Innovation and institutional change: the transition to a sustainable ...

265
uitgaan, bijvoorbeeld zelf elektriciteit opwekken, zullen dan niet worden
overwogen. Daarnaast kunnen zulke geïnstitutionaliseerde praktijken
verweven raken met bredere maatschappelijke structuren als ze
samenhangen met een bepaalde institutionele logica, gedefinieerd als een set
van sociaal geconstrueerde aannames, waarden en overtuigingen. In het
vroege elektriciteitssysteem het organisatiemodel van centrale opwekking
door regionale monopolies (‘central station model’) en de groeidynamiek die
het voorstond zorgde voor intern momentum en externe legitimiteit.
Groeiende elektriciteitsconsumptie werd geassocieerd met toenemende
welvaart, het elektriciteitsnet werd vanzelfsprekend voor het realiseren van
beschikbaarheid, betrouwbaarheid, en allocatieve efficiëntie, terwijl
efficiëntere productie geassocieerde raakte met een steeds grotere schaal van
elektriciteitscentrales en bedrijven. In het proefschrift vormt deze set-up van
het systeem het uitgangspunt voor de analyse van een set van alternatieve
praktijken en paden die in de afgelopen decennia zijn ontwikkeld.
In hoofdstuk vier werden een tiental alternatieve paden geanalyseerd die zijn
ingeslagen door verschillende actoren binnen en buiten het
elektriciteitssysteem in ruwweg de afgelopen dertig jaar, weergegeven in de
tabel op de volgende pagina. De twee paden die het minst divergeerden van
de bestaande institutionele arrangementen waren het meest succesvol
doordat de onderliggende principes en het ontwerp van het systeem niet
werden aangetast. Daarnaast pasten ze ook goed binnen de bredere
institutionele structuren. De gasturbine werd geïntroduceerd in symbiose met
het bestaande elektriciteitssysteem en ontwikkelde zich in een aantal stappen
naar een steeds dominanter component van het systeem, waarbij uiteindelijk
concurrentie plaatsvond op basis van ander principes en ontwerpcriteria door
middel van decentrale warmtekrachtkoppeling. Dit proces van hybridisatie
en symbiose naar concurrentie en verzelfstandiging kan gezien worden als
een klassiek voorbeeld van de manier waarop een transitie zich kan
voltrekken. Een ander transitie pad is van concurrentie naar symbiose zoals
voor biomassa waar nadat de kennisbasis was ontwikkeld in eerste instantie
vooral elektriciteitsopwekking plaatsvond via afvalverbranding en
zelfstandige biomassa-installaties. Later vond symbiose met het bestaande
systeem plaats door middel van het bijstoken van biomassa in
kolencentrales.
Terwijl de nucleaire route ook beperkt divergeerde met de bestaande
institutionele arrangementen en goed paste binnen het grootschalige centrale
denken was het succes van de route relatief laag. De verklaring ligt in de
afstemming met bredere structuren. Vooral maatschappelijk gezien was de
nucleaire route slecht ingebed en dit leidde tot grote weerstand. Voor een
tweetal routes die in hoge mate divergeerden van het bestaande systeem