Innovation and institutional change: the transition to a sustainable ...

267
het centrale model zichtbaar die landsgrenzen overschrijdt doordat nationale
elektriciteitsmarkten zich openen. Ook grootschalige duurzame energieopwekking
kan passen binnen deze ontwikkeling. Aan de andere kant heeft
liberalisatie de opkomst van nieuwe producten, diensten, en technologieën
tot gevolg gehad die veelal flexibel en vraaggericht van aard zijn.
Deze divergerende processen vinden ook hun weerslag in hoofdstuk zeven
waar een verkenning van toekomstige transitiepaden plaatsvindt.
Belangrijkste doelen zijn het ontwikkelen van een methode die meer aansluit
bij de dynamiek en complexiteit van transitieprocessen en het leveren van
een bijdrage aan transitiebeleid. Geconcludeerd wordt dat het huidige
energiebeleid vooral inzet op de grootschalige route en daarmee de kansen
van nieuwe veelbelovende combinaties van technologieën, diensten en
nieuwe actoren wellicht te weinig benut.
In een slothoofdstuk worden een aantal hoofdconclusies getrokken. Met
betrekking tot het theoretische perspectief wordt geconcludeerd dat de
institutionele component een onmisbaar onderdeel vormt van
systeemverandering. Daarbij bevestigt het empirische deel van het
proefschrift dat daarbij alternatieven die sterk afwijken van het bestaande
systeem alleen dan kans van slagen hebben als ze gedragen worden door
institutionele veranderingsprocessen in de vier structuren waarbinnen
sociotechnische systemen ingebed zijn. Ook worden een aantal lessen voor
transitiebeleid getrokken aan de hand van het in gang gezette beleid voor een
energietransitie. Geconstateerd wordt dat de focus sterk ligt op
technologische opties die het beste passen binnen het huidige systeem en het
meest competitief zijn op basis van de vigerende economische criteria. Veel
minder aandacht bestaat voor nieuwe concepten die uit alternatieve
denkramen geboren worden en vaak een herontwerp van het
elektriciteitssysteem omvatten door ontwikkeling van alternatieve
institutionele arrangementen. De voorbeelden van groene elektriciteit en
warmtekrachtkoppeling maakten echter duidelijk dat dit soort alternatieve
concepten een dynamiek op gang kan brengen gebaseerd op een co-evolutie
van technologische en institutionele verandering waarbinnen duurzaamheid
sterker geïntegreerd is.