11.08.2013 Views

Проблемы и перспективы современной электроники

Проблемы и перспективы современной электроники

Проблемы и перспективы современной электроники

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

Полупроводн<strong>и</strong>ковые нанотехнолог<strong>и</strong><strong>и</strong>:<br />

современное состоян<strong>и</strong>е, проблемы <strong>и</strong><br />

перспект<strong>и</strong>вы<br />

Н<strong>и</strong>колай Сует<strong>и</strong>н<br />

Intel<br />

06 апреля, 2010


Содержан<strong>и</strong>е:<br />

• Текущее состоян<strong>и</strong>е<br />

полупроводн<strong>и</strong>ковых нанотехнолог<strong>и</strong>й.<br />

• <strong>Проблемы</strong><br />

- л<strong>и</strong>тограф<strong>и</strong>я<br />

- новые полупроводн<strong>и</strong>к<strong>и</strong><br />

- межсоед<strong>и</strong>нен<strong>и</strong>я<br />

• Альтернат<strong>и</strong>вы <strong>и</strong> потребност<strong>и</strong> в новых<br />

подходах<br />

• Заключен<strong>и</strong>е


Transistors (millions)<br />

1,000<br />

100<br />

10<br />

1<br />

0.1<br />

0.01<br />

1<br />

8086<br />

Pentium ® II Processor<br />

80286<br />

Itanium ® Processor<br />

Pentium ® 4 Processor<br />

Pentium ® Processor Pentium ® Pro Processor<br />

i486 Processor<br />

i386 Processor<br />

Pentium ® III Processor<br />

• Кол<strong>и</strong>чество транз<strong>и</strong>сторов на ед<strong>и</strong>н<strong>и</strong>це<br />

поверхност<strong>и</strong> удва<strong>и</strong>вается каждые 18<br />

месяцев (закон Мура)<br />

2 Billion<br />

Transistors<br />

’75 ’80 ’85 ’90 ’95 ’00 ’05 ’10 ’15<br />

Source: Intel


Microns<br />

10<br />

1<br />

0.1<br />

Д<strong>и</strong>нам<strong>и</strong>ка уменьшен<strong>и</strong>я<br />

тополог<strong>и</strong>ческ<strong>и</strong>х размеров<br />

Nominal feature size<br />

Gate Length<br />

Era of<br />

Nanotechnology<br />

130nm<br />

90nm<br />

65nm<br />

45nm<br />

0.01<br />

70nm<br />

50nm<br />

35nm<br />

30nm<br />

10<br />

1970 1980 1990 2000 2010 2020<br />

10000<br />

1000<br />

100<br />

Nanometers


Структура «камня»<br />

Соед<strong>и</strong>нен<strong>и</strong>я с<br />

теплоотвод<br />

ч<strong>и</strong>пом ч<strong>и</strong>п<br />

2 – х уровневая<br />

метал<strong>и</strong>зац<strong>и</strong>я Level<br />

Package-to-Board Interc<br />

Подложка ч<strong>и</strong>па<br />

Основная подложка


Структура соед<strong>и</strong>нен<strong>и</strong>й в ч<strong>и</strong>пе<br />

M8<br />

M7<br />

M6<br />

M5<br />

M4<br />

M3<br />

M2<br />

M1


MOSFET экв<strong>и</strong>валентная электр<strong>и</strong>ческая схема


Транз<strong>и</strong>сторы 45 нм<br />

Затвор<br />

3.0нм High-k<br />

Кремн<strong>и</strong>й<br />

NiSi<br />

Кремн<strong>и</strong>й<br />

Si 3N 4<br />

NiSi


Нанотехнолог<strong>и</strong><strong>и</strong> для подзатворного<br />

Gate<br />

1.2nm SiO 2<br />

Silicon substrate<br />

д<strong>и</strong>электр<strong>и</strong>ка<br />

Gate<br />

3.0nm High-K<br />

Silicon substrate


Инновац<strong>и</strong><strong>и</strong>, <strong>и</strong>зменяющ<strong>и</strong>е <strong>и</strong>ндустр<strong>и</strong>ю<br />

“Реал<strong>и</strong>зац<strong>и</strong>я high-k<br />

<strong>и</strong> <strong>и</strong>спользован<strong>и</strong>е<br />

металлов означает<br />

на<strong>и</strong>более знач<strong>и</strong>мое<br />

<strong>и</strong>зменен<strong>и</strong>е в<br />

технолог<strong>и</strong><strong>и</strong><br />

транз<strong>и</strong>сторов со<br />

времен<strong>и</strong><br />

<strong>и</strong>зобретен<strong>и</strong>я MOS<br />

транз<strong>и</strong>сторов с<br />

пол<strong>и</strong>кремн<strong>и</strong>евым<strong>и</strong><br />

затворам<strong>и</strong> в конце<br />

1960-х.”<br />

– Гордон Мур


Bitcell Area (m 2 )<br />

Technology Density Scaling – 6T SRAM<br />

10.00<br />

1.00<br />

0.10<br />

2X bitcell area<br />

scaling<br />

90nm 65nm 45nm 32nm<br />

Process generation<br />

Improved fidelity / uniformity<br />

22nm<br />

0.092<br />

um 2


I OFF (nA/um)<br />

Характер<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>к<strong>и</strong> 32 нм транз<strong>и</strong>сторов<br />

1000<br />

100<br />

10<br />

1<br />

1.0 V<br />

NMOS PMOS<br />

1000<br />

Intel<br />

45nm<br />

>5x<br />

Intel<br />

32nm<br />

0,8 1,0 1,2 1,4 1,6 1,8 2,0<br />

I ON (mA/um)<br />

I OFF (nA/um)<br />

32 нм процесс обеспеч<strong>и</strong>вает существенное сн<strong>и</strong>жен<strong>и</strong>е токов<br />

утечк<strong>и</strong> <strong>и</strong> улучшает про<strong>и</strong>звод<strong>и</strong>тельность<br />

100<br />

10<br />

1<br />

1.0 V<br />

Intel<br />

45nm<br />

Intel<br />

32nm<br />

+14% +22%<br />

>10x<br />

Better Better<br />

0,6 0,8 1,0 1,2 1,4 1,6 1,8<br />

I ON (mA/um)


32 нм фабр<strong>и</strong>к<strong>и</strong><br />

D1D Oregon - Now D1C Oregon - now<br />

Fab 32 Arizona - 2010<br />

Fab 11X New Mexico - 2010


22 nm test structures


Intel: Эволюц<strong>и</strong>ю технолог<strong>и</strong>й<br />

Process Name P1264 P1266 P1268 P1270 P1272<br />

Lithography 65nm 45nm 32nm 22nm 16nm<br />

1 st Production 2005 2007 2009 2011 2013<br />

Manufacturing<br />

Development<br />

Постоянный поток новых технолог<strong>и</strong>й <strong>и</strong>з сферы <strong>и</strong>сследован<strong>и</strong>й в сферу про<strong>и</strong>зводства


MARCO<br />

NERC<br />

Intel – кооперац<strong>и</strong>я в <strong>и</strong>сследован<strong>и</strong>ях<br />

JR<br />

i<br />

IRAI


Новая <strong>и</strong>н<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>ат<strong>и</strong>ва:<br />

450 мм кремн<strong>и</strong>й


SSD<br />

- Скорость доступа к магн<strong>и</strong>тной памят<strong>и</strong> 1.3X за 13 лет<br />

- 175X CPU!!!


Ключевой вопрос<br />

• 1 000 000 000 (м<strong>и</strong>лл<strong>и</strong>ард)<br />

транз<strong>и</strong>сторов на столе:<br />

как <strong>и</strong>спользовать всю эту<br />

мощь?<br />

Slide 20


Встроенные<br />

Электрон<strong>и</strong>ка<br />

Новые направлен<strong>и</strong>я Нетбук /<br />

АТОМ<br />

2-е поколен<strong>и</strong>е<br />

Арх<strong>и</strong>тектуры IA<br />

Неттоп<br />

Моб<strong>и</strong>льные <strong>и</strong>нтернет<br />

устройства<br />

Slide 21


Atom processor<br />

Про<strong>и</strong>звод<strong>и</strong>тся по 45 нм технолог<strong>и</strong><strong>и</strong>. Каждое ядро состо<strong>и</strong>т <strong>и</strong>з 47<br />

м<strong>и</strong>лл<strong>и</strong>онов транз<strong>и</strong>сторов.<br />

Новый двухядерный Intel® Atom работает на 1.6GHz, <strong>и</strong>меет память 1MB<br />

второго уровня, потребляет не более 8W TDP.


Embedded Devices


Основные тенденц<strong>и</strong><strong>и</strong> полупроводн<strong>и</strong>ковой <strong>и</strong>ндустр<strong>и</strong><strong>и</strong><br />

• Закон Мура продолжает действовать<br />

• Рост сто<strong>и</strong>мост<strong>и</strong> разработк<strong>и</strong> новых технолог<strong>и</strong>й <strong>и</strong><br />

матер<strong>и</strong>алов, а также затраты на содержан<strong>и</strong>е<br />

фабр<strong>и</strong>к растут.<br />

• Про<strong>и</strong>звод<strong>и</strong>тельность также растет. Ож<strong>и</strong>дается<br />

скачек пр<strong>и</strong> переходе на 450 мм пласт<strong>и</strong>ны<br />

Как результат:<br />

• Разделен<strong>и</strong>е компан<strong>и</strong>й на “fabless” <strong>и</strong> “foundry”<br />

• Outsource основных R&D<br />

• Д<strong>и</strong>фференц<strong>и</strong>ац<strong>и</strong>я за счет разв<strong>и</strong>т<strong>и</strong>я software


Технолог<strong>и</strong><strong>и</strong> будущего


<strong>Проблемы</strong> л<strong>и</strong>тограф<strong>и</strong><strong>и</strong>


м<strong>и</strong>крон<br />

1<br />

0,1<br />

Л<strong>и</strong>тограф<strong>и</strong>я<br />

Размер<br />

248нм<br />

90нм<br />

65нм<br />

45нм<br />

дл<strong>и</strong>на волны<br />

л<strong>и</strong>тограф<strong>и</strong><strong>и</strong><br />

193нм<br />

Высокоапертурная<br />

л<strong>и</strong>нза<br />

OPC<br />

Фазовый сдв<strong>и</strong>г<br />

Маска<br />

0,01<br />

10<br />

1980 1990 2000 2010 2020<br />

1000<br />

100<br />

Новые разработк<strong>и</strong> позвол<strong>и</strong>л<strong>и</strong> сохран<strong>и</strong>ть 193 нм л<strong>и</strong>тограф<strong>и</strong>я<br />

для технолог<strong>и</strong><strong>и</strong> 32 нм<br />

нм


П<strong>и</strong>ксельная фазовая маска<br />

Atomic Force Microscope Picture of Pixelated<br />

Phase Mask<br />

SEM Picture of Cedarmill MT1 resist<br />

Pattern from Pixelated Phase Mask


Опт<strong>и</strong>ка отражен<strong>и</strong>я <strong>и</strong>дет на смену опт<strong>и</strong>ке преломлен<strong>и</strong>я<br />

Преломляющая опт<strong>и</strong>ка<br />

Л<strong>и</strong>нзы Маск<strong>и</strong><br />

Отражающая опт<strong>и</strong>ка<br />

Фокус<strong>и</strong>ровка Маска<br />

Опт<strong>и</strong>ческ<strong>и</strong>е<br />

матер<strong>и</strong>алы<br />

не<br />

прозрачны<br />

для 13.5 нм<br />

Многослойная<br />

Отражающая<br />

опт<strong>и</strong>ка


Si (~4.1nm)<br />

EUV отражающая маска<br />

Reflective<br />

multi-layer coating<br />

40 pairs Mo-Si<br />

Mo (~2.8nm)<br />

13nm EUV<br />

Cr absorber<br />

Low Thermal Expansion Substrate


Л<strong>и</strong>тограф<strong>и</strong>я дальн<strong>и</strong>м<br />

ультраф<strong>и</strong>олетом<br />

Действующая <strong>и</strong>сследовательская<br />

установка EUV в Орегоне<br />

Дорожк<strong>и</strong> 27 нм<br />

Контакты 41 нм


Иммерс<strong>и</strong>онная л<strong>и</strong>тограф<strong>и</strong>я<br />

Immersion lithography: $30M!!


<strong>Проблемы</strong> <strong>и</strong>ммерс<strong>и</strong>онная<br />

• Очень больш<strong>и</strong>е (дорог<strong>и</strong>е) л<strong>и</strong>нзы<br />

• <strong>Проблемы</strong> с г<strong>и</strong>дрод<strong>и</strong>нам<strong>и</strong>кой <strong>и</strong> механ<strong>и</strong>ческ<strong>и</strong>м<strong>и</strong><br />

перемещен<strong>и</strong>ям<strong>и</strong><br />

• Образован<strong>и</strong>е пузырьков в ж<strong>и</strong>дкост<strong>и</strong> в процессе экспоз<strong>и</strong>ц<strong>и</strong><strong>и</strong><br />

• Все в<strong>и</strong>брац<strong>и</strong><strong>и</strong> распространяются через ж<strong>и</strong>дкость <strong>и</strong> передаются<br />

л<strong>и</strong>нзам<br />

• Нагрев (неравномерный) ж<strong>и</strong>дкост<strong>и</strong> в процессе экспоз<strong>и</strong>ц<strong>и</strong><strong>и</strong><br />

• Возн<strong>и</strong>кновен<strong>и</strong>е новых механ<strong>и</strong>змов возн<strong>и</strong>кновен<strong>и</strong>я дефектов на<br />

пласт<strong>и</strong>не<br />

• Вза<strong>и</strong>модейств<strong>и</strong>е рез<strong>и</strong>ста с ж<strong>и</strong>дкостью<br />

• Загрязнен<strong>и</strong>е ж<strong>и</strong>дкост<strong>и</strong><br />

л<strong>и</strong>тограф<strong>и</strong><strong>и</strong><br />

• Эффекты поляр<strong>и</strong>зац<strong>и</strong><strong>и</strong>, сн<strong>и</strong>жен<strong>и</strong>е контраста


Двойная экспоз<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>я


32nm Line/Space Array<br />

made with<br />

128nm Pitch on 193nm dry litho<br />

Line Edge Roughness<br />

1.5nm


SEM of 11nm node SRAM structure (22nm halfpitch)<br />

demonstrates scalability of SADP<br />

technology. (Source: Applied Materials)


LER/LWR


Imprint lithography


Основные проблемы<br />

• Новые нел<strong>и</strong>нейные фоторез<strong>и</strong>сты для<br />

двойного экспон<strong>и</strong>рован<strong>и</strong>я.<br />

• Новые рез<strong>и</strong>сты для EUV<br />

• Сн<strong>и</strong>жен<strong>и</strong>е ELR<br />

• Повышен<strong>и</strong>е квантового выхода!<br />

• Адекватные модел<strong>и</strong> процессов на всех<br />

технолог<strong>и</strong>ческ<strong>и</strong>х стад<strong>и</strong>ях<br />

• Новые пол<strong>и</strong>мерные матр<strong>и</strong>цы для rCEL<br />

на 193 нм.


<strong>Проблемы</strong> уменьшен<strong>и</strong>я<br />

размеров транз<strong>и</strong>сторов


Кремн<strong>и</strong>й работает до 10 нм!!


Пут<strong>и</strong> разв<strong>и</strong>т<strong>и</strong>я полевых<br />

транз<strong>и</strong>сторов<br />

90nm Node<br />

65nm Node<br />

2003<br />

P1264<br />

45nm Node<br />

2005<br />

P1266<br />

32nm Node<br />

2007<br />

P1268<br />

2009<br />

50nm Length<br />

(Production)<br />

30nm<br />

35 nm Length<br />

Uniaxial<br />

Strain<br />

SiGe S/D<br />

25 nm Length<br />

High-K/<br />

Metal-Gate<br />

15nm<br />

25 nm<br />

15nm Length<br />

(Research)<br />

Source Drain<br />

Gate<br />

Silicon<br />

Body<br />

22nm Node<br />

P1270<br />

2011<br />

L G = 10nm<br />

10nm Length<br />

(Research)<br />

2013-2019<br />

S G D<br />

C-nanotube<br />

Prototype<br />

(Research)<br />

Non-planar<br />

Tri-Gate<br />

Architecture<br />

III-V<br />

III-V Device<br />

Prototype<br />

(Research)<br />

5nm<br />

5 nm<br />

Nanowire<br />

Prototype<br />

(Research)


In 0.7Ga 0.3 As QWFET на кремн<strong>и</strong><strong>и</strong>


In 07Ga 03 As QWFET на кремн<strong>и</strong><strong>и</strong>


Металл<strong>и</strong>зац<strong>и</strong>я <strong>и</strong><br />

Low-k д<strong>и</strong>электр<strong>и</strong>к<strong>и</strong>


Структура соед<strong>и</strong>нен<strong>и</strong>й в ч<strong>и</strong>пе<br />

M8<br />

M7<br />

M6<br />

M5<br />

M4<br />

M3<br />

M2<br />

M1


Межсоед<strong>и</strong>нен<strong>и</strong>я (металл<strong>и</strong>зац<strong>и</strong>я)<br />

становятся все более сложным<strong>и</strong><br />

• 9 слоев медных соед<strong>и</strong>нен<strong>и</strong>й для 45 nm<br />

технолог<strong>и</strong>й<br />

• Low K д<strong>и</strong>электр<strong>и</strong>к<strong>и</strong> для сн<strong>и</strong>жен<strong>и</strong>я потерь<br />

M8<br />

M7<br />

M6<br />

M5<br />

M4<br />

M3<br />

M2<br />

M1


Масштаб<strong>и</strong>рован<strong>и</strong>е межсоед<strong>и</strong>нен<strong>и</strong>й<br />

ohm-um<br />

ohm-m<br />

0.040<br />

0.035<br />

0.030<br />

0.025<br />

0.020<br />

P1266<br />

P1264<br />

Cu Resistivity vs Cu Width (mid)<br />

Cu сопрот<strong>и</strong>влен<strong>и</strong>е<br />

0.015<br />

0.05<br />

0.15<br />

0.25<br />

0.35 0.45<br />

0.35 Copper CD (um) 0.45<br />

0.55<br />

0.65<br />

Copper CD (um)<br />

P1260 X1S<br />

193nm X3<br />

P1262 X3 Z145E99X<br />

P1262 X3 Z217E330<br />

248nm RELACS<br />

X3 POR (Doug)<br />

X3 ALD (Doug)<br />

Series8<br />

Source:Intel<br />

• Эффект<strong>и</strong>вное сопрот<strong>и</strong>влен<strong>и</strong>е возрастает <strong>и</strong>з-за:<br />

– Рассеян<strong>и</strong>я на гран<strong>и</strong>цах<br />

– Рассеян<strong>и</strong>е на поверхност<strong>и</strong>


Модел<strong>и</strong>рован<strong>и</strong>е разрыва


PVD<br />

Cu провода<br />

ALD<br />

based<br />

• Сн<strong>и</strong>жен<strong>и</strong>е толщ<strong>и</strong>ны барьера<br />

60nm top<br />

30nm bottom<br />

Cu filled via


Why Low-k Dielectrics?<br />

• Reduce RC constant<br />

without reducing size<br />

• R metal interconnect<br />

minimized with Cu<br />

• C dielectric<br />

need low-k


Required Properties of Low-k Dielectrics<br />

Electrical Mechanical Thermal Chemical General<br />

k


Low K д<strong>и</strong>электр<strong>и</strong>к<br />

• Пут<strong>и</strong> уменьшен<strong>и</strong>я<br />

д<strong>и</strong>электр<strong>и</strong>ческой прон<strong>и</strong>цаемост<strong>и</strong>:<br />

– Пор<strong>и</strong>стые матер<strong>и</strong>алы<br />

(регулярные <strong>и</strong> нерегулярные)<br />

– Включен<strong>и</strong>е мет<strong>и</strong>льных групп<br />

– Новые пол<strong>и</strong>меры с low K<br />

Source: Li et al, UCR, J Phys Chem, 2005<br />

Strength<br />

Zeolite<br />

3x<br />

k value<br />

CDO<br />

ILD<br />

ALD Liner


Выводы<br />

• Кремн<strong>и</strong>евые технолог<strong>и</strong><strong>и</strong> являются основным<strong>и</strong><br />

в <strong>современной</strong> полупроводн<strong>и</strong>ковой технолог<strong>и</strong><strong>и</strong><br />

<strong>и</strong> в бл<strong>и</strong>жайш<strong>и</strong>е годы закон Мура сохран<strong>и</strong>тся<br />

как м<strong>и</strong>н<strong>и</strong>мум до 2015 года.<br />

• Должны создать новые фоторез<strong>и</strong>сты для<br />

дальнейшего разв<strong>и</strong>т<strong>и</strong>я полупроводн<strong>и</strong>ковой<br />

<strong>и</strong>ндустр<strong>и</strong><strong>и</strong>.<br />

• Использован<strong>и</strong>е новых матер<strong>и</strong>алов <strong>и</strong><br />

технолог<strong>и</strong>й является кр<strong>и</strong>т<strong>и</strong>ческ<strong>и</strong>м для<br />

продолжен<strong>и</strong>я масштаб<strong>и</strong>рован<strong>и</strong>я<br />

межсоед<strong>и</strong>нен<strong>и</strong>й.


Расш<strong>и</strong>рен<strong>и</strong>е гран<strong>и</strong>ц закона Мура<br />

Мед<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>на <strong>и</strong> кремн<strong>и</strong>евые нанотехнолог<strong>и</strong><strong>и</strong><br />

50nm<br />

Transistor for<br />

90nm-node<br />

Gate oxide=1.2nm<br />

Source: Intel<br />

100nm<br />

Influenza virus<br />

Source: CDC


Сенсоры ед<strong>и</strong>н<strong>и</strong>чных молекул


Расш<strong>и</strong>рен<strong>и</strong>е гран<strong>и</strong>ц закона Мура<br />

Мед<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>на <strong>и</strong> кремн<strong>и</strong>евые нанотехнолог<strong>и</strong><strong>и</strong><br />

Б<strong>и</strong>олог<strong>и</strong>я<br />

Si нанотехнолог<strong>и</strong><br />

Мед<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>на<br />

ДНК<br />

Анал<strong>и</strong>з<br />

Исследован<strong>и</strong>е<br />

болезней<br />

Интеллектуальные<br />

с<strong>и</strong>стемы<br />

мон<strong>и</strong>тор<strong>и</strong>нг<br />

здоровья


Как<strong>и</strong>е возможност<strong>и</strong> после CMOS?<br />

-Резонансно – туннельные пр<strong>и</strong>боры<br />

-Квантовые клеточные автоматы<br />

-Альтернат<strong>и</strong>вная лог<strong>и</strong>ка:<br />

сп<strong>и</strong>нтрон<strong>и</strong>ка<br />

пр<strong>и</strong>боры с фазовым<strong>и</strong> переходам<strong>и</strong><br />

фотонная лог<strong>и</strong>ка


Выводы<br />

• Зарядовые выч<strong>и</strong>слен<strong>и</strong>я <strong>и</strong>меют энергет<strong>и</strong>ческ<strong>и</strong>й<br />

предел <strong>и</strong> MOSFET достаточно бл<strong>и</strong>зок к нему<br />

• Необход<strong>и</strong>мо <strong>и</strong>скать альтернат<strong>и</strong>вные методы (не<br />

зарядовые) выч<strong>и</strong>слен<strong>и</strong>й<br />

• Так<strong>и</strong>е альтернат<strong>и</strong>вы должны позволять<br />

масштаб<strong>и</strong>ровать пр<strong>и</strong>боры до меньш<strong>и</strong>х размеров,<br />

требовать меньшую энерг<strong>и</strong>ю на переключен<strong>и</strong>е <strong>и</strong><br />

быть более «быстрым<strong>и</strong>»<br />

• Сп<strong>и</strong>нтрон<strong>и</strong>ка, орб<strong>и</strong>трон<strong>и</strong>ка <strong>и</strong> электр<strong>и</strong>ческ<strong>и</strong>е<br />

д<strong>и</strong>пол<strong>и</strong> являются на<strong>и</strong>более перспект<strong>и</strong>вным<strong>и</strong>.


Спас<strong>и</strong>бо

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!