Factsheet Warmte-Koude Opslag met Asfaltcollectoren - SKB

Ernie Weijers
Rob Rodink
ECN-BKM-2011-143
Factsheet Warmte-Koude Opslag
met Asfaltcollectoren

Warmte-Koude Opslag met Asfaltcollectoren
Verantwoording
Deze publikatie is opgesteld in opdracht van het Ministerie van Infrastructuur en Milieu (I&M). De
contactpersoon namens I&M was drs. Dick Brand, Kenniswerker Directie Leefomgevingskwaliteit
(LOK). Het ECN projectnummer is 5.1188.
In deze factsheet is bestaande kennis over WKO-systemen in combinatie met asfaltcollectoren
geïnventariseerd. De inhoud is gebaseerd op kennis aanwezig bij ECN, beschikbare literatuur en
(telefonische) contacten met diverse experts. De verantwoordelijkheid van vermeld cijfermateriaal
(t.a.v. prestaties, kosten, etc.) ligt bij de oorspronkelijke auteurs. Een overzicht van de gebruikte
literatuur is te vinden achter de factsheet.
Verdere informatie over deze publikatie, werkwijze en inhoud is te verkrijgen bij dr. Ernie Weijers
(tel. no.: 022456 4607).
2

Warmte-Koude Opslag met Asfaltcollectoren
De techniek
Asfalt wordt heet in de zomer. Zonnewarmte accumuleert in het
donkergekleurde oppervlak. Een collector in het asfalt verzamelt de warmte en
voert deze af. Zo’n asfaltcollector is dus een warmtewisselaar en bestaat
meestal uit buizen geïntegreerd in het asfalt waar water doorheen wordt
gepompt dat de warmte aan het asfalt onttrekt. In de winter wordt juist koude
gewonnen. In alle gevallen wordt het opgewarmde c.q. gekoelde water
ondergronds opgeslagen in een watervoerende bodemlaag (de aquifer).
Er zijn drie gangbare technieken: buizen in asfalt (BIA), buizen in beton (BIB) en
water door asfalt (WDA). Het BIA en BIB concept zijn systemen van
kunststofleidingen in een asfaltbetonlaag met een versterkt register. WDA
bestaat uit twee lagen dicht asfalt met daartussen een zeer open asfaltlaag
(ZOWAB). In deze laag stroomt water.
Wanneer er een warmtebehoefte is,
wordt het water weer opgepompt uit
de aquifer. De warmte (én koude) kan
worden benut voor het wegdek zelf.
In de winter wordt de warmte
toegevoerd om de weg niet te laten
bevriezen. Door afkoeling van het
wegdek in de zomer wordt
spoorvorming voorkomen. Zo worden
de temperatuur-variaties van het
asfalt verminderd. Dit verlengt de
levensduur van de weg en er is
minder onderhoud nodig.
Asfaltcollectoren lijken vooral te
renderen als onderdeel van een
warmte-koudeopslag systeem (WKO-systeem) om nabijgelegen gebouwen
duurzaam te verwarmen of te koelen.
De warmte c.q. koude kan direct
worden benut in een gebouw of voor
langere tijd worden opgeslagen in de
aquifer en vormen zo de bronnen van
het WKO-systeem. Gebouwen in de
directe omgeving maken in de winter
gebruik van deze opgeslagen warmte
voor verwarming, waarbij een
warmtepomp de temperatuur verder
verhoogt naar een bruikbaar nivo. De
koudebron wordt in de zomer
aangewend voor koeling. De
asfaltcollector is belangrijk voor de
regeneratie van de warmte- en
koudebronnen van het WKO-systeem.
3

Warmte-Koude Opslag met Asfaltcollectoren
La
4
agwaardige
warmte
Warmtepomp
De functie van een asfaltcollector is dus om in de zomer de warmte te
verzamelen die in de winter nodig is en om in de winter de koudebron aan te
vullen. De uittreetemperatuur van het water ligt tussen de 20 en 25 °C. Het
gaat hier dus om warmte met een betrekkelijk lage temperatuur (ofwel
‘laagwaardige’ warmte). Dit is warm genoeg voor het ijsvrij maken van het
asfalt. Voor gebouwverwarming moet het opgewerkt worden naar een hogere
temperatuur zoals gebruikelijk bij WKO systemen. Dit wordt meestal gedaan
met warmtepompen. In het voor- en najaar wordt ca 25% van de totale
jaarlijkse warmteopbrengst direct van de asfaltcollector naar de warmtepomp
gestuurd en zorgt zo voor een efficiency verbetering van het WKO- systeem.
Een warmtepomp is een apparaat dat met een relatieve kleine investering van
energie de temperatuur van het water van de warme bron verhoogt tot een
temperatuur die nodig is voor verwarming of voor heet kraanwater. De
verhouding tussen de energie die erin gestopt wordt en die uiteindelijk
verkregen wordt, wordt uitgedrukt in een zgn. COP (coefficient of performance)
waarde. De combinatie van warmtepomp en asfaltcollector leidt dan tot een
verhoging van het rendement (t.o.v. de situatie zonder asfaltcollector). Bij
verschillende projecten worden COP–waardes tussen 3 en 8 genoemd.

Warmte-Koude Opslag met Asfaltcollectoren
Producenten
Beschikbaarheid
Er bestaan een viertal producenten c.q. consortia die asfalt-collectoren
produceren en aanleggen. Deze zijn in onderstaande tabel gerangschikt naar
systeem.
systeem productnaam leverancier/ontwikkelpartner aantal
gerealiseerde
BIA Road Energy
Systems
(RES)
WDA Zonneweg
(ZW)
BIB WinnerWay
(WW)
BIB Modieslab
(MS)
Ooms Avenhorn/
WTH
BV/Tipspit
Vloerverwarming
VolkerWessels/
KEMA/ TU Delft
Van der Boom
Wegenbouwkundig
adviesburo/ IF-technology
Betonson/ Heijmans/
Arcadis/ ingenieursburo M+P
projecten
15
Alle fabrikanten melden dat de asfalt-collectoren beschikbaar en (dus)
technisch haalbaar zijn. Dit wordt bevestigd door de projecten (pilots, demo’s)
die tot nu toe zijn uitgevoerd. Uit een literatuurscan bleek dat minimaal zestien
projecten zijn gerealiseerd tussen 2002 en 2010. Deze projecten zijn hieronder
genoemd.
3
2
0
5

Warmte-Koude Opslag met Asfaltcollectoren
6
Voorbeelden van
projecten
Noodzakelijke
voorziening
Road Energy Systems oppervlak (m 2 ) jaar
Fietsvoetgangerstunnel Alphen a/d/ Rijn
Tromp Medical Castricum
Fietspad Waarland
64 woningen Loosduinen Den Haag
Woonzorgcomplex Avenhorn
Bedrijventerrein Kolksluis ’t Zand
Platform vliegbasis Woensdrecht
Vondelingenviaduct nabij A15 Hoogvliet
Kantorencomplex Scharwoude
Parkinglot Aberdeen UK
Parkinglot Derham UK
Parkinglot officebuilding Ullapool UK
Parkeerplaats Dordrecht
Industrieterrein Westfrisia Hoorn
Woonstraat Parwijs-Zoerle Belgie
WinnerWay
Brugdek Haringvliet N57 (inmiddels verwijderd)
Ecofactory Apeldoorn
8 haalbaarheidsstudies.
Zonneweg
Proefvakken Kematerrein Arnhem
Parkeerterrein Papendrecht
Parkeerterrein Middelharnis
Onbekend fabricaat
Haagse Hogeschool Delft parkeerdek
500
500
635
1000
825
2200
7500
10.000
2200
450
300
500
420
3350
700
5000
2010
2010
2009
2006
2005
2005
2004
2004
2004
2004
2004
2003
2003
2002
2002
Voor het opslaan van de warmte/koude in de bodem zijn aquifer
opslagsystemen nodig. Deze zijn bijna overal in Nederland beschikbaar. Ook de
geschiktheid van locaties is vaak al bekend, mede doordat de provinciale
overheid dit in kaart heeft gebracht. Een voorbeeld is de provincie Noord
Holland die tools beschikbaar stelt om lokaties te beoordelen op geschiktheid
voor toepassing van WKO systemen.
625
2003

Warmte-Koude Opslag met Asfaltcollectoren
Levensduur
Potentieel in NL
Het aangebrachte
buizenregister in het
asfalt heeft een levensduur
van 30 jaar, dit is
veel langer dan de
levensduur van het
aangebrachte asfalt. De
geschatte levensduurverlenging
van het
ZOAB-asfalt na
aanbrengen van een
asfaltcollector wordt
geschat op ca. 7 à 8 jaar. Na het weghalen van de toplaag kan er opnieuw
overheen geasfalteerd worden. (Dit geldt overigens niet voor het WW systeem).
Elk wegoppervlak van asfalt is bruikbaar voor het aanbrengen van een asfaltcollector.
Inclusief de snelwegen is het potentieel in theorie enorm maar wordt
vooral beperkt door de mogelijkheden voor opslag en gebruik van de verkregen
warmte. In de praktijk komen dan ook alleen locaties in aanmerking waar
wegen en bebouwde
omgeving bij elkaar in de
buurt zijn. Het meest kansrijk
voor toepassing lijken nieuwbouwprojecten,
in het
bijzonder geldt dit voor nog
aan te leggen bedrijventerreinen.
Toepassingen in
snelwegen komen minder in
aanmerking omdat deze juist
op afstand van bebouwing
worden gehouden. Het
voorbeeld van aansluiting op
de A15 is dan ook een
uitzondering maar hier gaat
het dan ook alleen om
verwarming van het wegdek.
Anderzijds zijn er geluidsarme
wegdekken ontwikkeld die wel
nabij gebouwen kunnen
worden toegepast en dus een geschikte mogelijkheid vormen voor toepassing
van een asfaltcollector.
7

Warmte-Koude Opslag met Asfaltcollectoren
8
Opbrengsten
In de literatuur wordt
een energieopbrengst
vermeld tussen 0,5 en
1,6 GJ/m 2 . Gemiddeld
per jaar houdt men het
op 1,0 GJ/m 2 . Deze
opbrengsten aan laagwaardige
warmte
hangen (o.a.) af van het
type collector, kleur van
het asfalt, diepte van de
warmtewisselaar (of de
dikte van de asfalt-afdeklaag), de hoeveelheid water door het collectorsysteem,
de hoeveelheid zonne-instraling ter plaatse, omgevingstemperatuur
en de uittree-temperatuur.
Ter vergelijking, een PV-paneel van 1 m 2 levert per jaar 0,56 GJ. Dit is
weliswaar minder maar het is wel (hoogwaardige) electrische energie, d.w.z.
dat deze zonder veel verlies omgezet kan worden in een andere vorm van
energie i.t.t. de laagwaardige energie opgewekt door de asfaltcollector. Het
omzetten van deze warmte in electriciteit is uiterst inefficiënt. Zelfs met een
perfekte technologie kan maar hooguit 5% van de warmte omgezet worden in
electriciteit (dit is de zgn. Carnot-limiet).
Er zijn natuurlijk nog meer ‘opbrengsten’, zoals de reeds genoemde langere
levensduur van het asfalt. Dit betekent minder wegwerkzaamheden (en minder
files) en door een sneeuwvrij wegoppervlak een grotere verkeersveiligheid. Bij
verwarming van het wegdek in de winter is ook geen strooizout meer nodig. Als
de warmte (koude) afkomstig van de collector gebruikt wordt voor verwarming
(koeling) van gebouwen, zijn er minder energiekosten dan voor de traditionele
manieren van verwarmen (of koelen). Voor verwarmen wordt een reductie van
20 tot 40% genoemd en voor koeling wordt een reductie van 60 à 80% ten
opzichte van de conventionele systemen.
En dan is er natuurlijk de winst voor het milieu, er wordt immers op duurzame
wijze warmte gegenereerd (maar dit kan niet in geld worden uitgedrukt).

Warmte-Koude Opslag met Asfaltcollectoren
Verliezen
In een asfaltcollector (c.q. WKO-systeem) treden ook verliezen op, er gaat ook
warmte verloren. Het is goed te bedenken dat dit niet is verdisconteerd in
bovengenoemde cijfers voor de energieopbrengst. In de literatuur wordt
gesteld dat door het transport naar, de opslag in en de terugwinning uit een
aquifer ca. 10-30% van de opbrengst verloren gaat. Verder is voor verwarming
van de weg in de winter ca. 20% van de verkregen warmte nodig. Ruwweg zou
dit dan betekenen dat iets meer dan de helft van de warmteopbrengst van de
collector beschikbaar zal zijn voor verwarming van gebouwen. Hoe
betrouwbaar deze percentages zijn, is overigens onduidelijk, nergens wordt
aangegeven hoe deze zijn berekend.
Er zijn nog meer ’verliezen’. Zo is er energie nodig voor het rondpompen van de
vloeistof in de asfaltcollector, het verder transporteren naar de opslag, het
weer terugwinnen, en het opwerken door een warmtepomp in het geval van
gebouwverwarming. Deze energie is doorgaans (hoogwaardige) electriciteit en
geen (laagwaardige) warmte. Om dit ‘verlies’ te kwantificeren is een
omrekening naar euro’s nodig waarna een kosten-baten berekening
opgemaakt zou kunnen worden.
9

Warmte-Koude Opslag met Asfaltcollectoren
10
Kosten in €
Aanleg
Voorbeeld
In de literatuur zijn onvoldoende gegevens voorhanden om een betrouwbare
kosten (en baten) analyse te maken. Wel wordt er gesteld dat projecten met
WKO systemen de kosten van nieuwbouw met ca. 12% verhogen. Daar komt
bij dat het resultaat zeer sterk afhangt van locatiespecifieke omstandigheden.
Slechts voor delen van het systeem is het mogelijk een orde van grootte
schatting te geven.
Voor de kosten voor het aanbrengen van een asfaltcollector in een weg
inclusief het buizenregister (van het openasfaltsysteem zijn er geen financiële
gegevens) worden verschillende bedragen genoemd. Meestal liggen deze
tussen de 80 en 120 € /m 2 .
Een bedrag van per m 2 is
100 € lijkt een redelijke
aanname.
Hier zijn niet in gevat de
kosten voor de aanleg
van de transport- en
distributieleidingen naar
de opslag van
warmte/koude. Gegevens
hierover zijn schaars, er is
één referentie die een
bedrag noemt van 100-
200 € per strekkende meter (inclusief manuren etc.). De totale lengte van het
transportsysteem hangt sterk af van plaatselijke omstandigheden. Een diepte
van 80 m voor de aquifer is gangbaar.
Als dan uitgegaan wordt van een asfaltweg met een lengte van 100 m en een
breedte van 10 m, een totale lengte van het transport en distributiesysteem
van 250 m en de mediane waarden worden gehanteerd (resp. 100 € en 150 €)
dan zouden de totale kosten voor de aanleg 100k€ (asfalt met register) +
37,5k€ (transportsysteem). Dit zou neerkomen op een bedrag van ca. 137,5k€.
Per vierkante meter zouden de kosten dan €137,5 bedragen .

Warmte-Koude Opslag met Asfaltcollectoren
Baten in €
Voorbeeld
Milieuwinst
Voor het schatten van de baten is de levensduur van het systeem natuurlijk van
belang. Hierbij moet onderscheid gemaakt worden tussen die van de weg en
van het collector systeem. Van beide zijn geen harde gegevens bekend. De
aanname hier is 30 jaar voor het collector systeem.
Uitgaande van deze levensduur en een
jaarlijkse opbrengst van 1.0 GJ/m 2 jaar levert
dit in totaal 30 GJ (of 8333 kWh) per m 2 . De
(aangenomen) kosten zijn 137,5 €/m 2 dus 1
kWh duurzame warmte uit de asfaltcollector
kost ca 1,6 ct. Door opslag en terugwinning
in een aquifer gaat ca. 30% van de warmte
verloren dus opbrengst is ca. 5830 kWh/m 2 .
Kosten bedragen dan 2,4 ct voor 1 kWh
(laagwaardige) warmte geproduceerd door
de asfaltcollector.
Dit bedrag komt nog wel hoger uit omdat er
nog geen rekening is gehouden met de kosten voor exploitatie. Deze zijn niet
bekend.
Voor een volledige kostenvergelijking tussen het duurzaam produceren van
warmte/koude voor het verwarmen/koelen van asfalt en klimaatbeheer
gebouwen enerzijds en de conventionele methodes (zout strooien, traditionele
gebouwverwarming) wordt hier verder niet gemaakt omdat informatie
hierover ontbreekt.
Zoals al eerder opgemerkt, een belangrijk voordeel van de asfaltcollector (in
combinatie met een WKO-systeem) is de winst voor het milieu: duurzaam
produceren van warmte en koude en een besparing van conventionele energie
(bijv. electriciteit of gas) met de bijbehorende reductie in CO2 -emissie.
Hierbij moet echter ook het volgende worden bedacht. Er wordt een besparing
gerealiseerd in vergelijking met een conventioneel systeem. Dit geldt nog
sterker voor koeling dan voor verwarming. In veel civiele woningen wordt er
echter helemaal niet actief gekoeld. In vergelijking met zo’n situatie wordt er
met het nieuwe systeem nu dus extra energie gebruikt. Wel doet dit systeem
het efficienter dan een conventioneel systeem en wordt er een kwalitatief
hoogwaardiger binnenklimaat gerealiseerd.
11

Warmte-Koude Opslag met Asfaltcollectoren
12
Positief Als voordelen van een asfalt collector (in combinatie met weg- c.q.
gebouwverwarming) worden genoemd:
Productie van duurzame energie in de vorm van (laagwaardige) warmte en
koude. Dit bespaart fossiele brandstof (doorgaans aardgas voor
verwarming) en reduceert de CO2 emissie.
Verwarmen van het wegdek in de winter (en koeling in de zomer). Dit leidt
tot een langere levensduur van het wegdek. Derhalve is er minder
wegonderhoud nodig en zijn er daardoor minder files. Het sneeuwvrij
houden door verwarming leidt ook tot een grotere verkeersveiligheid en
minder strooizout. Dit alles is milieuvriendelijker en kostenbesparend.
Mogelijk nog
belangrijker is dat de
warmtecollector in het
wegdek een relatief
goedkope en effectieve
aanvulling kan zijn op
WKO systemen. De
mogelijkheden voor
inpassing lijken dan het
grootst te zijn bij nieuwe
bedrijfsgebouwen waar
vanaf het begin gekozen
wordt voor lage temperatuur verwarming. Gesteld wordt dat 70% van de
door de asfaltcollector gegenereerde warmte hiervoor beschikbaar is. Deze
aanvulling verhoogt de efficiency van nieuwe WKO-systemen in huizen en
gebouwen. 25 % van de uit het asfalt gewonnen zonnewarmte wordt in het
voor- en najaar rechtstreeks naar de warmtepomp geleverd en zorgt voor
een hogere COP.
Regeneratiemethode voor reeds bestaande WKO-systemen. Dit betekent
dat bij gebouwverwarming met WKO de asfaltcollector de energiebalans
van de bron (aquifer) in (thermisch) evenwicht kan brengen. Met
energiebalans wordt hier bedoeld dat er evenveel warmte uit de bron wordt
gehaald als er wordt toegevoerd (over een jaar). In veel gevallen is bekend
dat er meer warmte uit wordt gehaald dan er wordt toegevoegd (veelal bij
huizen).
Er is inmiddels kennis en ervaring opgebouwd, in het bijzonder met hoe het
systeem zich houdt op de lange termijn en de exploitatiekosten. Bij
ongeveer de helft van de projecten wordt meerjarige monitoring toegepast.
Belangrijk is wel dat deze informatie beschikbaar komt voor derden.
Dubbelruimte gebruik

Warmte-Koude Opslag met Asfaltcollectoren
Belemmerend
Er is een aantal beperkende factoren voor toepassing te noemen:
De asfaltcollector, zeker wanneer gecombineerd met een WKO systeem is
een complex systeem (in vergelijking met conventionele systemen). Deze
complexiteit hindert de bekendheid (en dus aantrekkelijkheid) onder nietingewijden.
Veel partijen met verschillende belangen zijn betrokken bij de aanleg. Er
moet expertise worden ingebracht omtrent zeer verschillende technische
onderwerpen, vergunningen verleend worden door een provinciale overheid,
hogere investeringskosten betaald worden (voor rekening van gemeente
en/of woningcorporatie) en de wegbeheerder legt niet alleen een weg aan
maar ook een energie producerend systeem. Er is daarom sprake van een
toegenomen organisatiebehoefte. Een duidelijke regisseur lijkt nog wel
eens te ontbreken waardoor projecten niet van de grond komen.
Veel gegevens nodig voor een zorgvuldige afweging ontbreken, zo zijn
kostenanalyses en energieopbrengst onzeker. Opvallend is dat (op een
enkele uitzondering na) veel van de in de literatuur genoemde cijfers niet of
slecht onderbouwd worden. De berekeningen die eraan ten grondslag liggen
zijn niet makkelijk verkrijgbaar en daardoor niet te verifiëren. Vaak worden
dezelfde cijfers in verschillende publikaties aangehaald. Zo is het nu niet
duidelijk of de hoge aanvangskosten (ooit) terugverdiend zullen worden.
Zolang dit onduidelijk blijft, blijft succes uit.
Geringe sturing vanuit overheden (nationaal/lokaal) op gebruik van
duurzame energie.
Aanpassing van een (bestaande) wegconstructie is niet mogelijk. Door
toepassing van buizenconstructies is een (snelle) toepassing bij bestaande
wegen niet mogelijk. Daarnaast zijn de constructierisico’s op de lange
termijn (door inbrengen van buizen in het asfalt) niet bekend.
De geschiktheid van locaties wordt bepaald door de afzetmogelijkheid van
de gegenereerde warmte.
13

Warmte-Koude Opslag met Asfaltcollectoren
14
Hoe verder?

Warmte-Koude Opslag met Asfaltcollectoren
Voor een succesvolle marktpenetratie in de nabije toekomst is een aantal
(vervolg)stappen nodig. Te denken valt aan:
Het ontwikkelen van een of meerdere concrete business cases. Uiteraard
heeft dit tot doel de haalbaarheid van een onderhavig project aan te geven.
Om dit zorgvuldig af te wegen zal een dergelijk document allerlei aspecten
beschrijven waaronder kosten van aanleg, opbrenst aan energie, technische
specificaties, en terugverdientijden. Hierbij zouden verschillende scenario’s
(verschillende type systemen) doorgerekend kunnen worden aan de hand
waarvan een keuze gemaakt kan worden. Een onafhankelijke beoordeling
van de beschreven case studie is nodig om de objectiviteit te waarborgen.
Het verkrijgen van een beter inzicht in kosten en opbrengsten uitgedrukt in
euro’s en, daaraan gekoppeld, de termijn waarna het systeem zich heeft
terugverdiend. Zo zijn bijvoorbeeld op dit moment geen cijfers voorhanden
van allerlei kosten die te maken hebben met de verminderde wegschade bij
verwarming van het wegdek (extra veiligheid, minder zout).
De aanwezigheid van een duidelijke regisseur met bijbehorende
bevoegdheden is gewenst.
Het oprichten van een exploitatie maatschappij waar een collectief systeem
(d.w.z. asfaltcollector en WKO-systeem) na realisatie ondergebracht kan
worden. Dit zou een aparte entiteit kunnen zijn specifiek voor een project of
kunnen lopen via een Lokaal Duurzaam Energie Bedrijf (LDEB) of een Energy
Service Company (ESCO). Een andere mogelijkheid is dat het onder beheer
van een Vereniging van eigenaren (VVE) valt of onderdeel van de verhuur van
een woningbouwcorporatie. Dit dient per project bekeken te worden.
Op basis van de reeds gerealiseerde projecten lijkt (voor zover bekend) de
tevredenheid bij beheerders en opdrachtgevers o.a. gebaseerd te zijn op: een
heldere en begrijpelijke communicatie m.b.t. het duurzame energiesysteem
voor de realisatie, duidelijke contractuele afspraken, een aftersales periode
van minimaal 2 jaar met een deskundige backoffice (bekend met omgaan
met eindgebruikers en duurzame energietechniek).
15

Warmte-Koude Opslag met Asfaltcollectoren
Bronnen
www.roadenergysystems.nl; www.ooms.nl
www.zonneweg.nl
www.winnerway.nl
www.kws.nl
www.iftechnology.nl
Arcadis. Eindrapport ‘WKO in wegen’ 2010.
Energieke wegen, Innovatie, Informatie, Inspiratie, Rijkwaterstaat, ministerie van verkeer en
Waterstaat, september 2010.
Workshop en symposium ‘Energie uit wegen’ 2010.
Weijers, E.P. en G.P. de Groot, 2007: Energiewining uit Weginfrastructuur, inventarisatie in opdracht
van ‘Wegen naar de toekomst’, ECN rapport E—07-057.
Energy Magazine (N. Cuiper) , 2007: Warmte uit asfalt weer in de mode, November 2007.
Persoonlijke communicaties Marcel Roozendaal, Ooms Avenhorn Groep BV, Scharwoude.
Website Provincie Noord-Holland
Asfaltwarmte, Haalbaarheid van een project in Hoogvliet, Gemeente Rotterdam, 2005.
Verslag van de Markt- en beleidsconsultatie ´Energie uit de snelweg’ AT Osborne, april 2011.
16