ ÷πÁ≈«¬ Á≈ Ù∂apple ‘ÀÕ √Ø ¿∞ÂÈ∆ Ï≈ √π‰ ’apple
¿∞Ȫ È∂ ’«‘¡≈, «’ Î’∆apple ‹∆ ¡√ª √π«‰¡≈ ‘À ‹Ø Ï≈Ïapple √πøÈ∆ ˘ «‘øÁπ√Â≈È Á∆ Â∞√∆∫
Í≈«ÂÙ≈‘ Ï÷Ù ¡≈¬∂ ‘ØÕ √Ø ¡√ª ˘ Ì∆ ’≈¬∆ Í≈ÂÙ≈‘∆ Ï÷Ù‘π ‹∆Õ Âª Ï≈Ï∂ È∂ «¬’ ◊πapple‹
¡ÏÁπÒ apple«‘Ó≈È ˘ Ï÷«√¡≈ ¡apple Ï⁄È ‘Ø«¬¡≈, «’ ‹∂ ¡√≈‚∂ ’¿∞Ò ÚπÂ∂ ⁄¿∞◊Â∂ ’≈«¬Ó
apple«‘‰◊∂ ª «‘øÁπ√Â≈È Á∆ Í≈«ÂÙ≈‘∆ ’appleÈ◊∂ ¡Â∂ ‹∂ √≈‚∂ ’¿∞Ò ¿∞ÂØ∫ ÍπÙ «ÁºÂ∆ ª
Â∞√≈‚≈ ÏÒ ¿∞Ȫ Â∂ Í≈«¬ Á∂Úª◊∂ ¡apple «¬‘ ◊πapple‹ ‹Ø Â∞√≈˘ Ï÷«Ù¡≈ ‘À √Ø «¬√ ’apple’∂ Â∞√∆∫
◊πapple‹∆ È≈Ó √Á≈ÚØ◊∂ ¡apple ¡√∆∫ Â∞‘≈‚∆ ÓÁÁ ’appleª◊∂..... Âπ√∆∫ ¡≈¬∂ ◊¬∂ ¯’∆appleª Á∆ «÷ÁÓÂ
’appleØ ¡Â∂ ÷πÁ≈«¬ ˘ Ô≈Á ’appleØ ’ÔØ∫«’ ¡√∆∫ ÷πÁ≈«¬ Á∂ ¯apple√Â≈Á∂ ¡≈¬∂ ‘À∫Õ Âª ¡ÏÁπÒ apple«‘Ó≈È
’«‘Ô≈ ‹Ø ¡‹∂‘∂ Óπ√ÒÓ≈Ȫ Á∂ Á∂√ «Ú⁄ Â∞Ë ‘π’Ó ⁄Ò≈«¬¡≈ ‘À ª Â∂ ±ø ¡≈Í ÷πÁ≈«¬ Á≈
ȱapple È‹apple ¡ªÚÁ≈ ‘ÀÕ
·◊ª Á≈ «È√Â≈apple≈
...... √Ø «¬‘ ¿∞ÍÁ∂√ ’apple ’∂ Ï≈Ï≈ ‹∆ ‡πapple∂ ª apple√Â∂ «Ú⁄ ‡πapple«Á¡ª ˘ ⁄‘πø ·◊ª È∂
Á∂«÷¡≈ ¡apple ‹∆¡ «Ú⁄ «Ú⁄≈«apple¡≈ «’ «¬Èª Î’∆appleª Í≈√ ÏÛ≈ ‘∆ ËÈ ‘؉≈ ‘À ’ÔØ∫∫ ‹Ø «¬Èª
Á≈ Ó√Â’ ÏÛ≈ ‘∆ ⁄Ó’Â≈ ‘ÀÕ ¡apple ÂØapple Ì∆ ÏÛ∂ ÍÁ≈appleʪ Ú≈«Ò¡≈ Á∆ ‘ÀÕ √Ø ¡À√≈ «Ú⁄≈apple
’∂ Ï≈Ï∂ Á∂ È≈Ò ‡πapple ͬ∂ ¡Â∂ Ï≈Ï≈ ‹∆ «Îapple √È∂ √È∂ apple»Ó «Ú⁄ ‹≈«¬ Í‘π⁄∂ ¡apple √‘apple Á∂ Ï≈‘apple
‚∂apple≈ ‹≈ ’∆Â≈ ¡apple Ï≈Ò∂ ˘ «¬ ’«‘¡≈, «’ Ë»‰∆ «¬’·∆ ’apple «Ò¡≈¿∞Õ ¡apple ÓappleÁ≈È∂ ˘
’«‘¡≈ «’ ±ø √ÏÁ ◊≈ÚπÕ ¡apple ·◊ª ˘ ’«‘¡≈ «’ ˙‘ ‹Ø «⁄÷≈ ÏÒÁ∆ È‹apple ¡ªÚÁ∆ ‘À
˙Ê∂ ‹≈«¬ ’∂ «¬’ «¬’ Ò’Û ÏÒÁ∆ ÏÒÁ∆ ÒÀ ¡≈¿∞Õ Âª ÁØ«¬ ·◊ Ï≈Ï∂ Á∂ Í≈√ ÏÀ·∂ ¡apple
ÁØ«¬ ¡º◊ ÒÀ‰ ◊¬∂Õ √Ø ‹Á ˙Ê∂ ‹≈«¬ ’∂ Ú∂÷‰ ª ÁØ«¬ Íπapple√ Ì«¬¡≈È’ ‘È ¡apple ÁØ«¬ Íπapple√
√πøÁapple ‘È, ¡apple ¿∞Ȫ Ì«¬¡≈È’ª ˘ √πøÁapple Ó≈apple apple‘∂ ‘ÈÕ Âª «Îapple ·◊ª È∂ Íπ«¤¡≈, Â∞√∆∫
’ÚÈ ‘Ø ¡apple «¬‘ ’ÚÈ ‘À∫ ¡Â∂ «¬‘ «⁄÷≈ ’∂‘∆ ÏÒÁ∆ ‘ÀÕ Âª ¿∞Ȫ ’«‘¡≈ «’ «¬‘ «‘’
Í≈Í∆ ‹∆Ú Óapple «◊¡≈ √∆ ¡apple ¡√∆∫ ËappleÓ apple≈‹≈ Á∂ Á»Â ‘ª ¡apple ¬∂√ ˘ ÒÀ‰ ¡≈¬∂ √ª ¡Â∂
¬∂‘ ‹Ø ‘ÀÈ √Ø «Ú√È Á∂ Á»Â ‘ÀÈÕ Âª ˙‘ «‹‘Û∂ «Ú√È ‹∆ Á∂ Á»Â √È ¿∞Ȫ ·◊ª ˘

371
’«‘¡≈, «’ ‘π‰ √≈‚∆ Ï≈ √π‰Ø ‹Ø «¬‘ Íπapple√ ÏÛ≈ Í≈Í∆ √∆Õ Íapple «‹√ Î’∆apple Á∂ È≈Ò Â∞√∆∫
Â∞apple∂ ‹ªÁ∂ ‘Ø ˙√ Î’∆apple È∂ «¬√ ÓπappleÁ∂ Á∆ «⁄÷≈ ÚÒ Á∂«÷¡≈ ‘À ¡apple ¬∂√ ÚºÒ ¡≈͉∆ ◊Ò∆
’∆Â∆ √Ø «¬√ ’apple’∂ «¬√Á∂ √Í Í≈Í Á»apple ‘Ø ◊¬∂ ‘ÈÕ Âª Â∂ ¡√∆∫ «¬√ ˘ ÏÀ’∞ø· Íπapple∆ ÒÀ ‹≈‰≈
‘ÀÕ ’ÔØ∫ «’ ˙‘ Î’∆apple ¡À√≈ ‘À «’ «‹√ ¿∞Íapple ¿∞√ Á∆ ıπÙ∆ ‘ØÚ∂ √Ø ÏÀ’∞ø· ˘ ‹∆Ú ÷ªÁ≈ ‘À
¡apple «‹√ ¿∞Íapple ¿∞√Á∆ ’appleØÍ∆ ‘πøÁ∆ ‘À Èapple’ª ˘ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ √Ø «¬‘ ◊Ò √πÈ ’apple ¿∞Ȫ ·◊ª
È∂ ¡◊ ÒÀ Ò‘∆ ¡apple ÌÀÌ∆ ‘Ø ’apple Ï≈Ï∂ ‹∆ Í≈√ ¡≈¬∂ ¡apple ¡◊ Ï≈Ï≈ ‹∆ ’Ø Á¬∆Õ ¡apple ‹Ø
ÁØ ·◊ Ï≈Ï≈ ‹∆ Í≈√ ÏÀ·∂ √È «ÂȪ ˘Ì∆ √Ï Ú≈appleÂ≈ ‘apple ◊π‰ª Â∂ ÔÓ ◊‰ª Á∆ √π‰≈¬∆Õ
ª ˙‘ √Ì Ï≈Ï≈ ‹∆ Á≈ Â∂‹ ÍappleÂ≈Í Ò÷ ’apple, Ï≈Ï≈ ‹∆ ’∆ √appleÈ ’Ø ÍÃ≈Í ‘ج∂ ¡apple Ï≈Ï∂
«Á¡ª ⁄appleȪ Â∂ «‚º◊ Í¬Ø ¡apple ’‘Ô≈ «’ √≈˘ ¡≈͉∂ ⁄∂Ò∂ ’appleØÕ
‹Ú≈Ò≈ ‹∆ ‹≈‰≈
ª Ï⁄È ‘Ø«¬¡≈ «’ ¡√∆∫ ‹π¡≈Ò≈ ˘ ‹ªÁ∂ ¡≈‘∂ √Ø Â∞√∆∫ Ì∆ ˙Ê∂ ⁄ÒØ ¡Â∂ ÂÍ
’appleØ ¡apple √«ÂÈ≈Ó ’≈ ‹≈Í ’appleØÕ Âª Ï≈Ï≈ ‹∆ √ÌȪ Á∂ √Ó∂ appleÓÂ∂ appleÓÂ∂ ‹π¡≈Ò≈ ‹∆ ¡≈¬∂
¡apple ¿∞Ȫ ·◊ª ˘ ’«‘¡≈ ‹Ø «Âz’‡∆ Á≈ «Ë¡≈È ’appleÈ≈ ¡Â∂ √≈√ √≈√ √Ø‘ø ’≈ ‹≈Í ‹ÍÈ≈Õ
¡Â∂ Â∞√ª ¬∂Ê∂ ÏÀ«·¡ª apple«‘È≈....... (ÈΩ ÷≥‚ «ÍÃÊÓ∆ Á∂ ÁappleÙÈ ’appleÚ≈¿∞‰∂).......
«ÂÒÚø‚∆ ‹≈‰≈
.... ª≈ ÓappleÁ≈È∂ ’«‘¡≈, «’ Ï≈Ï≈ ‹∆ ‹Ø ◊Øapple÷ Â∂ ÂÍ Á∆ ‹≈◊≈ ‘À, ¡apple ◊Øapple÷
Â∂ ÂÍ Á∆ ‹≈◊≈ ‘À, ¡apple ◊Øapple÷ È∂ «¬’ «¬’ «ÂÒ ÷≈ ’∂ «‹Ê∂ ‹Ø◊ √≈ËÈ≈ ’∆Â∆ ‘À ¡apple
«ÂÒ◊≈⁄∆ «‹√ √‘apple Á≈ È≈ ‘À ¡apple √π«‰¡≈ ‘À ’∂ ˙Ê∂ √Ì∂ «√Ë apple«‘øÁ∂ ‘ÈÕ √Ø ¿∞√ ‹≈‘◊≈
Á≈ Ì∆ Áapple√È ’apple∆¬∂Õ Âª «Îapple Ï≈Ï≈ ‹∆ ¿∞ÊØ∫ Â∞apple ’∂ «ÂÒ◊≈⁄∆ Á∂ Ï≈‘apple ¡≈«¬ ¿∞Âapple∂ ¡apple
⁄Ê∂ √Ì∂ «√Ë «¬’·∂ ¡≈‰ ‘ج∂Õ Âª ¿∞Ȫ ¡≈Í√ «Ú⁄ ’«‘¡≈ «’ ‹∂ ¡√∆∫ È≈È’ Ú∂Á∆ ˘
È‘∆∫ ‹∆ÂÁ∂ ª ¡√≈‚≈ Ó≈‰ ‹◊ «Ú⁄ È‘∆∫ apple«‘øÁ≈Õ √Ø «¬‘ «Ú⁄≈apple ’∂ ˙Ȫ «‘’ «ÂÒ
ÍÃ√≈Á Ï≈Ï∂ Á∂¡◊∂ ¡≈È apple«÷¡≈Õ ¡apple «‹ÂÈ≈ ‹Ò ¡≈‘≈ √Ø «√˪ È∂ ¤Í≈ ¤«‚¡≈Õ ¡apple «¬‘
«√˪ ÓÈ «Ú⁄ «Ú⁄≈«apple¡≈ «’ «¬’ «ÂÒ Ï≈Ï≈ ’ÔØ∫ ’apple ÚappleÂ≈ÚÀ◊≈Õ Âª Ï≈Ï∂ È∂ ¡À√≈ ’∆¡≈
‹Ø ◊Øapple÷ Á≈ ±øÏ≈ Ì«apple¡ ‹ÒÁ≈ √∆ √Ø appleπÛ≈«¬ «ÁÂ≈ ª ÈÁ∆ ‘Ø ⁄Ò∆, ¡apple Ï≈Ò∂ ˘ ¡≈«◊¡≈
’∆Â∆ «’ «¬√ ˘ ÿØ‡Õ √Ø ÿ؇ ’∂ ¡apple ‹Ò Á≈ Â∞øÏ≈ ÌappleÍ»apple ’apple ’∂ √ÌȪ «√˪ «Ú⁄ ÍÃ√≈«Á
ÚappleÂ≈«¬¡≈ ª «√Ë «¬√ ’Ø¿∞Â’ ˘ Á∂÷ ’∂ Ï‘π ÌÀÓ≈È ‘ج∂Õ Âª «Îapple Ó≥◊Ò È≈Ê ÏØ«Ò¡≈
«’ ‘∂ È≈È’ ‹∆ «’ ¡◊∂ «¬Ê∂ Ï‘π ÂÍÚ≈È ¡≈¬∂ ‘À∫Õ Íapple «√˪ Á≈ ÏÒ √ÌȪ Â∂ apple«‘¡≈
‘À ¡apple Â∞Ë «√˪ ¿∞Â∂ ¡≈͉≈ ÏÒ Í≈«¬¡≈ ‘À ª Â∂ ±ø ÏÛ≈ √«⁄¡≈apple Íπapple÷ «ÁzÙ‡ ¡≈ÚÈ≈
‘À∫Õ Âª Ï≈Ï∂ ‹∆ È∂ ’«‘¡≈ «’ Ó‘≈apple≈‹ Á∂ È≈Ó Á≈ ÍÃÂ≈Í ‘À ¡Â∂ √apple∆apple Â≈ Í≥‹ª ̻ª Á∂
‘ÀÈ ¡apple ¡≈ÂÓ≈ √Ì «Ú⁄ «¬’Ø ‘∆ ‘À Íapple ’appleÂ≈apple Á∂ È≈Ó «ÏȪ √Ì ¡ËØ◊«Â ˘ ÍÃ≈Í ‘ج∂
‘ÈÕ Âª Â∂ ‹Ø È≈Ó ‹ÍÁ∂ ‘È √Ø È≈Ó ˘ ÍÃ≈Í ‘Ø∫Á∂ ‘ÈÕ Âª «√˪ ’‘Ô≈, «◊¡≈È «ÏÈ≈
Óπ’«Â È‘∆∫ ’‘∆Õ Âª Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ «’ ‹Ø ¡· Í‘apple È≈Ó Á≈ ¡ÌÔ≈√ ’appleÁ∂ ‘È √Ø ¿∞Ȫ
˘ ¬∆√apple Á∆ «¥Í≈ ’apple «◊¡≈È Ì∆ ÍÃ≈Í ‘Ø∫Á≈ ‘ÀÕ Âª «Îapple Ï≈Ï≈ ‹∆ È∂ apple≈Ó’Ò∆ apple≈◊ «Ú⁄

372
«¬’ ¡√‡ÍÁ∆ ¡≈÷∆ :-
‹◊ ÍappleÏØË«‘ ÓÛ∆ Ò∂ Ë≈Ú«‘Õ ¡≈√‰ «Â¡≈≈◊ ’≈⁄∂ √⁄ Í≈Ú«‘Õ
[apple≈Ó’Ò∆ Ó‘Ò≈ 1 Õ ¡√‡ÍÁ∆¡≈ Õ 2 Õ (903)]
«¬‘ Ú⁄È √π‰ ’∂ «√Ë √Ì ⁄appleÈ∆ Ò◊∂Õ
√∂ ÏøÁ apple≈Ó∂ÙappleÓ ‹≈‰≈
ª «Îapple ÓappleÁ≈È∂ ’«‘¡≈ ‹∆ ¬∂Ê∂ √∂ÂÏøÁ apple≈Ó∂√apple ‘À ‹Ø «‹Ê∂ apple≈Ó ‹∆ È∂ ÍappleϪ Á∆
ÍπÒ ÏË∆ ‘À, √Ø ¿∞√ ‹≈‘◊≈ Á≈ Ì∆ ÁappleÙÈ ’apple∆¬∂Õ Âª Ï≈Ï≈ ¡Â∂ ÓappleÁ≈È≈ ¡apple Ï≈Ò≈ «ÂøÈ∂
ÍπÒ Â∂ ¡≈¬∂Õ Âª ÓappleÁ≈È∂ Íπ«¤¡≈, Ï≈Ï≈ ‹∆ «√Ú Á≈ ‹Ø «¬Ê∂ «Ÿ ‘À √Ø «’√È∂ Ê≈«Í¡≈
‘ÀÕ Âª Ï≈Ï≈ ÏØ«Ò¡≈, ‹Ï Ó‘≈apple≈‹≈ √ÓπøÁapple √∂∫ Í≈apple ¿∞ÂappleÈ Ò◊∂ ‘ÀÈ Âª ϪÁappleª ˘ ¡≈◊Ô≈
’∆Â∆ «’ Í‘≈Û ¿∞·≈«¬ «Ò¡≈ÚØÕ √Ø «ÍÃÊÓ∂ ‹Ø ¡≈appleøÌ ’apple∆Â≈ ‘À ÂØ ◊πappleÁ∂Ú ‹∆ Á∆ Í»‹≈ ¡apple
¡appleÁ≈√ ’apple Ò¬∆Â∆ ‘À ª «Îapple «ÚÿÈ ’ج∆ È‘∆∫ ÍÀ∫Á≈, √Ø «¬√∆ Ò∆¬∂ Ó‘≈apple≈‹ È∂ «¬Ê∂ «ÙÚ
Á≈ «Ÿ ¡√Ê≈ÍÈ ’apple’∂ «ÍÃÊÓÀ Í»‹∆ ’∆Â∆ ‘À ª Ï‘π‚∂ ÍappleϪ Â∂ apple≈Ó ’≈ È≈Ó «Ò«÷¡≈
‘À ª √ÓπøÁapple Íapple ÍπÒ ÏøÈ ’∂ Í≈apple ÿ∂Õ Âª ÓappleÁ≈È∂ ’‘Ô≈ ‹∆ ˙‘ ª ’appleÈ ’≈appleÈ ‘À√È
√Ø È≈Ó «Ò÷ ’∂ Í≈apple «’√ Ú≈√Â∂ ÿ∂ ‘ÀÈ ’ÔØ∫ «’ ‹∂ ⁄≈‘È ¡≈‘ ª √ÓπøÁz √π’≈«¬ ÒÚÈ
¡≈‘Õ Âª Ï≈Ï≈ ÏØ«Ò¡≈ «’ Ó‘≈apple≈‹ È∂ Ú∆⁄≈«apple¡≈ ‹Ø Ó∂apple≈ ª ÁappleÙÈ √̉≈ È‘∆∫ ’apple‰≈
¡Â∂ È≈Ó ‹Í ’∂ √ÌȪ Í≈apple ¿∞Âapple‰≈ ‘ÀÕ Âª Â∂ ÓÀ∫ ¡≈͉∂ È≈Ó ’≈ Ó‘≈ÂÓ≈ ¡≈Í∂ Ò÷≈«¬
‹≈ÚØ∫Õ Â≈ «Îapple Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ ⁄ÒØ Â∞√≈˘ ’≈ Á≈ Ì∆ ÁappleÙÈ ’appleÚ≈¬∆¬∂Õ Âª ÓappleÁ≈È∂ ’«‘¡≈
ÍπÒ Á∂ ¿∞Íapple ‘∆ Ò≥ÿ∂ ⁄Ò∆¬∂Õ Âª Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ ÍπÒ Âª Â∞º‡∆ ‘ج∆ ‘À Íapple «‹√ È≈Ó ’apple’∂ ÍπºÒ
ϺË∆ ‘ج∆ ‘À ¿π√∂ È≈Ó Á∂ ¡≈√apple∂ Â∞√≈˘ Í≈apple ÒÀ ‹≈Ú≈◊∂Õ Âª Ï≈Ï≈ ‹∆ ÓappleÁ≈È∂ ˘ ¡Â∂ Ï≈Ò∂
˘ ÒÀ ’apple ‡π«apple¡≈Õ Âª ¡◊∂ ‹ªÁ∂ ‹ªÁ∂ «¬’ Ó¤ Á≈ Ú‚≈ «√apple Ú∂÷ ’∂ ÓappleÁ≈È∂ ’«‘¡≈, Ï≈Ï≈
‹∆ ‹Ø ¬∂‘ Ó¤ √≈˘ ⁄≈‘∂ ª «Ò◊Ò ÒÚ∂ Íapple ÍappleÓ∂√apple Á∂ ÌÀ ÂØ∫ ‚appleÁ≈ ’«‘øÁ≈ ’∞¤ È‘∆∫Õ
ª Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ Â∞√∆∫ ¬∂Ê∂ ÏÀ· ‹≈ÚØ, ¡√ª Óº¤ È≈Ò «¬’ ÁØ«¬ ◊Òª ’appleÈ∆¡ª ‘ÀÈÕ Âª Ï≈Ï≈
Ì∆ ¡apple ÓappleÁ≈È∂ Â∂ Ï≈Ò≈ Ì∆ «ÂøÈ∂ ÏÀ· ◊¬∂Õ...... √Ø ‹ª fiÒªÿ ‘ج∆ ª ¿∞‘ Ó¤ Á≈ √apple∆apple
«ÂÔ≈◊ ’∂ ¡Â∂ ‹Ø Á≈ √apple»Í Ë≈apple ’∂ ¡apple Ï≈Ï∂ Á∂ ¡◊∂ ÓÊ≈ ‡∂’ ’∂ ÏÀ’øπ· Ë≈Ó ˘ ‹≈«¬
ÍÃ≈Í ̫¬¡≈ ¡apple ¡’≈√ Ó≥‚Ò Ó∂∫ Ï‘π Ó≥◊Ò ’∂ Ï≈‹∂ Ï‹∂ ¡apple ‹À ‹À-’≈apple √ÌÈ‘π
Á∂ګ¡≈ È∂ ’∆¡≈Õ
’≈ ‹≈‰≈
..... ª «Îapple √Ã∆ ◊πapple» È≈È’ √≈«‘Ï ‹∆ È∂ Ï≈Ò∂ ¡apple ÓappleÁ≈È∂ ˘ «’‘≈ «’ Â∞√∆∫
¡÷∆¡ª Ó∆‡‘πÕ √Ø ‹Á ¿∞È‘π ¡÷∆¡ª Ó∆‡∆¡ª ¡apple ÷ØÒ∆¡ª ª ’∆ Ú∂÷‰ ‹ª ’ª Á≈ Ïπapple‹
¡Â∂ «’Ò≈ Í«¬¡≈ È‹apple ¡ªÚÁ≈ ‘À ¡Â∂ Ï‘π apple≈’٠ͬ∂ «ÎappleÁ∂ ‘ÈÕ Âª ÓappleÁ≈È≈ Ú∂÷ ’∂
Ï‘π ÌÀÓ≈È ‘Ø«¬¡≈ ‹Ø «¬‘ apple≈÷Ù √≈˘ Ì÷ ‹≈Ú‰◊∂Õ Âª Ï≈Ï∂ È∂ ¡≈«÷¡≈, ‘∂ ÓappleÁ≈«È¡ª
±ø √ÏÁ √π‰Á≈ Ì∆ ¡apple ÍÛÁ≈ Ì∆ ‘À∫ «’ «‹˙ Ò◊ Â∂apple≈ ÌappleÓ È «Ó‡∂◊≈Õ Âª «‹Ú∂∫ «’√∂

373
˘ ̻ ⁄øÏÛÁ≈ ‘À Â∂ ¿∞√ ˘ ¡≈͉≈ √apple»Í ÌπÒ ‹ªÁ≈ ‘À ¡apple ¿∞‘ ¡≈Í ˘ ̻ ‘∆ ’apple
‹≈‰Â≈ ‘À Â∂ ¿∞‘ √π÷∆ È‘∆∫ ‘ØÂ≈Õ Íapple ‹∂ ¿∞√ ˘ ÓÃø fi≈ÛÁ∂ ‘È ¡apple ̻ ¿∞√ Á≈ Á»apple ‘Ø
‹ªÁ≈ ‘À Â∂ «Îapple ¿∞√ ˘ √π÷ Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ ‘Ø∫Á∆ ‘ÀÕ √Ø ÂÀ√∂ ÂÀ˘ Á∂‘ ¡ÌÓ≈È apple»Í∆ ÍÃ∂ ⁄øÏ«Û¡≈
‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ Íapple √«Â◊πappleª Á∂ Ï⁄È «‹‘Û∂ ‘ÀÈ √Ø ‹Ø ±ø «¬È≈ ˘ «appleÁ∂ «Ú⁄ Ú√≈Ú∂∫◊≈ ª Â∂apple≈
«¬‘ ¡«ÌÓ≈È «Ó‡ ‹≈Ú∂◊≈Õ
ÁÚ∆ͪ ¡Â∂ ÍappleϪ Á∆ Ô≈Âapple≈
..... ª «Îapple Ï≈Ï≈ ‹∆ È∂ Ï≈Ò∂ ¡Â∂ ÓappleÁ≈È∂ ˘ ’‘Ô≈ «’ ¡÷∆¡ª Ó∆‡ØÕ ‹Á ¡÷∆¡ª
Ó∆‡ ’∂ ÷ØÒ∆¡ª ª ‹øÏ» Á∆Í ’Ø ÂÔ≈◊ ’∂ ’∞√ Á∆Í «Ú⁄ ⁄¡≈ ◊¬∂ ÍÃÂ∆ ‘Ø«¬¡≈Õ √Ø ‹Ï
˙ÊØ∫ ÁÔ≈ ÒØ’ª √π«‰¡≈ ª √Ì ⁄appleÈ∆ ¡≈«¬ Ò◊∂Õ Âª Ï≈Ï≈ ‹∆ È∂ ¿∞È ’Ø ÌÒ∆ ÍÃ’≈apple
√«ÂÈ≈Ó Á≈ ¿∞ÍÁ∂Ù Á∂ ’apple ¡◊∂ Ò÷È Á∆Í ˘ ⁄Ò∂ ◊¬∂ ¡apple «Îapple ˙ÊØ∫ Á∂ ÒØ’ª ˘ Ì∆
√«ÂÈ≈Ó Á≈ ¿∞ÍÁ∂√ Á∂ ’apple ¡◊∂ √Ú∂ Á∆Í Á∂ ’apple «Îapple ’ÃØ⁄ Á∆Í ˘ ◊¬∂ ¡Â∂ ‹Ï ¿∞ÊØ∫
Á∂ ÒØ’ ¡≈«¬ ⁄appleÈ∆ Ò◊∂ ª ¿∞Ȫ ˘ Ì∆ √«ÂÈ≈Ó Á≈ ¿∞ÍÁ∂Ù Á∂ ’apple «Îapple ¥Ø⁄ Á∆Í ˘ ◊¬∂Õ
ª ˙Ê∂ Ì∆ ‹≈ ’apple √«ÂÈ≈Ó Á≈ ¿∞ÍÁ∂Ù Á∆¡≈Õ ¡apple Î∂apple ¡◊∂ Ï≈Ï≈ ‹∆ √ªÍ Á∆Í ˘ ◊¬∂
¡apple ¿∞Ê∂ Ì∆ √«ÂÈ≈Ó Á≈ ¿∞ÍÁ∂Ù Á∂’apple Íπ√’apple Á∆Í ˘ «Îapple ⁄Ò∂ ◊¬∂Õ √Ø Íπ√’apple Á∆Í «Ú⁄
ÏÛ∂ ÏÛ∂ ’ΩÂ’ Á∂÷Ø ‹Ø Ï≈◊ ¡apple ÎπÒ ¡Â∂ ÎÒ Ò◊ apple‘∂ ‘È ¡apple ’¬∆ ¡√Ø’ ÏÈ ‘ÀÈ ¡apple
ÁπË Á∆¡ª ÈÁ∆¡ª Ú◊ apple‘∆¡ª ‘ÀÈ ¡apple «Ó√apple∆¡ª ’∂ ÍappleÏ ‘ÀÈÕ ¡apple √Ì ÍÁ≈appleÊ ÌØ◊‰
Ú≈√Â∂ ‘ÈÕ ¡apple «‹Èª È∂ ÍÃÊÚ∆ Íapple ÍπøÈ ’∆Â∂ ‘È √Ø ¿∞Ê∂ ÌØ◊ ‘È Âª √Ì apple≈‹≈ Íapple‹≈
Ï≈Ï∂ Á∆ ⁄appleÈ∆ ¡≈ Ò◊∂Õ Âª Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ Â∞√∆∫ ÍÃ√øÈ apple«‘øÁ∂ ‘Ø, ª ¿∞Ȫ ’‘Ô≈ «’ ¡√∆∫
ÌØ◊ª ’apple ª ÍÃ√øÈ ‘ª Íapple «¬Ê∂ ¡≈Í √∂ ‹Ø Ú‚≈ ‘À ‹≈‰∆Â≈ ¿π√ È≈Ò ¬∆apple÷≈ ’apple∆Â∆ ‘À
¡apple ‹Ø ¡≈͉∂ ‹∂‘≈ ¡ÌÓ≈È ’apple∆Á≈ ‘ÀÕ Âª Ï≈Ï∂ ’‘Ô≈ Â∞√∆∫ √«ÂÈ≈Óπ Á≈ ‹≈Í ‹ÁØ ¡apple
ÍappleÓ∂√apple ˘ √Ì «Ú⁄ «¬’Ø ‹∂‘≈ ‹≈‰Ø∫ ª Â∞√≈‚∆ Áπ«ÏÁ≈ Á»apple ‘Ø ‹≈Ú∂◊∆Õ ’Û≈‘ ÍÃ√≈«Á
’appleÈ≈ ¡apple ¡≈¬∂ ◊¬∂ Á∆ √∂Ú≈ ‡«‘Ò ’appleÈ∆ ª ¿∞ÊØ∫ ¿∞ÍÁ∂Ù Á∂ ’apple √πÓapple∂apple ÍappleÏ Á∂ Í≈√
«¬’ È◊apple √Ì √ÚappleÈ ’≈ ¿∞ÂÓ √≈ ¡apple apple≈‹≈ Íapple‹≈ ¿∞ÊØ∫ Á∂ √Ì ‘Ó∂Ù≈ ‹π¡≈È ‘∆ apple«‘øÁ∂
√∂Õ √Ø ˙Ê∂ ¡≈¬∂¡apple ¿∞ÊØ∫ Á∂ ÓÈ∞÷ Ó‘ª ‘∆ √πøÁapple ¡apple ‘˜≈apple Ïapple√ª Á∆ ¡appleÏÒ∆Õ √Ø ‹Ï ¿∞Ȫ
È∂ √π«‰¡≈, Â∂ √Ì ¡≈«¬ Ï≈Ï∂ ‹∆ Á∆ ⁄appleÈ∆ Ò◊∂Õ Âª Ï≈Ï∂ ‹∆ È∂ ¿∞È∑ª ˘ √«ÂÈ≈Ó Á≈
¿∞ÍÁ∂Ù «ÁºÂ≈ ¡Â∂ ’‘Ô≈ «’ È≈Ó ‹Í‰≈ ¡apple Á≈È ’appleÈ ¡apple «¬√È≈È ’apple‰≈ ¡apple √Â√ø◊
’apple‰≈, ¡apple ‹Á Â∞√≈˘ ’ج∆ ’≈ÓÈ≈ ‘ØÚ∂ ª Â∞√ª ¡appleÁ≈√ ’apple‰∆ ¡apple ’Û≈‘π ’apple‰≈ √Ø
Â∞‘≈‚≈ ’≈apple‹ Ú≈‘◊πapple» Í»apple≈ ’apple∂◊≈Õ √Ø ¿∞Ê∂ ¿πÍÁ∂√ ’apple ’∂ Ï≈Ï≈ ‹∆ Ó∆È∂ ÍappleÏ Íapple ¡≈¬∂
ª ˙Ê∂ ‘È∆Î≈ «√Ë apple«‘øÁ≈ √∆Õ √Ø ‹Ï Ï≈Ï≈ ‹∆ ˙Ê∂ ◊¬∂ ª √Ì∂ «√ºË Â∂ ‘È∆Î≈ Ï≈Ï∂ ˘
¡≈«¬ «ÓÒ∂ ¡apple ’‘Ô≈ ±ø Ï≈Ò≈ ‘À∫ ¡apple «¬Ê∂ Ó‘ª «√˪ Á∆ ‹≈◊ª ‘À √Ø Â±ø «’√ √’ ’apple
¬∆‘ª ¡≈«¬¡≈ ‘À∫Õ Âª Ï≈Ï∂ ’‘Ô≈ «¬’ ÍappleÓ≈ÂÓ≈ √appleÏ ÏÔ≈Í∆ ‘À ¡apple ¡≈Ú‰ ‹≈‰ Â∞√≈‚∂
ÌappleÓ √∂ Ì≈√Â≈ ‘ÀÕ.........

374
√πÓ∂apple ÍappleÏ Â∂ ‹Íπ Á∆ ◊Ø√‡
ª «√˪ ¡≈«÷¡≈ Ì≈¬∆ ¬∂‘ √πÓ∂apple ÍappleÏ Â∂ ‹≈Â≈ ‘À ¡apple ˙Ê∂ ◊Øapple÷ È≈Ê ¡apple
Ó«¤øÁzÈ≈Ê ¡≈«Á’ ¡Ωapple «√Ë ‘À∫Õ √Ø ¿±‘ª «¬√ ’∂ √Ì ⁄apple⁄≈ ’appleÀ∫◊∂Õ
... ª Ï≈Ï∂ ’‘Ô≈, ‘∂ Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ ¡Â∂ ÓappleÁ≈È≈ Â∞√∆∫ ¬∂Ê∂ apple‘Ø ’ÔØ∫ ‹π «¬‘ ÍappleÏÂ
Á≈ «√øŸ Ó‰∆¡≈ √ø‹π◊ ÏÛ≈ ¿∞‹Ò ‘À ¡Â∂ ¡≥Ï Á≈ ’ÒÍ «Ïä ‘ÀÕ ’ÔØ∫ «’ ‹Ø Ó≥◊∆Á≈ ‘À
√ج∆ «ÓÒÁ≈ ‘À ¡apple È≈Ò∂ ¬∂√ Á∆ ’Ê≈ √π‰Ø ¡Â∂ È≈Ò∂ ¡≈Í ’∆appleÂÈ √π‰≈˙Õ √Ø ¿∞Ȫ ˘ ˙Ê∂
¤‚ ’∂ Ï≈Ï≈ ◊Øapple÷ È≈Ê Á∂ Í≈√ ¡≈«¬¡≈ ¡apple ˙Ê∂ √Ì∂ «√Ë «¬’·∂ ‘ج∂ √ÈÕ Âª Ï≈Ï≈ ‹∆
È∂ ‹≈«¬ ’∂ ¡≈Á∂√ ¡≈Á∂√ ’«‘¡≈Õ Âª «√ºËª Íπ«¤¡≈, ‘∂ Ï≈Ò∂ ±ø «¬Ê∂ «’√ Á∂ ÏÒ ’apple ’∂
¡≈«¬¡≈ ‘À∫ ¡apple ’Ò‹π◊ ÓÀ∫ ’∆ ÚappleÂ≈apple≈ Úapple«Â¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ Âª Ï≈Ï∂ ‹∆ È∂ apple≈◊π apple≈Ó’Ò∆
«Ú⁄ √ÏÁ ÏØ«Ò¡≈:-
√Â∆Í≈Íπ ’apple √Â∞ ’Ó≈«‘, ◊πapple Á∆«÷¡≈ ÿ«apple Á∂Ú‰ ‹≈«¬Õ
[√ÒØ’ Ó‘Ò≈ 1 Õ apple≈Ó’Ò∆ Ú≈apple Õ 11 Õ (951)]
.... ª «Îapple «√÷ª ÍÃÙÈ ’∆Â≈ ‹∆ ‹Í Á∆ ◊Ø√‡ «’√ ÍÃ’≈apple ‘ج∆ √Ø Ì≈¬∆ ‹∆ ’ÊÈ
’apple∂ ‘À∫ «’ ¿∞È∑ª «√˪ È∂ Íπ«¤¡≈ «’ Â∞√∆∫ ª Ï≈Ò∂ ‘Ø ¡apple ¬∂Ê∂ «’√ Á∂ Ï≈Ò ’apple ’∂ ¡≈¬∂
‘ØÕ Âª Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ «¬’ ˙¡≥’≈apple ˝ «Â√ ’≈ Ú∆⁄≈apple.....
..... (‹Í‹∆ √≈«‘Ï Á∆¡ª Í˙Û∆ Â∂ ¿∞Ȫ Á∂ ¡appleÊ Á√∂ ‘È).....
√Ø ‹Ï ‹Í Á∆ ◊Ø√«‡ ’∆Â∆ ª √ÌȪ «√˪ ÓÊ≈ ‡∂«’Ô≈Õ ÏØÒ‘π ‹∆ Ú≈«‘◊πapple» ‹Í
Á∆ ◊Ø√«‡ Í»apple∆ ‘ج∆ ª Ï≈Ï≈ ‹∆ ¡◊∂ ⁄Ò∂Õ
‹øÓ» ‹≈‰≈
...... ª «Îapple Ï⁄È ‘Ø«¬¡≈ ÓappleÁ≈È≈ Â∂ Ï≈Ò≈ ¡÷∆¡ª Ó∆‡ØÕ Âª ¿∞Ȫ ¡÷∆¡ª
Ó∆‡¡ª ¡Â∂ ‹Á ¡÷∆¡ª ÷ØÒ ’∂ Á∂÷‰ ª «’¡≈ Á∂÷‰ ‹Ø ¡√∆∫ ‹øÓ» «Ú⁄ ÏÀ·∂ ‘ªÕ ª Ï≈Ï∂
’«‘¡≈, ‘∂ Ï≈Ò≈ Â∂ ÓappleÁ≈È≈ ¬∂Ê∂ ‹Ø ‹≈◊≈ ‘À √Ø ‹≈ÓÚø Á∆ ‘ÀÕ ‹Ø Âz∂Â∂ «Ú⁄ √Ã∆ apple≈Ó ⁄øÁz
‹∆ È≈Ò ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ √Ø «¬Ê∂ ¿∞√ Á∆ ◊πÎ≈ ‘πøÁ∆ √∆Õ Âª «Îapple Ï≈Ï∂ ‹∆ Á∆ ⁄apple‰∆ ‹øÓ» Ú≈Ò≈
apple≈‹≈ ¡≈«¬ Í«¬¡≈ ¡Â∂ «Îapple Ï∂ÈÂ∆ ’apple∆ «’ ÓÀ˘ ’∞¤ ¿∞ÍÁ∂√ ’appleØÕ Âª Ï⁄È ‘Ø«¬¡≈ «’
ËappleÓ Á≈ «È¡≈ ’appleÈ≈ ¡apple ‹◊ ˘ √πÍÈ∂ Á∆ ÈÔ≈¬∆ ¡√ ‹≈‰È≈Õ Âª «Îapple Ï≈¬∆¡ª
Ë≈appleª Á≈ «ÂÒ’ Â∞‘∆¬∂∫ ÒÚ∂∫◊≈ ¡apple √ÂÈ≈Ó Á≈ ‹≈Í ‹Í‰≈Õ
apple≈Ú∆ Á≈ ’ø‚≈ Â∂ ÁØÁ∂ ˘ ¿∞ÍÁ∂√
√Ø apple≈‹∂ ˘ ¿∞ÍÁ∂√ Á∂ ’apple Ï≈Ï≈ ‹∆ apple≈Ú∆ Á∂ ’ø„∂ ‹≈«¬ apple‘∂Õ Âª «Îapple Ï≈Ï≈ ‹∆ ˙Ê∂
√Á≈ ÂÍ ’apple‰Õ ÂÏ ’≈Ò∂ ¡Â∂ ÓappleÁ≈È∂ ¡appleÁ≈√ ’∆Â∆ «’ ‹∆ ◊apple∆Ï «ÈÚ≈‹ ‹Ø Â∞√∆∫ Ï⁄È
’appleØ Âª ¡√∆∫ ÿapple ÚÒ «ÓÒ ¡≈Ú∆¬∂Õ Âª Ï⁄È ‘Ø«¬¡≈ ’≈‘Ò∂ È≈ ‘ØÚ‘πÕ √Ø ‹Ï ’∞¤’ ’≈Ò
«ÏÂ∆ ‘Ø«¬¡≈, ª ÁØÁ≈ «¬’ «˜Ó∆Á≈apple ‘πøÁ≈ √∆ ¡apple ¿∞√ Á∆ «¬√Âz∆ «¬’ Ú∂Ò∂ appleØ‹ Ï≈Ï≈
‹∆ Í≈√ ÁπŸ ¡≈‰ Í‘πø⁄ªÚÁ∆ √∆Õ Âª «Îapple «¬’ «ÁÈ ÁØÁ≈ ¿∞√Á∂ «Í¤∂ Ò◊≈ ¡≈«¬¡≈ ¡apple
Ï≈Ï≈ ‹∆ È∂ √Á ’∂ ¡≈«÷¡≈, ¬∂ ÁØ«Á¡≈ ±ø ’∆ Ú∂÷‰ ¡≈«¬¡≈ ‘À∫Õ ’ÔØ∫ «’ √≈‚∂ ÓÈ «Ú⁄
«¬√Âz∆ ¡apple Íπapple÷ ’≈ Ì∂Á ’¤ È‘∆∫ ‹Ø √appleÏ ÍappleÓ≈ÂÓ apple»Í ‹≈‰Â∂ ‘À∫ ¡Â∂ ‹∂ ’apple ÁπË Ú≈√Â∂

375
¡≈«¬¡≈ ‘À∫ ª «¬‘ ÈÁ∆ √≈apple∆ ÁπË Á∆ ͬ∆ Ú«‘øÁ∆ ‘ÀÕ √Ø «‹ÂÈ≈ Í∆¿∞ √’Á≈ ‘À Í∆¿∞ ÒÀÕ
ª «Îapple ÁØÁ≈ ÈÁ∆ «Ú⁄Ø∫ Ò◊≈ ÁπË Í∆Ú‰, √Ø ‹Á Í∆Â≈ ª «’¡≈ Ú∂÷∂ ‹Ø Ó‘ª ¡≥«ÓÃÂ
√π¡≈Á ‘ÀÕ Âª «Îapple ÁØÁ∂ È∂ ◊Ò «Ú⁄ ÍÒ≈ Í≈«¬’∂ ¡≈«¬ Ï≈Ï≈ ‹∆ Á∂ ⁄appleȪ Â∂ ÓÊ≈ ‡∂«’¡≈Õ
ª Ï⁄È ‘Ø«¬¡≈, ÁØ«Á¡≈ ’∞¤ Ó≥◊Õ Âª ÁØÁ∂ ’«‘¡≈ ‹∆, ÓÀ∫ ÁπË ÍπÂz ’apple ÌappleÍ»apple ‘ØÚªÕ Âª
Ï⁄È ‘Ø«‘¡≈, «’¤ ‘Øapple Ó≥◊Õ Âª «Îapple ¿∞√ ¡≈«÷¡≈ ◊apple∆apple «ÈÚ≈‹ ÓÀ∫ ¬∂‘Ø Óø◊Ò≈ ‘ªÕ √Ø ‹Á
«ÂÈ Ú≈apple∆ ¿∞√ È∂ ¬∂‘Ø ‘∆ Ó≥«◊¡≈Õ Âª Ï⁄È ‘Ø«¬¡≈, ‹≈‘ ±ø ÁπË ÍπÂz ’apple ÌappleÍ»apple ‘ØÚ«‘ø◊≈,
Íapple √⁄ ’Ó≈Ú‰≈, ª ¿π√ ÓÊ≈ ‡∂«’¡≈Õ
’appleÂ≈appleÍπapple Ú√≈¿∞‰≈
√Ø «Îapple Ï≈Ï≈ ‹∆ √Á∆Ú ÈÁ∆ Á∂ ’ø„∂ Â∂ apple«‘‰ ¡apple √Ì ÒØ’ ˙Ë∂ Áapple√È ˘ ¡≈Ú‰Õ
ª «Îapple «¬’ ’appleØÛ∆¡ª Í≈ÂÙ≈‘ Á≈ ’Ø’≈ (?) apple«‘øÁ≈ √∆Õ ¡apple Í≈ÂÙ≈‘ Á∆ ÚÒØ∫ ˙√ Íapple◊È∂
Á≈ ·≈‰∂Á≈apple √∆Õ «Îapple ¿∞√ È∂ ÷Ïapple √π‰∆∫ «’ «¬’ Î’∆apple ÈÁ∆ Íapple ¡≈«¬¡≈ ‘À ¡apple «Í≥‚ª
«Í≥‚ª Á∂ «¬√Âz∆ ÍπappleÙ Ï≈Ò’ Ï‘π Ò∂’ ‹ªÁ∂ ‘È ¡apple √Á∆Ú ÓÀÒ≈ Ò◊≈ apple«‘øÁ≈ ‘ÀÕ √Ø «¬‘
√π‰ ’∂ ¿∞√ È∂ «ÁÒ «Ú⁄ «Ú⁄≈«apple¡≈ «’ ’ج∆ ‹≈Á»◊∆apple ‘؉≈ ‘ÀÕ √Ø «¬√ Ò∆¬∂ ¿∞√ Á≈ ’ج∆
ÏøÁØÏ√ ’appleÈ≈ ⁄≈‘∆¬∂ ‘ÀÕ √Ø ¡À√∆ Ï≈ «ÁÒ «Ú⁄ √Ø⁄ ’apple ¡ÍÈ∂ √∂Ú’ª ˘ ¡≈«÷¡≈ «’
¤∂Â∆ ÿØÛ∆ «Ò¡≈˙ ÓÀ∫ ¡Ï∆ ¿∞√ Î’∆apple ’Ø ¿∞·≈«¬ ¡≈ÚÂ≈ ‘Ø∫Õ √Ø ‹Á ÿØÛ∆ Â∂ ⁄«Û¡≈ ¡apple
apple√Â∂ «Ú⁄ ¡≈«¬¡≈ ª ÿØÛ∆ ÂØ∫ «‚◊ Í«¬¡≈ ¡apple ‡ø◊ «Â√ Á∆ Ì‹ ◊¬∆ ¡apple ÓπÛ ¡≈«¬¡≈
¡apple «’ÂÈ∂ «ÁÒ «¬Ò≈‹ ‘∆ ’appleÚªÁ≈ «apple‘≈Õ √Ø ‹Á ‡appleÈ «ÎappleÈ Ò◊≈ ª «Îapple ‡πapple ’∂ Ï≈Ï≈
‹∆ ÚÒ ◊«¬¡≈Õ √Ø ‹Á È∂Û∂ Í‘πø⁄≈ ª ¡÷∆ ¡≥È≈ ‘Ø«¬ ◊«¬¡≈Õ Âª «Îapple ¿∞√ È∂ ’«‘¡≈
«’ Ì≈¬∆ Î’∆apple ª ’ج∆ √⁄≈ Ó¨Ó ‘πøÁ≈ ‘ÀÕ Âª «Îapple ÒØ’ª ¡≈«÷¡≈ «’ ‹∂ ±ø √πË Ì≈ÚÈ∆
’apple ’∂ ‹≈Ú∂∫◊≈ ª Â∂apple≈ ’≈apple‹ √Úapple∂◊≈ ¡Â∂ ÁappleÙÈ ‘ØÚ∂◊≈Õ Âª ˙‘ √πË Ì≈ÚÈ∆ ’apple’∂ ¡apple
Èø◊∆ ÍÀ∫apple∆ ‡πapple ’∂ ◊«¬¡≈Õ ¡apple Ï≈Ï≈ ‹∆ ’Ø ‹≈«¬ ’apple ÓÊ≈ ‡∂’Ô≈Õ Âª «Îapple Ï≈Ï≈ ‹∆ Íë√øÈ
‘ج∂Õ ¡apple Ï≈Ï≈ ‹∆ ’‘Ô≈ ’∞¤ Ó≥◊Õ Âª ¿∞√ ¡≈«÷¡≈, ‘∂ ◊apple∆Ï «ÈÚ≈‹ ÓÀ∫ ¬∂‘Ø ‘∆ Ó≥◊Á≈
‘ª «’ Â∞√≈‚≈ «¬Ê∂ ‘∆ «ÈÚ≈√ ‘ØÚ∂ ¡apple «¬Ê∂ ÓÀ∫ ˜Ó∆È Á∂∫Á≈ ‘ª, √Ø ¡≈͉∂ È≈Ó Á≈ Â∞√∆∫
⁄º’ «¬Ê∂ ÏøÈ ÒÚØÕ Âª Ï⁄È ‘Ø«¬¡≈ «’ È ÷≥‚ «ÍÃÊÓ∆ √≈‚∆ ‘∆ ‘ÀÕ √Ø ¡√ª ÊØÛ∆ «‹‘∆
«‹Ó∆ ’Ô≈ ’appleÈ∆ ‘ÀÕ Âª ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈, ‹∆ Ó‘≈apple≈‹ Â∞√∆∫ √Ã∆ ⁄øÁ ¡apple Ò÷Ó∆ Á≈√ ˘
¬∂Ê∂ ÒÀ ¡≈¿∞ ¡Â∂ ÓappleÁ≈È∂ ˘ ¡≈«÷¡≈ «’ ±ø ¡≈͉∂ ‡Ïapple ˘ ¬∂Ê∂ «Ò¡≈¿∞ ª ÁØÈØ∫ «ÚÁ≈
’∆Â∂Õ √Ø ÁØÈ‘π Ï≈Ò≈ ¡Â∂ ÓappleÁ≈È≈ ‹≈«¬ ’apple «ÍÂ≈ ’≈¨ ¡Â∂ Ó≈Â≈ «ÂÃÍÂ≈ Á∂ ⁄appleȪ Â∂
ÓÊ≈ ‡∂’Ô≈Õ Âª ˙È≈ Íπ«¤¡≈ Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆ «’Ê∂ ‘ÈÕ ÂÏ ’≈Ò∂ ’‘Ô≈ Ï≈Ï≈ ‹∆ apple≈Ú∆
Á∂ ’ø„∂ Íapple ‘È ¡apple Â∞‘≈˘ «⁄ºÂ ’∆Â≈ È∂ √Ø Â∞√∆∫ ¡≈͉∂ √ÈÏøË∆¡ª √«‘ ˙Ê∂ ‘∆ «¥Í≈
’apple’∂ ÁappleÙÈ Á∂ÚØÕ Âª ’≈¨ ¡≈«÷¡≈ ¡‹ √≈‚∂ Ú‚∂ Ì≈◊ ‘ÈÕ √Ø «Îapple ’≈¨ È∂ ◊‚∆¡ª
Ì≈Û∂ ’∆Â∆¡ª ¡apple Â∞appleÈ Á∆ «Â¡≈apple ’∆Â∆Õ Âª «Îapple ’≈¨ Á≈ Â∞appleÈ≈ √π‰ ’apple apple≈«¬ ÏπÒ≈apple
’≈¨ Á∂ ÿapple ¡≈«¬¡≈Õ ¡apple ¡≈«¬ ’apple ¡≈«÷¡≈ «’ ‹∂ Â∞√∆∫ ¬∂Ê∂ ÏÀ·∂ √∂ ª √≈˘ ¿∞‚∆’ √∆
‹Ø ◊πapple» È≈È’ ‹∆ Á≈ Áapple√È ‘Ø√∆Õ Âª Â∂ Â∞√∆∫ «’appleÍ≈ ’apple ’∂ ¬∂Ê∂ ‘∆ apple‘ØÕ Âª ’≈¨ ¡≈«÷¡≈

376
«’ ¡√∆∫ ¿∞√ Á∂ Ú⁄È Î∂apple È‘∆∫ √’Á∂Õ ¡apple ‘∂ apple≈«¬ ‹∆ ˙‘ ‘À ª Ó∂apple≈ ÍπÂz Íapple ÓÀ∫ ¿∞√ ˘
◊πapple» ÍappleÓ∂√apple ’apple ‹≈‰È≈ ‘ªÕ ª «Îapple ’≈¨ ˙ÊØ∫ «Â¡≈apple ‘Ø ’∂ ‡π«apple¡≈Õ ¡apple ÓappleÁ≈È≈ ¡≈͉∂
√ÈÏøË∆¡ª Í≈√ ◊«¬¡≈ ¡apple ‹≈«¬ ’∂ ¡≈«÷¡≈ «’ Ï≈Ï≈ ‹∆ È∂ ¡≈͉∂ ’Ï∆Ò∂ Á∂ ¡≈ÁÓ∆
apple≈Ú∆ Á∂ ’ø„∂ ¿∞Â∂ √Á Ì∂‹∂ ‘ÈÕ √Ø Â∞√∆∫ Ì∆ ˙Ê∂ ⁄Ò apple‘ØÕ Âª ¿∞È∑ª ’«‘¡≈ ’∂ Â∞√∆∫ ª
·‘apple È‘∆∫ ÏÀ·Á∂ √Ø ¡√≈˘ ÿappleØ∫ ’º„ ’∂ Ï≈‘apple √π‡ ‹≈‰≈ ‘ØÚ∂◊≈Õ Âª Â∂ ¡√∆∫ Â∞√≈‚∂ È≈Ò
È‘∆∫ ‹ªÁ∂Õ Âª ÓappleÁ≈È≈ ‹Ï≈Ï Ò∂ ’apple ’≈¨ ˘ ¡≈«¬ «Ó«Ò¡≈Õ √Ø «Îapple √Ì∂ appleÒ ’∂ Ï≈Ï∂ ˘
apple≈Ú∆ Á∂ ’ø„∂ ¿∞Íapple ¡≈È «ÓÒ∂Õ Âª Ï≈Ï≈ ‹∆ È∂ ’≈¨ ¡apple Ó≈Â≈ «ÂzÍÂ≈ ¡◊∂ ÓÊ≈ ‡∂«’¡≈
ª ’≈¨ È∂ ◊Ò È≈Ò Ò≈«¬¡≈ ¡apple Ó≈Â≈ Ì∆ ◊Ò È≈Ò Ò≈«¬¡≈ ¡apple ’«‘¡≈ «’ ¡‹
¡√≈‚∂ Í»appleÈ Ì≈◊ ‘È ‹Ø Â∞√≈‚≈ Áapple√È ‘Ø«¬¡≈ ‘À ¡apple ¡√∆∫ ¡≈ÍÁ∂ Áapple√È Ú≈√Â∂ ÿapple
Á∆ √≈apple∆ «’apple√≈‰∆∫ ¤‚ ’∂ ¡≈¬∂ ‘ª ¡apple ‘Øapple √Ì ÍappleÚ≈apple Ì∆ «Â¡≈◊ ¡≈¬∂ ‘ªÕ ª Ï≈Ï≈
‹∆ È∂ «√apple∆ apple≈◊ «Ú⁄ «‘’ √ÏÁ ÏØ«Ò¡≈ :-
““«¬‘π ÂÈ∞ ËappleÂ∆ Ï∆‹π ’appleÓ ’apple∂ √«ÒÒ ¡≈Í≈¿∞ √≈appleø◊ Í≈‰∆Õ””
[«√apple∆ apple≈◊ Ó‘Ò≈ 1 ÿapple 3 Õ 26 Õ (23)]
...... «¬ÂÈ∂ «⁄apple ˘ ˙‘ ’appleØÛ∆¡≈ Î∂apple Ï≈Ï∂ Á∂ ⁄apple‰∆ ¡≈«¬ Ò≈◊≈ ¡apple Ï∂ÈÂ∆ ’∆Â∆
«’ ‘∂ ◊πapple» ◊apple∆Ï «ÈÚ≈‹ ‹∆ ÓÀ∫ «’Ò≈ ‹Ø Í≈Úª ª «¬‡ «’√ Á∂ È≈Ó Á∆ appleº÷ªÕ ª Ï≈Ï∂ ‹∆
’«‘¡≈ «’ ’appleÂ≈apple Á∂ È≈Ó Á≈ ’appleÂ≈apple Íπapple ω≈ÚØÕ Âª Î∂apple ¿∞Ȫ È∂ ’⁄≈ ’؇ Í≈«¬¡≈ ¡Â∂
Ï≈Ï≈ ‹∆ Á∂ ÿapple ¿∞√ ’؇ «Ú⁄ Í’∆¡ª «¬‡ª Á∂ Íπ¡≈¬∂Õ √Ø ˙Ê∂ √Ã∆ ⁄øÁ ¡apple Ò÷Ó∆ Á≈ ¡apple
’≈¨ Â∂ Ó≈Â≈ «ÂzÍÂ≈ Ò◊∂ apple‘«ÁÕ ÁØÁ∂ ‹‡ Á∂ Ó≥◊» ¡Â∂ ◊¿±¡ª Á∂ Úª◊ ÚËÁ∂ ‹≈Ú‰ ¡apple
˙‘ «ÁÈ Á≈ ÁπË Ï≈Ï≈ ‹∆ Á∂ ÿapple Í‘πø⁄≈Ú∂ ¡apple apple≈ Á≈ ÁπË ¡≈͉∂ ÿapple «Ú⁄ apple÷∂Õ
.... √Ø ‹Ï «’ÂÈ∆ ’∞ ÓπºÁ ‘ج∆ ª ÓappleÁ≈È∂ ’«‘¡≈ Ï≈Ï≈ ‹∆ Â∞√∆∫ √≈apple∆ «ÍÃÊÓ∆
«‚·∆ Íapple Ó’≈ ÓÁ∆È≈ È≈ «‚º·≈Õ Âª Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈ «’ ⁄Ò ÓÁ≈«È¡≈ ÂÀ˘ ÓÁ≈ ÓÁ∆È≈
«Ú÷≈Ò «Ò¡≈¬∆¬∂ ¡Â∂ Ï≈Ò∂ ˘ ¡≈«÷¡≈, «’ ‘∂ Ï≈Ò∂ ‹∂’apple ¡√∆∫ Ó≈Â≈ «ÍÂ≈ ÂØ∫ Í∞¤Á∂ ‘ª
ª ˙‘ √≈˘ ‹≈‰ È‘∆∫ Á∂‰◊∂Õ Âª Â∂ ±ø ¿∞√ ˘ ‘‡∆ ÂØ∫ √Á «Ò¡≈¿∞ ª «Îapple Ó»Ò∂ Á∂
√‘π«apple¡ª ˘ ÷Ïapple ͬ∆ «’ «‹Èª ¯’∆apple≈ È≈Ò Ó»Ò≈ ¿∞· ◊«¬¡≈ √∆ √Ø Î’∆apple Î∂apple ¡≈¬∂ ‘ÈÕ
ª «Îapple Ó»Ò∂ Á∂ ÍπÂz ‹≈ ’apple Ó»Ò∂ ˘ ‘‡∆ ÂØ∫ ¿∞·≈ ’apple ÿapple ÒÀ ◊¬∂ ¡apple ◊Ø«‘¡ª Á∂ ◊π‘∆apple∂ «Ú⁄
¤Í≈ «ÁÂ≈Õ ¡Â∂ ‹Ï ÓappleÁ≈È∂ È∂ ‘‡∆ Â∂ ‹≈ ’∂ Íπ«¤¡≈ ª ÒØ’ª ’«‘¡≈ Ó»Ò≈ ÿapple ◊«¬¡≈
‘ÀÕ Âª ÓappleÁ≈È∂ È∂ Ï≈Ï≈ ‹∆ ˘ ¡≈«¬ ’«‘¡≈, «’ Ó»Ò≈ ‘‡∆ Íapple È‘∆∫ ÏÀ·≈, ÿapple ◊«¬¡≈ ‘À
ª «Îapple Ï≈Ï≈ ‹∆ Ì∆ ¡apple ÓappleÁ≈È≈ Ì∆ Ó»Ò∂ ÿapple ‹≈«¬ ÍÃ≈Í ̬∂Õ Âª Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈, ÓappleÁ≈È≈
‹Ø ¡√≈˘ «ÓÒ‰ È‘∆∫ ¡≈«¬¡≈ ª Â∂ ¿∞√Á∂ ¿∞Ë≈apple «Ú⁄ ’ج∆ È≈Ò apple«‘øÁ≈ ‘¬∆ ¡Â∂ ‹∂
Â∂apple∂ ÏπÒ≈¬∂ ÏØÒÁ≈ ‘À ª Ì∆ ¿∞√ Á≈ ¿∞Ë≈apple ‘Ø√∆Õ Âª «Îapple ÓappleÁ≈È∂ Ó»Ò∂ ˘ Â∆apple Ú≈apple∆

377
ÏπÒ≈«¬¡≈Õ Âª Ó»Ò≈ È≈ ÏØ«Ò¡≈ ¡apple Ó»Ò∂ Á∆ «√÷‰∆ ’«‘¡≈ «’ Ó»Ò≈ ÿapple È≈‘∆∫ «’Ê¿∞∫
◊«¬¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ Âª ÓappleÁ≈È∂ ’«‘¡≈ Èapple’ ˘ ◊«¬¡≈ ‘ØÚÀ◊≈Õ ¡Â∂ «Îapple Ï≈Ï≈ ÏØ«Ò¡≈:-
È≈«Ò «’apple≈Ûª ÁØ√Â∆ ’±Û∂ ’±Û∆ Í≈«‘Õ Óapple‰∞ È≈ ‹≈ÂØ Ó»«Ò¡ª ¡≈ÚÀ «’Â∂ Ê≈«¬Õ
[√ÒØ’ Ó‘Ò≈ 1 √ÒØ’ Ú≈appleª Â∂ ÚË∆’ Õ 21 Õ (1412)]
Â∂ √«‘¡ª Á∆¡ª ‹»øÈ≈ Ë≈apple∂◊≈ ‹Ø ‹Á ¡√∆ Á√Úª ¡ÚÂ≈apple Ë≈apple∂∫◊∂ ª «¬√Á≈
¿∞Ë≈apple ’apple∂∫◊∂ √Ø «¬ÂÈ≈ ’«‘ ’apple Ï≈Ï≈ ‹∆ ⁄Ò∂ ◊¬∂ ¡apple Ó»Ò∂ ˘ ¿∞Ȫ ◊Ø«‘¡ª «Ú⁄Ø∫ ‘∆ «¬’
√appleÍ È∂ ¡À√≈ ‚«√≈ ‹Ø ÁØ‘ ÿÛ∆¡ª «Ú⁄ Ó»Ò≈ Óapple «◊¡≈Õ ¡apple «¬√Âz∆ ÍappleÚ≈apple √Í appleØÚ‰
«Í‡‰ Ò◊∂ ¡apple Ï‘π ¡appleÓ≈È ’appleÈ Ò◊∂Õ ‹Ø ¡√ª √øª Á≈ «ÈappleÁ≈apple ’∆Â≈ ª «¬ÂÈ∂ Áπ÷
Á∂ Ì≈¬∆ ‘جØ∂ √Ø Ï‘π ‘∆ «ÚappleÒ≈Í ’∆¡≈ ¡apple Ï≈Ï≈ ‹∆ ˘ Ì∆ Ï‘π ҫ̡≈ Íapple Ï≈Ï≈ ‹∆
È≈ «ÓÒ∂Õ
Ó’∂ Á∂ apple≈‘ «Ú⁄ Í∆apple Ï‘≈˙ Á∆Ò È≈Ò ◊Ø√‡
«¬ºËapple Ï≈Ï≈ ‹∆ ¿∞ÊØ∫ ‡πapple ’∂ ⁄øÁzÌ≈◊ Á∂ ’ø·∂ Â∂ ⁄Ò∂ ◊¬∂ ¡apple ⁄øÁz Ì≈◊≈ Ê∆∫ ‡πapple
’∂ ¡◊∂ ̺÷apple √÷apple ¡Â∂ appleØ‘Û∆∆ ‹Ø «‹Ê∂ √Ì ÈÁ∆¡ª «¬º’·∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª ‘È ¡apple «Ú⁄ ÷Ú≈‹∂
Á≈ ¡√Ê≈È ‘À, ˙Ê∂ Ï≈Ï≈ ‹∆ ‹≈«¬ ÍÃ≈ͫ ̬∂Õ √Ø ˙Ê∂ ÓπÒÂ≈È Á∂ ¡apple ‘ØappleȪ Á∂√ª Á∂ ‘≈‹∆
ÏÀ·∂ √∂Õ Âª ¿∞È∑ª Á∂ «Ú⁄ Ï≈Ï≈ ‹∆ È∂ È∆Ò∂ Ï√Âz Ë≈appleÈ ’∆Â∂ ‘ج∂ ‹≈ ¡≈√È ’∆Â≈ ¡Â∂
«’Â≈Ï ¡apple Óπ√ºÒ≈ ¡Â∂ ’±‹≈ ÓappleÁ≈È∂ Á∂ ‘Ú≈Ò∂ ’∆Â≈ ¡apple appleÏ≈Ï ÓappleÁ≈È∂ Á∂ ÓØ„∂ Â∂ √∆Õ Âª
«Îapple ÓappleÁ≈È∂ È∂ Ï≈Ï∂ ˘ Óπ√ºÒ≈ ‘∂·≈ «Ú¤≈ «ÁÂ≈Õ √Ø Ï≈Ï≈ ‹∆ ¿∞Íapple ÏÀ· ◊¬∂Õ ¡apple «’Â≈Ï
¡apple ’±‹≈ Í≈√ apple«÷¡≈Õ ¡apple ÓappleÁ≈È≈ appleÏ≈Ï ÒÀ ’apple √ÏÁ ◊≈Ú‰ Ò◊≈Õ Âª «‹ÂÈ∂ ‘≈‹∆
Ó’∂ Á∆ ‹≈apple ’appleÈ ⁄Ò∂ √∆ √Ø∫ √Ì Ï≈Ï∂ Á∂ ⁄¿∞Î∂apple∂ ¡≈«¬ ÏÀ·∂Õ Âª ‘≈‹∆¡≈ Íπ«¤¡≈ «’ ‘∂
Î’∆apple «‘øÁ» ‘À «’ Óπ√ÒÓ≈ÈÕ Âª Ï≈Ï≈ ÏØ«Ò¡≈ «’ ÓÀ∫ «‘øÁ» Óπ√ÒÓ≈È ÁØ‘ª Á≈ ◊Ú≈‘ ‘ª
’ÔØ∫«’ «‘øÁ» Ì∆ √apple∆apple Â∂ «ÈÙ≈È∆ ’appleÁ∂ ‘ÈÕ ¡apple«Ï¡≈ ¡È≈√apple Á≈ ÂÈ ‘ÀÕ Íapple ÓÀ∫ ȱapple ‘Ø∫
√Ø «‹√ ’apple «¬√ ÂÈ «Ú⁄ ‹ÒÚ‘ ‘ÀÕ ¡apple «‹√ ȱapple ’apple «¬‘ ÂÈ ◊πÒ‹≈apple ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ Íapple
ÏøÁ≈ ‹Ø ‘Ø«¬¡≈ ‘À √Ø ÏøÁ◊∆ Ú≈√Â∂ ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ Âª Â∂ ‹Ø ÏøÁ≈ ‘Ø«¬’∂ ÏøÁ◊∆ È‘∆∫ ’appleÂ≈ ¡apple
ÍπappleÙ Â∂ Ù‘Ú «Ú⁄ ¿∞Óapple ◊π‹≈appleÁ≈ ‘À √Ø ‘ÀÚ≈È Â∂ ◊ÀÏ≈È Á∆ «ÈÔ≈¬∆ ‘ÀÕ Âª «¬’
Ï‘≈ÚÁ∆È ÓπÒÂ≈È Á≈ Í∆apple √∆ √Ø ¿∞√ È∂ Íπ«¤¡≈ «’ «¬‘ «’Â≈Ï ‹Ø Â∂apple∂ Í≈√∂ ‘À √Ø «¬√
˘ ÍÛ ‹≈‰È≈ ‘À∫ ’∂ È‘∆∫ ª Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ «’Â≈Ï Á∂ ÍÛ‰ Ú≈Ò∂ ÂzÀ ÍÃ’≈apple Á∂ ‘ÈÕ ‹Ø «¬’
«’Â≈Ï Á≈ ¿∞√÷ÂÚ≈È ‘À ¡apple «¬’ «’Â≈Ï Á≈ ◊ØÙ ‘À ¡Â∂ «¬’ Ó◊˜ ‘ÀÕ Â≈ Ï‘≈ÚÁ∆È
’«‘¡≈ ¿∞√Â÷Ú≈È ’Ω‰ ‘À, ¡Ωapple ◊ØÙ ’Ω‰ ‘À ¡Â∂ Ó◊˜ ’Ω‰ ‘ÀÕ Âª Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ «’
¿∞√Â÷Úª «¬‘ ‘À ‹Ø «’Â≈Ï ÍÛ∑ ’∂ ◊apple∆Ϫ ¡Â∂ ÓºπÒ≈ È≈Ò ‘π‹ºÂ ’appleÈ∆ ¡apple ◊ØÙ «¬‘ ‘À
‹Ø ÍÛ’∂ ¡≈Í Ï‹πapple◊ ‘Ø ÏÀ·‰≈ ¡Â∂ ‘ØappleȪ ÊØ∫ «÷‹Ó ’apple≈‰∆ ¡Â∂ Ó◊˜ «¬‘ ‘Ø ÷πÁ≈ Á≈
È≈Ó Ô≈Á ’appleÈ≈ ¡Â∂ √ÌȪ apple»‘ª «Ú⁄ ÷πÁ≈ Á≈ ‹‘»apple ‹≈ȉ≈ ¡apple ¡≈Í ˘ ÁappleÓªÁ≈ ¡≈‹˜
‹≈ȉ≈ ª ‘≈‹∆¡ª ’«‘¡≈ «’ ¡≈√≈ ‹Ø Â∂apple∂ ‘Ê ‘À √Ø «¬‘ «’√ Ú≈√Â∂ ‘ÀÕ Âª Ï≈Ï∂
¡≈«÷¡≈ «’ ¬∂‘ ⁄ØÏ ÷πÙ’ ‘À ¡apple Á√ «Ú⁄ apple÷∆ ‘À √Ø ¡≈͉∂ «ÁÒ ˘ √Ófi≈«¬¡≈ ‘À «’

378
±ø ‹Ø Ó≈Ò ËÈ ¤Ø‚ ’∂ Î’∆apple ‘Ø«¬¡≈ ‘À∫Õ √Ø ⁄ØÊ ÷πÙ’ ‘À ÂÀ˘ ’√Ó Á∆ «Ó√≈Ò ‘ÀÕ Âª Â∂
«‹√ Á¿∞Ò ˘ «Â¡≈◊ ’∂ «È’«Ò¡ª ‘À∫ √Ø Î∂apple «’√∂ ⁄∆˜ Á∆ «‘apple√ ‘Ú≈ È‘∆∫ ’appleÈ∆ ¡apple
«¬√ ⁄ØÏ ˘ «Ó√≈Ò ‹≈‰ ’∂ ¡≈͉∂ «ÁÒ Á≈ ¡≈Í ÷ÏappleÁ≈apple apple«‘‰≈Õ ¡apple «¬‘ ‹Ø ⁄ØÏ apple≈√Â
‘À ÂÀ√∂ Â∞√ª Ì∆ «√ºË∂ apple«‘‰≈Õ ¡apple ‹À√∂ ‹Ø Ï√ Â∞‘≈‚∆ apple‹≈«¬ «Ú⁄ ⁄ÒÁ∆ ‘À ÂÀ√∂ Â∞√∆∫
÷πÁ≈«¬ Á∆ apple‹≈«¬ «Ú⁄ ⁄Ò‰≈Õ Âª Î∂apple ‘≈‹∆¡ª Íπ«¤¡≈ ‹Ø ¬∂‘ ’∞Ò‘ Â∞‘≈‚∂ «√apple Â∂ ‘À √Ø
«¬‘ ’ÔØ∫ Â∞√ª apple÷∆ ‘ÀÕ Âª Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ Á√Â≈apple Ú‚∆ ‘Ø∫Á∆ ‘À ¡apple ’∞Ò‘ ¤Ø‡∆ ‘À √Ø «¬‘ ’ÔØ∫
Âπ√ª apple÷∆ ‘ÀÕ Âª Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ Á√Â≈apple Ú‚∆ ‘Ø∫Á∆ ‘À ¡apple ’∞Ò‘ ¤Ø‡∆ ‘À √∂ «¬‘ ’ÔØ∫ Â∞√ª
apple÷∆ ‘ÀÕ Âª Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ Á√Â≈apple Ú‚∆ ‘Ø∫Á∆ ‘À ¡apple ’∞Ò‘ ¤Ø‡∆ ‘ÀÕ Âª Â∂ ’∞Ò‘ ’‘Á∆ ‘À,
«’ Â∞√ª ’È≈«¬Â ’appleÈ∆ ¡Â∂ ’∞Ò‘∫ Á≈ Ó»ø‘ ¡≥Áapple ‘À ª Â∂ Â∞√ª Ì∆ ¡≈͉∂ ÂÈ ˘ √Øˉ≈
¡apple ’∞Ò‘∫ Á∆¡ª ⁄≈apple Âapple’ª apple÷‰∆¡ª, ‹Ø «¬’ ÁπÈ∆¡ª Á∆ Âapple’ ¡apple Á»‹∆ √Úapple◊ Á∆ Âapple’
¡Â∂ Â∆‹∆ ‹Ø ¡≈Í ˘ Ú‚≈ ‹≈‰È≈ ‘ÀÕ «¬√ Á∆ Ì∆ Âapple’ ¡apple ⁄¿∞Ê≈ ‹∂ Âapple’ Á≈ ¡«ÌÓ≈È
’appleÈ≈ ‘À √Ø «Â√ Á∆ Âapple’Õ Âª «Îapple ‘≈‹∆¡ª Íπ«¤¡≈ «÷Ò’≈ ‹Ø ◊Ò Í≈«¬¡≈ ‘À √Ø «Â√
Á∆ Âapple’Õ Âª «Îapple ‘≈‹∆¡ª Íπ«¤¡≈ «÷Ò’≈ ‹Ø ◊Ò Í≈«¬¡≈ ‘À √Ø «¬‘ ’Ô≈ ‘ÀÕ Âª Ï≈Ï∂
’«‘¡≈ «÷Ò’≈ ÓπappleÁ∂ Á∆ ÷Ή∆ ‘ÀÕ √Ø ‹∂ ¡≈͉∂ «ÁÒ ˘ ÓπappleÁ≈ ’apple∂∫ ª ’appleÈ∆ Í«‘apple∂∫Õ ¡apple
‹À√∂ «÷Ò’≈ ÂÈ Á∂ ¡ÀÚ ¤∞ͪÚÁ≈ ‘À ÂÀ√∂ √Ì√ Á∂ ¡ÀÏ ˘ ÍØÙ∆Á≈ apple÷∂ ¡Â∂ ‘πÈapple ˘ ‹≈‘apple
’apple∂Õ Âª «Îapple ‘≈‹∆¡ª Íπ«¤¡≈ «¬‘ ÷Û≈Úª «’ apple÷∆¡ª ‘ÀÈÕ Âª Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈ ‹À√∂ ÷Û≈Úª
È∂ √≈apple∂ √apple∆apple Á≈ Ì≈apple ¿∞·≈«¬¡≈ ‘À ÂÀ√∂ «¬‘ ‘«apple «’√∂ Á≈ Ì≈apple ¿∞·≈Ú∂Õ ‹Ø ’ج∆ ÌÒ≈ ’‘∂
¡ÊÚ≈ Ïπapple≈ ’‘∂ «Â√ ˘ «√apple Íapple √‘≈apple∂Õ ¡apple ‹Ø √π÷ Áπ÷ ÷πÁ≈ ÚÒØ∫ ¡≈Ú∂ «Â√ ˘ Ì∆ ÌÒ≈
’apple ‹≈‰∂Õ Âª «Îapple ¿∞Ȫ Íπ«¤¡≈ Óπ√ºÒ≈ «’√ Ú≈√Â∂ apple«÷¡≈ ‘À, ª Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ Óπ√Ò≈
’«‘øÁ≈ ‘À «’ ‹À√∂ ÷≈’ ÚÒ ÓÀ∫ Ó»ø‘ ’∆Â≈ ‘À Â∂ Â∂apple≈ ÏØfi ¿∞·≈«¬¡≈ ‘ÀÕ ÂÀ√∂ ±ø Ì∆ ’Ïapple ˘
Ô≈Á appleº÷ ¡apple ÷πÁ≈«¬ Á≈ ÎπappleÓ≈È «√apple ¿∞Íapple ¿∞·≈«¬Õ
¬∂Â∂ ‡ØÒ ‹Ø ‹≈‰ ‹È≈ÚÀÕ......
ª «Îapple ‘≈‹∆¡ª Í«¤¡≈, ¬∂‘ √∂Ò∆ «’ ◊Ò «Ú⁄ apple÷∆ ‘ÀÕ Âª Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈ ‹À√∂
◊πÒ≈Ó Á∂ ◊Ò «Ú⁄ ͇≈ Í≈¬∆Á≈ ‘À ÂÀ√∂ ±ø Í∆apple ÓπappleÙÁ ¡◊∂ ◊πÒ≈Ó ‘Ø apple‘π √Ø ‹ª «¬‘ ‹Ï≈Ï
√π¡≈Ò ’∆Â≈Õ Âª √Ì∂ ‘≈‹∆ √π‰ ’∂ ÏÛ∂ ÷πÙ ‘ج∂Õ
Ó’∂ ˘ ‹≈‰≈
ª «Îapple ¿∞Ȫ ’«‘¡≈ «’ Ó’∂ Á∂ apple≈‘ «Ú⁄ «¬’ ‹≈«‘◊≈ ¡ªÚÁ∆ ‘À ¡apple ¿πÊØ∫ ¡√∆∫
‹‘≈‹ª Â∂ ⁄ÛÁ∂ ‘ªÕ √Ø ¿∞√ ¿∞√ ˘ ’ÒÓª ÍÛ≈«¬Á∂ ‘È ¿∞√ ˘ ‹‘≈‹ Â∂ ⁄≈ÛÁ∂ ‘ÈÕ
¡apple «‘øÁ» ˘ ª ‹≈‰ ‘∆ È‘∆∫ Á∂∫Á∂Õ Âª Â∂ ±ø ¡√≈ Ê∆ ‹πÁ≈ ⁄Ò Âª Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈ È≈ ’ج∆
«’√∂ È≈Ò ¡≈«¬¡≈ ‘À, È≈ ‘∆ «’√∂ È∂ ‹≈‰≈ ‘À ¡Â∂ ¡√∆∫ «¬’Ò∂ ¡≈¬∂ ‘ª √Ø «¬’Ò∂ ‘∆
‹≈Úª◊∂ ª ‘≈‹∆ ‡πappleÁ∂ ‘∆ apple‘∂ ¡apple Ï≈Ï∂ È∂ ¡≈«÷¡≈ ÓappleÁ≈«È¡≈ appleÏ≈Ï Ú‹≈«¬Õ √Ø ‹ª Ò◊≈
ÓappleÁ≈È≈ appleÏ≈Ï Ú‹≈Ú‰ ª «‹√ Ú∂Ò∂ ÙÏÁ Á≈ ÌØ◊ Í≈«¬¡≈ ª ÓappleÁ≈È≈ «’¡≈ Ú∂÷∂ ‹Ø
Ó’∂ Á∂ ÓπÈ≈apple∂ ÈÁapple ¡ªÚÁ∂ ‘ÈÕ Âª ÓappleÁ≈È∂ ’«‘¡≈, ‹∆ «¬ ª Ó’∂ Á∂ ÓπÈ≈apple∂ «È◊≈‘
¡ªÚÁ∂ ‘ÀÈÕ Âª Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ ÓappleÁ≈«È¡≈ Ó’≈ Â∂apple∆ ‹≈apple ˘ ¡≈«¬¡≈ ‘ÀÕ Âª ÓappleÁ≈È∂

379
’«‘¡≈ ‹∆ ⁄Ò∆¬∂ ‘π‰ Ó’∂ Á≈ Á∆Á≈apple ’apple∆¬∂Õ ÂÏ Ï≈Ï≈ Ì∆ ¡apple ÓappleÁ≈È≈ Ì∆ ÁØÈØ Ó’∂ Á∆
Ó√∆ «Ú⁄ ‹≈«¬ ÏÀ·∂Õ ¡apple ‚∂apple≈ ’apple ’∂ ÁappleÚ≈‹∂ Á∂ ¡◊∂ Ò◊≈ Ï≈Ï≈ √ÏÁ ÍÛÈ :-
È¿∞ √ ⁄¿∞Á‘ Â∆È ⁄≈«apple ’«apple Ó‘Ò«Â ⁄≈«apple Ï‘≈Ò∆Õ
[Ï√ø ‘ø‚∂Ò Ó‘Ò≈ 1 ÿapple 2 Õ 8 Õ (1190)]
.... ª √Ì «‹ÂÈ∂ Ó’∂ Á∂ ‘≈‹∆ ‘È √Ø ¡≈‰ «¬’·∂ ‘ج∂ ¡apple ¿∞Ȫ Íπ«¤¡≈ ‹Ø ‘∂
‘≈‹∆ Âø± «’ÊØ∫ ¡≈«¬¡≈ ‘À∫Õ ¡apple ±ø √≈‚∆ «Ó‹Ó≈È∆ ÒÀÕ √Ø Ï’apple≈ Â∂ ¡≈‡≈ ÒÀ ¡≈¬∂ ¡apple ’‘≈
Ï’apple∂ ˘ ’∞appleÏ≈È∆ ’apple ÷≈ÚØÕ Âª Ï≈Ï≈ ‹∆ Ú≈apple ’∆ Ó≈fi «Ú⁄ √ÏÁ ÏØ«Ò¡≈ :-
‹∂ apple Ò◊∂ ’ÍÛ∂ ‹≈Ó≈ ‘Ø«¬ ÍÒ∆Â....
[√ÒØ’ Ó‘Ò≈ 1 Ú≈apple Ó≈fi Õ 6 Õ (140)]
ª ‘≈‹∆¡ª ’«‘¡≈ «’ ±ø √Ú≈Ó∆ ‘À∫ Ô≈ «’ Îapple∂ÙÂ≈ ‘ÀÕ ¡apple «‘øÁ» ‘À∫ «’ Óπ√ÒÓ≈È
‘À∫Õ Âª Ï≈Ï≈ ‹∆ È∂ √ÒØ’ ¡≈«÷¡≈ :-
√≈‘¿∞ È≈‘∆ ª «’¡≈ ¡≈÷ª «’‘π È≈‘∆ «’¡≈ ‘ØÚ≈Õ
’∆Â≈ ’apple‰≈ ’«‘¡≈ ’ÊÒ≈ Ì«apple¡≈ Ì«apple Ì«apple ËØÚªÕ
[Ó≈fi Ú≈apple Ó‘Ò≈ 1 Õ 6 Õ (140)]
√Ø Ó’∂ ˘ ‹≈«¬ ÍÃ≈Í ‘Ø«¬¡≈ ¡apple ‘Ê∆ ¡≈√≈ ¡apple ’º¤ «Ú⁄ «’Â≈Ï ¡apple ’±‹≈ Â∂
Óπ√Ò≈ ÓappleÁ≈È∂ Á∂ ‘Ê ¡apple √ÌȪ ‘≈‹∆¡ª È∂ Ó√∆ «Ú⁄ ÷≈Ï ’∆Â≈ Íapple Ï≈Ï≈ ‹∆ Ó√Â∆
Á∂ «Ó≥Ïapple È≈Ò √Ó≈Ë Ò≈«¬‘ ÏÀ·≈Õ √Ø «Í¤Ò∆ apple≈ ‹∆Ú‰ fi≈Û± Î∂appleÈ Ú≈Ò∂ Á∆ ¡≈ÓÁ ‘ج∆
√Ø ¿∞√ Ú’Â Ó’∂ Á∆ Ó«‘apple≈Ï ÚÒ ’ÁÓ ’apple ’∂ Ï≈Ï∂ Ì∆ ÷≈Ï ’∆Â≈ √∆ ª ‹∆Ú‰ fi≈Û±
’Ù ¡≈«¬¡≈ ¡apple Ï≈Ï∂ ˘ Òª Ó≈apple¿∞√ ¡apple ’«‘˙√π ‘∂ ’≈Îapple ±ø Ó’∂ Á∆ ‹≈apple ˘ ¡≈«¬¡≈
¡Â∂ ’≈Ï∂ Á∆ ⁄≈apple Á∆Ú≈apple∆ ÷πÁ≈ Á≈ ÿapple ‘À √Ø Â±ø «¬√ ÂappleÎ Ó‘apple≈Ï∂ Á∂ ÚÒ ’ÁÓ ’ÔØ∫ ’∆Â∂
‘È Âª Â∂ ÂÀ˘ ¡‹≈Ï Ï‹◊≈apple∆ ‘ØÚ∂◊∆Õ Âª Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ «‹Ëapple ÷πÁ≈«¬ Á≈ ÿapple È‘∆∫, ¿∞Ëapple
‘∆ Ó∂apple∂ ’ÁÓ ’apple Á∂‘ØÕ Âª ‹∆ÚÈ fi≈Û±-’Ù È∂ Ï≈Ï∂ ˘ ‡ø◊Ø∫ Í’Û Á∂ ÿ√∆«‡¡≈Õ Íapple «‹ºËapple
Ï≈Ï∂ Á∂ ÍÀapple ‹≈Ú‰ ¿∞Ëapple Ó’∂ Á≈ Ó«‘apple≈Ï ⁄«Ò¡≈ ‹≈Ú∂Õ Âª «Îapple √Ì ‘≈‹∆ ‘Àapple≈È ‘Ø ’∂
Â≈‹∆Ó ’appleÈ Ò◊∂ ¡Â∂ «Îapple ‘≈‹∆¡ª Íπ«¤¡≈ «’ ±ø √πÏ‘ Á∂ Ú’Â ÷≈Ï ’apple apple«‘¡≈ ‘À∫Õ √Ø
±ø ’∞¤ appleؘ≈ «ÈÓ≈˜ Ì∆ ’appleÁ≈ ‘À∫ «’ È‘∆∫Õ Â≈ Ï≈Ï≈ ÏØ«Ò¡≈ :-
«Ó‘apple Ó√∆ «√Á’ Óπ√Ò≈ ‘’ ‘Ò≈Ò ’∞apple≈‰Õ
√appleÓ √πøÈ«Â √∆´ appleØ‹≈ ‘Ø‘π Óπ√ÒÓ≈‰∞Õ
[√ÒØ’ Ó‘Ò≈ 1 Õ Ú≈apple Ó≈fi Õ 7 Õ (140)]
ÏÁÎÀÒ∆ ◊ÀÏ≈È≈ ÷√Ó È ‹≈‰¬∆Õ √Ø ’‘∆¡À Á∂Ú≈È≈ ¡≈Íπ È Í¤≈‰¬∆Õ
[Ó‘Ò≈ 1 Ú≈apple Ó≈fi Õ Í¿∞Û∆ Õ 10 Õ (142)]
ª ’≈‹∆ appleπ’ÈÁ∆È ÏØ«Ò¡≈ ±ø ÷πÁ≈«¬ Á∂ ÍÀ◊øÏapple ˘ Ó≥ÈÁ≈ ‘À∫ «’ È‘∆∫ Ó≥ÈÁ≈Õ Âª
Ï≈Ï≈ ÏØ«Ò¡≈ «’ ÷πÁ≈«¬ Á∂ ÁappleÚ≈‹∂ Íapple ’∂¬∆ ÍÀ’øÏapple ‘ÈÕ ¡apple ’∂¬∆ «Ù’Á≈apple ‘À∫ ¡apple ’∂¬∆
√∂÷ ‘È ¡apple ’∂¬∆ Í∆apple ‘È ¡apple ‹Ø ÷πÁ≈«¬ Ê∆∫ ÌπÒ∂ ‘È √Ø ¿∞Ȫ ˘ apple≈‘ «Ú÷≈Ò‰ Ú≈√Â∂ ‘È
¡apple ‹Ø ÷πÁ≈«¬ Á∂ Ș∆’∆ ‘ÀÈ «ÂȪ ¿∞Â∂ ‘π’Ó «’√∂ Á≈ È‘∆∫ ⁄ÒÁ≈Õ Âª Â∂ ¡◊∂ ÍÀ◊øÏapple

380
Â∞√≈‚≈ apple≈«‘ Á√‰ Ú≈√Â∂ ¡≈«¬¡≈ √∆Õ Íapple Â∞√∆∫ ÍÀ’øÏapple Á∂ apple≈«‘ ÂØ∫ ‘π‰ «Îapple ◊¬∂ ‘Ø Âª
‘π‰ ÓÀ∫ ¡≈«¬¡≈ ‘ªÕ ª ‘≈‹∆¡ª Íπ«¤¡≈ «’ ¬∆Ó≈È Á∆¡ª «’ÂÈ∆¡ª Ùappleª ‘ÈÕ Âª Ï≈Ï≈
ÏØ«Ò¡≈ ¬∆Ó≈È Á∆¡ª ⁄≈apple √appleÂ≈ ‘È ‹Ø :-
1≤ ¡ÚÒ Ï‹πapple◊ª Á∆ √Ø‘Ï 2 ÁØ«¬Ó Ó≈Ò Á∆ ˜’≈ 3 √Ø«¬Ó ◊πÈ≈‘ª Ê∆∫ Í≈’
4 ⁄‘≈apple≈Ó ÷πÁ≈«¬ Á∆ Ô≈ÁÕ √Ø «¬‘ ⁄≈apple Ùappleª ¬∆Ó≈È Á∆¡ª ‘ÈÕ Âª «Îapple ’≈‹∆¡ª
Íπ«¤¡≈, Î’∆apple «’√˘ ’«‘øÁ∂ ‘ÈÕ Âª Ï≈Ï≈ ÏØ«Ò¡≈, Î∂ ÎÈ≈«‘, ’≈Î ’È≈«¬Â apple∂ «apple¡≈˜Â
√Ø «¬‘ «ÂøÈ Ùappleª Î’∆apple∆ Á∆¡ª ‘ÈÕ Âª ‘≈‹∆ ÏØÒ∂ :-
¡ÚÒ È≈Ó ıπÁ≈ Á≈ Á»‹≈ ÈÏ∆ apple√»Ò
È≈È’ ’ÒÓ≈ Ô≈Á ’apple Áapple◊‘ ÍÚ∂ ’Ï»Ò
Â≈ Ï≈Ï≈ ÏØ«Ò¡≈ :-
¬∂’Ø È≈Ó ÷πÁ≈«¬ ‘À ’∂Â∂ ÈÏ∆ apple√»Ò
È≈È’ È∆¡Â Ô≈Á ’apple Áapple◊‘ ÍÚ∂ ’Ï»Ò
(«¬‘ Â∞’ª ◊πapple» ◊ÃøÊ √≈«‘Ï «Ú⁄ È‘∆∫)
√Ø «Îapple «¬’ √≈Ò Ï≈Ï∂ ˘ ¿∞È∑ª Á∂ È≈Ò ◊πÎÂ◊» ’apple«Á¡ª ◊π˜«apple¡≈ ¡apple ‘Øapple
appleπ’ÈÁ∆È Á∆ ◊π¯Â √πÈ∆Á Ó’∂ Á∆ ◊ØÙ‡∆ «Ú⁄ «Ò÷∆ ‘ÀÕ √Ø «¬√ Ú≈√Â∂ «¬Ê∂ Ú√ÂÚ≈apple È‘∆∫
’∆Â≈ ¡Â∂ «‹‘Û∂ ‘≈‹∆ Ì÷apple ÷Ú≈‹∂ Á∂ Óπ’≈Ó Â∂ «ÓÒ∂ √∂ √Ø √Ì∂ Ó’∂ ¡≈«¬ ’∂ Í𤉠Ò◊∂
«’ «¬‘ Î’∆apple ’Á Á≈ ¡≈«¬¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘À ª ‘≈‹∆¡ª ’«‘¡≈ «’ «¬√ ˘ «¬Ê∂ ¡≈«¬¡ª
‘Ø«¬¡ª «¬’ Ïapple√ ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ ¡Â∂ «Îapple Ó’∂ Á∂ «ÎappleÈ Á∆ Ì∆ ¡apple ‘Øapple ‘’≈«¬Â≈ Ì∆ √Ì∫È≈
˘ √πÈ≈«¬¡ª ª √Ì √π‰ ’∂ ‘Àapple≈È ‘ج∂ ¡Â∂ «Îapple √ÌÈ≈ ’«‘¡≈, «’ Ó√∆ «Ú⁄Ø∫ Í≈‰∆ √Ì
¤∞Í≈ «Á¿∞ ¡Â∂ «¬√ ¯’∆apple ˘ ’‘Ø «’ √≈˘ «ÈÓ≈˜ Á∂ ¿∞‹» Ú≈√Â∂ ¡≈Ï ÒØÛ∆Á≈ ‘À, √Ø Â±ø
«Ò¡≈ Á∂‘πÕ √Ø ¡À√∆ √Ò≈‘ ’apple ’∂ Ï≈Ï≈ ‹∆ Í≈√ ¡≈¬∂ ’apple ¡≈«÷¡≈ «’ √≈˘ ¿π‹» Ú≈√Â∂
¡≈Ï ÒØÛ∆Á≈ ‘ÀÕ Âª Ï≈Ï≈ ‹∆ È∂ Ó’∂ Á∆ ⁄≈apple Á∆Ú≈Ò∆ «Ú⁄ ¡≈√≈ ·Ø«’¡≈ ª ¡≈Ï ˙ÊØ∫
¤Ó ¤Ó «È’«Ò¡≈Õ Âª «Îapple √ÌÈ≈ ¿∞‹» ’apple ’∂ ÈÓ≈‹ ÍÛ∆Õ ¡Â∂ «Îapple Íπ«¤¡≈ «’ «¬‘ ¡≈Ï
’‘ª √∂ ¡≈«¬¡≈ ‘ÀÕ Âª Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ ¬∆‘ª «ÙÚ Á≈ «◊ ‘À ¡apple ¬∂‘ ÏÛ∆ Ïapple’ Á∆ ‹◊≈
‘À ¡apple ¡≈Ï∂-‘Ô≈ ΫappleÙÂ∂ «Ò¡≈«¬ ’∂ «ÙÚ ˘ ◊π√Ò ’apple≈«¬øÁ∂ ‘ÈÕ √Ø ¿π√ Ê∆∫ ¡≈Ï «√øÓ
«√øÓ ’∂ Ï≈‘apple «È’ÒÁ≈ ‘ÀÕ
apple»Ó (‡apple’∆) Á∂ «¬’ √«‘apple ‹≈‰≈
...... ¡apple Ï≈Ï≈ ‹∆ ¿∞ÊØ∫ ‡πapple ’∂ apple»Ó ’∂ √«‘apple «Ú⁄ ◊¬∂Õ √Ø apple»Ó Á≈ ‘Ó∆Á ’≈apple»
Í≈ÂÙ≈‘ ‹∆ ¡apple ¿∞√ÈÀ ÍÀÂ≈Ò∆ ◊ø‹ ÷‹≈È≈ ‹Ø«Û¡≈ √∆ ¡Â∂ ÷apple≈«¬Â È≈‘≈ ’appleÁ≈ ¡apple ÏÛ≈
‹≈ÒÓ √∆Õ Âª ¿∞√ Á∆ ’⁄«‘apple∆ Á∂ ÁappleÚ≈‹∂ Á∂ ¡◊∂ ‹≈«¬ ÏÀ·∂ ª ÓappleÁ≈È∂ ˘ Ï⁄È ‘Ø«¬¡≈
‹Ø appleÏ≈Ï Ú‹≈«¬Õ ª ÓappleÁ≈È≈ Ò◊≈ √ÏÁ ◊≈Ú‰ :-

381
√πÒÂ≈È ÷≈È Ó¨’ ¿∞Óapple∂ ◊¬∂ ’«apple ’«apple ’±⁄
ÿÛ∆ Óπ‘Â’ «’ ⁄Ò‰≈ «ÁÒ √Ófiπ ±ø Ì∆ Í‘»⁄
[«√apple∆ apple≈◊ Ó‘Ò≈ 1 ÿapple 1 ¡√‡ÍÁ∆¡ª Õ 17 Õ (64)]
√Ø ‹ª Ò◊≈ ÓappleÁ≈È≈ √ÏÁ ◊≈Ú‰ ª Í≈ÂÙ≈‘ Á∂ ⁄ØÍÁ≈apple ‹Ø ¡≈‘∂ √Ø √ÏÁ √π‰È
Ú≈√Â∂ ¡≈«¬ ÏÀ·∂Õ Âª Ï≈Ï∂ È∂ ’«‘¡≈ «’ Â∞√∆∫ Í≈ÂÙ≈‘ ˘ ‹≈«¬ ’‘Ø ‹Ø Î’∆apple √ÁÁ≈ ‘À
Á∆Á≈apple Á∂ ‹≈˙Õ Âª ¿∞Ȫ ’«‘¡≈, Í≈Â√≈‘ «’√∂ Íapple Î’∆apple ˘ Ó≥ÈÁ≈ ‘∆ È‘∆∫Õ Íapple «¬’
«√º‡≈ ’‰’ Á≈ ‘À ¡apple √∂apple √∂apple Í’∂ Á≈ ¿∞√ Á≈ Á≈‰≈ ‘À ¡apple ˙‘ «√º‡≈ Í≈ÂÙ≈‘ Á∂ Í≈√
‘ÀÕ √Ø ‹Á ’ج∆ Í∆apple Î’∆apple «ÓÒ∂ ª Íπ¤Á≈ ‘À «’ «¬‘ «’‘Û∂ ˜Ó≈È∂ Á≈ ‘ÀÕ √Ø ‹∂ ’apple Â∞√∆∫
˙√ Á≈ ‹Ï≈Ï Á∂‘Ø Âª ¡√∆∫ Í≈Â√≈‘ ˘ ÒÀ ¡≈ÚÈ∂ ‘ªÕ ª Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈, ÒÀ ¡≈˙ ¡√∆∫
¿∞Âapple Á∂Úª◊≈Õ Â≈ «Îapple ˙‘ Í≈ÂÙ≈‘ ˘ ÒÀ ¡≈¬∂Õ √Ø Ï≈Ï≈ ¡◊∂ ·∆’apple∆¡ª ⁄π‰Á≈ √∆Õ Âª
¿∞√ Í≈ÂÙ≈‘ ’«‘¡≈ ‘∂ Î’∆apple ±ø «’ ⁄π‰Á≈ ‘À∫Õ Âª Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ ¡√∆∫ ÓappleÁ∆ Ú≈apple∆ È≈Ò
ÒÀ ‹≈Úª◊∂Õ Âª Ï≈Á√≈‘ ¡≈«÷¡≈ ·∆’apple∆¡ª Â∂apple∂ È≈Ò ’ÔØ∫ ’apple «È̉◊∆¡ªÕ ª Ï≈Ï∂
¡≈«÷¡≈ «‹Ê∂ Â∂apple≈ ÍÀ∫Â≈Ò∆ ◊ø‹ ÷˜≈È≈ Ò«Á¡≈ ‹≈Ú∂◊≈ «ÂÊ∂ ¡√∆∫ Ì∆ ·∆’apple∆¡ª ⁄≈«¬
apple÷ª◊∂Õ √Ø «¬‘ Ì∆ È≈Ò Ò◊∆¡ª ‹≈ÚÈ◊∆¡ªÕ ª ’≈apple» ’«‘¡≈, ÓÀ∫ Ì∆ ‹≈‰È≈ ‘ª «’
Í≥Â≈Ò∆ ◊ø‹ ÷‹≈È≈ Ó∂apple∂ È≈Ò «ÈÌÁ≈ È‘∆∫Õ Íapple Ó∂apple≈ ‹∆¿∞ ÷apple≈«¬Â ’appleÈ Â∂ È‘∆∫ ’appleÁ≈Õ
ÂÏ Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈, ¡◊∂ Ì∆ ’≈apple» ‘Ø«¬¡≈ ‘À √∆ √Ø ¿∞√È∂ ⁄≈Ò∆ ◊ø‹ ÷‹≈È≈ «¬’º·≈ ’∆Â≈
√∆ Â∂ ÷apple≈«¬Â È≈‘≈ ’appleÁ≈Õ ¡apple «Ó‘Âapple Ó»√∂ È∂ ¿π√ ˘ ’«‘¡≈, ‹Ø ±ø ⁄¿∞Ê≈ «‘º√≈ ÷apple≈«¬Â
’apple, √Ø ¿∞√ È∂ ÷apple≈«¬Â È≈ ’∆Â∆ ª «Îapple ÍÀappleª Â∆’apple ‹Ó∆È Á∂ «Ú⁄ Ë√ ◊«¬¡≈Õ Âª «Îapple
Ó«‘Âapple Ó»√∂ ’‘Ô≈ ‹∂ ⁄¿∞Ê≈ «‘√≈ ÷apple≈«¬Â È‘∆∫ ’appleÁ≈ ª Á√Úª «‘√≈ ÷apple≈«¬Â ’appleÕ Âª
’≈apple» È∂ È≈ Ó≥«È¡≈ ¡apple ’Óapple Â∆’ ˜Ó∆È «Ú⁄ Ë√ «◊¡Õ ª «Ó‘Âapple Ó»√∂ ’«‘¡≈ «’
⁄≈‘Ò∆ ◊ø‹ «Ú⁄Ø∫ «¬’ ◊ø‹ ÷apple≈«¬Â Á∂‘πÕ ÂÁ Ì∆ ¿∞√ È≈ Ó≥«È¡≈ √Ø «Îapple ⁄≈‘Ò∆ ◊‹ ¿∞√
Á∂ «√apple Â∂ «ÓÒ∂ ¡apple ‘π‰ Â∆’ ÍÂ≈Ò «Ú⁄ ◊apple’ ‘πøÁ≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ....
‹Ø ’Ïappleª «Ú⁄Ø∫ Óπapple«Á¡ª Á∂ Óø»‘ «Ú⁄Ø∫ √Ø«¬È≈ appleπÍ≈ ’„Ú≈«¬‘ «Ò¡≈ ‘À, √Ø ÓØ«¬¡ª
ËÈ Â∂apple∂ È≈Ò È‘∆∫ ‹ªÁ≈Õ Â∂ ◊πÈ≈‘ Â∂apple∂ È≈Ò ‹≈Ú‰◊∂, ¡Â∂ ‹∂ ÷apple≈«¬Â ’apple∂∫◊≈ ª Á‘
«‘√≈ ¬∂Ê∂ «ÓÒ∂◊∆ Â∂ ‘˜≈apple «‘√≈ ÷πÁ≈«¬ Á∆ Áapple◊‘ «ÓÒ∂◊∆Õ Âª «Îappleapple Ï≈Ï≈ ‹∆ È∂ apple≈◊
«Â◊ «Ú⁄ È√∆‘ È≈Ó≈ ¿∞⁄≈appleÔ≈Õ È√∆‘ È≈Ó≈ Ó‘Ò≈ 1:-
’∆⁄À È∂’ È≈Ó∆ ‹Ø Á∂ÚÀ ÷πÁ≈«¬Õ
‹π Á∆√À «‹Ó∆ Íapple √π ‘Ø√∆ ÎÈ≈‘
(«¬‘ Ï≈‰∆ ◊πapple» ◊ÃøÊ √≈«‘Ï «Ú⁄ È‘∆∫)
‹ª «¬‘ È√∆‘ È≈Ó≈ Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈, ª ’≈apple» È∂ Ï≈Ï∂ Á∂ ’ÁÓª Â∂ «√‹Á≈ ’∆Â≈Õ
¡apple ’‘Ô≈ «’ Â∞√∆∫ ¡≈͉∂ ‘ÊØ∫ √Ì ÷˜≈È∂ ÷apple≈«¬Â ’apple Á∂ÚØ ¡apple ÓÀ˘ ¡≈͉≈ Ïapple≈Áapple ’apple
‹≈‰ØÕ ......... ª ‘Ó∆Á ’≈apple» ˘ ¿∞ÍÁ∂√ Á∂ ’apple ¡apple ÷‹≈È≈ ¿∞√ Ê∆∫ Íapple≈«¬Â ’apple Ï≈Ï≈ ‹∆

382
Â∂ ÓappleÁ≈È≈ Ï◊Á≈Á ˘ ◊¬∂Õ
Ï◊Á≈Á ‹≈‰≈
¡apple «’Ò∂ Á∂ Ï≈‘apple ÁappleÚ≈‹∂ Â∂ ‹≈«¬ ¡≈√È ’∆Â≈Õ √Ø «¬’ Ï≈Ï≈ ¡’≈Ò-apple»Í ‘À
¡apple Á»‹≈ ÓappleÁ≈È≈ appleÏ≈Ï∆ ‘ÀÕ √Ø ÓappleÁ≈È≈ appleÏ≈Ï Ú‹≈Ú‰ Ò◊≈ ª Ï◊Á≈Á Á∂ Ï≈√∆ ‹Ø
‘À√È ¿∞Ȫ ‘‹apple Í∆apple ˘ ‹≈«¬ ’‘Ô≈; «’ Â∞√ª √«‘apple «Ú⁄ √appleØÁ Á∆ ÓÈ≈‘∆ ’∆Â∆ ‘À √Ø
«¬Ê∂ «¬’ Î’∆apple ¡≈ ÏÀ·≈ ‘ÀÕ ¡apple ¿∞√ È≈Ò «¬’ ÓπÂappleÏ ‘À ‹Ø √appleØÁ ’appleÁ≈ ‘ÀÕ Âª Í∆apple ’‘Ô≈
‹≈˙ ¿∞√ ˘ ÓÈ«‘ ’appleØÕ √Ø ‹ª ¡≈ÁÓ∆ ÓÈ«‘ ’appleÈ ¡≈¬∂ ª Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈, ‹¿∞ Ò◊ Í∆apple
¡≈ÚÀ ¿∞ Ò◊ √appleØÁ ÏøÁ È‘∆∫ ’appleÁ∂Õ Âª ¿∞È≈ Í∆appleª ˘ ‹≈«¬ ’‘Ô≈, √Ø Í∆apple Óπapple∆Á≈ √Ó∂Â
¡≈«¬¡≈ ª √Ì Ï≈Ï∂ Á∂ ⁄¿∞Î∂apple∂ ¡≈«¬ ÏÀ·∂ ¡apple ¿∞È∑ª Íπ«¤¡≈ «’ ¡√ª ‹Ø √appleØÁ ÓÈ«‘ ’∆Â≈
√∆ √Ø Â√ª «’ È≈ ‘‡≈«¬¡≈Õ Âª Ï≈Ï≈ ÏØ«Ò¡≈, √appleØÁ «ÏȪ apple»‘ ÷π√ È‘∆∫ ‘πøÁ≈ ‘À ¡apple
«‹√ Ú∂Ò∂ Ï≈Ï≈ ¡≈ÁÓ ¡≈ÁÓ∆ ω≈«¬¡≈ ª ¡≈ÁÓ∆ Á∂ ‹π√ «Ú⁄ apple»‘ ÍappleÚ∂√ È≈ ’apple∂, ª
÷πÁ≈«‘ Á≈ ‘π’Ó Î«apple٫¡ª ˘ ‘Ø«¬¡≈ ‹Ø «¬√ Á∂ «√apple «Ú⁄ √appleØÁ ’appleØÕ √Ø ‹Á √appleØÁ ‘Ø«¬¡≈;
ª apple»‘ «¬√ «Ú⁄ Á≈÷Ò ‘Ø«¬¡≈Õ Âª Â∂ Â∞√∆∫ √appleØÁ ’ÔØ∫ ÓÈ«‘ ’appleÁ∂ ‘Ø ¡apple ‹∂ Â∞√∆∫ ’‘Ø
¡√≈‚∂ ÍÀ’øÏapple Á≈ ‘π’Ó ‘À «¬√ Ú≈√Â∂ ÓÈ«‘ ’appleÈ∂ ‘ª ª ÍÀ’øÏapple È∂ ÂØ ÏÁÎÀÒ∆¡≈ Ú≈«Ò¡ª
˘ ÓÈ«‘ ’∆Â≈ ‘ÀÕ ‹Ø √appleØÁ ÏÁÎÀÒ∆¡ª Á≈ Ȫ √π‰‘π ¡apple ¿∞Óapple ¡≈͉∆ ¡‹≈«¬¡ª È≈ ’apple‘πÕ
Íapple ÷πÁ≈ Á∂ Ô≈Á Á≈ √appleØÁ ¿∞Íapple ˘ Ï«‘apple≈Ó≥Á ’appleÁ≈ ‘ÀÕ Âª Â∂ Â∞√∆ Ì∆ √appleØÁ √π‰‘π ’ÔØ∫
«’ «¬‘ ÷πÁ≈«¬ Á∆ «√¯Â Á≈ √appleØÁ ‘ÀÕ Âª Í∆apple ’‘Ô≈ «˜Ó∆∆ ¡√Ó≈È Á∂ «Ú⁄ ‹Ø ¡√≈‚≈
ÍÀ’øÏapple ‘À, ¡apple ÷πÁ≈«¬ Á∆ «√¯Â ¿∞√ ’‘∆ ‘À ¡Â∂ √appleØÁ ¿∞√ ÓÈ«‘ ’∆Â≈ ‘ÀÕ....
..... √Ø ¡Ï Â∞√∆∫ ¡≈÷Ø «’ «¬√ ‹Ó≈È∂ «Ú⁄ Â∞√≈‚≈ ¡≈Ú‰≈ «’ ’apple ‘ÀÕ ¡apple Â∞√∆∫
«’√ ÷≈ÈÁ≈È Á∂ ¯’∆apple ‘ØÕ Âª Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈, Â∞√≈‚∂ Â≈ ¡ÚÒ ÁØ«¬‘ Í∆apple ‘ج∂ ‘È √Ø
¡ÏÁπÒ apple«‘Ó≈È È∂ ÈΩ ÷≈ÈÁ≈È ’∆Â∂ ‘È ¡Â∂ ¡ÏÁπÒ Ú≈‘Á È∂ Í≥‹ ÷≈ÈÁ≈È ’∆Â∂ ‘ÈÕ
√Ø ⁄ΩÁ‘ ÷≈ÈÁ≈Ȫ Ê∆∫ Ï‘ºÂapple «Îapple’∂ ‘ج∂ ‘ÈÕ √Ø ¡√∆∫ «’√∂ ÷≈ÈÁ≈È Á∂ È‘∆∫Õ apple«Á ¯’∆apple
‘ª ¡Â∂ ‹◊ «Ú⁄ «‘øÁ» Ú∂Á Á∂ ËappleÓ Ê∆∫ apple«‘ ◊¬∂ √ÈÕ √Ø ¡√∆∫ Ú∂Áª Á∂ ËappleÓ Á∆ ‘Ô≈Â∆
Ú≈√Â∂ ¡≈¬∂ ‘ªÕ ª Í∆apple ’‘Ô≈≈ «¬’∂ ª ¬∆Ó≈È ÒÀ «’√∂ ÷≈ÈÁ≈È Á∂ Óπapple∆Á ‘Ø, È‘∆∫ ª
¡√∆∫ ÂÀ˘ √ø◊√≈apple∆ ’appleÁ∂ ‘ªÕ ª Ï≈Ï∂ ¿∞⁄∂ √πapple ’apple ’∂ Ϫ◊ ÏπÁ ’∆Â∆ ‹Ø ◊πappleÏapple ¡’≈Ò
““√«Â √Ã∆ ¡’≈Ò”” ““«⁄Â⁄appleÈ È≈Ó ÿ«apple ÿ«apple ÍÃÈ≈Ó”” ““ÍÃÌ «¥Í≈Ò ‹Ø √apple ‹Ú≈ÒÕ”” √Ø
‹ª ¬∂‘ √Ï≤Á Óπ√ÒÓ≈Ȫ √ÌÈ≈ Á∂ ’øÈ Í«¬¡≈ ª √Í∂ Ó»apple¤≈ ‘Ø ◊¬∂ ¡apple Â√Ú∆appleª Á∆
«È¡≈¬∆∫ Â∞apple Âπapple Ú∂÷‰ ¡apple ÏØÒ‰ Á∆ Â∂ Á√ Í≈ ‹πøÏÙ Á∆ Ù’Â apple«‘ ◊¬∆Õ Âª «Îapple Ï≈Ï≈
‹∆ È∂ ¡≈͉∆ «¥Í≈ ’‡≈÷Ô ’apple Í∆apple ˘ ‘π«Ù¡≈apple ’∆Â≈Õ √Ø Í∆apple √Ì Óπapple∆Áª ÚÒØ∫ Ú∂÷ ’∂
‘Àapple≈È ‘Ø «◊¡≈Õ Âª Í∆apple Óapple≈’Ï∂ «Ú⁄ «È◊≈‘ ’apple «‚·≈ «’ «¬‘ Î’∆apple Ú‚≈ Ó√Â≈È≈ ‘À
¡apple √ÌȪ ÷≈ÈÁ≈È≈ ˘ appleÁ ’∂ «¬’ ÷πÁ≈«¬ Á≈ ÷≈ÈÁ≈È «¬√ ͤ≈Â≈ ‘ÀÕ ¡apple ËappleÂ∆
¡≈√Ó≈ÈÒ «Ú⁄ ÷πÁ≈«¬ È∂ «¬√ ˘ ÓÙ‘»apple∆ ’∆Â≈ ‘À ¡apple ÷πÁ≈«¬ Á∂ Ô≈Á «ÏÈ≈ «¬’ ÁÓ Í∆

383
«¬√ Á≈ ÷≈Ò∆ È‘∆∫ ‹ªÁ≈Õ Í¿∞Û∆ ¤ÂÚ∆∫ ⁄Ò∆ :-
Íπ¤∂ Í∆apple ’appleÂ≈apple ’apple ¬∂‘ Î’∆apple Ú‚≈ ¡≈Â≈¬∆Õ
«¬Ê∂ «Ú⁄ Ï◊Á≈Á Á∂ Úº‚∆ ’apple≈Ó≈ «Á÷≈Ò≈¬∆
[Ú≈apple 1 Ì≈¬∆ ◊πappleÁ≈√ Í¿∞Û∆ 36]
ª Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ Â∞√∆∫ ¡≈͉∂ «ÁÒ ˘ ’apple≈apple ’apple ’∂ ÷πÁ≈ Á∆ «√Π◊≈Ú‘π◊∂ ª
÷πÁ≈ Á∂ ‘˜»apple∆ ‘ØÚ‘π◊∂Õ Âª √ÌȪ È∂ Ï≈Ï∂ ˘ «√‹Á≈ ’∆Â≈ ª «Îapple Ï≈Ï≈ ¿∞ÊØ∫ ¿∞«·¡≈ ¡Â∂
ÓÁ∆È∂ Á∆ «‹¡≈apple ’ «√Ë≈apple«¡≈Õ
ÓÁ∆È∂ ‹≈‰≈
◊Û Ï◊Á≈Á «ÈÚ≈«¬’∂ Ó’≈ ÓÁ∆È≈ √Ì «ÈÚ≈«¬¡≈
[Ú≈apple 1, Ì≈¬∆ ◊πappleÁ≈√ Í¿∞Û∆ 36]
ª √Ì Ó’∂ Á∂ ‘≈‹∆ Ì∆ Ï◊Á≈Á Á∂ Ì∆ ÓÁ∆È∂ ˘ ¡≈¬∂Õ ¡apple «¬ Ï≈ ÓÈ «Ú⁄
«È√⁄∂ ’∆Â∆ ‹Ø ˙Ê∂ √≈‚∂⁄≈apple «¬Ó≈Ó ‘ÀÈ ¡apple ‘Øapple ÚÒ∆ Â∂ √∂÷ Ï‘π ‘ÀÈ Â∂ ¿»Ê∂ ⁄Ò ’∂ «¬√
Á∂ È≈Ò ◊Ø√«‡ ’appleª◊∂Õ √Ø ‹Ø «¬√ ˘ ◊πÎÂ◊Ø ’apple ’∂ ‹∆ª◊∂............. ª ¬∆Ó≈Ó ◊¿∞√ Á∆
Íπ«¤¡≈ :-
⁄≈apple Ô≈apple ‘À∫ ÈÏ∆ Á∂ ‹Ø ‹≈ÈÀ √Ø Í∆apple
«ÏÈ Ïπfi∂ √»fi∂ È‘∆∫ Ì≈Ú∂∫ ‘Ø«¬ Î’∆apple
ª Ï≈Ï≈ ÏØ«Ò¡≈ :-
÷≈’ Ï≈Á ¡≈Ï ¡≈Â√∆ ⁄≈apple Ô≈apple ±ø ‹≈È
«Â√ Â∂ ÂÒ ÍÃ◊‡ Ì‘∂ È≈È≈ apple»Í ͤ≈È
apple»‘ ‹π ȱapple ÷πÁ≈«¬ Á≈ √ج∆ ÈÏ∆ apple√»Ò
È≈È’ «¬√ ˘ ‹≈‰√∆ √ج∆ ÍÚÀ ’Ï»ÒÕ
ª «¬Ó≈Ó ¡≈˜Ó «’‘≈, «’ «‘øÁ» ’«‘øÁ∂ ‘È ‹Ø ÏÁ’≈appleª ÁÀª Á∂ Ó≈appleÈ Ú≈√Â∂
÷πÁ≈«¬ ¡≈Í ÍÀÁ≈ ‘πøÁ≈ ‘ÀÕ ........ «Îapple Ï≈Ï≈ ‹∆ È∂ apple≈◊ «Â◊ «Ú⁄ ÙÏÁ ¿∞⁄≈«apple¡≈ :
«¬¡≈ÈÛ∆¬∂ Ó≈ÈÛ≈ ’≈«¬ ’apple∂‘π
¡≈ÍÈÛ∂ ÿapple «‘apple appleø◊Ø ’∆ È≈ Ó≈‰∂‘
√‘π È∂Û∂ ËÈ ’øÓÒ∆¬∂ Ï≈‘apple «’¡≈ „»„∂‘Õ
[«ÂÒø◊ Ó‘Ò≈ 1 Õ ÿapple 3 Õ 3 Õ (722)]
¡apple ‘Øapple Ì∆ Ï‘π √Ú≈Ò ‹Ï≈Ï ‘ÀÈ ‹Ø ÓÁ∆È∂ Á∆ ◊Ø√‡ «Ú⁄ ‘ÈÕ «¬√ Ú≈√Â∂ «¬Ê∂
√ø’Ø⁄È≈ ’∆Â≈ ‘ÀÕ «Îapple ¡Ó≈Ó ¡ÙappleÎ ’«‘¡≈ √≈˘ ’∞¤ È√∆‘ ’appleØÕ Âª Ï≈Ï∂ Ï«‘apple ÂÚ∆Ò
’∆Â≈ ÓÈ∞‹≈ ӑÒ≈ 1 :-
Ò≈«¬’ ¡≈È Ï√Â, √‹≈Ú≈apple ‘»ÓÈ ¡√ÂÕ
(«¬‘ Â∞’ ◊ÃøÊ √≈«‘Ï «Ú⁄ È‘∆∫ ‘À)
.... √Ø ‹ª «¬‘ √Ú≈Ò ‹Ú≈Ï Ï≈Ï∂ ’∆Â≈ ª √ÌȪ «¬Ó≈Óª Â∂ ‘≈‹∆¡ª È∂ Ï≈Ï∂
¡◊∂ Â≈˜∆Ó ’∆Â≈Õ Âª Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈ Â∞√ª ÷πÁ≈«¬ Á≈ È≈ ‹Í«Á¡ª apple«‘‰≈Õ Âª «Îapple ¿∞ÊØ∫
Ï≈Ï≈ ‹∆ appleπ÷√ ‘ج∂Õ

384
«Ù’≈apple Íπapple ‹≈‰≈
¡apple ÓappleÁ≈È∂ ˘ ’«‘¡≈ «’ ±≥ ¡÷∆¡ª Ó∆‡Õ √Ø ‹Á ÓappleÁ≈È∂ ¡÷∆¡ª Ó∆‡ ’∂ ÷ØÒ∆¡ª
ª «’¡≈ Á∂÷Ø ‹ √Ó≥πÁappleØ∫ ¿πapple≈apple «Ù’≈apple Íπapple Á∆ ‘ºÁ «Ú⁄ ÏÀ·∂ ‘À∫Õ Âª ¿∞Ê∂ «¬’ ȱapple È∞√Âapple
È≈Ó≈ √apple≈¬∆ Ï’apple∆¡ª ⁄≈appleÁ≈ √∆Õ √Ø ¿∞√ Ï≈Ï∂ ˘ Ú∂÷ ’apple Ò؇≈ ÁπË Á≈ ¡◊∂ ¡≈‰ apple«÷¡≈Õ
¡apple √Ã∆ Ï≈Ï∂ ‹∆ È∂ ’«‘¡≈ «’ ÓappleÁ≈«È¡≈ ÁπË Í∆¿∞Õ Âª ÓappleÁ≈È∂ ÁπË Í∆Â≈ ¡apple ÓappleÁ≈È∂
’«‘¡≈ Ì≈¬∆ ±ø «’√ Ì≈ÚÈ∆ ’apple ÁπË «Ò¡≈«¬¡≈ ‘À∫Õ Âª ¿∞√ ¡≈«÷¡≈ ÓÀ∫ ËÈ Ê∆∫ ‘∆‰
Ï‘π Áπ÷ Í≈«¬¡≈ ‘À Â∂ ÓÀ∫ √π«‰¡≈ ‘À «’ Î’∆apple Í≈ÂÙ≈‘∆¡ª ÏıÙ Á∂∫Á∂ ‘È √Ø ÓÀ∫ ⁄≈‘πøÈ≈
‘ª «’ «¬√ Á∂√ Á≈ ÓÀ˘ apple≈‹ «ÓÒ∂Õ Âª Ï≈Ï∂∂ ’«‘¡≈ ÓappleÁ≈È≈ «¬√ ˘ ø± Úapple Á∂‘ ‹Ø «¬‘
Â∂apple≈ ‘∆ «√÷ ‘ØÚ∂Õ Âª ÓappleÁ≈È∂ ’«‘¡≈ Â∆È Ï≈ª ’apple, Â∂apple≈ apple≈‹ ‘Ø«¬ ‹≈«¬◊≈ √Ø ¬∂‘ ‘‘ÀÈ
‹Ø 1 «√apple Íapple ’∂√ apple÷‰∂ Á»‹≈ 2 «Í¤Ò∆ apple≈ Á≈ ‹≈◊‰≈ Â∂ √Ú∂apple∂ √Ó∂∫ √«ÂÈ≈Ó Á≈ ‹≈Í
‹Í‰≈ ¡apple C Â∆√apple≈ «¬‘ «’ √≈Ë √ø ¡≈Á∂ ‹ªÁ∂ Á∆ √∂Ú≈ ‡‘Ò ’apple‰∆Õ √Ø «¬‘ ¿∞ÍÁ∂√
’apple ’∂ ¡apple Úapple apple≈‹ ÍÃ≈ÍÂ∆ Á≈ Á∂«¬ ’apple ˙Ê‘π ¡◊∂ ¡≈¬∂ ª «¬’ Á¿±Á ‹πÒ≈‘≈ √∆ √Ø
Úπ‘ ’Ò∆⁄≈ ω≈«¬ ’apple «Ò¡≈«¬¡≈ ¡apple Ï≈Ï≈ ‹∆ ˘ Á∂÷ ’apple ’‘Ô≈ ‹Ø ¬∂‘ ‘∂· «Ú¤≈¬∆¡ÀÕ
ª Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈, ¡√≈‚∂ ‘∂· Ó‘≈apple≈‹ È∂ ¡À√≈ ËappleÂ∆ Á≈ ’Ò∆⁄≈ «Ú¤≈«¬¡≈ ‘À ‹Ø ’Á∂
Íπapple≈‰≈ È‘∆∫ ‘Ø∫Á≈ Íapple ¬∂‘ ’∞Â∆ ‹Ø √»¬∆ ͬ∆ ‘À ¡apple √∆ È≈Ò Í¬∆ ’øÏÁ∆ ‘À √Ø «¬‘ ’Ò∆⁄≈
«¬√ ¿∞Íapple Í≈¿∞ Â∂ ⁄»apple∆ «È «¬√ ˘ ÷Ú≈«¬¡≈ ’apple Íapple «‹Ê∂ ¡√∆∫ ÏÀ·∂ ‘ª ¿∞Ê∂ Á∆Ú≈
Ï≈Ò«Á¡ª apple«‘‰≈ ¡apple √«ÂÈ≈Ó Á≈ ‹≈Í ‹Í«Á¡ª apple«‘‰≈Õ ¡apple √≈˪ Á∆ √øÂ≈ Á∆ √∂Ú≈
‡‘Ò ’apple‰∆ √Ø √≈˪ √øª Á∆ √ØÚ≈ «Ú⁄Ø∫ ÂÀ˘ «È‘’≈Ó ÍÁÚ∆ Ì∆ ÍÃ≈Í ‘ØÚ∂◊∆Õ √Ø ¡À√∂
¡À√∂ Ï⁄È ’apple«Á¡ª ‹ª Í«‘apple apple≈ Ï∆Â∆ ª ÓappleÁ≈È∂ ’«‘¡≈ ‹∆ ÓÀ˘ È∆∫Á ¡≈¬∆ ‘ÀÕ
’appleÂ≈appleÍπapple∆ Ú≈Í√∆
ª Ï≈Ï∂ ’«‘¡, ÓappleÁ≈«È¡ª «‹√ Ú∂Ò∂ ’≈¨ ¡Â∂ Ó≈Â≈ «ÂÃÍÂ≈ ˘ Ï≈Ò∂ È∂ ¡√≈‚∂
«¬√ Í≈√∂ Á∆ ÷Ïapple Á»‹∆ ‘ÀÕ √Ø «Â√ Ú∂Ò∂ Â∂ ¿∞È∑ª Á∂ È∂Âz ¡√≈˘ ¿∞‚∆’Á∂ ‘ÈÕ ¡apple Ï≈Ò≈
¿∞Ȫ ˘ √ÏÁ Á∂ Íapple⁄∂ È≈Ò Íapple⁄≈¬∆ apple÷Á≈ ‘ÀÕ √Ø ÌÒ’∂ ’appleÂ≈appleÍπapple ˘ ⁄Ò∆¡ÀÕ «¬‘ Ú⁄È
√π‰ ’∂ ÓappleÁ≈È≈ √Ø «apple‘≈ ¡Â∂ ‹Á «Í¤Ò∆ apple≈ ¿∞«·¡≈ ª ’∆ Ú∂÷∂ «’ ‹Ø Ï≈Ï≈ Â∂ ÓÀ∫
’appleÂ≈appleÍπapple ÏÀ·∂ ‘ªÕ ª ÓappleÁ≈È∂ ’«‘Ô≈ Â∂apple∆ ±ø ‘À∫ ‹≈‰ √Ø ‹ª «ÁÈ ‘Ø«¬¡≈ ª Ï≈Ï∂ È∂ Ó≈Â≈
«ÍÂ≈ ¡◊∂ ‹≈«¬ ÓÊ≈ ‡∂«’¡≈ ¡apple ’«‘¡≈, «’ Â∞√≈‚∆ «’appleÍ≈ ’apple Ó’≈ ÓÁ∆È≈ √Ì Á∂÷
¡≈«¬¡≈ ‘Ø∫Õ Âª ’≈¨ ’«‘¡≈ Ï⁄≈ √≈apple∆ ¿∞Óapple Â∂apple∆ Ì«Á¡ª ◊πÁapple∆ ‘À ¡apple ¡√ª ÂÀ˘ apple‹
’∂ È‘∆∫ «‚·≈ √Ø ‘π‰ √À√≈apple∆ ’ÍÛ∂ Í«‘apple ¡apple ¡≈͉∂ √«‘apple «Ú⁄ ¡apple ÿapple «Ú⁄ apple‘πÕ Â∂apple∂
ÍπÂz Ì∆ Ò≈«¬’ ‘ج∂ ‘ÈÕ Âª Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈ «ÍÂ≈ ‹∆ ¡√∆∫ Â∂apple∆ ¡≈«◊¡≈ «Ú⁄ ‘ªÕ ¡≈◊∂
Í¿∞Û∆ ¡·Â√Ú∆∫ ⁄Ò∆ :-
«Îapple Ï≈Ï≈ ¡≈«¬¡≈ ’appleÂ≈appleÍπapple Ì∂÷ ¿∞Á≈√∆ √◊Ò ¿πÂ≈apple≈

385
Ì≈¬∆ Ò«‘‰∂ Á≈ «ÓÒ‰≈
...... ¡apple ◊πapple» ¡≥◊Á ‹∆ Á≈ È≈ Ò«‘‰≈ √∆ ¡apple ÷≥‚±apple ÷«‘«apple¡ª Á∂ Ú√Á≈ √∆Õ
√Ø ◊πapple» ‹∆ Á∆ ‹ÔØ∫ ‹ÔØ∫ Ï≈‰∆ √π‰∂ ÂÔØ∫ ÂÔØ∫ √Ã∆ ◊πapple» È≈È’ ‹∆ Á∂ ÁappleÙÈ Á∆ ¡«ÌÒ≈÷≈
‘Ø∫Á∆ ¡≈ÚÀÕ Âª ·¿∞apple≈«Â¡ª ˘ ‹π¡≈Ò≈ Á∂ ÁappleÙÈ Ò¬∆ ¡≈«¬¡≈Õ √Ø ‹ª ÁappleÙÈ ’apple ’∂
‡π«apple¡≈ ª ¡≈«÷˙√π «’ ◊πapple» È≈È’ ‹∆ Á≈ ÁappleÙÈ Ì∆ ’apple ‹≈ÚªÕ Âª «Îapple ’appleÂ≈apple Íπapple ˘
¡≈«‘¡≈ ¡apple ¡◊∂ Ï≈Ï≈ ‹∆ «‹√ ÷»‘ ¿∞√ ¡ªÚ‰≈ √∆ ¿∞Ê∂ ‹≈«¬ ÏÀ·∂ ¡apple Ò«‘‰≈ Ì∆ ÷»‘
Íapple ¡«¬¡≈Õ ¡apple ¡≈ ’apple ’«‘¡≈ «’ Ó∂∫ ◊πapple» È≈È’ ‹∆ ’≈ ÁappleÙÈ ’appleÈ≈ ‘ÀÕ Â∂ Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈
⁄Ò ¡√∆∫ ÁappleÙÈ ’appleª¬∆¡ª◊∂Õ Âª Ï≈Ï∂ Á∂ √ø√≈apple∆ ’ÍÛ∂ Í«‘apple∂ ª Â∂ ¿∞‘ ͤ≈‰∂ È≈‘∆∫ Íapple
Ï≈Ï∂ È≈Ò Ò◊ ¡≈«¬¡≈Õ √Ø «‹ «‹ ÒØ◊.....Õ «ÓÒ‰ Â∂ ÓÊ≈ ‡∂’‰ «Â «ÂÔØ∫ ¿∞‘ ‹≈‰∂
«’ «‹√ Ï≈Ï∂ È≈È’ Í≈√ ¡À√∂ ¡À√∂ Íπapple÷ ‘À∫, ˙‘ Ú‚≈ Ó‘ª Íπapple÷ ‘ØÚ∂◊≈Õ √Ø Ï≈Ï≈ ‹∆ Ò«‘‰∂
˘ ËappleÓ√≈Ò≈ Á∂ ÁappleÚ≈‹∂ Â∂ ÷ÒÚ≈ ◊¬∂ ¡apple ’«‘ ◊¬∂ «’ ¡√∆∫ ¡≥ÁappleØ∫ Íπ¤ ’∂ ÂÀ˘ √Á
ÿÒª◊∂Õ Âª Ï≈Ï≈ ‹∆ ¡øÁapple Ó≥‹∆ Â∂ ‹≈«¬ ÏÀ·∂Õ ¡apple «¬’ «√º÷ ˘ ’«‘¡≈ ‹Ø ÁappleÚ≈‹∂ Â∂ «¬’
«√÷ ÷ÒØÂ≈ ‘À √Ø ¿∞√ ˘ √Á «Ò¡≈¿∞Õ Âª «√÷ È≈Ò Ò«‘‰ ¡≥Áapple ¡≈«¬¡≈ Íapple ¡≈«¬ ÓÊ≈
‡∂’Ô≈ ¡apple ÷apple؇ Â∂ «Ó√apple∆ ∆¡◊∂ ÍÃ≈√≈«Á apple«÷¡≈ Â∂ ’‘Ô≈ ‹∆ ÓÀ∫ Â∞√≈˘ Í√≈Â≈ È‘∆∫ √∆Õ
¡apple Â∞√∆ ÓÀ˘ «¥Í≈ ’apple ’∂ ¡≈Í «Ò¡≈¬∂ ‘Ø √Ø Â∞√ª Ó∂apple∆ Ò≈‹ apple÷‰∆Õ Âª Ï≈Ï≈ ÏØ«Ò¡≈ «’
‹∂ ±ø ¡≈Í≈ ¤º‚ ’∂ Â∂ √≈‚∂ Ï⁄È «Ó·∂ ’apple Ó≥È∂◊≈ ª ±ø ÍappleÓ∂√apple ˘ «ÓÒ∂∫◊≈ ’ÔØ∫ «’ ‹Ø
«√÷ ÓπappleÁ∂ Á∆ «È¡≈¬∆ ¡≈͉∂ √’øÒÍ Ó≈appleÁ≈ ‘ÀÕ Âª ◊πapple ‹Ø ◊Øapple apple»Í «Ú⁄ ‘ÀÈ «ÂÈ≈ Á∂
«Ú⁄ √Óª ‹ªÚÁ≈ ‘ÀÕ Âª «Îapple ‹Ø ÍÃ√≈«Á «Ò¡≈«¬¡≈ √∆ ÷apple؇≈ Á∆ «◊apple∆ ’º„ ’∂ ¡apple «Ó√apple∆
«Â√ Á∂ «Ú⁄ appleÒ≈ ’∂ ÍÃ√≈«Á √≈Ë √ø◊ «Ú⁄ ÚappleÂ≈«¬¡≈, Â∂ ¿∞√ ÈØ∫ ¡≈͉∂ Í≈√ apple«÷¡≈Õ
ª «Îapple Ï⁄È ‘Ø«¬¡≈, ¬∂ Ò«‘‰≈ ‹Ø ’∞¤ ÿapple Ï≈apple Á∆ ÷Ïapple ÒÀ‰∆ ‘ج∆ √Ø ÒÀ ¡≈¿∞Õ Âª Ò«‘‰∂
’«‘¡≈, «’ Ó∂apple≈ ÿapple Ï≈apple Ú∆ Â∞‘∆∫ Â∂ ◊πapple Ì∆ Â∞‘∆∫ ‘Ø ¡apple ÓÀ∫ Â∞√ª ˘ ¤º‚ ’∂ «’Ê∂ ‹≈‰≈
‘ÀÕ Âª «Îapple ¡· Í«‘apple √∂Ú≈ ‡«‘Ò ’appleÁ≈ apple‘∂Õ ¡Â∂ √≈Ë √ø◊ «Ú⁄ ’Ê≈ ’∆appleÂÈ √π‰Á≈
apple‘∂ ¡apple ¡≈Í Í∆ ’∆appleÂÈ ’apple∂Õ Âª «Îapple Ï≈Ï≈ ‹∆ ¿∞√ Á∂ ¿∞Íapple Ï‘π ÍÃ√øÈ ‘ج∂ apple‘È ¡apple
«‹Ê∂ Ï≈Ï≈ ‹∆ ÏÀ·‰ ˙Ê∂ ‘∆ ÏÀ·∂ ¡apple «‹Ê∂ ‹≈Ú‰ ¿∞Ê∂ ‘∆ È≈Ò ‹≈Ú∂ ¡apple √Á≈ ‡«‘Ò ’apple∂Õ
ª «¬’ «ÁÈ Ï≈Ï≈ ‹∆ ¡≈͉∆ ÷∂Â∆ ‹Ø ⁄≈ÚÒª Á∆ √∆ ¿∞Ê∂ ◊¬∂ Â∂ ¿∞√ Á∂ «Ú⁄Ø∫ ‚∆Ò≈ ÿ∂
ÿ≈‘ ’„≈«¬¡≈Õ Ò÷Ó∆ Á≈√ ˘ ¡Â∂ √Ã∆ ⁄øÁ ˘ ’«‘¡≈ «’ Â∞√∆∫ «ÂøÈ≈ Í≥‚ª ’apple ’∂ ÿapple
Á∆¡ª Ó‘∆¡ª Ú≈√Â∂ «√apple Â∂ ⁄π’ ’∂ Ò∂ ‹≈ÚØÕ Âª ÍπÂapple≈ ’«‘¡ «’ ‡«‘Ò∆¬∂ ⁄π’‰ Ú≈Ò∂
ÊØÛ∂ ‘ÈÕ Âª Ò«‘‰∂ ’«‘¡≈ ‹∆ ÓÀ ‡«‘Ò∆¬∂ ‘πø«Á¡ª Â∞√∆∫ ‘ØappleȪ ˘ ’ÔØ∫ ⁄π’ÚªÁ∂ ‘ØÕ ÓÀ∫ «ÂøÈ∂
Í≥‚ª «¬’·∆¡ª ’apple’∂ ⁄π’ ÒÀ∫Á≈ ‘ªÕ ª Ï⁄È ‘Ø«¬¡≈ ‹Ø Í≥‚ ˘ ⁄≈ √’Á≈ ‘À √ج∆ Í≥‚
⁄ªÚÁ≈ ‘ÀÕ
ª «Îapple «¬’ «ÁÈ ¡Ë∆ apple≈ ˘ Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈, «’ ‘∂ Ò÷Ó∆ Á≈√ Â∂ √Ã∆ ⁄øÁ «¬Ê∂
Á∆Ú≈apple ËappleÓ√≈Ò Á∆ ¿∞√≈appleØÕ Âª ¿∞Ȫ ’«‘¡≈ Ó‹»apple Ï‘π ‘ÈÕ fiÒª◊∂ ¿∞· ’∂ Ó‹»apple Ò≈ ’∂
¿∞√≈apple ÒÚª◊∂Õ Âª Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ «’ ‘π‰∂ ‘∆ ¿∞√≈appleÈ∆ ‘À √Ø Âπ√∆∫ ‘∆ ¿∞√≈appleØÕ Âª ˙‘ Ò◊∂

386
¿∞√≈apple‰Õ √Ø ‹ª ¡Ë∆ apple≈ ◊π˜apple∆ ª Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ «¬ÊØ∫ ’øË „≈‘Ø Âª ¿∞È≈ „≈‘∆Õ Âª «Îapple
Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ Î∂apple ¿∞√≈appleØ Âª ¿∞Ȫ ’«‘¡≈, ‹∆ «’√∂ Ú∂Ò∂ ¡√ª ˘ √Ú‰ Á∂‘ØÕ ‹Á «ÁÈ
‘ØÚ∂◊≈ ¿π√≈apple ÒÚª◊∂Õ Âª «Îapple Ï≈Ï≈ ‹∆ È∂ Ò«‘‰∂ ˘ ’«‘¡≈ «’ ±ø Á∆Ú≈apple ¿∞√≈appleÕ Âª ’¬∆
«ÁÈ Â∂ ’¬∆ apple≈Â∆ ¿∞√≈apple∂ Ì∆ Â∂ „≈‘∂ Ì∆Õ Âª Ò÷Ó∆ Á≈√ ’«‘¡≈ Ó√Â≈«È¡ª Á∆ «È¡≈¬∆∫
Î∂apple Î∂apple „ª‘Á∂ ‘Ø Â∂ ¿∞√≈Áapple∂ ‘Ø Âª ¡≥◊Á ‹∆ ’«‘¡≈, ¡√ª ‘π’Ó Ó≥ȉ≈ ‘À ¡√ª ˘ Á∆Ú≈apple
È≈Ò ’∆ ÍappleÔØ‹ÈÕ √Ø ‹ª «’ÂÈ ÓπºÁ ◊π‹apple∆ ª Ò«‘‰≈ √ÌÈ∆ Ê∆∫ «◊¡≈È ’apple Ú√∂÷ ‘Ø«¬
«◊¡≈Õ Âª ‹ª «’ÂÈ∆ ÓπºÁÓ ◊π‹apple∆ ª Ò«‘‰≈ √̉∆ Ê∆∫ «◊¡≈È ’apple Ú√∂÷ ’apple Ú√∂÷ ‘Ø«¬
«◊¡≈Õ Âª «Îapple ’Ê≈ ’∆appleÂÈ ’apple √ø√≈apple Á∂ ‹Ø Í≈ͪ Á∂ Ì≈apple∆ Ì≈apple √È √Ì ¿∞Âapple ◊¬∂Õ
«ÙÚ≈apple≈ Á∂ Ó∂Ò∂ ¡⁄Ò Ú‡≈Ò∂ ‹≈‰≈
ª Ó∂Ò≈ «ÙÚapple≈ Á≈ ‘Ø«¬¡≈ ¡apple √ÌÈ≈ «√˪ ’«‘¡≈ «’ ¡⁄Ò Ú‡≈Ò∂ Á∂ Ó∂Ò∂
Â∂ «¬’º·∂ ‘ج∆¬∂ ¡Â∂ ‹∂ ¡√∆∫ Ï≈Ï∂ È≈È’ ‹∆ ˘ ⁄apple⁄≈ ’apple ‹∆Â∆¡ª ÂÁ ¡√≈‚∆ apple«‘
¡≈Ú∂◊∆Õ Âª «Îapple √Ì∂ «√ºË ¡⁄Ò Ú‡≈Ò∂ «¬’º·∂ ‘ج∂Õ Âª Ï≈Ï≈ Â∂ ÓappleÁ≈È≈ Â∂ ¡≥◊Á ‹∆
Ì∆ Ó∂Ò∂ Á∂ Áapple√È ˘ ¡≈¬∂Õ ¡◊∂ Í¿∞Û∆ ¿∞ÈÂ≈Ò∆√Ú∆∫ ⁄Ò∆Õ
“Ó∂Ò≈ ‘π‰ «ÙÚapple≈ Á≈ Ï≈Ï≈ ¡⁄Ò Ú‡≈Ò∂ ¡≈«¬¡≈ ¬∆.......
«ÙÚapple≈ Á∂ Ó∂Ò∂ Â∂ ‹Ï ◊Øapple÷ Ê∆ ¡≈«Á √Ì∆ «√ºË Â∂ È≈Ê «¬’·∂ ‘ج∂ √È Âª Ï≈Ï≈
‹∆ Ì∆ ¿∞Ê∂ ‹≈«¬ ÏÀ·∂ ¡Â∂ ÓappleÁ≈È≈ Â∂ Ò«‘‰≈ Ì∆ Ï≈Ï≈ ‹∆ Á∂ Í≈√ ÏÀ·∂ √ÈÕ Âª Ì◊Â∆¬∂
«¥ÙÈ ‹∆ Á≈ √ª◊ «Ò¡≈¬∂ ¡apple √ÌØ ‹◊ ÂÓ≈Ù≈ Á∂÷‰ ¡≈«¬¡≈ ¡Â∂ ‹Ø◊∆¡ª ÚÒ ’ج∆
‹≈Ú∂ È≈‘∆∫ ¡Â∂ Ì◊Â∆¡ª ˘ Òº¤Ó∆ ¡≈‰ ’∂ Ò◊∆ Úapple√‰Õ Ì◊Â∆¡ª ˘ ª ‹Ø◊∆¡ª
’«‘¡≈ «’ Ì◊Â∆¡ª Á∆ √πapple ª Ó≈«¬¡ «Ú⁄ ‘ÀÕ Âª «Îapple Ìø◊apple È≈Ê ˙‘ Ò؇≈ ‹Ø «‹√
Á∂ «Ú⁄ Ì◊Â∆¬∂ ‹Á appleØ’ √Ó≈Ò‰ ª Ò؇≈ Șapple È‘∆∫ ¡≈«¬¡≈ ¡apple ˙‘ Ò◊∂ «Îapple «⁄øÂ≈
’appleÈÕ Âª Ï≈Ï≈ ‹∆∆ È∂ ˙Ê∂ ÏÀ«·¡ª ‘∆ Ò؇∂ ˘ √ºÂÚ∂∫ ¡’≈Ù Ê∆ ‘Ê Í≈’∂ ’„ Ò«¬¡≈ ¡apple
¡À√≈ ¡√⁄apple‹ ’∆Â≈ «’ ¡‹∂ Ìø◊apple È≈Ê ¡ªÚÁ≈ ‘∆ ‘À √∆ ‹∂ ¡◊∂ ‘∆ Î∂apple Ì◊Â∆¬∂ ◊≈ÚÁ
Ò◊ ͬ∂Õ Âª ¬∂‘ ⁄«appleºÂz ˘ Á∂÷ ’∂ ‹Ø◊∆¡ª È∂ «appleÙ’ ÷≈Á∆ ª Í¿∞Û∆ ⁄≈ÒÚ∫ ¡◊∂ «Ò÷∆:-
÷≈Ë∆ ÷π‰√ ‹Ø◊∆√appleª ◊ØÙ«‡ ’apple‰ √Ì∂ ¿∞· ¡≈¬∆®
Íπ¤∂ ‹Ø◊∆ Ìø◊apple È≈Ê Â∞Ë ÁπË «Ú⁄ «’ ’ª‹∆ Í≈¬∆®
«Î«‡¡≈ ⁄≈‡≈ ÁπË Á≈ «appleÛ«’¡≈ Ó÷‰ ‘«Ê È ¡≈¬∆®
Ì∂÷ ¿∞Â≈apple ¿∞Á≈√ Ú ’ÔØ∫ √ø√≈apple∆ apple∆«Â ⁄Ò≈¬∆®
È≈È’ ¡≈÷∂ Ìø◊apple È≈Ê Â∂apple∆ Óª ’∞⁄º‹∆ ¡≈¬∆®
Ì≈‚≈ ËØ«¬ È≈ ‹≈«Â˙È∞ Ì≈«¬ ’∞⁄º‹∂ ÎπÒ √Û≈¬∆ÕÕ
‘Ø«¬ ¡Â∆ ◊Ñ√«Â «‹ «Î«apple ¿∞È‘∆∫ ’∂ ÿapple Ó≥◊‰ ‹≈¬∆®
«ÏÈ «ÁÂ∂ ’¤∞ ‘«Ê È ¡≈¬∆®
(Ú≈apple Ì≈¬∆ ◊πappleÁ≈√ Í¿∞Û∆ D@)

387
«¬‘π √πÊ Ï⁄È apple÷∆√appleª Ó≈apple «’Ò’ Ï‘π apple»«¬ ¿∞·≈¬∆®
÷‡ Áapple√È ’ Á∂«÷¡≈ ’Ò‹π◊ È≈È’ Ï∂Á∆ ¡≈¬∆®
«√Ë ÏπÒ≈«¬È ¡Ú÷Ë∆ Âzø Ó≥Âz ’∆ ËÈØ ⁄Û≈‘∆ÕÕ
apple»Í Ú‡≈¬∂ ‹Ø◊∆¡ª «√øÿ Ï≈ÿ Ï‘π ⁄Ò «Á÷≈¬∆®
«¬’ Íapple ’apple ’À ¿∞‚«appleÈ Í÷∆ «‹Â apple‘À «ÒÚ Ò≈¬∆®
«¬’ È≈ È≈◊‘π ÍΩ‰∞ ¤∞«¬¡≈ «¬’È≈ Úapple÷≈ ¡◊«È Ú√≈¬∆®
Â≈apple∂ ÂØÛ∂ Ìø◊apple È≈Ê «¬’ ⁄Û «Ó◊apple≈È∆ ‹Ò Âapple ‹≈¬∆®
«√˪ ¡◊«È È Ï»fi∂ Ïπfi≈¬∆®
(Ú≈apple Ì≈¬∆ ◊πappleÁ≈√ Í¿∞Û∆ 41)
«√Ë ÏØÒÈ √𫉠È≈È’≈ Â∞Ë ‹◊ ÈØ «◊¡≈ ’apple≈Ó≈ «Á÷≈¬∆®
«’¤∞ Ú∂÷≈Ò∂ ¡√ª ˘ Âπ«‘ «’ «„Ò «¬Ú∂‘∆ Ò≈¬∆®
Ï≈Ï≈ ÏØÒ∂ È≈Ê ‹∆ ¡√ª Ú∂÷‰ ‹Ø◊∆ Ú√Â È ’≈¬∆®
◊πapple √ø◊«Â Ï≈‰∆ «ÏȪ Á»‹∆ ˙‡ È‘∆∫ ‘«‘ apple≈¬∆®
«√Úapple»Í∆ ’appleÂ≈apple Íπapple÷π ⁄Ò∂ È≈‘∆∫ Ëapple«Â ⁄Ò≈¬∆®
«√Ë ÂøÂz Ó≥Âà ’apple fiÛ Í¬∂ √ÏÁ ◊πapple» ’∂ ’Ò≈ ¤Í≈¬∆®
ÁºÁÀ Á≈Â≈ ◊πapple» ‘À ’’À ’∆Ó«Â «’ÈÀ È Í≈¬∆®
√Ø Á∆È È≈È’ √«Â◊πapple» √apple‰≈¬∆®
.... ¡◊À ÍΩÛ∆ «ÂzÂ≈Ò∆√Ú∆ ⁄Ò∆ :-
Ï≈Ï≈ ÏØÒ∂ È≈Ê ‹∆ √ÏÁπ √π⁄ Óπ÷‘ ¡Ò≈¬∆®
Ï≈fi‘π √⁄∂ È≈Ó Á∂ ‘Øapple ’apple≈Ó≈Â≈ ¡√ª Â∂ È≈‘∆∫®
Ï√Âapple Í«‘apple∂ ¡◊«È ’∂ Ïapple ·«‘Ó«Ò‘ ¡≥Áapple ¤≈¬∆Õ
’appleØ apple√ج∆ √≈apple Á∆ √◊Ò∆ ËappleÂ∆ È«Ê ⁄Ò≈¬∆®
¬∂ Ú‚ ’apple∆ «ÚÊ≈apple ’¿∞ √◊Ò∆ ËappleÂ∆ ‘º’∆ ‹ª‘∆®
Â∂Ò∆ Ëapple«Â ¡’≈√ Á»«¬ «Í¤∂ ¤≈Ï∂ ‡ø’ ⁄Û≈¬∆®
¬∂ ÏÒ apple÷≈ ¡≈Í «Ú⁄ «‹√ ¡≈÷∆ «Â√ Í≈√ ’apple≈¬∆®
√«ÂÈ≈Óπ «ÏÈ∞ Ï≈Áapple ¤≈‘∆®43®
..... √Ø ‹ª «¬‘ Ú⁄È Ï≈Ï∂ ’‘∂ ª «√˪ Á∆ ’apple≈Ó≈ Ì∆ ’∞¤ ⁄Ò∂ È‘∆∫ ª «Îapple
√Ì∂ √Ì≈ ω «¬’Âapple ⁄apple⁄≈ √’‰ ˘ ÂÒ≈«¬ ¿∞Íapple ¡≈«¬ ÏÀ·∂ ‹Ø È≈È’ ˘ ⁄apple⁄≈ ’apple’∂
‹∆Â∆¡À ª ÷‡ Áapple√È Á∆ Í»‹≈ ‘ØÚÀ”” ª ˙Ê∂ Ï≈Ï∂ ‹∆ È∂ «√˪ È≈Ò ◊Ø√‡ ’∆Â∆Õ
«√Ë √Ì≈ ’«apple ¡≈√‰ ÏÀ·∂ √ø √Ì≈ ‹À’≈appleØ®
«Â√ ¡≈◊À apple‘apple≈«√ ‘Ó≈apple∆ √≈⁄≈ ¡Íapple ¡Í≈appleØ®
[apple≈Ó’Ò∆ Ó‘Ò≈ 1 Õ «√Ë ◊Ø√‡ Õ (938)]
.... ‹ª «¬‘ «√Ë ◊Ø√«‡ Ï≈Ï∂ ’‘∆ ª √ÌȪ Á∂ ÓÈ √ªÂ ¡≈¬∆ ¡apple √ÌȪ «√˪
È∂ ÓÊ≈ ‡∂«’¡≈ Íapple Ìø◊apple È≈Ê ‚ø‚¿∞ È≈ ’∆Â≈ ‹Ø ¡√∆∫ ¡¿∞˻ ‘ª ªÂ∂ ◊Ñ√Â∆ Á∂
¡◊∂ ‚ø‚¿∞ È≈‘∆ ’appleÁ∂Õ Âª Ìø◊apple È≈Ê ’«‘¡≈ Â∞Ë ‹◊ ˘ «’¡≈ - ’apple≈Ó≈ «Á÷≈¬∆

388
‘À √Ø ‹Ø ¡√≈˘ Ì∆ ’apple≈Ó≈ «Á÷≈¬∂ ª ¡√∆∫ ÓÊ≈ ‡∂’∆¬∂Õ Âª «Îapple ÓappleÁ≈È∂ Á≈ appleÏ≈Ï ÒÀ ’apple
Ì◊apple È≈Ê ¡’≈Ù ˘ ¿∞«‚¡≈ ª Ï≈Ï∂ ¡≈͉∆ ÷Û≈¿∞ ¿∞‚≈¬∆ Â∂ ’‘Ô≈, Ìø◊apple È≈Ê ˘ ÒÀ
¡≈¿∞Õ Âª ÷Û≈¿∞ Ìø◊apple È≈Ê Á∂ «√apple Íapple Ò◊∆ Ó≈apple ’apple‰ √Ø ¿∞√ ˘ Ó≈appleÁ∆ ‘∆ Î∂apple Ï≈Ï∂ Á∂
¡◊∂ «Ò¡≈¬∆Õ Âª Ìø◊apple È≈Ê appleÏ≈Ï ÓappleÁ≈È∂ È∂ ¡◊∂ ¡≈‰ apple«÷¡≈, ‹Ø ÓÀ˘ Ï÷√∆¬∂Õ Âª Ï≈Ï∂
’«‘¡≈ «’ ‹∂ ÓÊ≈ ‡∂’∂◊≈ ª ÷Û≈¿∞ ÂÀ˘ Ó≈appleÈØ∫ ¤Ø‚∂◊∆Õ Âª «Îapple Ìø◊apple È≈Ê ÓÊ≈ ‡∂’Ô≈Õ
ª ◊Øapple÷È≈Ê ’‘Ô≈ Ìø◊apple È≈Ê ’apple≈Ó≈ «‚·∂ «ÏȪ apple«‘ È‘∆∫ √∆ √’Á≈ ‘π‰ apple≈‹∆ ‘Ø«¬¡≈
‘À∫∫ ª √ÌÈ≈ «√˪ Î∂apple ‚ø‚¿∞ ’∆Â≈Õ
ª «√º÷ª Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ ‹∆ ˘ Íπ«¤¡≈ ‹∆ «¬‘ «√Ë ◊Ø√«‡ ª √Ó∂apple ÍappleÏ ÚπÂ∂
‹ÈÓ√≈÷∆ «Ú⁄ «Ò÷∆ ‘ج∆ ‘À Â∂ Â∞√ª ¡⁄ÒÚ‡≈Ò∂ ’‘∆ ‘ÀÕ Âª Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ ’«‘¡≈ ¡√ª
Ì≈¬∆ ◊πappleÁ≈√ ‹∆ Á∂ Ï⁄Ȫ È∞√≈apple ’‘∆ ‘ÀÕ Âª Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ ’«‘¡≈ ¡√ª Ì≈¬∆ ◊πappleÁ≈√
‹∆ Á∂ Ï⁄Ȫ ¡È∞√≈apple ’‘∆ ¡Â∂ ÍappleØ‹È √Ófi‰≈ ‘ÀÕ ’ÔØ∫ «’ Í∂‚ È‘∆∫ «◊‰È∂ ¡≥Ϫ Á≈ apple√
⁄»Í‰≈ ‘ÀÕ ÂÀ√∂ Ú≈⁄È≈ Á≈ Â≈ÂÍapple‹ ’Ó≈Ú‰≈ ‘ÀÕ √Ø ‹Ø ’Ó≈Ú‰◊∂ «ÂȪ ˘ ‘∆ ÎÒ ‘ØÚ∂◊≈
¡apple √«Â◊πappleª ◊Ø√‡ª «√º÷ª Á∂ √Ófi‰ Ú≈√Â∂ ’∆Â∆¡ª ‘ÈÕ √Ø ‹Ø «¬Èª apple‘ª ˘ ’Ó≈Ú∂◊≈,
«ÂȪ ˘ «√÷∆ ÍÃ≈Í ‘ØÚ∂◊∆Õ ¡apple ‹Ø ÍÛ ’∂ ‘ØappleÈ≈ ˘ √πÈ≈¿∞‰◊∂ ª ¿∞Ȫ Á≈ «ÚÚ‘≈apple
«√Ë ‘ØÚ∂◊≈Õ √Ø Ì≈Ú∂∫ ÍappleÒØ’ Á∆ ◊ ÒÚÀ Ì≈ÚÀ ÒØ’ Á∆ ◊«Â ÒÚÀÕ «¬‘ «Ú⁄Ø ÁØÈØ∫ ◊ª
‘ÀÈ ¡Â∂ Íapple‹Ø‹È ÍappleÓ∂√apple Á∂ È≈Ó ‹Í‰≈ Á≈ ‘ÀÕ Í¿∞Û∆ ⁄ΩÂ≈ÒÚ∆∫ ⁄Ò∆ :-
Ï≈Ï∂ ’∆Â∆ «√Ë ◊Ø√«‡ √Ï«Á √ª«Â «√Ë∆ «Ú⁄ ¡≈¬∆®
«‹‰ Ó∂Ò≈ «√Úapple≈ Á≈ ÷‡ Áapple√È ¡≈Á∂√ ’apple≈¬∆®
«√Ë ÏØÒ«È √πÌ Ï⁄È ËøÈ È≈È’ Â∂apple∆ Ú‚∆ ’Ó≈¬∆®
Ú‚≈ Íπapple÷ Íapple◊«‡¡≈ ’Ò‹π«◊ ¡≥Á«apple ‹Ø«Â ‹◊≈¬∆®
Ó∂«Ò˙ Ï≈Ï≈ ¿∞«·¡≈ ÓπÒÂ≈È∂ Á∆ ‹≈apple ¡≈¬∆Õ
¡◊Ø Í∆apple Â∞ÒÂ≈È Á∂ ÁπË ’‡Øapple≈ Ìapple ÒÀ ¡≈¬∆®
Ï≈Ï∂ ’„ ’apple Ï◊Ò Â∂ ⁄øÏ∂Ò∆ ÁπË «Ú⁄ «ÓÒ≈¬∆®
«‹ √≈◊apple «Ú⁄ ◊ø◊ √Ó≈¬∆® 44®
Ï≈Ï∂ √≈apple∆ «√Ë ◊Ø√«‡ «√˪ È≈Ò apple≈Ó’Ò∆ «Ú⁄ ’∆ª ª √ÏÁ √π‰ ’∂ ‹Ø◊∆¡ª
Á∂ ÓÈ «Ú⁄ √ªÂ ¡≈¬∆ ¡apple «‹ÂÈ∂ «√Ë «√Úapple≈ Á∂ Ó∂Ò∂ ¡≈¬∂ √∂ √ÌȪ Ï≈Ï∂ ˘ ¡≈Á∂Ù
’∆Â∆, ¡apple «√Ë √∂Ú’ Ì≈Ú ‘Ø’∂ √πÌ Ï⁄È Ò◊∂ ÏØÒ‰, «’ ËøÈ ◊πapple» È≈È’ ‹∆ ¡apple Â∂apple∆
Ï‚∆ ’Ó≈¬∆ ‘ÀÕ ’ÔØ∫ ‹π ’Ò‹π◊ «Ú⁄ Âø» Ú‚≈ Íπapple÷ ‘Ø«¬¡≈ ‘À∫Õ ¡apple Â∂apple∂ «◊¡≈È Á∆ ‹ØÂ
ÍÃ◊‡∆ ‘À ¡apple ¡«◊¡≈È Á≈ ¡≥Ë∂apple≈ «Ó‡ ◊«¬¡≈ ‘ÀÕ
⁄È∆˙‡ ÂØ∫ ‘Ø ’∂ ÓπÒÂ≈È ‹≈‰≈
√Ø Ó∂Ò∂ Á∂ «√˪ ’Ø∫ «‹ºÂ ’ Ï≈Ï∂ È∂ ÓappleÁ≈È∂ ˘ ¡≈«÷¡≈ «’ ¡√ª ÓπÒÂ≈È ‹≈‰≈
‘ÀÕ √Ø «Îapple ◊πapple» ¡≥◊Á Â∂ Ï≈Ò∂ ˘ «ÍÂ≈ ’≈¨ Â∂ Ó≈Â≈ «ÂzÍÂ≈ Í≈√ ’appleÂ≈appleÍπapple ˘ appleπ÷√Â
’∆Â≈Õ ¡apple ¡≈Í ÓappleÁ≈È∂ ˘ È≈Ò ÒÀ ’apple ⁄È∆˙‡ Á∆ ÍappleÏ∆ ¿∞Íapple ⁄È≈Ï ’∂ ’ø·∂ ¿∞Â∂ ‹≈«¬
ÏÀ·∂Õ √Ø √≈‘ Ïπapple≈È ¿∞ÊØ∫ Á≈ Í∆apple √∆ √Ø Á∆Á≈apple ˘ ¡≈«¬¡≈ ¡apple Ï≈Ï∂ Á∂ ⁄apple‰ Í’Û∂ ‹Ø ÓÀ˘
’∞fi ¿∞ÍÁ∂√ ’apple‘πÕ Âª Ï≈Ï∂ Ï⁄È ’∆Â≈ ±ø ÁÓ ÁÓ Ú≈‘◊πapple» Á≈ ‹≈Í ’apple‰≈ Â∂ ‹Ø Óπapple∆Á

389
‘ØÚ‰ ¿∞Ȫ ˘ Ì∆ √ÏÁ Á≈ ¿∞ÍÁ∂√ ’apple‰≈ ¡Â∂ ’Û≈‘ ÍÃ√≈«Á ÚappleÂ≈‰≈ ¡appleÁ≈√ ’apple ’∂,
√π Â∞√≈‚≈ «¬√∂ ’apple∂ ’«Ò¡≈‰ ‘ØÚÀ◊≈Õ Âª ¿∞Ê©Ø∫ Ï≈Ï≈ ‹∆ ÓπÒÂ≈È ˘ ◊¬∂Õ ¡apple ÙÓ√ Ïapple∂‹
’∂ Í≈«√ ‹≈«¬ ¡≈√‰ ’∆Â≈ ¡Â∂ ÓπÒÂ≈È Á∂ Í∆appleª ˘ ÷Ïapple Ì∂‹∆ ‹Ø ¡√∆∫ Â∞√≈‚∂ ÁappleÙÈ
˘ ¡≈«¬ ‘ªÕ ª ¡◊Ø∫ Í∆appleª È∂ ÁπË Á≈ ’‡Øapple≈ Ì∂«‹¡≈ ‹Ø ÓπÒÂ≈È Í∆appleª È≈Ò Íπapple ‘ÀÕ Âª
Ï≈Ï∂ ⁄øÏ∂Ò∆ Á≈ ÎπÒ ’‡Øapple∂ ¿∞Â∂ apple÷ «ÁÂ≈ ‹Ø ¡√∆∫ ÎπÒª Á∆ ÈÔ≈¬∆∫ «ÈappleÒ∂Í apple‘≈◊∂Õ Âª √Ì∂
Í∆apple ÓπÒÂ≈È Á∂ ¿∞Ê∂ ‘∆ ¡≈¬∂ ª √Ó√ Íπ«¤¡≈ ‹Ø ÓÀ∫ ÂÍ ’apple √apple∆apple ˘ Á◊Ë ’∆Â≈ ‘À, Íapple
ÓÈ Á∆¡ª ‹Ø Ú≈√Ȫ ‘ÀÈ √Ø È‘∆∫ ÓappleÁ∆¡ªÕ ª Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ Úapple◊∆ Á∂ Ó≈«apple¡ª √appleÍ È‘∆∫
ÓappleÁ≈Õ ¡apple √appleÍ ‹Ø Ú√ ‘Ø∫Á≈ ‘À √Ø Ó≥Âz ’apple Ú√ ‘Ø∫Á≈ ‘ÀÕ ÂÀ√∂ √apple∆apple Á∂ ÂÍ ’∆Â∆¡ª ÓÈ
È‘∆∫ ÓappleÁ≈Õ ÓÈ ‹Ø Ú√ ‘Ø∫Á≈ ‘À √Ø ◊πapple» Á∂ √ÏÁ ’apple Ú√Ø ‘Ø∫Á≈ ‘ÀÕ Âª ÙÓ√ Íπ«¤¡≈, ˙‘
«’‘Û≈ ÙÏÁ ‘ÀÕ Âª Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈, ‹◊ ˘ fi»· ‹≈‰È≈ ¬∂‘Ø ÙÏÁ ‘ÀÕ ¡apple ‹∂Â≈ ‹◊ ‘À
ÓÈ Á∂ √ø’ÒÍ «Ú⁄ ÷ÒØÂ≈ ‘ÀÕ √Ø ‹ √ÏÁ ÚÒ √ø’ÒÍ ‘ØÚÀ◊≈ ª √πË ‘ØÚÀ◊≈Õ Âª Ï‘≈ÚÒ
‘º’ Ï«ØÒ¡≈ «’ Ó≈«¬¡≈ ˘ fi· ’«‘øÁ∂ ‘È Â∂ Ó≈«¬¡≈ «ÏȪ «ÚÚ‘≈apple Ì∆ ÙπË È‘∆∫ ‘ØÂ≈Õ
ª Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈, ‹∂‘∆ Ó≈«¬¡≈ fi»·∆ ‘À Â∂‘≈ «ÚÚ‘≈apple Ì∆ fi±· ‘ÀÕ ¡apple ‹∂‘≈ ÍappleÓ∂√apple √⁄ ‘À
Â∂‘≈ ¿∞√Á≈ È≈Ó Ì∆ √º⁄ ‘ÀÕ Âª apple∞’ÈÁ∆È Íπ«¤È‘ «’ Ï‹πapple◊ª Á∆ √Ø‘Ï ’apple∂ ¡Â∂ Á»√apple≈
‹Ø «’√∂ Á∂ ◊π‰ √π‰∂ ª ÍÃ√øÈ ‘ØÚÀÕ Â∆√apple≈ ◊π‰ª Ú≈Ò∂ Á∆ «÷ÁÓ ’apple∂Õ ¡apple ⁄ΩÊ≈ Ú«‚¡≈¬∆
◊πappleÍ∆apple Á∆ ‹≈‰Ø ‹Ø «‹√˘ «ÓÒ ’∂ ◊π‰ Í≈ÃÍ ‘ØÚÈÕ ¡apple Í≥‹Úª ‹À√∂ ÷≈Ú‰ Á≈ ’∂ ¡ÓÒ
Á≈ «ÚÔ√È ‘À ÂÀ√∂ ◊πappleª Á∂ √ÏÁ Á≈ Â∂ ¡≈ÂÓ «◊¡≈È Á≈ «ÚÔ√È ’apple∂Õ Â∂ ¤∂Úª ¡≈͉∆
«¬√Âz∆ È≈Ò ÍÃ∆ ’apple∂ Â∂ ‘Øapple «¬√Âz∆¡ª Á≈ ÂÔ≈◊ ’apple∂ ¡ÊÚ≈ √ÏπË È≈Ò «Í¡≈apple ’apple∂Õ ¡apple
√ÂÚª «‹√ ◊Ò «Ú⁄ √≈˪ È≈Ò ÁπÏË≈ ÍÚÀ ¿∞√ Á≈ «Â¡≈apple ’appleÈ≈Õ ¡apple ¡·Úª ¡≈Í
Ê∆∫ ÏπË ’apple’∂ Ô≈ ÂÍ ’apple Ú‚≈ ‘ØÚÀ ¿∞√ Á∆ ‡«‘Ò ’appleÈ∆Õ ¡apple È≈Úª ‹∂ ÏÒ ‘ØÚÀ ª ¡≈͉∂
ÓÈ ˘ ‘∆ È∆Úª ’appleÈ≈Õ ¡apple ‘Øapple√ ˘ ÏÒ≈ È≈ «Ú÷≈Ò‰≈, ¡apple Á√Úª ÏÁ’≈appleª Á∆ √Ø‘ÏÂ
Á≈ «Â¡≈◊ ’apple‰≈Õ Âª √ÌÈ≈ Í∆appleª «¬‘ Ú⁄È √π‰ ’∂ «√‹Á‘ ’∆Â≈ Â∂ ’«‘¡≈ ’∞¤
¡√≈˘ ¿∞ÍÁ∂√ ’appleØÕ Âª Ï≈Ï≈ ‹∆ È∂ ‘≈‹apple È≈Ó≈ ’«‘¡≈ :-
‘≈‹appleª ˘ «Ó‘apple ‘À Ï∂ ‘≈‹appleª ˘ Ï∂ «Ó‘apple ‘À
¬∆Ó≈È ÁØ√ ‘À Ï∂¬∆Ó≈È ’≈Îapple ‘À∫......
Í≈’Í‡È ‹≈‰≈
‹ª «¬‘ ‘≈‹apple È≈Ó≈ Ï≈Ï∂ ’∆Â≈ ª √Ì∂ Í∆apple ⁄apple‰ª Â∂ «‚◊ ͬ∂Õ Â∂ «Îapple Ï≈Ï∂
’«‘¡≈ ÓappleÁ≈«È¡ª ¡√ª ͇‰ ‹≈‰≈ ‘À «’«’ √∂÷ Ïapple≈‘Ó ˘ ¿πÍÁ∂Ù ’∆Â≈ √∆ √Ø Á∂÷ª
¿∞√ ˘ ¿∞ÍÁ∂Ù «⁄ ‘À «’ «Ú√apple ◊«¬¡≈ ‘ÀÕ Âª Ï≈Ï≈ ÓappleÁ≈È≈ ͇‰ √∂÷ Îapple∆Á Á∂ ¡≈¬∂
¿∞Âapple∂Õ Âª √∂÷ Ïapple≈‘Ó ˘ ÷Ïapple ‘ج∆Õ Âª Ïapple≈‘Ó «¬’ Ï’apple≈ Â∂ apple√ «ÿ¿∞ ¡≈‡≈ ÒÀ ’apple ¡≈«¬
«Ó«Ò¡≈Õ ‹Ø ¡≈Í Â∞√∆∫ «¬Ê∂ ◊apple ’appleÚ≈‘Ø ¡apple È≈Ò «‘øÁ» apple√ج∆¬∂ «Ò¡≈«¬¡≈ ‘ªÕ ª Ï≈Ï∂

390
’‘Ô≈ √apple∆apple Á∆ Ò‹Â Ú≈√Â∂ Ï’apple≈ Ó≈appleÈ≈ È‘∆∫Õ Âª √∂÷ ’‘Ô≈ ‹∂’apple ‘Ò≈Ò ’apple∆¬∂ ª
ÁØ√ È‘∆∫ ‘Ø∫Á≈ ª «Îapple Ï≈Ï≈ ‹∆ È∂ apple≈Ó’Ò∆ Ú≈apple «Ú⁄ √ÒØ’ ’∆Â≈ :-
√⁄π ’∆ ’≈Â∆ √⁄π √Ìπ √≈appleπ, ÿ≈Û «Â√∂ ’∆ ¡Íapple ¡Í≈apple®
[√ÒØ’ Ó‘Ò≈ 1 apple≈Ó’Ò∆ Á∆ Ú≈apple Õ 18 Õ (956)]
‹ª «¬‘ √π«‰¡≈ ª √∂÷ ’‘Ô≈ «’ ¡◊∂ ª √≈‚≈ ÓÈ Ú‚Ô≈¬∆ ⁄≈‘πøÁ≈ √∆ Íapple
‘π‰ Â∞√≈‚∂ Ú⁄È √π‰ ’∂ «ÈÓ≈‰≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ Âª Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ ÎπÚ≈apple∂ Á≈ ‹Ò «‹ÂÈ≈ È∆Úª
‹≈ÚÁ≈ ‘À «ÂÂÈ≈ ‘∆ ¿∞⁄≈ ⁄ÛÁ≈ ‘ÀÕ ÂÀ√∂ ‹Ø ÓÈ È∆Úª ’appleÁ∂ ‘ÈÕ √Ø ¿∞⁄∆∫ ÍÁÚ∆ ’appleÂ≈apple
Á∆ ˘ ÍÃ≈Í ‘Ø∫Á∂ ‘ÈÕ
√ºÂ ÿapple∂ ‹≈‰≈
ª Ï≈Ï≈ Â∂ ÓappleÁ≈Ȫ ¿∞ÊØ∫ ͇‰ Ê∆∫ Â∞apple ’∂ Â∂ ¡≈‰ √ ÿapple∂ «Ú⁄ ¡≈√‰ ’∆Â≈
¡apple «¬’ √apple≈Î Á∆ ‘‡ Â∂ ¡≈«¬ ÏÀ·∂Õ Âª ¿∞√ Á∂ Ï‘π ◊πÓ≈√Â∂ Â∂ ËÈ Ï‘π √ª, √Ø √≈apple≈
«ÁÈ ˙‘ Íapple«⁄¡≈ apple«‘¡≈ Â∂ Ï≈Ï∂ ÚÒ «Ë¡≈È Ì∆ È ’∆Â≈Õ Âª «Îapple ÓappleÁ≈È∂ ’‘Ô≈ ‹∆
«¬‘ Ú‚≈ √π÷∆ ‘À Â∂ Á≈È ÍπøÈ ’∞fi È‘∆∫ ’appleÁ≈ Â∂ √≈˪ Á∆ ‡‘Ò ’∞fi È‘∆∫ ’appleÁ≈Õ Âª
Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ ‹Ø ÓappleÁ≈«È¡ª Áπ÷ Â∂ √π÷ Í≈ͪ Â∂ ÍπøÒª Á≈ ËappleÓ ‘ÀÕ Íapple «◊¡≈È «ÏȪ √π÷∆
’ج∆ È‘∆∫Õ √Ø Â±ø «¬√ ˘ Íπ¤ Á∂÷ ª ÓappleÁ≈È∂ ’«‘¡≈ ÂÀ˘ «¬ÂÈ≈ √π÷ «’ÔØ∫ ’apple ‘Ø«¬¡≈
‘ÀÕ ¡apple ±ø Ú‚≈ √π÷∆ È‹apple ¡ªÚÁ≈ ‘À∫Õ Âª ¿∞√ ’‘Ô≈ «’ Ó∂apple∂ ‹∂‚≈ Áπ÷∆ ’ج∆ È‘∆∫.... ª
«Îapple Ï≈Ï≈ ‹∆ ’«‘¡≈:-
√‘ø√ÃÁ≈È Á∂ «¬øÁz appleπ¡≈«¬¡≈Õ Íapple√ apple≈Ó appleØÚÀ ÿ«apple ¡≈«¬¡≈®
[√ÒØ’ Ó‘Ò≈ 1 Õ apple≈Ó’Ò∆ Ú≈apple Õ 14 Õ (953)]
«Îapple Ï≈Ï≈ ‹∆ È∂ «ÂÈ≈ ˘ È≈Ó Á≈ ¿∞ÍÁ∂√ «ÁÂ≈, «ÈÂ≈ ÍÃÂ∆ √Â√ø◊ ’appleÈ≈
’«‘¡≈Õ ¡apple ӫȤºÂ ÍÁ≈appleÊ «ÂÈ≈ ˘ Ï÷√∂Õ
√≈÷∆ ÿج∂ ‹º‡ Á∆
ª «Îapple «√º÷ª ’«‘¡≈ «’ Ó‘≈apple≈‹ Øÿج∂ ‹º‡ Á∆ √≈÷∆ «’√ Âappleª ‘À √Ø Ì∆ «’appleÍ≈
’apple √π‰≈ÚØÕ Âª «Îapple «√º÷ª Á∆ Ï∂ÈÂ∆ √π‰ ’apple Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ ‹∆ ’‘ ̬∂ «’ Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈
‹∆ ◊πapple ¡≥◊Á ‹∆ ’Ø √π‰≈«¬¡≈ ‘À «’ ‘∂ Ó‘≈apple≈‹ Î∂apple ÓÀ˘ ◊πapple» È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈, Ì≈¬∆
«’ºËapple ⁄Ò‰≈ ‘ÀÕ Âª ÓÀ∫ ’«‘¡≈ ‘∂ ◊πapple» ‹∆ «‹ºËapple Â∞√≈‚∆ Óapple˜∆Õ Âª ◊πapple» ‹∆ ’‘Ô≈ ⁄Ò
Ì≈¬∆ ’appleÂ≈apple Á∆ ÷πÙ∆ Â∂apple∂ Íapple ‘À √Ø «¬‘ ’‘ ’apple ◊πapple» ‹∆ ÓÈ√≈ Á∆ ⁄≈Ò ⁄Ò∂Õ
ª «¬’ ÍÒ’ Ó«‘∫ Á∆Í≈¨ Ù«‘apple ¡≈¬∂, Íapple «‹ÊØ∫ Â∂ Âπapple∂ √∆ ¿πÊØ∫ ÂØ∫ Í≥Áapple≈ ‘˜≈apple
’Ø‘ ¡≈‘≈ ¡Â∂ Ï‚∂ Ï‚∂ ¿∞√ È’apple Á∂ «’È≈apple∂ Ï≈◊ Ï◊∆⁄∂ Ï≈ÚÒ∆ Â≈Ò √appleØÚapple ’øÚÒØ∫ ’∂
Í»appleÈ ‘»¬∂ ‘À∫Õ ¡apple ÏÛ∂ ÌÚapple √ÏÁ ’appleÁ∂ ‘È Âª ◊πapple» È≈È’ ‹∆ √Ú≈ ’Ø√ Ù«‘apple Á∂ Ï≈‘apple
Ï≈◊ Ó∂∫ ‚∂apple≈ ’∆¡≈Õ ¿±‘ª ’ج∆ ÓÈ∞º÷ Ú∆ ’Ì∆ √ø‹Ø◊ √∂ ¡≈Ú∂ ¡Â∂ «¬’ √≈Ë appleØ‹ Í«‘apple apple≈Â
apple«‘øÁ∆ È≈Ú‰ ‹≈Ú∂Õ √Ø ◊πapple» ‹∆ ’∂ Í≈√ È∂Û ‘∆ ÂÒ≈¿∞ ¡≈‘≈Õ «‹Â Ú∂Ò∂ ◊πapple» È≈È’ ‹∆
«¬ÙÈ≈È ’appleÈ ‹≈Ú‰, «Â Ú∂Ò∂ ¿∞‘ Í∆ ¡≈ÚÀ, Íapple ◊πapple» ‹∆ ‚∂„ Í«‘apple apple≈ apple«‘øÁ∆ Â’
È≈«¬ ¡≈Ú‰Õ Î∂apple ¡≈÷‰ ’apple Ì‹È ’appleÈ √Ø ◊πapple» ‹∆ ˘ ¿∞‘ ‹≈◊≈ Ï‘π Í√øÁ ¡≈¬∆ ¡Â∂

391
¿∞‘ √≈Ë ‹Ø È≈¿∞‰ ÂÒ≈¿∞ ¡⁄≈ ¡≈‘≈ √Ø «¬’ «ÁÈ È≈«¬’∂ «‹ «Ë¡≈È «Ú⁄ ÷Û≈
√∆Õ «Â «Ë¡≈È «Ú⁄ ÷Û≈ ‘∆ apple«‘¡≈Õ ¡apple «ÁÈ ⁄«Û¡≈ ‹Ï «Îapple «Ë¡≈È ÂØ∫ ¿∞Âapple ’∂
⁄«Ò¡≈ ª Í≈√ Á∆ ◊πapple» È≈È’ ‹∆ Á∂ apple≈‘ ¡≈‘≈ ‹∂ ˙‘ Í≈√ Á∆ ÓÊ≈ ‡∂’ ’∂ ⁄«Ò¡≈,
ª ◊πapple» È≈È’ ‹∆ √Á ’∂ Íπ«¤¡≈, Ì≈¬∆ «√º÷ª ±ø ’¿∞‰ √≈Ë ‘πøÁ≈ ‘À∫Õ ¡apple Ì≈¬∆ ±ø «È√ø◊
’‘π ¡√ª Â∂ «’ √ø◊Ȫ ‘ÀÕ Âª ¿∞√ √≈Ë È∂ ’«‘¡≈ ‹∆ ÓÀ∫ ª ‹º‡ ‘πøÁ≈ ‘ªÕ ª ◊πapple» È≈È’
‹∆ ’«‘¡≈ Ì≈¬∆ ±ø ÿ∂‘∂ ˘ Ú∆ ‹≈‰Á≈ ‘À∫∫Õ Âª appleÂ∆ ’∞ ⁄πºÍ ’apple’∂ Î∂apple ¡≈«÷¡≈ ‹∆ ÂÀ∫ ¿∞√
È≈Ò ’∆ ’øÓ ‘ÀÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ Ì≈¬∆ Áº√∂∫◊≈ ª ’øÓ Ì∆ ’apple ÒÚª◊∂Õ Âª ¿∞√
È∂ ’«‘¡≈, ‹∆ ÿØ¡≈ ‹º‡ ◊πÒ≈Ó Âª Â∞√≈‚≈ ‘˙∫ ‘∆ ‘Ø∫Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ‹∆ ¿∞√ ˘ ◊Ò
È≈Ò Ò≈«¬¡≈ ¡Â∂ ’«‘¡≈ Ì≈¬∆ apple≈‹∆ ‘À∫ ¡Â∂ «Îapple ÿØ‘≈ Ì∆ ⁄appleȪ Â∂ «‚◊ Í«¬¡≈..... (◊πapple»
‹∆ ÿØ‘∂ ˘ Â∂ Úπ√ Á∂ ÍappleÚ≈apple ˘ «Í¤Ò∂ ‹ÈÓ Á≈ ‘≈Ò Á√Á∂ ‘È)......
... ª ÿØ‘∂ ¡appleÁ≈√ ’∆Â∆, ‹∆ «Ó‘appleÏ≈È ‘π‰ √ÀÁ∂ ˘ «ÓÒ≈¬∆¬∂Õ Âª ◊πapple» È≈È’
‹∆ ’«‘¡≈ ÌÒ≈ Ì≈¬∆ ÿØ‘≈ Â∂apple≈ ¿∞√Á≈ Ì∆ Ó∂Ò ’apple≈¬∆¡À∫◊∂Õ Âª √Ã∆ ◊πapple» È≈È’ ‹∆ ÓÀ˘
Íπ«¤¡≈ «’ Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ «’√ Âappleª Óapple‹∆ ‘ÀÕ Âª ÓÀ∫ ¡≈«÷¡≈, ◊apple∆Ï «ÈÚ≈‹ ‹Ø Â∞√≈‚∆
apple‹≈«¬ ‘ØÚ∂ √Ø ’apple∆¬∂Õ Âª ÓÀ∫ ◊πapple» È≈È’≈ ‹∆ ¡≈«÷¡≈, «’ appleÓ∂√πapple Á≈√≈ Â∂apple∆ «’¡≈ Óapple‹∆
‘ÀÕ Âª appleÓ∂√πapple Á≈√ Í≥‚ È∂ ’«‘¡≈, ‹∆ ◊apple∆Ï «ÈÚ≈‹ ÓÀ˘ «’appleÍ≈ ’apple∆¬∂ Â∂ È≈Ó Á∆ Ò≈‹
apple÷∆¬∂, ª ◊πapple» È≈È’ ‹∆ ¡≥◊ È≈Ò Ó∂Ò Ò«¬¡≈ ¡apple ’ø· È≈Ò ‹Á Ò≈Ô≈ ª appleÓ∂√πapple Á≈√
Á≈ ÏÀapple≈◊ ¤∞‡ ◊«¬¡≈Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈, appleÓ∂√πapple ‘˙ Â∂apple∂ ¡≥◊ √ø◊ ‘ªÕ √Ø ÂÀ∫
’appleÂ≈apple ‹Í‰≈ ¡apple «‹Ê∂ ¡√∆ «ÂÊ∂ ±ø √≈‚∂ È≈Ò ‘∆ ‘À∫ ¡apple √≈ÊØ∫ ‹πÁ≈ È‘∆∫Õ Âª ◊πapple» È≈È’
‹∆ Í≥‚ Á∂ ÍappleÊ≈«¬ √ÏÁ ’«‘¡≈ «Úapple≈◊ «Ú÷∂ ¡apple Ú‚∂ Ú∂Ò∂ ⁄≈apple ÿÛ∆ «ÁÈ ⁄Û∂ :-
¡ÓÒ ◊ÒØÒ≈ ’±Û ’≈ «ÁÂ≈ Á∂Ú‰ ‘≈appleÕ
ÓÂ∆ ’apple‰∞ «Ú√≈«apple¡≈ ÷π√∆ ’∆Â∆ «ÁÈ √≈appleÕ
[«√apple∆ apple≈◊ Ó‘Ò≈ 1 Õ 5 Õ (15)]
ª Í≥‚ √Ã∆ ◊πapple» È≈È’ ‹∆ Í≈√Ø∫ ÁØ∫‘ Úapple∆∫ ¡≈͉∂ ÿapple ˘ appleπ÷√ ‘Ø«¬¡≈Õ ¡apple
Ï≈‰∆ ◊πapple» ‹∆ ’∆ «Ò÷ Ò∆Â∆ Ï‘π √≈apple∆ ¡apple ◊πapple» ‹∆ ˘ ÓÊ≈ ‡∂’ ’∂ ‡π«apple¡≈Õ
ª Ì≈¬∆ ÿØ‘≈ ¡Â∂ Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ √∆ ◊πapple» È≈È’ ‹apple∆ È≈Ò Â∞apple∂¡Â∂ Áapple√∂ ¡Â∂
¡≥«ÓÃÂ∆¬∂ ˘ Â∂ ’appleÓ Á∂Ú≈ ˘ ÷πÙ∆ Á∂ ’∂ Á∆Í≈¨ √«‘apple ¤‚ Âπapple∂Õ Âª Áapple√∂ ‘Ê ‹ØÛ ’∂ «’‘≈,
«Ó‘appleÚ≈È ¡√ª appleº‹ ’apple ÁappleÙÈ È‘∆∫ ’∆Â≈ √Ø Î∂apple Ì∆ ’Á∆ Ó∂Ò ‘Ø√∆Õ Âª √Ã∆ ◊πapple» ‹∆ ’«‘¡≈,
¡≈‘Ø Ó∂Ò ‘Ø√∆ ¡‹ Â∂ Ï∆√ «ÁÈ ’Ø ¡Â∂ Á√ «ÁÈ ‘Øapple Âπ√≈‚∂ Í≈√ apple«‘‰≈ ‘ÀÕ ¡Â∂ ‘π‰ ¡√∆∫
apple÷Á∂ ‘ªÕ Â≈ √ÌȪ È∂ ÓÊ≈ ‡∂«’¡≈, ª Ì≈¬∆ ÿØ‘≈ ¡Â∂ ÓÀ∫ ¡apple ◊πapple» È≈È’ ‹∆ «ÂøÈ∂
Á∆Í≈¨ √«‘apple Â∂ Âπapple∂Õ
«¥Í≈Ò ⁄øÁ ˘ «ÓÒ‰≈
¡apple «¬’ ÍÒ’ Á∂ «Ú⁄ «⁄‘≈apple∆ «ÏÒ≈«¬Â Ó«‘ ¡√∆∫ «ÂøÈ∂ ‹≈«¬ ÷Û∂ ‘ج∂ √Ø ÁØ ’Ø‘
¿∞‹≈Û «Ú⁄ apple√Â∂ ÓÀ ÏÀ· ◊¬∂Õ ¡√∆∫ «ÂøÈ∂ ‘∆ , ¡apple √Ã∆ ◊πapple» È≈È’ ‹∆ Á∆ √Ó≈Ë Ò◊ ◊¬∆,

392
¡apple ÁØ «ÁÈ √Ó≈Ë Ò◊∆ apple‘∆ ¡Â∂ Á∂Ú∂∫ ¡√∆ ÏÀ·∂ apple‘∂Õ √Ø ‹ª Á»‹≈ «ÁÈ ‘Ø«¬¡≈ ª ◊πapple» ‹∆
Á∂‘ «Ú⁄ ¡≈¬∂ ª ¡√ª ÓÊ≈ ‡∂’Ô≈ ª ◊πapple» ‹∆ ’«‘¡≈; apple≈‹∆ ‘Ø Âª ¡√ª ’«‘¡≈ ‹∆ Â∂apple∆
«Ó‘apple ª ¿∞ÊÀ «¬’ ‡ØÌ≈ √∆ √Ø ¿∞√ ¡≈÷∂ «√ÙÈ≈È ’∆Â≈ ¡apple ˙Ê∂ «¬’ «√º÷ ÷Âapple∆ apple«‘øÁ≈
√∆ √Ø ˙‘ Ì∆ ˙Ê∂ ‘∆ Ú≈appleÂ≈ Ì‹È ÂÍ ’appleÈ≈ ¡ªÚÁ≈ √∆ ‹Ø ˙√∂ ‡ØÌ∂ ⁄≈apple ÿÛ∆ apple≈ apple«‘øÁ∆
¡≈Ú‰≈ ¡Â∂ ¡≈͉≈ «Ï¿∞‘≈apple ’apple ’∂ ⁄Ò≈ ‹ªÁ≈ √∆ ¡apple ‹ª Î∂apple ÿÛ∆ «ÁÈ apple‘∂ ª Î∂apple
˙√ Á∆ «Áz√‡∆ «Ú⁄ ¡≈¬∂ ª ÓÈ «Ú⁄ «Ú⁄≈apple ’∆Â∆ ‹Ø √ø ÌÒ∂ ‘È Íapple Ì≈¬∆ ’∞fi ÍÃ√≈Á
ÒÀ ⁄Ò∆¬∂ ª «appleÁ∂ «Ú⁄ «Ú⁄≈apple∆ ‹Ø Ì≈¬∆ «‹‘Û≈ ÓÀ∫ ÷π¡≈‹∂ Á∂ «Ú⁄ Í≈Ú‰ ˘ «Ò¡≈ÚÈ≈
√ج∆ ÒÀ ⁄Ò√ªÕ √Ø «Îapple √∂apple «¬’ Ó«·¡≈¬∆ ÒÀ ’∂ ◊πapple» È≈È’ ‹∆ Á∂ ¡◊∂ ¡≈‰ ÓÊ≈ ‡∂«’¡≈
¡Â∂ ’«‘¡≈, √≈Ë ‹∆ ÍÀapple∆∫ Í«¬¡≈Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ Ì≈¬∆ √«Â ’appleÂ≈apple ‘∂ Ì≈¬∆
√«Â ’appleÂ≈appleÕ ¡≈¿∞ Í≈¬∆ «¥Í≈Ò ⁄øÁ apple≈‹∆ Â∂ ‘Ø ¡Â∂ Ì≈¬∆ Ó»Ò ⁄øÁ Â∞Ó≈apple≈ «ÍÂ≈ ÂØ apple≈˜∆
‘À ¡apple Ó≈Â≈ Â∂apple∆ √apple»ÍØÕ Âª «¥Í≈Ò ⁄øÁ ‘º’≈ Ϻ’≈ apple«‘ «◊¡≈ ¡Â∂ ÍÃ√≈«Á ¡◊∂ apple«÷¡≈Õ
ª ÍÃ√≈«Á ◊πapple» È≈È’ ‹∆ ÒÀ ’∂ √≈˘ «ÁºÂ≈ ¡Â∂ ¡√∆∫ Ìπ÷∂ ¡≈‘∂ √Ø ¡√ª Á𑪠ÍÃ√≈«Á ÷≈Ë≈Õ
Ù≈‘ √π‘≈◊È ˘ «ÓÒ‰≈
.... Î∂apple ◊πapple» ‹∆ √ÀÒ ’appleÁ∂ ’appleÁ∂ «¬’ Ù«‘apple ‹≈«¬ «È’Ò∂, ¡apple «¬’√ Ïπ„∆ Á∂ ÿapple
‹≈«¬ apple‘∂Õ Âª ¿∞√ √«‘apple «Ú÷∂ «¬’ ¯’∆apple apple«‘øÁ≈ √∆ ¡apple «‹√ apple≈ ⁄øÁ ⁄Û∂ ¿∞√ «ÁÒ ¿∞√
Î’∆apple ’À Ï‚∆ ‘‹»Ó «¬’·∆ ‘πøÁ∆ √∆ ¡Â∂ ÒØ’ Șapple Â∂ «È¡≈Óª «Ò¡ªÚÁ∂ √∂, ¡apple È◊≈apple∂
ÈΩϪ Ú‹Á∆¡ª ‘À√ÈÕ ¿∞√ Á∂ «¬’ Úº‚≈ Ó∂Ò≈ Ò◊Á≈ √∆ ¡Â∂ ‹∂ ’ج∆ Íπ¤∂ ‹Ø ¡‹ «¬√
Á∂ «’¡≈ ‘À ª ÒØ’ ’«‘È ‹Ø «¬‘π Î’∆apple ¡≈÷Á≈ ‘À ‹Ø ⁄øÁ apple≈ ˘ Ó∂apple∂ ÿapple Ù‘π ¡≈ÚÁ≈
‘À ¡apple ÎÒª Á∆ √∂‹ «Ú¤ªÚÁ≈ ‘À, ¡apple apple≈ √≈apple∆ ÏÀ·≈ apple«‘øÁ≈ ‘À ¡Â∂ ¡≥Áapple «’√∂ ˘ ‹≈‰
È‘∆∫ Á∂∫Á≈ ¡Â∂ È «’√∂ ˘ Á∆Á≈apple Á∂∫Á≈ ‘ÀÕ ¡À√∆ apple«‘ ˙‘ Î’∆apple apple«‘øÁ≈ ‘À √∆Õ √Ø ‹≈ «¬’
ÿÛ∆ «ÁÈ apple«‘¡≈ ª Ù«‘apple «Ú⁄ ÏÛ≈ ÙØapple Ó«⁄¡≈ ¡Â∂ ¿∞√ «ÁÈ ⁄øÁ apple≈ √∆ ª ¿∞√
Ïπ„∆ Ó≈¬∆ È∂ ÍÃ√≈«Á «Â¡≈apple ’apple ’∂ √Ã∆ ◊πapple ‹∆ Á∂ ¡◊∂ ¡≈«¬ ‘Ê ‹ØÛ ¡apple ’«‘¡≈, ◊πapple»
‹∆ ÍÃ√≈«Á «Â¡≈apple ‘ÀÕ Âª √Ã∆ ◊πapple» ‹∆ È∂ ’«‘¡≈ Ó≈¬∆ ‹∆ ÍÃ√≈«Á Ì∆ Í≈«¬ ÒÚª◊∂ Íapple √‘apple
«Ú⁄ Ë»øÓ ’∂‘∆ ‘ÀÕ Âª ¿∞√ Ïπ„∆ È∂ ¡≈«÷¡≈ ◊πapple» ‹∆ «¬Ê∂ «¬’ √‘π √π‘≈◊‰ Î’∆apple apple«‘øÁ≈
‘À ¡Â∂ ˙‘ ¡≈÷Á≈ ‘À «’ ‹Ø Ó∂apple∂ ⁄øÁ apple≈ ˘ √‘π ¡≈ÚÁ≈ ‘À √Ø ¡‹ ¿∞√ Á∂ ÏÛ∆ Ù≈Á∆ ‘À◊∆
‘À ‹∆Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈ ⁄ÒØ Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ Â∂ ÓappleÁ≈È≈ ¡√∆∫ Ì∆ ¿∞√ Á∂ ‚∂apple∂ ⁄Ò∆¬∂
¡Â∂ ¡Â∂ √‘π √π‘≈◊‰ Á≈ Á∆Á≈apple ’apple∆¬∂Õ Âª ◊πapple» ‹∆ Ì∆ ¿∞√ Á∂ ÁappleÚ≈‹∂ Íapple ‹≈«‘ ÷Û∂ ‘ج∂
¡Â∂ ¡◊∂ Ú‚∆ ‘‹»Ó ÷Û∆ ‘À ¡apple ¡≥Áapple «’√∂ ˘ ‹≈‰ È‘∆∫ Á∂∫Á≈ Â∂ ‹Ï ◊πapple» ‹∆ Ì∆ ¿∞√
Á∂ Á∆Á≈apple Ú≈√Â∂ ¡≥Áapple ⁄Ò∂ ª ÒØ’ª ˘ ◊πapple» ‹∆ ˘ ¡≥Áapple ‹≈Ú‰ È≈ «ÁÂ≈ ª ◊πapple» ‹∆ È∂
ÁappleÚ≈È≈ ˘ ’«‘¡≈ , Ì≈¬∆ Â∞√∆∫ ¡≥Áapple ‹≈«¬ ’apple ’‘Ø, ‹Ø «¬’ ¯’∆apple Â∞Ó≈apple∂ Áapple√È Á∆Á≈apple
Ú≈√Â∂ Ï≈‘apple ÷Û∂ ‘È Âª ÁappleÚ≈Ȫ È∂ ¡≥Áapple ‹≈«¬ ’apple ¿∞√ Ù‘π √π‘≈◊‰ Î’∆apple ’Ø ’‘≈,

393
‹Ø ÂπÓ≈apple∂ Á∆Á≈apple Ú≈√Â∂ Ï≈‘apple ¡≈¬∂ ‘ÈÕ Âª √‘π √π‘≈◊‰ È∂ ’«‘¡≈, «’ ¡‹ ÓÀ∫ ¡≈͉≈
Á∆Á≈apple «’√∂ ˘ È‘∆∫ Á∂‰≈ ’ÔØ∫ «’ Ó∂ ¡≈͉∂ Ù‘π ’≈ Á∆Á≈apple ’appleÈ≈ ‘ªÕ ª ÁappleÚ≈È È∂ ¡≈«¬
’apple ’‘≈ ‹∆ ˙‘ ’«‘øÁ≈ ‘À ¡‹ ÓÀ∫ ¡≈͉∂ Ù‘π ’≈ Á∆Á≈apple ’appleÁ≈ ‘ª «¬√ Ú≈√∂ ¡‹ Á∆Á≈apple
«’√∂ ’Ø Á∂Ú‰ È‘∆∫Õ Âª √Ã∆ ◊πapple» È≈È’ ‹∆ È∂ ’«‘¡≈ ⁄Ò Ì≈¬∆ Ï≈Ò≈ Â∂ ÓappleÁ≈È≈ «¬Ê∂
’∞fi È‘∆∫ «¬‘ √Ì fi»·≈ ‘∆ √ª◊ ‘À «¬√ ˘ ¡‹∂ ¡≈͉∂ √‘π ’≈ ≈Á∆Á≈apple È‘∆∫ ‘Ø«¬¡≈ ¡Â∂
‹∂ «¬√ ˘ ¡≈͉∂ √‘π ’≈ Á∆Á≈apple ‘πøÁ≈ ª «¬‘π ‘apple Ïπapple’∂ ¡≥Áapple √‘π ˘ ‹≈‰Á≈Õ Âª «Îapple
√Ã∆ ◊πapple» È≈È’ ‹∆ ˙Ê∂ ⁄Ò ’∂ «¬’ Í‘≈‚∆ ¿∞Íapple ‹≈«¬ ÏÀ· ª ’∞Áapple √Ã∆ ÍappleÓ∂√apple ‹∆ ’∆
È≈Ò Ó∂Ò∂ «Ú⁄ ÏÛ∆ ÒÛ≈¬∆ ‘ج∆ ¡apple ’¬∆ ¡≈Í√ «Ú⁄ ÒÛ Óج∂ ¡apple ’ج∆ fiø‚∂ ÏÀ·’ª ¿∞·≈«¬
’apple ÒÀ «◊¡≈Õ ¡apple ’ج∆ È◊≈apple∂ ÒÀ «◊¡≈ ¡Â∂ Ó∂Ò≈ ¿∞√ Î’∆apple Á∂ Ò◊‰Ø∫ apple«‘ «◊¡≈ ¡apple ÒØ’
ÏØÒ ¿π·∂ ‹Ø «¬‘π Î’∆apple fi»·≈ ‘À ¡apple fi»· ’≈ √ª◊ ’appleÁ≈ √∆ ¡Â∂ «Îapple «Â√ Î’∆apple ˘ ’ج∆
Óπ‘ Ò≈Ú∂ È‘∆∫Õ ‹ª Ó‘∆È≈ ◊π‹«apple¡ª ª ◊πapple» ‹∆ Î∂apple ¿∞√ Á∂ ÿapple ¡≈¬∂ ¡Â∂ ¿∞√ Ù«‘apple «Ú⁄
Î∂apple ¿∞√ Ó≈¬∆ Á∂ ÿapple ¡≈«¬ apple‘∂Õ Âª ¿∞√ «ÁÈ ⁄øÁ apple≈Â∆ √∆ ¡Â∂ ¿∞√ Î’∆apple Á∂ ÿapple Ó∂Ò≈
‘Ø«¬˙ È≈‘∆∫Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ’«‘¡≈, Ïπ„∆¬∂ ¡‹ Ó∂Ò≈ ¿∞√ Î’∆apple Á∂ ’ÔØ∫ È‘∆∫ ‘Ø¡≈Õ Âª
¿∞√ Ïπ„∆ È∂ ’‘Ô≈ ◊πapple» ‹∆ ¿∞√ Î’∆apple Á≈ ‘π‰ Ïπapple≈ ‘≈Ò ‘À ¡Â∂ Â∂apple∆¡ª »ø ‹≈‰À, ˙‘ Î’∆apple
fi»·≈ √ª◊ ’appleÁ≈ √∆, ‹Ø fi»· ’≈ fi»· ‘∆ ‘Ø«¬ ◊«¬¡≈ ‘ÀÕ √Ø ‹ª «’ÂÈ∂ ’∞ «ÁÈ ◊π‹apple ͬ∂
ª «¬’ «ÁÈ ◊πapple» ‹∆ Ù«‘apple ÓÀ∫ ⁄Ò∂ ‹ªÁ∂ √∂Õ Âª «¬’ ¨Ò≈ Òø◊Û≈ Ù«‘apple «Ú⁄ Ó≥◊Á≈ √∆
√Ø ◊πapple» ‹∆ ’∂ Í≈√ ¡≈«¬ Í‘πø«⁄¡≈ Â∂ ˙‘ ÷apple≈ ¡Ë∆È ‘Ø«¬¡≈ √∆Õ Âª √Ã∆ ◊πapple» ‹∆ È∂ ¿∞√
¨Ò∂ ÚÒ «Ó‘apple Á∆ Șapple ’∆Â∆ ª ¿∞√ Á∂ ‘Ê ÍÀapple ⁄ø◊∂ ‘𫬠◊¬∂Õ Âª ¿∞‘ ◊πapple» ‹∆ ’∆ ⁄appleÈ∆∫
¡≈«¬ Ò◊≈ ¡Â∂ ’«‘‡≈ ˙√ ‘∂ ◊πapple» ‹∆ ÓÀ∫ Â∞√≈‚∂ È≈Ò apple‘ª◊≈ ‹∆ ª ◊πapple» È≈È’ ‹∆ È∂
’«‘¡≈ √π‰ Í≈¬∆ ‹Ø ’ج∆ ÂÀ˘ Íπ¤∂◊≈Õ ‹Ø Â∂apple∂ ‘Ê ÍÀapple ⁄ø◊∂ «’√ Âappleª ‘ج∂ ‘È, ª ±ø ’‘∆
Ó∂apple∂ ‘Ê ÍÀapple √‘π √π‘≈◊‰ Î’∆apple È∂ «ÁÂ∂ ‘ÈÕ Âª ˙‘ Íπapple÷ ◊πapple» ‹∆ ¡◊∂ ÓÊ≈ ‡∂’ ’∂ Ù«‘apple
«Ú⁄ ¡≈«¬¡≈ ¡Â∂ ‹Ø ’ج∆ ¿∞√ ˘ Íπ¤∂ ª ˙‘ ’«‘¡≈ ’apple∂ ‹Ø ÓÀ˘ ‘Ê ÍÀapple √‘π √π‘≈◊‰
¯’∆apple È∂ «ÁÂ∂ ‘ÈÕ Âª ˙‘ ¨Ò≈ «ÎappleÁ≈ «ÎappleÁ≈ ¿∞√ fi»·∂ ¯’∆apple Á∂ Í≈√ Ì∆ ◊«¬¡≈Õ Âª
¿∞√ Î’∆apple È∂ Ì∆ ¿∞√ ˘ Íπ«¤¡≈ ‹Ø Ì≈¬∆ Â∂apple∂ ‘Ê ÍÀapple «’√ Âappleª ‘¤∂ ‘ج∂ ‘ÀÈ Âª ¿∞√ ¨Ò∂
’‘Ô≈ «’ ÓÀ˘ ‘Ê ÍÀapple √‘π √π‘≈◊‰ Î’∆apple È∂ «ÁÂ∂ ‘ÈÕ Âª ¿∞√ fi»·∂ ¯’∆apple ÈÀ∫ ’‘Ô≈ Ì≈¬∆
˙‘ «’Ê∂ ‘À «‹√ È∂ ÂÀ˘ ‘Ê ÍÀapple «ÁÂ∂ ‘ÈÕ Âª ¿∞√ ¨Ò∂ È∂ ’‘Ô≈ ‹∂ ˙‘ «¬’ Ïπ„∆ Á∂ ÿapple
Ù‘apple «Úº⁄ ÏÀ·∂ ‘ÈÕ √Ø ¿∞√ Á∂ Á∆Á≈apple ’appleÈ∂ Â∂ Ó∂apple∂ ‘Ê ÍÀapple ‘¤∂ ‘ج∂ ‘ÀÈÕ Âª «¬‘ Ï≈ √π‰
’∂ ˙‘ fi»·≈ ¯’∆apple Ì∆ √Ã∆ ◊πapple» È≈È’ ‹∆ ’∆ ÍÀapple∆ ‹≈«¬ Í«¬¡≈ ¡apple ’«‘¡≈, ‘∂ ◊πapple» ‹∆ ÓÀ∫
ÌπÒª ‘ª ¡Â∂ ÓÀ∫ Â∞‘≈˘ ‹≈«‰¡≈ È‘∆∫ √∆Õ ‹∆ ‘π‰ Ó∂apple≈ ◊πÈ≈‘ ÓÚ≈Î ’apple‘π ‹∆Õ Âª ◊πapple»
È≈È’ ‹∆ ’«‘¡≈, √π‰ Ì≈¬∆ ±ø √‘π ˘ ‘apple Ïπapple’∂ ¡≥Áapple ‹≈«‰¡≈ ’apple ¡Â∂ √Í ˘ Á∆Á≈apple
«ÁºÂ≈ ’appleÕ ¡apple ¡◊Ò∂ ’≈ Á∆Á≈apple Ì∆ Ò∆Â≈ ’appleÕ Âª ÂÀ˘ √‘π Á≈ Á∆Á≈apple ‘ØÚÀ◊≈ ¡apple ‹∂ ±ø
√ÌȪ «Ú⁄ «¬’ √‘π ˘ ‹≈‰∂∫◊≈ ¡Â∂ ÍappleÓ∂√apple Á∆ ÏøÁ◊∆ ’appleÀ∫◊≈ ÂÏ √‘π ˘ «ÓÒ∂∫◊≈ ª
˙‘ √‘π √π‘≈◊‰ ¯’∆apple √Ã∆ ◊πapple» ‹∆ Í≈√Ø∫ ıπÙ∆ ÒÀ ’apple ¿∞√∆ «‡’≈‰∂ ¡≈«¬ ÏÀ·≈ ¡Â∂ ˙‘ ¨Ò≈

394
’«‘øÁ≈ «Îapple∂ ‹Ø ÓÀ˘ √‘π √π‘≈◊‰ È∂ ⁄ø◊≈ ’Â∆≈ ‘ÀÕ Âª Î∂apple √Í ÒØ’ √‘π √π‘≈◊‰ Á∆ ¿∞√ÂÂ
Ò◊∂ ’appleÈ ¡Â∂ Î∂apple ¿π√ Á∂ Ó∂Ò≈ Ò◊≈ ‘ØÚ‰ ¡apple √Ã∆ ◊πapple» ‹∆ ’∆ «Ó‘apple ’≈ √Á’≈ «Îapple ¿∞√∆
Âappleª È‹apple «È¡≈‹ «È¡≈Óª Ò◊∆¡ª ¡ªÚ‰ ¡Â∂ È◊≈apple∂ ÈΩϪ Ò◊∆¡ª Ú‹‰ ¡Â∂ ˙‘
Ù‘π √π‘≈◊‰ ◊πapple» È≈È’ ‹∆ ’≈ Óπapple∆Á ‘Ø«¬¡≈ ¡Â∂ ˙‘ ‹Ø ÿ≥πÿapple» ¡Â∂ ÓΩÒ∆ Á∂ ¡‡∂ apple÷Á∂
‘È √Ø ¿∞√ Ù‘π √π‘≈◊‰ Á∂ Óapple∆Á ‘À◊∂ ‘È Âª ◊πapple» È≈È’ ‹∆ È∂ ˙Ê∂ «¬’ √ÒØ’ ’«‘¡≈:-
Â∞Ëπ Ì≈ÚÀ ª Ú≈Ú«‘ ◊≈Ú«‘ Â∞Ë Ì≈ÚÀ ‹≈«Ò È≈Ú«‘®
[√ÒØ’ Ó‘Ò≈ 1 Ú≈apple Ó≈fi ’∆ Õ 15® (144)]
«¬‘ √ÒØ’ ’«‘ ’apple √Ã∆ ◊πapple» È≈È’ ‹∆ ˙ÊØ∫ ⁄ÒÁ∂ apple‘∂Õ
√≈÷∆ Á∂Ú È≈Ò
ª √Ã∆ ◊πapple» È≈È’ ‹∆ «‘’ ‘Øapple√ È◊apple ◊¬∂ ¿∞√ ’≈ È≈Ó ‘≈apple» Íπapple Ê≈, ª √Ã∆ ◊πapple»
‹∆ Ì≈¬∆ Ï≈Ò∂ ¡Â ÓappleÁ≈È∂ ˘ √ø◊ ÒÀ ’apple ¿∞ÍÁ∂√ ’appleÂ∂ ‘»¬∂ ◊Ã≈Ó ’∂ Ï≈‘apple «Ïä ’∂ ‘∂· ‹≈«¬
ÏÀ·∂ «Â√ ◊Ã≈Ó ’Ø Á∂Ú ¡◊È Ò◊≈«¬ ‹ªÁ≈ √∆ ¡apple ¿∞È∑ª ÒØ’ª ˘ «È ÈÚ∂∫ ÿapple ω≈¿∞‰∂
ÍÀ∫Á∂ √È ¡Â∂ √Ã∆ ◊πapple» ‹∆ Á∂ Í≈√ ¡≈¬∂Õ ¡apple ÏÛ∆ Ì≈¿∞ Ì◊ È≈Ò ◊πapple» ‹∆ Á∂ ¡≈◊∂ ÓÊ≈
‡∂«’¡≈ ¡Â∂ Î∂apple ¿∞Ȫ È∂ ÌØ‹È Ú≈√Â∂ ¡≥È «Ò¡ªÁ≈ ¡Â∂ ÏÛ∆ Ï∂ÈÂ∆ ’apple’∂ «ÂȪ È∂ ¡apple˜
’∆Â∆Õ √Ø «ÂȪ Á∆ Ï∂ÈÂ∆ √π‰ ’apple ◊»apple» ‹∆ «¥Í≈ ’appleÂ∂ ̬∂Õ ‹Ø ÏÛ∂ «¥Í≈ ’∂ √ÓπøÁz ‘È
ª √Ã∆ ¡apple √Ì≈ ÍË≈ ’∂ ÒØ’ ÏÛ∆ Ì≈ÚÈ∆ √∂∫ √∂Ú≈ ’appleÂ∂ ‘À∫Õ ¡apple √Ã∆ ◊πapple» È≈È’ ‹∆ ’∆
ÍÃ∆ ’appleÂ∂ ‘À∫Õ √Ø ‹ª ˙‘ «ÁÈ ¡≈«¬¡≈ ª √Ì ÒØ’ «¬’º·∂ ‘Ø«¬ ’apple ◊πapple» ‹∆ Í≈√ ¡≈¬∂Õ
¡apple ’«‘‰∂ Ò≈◊∂, ‘∂ Ó‘ª ÍπappleÙØ «¬Ê∂ ¡⁄≈È’ ¡◊ Ò◊ ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ «¬√ Ú≈√Â∂ «¬Èª ÿappleª
˘ ¤‚ ’∂ ⁄Ò∂ ‹ªÁ∂ ‘ª ¡apple «¬‘ ÿappleª Á∂ ¡√Ï≈Ï ÒÁ ’∂ ¡√∆∫ ‡πapple ‹ªÁ∂ ‘ª ‘Øapple ¡√≈˘ «’√∂
Á≈ ‚apple ÌΩ È‘∆∫ Íapple ¡◊È Ò◊≈«¬ ’apple √≈Û ‹ªÁ≈ ‘À √Ø ¡√∆∫ «¬√∂ Ú≈√Â∂ «¬ÊØ∫ ⁄Ò∂ ‹ªÁ∂
‘ª ¡apple ‘Øapple ¡√Ê≈È ◊π‹≈apple≈ ’apple √¡ÚªÁ∂ ‘ª ¡Â∂ Î∂apple ¡≈‰ ’∂ ÿapple ω≈«¬ ’apple apple«‘øÁ∂∂ ‘ªÕ
«¬√ Ú≈√Â∂ ¡≈Í √≈‚∂ È≈Ò ‘∆ ⁄Ò∆¬∂ ¡≈ ¡≈Í ’∆ √∂Ú≈ ’appleª◊∂ ¡≈Í Í»appleÈ √ø ‘Ø «‹√
Âappleª ¡≈Í Á∆ apple‹≈«¬ ‘À √ج∆ ’apple∆¬∂Õ ¡≈Í Íapple¿∞Í’≈apple∆ ‘Ø √Ø «¬‘ Ï≈ √π‰ ’apple √Ã∆ ◊πapple» È≈È’
‹∆ «¥Í≈ Á∂ √ÓπøÁz ’«‘Â∂ ̬∂ Ì≈¬∆ Â∞√∆∫ ◊πapple» ’∂ «√º÷ ‘ØÚ‘π ª Î∂apple Â∞‘≈‚∂ ÿapple È‘∆ √ÛÈ◊∂Õ
¡apple ‹∂ √«ÂÈ≈Óπ ’≈ «√ÓappleÈ ’apple‘π◊∂ ª Â∞√≈‚∂ √Ì ‚apple ÌΩ∫ Á»apple ‘Ø ‹≈ÚŒ‰◊∂ ¡apple ÓÈ Ïª¤Â
√π÷ Í≈Ú‘π◊∂ ¡apple √ªÂ √øÂØ÷ «Ú⁄ ¡ÍÈ∂ ¡ÍÈ∂ ÿappleª ÓÀ∫ Ï√Â∂ apple‘Ø◊∂ ¡Â∂ ¡‹ ÂØ∫ ÒÀ’∂ ¡◊∂
¡◊È È‘∆∫ Ò◊∂◊∆Õ Íapple «¬Ê∂ ËappleÓ √≈Ò ÏÛ∆ √πøÁapple ω≈ÚØ ¡Â∂ √øÂØ∫ ’∆ ¡apple ¡≈¬∂ ¡«ÂÊØ∫∫

395
’∆ √∂Ú≈ «‘ È≈Ò ’«apple¡≈ ’appleØÕ Â≈ ¿∞È∑ª ÒØ’ª È∂ ’«‘¡≈ Ï‘π ÌÒ≈, ¡apple ‘∂ ◊πapple» ‹∆ ‘Ó
¡≈Í Á∂ «√º÷ ‘ØÚ«‘ø◊∂ ‹∆Õ Âª ˙‘ ÒØ’ √Ì «¬’ºÂz ‘Ø«¬ ’apple «√÷ ‘ج∂ ¡Â∂ Á»√apple∂ Ã◊Ã≈Ó ’Ø Ì∆
È‘∆∫ ◊¬∂, ˙Ê∂ ‘∆ apple‘∂Õ √Ø ‹ÁØ∫ ˙‘ «ÁÈ ¡≈«¬¡≈ «‹√ «ÁÈ ¡◊«È Ò◊Á∆ ‘πøÁ∆ √∆ ª
˙√ «ÁÈ «¬√Âz¡ª Â∂ Íπapple÷≈ ¡apple ÒÛ’∂ Ï≈Ò∂ √Ì ÍappleÚ≈apple ◊πapple» ‹∆ Á∂ Í≈√ ¡≈«¬¡≈ ¡Â∂
’«‘˙ È∂, ‘∂ ◊apple∆Ï «ÈÚ≈‹ ¡‹ «¬Ê∂ ¡◊ Ò◊‰∆ ‘ÀÕ √≈˘ «’¡≈ ‘π’Ó ‘ÀÕ Âª ◊πapple» È≈È’
‹∆ È∂ ’«‘¡≈, Í≈¬∆ √Ì «¬’ºÂz ‘Ø«¬ ’apple √ÂÈ≈Ó ÍappleÓ∂√apple Á≈ ‹≈Í ‹Í‘πÕ Âª ÒØ’ª È∂
¡≈͉∂ ÿappleª Ê∆ ’ج∆ Ú√ ’º„∆ ¡apple «’√∂ È∂ ’ج∆ Ú√ ȑ∆∫ ’„∆ «¬’ºÂz ‘Ø«¬ ’apple √Ì
ÒØ’ ‚appleÁ∂ Ó≈apple∂ ◊πapple» È≈È’ ‹∆ Á∂ Í≈√ ¡≈«¬ ÏÀ·∂ ‹ª ¡◊È Ò◊‰∂ Á≈ Ú∂Ò≈ ‘Ø«¬¡≈, ª
¿∞Ȫ ÒØ’ª È∂ Á∂«÷¡≈ ‹Ø «¬’ Á∂¿∞ ‘À ¡apple ÏÛ≈ «Ïapple’≈Ò √Úapple»Í ‘À ¡apple ¡√Ó≈È Á∂ È≈Ò
¿∞√ Á≈ «√apple ‘À ¡apple ÍÀapple ¿∞√ Á∂ ˜Ó∆È «Ú⁄ Șapple ¡ªÚÁ∂ ‘È Â∂ ’≈Ò≈ appleø◊ ÏÛ≈ «Ì¡≈È’
‘À ¡apple Ò≈Ò ÒØ‘∂ Á∆ «È¡≈¬∆∫ ¡÷∆¡ª ‘ÀÈ ¡apple ÏÛ≈ ◊π√∂ Á≈ Ì«apple¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ¿∞Ȫ ÒØ’ª Á∆
Âapple¯ ¡ªÚÁ≈ ‘À ¡Â∂ «¬ ¡≈÷Á≈ ‘À «’ ¡◊∂ ª Ó∂apple∂ ‚apple ’apple’∂ «¬‘π ÒØ’ «È’Ò ‹ªÁ∂ ‘À√È
Â∂ ÓÀ∫ «¬Èª Á∂ ÿappleª ˘ √≈ÛÁ≈ √ª ¡apple ‘π‰ «¬Èª È∂ Ó∂apple≈ ‚apple ¤‚ «ÁºÂ≈ ‘À ¡Â∂ «¬‘π ÏÀ·∂
‘ÀÈ «¬Ê∂ ‘∆ ªÂ∂ ¡Ï ÓÀ∫ «¬È≈ ˘ √≈Ûª◊≈Õ √Ø ‹Ï ÒØ’ª È∂ Á∂Ú ¡ªÚÁ≈ Á∂÷Ô≈ ª √ÌÈ≈
Á∂ Ó»ø‘ Í∆Ò∂ ‘∆ ‘Ø ◊¬∂ ¡Â∂ Êapple Êapple ͬ∂ ’øÏÁ∂ ‘ÀÈ ¡apple ‘Øapple ¿∞Ȫ ˘ ’∞fi √»fiÁ≈ È‘∆∫Õ «¬‘Ø
’«‘øÁ∂ ‘È «’ ‘π‰ Óج∂ ’∂ Óج∂Õ ¡Â∂ ˙‘ Á∂Ú ¡≈͉∂ ÁøÁª «Ú⁄ ‘Ø·ª ˘ ⁄Ï≈Á∂ ‘À Â∂ ‹∆Ì
˘ √Ú≈appleÁ≈ ‘À Â∂ ‘Ê «Ú⁄ ÏÒÁ∆ ¡◊ Ò¬∆ ¡ªÚÁ≈ ‘À Ó≈ÈØ √ÌȪ Á≈ ’≈Ò ‘À ¡Â∂ ÒØ’
’«‘øÁ∂ ‘È ‘∂ ◊πapple» ‹∆ ¡◊∂ ̺‹ ‹ªÁ∂ √ª ª Ï⁄ apple«‘øÁ∂ √ª Â∂ ‘π‰ Ì‹ ’∂ ‹≈‰ ’∆ ’ج∆
Ê≈ Ò‘∆∫ ª Â∂ ‘∂ √ø ‹∆ ¡Ï «’appleÍ≈ ’appleØ ¡apple √≈‚∆ apple«÷¡≈ ’appleØÕ Âª ◊πapple» È≈È’ ‹∆ È∂
Á∂«÷¡≈ ‹Ø Èapple È≈apple∆ √Ì ‚apple Á∂ Ó≈apple∂ ¡Ë∆apple‹∆ ‘ج∂ apple‘∂ ‘È ¡Â∂ ’øÏÁ∂ ‘ÈÕ √Ø ÒØ’ª Á∆ ÂappleÎ
Áπ÷∆∆ Á∂÷ ◊πapple» ‹∆ Á∂¿∞ Á∆ ÚÒ Á∂«÷¡ª ª ◊πapple» ‹∆ ’∆ «Áz√«‡ ¿∞√ Á∂Ú Â∂ ÍÛ∆ ª ˙‘
Á∂Ú Ó»apple¤≈ ‘Ø«¬ ’apple «◊apple Í«Û¡≈Õ «‹√ Âapple∑ª «ÚappleØÒ∂ «Ú⁄Ø∫ ÷≥Ï «‚º◊ ÍÀ∫Á≈ ‘À ¡apple «‹√ Âapple∑ª
Íπapple≈‰≈ «Ïä ÍÚ‰ Á∂ Ï∂◊ È≈Ò «‚◊ ÍÀ∫Á≈ ‘ÀÕ ¡Ωapple ¡À√≈ «‚«◊˙√π ‹Ø ’∞¤ ÏπË È apple‘∆˙√πÕ
Â∂ ◊πapple» È≈È’ ‹∆ √ÌȪ ¿∞Íapple «¥Í≈ ’apple‰∂ Ú≈Ò∂ ‘ÀÈ ¡Â∂ «ÂzÒØ’∆ ’∂ √π÷Á≈«¬’ ‘ÀÈÕ √Ø
¿∞√ Á∂Ú ˘ «‚◊«Á¡ª Á∂÷ ’apple Ó‘≈apple≈‹ ‹∆ ˘ Á«¬¡≈ ¡≈¬∆Õ ¡apple «‹√ Ú∂Ò∂ ˙‘ Á∂Ú
«‚«◊¡≈ ª ¿∞√ Ú’Â ¿∞√ Á≈ «√apple ◊πapple» ‹∆ Á∂ ⁄appleÈ≈ Í≈√ «‚«◊¡≈ √∆Õ Âª ◊πapple» È≈È’
‹∆ È∂ ¿∞√ Á∂ «√apple ˘ ¡≈͉≈ ⁄appleÈ ¤∞‘≈«¬¡≈Õ «‹‘Û≈ ⁄appleÈ Ó‘≈apple≈‹ ‹∆ ’≈ √Ì «√÷ª
√øÂ≈ ’≈ √π÷Á≈¬∆ ‘ÀÕ √Ø «‹√ Ú∂Ò∂ ¿∞√ Á∂ Á∂Ú Á∂ «√apple ˘ ◊πapple» ‹∆ ’≈ ⁄appleÈ ¤∞«‘¡≈ ª ¿∞√
Á∂Ú Á∆ Ó»apple¤≈ ÷πÒ∑ ◊‘∆ Â∂ √π⁄∂ ‘Ø«¬ ◊«¬¡≈Õ ¡apple ¿∞· ’apple ◊πapple» ‹∆ ’∆ ⁄appleÒ∆ ¡≈«¬ Ò◊≈
¡apple «‹√ Âapple∑ª Óج∂ ÍπappleÙ ˘ √ø‹∆ÚÈ∆ ‘≈Ê ¡≈ÚÀÕ Âª ⁄ÀÂøÈ ‘Ø«¬ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ «¬√∂ Âapple∑ª ◊πapple»
‹∆ Á∂ ⁄appleÈ≈ «Ú⁄ ¡≈«¬ ¡≈͉≈ «√apple apple«÷¡≈ ¡Â∂ ◊πapple» ‹∆ ’≈ Â∂‹ ÍÃÂ≈Í Á∂÷ ’apple ÏÛ≈
Á∆È ‘Ø«¬¡≈ ¡Â∂ ’«‘‰ Ò◊≈ ‘∂ ÍÃÌ» ‹∆ ÓÀ∫ Â∞√≈‚∆ √appleÈ ‘Ø∫ Ó∂apple∆ apple«÷¡≈ ’apple‘π Ó∂apple≈ ¡Íapple≈Ë
«÷Ó≈ ’apple‘πÕ

396
√≈÷∆ ¡«‹ºÂ∂ È≈Ò
.... ª √Ã∆ ◊πapple» È≈È’ ‹∆ ‹ªÁ∂ ‹ªÁ∂ √ÓπøÁz Á∂ «’È≈apple∂ ‹≈«¬ ÏÀ·∂Õ Âª ¡«‹ºÂ∂ È∂
√π«‰¡≈ ‹Ø ◊πapple» È≈È’ ‹∆ ÎÒ≈‰∆ ‹◊≈ ¡≈¬∂ ‘ÈÕ Âª ¡«‹ºÂ∂ ˘ ’apple˜ Á∂Á Á∆ Ï‘π ˜apple»appleÂ
‘À √∆ ¡Â∂ Ù≈‘π È∂ ¡«‹ºÂ∂ ˘ appleØ’ ¤«‚¡≈ √∆Õ Âª ¡«‹ºÂ∂ Ù≈‘ ˘ ’«‘¡≈ «’ ÓÀ∫ ¡≈Í ◊πapple»
‹∆ ˘ ÓÒ ¡≈Úª, Â≈ ¿∞√ È∂ ¡«‹ºÂ∂ ˘ Ì∂‹ «ÁºÂ≈Õ Âª «Îapple ¡«‹ºÂ≈ ◊πapple» È≈È’ ‹∆ Á∂ Í≈√
¡≈«¬¡≈ ¡Â∂ ¡≈«¬ ’apple ◊πapple ‹∆ Á∂ ¡◊∂ ÓºÊ≈ ‡∂«’¡≈Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ‹∆ È∂ ’«‘¡≈,
¡«‹º«Â¡≈ √π÷ ‘ÀÕ Âª ¡«‹Â∂ ’«‘¡≈ √Ã∆ ◊πapple» ‹∆ Â∂apple≈ √Á’≈ √π÷ ‘À ‹∆Õ √Ø ‹ª «’ÂÈ∂ ’∞
«ÁÈ ◊π‹apple∂ ª ¡«‹Â∂ Á∂ ÓÈ «Ú⁄ ¡≈¬∆ «’ ÓÀ∫ «¬Ú∂∫ «¬√ Î’∆apple È≈Ò «¬ÂÈ≈ «⁄apple apple«‘¡≈
‘ª ¡Â∂ «¬Ú∂∫ ‘∆ ÓÀ∫ «¬√ Á∆ «÷‹Ó ’∆Â∆Õ «¬’ √Ω appleπ«Í¡≈ ÓÀ∫ √≈‘π Á≈ Á∂‰≈ ‘À ¡Â∂ ¿∞√
È∂ Ó∂apple∂ Ï«⁄¡ª ˘ ¡apple Ó∂apple≈ ’ØÛÓª Í’Û apple÷¡≈ ‘À√π ¡Â∂ ÓÀ∫ Î’∆apple Á∂ Í≈√ ‘≈Õ Âª √Ã∆ ◊πapple»
È≈È’ Á∂Ú ‹∆ È∂ ¡«‹ºÂ∂ Á∂ ÓÈ Á∆ ‹≈‰ ’∂ ¡≈«÷¡≈ ‘À ¡«‹º«Â¡≈ «◊‰Â∆¡ª «Ú⁄ ’ÔØ∫
Í«¬¡≈ ‘À∫ ¡Â∂ Ï‘π ’≈Û≈ «’ ’appleÁ≈ ‘ÀÕ ¡apple «’¡≈ Â∂apple∆ ÷Ïapple ‘À ¡Â∂ ¡«‹«Â¡≈ Â∂apple∂
¡≈ÂÓ∂ «’¡≈ ÚappleÂ∆ ‘ÀÕ Âª Î∂apple ¡«‹ºÂ∂ È∂ ’«‘¡≈, ‘∂ ◊πapple» ‹∆ Â∞√∆∫ ¡≥Âapple ’∆ √Ì ’∞¤ ‹≈‰Â∂
‘Ø ‹∆ ¡apple Â∞‘≈‚∂ ’ØÒØ∫ ’∞¤ ¤∞«Í¡≈ È‘∆∫ ‹∆Õ Âª ◊πapple» ‹∆ È∂ ’«‘¡≈ ¡«‹º«Â¡≈ ¿∞√ ‹◊ª
‹≈«¬ ’apple ¡apple «Ó‡∆ Á∆ „∆Ó ¿∞·≈¬∆ ª appleπͬ∂ «◊È∂ ª √◊Úª ÁØ appleπͬ∂ ÒÀ ¡ªÁ∂ ‘ÈÕ Âª
«Îapple ◊πapple È≈È’ ‹∆ Á∂ Í≈√ ¡≈«¬¡≈Õ Âª ◊πapple» È≈È’ ‹∆ È∂ ’«‘¡≈ ¡«‹º«Â¡≈ appleπͬ∂ Ò∆Â∂
‘ÈÕ Âª ¡«‹ºÂ∂ È∂ ’«‘¡≈ ¡≈‘Ø ◊πapple» ‹∆ ÓÀ∫ appleπͬ∂ ÒÀ ¡ªÁ∂ ‘ÈÕ Âª «Îapple ◊πapple» È≈È’ ‹∆
’«‘¡≈ ¡«‹º«Â¡≈ appleπͬ∂ «◊‰ ’∂ ÍÒ∂ ÏÈ ÒÀ ª ¡«‹ºÂ∂ ’«‘¡≈ ÌÒ≈ ◊πapple» ‹∆ ª «Îapple
¡«‹ºÂ∂ È∂ appleπͬ∂ «◊È∂ ª √◊Úª ÁØ appleπͬ∂ ÿ‡ ◊¬∂Õ Âª ¡«‹ºÂ≈ ‘Àapple≈È ‘Ø«¬¡≈ ¡Â∂ ’«‘˙√π
ÓÀ∫ ¿∞ √◊Ø∫ Ï‘π appleπͬ∂ Ò∆Â∂ ‘À√È Íapple «¬ÊØ∫ √◊Ø∫ ÁØ appleπͬ∂ ‘Øapple ÿ‡ ◊¬∂ ‘ÈÕ Âª ◊πapple» È≈È’
‹∆ ’«‘¡≈, ¡«‹º«Â¡≈ ±ø ¿∞Ê∂ ‘∆ ‹≈«¬ ’∂ apple÷ Á∂Õ √Ø ‹Á ¡«‹ºÂ∂ È∂ ˙Ê ‹≈«¬ ’∂ Á∂«÷¡≈
ª ÁØ appleπͬ∂ ͬ∂ ‘ج∂ Á∂÷∂ ª ¡«‹ºÂ∂ È∂ ÁØ appleπͬ∂ ÒÀ ’∂ √Ã∆ ◊πapple» ‹∆ ¡◊∂ ÓÊ≈ ‡∂«’¡≈ ¡apple ¡≈«¬
’apple ◊π» ‹∆ Á∆ ¿∞√ÂÂ∆ ’appleÈ Ò◊≈Õ
’≈appleÂ≈apple Íπapple Ú≈Í√∆
.... Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ ‹∆ ’‘À «’ √π‰Ø √≈Ë √ø◊ ‹∆ √Ã∆ ◊πapple» È≈È’ Á∂Ú ‹∆ ’∆¡ª
’Ê≈ «Ï¡≥ ‘À∫ ¡apple ‹∂ ’ج∆ apple∂ Â∂ «’‰«’¡ª Á≈ ¡≥ Í≈ ÒÚ∂ ª Í≈ ÒÚ∂ Íapple ‹Ø √Ã∆ ◊πapple»
È≈È’ ‹∆ ’∂ ⁄«appleºÂz ¡apple ◊π‰ ¡Â∂ ¡Èß ¿∞Í’≈apple ‘È «ÂÈ Á≈ ¡≥ ȑ∆∫ Í≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈Õ
√Ø Ó‘≈apple≈‹ ¡È∂’ ’ΩÂ’ ’appleÂ∂ ’appleÂ∂ ÓappleÁ≈È∂ √ø‹π◊ √Ã∆ Ó‘≈apple≈‹ ’appleÂ≈appleÍπapple ¡≈¬∂ ¡Â∂
Ó≈Â≈ «ÍÂ≈ Á∂ ¡◊∂ ¡≈«¬ ÓÊ≈ ‡∂«’¡≈ Â∂ Ò«‘‰≈ Â∂ Ï≈Ï≈ Â∂ «√apple∆ ⁄øÁ Â∂ Ò÷Ó∆ Á≈√ ‘Øapple
√Ì «√÷ ⁄apple‰∆ ¡≈‰ ͬ∂ ¡apple ÍÃ√øÈ ‘ج∂Õ Âª Ò«‘‰∂ ’«‘¡≈ √appleÏ ‹◊ ’≈ Â∞√≈ ’«Ò¡≈È
’∆¡≈ ‘À Íapple Â∞√≈‚≈ Ó≈Â≈ «ÍÂ≈ Ì∆ ¡Â∂ Á≈√ Ì∆ ¡√∆∫ Â∞√≈‚∆ apple√È≈ Ê∆∫ Ú⁄È √π‰ ⁄≈‘πøÈ∂

397
‘ª ‹Ø √≈‚≈ ‘ø’≈apple «Ó‡∂ ¡Â∂ ÿapple appleØ∫Á∂ Ìπ÷≈ ’ج∆ È‘∆∫ ÓappleÁ≈Õ.... (ª Ï≈Ï≈ ‹∆ È∂ ¿∞ÍÁ∂Ù
«ÁÂ≈)......
ÓappleÁ≈È∂ Á≈ ¡’≈Ò ⁄Ò≈‰≈
........ ’appleÂ≈apple Íπapple «Ú⁄ ¡≥«ÓàÚ∂Ò∂ √Ú≈ Í«‘apple «ÁÈ ⁄Û«Á¡ª Â∆’apple Ï≈‰∆ Á∆
⁄apple⁄≈ ‘ØÚ∂ ¡apple ¿∞Íappleø ’∆appleÂÈ ‘ØÚ∂ ¡apple Î∂apple ¡≈appleÂ∆ ÍÛ∆¬∂ ¡apple Î∂apple ’∆appleÂÈ ’apple∆¬∂Õ ¡apple
√ø«Ë¡≈ ˘ apple‘πapple≈√ ÍÛ∑∆¬∂ ¡apple Î∂apple ’∆appleÂÈ ◊≈Ú∆¬∂ ¡Â∂ Í‘apple apple≈ ◊¬∆ √Ø«‘Ò≈ ÍÛ∆¬∂ ¡apple
Î∂apple «Í¤Ò∆ apple≈ ‹Í ÍÛ∆¬∂ ¡apple ¡≈√≈ Á∆ Ú≈apple ÍÛ∆¬∂Õ √Ø «¬√∆ ÍÃ’≈apple ’ج∆ √Óª Ï∆«Â¡≈
ª Ï‘π «√÷ «¬’º·∂ ‘ج∂ ¡apple ÓappleÁ≈È∂ «¬’√ «ÁÈ ’‘¡≈ ‹Ø ÓÀ˘ ÁØ«¬ Íπapple÷ Ó‘ª √πøÁapple «ÓÒ∂
‘È ¡apple «¬’ ÎπÒª ‹∆ Ó≈Ò≈ ÓÀ˘ «ÁÂ∆ ‘À ¡apple ˙‘ ¡√⁄apple‹ ÎπÒ ‘ÀÈ ¡apple ’∞ÓÒªÚÁ∂ È‘∆∫Õ
ª ÓappleÁ≈È∂ ˘ Ï≈Ï∂ ‹∆ ’«‘¡≈, ÓappleÁ≈«È¡ª ˙‘ ‘≈‘≈ Â∂ ‘»‘» ÁØÈØ ◊øËappleÏ ‘ÀÈ ¡apple Â∂apple∂ Ò∂‰
Ú≈√Â∂ ¡≈¬∂ ‘ÈÕ √Ø «¬√ Ú≈√Â∂ ÂÀ˘ √πÚapple◊ Á∂ ÎπÒ ¡≈‰ «Á÷≈¬∂ ‘È ¡Â∂ ¡√∆∫ ‹Á Ó≈Â
ÒØ’ «Ú⁄ ¡≈¬∂ √ª ª ÂÀ˘ ◊øËappleÏ ÒØ’ Â∂ ÒÀ ¡≈¬∂ √ª √∂ ‘π‰ ¡√∆∫ «ÍÃÊÚ∆∫ Á≈ ’≈apple‹ ’apple
apple‘∂ ‘ª ¡Â∂ ±ø ¡◊∂ ◊øËappleÏ ÒØ’ «Ú⁄ ⁄ÒÕ ‹Á ¡√∆∫ ÏÀ’∞ø· Ë≈Ó «Ú⁄ ‹≈Úª◊∂Õ Âª ÂÀ˘
È≈Ò ÒÀ ‹≈Úª◊∂Õ Âª ÓappleÁ≈È∂ ¡≈«÷¡≈, «‹Ú∂∫ Â∞√≈‚∆ apple‹≈«¬ ‘ØÚ∂Õ ¡Â∂ «Îapple Ï⁄È ‘Ø«¬¡≈
ÓappleÁ≈«È¡≈ ÂÀ˘ ÓØ«¬¡ª ¡√∆∫ ’∂‘Û≈ Á≈◊ Á∂Ú∆¬∂, ’ÔØ∫ «’ ÏÃ≈‘Ó‰ Á≈ Á≈◊ ‹Ò «Ú⁄
‚≈Ò Á∂∫Á∂ ‘À∫ ¡apple ÷Âz∆ ¡◊È «Ú⁄ ‹ÒªÚÁ∂ ‘È ¡apple Ú¬∆√ Í¿∞‰ «Ú⁄ √π‡ ÿÂÁ∂ ‘È ¡apple
√»Áapple ËappleÂ∆ «Ú⁄ ÁºÏÁ∂ ‘È, √Ø Â±ø ‹∂‘Û≈ ’‘∂∫ √ج∆ Á≈◊ ÂÀ˘ ‹Ò Á≈ Á≈ˆ Á∂Ú≈◊∂ ¡apple
apple≈Ú∆ ÈÁ∆ «Ú⁄ ÂÀ˘ ÍÃÚ≈‘ Á∂Úª◊∂Õ √Ø Â±ø apple≈Ú∆ Â∂ ÓappleÁ≈È∂ ¡≈√‰ ‹≈«¬ Ó≈«apple¡≈Õ √Ø ¿∞√
Á∂ ÏÃ‘Ó appleøËà ˘ ÎØÛ ’∂ Í‘apple apple≈ apple«‘øÁ∆ ÍÃ≈‰ «È’Ò ◊¬∂ ª ¡≥«ÓàÚ∂Ò∂ Ï≈Ï≈ ‹∆ ’Û≈‘
ÍÃ√≈«Á ÚappleÂ≈ «ÁÂ≈ ¡apple ¿∞√ Á∂ ÍπÂz≈«Á’ √‹≈Á∂ ˘ ’«‘¡≈ «’ ‹Ø ¡≈͉∂ ÿapple ‹ªÁ∂ ‘È
«ÂȪ ÙØ’ Ò‘∆∫ ’apple∆Á≈Õ √Ø Â∞√ª ÓappleÁ≈È∂ Á≈ ÙØ’ È‘∆∫ ’apple‰≈Õ ¡apple Ï≈Ï≈ ‹∆ ¡Í‰∂ ÿapple
¡≈¬∂Õ Âª «√÷ª Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ Ê∆∫ Íπ«¤¡≈ ‹∆ ÷πappleÓ∂ Á∂√ «Ú⁄ ÓappleÁ≈È∂ Á∆ ’Ïapple ‹ÈÓ ◊Ø√‡
«Ú⁄ «Ò÷∆ ‘ÀÕ ¡apple «√÷ Á∂÷ ¡≈¬∂ ‘ÈÕ Âª Ì≈¬∆ ÓÈ∆ «√øÿ ‹∆ ’«‘¡≈ ‹Ø √≈«‘Ï≈ Ï⁄È
’∆Â≈ √∆ «’ Â∂apple∆ ÓÛ∆ Íπ‹≈¬∆¡À √Ø ¿∞Ȫ Á∂ Ú⁄È≈ ’apple «¬ Ì∆ ‘Ø«¬¡≈ ‘ØÚ∂◊≈ ’ÔØ∫ «’
◊πappleª Á∂ Ï⁄È ¡«√«Êºapple ‘ÈÕ
Ì≈¬∆ Ò«‘‰∂ ÂØ∫ ¡≥◊Á
√Ø ‹Ï Ï≈Ï≈ ‹∆ ÿapple ÏÀ·∂ ª Ï⁄È ’∆Â≈ ¡≥◊Á ’≈ÓÈ≈ Ú≈Ò∂ ‘‹≈appleª ÒØ’ª Á∂

398
«¬’º· ¡≈‰ ‘ج∂ ‘ÀÈ Ó «‹ Ó«·¡≈¬∆ ˘ ’∆Û∆¡ª ⁄ÓÛÁ∆¡ª ‘È ¡apple ¿π√ Á≈ apple√ «Úapple√
’apple Á∂∫Á∆¡ª ‘È ÂÀ√∂ «¬‘ √«‘’≈Ó∆ ‹∆ ‹∆Ú «¬’·∂ ¡≈‰ ‘ج∂ ‘ÈÕ √Ø «¬‘ Ì‹È «Ú÷∂ ͪÚÁ∂
‘È Âª Â∂ ¡Ï «¬Èª Á∂ «Ú⁄Ø∫ Íapple∆÷∆¬∂ ‹Ø ÍÃ∆ÂÚ≈È ’¿∞‰ ‘À ¡Â∂ ’≈ÓÈ≈ Ú≈Ò≈ ’¿πÁ‰
‘ÀÕ Âª Ï≈Ï≈ ‹∆ ÿapple Ê∆∫ Ï≈‘apple ‡πapple∂ ¡apple Ï⁄È ’∆Â≈ «’ «‹√ ’≈ ¡√≈‚∂ È≈Ò ÍappleØ‹È ‘À √Ø
¡√≈‚∂ È≈Ò ⁄ÒØ Âª √Ì «√÷ È≈Ò ‘ج∂ ¡apple Ï≈‘apple ‹≈ ’∂ Ï≈Ï≈ ‹∆∆ È∂ Ï√Âapple ¿∞Â≈apple∂ ¡Â∂
«Ù’≈apple∆ Á≈ Ì∂√ Ë≈apple Ò∆Â≈ ¡apple È≈Ò ’∞Â∆¡ª ’∞Â∂ Ò∆¡Â ¡apple «¬’ ¤∞apple≈ «Ù’≈apple Á∂ Ó≈apple‰
Ò¬∆ ‘Ê «Ú⁄ Ò∆Âapple ¡apple Ï⁄È ’∆Â≈ «’ «‹√ «√÷ Á≈ ¡≈√≈‚∂ È≈Ò ÍappleØ‹È ‘À √Ø ¡√≈‚∂
È≈Ò ‘ØÚØÕ Âª √Ì «√÷ ¿∞·∂ Â∞apple∂Õ √Ø Ï≈Ï≈ ‹∆ «Ù’≈apple Ó≈apple‰ ¡Â∂ «√÷ ÷≈‰ È‘∆∫ ¡apple ’øÁ
Ó»Ò Â∂ ◊π‹apple≈È ’apple‰ ¡Â∂ «Îapple ¡«‹‘∆ ÍappleÏÁ Á∆ ’øÁapple≈ «Ú⁄ ‹≈ ͬ∂Õ ‹Ø «‹’∂ Ú√Â∆ ’ج∆
ÈÁapple ¡≈Ú∂ È‘∆∫ √Ø ’¬∆ «√÷ Ìπ÷∂ ÓappleÁ∂ ¿∞· ¡≈¬∂ ¡apple ÊØÛ∂ apple«‘ ◊¬∂Õ Âª Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ Ú√Â∆
«Ú⁄ ‹≈«¬ ’apple ’‰’ «¬’∂ ‹Ω∫ ÒÀ ¡≈ÚØÕ ‹Ø Ï∆‹ Ï∆‹‰ √Ø √≈apple≈ «ÁÈ ‘Ò Ú≈‘‰ ¡apple ‹Ø
’∞¤ ’øÁ Ó»Ò ‘Ê Ò◊∂ √Ø ÷≈Ú‰Õ Âª ’¬∆ «√÷ ‘Øapple ¿∞· ◊¬∂ ¡apple ‹Ï ¡≥È Í’≈ ¡Â∂ ÷appleÚ≈apple∂
’∆Â∂ ª Ï⁄È ‘Ø«¬¡≈ ¡◊È Ò≈ Á∂ÚØÕ Âª «Îapple ÊØÛ∂ «‹‘∂ apple«‘ ◊¬∂ ¡apple Ï≈Ï≈ ‹∆ ÷appleÚ≈apple∂
√≈Û ’∂ «Îapple ¡◊∂ ‡πapple∂Õ √Ø «‹ÂÈ∂ «√÷ «Í¤∂ ¡≈ÚÁ∂ √∆ ¡◊∂ «¬’ ÓπÛÁ≈ Í«¬¡≈ ‘Ø«¬¡≈ √∆Õ
ª Ï⁄È ‘Ø«¬¡≈ Ì≈¬∆ «¬√ ÓπÛÁ∂ ˘ ÷≈ÚØÕ Âª √Ì∂ ‘‡ ÷ÒØÂ∂ ¡apple Ò‘‰∂ ¡Í‰∆ ⁄≈Áapple ÓπÛÁ∂
Á∂ ¿∞Íapple Í≈«¬ «ÁÂ∆ ¡Â∂ Ò‘‰∂∫ ’«‘¡≈ ‹∆ ’‘Ø Âª «√apple ÚÒØ∫ ÷≈Úª ¡Â∂ ’‘Ø Âª ÍÀappleª ÚÒØ∫
÷≈ÚªÕ Âª Ï⁄È ‘Ø«¬¡≈ ¡Ë «Ú⁄Ø∫ ÷≈ÚπÕ Âª Ò‘‰∂ ‘Ê ‹ØÛ ’∂ ¡appleÁ≈√ ’∆Â∆ ¡apple ¡appleÁ≈√
’apple ’∂ «Îapple ÓÊ≈ ‡∂«’¡≈Õ √Ø ‹ª ⁄≈Áapple ¿∞·≈ ’apple Ú∂÷∂ ª ’Û≈‘ Á≈ Ê≈Ò Ì«apple¡≈ ‘Ø«¬¡≈
‘ÀÕ √Ø «‹‘Û∂ «√÷ ‹‡ ÷ÒØÂ∂ √À √ÌȪ ˘ √«Á¡≈ ¡apple Ï≈Ò≈ ÍÒ≈√ Á∂ Í∞Âz Â∂ Í≈ ’apple
ÚappleÂ≈«¬¡≈ ª Ï⁄È ‘Ø«¬¡≈ Íπapple÷≈ ‹Ø Ó≈«¬¡≈ ¡≈͉∆ ‹≈‰ ’∂ ÿπ‡ apple÷∆ Á∆ ¬∂ √Ø ÓπÛÁ∂
’∂ √Ó≈È Ò‘À ¡apple ‹Ø Ú≈‘π◊apple» Á∆ ‹≈‰ ’∂ Úø‚ ÷ªÁ∂ ‘È √Ø ’Û≈‘ Á∂ √Ó≈È ‘ÈÕ Âª Ò«‘‰∂
˘ Ï≈Ï∂ ¡≥◊ È≈Ò Ò≈«¬¡≈ ¡apple «√apple Â∂ ‘Ê Î∂«apple¡≈Õ ‹Ø ±ø Ó∂apple∆¡ª ¡≥◊≈ Ê∆ ¿∞ÂÍ«Â ‘Ø«¬¡≈
‘À∫ ª Â∂ Â∂apple≈ È≈ ¡≥◊Á ’«‘¡≈ ‘ÀÕ......≤ (Î∂apple ¿∞ÍÁ∂Ù «ÁÂ≈)
Í«Û Íπ√«’ √ø«Ë¡≈ Ï≈Áø®
[√‘ø√«’ÃÂ∆ Ó‘Ò≈ 1 Õ 1Õ (1353)]
..... «¬‘ ⁄Â∞apple √ÒØ’∆ ◊πapple» È≈È’ ‹∆ ◊πapple» ¡ø◊Á ‹∆ ¿∞ÍÁ∂Ù ’∆Â∆Õ Âª ◊πapple» ¡≥◊Á
‹∆ ’«‘¡≈, ‹À√∂ ⁄Â∞apple √ÒØ’∆ È≈apple≈«¬‰ È∂ ¿∞Í∂Á√ ’∆Â∆ ÏÑÓ∂ ˘ ¡apple ¿∞√ È∂ È≈appleÁ ˘
¿∞ÍÁ∂√ ’∆Â∆ ‘À Â∂ È≈appleÁ È∂ «Ú¡≈√ ˘ ¿πÍÁ∂√ ’∆Â≈ ª «Ú¡≈√ È∂ ¿∞√Á≈ «Ú√Ê≈apple √Ã∆
Ì≈◊ ’∆Â∆ ‘ÀÕ √Ø ‹∂ ÓÀ˘ ¡≈«◊¡≈ ‘ØÚ∂ ª ÓÀ∫∫ Ì∆ «¬Èª √ÒØ’ª Á≈ «Ú√Ê≈apple ’appleªÕ ª Ï≈Ï∂
’«‘¡≈ ‹∂ «¬Èª √ÒØ’ª Á≈ «Ú√Ê≈apple ’apple∂∫◊≈ ª ‘Øapple Ï≈‰∆ ÏøÁ ‘Ø ‹≈Ú∂◊∆Õ Âª Â∂ Ï‘πÂ∆
Ï≈‰∆ ¿π⁄≈appleÈ∆ ‘À √Ø ‘π‰∂ Âπ√∆∫ «Ú√Ê≈apple È≈ ’appleØÕ Âª √Á≈ ’Ê≈ ’∆appleÂÈ ’appleÂ≈appleÍπapple ‘ØÚ∂Õ
ª «Îapple «¬’ «ÁÒ ’≈¨ ’«‘¡≈ «’ Â∞√∆∫ ‹∂‘∆ ÍÃ∆ ґ‰∂ È≈Ò Â∂‘∆ ¡≈Í«‰¡ª ÍπÂzª È≈Ò
È‘∆∫ ’appleÂ∂Õ Âª Ï≈Ï≈ ‹∆ ’«‘¡≈ ‘∂ «ÍÂ≈ ‹∆ «¬’ È≈Á∆ ÍπÂz ‘ÀÈ ¡apple «¬’ «ÏøÁ∆ ÍπÂz ‘ÀÈ

399
Íapple ‹∂ ‘π’Ó Ó≥ÈÁ≈ ‘À, √ج∆ «Í¡≈apple≈ Ò◊Á≈ ‘ÀÕ Âª ’≈¨ ’«‘¡≈ Â∂apple∂ ÍπÂz Ï∆∆ √Ì ‘πø’Ó
Ó≥ÈÁ∂ ‘ÈÕ Âª «‘’ «ÁÈ Ï≈Ï≈ Ï≈‘apple «◊¡≈ ª ¡Â∆ª Á≈ fiπø‚ ¡≈«¬¡≈ ¡apple ˙‘ Íπ÷ ’apple’∂
¡≈Âapple √ÈÕ Âª Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ ‘∂ √Ã∆ ⁄øÁ «¬√ «’º’apple Â∂ ⁄Û ’∂ «Ó«·¡≈¬∆ ¿∞Â≈apple ‹Ø √ÍÈ≈
¡Â∆ª≈ ˘ «ÂzÍ«Â ’∆‹ÀÕ Âª √Ã∆ «⁄øÁ ‘«√¡≈ ’apple Î∂apple Ò÷Ó∆ Á≈√ ˘ ’«‘¡≈ ª ¿∞√
’«‘¡≈ «’ºÁapple È≈Ò ’ø‚∂ ‘πøÁ∂ ‘È «Ó«·¡≈¬∆ ª È‘∆∫ ‘πøÁ∆Õ Î∂apple Ò«‘‰∂˘ ’«‘¡≈ ª Ò«‘‰≈
«’º’apple Á∂ ⁄«Û¡≈ Â∂ fi»«‰¡ª ª «Ó«·¡≈¬∆ ¡apple ÍÂ≈«√¡ª Á≈ Ó∆∫‘ Úπ·≈ ¡apple √Ì ÷≈«¬ ’apple
«ÂzÍ ̬∂Õ Âª Ò«‘‰∂∫ ’«‘¡≈ «’ ‹Ø ◊πappleª Á≈ ‘π’Ó Ó≥ÁÈ∂ ‘È √ج∆ √π÷∆ ‘È Âª «Îapple Ï≈Ï≈
‹∆ ÿapple ¡≈¬∂Õ
«ÍÂ≈ ’≈¨ ‹∆ Â∂ Ó≈Â≈ «ÂzÍÂ≈ ‹∆ Á≈ ÍappleÒØ◊ ◊ÓÈ
ª «¬’ «ÁÈ ’≈¨ ’«‘¡≈, ¡‹ ¡√≈˘ «ÍÂapple √πÍÈ∂ «Ú⁄ ¡≈¬∂ ‘È ‹Ø Â∞√∆∫
ÚÀ’∞ø· Ë≈Ó ˘ ⁄ÒØÕ Âª Ï≈Ï≈ ‹∆ È∂ ’«‘¡≈ «’ ‹∂ Â∞√≈‚∆ «¬¤≈ ‘ØÚ∂ ª ‹≈˙ ¡Â∂ ‹∂ «¬Ê∂
apple«‘‰ Á∆ ‘ØÚ∂ ª ‹π◊ Íapple‹ø Âπ√≈‚∆ ¡≈apple‹≈ ’apple∆¬∂Õ Âª ’≈¨ È∂ ’«‘¡≈ Âπ√≈‚∆ «’appleÍ≈
’apple’∂ ¡√ª ¡≈Í ˘ √apple∆apple Â∂ «È¡≈apple≈ ‹≈Â≈ ‘À ¡apple ‹ÈÓ‰≈ ÓappleÈ∆ √apple∆apple Á≈ ËappleÓ ‘À ¡Â∂
¡√∆∫ ª √apple∆apple Á∂ √≈÷∆ ‘À∫ ¡apple Â∞√≈‚∂ ÁappleÙÈ Á∆ ¡≈√≈˘ ¡«ÌÒ≈Ù≈ ‘ÀÕ Âª Ï≈Ï∂ ¡≈«÷¡≈
Â∞√∆∫ ÏÀ’∞øfi ˘ ⁄ÒØÕ ¡√∆∫ Ú∆ Â∞√≈˘ ¡≈«¬ Áapple√‰ Á∂Ú≈◊∂Õ Âª ’≈¨ ‹∆ apple≈Ú∆ Á∂ ’ø„∂ Â∂
‹≈«¬ ÏÀ·∂ ¡apple «‹ÂÈ∆ ÿapple Á∆ √≈«Ó◊Ã∆ √∆ ¡Ë∆ Ò÷Ó∆ Á≈√ Â∂ «√apple∆ ⁄øÁ ˘ «ÁºÂ∆ ¡apple ¡Ë∆
Á≈È ’apple «ÁÂ∆ ¡apple «¬√È≈È ’apple ’∂ ÍÁÓ ¡≈√È Ó≈apple’∂ «Âz’‡∆ Á≈ «Ë¡≈È Ò◊≈«¬ ’∂
√Ú≈√ √Ú≈√ Ú≈‘◊πapple» ‹Í‰ Ò◊≈Õ √Ø ‹ª ⁄≈apple ÿÛ∆¡ª apple≈ apple‘∆ ∆ª ÍÃ≈‰ ÏÃ‘Ó appleøËà ˘
ÎØÛ ’∂ ÏÀ’∞ø· Ë≈Ó ˘ ÍÃ≈Í ̬∂ ¡apple «Í¤∂ Ó≈Â≈ «ÂzÍÂ≈ ¡apple ◊πapple» È≈È’ ‹∆ √Ã∆ ⁄øÁ Ò÷Ó∆
Á≈√ ¡apple ‘Øapple «‹ÂÈ∂ «√÷ ⁄øÁ‰ Á∆ «⁄÷≈ ÏÈ≈«¬ ’apple ’≈¨ Á≈ √ø√’≈apple ’∆Â≈ ¡apple ’Û≈‘
ÚappleÂ≈«¬¡≈ ¡apple ‹À√∆∆ Ù≈√Âappleª Á∆ apple∆Â, √Ø ’∆ √Ø ‹ª ⁄Ω¿∞Áª «ÁÈ Ï∆Â∂ ª ÷ØÛ√ «Í≥‚
’≈¨ ‹∆ Á≈ ’∆Â≈ ¡apple Ì»÷‰ Â∂ ̪‚∂ Â∂ Ï√Âz ¡⁄≈apple‹ª ˘ ÏıÙ∂ ¡apple «Îapple ’Û≈‘ ÍÃ√≈«Á
ÚappleÂ≈«¬¡≈Õ Âª «Îapple Ó≈Â≈ «ÂzÍÂ≈ ’«‘¡≈ Ï⁄≈ Â∞√≈‚∂ «ÍÂ≈ ÓÀ˘ √π͉∂ «Ú⁄ ÏπÒ≈«¬¡≈
‘À ª Ï≈Ï ’«‘¡≈ Ó≈Â≈ ‹∆ Âπ√≈‚∆ ‹≈Ú‰ Á∆ «¬¤≈ ‘À ª Â∞√∆∫ Í∆ apple≈Ú∆ Á∂ ’ø·∂ ÍÁÓ
¡≈√‰ Ë≈apple ’∂ «Âz’∞‡∆ Á≈ «Ë¡≈È Ò≈«¬ ÏÀ·Ø Â∂ Ú≈«‘◊πapple» Á≈ ‹≈Í ’appleØÕ Âª Ó≈Â≈ È∂ Ì∆
Ï‘π ◊¿±¡ª Ï√Âz Ì»÷‰ ‘Øapple Ì∆ Ï‘π ’∞fi Á≈Ò ’apple≈«¬¡≈Õ √Ø ¿∞È∑ª Á∂ «Í¤∂ Ì∆ ‹Ø Ù≈√Âappleª
Á∆ «ÓË≈Á≈ ‘À √Ø ’∆Â∆ ¡apple «Í¤ Ï≈Ï≈ ‹∆ ◊πapple» ¡≥◊Á ˘ ¡≈͉∂ √ÈÓπ÷ ÏÀ·≈Ò‰ ‘Øapple «√º÷
√Ì Í≥’ ’apple ’∂ «Í¤∂ ÏÀ·‰ ¡apple √ÏÁ Á∆ ⁄apple⁄≈ «◊¡≈È ◊Ø√‡ ‘ØØÚ∂ ¡apple ¡· Í‘apple ’∆appleÂÈ
‘ØÚÀÕ
◊πapple» ¡≥◊Á ‹∆ ˘ ◊π«apple¡≈¬∆ Á∂‰≈
√Ø ‹ª «’ÂÒ≈ ’∞ ’≈Ò Ï∆Â∆¡≈ ª «¬’ «ÁÈ Ï≈Ï∂ Á≈ ‡«‘Ò∆¡≈ ’ÓÒ≈ Ï≈‘apple Ó‘∆∫
⁄apple≈Ú‰ «◊¡≈ √∆ ª ¿∞√ ˘ ÁØ Íπapple÷π «ÓÒ∂ ¡apple «¬’ «Ó‡∆ Á≈ „∂Ó ’ÓÒ∂ Á∂ ‘Ê Í’Û≈«¬¡
¡apple ’‘≈, ±ø Ï≈Ï∂ Á∂ ¡◊∂ «¬‘ „∂Ó √‡∂∫ ¡apple ¡√≈‚≈ ‘Ê ‹ØÛ ’∂ ÓÊ≈ ‡∂’∂∫Õ Âª ’ÓÒ≈ ÿapple

400
¡≈«¬¡≈ Â∂ ¡≈ ’apple ’‘≈ «’ ÁØ«¬ Íπapple÷ ÓÀ˘ ÏÈ «Ú⁄ «ÓÒ∂ √∂Õ √Ø ¿∞Ȫ «Óº‡∆ Á≈ „∂Ó Ï∆
«ÁÂ≈ ‘À Â∂ ÓÊ≈ Ú∆ ‡∂«’¡≈ È∂Õ Âª Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈ ¡≥◊Á≈ ¡√ª ˘ Áapple◊≈‘ Á≈ √ºÁ≈ ¡≈«‘¡≈
‘ÀÕ √Ø∫ ¡√∆ Áapple◊≈‘ ‹ªÁ∂ ‘ª ¡apple «¬‘ √apple∆apple «Óº‡∆ Á∂ „∂apple Ú ‘À √Ø ¡√∆∫ «√‡‰∂ ‘ª ¡Â∂
±ø «ÍÂ∂ «◊¡≈È ◊Ø√‡ ’apple ’∂ «√÷ª Íapple⁄≈¬∆ apple÷∂ ª «Îapple Í≥‹ ÍÀ√∂ Â∂ «Ó√apple∆ È≈¬∆Ò∂apple ◊πapple»
¡≥◊Á Á∂ ¡◊∂ apple÷ ’∂ Ï≈Ï≈ È≈È’ ‹∆ È∂ ÓÊ≈ ‡∂«’¡≈Õ
ª «Îapple ◊πapple» ¡≥◊Á ‹∆ Ï≈Ï∂ ‹∆ ¡◊∂ ÓÊ≈ ‡∂«’¡≈ ¡apple ’«‘¡≈, ‘∂ ◊apple∆Ï «ÈÚ≈‹
Â∞√∆∫ ’appleÈ ’≈appleÈ ‘Ø ’∂ Ó∂apple∂ ⁄appleÒª ¿∞Â∂ ÓÊ≈ ‡∂«’¡≈ ‘À √Ø Ó∂apple∂ ⁄appleȪ ˘ ’∞Ù‡ ÍÀ ‹≈Ú∂◊≈
’ÔØ∫ «’ ÓÀ∫ ¡≈«‹Â «ÈÓ≈‰≈ ‘Ø∫Õ Âª Ï⁄È ‘Ø«¬¡≈ ¡≥◊Á≈ ±ø ¡≈͉∂ √Úapple»Í ˘ ͤ≈‰, ‹Ø
√apple∆apple Â∂apple≈ Ó∂apple≈ Í≥‹ª ª Á≈ ‘À Â∂ ⁄∂ÂøÈ ’Ò≈ Â∂apple∂ Ó∂apple «Ú⁄ ¬’∂ ‘∆ ‘ÀÕ √Ø ‹À√∂ √»apple‹ Á≈
ÍÃ≤Â∆«ÏøÏ √ÌÈ≈ ÿappleª Ó∂∫ ¿∞‹≈Ò≈ ’appleÁ≈ ‘ÀÕ Íapple √»apple‹ Ê∆∫ «ÌøÈ È‘∆∫ ÂÀ√∂ ¡≈ÂÓ≈ Á∆ √«Â¡≈
√Ì √apple∆appleª ˘ ⁄∂ÂøÈ ’appleÁ∆ ‘ÀÕ Íapple √»apple‹ Ê∆∫ «ÌøÈ È‘∆∫ ÂÀ√∂ ¡≈ÂÓ≈ Á∆ √«Â¡≈ √Ì √apple∆appleª
˘ ⁄∂ÂøÈ ’appleÁ∆ ‘ÀÕ Íapple ¡≈ÂÓ≈ Â∂ «ÌøÈ È‘∆∫Õ √Ø Â±ø «◊¡≈È Á≈ ‹≈ÂÚ≈ ‘À∫ ¡apple «¬‘
¡⁄≈apple‹ª Á∆ apple∆ ‘À ‹Ø ◊πapple «√÷∆ Á≈ Ì≈Ú apple÷Á∂ ¡≈¬∂ ‘À∫ √Ø Â∞√≈‚≈ Ú⁄È ’¬∆ ¡≥ÈÊ≈ È‘∆∫
‘Ø∫Á≈ ª Â∂ ’∞¤’∞ Â∞√≈‚∂ ⁄appleȪ ÓØ∫ appleØ◊ apple‘∂◊≈ ¡Â∂ ˙‘ appleØ◊ ÍappleÓ∂√apple ˘ Ô≈Á ’apple≈Ú∂◊≈ ’ÔØ∫
«’ «‹‘Û∆ √Ófi ¡apple «◊¡≈È Â∞√ª ˘ Íz≈Í ‘Ø«¬¡≈ ‘À ¿∞√ ¡◊∂ ¡√ª ÓÊ≈ ‡∂«’¡≈ ‘ÀÕ Âª
«Îapple ¿∞· ’apple Ï≈Ï≈ ‹∆ È∂ ◊πapple» ¡ø◊Á ˘ ’ø· È≈Ò Ò◊≈«¬¡≈ ¡apple ¡≈͉∂ «√øÿ≈√‰ Á∂
Ïapple≈Ïapple «Ï·≈«¬¡≈, ¡apple √Ã∆ ⁄Á Â∂ Ò÷Ó∆ Á≈√ ˘ Ì∆ ÏπÒ≈«¬ Ì∂«‹¡≈Õ Âª ¿∞Ȫ √π«‰¡≈ ‹Ø
¡≥◊Á ˘ Í≈√ Ï‘≈Ò ’∂ ¡√≈˘ ÏπÒ≈«¬¡≈ ‘ÀÕ √Ø ¿∞Ȫ ¡≈Ú‰ «Ú⁄ «„ºÒ ’∆Â∆Õ Âª ‘Øapple
«‹ÂÈ∂ «√º÷ ÏÀ·∂ ‘À√È √Ø √ÌÈ≈ ˘ ◊πapple» ¡≥◊Á ‹∆ Á∂ ¡◊∂ ÓÊ≈ «‡’≈«¬¡≈Õ
‹ØÂ∆ ‹Ø √Ó≈‰≈
¡apple Ï≈Ï∂ È∂ ÍÁÓ ¡≈√‰ ’apple «Âz’∞‡∆ Á≈ «Ë¡≈È ’∆Â∆ ¡apple √Ω‘ø Á≈ ‹≈Í ‹Í’∂
Í«‘apple apple≈ apple«‘øÁ∆ ÏÃ‘Ó appleøËà ˘ ÎØÛ ’∂ ¿∞Ȫ Á∂ ÍÃ≈‰ ÏÃ‘Ó ÒØ’ ˘ ◊¬∂Õ ¡apple «Í¤∂ √Ã∆ ⁄øÁ
Ò÷Ó∆ Á≈√ ˘ ÷Ïapple ‘ج∆ ª ÁØÈ‘∂ È∂‘Ê ‹ØÛ∂ ‹Ø ⁄≈apple ÿÛ∆¡ª ª ¡√≈‚∂ È≈Ò Ú∆ Ú≈appleÂ≈
’appleÁ∂Õ Âª √≈«‘Ï È∂ È∂Âz ÷Ø‘Ò ’∂ ÏØÒ∂ «’ ‹Ø Â∞√≈‚∆ «¬º«¤¡≈ ‘À √Ø ’‘Ø ‹∆Õ Âª ¿∞Ȫ
¡appleÁ≈√ ’∆Â∆ ‹∆ ÍπÂzª Á∂ ‹∆∫Ú«Á¡ª √∂Ú’ª ˘ apple≈‹ Á∂‰≈ ‹Ø◊ È‘∆∫Õ Âª Ï≈Ï∂ ’«‘¡≈,
Ó‘ª Íπapple÷ ‹Ø ‘Ø∫Á∂ ‘È √Ø ¿∞Ȫ Á∆ √≈Óº◊Ã∆ Úø‚∆ ‘ج∆ ‘πøÁ∆ ‘ÀÕ ‹Ø Í≈Í ¿∞Ȫ Á∂ «ÈÁ’ª
Á∂ ‘πÁ∂ ‘È ¡apple ÍπøÈ ¿∞È∑ª Á∂ √∂Ú’ª Á∂ ‘πøÁ∂ ‘È ¡apple ËÈ Ó≈Ò ¡apple ÍÁ≈appleÊ ’∞‡øÌ∆¡ª
Á∂ ‘πøÁ∂ ‘È ¡apple ¿∞Ȫ Á∂ «appleÁ∂ Á≈ «◊¡≈È ‹«◊¡≈√∆¡ª Á≈ ‘πøÁ≈ ‘ÀÕ ¡≈Í ‹◊ Á∂ ‘apple÷
√Ø◊ Â∂ «È¡≈apple∂ apple«‘øÁ∂ ‘ÈÕ √Ø Â∞√ª ˘ «’√∂ ◊Ò Á∆ ’Ó∆∫ È≈ ‘ØÚ∂◊∆Õ Íapple Ó∂apple∂ «appleÁ∂ Á≈
«◊¡≈È ◊πapple» ¡≥◊Á Ò∆Â≈ ‘ÀÕ Âª Â∂ Â∞√∆∫ «¬√ ¡◊∂ ÓÊ≈ ‡∂’Ø ¿∞Ȫ «„ºÒ ’∆Â≈ ª Ï≈Ï≈
‹∆ È∂ ¡≈͉≈ ⁄ØÒ≈ appleº÷ «ÁÂ≈ ¡Â∂ «’‘≈ «’ ‹Ø √’ Ú≈È ‘À √Ø «¬√ ⁄Ø∂ ˘ Í≈«¬ ÒÚ∂
ª √Ã∆ ⁄øÁ Â∂ Ò÷Ó∆Á≈apple Ê∆∫ ⁄ØÒ≈ ¿∞·≈«¬¡≈ È≈ «◊¡≈ ¡apple ◊πapple ¡≥◊Á ‹∆ È∂ ÓÊ≈ ‡∂’
’∂ ⁄ØÒ≈ Í≈«¬ Ò∆Â≈Õ Âª Ï⁄È «Îapple ‘Ø«¬¡≈ Íπapple÷≈ ±ø ¡º◊∂ «’Ê∂ apple«‘øÁ≈ √À∫Õ

401
ª ¿∞√ ¡≈«÷¡≈ ÷‚±apple ÷«‘«apple¡ª Á∂ apple«‘øÁ≈ √ªÕ ª Ï⁄È ‘Ø«¬¡ Î∂apple ±ø ¿∞Ê∂ ‘∆ ‹≈«¬ apple‘πÕ
√Ø ¬∂‘ Ï⁄È ’«‘ ’apple Ï≈Ï≈ ‹∆ ÏÀ’∞ø· ◊¬∂Õ Âª ’Û≈‘π ‘Ø«¬¡≈ ¡apple Úapple«Â¡≈Õ ÂØ∫ Ò◊
Óπ√ÒÓ≈È «¬’º·∂ ‘Ø ¡≈¬∂ ‹Ø «¬‘ ÷πÁ≈ Á≈ ÚÒ∆ √∆ ¡√∆∫ «¬√ ÁÏ≈Úª◊ ¡Â∂ «‘øÁ» ¡≈÷‰
’∆ ¡√∆ Á∂‘ Á«◊È Á∂Ú≈◊∂Õ √Ø ÏÛ≈ appleØÈ≈ «Í¡≈ ª Ï≈Ï≈ ‹∆ Ï≈‘apple Á‘ª ’Ø‘ª Íapple «ÓÒ∂
«’√∂ ˘ ¡Â∂ ¿π√ ˘ ’«‘¡≈, «’ ±ø «‘øÁ»¡ª ¡apple Ó√πÒÓ≈Ȫ ’∆¡ª Íø◊ª Ú÷Ø Ú÷∆ ÏÀ·≈«¬’
’apple Ó∂apple≈ √π‰∂‘≈ Á∂Ú‰≈ «’ Â∞√∆∫ ‹Ø Ó∂apple≈ Í≥‹ª Ì»Â≈ ’≈ √apple∆apple Á∂÷Á∂ √∂ √Ø Â∞‘≈‚∆ Ì≈ÚÈ∆
’apple «ÁzÙ¡ ¡ªÚÁ≈ √∆Õ Íapple ÓÀ∫ √apple∆apple È‘∆∫ √∆ Ë≈«apple¡≈Õ √Ø Ó∂apple∂ ¡≈√‰ Â∂ ÁØ‘»ø ͇ª Á∆ ⁄≈Áapple
ͬ∆ ‘ÀÕ √Ø «¬’ ͇ «‘øÁ» √ø√’≈apple ’appleÈ ¡apple «¬’ ͺ‡ Óπ√ÒÓ≈È ÁÏ ’∂ ’Ïapple ’apple‰Õ ª ¿∞√
¡≈‰ ’∂ ¡≈«÷¡≈ ¡apple ¿∞Ȫ ¿∞√∂ Âappleª ‘∆ ’∆Â≈ Â∂ ◊πapple» ¡≥◊Á ‹∆ ÷‚±apple √≈«‘Ï ‹≈«¬ apple‘∂Õ
√øÓ 1596 ¡√» √Á∆ Á√Ó∆ ◊πapple» È≈È’ ‹∆ ‹ØÂ∆ ‹Ø √Ó≈‰∂ ¡apple Î∂apple Í≥Ázª «ÁÈ Í∆¤∂ √Ã∆
⁄øÁ Â∂ Ò÷Ó∆ ⁄øÁ Á∆ Ó≈Â≈ Ì∆ ÏÀ’∞ø· Ë≈Ó ˘ ◊¬∆Õ