rooster editorial - hol.gr

2 

ROOSTER EDITORIAL 

Το τρίτο πλέον τεύχος του Rooster Review 

περιέχει µια επιλογή των κυριότερων άρθρων 

που δηµοσιεύτηκαν στην ηλεκτρονική µας 

σελίδα www.e-rooster.gr το τελευταίο τρίµηνο. 

Ψυχή του τεύχους ασφαλώς είναι η 

εκπληκτική αναφορά στον πολεοδοµικό 

µετασχηµατισµό της Βαρκελώνης και η 

απογοητευτική σύγκρισή της µε την 

µεταολυµπιακή Αθήνα. 

Όσον αφορά την σελίδα µας, δηµιουργήσαµε 

ένα νέο χρήσιµο εργαλείο παρακολούθησης των 

ελληνικών ιστολογίων, το Eye of the Rooster. 

http://www.e-rooster.gr/eye 

Φώτης Περλικός 

Η πνευµατική ιδιοκτησία αποκτάται χωρίς καµία διατύπωση 

και χωρίς την ανάγκη ρήτρας απαγορευτικής των προσβολών 

της. Επισηµαίνεται πάντως ότι σύµφωνα µε το ν.2387/20 

(όπως έχει τροποποιηθεί µε τον ν.2121/93, ν.2819/00 και 

ισχύει σήµερα) απαγορεύεται κάθε παραµόρφωση,περικοπή 

ή άλλη τροποποίηση του έργου και απαιτείται πάντα η µνεία 

του δηµιουργού και της πηγής. 

Rooster Review 

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 

Η Ν.∆. ΤΟ ΠΑ.ΣΟ.Κ. ΚΑΙ ΤΟ Κ.Κ.Ε. - ∆ηµοσθένης 

∆ούκας……………………………………………………….3 

ΜΚΟ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ. ΤΡΙΑ ΗΧΗΡΑ ΜΗΝΥΜΑΤΑ - 

Νικήτας Λιοναράκης………………………………………4 

«ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ» vs ΚΟΜΜΑΤΙΚΟ 

ΚΕΦΑΛΑΙΟ - Νικήτας Λιοναράκης……………………..5 

O ΟΡΕΣΤΗΣ, H ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ Μ.Κ.Ο. 

ΚΑΙ ΤΑ ΜΜΕ. - Νικήτας Λιοναράκης………………….7 

ΕΝΑΣ ΠΡΩΤΟΠΟΡΟΣ. Ο ΠΡΟΕ∆ΡΟΣ ΤΗΣ 

ΑΚΑ∆ΗΜΙΑΣ ΑΘΗΝΩΝ! - Νικήτας Λιοναράκης……...9 

ΜΙΑ ΟΛΥΜΠΙΑ∆Α ΦΤΑΝΕΙ; ΒΑΡΚΕΛΩΝΗ vs 

ΑΘΗΝΑΣ- Σωτήρης Γεωργανάς………………………..10 

«ΚΑΛΩΣΟΡΙΣΕ ΑΥΤΟ ΠΟΥ ∆ΕΝ ΜΠΟΡΕΙΣ ΝΑ 

ΑΠΟΦΥΓΕΙΣ» - Κυριάκος Μητσοτάκης………………16 

ΝΕΕΣ ΕΥΚΑΙΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΝΙΣΧΥΣΗ ΤΗΣ 

ΛΙΜΕΝΙΚΗΣ ΜΑΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ - Κυριάκος 

Μητσοτάκης……………………………………………….17 

THE OTHER CHOMSKY - Takis Michas……………19 

ΕΠΙ∆ΟΤΗΣΕΙΣ-ΠΛΗΓΜΑ ΣΤΟΝ ΤΡΙΤΟ ΚΟΣΜΟ - 

Τάκης Μίχας………………………………………………20 

FREAKONOMICS ‘Η ΓΙΑΤΙ ΟΙ ΟΙΚΟΝΟΜΟΛΟΓΟΙ 

ΝΟΜΙΖΟΥΝ ΟΤΙ ΤΑ ΞΕΡΟΥΝ ΟΛΑ! - Σωτήρης 

Γεωργανάς…………………………………………………21 

ΑΠΛΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΚΕΪΝΣ ΓΙΑ ΣΟΣΙΑΛΙΖΟΝΤΕΣ (ΚΑΙ 

ΜΗ) - Σωτήρης Γεωργανάς……………………………..24 

ΝΟΗΜΩΝ ΣΧΕ∆ΙΑΣΜΟΣ vs ΦΥΣΙΚΗ ΕΠΙΛΟΓΗ - 

Αλέξανδρος Νίξον………………………………………...27 

ΤΟ ∆ΙΚΑΙΩΜΑ ΣΤΗΝ ΤΕΜΠΕΛΙΑ - Μαρία Πανεζή..31

Η Ν.∆. ΤΟ ΠΑ.ΣΟ.Κ. ΚΑΙ ΤΟ Κ.Κ.Ε. 

∆ηµοσθένης ∆ούκας 

Το τελευταίο χρονικό διάστηµα σε συνεντεύξεις τους 

υψηλά κοµµατικά στελέχη της Νέας ∆ηµοκρατίας και 

του ΠΑ.ΣΟ.Κ. δηµοσιοποιούν σκέψεις, προθέσεις και 

προτάσεις εν όψει των δηµοτικών εκλογών του 

Οκτωβρίου του 2006. 

Σ’ αυτές περιέχονται σχεδιασµοί και στρατηγικές που 

έχουν ως κύριο στόχο την “εξολόθρευση” του 

αντιπάλου, µέσω του χρωµατισµού των νοµών και των 

πόλεων µε µπλε ή πράσινο χρώµα αναλόγως του 

“νικητή” και τη δηµιουργία δοµικών εσωτερικών 

προβληµάτων του, που θα οδηγήσει σε κρίση ηγεσίας, 

προσανατολισµού και ηγεµονίας στο πολιτικό 

σκηνικό. 

Σ’ αυτό το σκηνικό εµφανίσθηκαν σκέψεις για την 

τακτική που θ’ ακολουθήσουν τα δύο κόµµατα, οι 

οποίες είναι πολιτικά αµοραλιστικές και αγγίζουν τα 

όρια του τυχοδιωκτισµού. Ίσως κατετέθησαν έγκαιρα 

για να διερευνηθούν οι πιθανές αντιδράσεις του 

εκλογικού ακροατηρίου και να γίνουν διορθωτικές 

κινήσεις. 

Οι σχεδιασµοί που επικεντρώνονται στο σκοπό “νίκη 

πάση θυσία”, συµπεριλαµβάνουν εκλογικά παζάρια, 

“δωρεές” νοµαρχιών και δήµων, ανταλλαγές 

ψηφοθηρικής υποστήριξης µε αποδέκτη… το Κ.Κ.Ε. 

Πρόκειται για µία πρωτοφανή και προκλητική 

τακτική σκοπιµότητας, χωρίς αρχές και περιεχόµενο, 

που πλήττει βαρύτατα την πολιτική ηθική, ακυρώνει 

τις ιδεολογικές συνιστώσες αυτών των κοµµάτων και 

τραυµατίζει βαρύτατα τα πρόσωπα των ηγετών τους. 

Ποια είναι τα πεδία, τα θέµατα, οι δράσεις στις οποίες 

υπάρχει συναντίληψη µεταξύ ενός συντηρητικού, ενός 

σοσιαλδη-µοκρατικού και ενός κοµµουνιστικού 

κόµµατος; 

Είναι αδιανόητο οι µικροκοµµατικές σκοπιµότητες 

και οι σκοτεινοί σχεδιασµοί υψηλόβαθµων στελεχών 

της Ν.∆. και του ΠΑ.ΣΟ.Κ., ερήµην της βούλησης των 

µελών του και της στάσης και των επιθυµιών των 

πολιτών, να έχουν ως µοναδικό κίνητρο την επιβίωση 

Rooster Review 3 

των κοµµατικών γραφειοκρατιών και των εκλεκτών 

τους υποψηφίων νοµαρχών και δηµάρχων. Η 

σύγχυση, ο πανικός και η αήθης στάση τους, είναι 

πραγµατικά προκλητικά. 

Ποια είναι τα πεδία, τα θέµατα, οι δράσεις στις οποίες 

υπάρχει συναντίληψη µεταξύ ενός συντηρητικού, ενός 

σοσιαλδηµοκρατικού και ενός κοµµουνιστικού 

κόµµατος; 

Σε ποια µείζονα και κρίσιµα σηµεία της τοπικής 

αυτοδιοίκησης -ρόλος, αρµοδιότητες, φόροι και τέλη, 

δηµοτικές επιχειρήσεις, εκλογικός νόµος κ.α.- έχουν 

κοινή άποψη τα τρία κόµµατα; 

Τελευταία, αυτή η θεώρηση της κεντρικής 

καθοδήγησης των δύο µεγάλων κοµµάτων, 

υιοθετήθηκε και παπαγαλίζετε και από περιφερειακά 

τους στελέχη. Με κοινό άξονα την άποψη ότι “τα 

προβλήµατα των πόλεων είναι κοινά για όλους και δεν 

έχουν χρώµα”. Οι µαθητευόµενοι µάγοι των 

περιφερειακών κοµµατικών γραφειοκρατιών 

“ανακάλυψαν την -πολιτική- Αµερική”. ∆ιακηρύσσουν 

το αυτονόητο και κρύβουν το σηµαντικό: το γεγονός 

ότι οι προτάσεις για την επίλυσή τους είναι 

διαφορετικές και τις περισσότερες φορές 

συγκρουσιακές. Οι προτάσεις των στελεχών της Ν.∆. 

και του ΠΑ.ΣΟ.Κ. που δραστηριοποιούνται στις 

νοµαρχίες και τους ∆ήµους είναι σε ευθεία και 

γενικευµένη αντιπαράθεση µε αυτές των στελεχών του 

Κ.Κ.Ε. 

Φαινόµενο που είναι λογικό και αυτονόητο. 

Το Κ.Κ.Ε., µε την κρατικίστικη αντίληψή του, µε το 

συγκεντρωτικό χαρακτήρα του και την αντιπαλότητά 

του σε οτιδήποτε εµπνέεται και αναφέρεται στην 

αγορά, στον ανταγωνισµό και τη βιωσιµότητα των 

µονάδων και των οργανισµών, αντικρούει τις 

πρακτικές και λειτουργίες της πρωτοβάθµιας και 

δευτεροβάθµιας τοπικής αυτοδιοίκησης που είναι 

προϊόντα των κυβερνήσεων της Ν.∆. και του ΠΑ.ΣΟ.Κ. 

Η δηµοκρατία για να λειτουργήσει µε επιτυχία έχει 

ως προαπαιτούµενο τις διακριτές ιδεολογικές και 

πολιτικές πλατφόρµες και δράσεις των πολιτικών 

σχηµατισµών. Οποιαδήποτε απόπειρα βιασµού τους 

και χυδαίας οµογενοποίησής τους είναι αντιδραστική 

και αντιδηµοκρατική. 

Το Κ.Κ.Ε. παραµένει σταθερό και συνεπές µε την 

ιδεολογία του. Η Ν.∆. και το ΠΑ.ΣΟ.Κ. δεν µπορούν 

να εµφανίζονται ως “κινούµενη -πολιτική- άµµος”. Τα 

παράγωγα αυτής της στάσης θα τα πληρώσουν στο 

µέλλον ακριβά.

4 

ΜΚΟ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ. ΤΡΙΑ ΗΧΗΡΑ 

ΜΗΝΥΜΑΤΑ 

Νικήτας Λιοναράκης 

Όχι ένα, όχι δύο, αλλά τρία ηχηρά µηνύµατα, έλαβε 

η παραδοσιακή, µπλε – πράσινη - ροζ και κόκκινη, 

πολιτική τις προηγούµενες ηµέρες! 

Α. Το πρώτο από τον Νίκο Κωνσταντόπουλο. Στις «12 

θέσεις του Συν για την ανασυγκρότηση του ΟΗΕ» που 

κατέθεσε στον Υπουργό Εξωτερικών, η «αριστερή» - 

τάχα- αντίληψη που αντιπαρέθετε την αριστερά µε τις 

Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων (ΜΚΟ) (ούτε το όνοµά 

τους δεν αναφερόταν σε πολλά κοµµατικά κείµενα), 

λύθηκε δίκην Γόρδιου ∆εσµού! Το κείµενο 

περιλαµβάνει την απαίτηση, «της αναβάθµισης του 

ρόλου των ΜΚΟ στις διαδικασίες λήψης και 

εφαρµογής των αποφάσεων του ΟΗΕ σε όλο το 

φάσµα» του συστήµατος του οργανισµού! 

Επαναλαµβάνω. Ζήτησε αναβάθµιση των ΜΚΟ. Όχι 

των «κινηµάτων» (που πονηρά χρησιµοποιείται ως 

αντίπαλος και υποκατάστατο των ΜΚΟ από µερίδα 

της ελληνικής -και µόνο- αριστεράς). Καθίσταται δε 

προφανές, ότι από τούδε ο επίσηµος Συν - 

τουλάχιστον- θα επιδιώξει την ίδια αναβάθµιση του 

ρόλου των ΜΚΟ και στο εσωτερικό της χώρας ….! 

Β. Στις 6/9 δεκάδες ελληνικές ΜΚΟ δηµιούργησαν 

την Συµµαχία Ενάντια στην Φτώχεια». 

«Η Συµµαχία αποτελεί την ελληνική έκφραση της 

µεγαλύτερης παγκόσµιας εκστρατείας κατά της 

φτώχειας. Με χιλιάδες ΜΚΟ, εκατοµµύρια πολίτες µε 

τις «άσπρες κορδέλες», η Global Call for Action 

against Poverty, εκφράζει τον λόγο των ΜΚΟ. 

Αποµονώνω τρία σηµεία - σοκ. 

1. Η Συµµαχία, εκφράζοντας την ώριµη φάση των 

ΜΚΟ, δεν δέχεται ως µέλη της κόµµατα! Αυτό, απλό 

οργανωτικό µέτρο, διατυπώνεται για πρώτη φορά! 

Τέσσερις ηµέρες αργότερα, η Ντόιτσε Βέλλε 

διαπίστωνε: 

«Το Παράλληλο Φόρουµ των ΜΚΟ για τους στόχους 

των 21ου αιώνα, δεν είναι οι επαίτες που εκλιπαρούν 

για το δικαίωµα να εκφράσουν λόγο. Απαιτούν 


εκπλήρωση των στόχων και εν ανάγκη θα επιδιώξουν 

τους στόχους τους και χωρίς τις κυβερνήσεις»! 

Την ίδια αυτοπεποίθηση αρχίζουν να αισθάνονται και 

οι ελληνικές ΜΚΟ. 

2. Η πρώτη διαπίστωση, θα ξενίσει. Πουθενά στο 

κείµενο δεν υπάρχει η γνωστή επικεφαλίδα «της 

πάλης κατά του νεοφιλελευθερισµού»! Ούτε κατά του 

καπιταλισµού! Το αναφέρω, γιατί σε πιθανή 

ψηφοφορία για τις ατοµικές ιδεολογικές προτιµήσεις 

των µελών των ΜΚΟ που δηµιούργησαν τη Συµµαχία, 

οι ψήφοι της αριστεράς θα µπορούσαν να είναι έως 

και πλειοψηφικοί! Και, όµως, επειδή είναι ΜΚΟ, δεν 

είναι κόµµατα. Και οι ΜΚΟ έχουν δική τους γλώσσα. 

∆εν µιλούν µε τέτοιους αφορισµούς. Χρησιµοποιούν 

µία νέου τύπου πολιτική και σύγχρονη γλώσσα. 

Εµπνέονται από την πρωτοβουλία του ΟΗΕ, δεν 

καταγγέλλουν τους G-8 (αλλά ζητούν επέκταση της 

διαγραφής των χρεών από 16 σε 60χώρες) κ.λπ 

Αν οι ΜΚΟ έχουν δίκαιο, ο παραδοσιακός ελληνικός 

πολιτικός λόγος, συντελεί στη διαιώνιση της 

υπάρχουσας κατάστασης που –κατά τα εκατοµµύρια 

των ριζοσπαστών του κόσµου- δηµιουργεί την φτώχεια 

στον κόσµο! 

3. «Όλα αυτά είναι απλά εξωτερικά χαρακτηριστικά», 

θα έλεγε κάποιος. Ίσως. Για να δούµε τις πολιτικές 

θέσεις που διατυπώνουν. Εκεί το σοκ γίνεται µέγα! Η 

πρώτη προϋπόθεση για την εξάλειψη της φτώχειας 

που διατυπώνουν, δεν έχει ακουστεί ποτέ –µε 

ελάχιστες τιµητικές εξαιρέσεις- από τις ανάλογες 

διακηρύξεις της αριστεράς (αλλά και της Ν∆, και του 

ΠΑΣΟΚ και του ΚΚΕ)! Αδύνατον, θα πείτε. Για τα ίδια 

πράγµατα αγωνίζονται. Μπορεί να υπάρχει 

προϋπόθεση -και δη η πρώτη σε ιεράρχηση και 

ταυτόχρονα κεντρικός στόχος µίας συµµαχίας 

εκατοµµυρίων ριζοσπαστών της γης- που δεν 

αναφέρεται καν στα κείµενα της ελληνικής αριστεράς; 

Και, όµως, µπορεί! Και που είστε ακόµα! Όχι µόνο 

δεν αναφέρεται, αλλά η αγωνιστικότητα των ελληνικών 

κοµµάτων, µετριέται µε τους αγώνες για την 

υπεράσπιση του ακριβώς αντίθετου! Της 

προϋπόθεσης, δηλαδή, η οποία, σύµφωνα µε τη 

Συµµαχία, αποτελεί την πρώτη αιτία για την ύπαρξη 

της φτώχειας! Αν οι ΜΚΟ έχουν δίκαιο, ο 

παραδοσιακός ελληνικός πολιτικός λόγος, συντελεί 

στη διαιώνιση της υπάρχουσας κατάστασης που –κατά 

τα εκατοµµύρια των ριζοσπαστών του κόσµου- 

δηµιουργεί την φτώχεια στον κόσµο! ∆εν αστειεύοµαι! 

Πρώτη, λοιπόν, προτεραιότητα για τη Συµµαχία των 

ΜΚΟ, η «υιοθέτηση δίκαιων διεθνών συναλλαγών, έτσι

ώστε να δοθεί ένα τέλος σε καταστροφικές για τους 

πολίτες αναπτυσσόµενων χωρών επιδοτήσεις και 

δασµούς. Οι πλούσιες χώρες ξοδεύουν πάνω από 1δις 

τη µέρα σε επιδοτήσεις, το µεγαλύτερο µέρος των 

οποίων πηγαίνει σε µεγάλες αγροτοβιοµηχανίες». 

Αυτό αφορά τις ΗΠΑ, αφορά και την Ε.Ε.-Ελλάδα. 

Για το βαµβάκι, ειδικά (µετά τις υποχωρήσεις 

Μπους), αφορά κύρια την Ελλάδα. Αυτό σηµαίνει 

τέρµα οι επιδοτήσεις στα αγροτικά (και όχι µόνο)! 

Είναι έτοιµοι οι αγωνιστές για έναν «διαφορετικό και 

απολύτως εφικτό κόσµο», να ζητήσουν αυτό που 

θεωρούν κύρια αιτία για την φτώχια στις µη 

ανεπτυγµένες χώρες οι ΜΚΟ; Και, για να 

σοβαρευτούµε. Και τα ίδια τα φτωχά κράτη. 

Γ. Μία άλλη ad hoc συµµαχία, οι ελληνικές ΜΚΟ 

που ασχολούνται µε το έιτζ, δήλωσε παρουσία στις 

12/9. Οι οργανώσεις αυτές, κόκκινο πανί για ένα 

τµήµα της πολιτικής ηγεσίας του σχετικού 

υπουργείου, προσβλέπουν και αυτές στην Σύνοδο του 

ΟΗΕ. Από το σχετικό κείµενο, αποσπώ, όµως, ένα 

άλλο κοµµάτι που θα προκαλεί σοκ στους εµµένοντες 

στην παραδοσιακή αντίληψη για την πολιτική. 

«Η εµπλοκή των ΜΚΟ στην πρόληψη και 

αντιµετώπιση του Έιτζ είναι ήδη µία πραγµατικότητα. 

Ζητάµε, λοιπόν, το κράτος να την αναγνωρίσει». 

Εάν θυµάµαι καλά, καθαρό ζήτηµα συνευθύνης 

κράτους και κοινωνίας των πολιτών, τίθεται για πρώτη 

φορά! Όλα δείχνουν πως οι ΜΚΟ, στη φάση της 

ωριµότητας, ύψωσαν πολύ υψηλά τον πήχυ! Και 

κονιορτοποιούν, φυσικά, τόσο τις αντιλήψεις του 

1789, όσο και αυτές του 1917. Η εµπλοκή, δηλαδή, 

οδηγεί και αλλού. Τίθεται θέµα πόρων, κατάλληλου 

νοµικού πλαισίου, αλλά φτάνει σε απίστευτες 

απαιτήσεις. Μέχρι και συνδιαχείριση της εξωτερικής 

πολιτικής της χώρας ζητούν! Ζητάµε να τερµατιστεί η 

µονοπώληση της «διεθνούς εκπροσώπησης της χώρας 

στο ζήτηµα αυτό»! ∆εν µπορεί να αποτελεί 

αποκλειστικά κρατική υπόθεση και «θα πρέπει να 

αποτελέσει προϊόν διαλόγου ΜΚΟ, κοµµάτων» και 

κράτους!!! 

∆εν είναι λίγοι οι θεωρητικοί που έχουν διαπιστώσει 

πως, στην πραγµατικότητα, δεν υφίσταται ζήτηµα 

ΜΚΟ. Υφίσταται ζήτηµα ξανά - ανακάλυψης της 

δηµοκρατίας σε συνθήκες πολυπλοκότητας και 

πολλαπλασιασµού των µη κρατικών υποκειµένων που 

συµπρωταγωνιστούν πλέον στον «δηµόσιο χώρο». Εκεί, 

όπου παραδοσιακά, το διαχειριστικό µονοπώλιο 

ανήκε πάντα στα κόµµατα και στο κράτος! 

Σε επίπεδο διεκδίκησης από τις ΜΚΟ, η 12/9/05 θα 


µείνει ιστορική. Για πρώτη φορά, οι ίδιες οι ΜΚΟ, 

έθεσαν ανάλογο αίτηµα (κάνοντας απλώς τη τρέχουσα 

δουλειά τους)! 

∆ηµοσιεύτηκε την Κυριακή 9/10/2005 στην εφηµερίδα της 

ανανεωτικής αριστεράς Εποχή. Με αφορµή τον εορτασµό, την ίδια 

ηµέρα, του ετήσιου «Φεστιβάλ της Εποχής». 

«ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ» vs 

ΚΟΜΜΑΤΙΚΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 


1. «Το µεγαλύτερο δράµα» για κάποιους, 

παρατηρούσε ο συγγραφέας Gilbert Keith Chesterton 

«δεν είναι πως δεν βλέπουν τη λύση. Είναι ότι δεν 

µπορούν καν να δουν το πρόβληµα». 

Ένα παιχνίδι φαντασίας, δείχνει πως είχε δίκαιο. 

2. Το σενάριο του παιχνιδιού αρχίζει µε µια έννοια 

που έχει εισβάλει στη ζωή µας. Το «κοινωνικό 

κεφάλαιο» (Κ.Κ.). Με µεγάλη δόση αφαίρεσης, θα 

προσπαθήσω να την απλοποιήσω. 

Η πολιτικο - κοινωνική εξέλιξη αλλά και η 

οικονοµική ευηµερία των κρατών, λένε οι θεµελιωτές 

της θεωρίας, είναι πλέον αδύνατες χωρίς την αύξηση 

του Κ.Κ. Αυτό το «social capital» αυξάνεται, όταν στις 

κοινωνίες πολλαπλασιάζονται µορφές φαινοµενικά 

άσχετες µε τη πολιτική. Οι µη κυβερνητικές 

οργανώσεις (ΜΚΟ). Τα δίκτυα πολιτών που δρουν στον 

δηµόσιο χώρο. Άλλα µη κρατικά υποκείµενα. Οι 

σχέσεις αµοιβαίας εµπιστοσύνης. Ο εθελοντισµός. Η 

ανάπτυξη ισχυρής κοινωνίας πολιτών κ.λπ. Η 

ανάπτυξη όλων αυτών, γράφει ο εκ των θεµελιωτών 

της θεωρίας, Robert Putnam, «εξασφαλίζει 

χειροπιαστά ωφελήµατα» για την κοινωνία. Που 

µπορούν να αποτιµηθούν σε χρήµα ή να συνδεθούν 

µε το good governance. Να βοηθήσουν την ανάπτυξη 

ή να βελτιώσουν τις δηµόσιες υπηρεσίες. Να 

ενισχύσουν τα συστήµατα κοινωνικής φροντίδας ή να 

αναβαθµίσουν την παιδεία. Με δυο λόγια η 

διακυβέρνηση ενός κράτους, αλλά και η πολιτική δεν 

εξαρτώνται πλέον µόνο από τις ικανότητες ενός ηγέτη,

6 

τις ψήφους ενός κόµµατος και την απόδοση της 

κυβέρνησης. Αλλά και από τις επιδόσεις της ως προς 

την ανάπτυξη του Κ.Κ. 

Στην πραγµατικότητα δύσκολα θα συναντήσεις 

αντίπαλο αυτής της θεωρίας. 

Τη συνυπογράφουν οι Bourdieu, Coleman, Portes, 

Putnam, Oakshott, Φουκουγιάµα και όλοι, σχεδόν, 

οι ∆ιεθνείς Οργανισµοί. 

3. Το παιχνίδι φαντασίας συνεχίζεται µε διλήµµατα. 

Η θεωρία, έχει δύο πιθανότητες. Ή είναι σωστή, ή 

είναι λαθεµένη. 

- Εάν είναι λαθεµένη, έχει καλώς. Τίποτα δεν 

χρειάζεται να αλλάξει. 

- Εάν, όµως, είναι σωστή; 

5. Στη δεύτερη περίπτωση, οι κόµµατα και 

κυβερνήσεις έχουν δίληµµα. Να θεωρήσουν ότι τους 

αφορά ή όχι; 

- Εάν δεν τους αφορά, έχει καλώς. 

- Εάν την ενστερνιστούν, το δίληµµα εξειδικεύεται. 

6. Να µπουν στον χορό ή όχι; 

-Εάν αδιαφορήσουν, έχει καλώς. Θα πρέπει, όµως, να 

είναι σίγουροι ότι χωρίς αυτούς το φαινόµενο δεν θα 

επεκταθεί. Γιατί εαν επεκταθεί «χωρίς αυτούς» θα 

πρέπει να είναι έτοιµοι να αντιµετωπίσουν συνέπειες 

σαν αυτές που υπαινίσσεται ο Γ. Σεφέρης. Οι νέες 

µορφές πολιτικής, αυτές που θα προκύψουν, ως 

αποτέλεσµα των πολιτικών του συνεχώς 

διευρυνόµενου Κ.Κ., θα τους προσπερνούν σαν σµήνη 

µελισσών και οι ίδιοι γρήγορα θα καταλήξουν σαν 

«ένα πουκάµισο αδειανό …..». 

- Εάν µπουν στο χορό, τότε θα πρέπει να χορέψουν! 

Θα πρέπει, δηλαδή, να χρεωθούν την ευθύνη για την 

υλοποίηση πολιτικών που θα ισχυροποιούν το Κ.Κ. 

7. Στο χορό, προκύπτει … θύελλα νέων διληµµάτων. 

Οι χρεώσεις που ανέλαβαν, είναι συµβατές ή όχι µε 

τη συνήθη πολιτική πρακτική που γνωρίζουν, µε τα 

οργανωτικά τους µοντέλα, µε την λειτουργία τους; 

- Εάν είναι συµβατές, έχει καλώς. Τέτοιες εντάξεις 

έγιναν χιλιάδες στην ιστορική διαδροµή των 

κοµµάτων. 

- Το δράµα, στο παιχνίδι που παίζουµε, αρχίζει εάν 

δεν εντάσσεται. Εάν δεν είναι συµβατή µε αυτά που 


ξέρουν να κάνουν κόµµατα και κυβερνήσεις! Ή εάν 

συµβαίνει κάτι δραµατικότερο. Εάν η υιοθέτησή της 

λαίλαπας, προϋποθέτει ανατροπή των µέχρι σήµερα 

αυτονόητων στο χώρο της πολιτικής. 

8. Αν ισχύει η θεωρία, Ν∆, ΠΑΣΟΚ, Συνασπισµός και 

ΚΚΕ (µε τη µορφή που τα γνωρίσαµε), 

αποδεικνύονται άχρηστοι! Αδύνατον να παίξουν πλέον 

τον ρόλο που παίζουν σήµερα. 

Εάν ισχύει, τέρµα και η πιθανότητα «επιτυχηµένης 

κυβέρνησης» χωρίς προηγούµενη ανάπτυξη Κ.Κ! 

Ούτε «κυβέρνηση που λύνει προβλήµατα», ούτε 

«κράτος του οποίου οι υπηρεσίες λειτουργούν άψογα». 

Αυτά ανήκουν στην εποχή που η αποτελεσµατικότητα 

της διακυβέρνησης σχετιζόταν µε την κυβερνητική 

ικανότητα να διοικεί τον δηµόσιο τοµέα! Σήµερα αυτό 

δεν γίνεται. 

9. Μήπως, όµως, η ανάπτυξη του Κ.Κ. είναι θεάρεστη 

υπόθεση, αλλά δεν αφορά τα κόµµατα; 

Κάτι τέτοια ακούει ο καθηγητής στο Πανεπιστήµιο της 

Κρήτης Στέλιος Αλεξανδρόπουλος και εξεγείρεται! 

Αυτά είναι ανοησίες, θα έλεγε! Τα αφορά και πολύ, 

γράφει στο περιοδικό «Κοινωνία Πολιτών» Νο 10. Και 

η υπόθεση της ανάπτυξης του Κ. Κ, αποτελεί πολιτικό 

στοίχηµα, µια και γίνεται πράξη «µε κατάλληλες 

πολιτικές» από πολιτικούς και κόµµατα. 

10. Ο διάσηµος Μανωλιός, λοιπόν, µάλλον δεν θα 

είχε πρόβληµα. Θα το έλυνε µε το να βάλλει «τα 

ρούχα του αλλιώς»! Τα κόµµατα, όµως, χρειάζονται να 

µάθουν να περπατούν …. µε το κεφάλι κάτω! Όπερ 

σηµαίνει. 

Τα κόµµατα, µέσα στο 2004 για πρώτη φορά στην 

πολιτική ιστορία της χώρας δεσµεύτηκαν 

προεκλογικά, υπέρ των ΜΚΟ, της συνεργασίας µαζί 

τους, της ενδυνάµωσης της κοινωνίας των πολιτών. 

Για το 2005 υπολείπεται η πράξη! 

-Να αντικαταστήσουν τις πρακτικές κυριαρχίας τους 

στο δηµόσιο χώρο, ώστε να αφήσουν ζωτικό πεδίο για 

την κοινωνία των πολιτών. 

-Να παραιτηθούν από τις πολιτικές δικής τους 

οργανωτικής ανάπτυξής και να τις αντικαταστήσουν 

µε πολιτικές ανάπτυξης άλλων, µη ελεγχόµενων και 

µη εξαρτηµένων οργανώσεων. Να µετατραπούν, 

δηλαδή, από αυτάρεσκα µονοπώλια, σε … 

εµβρυουλκά! 

-Να παραιτηθούν από την κυριαρχία τους στην

πολιτική και να την αντικαταστήσουν µε πολύπλοκες 

µορφές συνεργασίας µε ισότιµους εταίρους. 

- Να συνδιαχειριστούν ένα περίπλοκο κόσµο στον 

οποίο δεν υπάρχει ο πρωταγωνιστής. 

11. Που βρισκόµαστε σήµερα; Τα κόµµατα, µέσα στο 

2004, έκαναν σοβαρά βήµατα. Για πρώτη φορά στην 

πολιτική ιστορία της χώρας δεσµεύτηκαν 

προεκλογικά, υπέρ των ΜΚΟ, της συνεργασίας µαζί 

τους, της ενδυνάµωσης της κοινωνίας των πολιτών 

κ.λπ. Ειδικά ο Γιώργος Παπανδρέου διέβη –ακόµα 

και στρατηγικά- τον Ρουβίκωνα. Σε απλά λόγια, η 

«συµµετοχική δηµοκρατία» του, σηµαίνει «παραίτηση 

από την προοπτική κυβέρνησης της χώρας από το 

ΠΑΣΟΚ», υπέρ της «διακυβέρνησης µε παράλληλη 

συνύπαρξη ΠΑΣΟΚ και αυτόνοµων 

συµπρωταγωνιστών» (ΜΚΟ, Ανεξάρτητων Αρχών 

κ.λπ.). Και µε ευθύνη για πολιτικές αύξησης του Κ.Κ. 

Για το 2005 υπολείπεται η πράξη! Αυτών που θα 

υλοποιήσουν τις νέες στρατηγικές. Αυτό, προς το 

παρόν, παραµένει ζητούµενο! 

12. Στις καθυστερήσεις, όµως, οι ενστάσεις 

πολλαπλασιάζονται. 

- Πολλές επικαλούνται τον …. Αϊνστάιν! «Τα 

προβλήµατα, δεν µπορούν να λυθούν στο επίπεδο της 

σκέψης που τα δηµιούργησε». 

- Άλλες, τους … Μόντι Πάθονς! «Είµαι ο βασιλιάς των 

Βρετανών», δηλώνει αυτάρεσκα ο Αρθούρος 

αναζητώντας τους ιππότες της ελεεινής τραπέζης. «Μα 

εµείς δεν έχουµε βασιλιά, είµαστε µια αυτόνοµη 

κοινότητα», απαντούσαν στον αµήχανο βασιλιά οι 

πανέξυπνοι χωρικοί! 

∆ηµοσιεύτηκε στο πρώτο τεύχος του περιοδικού ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗ. 

Νοέµβριος 2005 


O ΟΡΕΣΤΗΣ, H 

ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ Μ.Κ.Ο. 

ΚΑΙ ΤΑ ΜΜΕ. 


Το ζήτηµα εµφανίζεται, συνήθως, ως παράπονο. Γιατί 

τα πανελλήνιας κυκλοφορίας, κατ’ ουσία αθηναϊκά 

ΜΜΕ, δεν προβάλλουν τον κόσµο των ΜΚΟ; Θα 

προσπαθήσω να τεκµηριώσω, ότι το ερώτηµα είναι 

λάθος. Και, ότι το κρίσιµο ερώτηµα, δεν είναι εάν τα 

ΜΜΕ «παίζουν» τις ΜΚΟ, αλλά εάν έχουν καν την 

ικανότητα και την δυνατότητα να παρακολουθήσουν 

τον τρόπο που κινούνται σήµερα οι ΜΚΟ; Και 

παραπέρα. Εάν έχουν την ικανότητα να συλλάβουν 

τον διαφορετικό σύγχρονο κόσµο στον οποίο τα κράτη 

και τα κόµµατα δεν είναι αποκλειστικοί 

πρωταγωνιστές. Στα ερωτήµατα αυτά, η απάντηση 

είναι όχι! 

Είναι ανόητοι, όσοι φαντάζονται ότι τα ΜΜΕ έχουν 

λόγους να ευνοούν τον Κίµωνα Κουλούρη, αντί των 

Γιατρών χωρίς Σύνορα. Ή την Ζέτα Μακρή, αντί της 

∆ιεθνούς Αµνηστίας. Απλούστατα βιώνουν την 

τραγικότητα να αδυνατούν –ενώ πολύ θα ήθελαν- να 

συλλάβουν τη σύνθετη δηµοσιότητα που παράγει η 

WWF και η Action Aid, όπως µπορούν να συλλάβουν 

την απλοϊκή που εκπορεύεται από τον Ορέστη 

Κολοζώφ και τον Παναγιώτη Λαφαζάνη. 

Θα επιχειρήσω να τεκµηριώσω τον ισχυρισµό, µέσα 

από τη δηµόσια παρουσία µία τυχαίας οργάνωσης. 

Επέλεξα µία που δεν είναι διεθνής (όπως η Κάριτας), 

δεν έχει χιλιάδες µέλη (όπως η Greenpeace), δεν 

ασχολείται µε αβανταδόρικα θέµατα (όπως το 

Παρατηρητήριο του Ελσίνκι), δεν έχει την κύρια 

δράση της στην Αθήνα (όπως η Ελπίδα)! Ο Αρχέλων, 

ασχολείται µε τις θαλάσσιες χελώνες. Και κινείται 

κυρίως στην επαρχία (και ολίγον στη Γλυφάδα) 

Α. Η ένσταση του µέσου Έλληνα δηµοσιογράφου είναι 

απλή. 

«∆εν ασχολούµαστε συχνά µε τον Αρχέλωνα, διότι οι 

δράσεις του δεν είναι σηµαντικές. Όταν είναι, αλλά 

και όσες είναι, προβάλλονται κανονικά».

8 

Η ένσταση, είναι σωστή. Αναζητώντας τα τελευταία 

δελτία τύπου του Αρχέλωνα, µε όσο καλή διάθεση και 

αν είχα, δεν θα µπορούσα να ισχυριστώ, ότι το κοινό 

των ΜΜΕ … τις περιµένουν µε αγωνία! «∆ύο χελώνες 

απελευθερώθηκαν στο Καλαµάκι», «απελευθερώθηκε 

ο Ορέστης», «παρουσίαση της 22χρονης δράσης του 

στη Ζάκυνθο», , δύο συµµετοχές σε συνέδρια, 

«εκδήλωση στον Αυλώνα» κ.λπ. 

Εδώ ο µέσος έλληνας δηµοσιογράφος έχει δίκαιο. 

Αυτά δεν ενδιαφέρουν το κοινό! 

Β. Μόνο αυτά, όµως, είναι ο Αρχέλων; 

Η απάντηση είναι όχι. 

Έχει µία καταλυτική 22χρονη παρουσία στο ζήτηµα 

της Καρέττα, συγκροτεί ετησίως στρατό 600-700 

εθελοντών από όλο τον κόσµο που λειτουργούν ως 

φύλακες, «παρακολουθεί 75 χλµ. ακτών και 2500 

φωλιές», διαθέτει Κέντρο ∆ιάσωσης στη Γλυφάδα, 

δορυφορική παρακολούθηση των χελωνών κ.λπ. 

Εδώ ο µέσος έλληνας δηµοσιογράφος, ξύνει το κεφάλι 

και βεβαιώνει, ότι «ίσως κάποια παρουσίαση 

χρειάζεται να γίνει»! 

Γ. Αλλά δεν κάνει µόνο αυτά ο Αρχέλων. 

∆ιότι έχει αναλάβει συνευθύνη και για δηµόσιες 

υποθέσεις, Σε τοµείς τέως κρατικής αρµοδιότητας, 

που είναι προσανατολισµένο το 60-70% των 

δηµοσιογράφων. Ο Αρχέλων –αλλά και πολλές άλλες 

ΜΚΟ συνδιαχειρίζονται τοµείς που αποτελούσαν 

κάποτε αποκλειστικότητα του κράτους και των 

κοµµάτων! Συµµετέχει, δηλαδή, στη διοίκηση 

τεσσάρων «ΜΚΟ τρίτης γενιάς» που ασκούν δηµόσια 

εξουσία σε τοµείς υψίστης σπουδαιότητας. Στους 

Φορείς ∆ιαχείρισης Εθνικών Πάρκων (Ζακύνθου, 

Μεσολογγίου, Αµβρακικού και Κοτυχίου - 

Στροφυλιάς). 

Επίσης, µαζί µε την Γ.Γ. Νέας Γενιάς, υλοποιεί 

πρόγραµµα για εκπαίδευση εθελοντών και µε τα 

Λιµεναρχεία, το Εθνικό ∆ίκτυο ∆ιάσωσης! 

Εδώ ο δηµοσιογράφος, ανακαλύπτει τον ένοχο. 

«Αρµόδιος είναι ο συντάκτης που είναι 

διαπιστευµένος στο ΥΠΕΧΩ∆Ε. Αυτός δεν κάνει καλά 

τη δουλειά του». Αδύνατον, όµως, να αντιληφθούν οι 

λειτουργοί των ΜΜΕ, ότι οι εν λόγω ΜΚΟ είναι 

πλήρως ξεχωριστές από το ΥΠΕΧΩ∆Ε και ο ρεπόρτερ 

που το καλύπτει, δεν παρακολουθεί κάτι που δεν 

υπάγεται στην ιεραρχία του υπουργείου. Άρα, αυτά, 

χάνονται (1)! 


∆. Πάλι, όµως, δεν τελειώσαµε. 

∆ιότι µέσω της διεθνούς δράσης του, χαράζει τις 

πολιτικές για τις χελώνες που εφαρµόζονται στην 

Ελλάδα, από το … παράθυρο! Συµµετέχει στο 

Μεσογειακό Πρόγραµµα ∆ράσης για το Περιβάλλον 

του ΟΗΕ, στο Ευρωπαϊκό Γραφείο Περιβάλλοντος και 

στην Ευρωπαϊκή Ένωση για την ∆ιατήρηση των 

Ακτών. Κοινώς, οι εθνικές πολιτικές, οι οποίες 

αποτελούν υλοποίηση των διεθνών αποφάσεων, 

διαµορφώνονται και µέσα από την ΜΚΟ Αρχέλων! 

Τα ΜΜΕ, όµως, αυτά δεν τα παρακολουθούν! 

Ε. Ούτε ακόµα τελειώσαµε. 

∆ιότι, όπως κάθε ΜΚΟ, διαθέτει δικές της 

«∆ιπλωµατικές Αποστολές» µε διακλαδώσεις σε όλο το 

σύστηµα που χαράζει τις διεθνείς πολιτικές! Η 

αφέλεια των ΜΜΕ να πιστεύουν, ότι όλα τα διεθνή 

περνάνε από το Υπ. Εξωτερικών ανήκει στις δεκαετίες 

του 70! Το έζησα επί πέντε χρόνια στην «Επιτροπή για 

τις ΜΚΟ» του Υπ. Εξωτερικών. Αυτό που 

παρουσιάζεται στους διπλωµατικούς συντάκτες (στην 

ουσία καταγραφείς των κινήσεων του Υπουργού και 

µόνο), αποτελεί δεν αποτελεί το 20-30% των 

πολιτικών που φθάνουν στην χώρα απλώς για 

επικύρωση –και πολλές φορές ούτε για αυτήν- από 

την παγκοσµιοποιηµένη πλέον κοινωνία µας! 

Ο 63χρονος φυσικός και αναλυτής συστηµάτων, 

συνταξιούχος του ΟΤΕ, ∆ηµήτρη Μαργαριτούλης, 

παλιός πρόεδρος του Αρχέλων, είναι η αντένα του 

(έκφραση των διπλωµατών) στην International Sea 

Turtle Society (το παγκόσµιο συνέδριο της οποίας θα 

πραγµατοποιηθεί την άνοιξη του 2006 στο Ηράκλειο). 

Είναι βέβαιο, ότι ο πρόεδρος του παγκόσµιου αυτού 

δικτύου για τις χελώνες, είναι λιγότερο αναγνωρίσιµος 

από την Φανή Πετραλιά. Και κανένα κρατικολάγνο 

ΜΜΕ, που ισχυρίζεται ότι παρακολουθεί την 

πολιτική, δεν αντιλαµβάνεται ότι η νοµιζόµενη ως 

ενασχόληση µε αυτήν του Γιώργου 

Παναγιωτακόπουλου, δεν φθάνει ούτε στο µισό της 

αντίστοιχης του ∆. Μαργαριτούλη. Και, όµως, η 

διεθνής πολιτική (για το συγκεκριµένο θέµα), 

διαµορφώνεται και µε τη δική του συµβολή. 

ΣΤ. Και πάλι δεν τελειώσαµε. 

Η άρνηση των ΜΜΕ να προβάλλουν, ως είδηση, την 

«απελευθέρω-ση του Ορέστη», είναι εύλογη. Η 

αδυναµία τους, όµως, έστω και να παρακολουθή-

σουν, την δικτυακή διακλάδωση των χιλιάδων ΜΚΟ, 

δεν είναι. 

Ο ίδιος είναι και αντιπρόεδρος για τη Μεσόγειο της 

World Conservation Union (IUCN). Εκεί και αν 

γίνεται η ανατροπή των -τέως- αυτονόητων! Αν οι 

σοβαροί δηµοσιογράφοι αισθάνονται δέος και 

αµηχανία από την πολυπλοκότητα του κόσµου µας, 

οι θεωρητικοί των διεθνών σχέσεων νοιώθουν το 

έδαφος να µετακινείται κάτω από τα πόδια τους! Το 

δόγµα αιώνων ότι «υποκείµενο του διεθνούς δικαίου 

είναι µόνο τα κράτη», ανατρέπεται. Ο IUCN είναι ο 

µεγαλύτερος διεθνής οργανισµός που χαράζει τις 

πολιτικές για τα είδη που κινδυνεύουν (και όχι µόνο)! 

Μέλη του, όµως, δεν είναι µόνο τα κράτη! Μετέχουν 

82 κράτη και 111 κυβερνητικοί οργανισµοί, αλλά και 

800 ΜΚΟ! Στην περίπτωση της χώρας µας λ.χ. µέλη 

του είναι το κράτος «Ελλάς», αλλά και έξι ελληνικές 

ΜΚΟ! Επιτρέψτε µου κάποια απλοϊκότητα. Οι εν 

λόγω, µπορούν να υποστηρίξουν διαφορετικές θέσεις 

από το κράτος «Ελλάς»! Και -θεωρητικά- οι θέσεις 

αυτές -και όχι του κράτους- να υιοθετηθούν! Και, 

θεωρητικά πάντα, το κράτος «Ελλάς» να κληθεί, εκ 

των υστέρων, να εφαρµόσει τις απόψεις των ΜΚΟ και 

όχι τις δικές του! 

Ζ. Όλα τα παραπάνω δεν αφορούν µόνο τον Αρχέλων. 

Αφορούν όλες τις ΜΚΟ. Ο Αρχέλων επιλέχτηκε 

τυχαία. Είναι µία τυπική ΜΚΟ. 

Υπάρχουν άλλες που έχουν ανάλογες ή περισσότερες 

δράσεις. 

Η άρνηση των ΜΜΕ να προβάλλουν, ως είδηση, την 

«απελευθέρωση του Ορέστη», είναι εύλογη. 

Η αδυναµία τους, όµως, έστω και να 

παρακολουθήσουν, την δικτυακή διακλάδωση των 

χιλιάδων ΜΚΟ, δεν είναι. Στην πραγµατικότητα 

οφείλεται στην αδυναµία τους να φωτογραφήσουν την 

ίδια την δηµοκρατία του 21ου αιώνα! Και στην 

εµµονή τους να ταυτίζουν την πολιτική µε τα κόµµατα 

και να επιµένουν σε ένα –νεκρό από χρόνια- µοντέλο 

πυραµιδοειδούς οργανωµένου κράτους. 

Στην ουσία, αδυνατούν να παρακολουθήσουν τις 

εξελίξεις σε ένα πολύπλοκο, πολυκεντρικό, επέκεινα 

του εθνικού κράτους και πέραν της συµπύκνωσης της 

πολιτικής στο κεντρικό παιχνίδι των κοµµάτων, 

κράτος! 

Τα ΜΜΕ αδυνατούν να φανταστούν, ότι αυτό που 

ονοµάστηκε «πολιτική» και «διοίκηση» και εξελισσόταν 


στα πλαίσια της δηµόσιας διοίκησης και της 

πολιτικής, σήµερα έχει κονιορτοποιηθεί και οι 

αναρίθµητες πλευρές του διαµορφώνονται σε ένα 

απέραντο πλέγµα διεθνών και εθνικών θεσµών. 

Κρατικών και µη κρατικών. Οι δηµοσιογράφοι, όµως, 

ακόµα περιµένουν στο Γραφείο Τύπου του 

υπουργείου στο οποίο είναι διαπιστευµένοι! 

Το παρακάτω κείµενο δηµοσιεύτηκε στο καινούργιο περιοδικό των 

εκδόσεων Παπαζήση µε τίτλο «Η Νέα Πολιτική» (τεύχος 3, ∆εκέµβριος 

2005). 

———————————————— 

(1) Για την αδυναµία των ΜΜΕ να συλλάβουν την κοινωνική 

πολυπλοκότητα και τις συνέπειες αυτού στην κατάρρευση των 

καθηµερινών εφηµερίδων και του ενηµερωτικού σκέλους της 

ραδιοτηλεόρασης, «Οι συνέπειες του Γατόσκυλου», Νικήτας 

Λιοναράκης. Εκδ. Παπαζήση (2002 

ΕΝΑΣ ΠΡΩΤΟΠΟΡΟΣ. Ο ΠΡΟΕ∆ΡΟΣ 

ΤΗΣ ΑΚΑ∆ΗΜΙΑΣ ΑΘΗΝΩΝ! 


Συνηθίζει η Ακαδηµία Αθηνών να εκπέµπει 

πρωτοποριακές θεωρητικές αναζητήσεις για να 

αφουγκράζεται ριζοσπαστικές µεταλλαγές της 

κοινωνίας; Όχι, θα πουν οι εχέφρονες. Άλλος είναι ο 

ρόλος της. Και, όµως! Ο Εµµανουήλ Ρούκουνας, 

πρόεδρος της Ακαδηµίας για το 2005, πέτυχε το 

ακατόρθωτο. Η παρθενική του οµιλία, ως πρόεδρος, 

να αποτελεί σηµείο αναφοράς για τους 

προβληµατισµούς επιστηµόνων, αλλά και ακτιβιστών, 

πανεπιστηµιακών αλλά και ριζοσπαστών από τις µη 

κυβερνητικές οργανώσεις (ΜΚΟ)! Είναι η πρώτη, ίσως, 

φορά που οι απόψεις του προέδρου της Ακαδηµίας 

(τον οποίο δεν γνωρίζω), αποτελούν οδηγό σε 

πρωτοπόρα µυαλά της χώρας! 

Η φρεσκάδα της εκφράστηκε και στον τίτλο. Η 

«∆ιεθνής ∆ιάσταση της Κοινωνίας Πολιτών». Οι 

τολµηρές σκέψεις, ακολούθησαν. 

-Επιστρατεύοντας την εµπειρία του, παρουσίασε 

δεκάδες παραδείγµατα του σηµαντικού ρόλου που 

παίζουν οι ΜΚΟ στις διεθνείς και στις εθνικές 

υποθέσεις. Ελάχιστες είναι γνωστές στο ελληνικό 

κοινό. 

-«Πολλές διεθνείς συµβάσεις περί ανθρωπίνων

10 

δικαιωµάτων δροµολογήθηκαν ή υποστηρίχθηκαν, όχι 

από κυβερνήσεις, αλλά από ΜΚΟ» (Ευρωπαϊκή 

Σύµβαση των ∆ικαιωµάτων του Ανθρώπου, για την 

Κατάργηση των φυλετικών διακρίσεων και Κατά των 

Βασανιστηρίων του ΟΗΕ κ.λπ) 

-Βεβαιώνει ότι οι ΜΚΟ έφεραν έτοιµο το «σχέδιο 

Καταστατικού» και ήταν αυτές που «άσκησαν έντονες 

πιέσεις στις κυβερνήσεις µέχρι να δεχτούν το ∆ιεθνές 

Ποινικό ∆ικαστήριο»! 

-Αξιολογεί ως «το πλέον σηµαντικό επίτευγµα χιλίων 

ΜΚΟ από 60 κράτη, την Σύµβαση περί καταργήσεως 

των ναρκών κατά προσωπικού». Ελάχιστοι, επίσης, 

θυµούνται πως γι’ αυτή την πρωτοβουλία τους 

απενεµήθη το βραβείο Νόµπελ! 

-Καταθέτει, ότι ο πρόσφατος θεσµός του Υπάτου 

Αρµοστή για τα ανθρώπινα δικαιώµατα στον ΟΗΕ, 

αποτελεί «δικό τους έργο»! 

-Κάνει γνωστή την Diego Arrias Formula. Πρόκειται 

για «την άτυπη, κατά τακτικά διαστήµατα, συνάντηση 

εκπροσώπων των ΜΚΟ µε τους πρέσβεις κρατών µελών 

του Συµβουλίου Ασφαλείας για την ανταλλαγή 

απόψεων επί της ηµερησίας διατάξεως»! 

-Επιβεβαιώνει, ότι πολύ συχνά οι ΜΚΟ φθάνουν ως 

το σηµείο να «είναι εµπνευστές ψηφισµάτων στη Γενική 

Συνέλευση του ΟΗΕ». Φυσικά πάντα «εκφέρουν γνώµη 

επί σχεδίων ψηφισµάτων» και «βρίσκονται παντού. 

Στους ειδικευµένους οργανισµούς της οικογένειας του 

ΟΗΕ (Ουνέσκο, ∆ιεθνή Οργάνωση Εργασίας, ∆ιεθνή 

Τράπεζα, Παγκόσµια Οργάνωση Υγείας κ.λπ)»! 

-Ενηµερώνει, ότι αυτές προκαλούν Γνωµοδοτήσεις στο 

∆ιεθνές ∆ικαστήριο της Χάγης και αποφάσεις στον 

Παγκόσµιο Οργανισµό Εµπορίου! 

Αλλά δεν στέκεται µόνο στην ενηµέρωση. Οι 

θεωρητικές του καταθέσεις, θεωρούνται από τις πλέον 

καινοτόµες και πρωτοποριακές στην Ελλάδα. 

Συγκεκριµένα. 

-Συνέδεσε, από την αρχή, τον ρόλο των πολιτών, µε 

την αριστοτελική οπτική της οργανωµένης πολιτείας. 

Εάν «πολλών γαρ επιστατών η πολιτική κοινωνία 

δείται», ο υπαινιγµός περί πλουραλισµού της έννοιας 

«διακυβέρνηση», είναι σαφής. 

-Προσπέρασε τις προκρούστειες λογικές γνωστών 

συναδέλφων του, να χωρέσουν την έννοια της ΚτΠ σε 

στενά (και συχνά ιδεολογίζοντα) πλαίσια. «Η ΚτΠ είναι 

έννοια µε ευρύτατο περιεχόµενο, χωρίς γενικά 

αποδεκτό ορισµό». 

-Ξεκαθάρισε, ότι σε ένα τόσο πολύπλοκο και 

πολυκεντρικό περιβάλλον, η έννοια της 

«αντιπροσωπευτικότητας» τίθενται διαφορετικά. «Η 

ΚτΠ είναι έννοια εικονική (virtual). Πολλοί 

αναρωτιούνται ποιους εκπροσωπούν η κάθε µία από 

τις οργανώσεις. Ευτυχώς δεν θα µάθουµε ποτέ ποιος 

εκπροσωπεί συνολικά της ΚτΠ στο σύνολό της, 

άλλωστε κανείς δεν είναι µοναδικός εκφραστής του 

δηµοσίου συµφέροντος». 


-Προσπερνώντας συντηρητικές απόψεις, κοινές στην 

«δεξιά» αλλά και στην «αριστερά» πολιτική ρητορική, 

βλέπει τις ΜΚΟ «ενταγµένες σε ένα σχήµα 

επικουρικότητας». ∆έχεται ότι «το δηµόσιο συµφέρον» 

εκφράζεται από τα «όργανα του κράτους» και τους 

επίσηµους «θεσµούς», αλλά µόνο «πρωτίστως»! 

Παράλληλα δέχεται, ότι οι ΜΚΟ µπορούν να 

συνεργάζονται «µε τα όργανα του κράτους», αλλά 

υιοθετεί και την εξόχως καινοτοµική ιδέα, ότι µπορεί 

ακόµα «και να τα υποκαθιστούν»! Αυθαιρετώντας θα 

έλεγα, ότι επιχειρεί ριζοσπαστική τοµή. Ξεχωρίζει την 

διακυβέρνηση, «έργον πολλών επιστατών», από την 

κυβέρνηση, των «συντεταγµένων οργάνων του 

κράτους». 

- Προς επίρρωση του ισχυρισµού, θεωρεί 

«σπουδαιότερες» τις απόψεις «που ανατρέπουν σειρά 

καθιερωµένων αρχών, αξιών και δογµάτων». Αυτές 

οδηγούν «σε ανακατανοµή των περιοχών δράσεως της 

δηµόσιας και της ιδιωτικής σφαίρας» µε την 

παρέµβαση µη κρατικών υποκειµένων ή «actors». 

- Καινοτοµώντας περαιτέρω, δέχεται ένα είδος 

συνευθύνης κράτους και ΚτΠ για τις δηµόσιες 

υποθέσεις. «Το δηµόσιο και το ιδιωτικό συµφέρον 

συνιστούν ενιαίο σύνολο του οποίου ο καθένας µας 

κατέχει ένα τµήµα». Ως εκ τούτου «πρωταρχική ιδέα», 

είναι «πως οι πρωτοβουλίες και οι δράσεις του κράτους 

και της ΚτΠ, είναι επάλληλες και όχι αντικρουόµενες»! 

- Τέλος, µε ειλικρίνεια και τόλµη, παραδέχεται, ότι 

«σήµερα ζούµε την απορία σε ευρύ φάσµα των 

κοινωνικών επιστηµών»! Και εξηγεί, ότι είναι όλα τόσο 

καινούργια και ανατρεπτικά, ώστε « γίνεται αισθητή 

πλέον η ανάγκη θεωρίας». Εννοείται, νέας θεωρίας! 

∆ηµοσιεύτηκε στην εφηµερίδα Εστία στις 10/9/2005 

ΜΙΑ ΟΛΥΜΠΙΑ∆Α ΦΤΑΝΕΙ; 

ΒΑΡΚΕΛΩΝΗ vs ΑΘΗΝΑΣ 

Σωτήρης Γεωργανάς 

Πως να δηµιουργησετε µια πετυχηµενη πολη 

µετα απο πολλες συζητησεις µε φιλους και µη, εχω 

καταληξει οτι παρουσιαζει εξαιρετικο ενδιαφερον µια 

συστηµατικη παρουσιαση της Βαρκελωνης και µια

συγκριση µε την Αθηνα, σε µια σειρα αρθρων. ∆εν 

προσπαθω να αποδειξω ποια πολη ειναι οµορφοτερη ή 

ποιος λαος πιο εξυπνος, ωραιος, δηµιουργικος. Αυτο 

εξαρταται απο πολλους παραγοντες και ειναι εν τελει 

θεµα γουστου. Ενδιαφεροµαι οµως να δειξω, σε απτα 

προβληµατα και πρακτικα θεµατα µιας µεσογειακης 

πολης, τι λυσεις υπαρχουν και εχουν δοκιµαστει. 

∆υστυχως τις περισσοτερες φορες θα φανει οτι η λυση 

της Αθηνας ειναι η αποτυχηµενη/λανθασµενη. Αυτο 

δεν πρεπει να µας ανησυχει. Πρεπει να το βλεπουµε 

περισσοτερο σαν µια ευκαιρια. Αν η Αθηνα και 

κατ’επεκταση η Ελλαδα (ειναι ενα δυστυχες γεγονος οτι 

η Ελλαδα αστικα ειναι αντιγραφο της Αθηνας) τα 

καταφερνει µια χαρα µε τοσα λαθη, φανταστειτε ποσο 

µπορει να καλυτερευσει αν αρχισουµε να αποφευγουµε 

τα λαθη. ∆εν χρειαζεται να ανακαλυψουµε τον τροχο 

απτην αρχη. Σε πολλα θεµατα υπαρχουν ετοιµες, 

αξιοπιστες, παραγωγικοτατες λυσεις. Ετσι θα πρεπει να 

βλεπουµε αυτην την συγκριση σαν εναν οδηγο, τι 

µπορουµε να κανουµε αµεσα για την πολη µας. 

Ας ξεκινησουµε µε την γενικη εικονα των πολεων. 

Ρυµοτοµια 

Η πολεοδοµια, ρυµοτοµια ειναι µια σηµαντικη τεχνη 

που καταλαβαν οι ανθρωποι απο πολυ νωρις οτι ειναι 

απαραιτητη για την δηµιουργια λειτουργικων πολεων. 

Ο Ιπποδαµος πριν πολλα χρονια προτεινε το συστηµα 

των παραλληλων δροµων, ενα συστηµα που φαινεται 

να ειναι το πιο βολικο για µια πολη µε πολλα 

αυτοκινητα. ∆υστυχως οι σηµερινοι απογονοι του 

Ιπποδαµου δεν φαινεται να ειναι µεγαλοι οπαδοι της 

καλης ρυµοτοµιας και σωστης χωροταξιας. Η Αθηνα 

σηµερα ειναι πιθανοτατα απο τις πιο 

κακοσχεδιασµενες πολεις της Ευρωπης, καθως 

ουσιαστικα αποτελειται απο πολλα χωρια µε 

στριµωγµενα κεντρα και αναρχη περιφερεια, µε 

δροµους να σταµατανε αποτοµα πανω σε µαντρες, 

κεντρικους δροµους µε µεταβλητο αριθµο λωριδων 

(γεγονος που διαπιστωµενα προκαλει χαος. Ειναι 

καλυτερα ενας δροµος να εχει πχ µονο τρεις λωριδες, 

παρα να αλλαζει απο 3 σε 4 σε 3 συνεχως οπως η 

Βασιλισσης Σοφιας ή η Πατησιων), πολυ µικρα 

οικοδοµικα τετραγωνα, κακιστη χωροταξια (παλι 

µαλλον η τελευταια µεγαλη πολη της Ευρωπης που 

εχει βιοµηχανιες και βιοτεχνιες µεσα στον αστικο 

ιστο!) κτλ 

Απο την αλλη η Βαρκελωνη, χαρη στις 

πρωτοποριακες ιδεες Καταλανων αρχιτεκτονων στις 

αρχες του αιωνα, εχει ισως την καλυτερη χωροταξια 

στην Ευρωπη και ενα πληρως ιπποδαµειο 

ρυµοτοµικο συστηµα σε ολη την πολη εκτος του 


ιστορικου µεσαιωνικου (και πεζοδροµηµενου) 

κεντρου. Μια φωτογραφια φτανει 

Παρατηρειστε οτι τα οικοδοµικα τετραγωνα ειναι πολυ µεγαλα, µε 

µεγαλους ελευθερους χωρους στο κεντρο και χωριζονται µε 

τουλαχιστον 3λωριδους δροµους και φαρδια πεζοδροµια! 

Τα µεγαλα λαθη στην Αθηνα εχουν γινει πριν πολλα 

χρονια δυστυχως και σαν ελαφρυντικο για τους 

σχεδιαστες ισχυει οτι η πολη αναγκαστηκε να 

απορροφησει µεγαλες µαζες ανθρωπων σε ελαχιστα 

χρονικα διαστηµατα. Αλλα δεν φαινεται να εχουµε 

µαθει τιποτα ακοµα. Τα Μεσογεια, ο τελευταιος 

ελευθερος χωρος της πολης, χτιζονται µε τον ιδιο 

καταστροφικο τροπο. Αντι να σχεδιαζουµε πολεις απο 

το µηδεν, απλα επεκτεινουµε το σχεδιο “πολης” των 

υπαρχοντων κακοποιηµενων χωριων. Αντι να 

φτιαχνουµε πρωτα υποδοµες, δικτυα, σιδηροδροµους 

και δροµους και µετα να ερχονται οι κατοικοι, χτιζει ο 

καθενας το δικο του, συχνα αυθαιρετο, συχνοτερα 

κακογουστο σπιτι και µετα περιµενει ασφαλτοστρωση 

των δροµων. Μετα ξηλωνεται ο δροµος για να γινουν 

υπονοµοι, µετα ξαναξηλωνεται για να ερθει η ΕΥ∆ΑΠ, 

µετα µαταξαναξηλωνεται για να ερθει το φυσικο 

αεριο, µε αποτελεσµα ο δροµος να εχει περισσοτερα 

σαµαρακια απο ευθειες επιφανειες! Μετα ερχεται ο 

δηµος και βαζει καδους σκουπιδιων στα χειροτερα 

σηµεια, µετα βαζει κολωνες φωτισµου στην µεση του 

πεζοδροµιου, διαφηµιστικες πινακιδες εκει που δεν 

χωραει να περπατησει κανεις, ερχεται ο ΟΑΣΑ και 

βαζει τεραστιες στασεις λεωφορειου* σε πεζοδροµεια 

60 εκατοστων κ.ο.κ. Εννοειται οι ελευθεροι χωροι και 

τα σωστα πεζοδροµια ποτε δεν φτανουν να γινουν 

οπως σχεδιαστηκαν, καθως η πολιτεια βρισκεται

12 

παντα προ τετελεσµενων (καταστροφικων) γεγονοτων… 

Η Αθηνα εξαπλωνεται σαν τον καρκινο σε ολη την 

Αττικη και µυαλο δεν βαζουµε! 

Παραλια 

Το κυριοτερο διακριτικο χαρακτηριστικο µιας 

µεσογειακης πολης ειναι η Μεσογειος! Η θαλασσα 

ανοιγει τους οριζοντες, δινει θέα, αναψυχη, 

διασκεδαση, αθλητισµο, µια ανασα και µια βουτια. 

Στο θεµα της παραλιας εχουµε την πρωτη και 

τραγικοτερη αποτυχια του Αθηναϊκου µοντελου. Η 

Αθηνα ειναι µια παραθαλασσια πολη αλλα δεν ειναι 

παραλιακη πολη, οι πολιτες ελαχιστα επικοινωνουν 

µε την παραλια. Το πιο κοντινο παραλιακο µερος 

προς το κεντρο της Αθηνας ειναι το Φαληρο. Εχετε 

κανει ποτε µια βολτα προς τα κει? Πριν τους 

Ολυµπιακους η περιοχη αναµεσα στο Σταδιο Ειρηνης 

και Φιλιας και στο ∆ελτα Φαληρου, ηταν ενας 

απεραντος σκουπιδοτοπος. Μετα τους Ολυµπιακους 

εµειναν δυο αχρηστα γηπεδα και ενας απεραντος 

τσιµεντοτοπος. ∆εν υπαρχει ουτε παραλια (η πιο 

κοντινη ειναι στον Αγιο Κοσµα?), ουτε καν χωρος 

διασκεδασης και αναψυχης. Γιατι για καποιον 

ανεξερευνητο λογο οι Αθηναιοι φαινεται να µην 

καταλαβαινουν οτι ενας δηµοσιος χωρος πρεπει να 

τραβαει τους κατοικους. Νοµιζουµε οτι προστασια 

ενος χωρου, σηµαινει την πληρη αποµακρυνση ολων 

των δραστηριοτητων, πραγµα που οδηγει σε µια 

αστικη ερηµο! Αυτο ειναι κοινωνιολογικα** και 

οικονοµικα εντελως λαθος. 

Στην Βαρκελωνη αυτο το εχουν καταλαβει πολυ καλα. 

Πριν τους Ολυµπιακους η παραλια εµοιαζε πολυ µε 

την προολυµπιακη Αθηνα. Μεγαλο ασχηµο λιµανι 

και πιο περα σιδηροδροµοι, σκουπιδια, συνοικισµοι 

τσιγγανων, βρωµια και δυσωδια. Η πολη αποφασισε 

να υλοποιησει ενα τεραστιο προγραµµα αναβαθµισης 

της παραλιας. 


Το κεντρο της Βαρκελωνης σηµερα. Το κεντρο της πολης ειναι το 

τετραγωνο στην αριστερη ακρη της φωτογραφιας. Πηγαινοντας προς 

την θαλασσα βλεπετε πρωτα το λιµανι και µετα στον βραχιονα του 

την πρωτη παραλια. 

Στο κεντρικοτερο σηµειο της παραλιας, το λιµανι (σαν 

να λεµε Πειραιας) αφαιρεθηκαν ολα τα πλοια και 

µεταφερθηκαν σε νεο λιµανι. Κατασκευαστηκε 

ανταυτου µια τεραστια µαρινα µε εστιατορια, 

ενυδρειο, κινηµατογραφους, καταστηµατα και 

εστιατορια φτιαχνοντας ετσι µια νεα πολη στην θεση 

του δυσοσµου λιµανιου. 

Πιο περα (σαν να λεµε Μικρολιµανο προς Φαληρο) το 

τρενο και τα σκουπιδια αφαιρεθηκαν, δηµιουργηθηκε 

µια ακοµα µεγαλη Μαρινα και 4-5 µεγαλες 

θαυµασιες τεχνητες παραλιες. ∆ηµιουργηθηκε νεα 

σταση του µετρο διπλα στην θαλασσα και καποιοι 

προσεγµενοι χωροι σταθµευσης αναµεσα σε δεντρα 

(οχι πολλοι! δεν θελουµε να γεµισει το µερος ΙΧ!). Ως

εδω καλα θα µου πειτε, αυτα τα ξερουµε, σχεδον τα 

καναµε και µεις στο Φαληρο (αν εξαιρεσεις την 

παραλια και το µετρό). Οχι. Στην Βαρκελωνη οι 

παραλιες ειναι εντελως ανοιχτες στο κοινο, ακοµα και 

το βραδυ (µαλιστα φωτιζονται). ∆ηµιουργηθηκε ενας 

φαρδυς παραλιακος περιπατος, ουσιαστικα χωρις 

τσιµεντο χρησιµοποιωντας αµµο, χωµα και δεντρα. 

Αναµεσα στην πολη και στην παραλια περνουσε µια 

παραλιακη λεωφορος. Υποβιβαστηκε κατω απο την 

επιφανεια του εδαφους για να ενωθει η πολη µε την 

παραλια. ∆ηµιουργηθηκαν δυο διδυµοι πυργοι σε 

σχεδια γνωστου αρχιτεκτονα (Frank Gehry) µε ενα 

τεραστιο ξενοδοχειο µε καζινο, µεγαλο κλαµπ και 

κτιρια γραφειων, διπλα στην παραλια! Σαν δειγµα του 

πως αξιοποιουν τους χωρους οι Καταλανοι, το Hotel 

Arts που εφτιαξαν ανηκει σηµερα στα καλυτερα του 

κοσµου. 

Σαν να µην εφτανε αυτο, στον παραλιακο περιπατο 

καθε 200 µετρα υπαρχουν καλαισθητες ξυλινες 

κατασκευες που στεγαζουν εστιατορια και µεσα στην 

παραλια, στην αµµο εχουν δηµιουργηθει παραλιακα 

µπαρ (µα καλα δεν εχουν ακουσει στην Βαρκελωνη 

για “προστασια του αιγιαλου”?). Προσοχη, δεν 

υπαρχει καµµια αυθαιρεσια. Ολα τα µπαρ και 

εστιατορια εχουν χτιστει µε κοινα αρχιτεκτονικα 

προτυπα, µε ελαφριες οµορφες κατασκευες και 

δινονται απο την πολη σε επιχειρηµατιες. Ετσι η πολη 

δινει διεξοδο στην αναγκη των κατοικων για 

παραθαλασσια διασκεδαση, µε οργανωµενο τροπο. 

Παραλληλα δινει ζωη τραβωντας κοσµο στην παραλια 

σχεδον 24 ωρες το 24ωρο για δουλεια και 

διασκεδαση, ετσι ωστε να µην ειναι µια σκοτεινη 

επικινδυνη περιοχη, αλλα ενα αναποσπαστο κοµµατι 

της πολης µερα-νυχτα. 


Ακοµα πιο εξυπνα, η υποβαθµισµενη περιοχη κοντα 

στην παραλια αναβαθµιστηκε µε την δηµιουργια του 

οµορφου Ολυµπιακου Χωριου, το οποιο και 

πωληθηκε αργοτερα σε υψηλες τιµες (αντι να 

χαριστει, για να εξαθλιωθει σαν εργατικες κατοικιες). 

Σηµερα η περιοχη εχει ανακαινιστει πληρως απο 

ιδιωτικες εταιρειες, που εσπευσαν να εκµεταλλευτουν 

την αναβαθµιση και το ανοιγµα προς την θαλασσα για 

να προσφερουν καταπληκτικες κατοικιες µε πισινες 

και κηπους, για τους Καταλανους και τους ολο και 

περισσοτερους Βορειοευρωπαιους µεταναστες της 

πολης. 

Το πιο εξυπνο: η τεραστια αυτη επενδυση, 

αποσβεστηκε σε λιγα χρονια. Το Ολυµπιακο Χωριο 

και τα ξεονοδοχεια πωληθηκαν για σοβαροτατα ποσα. 

Και βεβαια προφανως ολες οι νεες επιχειρησεις, 

πληρωνουν φορους και ενοικια στην πολη. Ο 

τουρισµος στην Βαρκελωνη, χαρη σε ολα αυτα τα 

µετρα εκτοξευθηκε. Η Βαρκελωνη ειναι σαν να εχει 

καθε χρονο µια Ολυµπιαδα, τουριστικα. 

Το κεντρο 

Υπαρχει µια µερια του ιστορικου κεντρου της 

Βαρκελωνης, γνωστο ως Ραµπάλ, το οποιο παντα 

θεωρουταν υποβαθµισµενο, χαιδευτικά η 

Τσαϊναταουν της Βαρκελωνης, στην πραγµατικοτητα ο 

Τριτος Κοσµος, γεµατη βρωµια, φτηνα κακοµοιρικα 

ερειπια πληµµυρισµενα µε εξαθλιωµενους 

µεταναστες. 

Στην Αθηνα υπαρχει µια αντιστοιχη περιοχη. Ειναι η 

περιοχη Ψυρρη-Μεταξουργειου-Μοναστηρακι. Τα 

τελευταια χρονια εχουν ερθει αρκετα µπαρ στην 

περιοχη και εχει ανεβει λιγο. Οµως ακοµα κανεις δεν 

σκεφτεται την περιοχη ουτε για αστειο για κατοικια,

14 

τα σοκακια ειναι παµβρωµικα, τα πεζοδροµια 

ανυπαρκτα, η κυκλοφοριακη συµφορηση και τα 

κορναρισµατα τα Σαββατοκυριακα απιστευτα και 

γενικα υπαρχει µια τριτοκοσµικη µυρωδια παζαριου 

στον αερα. Η απαντηση του δηµου Αθηναιων ηταν να 

περιορισει τις αδειες λειτουργιας καταστηµατων, µε 

αποτελεσµα τα µπαρ να ειναι πιο βρωµικα, 

ανεξελεγκτα και υπερβολικα λιγα για να ανακαινισουν 

ολα τα νεοκλασικα της περιοχης (µια βολτα θα σας 

πεισει για το ποσα ερειπια παραµενουν). Και η 

απαντηση στην αυξανοµενη κινηση στην περιοχη 

ηταν να γινει ο οµορφοτερος πεζοδροµος της Ελλαδας 

και ισως της Ευρωπης, η ∆.Αεροπαγιτου, ενας 

τεραστιος υπαιθριος χωρος σταθµευσης!! Και η Ερµου 

αντι για χωρος για περιπατο, εχει γινει ενα χαος που 

φοβασαι να διασχισεις και µε αυτοκινητα 

καβαληµενα σε καθε τετραγωνικο εκατοστο 

πεζοδροµιου. 

Η Ραµπλα, η Ερµου της Βαρκελωνης. Αυστηρα περιορισµενη 

κινηση 

αυτοκινητων και µεγαλος χωρος περιπατου στο κεντρο. 


Το MACBA σφηνωµενο στην πιο κακοφηµη γειτονια της πολης! 

Στην Βαρκελωνη η πολη εκανε παλι µια παρεµβαση, 

µε την ιδια πετυχηµενη συνταγη που εχουµε 

περιγραψει. Πεζοδροµηθηκε βεβαια ολη η περιοχη, 

οµοιοµορφα µε οµορφες γερες γρανιτενιες πλακες 

(οχι οπως στην Αθηνα που η Αιολου εχει τρεις 

διαφορετικες πεζοδροµησεις σπασµενες καθε 2 

µετρα!). Ολοκληρα οικοδοµικα τετραγωνα εχουν 

απαλλοτριωθει σε φτηνες τιµες, λογω της εξαθλιωσης 

της περιοχης. Χτιστηκαν: Μουσεια Μοντερνας Τεχνης, 

Πολιτισµου, νεα οµορφα κτιρια του Πανεπιστηµιου 

της Βαρκελωνης (το Καποδιστριακο στου ψυρρη? 

Ειστε τρελοι?). Ανακαινιστηκαν παλια κτιρια για να 

στεγασουν υπηρεσιες της πολης. ∆οθηκαν αφθονες 

αδειες λειτουργιας καταστηµατων. Αποτελεσµα? 

Μεσα σε 15 χρονια η περιοχη εχει αλλαξει µορφη, 

εχει γινει ισως το µεγαλυτερο εµπορικο κεντρο της 

Ευρωπης, την νυχτα ειναι θαυµασιο κεντρο 

διασκεδασης και οι νεοι Ευρωπαιοι εχουν κατακλυσει 

το µερος. Σηµερα το ενοικιο για µια γκαρσονιερα 30 

µ2 σε ανακαινισµενο κτιριο στο Ραµπάλ, ειναι 600 

ευρω! 

Τα προαστια 

Θα πει κανεις, τιποτα δεν εχει παει στραβα στην 

Βαρκελωνη? Τα προαστια ισως. Στην κλασικη 

παραδοση των προηγουµενων δεκαετιων ολες οι 

ισπανικες πολεις (οπως και γαλλικες, αγγλικες, και 

πολλες ανατολικοευρωπαϊκες) αρχισαν να 

κατασκευαζουν προαστια σχεδιασµενα απο το µηδεν, 

µε σωστες υποδοµες, παρκα και δηµοσιες υπηρεσιες. 

Το προβληµα ειναι οτι για λογους οικονοµιας χωρου 

και υλικων, εφτιαξαν τεραστια “σοβιετικα” 

πανοµοιοτυπα µεγαθηρια 15 οροφων το ενα διπλα στο 

αλλο. Το αισθητικο αποτελεσµα ειναι κακο και το 

κοινωνικο αποτελεσµα χειροτερο. Αυτες οι περιοχες, 

οπως τα banlieu του Παρισιου ή το Μπριξτον στο

Λονδινο, συντοµα γεµισαν εγκληµατικοτητα και 

ανεργια. 

Στην Βαρκελωνη υπαρχουν λιγες περιοχες που ειναι 

φτιαγµενες ετσι και δυστυχως ειναι οντως ασχηµες. 

Προσφερουν συγχρονη, οικονοµικη κατοικια σε 

πολλους κατοικους της εργατικης κυριως ταξης, αλλα 

προσφερουν και πονο στα µατια των ατυχων 

περαστικων. 

Στην Αθηνα αντιθετα κυριαρχησε το µοντελο (ή ισως η 

ελλειψη χωροταξικου µοντελου) της οριζοντιας 

εξαπλωσης. Η Αθηνα οπως ειπαµε, εχει πιασει ολο το 

λεκανοπεδιο µε µικρα τετραγωνα, στενα δροµακια και 

χαµηλα κτιρια. Αλλα τουλαχιστον εχει ανθρωπινα 

µεγεθη. 

Κανεις µας εδω δεν ειναι αντιθετος στα ψηλα, 

εµβληµατικα κτιρια. Αλλα µε µέτρο και το κυριοτερο 

οµορφη ξεχωριστη αρχιτεκτονικη. Οχι εκατονταδες 

σοβιετικα Plattenbau (µονοκοµµατα κουτια) του 60 

σε τεχνητες ασχηµες γειτονιες. 

Φιλοσοφια: Οικονοµικο και κοινωνικο συµφερον ειναι το ιδιο 

πραγµα 

Το Φορουµ των Πολιτισµων 


Στην Βαρκελωνη εχουν καταλαβει οτι καθε 

παρεµβαση πρεπει να οφελει και οικονοµικα. Μονο 

ετσι µπορουν να βρεθουν τα τεραστια κεφαλαια που 

χρειαζεται η αστικη αναπλαση µιας πολης. Παιρνεις 

µια περιοχη, την αναπλαθεις και ρυµοτοµεις σωστα, 

τοποθετεις µικτες χρησεις ποιοτικης διασκεδασης, 

κατοικιας και εργασιας και την αφηνεις στον ιδιωτικο 

τοµεα. Οι Καταλανοι το εχουν µαθει καλα το µαθηµα. 

Ειδαµε τις επεµβασεις τους στην παραλια και στο 

κεντρο πως οµορφαινουν την πολη, ανεβαζουν την 

αξια της γης, δινοντας χωρο στους ιδιωτες 

αποφευγοντας και την χρεοκοπια του κρατους. Η 

τεχνη της αναβαθµισης εχει εξελιχθει και οι 

σχεδιαστες της πολης εχουν εθιστει σε αυτην, 

δηµιουργωντα αδιακοπα. Το 2004 καναν το λεγοµενο 

Φορουµ Των Πολιτισµων σε µια ακοµα σχετικα 

υποβαθµισµενη παραλιακη περιοχη, 5-6 χµ απο το 

κεντρο. Φτιαξανε τραµ, ενα εµπορικο κεντρο και ενα 

τεραστιο συνεδριακο κεντρο µε πολλα οµορφα κτιρια 

µε κηπους και πισινες. Εδωσαν πλουσιους 

οικοδοµικους συντελεστες και φαρδεις δροµους. Ο 

ιδιωτικος τοµεας πηρε κατευθειαν την σκυταλη, και 

σηµερα κατασκευαζονται οµορφα 20οροφα κτιρια 

εξαιρετικων κατοικιων µε τροµερη θεα, διπλα στην 

παραλια. 

Ολοκληρη γειτονια δηµιουργηθηκε χαρη στο φορουµ, µε κατοικιες, 

εµπορικα κεντρα, ξενοδοχεια κτλ 

Η Αθηνα δεν µπορει να αντιγραψει τα παντα. Για 

παραδειγµα δεν υπαρχουν αρκετα νεοκλασικα ή αλλα 

ενδιαφεροντα κτιρια πια στο κεντρο της***, ενω η 

Βαρκελωνη ηταν γεµατη οµορφα παλια κτιρια και 

µοντερνιστικους αρχιτεκτονικους θησαυρους (Γκαουδί 

και αλλων) που περιµεναν µια ανακαινιση. Οµως 

πρεπει να καταλαβουµε οτι η αναβαθµιση µιας 

περιοχης περνα µεσα απο τους ιδιωτες. Πρεπει να 

γινονται βασικες δηµοσιες υποδοµες και µετα να 

δινουµε κινητρα σε κατοικους και επιχειρηµατιες να 

επενδυουν, οχι να τους σπρωχνουµε στην παρανοµια

16 

αφαιροντας αδειες λειτουργιας επειδη η περιοχη ειναι 

κορεσµενη! Ανταγωνισµος χρειαζεται, οχι προστασια 

µιας µιζερης µειονοτητας τυχερων ή παρανοµων 

επιχειρηµατιων, εις βαρος ολης της πολης! Και 

σιγουρα πρεπει να µαθουµε να αναδεικνυουµε τα 

καλα µας, να βλεπουµε ευκαιριες µεσα στις 

αδυναµιες µας. Εχουµε στενους δροµους µε µικρα 

πεζοδροµια στο κεντρο? Πεζοδροµειστε τους ολους 

και καντε την πολη ελκυστικη για πεζους και εχθρικη 

στα ΙΧ! Εχουµε πολλη ζεστη? Καντε την πολη εναν 

κηπο µε συντριβανια που µπορεις να εισαι ολη µερα 

στον δροµο! Μας αρεσει υπερβολικα η διασκεδαση 

και οχι η δουλεια? Καντε την Αθηνα τον χωρο 

διασκεδασης ολων των Ευρωπαιων! Ειναι υπερβολικα 

χαωδης και βρωµικη η πολη για να επιβαρυνεται µε 

βαρια βιοµηχανια? Καντε την κεντρο των υπηρεσιων, 

των ναυτιλιακων εταιρειων, της εκπαιδευσης****, 

φερτε ολες τις διαφηµιστικες εταιρειες της Ευρωπης 

να γυριζουν διαφηµισεις στον ανεξαντλητο ηλιο µας! 

--------------- 

*Στην Γερµανια, που οι δηµοσιες συγκοινωνιες εχουν σοβαρο 

προβαδισµα, οι στασεις των λεωφορειων πολυ συχνα ειναι απλα µια 

πινακιδα. Γιατι σταση µε στεγαστρο πληρους µεγεθους επιτρεπεται 

µονο αν χωραει στο πεζοδροµιο! 

**βλεπε και Φρανσις Φουκουγιαµα The Great Disruption: Human 

Nature and the Reconstitution of Social Order για το τραγικο λαθος 

να καταστρεφονται γειτονιες για να δηµιουργουνται αψυχοι τεχνητοι 

χωροι που δεν τραβανε τον κοσµο. 

***Για λογους που εχουµε εξηγησει αλλου. 

****Αντιθετα για καποιον λογο το ελληνικο κρατος προσπαθει να 

διωχνει φοιτητες µε καθε τροπο απο την Αθηνα προς την επαρχια και 

το εξωτερικο. Η Αθηνα µε υπερτετραπλασιο πληθυσµο της 

Θεσαλλονικης, εχει περιπου τον ιδιο αριθµο φοιτητων σε δηµοσια 

ΑΕΙ! Η Βαρκελωνη, µε λιγο κατω απο 4 εκ. κατοικους εχει 3 

αξιολογα δηµοσια πανεπιστηµια και ενα πολυτεχνειο. Και βεβαια εχει 

πολλα, καλα, ιδιωτικα AEI που µαζευουν φοιτητες απο ολον τον 

κοσµο, µεταξυ αλλων το πρωτοκλασατο IESE που συγκαταλεγεται στα 

5 καλυτερα business schools παγκοσµιως… 

«ΚΑΛΩΣΟΡΙΣΕ ΑΥΤΟ ΠΟΥ ∆ΕΝ 

ΜΠΟΡΕΙΣ ΝΑ ΑΠΟΦΥΓΕΙΣ» 

Κυριάκος Μητσοτάκης 

H ραγδαία ανάπτυξη της Κίνας έχει φέρει τα πάνωκάτω 

στο διεθνές οικονοµικό σύστηµα. Η Κίνα 

αποτελεί σήµερα τη φθηνότερη βάση µαζικής 

παραγωγής για µια σειρά από προϊόντα ευρείας 

κατανάλωσης. Αυτό, σε συνδυασµό µε τον έντονο 


εξαγωγικό προσανατολισµό της κινεζικής οικονοµίας, 

έχει ασκήσει πρωτοφανείς ανταγωνιστικές πιέσεις στην 

παραγωγική βάση των πιο αναπτυγµένων οικονοµιών 

της Αµερικής και της Ευρώπης. 

Πόσο όµως απειλεί η ανατολή της Κίνας, ως η 

επόµενη οικονοµική υπερδύναµη, την ελληνική 

οικονοµία; H πραγµατικότητα είναι πιο σύνθετη από 

αυτήν που παρουσιάζεται στα Μέσα Μαζικής 

Ενηµέρωσης, που συχνά επιµένουν σε µία εύκολη 

«δαιµονοποίηση» της Κίνας, η οποία συνάδει µε την 

προσφιλή µας τακτική να αναζητούµε πάντα «εκτός 

των τειχών» τις αιτίες των δικών µας προβληµάτων. 

Ποιότητα 

Tρεις διαπιστώσεις ίσως φανούν χρήσιµες: Πρώτον, η 

ελληνική οικονοµία, στον βαθµό που δεν διαθέτει 

πολύ ισχυρή µεταποιητική βάση, απειλείται λιγότερο 

από τα κινεζικά προϊόντα σε σχέση µε άλλες 

ευρωπαϊκές χώρες όπως η Ιταλία, που έχουν 

ισχυρότατη παράδοση µεταποίησης σε επίπεδο 

µικροµεσαίας επιχείρησης. Πολλές ελληνικές 

επιχειρήσεις, διαβλέποντας την ανάγκη µείωσης του 

κόστους παραγωγής τους, έχουν ήδη εδώ και χρόνια 

µετεγκαταστήσει παραγωγικές δραστηριότητες στα 

Βαλκάνια. Και αυτό όµως ίσως δεν φανεί αρκετό 

καθώς η επικείµενη ένταξη της Βουλγαρίας και της 

Ρουµανίας στην Ευρωπαϊκή Ενωση θα οδηγήσει 

αναπόφευκτα στην αύξηση των ηµεροµισθίων στις 

χώρες αυτές. Σε µια ανοιχτή παγκόσµια οικονοµία η 

µετακίνηση της παραγωγής σε χώρες µε χαµηλό 

κόστος εργασίας αποτελεί, για ορισµένους κλάδους 

εντάσεως εργασίας τουλάχιστον, συνθήκη επιβίωσης. 

Κατά συνέπεια, η Κίνα ως βάση παραγωγής θα 

αποτελέσει µια αναγκαία επιλογή και για κάποιες 

ελληνικές επιχειρήσεις. Η χώρα µας εδώ και κάποια 

χρόνια δεν µπορεί πια –και δεν πρέπει– να παίξει το 

χαρτί του χαµηλού κόστους εργασίας. Μόνο η 

επένδυση στην ποιότητα και στη διαφοροποίηση 

εγγυάται τη δηµιουργία νέων θέσεων απασχόλησης 

στην Ελλάδα για την ελληνική µεταποίηση. 

Eλκυστική τιµή 

∆εύτερον, οι επιπτώσεις από τις εισαγωγές φθηνών 

προϊόντων µπορεί να είναι καταστροφικές για 

κάποιους Eλληνες παραγωγούς, δεν ισχύει όµως το 

ίδιο για µια µεγάλη µερίδα Ελλήνων καταναλωτών. Σε 

µια εποχή οικονοµικής δυσπραγίας και 

περιορισµένων εισοδηµάτων, αρκετά κινεζικά 

προϊόντα (και τονίζω το αρκετά γιατί υπάρχουν 

προφανώς και εξαιρέσεις) προσφέρουν µία ελκυστική 

σχέση τιµής – ποιότητας και γι’ αυτό και βρίσκουν

ανταπόκριση στην ελληνική αγορά. Oσο πιο γρήγορα 

ο εµπορικός κόσµος της Ελλάδας αντιληφθεί αυτήν 

την πραγµατικότητα τόσο το καλύτερο. ∆εν υπάρχει 

κανένας λόγος οι εισαγωγές αλλά και η διάθεση των 

κινεζικών προϊόντων στους καταναλωτές να είναι στα 

χέρια Κινέζων εµπόρων. Οι Eλληνες έµποροι µπορούν 

να καρπωθούν πολύ πιο αποτελεσµατικά την 

προστιθέµενη αξία των κινεζικών προϊόντων, αρκεί να 

ασχοληθούν πιο συστηµατικά µε τις εισαγωγές από 

την Κίνα. Και ας µην πιστεύουµε ότι τα κινεζικά 

προϊόντα θα συνεχίσουν εσαεί να είναι «φτηνιάρικα». 

Η επόµενη γενιά των κινεζικών προϊόντων θα είναι και 

καλύτερης ποιότητας και επώνυµα. Αυτό που το 

κράτος πρέπει να κάνει είναι να πατάξει το 

παρεµπόριο και να ελέγχει µε αυστηρότητα την 

ασφάλεια των εισαγόµενων προϊόντων ώστε οι κανόνες 

του παιχνιδιού να είναι οι ίδιοι για όλους. 

Tα πλεονεκτήµατα 

Τρίτον, η ίδια η αγορά της Κίνας προσφέρει 

µοναδικές ευκαιρίες για ορισµένους κλάδους στους 

οποίους η χώρα µας διαθέτει ισχυρά συγκριτικά 

πλεονεκτήµατα. Οι δύο σηµαντικότεροι κλάδοι της 

ελληνικής οικονοµίας, ο τουρισµός και η ναυτιλία 

µόνο να κερδίσουν έχουν από την πρωτοφανή 

οικονοµική ανάπτυξη της Κίνας: 

Οι δύο σηµαντικότεροι κλάδοι της ελληνικής 

οικονοµίας, ο τουρισµός και η ναυτιλία µόνο να 

κερδίσουν έχουν από την πρωτοφανή οικονοµική 

ανάπτυξη της Κίνας 

1. Για τον ελληνικό τουρισµό, η ραγδαία 

αναπτυσσόµενη αγορά της Κίνας αποτελεί τη 

µεγαλύτερη ευκαιρία του αιώνα. Εκτιµάται ότι το 

2008 θα επισκέπτονται την Ευρώπη ετησίως 100 

εκατοµµύρια Κινέζοι τουρίστες. Εάν το 10% αυτών 

έρθει στην Ελλάδα θα αυξήσουµε τις ετήσιες αφίξεις 

µας κατά 80%! Το γεγονός ότι µετά την Αθήνα οι 

επόµενοι Ολυµπιακοί Αγώνες θα διεξαχθούν στο 

Πεκίνο, δηµιουργεί µία µοναδική συγκυρία, που σε 

συνδυασµό µε την παραδοσιακή αγάπη των Kινέζων 

για τον κλασικό ελληνικό πολιτισµό, δεν πρέπει να 

µείνει ανεκµετάλλευτη. Πολιτεία, κλαδικοί φορείς του 

τουρισµού και επιχειρηµατίες πρέπει να δουλέψουν 

συντονισµένα ώστε αυτή η µοναδική ευκαιρία για τον 

ελληνικό τουρισµό να αξιοποιηθεί στο έπακρο. 

2. Η ελληνική ναυτιλία (παρά την πρόσφατη κάµψη 

των ναύλων) διάγει την καλύτερη τριετία της ιστορίας 

της καθώς εξυπηρετεί τις περίπου ανικανοποίητες 

εισαγωγικές αλλά και εξαγωγικές ανάγκες της 

κινεζικής οικονοµίας. Η Κίνα είναι ήδη ο µεγαλύτερος 


παγκόσµιος εισαγωγέας και καταναλωτής αλουµινίου, 

σιδήρου, χαλκού και λιγνίτη και ο δεύτερος 

µεγαλύτερος καταναλωτής πετρελαίου µετά τις ΗΠΑ. 

Eνα σηµαντικό τµήµα αυτών των εισαγωγών 

εξυπηρετείται από ελληνικά πλοία. Αν αναλογιστεί 

κανείς ότι στην Κίνα σήµερα αντιστοιχεί µόλις ένα 

αυτοκίνητο για κάθε 70 κατοίκους, ενώ στις ΗΠΑ η 

αναλογία είναι ένα προς δύο, αντιλαµβανόµαστε πόσο 

πρόκειται να αυξηθούν οι ενεργειακές ανάγκες της 

Κίνας τα επόµενα έτη. Η ελληνική ναυτιλία θα 

συνεχίσει να διαπρέπει και να συνεισφέρει θέσεις 

εργασίας και συνάλλαγµα στη χώρα µας όσο η 

οικονοµική ανάπτυξη της Κίνας συνεχίζεται. 

Ας αφήσουµε, λοιπόν, στην άκρη τους εύκολους 

αφορισµούς και τις κορώνες προστατευτισµού και ας 

κοιτάξουµε πώς θα περιορίσουµε τους κινδύνους και 

θα µεγιστοποιήσουµε τα οφέλη για την ελληνική 

οικονοµία από τη ραγδαία οικονοµική ανάπτυξη της 

Κίνας. Ούτε κόντρα στο ρεύµα µπορούµε να πάµε 

ούτε τη δυνατότητα να διαφοροποιήσουµε την 

εµπορική µας πολιτική από αυτήν της Ευρωπαϊκής 

Eνωσης έχουµε. Εξάλλου στην περίπτωση της Κίνας 

ισχύει και µε το παραπάνω η παλιά κινεζική 

παροιµία: «Καλωσόρισε αυτό που δεν µπορείς να 

αποφύγεις». 

∆ηµοσιεύτηκε στην εφηµερίδα «Καθηµερινή» στις 16/10/2005. 

ΝΕΕΣ ΕΥΚΑΙΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ 

ΕΝΙΣΧΥΣΗ ΤΗΣ ΛΙΜΕΝΙΚΗΣ ΜΑΣ 

ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ 

Κυριάκος Μητσοτάκης 

Η ποιότητα των λιµενικών υπηρεσιών αποτελεί 

κρίσιµη προϋπόθεση για την ανάπτυξη της 

οικονοµικής δραστηριότητας στη χώρα µας. Στα 

περίπου τρία τέταρτα της ελληνικής επικράτειας, η 

οικονοµική δραστηριότητα επηρεάζεται σε µικρότερο 

ή µεγαλύτερο βαθµό από τις λιµενικές υποδοµές και 

από τον τρόπο λειτουργίας τόσο των κεντρικών όσο 

και των περιφερειακών λιµένων. Από την άλλη 

πλευρά, τα λιµάνια προσφέρουν ένα πρόσθετο 

στρατηγικό πλεονέκτηµα στην προσέλκυση 

επενδύσεων λόγω των υψηλών αποδόσεων που

18 

µπορούν να επιτύχουν. Για να επιτευχθούν οι στόχοι 

αυτοί είναι απαραίτητο να χαράξουµε µια 

ολοκληρωµένη εθνική λιµενική πολιτική µε γνώµονα 

την ανάπτυξη λιµένων και λιµενικών υπηρεσιών που 

να ικανοποιούν τις ανάγκες της ακτοπλοΐας και της 

ναυτιλίας και να ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις του 

διεθνούς ανταγωνισµού. 

Μέχρι σήµερα, ο ασφυκτικός κρατικός έλεγχος των 

λιµενικών υπηρεσιών δεν έχει αποδώσει τα 

αναµενόµενα προκειµένου να κεφαλαιοποιηθεί η αξία 

των λιµένων και να ενισχυθούν όχι µόνο οι θαλάσσιες 

µεταφορές αυτές καθαυτές, αλλά και οι παράπλευρα 

αναπτυσσόµενες οικονοµικές δραστηριότητες. Σε 

αυτόν τον τοµέα, ο ρόλος του κράτους πρέπει να 

αναθεωρηθεί προς την κατεύθυνση του επόπτη – και 

όχι του παρόχου – των λιµενικών υπηρεσιών. 

Πολύτιµο εργαλείο που µπορεί να συµβάλλει προς 

αυτή την κατεύθυνση είναι οι Συµπράξεις του 

∆ηµόσιου µε τον Ιδιωτικό Τοµέα (Σ∆ΙΤ). Η πρακτική 

αυτή αποτελεί σήµερα µια αναγκαιότητα για τους 

εξής λόγους: 

1. Τους δηµοσιονοµικούς περιορισµούς που 

αντιµετωπίζει το κράτος 

2. Τη βελτίωση της τεχνογνωσίας και την υιοθέτηση 

νέων καινοτόµων τεχνολογιών στις λιµενικές 

υποδοµές, και, 

3. Τη ριζική αναθεώρηση του µοντέλου λειτουργίας 

των οργανισµών λιµένων. 

Η πρόσφατη ψήφιση από τη Βουλή του νόµου για τις 

Σ∆ΙΤ καθορίζει για πρώτη φορά στη χώρα µας ένα 

ολοκληρωµένο πλαίσιο βάσει του οποίου τα ιδιωτικά 

κεφάλαια και οι φορείς της εξειδικευµένης 

τεχνογνωσίας µπορούν να συµπράξουν µε τους 

δηµόσιους φορείς όχι µόνο στον τοµέα της ενίσχυσης 

των υποδοµών αλλά και σε αυτόν της προσφοράς 

καλύτερων υπηρεσιών που παραδοσιακά παρέχονται 

από το κράτος. Η συµµετοχή ιδιωτών οι οποίοι θα 

επενδύσουν στη βελτίωση των λιµενικών υποδοµών, το 

σύγχρονο µηχανικό εξοπλισµό, τις νέες τεχνολογίες 

πληροφορικής και την κατάρτιση του προσωπικού, θα 

συµβάλλει τα µέγιστα στον εκσυγχρονισµό των 

ελληνικών λιµένων και θα ενισχύσει την 

ανταγωνιστικότητα του κλάδου. 

Μέχρι σήµερα, ο ασφυκτικός κρατικός έλεγχος των 

λιµενικών υπηρεσιών δεν έχει αποδώσει τα 

αναµενόµενα. Σε αυτόν τον τοµέα, ο ρόλος του 

κράτους πρέπει να αναθεωρηθεί προς την κατεύθυνση 

του επόπτη –και όχι του παρόχου– των λιµενικών 

υπηρεσιών. 


Ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον εγχείρηµα που 

αναδεικνύει πόσο εφικτή και αποτελεσµατική µπορεί 

να είναι η διείσδυση ιδιωτικών κεφαλαίων στη 

λιµενική αγορά, είναι αυτό της Τουρκίας. Πρόσφατα 

κατακυρώθηκε σε κοινοπραξία της οποίας ηγείται η « 

Royal Caribbean Cruises » το µεγαλύτερο έργο 

παραχώρησης που έχει ποτέ γίνει στην γειτονική 

χώρα, συνολικού προϋπολογισµού 4,32 δις δολαρίων. 

Το έργο µε την επωνυµία “ Galataport Project ”, 

αφορά παραχώρηση σε ιδιώτη για 49 έτη του λιµένα 

του Καράκιοι, στην περιοχή της Κωνσταντινούπολης 

καθώς και της ανάπτυξης και αναµόρφωσης 

παραθαλάσσιας χερσαίας ζώνης 100.000 τ.µ. µε την 

κατασκευή ξενοδοχείων, εµπορικών κέντρων, χώρων 

αναψυχής κ.λ.π.. Οι προσδοκώµενες θετικές 

επιπτώσεις στην ανάπτυξη της περιοχής είναι 

προφανείς και το γεγονός ότι στην περίπτωση αυτή 

παρουσιάστηκε έντονο επενδυτικό ενδιαφέρον από 

ιδιωτικά κεφάλαια αποδεικνύει την βιωσιµότητα 

παρεµφερών εγχειρηµάτων. 

Ακολουθώντας ανάλογα επιτυχηµένα παραδείγµατα, 

η Ελλάδα µπορεί να γίνει ισχυρός «παίκτης» στην 

ευρύτερη περιοχή και να αποτελέσει κεντρικό κόµβο 

του διαµετακοµιστικού εµπορίου στην Ανατολική 

Μεσόγειο, τα Βαλκάνια και τη Μαύρη Θάλασσα. 

Ευκαιρίες υπάρχουν. Μια από αυτές είναι και το 

πρόσφατο επενδυτικό ενδιαφέρον µεγάλου κινεζικού 

οµίλου για την ανάπτυξη διαµετακοµιστικού κέντρου 

θαλασσίων µεταφορών στην Κρήτη. Εργαλεία, εκτός 

από τις Σ∆ΙΤ, επίσης υπάρχουν. 

Τέτοιο είναι η υπογραφή από την ηγεσία του ΥΕΝ 

χρηµατοδοτικού πρωτοκόλλου µε την Ευρωπαϊκή 

Τράπεζα Επενδύσεων ύψους 3 δις Ευρώ για την 

υλοποίηση επενδυτικών προγραµµάτων που αφορούν 

τους λιµένες της χώρας. 

Για να εκµεταλλευτούµε όµως αυτές τις ευκαιρίες, θα 

πρέπει η λιµενική µας πολιτική να στραφεί και προς 

µια άλλη κατεύθυνση: τη διασφάλιση κλίµατος 

εµπιστοσύνης για τους επενδυτές κάτι που ουσιαστικά 

µεταφράζεται σε αποσαφήνιση των όρων συνεργασίας 

και το ξεκαθάρισµα των ρόλων µεταξύ κράτους και 

ιδιωτών επενδυτών. 

Εφόσον αυτή η λεπτή ισορροπία επιτευχθεί, η 

προσέλκυση επενδυτικών κεφαλαίων για λιµενικές 

δραστηριότητες, µε δεδοµένες τις καλές αποδόσεις, θα 

είναι εξασφαλισµένη τόσο µέσα από τον ίδιο τον τοµέα 

της ναυτιλίας όσο και από άλλους παράπλευρους 

τοµείς (χερσαίων µεταφορών, τηλεπικοινωνιών, 

παροχής υπηρεσιών κ.λ.π.). Η εφαρµογή µιας τέτοιας 

πολιτικής θα δώσει την απαραίτητη ώθηση που

χρειάζεται η ελληνική οικονοµία και θα αναδείξει εκ 

νέου τα ισχυρά ιστορικά πλεονεκτήµατα της χώρας 

µας στην παραγωγή λιµενικών υπηρεσιών που - 

δυστυχώς µέχρι σήµερα – τόσο υπολείπονται των 

επιτυχιών του ελληνικού εφοπλισµού. 

∆ηµοσιεύτηκε στην Εφηµερίδα «Ναυτεµπορική» στις 22/11/2005. 

THE OTHER CHOMSKY 

Takis Michas 

The British monthly journal Prospect recently 

presented its readers with a list of well-known 

intellectuals and asked them to pick Number One. 

The list included Christopher Hitchens, Niall 

Ferguson, Daniel Dennet, Umberto Eco, Bernard 

Lewis and so on. But the voters picked the 

American linguist and social critic Noam Chomsky. 

Little surprise there. In Europe these days, the most 

politicized part of the public is the “hard” Left. And 

Mr. Chomsky is its hero. On the other side of the 

Atlantic and on the other side of the ideological 

spectrum, his “victory” in the race to be the leading 

intellectual of our times is certain to be met with 

howls of derision. 

The European Left loves him for the same reason 

that the American Right hates him: His views on 

foreign policy, which are virulently critical of the 

U.S. and Israel. In the eyes of the Left, Mr. 

Chomsky is the champion of the downtrodden who 

suffer in the “neoliberal world order” championed by 

the U.S. government and the multinationals. In the 

eyes of the Right, the Massachusetts Institute of 

Technology linguist is an unashamed apologist for 

Castro, Pol Pot and generally of any Third World 

tyrant or Middle Eastern terrorist who loves to hate 

the U.S. 

It’s a real shame that only Mr. Chomsky’s tedious 

harangues against America get any attention. His 

body of work deserves more serious treatment. 

Other more interesting yet overlooked aspects of his 


political philosophy cannot easily fit into the Left- 

Right dichotomy. 

What makes Mr. Chomsky unique is that his 

criticism of the capitalist economic order takes its 

point of departure from the classical liberal thinkers 

of the Enlightenment. His heroes are not Lenin and 

Marx but Adam Smith and Wilhelm von Humboldt. 

He argues that the free market envisaged by these 

thinkers has never materialized in the world and 

that what we have gotten instead is a collusion of 

the state with private interests. Moreover he has 

repeatedly stressed that the attacks on democracy 

and the market by the big multinationals go handin-hand. 

The rich, he claims, echoing Adam Smith, 

are too keen to preach the benefits of market 

discipline to the poor while they reserve for 

themselves the right to be bailed out by the state 

whenever the going gets rough. As he puts it : “The 

free market is socialism for the rich. Markets for the 

poor and state protection for the rich.” He has 

spoken positively about the work of Peruvian liberal 

economist Hernando De Soto who sees the problem 

of poverty in the Third World as being related to the 

fact that the poor usually lack clearly defined 

property rights. 

Chomsky has repeatedly stressed that the attacks 

on democracy and the market by the big 

multinationals go hand-in-hand 

Another aspect of his political work that has been 

overlooked by foes and critics alike is Mr. 

Chomsky’s fight against the forces of irrationality 

that tend to dominate the humanities in the 

universities. His dismissal of Marxism as a religious 

“pseudoscience” devoid of all scientific pretensions 

is one such case. Another is his insistence that the 

social “sciences” and economics do not meet the 

methodological criteria that would qualify them as 

sciences and should thus give up any pretence to 

being so. 

But the brunt of his attacks has been reserved for 

Parisian “post-modernism” which he considers as 

the apotheosis of irrational nonsense. He has not 

hesitated to accuse some of the leading figures of 

French “postmodernism” (Lacan, Derrida and 

Foucault) as “charlatans” and “illiterates” while he 

has characterized their texts as “pretentious” and 

“gibberish”. 

Mr. Chomsky has been especially hard on those 

that try to denigrate the scientific endeavor by

20 

either relativizing it or by trying to show that 

science serves ideological interests of “gender” or 

“race”. “The entire idea of ‘white male science’ 

reminds me of ‘Jewish physics’,” he writes. “When I 

read a scientific paper I can’t tell whether the 

author is white or male.” Mr. Chomsky has 

repeatedly deplored the attitude of the academic left 

“to declare that the project of the Enlightenment is 

dead and that we should abandon the illusions of 

science and rationality”. 

One aspect to Mr. Chomsky’s work I do find 

disagreeable: his tendency to adopt double 

standards on issues, most glaringly academic 

freedom. Consider his position on academic studies 

of the “truth” of the Holocaust and the links 

between race and IQ. 

In the first instance he argued that the historian 

has the right to explore, even change, the reality of 

the Holocaust. Moreover, while he has distanced 

himself quite categorically from the methods and 

findings of the revisionist historians, he has 

nevertheless argued that questioning whether the 

gas chambers and the genocide of the Jews in 

Hitler’s Germany really happened doesn’t by itself 

constitute an act of anti-Semitism. 

On the other hand however he has failed to adopt a 

similar liberal approach to work on race and IQ. 

Here he has explicitly questioned the reason for the 

existence of those studies, claiming that the social 

costs of finding correlations between racial 

characteristics and intelligence by far outweigh the 

questionable scientific merits of any such 

investigation. 

Mr. Chomsky’s work deserves more serious reading 

by his critics and his supporters. Unfortunately his 

writings are used to score easy points in vitriolic 

debates whose aim isn’t illumination or 

understanding. For this, Mr. Chomsky, who 

nurtures his iconic status for the world’s Left, has 

also himself to blame. 

Published in The Wall Street Journal, November 4 ,2005 


ΕΠΙ∆ΟΤΗΣΕΙΣ-ΠΛΗΓΜΑ ΣΤΟΝ 

ΤΡΙΤΟ ΚΟΣΜΟ 

Τάκης Μίχας 

Καθώς οι υπουργοί Εµπορίου των χωρών που 

συµµετέχουν στον Παγκόσµιο Οργανισµό Εµπορίου 

συγκεντρώνονται στο Χονγκ Κονγκ για την 6η 

υπουργική διάσκεψη (13-18 ∆εκεµβρίου) η γνωστή 

ΜΚΟ Oxfam έδωσε στη δηµοσιότητα µια έρευνα που 

δείχνει ότι οι ΗΠΑ και η Ε.Ε. επιδοτούν παράνοµα 

πολλά από τα γεωργικά τους προϊόντα -κατά 

παράβαση δηλαδή των κανόνων του ΠΟΕ. Μεταξύ των 

χωρών που αναφέρει η έκθεση είναι και η Ελλάδα. 

Οι επιδοτήσεις βρίσκονται στη βάση της πολιτικής 

ντάµπινγκ των αγροτικών προϊόντων των ΗΠΑ και της 

Ε.Ε. στις διεθνείς αγορές που έχει αποτέλεσµα 

τεράστιες ζηµιές στην αγροτική παραγωγή των 

αναπτυσσόµενων χωρών. Σύµφωνα µε την έκθεση της 

Oxfam, οι δύο εµπορικές υπερδυνάµεις επιδοτούν 

µια σειρά προϊόντων όπως βούτυρο, χυµό 

πορτοκαλιών, καπνά, ντοµάτες, δηµητριακά και ρύζι. 

Το σύνολο των παράνοµων επιδοτήσεων ανέρχεται σε 

3,6 δισ. ευρώ στην Ε.Ε. και σε 7,9 δισεκατοµµύρια 

ευρώ στις ΗΠΑ. Οι επιδοτήσεις ευνοούν τη χρήση 

ντόπιων προϊόντων σε σχέση µε εισαγόµενα για την 

κατασκευή τυποποιηµένων αγροτικών προϊόντων -κάτι 

που απαγορεύουν αυστηρά οι κανονισµοί του ΠΟΕ. 

Υπολογίζεται ότι οι παραγωγοί δηµητριακών ανά τον 

κόσµο θα κέρδιζαν από την αύξηση των τιµών που θα 

επέφερε π.χ. η κατάργηση των επιδοτήσεων 

δηµητριακών στις ΗΠΑ ένα ποσόν που θα 

ισοδυναµούσε µε τα χρήµατα που δαπανούν τα 

Ηνωµένα Εθνη ετησίως για ιατρικές επεµβάσεις που 

στοχεύουν στην διάσωση 3 εκατοµµυρίων βρεφών 

Αυτές οι επιδοτήσεις παρεµποδίζουν τις εξαγωγές των 

αναπτυσσόµενων χωρών, ρίχνουν τις τιµές των 

αγροτικών προϊόντων στις παγκόσµιες αγορές και 

πλήττουν την εγχώρια παραγωγή στις αναπτυσόµενες 

χώρες. Συγκεκριµένα υπάρχουν τρεις τρόποι µε τους 

οποίους οι επιδοτήσεις, που οδηγούν σε 

υπερπαραγωγή, πλήττουν τους γεωργούς των φτωχών 

χωρών.

* Οδηγούν στην πτώση των παγκόσµιων τιµών που 

σηµαίνει ότι οι αγρότες των φτωχών χωρών κερδίζουν 

λιγότερα για τα προϊόντα τους. 

* Υπονοµεύουν την αγροτική παραγωγή στις 

αναπτυσσόµενες χώρες γεµίζοντας τις ντόπιες αγορές 

µε υποκοστολογηµένα προϊόντα. 

* Εκτοπίζουν τα αγροτικά προϊόντα των 

αναπτυσσόµενων χωρών από τις διεθνείς αγορές 

καθώς οι τελευταίες δεν µπορούν να αντεπεξέλθουν 

στο ντάµπινγκ των ανεπτυγµένων χωρών. 

Αυτές οι χαµένες εµπορικές ευκαιρίες στοιχίζουν στις 

αναπτυσσόµενες χώρες εκατοντάδες εκατοµµύρια 

δολάρια. Ετσι υπολογίζεται ότι οι παραγωγοί 

δηµητριακών ανά τον κόσµο θα κέρδιζαν από την 

αύξηση των τιµών που θα επέφερε π.χ. η κατάργηση 

των επιδοτήσεων δηµητριακών στις ΗΠΑ ένα ποσόν 

που θα ισοδυναµούσε µε τα χρήµατα που δαπανούν 

τα Ηνωµένα Εθνη ετησίως για ιατρικές επεµβάσεις 

που στοχεύουν στην διάσωση 3 εκατοµµυρίων βρεφών 

-δηλαδή 4 δισ. δολάρια. 

Η παρανοµία στην Ελλάδα 

Οι επιδοτήσεις της Ε.Ε. αφορούν την επεξεργασία 

φρούτων και λαχανικών για τυποποιηµένες τροφές 

όπως ντοµατοπελτέ, κονσέρβες φρούτων και χυµό 

πορτοκαλιών… 

Στην Ελλάδα οι παράνοµες επιδοτήσεις αφορούν 

κυρίως τις τοµάτες και τις κονσέρβες ροδάκινων. 

Οι τοµάτες που χρησιµοποιούνται στον πελτέ, στις 

κονσέρβες και στις διάφορες σάλτσες επιδοτούνται 

κατά 65% και η Ε.Ε. παρέχει 300 εκατοµµύρια ευρώ 

ετησίως προκειµένου να ενισχύσει τη µετατροπή της 

ντοµάτας σε παράγωγα. Οι επιδοτήσεις επιτρέπουν 

στους Ευρωπαίους παραγωγούς, κυρίως σε χώρες 

όπως η Ελλάδα, η Ιταλία, η Ισπανία και η 

Πορτογαλία, να αγοράζουν τοµάτες της Ε.Ε. σε πολύ 

χαµηλές (επιδοτούµενες) τιµές και µ’ αυτό τον τρόπο 

να είναι οι µεγαλύτεροι εξαγωγείς πελτέ στον κόσµο. 

Αν δεν υπήρχαν οι επιδοτήσεις οι ευρωπαϊκές 

εξαγωγές δεν θα ήταν ανταγωνιστικές και πιθανότατα 

θα είχαν εξαφανισθεί. Οι αναπτυσσόµενες χώρες που 

πλήττονται κατ’ εξοχήν από τις ελληνικές και 

ευρωπαϊκές εξαγωγές είναι η Νότια Αφρική, η Κίνα, η 

Χιλή, το Μαρόκο και η Τυνησία. Αν η κατάργηση των 

επιδοτήσεων της Ε.Ε. οδηγούσε σε αύξηση της 

παγκόσµιας τιµής του πελτέ κατά 5%, οι εξαγωγείς 


του τοµατοπελτέ στις αναπτυσσόµενες χώρες θα 

κέρδιζαν ένα πρόσθετο εισόδηµα 15 εκατ. δολαρίων. 

Οσον αφορά τις εξαγωγές κονσερβοποιηµένων 

ροδάκινων -όπου η Ελλάδα κατέχει ξεχωριστή θέση 

παρά το γεγονός ότι το ποσοστό των επιδοτήσεων είναι 

σχετικά µικρό (20%)- υπολογίζεται ότι αν η 

κατάργηση των επιδοτήσεων ανέβαζε τις παγκόσµιες 

τιµές κατά 5%, οι εξαγωγείς στις αναπτυσσόµενες 

χώρες θα είχαν πρόσθετα έσοδα 10 εκατ. δολάρια. 

∆ηµοσιεύτηκε στην εφηµερίδα «Ελευθεροτυπία» στις 12/12/2005. 

FREAKONOMICS ‘Η ΓΙΑΤΙ ΟΙ 

ΟΙΚΟΝΟΜΟΛΟΓΟΙ ΝΟΜΙΖΟΥΝ ΟΤΙ 

ΤΑ ΞΕΡΟΥΝ ΟΛΑ! 


Λοιπον ειναι απλο: Ειναι η βασικη εκπαιδευση του 

οικονοµολογου, που του δινει τα εργαλεια να 

απαντησει πολλες ενδιαφερουσες ερωτησεις. Με το 

περασµα του χρονου η οικονοµικη επιστηµη εχει 

µαζεψει πληθωρα πολυ δυνατων µαθηµατικων και 

επιστηµονικων µεθοδων, που διδασκεται καθε 

τυπικος φοιτητης οικονοµικων στον δυτικο κοσµο 

(υπαρχουν και καποια πανεπιστηµια σε 

ηµικαθυστερηµενες χωρες που δυστυχως νοµιζουν οτι 

οικονοµικα ειναι η πολιτικη οικονοµιααρλουµπολογια). 

Η οικονοµετρια και η στατιστικη, µας δινουν την 

δυναµη να βρισκουµε κανονικοτητες και συσχετισεις 

σε τεραστιους ογκους δεδοµενων. Μετα ερχεται η 

κοινη λογικη για να µελετησουµε αν η συσχετιση 

ειναι και αιτιακη σχεση (το οτι ας πουµε ο αριθµος 

πελαργων στην οροφη ενος σπιτιου στην Ολλανδια 

σχετιζοταν στατιστικα µε την γεννηση παιδιων, 

σηµαινει οτι τα παιδια τα εφερνε ο πελαργος οπως 

λεει ο µυθος?). Και το ακοµα δυνατοτερο εργαλειο της 

θεωριας των αποφασεων και θεωριας παιγνιου, µελετα 

τα κινητρα των ανθρωπων, εξηγει δηλαδη τις αιτιακες 

σχεσεις.

22 

Αξιζει να σηµειωθει οτι ολα αυτα τα εργαλεια µπορουν 

ανετα να χρησιµοποιηθουν σε ολους τους κλαδους 

που εχουν να κανουν µε την συµπεριφορα νοηµοντων 

οντων, οπως η κοινωνιολογια, η ανθρωπολογια, η 

συγκοινωνιολογια και χρησιµοποιουνται ηδη σε 

επιστηµες οπως η ψυχολογια και η βιολογια. Ο λογος 

που τα οικονοµικα µαζεψαν αυτην την τροµερη 

εργαλειοθηκη και οχι καποια αλλη επιστηµη, ειναι 

µαλλον οικονοµικος. Τα οικονοµικα αφορουν 

τεραστιες αγορες και ορισµενες φορες φερνουν 

τεραστια κερδη. Αυτος ειναι ο λογος που επιχειρησεις, 

κυβερνησεις και φοιτητες ριχνουν τεραστια ποσα στην 

οικονοµικη επιστηµη και οχι ας πουµε στην 

κοινωνιολογια*. Αυτα τα κεφαλαια µε την σειρα τους 

εφεραν πανεπιστηµιακες θεσεις και κορυφαιους 

ερευνητες, οι οποιοι ενδυναµωσαν το πλεονεκτηµα 

της οικονοµικης επιστηµης µε αποτελεσµα σηµερα να 

ειναι µια επιστηµη µε πολλες δυνατοτητες, οι οποιες 

ειναι µαλλον σχετικα αγνωστες στο ευρυ κοινο, ειδικα 

στην Ευρωπη. 

Το βιβλιο 

Σε καθε περιπτωση λοιπον, σηµερα τα οικονοµικα 

δυνανται να δωσουν απαντησεις σε πολλα σηµαντικα 

ερωτηµατα, οπως δειχνει η εισαγωγη στο αρκετα 

ενδιαφερον βιβλιο του οικονοµολογου Steven Levitt 

µαζι µε τον δηµοσιογραφο Stephen Dubner, 

Freakonomics: 

economics is a science with excellent tools for 

gaining answers but a serious shortage of 

interesting questions. [Levitt’s] particular gift is the 

ability to ask such questions. for 

instance: if drug dealers make some much money, 

why do they still live with their mothers? 

Which is more dangerous, a gun or a swimming 

pool? […] And how does a homeless man in tattered 

clothing afford $50 headphones? 

αυτες τις δυνατοτητες της οικονοµικης εργαλειοθηκης 

δυστυχως δεν τις προσεχουν ολοι οι οικονοµολογοι, 

που συχνα χανονται µεσα στις τεχνικες 

απαιτησεις της επιστηµης. Οπως λεει ο πολυ καλος 

οικονοµολογος της συµπεριφορας C. Camerer: 

[Levitt] represents something everybody thinks they 

will be when they go to grad school in 

econ but usually they have the creative spark bored 

out of them by endless math- namely a 

kind of intellectual detective trying to figure stuff 

out. 


Αλλα ο Λεβιττ τις χρησιµοποιει αρκετα καλα, σε παρα 

πολλες ερευνες του, µε αποτελεσµα να λαβει το John 

Bates Clark Medal, το σηµαντικοτερο βραβειο για 

οικονοµολογους κατω των 40 ετων. 

Παραδειγµατα 

Μερικες απο αυτες τις ερευνες του Λεβιττ, 

περιλαµβανονται σε εκλαϊκευµενη µορφη σε αυτο το 

βιβλιο. Για παραδειγµα, η πρωτοτυπη και 

ρηξικελευθη ανακαλυψη του, οτι για την πρωτοφανη 

πτωση της εγκληµατικοτητας στις ΗΠΑ τα τελευταια 

χρονια (θυµαστε ταινιες πριν 15 χρονια που 

προεβλεπαν τις αµερικανικες πολεις να γινονται ενα 

εφιαλτικο τοπιο ανοµιας και βαρβαρης 

εγκληµατικοτητας?) δεν ευθυνεται τοσο η 

αυστηροτερη σταση δηµαρχων σαν τον Τζιουλιανι 

στην Νεα Υορκη και οι πρωτοτυπες µεθοδοι 

αστυνοµευσης (θυµαται κανεις το broken window 

effect ?). Ειναι κατι πιο απλο, που ελαχιστοι θελουν 

να αναγνωρισουν: Η αναγνωριση απο το Ανωτατο 

∆ικαστηριο των ΗΠΑ το 1973 του δικαιωµατος 

στην εκτρωση για ολες τις γυναικες (η διαβοητη 

αποφαση Roe vs Wade)! Κατευθειαν µετα την 

αποφαση, παρα πολλες, κυριως φτωχες και µονες 

γυναικες, που θα ειχαν κανει ενα δυστυχισµενο παιδι, 

µεσα σε τεραστιες δυσκολιες, αποφασισαν 

συνειδητοποιηµενα να µην το γεννησουν. Ειναι ενα 

διαπιστωµενο γεγονος στην εγκληµατολογια οτι τα 

ανεπιθυµητα κακοαναθρεµµενα παιδια εχουν πολυ 

αυξηµενες πιθανοτητες να γινουν εγκληµατιες και 

αυτα ειναι ακριβως τα παιδια που θελουν να 

αποφυγουν µε την εκτρωση οι µαναδες. 

Ετσι µε ενα περιεργο τροπο, περιπου 20 χρονια 

µετα την νοµιµοποιηση της εκτρωσης, η 

εγκληµατικοτητα στις ΗΠΑ αρχισε να πεφτει 

ραγδαια, καθως υπηρχε πια µια γενια εφηβων µε 

πολυ λιγοτερα ανεπιθυµητα, κακοαναθρεµµενα 

παιδια. Περιττο να σηµειωσουµε, οτι αυτη η αποψη 

πολεµηθηκε πολυ απο ολες σχεδον τις πλευρες στην 

πολυ συναισθηµατικα φορτισµενη συζητηση περι 

εκτρωσης στις ΗΠΑ! 

Σε ενα αλλο παραδειγµα, ο οικονοµολογος φυτρωνει 

παλι εκει που δεν τον εσπειραν, µελετωντας το θεµα 

αν οι γονεις πραγµατικα µπορουν να επηρεασουν την 

επιτυχια των παιδιων τους. Φυσικα δεν ειναι ειδικος 

για να µελετησει την κληρονοµικοτητα της 

συµπεριφορας. Μακροχρονες µελετες δειχνουν οτι 

περιπου 50% της συµπεριφορας ερχεται απο τα 

γονιδια. Απο που ερχεται το υπολοιπο µισο? Τυχη? 

Περιβαλλον? Γονεις? Τηλεοραση? Ο Λεβιττ µελετα 

ενα τεραστιο ογκο δεδοµενων µε την βαθµολογια στις 

εξετασεις παιδιων στο σχολειο για να δει κατα ποσον η

κοινωνικοοικονοµικη κατασταση ενος γονεα, οι 

συνηθειες του κτλ επηρεαζουν το παιδι. Προσοχη, εδω 

χρησιµοποιουνται τα εργαλεια της στατιστικης για να 

µελετησουµε τις επιδρασεις ενος παραγοντα, 

κρατωντας ολους τους αλλους παραγοντες σταθερους. 

Αυτο το κλασικο εργαλειο της στατιστικης µας 

επιτρεπει να αποµονωνουµε τις επιδρασεις, 

χωριζοντας τις εµµεσες απο τις αµεσες. Για 

παραδειγµα αν µελετουσαµε απλοϊκα και 

επιφανειακα την επιδραση της τηλεορασης στα 

παιδια, συγκρινοντας τις ωρες που βλεπει ενα παιδι 

τηλεοραση µε τους βαθµους του στο σχολειο, µπορει 

να βρισκαµε µια πολυ αρνητικη συσχετιση. Αλλα 

φταιει η τηλεοραση? Ή µηπως οι πολλες ωρες 

τηλεορασης ειναι δεικτης για άλλα πραγµατα, οπως το 

οτι οι γονεις ειναι κακοι ή οτι το παιδι δεν διαβαζει 

ποτε βιβλια? Στην αναλυση µας περιλαµβανουµε 

ολους τους παραγοντες, ωστε να ξεκαθαριζεται αυτο το 

ερωτηµα. 

Η αληθεια ειναι οτι τα συγχρονα οικονοµικα, ειδικα 

τα µικροοικονοµικα ειναι κυριως µελετη των 

ανθρωπινων επιλογων και των κινητρων τους! 

Τα αποτελεσµατα ειναι παλι µαλλον αναπαντεχα. 

Χονδρικα δεν µετραει το τι κανει ο γονεας, αλλα 

το ποιος ειναι! Για παραδειγµα το αν διαβαζει ο 

γονεας βιβλια στο µωρο, δεν επηρεαζει καθολου τα 

αποτελεσµατα στις εξετασεις. Αν οµως υπαρχουν 

πολλα βιβλια στο σπιτι, το παιδι παει καλυτερα στο 

σχολειο! Γιατι αν ο γονεας εχει πολλα βιβλια, αυτο 

σηµαινει πολλα για την καλλιεργεια του, την 

φιλοµαθεια του κτλ Ετσι δεν επηρεαζει το ιδιο το 

βιβλιο τα µικρα παιδια, αλλα η φιλοµαθεια του 

γονεα! Αλλο περιεργο αποτελεσµα ειναι οτι η 

εκπαιδευση των γονεων µετραει πολυ για το παιδι, 

αλλα η συζυγικη τους κατασταση οχι! Πραγµα που 

δειχνει οτι δεν µετραει τοσο η παρουσια των 

γονεων, οσο χονδρικα η εξυπναδα τους, το IQ 

τους που µεταφερθηκε κληρονοµικα στο παιδι. 

Αλλος παραγοντας που δεν µετραει, ειναι το αν το 

παιδι βλεπει πολλη τηλεοραση (θυµηθειτε, κραταµε 

τους αλλους παραγοντες σταθερους. δηλαδη ρωταµε: 

δυο παιδια µε τους ιδιους γονεις, τις ιδιες συνηθειες, 

το ιδιο περιβαλλον που βλεπουν διαφορετικες ωρες 

τηλεορασης, θα εχουν διαφορετικες σχολικες 

επιδοσεις? ΟΧΙ!). Με λιγα λογια το συµπερασµα ειναι, 

οσο και να προσπαθουν οι γονεις, επηρεαζουν τα 

παιδια µονο µε τα γονιδια τους και τις συνηθειες 

τους, οχι µε το τι προσπαθουν να πεισουν το παιδι να 

κανει. Αφηστε τα ελευθερα και δωστε οσο µπορειτε το 

καλο παραδειγµα, µην τα πιεζετε να κανουν κατι που 

ποτε δεν κανατε! 


Κριτικη 

Η µονη ενσταση µου τελικα µε το βιβλιο, ειναι ο 

τιτλος και ο υποτιτλος (A rogue economist explores 

the hidden side of everything). O Levitt δεν ειναι σε 

καµµια περιπτωση rogue, ειναι µια χαρα κανονικος 

µικροοικονοµολογος. Οτι αυτο το βιβλιο για λογους 

µαρκετινγκ προσπαθει να αποστασιοποιηθει απο τα 

οικονοµικα, και ονοµαζει την µεθοδο που 

χρησιµοποιει Freakonomics, εχει να κανει µε τους 

δυο απο τους λογους που τα οικονοµικα ειναι 

αντιδηµοφιλη. 

α) πολλοι ανθρωποι νοµιζουν οτι τα οικονοµικα ειναι 

απλα βαρετη µελετη χρηµατικων ροων ή 

ενδιαφερονται µονο για τις επιχειρησεις και τα κερδη 

τους. Τις περισσοτερες φορες, ειδικα στην Ελλαδα 

µπερδευουν τα οικονοµικα µε την διοικηση 

επιχειρησεων. Αλλα ακοµα και οταν καταλαβαινουν 

τον διαχωρισµο, οικονοµικα για αυτους ειναι οι 

µελετες του Κεϋνς και η πολιτικη της Κεντρικης 

Τραπεζας. Η αληθεια ειναι οτι τα συγχρονα 

οικονοµικα, ειδικα τα µικροοικονοµικα ειναι κυριως 

µελετη των ανθρωπων και των κινητρων τους! Οπως 

ωραια λεει ο Λεβιττ, ενας µεσος µικροοικονοµολογος 

δεν εχει ιδεα ποιο ειναι το επιτοκιο σηµερα, δεν ξερει 

να σας πει τι θα γινει στο χρηµατιστηριο, ουτε εχει 

ιδεα αν ο πληθωρισµος ειναι καλος ή κακος. Ξερει 

οµως να σας πει πως τα κινητρα επηρεαζουν τους 

ανθρωπους! 

β) Τα οικονοµικα φτανουν συχνα σε ενοχλητικα 

συµπερασµατα, ειναι µαντεις κακων (εξου και το 

αγγλικο παρατσουκλι the dismal science), γιαυτο και 

οι ανθρωποι ενστικτωδως τα αντιπαθουν οπως 

αντιπαθουν τον Gandalf οι ανθρωποι του Rohan**. Σε 

αυτο απανταει οµως το βιβλιο µια χαρα, θυµιζοντας 

κατι που εχουµε πει και µεις παλαιοτερα: 

the effect of this book: you will seek out some trove 

of data and sift through it, 

balancing your intelligence and intuition to arrive at 

a glimmering new idea. some of these 

ideas might make you uncomfortable, even 

unpopular. […] but the fact of the matter is that 

Freakonomics-style thinking simply doesn’t traffic 

in morality. […] if morality represents an ideal 

world, then economics represents the actual 

world. 

∆εν κανουµε λοιπον ηθικες κρισεις! 

Περιγραφουµε τον κοσµο και την µηχανικη του, 

χρησιµοποιωντας τους βασικους κανονες της λογικης. 

Tο αν σας αρεσει αυτο που θα δειτε ειναι αλλο θεµα,

24 

αλλα µην κατηγορειτε τον καθρεφτη για αυτα 

που σας δειχνει! 

Συµπερασµα: Σε περιπτωση που δεν εγινε σαφες, 

προτεινω το βιβλιο σε ολους που ενδιαφερονται εστω 

και λιγο να δουν πως απατωνται δυσκολα ερωτηµατα 

περι της ανθρωπινης συµπεριφορας και 

αλληλεπιδρασης. Για τους οικονοµολογους θα ειναι 

ενα ευχαριστο διαλειµµα, διαβαζοντας πραγµατικη 

ερευνα µε χαλαρο τροπο. Για τους µηοικονοµολογους 

θα ειναι µια πρωτης ταξεως ευκαιρια 

να δουν τι σηµαινει οικονοµικη επιστηµη… 

---------------- 

*Ισως τα οικονοµικα εχουν και µια εγγενη ταση να χρησιµοποιουν 

µαθηµατικα περισσοτερο απο αλλες κοινωνικες επιστηµες, πραγµα 

που τους εδωσε ενα ανταγωνιστικο πλεονεκτηµα… 

**Θα θυµαστε ισως την σκηνη που λεει ο Γκριµα στον Γκαννταλφ, 

οταν φτανουν στο Ροχαν για να µιλησουν µε τον Θεοντεν: 

Why indeed should we welcome you, Master Stormcrow? 

Lathspell I name you! 

Ill news; and ill news is an ill guest they say 

ΑΠΛΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΚΕΪΝΣ ΓΙΑ 

ΣΟΣΙΑΛΙΖΟΝΤΕΣ (ΚΑΙ ΜΗ) 


Επειδη παρατηρησα οτι ο Κεϊνς ακοµα φαινεται να 

χρησιµοποιειται σαν οπλο απο τους σοσιαλιζοντες και 

ακοµα και απο τους αντιπαλους τους στην Ελλαδα, 

βρισκω χρησιµη µια µικρη αναφορα στο τι ειπε ο 

ανθρωπος (και τι δεν ειπε) 

Ο Τζων Μεϋναρντ Κεϊνς ηταν ενας αξιοσηµειωτος 

οικονοµολογος απο ολες τις µεριες. Ηταν Αγγλος, 

θρεµµενος στο βικτωριανο κατεστηµενο αλλα σχετικα 

ελευθερων ηθων*, ηταν σχετικα φιλογερµανος**, 

δουλευε στον πραγµατικο κοσµο και οχι µονο σε εναν 

ελεφαντινο πυργο και ηταν, πραγµα περιεργο για εναν 

ακαδηµαϊκο οικονοµολογο, πολυ πλουσιος! Οταν δεν 

επιτιθοταν στους κλασσικους των οικονοµικων, 

δουλευε στον τοµεα των χρηµατοοικονοµικων και 

µεχρι το τελος της ζωης του εβγαλε µια αξιοσηµειωτη 

ποσοτητα χρηµατων απο αυτη τη δραστηριοτητα. 


Τζων Μεϋναρντ Κεϊνς: 

Ενας µεγαλος οικονοµολογος 

Φαινεται ηδη απο την µικρη εισαγωγη, οτι ο 

ανθρωπος ειναι πολυ ακαταλληλος για να γινει ηρωας 

της αριστερας. Κι οµως για καποιον λογο, οποτε οι 

οπαδοι της αναδιανοµης και του κοινωνικου κρατους 

θελουν µια σοβαροφανη στηριξη στις απαιτησεις τους, 

αναφερουν παντα την λεξη που ξεκιναει απο «K». 

Κεϊνσιανισµος! Γιατι? 

Η κυρια συµβολη του Κεϊνς στα οικονοµικα ειναι ο 

ισχυρισµος οτι υπαρχουν περιπτωσεις οπου η 

ελευθερη αγορα θα ερθει σε µια κριση απο την οποια 

δεν µπορει να ξεφυγει µονη της. ∆ουλευοντας 

περισσοτερο µε την διαισθηση παρα µε την τυπικη, 

µαθηµατικη λογικη η οποια ειναι σηµερα βαση των 

οικονοµικων, ο Κεϊνς εδειξε οτι υπο προϋποθεσεις η 

οικονοµια µπορει να ερθει σε ενα σηµειο ισορροπιας 

που ειναι ανεπιθυµητο, µε υψηλη ανεργια και 

χαµηλο εισοδηµα. Αυτο συµβαινει οταν εχουµε για 

καποιον λογο (ψυχολογικο ισως) µια ελλειψη ζητησης, 

οταν οι πολιτες αποταµιευουν υπερβολικα και 

καταναλωνουν λιγο. Κανονικα θα µπορουσε η 

κεντρικη τραπεζα να αυξοµειωσει το επιτοκιο, µεχρι 

οι ανθρωποι να αρχισουν να αποταµιευουν λιγοτερο. 

Ο Κεϊνς οµως ειπε οτι αυτο σε εξαιρετικες περιπτωσεις 

δεν θα δουλεψει. Οταν τα επιτοκια ειναι ηδη αρκετα 

χαµηλα, η Κεντρικη τραπεζα δεν µπορει να τα µειωσει 

αρκετα ωστε να πεσει η αποταµιευση και να ανεβει η 

καταναλωση. Ετσι εχουµε ενα ελλειµα ζητησης, οι 

εταιρειες δεν βρισκουν καταναλωτες και απολυουν 

κοσµο µε αποτελεσµα να µειωνεται κι αλλο η ζητηση. 

Αυτη ειναι περιπου η ιστορια του Μεγαλου Κραχ του 

1929, µε µονη διαφορα οτι η Κεντρικη Τραπεζα των 

ΗΠΑ εκανε µνηµειωδη λαθη, χειροτερευοντας την 

κριση αντι να βοηθησει την οικονοµια µε εγκαιρη 

χαλαρωση της νοµισµατικης πολιτικης (χαµηλα 

επιτοκια). Απο καποια στιγµα και περα τα λαθη της 

Κεντρικης Τραπεζας δεν µπορουσαν να διορθωθουν 

χωρις την επεµβαση του κρατους µε λεγοµενες 

κεϊνσιανες πολιτικες.

Ο Κεϊνς προτεινε λοιπον, σε αυτες τις εξαιρετικες 

περιπτωσεις, να κανει το κρατος πλουσια δηµοσια 

εργα και να παρουσιαζει υψηλα ελλειµµατα. Σε µια 

πολυ διαδεδοµενη εκφραση, ειπε οτι ακοµα και αν 

πληρωνουµε τους εργατες να κανουν τρυπες στο 

εδαφος και να τις ξανακλεινουν, αυτο θα εκανε καλο 

στην οικονοµια! 

‘To dig holes in the ground’, paid for out of savings, 

will increase, not only employment, but the real 

national dividend of useful goods and services. It is 

not reasonable, however, that a sensible community 

should be content to remain dependent on such 

fortuitous and often wasteful mitigations when once 

we understand the influences upon which effective 

demand depends. 

John Maynard Keynes, The General Theory of 

Employment, Interest and Money (New York: 

Harcourt Brace Jovanovich, 1964), p. 220. 

Περιεργως, οπως εχουµε ξαναπει, πολλοι αποφευγουν 

να παραθεσουν την συνεχεια της προτασης που λεει 

οτι δεν χρειαζεται να καταφευγουµε σε τετοιες 

σπατάλες, αν καταλαβουµε πως λειτουργει η πλευρα 

της ζητησης στην οικονοµια. Προφανως θα ηταν πολυ 

βολικη µια πληρης αντιστροφη των ηθικων κανονων 

που θα ελεγε οτι η προσοχη ειναι ηλιθιοτητα και η 

σπαταλη ειναι αναπτυξιακο εργαλειο! ∆εν υπαρχει 

οµως δωρεαν γευµα στα οικονοµικα, ο Κεϊνς το ηξερε 

καλα αυτο και ευτυχως ελαχιστες χωρες 

προσπαθησαν να εχουν την σπαταλη σαν επισηµη 

εθνικη πολιτικη (µε την εξαιρεση της Ελλαδας του 81- 

89). 

Η συµβολη του Κεϊνς 


Οι ιδεες του Κεϊνς ηταν πρωτοποριακες και οι 

κλασσικοι οικονοµολογοι που πιστευαν οτι δεν 

υπαρχουν ανεπιθυµητες κρισεις στην ελευθερη 

αγορα, δυσκολευτηκαν να τις δεχτουν. Ο Κεϊνς οµως 

ηταν τυχερος. Οπως ειπε ο Τζ.Κενεθ Γκωλµπρεηθ οι 

καλες ιδεες δεν φτανουν, πρεπει να εχουν και 

ευνοϊκες περιστασεις. Η ευνοϊκη περισταση ηταν το 

Νιου Ντηλ του Ρουζβελτ, το τεραστιο προγραµµα 

δηµοσιων εργων που αρχισε να βγαζει την Αµερικη 

απο την κριση και οι τεραστιες στρατιωτικες δαπανες 

για τον Β ΠΠ. Αυτα τα δυο γεγονοτα εδειξαν οτι οντως 

οι δηµοσιες δαπανες µπορουν να στηριξουν την 

οικονοµια, βραχυπροθεσµα. Χαρη στην συγκυρια ο 

Κεϊνς εγινε αγαπηµενος των ταγων της πολιτειας µε 

αποκορυφωµα την ατακα του Ριτσαρντ Νιξον το 1971: 

“We are all Keynesians now.” 

∆υστυχως οµως τις ιδεες του Κεϊνς τις παρερµηνευσε 

πληρως η ευρωπαϊκη αριστερα*** σαν ενα επιχειρηµα 

υπερ του κοινωνικου κρατους ή ακοµα χειροτερα σαν 

προτροπη προς αιωνια ελλειµµατα ελληνικου στυλ. Ο 

Κεϊνς οµως δεν µιλησε ποτε για κοινωνικο κρατος! 

Οποιεσδηποτε δηµοσιες δαπανες αρκουν… Και 

ακοµα περισσοτερο δεν µιλησε ποτε για αιωνια 

ελλειµµατα! Ειπε οτι το κρατος πρεπει να εχει 

πλεονασµα στις καλες εποχες για να µπορει σε µια 

κριση να κανει ελλειµµατα. Μαλιστα η επεµβαση 

µεσω δηµοσιων ελλειµµατων χρειαζεται µονο οταν η 

νοµισµατικη πολιτικη της Κεντρικης Τραπεζας ειναι 

αναποτελεσµατικη, πραγµα ιδιαιτερα σπανιο στην 

ιστορια****. Αντιθετα πολλες χωρες νοµισαν οτι 

βρηκαν την χρυση συνταγη και αρχισαν να εχουν 

υπερογκες δηµοσιες δαπανες µε µεγαλα ελλειµµατα 

συνεχως. Αυτο οδηγησε απευθειας στην εκρηξη του 

πληθωρισµου και στην οικονοµικη στασιµοτητα. 

Υπηρξε µια εποχη (70-80) που ο Κεϊνς θεωρηθηκε 

υπευθυνος για ολα αυτα απο τους ακαδηµαϊκους και 

οι θεωριες του παρηκµασαν. 

Σηµερα οµως σχεδον καθε οικονοµολογος δεχεται την 

τεραστια συµβολη του Κεϊνς στην κατανοηση των 

κρισεων. Πολλοι, οπως ο Πωλ Κρουγκµαν, λενε 

µαλιστα οτι τα προβληµατα της Ιαπωνιας µε την 

τροµερη υφεση και αποπληθωρισµο κατα την 

δεκαετια του 90, ηταν ακριβως το προβληµα για το 

οποιο µιλουσε ο Κεϊνς. Και ετσι οι ιδεες του ειναι και 

σηµερα επικαιρες. Για να ερθουµε στα λογια του 

Κρουγκµαν 

But the essential truth of Keynes’s big idea - that 

even the most productive economy can fail if 

consumers and investors spend too little, that the 

pursuit of sound money and balanced budgets is 

sometimes (not always!) folly rather than wisdom -

26 

is as evident in today’s world as it was in the 1930s. 

And in these dangerous days, we ignore or reject 

that idea at the world economy’s peril. 

Ο Κεϊνς δεν ηρθε σαν ενας µουσατος προφητης να 

αποκυρηξει τα παντα και να υποσχεθει εναν 

διαφορετικο κοσµο, εναν επιγειο παραδεισο. Ηρθε να 

βελτιωσει τον καπιταλισµο, προσφεροντας µας 

εξηγηση για τις κρισεις που βασανιζαν τον κοσµο και 

τι να κανουµε για αυτες 

Εδω πρεπει να κανουµε και αλλη µια σηµειωση: Η 

συζητηση αυτη γινεται περι της αληθειας των 

λεγοµενων του Κεϊνς κατα την οικονοµικη επιστηµη. Ο 

Κρουγκµαν, ο Κεϊνς και ολοι οι αλλοι ειναι 

οικονοµολογοι. Το τονιζω αυτο, γιατι οπως εχω 

ξαναπει, δεν ειναι φιλοσοφοι. Η ερωτηση αν θελουµε 

κοινωνικο κρατος και αναδιανοµη ειναι κατεξοχην 

µια φιλοσοφικη ερωτηση που απτεται των ανθρωπινων 

δικαιωµατων. ∆εν ειναι µια ερωτηση απλα αν η 

αναδιανοµη θα βοηθησει την οικονοµια! Ειναι κυριως 

η ερωτηση, ακοµα κι αν βοηθαει ισως την οικονοµια, 

αν ειναι αποδεκτο το κρατος µε την βια να στερει τα 

ατοµικα δικαιωµατα ανθρωπων? ∆ικαιουµαστε µε τα 

οπλα να παιρνουµε κονδυλια απο καποιους παρα την 

θεληση τους για να τα δωσουµε σε καποιους αλλους? 

Συνοψιζοντας, ο Κεϊνς ηρθε οντως αντιµετωπος µε τις 

ιδεες των κλασικων οικονοµολογων περι της 

αλανθαστης ελευθερης αγορας. Οµως ηρθε να 

βελτιωσει τον καπιταλισµο, προσφεροντας µας 

εξηγηση για τις κρισεις και τι να κανουµε οταν αυτες 

συµβαινουν. Εδω ειναι και µαλλον η εξηγηση που οι 

πραγµατικες ιδεες του Κεϊνς δεν εγιναν ποτε ιδιαιτερα 

δηµοφιλεις στο ευρυ κοινο. Οι ανθρωποι θελουν 

επαναστατες, θελουν ανθρωπους που αποκυρησσουν 

καθε προσωπικη µας ευθυνη για τον κοσµο µας και 

µας υποσχονται εναν αλλο. Θελουν καποιον που τους 

προσφερει τον επιγειο παραδεισο, οχι εναν ευπορο 

στοχαστη που πιστευει στις δυνατοτητες του 

υπαρχοντος συστηµατος και προτεινει σκληρη 

δουλεια και περισκεψη για να το βελτιωσουµε λιγο… 

--------------- 

*Μικρο κουτσοµπολιο: Ηταν παντρεµενος µε µια Ρωσιδα χορευτρια 

αλλα λενε οτι ειχε και σχεσεις µε αλλους, αντρες και γυναικες, 

πλατωνικες και µη. 

**Το λιγοτερο γνωστο εργο του The Economic Consequences of the 

Peace ισχυριζοταν οτι οι συνθηκες που επεβαλλαν οι συµµαχοι στην 

Γερµανια ηταν υπερβολικα επαχθεις και µη παραγωγικοι. Προεβλεπε 

λοιπον οτι η πληγωµενη Γερµανια θα ζητουσε το αιµα της πισω, 

πραγµα που οδηγησε τελικα στον Β ΠΠ! Ο πραγµατιστικος στοχασµος 

του Κεϊνς οδηγησε τελικα εν µερει και στην ορθοτερη συµπεριφορα 

των Αµερικανων που αντι να τιµωρουν αναιτια τους ηττηµενους του Β 

ΠΠ, σχεδιασαν το περιφηµο Σχεδιο Μαρσαλ. 


***Για την παρερµηνεια των ιδεων του Κεϊνς διαβαστε και αυτο το 

ωραιο αρθρο του Κρουγκµαν. 

Με τα λογια του ΠΚ: 

inevitably there are those who follow the letter of the innovator’s 

ideas but misunderstand their spirit, who are more dogmatic in 

their radicalism than the orthodox were in their orthodoxy. And as 

ideas spread, they become increasingly simplistic–until what 

eventually becomes part of the public consciousness, part of what 

“everyone knows,” is no more than a crude caricature of the 

original. 

Μεταξυ αλλων διακωµωδειται και το ψευδο-επιχειρηµα αρκετων 

σοσιαλιζοντων οτι ο Κεϊνς στηριζε την αναδιανοµη των κερδων των 

επιχειρησεων υπερ των µισθωτων, σαν ενα µεσο για να αναβει η 

συνολικη ζητηση. 

****Πολλοι οικονοµολογοι ισχυριζονται οτι αυτη η κατασταση πληρους 

αναποτελεσµατικοτητας της νοµισµατικης πολιτικης δεν εχει 

παρουσιαστει ποτε στην ιστορια! Λενε οτι, οποτε η Κεντρικη Τραπεζα 

δεν µπορουσε να επηρεασει την οικονοµια µαλλον εφταιγε η ιδια οχι 

τα εργαλεια που ειχε στην διαθεση της. 

Πηγες: 

Φυσικα το µνηµειωδες The General Theory of Employment, 

Interest and Money. Μπορειτε να το βρειτε στα ηλεκτρονικα βιβλια 

µας 

H εξαιρετικη βιογραφια του Κεϊνς απο τον Ροµπερτ Σκιντέλσκυ: John 

Maynard Keynes 1883-1946: Economist, Philosopher, Statesman 

∆υο ωραια αρθρα του Π.Κρουγκµαν περι Κεϊνς 

http://web.mit.edu/krugman/www/keynes.html 

http://web.mit.edu/krugman/www/vulgar.html 

Λιγα λογια για τον Κεϊνς απο το λεξικο του Εκονοµιστ 

http://www.economist.com/research/Economics/alphabetic.cfm? 

LETTER=K

ΝΟΗΜΩΝ ΣΧΕ∆ΙΑΣΜΟΣ vs ΦΥΣΙΚΗ 

ΕΠΙΛΟΓΗ 

Αλέξανδρος Νίξον 

Καλώς ορίσατε σε µια επική διαµάχη!! Όσον αφορά το 

νικητή, εξαρτάται από την οπτική γωνία του καθενός. 

Η συντριπτική πλειοψηφία των επιστηµόνων δε 

βάζουν ιδιαίτερη σκέψη στο ζήτηµα µιας και για 

αυτούς ο νικητής είναι αυτονόητος. Ο ∆αρβίνος µε 

µια απλούστατη και πανέµορφη θεωρία έχει 

καταφέρει να εξηγήσει την ποικιλία της ζωής και 

πολλούς πιθανούς τρόπους µε τους οποίους µπορεί 

να προέκυψε. Αν ρωτήσετε τους περισσότερους 

βιολόγους κανένας δεν πρόκειται να αµφισβητήσει 

την απίστευτη δυνατότητα µιας τόσο απλής θεωρίας 

να εξηγεί απίστευτα πολύπλοκα φαινόµενα. Παρόλα 

αυτά η διαµάχη δεν αφορά τους επιστήµονες, αλλά το 

µη επιστηµονικό κοινό. Η διαµάχη αυτή αφορά την 

καθαρότητα της επιστήµης και την ανεξαρτησία της 

από δογµατισµούς. 

Τί είναι η φυσική επιλογή; 

Η αλήθεια είναι ότι η φυσική επιλογή αν και εξηγεί τα 

φαινόµενα που προανέφερα είναι αντι-διαισθητική 

µιας και αποτελεί µια τυφλή διαδικασία. Για όσους 

αναγνώστες θέλουν να φρεσκάρουν τη µνήµη τους 

απλά να θυµίσουµε ότι η φυσική επιλογή είναι ένας 

απλός αλγόριθµος που εφαρµόζει σε όντα που 

αναπαράγονται (replicators). Τα άτοµα που σε 

συγκεκριµένες συνθήκες καταφέρνουν να 

προσαρµοστούν καλύτερα και να αναπαράγονται 

περισσότερο περνούν τα δικά τους χαρακτηριστικά 

στην επόµενη γενιά κ.ο.κ. Ας πάρουµε για 

παράδειγµα ένα υποθετικό είδος πεταλούδας που τα 

µέλη της έχουν διάφορα χρώµατα, κόκκινα, κίτρινα, 

πράσινα. Αν στην περιοχή υπάρχει ένα υποθετικό 

πτηνό που βλέπει καλύτερα τις κόκκινες και τις 

πράσινες πεταλούδες και αυτές θηρεύει περισσότερο 

τότε εκείνες που έχουν το πλεονέκτηµα είναι κίτρινες 

πεταλούδες. 

Οι πιο θαυµαστές ανακαλύψεις του βιολογικού 

κόσµου από τα φτερά των πτηνών µέχρι τον εγκέφαλο 


του ανθρώπου µπορούν να εξηγηθούν από τον 

βασικότατο µηχανισµό της φυσικής επιλογής 

Αυτές αναπαράγονται περισσότερο και περνούν το 

χαρακτηριστικό τους στις επόµενες γενεές. Σταδιακά 

το είδος θα αποτελείται σχεδόν αποκλειστικά από 

κίτρινα µέλη. Έχουµε εποµένως τη δηµιουργία ενός 

σχεδίου µέσω µιας τελείως τυφλής διαδικασίας χωρίς 

να χρειάζεται να επικαλεστούµε τη µαεστρία κάποιου 

κρυφού σχεδιαστή ή αρχιτέκτονα. Ο ίδιος τρόπος 

σκέψης µπορεί να χρησιµοποιηθεί για οποιαδήποτε 

περίπλοκη δοµή ή συµπεριφορά συναντάµε στον 

έµβιο κόσµο. Οι πιο θαυµαστές ανακαλύψεις του 

βιολογικού κόσµου από τα φτερά των πτηνών µέχρι 

τον εγκέφαλο του ανθρώπου µπορούν να εξηγηθούν 

από αυτό το βασικότατο µηχανισµό. 

Τί είναι ο Νοήµων Σχεδιασµός; 

Ο Νοήµων Σχεδιασµός από την άλλη µεριά δεν 

αρνείται το ρόλο που διαδραµατίζει η φυσική επιλογή 

στη διάπλαση των µορφών των έµβιων όντων, αλλά 

προσθέτει ότι υπάρχουν ορισµένες δοµές (αγαπηµένο 

τους παράδειγµα το µάτι) τόσο περίπλοκες που η 

θεωρία της φυσικής επιλογής αδυνατεί να δώσει µια 

επαρκή εξήγηση. Οι υποστηρικτές της καταλογίζουν 

µεγάλα κενά στη ∆αρβινική θεωρία και θεωρούν ότι 

αυτά τα κενά υποδεικνύουν την ύπαρξη µιας 

ανώτερης αρχής (δεν επιµένουν ιδιαίτερα στο ποια 

είναι αυτή η αρχή). 

Γιατί θα έπρεπε να µας ενδιαφέρει; 

Είναι τόσο σηµαντικό το πρόβληµα ώστε να πρέπει να 

ανησυχούµε; ∆εν είναι κάποιο εσωτερικό 

επιστηµονικό πρόβληµα όπως οι διαµάχες µεταξύ των 

θεωρητικών φυσικών για τις µαύρες τρύπες, τα 

υποατοµικά σωµατίδια και τις υπερχορδές; ∆εν είναι 

όλα αυτά απλά θεωρίες χωρίς κάποιο ουσιαστικό 

πρακτικό αντίκτυπο; Στο κάτω, κάτω πόσο µπορεί να 

αλλάξει η ζωή µας αν στα σχολεία αρχίζει να 

διδάσκονται και εναλλακτικές θεωρίες; ∆εν είναι αυτό 

στα φυσιολογικά πλαίσια της επιστηµονικής 

αµφισβήτησης; 

Βασικά εκεί είναι που έγκειται το πρόβληµα. Ο 

Νοήµων Σχεδιασµός (συντοµογραφικά ID από το 

Intelligent Design) αποτελεί από την ίδια του τη φύση 

µια θεωρία τελείως αντι-επιστηµονική που βρίσκει τις 

ρίζες του στη διδασκαλία της ∆ηµιουργίας 

(creationism) και αποτελεί µια αναβαθµισµένη 

εκδοχή του. Το αν πρέπει να διδάσκεται το 

θρησκευτικό δόγµα στα σχολεία είναι ένα ζήτηµα (και 

µε βρίσκει προσωπικά κάθετα αντίθετο), αλλά να το 

µασκαρεύουµε και να το παρουσιάζουµε ως επιστήµη

28 

είναι προφανές έγκληµα. Ο χαρακτηρισµός µιας 

θεωρίας ως “επιστηµονική” είναι κάτι πάρα πολύ 

συγκεκριµένο και δεν µπορεί να χαρίζεται αυθαίρετα 

σε οποιαδήποτε θεωρία. 

Τι προκάλεσε το ανανεωµένο ενδιαφέρον στο 

θέµα; 

Το θέµα είχε έρθει στην επιφάνεια σχεδόν 80 χρόνια 

νωρίτερα στο Tennesee των ΗΠΑ. Συγκεκριµένα το 

1925 εγκρίθηκε νόµος ο οποίος επί της ουσίας 

απαγόρευε τη διδασκαλία σε οποιοδήποτε δηµόσιο 

εκπαιδευτικό ίδρυµα της εξελικτικής θεωρίας του 

∆αρβίνου η οποιασδήποτε θεωρίας αµφισβητούσε τη 

βιβλική ερµηνεία της καταγωγής του ανθρώπου. Το 

συγκεκριµένο νοµοσχέδιο ονοµάστηκε Butler Act και 

µέχρι το 1967 βρισκόταν εν ισχύ στη συγκεκριµένη 

πολιτεία µέχρι που το τοπικό νοµοθετικό σώµα 

αποφάσισε να αποσύρει το νόµο λόγω των 

µικροπροβληµάτων που δηµιουργούσε ανά τακτά 

χρονικά διαστήµατα και διότι υπήρχαν φωνές που 

υποστήριζαν ότι ο νόµος παραβιάζει τη συνταγµατική 

αρχή περί ελευθερίας του λόγου. 

Όµως το θέµα της διδασκαλίας της θεωρίας του 

∆αρβίνου συνεχώς προκαλεί έντονες αντιπαραθέσεις 

που συχνά καταλήγουν σε δικαστικές διαµάχες. Στις 

αρχές του έτους µε απόφαση δικαστηρίου της Georgia 

των ΗΠΑ το δεύτερο µεγαλύτερο σχολείο της περιοχής 

υποχρεώθηκε να αποσύρει 

αυτοκόλλητα\προειδοποιήσιες που τοποθετούσε πάνω 

στο βιβλίο της βιολογίας των µαθητών. Το µήνυµα 

ήταν το ακόλουθο: “This textbook contains material 

on evolution. Evolution is a theory, not a fact, 

regarding the origin of living things. This material 

should be approached with an open mind, studied 

carefully and critically considered.” 

Ήταν βέβαια ευτυχές το γεγονός ότι το τοπικό 

δικαστήριο έλαβε αυτή την απόφαση αλλά ακόµη πιο 

ενθαρρυντικό ήταν ότι το θέµα πήρε τη δικαστική οδό 

µετά από αγωγή που κατέθεσαν γονείς των µαθητών 

που φοιτούσαν στο συγκεκριµένο σχολείο. Ο δικαστής 

Clarence Cooper δήλωσε µετά από τη δίκη για το 

επίµαχο αυτοκόλλητο: “misleads students regarding 

the significance and value of evolution in the 

scientific community“. Σωστά επεσήµανε ότι το 

αυτοκόλλητο είναι παραπλανητικό διότι δηµιουργεί 

την εντύπωση ότι η δαρβινική θεωρία αποτελεί 

υπόστρωµα έντονης αµφισβήτησης µεταξύ των 

επιστηµόνων, πράγµα το οποίο είναι ξεκάθαρα 

ψευδές. 

Άλλη µια δικαστική διαµάχη που διαδραµατίζεται 

αυτή την εποχή είναι και η δίκη Kitzmiller, et al v. 

Dover Area School District et al στη Pennsylvania 


των ΗΠΑ. Το µοτίβο ήταν αντίστοιχο, µόνο που σε 

αυτή την περίπτωση στο σχολείο του Dover όπου η 

υπόθεση προέκυψε, το διοικητικό συµβούλιο του 

σχολείου αποφάσισε την µοιρασµένη διδασκαλία 

δαρβινισµού και νοήµονος σχεδιασµού αλλά και 

άλλων θεωριών για την εξέλιξη. Η απόφαση αυτή 

προκάλεσε και πάλι την αντίδραση ορισµένων γονέων 

µε αποτέλεσµα και αυτό το ζήτηµα να καταλήξει σε 

δικαστική αίθουσα. Η δίκη βρίσκεται ακόµα σε 

εξέλιξη. 

Εν τούτοις όµως το θέµα δεν περιορίζεται στην 

περιφέρεια των ΗΠΑ καθώς η παρούσα κυβέρνηση 

φαίνεται διατεθειµένη να δεχτεί τη διδασκαλία για ID 

στη διδακτέα ύλη των σχολείων ως µια βάσιµη 

επιστηµονική θεωρία, εναλλακτική της φυσικής 

επιλογής για την εξήγηση της απαρχής της ζωής αλλά 

και της παρατηρούµενης βιοποικιλίας. 

Βέβαια η οµοσπονδιακή κυβέρνηση δεν είναι 

υπεύθυνη για τη διδακτέα ύλη στα σχολεία αλλά 

παρόλα αυτά ο πρόεδρος Μπους ήταν αρκετά σαφής 

σε δηλώσεις του : “Both sides ought to be properly 

taught . . . so people can understand what the 

debate is about,” και επίσης : “Part of education is to 

expose people to different schools of thought. . . . 

You’re asking me whether or not people ought to be 

exposed to different ideas, and the answer is yes”. 

(Οι δηλώσεις αυτές έρχονται σε αντίθεση παρόλα αυτά 

µε τις τοποθετήσεις του επιστηµονικού του 

συµβούλου John Marburger ο οποίος επίσηµα 

δήλωσε ότι ο ID δεν αποτελεί επιστηµονική θεωρία). 

Οι δηλώσεις αυτές προκάλεσαν έντονες αντιδράσεις 

στους επιστηµονικούς κύκλους. Ο τίτλος της δήλωσης 

της Αµερικανικής Γεωφυσικής Ένωσης ήταν η 

ακόλουθη: “President confuses science and belief, 

puts schoolchildren at risk“. 

Σε πρώτη όψη είναι πολύ ενδιαφέρον το γεγονός ότι 

µια φαινοµενικά επιστηµονική διαµάχη (το τονίζω το 

φαινοµενικά, διότι δεν είναι ουσιώδης η διαµάχη) 

συγκεντρώνει την προσοχή της κυβέρνησης. ∆εν 

αποτελεί ένα ζήτηµα µεγάλης πρακτικής σηµασίας 

όπως έρευνες για το κλίµα ή για τις ιδιότητες και την 

ασφάλεια των γενετικά τροποποιηµένων τροφίµων, 

εποµένως γιατί έχουµε εµπλοκή και σχολιασµό 

ακόµη και του προέδρου; Για ποιο λόγο δεν κάνει 

αντίστοιχα σχόλια για τις θεωρίες της σχετικότητας ή 

της κβαντοφυσικής; Η απάντηση είναι πάρα πολύ 

απλή και θα αναφερθώ σε αυτή στη συνέχεια. 

Έχουν βάση οι ισχυρισµοί τους; 

Με τον κίνδυνο να ακουστώ απόλυτος θα απαντήσω 

µε ένα απλό ΌΧΙ. Υπάρχουν διάφορες ενστάσεις που 

ανά καιρούς αναπαράγουν οι οποίες έχουν ως κύρια

βάση τη δικαιολογία ότι η φυσική επιλογή δεν µπορεί 

να εξηγήσει τα πάντα για τον έµβιο κόσµο (αλλά και 

γενικά για το σύµπαν). Αναφέρουν φαινόµενα όπως 

κενά στο αρχείο των απολιθωµάτων, ότι ορισµένες 

δοµές παραείναι πολύπλοκες για να προέκυψαν 

βήµα-βήµα µε τη συσσώρευση µικρών αλλαγών (όπως 

το µάτι) καθώς και άλλες ιστορίες. Ασχέτως αν αυτά 

που λένε αληθεύουν ή όχι η πραγµατικότητα είναι ότι 

δεν προσφέρουν κανένα λόγο για να θεωρήσουµε ότι 

είναι απαραίτητος ένας µεταφυσικός παράγοντας να 

δώσει την εξήγηση. Αυτή η αντιµετώπιση όπως γράφει 

και ο γνωστός ζωολόγος και θεωρητικός της εξέλιξης 

Richard Dawkins στο βιβλίο του “The Ancestor’s 

Tale” όχι µόνο αποτελεί τελείως λανθασµένη 

επιστηµονικά προσέγγιση αλλά ουσιαστικά είναι µια 

τεµπέλικη αντιµετώπιση του προβλήµατος. 

Φανταστείτε αν κάθε φορά που ανέκυπτε ένα αδιέξοδο 

στην επιστήµη µε τη χρήση µιας θεωρίας να 

καταφεύγαµε στην επίκληση µιας µεταφυσικής 

οντότητας για να µας λύσει τα χέρια. ∆ηλαδή άδικα 

επιστήµονες όπως ο Stephen Hawking σπάνε τα 

κεφάλια τους τόσα χρόνια να συµβιβάσουν τη γενική 

θεωρία της σχετικότητας µε την κβαντοφυσική. 

Μπορούν κάλλιστα να επικαλεστούν έναν από 

µηχανής θεό να λύσει όλα τα προβλήµατα. 

Το άλλο ζήτηµα είναι όµως ότι έτσι και αλλιώς οι 

υποστηρικτές του ID φαντάζονται αδιέξοδα στη 

δαρβινική θεωρία που δεν υπάρχουν. Για παράδειγµα 

η κλασική τους ένσταση ότι υπάρχουν κενά στα 

απολιθώµατα δεν αποδεικνύει στο ελάχιστο κάποια 

αδυναµία της θεωρίας. Όπως γράφει και ο Richard 

Dawkins : 

“In spite of the fascination of fossils, it is surprising 

how much we would still know about our 

evolutionary past without them. If every fossil were 

magicked away, the comparative study of modern 

organisms, of how their patterns of resemblances, 

especially of their genetic sequences, are distributed 

among species, and of how species are distributed 

among continents and islands, would still 

demonstrate, beyond all sane doubt, that our 

history is evolutionary, and that all living creatures 

are cousins…..It is worth remembering this when 

creationists go on (as they tediously do) about gaps 

in the fossil record.” 

(Richard Dawkins, The Ancestor’s Tale, p13, 2004) 

∆υστυχώς οι υποστηρικτές του ID συνεχώς 

“ανακαλύπτουν” και νέες δοµές που σύµφωνα µε 

αυτούς υποδηλώνουν την ύπαρξη ενός σχεδιαστή. 

Κάποιος ID υποστηρικτής αµφισβητεί ότι η δοµή Χ 

προέκυψε µέσω φυσικής επιλογής και του απαντάνε 

10 ερευνητές εξηγώντας γιατί έχει άδικο. Αύριο 


ξυπνάει και συνειδητοποιεί ότι τώρα έχει πρόβληµα 

µε τη δοµή Y. ∆εν µπορεί! Είναι τόσο περίπλοκο που 

κάποιος πρέπει να το έφτιαξε. Πάλι του απαντάνε 

άλλοι 10 και αυτό συνεχίζεται επ’ άπειρον. Οι 

εξελικτικοί βιολόγοι έχουν καταλήξει να λειτουργούν 

ως γελωτοποιοί στους IDs και αυτό είναι κάτι το οποίο 

δηµιουργεί πολλές εσφαλµένες εντυπώσεις στο 

ευρύτερο κοινό. ∆ηµιουργεί την εντύπωση ότι όντως 

υπάρχει µια επιστηµονική διαµάχη και δεν έχει 

καθοριστεί ακόµη ποιος έχει δίκιο. 

Ο φιλόσοφος Daniell C. Dennett µας περιγράφει 

πολύ εύστοχα την τακτική που ακολουθούν οι 

υποστηρικτές του ID: “the proponents of intelligent 

design use a ploy that works something like this. 

First you misuse or misdescribe some scientist’s 

work. Then you get an angry rebuttal. Then, instead 

of dealing forthrightly with the charges leveled, you 

cite the rebuttal as evidence that there is a 

“controversy” to teach.” ∆ηλαδή ανά τακτά χρονικά 

διαστήµατα χρησιµοποιούν εργασίες επιστηµόνων και 

αποδίδουν σε αυτές εσφαλµένα συµπεράσµατα τα 

οποία φαίνονται να υποστηρίζουν την ισχύ του ID. 

Προφανώς ο εκάστοτε ερευνητής του οποίου η 

εργασία έχει χρησιµοποιηθεί για υποστήριξη του ID 

απαντάει κατηγορηµατικά ότι η εργασία/ερευνά του 

δε βγάζει τέτοια συµπεράσµατα. Αντί όµως αυτό να 

σιγήσει τους υποστηρικτές του ID, αντιθέτως ρίχνει 

λάδι στη φωτιά καθώς και αυτό το εκµεταλλεύονται µε 

έντεχνο τρόπο. Την εκάστοτε απάντηση την 

χρησιµοποιούν προς όφελός τους καθώς σύµφωνα µε 

αυτούς δείχνει ότι υπάρχει θέµα προς συζήτηση και 

εποµένως η φυσική επιλογή είναι µια 

αµφισβητούµενη θεωρία. Σχολιάζει πάνω σε αυτό 

πάλι ο Dennett: 

“Note that the trick is content-free. You can use it 

on any topic. “Smith’s work in geology supports my 

argument that the earth is flat,” you say, 

misrepresenting Smith’s work. When Smith 

responds with a denunciation of your misuse of her 

work, you respond, saying something like: “See 

what a controversy we have here? Professor Smith 

and I are locked in a titanic scientific debate. We 

should teach the controversy in the classrooms.” 

And here is the delicious part: you can often exploit 

the very technicality of the issues to your own 

advantage, counting on most of us to miss the point 

in all the difficult details.” 

Γιατί η φυσική επιλογή (η δαρβινική εξέλιξη) 

προκαλεί τέτοια διαµάχη και όχι άλλες θεωρίες; 

Είναι µια θεωρία η οποία αναδεικνύει ότι ο ρόλος του

30 

∆ηµιουργού, του Αρχιτέκτονα ή του Σχεδιαστή δεν 

είναι απαραίτητος για να εξηγηθούν ακόµη και τα πιο 

περίπλοκα βιολογικά φαινόµενα. Εποµένως αν δεν 

είναι απαραίτητος ο ∆ηµιουργός για να εξηγηθεί η 

αρχή και η ποικιλία της ζωής έχει αποδοθεί ένα 

καίριο πλήγµα σε όσους προσπαθούν να 

δικαιολογήσουν την πίστη τους στην πολύ απλή 

λογική ότι όλος αυτός ο θαυµαστός κόσµος 

προϋποθέτει την πινελιά ενός ανώτερου όντος. ∆εν 

µπορεί κάτι τόσο θαυµαστό όσο η ζωή και οι άπειρες 

µορφές της να προέκυψαν τυχαία µέσω µιας τυφλής 

διαδικασίας χωρίς κάποιος να δίνει τουλάχιστον 

κάποιες κατευθυντήριες γραµµές. Όλο αυτό το σχέδιο 

που βλέπουµε γύρω µας πρέπει να έχει και τον 

αντίστοιχο σχεδιαστή του. Μα λογικό δεν είναι; 

Εξ άλλου στη Μεσαιωνική Ευρώπη πριν από την 

άφιξη του Κοπέρνικου και του Γαλιλαίου δεν ήταν 

“λογικό” και αυτονόητο ότι η γη βρίσκεται στο κέντρο 

του σύµπαντος; 

Τέτοιες αντιδράσεις δεν είναι καθόλου ασυνήθεις στην 

ιστορία της επιστήµης. Εξ άλλου στη Μεσαιωνική 

Ευρώπη πριν από την άφιξη του Κοπέρνικου και του 

Γαλιλαίου δεν ήταν “λογικό” και αυτονόητο ότι η γη 

βρίσκεται στο κέντρο του σύµπαντος και ο ήλιος 

καθώς και τα άλλα ουράνια σώµατα κινούνται γύρω 

της; Το γεγονός ότι δεν αντιλαµβανόµαστε καµία 

κίνηση της γης δεν υποδηλώνει και ότι η γη δεν 

κινείται; Προφανώς! Αν αρκεστούµε στη φωνούλα της 

διαίσθησης… 

Αν ο Κοπέρνικος και ο Γαλιλαίος µας πετάξανε από το 

κέντρο του κόσµου και µας υποβάθµισαν να 

καταλαµβάνουµε µια θεσούλα γύρω από τον ήλιο, 

τότε ο ∆αρβίνος µας πέταξε στα Τάρταρα. Μας έδειξε 

ότι αποτελούµε ένα απλό συστατικό του έµβιου 

κόσµου και οι θαυµαστές ιδιότητες που έχουµε ως 

είδος και ως άτοµα δεν προέκυψαν από τα τερτίπια 

µιας ανώτερης δύναµης αλλά µέσα από µια τυφλή 

διαδικασία η οποία βήµα-βήµα έχτισε όλο αυτό το 

έµβιο οικοδόµηµα. 

Η φυσική επιλογή είναι µια αντι-διαισθητική θεωρία 

και ως εκ τούτου η φυσιολογική απάντηση σε αυτήν 

είναι η άρνηση και η απόρριψη της και µόνο µέσω 

της µόρφωσης µπορεί να γίνει αποδεκτή (Είναι 

απαραίτητη µόρφωση καθώς η συντριπτική 

πλειοψηφία των ανθρώπων δεν ξέρει ούτε τα 

στοιχειώδη περί εξέλιξης. ∆εν είναι δύσκολο να 

απορρίπτεις κάτι για το οποίο δε γνωρίζεις τίποτα). 

Σύµφωνα µε πρόσφατη έρευνα η υποστήριξη στη 

θεωρία του ∆αρβίνου αυξάνεται µε το επίπεδο της 

µόρφωσης ενός ατόµου. Εποµένως στις ΗΠΑ 65% των 

ενηλίκων µε µεταπτυχιακή εκπαίδευση την δέχονται, 

52% εκείνων µε πτυχίο κολεγίου, 32% εκείνων µε 


ηµιτελή κολεγιακή εκπαίδευση και 20% αποφοίτων 

λυκείου ή και χαµηλότερης τάξης (Brumfiel G., Who 

has designs on your student’s minds?, Nature, 

2005). 

Φυσικά η πίστη του οποιουδήποτε σε µεταφυσικές 

δυνάµεις και πραγµατικότητες επί της ουσίας δεν 

µπορεί να κλονιστεί από καµία επιστηµονική 

ανακάλυψη. Αυτό που µπορεί να κλονιστεί είναι η 

προσπάθεια ορθολογικοποίησης της πίστης µας σε 

δογµατισµούς. Για παράδειγµα η φυσική επιλογή δεν 

αποδεικνύει ότι δεν υπάρχει Θεός ή ∆ηµιουργός ή 

τέλος πάντων κάποια µεταφυσική δύναµη η οποία να 

συµµετέχει στη µορφοποίηση των οργανισµών, απλά 

δείχνει ότι δεν χρειάζεται να υπάρχει για να µπορεί 

να εξηγηθεί το φαινόµενο της ζωής. Είναι πολύ 

δύσκολο έως αδύνατο να αποδειχθεί µια αρνητική 

θέση (τύπου: δεν υπάρχει Θεός ή Αρχιτέκτονας) σε 

µια θεωρία ή ιδέα ή πίστη όπου δεν υπάρχει το 

στοιχείο της διαψευσιµότητας. Π.χ. αν πω σε ένα 

θρησκευόµενο άνθρωπο ότι µε τη φυσική επιλογή δε 

χρειάζεται πλέον ο Θεός για να εξηγηθεί η ζωή τότε 

πολύ απλά µπορεί να µου απαντήσει ότι ο Θεός 

δηµιούργησε το µηχανισµό της φυσικής επιλογής και 

είναι ο τρόπος µε τον οποίο εκδηλώνεται Αυτός στη 

∆ηµιουργία Του. 

Ένα ενδιαφέρον παράδειγµα επί αυτού του ζητήµατος 

είναι ο Kenneth Miller του πανεπιστηµίου Brown ο 

οποίος ασχολείται µε θέµατα εξέλιξης αλλά 

παράλληλα διακατέχεται από µια βαθιά θρησκευτική 

πίστη. Ο ίδιος εξοργίζεται µε την ιδέα του ID διότι 

αποτελεί προσβολή στις ίδιες τις δηµιουργίες του 

Θεού. Από τη στιγµή που σύµφωνα µε αυτόν όλα 

πηγάζουν από το Θεό (εποµένως και οι νόµοι της 

φυσικής και της βιολογίας) είναι φοβερή ιεροσυλία να 

αµφισβητούνται µε αυτό τον τρόπο οι µηχανισµοί µε 

τους οποίους επέλεξε να πλάσει τον κόσµο. 

Προσωπικά δε συµµερίζοµαι τη βαθιά θρησκευτική 

πίστη του αλλά το παράδειγµά του αναδεικνύει πολύ 

ωραία αυτό που προσπαθώ να πω. Η πίστη (η 

µεταφυσική πίστη) δεν κινδυνεύει από τις 

επιστηµονικές ανακαλύψεις και θεωρίες. Οι 

θρησκευτικές αντιλήψεις είναι από τη φύση τους 

παράλογες (µε την έννοια ότι δεν ακολουθούν κανόνες 

λογικής) και ως εκ τούτου έχουν πλήρη ανοσία 

απέναντι στις επιστηµονικές θεωρίες. Ας ελπίσουµε 

εποµένως ότι οι υποστηρικτές του ID να το 

καταλάβουν αυτό και να αφήσουν την επιστήµη 

ήσυχη.. 

---------------- 

Προτεινόµενη Βιβλιογραφία: 

1. Daniel C. Dennett: “Darwin’s Dangerous Ideas” 

2. Steven Pinker: “The Blank Slate” 

3. Jerry Coyne: “THE CASE AGAINST INTELLIGENT DESIGN The 

Faith That Dare Not Speak Its Name”

4. Robert Schwarz, “Faith Healers and Physicians — Teaching 

Pseudoscience by Mandate”, The New England Journal of 

Medicine, 2005 

5. Geof Brumfiel, “Who has designs on your student’s minds?”, 

Nature, 2005 

ΤΟ ∆ΙΚΑΙΩΜΑ ΣΤΗΝ ΤΕΜΠΕΛΙΑ 

Μαρία Πανεζή 

Κάποιος είπε ότι ο ελεύθερος χρόνος είναι ο πατέρας 

της Φιλοσοφίας. Ωραίο πραγµατάκι, να λες κάτι 

τέτοιο, ιδίως αν σκοπεύεις να περάσεις µέρες 

κοιτώντας από το µπαλκόνι του σπιτιού σου την 

απέναντι κουρτίνα και τις σκιές που πηγαινοέρχονται 

ή τη λάµπα µε το φως στο δρόµο, ή απλά το κενό 

απέναντι. 

Αν ο πατέρας της Φιλοσοφίας είναι ο ελεύθερος 

χρόνος, τότε η µάνα της ποιά είναι; ∆ιότι πάντα το 

δυσκολότερο είναι να εντοπίσουµε τον πατέρα. Αυτή 

που κοιλοπόνεσε για τη Φιλοσοφία, µιας και καθώς 

λένε, είναι µεγάλο πράγµα, ε, θα πόνεσε αρκετά ώστε 

να παραπονιέται ακόµα για την κόρη της, και για τα 

µεγάλα λάθη της έλλειψης προφυλακτικών κατά την 

περίοδο των προ-προπαππούδων µας (ως γνωστόν η 

Φιλοσοφία γεννήθηκε στην αρχαία Ελλάδα, όπου και 

έγινε γνωστή, σε αντίθεση µε τις καπότες που τους 

ήταν εντελώς άγνωστες.) 

Αν δεν είχε γεννηθεί η Φιλοσοφία, σίγουρα θα την 

έβγαζε από το κεφάλι του µε ένα σκληρό σφυρί 

κάποιος τρελός, ή κάποιος µικρός, ή κάποιος 

µεθυσµένος. Αν δεν είχε γεννηθεί, θα ψάχναµε ώρες 

ατέλειωτες στα σκοτεινά, ψηλαφώντας µε τα χέρια τα 

δόντια που φύτρωσαν στον τοίχο τη νύχτα και θα 

αναρωτιόµασταν για την πηγή του τρόµου και το τέλος 

του δρόµου και άλλα προβλήµατα. Και κάθε µέρα τα 

δόντια στους τοίχους θα εξαφανίζονταν, και κάθε 

νύχτα θα εµφανίζονταν. Και οι τοίχοι τις νύχτες 

σύντοµα θα αποκτούσαν και νύχια και άλλα 

επικίνδυνα αντικείµενα, που σιγά σιγά θα ξεθάρρευαν 

και θα έβγαιναν και την ηµέρα. 

Ακόµη, αν δεν είχε γεννηθεί η Φιλοσοφία, έχω 

αρκετούς γνωστούς που όταν βρέχει θα έβγαιναν µε 

ανοιχτό το στόµα κάτω από τα σύννεφα, µπας και 


συνεφέρουν τη δίψα τους, πράγµα σταθερά αδύνατο 

µε λίγες σταγόνες νερού ανακατεµένου µε παράγωγα 

καυσαερίων. Πολλά τραγικά θα µας είχαν βρει αν δεν 

είχε γεννηθεί η Φιλοσοφία. 

Όµως το πλέον τραγικό µας βρήκε αφού γεννήθηκε. 

∆ιότι κατά την αρχαία εποχή µπορεί καθώς 

προαναφέραµε να µην είχαν καπότες, αλλά χρόνο 

είχαν άπειρο. Χρόνο για σκότωµα. Χρόνο άπειρο,να 

φάνε και οι κότες, να φάνε και οι καµηλοπαρδάλεις, 

να φάει και µια γειτόνισσά µου που προς το παρόν 

κάνει δίαιτα, αλλά είναι ένα πηρούνι…απίστευτο. 

Όλοι θα έτρωγαν. Και έφαγαν. Και ο χρόνος µε τους 

αιώνες άρχισε να λιγοστεύει, να λιγοστεύει. Φτάσαµε 

σήµερα να µετράµε και τα δευτερόλεπτα, και 

κατάντησε η καηµένη η γειτόνισσά µου να κάνει 

δίαιτα. Ούτε χρόνο δεν µπορεί να φάει. 

Η έλλειψη του χρόνου δεν αφήνει τη δυνατότητα στη 

σκέψη να ωριµάσει. ∆εν αφήνει το περιθώριο για 

κανενός είδους αφοµοίωση. Νιώθεις ότι στα είκοσί 

σου χρόνια είσαι ήδη πίσω, αναζητάς ελαφρυντικά για 

την άγνοιά σου. ∆εν βρίσκεις. Αλλά αντιλαµβάνεσαι 

ότι χρειάζεσαι χρόνο. Για τρία πράγµατα. Πρώτον 

εξοικείωση, δεύτερον αφοµοίωση και τρίτον 

δηµιουργία. Το πρώτο βήµα δύσκολο, το δεύτερο 

δυσκολότερο, και το τρίτο ακόµα πιο δύσκολο. Και η 

Φιλοσοφία κατάντησε µέσα µου σαν µια άσκηση 

παραθετικών επιθέτων. ∆ύσκολος, δυσκολότερος, 

δυσκολότατος. Αλλά ο χρόνος δεν υπάρχει, οι 

πληροφορίες απλά αυξάνονται και συσσωρεύονται 

παντού έξω από το σπίτι µου, κάνουν αδύνατο το 

άνοιγµα της πόρτας, γεµίζουν τις τσέπες µου σαν 

πέτρες (ιδανική προσθήκη βάρους για αδύνατους 

ανθρώπους που φοβούνται µη τους πάρει ο αέρας). 

Το αίτηµα µου για χρόνο, προς κάθε κατεύθυνση, 

µοιάζει µε τις αιτήσεις στα υπουργεία για διάφορα 

παράλογα πράγµατα. Νιώθω σαν πράσινος άνθρωπος 

µε κόκκινη µύτη και κίτρινα παπούτσια που έσκασε 

µύτη σε “δηµόσιο” χώρο, κατά προτίµηση είσοδο 

υπουργείου, ή σαλονάκι πολιτικού γραφείου 

βουλευτή, και κρατά ένα µπουκαλάκι αίµα από την 

πάπια του, για την οποία ζητά να µάθει αν είναι 

ασφαλές να τη σφάξει µε βίαιο τρόπο, και να τη φάει 

στη συνέχεια ψητή µε πορτοκάλι, ως ρουσφέτι πάντα. 

Έτσι µε κοιτάνε όλοι. “Τι τον θες το 

χρόνο;”,”Χρόνο;Μα…γιατί;”, ή το κλασσικό “Τι σου 

ήρθε πάλι;”. 

Ναι, χρειάζοµαι χρόνο. Όλοι χρειαζόµαστε χρόνο, 

χρόνο για σκέψη. Άλλοι το καταλάβαµε (καλή ώρα…) 

άλλοι ακόµα το ψάχνουµε. ∆ιότι η εποχή µας έχει 

όλα τα κοµφόρ. Σα διαφήµιση τροχόσπιτου ή χύτρας

32 

ταχύτητας τη δεκαετία του 60. Έχει κόφτη, τρίφτη, 

αποχυµωτή, αυτόµατο άνοιγµα, αυτόµατο οργασµό 

(ορισµένες φορές, µην είµαστε πλεονέκτες), αυτόµατο 

κεντρικό κλείδωµα, υδραυλικό τιµόνι, ζωγραφίζει, 

χτίζει, χέζει, χτενίζει, αλλά δεν έχει χρόνο. Είναι 

“ταχύτητας”. Είναι της εποχής. Μια ολόκληρη εποχή 

που τρέχει στο ράλι του Μόντε Κάρλο. Μια εποχή των 

ρεκόρ. Μια εποχή αλλεργική στο χρόνο. Μια εποχή 

λοιπόν, εξ’ ορισµού αλλεργική στη Φιλοσοφία. 

Τι να κάνουν η µάνα κι ο πατέρας της λοιπόν; Την 

έστειλαν σε µένα. Γιατί φηµίζοµαι για τα αιτήµατα 

χρόνου που έχω. Μου ήρθε µε ένα σωρό 

συµπράγκαλα, στογγυλοκάθησε στον καναπέ, πήρε το 

τηλεκοντρόλ και το πέταξε µέσα στη γυάλα µε το 

ψάρι, το ψάρι ψόφησε στη συνέχεια, πήρε τους 

πίνακες και τους µάζεψε σε ένα δωµάτιο, ξάπλωσε στο 

πάτωµα και από τότε χαζεύει όλη µέρα. Εδώ και δέκα 

χρόνια. Έκατσα κι εγώ δίπλα να της κάνω παρέα. 

Γιατί ξέρετε, είναι αγένεια η µουσαφίρισσα Φιλοσοφία 

να µένει µόνη. Καθόµαστε κι οι δύο στο πάτωµα, 

χωρίς µιλιά, εκείνη χαζεύει τους πίνακες κι εγώ κλαίω 

για το ψόφιο µου χρυσόψαρο. 

Από τότε που άρχισα να συναναστρέφοµαι µαζί της η 

λέξη “τεµπελιά” συνοδεύει το 95 τοις εκατό των 

χαρακτηρισµών που έχουν στην ίδια πρόταση και το 


όνοµά µου. Τι να κάνω κι εγώ; ∆έχτηκα τη µοίρα µου. 

∆έχτηκα την περιβόητη τεµπελιά µου. Και πλέον τη 

θεωρώ κεκτηµένο δικαίωµα. Όποιος µε κατηγορεί για 

τις συναναστροφές µου µε τη Φιλοσοφία(ύποπτης 

φύσεως οµολογουµένως), έρχεται αντιµέτωπος µε µια 

άνευ προηγουµένου επίθεση από µένα, για την 

τεµπελιά µου και τα κεκτηµένα δικαιώµατα. Τελειώνω 

δε µε τη φράση (φράση-κλειδί, και αντικλείδι µη σας 

πω, ανοίγει αρκετές πόρτες, αλλά να δείτε πόσες 

κλείνει!) “Η τεµπελιά είναι κεκτηµένο δικαίωµα κάθε 

πολιτισµένου ανθρώπου”, αφού τους έχω µιλήσει για 

τον πολιτισµό του χρόνου. 

Βλέπετε, δε φταίω εγώ. Αλλά ο κόσµος που βάφτισε 

“τεµπελιά” τις πιο παραγωγικές µου ώρες. 

Συµφώνησα, τι να κάνω; Κάτι που προτιµούσα να 

παίρνω το χρόνο µου, κάτι τα δακρυσµένα µάτια της 

Φιλοσοφίας (σαν πεινασµένος σκύλος µε κοιτούσε 

εκείνη τη µέρα). Καλύτερα να µε λένε τεµπέλη, και να 

έχω το χρόνο µε το µέρος µου, παρά εργατικό και να 

κάνω το χρόνο εχθρό µου. Άλλωστε, ξέρετε πόση 

πολλή δουλειά κάνουµε εγώ και η Φιλοσοφία όταν 

δεν µας κοιτούν “τα αδιάκριτα µάτια του πλήθους”; 

Όσο για τη µάνα της Φιλοσοφίας, ποτέ δεν έµαθα 

ποιά είναι. Σιγουρεύτηκα ότι ο πατέρας της είναι ο 

χρόνος. Μάνα; ∆εν ξέρω…

rooster editorial - hol.gr

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?