28.07.2013 Views

Tagore - Dr. Harpal Singh Pannu

Tagore - Dr. Harpal Singh Pannu

Tagore - Dr. Harpal Singh Pannu

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

oftzdoBkE N?r'o - ihtB ns/ gqshfBZX ouBk<br />

Gkosh XowK dhnK d' Fq /DhnK jB, fJe nkohnk wZs, fi;Bz{ pqkjwD wZs iK<br />

t?fde wZs th fejk frnk j?l d{ik FoZwD wZs. FoZwD wZs ftu i?B wZs ns/ p[ZX<br />

wZs nkT[Id/ jB. u"Ek Xow r[owfs j? fi;Bz{ d'tK Fq /DhnK ftu'I fe;/ ftu BjhI<br />

oZfynk ik ;edk. t?fde wZs d/ nB[nkJh uko/ t/dK ftu ft;atk;, ;z;feqs Gk;ak dh<br />

T[swsk ftu ft;atk;, toD-nk;aow gqEk ftu ft;atk; ns/ Jh;ato ftu ft;atk; d/<br />

XkoBh jB. FoZwD wZs fJBQK ;ko/ ft;atk;K s'I w[Bfeo jB fi; eoe/ pqkjwDk B/<br />

i?BwZs ns/ p[ZXwZs Bz{ Bk;se wZs nkfynk. r[owfs fJBQK d' Fq/DhnK ftu'I fe; fe;<br />

Fq/Dh d/ fe; fj;/ d/ B/V/ j?, fJj fdbu;g ftuko uouk dk ft;ak j? go jEbh<br />

fbys ftu fJ;dk gq;zr BjhI i[Vdk. gkme ;'u<strong>Dr</strong>/ fe N?r'o d/ ihtB Bkb t?fde<br />

FoZwD Fq/DhnK dk eh ;pzX<<br />

w[rbK d/ Gkos ftu jwfbnK s'I gfjbK pqkjwD wZs ns/ FoZwD wZs dh<br />

;ys NZeo ojh. gfjbK i?BhnK B/ :Zr nkfde eoweKv d"okB j'D tkbhnK o;wK,<br />

yk; eoe/ pbh dh o;w dk vNe/ fto'X ehsk. fgS'I wjkswk p[ZX B/ Jh;ato ftu<br />

ft;atk; dk wiake T[vkfJnk. p[ZX B/ nkw p'bh gkbh ftu Xow T[gd/;a fds/ s/<br />

fbytkJ/, iksgks dh tor-tzv Bz{ s'fVnk. ;fji/ ;fji/ p'XhnK B/ oki;aesh gqkgs<br />

eo bJh. nF'e, efB;ae ns/ g'o; d/ ;fwnK ftu fJj nkgDh skes d/ f;yo<br />

T[Zgo ;h. t?fde wZs d/ nB[nkJh p'X Fesh Bz{ podk;as sK eod/ oj/ go fJ;<br />

fto[ZX T[BQK d/ wB ftu Bcaos ;h. nfijk th gqshs j[ zdk j? fit/I FoZwD wZs dqktV<br />

b'eK dk j't/ s/ t?fde wZs nkohnK dk. fJT[I fJj d' ;fGnsktK dk G/V ;h.<br />

;z aeokukohnk t?fde wZs Bz{ g[Bo ;[oihs eoBk ukj[zdk ;h. T[;B/ t?fde wZs bJh<br />

wiap{s cb;ck fdsk ns/ fjzd{ ;wki Bz{ ;zrfms ehsk. fJ; ;w/I s'I fjzd{ Xow dh<br />

F[ZXsk T[go nwb j'Dk F[o{ j'fJnk Gkt fe fijV/ Gkosh Bk;se wZsK ftu ub/<br />

rJ/ ;B, T[BQK Bz{ tkg; ;BksB Xow ftu fbnkT[D d/ T[gkT[ F[o{ j'J/. nZmthI ;dh<br />

sZe pzrkb ftu fjzd{ Xow w[V nkgDh geV wiap{s eo frnk.


fJ; ;w/I eB"i ftdtkB pqkjwDk dk e/ Ido ;h. eB"i ftu'I gzi ftdtkB<br />

pzrkb ftu ;Zd/ rJ/ fiBQK dhnK j[D sZe pz;ktbhnK dk pkekfJdk foekov fwbdk<br />

j?. fJBQK gzi ftdtkBK ftu'I fJe dk Bkw dZy (;z;feqs dZe;a) ;h i' N?r'o ykBdkB<br />

dk tv/ok ;h. fJBQK Bz{ pzrkbh b'e mke[o (Gkt jkew) fejk eod/ ;B. nzro/iaK Bz{<br />

mkeo bcaia T[ukoD eoBk Bk nkfJnk, T[j fJBQK Bz{ N?r'o efjD bZr gJ/.<br />

GkoshnK B/ fJj' bcaia ngDk fbnk.<br />

Gkt/I fe w[;bwkBk tZb'I jZb/ pj[s gfjbK, ;dh s'I jh F[o{ j' rJ/<br />

;B go pkjothI ;dh ftu pzrkb ;w/s ;kok fjzd[;skB w[;bwkBk d/ epia / ftu nk<br />

frnk. fJj' fijh jkbs ftu e[ZM b'e vod/ wko/, e[M bkbu t; Xow gfotosB<br />

eo fbnk eod/ jB. fJ;/ mke[o ykBdkB dk fJe i[nkB fJe w[;bwkB e[Vh d/<br />

fJ;ae ftu c; frnk s/ ftnkj eoB dh fJZSk gqrNkJh. e[Vh d/ wkfgnK tZb'I ;aos<br />

oZyh rJh fe fJ;bkw ep{b eo/Irk sK Bekj eo fdnKr/. nfijk j'fJnk. uzr/<br />

xokD/ dk s/ fsyk fJj p[ZXhtkB gho nbh ykB d/ Bkw Bkb ikfDnk frnk fi;B/<br />

dZyDh pzrkb d/ i?;"i fJbke/ d/ ;{p/dko gk;'I dhtkB dh e[o;h jk;b eo bJh.<br />

gho nbhykB d/ d' Gok Bkwd/t ns/ i?d/t ;B fiBQK B/ nkgD/ w[;bwkB Gok Bkb'I<br />

;pzX sK BjhI s'V/ go T[j nkgD/ fjzd{ fto;/ Bkb i[V/ oj/.<br />

ykB pkekfJdk Bwki gVQdk ns/ o'ia/ oydk. owiakB d/ fJe fdB<br />

Bkwd/t B/ d/fynk, gho nbh ykB fBzp{ Bz{ ;z[x fojk ;h. Bkwd/t p'fbnk - gozgok<br />

fJj j? ykB, fe ykD ghD tkbh t;s{ Bz{ ;[zxDk th r[Bkj j? feT[Ife wzfBnK iKdk<br />

j? fe fJj nZXk ykD d/ pokpo j[zdk j?. ;' s[jkvk o'iak Gzr j' frnk j?. ykB Bz{<br />

fJj tke p[ok bZfrnk go T[; e'b fJ;dk e'Jh itkp BjhI ;h.<br />

T[;B/ nkgD/ wfjbK ftu ;zrhs ;Gk p[bkJh, ykD/ dk gqpzX ehsk s/ nkgD/<br />

fjzd{ GoktK Bz{ ;Zdk fdZsk. ;o's/ ;zrhs ;[DB ftu wrB ;B. Bkb d/ ewo/ ftu<br />

w[;bwkBk bJh dknts tk;s/ T[BQK d/ g;zdhdk getkB pD oj/ ;B. ykD/ dh y[;ap{<br />

fJXo nkJh sK i?d/t B/ fejk - pVhnk bihia ;[rzXhnK nk ojhnK jB gho ykB.<br />

ykB B/ fejk - rT{ dk wk; foZM fojk j?, T[;/ dh y[;ap{ j? fJj. fJ;Bz{ ;z[x b?Dk<br />

2


ykD tork jh j[zdk j? fit/I s[jkvk ft;atk; j? i?d/t. s[jkvk Xow fGq;aN j' frnk.<br />

e[ ZM j'o fjzd{ ;o'fsnK ;w/s fJj d't/I Gok BZe pzd eoe/ ;Gk ftu'I T[m nkJ/. fJ;<br />

Bkb fJBQK d/ GkJhuko/ ftu d'jK GoktK dh j/mh j'Jh. mke[o GkJhukok Bcaos Bkb<br />

fJBQK Bz{ ghokbh mkeo (gho nbh s'I ghokbh) efjD bZrk.<br />

fi; fJbke/ ftu fJE/ T[BQK d/ pI}[or dZy Bz{ ;fseko Bkb ;Zfdnk frnk ;h<br />

T[D T[E/ fJBQK dk fsq;eko F[o{ j' frnk. gfjbK sK j";b/ Bkb fJj dV tZN<br />

iawkBk eZN dh Bhsh nB[;ko fdB eNh eod/ oj/ go B"ps fJj nk rJh fe pkeh<br />

mkeoK B/ fJBQK dhnK XhnK ftnkj[D ns/ nkgDhnK XhnK fJBQK Bz{ ftnkj[D s/ pzd;a<br />

bk fdsh. fJe fjzwsh nrKjtX{ i[nkB irB BkE e[;ako B/ GkJhuko/ dh fBzfdnK dh<br />

gqtkj Bk eofdnK ghokbh mkeoK dh e[Vh ftnkj bJh fi; d/ cb;o{g fJ; Bz{ th<br />

T[iVBk fgnk.<br />

e[;ako gfotko ns/ ghokbh gfotko B/ gqshs ehsk fe nfijk eoweKv i'<br />

Bcaos phidk j?, T[ikV fdzdk j?, T[; Gko s'I w[es j'fJnk ikt/. tZvh s'I tZvh ;ZN<br />

j'o eh j' ;edh j?< ;kps eohJ/ fe nkgK wB[ysk d/ Gb/ bJh fezB/ ;[fjod jK.<br />

fJeZbk pqkjwD GkJhukok Bkokia j' frnk j? sK eh< pkeh b'e fejVk gF{ jB<<br />

T[BQK d/ fdbK ftu nkgDh EK pDktKr/. T[uhnK e[bK gk;, d/D tk;s/ ngwkB s'I<br />

fJbktk j'o e[M BjhI fojk.<br />

;skoQthI ;dh d/ nyho sZe nzro/iaK B/ tgko ftu nkgDh wiap{s geV<br />

ekfJw eo bJh ;h. T[BQK dh uVQs dhnK ejkDhnK fjzd{ gfotkoK ftu sK s[ohnK<br />

jh, w[;bwkB th T[BQK pkps u"e; ofjD bZr/. nzro/iaK ftu Bk iks-nfGwkB ;h<br />

BK fjzd{nK torhnK ofjD ;fjD ghD ykD dhnK pzd;aK. fJ; ghokbh ykBdkB B/<br />

r'fpzdg[o Bkw dh p;sh ftu nkgDk v/ok bk fbnk. fJj EK pzdorkj d/ B/V/ ;h<br />

fiE'I nzro/ia nkgD/ ijkiaK okjhI wkb dh Y' Y[nkJh eod/ ;B. fJj rohp wS/fonK<br />

dh p;sh ;h. fJBQK ny"sh BhthI iks d/ b'eK Bz{ id'I gsk bZrk fe Bt/I nkJ/<br />

pkf;zad/ pqkjwD jB sK T[BQK d/ wB ftu dfJnk dh EK s/ nksw ;BwkB d/ Gkt<br />

g?dk j'J/ fe nfij/ pqkjwD th ;' ;ed/ jB i' wS/fonK Bz{ Bcaos BjhI eod/, T[BQK<br />

3


ftu ofjD bZr gJ/ jB. ;fseko Bkb wS/o/ fJBQK Bz{ @@mkeo ukuk## efj e/<br />

p[bkT[Id/. fJj th T[BQK d/ d[yK ;[ZyK ftu ;jkJh j[ zd/.<br />

oZp Bz{ fJj' rZb uzrh bZrh. fsq;eko/ j'J/ pqkjwD id'I wS/fonK ftu nk<br />

t;/, fJBQK dh fe;ws gbND bZr gJh. ;fji/ ;fji/ fJBQK gk; iawhdkohnK nkJhnK<br />

s/ fgqz; sZe d/ fyskp fwb/. i/ fes/ fJj gfotko GkJhuko/ tb'I S/fenk Bk iKdk,<br />

;zGt j? pkeh ihnK tKr fJj th nT[X fpsk fpsk wod/ izwd/ ofjzd/. Bcaos dh<br />

nZr ftu'I fBeb e/ fJj ;'Bk gfjbK Bkb'I tXhe yok j' frnk.<br />

oftzdo BkE d/ pkpk dtkoek BkE dh T[wo ni/ 13 ;kb dh ;h id'I fgsk<br />

ekb t; j' rJ/. dtkoek fJzBk tZvk T[Zdwh fBefbnk fe soZeh eofdnK Bhb d/<br />

ekoykB/ bkJ/, F'o/, uhBh dhnK c?eNohnK bkJhnK ns/ ykDk yohd e/ e'fJbk eZYDk<br />

nozfGnk. pzrkb ns/ T[Vh;k dhnK pzdorkjK T[go fe;ashnK dk wiap{s p/Vk<br />

fsnko ehsk. ;cbsk fwbdh rJh sK dtkoek BkE B/ Gkos dh okiXkBh ftu<br />

nkX[fBe p?Ie dh ;EkgBk ehsh fi;dk Bkw :{BhnB p?Ie oZfynk. fJ; ;ko/ eko'pko<br />

Bz{ nkgDh N?r'o n? Iv ezgBh d/ nXhB oZfynk.<br />

;fji/ ;fji/ fJe ;XkoB xo wfjb dk o{g b?D bZr fgnk fiE/ ftuko<br />

r';aNhnK j[ zdhnK, ;zrhs wifb;K ;idhnK ns/ r'fonK ;w/s j'o j[ewokBK Bz{ ft;eh<br />

;w/s ;akBdko ykfDnK dhnK dkntsK fdshnK iKdhnK. y[;ap{dko swke{ d/ j[Ze/ sK<br />

;kok fdB x[zwd/ ofjzd/. ebeZs/ d/ n?B ftuko i'Vk ;Ke' Bkw d/ fJbke/ ftu<br />

yb'sk wfjb nZi th fJ; ykBdkB d/ T[u/ woksp/ dh pekfJnk fB;akBh j?. j[D<br />

fJj ftfdnk dk e/Ido j? s/ ;akBdko fJfsjk;e :kdrko j?.<br />

T[j pV/ ft;akb fdb tkb/ dkBh ;B. e'Jh ;z;Ek nfijh BjhI i' efj ;edh<br />

fe T[;Bz{ dkB BjhI fwfbnk. ;kb 1816 ftu T[BQK B/ gfjbk fjzd{ ekbi ;Ekgs<br />

ehsk i' nzro/iah soia s/ ;?e{bo ;z;Ek ;h. gfjbK wdo;/ w[;bwkBk bJh s/<br />

gkm;akbktK fjzd{ ftfdnkoEhnK bJh tZy tZy ;B. pkd ftu fJ; dk Bkw gq?iahv?I;h<br />

ekbi oZfynk frnk. 1835 ftu T[BQK B/ ebes/ ftu gfjbk w?vheb ekbi ns/<br />

j;gskb y'fbQnk. b'Vtzd ftfdnkoEhnK Bz{ tihc/ fdzd/. w[odk fi;w Bkb S/V-SkV<br />

4


gkg j?, fjzd{nK dk fJj Gow d{o eoB bJh T[j b?pkoNohnK ftu ftfdnkoEhnK<br />

d/ Bkb fdB pshs eod/.<br />

1784 Jh;th ftu nzro/iaK B/ J/;ahnkNe ;';kfJNh nkca pzrkb ;Ekgs ehsh<br />

sK dtkoek BkE gfjb/ Gkosh w?Ipo bJ/ rJ/. fJ;/ ;';kfJNh ftu'I nkofenkb'ih<br />

;ot/ nkca fJzvhnk, i{nkb'iheb ;ot/ nkca fJzvhnk, pNkBheb n?Iv ihnkb'iheb<br />

;ot/ nkca fJzvhnk, nkX[fBe ftfrnkBe ;z;EktK g?dk j'JhnK. T[BQK Bz{ fJzrb?Iv fty/<br />

ps"o wfjwkB ;Zdk gqkgs j'fJnk. T[;B/ ;kro gko eoe/ fjzd{ gozgok dh T[bzxDk<br />

ehsh.<br />

T[j jo/e T[; edw Bkb nkgDk edw fwbk b?Id/ fijVk b'eK d/ Gb/ bJh<br />

s[fonk j't/. okik okww'jB okfJ Bz{ nkX[fBe pzrkb dk fBowksk fejk iKdk j? fiBQK<br />

B/ pzrkbh ;wki d/ fgSKj fyu{ tfjw g[ZND bJh fJe gqeko dk :[ZX S/fVnk. okik<br />

ih dh B/e Bhns d/ye/ dtkoek BkE T[BQK d/ fwZso j' rJ/ s/ GbkJh fjs dkB<br />

fdzd/ oj/. T[BQK dk fJj ft;atk; pD frnk ;h fe nzro/iah je{ws d"okB Gkos<br />

nkX[fBe ftfrnkBe :[Zr ftu gqt/;a eo ;e/rk. fJj th nzro/iaK dh pd"bs jh ;h<br />

fe fonk;sh N[efVnK ftu tzfvnk Gkos fJeZmk j' ;fenk.<br />

gfjbh tko 1842 s/ d{ih tko 1844 ftu fJzrb?Iv rJ/. T[E'I coK; dh<br />

:ksok ehsh. g?fo; ftu T[j B"itkB ftfdnkoEh co?vfoe w?e;w{bo Bz{ fwb/ i'<br />

gq'c?;o poB't nXhB fort/d dk nfXn?B eo fojk ;h. nkgDh ihtB ejkDh ftu<br />

w?e;w{bo B/ dtkoek BkE pkps y{p;{os tke fby/ jB, @@w/o/ wB ftu fJ;<br />

fjzd[;skBh ;ay; B/ ;EkJh :kd pDkJh j?. w?I T[; dknts ftu ;akwb j'fJnk<br />

fijVh coK; d/ pkd;akj b{Jh fcfbg d/ ;BwkB ftu dtkoek BkE B/ fdsh. tZvk<br />

wfjwkBxo o/;awh, ;akBdko e;awhoh ;akbK g;awhfBnK B/ fJT[I Ye ofynk ;h fit/I<br />

n;hI ;ko/ GtB ftu T[vd/ iKd/ j'JhJ/.<br />

nr;s 1846 ftu 52 ;kb dh T[wo ftu T[BQK dk bzdB ftu d/jKs j'fJnk<br />

sK nypko @d NkJhwia# B/ 3 nr;s 1846 ftu fbfynk, @@Gkos ftu T[; tork<br />

j'o e'Jh BjhI ;h i' nkgD/ fJod frod ofjzd/ b'eK dk ;dk Gbk b'u/, ;[oZfynk<br />

5


d/t/. Gkos ns/ fJzrb?Iv ftu nfij/ b'eK dh ewh BjhI fiBQK B/ dtkoek BkE okjhI<br />

;cabsk gqkgs ehsh s/ i' fJ; mkeo d/ eoiaJh Bk j'D.##<br />

dtkoek BkE d/ fszB p/N/ ;B fiBQK ftu ;G s'I tZvk dftzdo BkE ns/ jEb/<br />

BkfJe oftzdo BkE dk fgsk ;h. dftzdo BkE XBkv fgsk dk bkvbk p/Nk iao{o ;h<br />

go d[Bhnkth ;akB;a"es, XB, dkntsK nkfde s'I fBob/g. fgsk Bz{ b'e nkdo Bkb<br />

fgqz; fejk eoe/ ;B sK dftzdo BkE Bz{ fo;ah ih fejk ikD bZrk. fgsk dh EK<br />

nkswe s"o s/ T[j okik okww'jB okfJ d/ tXhe B/V/ ;B fi; eoe/ T[BQK Bz{ okik<br />

ih dk T[ZsokfXekoh wzfBnk frnk.<br />

d/ftzdo BkE dh T[wo 10 ;kb dh ;h id'I T[;dh dkdh dh w"s j'Jh. w"s<br />

s'I gfjbK dkdh Bz{ rzrk feBko/ fJe e[Nhnk ftu fbikfJnk frnk feT[Ife ft;atk;<br />

;h fe fJ; EK w[esh fwbdh j?. fszB fdB dkdh w"s Bkb x[bdh ojh s/ g'sk<br />

gfjok fdzdk fojk. nkgDhnK :kdK ftu d/ftzdo B/ fbfynk, @@w"s s'I gfjbh oks<br />

Bdh feBko/ id'I w?I fJeZbk p?mk ;K sK nukBe w?Bz{ e'Jh d?th nB[Gt j'fJnk. w?I<br />

p/j';ah fijh ftu r[ zw j' frnk. w?I gfjbK tork Bk fojk. XB d"bs Bkb'I w/ok w'j<br />

Gzr j' frnk. fijVh caNh g[okDh pK; dh uNkJh T[go w/ok nk;D ;h, w?Bz{ bZrk<br />

;G s'I ehwsh ns/ w/o/ bJh T[g:'rh fJj' j? pkeh dk ;kok fdyktk X'yk j?.## fJ;<br />

xNBk pkps n?ftfbB nzvofjZb B/ fbfynk, @@nkswk dh T[vkD d/ nfij/ ojZ;wJh<br />

gqwkD fJfsjk; ftu xZN fwbd/ jB.##<br />

fgsk ngD/ p/N/ d/ ;[Gkn ekoB go/;akB j' iKdk. fe;/ Bz{ th nfijk fynkb<br />

BjhI ;h fe dtkoekBkE 52 ;kb dh T[wo ftu uZb t;<strong>Dr</strong>/ go fJzrb?Iv ikD s'I<br />

gfjbK jh T[;B/ fJj ;'ue/ fe fes/ eko'pko spkj j' ikt/ s/ w/o/ pZu/ ;zeN dk<br />

f;aeko j' ikD, ekch iawhB nkgD/ fszB/ g[ZsoK tk;s/ yohd fdsh. d/jKs pkd fJj'<br />

j'fJnk. Gkoh wkbh xkNk fgnk, eko'pko pzd j' rJ/, gfotko Bz{ dhtkbhnk J/;<br />

eoe/ BjhI n?bkfBnk frnk feT[Ife b?Ddko ikDd/ ;B fe dtkoek nfsnzs fdnkb{<br />

fJB;kB ;h. g[ZsoK B/ b?DdkoK Bz{ fejk fe n;hI feT[Ife jZ; e/ eoiak T[skoB d/<br />

fJS[e jK, ;koh eko'pkoh ikfJdkd s[;hI nkgD/ Bkw spdhb wbehns eotk bt'.<br />

6


?DdkoK B/ fejk - BjhI s[;hI B/epys fJB;kB d/ pZu/ j'. nkgK ob fwb e/<br />

eko'pko bhjK T[go b? nktKr/ s/ s[jkBz{ nZSh sBykj fwbdh oj/rh.<br />

S/sh jh fco tgko ftu ;ws'b nk frnk. dftzdo BkE B/ Bk e/tb fw;afos<br />

ftnki ;w/s ;ko/ eoia / T[sko/ ;r'I n?bkB ehsk, @@bzvB ikD s'I gfjbK fiBQK<br />

;z;EktK Bkb fgsk ih B/ tkndk ehsk ;h fe dkB fdnKrk, w? I fgsk dh fJj fJSk<br />

g{osh th eoKrk.##<br />

T[j eJh eJh wjhfBnK tk;s/ fJeKstk; fjs fjwkbk ub/ iKd/ fiE/ fBozso<br />

pzdrh eod/. ;kb 1858 ftu T[BQK B/ d/fynk, fBowb MoBk ;tZS gkDh G/i fojk<br />

j?. T[; d/ tjkT[ d/ Bkb Bkb T[j j/mK T[sod/ rJ/. w?dkBk ftu nke/ T[;dk<br />

gkDh rzXbk j' frnk d/fynk, Bkb/ d/fynk, fe;kB T[; rzXb/ gkDh Bkb c;b dh<br />

T[gi tXk oj/ jB. T[dhI fynkb nkfJnk - w? I fezBh rbsh s/ ;K i' ;'udk ;K fe<br />

pzdrh eoB bJh fjwkbk dh T[ukD iao{oh j?. fJ; MoB/ tKr w? I b'eK ftu<br />

iktKrk, fi; Bz{ w?b ;wMdk fojk, T[jh g?dktko bJh b'VhIdh j?, fJj' ;kvh eow<br />

G{wh j?. d[BhnKdkoh fBGkT[IfdnK j'fJnK w?I oZp d/ Biadhe ofj ;eKrk. T[BQK B/<br />

eJh tko ;dhthI ;fBnk; b?D pko/ ;'funk, fynkb fsnkr fdsk s/ Xkofwe coia<br />

gfotko ftu ofjzfdnk fBGkJ/.<br />

7 wJh 1861 Bz{ oftzdo dk iBw j'fJnk. G?D Gok fizB/ r'o/ ;B T[BQK d/<br />

w[ekpb/ oth dk ozr eDetzBk ;h. tZvh G?D ;[dkwDh fejk eodh @@BjhI r'ok Bk<br />

;jh, w/o/ oth tho (;{oi) dhnK feoBk ft;at Bz{ g[oB{o eoBrhnK.## ;akodk d/th<br />

ft;akb gfotko dh nfsnzs XhoitkB wK ;h fi; d/ nkgD/ 14 pu/ sK ;B jh,<br />

uku/ ukuhnK d/ pu/ th, s/ nZr'I fotki nkg/ nfijk ;j/V fbnk fe XhnK s/ itkJh<br />

th fJE/ i'Vk;Keh d/ tv/ xo ftu ofjzd/.<br />

pkbe oftzdo Bz{ B"eoK dh fBrokBh ftZu oZfynk frnk. B"eoK ftueko T[j<br />

fuVfuVk s/ fiaZdh j' frnk. T[;d/ nkb/ d[nkb/ wzihnK dh ezX T[;ko e/ B"eo T[;Bz{<br />

szr nke/ fJ; fgzio/ ftu pzd eoe/ nkyd/ - i/ pkjo fBeb frnk sK wo<br />

7


ikJ/Irk. fJ; p/o[yh tkb/ wkj"b dk fiaeo T[j ngDh feskp w/ok pugB ftu<br />

eodk j?.<br />

tZvk Gok dfizdo BkE eth, ;zrhseko, fcbk;cao s/ rfDs ;ak;sqh ;h.<br />

oftzdo B/ fJ; Gok s'I eftsk i'VBh s/ b?n ftu T[ukoBh f;yh. d{ik Gok<br />

;fszdogkb nkJhH;hHn?;H eoB ftu ;cb fojk s/ ;koh T[wo ;Zsk dh e[o;h T[go<br />

fpokiwkB fojk. fJj seVk gVQke{ ns/ b/ye ;h. pzrkbh, ;z;feqs ns/ nzro/iah<br />

fszBk ftu T[j bkitkp ;h. T[;B/ rhsk ns/ w/xd{s dk pzrkbh eftsk ftu gfjbh<br />

tko T[Zsw nB[tkd ehsk. T[;B/ wokmh ebkf;e rqzEK d/ nB[tkd pzrbk ftu ehs/.<br />

fgsk dftzdo BkE dh ;t?-ihtBh T[;B/ nzro/iah ftu nB[tkd ehsh i' w?efwbB<br />

bzvB B/ Skgh. ;fszdo dh gsBh ;[jDh ;h. id'I Bzr/ wz{j sKr/ ftu fpmk e/<br />

;fszdo ;Ve T[go dh ;N/;aB ikD bJh bzfxnk sK g{o/ ebes/ ftu fJj ypo<br />

izrb dh nZr tKr c?bh. jo/e nky fojk ;h -n?Bk tZvk ebze fJj fet/I X'<strong>Dr</strong>/<<br />

go ;fszdo X[B dk nfijk gZek fe id'I fJzrb? Iv frnk sK gsBh Bz{ Bkb b?e/<br />

frnk. fJE/ jh 14 ;kb dh T[wo ftu gfjbh tko oftzdo gVQB tk;s/ ngD/ Gok<br />

d/ gfotko ftu fojk fiE/ T[;dk y{p fdb bZrk.<br />

fjfwzdo BkE shik Gok ;h i' 40 ;kb dh T[wo ftZu oZp Bz{ fgnkok j'<br />

frnk. oftzdo fJ; Gok dk pV/ ;fseko Bkb fiaeo eodk j?. fJ; B/ fejk ;h<br />

fe nozG ftu nzro/iah BjhI, pzrbk f;yDh j?. N?r'o B/ fbfynk j? - id'I pkeh pu/<br />

cob cob nzro/iah p'bd/ j[ zd/ T[d'I w? I ph J/ vh, p?v s/ n?w J/ vh, w?v Bz{ oZNk<br />

bkT[Idk fcodk. w/o/ Gok dk c?;bk, fpbe[b do[;s ;h. fgS'I fJ;/ gkfb;h Bz{ w?I<br />

nkg bkr{ eodk fojk i' ;cb f;ZX j'Jh.<br />

xo ftu ;kdrh dk wkj"b sK ;h go g?;/ Ne/ dh szrh BjhI ;h. oth B/<br />

pugB d/ fdB :kd eofdnK fbfynk j? - @@ykD-uhiK ftu tzB ;[tzBsk j[ zdh. eZgV/<br />

uzr/ j[ zd/, p/;ae nZi eZbQ d/ pZfunK Bz{ T[j uzr/ Bk bZrD. d;thI gk; eo b?D s'I<br />

gfjbK ;[jDh r[orkph BjhI fwb ;edh ;h. ;odhnK ftu w'Nk ;{sh e[Vsk j[ zdk.<br />

edh BjhI bfrnk ;h fe ;kv/ Bkb ftseok j'fJnk j?. T[d'I iao{o f;aekfJs eod/<br />

8


id'I p[ZYk doih e[Vs/ d/ i/p bkT[Dh G[Zb iKdk feT[Ife fJ; xo dk e'Jh pZuk J/Bk<br />

rohp BjhI ;h fe i/p ftu gkT[D bJh e[M g?;/ Bk j'D.<br />

oth dk pugB ozr ozr dh ebgDk Bkb fJ; edo Gog{o ;h fe T[;Bz{<br />

;Zuh rZb uzrh Bk brdh. npd[b wbkj wZShnK b?e/ nkfJnk eodk ;h. T[;B/<br />

pkbe oth Bz{ fJe xNBk ;[DkJh fe fJe t/o u/s d/ nyho ftu T[j wZShnK cVB<br />

bJh frnk sK B/oQh nk rJh. p/Vh go/ jh go/ ik ojh ;h. T[;B/ p/Vh dk oZ;k<br />

cfVnk s/ gkDh ftu e[ Zd fgnk. pVh w[;aeb Bkb x;hN e/ ezY/ T[go g[Zik. oth<br />

fbydk j?, @@fJj ejkDh w/o/ ;[Gkn d/ T[bN S/sh ysw j' rJh. p/Vh pu rJh,<br />

wbkj th ;bkws fojk. fJj eh ejkDh j'Jh< w?I pko pko g[Sdk - c/o eh j'fJnk<br />

< nZr/ dZ; eh j'fJnk< npd[bk eh d;dk id'I e[ ZM j'fJnk jh BjhI ;h. go w?I<br />

jfNnk BK sK T[j p'fbnk - nZr/ pVk e[M j'fJnk. w?I d/fynk s{ckB nkT[D t/b/<br />

fJe uhsk doys s/ uVQ frnk go id'I s/ia B/oQh Bkb doyas rzrk ftu fvr fgnk<br />

sK uhsk bZrk Bdh ftu r's/ ykD. v[pdk sodk T[j feBko/ nk bZrk. T[;Bz{ pVh<br />

G[Zy brh j'Jh ;h s/ w?Bz{ d/yD ;ko T[;dhnK nZyK uwe gJhnK s/ wz{j ftu'I okbK<br />

trD bZrhnK. T[;dh Bhns GKgD ;ko w? I oZ;/ Bz{ tZvh ;koh ;oethI rzY wko bJh<br />

:kBh fe cK;h dk czdk fijk pDk fbnk. id'I T[j nrb/ gzi/ u[Ze e/ w/o/ tZb<br />

GZfink w?I cNk cN czdk T[; tZb ;[ZN fdsk s/ rb ftu g?D ;ko oZ;h fyu fdsh.<br />

fiT[I fiT[I T[j czd/ ftu fBebD dk :sB eodk, czdk j'o ef;nk iKdk. nkyo<br />

T[jdh ihG pkjo nk rJh.##<br />

@@T[j wfonk BjhI


@@nZSk##, w?I fejk, @@ub' fJj sK uhs/ dh rZb j'Jh. j[D wrowZS dh e'Jh<br />

rZb th ;[DkT[. npd[b nkydk, @@w?I T[jd/ BZe dh eo{zpb gkDh ftu'I fBebh eJh<br />

tko d/yh j?. po/s/ ftu X[Zg/ b/Ne/ T[j pVk w[;eKdk j?. i/ pzd{e j't/ w?I T[jBz{<br />

dZ; jh fdnK fe w?I e"D jK go w/ok b;z; ysw j' frn?. c/o th fJe fdB dh<br />

rZb ;[DkBk. fJe nkiVh n"os Bdh feBko/ dksh Bkb pK; fSZb ojh ;h s/ T[jdh<br />

i[nkB pZeoh B/V/ xkj uo ojh ;h. wrowZS nkfJnk s/ X{n e/ peoh Bz{ dfonk<br />

ftu b? tfVnk. iBkBh B/ nZrk d/fynk Bk fgSk, MN dfonk ftu Skb wko e/<br />

wrowZS dh fgm T[go p?m rJh s/ dksh Bkb T[; tv/ ;ko/ feob/ dk rbk uhoB<br />

bZrh. wrowZS B/ pZeoh SZv fdsh s/ nkg gkDh ftu v[peh bk frnk.<br />

@@c/o< nr/


;Zuh j'Jh. edh th pkbe dk ;e{b ftu fdb Bk bZrk. nZm ;kb dh T[wo ftu<br />

T[;B/ s[epzdh eoBh F[o{ eo fdsh.<br />

ftjkoe fe;w dh ftfdnk T[;Bz{ nekT{ brdh. fbfynk j?, @@w? I feskp ftu<br />

gfVQnk fe nkdwh B/ ;G s'I tvh ekY T[d'I eZYh id'I T[;Bz{ nZr pkbDh nk rJh.<br />

w?Bz{ fJj rZb ;jh Bk bZrh. w?I ;'udk, fuVhnK Bz{ nZr pkbDh BjhI nkT[Idh c/o eh<br />

j' frnk< T[BQK d/ wkfgnK Bz{ okshI dhtk pkbD dh b'V th Bh. Bk ;e{b ikDk<br />

gt/. fijVk fJe gkm T[BQK Bz{ :kd j' frnk j?, ;t/o ;akw nBzd Bkb T[jh rkJh<br />

iKdhnK jB.##<br />

oth dk fgsk ne;o fjwkbk dh :ksok s/ iKdk s/ fJeKs ftu f;woB<br />

eodkl edh edkJh oth Bz{ Bkb b? iKdk. fJe tko fgT[ g[Zso fjwkbk ikD t/b/<br />

nzfwqs;o eJh fdB mfjo/ s/ jfowzdo ;kfjp d/ do;aB ehs/. d/o se ehosB<br />

;[Dd/, ;zrs rkT[Idh sK ;akwb j[ zd/.<br />

id'I gVQkJh ftu ;[;s fBefbnk sK wkfgnK B/ ;'funk fe ;e{b pdb e/<br />

d/yhJ/. ;/IN i/aftno ;e{b ftu dkyb eotk fdsk. fJE/ th e'Jh coe Bk bZfrnk,<br />

oth B/ fbfynk, @@fJj th j;gskb ns/ e?d ykB/ dk xkbkwkbk fijk ;h.##<br />

nfXnkgeK B/ d/y fbnk fe fJ; BbkfJe B/ edh BjhI gVQBk, nZe e/ fMVeDk<br />

cNekoBk th pzd eo fdsk. J/Bh rZb iao{o ;h fe id'I T[;B/ pzrbk gVQBh fbyDh<br />

f;Zy bJh sK T[j jo jZE nkfJnk toek, feskp gVQ e/ ;kj b?Idk. T[j nDEe<br />

gkme ;h. nZm ;kb dh T[wo ftu T[;B/ gfjbh eftsk fbyh go u"dK ;kb dh<br />

T[wo ftu T[;dh eftsk cotoh 1876 ftu nzfwqs pkiako gZfsqek ftu Sgh, sK<br />

;kps j' frnk fe T[; nzdobh skesto gqfsGk gqrN j'D bZr gJh j?.<br />

fJ;/ ;kb wkou ftu wK dk d/jKs j' frnk. oth d/ e'wb wB T[go vz{xh<br />

;ZN Bk tZi/, Gok ifszdo dh gsBh edzpoh B/ g{ok ;B/j fdZsk. pzfewuzdo u?Noih<br />

dk Bktb pzr do;aB Sfgnk sK pzrkb ftu fJe s{ckB fijk g?dk j' frnk. xo<br />

xo ftu fJj Bktb gfVQnk frnk. Gkph ukj[zdh sK y[d gVQ b?Idh, go T[j oth Bz{<br />

efjzdh - sz{ gVQ e/ ;[Dk. fpibh sK j? BjhI ;h, Gkph gZyh Mbdh s/ oth Bktb<br />

11


gVQ e/ ;[DkT[Idk d{i/ gk;/ Gok ifszdo BkE, i' ;zrhse gqfsGk dk wkbe ;h, fgnkB'<br />

u[e fbnkT[Idk, wjhB X[Bk tikT[Idk j'fJnk nkydk - oth, fJ; r[zr/ ;kia Bz{ p'b<br />

d/j. oth rhs i'Vdk, r[<strong>Dr</strong>[DkT[Idk s/ rhs d/ p'b g{o/ j[ zd/. fJ; Bkb oth d/<br />

nzdobh ebk sK gqitbZs j[ zdh jh, T[;Bz{ nfij/ ;fj:'rh GkJh Gkph fwb/ fe<br />

nkbkd[nkbk ngDZsg{oB j' iKdk, fgnko tkbk j' iKdk. fBeh ebh d/ fyVB tk;s/<br />

fi; gqeko dk ;ki'a;kwkB ukjhdk ;h, T[j ;kok w"i{d ;h. oth B/ fbfynk, @@Gok s/<br />

Gkph dh e?d u'I fBebD dk :sB BjhI ehsk feT[Ife fJ;dh iao{os BjhI ;h. fJ;<br />

e?d ftu'I id'I edh w?I ;[szso j'fJnk, sK d[y s'I fJbktk w?Bz{ j'o e[M BjhI<br />

fwfbnk.##<br />

Gok Bkb T[j nkgDh ikfJdkd dk d"ok eoB iKdk. Gok F/o dk f;aeko<br />

eoB iKdk sK oth Bz{ Bkb fbiKdk. ;a/o d/ f;aeko dh fJe xNBk pkps oth B/<br />

fbfynk, @@izrb ;zxDk ;h. X[Zg SK ftu fes/ F/o fdykJh Bk fdZsk. i'sh dkdk<br />

(ifszdo Gok) B/ pK;K dh fJe ezw ubkT{ g"VQh pDkJh s/ Goh j'Jh pzd{e b?e/ n;hI<br />

doys s/ ik uVQ/. w/o/ e'b sK F/o dh p/fJish eoB tk;s/ vzvk ;'Nk th BjhI ;h.<br />

pj[s d/o sZe nZyK gkV gkV e/ fXnkB Bkb d/yD pkd ;zxDhnK MkVhnK ftu'I<br />

nkT[Id/ T[;d/ g?o fd;/. Gok B/ r'bh dkr fdZsh. r'bh izrb d/ oki/ dh ohVQ dh<br />

jZvh ftu'I dh gko j' rJh s/ T[j w[V T[m Bk ;fenk. pV/ fGnkBe Yzr Bkb<br />

rZidk fojk s/ fiE/ fiE/ T[;d/ gzi/ ik ;ed/ ;B MkV MzykV T[go MgNdk fojk s/<br />

ia'o ia'o dh g{S Xosh s/ gNedk fojk. w?I ;wM frnk fe fJj wo frnk j?<br />

feT[Ife ;a/oK dk fJj ;[GkT[ BjhI j[ zdk fe T[j woB dh T[vhe Xhoi Bkb bzwk ;wK<br />

eoB. w?I fJj th ;'funk fe fgSbh oks eh gsk fJ;d/ ykD/ ftu fe;/ B/ nchw<br />

obk fdsh j't/.<br />

;fszdoBkE, i' fiabk ;?;aB iZi ;B B/ S[ ZNhnK eZND fJzrb?Iv ikDk ;h. T[;B/<br />

fgsk Bz{ fejk fe oth th Bkb ubk ikJ/ sK uzrk j't/. fJE/ gVQdk BjhI, T[E/ gVQ<br />

;edk j?. tehb dh fejVk xZN fJiZ as j?< fJj bkn eo bt/. fgsk ih wzB rJ/.<br />

Gok dk gfotko gfjbK otkBk j' u[Zek ;h. ;bkj fJj pDh fe ;fszdo gfjbK e[M<br />

12


;wK oth Bz{ nfjwdkpkd ngD/ pzrb/ ftu oZy e/ nzro/iah ns/ r'fonK d/ ofjD<br />

;fjD d/ s"o sohe/ f;ykt/. T[; fgS'I fJzrb?Iv otkBk j' ikDk. fi; jt/bh ftu<br />

iZi dk fBtk; ;h, T[j pkd;akj ;akjijkB dk pDtkfJnk j'fJnk wfjb ;h. fJ;<br />

ftu nzro/iah, pzrbk ns/ ;z;feqs dhnK nBw'b nB/e feskpK ;B. pkbe oth B/<br />

fJBQK T[go G[Zy/ F/o tKr jZbk p'b fdsk. T[;Bz{ fJE/ nzrq/iah ;kfjs dh nwhoh dk<br />

p'X j'fJnk, gfjbK sK wk;No ipoB gVQKd/ ;B, j[D y[d fJ; pkr ftu dkyb j'<br />

frnk. T[;B/ nzro/iah okjhI :'og d/ pkeh ;kfjs dk nfXn?B Gh fJE/ ehsk. Bkb<br />

Bkb B'N; b?Idk iKdk s/ bzw/ nkb'uBkswe b/y fbydk s/ SgD bJh G/idk. T[;d/<br />

fJBQK fdBK ftu fijV/ b/y Gkosh ftu Sg/ T[j ;B, d ;?e;zia n?Iv n?Irb' ;? a?e;B<br />

fbNo/uo, d Bkowzia n?Iv n?Irb' BkowB fbNo/uo, g?Nokoe n? Iv b'ok, dKs/ n?Iv<br />

fjia g'fJNqh, r/E/, u?NoNB nkfde. T[; ftu fBeh T[wo/ fynkbK dh gfenkJh gqrN<br />

j'D bZrh. T[dkjoD bJh e[M tke d/y' L<br />

@@nfij/ b'e xZN j[zd/ B/ fijV/ nwho jz[d/ j'J/ rohp fdykJh d/D. w? I J/Bk<br />

rohp jK fe e'N d/ fgsb d/ pNDK T[go ;'B/ d/ w[bzw/ eoe/ nkefVnk fcodk<br />

jK. w?Bz{ J/Bk nwho sK pDBk gJ/rk jh fJe fdB fe w? I dZ; fdnk eoKrk - fJj<br />

fgZsb d/ B/.##<br />

@@fejk iKd? fe fgnko nzBQk jz[d?. fJ;dk fJj wsbp sK fes/ BjhI fe<br />

finkdk d/yDk wkfJB/ nzBQk j'Dk j[ zd? feT[Ife gq/w fiE/ nZyK dh Xko s/ia eodk j?<br />

T[E/ neb xNk fdzdk j?.##<br />

@@fwsosk ns/ fgnko ftu fJj coe j? fe fwsosk ekoB d[BhnK dk p'X<br />

j[ zdk j? s/ fgnko ftu d' ;ay;K dk p'X j[ zdk j?. fwsosk ftu fJe iwk fJe<br />

pokpo j? fszB s/ fgnko ftu fJe iwQk fJe pokpo j? fJZe.##<br />

@@t/dBk, nkgD/ nkg ftu y' ikDk j?. fJjh ekoB j? fe ;[zdosk ;kBz{<br />

nkgD/ nkg/ ftu'I pkjo eZY e/ y[d gqt/;a eo iKdh j? s/ n;h nBzd ftG'o j' iKd/<br />

jK.##<br />

13


@@e[M b'eK dk fynkb j? n"os f;co tKr j? s/ wod fJe tKr. i/ f;co<br />

J/e/ d/ ;Zi/ gk;/ bk fdT[ sK d; dh frDsh j' iKdh j? i/ yZp/ bk fdT[ sK fJe,<br />

fJeZbk ofj iKdk j?.<br />

@@;kv/ p}[or fejk eod/ ;B fe ;aow fJ;sqhnK dk ;G s'I ;[jDk i/ato j?<br />

go n"osK nkgD/ nkg Bz{ rfjfDnK Bkb J/Bk bZd b?IdhnK jB fe bZi ;aow<br />

bNekT[D tk;s/ EK BjhI pudh.##<br />

nfjwdkpkd ftu T[j uko wjhB/ fojk. fJj uko wjhB/ e'Jh uwsekoh ;wK<br />

;h feT[Ife fJBQK jh fdBK ftu ;zrhs dhnK nfijhnK X[Bk dk oth ftu nkt/;a<br />

j'fJnk fe pkd ftu fJj' othIdo ;zrhs gZXsh pD rJh i' pzrbk ;zrhs gZXsh s'I<br />

tZyoh ;a?bh j?. edh rhs gfjbK T[Zsodk, ;zrhs ;[o pkd ftu nkT[Id/. edh d't/I<br />

fJeZm/ nk T[sod/, edh ;zrhs dhnK X[Bk gfjb'I gqrN j' iKdhnK s/ eth T[BQK Bz{<br />

p'b d/D tk;s/ p/u?B j' iKdk. fJE' I fJj f;bf;bk fJ; gqeko F[o{ j'fJnk fe ihtB<br />

ftu T[BQK B/ d' jiako rhs fby/. pzrbk s'I ikD{ b'e d;d/ jB fe T[;d/ rhs<br />

T[; dhnK eftsktK Bz{ fgS/ Sv rJ/ jB.<br />

Gok B/ ;'funk fe ni/ fJzrb?Iv ikD tk;s/ f;ybkJh dh fonkia nX{oh j?.<br />

fJe wokmh d';s w[ zpJh ftu vkeNo ;h i' nzro/iah ;fGnkuko ftu ozfrnk j'fJnk<br />

;wki ;[Xkoe ;h. vkeNo dh i[nkB Xh nzBk fJzrb?Iv ofj e/ nkJh ;h. T[; dh<br />

fvT[Nh bkJh rJh fe T[j oth Bz{ T[E/ d/ s"o sohe/ f;ykJ/ feT[Ife g/fJzr r?;N d/<br />

s"o s/ T[E/ T[;Bz{ fe;/ r'o/ d/ xo ofjDk gt/rk. fJj' fijh e'wb ;[GkT[ dh<br />

nfXnkgek Bz{ T[j ;koh T[wo G[b BjhI ;fenk. nkgDh T[wo d/ nyhob/ wjhfBnK<br />

ftu T[j fJ; nT[X pkps fbydk j?, @@w/o/ ftu T[d'I e'Jh r[D BjhI ;h fJ; eoe/<br />

i/ T[j w?Bz{ g{oB Biaonzdkia eo fdzdh sK th e;{o w/ok j[zdk go T[;B/ nfijk<br />

ehsk jh BjhI. w?I T[;Bz{ dZf;nk fe w? I eftsk fby ;edk jK p;, j'o e[M BjhI<br />

ikDdk. T[;B/ w/oh fJ; rZb s/ G'ok ;aZe Bk ehsk, s[os wzB rJh. e'Jh ;tkb Bk<br />

ehsk, fejk BjhI fe ;kps eo sz{ eth j?I. T[;B/ e/tb fJj wzr ehsh - w/ok fJe<br />

Bkw oZy. fijVk Bkw w?I T[;Bz{ fdsk, T[j gqkgs eoe/ T[j pj[s y[;a j'Jh s/ fejk<br />

14


- @@fizBk ;[jDk sz{ fJj ;apd u[fDnk j?, w? I fJ; torh BjhI jK. w? I ukj[zdk ;K<br />

;zrhs tKrz{ fJj Bkw th w/ohnK eftsktK dh o{j pD ikJ/. T[; tk;s/ w? I fJe<br />

rhs fbfynk s/ fJj Bkw T[; ftu go' fdsk. nzfws t/b/ w? I ;w/I d/ okr G?oth<br />

ftu T[;Bz{ fJj rhs ;[DkfJnk sK p'bh - dcBkJh ikD tk;s/ oZyh w/oh bk;a d/<br />

Biadhe fJj rhs rkfJnk iKdk sK w?I fiT[Idh yVh j' iKdh. e[VhnK ikDdhnK<br />

j[ zdhnK B/ fe j";bk nciakJh fet/I eohdh j?. pzd/ Bz{ fJj ;[D e/ y[;ah j'J/ Bk j'J/,<br />

T[j nfijk eoe/ g{ok nBzd b?IdhnK jB. T[;B/ fJe jdkfJs w?Bz{ fJj fdsh -<br />

edh dkjVh w[ ZSK Bk oZyh feT[Ife s/o/ fujo/ T[go fJe th beho nfijh BjhI<br />

fijVh S[gkJh ikt/. ;G ikDd/ B/ w?I T[;dh fJj rZb BjhI wzBh. T[; e[Vh B/<br />

;ekNb?Iv d/ fBtk;h Bkb ftnkj eo fbnk s/ E'V/ ;w/I pkd w"s j' rJh. oftzdo<br />

dhnK eftsktK ftu T[j fiT[Idh j?.<br />

;kb 1878 ftu Gok Bkb T[j fJzrb?Iv ftu bzvB g[Zik fi; d/ gfjb/ gqGkt<br />

pkps yas ftu fbfynk, @@nfijk wBj{; ;afjo w?I gfjbK BjhI d/fynk ;h. X{J/I Xz[d<br />

ftu fbgfNnk ;?bkfpnk HHHHjVpVh ftu Gi/ iKd/ fJe d{i/ dk w'Yk fSbd/ j'J/<br />

b'eHHHfJE/ feskpK dh d[ekB sK fes/ d{o d[okv/ jh fd;dh j?, ft;eh dk m/ek ;Ve<br />

dh jo/e B[ Zeo s/ j?.<br />

@@e[VhnK fgnkB' tiKdhnK jB, rkT[IdhnK jB. nZr B/V/ p?mhnK ofjzdhnK<br />

jB. wfjwkBk dk wB'oziB eodhnK B/ s/ nkgDh y[;ah tk;s/ u[jb eo b?IdhnK jB.<br />

fJE'I d/ b'eK dk fynkb j? fe id'I sZe w? I bzdB BjhI nkfJnk ;h, w?Bz{ gsk BjhI<br />

;h ;fGnsk eh j[ zdh j?. fJe GkJh B/ w?Bz{ pVh rzGhosk Bkb dZf;nk fe e?wok<br />

fe; fuVh dk Bkw j[zdk j?. fJe w?vw B/ w?Bz{ g[ZfSnk -- fJ; s'I gfjbK sz{ edh<br />

fgnkB' d/fynk ;h< ;t/o S/ ti/ T[m e/ w? I mzY/ gkDh Bkb BjkT[Idk jK, fi; fe;/<br />

Bz{ fJ; pko/ gsk brdk j? pVk j?okB j[zdk j?.<br />

E'Vh d/o pkd T[;B/ fJe r'o/ fw;No pkoeo d/ xo g/fJzr r?;ZN ti'I<br />

ofjDk F[o{ ehsk. gsh gsBh ftu pDdh BjhI ;h. pkoeo r[;/ ftu j[zdk sK gsBh<br />

dh EK ngD/ e[ Zs/ Bz{ cNekoK gkT[Idk. ykD d/ w/i s/ fe;/ ykD uhia dh b'V pko/<br />

15


pkoeo nkydk sK r'oh vKNdh - s[jkBz{ E'Vk fBwo j'Dk gt/rk fw;No. pkoeo<br />

nkydk - w? I nkgD/ tke Bkb @gbhia# ;apd bkfJnk sK ;h. r'oh efjzdh - w?Bz{ sK<br />

;[fDnK BjhI fJj bcia. pkoeo nkydk - c/o fJbki eotk ezBk dk. w/ok fJ;<br />

ftu eh e;{o< w?I sK fejk ;h.## p; fJ;/ rZb s/ y{p oZcV fSVdk.<br />

T[;B/ fJj wekB pdb fbnk s/ vkH ;ekN d/ xo ofjDk F[o{ ehsk. fJ;<br />

vkeNo dhnK d' i[nkB XhnK fJ; rZb s/ GZi rJhnK fe xo T[go fJe ekb/<br />

fjzd[;skBh dk epik j'D bZrk j?. id'I T[BQK Bz{ g{ok :ehB j' frnk fe fJj pb?eh<br />

wkoyzvk BjhI j?, sd goshnK.<br />

d';sK fo;as/dkoK ns/ xofdnK Bz{ oth B/ i' ys fby/ T[BQK ftu r'ohnK dh<br />

nkiakdh dk toDB j[ zdk. wod ns/ n"os d/ nfXekoK ftu e'Jh coe BjhI. ;r'I<br />

pj[sh EK n"os Bz{ tXhe ;BwkB fwbdk j?. fJj ys gVQ e/ tv/o/ go/;akB j[ zd/ fe<br />

fJ; i[nkB Bz{ T[E/ fJeZbk SZv s/ ifszdo Bz{ Gkos BjhI nkT[Dk ukjhdk ;h. fJj<br />

ftrV ikt/rk. cb;o{g, gfotko dk c?;bk bzdB g[Zi frnk - ;kBz{ s/oh gVQkJh<br />

fbykJh dh e'Jh b'V BjhI HHHH s[os tkg; nk ik.<br />

oth Bz{ ukn uVQ frnk. T[j sK y[d gVQkJh fbykJh s'I Bmdk ;h, fB:fws<br />

ftjkoe ftfdnk s'I Gr"Vk j'e/, T[j fpBk e'Jh ;oNhfce/N jk;b eoB d/ d/;<br />

gofsnk, fbfynk - w/o/ d/; dh o";aBh, w/o/ d/; dk ;kca ykw';a n;wkB w?Bz{ ;Zd oj/<br />

jB.<br />

T[; dk BkN ekft N[ZNk fdb Sfgnk sK y{p uouk j'Jh. wjhB GktK, ;{yw<br />

X[B s'I fJbktk fJ; ftu dko;afBe S[jK th ;B. fJ; d/ ;ko/ gkso ftu d{i/ dk<br />

fdb s'VB d/ wkfjo jB. nkyoh gzeshnK jB - fi; e'b e[M BjhI j[ zdk, T[; e'b<br />

;G e[M j[zdk j?. fi;dk e'Jh d';s BjhI, T[j fe;/ bJh niBph BjhI. id'I w?Bz{<br />

fe;/ t;s{ dh fJZSk jh BjhI, fco th fJj fBok;sk feT[I j?< fe;/ B/ w/o/ T[go<br />

jwbk BjhI ehsk, fco fJj iayw fet/I j'fJnk<<br />

pzrbk ftu fJj BthI fe;w dk ekft gq:'r ;h. fso[gok d/ wjkoki/ B/<br />

nkgDk dhtkB G/i e/ oth Bz{ ;Zdk fdsk fe wjb ftu nke/ nkgDh fJj ouBk<br />

16


;[DkJ/. ;kfonK B/ fJ;dh Gog{o dkd fdsh. eth B/ fbfynk - j?okBh dh rZb fJj<br />

BjhI ;h fe nmkoK ;kb d/ S'eo/ B/ e'Jh uzrh uhia ;[DkJh, uwseko fJj j'fJnk<br />

fe T[E/ w"i{d ;G tv/o/ nmkoK nmkoK ;kb d/ S'eo/ j' rJ/ ;B.<br />

fJ; fgS'I sK rhsK dk MoBk c[ZN fgnk. eth pko pko oZp dk F[eo eodk<br />

fe bzdB s'I yfjVk S[fNnk sK rhs gos/. j[D T[;B/ rhs BkN pkbwhe gqfsGk<br />

fbfynk. nkozG ftu b/ye ;{fus eodk j? fe gVQB dh EK fJj BkNe d/yD:'r<br />

j?. w{b nkXko pkbwhe dk rq zE j? go fJ; ftu w"fbe ebk j?. vke{nK dk<br />

;odko eo"Iu gzSh d/ f;aeko s'I BjhI fJe i[nkB e[Vh dhnK uheK s'I dqfts j[ zdk j?<br />

fi;Bz{ pzdh pDk e/ wzdo tb pbh d/D tk;s/ fbikfJnk ik fojk j? sK fe d/th<br />

y[;a j't/.<br />

edh edkJh T[;dhnK gzeshnK dh T[dk;h fJ; soQK th gqrN j[ zdh, @@d{;o/ Bz{<br />

nkgD/ fgnko ftu ftzBQD dk fJokdk eodk jK sK d/ydk jK y[d ftzfBQnk frnk jK<br />

d{;ok w[es j?. d[BhnK Go d/ yiakB/ fJeZm/ eoe/ w?I nkgD/ bJh fJe e?d fsnko<br />

ehsh. p/nzs ykj;aK Bkb w? I ngDh fe;ash J/Bh Go bJh fe j[D v[pD jh tkbh<br />

j?.##<br />

fJe gZso ftu fbfynk, @@w? I ;[zdosk ;ak;so T[go nzro/iah dh feskp gVQdk<br />

gVQdk EZe frnk. feskp w/ia s/ gNeh ns/ w'wpZsh p[Mk e/ b/N frnk. BhId BK<br />

nkJh. fyVeh d/ o;s/ pkjo fyVh ukBDh nzdo bzx nkJh s/ fMbfwbk T[mh.<br />

pkjo d/fynk nkek;a fyfVnk fgnk ;h. w?Bz{ j?okBh j'Jh fe nkdwh dh pDkJh j'Jh<br />

S'Nh fijh w'wpZsh fet/I nkokw Bkb e[dos dh y{p;{osh Bz{ go/ XZe fdzdh j?.##<br />

d{ih tko eth id'I bzdB gVQB tk;s/ frnk T[d'I T[; dk fJe p/Nk S/ e[<br />

;kb dk s/ Xh uko e[ ;kb dh ;h. ;kok gfotko, B"eo ukeo, gsBh, ;G d/ ;G<br />

T[; dh fsnkoh ftu wrB ;B. e'Jh fJe uhia fbnk fojk j? sK e'Jh d{ih. iao{oh<br />

jdkfJsK fdshnK ik ojhnK jB. id'I d' NozeK ;w/s T[j ikD tk;s/ fBebD<br />

brdk j? sK eth dh Xh dotki/ ftu yb' e/ nkydh j? - gkgk w? I s[jkBz{ ikD BhI<br />

d/Dk. eth nkydk j? - w? I s/o/ bJh ;[jDhnK ;[rksK G/idk ojKrk, nkT[D t/b/<br />

17


pj[s ;[rksK Bkb th b? e/ nktKrk. Xh nkydh j? - w?Bz{ ukjhdhnK Jh Bh ;[rksK<br />

id'I. w? I s[jkBz{ ikD Bh d/Dk.<br />

e[Vh Bz{ fJj efje/, fe mhe j? BjhI iKdk, Nkfbnk frnk. pjkB/ Bkb fe;/<br />

gk;/ b? rJ/ sK T[j N?e;h ftu p?m e/ ik ;fenk. ;koh T[wo T[;Bz{ fJj xNBk<br />

BjhI G[bdh, fbydk j? - ;kok xo w?Bz{ s'o fojk ;h. gfotko d/ e/tb fJe w?Ipo<br />

B/ w?Bz{ nkfrnk BjhI fdsh ;h.<br />

fJj gzeshnK gVQfdnK w?Bz{ r[o{ BkBe d/t ih dk ;apd :kd nkfJnk -<br />

BdhnK j'tfj X/DtK ;[zw j'tfj d[X xhT[.<br />

;rbh Xosh ;eo j't? y[;h eo/ fBs ihT[.<br />

gops ;[fJBk o[gk j't? jho/ bkb iVkT[.<br />

Gh s{j? ;kbkjDk nkyD bj? B ukT[.<br />

wkM wH1, 141H<br />

(rktK BdhnK pD ikD. u;aw/ d[X fxT[ d/ j' ikD.<br />

;koh Xosh ;aZeo j' ikt/, b'e ;dk y[ a;a j'D. jho/<br />

bkb iV/ j'J/ uKdh ;'B/ d/ gjkV j'D, sK th w?I<br />

sK s/ohnK f;csK eoKrk wkbe, EZeKrk Jh Bh.<br />

s/ohnK uhiK w/ok fXnkB BjhI fyu ;edhnK fgsk.)<br />

wjKGkos dh g[okD eEk ftu'I fJe xNBk u[D e/ eth B/ fusqKrdk Bkw dk<br />

rhs BkN fbfynk i' pVk wep{b j'fJnk. d? IsK d/ nkukohnk F[eo nwokgd dk<br />

G/d ikDd/ ;B s/ fJZSk nB[;ko w[od/ Bz{ fiT[Idk eoB d/ ;woZE ;B. d/tK dh<br />

fJZSk ;h fe T[BQK Bz{ th fJj frnkB gqkgs j't/. T[BQK B/ nkgD/ nkukohnk pqfj;gs<br />

d/ ;[jD/ ns/ i[nkB p/N/ eZu Bz{ fJ; we;d bJh u[D e/ F[eo gk; G/fink. F[eo<br />

gk; ike/ T[;B/ ftfdnk jk;b eoBh F[o{ ehsh. F[eo dh Xh d/ftnkBh eZu Bz{<br />

fgnko eoB bZr gJh. F[o{ ftZu F[eo T[;Bz{ ftfdnkoEh ti'I ;theko eoB Bz{ th<br />

fsnko BjhI ;h. fJj th d/ftnkBh dh ;jkfJsk Bkb ;zGt j'fJnk. id'I T[j nwo<br />

j'D$eoB dh ftfdnk gqkgs eoe/ ikD bZrk sK d/ftnkBh B/ fejk-<br />

18


@@nkyo sz{ T[j ftfdnk jk;b eo bJh fi;dh s?Bz{ fJZSk ;h. fi; frnkB<br />

dh gqkgsh tk;s/ d/ts/ p/u?B jB, j[D s/o/ gk; j?. go fJj dZ;, f;tk ftdkfJrh<br />

wzrD s'I s/o/ e'b j'o e[M BjhI< e'Jh nfdy ezvk s/o/ fdb ftu u[Gdk BjhI<<br />

@@BjhI d/ftnkBh, nfijh sK e'Jh rZb BjhI.##<br />

@@sd sz{ fJ; f;q;aNh dk ;G s'I tXhe ;[yh pzdk j?I. ikj, ;[orb'e ftu<br />

ike/ ngDh fiZs d/ Brko/ tik, d/ts/ ;zyK s/ c[ ZbK Bkb s/ok ;[nkrs eoB fjs<br />

ekjb/ jB. j/ pqkjwD, ;Zu dZ;, fJ; p/o; Xosh Bz{ fe;/ B/ s/o/ tk;s/ wzrbwJh<br />

BjhI ehsk ;h


@@mhe j? ;y/. ikj j[D. s?Bz{ fJe ;okg bZr/rk. w/oh ;jkfJsk Bkb sz{<br />

ftfdnk gqkgs ehsh. w/ok fsq;eko eoe/ ikD bZrk j?I sK Bshik fJj j'J/rk fe sz{<br />

fJ; frnkB dk Gko sK Y'J/Irk, fJ; dh tos'I BjhI eo ;e/Irk. fJj nzfwqs eh<br />

j[ zdk j?, fJ; pkps s/o/ e'b bzw/ Gk;aD j'fJnk eoBr/ go T[j Gk;aD w[od/ ftu<br />

ikB BjhI gk ;e<strong>Dr</strong>/. j[D ikj.##<br />

1898 ftu nkiakdh dk nzd'bB Gfynk sK ;oeko B/ okiXq'j n?eN gk; eo<br />

fdsk fi; ftu pkrhnK bJh ;ys ;iaktK ;B. b'e wkBhnk fsbe B/ fJ; fybkc<br />

nktkia T[mkJh sK fsbe Bz{ frqcsko eo fbnk frnk. eth B/ fsbe d/ jZe ftu<br />

eqKsho'X BK dk bzwk b/y Skfgnk fi; ftu ;oekoh dwB dh ;yas nkb'uBk ehsh<br />

s/ fsbe d/ jZe ftu dkB fJeZmk eoBk F[o{ ehsk. J/B/ Bz{ ebeZs/ ftu gb/r c?b<br />

rJh. f;;No fBt/fdsk dh ;jkfJsk eofdnK XB th fJeZmk ehsk s/ wohiK dh<br />

;zGkb bJh th i[N rJ/.<br />

pkbe (r[o{) r'fpzd okfJ T[go fJe eftsk fbyh. fJj gNB/ dh ;kyh T[go<br />

nkXkfos j?. r[o{ ih Bdh feBko/ p?m/ ;B sK nwho f;Zy B/ T[BQK d/ uoBk ftu<br />

ezrDK dh i'Vh oZy e/ wZEk N/fenk. r[o{ ih B/ fJe ezrD u[fenk s/ ngDh T[Zrb<br />

ftu x[wkT[D bZr/. ezrD T[Zrb ftu'I fBeb e/ Bdh ftu fvr fgnk. ;aoXkb{ B/<br />

Bdh ftu Skb wkoh s/ ezrD bZGD bZrk, Bk fwfbnk sK pkjo nke/ g[fSnk - ih<br />

s[jkBz{ gsk j? ezrD feE/ fvfrnk, feqgk eoe/ dZ;'. r[o{ ih B/ d{ik ezrD Bdh<br />

ftu ;[NfdnK fejk - T[E/.<br />

fJt/I jh fJe p'X ;kyh T[go eftsk fbyh. p[ZX dk f;Zy T[gr[gs wEok<br />

;afjo dh ukodhtkoh s'I pkjo iawhB T[go ;[Zsk fgnk ;h fe T[; dh tZyh ftu ;ZN<br />

tZih. oki Boseh tk;pZsk nkgD/ gq/wh Bz{ fwbD oks Bz{ fBebh ;h fe jB/o/ ekoB<br />

fGy{ d/ m'jeo ti rJh. d/fynk, fJj sK i[nkB s/ ;[jDk T[gr[gs ;h. Boseh B/<br />

fejk - U ftdtkB s/ ;[jD/ fGZy{, fJj em'o iawhB s/o/ b/ND bJh BjhI. sz{ edh<br />

w/oh jt/bh nkJhI, s?Bz{ dZ;Krh ;[y nkokw eh j[zd/ B/.<br />

20


fGy{ B/ fejk - id'I s/o/ e'b nkT[D dk tes nkfJnk w?I nktKrk Boseh.<br />

jkb/, sz{ fiE/ ik ojh j? I, T[E/ ikj. T[j ubh rJh.<br />

;wK phsdk frnk. x[zwdk x[wKdk ;kbK pkd fGy{ c/o wEok ;afjo bkfrUI<br />

bzfxnk sK d/fynk, fJe fpwkoh rq;s bkuko n"os fJeZbh, iawhB T[go b/Nh sVg<br />

ojh j?. B/V/ frnk sK gSkDh, fJj sK T[jh Boseh j?. u/ue j'D T[gozs b'e<br />

T[; Bz{ pkjo ;[ ZN rJ/ fe fe;/ j'o Bz{ S{s o'r Bk bk dJ/. fGy{ B/ fpwko n"os<br />

dk f;o nkgDh r'd ftu oZfynk, gkDh fgbkfJnk, T[;d/ c'fVnK Bkb Go/ fi;w<br />

T[go dtkJhnK dk b/g ehsk T[; d/ szdo[;s j'D tk;s/ GiB gVQ/. fpwko fJ;soh<br />

B/ j';a nkT[D s/ g[ZfSnk - feogk fBXkB, e"D j' s[;hI<<br />

@@fGy{ T[gr[gs jK Boseh. tkdk ehsk ;h Bk fe nktKrk< tkndk fBGkT[D<br />

nk frnk d/y.##<br />

T[ZBhthI ;dh phsD s/ fJe bzwh eftsk, ;askpdh dh ;zfXnK fbyh. fJ; ftu<br />

do;kfJnk j? fe :{og ftub/ d/;K dh nkg;h Bcos dh nZr pbD bZrh j? fi;<br />

ftu ;z;ko ib ikJ/rk. @@fJ; ;askpdh dk nzsw ;{oi gZSw d/ y{Bh pZdbK ns/<br />

fxoDk ftueko T[bMdk j'fJnk v[fpnk j?.##<br />

d' g[Zso s/ fszB XhnK T[;dk gfotko ;h. nkgD/ pZfunK Bz{ T[j y[d jh<br />

gVQkfJnk eod/ ;B. fJeKstk; bJh T[j nkgD/ g[;as?Bh ckow jkT{; f;nkbdk ftu<br />

ub/ rJ/. T[;Bz{ nzro/iaK tb'I F[o{ ehsh soehp nB[;ko ftfdnk d/Dh wB}{o BjhI<br />

;h. pugB ftu i' i' e[M T[;Bz{ p[ok bZrk, T[j SZv fdsk. T[;Bz{ we?Beh gqeko<br />

dh ftfdnk d/Dh jw/;a p[oh bZrh. T[j ukj[zdk ;h g[oksB Gkosh wjKfo;ahnK tkbk<br />

izrbh sg'tD j't/, fiE/ e[dos ns/ nfXnkge, d't/I ftfdnk dh pko;a eoB. fJ;<br />

wB'oE dh g{osh tk;s/ T[;B/ 22 d;zpo 1901 Bz{ ;aKsh fBe/sB dh ;EkgBk gzi<br />

ftfdnkoEh dkyb eoe/ ehsh. fJBQK gzi gfjb/ ftfdnkoEhnK ftu fJe T[;dk i/mk<br />

g[Zso, fszB Gkosh Jh;kJh ;B s/ fJe nzro/ia. fJj T[j nzro/ia ;h i' eth d/<br />

pfunK Bz{ nzrq/iah gVQkT[D xo nkfJnk eodk ;h. eth B/ fbfynk - @@w?I ngD/<br />

;e{bhJ/ fdBK Bz{ G[b BjhI ;edk. pZfunK Bz{ w{oshnK tKr eskoK ftu ;ik e/ ;kv/<br />

21


T[go gkmK d/ r'b/ po;kJ/ iKd/. fpbe[b fJ; soQK fit/I prhuh T[go rV/wko<br />

j't/.## ;aKsh fBe/sB okjhI eth dk pugB ftu d/fynk ;[cBk ;keko j'fJnk. eth<br />

pzrbk ftu gVQkT[Dk ukj[zdk ;h go pzrbk ftu gkm g'EhnK BjhI ;B. pj[shnK<br />

nkg fbyhnK, e[M j'oK s'I fbytkJhnK. doysK j/m ebk;K brdhnK. ;ys fwjBs<br />

eofdnK j'fJnK ftu'I osk ftjb fwbdh sK rkT[D br iKd/.<br />

23 Btzpo 1902 Bz{ gsBh fwqDkbBh dk d/jKs j' frnk. T[; B/ thj ;kb<br />

eth dh ;/tk ehsh. Bk ehwsh eZgVk gfjBdh, Bk rfjD/ rZN/. ftnkj tes T[j<br />

gVQh fbyh BjhI ;h. eth B/ jh gVQBk fbyDk f;ykfJnk ;h. T[j J/Bh fwjBsh<br />

fBebh fe w{b ;z;feqs okwkfJD dk pzrbk ftu ;zy/g nB[tkd eo fdsk. T[;B/<br />

nzro/iah gVQBh s/ ;wMDh f;y bJh ;h. gsh d/ BkNeK ftu T[j ndkekoh eodh.<br />

d' wjhB/ T[j id'I wzi/ s/ gJh ojh, eth B/ B"eoK Bo;K dh pikfJ nkg fdB oks<br />

;/tk ehsh. eth B/ rhs fbfynk -<br />

@@d[y dh ;/i T[go w/oh oks phsh<br />

w/ohnK nZyK Ew e/ j[D ;[Ze rJhnK jB.<br />

T[;dh oks Bz{ gqGks gqkgs j' rJh j?<br />

s/ sz{ fgsk T[;Bz{ nkgDhnK pkjK ftu ;zGkb fbnk<br />

w?I s/ok F[eokBk eodk jK<br />

s/ T[j ;[rksK fijVhnK T[;Bz{ fdshnK, tkg; G/idK.<br />

w/ok xo S'Nk j?, i' fJe tko iKdk j? gosdk BjhI<br />

go wkbe s/oh feogk sK nBzs j? Bk<br />

T[; Bz{ bGdk bGdk w?I s/o/ dotki/ g[Zi frnk jK.<br />

gsBh dh w"s s'I e[M wjhB/ fgS' I T[;dh Xh o/D[ek fpwko j' rJh. wK pr?o<br />

;ko/ pZu/ Udo rJ/ ;B. eth T[BQK Bz{ fdbk;k d/D tk;s/ ngD/ fdb T[go ekp{ gk<br />

e/ oydk. pZfunK dhnK fiZdK g{ohnK eodk. T[BQK Bkb rZbK eodk ofjzdk. fJBQK<br />

fdBK ftu T[;B/ i' rhs, eftsktK fbyhnK T[BQK dk Bkw fFF{ (pZuk) j?. fJj S'Nk<br />

22


fijk ekft ;zrqfj nzro/iah ftu d efo;?IN w{B Bkw j/m Sfgnk sK gqf;X u?eZ<br />

ftdtkB gq'c?;o b?;Bh B/ fbfynk, @@pfunK pkps fbyhnK rJhnK fJjBK eftsktK<br />

dk ;z;ko ;kfjs ftu ftbZyD EK j?. pugB ftu ;[or t;dk j?, eftsk d/ e[M<br />

p'b jB -<br />

w'shnK dh sbk;a ftu r'sky'o v[peh bkT[Idk j?.<br />

tgko eoB tk;s/ tgkoh ;w[ zdo ftu p/V/ m/bQd/ jB.<br />

pZu/ ezeo u[D u[D ;[Nd/ ofjzd/ jB.<br />

nBzs ft;at d/ ;kro sNK T[go<br />

pZfunK dh wjK;Gk fpokiwkB j?.<br />

o/D[ek fJ; ;z;ko ftu'I ftdk j' rJh. fgsk th ;z;ko fsnkr rJ/. wjkswk rKXh<br />

nkiakdh nzd'bB Bz{ gquzv eo oj/ ;B go fJ;d/ T[bN oftzdo BkE B/ nkgD/ nkg<br />

Bz{ fJeKstk;h eo fbnk. fJ; rZb dh pVh nb'uBk j'Jh go eth B/ fejk -<br />

fijVk ezw eoB d/ w?I :'r BjhI, T[j feT[I eoK< w?I J/; soQK dk iiapksh pzdk BjhI<br />

jK. n?iaokgkT{Iv B/ fbfynk - oftzdo B/ pzrkb Bz{ ok;aNo wzB e/ T[;dk ;[zdo rhs<br />

rkfJnk.<br />

nkgD/ rhsK ftu eth pj[s tko nkgD/ nkg Bz{ oZp dh fGykoB wzBdk<br />

j'fJnk fbydk j? - w/o/ Biadhe dh oki e[wko bzfxnk s/ w?E'I Ghy wzrh. w?I T[;<br />

Bz{ eh d/ ;edh ;K< w/o/ gk; sKp/ dk fJe f;ek ;h i' w?I oki e[wko Bz{ d/ fdsk.<br />

tkg; M"gVh ftu ike/ d/fynk sK sKp/ dk f;ek fi; i/p'I eZfYnk ;h, T[E/ ;'B/ dh<br />

w[jo gJh fwbh. c/o w?I pVh gSskJh fe w?I nkgDk ;kok nkgk oki e[wko Bz{ feT[I<br />

BK ;"Ig fdsk<<br />

id'I 1914 ftu N?r'o Bz{ B'pb fJBkw fwb u[ek ;h se th ;e{bK d/<br />

nfXnkge ;wMd/ ;B fe T[;Bz{ pzrbk fbyDh BjhI nkT[Idh. d;thI d/ fJwfsjkBK<br />

ftu N?r'o dh fbys dk g?ok d/e/ fbfynk j[zdk ;h - fJ; gq;zr Bz{ F[ZX pzrbk ftu<br />

fby'. b'e nkgD/ pZfunK Bz{ T[;d/ ;e{b ftu Bk G/id/ s/ gouko eod/ fe d{i/ th<br />

Bk G/iD. T[; Bz{ ;oeko dk ;{jhnk th fejk frnk. fJBQK fdBK ftu T[;dk BkNe<br />

23


vkexo nkfJfo;a ozreowhnK B/ ;cabsk Bkb bzdB ftu y/fvnk s/ fJ; fgS' I iowB<br />

Gk;ak ftu nB[tkd eoe/ iowBh ftu y/fvnk frnk. tkJhHphH :/N; ns/<br />

;hHn?cHn?fvqT{ia B/ fJBQK BkNeK dh Gog{o ;okjBk ehsh.<br />

@@;Zu gqkgs eoB tk;s/ nkgDhnK ;aosK fwEhJ/ fe ;Zu dhnK ;aosK wzBhJ/<<br />

:kdK fJfsjk; BjhI pDdhnK. :kdK ns/ fJfsjk; ;wkBzso ubd/ jB, c/o th d't/I<br />

fGzB fGzB jB.##<br />

bzdB ftu ngDh Gshih fJzdok Bz{ fbfynk, @@rhsKibh d/ nzro/iah nB[tkd<br />

ftu w? I s/ok fiaeo ehsk j?. w?Bz{ j[D se gsk BjhI bZfrnk b'eK B/ fJ;Bz{ J/Bk<br />

g;zd feT[I eo fbnk. ;G Bz{ gsk j? w?I nzro/iah BjhI fby ;edk. fJ; ewi'oh<br />

ekoB w?Bz{ ;aofwzdrh th edh BjhI j'Jh. e'Jh pzdk ekria T[go nzro/iah ftu fby<br />

e/ w?Bz{ ukj ghD dk ;Zdk G/i/. w?Bz{ fJj th gsk BjhI fe fJ; dk itkp fet/I<br />

fdnK. nzro/iah ftu fbyD bZfrnK w?Bz{ nfj;k; j'fJnk fe w? I fe;/ Gow dk f;aeko<br />

j' frnk jK.<br />

27 wJh 1912 Bz{ ngD/ g[Zso ofEzdoBkE ns/ Bz{j gqfsGk ;w/s bzdB bJh<br />

otkBk j'J/. nzro/ia fusoeko ftbhnw o'fiaB;NkJhB B/ T[BQK dh ebk pkps :'og<br />

Bz{ ikD{ eotkfJnk. o'fiaB;NkJhB ;aKshfBe/sB nke/ eth gk; fojk eodk ;h s/<br />

eftsktK ;[Ddk j[zdk. rhsKibh dk nzro/iah nB[tkd N?r'o B/ T[;d/ ;g[od ehsk.<br />

o'fiaB;NkJhB B/ fbfynk - @@;akw sZe w? I ;koh feskp gVQ bJh. w?I ;'funk - fJj<br />

tZyoh fe;w dhnK Biawk jB - wjkB ojZ;tkdhnK dhnK fij' fijhnK owig{oB<br />

rZbK j'fJnk eodhnK jB, fpbe[b T[; soK dhnK. w?I fJj ekft ;zrqfj n? IfvqU{ia<br />

p?qvb/ Bz{ gVQB bJh fdsk i' w/o/ Bkb ;fjws j[ zfdnK efjD bZrk - brdk j? ;kv/<br />

ftueko e'Jh wjKeth w"i{d j?. w? I fJe ys :/N; Bz{ fbfynk, T[;B/ itkp BjhI<br />

fdsk, c/o d{ik ys fbfynk sK w?Bz{ eftsktK G/iD bJh fejk. eftsktK gVQe/ T[j<br />

th w/o/ tKr nBzd ftG'o j' frnk. T[j bzdB nkfJnk s/ pVh ;aKsh Bkb d[pkok<br />

gkm ehsk. fes/ fes/ ;[Mkn io{o fds/ go w{bgkm Bz{ BjhI S/fVnk. T[;B/ rhsKibh<br />

dh G{fwek ftu fbfynk, @@nB[tkds Biawk dk yoVk jZE ftu cVh w? I o/bt/ Nq/Bk,<br />

24


p;K ns/ j'NbK ftu p?mk gVQdk fJ; soQK r[ zw j' iKdk fe w?Bz{ d/ye/ niBph<br />

j?okB j' iKd/.## fJE/ jh N?r'o ;hHn?cH n? IfvqT{ia Bz{ fwfbnk. ;hHn?cHn? IfvqT{i pVk<br />

B/e fBogZy gkdoh ;h fi;B/ BBekDk ;kfjp s/ i?s' d/ w'ou/ ftu ;aKs nekbhnK Bz{<br />

r'fonK jZE' I vKrK r'bhnK yKd/ d/ye/ fejk ;h, @@;? IeV/ :;{ w;hj nkgDhnK nZyK<br />

Bkb w? I wko yKd/ d/y/.##<br />

n?iaok gkT{Iv, fi;Bz{ d/o pkd B'pb fJBkw fwfbnk ;h, B/ fbfynk, @@fJe<br />

wjhBk gfjbK w?I :/N; d/ ewo/ ftu frnk ;K. w?I d/fynk :/N; fe;/ wjKeth d/<br />

nkrwB ;dek nkBzfds jB, nfijk eth fi; tork ;kv/ ftu e'Jh BjhI,<br />

;wekbhnK ftu T[j Fq'wDh j?. w?Bz{ gsk BjhI brdk w?I rZb fet/I F[o{ eoK - w?Bz{<br />

brd? fit/I ;kBz{ BtK :{BkB fwb frnk j?. :'og d/ g[BoikrqD d/ d"o tork<br />

wkj"b pD frnk j?. we?Beh ;z;ko ftu fJ; soQK dh ;aKsh dk fwb ikDk ewkb<br />

j?. ekft fe;/ s{ckB iK nriaBh d/ wkj"b ftu'I g?dk BjhI j'fJnk. fJj nBzs ;fji<br />

dk ;[zdo gqrNktk j?. nkX[fBe gZSwh T[j Yzr fJBQK ftu BjhI fi; BkNeh Yzr<br />

okjhI ;kps ehsk iKdk j? fe nkdwh B/ e[dos T[go cfsj jk;b eo bJh j?.<br />

fJj T[; gqkuhB :{BkB torK ekft th BjhI fiE/ nkdwh d/tfsnK d/ jZEK ftu<br />

wfji fyv"Dk j?. id'I @N?r'o Bkb rZbK eoe/ w?I tkg; gofsnk, w?Bz{ brdk ;h,<br />

n;hI ni/ th T[jh pDwkD; jK fi; B/ gF{ dh yZb bZe d[nkb/ bg/Nh j'Jh j? s/<br />

jZE ftu gZEo dk w[dro u[eh woB wkoB Bz{ fsnko yVk j?. fJe d/ pjkB/ ukbh<br />

j'o t;sK gqkgs eoB tk;s/ :'og wjKBroK d/ F'o ftu tV frnk j?. nkdwh<br />

fJ;afsjkopkiah d/ Gow ftu T[bM frnk j?. N?r'o dk ekft nZi dh BthI nzihb<br />

j?. e[M b'e efj ;ed/ jB fe fJj BiawK fJ; bJh uzrhnK BjhI feT[Ife fJj<br />

Xow d/ ozr ftu ozrhnK j'JhnK jB go w?Bz{ brd? dKs/ dh pzdrh fpbe[b fJj'<br />

fijh ;h.##<br />

sz{ T[j b'e w/o/ whs pDkJ/ i' niBph ;B.<br />

w?Bz{ T[BQK xoK ftu ;BwkB fwfbnk i' w/o/ BjhI ;B.<br />

25


o'iaB;NkJhB B/ fbfynk, @@Gkos ftu rbs rZb c?bkJh ik ojh j? fe rhsKibh dh<br />

nzro/iah feT[Ife :/N; B/ mhe eo fdsh fJ; bJh fJj wFj{o j' rJh. fJj<br />

;ok;o petk; j?. w/o/ e'b N?r'o dh w{b fbys th gJh j? s/ T[j yoVk th fiE/<br />

:/N; B/ ;bkjK fdshnK. :/N; dhnK oktK BjhI wzBhnK rJhnK, n;hI N?r'o dk w{b<br />

gkm Skfgnk j?. FZe j't/ sK w/o/ e'b d/y bt'.<br />

rhsKibh dk ohthT{ eofdnK NkJhwia fbNo/oh ;gbhw?IN B/ fbfynk, @@fJj<br />

Biawk fe;/ niBph dh fbys BjhI ikgdhnK. fJT[I brd? fit/I fJj ekft d/ nkfd<br />

eEB j'D, i' fJE/ fJzrb?Iv ftu th fbyhnK ik ;edhnK j'D, i/ fes/ ;kv/ eth<br />

GktBktK ns/ ftukoK dk ;ws'b oZy ;ed/, T[j fby ;ed/ ;B fJ; soQK. go n;hI<br />

Xow ns/ do;aB d't/I m[eok fds/ jB. Bshik fJj j'fJnk fe m'jeoK ykXhnK. e[M<br />

nkb'ue efj<strong>Dr</strong>/ - fJj ftd/;ah do;aB j?, ;kvk BjhI. w?I g[Sdk jK - s[jkvk do;aB<br />

j? feE/< s[;hI g{oh soQK T[bM/ fcod/ j'. ;kv/ ethnK e'b efjD tk;s/ j? jh eh<<br />

e[M r'o/ nkb'ueK B/ fJj th ;a/yh wkoh fe nzro/iaK B/ Gkos Bz{ ijkbs<br />

ftu'I pkjo eZYD dk i' c?;bk fbnk ;h, N?r'o T[;/ dk Bshik j?. nwohek ftu<br />

fJe r'o/ B/ Gk;aD ftu id'I fJj fejk fe N?r'o fijk eth ;dhnK pkd g?dk j[ zdk<br />

j? sK T[E/ w"i{d e[M pzrkbh gqrshtkdh i[nkBk B/ T[uh T[uh fejk - petk;. N?r'o<br />

s'I gfjbK th s/ j[D th T[; s'I tXhnk eth ;kv/ e'b w"i{d jB. BthB ;/B ns/<br />

dfizdo bkb okfJ N?r'o s'I tZv/ jB. N?r'o e'b j? eh< T[;B/ g[okD/ t?;aBt GrsK<br />

dh Beb wkoh j? s/ T[;dk do;aB T[gfB;adK dk do;aB j?. ;fgfoN nkc Uohn?INb<br />

g'fJNoh ftu gq'c?;o g{oB f;zx B/ th fJ; soQK d/ fynkb doi ehs/ jB.<br />

N?r'o nwohek ftu frnk. T[; Bz{ EK EK s'I ;Zd/ fwbD bZr/. p;zs e[wko<br />

okfJ B/ fejk - fizBh ibdh ;zGt j' ;e/ nkgDh ;koh ouBk dk nzro/iah nB[tkd<br />

Skg'. s[jkBz{ B'pb gqkJhia fwb ;edk j?. Gkos sK eh, J/;ahnk ftu jkb sZe fe;/<br />

Bz{ fJj ;BwkB BjhI fwfbnk. N?r'o B/ g[ZfSnk - eh fe;/ J/;ahnB Bz{ J/; ekpb<br />

;wfMnk ik ;ed?


T[;B/ f;aekr' ns/ fBT{:koe dhnK :{Bhtof;NhnK ftu Gk;aD fds/. T[; dh<br />

gqf;Xh d[BhnK ftu fJzBh c?bh fe ;?IeV/ wod n"osK J/; eoe/ tkg; gos iKd/<br />

feT[Ife jkb ftu yb'D i'rh EK th Bk j[zdh. fJE' tkg; fJzrb?Iv nkJ/ sK r"o/<br />

T[BQK Bz{ ikD u[e/ ;B. EK EK Gk;aD j'J/. d rkovBo, d feq;?IN w{B ns/ BkNe<br />

fusok, nzro/iah ftu Sg e/ gkmeK d/ jZEK ftu g[Zi/.<br />

Btzpo 1913 Bz{ T[j r'o/ fwZso Bkb ;?o eod/ ;aKsh fBe/sB tb ik oj/<br />

;B sK o;s/ ftu vkeykBk g?Idk ;h. N?r'o Bz{ d/ye/ vkehnk d"fVnk nkfJnk s/ jZE<br />

ftu sko cVk fdsh. eth B/ sko i/p ftu gk bJh. E'VQh d/o pkd r'o/ B/ fejk<br />

- d/y' sK sko ftu eh fbfynk j?< eth B/ fejk - xo gZ[i e/ d/y btKr/. r'ok<br />

p'fbnk - fi; sohe/ vkehnk sko cVkT[D nkfJnk, w?Bz{ brd? e'Jh yk; ;[B/jk j?.<br />

gVQ'. d't/I iD/ o[e rJ/. N?r'o B/ sko y'bQ e/ gVQh. ;ft; nekdwh dk ;[B/jk ;h<br />

- s[jkBz{ B'pb gqkJhia bJh u[fDnk frnk j?. tXkJh j't/.<br />

;aKshfBe/sB ftu T[s;akjh gq;z a;eK dk jVQ nk frnk. jiakoK n"osK wod jko<br />

b? b? e/ nk oj/ ;B. gqkfJwoh ;e{b d/ pZu/ Bu oj/ ;B, rk oj/ ;B. nfij/<br />

w"e/ gq;z a;eK dk XzBtkd eofdnK N?r'o B/ fejk - fJj eh j' foj?< pZu/ i' BjhI<br />

ikDd/ B'pb gqkJhia fe; fuVh dk Bkw j?, BZu oj/ jB. fiBQK B/ w/oh fJe ;so<br />

edh BjhI gVQh, T[j th tXkJh s/ tXkJh d/ oj/ jB. fJj fJe soQK dh p[Zsg{ik<br />

j?. p[Zss'V w[;bwkB th fJ; fpwkoh s'I BjhI pu ;e/ - s[jkBz{ p[Zs g{i fjzd{nK Bz{<br />

sK pj[sk jh ;ktXkB ofjDk gt/rk. w/oh BjhI, fJj w?Bz{ fds/ fJBkw dh fJiZs j'<br />

ojh j?.<br />

Jh;kJh nypko p?gfN;N NkJhwia B/ fbfynk - Jh;kJh nB[GtK d/ gqSkt/I fjzd{<br />

wkBf;esk ftu ;kca fdZ; oj/ jB. p/;poh Bkb n;hI fi; wB[Zy dh T[vhe eo oj/<br />

;K T[j nk frnk j?. e[dos B/ fJj nkdwh fJ; bJh G/fink j? sK fe gqG{ d/<br />

oE nkT[D s'I gfjbK fJj T[;dk o;sk ;ztko ;e/.<br />

27


vhB fJzr/ B/ fejk - oftzdo BkE Jh;kJh BjhI go T[; B/ ;kps eo fdsk<br />

j? fe Gkos edh Jh;kJh fojk ;h. T[jh F[G ;wkuko dk ;wK ;h. fJT[I brd?<br />

fit/I N?r'o Jh;kJhnK s'I tXhe T[Zsw Jh;kJh j?.<br />

e[M nkb'ueK B/ fJj th fejk fe nkiakdh dk nzd'bB mzYk eoB bJh<br />

r'fonK dh ukb dk Bshik B'pb gqkJhia j?. fe;/ j'o B/ fejk - BjhI BjhI.<br />

;thfv;a nekdwh iowBk d/ jZE ftu j? s/ nzro/iaK d/ fybkc. iowB feT[Ife<br />

fJzrb?Iv dk d[;awD j? fJ; eoe/ nzro/iaK Bz{ fiZu eoB bJh nekdwh B/ fJj ukb<br />

uZbh j?.<br />

go f;bf;b/tko i' e[M fJBkw gqfeqnk d"okB j'fJnk T[j fJj ;h. ;G s'I<br />

gfjbK o;wh wsk nzro/iah eth ;Noia w{o B/ B'pb nekdwh d/ ;eZso Bz{ nekdwh<br />

w?Ipo dh j?;hns ftu fby e/ G/fink. fbfynk - wkB:'r ;eZso, :{BkJhfNv<br />

fezrvw dh okfJb ;';kfJNh dk w?Ipo j'D dh j?;hns ftu w?Bz{ fJ; rZb dk wkD<br />

j? fe oftzdo BkE N?y'o Bkw d/ fJe :'r ftnesh dh w?I f;ckfo;a eofdnK ;wMdk<br />

jK fe w/o/ fynkb nB[;ko fJ; Bz{ ;kfjs d/ B'pb fJBkw Bkb ;BwkfBs ehsk ik<br />

;edk j?. ;jh$- NhHn?;H w{o.<br />

toBo tkB jkJhdB;N/w B/ fJ; dh gq'VQsk ehsh. toBo Bz{ fszB ;kb pkd<br />

B'pb fJbkw fwfbnk. ;eZso g/o jkb;Nkow B/ fbfynk - o{jkBh ekft dk u;awk<br />

feE/ c[ ZN ;edk j? fe;/ Bz{ gsk BjhI. nkgD/ fBZist s'I go/ jNe/ n;hI fJj tvk<br />

c?;bk b?D bZr/ jK. fJ; fJBkw Bkb XBok;ah i'V e/ c/o e[M nzdki/ bkT[D/ s/<br />

c?;b/ b?D/ mhe BjhI. N?r'o ekft fBok Xowyzv j?, fpbe[b T[;/ soQK fit/I v/ftv d/<br />

pkJhpb ftub/ GiB iK ;zs coKf;; d/ rhs. fJBK ouBktK ;kjwD/ g?;k eh uhia<<br />

fJBkwh ew/Nh ftu r/N/ Bz{ :kd ehsk frnk fi;B/ pqkjwD ezfBnk T[go<br />

eftsk fbyh ;h - MoB/ d/ gkDh Bkb w[fNnko xVk Godh j? go id'I T[;dh Biao<br />

gkDh s/ g?Idh j?, gkDh gEok iKdk j? s/ fJ; soQK pko pko j[ zdk j?. fJe ew/Nh<br />

w?Ipo B/ fejk - r/E/ dh w"s 1832 ftu j' rJh ;h. j[D sZe, eh :'og ftu fJe<br />

28


th T[; tork eth j'fJnk< N?r'o ftu T[; torh ;woZEk d/y e/ wfj;{; ehsk fit/I<br />

w?I fJe Bt/I :[r Bkb Neok frnk j'tK.<br />

nkfJob?Iv d/ fJe r[wBkw e'B/ ftu p?m/ 15 ;kb d/ S'eo/ T[go fJ; dk i'<br />

gqGkt fgnk T[j fJT[I ;h - @@N?r'o Bz{ gVQfdnK w? I d{o nDd/yhnK ftbZyD tkdhnK<br />

ftu y' frnk ;K. N?r'o dk fJj oZp fe; soQK dk j?< ;yk, gq/wek, ewbc[Zb,<br />

wS/ok fijVk fJeZbk fe;ash ftu fJeskok cVh rkT[Idk ik fojk j?, fJE' I s'I b?e/<br />

T[E/ d{o d[w/b sZe. Bdh dh Xko d/ Bkb Bkb. edh fJT[I brdk j? w? I w"s d/<br />

;kjwD/ yb'sk jK. fJj o{jkBh :EkoE gZSwh wB ftu gqkuhB ekb dk n;uoi<br />

iBe ni{pk j?.## fJj ;apd jkbdko b?e;B?;Z d/ jB fi; Bz{ d/o pkd y[d th<br />

B'pb fJbkw fwfbnk.<br />

d/; ftd/; ftu fJe eftsk fijVh pj[s g;zd ehsh rJh T[j fJ;<br />

ygsekbh ;z;ko ftu yohd-t/u Bz{ o{ge pDk e/ fbyh rJh. fJe nkdwh nkgDh<br />

fgm T[Zgo vZrh u[Zeh ;[zdo t;sK t/udk fcodk j?. okik T[; Bz{ XwekT[ Idk j? - w?I<br />

;kok ;kwkB ipod;sh y'j ;edk jK. fJe nXyVk pzdk efjzdk j?, fizBk Gko vZrh<br />

dk j? T[ZBk ;'Bk b? b?, ;kwkB w?Bz{ d/ d/j. fJe y{p;{os w[fNnko T[; Bz{ nkgDh<br />

w[;ekB ftu c;k e/ ;wkB jk;b eoB dh fJS[ Ze j?. c/oh tkbk fe;/ Bz{ e[ ZM BjhI<br />

fdzdk, T[t/I Gko f;o T[go bZdh s[fonk iKdk j?. fJB/ Bz{ jZE ftZu e"vhnK cVh fJe<br />

fBek pkbe nke/ T[;dh pKj cVe/ efjzdk j? - fJj ;kohnK uhiaK w/ohnK B/. p'M<br />

s'I T[;Bz{ T[d'I okjs fwbdh j? id'I fpBK e[M fbnK T[j ;kok ;kwkB pZu/ ;kjwD/<br />

oZy fdzdk j? s/ pZuk uhiaK Bkb y/vD bZr iKdk j?.<br />

;aKshfBe/sB d/ fJe nfXnkge B/ g[ZfSnk - Jh;ato dk nB[Gt eh s[jkBz{<br />

fBih s"o s/ gqkgs j'fJnk<<br />

eth B/ T[Zso fdsk - fi; xVh nBzd ftG'o nt;Ek ftu rhs T[sod/ jB<br />

- T[d'I fJ; soQK e[ZM j[ zdk j? -<br />

w?I BjhI, w/o/ rhsK B/ s'o/ uoB S[j/.<br />

sz{ dfonk d/ gko w? I T[oko.<br />

29


w?Bz{ fwbDk, sz{ Nkbdk fojk.<br />

%%%<br />

fdb i/ fgnko eoB bJh BjhI pfDnk<br />

sK ;t/o/ nkek;a Bz{ sz{ rhsK Bkb feT[I Go fdzB?<<br />

Xosh c[ZbK Bkb feT[I fyV T[mdh j?<<br />

jtk ftu fwZmh r[<strong>Dr</strong>[DkjN feT[I s?odh ofjzdh j?<<br />

ezweki dh fiazw/tkoh ftu i/ J/Bk pzBQDk ;h<br />

c/o nBzs nBzd dh po;ks feT[I eodk j[ zB? w/o/ f;o T[go<<br />

i/ nkgD/ nkg Bz{ ;kV e/ ;[nkj eo fdnK sK uzrk<br />

feT[Ife fJ; fgS' I ib woB dk ysok Bk oj/.<br />

wjkswk rKXh Bkb T[BQK dk fgnko jw/;aK ekfJw fojk p/;ae d'tK ftu f;nk;h<br />

wZsG/d ;B. ;u sK fJj j? fe N?r'o Bz{ f;nk;s dk Bk gsk ;h Bk fJ; ftu<br />

T[;dh fdbu;gh ojh. T[j fejk th eodk ;h fe fijVk ezw Bk nkT[Idk j't/, T[;<br />

ftu Nzr BjhI c;kT[Dh ukjhdh ;h. rKXh dk fynkb ;h fe uoy/ dh ftnkge tos'I<br />

Bkb ;toki gqkgs j'J/rk feT[Ife uoyk nkdwh Bz{ nksw fBoGo j'D tZb fJe<br />

edw j?. N?r'o Bz{ fejk frnk fe i/ T[j th uoy/ dh tos'I F[o{ eo/ sK fJ;d/<br />

uzr/ ;ze/s ik<strong>Dr</strong>/. N?r'o B/ rKXh Bz{ fejk - i/ w? I rhs eZsh iktK sK mhe Bk oj/<<br />

fJj ezw w?Bz{ nkT[Idk j?. w? I s[jkBz{ rhs eZsD bJh BjhI efjzdk feT[Ife s[jkBz{ eZsD/<br />

BjhI nkT[Id/. w?Bz{ Bh uoyk eZsDk n"Idk.<br />

rKXh ih ;aKshfBe/sB nkJ/ N?r'o gk; oj/. d/;h fxT[ ftu pDkJhnK g{ohnK<br />

ns/ ;piah toskJhnK rJhnK. rKXh ih sbhnK uhiK s'I goj/ia eod/ ;B. efjD<br />

bZr/ - s[jkBz{ gsk BjhI, s[;hI fBok iafjo yk oj/ j'. N?r'o B/ fejk - nZXh ;dh s'I<br />

fJj iafjo yKdk nk fojk jK, wfonk BjhI, j[D th e[M Bh j'Dk.<br />

bkov ekowkJheb, pzrkb d/ rtoBo B/ N?r'o Bz{ B'pb fJBkw fdsk ;h.<br />

N?r'o B/ T[;Bz{ ;aKshfBe/sB nkT[D dk ;Zdk fdZsk. N?r'o B/ pj[s ;akBdko sohe/<br />

Bkb 20 wkou 1914 Bz{ T[;dk ;[nkrs ehsk. d/;aGrsK B/ N?r'o dh pj[s ;ys<br />

30


nkb'uBk ehsh. N?r'o B/ fejk - w?I s[jkv/ d/;aGrsh d/ Gow ns/ nzX-ft;tk; ftu<br />

;akwb BjhI j'tKrk. w?Bz{ s[jkvh e'Jh gotkj BjhI.<br />

N?r'o B/ fbfynk - GkoshU, id'I w?I ejK fe w?Bz{ s[jkvh e'Jh gqtkj BjhI sK<br />

w/oh rZb fes/ ;Zu Bk wzB ikfJT[.<br />

r'oh ;oeko B/ id'I T[; Bz{ @BkJhN# dk fyskp fdsk d/;a GrsK B/ T[;Bz{<br />

g{ok pdBkw ehsk s/ 1916 dh nwohek c/oh T[;d/ nekdfwe Gk;aD dh bVh ;h<br />

go nkb'ueK B/ d';a bkfJnk fe T[;Bz{ Gkos dh pdBkwh eoB dh wB;ak Bkb<br />

G/fink frnk j?. fJ;d/ T[bN nzro/iaK Bz{ T[;d/ :[ZX fto'Xh tfynkB Bkg;zd ;B.<br />

T[BQK Bz{ brdk ;h fe fJj iowB ikgkB d/ jZe ftu jB go nzro/ia fJ; eoe/<br />

u[Zg oj/ fe id'I T[;d/ ngD/ d/;atk;ah pdBkwh eoB bZr/ j'J/ jB nkgK fJ; MziN<br />

s'I eh b?Dk. id'I ikD rJ/ fe nzro/iaK Bz{ T[; dh Bhsh g;zd BjhI sK T[j<br />

nwohek dh :ksok nX{oh SZv e/ 1917 ftu igkB ubk frnk.<br />

ikgkB ike/ pj[s ;ko/ Gk;aD fds/. T[;d/ wB T[go jw/;aK skia/ gqGkt T[eo/<br />

iKd/. fbfynk - ikgkB ftu w? I fizB/ fdB fojk, fe;/ n"os wod iK pZu/ Bz{<br />

r[<strong>Dr</strong>[DkT[Id/ BjhI d/fynk. fJBQK b'eK d/ fdb MoB/ tKr BjhI tfjzd/. Mhb tKr<br />

;fEo jB. w?I fJBQK d/ rhs gVQ/ sK d/fynk fe fJj fuso-rhs jB, rkD-rhs<br />

BjhI.<br />

T[;B/ ikgkB pko/ i' fejk, ;z;ko :[ZX B/ T[j fNZgDh GftZypkDh ;kps eo<br />

fdykJh - fyv"Dk o/s/ ftu fvr e/ fbZpV frnk j? feT[Ife oZp B/ ;kps eoBk j?,<br />

o/sk s/o/ fyv"D/ s'I tXhe wjkB j?.<br />

T[j d/y fojk ;h fe Gkos ftu eJh tko ;ak;soK ekoB ihtB o[e iKdk<br />

j?, nfBnK j[zdk j?. fJ; ft;a/ s/ T[;B/ eJh ejkDhnK fbyhnK fiBQK ftu'I fJe<br />

@pzXBw[es# th j?. fJ;dh BkfJek ;[jDh e[Vh wzi[bh j? fi;dk ftnkj j'fJnk go<br />

ibdh ftXtk j' rJh. wzi[bh dh wK s'I nkgDh i[nkB Xh dk d[y ;jkfonk BjhI<br />

iKdk s/ fpwkohrq;s j'e/ dw s'V fdzdh j?. T[; dk p[ZYk fgsk jo tes j[Zek ghIdk<br />

ofjzdk j? s/ ;ak;so ftfdnk MkVdk ofjzdk j?. T[;Bz{ fJeZb ;skT[D brdh j?.<br />

31


p/;ae wzi[bh ngD/ fgsk dh jo/e b'V dk fXnkB oydh j? go T[j fJeZbsk s'I szr<br />

nke/ d{ik ftnkj eotk b?Idk j? feT[Ife nfijk eoBk ;ak;soK nB[;ko T[;dk jZe<br />

j?. fJj d/y e/ wzi[bk rtKYh vkeNo Bkb BZ; iKdh j? fi; Bz{ T[j fdb'I fgnko<br />

eodh ;h go wkfgnK dh woiah s/ c[ Zb uVQk e/ fiE/ T[BQK fejk ftnkj bJh wzB<br />

rJh. fgsk T[;Bz{ ;okg fdzdk j? feT[Ife n"os dk d[pkok ftnkj ;ak;soK nB[;ko<br />

tofis j?.<br />

ft;kyh 1919 Bz{ ifbQnK tkb/ pkr dk jfsnk eKv j'fJnk. ;koh d[BhnK ftu<br />

jkjkeko wu rJh. J/Bk tvk Bo-;zxko, x'o gkg. eth dk fdb ftdq'jh j' frnk.<br />

T[;d/ j'mK ftu'I fJj rhs Eofenk L<br />

vo/ j'J/, u[Zg ukg<br />

i/ T[j ezX tb o[y eoe/ yb's/ jB<br />

sK n? pdB;hp ;akfJo nkgDk wz{j y'bQ.<br />

i' nkyDk j? nky d/j j[D.<br />

T[;B/ fe;/ Bkb rZb BjhI ehsh, nkgD/ g[Zso ofEzdo BkE Bkb th ;bkj BjhI<br />

ehsh. 29 wJh dh oks Bz{ tkfJ;okfJ bkov u?w;c'ov Bz{ gZso fbfynk fi; ftu<br />

nkgDh BkJhNj[ Zv dh T[gkXh tkg; eoB dk n?bkB ehsk s/ wkBt-jZfsnk dh ;ys<br />

fBzfdnk ehsh. fJ; gZso dh Beb gq?;Z Bz{ fobhia eo fdsh i' nrb/ fdB nypkoK<br />

ftu Sgh. T[;B/ fbfynk, @@fJ; soQK dh eo{osk, ;oekoh dwB dh fJj fw;kb,<br />

;fGnsk d/ fJfsjk; ftu ftobh j?. ngD/ d/; tk;s/ i' eo ;fenk eoKrk s/<br />

fJ; dh fizw/tkoh w/o/ nkgD/ T[go j?. nkszfes Gkos ghV Bkb ftnke[b j? s/ w?I<br />

eo'VK d/;tk;hnK d/ jZe ftu ns/ ;oekoh dwB d/ fto'X ftu yb' frnk jK.<br />

;BwkB d/ fJj fuzBQ j[D ;kBz{ ;aow;ko eo oj/ jB s/ ;kps eo oj/ jB fe n;hI<br />

fezB/ f;Xo/ fezB/ ikjb jK. w? I j[D T[BQK b'eK d/ Bkb jK fiBQK Bz{ fiT[Id/ wB[Zy th<br />

BjhI ;wfMnk iKdk.##<br />

32


pfofN;a nfXekoh T[;d/ fJ; c?;b/ Bz{ edh jiaw BjhI eo ;e/. T[BQK Bz{ fus<br />

u/sk th BjhI ;h fe N?r'o nfijk eo ;edk j?. go T[;d/ fJ; edw Bkb Gkos<br />

dhnK nZyK Bz{ o';aBh fwbh, fdb Bz{ Yko; fwbh.<br />

fJBQK fdBK ftu ;aKshfBe/sB ft;at Gkosh dk doik b? fojk ;h fi; ftu<br />

fjzd;skB dh g[oksB p"fXe nwhoh Bz{ w[V s'I ;[oihs eoBk ;h. nkX[fBe fe;w dh<br />

ftfdnk pko/ T[;B/ fNZgDh fdsh - nZi d/ ftdtkB fJe e{V/dkB Bz{ co'bd/ jB edh<br />

d{;o/ Bz{. i' euok fJeZmk j[ zdk j? T[; Bz{ nkgD/ Bkw j/m Sgtk e/ tkj tkj yNd/<br />

jB. T[;B/ @s'sk ejkDh# fbyh. fJe fuVh cVh rJh s/ fgzio/ ftu pzd eoe/<br />

ftfdnk d/D dk n?bkB ehsk frnk. y[;ah Bkb SkbK wkodh, T[vdh, rhs rkT[Idh<br />

fcoh ikt/, fJj n;ZfGne ezw pzd j'D/ iao{oh jB. nkyo eko T[; B/ ;fGn ;wki<br />

ftu fJis Bkb ofjDk j? fJ; eoe/ ftfdnk gqkgs eo/. T[j b'e th d/ye/ gq;zB<br />

j'J/ fijV/ Bk fuVh Bz{ ikDd/ ;B Bk ftfdnk Bz{. pqkjwDk dh fJe i[zvbh fgzio/ d/<br />

d[nkb/ p?m rJh s/ fdB oks fuVh Bz{ gVQkJh fbykJh f;ykT[D dk pzd'p;s j'fJnk.<br />

j'fJnk fJj fe fuVh fJe fdB wo rJh. ;G Bz{ d[y j'fJnk. okik nc;'; eoB<br />

nkfJnk. T[;B/ woh gJh fuVh Bz{ T[Irbh Bkb fjbkfJnk sK T[; nzdo'I feskpK d/<br />

tofenK dh ;o;okjm ;[DkJh fdsh.<br />

coK;h;h fuzse o'wk o'bK T[;d/ ftukoK Bkb g{oB ;fjws ;B s/ :[ZX d/<br />

fybkc. T[j d/;aGrsh d/ Mzv/ nzdobh ve?sh s'I tkec ;B. o'wk B/ fbfynk, @@;Zu<br />

;G ok;aNoK tk;s/ fJe j? s/ ;BwkB:'r go jo/e ok;aNo d/ nkgD/ nkgD/ M{m th<br />

j[ zd/ jB fiBQK Bz{ T[j nkdo;atkd dk Bkw fdzd/ jB. o'wk o'bK B/ ;[szsosk dk<br />

n?bkBBkwk fbfynk fi; T[go ;z;ko Go d/ fuzseK d/ d;ys eotkJ/. N?r'o B/ 26<br />

i{B 1919 Bz{ fJ; T[go d;yas ehs/. :'og d/ d"o/ d"okB T[;B/ fbfynk, @@r'o/<br />

uKjd/ jB fe :[ZX ftu T[BQK tk;s/ n;hI bVhJ/ s/ eZuk wkb G/id/ ojhJ/. go<br />

fJBQK B/ nkgD/ dotkia/ T[go syash Nzrh j'Jh j? - J/;ahnkJh b'eK dk nzdo nkT[Dk<br />

wBQk j?. cV/ ikD dh ;{os ftu ekBz{Bh ekotkJh j't/rh. w/ohnK GktBktK fJj<br />

33


;'ue/ ezpD bZr iKdhnK jB s/ w?Bz{ ngDk d/; :kd nkT[D brdk j?, yk; eoe/<br />

;aKshfBe/;asB dk X[Zg tkbk e'Bk, fijVk BQksk X'sk w?Bz{ T[vhe fojk j?.<br />

tkg;h t/b/ ijkia d/ jw;co nkrkykB T[BQK Bkb ;B fiBQK Bz{ jkfcia dk<br />

dhtkB pj[s :kd ;h s/ T[j ne;o N?r'o Bz{ dhtkB ftu'I e[M Bk e[M ;[DkT[Id/<br />

ofjzd/. jkfcia B/ fJe f;ano ftu ;woezd ns/ p[ykok ;afjo nkgDh wfjp{; dh<br />

rZbQ T[gob/ fsb T[s'I b[Nk d/D dh fJZSk gqrNkJh j?. N?r'o B/ fJj ;[De/ fNZgDh<br />

fdZsh, @@;aKshfBe/sB d/ fJe e'B/ T[go'I w? I th bzdB b[Nk d/Dk ukj[zdk jK go eh<br />

eoK, bzdB w/oh ikfJdkd jh BjhI. go ;woezd s/ p[ykok fejVk jkfcia dh<br />

ikfJdkd ;B< jkfcia dh ikfJdkd rZbQ T[gobk fsb ;h s/ w/oh ikfJdkd<br />

;aKshfBe/sB.##<br />

eth T[d'I :'og ftu jh ;h id'I bzdB dh gkobhw?IN B/ ifbnktkb/ pkr d/<br />

w[ Zy jfsnko/ iBob vkfJo Bz{ nkw wkch d/ fdsh. nypko ftu ypo gVQ e/ N?r'o<br />

B/ fejk - fJ; fywkdkB B/ poskBhnK dk eo{g fujok s/ em'o fdb fdyk fdsk<br />

j?.<br />

bzdB d/ d"o/ ;w/I T[j fJe B"i[nkB bkoz; nkca no/fpnk Bz{ fwfbnk. fJ;<br />

i[nkB B/ dZf;nk - w? I fJe x[wZeV fe;w dk ;[szso pzdk jK. j[D w?I nkgD/ d/;<br />

nop ftu BjhI iktKrk feT[Ife w/o/ efjD s/ nopK B/ nzro/iaK Bkb fijVk ;wM"sk<br />

;jhpzd ehsk ;h nzro/ia T[; s'I w[Zeo rJ/ jB. bkoz; B/ eth Bz{ fejk - nzro/iaK<br />

s'I fJZias jk;b eoB dk sohek fJj j? fe id'I T[j s[jkv/ ug/V wkoB, T[;s'I<br />

tXhe i'o Bkb T[BQK d/ ipkV/ s/ x;[zB iV'. fJ; soQK T[;dk ifwnk j'fJnk<br />

fdwkr ikr gJ/rk s/ GkJh nkgD/ GkJh Bz{ gSkD/rk.<br />

g?fo; ftu T[j por;K f;btK b/th Bz{ fwfbnk. ps"o ftfiafNzr gq'c?;o, b/th<br />

;aKshfBe/;sB th nkfJnk. jkb?Iv j[ zd/ j'J/ T[j p?bihnw frnk s/ pkd;akj B/ y[d<br />

T[;dk ;BwkB ehsk. fJE'I T[j fBT{ :koe nwohek frnk. T[;B/ :'og ns/<br />

nwohek s'I ;aKshfBe/sB bJh dkBok;ah wzrh go Bk fwbh. ;kok XB sK :[ZX dh G/N<br />

uVQ fojk ;h. T[j T[dk; BjhI j'fJnk, ;r'I fbfynk @@w? ;[iksk dh ;kyh gVQh.<br />

34


wjkswk p[ZX B/ T[; gk;' I ykDk BjhI wzfrnk ;h. T[j sK sgZf;nk ftu bhB ;h.<br />

;[iksk nkg/ yho dk eN'ok Go fbnkJh feT[Ife p[ZX dh sgZf;nk g{oh j' rJh ;h.<br />

id'I w/oh sgZf;nk g{oh j'Jh T[d'I nkg/ b'e g?;/ d/D nk ik<strong>Dr</strong>/. r'o/ fijV/ tvh<br />

wksok ftu Bo;zxko eoB br/ j'J/ jB, fJBQK gk;'I dkB wzrDk tkip jh BjhI<br />

;h.##<br />

;thfv;a nekdwh B/ sko G/ih - n;hI s[jkvk 60tK iBwfdB wBktKr/. feogk<br />

eoe/ ;thvB nkU. ;aKsh fBe/sB tk;s/ feskpK th fdnKr/. eth T[E/ g[Zik s/<br />

tfynkB fds/. nkoe fp;ag B/ Gk;aD ;[D e/ fejk - ;kfjs dk B'pb fJBkw T[;<br />

nkdwh tk;s/ j? fi; ftu f;woB ns/ f;oiDk d't/I j'D. N?r'o ftu d't/I jB. T[;<br />

s'I fJbktk j'o e'Jh fJ; ;aos s/ g{ok BjhI T[sfonk. ;Nkej'w s'I T[j pofbB<br />

frnk. fJzBh GhV fe eJh n"osK p/j';a j'e/ fvr gJhnK. ;?IefVnK Bz{ jkb nzdo<br />

nkT[D dh nkfrnk Bk fwbh fi; ekoB nrb/ fdB fco T[jh Gk;aD d[jokfJnk.<br />

fwT{fBy ftu NkZw; wkB T[; Bz{ fwfbnk. :[ZX ftu iowBh dh p[oh jkbs j' rJh<br />

;h. Gk;aDk okjhI fizBh oew T[;B/ fJeZmh ehsh, T[j fwT{fBy d/ iaywhnK ns/ G[y/<br />

pZfunK tk;s/ dkB d/ fdsh. iowB fuzse wkT{IN jowB e?;ofbzr B/ fbfynk -<br />

fizfBnK Bz{ nZi sZe fwfbnk jK, N?r'o ;G s'I tZvk j?. ;z;ko ftu'I fwbh gqf;ZXh ns/<br />

Gkos ftu fwb/ ;EkB s'I T[j pj[s T[uk j?. eJh ;askpdhnK s'I b?e/ T[; tork<br />

j'o e'Jh BjhI j?. w?I T[; ftu ;zg{oB wB[Zy d/fynk j?. tkg;h tes gqkr gj[ zu/<br />

fiE/ gq'c?;o thH b?;Bh Bkb w/b j'fJnk . b?;Bh B/ N?r'o dhnK eftsktK dk w{b<br />

pzrbk ftu'I nB[tkd ehsk s/ ihtBh th fbyh. eth dh fJj ihtBh pkd ftu<br />

nzro/iah ftu th Sgh. u?e';btkehnk ftu T[; dk g{o/ T[s;akj Bkb ;tkrs<br />

j'fJnk. i[bkJh 1921 T[j Gkos gofsnk.<br />

T[;B/ c?;bk ehsk fe T[j ;aKsh Bkb ;kfjs ouBk eo/rk. okiBhsh d/<br />

yZgykB/ s'I eh b?Dk. go nke/ T[;B/ d/fynk fe wjkswk rKXh dk nzd'bB jo/e<br />

dotkik yVek u[Zek ;h. fdwkr dh eh b'V, b'e, GktBk fgS/ s[od/ s[od/ fti/<br />

35


dtko se g[i oj/ ;B. feq;aB feqgbkBh dk eEB j? - @@fezBk e[ fuo jB/oh dk<br />

;[tkrs eod/ oj'r/< nZyK ftu eD nk tV/ c/o nkg/ uheK wko'r/.##<br />

rKXh gZek f;nk;sdkB ;h. nukBe BkNeh w'V eZNe/ j?okB eo fdzdk. edh<br />

edh pj[s tZvh xNBk Bz{ Biaonzdkia eo fdzdk fit/I fJj xNh BjhI, edh fBeh fijh<br />

xNBk s/ o"bk gke/ okJh dk gjkV pDk fdzdk feT[Ife fJ; dk f;nk;h bkG ;h.<br />

y[ Zs nZy Bz{ B?b;B tKr d{ophB d/ ;ah;a/ nr/ eoe/ nkydk - w?Bz{ sK e[ ZM fdykJh<br />

BjhI fdzdk fJ; ftu'I. go N?r'o dh pkia nZy ;kok e[M ;kc d/y e/ gq/;akB ;h. fJj'<br />

fijh nzBQh d/;aGrsh fto[ZX sK T[j nB/e Gk;aD ftd/;aK ftu d/e/ nkfJnk ;h fi;<br />

ftu jo/e ftd/;h t;s{ Bz{ fxoDk Bkb d/fynk ikt/. fJE/ feqgbkBh dh fNZgDh j? -<br />

nfXnkge i' d/Dk ukj[zdk j?, ftfdnkoEh ne;o T[j BjhI b?Id/, T[j T[jh b?Id/ jB<br />

i' T[j b?Dk ukj[D.<br />

d[ekBk ftu'I ipoB ftd/;h eZgVk eZY eZY e/ nZr ftu ;[Nh ikD d/ T[j<br />

;ys fybkc ;h. id'I rKXh B/ ftfdnkoEhnK Bz{ fejk fe gVQkJh SZv e/ nkiakdh d/<br />

nzd'bB ftu e[ Zd gt', T[j fJ; n?bkB d/ th fybkc ;h. uoyk eZsD Bkb d/; dh<br />

nkofEesk mhe j' ikJ/rh, T[;Bz{ fJj c}{b rZb brdh ;h. rKXh B/ eEkeko<br />

;aosuzdo u?Noih Bz{ nkgD/ d{s ti'I N?r'o gk; G/fink fe w/o/ okiBhse nzd'bB dk<br />

;woEB eo'. ;h n?cH n? IfvqT{ia th fJ; whfNzr ftu ;akwb j'fJnk. N?r'o B/ ;kc<br />

efj fdsk fe w? I rKXh ih Bkb ;fjws BjhI jK. id'I fJj rZbpks uZb ojh ;h sK<br />

rKXhGrsK B/ N?r'o dh neb fmekD/ eoB bJh d[ekBk ftu'I ftd/;ah eZgV/ d/ EkB<br />

ipoB u[e/ s/ N?r'o d/ ftjV/ ftu nZr bk fdsh. pko pko rKXh efj fojk ;h<br />

w/ok nzd'bB nfjz;e j?. N?r'o B/ fbfynk - y[d nke/ w/o/ xo ns/ toKv/ d/y' sK<br />

gsk bZr/ s[jkv/ ;aKshd{s fejV/ uzd ukVQ oj/ B/. fusg[o o'v d/ d[ekBdkoK s'I<br />

eZgV/ y'j e/ T[j w/o/ ftjV/ ftu X{Dh pkbe/ fJ; d/ nkb/ d[nkb/ gkrb ebzdoK<br />

tKr uheK wko oj/ jB. fJjh j? s[jkvh nfjz;k, s[jkvh ;aKsh<<br />

o'wk o'bK Bz{ d'tK dh wkBf;esk dh ;jh ;wM ;h. T[;B/ fbfynk - d't/I<br />

fJe d{i/ d/ edodkB jB go d'tK d/ o;s/ nv' nv jB. fit/I fcbk;co Xow<br />

36


gqukoe s'I tyok j[ zdk j?, fJt/I jB fJj d't/I. ;/INgkb bJh fJj iao{oh th j? fe<br />

T[j fe;/ ncbks{B s'I d{o oj/. rKXh, Nkb;NkfJ tork ;h fi; dh jo uhi<br />

fjz;e ;h. fJE'I se fe T[;dk nfjz;ktkdh f;XKs th fjz;e ;h. N?r'o J/;ahnk dk<br />

w;hjk j'e/ d[BhnK gk;'I o{jkBh ;fj:'r wzrdk fco fojk ;h, fJj ;wMe/ fe rb'p<br />

fJe tvk xo j?. T[E/ rKXh B/ n;fj:'r nzd'bB gquzv ehsk. N?r'o Bz{ rKXh dh<br />

;ay;hns dk gsk ;h go T[j ikDdk ;h fe T[;d/ u/b/ d/;aGrsh d/ iiap/ j/m e'Jh<br />

th nB?se ezw eo ;ed/ jB. T[j ftfdnkoEhnK Bz{ fejk eod/ - rKXh s[jkv/ s'I<br />

fej' fijk pbhdkB wzr fojk j?< ftfdnk dh pbh ! w?I s[jkv/ nr/ gqkoEBk eodk<br />

jK fe ftfdnk jk;b eoe/ ;zg{oB wB[y pD' sK fe gsk br/ s[jkvhnK fizw/tkohnK<br />

eh jB.<br />

eth B/ rKXh d/ nzd'bB ftubhnK ykwhnK T[go bzwk b/y fby e/ wkvoB<br />

ohthT{ ftu SgtkfJnk fi; dk f;ob/y ;h - d ekb nkca d No{E. wjkswk rKXh<br />

B/ fJ; u[D"sh Bz{ ep{bfdnK :zr fJzvhnk ftu nkgDk ;ys gqsheow Skfgnk. fJ;<br />

b/y ftu N?r'o Bz{ @wjkB ;zsoh# fejk frnk fi;d/ ;Ze fBokXko BjhI ;B go fJ;<br />

rb dh fBzfdnk ehsh rJh fe id'I xo Bz{ nZr bZrh j't/, u"eVh wko e/ ;aKs BjhI<br />

p?mhdk.<br />

rKXh B/ fbfynk, @@eth Gbe ftu fiT[Idk j? s/ ;kE'I th fJjh nk; eodk j?<br />

fe Gfty ftu ihthJ/. ;t/o/ ;t/o/ nkek;a ftu T[vdhnK fuVhnK d/y e/ T[j GiB<br />

rkT[Idk j?. fJj T[j gzSh B/ fiBQK B/ ebQ ykDk ykXk ;h s/ okshI T[j jiaw j'e/<br />

y{B ftu ob frnk. w?I nfij/ gzSh d/y fojk jK i' fgzio/ ftu pzd jB s/ yzGK<br />

ftu T[vD dh ;Zfsnk pkeh BjhI puh. Gkosh nkek;a ftu wB[Zy T[v BjhI ;edk<br />

j[D, T[j sK o'Nh sZe dk w[Eki j?. T[;Bz{ ezw fdT[ sK fe T[j g/N Go ;e/.<br />

epho d/ GiB rk b?D/ ;"yk ezw j?, o'rhnK Bz{ okjs g[ukT[Dk n"yk j?.##<br />

fJj gVQ e/ N?r'o B/ fejk, @@fJfsjk; d/ tv/ ;zeN ftu i{Md/ nkgD/ ;kEhnK<br />

d/ edw Bkb edw fwbk e/ i/ BjhI uZb ;ed/ sK fJj th Bk ej' fe w?I mhe jK,<br />

T[j rbs jB.##<br />

37


iowB ;akfJo jhB B/ fbfynk, @@T[j ;kv/ :[r dk nfijk ;zrhseko j? i'<br />

ekb d/ yzvoK s/ p?mk rk fojk j?. T[j ekb dh nBzssk ftu Usg's j? go<br />

toswkB Bz{ th Biaonzdkia BjhI eodk.##<br />

B'pb gqkJhia dh oew sK gfjbK jh eth B/ ;aKshfBe/sB Bz{ d/ fdsh ;h.<br />

1921 ftu nkgDhnK ;kohnK ouBktK d/ ekghokJhN nfXeko th d/ fds/. eth edh<br />

edh T[dk; j' iKdk fe d[BhnKdkoh ftu T[;B/ fezBk ;kok ;wK B;aN eo fdsk,<br />

edh nkydk, ;aKshfBe/;asB dk J/vk tZvk gzrk yVQk eoB dh eh s[e ;h< fbfynk,<br />

@@id'I w?I d[BhnK ftu nkfJnk w/o/ e'b fJe pz;oh s'I fJbktk e[M BjhI ;h. w?I<br />

;e{b SZv fdsk, d[BhnKdkoh ftu ;cb Bk j'fJnk go w/oh pz;oh w/o/ e'b ojh.<br />

w/ok fJe ;yk w/o/ ;zrhs ftu ;akwb j[ zdk. T[;dk ;zrhs gZfsnK ftu, trd/ gkDh<br />

ftu, skfonK dh ykw';ah ftu, jzM{nK, w[;ekBk, d[yK s/ ;[yK ftu sozfrs j' iKdk.<br />

w?I ngD/ ;y/ dh wK p'bh ikDdk ;K fJ;/ eoe/ ib ns/ g"D w/oh pz;oh d/ ftueko<br />

nke/ yb' rJ/. w/ I p/te{cK tKr T[BQK dhnK rZbK wzBh frnk. pz;oh fes/ oZye/ w?I<br />

G[Zb frnk. gb ftu jh w? I p[ZYk j' frnk s/ p[ZXh dk Gko fgZm s/ bZdh dodo<br />

j'ek fdzdk fojk. fJj ;kok e[M w?Bz{ vokT[D/ ;[cB/ tKr brdk j? s/ nZXh nZXh<br />

oks G?Ghs j'e/ ikr g?Idk jK s/ ngD/ nkg Bz{ g[Sdk jK - w/ok ;zrhs feE/<br />

frnk


fBGk ojh j?. eth dh T[wo 63 ;kb j' rJh ;h go gq/w rhs fco g{oh fBoSbsk<br />

Bkb T[soB bZr/ L<br />

jzM{nK Bkb v[pv[pkJhnK nZyK Bkb id'I sz{ w/o/ tZb d/fynk<br />

w?I fejk ;h edh BjhI G[ZbKrk s?Bz{<br />

fywk eohI, w? I G[Zb frnk.<br />

w[ds j' rJh J/; rZb Bz{<br />

w/oh o{j T[go SghnK j'JhnK jB s/ohnK ekbhnK nZyK<br />

gq/w dk gfjbk yas, ;zrdk s/ vodk<br />

T[; T[go s/o/ fdb d/ d;ys<br />

;w/I dh e{uh fco rJh ;h X[Zg SK T[go dh<br />

w/o/ d[y dh bkN i/ u[gukg ftdkn j' rJh ;h<br />

sK w?Bz{ fywk eohI<br />

w?I J/Bk ikDdk jK fe sz{ w/o/ ihtB ftu nkJh<br />

sK rhsK dh Gog{o c;b T[Zrh.<br />

eth gho{ dh :ksok s/ fBefbnk sK o;s/ ftu J/Bk fpwko j' frnk fe d"ok oZd<br />

eoe/ ;kB fJ;hdo' T[Zso frnk. T[j fJE/ fe;/ Bz{ BjhI ikDdk ;h go fJe Gbh<br />

n"os fteN'ohnk UeKg' T[; pkps nypkoK okjhI ikDdh ;h. T[j eth Bz{ nkgD/<br />

y{p;{os pzrb/ ftu b? rJh. xo d/ Biadhe dh Bdh bzxdh ;h i' pkbe'Bh ftu'I<br />

pj[s wBw'je bZrdh. fJE/ i' eftsktK fbyhnK T[BQK d/ ;zrqfj dk Bkw g[oth (;akw<br />

dk fJe okr) oZfynk. fJj feskp T[;B/ nkgDh fJ; fwjopkB w/iapkB Bz{ ;wofgs<br />

ehsh j?. vke okjhI feskp T[;Bz{ G/ih sK fbfynk, @@ukj[zdk sK fJjh ;h fe nkgD/<br />

jZEhI s[jkBz{ fJj feskp ;"Igdk go vke okjhI G/idk jK. s?Bz{ br/rk fe fJ; ftu<br />

sK e[M th BjhI. p; fJjh fe fizBk ;wK w?I s/o/ xo fojk, w/oh feskp T[; Bkb'I<br />

tXhe ;wK s/o/ e'b fpskJ/rh.## fJ; B/e phph Bz{ :kd eofdnK eth fbydk j?,<br />

@@j;dh j'Jh, y[;ah d/ c[ Zb b?e/ T[j w/o/ e'b nkJh. pdb/ ftu d/D tk;s/ d[y d/<br />

cb s'I fJbktk w/o/ e'b e[M BjhI ;h. w?I g[ZfSnk, @@e"D jko/rk i/ nkgK fJj d't/I<br />

39


uhiaK nkg; ftu pdb bJhJ/


eth fijVk ngD/ Bt/I Be'o rhsK Bkb ;kvk ;[nkrs efonk eodk ;h, feE/ j?<br />

T[j


o{; s'I iowBh d/ o;s/ gosd/ j'J/ T[j nwohek rJ/. EK EK T[BQK dk<br />

;BwkB j'fJnk s/ Gk;aDk dhnK bVhnK uZbhnK. ok;aNogsh j{to T[BQK Bz{ p';NB<br />

b?e/ nkg rJ/. nwohek th poskBhnK dhnK rsh-ftXhnK s/ y[;a BjhI ;h. fJE/<br />

T[j gqf;ZX fcbk;co ftb v{oK Bz{ fwb/. ftb v{oK B/ Gkos d/ fjZsK dk gZy<br />

g{ofdnK feskp fbyh, d e/; cko fJzvhnk fi; T[go nzro/ia ;oeko B/ gkpzdh bk<br />

fdZsh ;h. fJj feskp N?r'o Bz{ ;wofgs eofdnK v{oK B/ fejk, @@e/tb N?r'o eoe/<br />

jh nzro/iaK Bz{ Gkos ftu'I ub/ ikDk ukjhdk j?.##<br />

eth B/ @;akjijkB# BK dh bzwh eftsk fbyh fi; ftu T[j fJ;d/ fBowksk<br />

dh fJ; fJSk dk edodkB j? fe ;z;ko ftu ;dhnK g;zd nkT[D tkbh :kdrkoh<br />

;[zdosk SZvh ikt/. fco th eth ;'udk j? fe fpjsohB ;[zdo epo ftu p?m e/<br />

;'uh ikD Bkb'I pZu/ dk fBek gzx{Vk skiwjZb s'I tXhe w[ ZbtkB j? feT[Ife fJE/<br />

wB[ysk dh t/b nZr/ tX ojh j?.<br />

4 iBtoh 1932 Bz{ T[BQK dk iBw-fdB tZvh gZXo s/ ebeZs/ wBkT[D dk<br />

c?;bk j'fJnk go T[d'I jh rKXh ih dh frqcskoh dh ypo Sgh. eth B/ fJj<br />

;wko'j S'Nh gZXo dk eo fdsk. ni/ fJe jcask gfjbK T[j :'og s'I tkg; gos/<br />

;B. T[BQK B/ bzdB gqXkB wzsoh o?wi/ w?ev'Bkbv Bz{ bzwh sko G/ih fe GkoshnK<br />

T[go J/Bk tXhe dwB F[o{ j' frnk j? fe T[j ;EkJh o{g ftu poskBhnK d/<br />

fybkc j' ik<strong>Dr</strong>/. 26 iBtoh Bz{ fpnkB th ikoh ehsk i' ;oeko B/ ;? I;o eoe/<br />

S'Nk eoe/ Skfgnk. eth B/ fJ; ftu nkgDh p/fJZiash d/yh s/ @gq;aB# BK dh eftsk<br />

fbyh fi; ftu fbfynk fe j/ gowkswk sz{ nkgDk d{s G/i fdzdk j? i' s/ok ;[B/jk<br />

d;dk j?. nZi T[j ;[B/jk (i' :;{ w;hj okjhI nkfJnk) wiake pD frnk j?. sz{<br />

fJBQK b'eK Bz{ fywk fet/I eo/Irk j[D< s/ok o';aB o;sk nzXekowJh j' frnk j?, eh<br />

sz{ T[BQk Bz{ gq/w eo/Irk fiBQK B/ s/oh Xosh iafjohbh eo fdsh j?<<br />

T[wo tXD eoe/ ewia'oh j'D bZrh s/ eth B/ c?;bk ehsk fe j'o ftd/;ah<br />

d"ok BjhI eoBk, f;js nkfrnk BjhI fdzdh ;h. JhokB d/ pkd;akj oiak ;akj<br />

gfjbth dk ;Zdk gZso nk frnk. eth B/ vkfJoh ftu fbfynk, @@nkgD/ fwZso d/;<br />

42


d/ ;ot[Zu okigqw[ Zy dk ;Zdk fet/I w'V ;edk jK


fdZsh fi; c?;b/ fto[ZX fJj tos oZfynk frnk. ;G s'I gfjbK ys T[BQK B/ N?r'o<br />

Bz{ fbfynk, @@fgnko/ r[o{d/t, nZi wzrbtko j?. ;t/o d/ fszB tZi/ jB. d[gfjo Bz{<br />

w?I nrBh dotki/ ftu dkyb j'tKrk. fJ; :sB tk;s/ s[jkvh n;h; dh b'V j?.<br />

s[;hI w/o/ ;Zu/ fwso j' feT[Ife jo/r rZb w/o/ e'b s[;hI fB;azr fB;aegN j'e/ ehsh.<br />

i/ fdb'I w/o/ fJokd/ dk ;woEB eod/ j' sK w?Bz{ n;ahotkd fdT[. w?Bz{ fJ; Bkb<br />

;aesh fwb/rh.##<br />

ni/ ys vke ftu gkfJnk BjhI ;h fe T[BQK Bz{ eth dh sko fwbh, @@Gkos<br />

dh J/esk ns/ ;wkie fJei[Nsk Bz{ ekfJw oZyD fjs ngDk nBw'b ihtB e[opkB<br />

eoBk ;jh c?;bk j?. s[jkvh wjkB sgZf;nk dk ;BwkB eofdnK gq/wg{ote n;hI<br />

s[jkv/ o;s/ s/ uZbKr/.##<br />

eth dk e'wb fdb sko d/ e/ ;aKs BjhI j'fJnk. T[j 24 ;szpo Bz{ :otdk<br />

i/bQ g{B/ wjkswk Bkb w[bkeks eoB bJh otkBk j' rJ/. go ysok GKgfdnK<br />

;oeko B/ 26 ;szpo Bz{ nkgDk c?;bk tkg; b? fbnk sK rKXh ih B/ tos ysw<br />

eo fdZsk. fJ; tes eth rKXh ih e'b p?m/ ;B. rKXh B/ fbfynk, @@Jh;ato dk<br />

Bkw b?e/ tos F[o{ ehsk ;h. r[o{d/t d/ ;kjwD/ Jh;ato dk Bkw b?e/ fJ; Bz{ ysw<br />

eoB bZrk jK. fJ; w"e/ eth B/ rhs rkfJnk L<br />

ihtB iyB F[ekJ/ ikJ/<br />

eo[Dk Xkok: J/;'HHHHH<br />

(id'I ihtB ;[Ze ikJ/ sK gqG ih dfJnk dh Xkok ftu nkU.<br />

id'I ;koh fwmk; w[Ze ikJ/ sK gqG ih nzfwqs rhs dh pko;a eo'.)<br />

15 iBtoh 1934 Bz{ T[soh Gkos ftu fGnkBe G[ukb nkfJnk fi; Bkb<br />

p/nzs ikBh s/ wkfJe B[e;kB j'fJnk. mzY d/ fdBh b'e n;wkB j/m ;"D bZr/.<br />

wjkswk rKXh dk fpnkB nkfJnk, @@iks gks d/ nkXko s/ wB[Zy wB[Zy Bz{ Bcaos<br />

eodk j?. fJj G{ukb fJ;/ gkg dh oZp tb'I fdsh ;iak j?. w?Bz{ gZek ft;atk; j? fe<br />

S{s nS{s Bkb fJ; G{ukb dk nfdy ;pzX i[fVnk j'fJnk j?.##<br />

44


fJj gVQe/ N?r'o j?okB th j'J/, d[yh th. T[BQK fejk, @@w?Bz{ fJ; rZb dk<br />

;ys nc;'; j? fe rKXh ih G{ukb dk ekoB Jh;atoh ;iak d;d/ jB. fJ; s'I<br />

tXhe d[y fJ; rZb dk j? fJ; soQK dhnK r?o ftfrnkBe rZbK Bz{ Gkos tk;h ;Zu<br />

wzB b?Id/ jB.##<br />

eth dh fJj fNgDh gVQe/ johiB ftu fco rKXh B/ d[jokfJnk, @@w/o/ tk;s/<br />

fJ; G{ukb dk ekoB Jh;ato tb'I fdsh ;iak j?, fJj w/ok e'Jh nzX ft;atk; BjhI.<br />

Jh;ato dhnK BhshnK, fB:wK s/ ekoiftXh dk fe;/ Bz{ e'Jh gsk BjhI. w/ok fJj'<br />

ft;atk; j? fe fJj Jh;atoh gqe'g j?.##<br />

fJ; pko/ itkjo bkb Bfjo{ dh fNZgDh j?, @@id'I w?I G{ukb ghVs y/soK dk<br />

d"ok eo fojk ;K sK rKXh ih dk fpnkB gVQe/ w?I j?okB ofj frnk fe fJj<br />

Jh;ato tb'I fdsh ;iak j?. fJj pVk fBok;akiBe fynkb j?. w?I oftzdo BkE N?r'o<br />

d/ fpnkB Bkb g{oh soQK ;fjws jK.##<br />

rKXh ih jo/e xNBk$d[oxNBk ftu'I f;nk;h ;wheoD bZG b?Id/ ;B s/ fJBQK<br />

ftu'I wB ukfjnk bkG gqkgs eod/ ;B. fJj mhe j? fe ;G fBZih BjhI j[ zdk ;h,<br />

d/; d/ Gb/ bJh j[ zdk ;h. fjzd[;skBhnK dh wkBf;esk Bz{ rKXh s'I tXhe Bk N?r'o<br />

Bz{ gsk ;h Bk Bfjo{ Bz{. fJjh ekoB j? fe b'e N?r'o ns/ Bfjo{ s'I tXhe rKXh<br />

ih ftu ft;atk; eod/ ;B. e/tb eEBk eoe/ BjhI, rKXh dk ihtB th nkw rohp<br />

g/Iv{ tork ;kdk ;h id'I fe N?r'o ns/ Bfjo{ dk ofjD ;fjD e[bhB tor tkbk<br />

;h.<br />

;aKshfBe/sB N?r'o dk T[j ;[cBk ;h i' ;keko j'fJnk. ;keko sK j' frnk,<br />

go youk pj[sk, nkwdB fBr{Dh. fiBQK b'eK d/ pZfunK dk GftZy ;ztkoB tk;s/<br />

T[;B/ y[d dh ;koh gz{ih bk fdsh, T[; d/; d/ t;Bhe fJ; ft;at ftfdnkb/ dh<br />

wkfJe wdd eoB tk;s/ fsnko BjhI ;B. Gkos tk;hnK dk nzro/iaK t/b/ s'I b? e/<br />

j[D sZe fJj' o[MkD s[fonk nk fojk j? fe T[j iK Xow d/ Bkw s/ g?;/ d/ fdzd/<br />

;B iK fco okiBhshtkBk Bz{. ftfdnkfbnK dk fXnkB fe;/ Bz{ BjhI. w/oh gzikph<br />

:{Bhtof;Nh ftu w? I nfijk o[MkD d/fynk. b'e ;wMd/ jB fe :{Bhtof;Nh Bz{ i/<br />

45


dkB ftu XBok;ah fdsh rJh fJ; dk d[oT[g:'r j't/rk. G{sg{ot tkJh;-uK;bo<br />

;toB f;zx p'gkokfJ dh ;ay;hns ;tZS d/yfdnK, id'I T[j r[o{ ek;ah e?Ig; tk;s/<br />

ftd/;aK ftu g?;k wzrD rJ/ sK T[BQK Bz{ GotK j[ zrkok fwfbnk s/ eo'VK o[gJ/<br />

fJeZso eo e/ fbnKd/.<br />

N?r'o tes d/; r[bkw ;h, rohp ;h. fco th fijV/ XBh b'eK gk; g?;k<br />

j'D dh ;woZEk ;h T[j th fjueukT[Id/ feT[Ife T[BQK dh d';sh rKXh ih Bkb ;h.<br />

ifbQnKtkbk eKv 1919 dh ft;kyh Bz{ tkgfonk sK @;o# dk fyskp tkg; eo fdsk.<br />

XBtkB pzd/ ;oeko Bz{ Bokia BjhI eo ;ed/ j[ zd/.<br />

jZE ftu m{mk cV e/ wzrD s[o g?Dk th N?r'o d/ ;[Gkn ftu BjhI ;h. fJe<br />

ftT[Is xVh rJh. EK EK fgzvK ;afjoK ftu x[zw e/ N?r'o dh ouBk Bz{ wzu T[s/<br />

gq;s[s ehsk ikt/. Gkt/I fe T[wo dk nyhobk fjZ;k gj[ zu frnk ;h s/ chbv ftu<br />

ezw eoBk ;"yk BjhI ;h go T[; Bz{ d' rZbK B/ T[s;akfjs eoh oZfynk. fJe sK<br />

;aKshfBe/sB fiT[Idk ofjDk ukjhdk ;h, d{i/ fJ; gqdo;aB Bkb T[; dh ebk<br />

GkoshnK d/ wB ftu g[ZiDh ;h. T[BQK d/ fdbK ftu th T[soBh ;h i' gVQ/ fby/<br />

BjhI ;B, T[BQK d/ th i' pzrbk BjhI ikDd/ ;B. T[BQK B/ ;kfizad/, rtZJhJ/ ns/<br />

nfGB/sk fJeZm/ ehs/. y[d fBod/;ae j[zdk.<br />

;kb 1932 s'I 1936 sZe gzi ;kb Gkos d/ ty tZy EktK s/ fJj ezw ubdk<br />

fojk. T[;B/ JhokB dh :ksok th ehsh. id'I w?I ngq?b 2008 ftu JhokB d/ d"o/ s/<br />

frnk T[E/ N?r'o Bkb nkfJs[Zbk wkok;ah dh c'N' d/yh. wkok;ah B/ ft;at gqf;ZX<br />

bkfJpo/oh e[ zw ;afjo ftu ;Ekgs ehsh j? fi; dk ft;Eko Bkb fiaeo w?I nkgDh<br />

fe;/ j'o fbys ftu ehsk j?. nkgDhnK :ksoktK d"okB N?r'o dh ;kfjs ouBk th<br />

Bkb' Bkb ubdh ojh.<br />

T[;dhnK nyhobhnK ouBktK ftu j'o fwmk;, j'o tXhe ;aKsh dk gqt/;a j[ zdk<br />

j?. ;aKshfBe/sB d/ bkfrUI e'gkJh Bdh bzxdh j?. pugB s'I p[Y/g/ se T[j e'gkJh<br />

d/ nzr ;zr fojk. fBe/ j[ zfdnK wbkj s'I Bdh Bkb ;pzXs ejkDhnK ;[DfdnK<br />

46


;[DfdnK ns/ Bdh d/ nkb/ d[nkb/ x[zwd/ b'eK Bz{ d/yfdnK T[; d/ fdb nzdo<br />

;EkJh :kdK ekfJw j' rJhnK. fJe tzBrh d/y', @@T[;dhnK rZbK ftdtkBk torhnK<br />

BjhI, ;r'I nkw pzfdnK tKr f;ZXhnK ;kdhnK jB. w'Y/ T[go sho ewkB bNekJh<br />

id'I e'Jh ;fBnk;h pkbe fJ; d/ feBko/ feBko/ s[odk j? sK bfjoK G? Ghs BjhI<br />

j[ zdhnK. pbd ;fji/ ;fji/ rZvk fyud/ s[oh iKd/ jB. nkgD/ M[e/ j'J/ w'Y/ T[go<br />

x[fwnko posDk dh tfjzrh u[eh, N[Nd/ i[Vd/ ;kjK Bkb s[fonk ik fojk j?. fgzv<br />

dk gkbs{ e[Zsk T[;dh SK d/ Bkb Bkb s[fonk ik fojk j? e[M d{o sZe. nkgDk<br />

;wK T[;B/ fJ; soQK pzBQ fbnk j? fit/I fgzv d/ ;e{b d/ wk;No Bz{ fszB o[gJ/ wjhB/<br />

dh sBykj B/ pzBQ fbnk j?, nkgD/ jZE ftu p'dh g[okDh Ssoh cVh j"bh j"bh<br />

gVQkT[D ik fojk j?.## fJj ;soK @e'gkJh# eftsk ftu'I jB.<br />

eth bJh ;[or fes/ d{o n;wkB ftu BjhI, Xosh T[go j?. T[;dk eEB j?,<br />

@@w? I fgnko ehsk. gsk BjhI fezBk ns/ fe; soQK dk. w? I Xosh Bz{ fgnko ehsk. d/o<br />

se w/ohnK nZyK brksko Xosh Bz{ d/ydhnK ofjzdhnK jB. G[Zy ns/ so/j ftu th<br />

w?I fgnko dk nzfwqs Sfenk. fJ; d/ o/s/ ftu w?Bz{ nkgD/ ihtB dh ;Zuh ;koEesk<br />

fwbh. d[oeko/ j'fJnK p/fJias j'fJnK b'eK ftu w?Bz{ nkgDh w[esh fwbh j?.##<br />

@g[B;au# Bkw dh fJe eftsk ftu eth B/ fJe xNBk fuso fdsh j?.<br />

nwhBk w[;bwkB bbkoh dh Xh j?. ftdtkB pqkjwD Fzeo bkb Bz{ nkgD/ gzvskT{gD<br />

T[go Gkoh cyo ;h. T[;B/ fe;/ j'o ftdtkB Bkb NZeo b?D tk;s/ ikDk ;h. T[BQK<br />

fdBK ftu fJj' fijhnK p"fXe e[;ashnK nkw j'fJnk eodhnK ;B. T[;B/ d/fynk fe<br />

d;sko w?bh j' rJh j?. bbkoh B{z X'D ns/ ozrD tk;s/ d/ fdsh. bbkoh B/<br />

nkgDh Xh nwhBk Bz{ fejk - ikj, Bdh T[go ike/ gZr X' fbnk. id'I e[Vh gZr X'<br />

e/ ;[eD/ gkD bZrh sK T[;B/ d;sko d/ fJe e'B/ ftu eftsk dh gzesh Xkr/ Bkb<br />

fbyh j'Jh d/yh. fbfynk ;h L<br />

s'wko Fqhgd w'o bbkN/ fpoki/..<br />

(s[jkv/ gftso uoB w/o/ f;o T[go F[F'fGs jB.)<br />

47


nwhBk nkgDh M'IgVh ftu rJh. ;{Jh ftu Xkrk go'fJnk s/ fJj gzesh fby e/<br />

eftsk dk pzd g{ok eo fdsk L<br />

go;a gkJhB/ skJh jod:/o wkM/..<br />

(fJ; tk;s/ fdb T[BQK dh Ekj gk jh BjhI ;fenk.)<br />

gzfvs B/ d{ih ;so gVQ e/ fejk - e[VhJ/, j[D w?I okidopko ftu pfj; eoB eh<br />

ikDk< sz{ w/o/ x[wzv Bz{ fdb d/ frnkB ftu pdb fdsk i' j[D se f;o ftu ;h.<br />

j[D w/ok o;sk e'Jh j'o j?.<br />

fJe ;akw eth ngD/ ewo/ ftu fJeZbk p?mk ;h. T[;Bz{ fJe e[Vh :kd nkJh<br />

fi; Bkb T[j pugB ftu y/fvnk eodk ;h. T[; Bz{ eftsk ftu T[skofdnK fbydk<br />

j? - nukBe fit/I e'Jh ;o;okjN w/o/ B/V/ nk rJh. w?I T[;d/ ;kjK dh wfje<br />

gSkD frnk, T[;d/ nkT[D dk nfj;k; j'fJnk. w?I g[ZfSnk - d{ih d[BhnK ftu'I sz{<br />

tkg; gos nkJh j?I e[VhJ/< e[Vh p'bh - fe; e'b nktK tkg;< eth B/ g[fSnk eh<br />

w?I fJE/ BjhI< eh s?Bz{ w? I fdykJh BjhI fdzdk< fco nktkia nkJh - Xosh T[go fijVk<br />

w/ok ;h, T[j w/o/ pugB dk ;kEh ;h fJe fBek fijk. fJ; ewo/ ftu T[j sK<br />

fes/ BjhI. w?I g[ZfSnk - eh T[j fes/ BjhI< fJe jbeh nktkia fco ;[Dh - T[j T[E/<br />

j? fiE/ w? I jK. j'o fes/ BjhI fdZf;nk.<br />

eth gfotko d/ ;ko/ ih fJe fJe eoe/ ftSV rJ/. fJe Xh puh ;h e/tb,<br />

fJ; Xh dk fJeb"sk g[Zso iowBh ftu w"s Bkb x[b fojk ;h. wK f;ojkD/ p?mh<br />

;h. g[Zso dh w"s j'Jh, nrb/ fdB T[;dh wK th ub t;h. fJj ;kok e[M oth<br />

bJh ;fjB eoBk w[;eb pD fojk ;h. T[; B/ nkgDh fojkfJ;a pdbDh F[o{ eo<br />

fdsh. nZi fJE/, eZbQ T[E/, fi; EK nZi ;[Zsk, eZb T[E/ BjhI oj/rk. nkyao c?;bk<br />

ehsk fe fwZNh dk eZuk ewok T[;ko e/ T[; ftu ofjDk j?. id'I fwNh Bkb fwNh<br />

j'D dk w"ek nk jh fojk j? B/V/, c/o/ gfjb'I feT[I Bk fwZNh d/ ftueko fxo<br />

ikJhJ/. p;, p/u?Bh s'I w[es j'D d/ o;s/ ;B ;ko/.<br />

ebeZs/ s'I rhs BkNeK dh :ksok T[so tb tXdh tXdh fdbh sZe g[Zih.<br />

T[BQh fdBh rKXh ih fdbh ftu ;B. T[BQK Bz{ d[y j'fJnk fe J/Bh tZvh T[wo/ N?r'o<br />

48


Bz{ ;aKshfBe/sB tk;s/ XB fJeZmk eoB dk e;aN MZbDk g? fojk j?. T[BQK B/ ;Zm<br />

jiako dk u?e d/ e/ fejk - @@j[D nkokw eoB dh T[wo j? r[od/t. tkg; ikT[.##<br />

go T[BQK Bz{ feskpK ftu'I fBeb e/ wzu T[go s[odk fcodk nkoN d/yDk uzrk<br />

bZrD bZr fgnk ;h. ;aKs fus fJe gk;/ p?m/ d/yd/ ofjzd/, Bk do;ae tKr, Bk<br />

nkb'ue tKr, fJT[I brdk j[ zdk fit/I fJe gk;/ ouBk, ;kfynks j?, d{i/ gk;/ ouBk<br />

dk d;sys p?mk j?.<br />

;kb 1937, ;odh B/V/ B/V/ ;oedh nk ojh ;h. d; ;szpo dh ;akw, e[o;h<br />

s/ p?m/ p?m/ p/j';a j' rJ/. T[d'I N?bhc'Bk dh ;[ftXk BjhI ;h. ebes/ vkeNoK sZe<br />

ypo eofdnK eofdnK d/o j' rJh. e'Jh fpwkoh BjhI ;h, mhe fbyd/ gVQd/ ;B.<br />

eh j' frnk nukBe< ;'bK gfjo p/j';ah d"okB w"s ns/ ihtB ftueko bNed/ oj/.<br />

c/o ;fji/ ;fji/ j';a nkJh. fJ; xNBk fgS'I nmkoK eftsktK dh wkbk SgtkJh<br />

fi;dk Bkw @gqKfse# oZfynk. fJBQK eftsktK ftu t?okr iK d[y BjhI j?. eth fit/I<br />

jo/e nB[Gt s'I ;[szso j' frnk j't/, fbfynk, @@wzu T[go godk T[fmnk, wzu T[go<br />

e[M BjhI ;h. godk frfonk, c/o th e[M BjhI ;h, Bk f;azrko, Bk f;a zrko eoB<br />

tkb/.<br />

eth Bz{ edh edkJhI p/u?B eoB tkb/ ;[cB/ nkT[Id/. fbfynk - @@fJe tko w? I<br />

d/fynk, ebeZsk bVyVKd/ edwk Bkb fe;/ gk;/ ikD tk;s/ s[o fgnk. jiakoK<br />

o";aBhnK fJe d{ih Bz{ nZr/ XedhnK ik ojhnK ;B. fJNK dhnK ft;akb fJwkosK<br />

r?IfvnK tKr s[o gJhnK, fyVehnK s/ dotki/ cVcVkD bZr/. rbhnK ;okbK tKr<br />

s[o gJhnK fiBQK ftueko pZ;K, ekoK, NokwK fvrD bZrhnK. piko dhnK d[ekBk B;a/<br />

ftu NZbh ;aokph tKr ;a'o eodhnK, bVdhnK d/yhnK. j?oh;B ;Ve Bz{ ngD/ wro<br />

wro Xoz{jdk j'fJnk jktVk g[b tv/ fpS{ tKr fdZf;nk. gkrb j'fJnk ;kvk ;e{b<br />

;G s'I nr/ GZiD bZrk, rfDs s/ ftnkeoD dhnK feskpK T[; s'I th nZr/ fBeb<br />

rJhnK. eo'VK b'e uhe/ - fJ; gkrbgB Bz{ o'e'. T[J/ ebeZs/, sz{ d; sK d/j<br />

feXo uZfbn?I< ocasko d/ B;a/ ftu u{o ebes/ d/ ezBk sZe ntkiK g[ZihnK Jh BK.<br />

T[; dh BZuD dh fJSk ekoB yzG/ ns/ ezXK p/u?B j' rJhnK. w?I ;'uD bZrk,<br />

49


ebeZs/ B/ i/ fdbh nkro/ iK bkj"o ikDk j? c/o fJ; Bz{ gZr pzBQDh s/ i[ Zs/ gfjBD/<br />

ukjhd/ B/. i/ fJ; dk c?;bk fJzrb?Iv ikD dk j? c/o N'g, ;{N s/ p{N gfjB bt/.<br />

c/o fJe Xwkek j'fJnk. w/oh nZy y[ ZbQ rJh. ebesk jw/;a tKr ebeZs/ ftu ;h.##<br />

gzi ngq?b 1940 Bz{ ;hHn?cHn? IfvqT{ia dk ebeZs/ ftu d/jKs j' frnk. eth d/<br />

fdb T[go fJe j'o ;ZN. ;aoXKibh fdzfdnK fejk - fe;/ j'o pzd/ ftu fJ; soQK<br />

dh ;ao/;aN Jh;kJhns w? I BjhI d/yh. n?IfvqT{ia fejk eodk ;h - wjkswk, nzro/iaK Bz{<br />

rkbK d/D dh s[jkBz{ e'Jh b'V BjhI. s[jkvh EK fJj ezw w? I eodk ojKrk.<br />

N?r'o B/ nzro/iah ftu ;G s'I tXhe yas n? IfvqT{i Bz{ fby/ jB. n? IfvqT{i B/<br />

y[d fJBQK dk ;zrqfj nkgD/ fiT[Id/ ih Sgtk fdsk ;h fi;dk NkJhNb j? - b?Noia<br />

N{ J/ co?Iv. fJT[I gqshs j[ zdk j? fit/I N?r'o Bz{ fJe nfijk fwZso fwb frnk ;h<br />

fi; nr/ T[j fdb d/ ;ko/ ojZ; gqrN eo ;edk ;h. n?IfvqT{i dk fdb nBzs<br />

fwjopkBhnK Bkb bpo/ia ;h fi; ekoB Gkos ftu T[;dk Bkw dhBpzX{ g? frnk<br />

;h. n?IfvqT{i dh w"s fgS'I eth ih ne;o efjD br gJ/ ;B - w? I j[D xkN dhnK<br />

g"VhnK T[go p?mk jK, wbkj Bz{ T[vhe fojK fe nrb/ gko w?Bz{ th b? uZb j[D.<br />

nke;c'ov :{Bhtof;Nh B/ 7 nr;s 1940 Bz{ eth Bz{ nkBo/oh vhH fbNH dh<br />

fvroh d/D dk c?;bk ehsk. Gkos dh ;[gohw e'oN d/ T[; tes d/ iZi ;o w"fo;<br />

rt/no, vkH okXk feq;aBB ns/ ebeZsk jkJh e'oN d/ iZi B/ nke;c'ov dh<br />

gqshfBXsk ehsh. fJj ;BwkB ;aKshfBe/sB ftu gqdkB ehsk frnk. fJ; ;zdoG ftu<br />

o'iaB;NhB dh fJj fNgDh fdbu;g j?, @@cke; ;N/Bt/ia dk ftuko ;h fe<br />

nke;c'ov iK e?Ipfoi, d'tK ftu'I e'Jh :{Bhtof;Nh N?r'o Bz{ ;BwkfBs eo/. id'I<br />

T[;B/ fJ; pkps bkov eoiaB dh ;bkj bJh sK tkfJ;okfJ eoiaB B/ fejk -<br />

Gkos ftu N?r'o Bkb'I tZv/ pzd/ w"i{d jB. w?I j?okB ofj frnk fe T[; s'I tZvk j'o<br />

e'D j' ;edk j?. n?r'o dh ;kfjs f;oiDk s'I fJzrb?Iv fJT[I w[eo ikJ/rk, fJj<br />

ikDe/ d[y j'fJnk. j[D w?I ;wM frnk fe fJzrb?Iv B/ nkgD/ nkg Bz{ gokfJnk<br />

w[be ;wM fbnk j?.##<br />

50


26 ;szpo Bz{ T[j fpwko j' rJ/. fJ; tes T[j efbzgKr gjkVh T[go<br />

nkokw eo oj/ ;B. id'I sZe ebeZs/ s'I vkeNo BjhI nkT[Id/, T[d'I se dkoihfbzr<br />

d/ f;ftb ;oiB e'b p/Bsh ehsh fe T[j wjKeth dh iKu eoe/ dtkJh d/t/. T[j<br />

pVh p/o[yh Bkb g/;a nkfJnk. s[o sK fgnk, go nke/ g[fSnk - fJ; Bz{ nzro/iah<br />

nkT[Idh j? wkVh w'Nh< fJj ;kok e[M do;k fojk ;h fe nzro/ia GkoshnK Bkb'I<br />

y[dpy[d fezB/ d{o j' u[Ze/ jB. iKu eoe/ fejk fe fevBh yokp j?. tvk nkgq/;aB<br />

eoBk gt/rk. eth d/ ;/teK B/ nkgq/;aB BjhI eoB fdsk. fJzB/ Bz{ ebeZfsUI vkeNoK<br />

dh Nhw g[Zi rJh.<br />

wjkswk rKXh tb'I T[BQK dk ;eZso wjKd/t fpwko g[o;ah bJh nkfJnk s/<br />

df;nk fe rKXh ih d[y ftu rq;s jB s/ s[jkvh f;js tk;s/ gqkoEBk eod/ jB.<br />

eth Bz{ T[uk ;[DB bZrk ;h s/ iapkB v'b ojh ;h. bkuko T[j d/;kJh tb d/yd/<br />

oj/, rZb Bk j'Jh, nZyK ftu'I jzM{ Nge gJ/. T[BQK dh Bz{j i' fJ; t/b/ T[E/ ;/tk<br />

ftu jkiao ;h fbydh j?, @@ihtB ftu w?I gfjbh tkoh eth dhnK nZyK ftu nEo{<br />

d/y/. T[BQK dk nkgD/ fdb T[go J/vk ipod;s ekp{ ;h fe tZvhnK tZvhnK ;ZNK<br />

MZbD tes jzM{ BjhI v/frnk. nZi T[BQK Bz{ d/ye/ fJT[I bZrk fe pzBQ N[ZN u[Zek j? s/<br />

dfonk wBwoiah bkb fiXo ukj/rk ikJ/rk.##<br />

Btzpo d/ F[o{ ftu T[j fco s'I szdo[;s j' rJ/ s/ fBehnK fBehnK xNBktK<br />

Bz{ T[;/ soQK d/yD bZr/ fit/I jw/;a s'I d/yd/ nkJ/ ;B. frnkoK Btzpo Bz{ @@u{edh<br />

fuVh## eftsk fbyh. fJj fuVh fyVeh Bkb orVe/ uz[i ;kc eodh, fJXo T[Xo<br />

s/iah Bkb c[dedh, nkgDh frZbh g{S fjbk fjbk ufjujkT[Idh s/ eth Bz{ g[fSnk<br />

eodh - w/o/ tk;s/ eh ypo j? s[jkv/ e'b <<br />

oks dk e;aN dkfJe iroksk<br />

bzwk j' iKdk j?<br />

w?I s/oh gfjbh ufjujkN T[vhedk ofjzBk<br />

51


sz{ w/o/ bJh F[G ;zd/;a ns/<br />

fdB dk ukBD b?e/ nkJ/Irh fgnkohJ/ fuVhJ/<br />

U w/ohJ/ u{edhJ/ fuVhJ/.<br />

fp;so/ T[go b/N/ eth Bz{ T[BQK dh ;/tk ftu bZrhnK e[VhnK id'I nkydhnK, @@;aKs<br />

b/N/ oj', fiankdk rZbK BjhI, E'Vk e[ ykDk j'o ykDk gt/rk,@@ sK jZ; g?Id/. fijVhnK<br />

e[VhnK nZi jdkfJsK ikoh eo ojhnK jB ni/ eZbQ sK w/o/ xo d/ e'B/ ftu<br />

r[ ZvhnK gN'fbnK Bkb y/fvnk eodhnK ;B.<br />

nkgD/ e'b pZfunK tk;s/ fwZmhnK r'bhnK dh ;ah;ah iK ukeb/N iao{o oyd/.<br />

e'Jh pZuk pr?o rZbK ehfsnK, pr?o e[M ykfJnK ubk ikJ/, eth Bz{ g;zd BjhI ;h.<br />

fJZe fdB ntkok e[Zsk eth dh e[o;h j/m nk p?mk. i'o bk fbnk, pkjo fBebD<br />

s'I fJBekoh j' frnk. xo dk w?Ipo pD frnk. eth d/ B/V/ nk e/ yb' iKdk, id'I<br />

f;o gb'; fdzd/, c/o e[o;h j/mK u[g eoe/ p?m iKdk. fJ; w;skB/ e[s/ T[go eftsk<br />

fby fdsh @ykbh e[o;h#.<br />

ewia'oh d"okB T[BQK Bz{ rb?e;' dh y[oke fdsh iKdh i' S'N/ pfunK bJh j[zdh<br />

j?. y[oke J/Bh d/Dh j[ zdh ;h fizBh d' wjhfBnK d/ pZu/ Bz{. dtkJh ykD pkd g[Sd/<br />

- j[D w? I fezB/ wjhfBnK dk j' frnK< nkJ/ rJ/ Bz{ ne;o g[Sd/ - eh s[jkv/ xo<br />

d/ ftjV/ ftu wj{J/ dk doyas j?< i/ BjhI sK p{Nk bk b?. id'I tZvk j'fJnk, d/yhI,<br />

;[v"b ;zEkb n"osK fJ; d/ c[b u[D e/ e/jh riap dh ;aokp fsnko eoBrhnK.<br />

w/oh p/oh d/ izp{ p/o yk e/ d/y/< wzrtkT[IBk. d/fyU fezB/ o;hb/. fbfynk L<br />

w?I ikD frnK ;Zu pkps.<br />

;Zu em'o j?.<br />

fJ; em'osk Bz{ eodk jK fgnko<br />

feT[Ife fJj X'yk BjhI fdzdh.<br />

52


T[;dhnK eftsktK rfjohnK sK j[ zdhnK rJhnK go ifNb BjhI. t/d tkeK fijh<br />

;kdrh d/y' L<br />

gfjb/ fdB d/ ;{oi B/ g[fSnk -<br />

BthI f;q;aNh dh p[Zeb ftu e"D j? sz{<<br />

e'Jh T[Zso BjhI fwfbnk.<br />

:[r phs/, nyhob/ fdB d/ nkyoh ;{oi B/ ;akwh g[ZfSnkL<br />

e"D j?I sz{<<br />

e'Jh T[Zso BjhI.<br />

;Zs nr;s 1941 Bz{ d[gfjo T[;/ xo ftu eth B/ gqkD fsnkr/ fiE/ T[;dk nZ;h<br />

;kb gfjbK iBw j'fJnk ;h. ;"D wjhB/ dh g{oBwk;h dk fdB ;h. ni/ e[M fdB<br />

gfjbK fJj rhs oue/ fejk ;h - fJ; Bz{ w/o/ ub/ ikD fgS' I rkfJU L<br />

;kjwD/ ;aKs fuZs ;w[zdo fpokiwkB j?.<br />

j/ wbkj, fe;ash s'o<br />

sz{ jh sK j? w/ok fJe' fJe ;zrh.<br />

%%%<br />

53


---------------------<br />

Gh;aw ;kjBh dk eEB j? - @@fJe fdB ;t/o ;ko w?I nkgD/ nB[tkde ;kEhnK ;D/<br />

nkgDh fojkfJ;a tkb/ j'Nb tb ik fojk ;K. n;hI eht;eh w/No' ;N/;aB go T[so/<br />

;K. ;kjwftT[I tv/oh T[wo dh o{;h n"os nkT[Idh d/yh. ;kv/ B/V/ nke/ o[eh s/<br />

g[ZfSnk - eh s[;hI Gkosh j'< i' ;kEh o{;h ikDdk ;h B/ fejk - ih n;hI Gkosh<br />

jK. o{;h n"os B/ ;fji/ M[e e/ iawhB S[jh s/ fejk - s[;hI N?r'o d/ d/; d/ j'.<br />

s[jkvk ;tkrs j?. w[;ejKdh j'Jh n;h;K fdzdh fdzdh T[j ubh rJh.## (Gh;aw<br />

;kjBh, nki e/ nshs (fjzdh), okiewb, BthI fdbh 2003, gzBk 187).<br />

N?r'o ouBktbh<br />

N?r'o ouBktbh ftu'I ;G s'I gfjbK gkmeK tk;s/ d/ oj/ jK @pkbe# ftu'I<br />

e[M fjZ;/. fJj ouBk T[wo d/ nyho ftu nkJh fi;dk pzrbk ftu Bkw oZfynk<br />

fFF{ s/ nzro/iah ftu The Crescent Moon fBe/ fBe/ fJj pkbrhs e/tb pZfunK<br />

ftu BjhI, jo T[wo d/ b'eK ftu fgnko/ j'J/.<br />

xo<br />

id'I ezi{; pkDhJ/ tKr ;{oi nkgDk ;'Bk S[gkT[D ftu o[fMnk j'fJnk ;h,<br />

;akwh w? I y/s ftu'I dh bzfxnk.<br />

ukBD j"bh j"bh jB/o/ dh p[Zeb ftu vz{xk T[sodk frnk s/ eZNh c;b<br />

j/mbh ftXtk Xosh ykw';a gJh ojh.<br />

nukBe fJe y[;a pZu/ dh febekoh n;wkB tZb iKdh rz{ih. nBzs jB/o<br />

ftu, T[dk; ;akw tes fJj o";aBh dh beho ;h fJZe.<br />

;kro ezY/<br />

54


nBzs ;z;koK d/ pZu/ ;w[zdo feBko/ fwbd/ jB. T[Zgo ;aKs fBowb nkek;a,<br />

j/mK p/u?B skesto rZidk j'fJnk ;kro. nBzs ;z;koK d/ pZu/ ;kro feBko/ fwbe/<br />

BZud/ jB, febekohnK wkod/ jB.<br />

o/s d/ xo T[;ko e/ T[j f;ZghnK Bkb y/vd/ jB. fpyo/ gZs/ i'V i'V T[j<br />

fe;ashnK pDke/ ;w[zdo ftu SZv fdzd/ jB. ;kro ezY/ y/vD tk;s/ pZfunK dhnK<br />

nkgDhnK y/vK jB.<br />

T[BQK Bz{ s?oBk BjhI nkT[Idk. ikb ;[ZND/ BjhI nkT[Id/. w'shnK dh sbk;a ftu<br />

r'sky'o j/mK vz{xkD ftu v[peh bkT[Id/ jB. ;"dkro ijkia m/b fdzd/ jB go pZu/<br />

ezeo fJeZm/ eod/ ofjzd/ jB s/ fJeZm/ ehs/ ezeoK Bz{ fco o/s ftu trkj wkod/<br />

jB. T[BQK Bz{ yiakfBnK dh sbk;a BjhI. T[BQK Bz{ ikb ;[ZNDk BjhI nkT[Idk.<br />

jZ;dk jZ;dk ;kro T[uk T[mdk j?. T[;dk jk;k feBkfonK Bz{ Sz[jdk j?. wK<br />

fit/I pZu/ d/ gzx{V/ bkr/ b'ohnK rkT[Idh j?, y{Bh bfjoK pZfunK Bz{ p/wkfJB/ rhs<br />

;[DkT[IdhnK jB.<br />

nBzs ;z;koK d/ pZu/ ;kro ezY/ fwbd/ jB. s{ckB p/brkw j?, ijkia v[Zp<br />

oj/ jB. w"s M{wdh fco ojh j? s/ pZu/ y/vd/ jB. nBzs ;z;ko ;kroK feBko/<br />

pZfunK dh pj[s tvh wifb; i[Vh j?.<br />

pZu/ dk okj<br />

i/ ukj/ sK nZy d/ gbeko/ ftu pZuk T[ve/ n;wkB sZe g[Zi ;edk j?. e'Jh<br />

rZb j? fi; eoe/ T[j ;kE' d{o BjhI iKdk.<br />

wK dh Sksh T[go f;o oZye/ ;"Dk T[;Bz{ uzrk brdk j?, wK nZyK s'I go/<br />

j'J/, fJBQk th podk;as BjhI eodk.<br />

pZu/ Bz{ ;G ;[jD/ s/ f;nkD/ ;apdK dk gsk j? go E'V/ e[ jB fJ; Xosh<br />

T[go fijV/ T[;d/ p'bK d/ noE ikDd/ jB. e'Jh rZb j? fi; eoe/ T[j xZN<br />

p'bdk j?.<br />

55


j?.<br />

nkfJnk.<br />

wK d/ p'b T[j wK d/ p[ZbQK s'I f;ZyDk ukj[zdk j?. fJ;/ eoe/ T[j fJzBk wk;{w<br />

pZu/ e'b ;'B/ ns/ w'shnK d/ p'jb jB go Xosh T[go T[j wzrs/ tKr<br />

e'Jh rZb sK j? fi; eoe/ T[;B/ G/; pdfbnk. fBek, BzrXVzr fJj i'rh<br />

fpbe[b bkuko j'D dk fdyktk eodk j? sK fe wK d/ fgnko dh d"bs jk;b eo<br />

;e/.<br />

uzdowk d/ d/; ftu pZuk jo/e pzXB s'I w[es ;h go e'Jh rZb j? fi;<br />

;dek T[;B/ nkiakdh SZv fdZsh.<br />

T[; Bz{ gsk j? wK d/ fdb ftu T[; tk;s/ nBzs y[;ahnK jB, nkiakdh Bkb'I<br />

sK uzrk j? wK GZie/ T[; Bz{ cV bt/ s/ nkgDhnK pkjtK ftu x[ZN bt/.<br />

pZu/ Bz{ gsk BjhI o'D X'D eh j[ zdk j?. T[j nBzs y/fVnK dh tkdh ftu<br />

t;dk j?. e'Jh rZb j? fco th fi; eoe/ T[j jzM{ v/rdk j?.<br />

T[;d/ fgnko/ j'mK dh w[;ekD tZb wK fyZuh s[oh nkT[Idh j?. sK th fpBk<br />

fe;/ rZb d/ id'I T[j o'Idk j? sK T[j ukj[zdk j? fe wK dk fgnko ns/ jwdodh<br />

dk skDk g/Nk T[; d[nkb/ tfbnk oj/.<br />

foj?I<<br />

s/ oZy fdnK<<br />

U wzrs/, wK dh rodD d[nkb/ pkjtK uw/Vh, d'jK jZEK Bkb sz{ eh wzr<br />

U bkbuh fdb, n;wkB ftu'I ;z;ko Bkw dk cb s'V e/ w? I s/oh fBeh jE/bh<br />

BhId u[okD tkbk<br />

w/o/ pZu/ dhnK nZyK ftu'I BhId fe;B/ u[okJh< w?Bz{ gsk sK bZr/. Yke s/ xVk<br />

oZyh wK y{j s'I gkDh GoB uZbh.<br />

d[gfjo dk ;wK. pZfunK dhnK y/vK yasw. pZseK ;aKs.<br />

uotkjk p'jV d/ o[Zy j/m ;[Zsk fgnk.<br />

56


fJB/ Bz{ BhIdo-u'o nkfJnk s/ pZu/ dh BhId u[ok e/ d"V frnk.<br />

wK nkJh sK d/fynk, pZuk ftjV/ ftu foVQ fojk ;h.<br />

fe; B/ w/o/ bkb dh BhId u[okJh< w?Bz{ dZ;' sK ;jh. w? I ;zrb<br />

Bkb pzBQ fdnKrh.<br />

vz{xh jB/oh r[ck d/yhJ/ fiE' I dh fBeh Bdh bzxh.<br />

pkrK ftu uZbhJ/ fiE/ ep{so r[Norz{ r[Norz{ eod/ jB.<br />

fiE/ gohnK dhnK MKioK dh nktkia yDedh j?.<br />

okshI w? I pK;K dk izrb SkDkrh fiE/ gNphiD/ T[vd/ fcod/ B/<br />

jo/e Bz{ g[ZSKrh, d;' feE/ ofjzdk j? BhIdoK dk u'o.<br />

w?Bz{ gsk sK bZr/ w/o/ bkb dh BhId e"D b? frnk<<br />

i/ fJe tkoh cfVnk ikt/ c/o dZ;K fe w? I e"D jz z[Bh nK.<br />

w?I T[;d/ xo Skgk wko e/ d/yK T[;B/ fezBh e[ BhId iwQK<br />

eo bJh j?.<br />

EZpk Go e/ ;koh BhId w?I y'j fbnktK T[; s'I.<br />

w?I T[;d/ d't/I yzG x[N e/ pzBQ fdnK s/ dfonk feBko/<br />

SZv e/ g[ZSK - j[D fe;dh BhId u[okJ/Irk sz{ <<br />

nkozG<br />

w?I feE' I nkfJnK < wK sz{ w?Bz{ feE'I u[Zfenk ;h<<br />

jZ;dh, Sksh Bkb x[ZN e/ T[j nkydh -<br />

fJSktK tKr sz{ fdb ftu dZfpnk fgnk ;? I w/o/ bkb.<br />

id'I w? I pkbVh ;K, sz{ w/ohnK r[ ZvhnK gN'fbnK ftu j[zdk ;h.<br />

id'I rko/ dk d/tsk pDkT[Idh, T[d'I pko pko w?I s/o/ Be;a jh<br />

pDkfJnk eodh.<br />

id'I xo ftu d/ts/ dh g{ik j[zdh T[d'I w? I s?Bz{ g{fink eodh<br />

don;b.<br />

57


w/o/ fgnkoK, w/ohnK nk;K s/ s/oh BkBh dhnK nk;K ftu sz{<br />

jh sK j[ zdk ;h.<br />

fijVh nwo o{j ;kv/ xoK s/ oki eodh j?, :[ZrK sZe<br />

gkbdh ojh s?Bz{.<br />

uVQdh T[wo/ id'I w/o/ fdb dhnK gzyVhnK y[ZbQD bZrhnK,<br />

y[;ap{ pDe/ sz{ fJ; d[nkb/ uZeo eNdk j[zdk ;? I.<br />

w?I i[nkB j'Jh, s/oh Biakes w/o/ nzrK ftu fJT[I wubh fit/I<br />

gj[ c[Nkb/ s'I gfjbK g{op ftu ;{oi wubdk j?.<br />

sz{ s/ ;{oi d't/I i"V/ Gok j'I w/o/ bkb, s[;hI fJeZm/ izw/.<br />

s/ok wz{j d/ye/ w? I ft;wkfds j' ikBhnK, sz{ fijVk ;ko/ ijkB<br />

dk yiakBk ;h, w/ok fet/I j' frnk sz{ fJeZbh dk<<br />

fes/ r[nku Bk ikJ/I, skjhI Sksh Bkb x[ZNh oydh nK.<br />

fe; soQK dk ikd{ ;h fJj fi;B/ d[BhnK d/ yiakB/ Bz{ oZ;/<br />

ftu tb e/ w/ohnK Bkiae pkjK ftu fbnk oZfynk<<br />

w/oh fJSk j? w? I T[BQK okjK s/ s[oK fijV/ w/o/ bkb d/ fdb<br />

ftu'I fBebd/ B/.<br />

fJfsjk; ftu fijV/ oki/ edh BjhI j'J/,<br />

T[BQK dhnK okiXkBhnK ftu'I okid{s d"V/ nk oj/ jB ik oj/<br />

jB, s/o/ ;[B/j/ fbikD fbnkD tk;s/ bkb.<br />

dbhbK nkgD/ sohe/ fiE/ nkgD/ ozrK d/ gszr T[vkT[IdhnK<br />

jB, fiE/ fgzio/ ftu pzd dbhbK Bz{ ;Zu nkiakd eo fdzd?,<br />

sz{ T[E'I nkfJn? I w/o/ bkb.<br />

pdBkwh<br />

s/ohnK nZyK ftu jzM{ feT{I w/o/ bkb<<br />

fpBk rZb s'I s?Bz{ fe; B/ fMVfenk<<br />

58


s/ok wz{j s/ jZE f;nkjh Bkb fbpV rJ/ sK T[BQK s?Bz{<br />

rzdk fejk<<br />

uzd B/ ngDk ;kok wz{j f;nkjh Bkb Go oZfyn?,<br />

fco T[j uzrk Bh brdk<<br />

fpBk rZb s'I fMVed/ B/ w/o/ bkb Bz{ p/te{c.<br />

y/vfdnK i/ ewhia gVtk nkfJn? I, c/o eh j'fJnk<<br />

c/o T[j gsMV dh o[Zs Bz{ eh efj<strong>Dr</strong>/ fijVh uhEfVnK<br />

ftu'I dh jZ;dh j?<<br />

s?Bz{ eh eh efjzd/ B/ b'e, fXnkB Bk d/j T[BQK tZb.<br />

;G Bz{ gs? s?Bz{ fwmhnK uhiK g;zd B/, eh fJ; bJh s?Bz{<br />

bkbuh efjzd/ B/ T[j<<br />

fco ;kBz{ eh efj<strong>Dr</strong>/ T[j< n;hI fejVk nkgD/ fwZm/ bkb Bz{<br />

fgnko eoB' jNd/ nK<<br />

iZi<br />

s[;hI w/o/ bkb pkps i' woih ej', w? I ikDdh nK T[jBz{.<br />

T[j uzr?, J/; bJh E'VQk eodhnK w? I fgnko,<br />

fJ; eoe/ eodhnK T[j w/ok pZuk j?.<br />

s[;hI T[jd/ r[D n"rD s'bd/ j', w?I T[jdk fgnko.<br />

id'I T[;d/ jzM{ trd/ B/, w/ok fdb Bkb' Bkb trd?.<br />

T[; T[s/ d';a T[j bkJ/, ;iak T[j dJ/ fijVk T[jBz{<br />

fgnko eod?.<br />

s[;hI iZi fet/I pD/ T[;d/<<br />

y/vK<br />

o/s/ ftu p?mk, N[ZNhnK NkjDhnK Bkb y/vdk<br />

59


fJ; gqGks sz{ fezBk y[;a j? I.<br />

w?I nkgD/ b/y/ i'fynK ftu T[bMh j'Jh jK.<br />

edh edh sz{ w/o/ tb d/yd? I sK w?I ikD ikBh nK<br />

fe w/o/ b/y/ s?Bz{ fezB/ c}{b brd/ B/.<br />

NkjDhnK s/ mheohnK Bkb y/vDk w?I G[b rJh jK w/o/ bkb.<br />

w?Bz{ wfjzrhnK y/vK, ;'B/ uKdh d/ fyv"D/ uzr/ brd/ B/.<br />

s?Bz{ i' bZG ikJ/ T[;/ dh y/v pDk b?B?.<br />

w?I ;kok ;wK ;koh skes T[BQK T[s/ brkJh i' gjz[u s'I<br />

pkjo ;B.<br />

nBzs ;kro ftu w/oh ewia'o fe;ash v'b ojh j?<br />

w?I G[b rJh fe w? I th y/vK y/vdh nK.<br />

dkdk<br />

w?I fejk, @@;akwh uzd id'I edzp d/ doyas dhnK NkjDhnK<br />

ftueko nke/ c; iKd?, e'Jh cV BjhI fJ;Bz{ ;edk dkdk


pZdb ns/ bfjoK<br />

pZdbK B/ w?Bz{ fejk wK - n;hI fdB oks y/vd/ ofjB/ nK. fdB Bz{ ;{oi<br />

Bkb okshI uzd Bkb.<br />

w?I g[ZfSnk - w? I s[jkv/ Bkb y/vD fet/I nktK<<br />

T[j p'b/ - Xosh d/ feBko/ s/ yb', n;wkB tZb jZE c?bkn, n;hI s?Bz{ u[ee/<br />

T[vk fbiktKr/.<br />

w?I fejk - go wK xo T[vhedh n?. w? I T[jBz{ Sv e/ fet/I iktK<<br />

T[j j;d/ j'J/ T[v iKd/ jB.<br />

go w/o/ e'b fJ; s'I th tXhnk y/v j? wK.<br />

sz{ uzd j? I, w? I pZdb.<br />

w?I s/ok wz{j nkgD/ jZEK Bkb Ye btKrk, ;kvh SZs ;kvk nkek;a j?.<br />

;wz[do dhnK bfjoK B/ w?Bz{ fejk - fdB oks n;hI s[odhnK ofjzdhnK jK,<br />

nDikD/ okj gko eodhnK j'JhnK, rhs rkT[IdhnK j'JhnK.<br />

w?I g[ZfSnk - w? I s[jkv/ Bkb fet/I obK<<br />

T[BQK fejk - Xosh d/ feBko/ nke/ yb'ik, nZyK pzd eo, n;hI nkgD/ Bkb<br />

tjk e/ s?Bz{ th b? iktKrhnK.<br />

w?I fejk - go wK ukj[zdh j? w?I ;akw sZe xo g[Zi ikfJnk eoK. w?I T[jBz{<br />

SZv e/ fet/I iktK<<br />

T[j j;dhnK j'JhnK BZudhnK j'JhnK s[o iKdhnK jB.<br />

go w?Bz{ fJjd/ s'I th tXhnk y/v y/vDh nkT[Idh n?.<br />

w?I bfjo pDKrk s/ sz{ feBkok pD wK.<br />

s/oh r'd ftu w?I b'NDhnK yKdk foVQdk iktKrk<br />

d[BhnK Bz{ gsk Jh Bh bZrDk n;hI d't/I feE/ jK.<br />

uw/bh<br />

61


coia eo w?I uw/bh dk c[Zb j[ zdk, T[; NfjDh s/ bZrk j[ zdk,<br />

jtk ubdh sK M{wdk j'fJnk w?I y{p j;dk. eh sz{ w?Bz{ gSkD<br />

b?Idh wK<<br />

sz{ tki wkodh - feE/ j? I sz{ w/o/ bkb< w? I fdb nzdo j;dk,<br />

pkjo'I u[g ofjzdk, gzyvhnK y'bQ y'bQ s?Bz{ d/ydk.<br />

fJ;aBkB eoe/ frb/ e/;hI id'I sz{ uw/bh d/ p{N/ j/m gqkoEBk eoB nkT[Idh sK<br />

w/oh y[;ap{ sK s/o/ sZe nZgVdh go w/ok s?Bz{ gsk BhI ;h bZrDk fe w?I feE/<br />

jK.<br />

fdB Yb/ skeh ftu p?m e/ id'I sz{ owkfJD dk gkm eodh, uw/bh dh<br />

SK s/oh M'bh ftu p?mdh sK w/o/ tkbh fBeh fijh SK owkfJD dh T[; gzesh<br />

T[go g?Idh fiE'I sz{ gVQ ojh j[ zdh. eh s?Bz{ gsk brdk fe fJj s/o/ bkb dh<br />

SK j?<<br />

;akwh id'I sz{ bkbN?D b?e/ gF{nK d/ tkV/ tZb iKdh sK uw/bh dh<br />

Nkjbh Bkb'I N[ZN e/ w?I Xosh s/ T[so iKdk s/ s/oh T[Irb cV e/ nkydk -<br />

wK ejkDh ;[Dk.<br />

sz{ nkydh- T[J/ BNyN pZu/, feE/ fojk ;h sz{ ;kok fdB<<br />

w?I nkydk - w? I Bh s?Bz{ dZ;Dk wK, fpbe[b BjhI.<br />

nkgK d'tK B/ fJj' rZb eoBh ;h c/o.<br />

goh d/;<br />

oki/ dk wfjb feE/ n?, i/ b'eK Bz{ gsk bZr ikJ/,<br />

wfjb T[dhI b'g j' ikJ/rk.<br />

uKdh dhnK ezXK s/ ;'B/ dh SZs.<br />

;Zs pkrK tkb/ wfjb ftu okDh ofjzdh.<br />

okDh d/ rfjD/ J/B/ ehwsh fizBk ;Zs d/;K dk XB.<br />

w?I j"bh d/e/ wK d/ ezB ftu nkydk jK - w?Bz{ gs? wK J/;<br />

62


wfjb dk, w?Bz{ gs?.<br />

;kv/ ftjV/ d/ e'B/ ftu fijVk s[b;h dk p{Nk j? Bk,<br />

T[E/ j? wfjb.<br />

;Zs ;w[zdoK s'I gko oki e[wkoh nkgD/ wfjb ftu ;[Zsh gJh j?.<br />

w/o/ s'I fJbktk d[BhnK ftu j'o e'Jh T[; Bz{ bZG Bh ;edk.<br />

jZEK ftu rio/, ezBk ftu w'sh s/ co;a Bz{ Sz[jd/<br />

x;od/ T[jd/ e/;.<br />

nkgDh ikd{ dh SNh id'I w?I S[jkJh, oki e[wkoh ikr e/ jZ;/rh, T[jd/ j'mK<br />

ftu'I w'sh feoBr/.<br />

w?I j"bh d/ e/ wK d/ ezB ftu d;dK - w?Bz{ gs? wK, oki e[wkoh dk wfjb<br />

nkgDh s[b;h d/ p{N/ j/mK j?.<br />

id'I sz{ fJ;aBkB eoB dfonk e'b ikDk j't/, w? I nkgDh gVSZsh ftu p?mKrk.<br />

fco w? I T[E/ ik p?mKrk fiE/ ezX dk goSktK j?.<br />

w?I wkD' s'I fpBk fe;/ Bz{ nkgD/ Bkb BjhI fbikDk feT[Ife e/tb wkD' ikDdh<br />

j? ejkDh ftubk BkJh feE/ j?.<br />

BkJh T[E/ Jh n?, ftjV/ d/ e'B/ ftu, s[b;h d/ p{N/ j/m.<br />

pDtk;<br />

nkb/ d[nkb/ jB/ok g;oB bZrk j? wK, gsk BjhI fezB/ ti/<br />

B/ j[D.<br />

j[D y/v y/vDh ysw, nZi S[ZNh j?, w?I s/o/ e'b nkT[Bk.<br />

ezw eki SZv, nke/ pkoh ftu p?m e/ ejkDh ;[Dk s/<br />

dZ; goh ejkDh tkbk s/gzso wko{Eb feE/ j?.<br />

pko;a d/ goSkt/I B/ ;koh d[BhnK Ye bJh.<br />

r[;?bh fpibh Bj[zdoK Bkb n;wkB Bz{ xo{N/ tZY ojh j?.<br />

pZdb Neok e/ id'I rZid/ jB, w?I ukj[zBk voe/ s/oh r'd ftu b[e iktK.<br />

63


pK; d/ gZfsnK T[go id'I gfjoK sZe tkSVK g?IdhnK jB,<br />

w?I s/o/ Bkb fJeZbh Bkb ewo/ ftu p?mDk ukj[zBk sK fe s?E' I<br />

gsk bZr/ fe s/gzso wko{Eb feZE/ j?.<br />

fJj feE/ j? wK< fejV/ ;kro feBko/< fe; gops d/ g?oK j/m< fe;<br />

oki/ d/ d/; ftu<<br />

g/Iv{ b'e y/sK ftu'I xoK tZb s[o/ nk oj/ B/, e'Jh xkj dh gzv u[eh,<br />

e'Jh pkbD dhnK bZeVK T[mkJh. ghb/ xkj ftueko fiE/ doys j?, T[go<br />

f;nkD/ gzShnK d/ i'V/ dk nkjbDk j?, T[jh j? Bk s/gzso wko{Eb<<br />

nBikD/ ;kro'I gko, fdT[ B/ fiE/ okie[wkoh e?d eo oZyh j?, T[;Bz{<br />

S[vkT[D tk;s/ fJj' fij/ jh pko;a tkb/ fdB oki/ dk :[toki x'V/ s/ ;tko<br />

j'e/ fBefbnk j?.<br />

oko;a s/ X[zd id'I n;wkB' j/mK T[sodh j? sK fpibh fJT[I eVedh j?<br />

fit/I nukBe dod F[o{ j' frnk j't/. fdT[ B/ fijVh oki e[wkoh e?d eo<br />

oZyh j?, s/gzso wko{Eb ftu T[j rktK dk r'jk u[e ojh j? s/ jzM{ iawhB s/<br />

feo oj/ jB. d/y wK jB/ok vz{xk j' frn?, e'Jh pzdk pkjo fcodk BjhI<br />

fd;dk. uotkj/ ibdh uoKdK SV e/ xo ub/ rJ/, y/sK ftu'I nke/ pzd/<br />

nkgDh nkgDh M"IgVh ftu p?m/ pZdbK tb d/y oj/ B/.<br />

w?I nkgDhnK feskpK nbwkoh ftu oZy fdshnK B/ wK. j[D w?Bz{ fes/<br />

fJj Bk nky d/JhI fe gVQ. id'I w? I fgsk ih fivk tZvk j' frnk, T[d'I i' e[M<br />

gVQB dh b'V gJh w? I gVQ btKrk. jkb/ sK w?Bz{ gVQkJh dh b'V Jh Bh.<br />

j? feE/<<br />

y?o, wK nZi sK w?Bz{ fJjh dZ; fe goh ejkDh ftubk s/gzso wko{Eb<br />

po;ksh fdB<br />

izrb T[go ekb/ pZdb fxo nkJ/ jB.<br />

pkjo BK ikJhI w/o/ bkb.<br />

64


doys n;wkB Bkb f;o wko oj/ jB.<br />

u[Zg eoe/ eK NkjDhnK Bkb uzwV/ M{b oj/ jB.<br />

dfonk N[ZND Bz{ fcodk j?.<br />

feb/ pzBQh rK ozwQ ojh j?.<br />

o[e w/o/ bkb, w?I rK Bz{ nzdobh y[obh s/ pzBQ fdnK.<br />

N'G/ T[Sb rJ/ s/ y/sK ftu nk rJhnK wZShnK b'e cV oj/ B/. rbhnK<br />

ftu'I dh gkDh fJT[I s/ia d"V fojk j? fit/I fuVkT[D bJh wK dh geV ftu'I<br />

S[N e/ pZuk jZ;dk jZ;dk d"V iKdk j?.<br />

;[D, xkN s/ e'Jh wbkj Bz{ tkiK wko fojk j?.<br />

fdB fSg frnk j? w/o/ bkb, fe;ash pzBQ e/ wbkj ubk frn?.<br />

pkjo Bk ikJhI w/o/ bkb. ;Ve ;z[Bh j?, o;sk fsbeDk j?. pK;K Bkb<br />

Neok Neok jtk fJT[I rZi ojh j? fit/I izrbh ikBto ikb ftu c; frnk<br />

j't/. xo' I Bk ikj w/o/ bkb.<br />

ekriah fe;ashnK<br />

jo o'i trdh Bdh ftu ekria dhnK fe;ashnK s'odK. T[go nkgDk<br />

Bkw ns/ nkgD/ fgzv dk Bkw fbydK. w?Bz{ gs?, fe;/ nBikD/ d/; ftu id'I<br />

w/oh fe;ash g[Zi/rh, e'Jh Bk e'Jh w?Bz{ ikD ikJ/rk w?I e"D jK. prhu/ ftu'I<br />

s'V e/ ebh th oZy fdzBk, id'I fe;ash nrb/ d/; ftu g[Zi/rh, c[ Zb fyfVnk<br />

j't/rk.<br />

fJXo"I w?I fe;ash SZvdK, T[Xo n;wkB ftub/ pZdb th T[Xo Bz{ s[o<br />

gJ/ jB fiXo fe;ash ik ojh j?. w?I n;wkB ftu p?m/ nkgD/ d';s Bz{<br />

ikDdk jK fijVk w/ohnK fe;ashnK pokpo pZdbK dh d"V b[nkT[Idk j?. oks<br />

g?D s/ id'I w? I ;"I ikBk, skfonK d/ j/m j/m w?Bz{ w/ohnK fe;ashnK fd;dhnK<br />

ofjzdhnK B/, BhId dhnK gohnK w/ohnK fe;ashnK ftu ;[ZshnK gJhnK ;co<br />

eo ojhnK B/, T[BQK dhnK N'eohnK ;[cfBnK Bkb GohnK j'JhnK B/.<br />

65


wbkj<br />

wX{ wbkj B/ okirzi xkN T[go nkgDh fe;ash pzBQ oZyh j?.<br />

w'N/ oZ;/ Bkb pzBQh j'Jh fJj fe;ash w[ ZdsK s'I fJt/I p/eko gJh j?. i/ w?Bz{<br />

T[j fJj fe;ash d/ d/t/, w? I fJ; Bz{ ;" uZg{nK Bkb ubktK, gzi, S/ iK ;Zs<br />

pkdpkB pzBQK. p/eko piakoK tZb fpbe[b Bk fbiktK. gohnK d/ ;Zs ;w[zdo<br />

s/ s/oK dfonK gko eoK.<br />

w?Bz{ :kd eoe/, e'B/ ftu p?m e/ o'JhI BK wK.<br />

okwuzdo tKr w? I e'Jh u"dK ;kb pDtk; eZND E'VQk uZfbnK.<br />

w?I sK ejkDh ftubk okie[wko j'tKrk. i' woiah fe;ash ftu Godk ikT{Irk.<br />

ngD/ d';s nF{ Bz{ th fbikT{Irk. w"iK Bkb n;hI ;Zs ;w[zdo s/ s/oK dfonk<br />

gko eoKr/. ;t/o/ iok ibdh fe;ash m/bKr/. id'I d[gfjo t/b/ sz{ Mhb<br />

feBko/ fJ;aBkB eodh j'J/Irh, T[d'I sK n;hI niBph oki/ d/ d/; ftu gj[ zu<br />

th ikD?. fsog[oBh dk xkN bzxe/ n;hI s/gzso wko{Eb NZg iKr/.<br />

tkg;h tes B/oQk g? ;ed?, w? I s?Bz{ ;co dhnK ;G rZbK ;[DktKrk<br />

wK. ;Zs ;w[zdoK s/ s/oK dfonktK d/ ;cao dhnK rZbK.<br />

c[ ZbK dk ;e{b<br />

id'I B/oQhnK n;wkB S[jD s/ i{B wjhB/ pZdb fSVekn eo ikD g{op<br />

tZb'I f;ZbQh jtk pK;K d/ izrb ftu'I pz;ohnK tikT[Idh nkT[Idh j?. nukBe<br />

c[ ZbK dh GhV iwQK j' iKdh j?, gsk BhI feE'I nkT[Id/ jB, nkT[D ;ko BZuD<br />

bZr g?Id/ B/.<br />

wK w?Bz{ brd? Xosh j/m c[ ZbK dk ;e{b n?. p{j/ pzd eoe/ T[j ngD/<br />

gkm :kd eoh iKd/ B/ s/ i/ e'Jh c[ Zb S[Nh j'D s'I gfjbK GZi ikt/, wk;No<br />

T[;Bz{ e'B/ ftu yVk j'D dh ;iak fdzdk j?.<br />

po;ks d/ fdBh c[ZbK Bz{ S[ZNhnK j[zdhnK B/.<br />

66


izrbh NkjDhnK nkg' ftu NeokT[IdhnK B/, gZs/ M{wd/ B/,<br />

pZdb skVhnK wkod/ B/ s/ r[bkph, ghbhnK, ;c?d todhnK gfjB e/ c[ Zb-pZu/<br />

BZm/ nkT[Id/ B/.<br />

s?Bz{ gs? wK, T[BQK dk xo n;wkB ftu T[E/ j? fiE/ sko/ B/, sz{<br />

d/fynk BhI nkgD/ xo ikD tk;s/ T[j fezB/ ekjb/ B/< s?Bz{ Bh gsk J/Bh<br />

ekjbh ek; dh j? T[BQK Bz{<<br />

ngDhnK pkjtK T[j T[go n;wkB tZb feT[I T[bkod/ B/, gs? s?Bz{<<br />

fit/I w/oh wK j?, T[BQK dh th sK wK j? fJe.<br />

eoBk gt/.<br />

;[dkro<br />

fJj ;'u wK fe s?Bz{ xo ofjDk gt/ s/ w?Bz{ niBph d/;aK ftu ;cao<br />

;'u fe w/oh ;wkB Bkb Goh fe;ash feBko/ s'I s[oB tkbh j?. ;'u e/<br />

dZ; wK, w?I s/o/ bJh eh fbnktKrk.<br />

s?Bz{ ;'B/ d/ p'jb ukjhd/ B/ Bk wK<<br />

;[Bfjoh BdhnK d/ feBko/, ;'B/ Bkb y/s Go/ sK gJ/ jB g{o/. izrbh vzvhnK<br />

T[go uzgk d/ c[ Zb fybo/ j'J/ jB.<br />

eJh ;" N'eohnK c[ZbK dhnK Goe/ w? I fe;ash ftu oZy bKrk.<br />

eDhnK fiZv/<<br />

wK s?Bz{ tv/ tZv/ w'sh th ukjhd/ B/ Bk< gsMV dh o[ Zs dhnK w'NhnK<br />

w?I w'shnK tkb/ Nkg{ T[go T[soKrk. nzfwqs t/b/ uorkjK ftu T[E/<br />

c[ ZbK T[go w'sh BZud/ jB, c/o w'sh xkj s/ fvr g?Id/ B/, s/ ;w[zdo d/<br />

feBko/ o/s T[go sK nzsK d/ w'sh gJ/ B/.<br />

nkgD/ Gok tk;s/ fbnktKrk yzGK tkbk x'Vk fi; s/ p?m e/ T[j<br />

pZdbK s'I T[go dh T[v/rk. fgsk tk;s/ fbnktKrk ikd{ dk g?ZB, fgsk<br />

67


Bz{ gsk th Bh bZfrnk eoBk, g?ZB nkgD/ nkg fbyh ikfJnk eo/rk T[j ;kok<br />

e[ ZM i' fgsk B/ fbyDk ;h y[d.<br />

s/o/ tk;s/ fbnktKrk wK itkjoks dh Goh ;zd{eVh, ehwsh J/Bh fe<br />

;Zs okfinK dhnK okiXkBhnK pokpo.<br />

dfJnk<br />

s/ok g[Zso BK j'e/ i/ w?I fBZek es{ok j[zdk s/ Ekbh ftu puh gJh s/oh<br />

i{mh p[oeh ykD brdk, eh sz{ c/o fMVe fdzdh w?Bz{< @@dck j' ik es{fonk##,<br />

fJj efje/ eh Gik fdzdh sz{ w?Bz{<<br />

sK c/o ikj wK, w? I th id'I p[bkJ/Irh BjhI nktKrk. w?Bz{ ykD Bz{ e[M<br />

dJ/Irh BjhI yktKrk.<br />

s/ok pZuk Bk j'e/ i/ w?I fBZek jok s'sk j[ zdk, c/o wK sz{ w?Bz{ pzd<br />

eoe/ oydh fe fes/ w? I T[v Bk iktK d{o<<br />

ngDh T[Irb w/o/ eoe/ eh sz{ fJj nkydh, @@e/jk BkF[eok Yhm s'sk<br />

j?, ;kok fdB uz[i Bkb fgzio/ dhnK ;hyK eZND dk :sB eodk ofjzd?.##<br />

mhe n? c/o wK. w?I izrb tZb GZi iktKrk. s/ohnK pkjtK ftu w[Ve/<br />

nktKrk Jh Bh c/o w? I.<br />

S[ ZNh<br />

;t/o dk xfVnkb d; tikT[Idk j? sK w?I ;e{b tb s[o g?Bk. jo<br />

o'ia tDikok o;s/ ftu j'ek fdzdk fd;dk j?, @@u{VhnK, b? bT[ fb;aeko/<br />

wkodhnK u[VhnK.##<br />

j? ikt/.<br />

T[;Bz{ e'Jh ekjbh BjhI, fiZE/ fizBk fuo woiah o[e/, fijVh rbh woiah<br />

;akw uko ti/ id'I w?I xo tb nkT[Bk, T[; tZv/ xo ftu wkbh ezw<br />

eo fojk j[ zd?. ejh Bkb i' T[;dh woiah j[ zdh j?, eodk j?. fwZNh Bkb T[j<br />

68


eZgV/ bp/V b?Id?, fGT[I b?Id?, X[Zg/ yVk ofjzd?, T[jBz{ e'Jh Bh fMVedk. w/ok<br />

wkbh pDB Bz{ ih eod?. p; r'vh eoh iktK, e'Jh Bk jNkJ/, Bk fMVe/.<br />

oks g?D s/ wK id'I w?Bz{ ;"I ikD bJh efjzdh j?, w? I skeh ftu'I<br />

u"ehdko iKdk d/ydK. ;Ve ;z[Bh j?, jB/oh th, bkb pbp tkbk yzGk fJT[I<br />

brd? fit/I fJe nZy tkbk d? Is j't/. jZE ftu bkbN?D cVh ;koh ;koh oks<br />

u"ehdko fcoh s[oh iKd?, edh BhI ;"Idk.<br />

uzrk j[ zdk w? I u"ehdko j[ zdk, ;koh oks nkgDh bkbN?D cVh rbhnK<br />

ftu r/V/ eYdk ofjzdk, e'Jh w?Bz{ ;"D tk;s/ BK efjzdk.<br />

tZvk S'Nk<br />

wK s/oh S'Nh Xh fpbe[b p/te{c n?. T[jBz{ e'Jh gsk BhI fe rbhnK<br />

ftubh o";aBh skfonK tkbh o";aBh torh BjhI j[ zdh. id'I n;hI T[j y/v y/vd/<br />

nk id'I ezeo ;kvhnK foT[VhnK j[zd/ B/, T[j fJBQK Bz{ n;bh foT[VhnK ;wM<br />

e/ ykD brdh n?. id'I feskp y'bQ e/ w? I T[jBz{ T{Vk nkVk gVQkT[D brdK,<br />

fpBk rZb s'I MZgNk wko e/ T[j toek gkV fdzdh j? s/ fcao j;dh j?. gkm<br />

:kd eoB dk fJj sohe? T[jdk.<br />

id'I w?I r[ Z;/ Bkb f;o fjbkBk, T[jBz{ fMVedK, T[jBz{ efjBk fe<br />

;aokosK pzd eo, T[j j;dh j? s/ fJj T[; bJh p; y/v j? fJe. ;G Bz{<br />

gs? fgsk ih d{o B/, go id'I w? I nukBe T[uh d/Dh efj fdzBk @@fgsk ih!##<br />

T[j fJXo T[Xo d/yD brdh j? fit/I fgsk ih J/E/ Jh B/.<br />

X'ph eZgV/ b?D nkT[Idk j? sK ngD/ Bkb d' pKdo fbnkT[Id?. w?I<br />

pkdoK dh ebk; bk b?Bk. w? I fJjBz{ pko pko d;dK fe w? I ;e{b wk;No<br />

nK, go fJj w{oyK tKr w?Bz{ efjzdh j? - thok.<br />

s/oh Xh uzd Bz{ cVBk ukj[zdh n?. rD/;a Bz{ T[j rD{;a efjzdhn?. fJj'<br />

fijh p/te{c e[Vh j'o e"D j'J/rh, feE/ j'fJrh wK<<br />

tZvk nkdwh<br />

69


jkb/ w?I S'Nk jK feT[Ife jkb/ sK w?I pZuk jK. id'I w?I fgsk fiZvk j'<br />

frnk, T[d'I w? I tZvk j' iktKrk.<br />

wk;No nk e/ ej/rk - fbnk, ;b/N s/ feskpK b? e/ nk. nZr/ Jh<br />

pVh d/o j' rJh n?.<br />

w?I T[jBz{ dZ;Krk - s?Bz{ fd;dk BhI j[D w? I fgsk ih fiZvk j' frnK<<br />

j[D w?Bz{ gVQB dh G'ok b'V BhI.<br />

j?okB j'fJnk wk;No p[Vp[V eo/rk - jK, j[D sK i/ fJj feskpK go/<br />

oZy d/t/ sK th mhe n?. j[D fJj tZvk j' frn? Bk.<br />

nkg/ ngD/ eZgV/ gfjB e/ w?I GhV Go/ w/b/ ftu ubk iktKrk. GZik<br />

GZik ukuk nkJ/rk s/ ej/rk - T[J/ fJj eh eo foj?I sz{< r[ zw j' ikJ/Irk GhV<br />

ftZu feXo/. w?I s/o/ Bkb uZbz{rk.<br />

w?I ejKrk - s?Bz{ fd;dk BhI ukuk< w? I fgsk fivk tZvk j' frnK, j[D<br />

w?I fJeZbk iktKrk w/b/ ftu.<br />

ukuk ej/rk - jK pJh rZb sK mhe Jh n?. tZvk j' frn? j[D fJj,<br />

fJeZbk th ik ;ed? fiE/ fdb eo/.<br />

cVkT[D bZrK.<br />

r[;bykB/ ftu'I nkT[Idh wK d/y/rh fe pN{nk y'bQ e/ w? I fyvkth Bz{ g?;/<br />

wK ej/rh - T[J/ fJj eh ;aokosh bVe/<<br />

w?I ejKrk - w?I tZvk j' frnK, fd;dk Bh wK< j[D w? I ihjBz{ woiah<br />

fizB/ woiah uKdh d/ o[gJhJ/ fdnK.<br />

wK ej/rh - rZb sK mhe j?. id'I j' Jh frnk tZvk, c/o woih Bkb<br />

g?;/ sK d/D/ Jh j'J/ fJjB/.<br />

nes{po dhnK S[ ZNhnK ftu gkgk id'I fwbD nkT[<strong>Dr</strong>/, w/o/ bJh fBe/<br />

fBe/ fyv"D/, fBe/ p{N ns/ fBehnK o/;awh cokeK fbnkT[<strong>Dr</strong>/. w?I ejKrk -<br />

gkgk fJj fe;/ j'o Bz{ d/ fdT[, w?I sK s[jkv/ fivk tZvk j' frnK.<br />

70


gkgk efj<strong>Dr</strong>/ - fJj sK nkgD/ eZgV/ ukj/ sK j[D nkg yohd ;ed?.<br />

tZvk j' sK frn? fJj j[D.<br />

G?Vk vkehnk<br />

co;a s/ pkoh e'b u[gukg feT[I p?mh n?I wK sz{< uko tZi rJ/ B/,<br />

pkoh ftu'I dh eDhnK nzdo bzx e/ s?Bz{ fGT[I ojhnK B/ go s?Bz{ gotkj Jh<br />

Bh.<br />

s?Bz{ j'fJnk eh n? i' nZi J/Bh nihp fijh bZr ojh n?I< fgsk dk<br />

ys BhI nkfJnk J/; eoe/< w?I d/ydK jo/e tk;s/ jo o'ia vkehnk fuZmhnK b?<br />

e/ nkT[Id?. fgsk d/ ys ngD/ e'b oZy b?Id? gVQB tk;s/. vkehnK G?Vk j?<br />

pVk.<br />

go fJ; rZb dk fceo feT[I eoBk j'fJnk< sz{ B"eokDh Bz{ efj d/<br />

fe ekri ns/ g?BZ yohd e/ fbnkJ/. fgsk tkb/ ;ko/ yas w? I fby fdnk<br />

eoKrk. w?Bz{ ;koh g?Ish nkT[Idh n?. fJe rbsh BhI eoKrk. gfjbK ekria s/<br />

behoK wkoKrk. s?Bz{ :ehB Bh nkJ/rk fJj w?I fbfyn?. fuZmh fby e/ s/ok<br />

fynkb n? w?I b?Nope; ftu gk fdnKrk< J/Bk w{oy Bh w?I fizB/ gkgk B/.<br />

vkehnk sK w/ok ys gVQB tk;s/ nkgD/ e'b Jh oZy bJ/rk< w? I f;Xk s?Bz{ Jh<br />

fdnKrk ys. w?Bz{ gZek gs? uzrhnK uzrhnK ;kohnK fuZmhnK vkehnk nkgD/<br />

e'b oZy b?Id?.<br />

nzs<br />

ikD dk ;wK j' frn?. j[D w? I ikD? wK. wzih T[go'I w?Bz{ u[ZeD bJh id'I sz{<br />

pkjtK c?bkJ/Irh, w? I ejKrk - s/ok bkb j? Bh fJE/ wK, w?I uZfbnK. w?I jtk<br />

dk fJe p[Zbk pDe/ s?Bz{ S[jKrk. Bdh s/ fJ;aBkB eoB ikJ/Irh sK w? I bfjoK<br />

pD e/ pko pko s?Bz{ uz[wKrk. oks Bz{ id'I sV sV gZfsnK T[go eDhnK<br />

71


fvr<strong>Dr</strong>hnK, j;dk j'fJnk fpibhnK Bkb w? I s/o/ e'b pkoh EkDh dh nk<br />

iktKrk.<br />

nkgD/ bkb Bz{ T[vhedh Bz{ i/ s?Bz{ BhId Bk nkJh, w?I skfonK ftu<br />

p?mk rhs rktKrk - ;"' ik wK ;'ik. fgnkoh wK ;' ik. uzd dhnK fo;awK<br />

EkDh T[so e/ w? I s/oh Sksh s/ b/N iktKrk, id'I ;[Zsh Bz{ s?Bz{ gsk th Bk<br />

br/rk. ;[cBk pDe/ w?I j"bh d/e/ s/ohnK gbeK ftu dh s/o/ nzdo ubk<br />

iktKrk wK. ikrD ;ko id'I sz{ fJXo T[Xo BiaoK okjhI w/oh sbk;a eo/Irh<br />

T[d'I i[rBz{ pD e/ w?I T[v th u[fenk j'tKrk, rtKY d/ pu/ id'I BZu<strong>Dr</strong>/<br />

rkT[<strong>Dr</strong>/, w?I ;zrhs pD e/ s/o/ fdb nzdo T[soKrk. g{ik ;wZroh b?e/ ukuh<br />

nkJ/rh s/ g[ZS/rh - feE/ j? s/ok bkb< Xhwh nktkia ftu sz{ ej/Irh - w/ohnK<br />

nZyK dhnK g[sbhnK ftu. w/o/ fi;w ns/ w/oh o{j ftu.<br />

tkg;h<br />

jB/oh oks. wK ubh rJh. ;G ;" rJ/. nZi th oks T[t/I jB/oh j?. w? I p'b<br />

wkodK - nkik wK. d[BhnK ;" rJh j?. gb d' gb bJh i/ sz{ nk ikJ/I fe;/<br />

Bz{ gsk Bk br/rk. skfonK Bz{ th BjhI. sko/ j/mK Bz{ nkgD/ tZb BjhI fJe<br />

d{i/ tZb d/yd/ B/.<br />

phi T[r/ BjhI ;B ni/, p;zs nkT[D jh tkbh ;h id'I T[j ubh<br />

rJh. go j[D p;zs i'pB s/ j?, c[ZbK d/ jVQ nk rJ/ B/. pZu/ c[ Zb fJeZm/<br />

eod/ B/ - c/o yb/o fdzd/ B/, y/v j? p; T[BQK dh, nke/ fJe nZX c[Zb sz{<br />

th u[Ze bJ/I sK fe; B/ p[ok wBkDk j'fJnk< y/vD tkfbnK B/ sK y/vh ikDk<br />

j?. ihtB ngD/ nkg Bz{ b[Nk fojk j?. w?I y/vd/ pZfunK Bz{ o'e e/ nkyKrk -<br />

nkU fwso' nkU. wK dk fdb Go/ ;w[zdo i/vk j?. fJe fJe fwmh s[;hI th<br />

b? ikU sK wK p[ok E'Vk wBkJ/rh<<br />

n"osK Mhb ftu'I gkDh d/ xV/ GoB ik<strong>Dr</strong>hnK. gkDh ftu s/ok<br />

goSktK fJT[I ezp/rk fit/I BhId j[D ikrD dhnK e'f;a;aK eodh j't/.<br />

72


;[rks<br />

w?I s?Bz{ fJe ;[rks d/Dh n? I w/o/ bkb feT[Ife ;w/I dh s/ia Bdh ;kBz{ fJe d{i/<br />

s'I d{o o'VQh bJh iKdh j?.<br />

ihtB tZy' tZy j' ik<strong>Dr</strong>/ fJe fdB s/ ;kvk fgnko G[b G[bk fdsk ikt/rk.<br />

nkgDhnK ;[rksK Bkb w?I s/ok fdb yohd bKrh, J/Bh w{oy BjhI w? I w/o/ pZu/<br />

fe fJj rZb ;'uK.<br />

i[nkB j?I sz{, o;sk bzwk j? s/ok. ihtB d/ fJe wko{Eb s'I b?e/ d{i/ wko{Eb<br />

sZe g[ZiD tk;s/ sz{ ;kv/ gq/w dk gkDh ghIdk j?. fgnk; p[Mk e/ sz{ ;kv/ e'b'I<br />

j'o d{o j' ikB?.<br />

s/ohnK nkgDhnK y/vK s/o/ nkgD/ ;zrh. ;kv/ tb fXnkB d/D dk i/<br />

s/o/ e'b ;wK BjhI sK eh j'fJnk<<br />

fJ; nkyoh T[wo/ nkokw Bkb n;hI phs u[Ze/ fdBK dh frDsh eod/<br />

ofjzd/ jK. ;kv/ jZEK ftZu'I fBeb fBeb eh eh r[nkuk, T[; pko/ rZbK eoe/<br />

y[;a j[ zd/ jK.<br />

rhs rkT[Idh j'Jh Bdh Bmdh iKdh gops s'I d{o ubh j? ;ko/ pzXB<br />

s'V e/. go o[fenk j'fJnk gops T[jBz{ G[b BjhI ;edk, nkgDhnK :kdK<br />

okjhI T[j Bdh dk fgSk eoB' jN BhI ;edk.<br />

w/ok rhs<br />

w/ok rhs s/o/ d[nkb/ fJT[I fbgN ikJ/rk w/o/ bkb fit/I w/ohnK pkjtK s?Bz{<br />

tb fbnk eodhnK ;B.<br />

w/ok rhs s/o/ wZE/ Bz{ fJT[I u[w/ Irk fit/I n;h; d/D t/b/ u[whdk j?.<br />

id'I sz{ fJeZbk p?mk j'J/Irk, w/ok rhs pj[s wZXw nktkia okjhI s/o/ ezB se<br />

nZgV/rk ngD/ nkg. id'I sz{ GhVK ftu j'J/Irk, w/ok rhs s/o/ d[nkb/ febk<br />

pD/rk.<br />

73


w/ok rhs s/o/ ;[cB/ d/ yzGK dk i'Vk pD/rk sK s/ok fdb nBzs d{ohnK<br />

nkokw Bkb s?n eo/rk pr?o EZeD s'I.<br />

f;o T[go jB/oh oks SkJh j't/, o;s/ dk gsk Bk bZr/, w/ok rhs tckdko<br />

Xo{ sko/ tKr s?Bz{ fd;ak dZ;/rk w/o/ bkb.<br />

w/ok rhs id'I s/ohnK nZyhnK ftu p?m/rk T[d'I sz{ jo/e d/ fdb nzdobhnK<br />

rZbK p[M fbnk eo/Irk.<br />

w"s B/ id'I w/o/ s'I w/o/ p'b y'j bJ/, T[d'I s/o/ Bkb w/ok rhs w/ohnK rZbK<br />

eo/rk w/o/ bkb.<br />

nkyoh ;"dk<br />

;t/o tes gZEohbh ;Ve/ s[ofdnK w?I fejk - yohd/ e'Jh w?Bz{. w?I fteD<br />

bJh fsnko jK.<br />

jZE ftu sbtko, oE ftu p?m e/ okik nkfJnk, efjD bZrk-<br />

w?I nkgDh skes Bkb s?Bz{ yohdKrk.<br />

w?Bz{ jk;k nk frnk, T[; dh skes c}{b ;h.<br />

d[gfjo dh rowh tes b'eK B/ p{j/ Y' bJ/ sK rbh ftu x'V/ s/ ;tko<br />

fJe XBh ;/m fwfbnk fi; dk M'bk n;aochnK Bkb Gfonk j'fJnk ;h.<br />

T[;B/ fejk - w?I s?Bz{ ;'B/ Bkb yohdrk.<br />

fJe fJe eoe/ w[joK frDd/ Bz{ SZv e/ w? I d{o ubh rJh.<br />

;akw Ybh. pkr dh tkV c[ZbK Bkb bZdh j'Jh ;h.<br />

fJe goh nkJh, efjD bZrh, fJe w[;ekB pdb/ w? I s?Bz{ yohd<br />

bKrh. go fJj efjzfdnK efjzfdnK T[;dh w[;ekB ghbh j'e/<br />

nZyK EkDh tr rJh s/ goh jB/o/ ftu b'g j' rJh.<br />

;t/o ;ko ;{oi ;w[zdo d/ o/s s/ fb;afenk, bfjoK B/ feBko/ Bkb NZeoK<br />

wkoBhnK F[o{ ehshnK.<br />

74


feBko/ p?mk pZuk f;ghnK Bkb y/v fojk ;h.<br />

T[;B/ iwhB s'I fBrkjK T[go w/o/ tb ehshnK, fJT[I sZeD bZrk fit/I w?Bz{<br />

ikDdk j't/, fco p'fbnk - w? I s?Bz{ yohdDk ;h go pdb/ ftu d/D tk;s/ w/o/<br />

e'b e[M th BjhI.<br />

y/vd/ pZu/ Bkb ;"dk s?n j'fJnk. pZuk ns/ w? I d't/I ;[szso j' rJ/.<br />

2H ntko/ gzSh<br />

rowhnK dh o[s/ ntko/ gzSh w/ohnK pkohnK ftu p?m e/ rhs rkT[Id/ jB s/<br />

fco T[v iKd/ jB. gsMV d/ ghb/ gZfsnK e'b rhs BjhI j[ zd/, T[j jT[ek<br />

b?e/ MV iKd/ jB.<br />

%%%<br />

n? ykBkpd';a ;z;ko, w/o/ ;apdK T[go ngD/ edwk d/ fB;akB SZv ikj.<br />

%%%<br />

nkgD/ fgnko/ ;kjwD/ ;z;ko id'I nkgDk Bekp T[sko fdzdk j? sK fco fJj<br />

rhs fizBk S'Nk ns/ uz[wD fivk nBzs j' ikdk j?.<br />

%%%<br />

Xosh d/ jzM{nK ;dek c[bK dh w[;ekB ekfJw j?.<br />

%%%<br />

ft;akb wko{Eb, xkj dh fJe gZsh d/ fgnko ftu pb fojk j?. gZsh BKj<br />

ftu f;o fjbke/ jZ;dh j? s/ T[v iKdh j?.<br />

%%%<br />

;{oi v[pD t/b/ i/ s[;hI jzM{ tjkT[D br/, fco s[jkBz{ sko/ th BjhI fdZ;D/.<br />

%%%<br />

75


s[jkv/ okjK dk o/sk s[jkE'I rhs wzrdk j?, Budk j'fJnk gkDh s[jkE'I s/ia<br />

ukb wzrdk j?. eh s[;hI fJjBk ngkjiK dk Gko u[e bT[r/ /<<br />

%%%<br />

T[;dk T[s;[e fujok oks dh po;ks tKr w/o/ ;[cfBnK dk fgZSk eodk j?.<br />

%%%<br />

fJe oks ;[cBk nkfJnk fit/I n;hI niBph j'JhJ/. ikr nkT[D s/ gsk brk<br />

n;hI sK fJe d{i/ Bz{ fgnko eoB tkb/ jK.<br />

%%%<br />

;akw, fit/I doysK dh ykw';ah ftu S[g iKdh j?, T[dk;h T[t/I w/o/ fdb dh<br />

;aKsh ftu S[gh p?mh j?.<br />

%%%<br />

r?aph T[IrbK w/o/ fdb dhnK skoK fJT[I fjbk ojhnK jB fit/I jtktK bfjoK<br />

Bz{ nkr/ s'odhnK jB.<br />

%%%<br />

- s/ok ;a'o eh nkydk j? U ;kro<<br />

- nBzs gq;aB.<br />

- s/ok eh itkp j? n? n;wkB<<br />

- nBzs ykw';ah.<br />

%%%<br />

T[sgsh dk ojZ; oks d/ jB/o/ tKr wjkB j?.<br />

frnkB d/ G[b/y/ ;t/o dh X[zd tKr T[bM/ j'J/ jB.<br />

%%%<br />

fJ; ;t/o nkgDh pkoh ftu'I pkjo d/y fojK. w[;kcao tKr ;z;ko w/o/ e'b<br />

osk e[ o[e e/ f;o M[ekT[Idk j? s/ s[o iKdk j?.<br />

%%%<br />

76


s[jkBz{ nkgDk nkgk fdykJh BjhI fdzdk, i' s[jkBz{ fd; foj? fJj sK s[jkvk<br />

goSktK j?.<br />

%%%<br />

w/ohnK gkrb fJSktK w/o/ rhsK ftu th uheK wkoh iKdhnK jB wkbe. sK<br />

th, w?Bz{ ;[DBhnK sK g?<strong>Dr</strong>hnK jh.<br />

%%%<br />

w?I fpjsohB dh u'D BjhI eodk. fpjsohB B/ w?Bz{ u[D fbnk j?.<br />

%%%<br />

fiBQK B/ fgm fgS/ bkbN?D oZyh, T[BQK dh nrtkJh goSktK eo/rk.<br />

%%%<br />

w?I jK - fJj j? fBozso j?okBh fi; dk Bkw fiazdrh j?.<br />

%%%<br />

n;hI yVyV eod/ gZs/ jK fijV/ jB/ohnK d/ ;tkbK d/ itkp jK. s[;hI e"D<br />

j' i' rZb Jh BjhI eod/<<br />

## - n;hI sK fBwkD/ c[b jK p;.##<br />

%%%<br />

ezw tk;s/ nkokw T[t/I j? fit/I nZyK tk;s/ gbeK.<br />

%%%<br />

jo o'ia skia/ c[b G/i e/ oZp nk; eodk j? n;hI F[eokBk eohJ/. ;{oi uzd<br />

G/i e/ T[j ;kE'I e'Jh nk; BjhI eodk.<br />

%%%<br />

gZfsnK ftueko Bzr/ pZu/ tKr y[;a y/vdh o";aBh ;'u BjhI ;edh fe nkdwh<br />

M{m p'b fdzd?.<br />

%%%<br />

U ;z[dosk, nkgD/ nkgBz{ fgnko ftu sbk;a eo, ;ha;a/ dh y[;akwd s'I pu e/<br />

ofj.<br />

77


%%%<br />

- sz{ fe; dh T[vhe eo foj? uzdowK<<br />

- ;{oi Bz{ Bw;eko eoe/ T[; bJh o;sk SZvDk j?I w? I.<br />

%%%<br />

doys w/o/ u[pko/ dh pkoh sZe fJT[I T[u/ T[m oj/ jB<br />

fit/I rz[rh Xosh dhnK dphnK ykj;aK.<br />

%%%<br />

oZp nkgDh BthI ;t/o d/y e/ j?okB j' iKdk j? jo o'ia.<br />

%%%<br />

;[ Zek dfonk nkgD/ G{sekb dk F[eokBk BjhI efonk eodk.<br />

%%%<br />

gzSh dk ih eodk j? w?I pZdb j'tK. pZdb ukj[zdk j? w? I gzSh pDk.<br />

%%%<br />

MoBk rkT[Idk j? - id'I w?Bz{ nkiakdh fwbh, p; T[dhI w?Bz{ rhs bZG frnk.<br />

%%%<br />

ezw eki eodh n"os id'I xo ftu s[oh fcodh j?, fJT[ brdk j? fit/I<br />

gZEo rhfNnK ftu'I dh Bdh s[oh fcodh j't/.<br />

%%%<br />

gZSw ftu n;s j'D s'I gfjbK ;{oi, g{op Bz{ ;bkw eoBk BjhI G[Zbdk.<br />

%%%<br />

i/ G[y BjhI sK ykD/ ftu feT[I B[e; eYd/ j'<<br />

%%%<br />

sz{ rZb sK e'Jh BjhI ehsh, p; w[;ekJh ;h osk e[. fJ;/ dk w?Bz{ w[ Zds s'I<br />

fJzsiako ;h.<br />

%%%<br />

78


wZSh ;w[zdo ftZu ;aKs j?. gF{ Xosh T[go eb'b eo oj/ jB. gzSh nkek;a<br />

ftu T[vd/ rhs rk oj/ jB.<br />

wB[y ftu ;kro dh ;aKsh, Xosh d/ eb'b ns/ nkek;a dk ;zrhs j?.<br />

%%%<br />

jfEnkoK Bz{ T[;B/ d/ts/ wzB fbnk j?.<br />

jfEnko ftiJh j[zd/ jB sK y[d T[j jko iKdk j?.<br />

%%%<br />

sko/ i/ s[jkBz{ i[rB{nK tKr brd/ jB sK skfonK Bz{ fJ; rZb dh e'Jh<br />

fuzsk BjhI.<br />

%%%<br />

F[eokBk j? s/ok wkbe fe w? I ;aesh d/ gjhnK ftu'I BjhI, T[BQK ftu'I jK<br />

fijV/ fJjBK gjhnK j/m e[ub/ rJ/.<br />

%%%<br />

wB fsZyk j? go tZvk BjhI fJ; eoe/ EK EK y[G iKdk j?, s[odk jh BjhI<br />

nZr/.<br />

%%%<br />

s/ok p[Zs N[ZN e/ o/s ftu fpyfonk sK ;kps j'fJnk oZp dk o/sk s/o/ p[Zs s'I<br />

wjkB j?.<br />

%%%<br />

fJfsjk; ftu nkdwh nkgD/ nkg Bz{ gqrN BjhI eo ;edk, T[j e/tb<br />

;zxo;a eodk j?.<br />

%%%<br />

;ah;a/ d/ b?Ig Bz{ w'wpZsh B/ id'I Gok fejk sK b?Ig r[ Z;/ j' frnk. id'I uzd<br />

uVQ nkfJnk sK b?Ig T[; Bz{ efjD bZrk - G?D, w/oh fgnkoh G?D.<br />

%%%<br />

79


;w[zdoh gzSh bfjoK Bz{ fwbe/ T[go T[v iKd/ B/ s/ bfjoK fgS/ jN iKdhnK<br />

B/, T[t/I nkgK fwb/ ftSV/.<br />

%%%<br />

w/ok fdB phs frnk. xkN ezY/ pzBh fe;ash tKr j[D w?I bfjoK dk Bku<br />

d/ydk jK.<br />

%%%<br />

ihtB ;kBz{ fwb frnk. ewkJh T[;Bz{ ejKr/ id'I fsnkr fdZsk.<br />

%%%<br />

fuVh Bz{ fJ; rZb dk pVk d[y j? fe w'o Bz{ g{S dk fezBk Gko u[ZeDk g?Id?.<br />

%%%<br />

gbK s'I voBk BjhI - nBzs nwosk dk rhs fJj p'b d[jokT[Idk j?.<br />

%%%<br />

s{cakB ibdh s'I ibdh S'N/ s'I S'N/ okj sbk;adk d"Vdk j? s/ fiE/ ik g[Zidk<br />

j? T[E/ ik e/ ;'udk j? fe fJE/ sK T[;B/ nkT[Dk Jh Bh ;h.<br />

%%%<br />

w/oh ;aokp w/o/ fgnkb/ ftu'I gh fwZso. id'I fJj fe;/ d{i/ fgnkb/ ftu T[bN<br />

fdzB/ nK sK MZr dh ezrDh N[ZN iKdh j?.<br />

%%%<br />

nkgD/ nkgBz{ g{oh soQK f;azrko e/, ;zg{oBsk nX{o/ Bz{ fgnko eodh j?.<br />

%%%<br />

oZp pzd/ Bz{ nkydk j? - s/ok fJbki eoBk ;h fJ; bJh d[y fdZsk. w? s?Bz{<br />

fgnko eodK fJ; eoe/ ;iak fdZsh.<br />

%%%<br />

w;akb dk XzBtkd eoBk mhe j? fe o";aBh fwbh. w;akbuh dk XzBtkd eoBk<br />

Bk G[b' fijVk f;o T[go u[Zeh d/o se ;aKs yb'sk fojk.<br />

%%%<br />

80


xkj d/ fBe/ p{N/, s/o/ g?o sK fBe/ fBe/ jB go sz{ ;koh Xosh nkgD/ edwk<br />

j/m Ye bJh j?.<br />

%%%<br />

fyVB ;ko ebh y[;ah ftu febekoh wko e/ nkydh j? - w[oMk Bk fes/ ikJhI<br />

fgnko/ ;z;ko.<br />

%%%<br />

tZvhnK tZvhnK ;bsBsK ;Ekgs eodk eodk oZp EZe iKdk j?. jo o'ia Bt/I<br />

Bt/I fBe/ fBe/ c[Zb G/idk fpbe[b BjhI Eedk.<br />

%%%<br />

@rbs# s'I nkgDh jko podk;as BjhI j[ zdh, @mhe# podk;as eo b?Idk j?.<br />

%%%<br />

MoBk rkT[Idk j? - fgnk;/ Bz{ p/;ae E'V/ e[ gkDh dh b'V j? go y[;ah Bkb w?I<br />

;ko/ dk ;kok fdnKrk.<br />

%%%<br />

nBzs nBzd dk T[j c[jkok feE/ j? fiE' I c[ ZbK d/ dfonk tr s[o/<<br />

%%%<br />

beVjko/ B/ nkgD/ e[jkV/ d/ d;s/ tk;s/ oZ[y s'I bZeV wzrh.<br />

o[y B/ gq;zBsk Bkb bZeV d/ fdsh.<br />

%%%<br />

Xz[d dk x[zv eZYh, pko;a ftu iKdh ftXtk ;akw dk jT[ek w?I nkgD/ fdb dh<br />

fJeKs ftu ;kca ;[fDnk.<br />

%%%<br />

d[BhnK Bz{ rbs wbs gVQB fgS' I n;hI nkyd/ jK fJj E'y/pkia j?.<br />

%%%<br />

;w[zdo feBko/, Bdh izrbK ftu, eth nkgDh nktkia bGdk fcodk j?.<br />

%%%<br />

81


jo pZu/ dk iBw ;kps eodk j? fe oZp nkdwh s'I ni/ fBok; BjhI<br />

j'fJnk.<br />

%%%<br />

xkj Xosh T[go nkgDh GhV bGdk j?. doys nkek;a ftu ngDh fJeKs<br />

Gkbdk j?.<br />

%%%<br />

r?aph nZr feE/ pb ojh j? fi; ftu'I skfonK d/ uzfrnkV/ fybo/ <<br />

%%%<br />

B/eh eoB dk fJS[e dotki/ s/ d;se fdzdk j?. fgnko eoB tkfbnK tk;s/<br />

dotki/ y[ZbQ/ jB.<br />

%%%<br />

w"s ftu nB/e, fJe j' iKd/ jB. ihtB fJe s'I nB/e pDdk j?. id'I oZp<br />

wo frnk Xow fJe j' ikt/rk.<br />

- sz{ feE/ j? I cb<<br />

%%%<br />

- w?I s/o/ fdb ftu jK c[Zb.<br />

%%%<br />

w?Bz{ T[;dh sbk;a j? fijVk jB/o/ ftu sK wfj;[; j[ zdk j? go fdB t/b/ BjhI<br />

fd;dk.<br />

%%%<br />

so/b pz{d B/ Mhb Bz{ fejk - sz{ w/o/ s'I tvh so/b pz{d j? I G?D. w? I eztb d/<br />

gZs/ T[go M{N/ b? ojh jK, sz{ gZs/ Bkb bNe ojh j? I.<br />

%%%<br />

ebkeko e[dos dk nk;ae j? fJ; eoe/ T[j e[dos dk wkbe th j? r[bkw<br />

th.<br />

%%%<br />

82


fwnkB y[zYk j?, fJ;/ eoe/ sbtko dh s/ia Xko puh ofjzdh j?.<br />

%%%<br />

gZfsnK dk iBw s/ w"s dk s/i x/ok T[; tZv/ uZeo dk fjZ;k jB. fijVk<br />

j"bh j"bh skfonK Bkb x[zwdk j?.<br />

%%%<br />

gb dk ;a'o nBzs ;zrhs tZb BZe ukVQdk j?.<br />

%%%<br />

w/oh o{j dh T[dk;h d[bjB dk x[zv j? i' oks g?D dh T[vhe ftu j? id'I<br />

e'Jh fJ; x[zv Bz{ u[e dJ/rk.<br />

%%%<br />

ekb/ ozr dk pZdb ;aofwzdrh Bkb n;wkB d/ e'B/ ftu ik yb'sk. uVQd/<br />

;{oi B/ ngDk ;[Bfjoh w[eN T[;/ d/ f;o s/ oZfynk.<br />

%%%<br />

p/fJiash eotk e/ pdb/ ftu fwZNh c[ Zb fdzdh j?.<br />

%%%<br />

s[od/ ikT[, c[b u[rD bJh o[e' Bk, fiXo ikUr/ skia/ c[ Zb o;s/ ftu fyVd/<br />

ik<strong>Dr</strong>/.<br />

%%%<br />

iVQK Xosh ftu c?bhnK NkjDhnK jB. NkjDhnK jtk ftu bfjokT[IdhnK iVQk<br />

jB.<br />

%%%<br />

gsMV d/ d[nkb/ p;zs dk ;zrhs nkgDk g[okDk nkbQDk bGdk fcodk j?.<br />

%%%<br />

G[Zb/ ft;o/ fdBk dhnK :kdK w/o/ d[nkb/ fJT[I fbgNhnK j'JhnK jB fit/I<br />

g[okD/ o[y d[nkb/ t/bK.<br />

%%%<br />

83


z{{i gfjbh nktkia dk wz{j fuVke/ nkydh j? - n;bh w? I jK.<br />

%%%<br />

e[M pzd/ oZp dhnK nfijhnK fwjopkBhnK dk fiaeo eod/ jB fe oZp<br />

;aofwzdk j' idk j?.<br />

%%%<br />

;{oi e'b o";aBh dk ;kdk fbpk; j?. pZdb nkgD/ nkg Bz{ ;akjkBk fbpk;<br />

ftu bg/Nd/ ofjzd/ jB.<br />

%%%<br />

gjkVhnK pZfunK dhnK febekohnK tKr jB fijV/ skfonK Bz{ cVB tk;s/<br />

pkjtK T[go c?bkT[Id/ jB.<br />

%%%<br />

GhV ftubh ;Ve fJeZbh j? feT[Ife e'Jh fJ;Bz{ fgnko BjhI eodk.<br />

%%%<br />

;[cBk gsBh tKr j? i' rZbK iao{o eo/rk.<br />

BhId gsh tKr ykw';a d[y T[mkJ/rh.<br />

%%%<br />

v[pd/ fdB Bz{ uz[w e/ oks T[;d/ ezB ftu nkydh j? -<br />

w?I w"s jK s/oh wK. s?Bz{ BtK iBw fdnKrh.<br />

%%%<br />

ekbh oks, w?I s/oh ;[zdosk T[;/ soQK wfj;{; eodk jK fit/I fgnko eoB<br />

tes n"os dhtk p[Mk fdzdh j?.<br />

%%%<br />

pkia ;'udk j? i/ wZSh Bz{ gkDh ftu'I pkjo eZY e/ fdyktK fe w?dkB fezB/<br />

;[jD/ jB sK T[j pj[s y[;a j't/rh.<br />

%%%<br />

oks B/ ;{oi Bz{ fejk - uzd okjhI sz{ w/o/ e'b gq/w gZso G/idk j? I.<br />

84


xkj T[go ftS/ jzM{nK okjhI w? I T[BQK ysK dk itkp fdzdh jK.<br />

%%%<br />

Btiks pZuk wjkB j[zdk j?, id'I T[j wodk j?, d[BhnK Bz{ nkgDk wjkB<br />

pugB d/ e/ iKdk j?.<br />

%%%<br />

jE"fVnK dhnK ;ZNk BjhI, Bud/ gkDhnK dk ;zrhs gZEo rhfNnK Bz{ r'b ns/<br />

w[bkfJw pDkT[Idk j?.<br />

%%%<br />

;afjd dh wZyh c[Zb dk o; u{;e/ XzBtkd eoB bJh T[; d[nkb/ gfoeowk<br />

eodh j?. jzekoh fssbh ukj[zdh j? c[Zb w/ok XzBtkd eoB.<br />

%%%<br />

id'I s[;hI ;zg{oB ;Zu p'bD tk;s/ fJzsiako Bk eo ;e' sK pVp'b/ j' ikDk<br />

pj[s nk;kB ezw j?.<br />

%%%<br />

;zGt B/ n;zGt Bz{ g[ZfSnk - sz{ feE/ ofjzB?<<br />

n;zGt B/ fejk - BkwodK d/ ;[cfBnK ftu.<br />

%%%<br />

gZsk id'I fgnko eoB bZr/, c[b pD iKdk j?.<br />

c[b id'I pzdrh eoB br ikJ/, cb j' iKdk j?.<br />

%%%<br />

iVK doys dhnK NkjDhnK Bz{ cbK Bkb Go fdzdhnK jB<br />

go NkjDhnK Bz{ fJj BjhI efjzdhnK fe ;kvk F[eokBk eo'.<br />

%%%<br />

nZXh oks tes s{ckB fJT[I brdk j? fit/I fe;/ d? Is dk pZuk p/tesk ikr e/<br />

y/vD bZr ikJ/.<br />

%%%<br />

85


cai B/ ezw Bz{ fejk - s?Bz{ d/ye/ w?I ngD/ ;ZyD/gD s/ ;aofwzdk j' ikBk.<br />

ezw B/ bcia Bz{ fejk - s/o/ pr?o w? I fezBk rohp jK.<br />

%%%<br />

;ZukJh d/ fbpk; ftu e'Jh B[e; BjhI j[ zdk go ebgDk nkgD/ fbpk; ftu<br />

nkokw Bkb s[odh fcodh j?.<br />

%%%<br />

w?Bz{ fJ; rZb s/ gZek :ehB j? fe n;wkB ftub/ skfonK ftu'I fJe nfijk<br />

j? fijVk w/oh fe;ws fB;afus eodk j?, w/oh nrtkJh eodk j?.<br />

%%%<br />

;dhnK d/ T[dk; yzvoK ftu'I fJj fJe nktkia, fNeh oks w?Bz{ ne;o ;[DkJh<br />

fdzdh j? - @@w?I s?Bz{ fgnko ehsk ;h.##<br />

%%%<br />

nZr dhnK bkNK d/ fb;aeko/ w?Bz{ puD dh skVBk th eod/ jB s/ nZr w/o/<br />

nr/ fwzBsK th eodh j? - oky j/m dp/ nzfrnko wo oj/ jB, p[M oj/<br />

jB, puk bJ/Irk w?Bz{<<br />

%%%<br />

n;wkB ftu w/o/ nkgD/ sko/ jB.<br />

T[j' ! nkgD/ xo nzdo dhtk pkbDk sK w? I G[Zb jh frnk.<br />

%%%<br />

jbeh y[;ap{ fGzBh g"D s'I oZp dh skes dk gsk brdk j?, jB/ohnK s'I<br />

s{ckBk s'I BjhI.<br />

%%%<br />

;[cB/ ftu uhiK fJXo T[Xo fybohnK gJhnK jB.<br />

id'I ikr fgnk T[d'I fJBQK Bz{ fJeZmhnK eoe/ ;[o ftu eo fdnKrk.<br />

%%%<br />

n;s j[zd/ ;{oi B/ jT[ek b? e/ fejk - w/o/ fgS'I o";aBh e"D eo/rk j[D<<br />

86


fBe/ fNwfNwKd/ dht/ B/ fejk - i' j' ;fenk w? I eoKrk j}{o.<br />

%%%<br />

ykw';ah ftu s[jkvh nktkia ;[oZfyns j? fit/I nkjbD/ ftu ;[Zs/ gzShnK d/ rhs<br />

;[oZfyns jB.<br />

%%%<br />

wjkBsk, S'N/ d/ Bkb Bkb nkokw Bkb s[odh iKdh j?. ftuekobk fJeZbk<br />

ofj ikdk j?.<br />

%%%<br />

oks u[g u[ghs/ c[Zb fyVk iKdh j? s/ fdB, tXkJhnK, F[eokB/ ep{bdk j?.<br />

%%%<br />

e[ub/ b'eK dhnK fbysK gVQe/ je{ws nkydh j? - fJj b'e BkF[eo/ jB.<br />

%%%<br />

;zg{oDsk d/ nkBzd ftu jh n;hI y[;ah Bkb nkgD/ cb tzv ;ed/ jK.<br />

%%%<br />

toyk dhnK pz{dk B/ Xosh Bz{ u[zfwnk s/ j"bh d/ e/ fejk - n;hI s/o/ s'I<br />

ftZSVhnK s/ohnK pZuhnK jK s/ ;[orK s'I tkg; nkJhnK jK. ;kBz{ nkgDh r'd<br />

ftu ;wk b? wK.<br />

%%%<br />

fdyktk sK eodk j? fe w?I so/b pz{dk cVB tk;s/ jK go ikbk cVdk<br />

wZyhnK j?.<br />

%%%<br />

NNfjD/ B/ skfonK Bz{ fejk - ftdtkB d;d/ jB fe fJe fdB s[jkvh o";aBh<br />

p[M ikDh j?. skfonK B/ e'Jh itkp BjhI fdZsk.<br />

%%%<br />

Bfjo Bz{ fJj fynkb uzrk brdk j? fe dfonk fJ; eoe/ trdk j? feT[Ife<br />

T[; dh fJj fizw/tkoh j? fe w?Bz{ gkDh d/t/.<br />

87


%%%<br />

i' w?Bz{ wip{o eo ojh j?, eh fJj w/oh nkswk j? i' pkjo nkT[Dk ukj[zdh<br />

j? iK fe fJj ft;at-nkswk j? fijVh nzdo nkT[D bJh dotki/ s/ d;se<br />

d/ ojh j?<<br />

%%%<br />

ftuko nkgD/ ;apd yk yk e/ tXdk c[bdk tZvk j[ zdk j?.<br />

%%%<br />

s[;hI e'Jh ezw eod/ j' iK BjhI eod/. id'I s[jkBz{ fJj efjDk gJ/ - ;kBz{<br />

e[M eoBk ukjhd?l T[d'I s[;hI ;aokos eod/ j'.<br />

%%%<br />

S'N' posB ftu fgnk gkDh fb;aedk j? go ;w[zdo dk gkDh jB/ok j?. fBe/<br />

fBe/ ;Zu ;kca fd;d/ jB, tZvk ;Zu nBzs ykw';ah j?.<br />

%%%<br />

nkgD/ fgnkfonK ftu tzvD tk;s/ ;kv/ e'b fBehnK fBehnK uhiK jB.<br />

tZvhnK uhiaK sK ;ko/ ijkB bJh jB.<br />

%%%<br />

fit/I ;w[zdo B/ Xosh x/o oZyh j?, n"os d/ jzM{nK B/ ;z;ko x/fonk j'fJnk<br />

j?.<br />

%%%<br />

jZ; e/ XZ[g w/ok ;[nkrs eodh j?.<br />

T[; dh T[dk; G?D pko;a w/o/ Bkb fdb dhnK rZbK eodh j?.<br />

%%%<br />

fdB ftu w/o/ c[ Zb B/ gZshnK fybko fdshnK.<br />

oks Bz{ fJj :kdK dk ;[Bfjoh cb pD frnk.<br />

%%%<br />

88


fijVk pzdk B/ehnK eoB ftu ;kok fdB o[Mk ofjzdk j?, B/e pDB tk;s/<br />

T[; e'b ;wK BjhI j[ zdk.<br />

%%%<br />

gkbs{ e[ Zsk ;wMdk j? fe ;kok ;z;ko T[; s'I T[;dh EK y'jD dhnK ftT[IsK<br />

xVdk ofjzdk j?.<br />

%%%<br />

sD/ j'J/ XB[y Bz{ sho B/ fejk - w?Bz{ nkiakd eo fdT[ j}{o.<br />

w/oh nkiakdh ftu s[jkvh nkiakdh th j?.<br />

%%%<br />

fBok soe d' Xko/ uke[ tork j? fi;dk w[Zmk Bk j't/.<br />

fJ; Bz{ tosD tkbk jZE bj{ b[jkD j't/rk.<br />

%%%<br />

;z;ko, ;[zdosk d/ ;zrhs Bkb ;kfXnk j'fJnk s[ckB j?.<br />

%%%<br />

S[j e/ j' ;ed? s[;hI wko fdT[. d{o ofjD Bkb j' ;ed? s[;hI jk;b eo<br />

bt'I.<br />

%%%<br />

fi; n;wkB B/ ;t/o ;ko ;G sko/ r[nk bJ/, c[ Zb T[; Bz{ o' o' e/ d;dk<br />

j? fe w/ok so/b s[gek r[nku frnk.<br />

%%%<br />

;{oi ;akw Bz{ id'I gZSw ftu v[Zp fojk j[ zdk j?, g{op dk ;t/ok ;po eoe/<br />

d/ydk ofjzdk j?.<br />

%%%<br />

gq;z a;k w?Bz{ ;aofwzdk eo fdzdh j? feT[Ife fJ; nZr/ w? I wzrsk jK.<br />

%%%<br />

89


;op'sw fJeZbk BjhI nkT[Idk. ;ko/ T[; Bkb nkT[Id/ jB.<br />

%%%<br />

oZp dk ;Zik jZE fdnkb{ j?, yZpk ysoBke.<br />

%%%<br />

w/o/ T[dk; fynkb, w/o/ s'I nkgD/ Bkw g[S g[S e/ w?Bz{ szr eod/ jB.<br />

%%%<br />

MZyV T[; d[yh d/ts/ dk o[dB j? Xosh B/ fi; dk fgnko ep{b BjhI ehsk.<br />

%%%<br />

uzd nkgDk ukBD ;ko/ ;z;ko ftu tzvdk j? go ngD/ dkr ;hB/ Bkb bk e/<br />

oydk j?.<br />

%%%<br />

X{nK n;wkB s/ uVQ e/, ;[nkj Xosh s/ fvr e/ ;a/yh wkod/ jB - n;hI nZr<br />

d/ G?D Gok jK.<br />

%%%<br />

bVyVkT[Id/ ewia'o fynkb', w/o/ s'I vo' I Bk. w? I ;akfJo jK.<br />

%%%<br />

fJj gops Gbk c[ Zb tork BjhI< nkb/ d[nkb/ gjkVhnK dhnK gzyVhnK X[Zg<br />

gh ojhnK fd;dhnK jB.<br />

%%%<br />

fBZek c[ Zb fwZNh ftu o[fbnk fgnk j?.<br />

fssbh d/ fgS/ fgS/ T[vD bZrk ;h.<br />

%%%<br />

ihtB Bkb fizBk ;pzX iBw dk j?, T[Bk w"s dk j?.<br />

s[oB tk;s/ gfjbK edw T[go T[mkDk j?, c/o j/mK oZyDk j?.<br />

%%%<br />

X[ZgK ns/ c[ZbK dh p'bh sK w?I ;wM iKdk jK, w?Bz{ d[y d/<br />

90


ns/ w"s d/ p'b ;wMD dh ;Zfsnk th sK fwb/ !<br />

%%%<br />

fijVk c[ Zb okshI gfjbK jh fyV fgnk ;h, ;t/o/ B/ id'I T[; dh fwZmh bJh,<br />

c[ Zb B/ jT[ek fbnk, ezfpnk, iawhB T[s/ fvr fgnk.<br />

%%%<br />

s/o/ feBko/ w?I niBph tKr T[sfonk, s/o/ xo wfjwkB tKr fojk, s/ok do<br />

j[D fwZso tKr SZv e/ uZfbnK w/ohJ/ XoshJ/.<br />

%%%<br />

fdB dk ezw w[ek fbnk j?. nkgDhnK pkjK Bkb w/ok fujok Ye wK. w?Bz{<br />

;[cB/ b?D d/.<br />

%%%<br />

fJ; ;z;ko d/ t;Bhe n;hI T[Bk e[ fuo j[ zd/ jK fizBk fuo n;hI fJ;Bz{<br />

fgnko eod/ jK.<br />

%%%<br />

wo u[fenK Bz{ nwo gqf;ZXh fwb/.<br />

fiT[IfdnK Bz{ nwo fgnko fwb/.<br />

%%%<br />

w?I s?Bz{ fJT[I d/fynk fit/I ;[sBhIdk pZuk ;t/o t/b/ gb e[ Go wK tZb d/y/,<br />

c/o ;"I ikJ/.<br />

%%%<br />

ihtB ed/ BjhI Eedk, fJj ikDB bJh w?Bz{ pko pko woBk gt/rk.<br />

%%%<br />

;t/o ;ko ufjed/ gzSh fit/I nBzd wrB j' j' s/ok BK b?Id/ B/, g[ikoh T[;<br />

soQK s/ok Bkw BjhI b? ;edk.<br />

%%%<br />

nBzs ykw';ah ftu fbik e/ w/ok fdb rhsK Bkb Go d/.<br />

91


%%%<br />

id'I fdb eo/ dhtk p[Mk d/JhI.<br />

c/o w? I s/o/ jB/o/ Bz{ ikDBk ns/ fgnko eoBk f;ZyKrk.<br />

%%%<br />

iayw fwb/, iayw okih j'J/, fdB Yb/ s?Bz{ nkgD/ fi;w T[gob/ dkr<br />

fdyktKrk.<br />

%%%<br />

;Zu, ngD/ fto[ZX fJ; eoe/ s[ckB ykVQk eo b?Idk j? feT[Ife ngD/ phi fJ;<br />

B/ d{o d{o se fybkoB/ j[ zd/ B/.<br />

%%%<br />

;Zu nzsw ;apd p'b e/ u[Zg j' frnk. j[D fJj ;apd nrb/ ;apdK Bz{ iBw<br />

dJ/rk.<br />

%%%<br />

y[;aB;hp j? T[j fi; dh gqf;ZXh ;Zu Bkb'I tXhe BjhI fb;aedh. ykw';a oks wK<br />

torh ;[jDh, fdB pZu/ tork u[b p[bk.<br />

%%%<br />

nkdwh w[;ekT[Idk j? sK ;z;ko T[;Bz{ fgnko eodk j?.<br />

nkdwh jZ;dk j?, ;z;ko T[; s'I vo iKdk j?.<br />

%%%<br />

oZp fJzsiako ftu j? fe nkdwh nkgD/ pugB fizBk f;nkDk ed j'J/rk <<br />

%%%<br />

w/o/ fdb dh gsMV T[go id'I s/oh X[Zg w[;ekT[Idh j? w?Bz{ p;zs T[go T[d'I<br />

e'Jh ;aZe BjhI ofjzdk.<br />

%%%<br />

fgnko eoB t/b/ op, Bk;atkB Bz{ u[zwdk j?, nkdwh nfpBk;ah Bz{.<br />

%%%<br />

92


nkgDhnK nBzs ;akBk sz{ pZfunK ftu'I dh fdyk fdshnK,<br />

w?I th s?Bz{ ;aofwzdk BjhI eoKrk j[D.<br />

%%%<br />

fdB T[dk; j?, pZdb fJT[I ik oj/ jB fit/I fM;VdK yke/ rZbQk T[go jzM{<br />

bNekJh pZu/ s[o/ iKd/ j'D. jtk iaywh ;z;ko tKr eokj ojh j?. go ngD/<br />

;y/ Bz{ fwbD sK ikDk jh gJ/rk.<br />

%%%<br />

fgnko ftu edh fe;/ B/ xkNk gkXk j?, w? I BhI wzBdk fJj rZb.<br />

%%%<br />

w?Bz{ J/Bk ;jh ihtB fiT[D d/j wkbe fe w"s ;jh j' ikt/.<br />

%%%<br />

p/fJZias nkdwh ftiJh j'J/rk, ;po dh fJ; T[vhe dk Bkw ;fGnsktK dk<br />

fJfsjk; j?.<br />

%%%<br />

s/oh sZeDh J/; soQK dh j? fit/I gZeh c;b Bkb Go/ y/s T[go ykw';a<br />

;[Bfjoh X[Zg g?Idh j't/.<br />

%%%<br />

d[y d/y/, w"s dk gsk bZrk, y[;a jK fe w? I wjkB ;z;ko ftu fojk.<br />

%%%<br />

@@w? I s/o/ fgnko T[go fJspko ehsk##, w/ok nkyoh p'b fJj' j't/.<br />

%%%<br />

93


B'pb gqkJhia ;thfeqsh Gk;aD<br />

w?I y[;a jK fe s[jkv/ d/; ftu nke/ F[eokBk eoBk dk w"ek fwfbnk feT[Ii[<br />

w/o/ ezw dh edo gk e/ s[;hI w?Bz{ B'pb gqkJhia d/D dk c?;bk ehsk j?.<br />

w?Bz{ T[j ;akw :kd j? id'I w/o/ fJzrb?Iv d/ gqek;ae B/ sko G/i e/ w?Bz{ fJ;<br />

ypo dh ;{uBk fdsh. w? I ;aKsh fBe/sB ftu ofj fojk ;K. n;hI izrb ftu e[M<br />

ykD-ghD dk gq'rokw s?n ehsk ;h, T[j fBp/V e/ tkg; ik fojk ;K fe vkeykB/<br />

ftu'I GZik GZik vkehnk w?Bz{ sko cVk frnk. sKr/ ftu w/o/ Bkb fJe nzro/ia p?mk<br />

;h. w?Bz{ sko ;zd/;a e'Jh yk; Bk bZrk s/ w? I ekria d{jok eoe/ i/p ftu gk fbnk<br />

fe xo g[Zi e/ gVQKr/. r'o/ Bz{ fJ; ftu yk; rZb fbyh wfj;{; j'Jh, T[;B/ w?Bz{<br />

fejk fe fJ; Bz{ gVQK. ekria y'bQ e/ gfVQnk sK w?Bz{ :ehB Bk nkfJnk. gfjbK sK<br />

w?Bz{ bZrk fit/I sko dh Gk;ak ;jh BjhI, w? I fJjd/ noE ;jh BjhI ehs/ ;akfJd, fco<br />

w?Bz{ ft;atk; j' frnk. s[;hI e/tb nzdkia / bk ;ed/ j' fe w/o/ ftfdnkoEhnK ns/<br />

nfXnkgeK Bz{ fezBh y[;ah j'Jh ;h. w/o/ ftfdnkoEh w?Bz{ fgnko eod/ jB s/ T[BQK Bz{<br />

fJT[I bZrk fit/I fJj fJBkw T[BQK Bz{ fwfbnk j?. w?Bz{ brd? w/o/ ;ko/ d/; tk;hnK Bz{<br />

fJt/I jh bZr/rk.<br />

fJ; sohe/ ;akw phs rJh, oks g?D s/ gVSZsh T[go w? I fJeZbk p?m frnk,<br />

nkgD/ nkg Bz{ g[ZfSnk - gZSw tb'I w/ohnK eftsktK ;thekoB ;fsekoB fgS/ eh<br />

ekoB j' ;edk j?< tZyoh B;b dk pzdk, gZSw dh t;'I s'I p/nzs d{o, w?I gjkVK<br />

;w[zdoK s'I gko p?mK jK, fco fJj ;G fet/I j'fJnk< fpBK fe;/ T[s/iBk d/ w?I nkgD/<br />

nkg s'I id'I e[M ;tkb g[S/ sK y[d Bz{ fBwkDk s/ fBr{Dk ;wfMnk.<br />

w?Bz{ :kd nkfJnk pugB dk T[j ;wK id'I w/ok ezw ftef;s j'Dk F[o{<br />

j'fJnk. gZuh ;kb dh T[wo, pzrkb d/ rzrk feBko/ d{o d[okv/ fJe fgzv, w?I fe;ash<br />

d/ xo ftu fJeZbk ofj fojk ;K, ;odhnK d/ fdBh fjwkbhnk tb'I izrbh pZseK<br />

dfonk ftu nkD T[sodhnK ;B, fJjh w/ohnK ;kEDk j[ zdhnK. X[Zg w?BzP ;aokp tKr<br />

nkgD/ T[go v[bQdh brdh, dfonk dh eb eb w?Bz{ e[dos d/ G/s d;dh. fJeKs<br />

ftu nkgD/ ;[cfBnK Bz{ eftsktK ftu T[sko T[sko w? I nypkoK fo;kfbnK okjhI<br />

94


ebes/ d/ gkmeK sZe g[ukT[Idk. s[;hI ;wM ;ed/ j' fe gZSw d/ ihtB Bkb'I fJj<br />

fizdrh fpbe[b tZy fe;w dh ;h. w?Bz{ BjhI gsk gZSwh ;akfJo s/ b/ye ngDh<br />

i[nkBh d/ fdB fJ; soQK nfrnkstk; ftu fpsKT[Id/ j'<strong>Dr</strong>/. w?Bz{ gsk j? gZSwh<br />

d[BhnK ftu fJ; soQK d/ pDtk; dh G'ok ;zGktBk BjhI.<br />

fJ; soQK ihtB s[odk fojk. nkgD/ d/; tk;hnK tk;s/ th w? I g{ok niBph<br />

;h. w/o/ nkb/ d[nkb/ d/ w/o/ g/Iv{ t;BheK s'I fJbktk e'Jh Bh ;h w?Bz{ ikDdk. w?I<br />

fJ; jkbs ftu ;sz[;aN ;K, GhVK dh T[s;[esk s'I w[es.<br />

fco T[j ;wK nkfJnk id'I w?I ;'funk, j[D fJ; pDtk; ftu'I fBeb e/ nkgD/<br />

GoktK G?Dk bJh e[M eoK. e/tb ihtB dhnK ;wZf;nktK s/ fXnkB e/ Idos Bk eoK<br />

iK ngD/ ;[cafBnK Bz{ ekri s/ T[skodk Bk fcoK ;r'I e[M m'; eoK, nkgD/ fynkbK<br />

Bz{ nwb ftu fbnktK.<br />

w/o/ fdwkr ftu e/tb fJe rb p?mh fe w?I pZfunK Bz{ gVQktK. fJj rb<br />

BjhI fe w? I :'r nfXnkge ;K, w?I sK y[d mhe Yzr Bkb ftfdnk jk;b BjhI eo<br />

;fenk. ekcah ;wK fMiedk fojk, fco ;'funk - w?I e[dos Bz{ fgnko eoB tkbk<br />

pzdk jK fJ; eoe/ pZfunK Bz{ :ehBB fgnko eodk jK. w/ok fB;akBk fJe nfijh<br />

;z;Ek yVQh eoB dk ;h fiE/ pZu/ ihtB dh y[;ah ns/ ;[szsosk wkDB, e[dos Bkb<br />

fJe o; j'D. w?I T[; d"o ftu ngDk pugB bzxkfJnk ;h id'I ftfdnk ;kj x[ND<br />

tkb/ wkj"b ftu w;ahBh sohe/ Bkb fdsh iKdh ;h i' pZfunK dk T[s;akj wko<br />

fdzdh. pZu/ ftu sK ikDB dh nBzs fgnk; j[ zdh j? go T[j wo iKdh j? feT[Ife<br />

f;ykD dk sohek mhe BjhI.<br />

w/o/ nkb/ d[nkb/ e[M wz[v/ ;B, w?I T[BQK Bz{ gVQkT[Dk F[o{ eo fdZsk, T[BQK Bz{<br />

y[;a oZyD dh e'f;a;a eodk. w?I T[BQK dk ;kEh ;K, T[BQK Bkb y/vdk th j;dk th.<br />

S'fNnK S'fNnK ftu w? I E'Vk tZvk pZuk ;K. fJ; nkiakd fciak ftu n;hI ;ko/<br />

ftef;s j'D bZr/. pZfunK dh y[;ah, i';a, rZbK ns/ rhs, jtktK ftu y[;ahnK dh<br />

wfje x'b fdzd/, fJj ;aops w?I jo o'ia ghIdk. ;{oi fSgD t/b/ fJeKs ftu w?I<br />

fJeZbk p?m e/ doys s/ doysK dhnK d{o sZe bzwhnK SktK d/ydk. w?Bz{ fJBQK ftu'I<br />

95


th T[j' nktkiK ;[DkJh fdzdhnK i' fdB/ ;[DhnK ;B. doys Xosh dh fje ftu'I<br />

fBeb/ nBzs nek;a tZb T[md/ ihtB d/ c[jko/ brd/. wB[ysk d/ fdb ftubhnK<br />

;kohnK y[;ahnK s/ ;ko/ jT[e/ Xosh s'I T[Zm e/ n;wkB tZb iKd/ ;kca fdykJh fdzd/.<br />

w?I ;'udk w/o/ tor/ tZvh T[wo d/ pZu/ th nkgDh t/dBk nkek;a sZe g[uk ;ed/<br />

jB. fJj' rZb pko pko wfj;{; j[ zdh.<br />

nfij/ wkj"b ftu rhsKibh ftub/ rhs fby/. Gkosh n;wkB d/ skfonK dh<br />

;akB j/m nZXh nZXh oks sZe w? I nkgD/ rhs rkT[Idk. c/o nzfwqs t/bk j[ zdk, ;akw<br />

dhnK ;[Bfjoh X[ZgK j[zdhnK, w?I fbyh iKdk, fJT[I eofdnK w?Bz{ brk fJe tko c/o w?I<br />

pkjo fBebK s/ tvh d[BhnK d/ fdb Bz{ fwbK.<br />

w?I d/y fojk ;K fe nkgD/ ftfdnkoEhnK Bz{ fwbfdnK tk;st ftu w? I tv/<br />

;z;ko Bz{ fwbD dh fsnkoh eo fojK. fJ;/ ;w/I w?Bz{ fynkb nkfJnk fe w?I gZSw d/<br />

ijkB Bz{ th fwbK. w? I fJ; rZb'I u/szB ;K fe toswkB ;dh gZSwh wB[y dh j? fi;<br />

ftu p/nzs ;aesh j?. T[; e'b d[BhnK dh skes j?, T[; dk ihtB ;kohnK jZdK<br />

s'V e/ pkjo c?b fojk j? s/ Gfty tk;s/ ;zd/;a f;oi fojk j?. w?I ;'funk woB s'I<br />

gfjbK gZSw ftu iktK s/ T[; r[gs fJpkdsrkj ftu fwbK fiE/ o{jkBhns dk<br />

tk;k j?. w?I ;'funk nkgDh ;koh ;aesh ns/ ihtB dhnK gqfsGktK tkbk o{jkBh<br />

nkdwh gZSw ftu w"i{d j?.<br />

fJ; soQK w? I pkjo nkfJnk. rhsKibh dhnK pzrbk eftsktK Bz{ w? I nzro/iah<br />

ftu nB[tkdDk F[o{ eo fdsk. fJ; iapkB dk wkfjo Bk j'D ekoB w? I ni/ fJ;<br />

nB[tkd Bz{ SgtkT[D pko/ BjhI ;h ;'funk. p; yoVk b?e/ gZSw ftu g[Zi frnk. w?I<br />

nzro/iaK Bz{ fJj eftsktK ;[DkJhnK th gVQkJhnK th. T[BQK Bz{ uzrhnK bZrhnK, :kBh<br />

fe w?Bz{ gqtkB eo fbnk frnk. pr?o fJzsiako eotkfJnK gZSw B/ w/o/ tk;s/ nkgDk<br />

fdb y'bQ fdZsk.<br />

w?I, fijVk nZXh ;dh pDtk;h fojk, gZSw s'I d{o, w?Bz{ fJe dw gqtkB eo<br />

fbnk ikt/rk, fit/I w? I gZSw dk th eth j'tK fJj w/o/ bJh eokwks ;h. w? I j?okB<br />

j'fJnk go wfj;{; ehsk fe fijV/ ;kb w? I pDtk; ftu r[iko/ s/ T[E'I i' ;aKsh w?Bz{<br />

96


jk;b j'Jh T[; dh sK pj[sh b'V gZSw Bz{ ;h i' tXhe rsh;ahb j'D eoe/ ;aKsh<br />

bJh fgnk;k j?. rzrk feBko/ pugB d/ fijV/ fJeKs fdB r[iako/ T[BQK B/ w?Bz{<br />

:'rsk fdsh. fJBQK tfoQnK dh ;aKsh w/o/ fdb ftu iwQK j' rJh. w? I gZSwh pzd/ nr/<br />

fJ; Bz{ oZfynk sK y[;ah y[;ah T[;B/ wB}{o eo fbnk.<br />

fijVh gq;z a;k fwbh, T[j w?Bz{ fJe pzd/ Bz{ BjhI fwbh. w/o/ nzdobk g{op,<br />

gZSw sZe g[Zik. g{op eh wkBtsk dh wK BjhI< j;d/ y/vd/ gZSwh pZu/ id'I ;ZNK yk<br />

p?mD, id'I bkuko j' ikD, id'I G[Zy brh j'J/, T[d'I eh T[j g{oph wK tZb BjhI<br />

Mked/< fJ; wK s'I T[BQK Bz{ y[oke fwbdh j?, oks dk u?B fwbdk j?. eh edh T[j<br />

fBok; j'J/ jB fJ; wK tZb'I <<br />

uzrh fe;ws Bz{ w?I T[d'I s[jkv/ e'b nkfJnk id'I s[;hI g{op tZb d/yD br/<br />

;h fe e[M fwb/rk T[Xo'I. g{op dk gqshfBX j'D dk fJBkw nkgD/ g{oph fwZsoK s'I<br />

w?Bz{ gfjb'I jh fwb u[Zek j?.<br />

w?I s[jkBz{ ft;atk; d[nkT[Idk jK fe fijVk fJBkw s[;hI w?Bz{ fdsk j? fJj w?I<br />

nkgD/ nkg T[go you e/ iakfJnk BjhI eoKrk. w?Bz{, fJe pzd/ Bz{ Bk fJj fJBkw<br />

fwfbnk j? Bk w? I fJeZbk fJ; Bz{ ;theko eoB dk jZedko jK fJ; eoe/ w? I fJj<br />

j'oBk tk;s/ tosKrk. fJj w? I g{op d/ pZfunK BfwZs oZyKrk. fJj fJe phi tKr<br />

j?, id'I fJ;Bz{ phi fdzd/ jK, p{Nk T[Zr e/ oZ[y pDdk j?. phiD tkb/ Bz{ j'o phi<br />

th fdzdk j?, cb th fdzdk j?. w?I fJe ft;atftfdnkbk ;Ekgs eoKrk, fJj nfijh<br />

EK j'J/rh fiE/ gZSwh pZu/ nkgD/ g{oph GoktK Bkb fwb e/ ;Zu dh sbk;a eoBr/.<br />

fJE'I T[BQK Bz{ T[j<br />

yiakB/ fwb<strong>Dr</strong>/ fiBQK Bkb ;koh wB[ysk nwho j'J/rh.<br />

w?I s[jkBz{ :kd eotktK, Gkos dh ;akBkwZsh ;fGnsk ftu edh wjkB<br />

:{Bhtof;Nh j'fJnk eodh ;h. dhtk pkb fdzd/ jK sK fJ; dh o";aBh wBwoiah Bkb<br />

pzBQ BjhI ;ed/ fco nkgK. fJj d[BhnK sZe g[idh j?. Gkos dh ;fGnsk ftu ;akB<br />

;h, f;nkDg ;h s/ nwhoh ;h. fJj yiakB/ Gkos B/ nkgD/ pZfunK tk;s/ izdfonK<br />

nzdo pzd BjhI ehs/. uhBh, ikgkBh, JhokBh ;G e"wK d/ b'e nkT[Id/ s/ Gkos ftu<br />

97


i' fpjsohB j[ zdk, b?e/ tkg; iKd/. s[jkBz{ gsk j'J/rk ;akfJd fe Gkos ftu g?;/<br />

b?e/ ftfdnk d/D dh gozgok BjhI ;h. fJj ;wfMnk iKdk ;h fe fi; gk; ftfdnk<br />

j? T[;dh fJj fiazw/tkoh j? fe T[j ftfdnkoEhnK ftu tzv/. ftfdnkoEh nfXnkge d/<br />

fgS/ wzrfsnK tKr fcod/ ofjD, fJT[I BjhI j[ zdk ;h, nfXnkge dk y[d fJj fw;aB<br />

;h fe tzvDk gftso coia j?. Gkos d/ ty ty gqKsK ftu fJ;/ T[d/;a dh g{osh<br />

tk;s/ r[o{e[bK uZbhnK.<br />

w?Bz{ brdk j? wB[ysk gk; j[D T[j jwdodh, dfonkfdbh BjhI ojh. gZSwh<br />

B;bK d/ Gkos ftu nkT[D Bkb ;kvk nkgDh ;fGnsk ftu'I ft;atk; N[ZN frnk j?.<br />

gdkoEe gqG[sk jkth j' rJh j?. fJe ;dh s'I Gkosh ftfdnkoEh G{sekb dh nkgDh<br />

;fGnsk pkps nDikD, nfrnkBh j' rJ/ jB. e/tb n;hI fJ; s'I tzfus BjhI j'J/,<br />

T[j th tzfus j' rJ/ jB fiBQK ftu n;hI nkgDh ;BksBh ftfdnk tzvDh ;h.<br />

;wK nk frnk j? fe n;hI nkgDhnK ;zGktBktK iakfJnk Bk eohJ/. i' ;o/;aN<br />

j? T[j eohJ/, nkgDh ezrkbh Bk fdykJhJ/. i' ;kBz{ tv/fonK s'I fwfbnk, T[; T[go<br />

;koh wB[ysk dk jZe j?. fJj' ekoB j? fi; ;dek w? I fdqVQ j'e/ c?;bk ehsk fe<br />

fJe nzso ok;aNoh ;z;Ek pD/ fiE/ g{oph s/ gZSwh pZu/ fJeZm/ o{jkBh y[oke gqkgs<br />

eoB.<br />

fJj d;fdnK w? I cyao wfj;{; eodk jK fe s[jkv/ fJBkw dh ok;ah Bkb T[;<br />

tv/ ;[cB/ dh e[M g{osh j' ;e/rh fijVk w/o/ fdb ftu j?. s[jkBz{ ;Zdk d/D<br />

nkfJnK w?I, nkT[ pj[s tXhnk gqhshG'i j?, ;theko eo'. w?Bz{ nk; j? w/ok ;Zdk<br />

gZso s[;hI ;theko eo'r/. :'og d/ eJh d/;K ftu frnk jK w?I, T[BQK B/ w/ok g[oi'o<br />

;tkrs ehsk. fJ; ;tkrs dk wkfJBk j? gZSw Bz{ g{op dh iao{os j?, T[t/I, fit/I<br />

g{op Bz{ gZSw dh iao{os j?. fwbkgK dk ;wK nk frnk j?.<br />

w?I y[;a jK i' fJ; ;w/I s[jkv/ ftueko jK, w/o/ e'b d/D tk;s/ e[M ;wkB j?.<br />

g{op s/ gZSw fwbe/ GftZy dh wjkB ;z;feqsh f;oi<strong>Dr</strong>/. nB[tkd okjhI n;g;aN<br />

fijk ;jh, g{op, gZSw sZe g[Zi frnk fiE/ fJ;Bz{ ;aKsh fwbh, fJjBz{ bZrk, fJj th<br />

w/ok xo j?. ;w/I dh iapkB s[jkv/ sZe g[Zih, w/oh uzrh fe;ws fe w/o/ okjhI g[Zih.<br />

98


;thvB d/ ;Zd/ B/ w?Bz{ d{o d{o se g[uk fdsk, fJj sK uzrk j'fJnk go fJ; dk<br />

B[e;kB fJj j'fJnk fe w/oh fJeKstk; ftu ftxB g? frnk. w?Bz{ T[BQK b'eK<br />

ftueko yb'Dk gt/rk fiBQK ftu yb'D dk w?I nkdh BjhI. gZSw dh ft;akb d[BhnK<br />

;kjwD/ id'I yb'Idk jK sK w/o/ fdb ftu v'p g?D brdk j?. s[jkv/ tb'I fdsk<br />

;BwkB, gq;az;k ns/ ;[rksK ;theko eoB dh ni/ w?Bz{ nkds BjhI gJh. s[jkv/<br />

;kjwD/ yb'sk sK jK go w?Bz{ ;zr bZr ojh j?. w?I gow/;ao dk F[eor[iako jK<br />

fi;B/ w?Bz{ g{op ns/ gZSw ftueko g[b pDkfJnk. T[wo Go w?I fJj ezw eodk<br />

ojKrk. i' eo ;edk jK eoBk gt/rk. fJ;/ ;[caB/ dh g{osh ykso w? I ;aKshfBe/sB<br />

dh BhIj oZyh. fe;/ t;s{ Bz{ oZd eoBk Gkos dk ;[Gkn BjhI. fwbtosD dk ;[Gkn<br />

fe;/ B;b iK ;fGnkuko Bz{ oZd BjhI eodk. jwdodh ns/ fgnko okjhI ;G fwb<br />

id/ jB. f;nk;h jZb uZb d"okB Gkosh pZu/ gZSw Bz{ oZd eoB bZr/ d/ye/ w?Bz{ d[y<br />

j[ zdk j?. w?Bz{ brd? oZd eoB dk gkm T[BQK Bz{ gZSw B/ gVQkfJnk j?. n;hI fJ;<br />

soQK d/ BjhI ;K. doktV, w[;bwkB, fjzd{ Gkos ftu ;G tZ; oj/ jB. Bebh<br />

f;nk;h oZ;h Bkb ;kBz{ e'Jh BjhI pzBQ ;edk. ;kBz{ vz{x/ T[soBk gt/rk. ;kv/ e'b<br />

tv/fonK dhnK ;akBdko fbysK gJhnK jB. fijVk ;G Bz{ nkgD/ tork ikD frnk<br />

T[j ;Zu sZe g[Zi frnk. fJj rZb gZSw Bz{ th gsk br/rh. ikBtoK tKr bVBk<br />

fGVBk fe; tk;s/ <<br />

w/oh :{Bhtof;Nh ftu nkU s/ d/y' fJ; ftu eh eh j?. s[jkv/ ftdtkB ns/<br />

ftfdnkoEh nkT[D, nDtzvh wB[ysk tKr ofjD. fJ; we;d tk;s/ w?I s[jkv/ e'b<br />

nkfJnK. gow/;ao d/ Bkw T[go w?I s[jkBz{ ;Zdk fdzdk jK.<br />

26 wJh 1921, ;Nkejkw, ;thvB.<br />

99


fJZe ;h okik HHH<br />

@@pj[s ;wK gfjbK fJe okik j[ zdk ;h.##<br />

100<br />

pugB ftu ;kBz{ fJj ikDB dh e'Jh b'V BjhI j[ zdh ;h fe fJ; goh-eEk ftu okik<br />

fejVk ;h. T[;dk Bkw f;abkihs ;h fe ;akbhpkB, T[j ek;ah ftu ofjzdk ;h fe<br />

eB"i ftu. ;Zs ;kbK d/ pZu/ d/ fdb dh EVeD T[;/ tes tX iKdh id'I T[j fJj<br />

fJe tke ;[Ddk - pj[s ;wK gfjbK fJe okik j[ zdk ;h. p;, ;kohnK ;ukJhnK dk<br />

tZvk ;Zu fJj' fJe tke j'fJnk eodk ;h.<br />

go ni'e/ iawkB/ d/ gkme sZEK dh ;jh ikDekoh ukj[zd/ jB. id'I T[j<br />

ejkDh dk T[es gfjbk tke ;[Dd/ jB, s[ozs T[BQK Bz{ ;Z ae j' iKdk j? s/ nkb'uBk<br />

F[o{ j' iKdh j?. ejkDhnK dh X[zd T[go T[j ftfrnkB dh ;oubkJhN wko e/ g[Sd/<br />

jB - fejVk okik <<br />

fJj' fij/ ;tkbK dk ;kjwDk eod/ eod/ eEkeko th wkvoB j' rJ/ jB,<br />

T[j sZEK d/ B/V/ ofjD dk :sB eod/ jB. pj[s ;wK gfjbK fJe okik j[ zdk ;h<br />

- fJj efjD dh EK T[j nkyd/ jB - fJe ;h okik fi;dk Bkw ;h niks;aZso{.<br />

go nkX[fBe ;o's/ dh ifrnk;k fJ; Bkb th ;zs[;aN BjhI j[ zdh. ;o'sk nZyK<br />

Mgedk j?, nkgDh n?Be mhe eodk j? s/ g[Sdk j? - fejVk niks;aZso{ <<br />

eEkeko nkydk j? - ;e{bhJ/ S'eo/ th ikDd/ jB fe fszB niks;aZso{ j'J/.<br />

gfjbk w;hjh ;zws s'I d' jiko ;kb gfjbK izfwnK, d' ;kb nZm wjhB/ dh S'Nh<br />

T[wo ftu gob'e f;Xko frnk. nc;'; T[; dh je{ws d/ ft;fsqs sZE gqkgs BjhI<br />

jB. d{i/ niks;aZso{ dk fJfsjk;ekoK Bz{ tXhe gsk j?. i/ s[;hI fJfsjk; dk<br />

ft;ate';a y'jb' sKHHH.<br />

fJ; ;w/I sZe nkX[fBe ;o's/ d/ ;aZe fwN iKd/ jB. T[;Bz{ brdk j? fe<br />

ejkDheko ;Zuh rZb ;[Dk fojk j?, :ehB eoBk pDdk j?. T[j nkgD/ fdb nzdo<br />

;'udk j? - j[D ;kvh ejkDh ;zto rJh j? s/ f;fynkdkfJe th j' rJh j?.<br />

go ;kBz{ G[b/fynK ftu ojh ikDk fezBk fgnkok brdk j?. n;hI voh iKd/ jK<br />

fe fes/ ;kBz{ e'Jh nBkVh Bk ;wM bt/. go id'I rZb ysw j' iKdh j? T[d'I th


n;hI nBkVh d/ nBkVh ;kps j[ zd/ jK. coe fJzBk j? fe fJ; sohe/ n;hI pVh d{o<br />

dk ck;bk s?n eoe/, r'b uZeo s'I dh w[Ve/ T[E/ jh nk iKd/ jK fiE'I s[o/ ;K.<br />

101<br />

nzro/iah dk w[jktok j? - i/ s[;hI w?Bz{ ;tkb Bk g[ZS'I sK w? I th M{m BK p'bK.<br />

;Zs ;kb d/ pZu/ Bz{ fJ; w[jkto/ dh ;wM j?, fJ; eoe/ id'I ejkDh ;[Ddk j't/,<br />

;tkb BjhI eodk. y{p;{os, Bzrk G[b/yk wk;{w pZu/ tKr y/vdk ofjzdk j?, fJj ;Zu<br />

tork gkodo;ah G[b/yk j?, p;zs o[ Zs dh gfjbh Mbe tork fBowb. go nZi dk<br />

ftdtkB nkgDh nfrnkBsk Bz{ gfjbK ;[zdo fbpk; gfjBkT[Idk j?, c/o x[zv<br />

eYtkT[Idk j?. go i/ fes/ gkme ;o's/ Bz{ wkVk w'Nk X'yk fJ; ftu'I bZG ikt/ sK<br />

y[d d[yh j[ zdk j? s/ eEkeko Bz{ e';dk j?.<br />

id'I n;hI fBe/ j[ zd/ ;K ;kBz{ ;kohnK fwZmhnK rZbK dh ;wM j[zdh. goh<br />

ejkDhnK ftu'I fpBk fe;/ rbsh d/ n;hI ;kohnK ;jh rZbK bZG b?Id/, pugB dk<br />

nkgDk jh fJe ftfrnkB j[zdk j?, T[j ;kv/ ezw nkT[Idk. sZE ns/ nzeV/ ;kBz{ fBo/<br />

petk; brd/. ;kvk f;ZXk tkj ;Zu Bkb g?Idk s/ n;hI s[os fJ; Bz{ gSkD b?Id/.<br />

;kv/ fBe/ fBe/ fdbK Bz{ gsk j[ zdk fe jhfonK ifVnk wfjb feE/ j? s/ T[;Bz{ iKdk<br />

o;sk fejVk j?. j[D gzfBnK d/ gzB/ f;nkjh Bkb GoB/ g?Id/ jB id'I fe f;X gZXok<br />

;Zu fJj' j? - g[okD/ tes fJe okik j[ zdk ;h.<br />

ebZes/ dh T[j ;akw w?Bz{ :kd j? id'I goh ejkDh F[o{ j'Jh. whIj g? fojk<br />

;h, MZyV M[Zb fojk ;h. ;afjo ftu r'v/ r'v/ gkDh fco fojk ;h. w?Bz{ nk; pZM<br />

rJh fe fJ; jkbs ftu wk;No gVQkT[D BjhI nkJ/rk. toKv/ d/ d{o tkb/ e'B/ s/<br />

p?m e/ w?I trdk gkDh d/yD bZrk. id'I pko;a e[M xZN j[ zdh d/ydk sK w?I nodk;<br />

eoB bZr iKdk - j/ ;Zu/ gks;akj ;kY/ ;Zs ti/ sZe ipod;s whIj gkJh ikj.<br />

whIj dh b'V j'o fe;/ Bz{ ;h fe BjhI, gsk BjhI, go ebeZs/ ;afjo ftu fJe fBek<br />

pZuk vokT[D/ wk;No dh ebk; s'I puDk ukj[zdk ;h.<br />

fJj sK gsk BjhI fe w/oh nodk; eoe/ iK fe;/ j'o ekoB eoe/ whIj sK<br />

BjhI xfNnk go nc;'; wk;No th nkT[D' BjhI jfNnk ! n?B ;w/I f;o w? I T[;dh<br />

Ssoh d/yh. nk; dk p[bp[bk c[ ZN frnk s/ fdb ftu v'p g?D bZrk. i/ fes/ oZp


d/ xo fJB;kc j'fJnk, nrb/ iBw ftu oZp w?Bz{ wk;No pDkJ/rk s/ fJj wk;No<br />

w/ok ftfdnkoEh j't/rk.<br />

102<br />

Ssoh d/yD ;ko w? I F{N tZN e/ wK d/ ewo/ ftu frnk. wK ns/ dkdh dht/<br />

d/ ukBD ftu nkjw' ;kjwD/ p?mhnK sk;a y/v ojhnK ;B. w?I sobk wkfonk -<br />

fgnkoh wK, wk;No nk frnk. w/ok f;o pj[s d[yd?. nZi w? I gVQ BhI ;edk.<br />

w/oh fJj rZb fBe/ pZfunK Bz{ BjhI gVQkT[Dh ukjhdh feT[Ife i' w?I fejk s/<br />

ehsk T[j rbs ;h s/ w?Bz{ fJ; dh e'Jh ;iak BjhI fwbh. ;r'I w?I NbD ftu<br />

ekw:kp j' frnk. wK B/ fejk - mhe n?. c/o B"eo Bz{ fejk, wk;No ih Bz{ efj<br />

d/ nZi BhI gVQBk. ikt/.<br />

;kca rZb ;h, T[;Bz{ gek gsk ;h w?I fpwko BjhI fJ; eoe/ sk;a y/vdh ojh.<br />

w{Xk fgnk, f;ojkD/ ftu f;o x;'Jh w? I nkgDh ;cabsk s/ j;dk fojk. w?I wK Bz{,<br />

wK w?Bz{ uzrh soQK ikDd/ p[Md/ ;K.<br />

s[;hI ikDd/ Jh j' fe fJe fBek pZuk fezBk e[ fuo fpwko j'D dk pjkBk<br />

eo ;ed?. fwzN e[ fgS' I w?I dkdh dh pKj cV e/ fejk - nzwk ejkDh ;[Dk. w?Bz{<br />

eJh tko fJj fJe' rZb eoBh gJh. d't/I iDhnK sk;a y/vD ftu wrB ojhnK.<br />

nyho wK p'bh - pZu/, ;kBz{ y/v w[ek sK b?D d/j. go w?I fid eodk fojk - nzwK<br />

ejkDh ;[Dk. w? I wK Bz{ fejk, y/v sK eZbQ Bz{ th yasw ehsh ik ;edh j?. w?Bz{ j[D/<br />

s[os ejkDh ;[DkT[.<br />

nkayo wK B/ gZs/ trkj fds/, fejk - fJj fiZdh w?E'I ;{s BjhI j[ zdk, s[;hI d/y'<br />

eh eoB?. uzrk j[ zdk i/ wk;No fJjd/ Bkb wZEk wkodk ofjzdk. wK T[m rJh sK w?I<br />

dkdh dk jZE cVe/ nkgD/ wzi/ s/ b? frnk fiE/ wZSodkBh sDh j'Jh ;h. gfjbK sK<br />

wzi/ s/ y[;ah Bkb e[ Zfdnk, c/o nzwk Bz{ ejkDh ;[DkT[D bJh fejk.<br />

dkdh B/ ejkDh F[o{ ehsh - fJe ;h okik. T[; oki/ dh fJe okDh ;h.<br />

fJe' okDh ;h. ejkDh ftu oki/ dhnK d' okDhnK ;[DB ;ko n;hI d[yh j' iKd/<br />

feT[Ife gZek gsk j[ zdk, d'tK ftu'I fJe okDh Bz{ T[dk; ofjDk g?IDk ;h. dkdh dh<br />

ejkDh ftu'I fJj ysok fBeb frnk, fJE/ fJe okDh ;h p;. fco nzwk B/ dZf;nk


- oki/ d/ wfjb ftu g[so g?dk Bk j'fJnk. i/ g[Zso BjhI sK eh < ;kBz{ fBZfenK Bz{<br />

T[d'I fJ; rZb dk e'Jh gsk BjhI ;h. i/ BjhI j'fJnk sK j' ikJ/rk.<br />

g[Zso gqkgsh dh ekwBk g{oh eoB okik izrb ftu sgZf;nk eoB ubk<br />

frnk. fJj rZb th e'Jh yk; BjhI. w?Bz{ i/ izrb ftu edh ikDk fgnk sK w? I J/;<br />

eoe/ iktKrk sK fe wk;No s'I yfjVk S[N/. okik nkgDh okDh s/ fBeh Xh,<br />

;afjiakdh Bz{ wfjb ftu SZv frnk.<br />

pkoK ;kb okik sg eodk fojk, nkgDh okDh ns/ ;[jDh Xh dk T[;Bz{ edh<br />

fynkb Bk nkfJnk. oki e[wkoh i'pB dhnK f;yoK S[jD bZrh. ftnkj dh T[wo<br />

phsdh ik ojh ;h go okik tkg; nkfJnk jh BjhI. d[yh j'e/ okDh nkydh - w/oh<br />

;[jDh e[Vh ftnkj pr?o jh wo ikJ/rh < eh fe;ws b? e/ izwh ;h fJj.<br />

okDh B/ izrb ftu d{s G/i/ fe fJe oks oki/ Bz{ wfjb ftu tkg; p[bk e/<br />

fbnkT[, fJeZm/ ykDk yktKr/. okik wzB frnk.<br />

nkgD/ jZEK Bkb okDh B/ u'jm goeko d/ getkB pDkJ/, T[; tk;s/ ;zdb<br />

dk f;zxk;B pDtkfJnk, ;'B/ dhnK EkbhnK s/ uKdh dhnK e"bhnK ftu G'iB<br />

go'f;nk. jZE ftu w'o yzGK dk gZyk b?e/ okie[wkoh f;zxk;B d/ fgS/ yb' rJh.<br />

pkoK ;kbK pkd okik wfjb ftu nkfJnk s/ d/fynk, okie[wkoh gZyk MZb ojh j?,<br />

T[;d/ ;[jjZgD dk ukBD uko/ gk;/ c?b fojk j?. oki/ B/ T[;d/ fujo/ tb d/fynk<br />

sK ykDk ykDk G[Zb frnk.<br />

103<br />

nkyo T[;B/ okDh Bz{ g[fSnk - e"D j? fJj e[Vh fijVh ;[Bfjoh d/thnK<br />

torh j?< fe;dh Xh j? fJj<<br />

d[y ftu okDh B/ nkgD/ wZE/ s/ jZE wkfonk - j/ oZpk w/oh fe;ws J/Bh<br />

wkVh < s[;hI nkgDh Xh Bz{ th BjhI ikDd/ <<br />

okik y[;ah ftu T[s/is j' frnk, fejk - ewkb n?, w/oh fBeh fijh Xh J/vh<br />

tZvh j' rJh <<br />

##j'o eh


@@go s[;hI fJ;dk ftnkj feT[I BjhI ehsk


;' w/oh gqkoEBk fJj j? fe w/oh dkdh id'I d[pkok iBw bt/ sK T[j w/oh<br />

dkdh jh oj/, w/o/ tork pdfe;ws w[zvk Bk pD/. XVed/ y[;a fdb Bkb w? I nzwK Bz{<br />

g[ZfSnk - c/o eh j'fJnk <<br />

105<br />

dkdh d;dh rJh - T[dk; okie[wkoh nkgD/ fBe/ gsh Bz{ d{o b? rJh fiE/<br />

T[;B/ ;Zs pkrK ftueko fJe BtK wfjb T[;kfonk. T[E/ T[j ngD/ gsh Bz{ jo<br />

jhb/ y[;a oydh.<br />

T[s/iBk Gog{o p'bK Bkb w? I g[ZfSnk - c/o<<br />

nzwk B/ fejk - pZuk ;e{b ftu dkyab eotkfJnk frnk fiE/ T[j wk;NoK s'I<br />

gkm f;ydk. id'I T[j tZvk j'fJnk, T[;d/ iwksh g[Sd/ - ;Zs pkrK tkb/ wfjb ftu<br />

T[j ;[jDh fJ;soh e"D s/o/ Bkb ofjzdh j? <<br />

pqkjwD g[Zso Bz{ th gsk BjhI ;h. T[j y[d fJj' ikDB dk fJS[Ze ;h. T[jBz{<br />

p; J/Bk gsk ;h fe bZeVK u[rD rJ/ fJj rVpV tkgo rJh. go J/Bk bzwK ;wK<br />

phs frnk ;h. e'Jh yk; rZb T[;Bz{ th :kd BjhI ;h. fJ; sohe/ uko gzi ;kb<br />

phs rJ/. iwksh c/o fJj' ;tkb g[Sd/. xo nke/ pqkjwD g[so okie[wkoh Bz{<br />

g[Sdk - w/o/ iwksh w?Bz{ g[Sd/ B/ ;Zs pkrK tkb/ fJ; wfjb ftu s/o/ Bkb e"D<br />

ofjzdh j?, w? I e'Jh T[so BjhI d/ ;edk. sz{ dZ; sz{ j? I e"D <<br />

okie[wkoh nky fdzdh - nZi BjhI. fe;/ fdB c/o dZ;Krh, jo o'i T[j g[Sdk<br />

- e"D j? I sz{ < okie[wkoh nky fdzdh - nZi BhI. c/o fe;/ fdB dZ;Krh. fJ; sohe/<br />

GkJh uko gzi ;kb j'o phs rJ/. nkyao pqkjwD g[Zso dk ;po yasw j' frnk,<br />

efjD bZrk - U ;[jDh fJ;soh, i/ sz{ nZi w?Bz{ Bk dZf;nk fe ;Zs pkrK tkb/ fJ;<br />

wfjb ftu ofjD tkbh sz{ e"D j? I, c/o w?I fJj wfjb SZv e/ ubk iktKrk.<br />

okie[wkoh B/ fejk - mhe j?. eZbQ Bz{ s?Bz{ ;G dZ; fdnKrh.<br />

nrb/ fdB ;e{b'I tkg; nke/ pqkjwD g[Zso B/ T[jh ;tkb d[jokfJnk - j[D<br />

dZ; e"D j? I sz{.<br />

okie[wkoh B/ fejk - nZi oks dk ykDk ykD pkd dZ;Krh s?Bz{ ;G e[M.<br />

mhe j? - pqkjwD g[Zso B/ fejk - oks fejVk pVh d{o j?. okie[wkoh B/ ;'B/ d/


gbzr s/ ;c?d c[ Zb ftSkJ/, nkgD/ tkb ;ikJ/, Bhb/ ozr dk ;[jDk fbpk; gfjfBnk,<br />

;'B/ dk dhtk pkfbnk, dht/ ftu y[;ap{dko s/b gkfJnk s/ oks dk fJzsiako eoB<br />

bZrh.<br />

106<br />

ykDk yke/ pqkjwD g[Zso fp;so tZb iKfdnK ;'uD bZrk - nZi ;ko/ G/d y[ ZbQ<br />

ik<strong>Dr</strong>/. nZi gsk bZr/rk ;Zs pkrK ftueko pD/ wfjb ftu ofjD tkbh fJj e"D<br />

j?.<br />

gsh s'I pfunk G'iB yke/ okie[wkoh ;"D ewo/ nzdo ikD bZrh. nZi T[;Bz{<br />

itkp d/Dk gt/rk fe w? I e"D jK. id'I T[j ewo/ nzdo dkyb j'Jh T[;B/ fJe<br />

;g'bhnk s/iah Bkb pkjo fBebdk d/fynk. c[ ZbK dh N'eoh ftu fJj nzdo nk<br />

frnk ;h s/ pqkjwD g[Zso Bz{ vzr e/ tkg; fBebdk okie[wkoh B/ d/fynk. c[ZbK dh<br />

;/i T[go T[;d/ gsh dh bk;a gJh ;h.<br />

w/o/ fdb dh XVeD o[e rJh, w?I g[ZfSnk - c/o eh j'fJnk nzwk < dkdh B/<br />

fejk - c/o HHH c/o HHHH.<br />

go j[D ejkDh Bz{ nr/ s'oB dk eh ckfJdk ;h< nZr/ sK fJe w[;aeb s'I<br />

pkd d{ih w[;aeb nk yb'Dh ;h. w"s fgS'I eh j[ zdk j?. ;Zs ;kb d/ pZu/ Bz{ sK eh,<br />

fJj sK dkdh dh dkdh Bz{ th BjhI gsk. c/o T[j eh dZ;/ <<br />

go pZu/ dk ft;atk; jkoB tk;s/ pfDnK Jh BjhI. pZuK sK w"s Bz{ go/ XZe<br />

e/ wo/ i[nkB Bz{ c/o fiT[Idk eo ;ed?. fJj sK yokp rZb j'Jh. wk;No e'b<br />

gVQBk BjhI fgnk, fJj sK wia/dko rZb j'Jh go pqkjwD g[Zso Bz{ fJ; y[;ah d/ w"e/<br />

woBk BjhI ukjhdk ;h. ejkDh rbs EK s/ ysw j'Jh. nzwK Bz{ pqkjwD g[Zso dh<br />

ejkDh nr/ s'oBh gt/rh. pV/ nkokw Bkb T[j ejkDh nr/ s'o b?Idh j?. e/fbnK<br />

d/ w'fSnK T[go B"i[nkB dh bk;a fNeke/, e[M wzso gVQe/ dfonk ftu m/b fdsh.<br />

fJ; po;ksh oks dh wZXw o";aBh ftu pZu/ Bz{ w"s dk ;fjw BjhI. T[; dhnK gbeK<br />

Gkoh j' ojhnK jB, BhId nk ojh j?, w"s th BhId torh uhia j[ zdh j? e'Jh. n;hI<br />

pZu/ dk fBek ;oho BhId T[go fpmk e/ ;w/I d/ dfonk ftu m/b fdsk j?. ;t/o/ e[M


wzso gVQe/ ib fSVe fdnKr/. ;[Zsk pZuk w[Ve/ ihtB ns/ o";aBh ftu tkg; gos<br />

nkJ/rk.<br />

nZy dh oVe<br />

nZy dh oVe N?r'o dk Bktb j? s/ pzrbk ftu Bkw j? i'y/o pkbh . fJ; feskp<br />

ftu gfjbK eth tb'I fbyh G{fwek fdnKr/ fco Bktb dk gfjbk nfXnkfJ. G{fwek<br />

dk Bkw b/ye B/ ;{uBk oZfynk j?.<br />

;{uBk<br />

107<br />

w/o/ ;kjfse ;cao d/ fgS'eV s'I gsk br/rk fe nZy dh oVe Bktb<br />

nukBe nk T[sfonk, w/o/ nzdo BjhI e/tb, pzrbk ;kfjs d/ y/so ftu th. wB<br />

ftu fejVk fJ;akok nkfJnk, gsk BjhI. ;"yk itkp fJj j? fe pzr-do;aB wkf;e<br />

gZso Bt/I f;o/ s'I Fqh;a uzdo B/ F[o{ ehsk sK T[; B/ fejk fJe bVhtko eEk<br />

SkgDh j?, fby'. w? I jK sK eo fdsh go go;zBsk Bkb BjhI. fe;/ fgSbh w;aj{oh<br />

dk tko; j'Dk ;zeN g?dk eodk j?, wB ftu ;ze'u ;h. id'I edh w/o/ wB ftu<br />

bkbu ns/ fsnkr nkg' ftu MrVB br ikD T[d'I w/ok fsnkr fis BjhI ;fenk.<br />

T[j' rZb fJE/ j'Jh.<br />

pzr-do;aB ftu n;hI ft;a tfoy (pzfew uzdo u?Noih dk Bktb) dk nBzd<br />

wkfDnK ;h. T[; tes T[j BtK o; ;h. T[;/ pzr-do;aB Bz{ BtK o{g fdsk ik ;e/<br />

go d[jokfJnk BK ikt/. T[d'I tkbh wifb; sK fyzv rJh j?, ;zgkde Bz{ ;Ve s'I<br />

BtK w'V eZNDk gt/rk. ;zgkde dk ft;atk; ;h fe fJ; o;kb/ d/ G'iB bJh d'<br />

;kb sZe w?I ejkDhnK d/ ;edk jK. ;' ewoe;/ eoB/ g?<strong>Dr</strong>/. fJe sohe/ dhtkBh<br />

ftXkB nB[;ko ;zgkde e'b'I ykD ghD dk jZe wzrDk th ;akwb ;h. pkjo'I cowkfJ;a<br />

th nkJh ;h. gfjbK ed/ bzwh ejkDh Bz{ jZE BjhI gkfJnk ;h. N[ZN/ skfonK tKr<br />

S'NhnK ejkDhnK dh pko;a j'Jh ;h. fJ; i[r d/ ekoykB/ ftu bzwh ejkDh pDkT[D<br />

dk c?;bk eoBk g? frnk. iafjo d/ doys dh y/sh ;?skB T[d'I th eodk ;h nZi<br />

th eodk j?. go T[; dk dkfJok ejkDh d/ dkfJo/ ftu ;[zrV frnk j?. j[D dk


fuZso ;kc j?, jko f;azrko d/ nbzekoK ftu Ye e/ T[; Bz{ X[zdbk eo fdzd/ jB s/<br />

T[;dk BtK ;[Gkn yasw j' iKdk j?. ejkDh fiad Bz{ Nkb Bk ;fenk s/ fdb d/<br />

T[; ekoykB/ ftu T[soBk fgnk fiE/ ;ys b'jk nZr ftu'I pkjo eZY e/ jE"fVnK<br />

Bkb e[NfdnK e[NfdnK T[; ftu'I s;tho ikr g?Idh j?. p/feoe ;z;ko uZeo d/<br />

fBowksk wB[y B/ pzrbk ftu fJ; soQK dk tfynkB gfjbK fdZsk BjhI ;h. god/ d/<br />

pkjo j"bh j"bh ;akjokj T[go r'ok, xo/ pkJho/ ns/ us[ozr s[od/ fdykJh fds/.<br />

fBeh ejkDh dh :'iBk pDkT[D t/b/ w?I ;z;ko dh g[oksB S[j Bz{ Biaonzdkia<br />

BjhI ehsk. B;aN BhV (T[ifVnk nkjbDk) ns/ ;ak;sh (;iak) p/dod ;kfjs dh<br />

frDsh ftu jh ofj<strong>Dr</strong>hnK. fJ; fgS'I gbksek ekft ;zrqfj ftu th d[BhnK Bkb<br />

T[;/ w[ekpb/ dh uouk uZbh. T[BQh fdBh pzr-do;aB d/ Bt/I o{g B/ fJe gk;/ w/o/<br />

fdb Bz{ e"wh f;nk;h fceo d/ x/o/ ftu fbnk oZfynk ;h, d{i/ gk;/ ejkDh tZb,<br />

108<br />

ekft ns/ wB[yh nkuoD dh fpyVh S[j ftu th. E'Vh pj[sh F[o{nks ;kXBk d/ i[ Zr<br />

s'I jh j' rJh ;h s/ ofjzdh e;o ;pi-gZso B/ g{oh eo fdZsh. wK dh Jhoyk B/<br />

nzdo'I XZek d/e/ u'y/o pkbh dh ejkDh Bz{ fGnkBe pDk fdZsk. fJ;/ Jhoyk B/<br />

wfjzdo d/ d[;awDk Bz{ (ekw, eq'X, w'j, b'G, jzeko) uzdoh ftjb d/ fdsh i' nkw<br />

jkbks ftu dzd Bjz[ Bk wkod/. vzroK dk ckNe y'bQD s/ tfj;ah xNBktK p/ekp{ j'<br />

j' pkjo GidhnK jB. ;kfjs d/ Bt/I d"o dh ftXk, xNBk gozgok d/ ft;Eko ftu<br />

BjhI g?Idh, nkg w[jko/ rZbk pkjo nkT[D. u'y/o pkbh dh ;a?bh fJj' j?.<br />

pzrkbh ;zws t;ky 1347 othIdq BkE mke[o<br />

nfXnkfJ gfjbk<br />

wfjzdo dh wK oki bZSwh e'b ftB'dBh dh wK johwsh XoBk wko e/ p?m<br />

rJh. fJe' fgzv dhnK XhnK s/ pugB dhnK ;j/bhnK ;B, d't/I fJeZmhnK y/vhnK.<br />

oki bZSwh B/ wfjzdo Bz{ fejk - wfjzdo ekek rohp dh Xh j?, okyh eoBh<br />

gt/rh. e[Vh pVh ;[jDh ;[DhIdh n?. w/w e'b'I gVQh j?. s/oh nZi eZbQ dh g;zd Bkb<br />

w/b yKdh n?.


wfjzdo p'fbnk - wK w/o/ s'I fpBk j'o th sK pE/o/ wz[v/ B/.<br />

wK -J/jh B[e; n? s/o/ ftu. s/o/ Bkb ftnkj dh rZb Jh Bh j' ;edh.<br />

wfjzdo - J/; fJe rZb Bz{ Sv e/ ;z;ko ftu j'o rZbK dk th xkNk BjhI.<br />

;' fJj e'Jh wko{ d';a BjhI.<br />

109<br />

pugB ftu wfjzdo dk fgsk ub tf;nk ;h. wK pko/ T[;dk ftjko nkw<br />

tork BjhI ;h. T[wo pkJh ;kb j?, n?wHJ/H eoe/ nr/ j'o gVQkJh F[o{ eo fdsh j?<br />

c/o th wK d/ bkv fgnko ekoB fiaZdK, ByfonK dk e'Jh xkNk BjhI. ezrko{ d/ pZu/<br />

tKr wK d/ g/N ftu'I pkjo sK nk frnk, ni/ g/N d/ pkjobh E?bh ftu ofjD dh<br />

nkds gJh j'Jh ;h. wK dh ;jkfJsk s'I pr?o T[;dk ykD-ghD, tos'I ftjko ;G<br />

nX{ok ;h.<br />

ftB'dBh dh wK fiad eoB bZrh sK wK B/ th i'o Bkb wfjzdo Bz{ efj<br />

fdsk. wfjzdo B/ fejk - uzrk e[Vh d/y sK bJhJ/ gfjbK.<br />

fi; fdB d/yD ikDk ;h, efjD bZrk - d/y e/ eh eoz{rk. s[jkvh y[;ah<br />

tk;s/ ftnkj eoBk j?, c/o wzdk eh s/ uzrk eh.<br />

T[; dh rZb ftu r[;/ dk ;/e ;h go wK B/ ;'funk, gfjbh Biao gJ/rh sK<br />

wfjzdo dk ;[o Bow j' ikJ/rk.<br />

fB;fus wB Bkb wK B/ ftnkj dk fdB fwE fbnk. fiT[I fiT[I fJj sohe<br />

B/V/ nkT[Idh rJh, wfjzdo dh p/u?Bh tXdh rJh. d' uko fdB gfjbK efj jh fdsk<br />

- Bk wK, w?I Bh eok ;edk fJj ftnkj.<br />

wfjzdo Bz{ F[o{ s'I oZp ns/ wB[yK dh J/Bh wZdd fwbh ;h fe T[j p/brkw j'<br />

frnk. d{i/ dh fJfSnk iK dpkT[ podk;as eoB dh nkds BjhI. wip{oh t;<br />

ftnkj eoB dh wBi{oh d/e/ T[j nZe frnk s/ nkyo prkts eo fdsh.<br />

fpjkoh T[;dk firoh d';s ;h. wfjzdo dh wksk Bz{ wK s/ wfjzdo Bz{ Gkn<br />

nkydk. ;Nhw w'No p'N d/ fgS/ Gko bZdD tk;s/ fit/I ykbh fe;ash pzBQ fdzd/ jB,<br />

wK fpjkoh Bz{ T[;/ soQK ;wM e/ fgnko eodh. wK B/ fpjkoh Bz{ fejk - g[Zs s?Bz{<br />

eoBk gT{rk fJj ezw j[D sK, BjhI sK rohp dh XhHHHH.


110<br />

jZE i'VfdnK fpjkoh B/ fejk - w?E' I Bh j[ zdk wK fJj ezw. p/;[nkdh fijVh<br />

wfmnkJh wfjzdo ykD s'I fJBeko eo fdzdk, s[jkv/ nkyD s/ w?I yk b?Idk. e[Vh dk<br />

c?;bk eoB t/b/ fJj rZb bkr{ Bh w/o/ s/ j'Dh.<br />

ftB'dBh dk fgsk yk; nwho BjhI ;h go nkgDh fJeb"sh Xh Bz{ pV/ :sBk<br />

Bkb w/w e'b'I gVQBk fbyDk f;ykfJnk, fco f;bkJh eYkJh f;ykJh. e[Vh dh T[wo<br />

tXdh ik ojh ;h go fgT[ dk T[; d/ ftnkj tZb fXnkB jh BjhI ;h. fgT[<br />

nukBe wo frnk sK ftB'dBh dh wK pj[sh p/u?B j' rJh. g?;/ Ne/ dk sK ezw<br />

fit/I fet/I ;ko bJ/rh go e[Vh dh T[wo dk eh eo/ fijVh tXD' jNdh jh BjhI.<br />

oki bZSwh B/ so; eofdnK fJj e[Vh fo;as/ ftu'I fJe Gshi/ Bkb ftnkj<br />

fdsh. E'V/ ;w/I pkd e[Vh ftXtk j' rJh.<br />

wfjzdo B/ jZ; e/ fejk - uzrh fe;ws Bz{ w?I ftnkj BjhI eotkfJnk. i/<br />

w/oh gsBh ftXtk j' iKdh, w? I sK fJe fwzN tk;s/ th BjhI ;h pu ;eDk.<br />

fszB e[ ;kb phsD fgS' I wK g[Zs ftueko c/o rZb pks j'D bZrh. wK B/<br />

fejk - e[ ZS b'e w?Bz{ e';d/ B/.<br />

- feT[I wK, s[;hI eh p[ok ehsk <<br />

- ftnkj fgS' I w[ zvk p/rkBk j' ikJ/rk, fJ; vo eoe/ s/ok<br />

ftnkj BhI eodh. fJj rZbK j' ojhnK B/.<br />

wfjzdo B/ fejk - fJj vo sK j? Jh. w? I wK j[ zdh sK jofria w[ zv/ dk ftnkj Bk<br />

eodh. b'eK dh fBzfdnK fyV/ wZE/ podk;as eodh.<br />

wK B/ jZ; e/ fejk - rZbK ;[ZD' J/; w[ zv/ dhnK.<br />

wfjzdo B/ fejk - tj[Nh B/ w[zv/ Bz{ iZck wkoBk Jh wkoB?. fi;B/ J/B/ d[y Mb/ j'D,<br />

fJzBk fgnko ehsk j'J/, T[j wK fes/ ubh ikJ/, s[jkBz{ uzrh brdh j'Dh fJj rZb,<br />

w?Bz{ BhI.<br />

wB jh wB ftu fyM e/ j[D/ nkJh ngDh ftXtk dokDh Bz{ wK B/ fejk -<br />

;[fDnk G?D < eh efjzd? fJj. tj[Nh fes/ wK s'I y'j Bk bt/, sK BhI ftnkj<br />

eotkT[Idk. J/; soQK dh rZb ;[Dh ed/


ukuh p'bh - fJj sK s/oh fiankdsh n? pZu/. j[D wK dk yfjVk SZv s/<br />

tj[Nh Bkb rqfj;s Xow fBGk. j[D pZfunK tork s/ok ftjko d/y e/ ;aow nkT[Idh<br />

n?.<br />

wK Bz{ fJj rZb fwZmh Bk bZrh fJ; eoe/ fijV/ tke dokDh Bz{ ej/ T[j<br />

;afjd tor/ fwZm/ BjhI ;B. fejk - w/ok g[Zs i/ d{finK d/ g[ZsoK Bkb'I wK Bz{ tZX<br />

fgnko eod? sK fJ; Bkb fe;/ Bz{ ;aow feT[I nkt/ < i/ s/ok e'Jh g[Zs j[ zdk c/o<br />

gsk brdk g[Zs d/ eh noE B/.<br />

wK B/ ;'funk, Bg[Zsh Jhoyk eodh n? ;g[Zsh Bkb.<br />

111<br />

dokDh B/ fejk - sz{ jh rZb S/Vh ;h, w? I eo fdsh, w/ok eh i'o. wK B/<br />

fejk - w/ok g[Zs pj[ fbnkJ/ Bk fbnkJ/, s/o/ ekbi/ dod feT[I j't/ < izfwnk,<br />

gkfbnk, j[D d/y Gkb th eo bz{rh.<br />

u[g ukg nEo{ ;[ ZNdh dokDh ubh rJh. wfjzdo Bz{ d[y j'fJnk. ekbi'I<br />

w[fVnk sK gfjbK ukuh d/ ewo/ ftu ik tfVnk. T[jBz{ gsk ;h ukuh B/ i' rZb<br />

ehsh ;h T[; ftu fgnko s'I fpBk j'o e[ ZM j? Jh BhI ;h. T[j fJj th ikDdk ;h<br />

fe ukuh dh fJe :shw GkDih j?. ukuh, y[d fBo;zskB ftXtk, nkgDh GkDih Bz{<br />

wfjzdo Bkb ftnkj e/ nkgDh fJeZbsk s'I yfjVk S[vkT[Dk ukj[zdh ;h.<br />

wfjzdo T[;d/ ewo/ ftu frnk sK fdB Yb u[ek ;h. nkgD/ ewo/ dh pkoh<br />

dhnK ;hyK T[go f;o fNekJh T[j T[dk; p?mh ;h. ni/ ykDk BjhI ;h ykXk. S'Nh<br />

fijh rZb s/ th wfjzdo dhnK nZyK Sbe g?IdhnK ;B, T[jh j[D j'fJnk. B/V/ nke/<br />

e'wb p'b Bkb fejk - ukuh.<br />

jZ;D dk isB eofdnK ukuh B/ fejk - pfj ik.<br />

wfjzdo B/ fejk - G[y brh n?. ykD Bz{ d/j.<br />

wfjzdo dh ubkeh ;wMfdnK j'fJnK ukuh B/ nEo{nK Bz{ w[;aeb Bkb<br />

o'fenk. nkg th ykXk wfjzdo Bz{ th y[nkfJnk. ukuh Bz{ Xotk; d/D tk;s/ ykDk<br />

ykD fgS' I fco fejk - ukuh fJe tkoh sz{ nkgDh GkDih dh rZb eodh ;h,<br />

fdykJ/Irh T[;Bz{


eo sK bJh go T[j ;fjw frnk.<br />

ukuh B/ jZ; e/ fejk - sz{ c/o T[jh rZb S/V bJh ftnkj tkbh.<br />

wfjzdo B/ fejk - BjhI BjhI ukuh, ngD/ bJh BjhI, w?I fpjkoh Bz{ wBk fbn?.<br />

sz{ d/yD fdykD dh rZb eo.<br />

eh ukjhd? <<br />

112<br />

ukuh p'bh - fJj' fij/ Gkr feE/ T[jd/ < fpjkoh tork w[zvk fwb ikJ/ j'o<br />

ukuh d/ ewo/ ftu'I fBeb e/ p{j/ ftu tVd/ Bz{ wK B/ g[ZfSnk - feT[I pJh,<br />

eh ;bkjK j[ zdhnK ojhnK J/Bk fuo < eh efjzdh ;h s/oh ukuh <<br />

wfjzdo B/ fejk - ;bkjK eh eoBhnK ;B < gkB b?D frnk ;h.<br />

wK - s/ok gkB s/o/ ewo/ ftu fgn? .<br />

wfjzdo B/ e'Jh itkp BjhI fdZsk s/ ubk frnk.<br />

dokDh dhnK o'D jkehnK ;[ZBhnK nZyK d/y e/ wK p'bh - feT[I Bh, eh ;hysK<br />

fdshnK w/o/ g[Zs Bz{ <<br />

;tkb dk itkp ;[DB s'I gfjbK Jh T[m e/ ubh rJh wK.


vke pkp{<br />

oftzdoBkE N?r'o<br />

vke pkp{ B/ nkgDh B"eoh T[bkg[o fgzv ftu F[o{ ehsh. fgzv sK fBek fijk<br />

;h go fJe r'o/ B/ bkito (Bhb) dk ekoykBk bk fbnk fi; tk;s/ vkeykB/ dk<br />

gqpzX j' frnk.<br />

113<br />

ngDk fJj pkp{ ebeZs/ dk ;h. d{o d/ fJ; fgzv ftu T[; dh jkbs gkDh<br />

ftu'I fBebh wZSh torh ;h. T[;dk dcaso ns/ ofjD tkbk ewok c{; dh SZs<br />

tkbh jB/oh SzB fijh ;h. B/V/ jo/ ozr d/ gkDh tkbk SZgV, SZgV d[nkb/ ;zxDhnK<br />

MkVhnK, t/bK, p{N/.<br />

bkito ekoykB/ d/ w[bkiawK tk;s/ wB'oziB Bkw dh e'Jh uhia BjhI ;h.<br />

wiad{oK Bkb rbpks th eh j' ;edh j?. ebes/ dk fJj w[ zvk niBphnK Bkb<br />

x[bDk fwbDk ikDdk th BjhI ;h. nDikD/ pzfdnK ftu iK sK T[j ngD/ nkg Bz{<br />

T[BQK s'I tXhnk ;wMD brdk iK p/u?B j' iKdk. Bk sK finkdk e'Jh ezw j[ zdk fe<br />

o[fMnk oj/, Bk T[; dk e'Jh w/bh r/bh ;h.<br />

ed/ ed/ s[epzdh eoB bZr iKdk. gZfsnK dh ;o ;okjN ns/ pdbK dh s'o<br />

ihtB ftu y/V/ fbnkT[D tk;s/ ekch jB, T[; dhnK eftsktK ftub/ fynkb e[M<br />

fJ; soQK d/ j[ zd/. go ed/ ed/ T[jd/ fdb ftu nkT[Idk fe goh ejkDhnK ftubk<br />

fizB fJe' j[Me/ Bkb doys, gZs/ ;kok e[M jz{M e/ b? ikt/ s/ gZehnK ;VeK d[nkb/<br />

n?BhnK T[uhnK T[uhnK fJwkosK pDk dJ/ fe pZdb T[BQK dh UN ftu fd;D jh<br />

BK. wiak nk ikJ/ c/o sK.<br />

sBykj E'Vh ;h. ngDk ykDk nkg gekT[Idk, ftu'I pudk osBh Bz{ d/ fdzdk.<br />

fgzv dh fJj :shw e[Vh osBh T[;d/ fBe/ w'N/ ezw eo fdzdh.<br />

;akwh gF{-tkfVnK ftu'I id'I X{J/I d/ e[ zvb T[go T[mD brd/ s/ phIv/ jo/e<br />

MkVh ftu rkT[D brd/, nkiVhnK d/ rhsK dhnK nihp fsyhnK X[Bk ;[DdhnK sK


pK;K d/ gZfsnK dh ;o;okjN ;[Ddk j'fJnk e'Jh pzdk y"ciadk th j' ;edk ;h.<br />

vke pkp{ nkgDk fBek dhtk pkb e/ tki wkodk - osBh !<br />

114<br />

fJj nktkia ;[DB tk;s/ osBh pkjo ezX Bkb bZrh p?mh j[ zdh s/ T[m e/<br />

s[os nzdo ikD dh EK g[Sdh - s[;hI w?Bz{ p[bkfJnk dkdk <<br />

- eh eodh ;h < pkp{ g[Sdk.<br />

- w?I u[bQ/ ftu nZr pkb d/tK - osBh nky fdzdh.<br />

- u[bQk osk mfjo e/ pkbhI, gfjbK w/oh fubw Gyk iok.<br />

e'fJbk fubw ftu gk e/ T[; T[go szpke{ d/ gZfsnK dh u[Neh oye/ osBh<br />

id'I fubw GykT[D brdh sK pkp{ e[M fJ; soQK rZb s'odk - s?Bz{ ngDh wK pko/<br />

:kd j? e[M < rZb F[o{ eoB tk;s/ fJj' sohek mhe ;h. fgsk T[;Bz{ tXhe fgnko<br />

eodk ;h fJ; bJh T[; dhnK rZbK e[M fiankdk :kd ;B. fdB Go ezw w[ek e/<br />

T[;dk fgsk soekbK gJhnK s'I xo gosdk, s;thoK tKrz{ fJe d' soekbK pkehnK<br />

Bkb'I tXhe ;kc fd;dhnK. pkp{ d/ edwk B/V/ T[j u"eVh wko e/ p?m iKdh, :kdK<br />

d/ ekcb/ s[od/ nkT[Id/. T[jdk fJe fBek fijk Gok th ;h s/ pZdbtkJh d/ fdB<br />

SZgV d/ ezY/ p?m e/ T[j d't/I iD/ wZShnK cVB dh M{mh w{mh y/v y/fvnk eod/.<br />

fBehnK fBehnK xNBktK ftu'I tvhnK tvhnK :kdK fBZebh iKdhnK. rZbK eofdnK<br />

eofdnK ed/ sK J/Bh d/o j' iKdh fe ykDk pDkT[D dh x"b j' iKdh. osBh<br />

ekjbh ekjbh nZr pkb e/ ;t/o dhnK puhnK gJhnK o'NhnK row eoe/, wZyD oZy<br />

e/ pkp{ Bz{ cVk fdzdh, e[M nkg yk b?Idh.<br />

fJ; tZvh ;koh SzB d/ e'B/ ftu gJ/ p?Iu T[go p?mk pkp{ th edh edkJhI<br />

ebeZs/ nkgD/ xo g[Zi iKdk, wK, G?Dk fJ; pDtk; ftu :kd nkT[IdhnK. fdb<br />

T[dk; j' iKdk. fJBQK pko/ fJ; fBeh e[Vh Bkb sK rZbK nkokw Bkb eo ;edk<br />

;h go c?eNoh d/ wiad{oK Bkb e'Jh rZb BjhI j' ;edh. T[jBz{ fJT[I G[b/yk g?Idk<br />

fit/I fJj e[Vh w/o/ xo d/ ;ko/ ihnK Bz{ ikDdh j?. fJj rZb j? th ;Zu ;h, ;[D<br />

;[D e/ e[Vh d/ fBe/ fdb ftu pkp{ d/ xo d/ ihnK dhnK s;thoK pD rJhnK<br />

;B.


pko;a o[eh sK fJe d[gfjo mzYh jtk tr ojh ;h go edh edh gZfsnK<br />

ns/ ;zxD/ xkj ftu'I dh jtk dk row p[Zbk EZeh j'Jh Xosh dk jT[ek brdk.<br />

fJe gzSh d/o sZe brksko e[dos d/ ezB ftu nkgDh fBeh u[zi okjhI f;aekfJsK<br />

bkT[Idk fojk.<br />

pkp{ e'b eoB tk;s/ e[M BjhI ;h. skia/ X'J/ j'J/ gZfsnK dh ;o;okjN ns/<br />

ykbh j'J/ pZdbK dh tkg;h, d/yD tkb/ Biako/ ;B. vke pkp{ d/y fojk ;h s/ ;'u<br />

fojk ;h - ek;a, e'Jh nkgDk, e'Jh fdb dh rZb eoB ;[DB tkbk, B/V/ s/V/ j[ zdk.<br />

p[V p[V eod/ gzSh dk ns/ ;o ;o eod/ gZfsnK dk jkb th fJj' ;h. S'Nh B"eoh<br />

eod/ pkp{ dh t/dBk ikDB ;[DB tkbk e'Jh BjhI ;h.<br />

115<br />

jT[ek b? e/ pkp{ B/ tki wkoh - osBh. nwo{d d/ doys j/m bZsK<br />

fB;kbh p?mh osBh, eZu/ nwo{d ykD ftu wrB ;h. pkp{ dh nktkia ;[D e/ cNkcN<br />

T[mh s/ fejk - w?Bz{ p[bkfJn? dkdk<<br />

- ;'u fojk ;h s?Bz{ gVQBk f;yk fdnk eoK.<br />

d[gfjo pkd ;kok ;wK T[j nZyoK dh gSkD eotkT[Idk fojk. E'V/ fdBK ftu<br />

T[j d' d' nZyo i'VB/ f;y rJh.<br />

brdk ;h MVh w[eD BjhI bZrh. BfjoK, SZgV N'J/ ;G BZe' BZe Go/ j'J/.<br />

fdB oks eDhnK dh sV sV s/ vZv{nK dh rV?I rV?I ;[DkJh fdzdh. okj pzd j'<br />

rJ/ ;B s/ e[ ZM yohdD bJh ikDk g? iKdk sK N/Y/ w/Y/ j'e/ SkbK wko wko gkDh<br />

T[go'I bzxDk g?Idk.<br />

;t/o dh ;zxDh pZdbtkJh j/m fJj fBeh ftfdnkoED dotki/ d/ pkjo<br />

T[vhedh ojh fe tki ;[D/rh, go d/o sZe e'Jh nktkia BK ;[Dh sK ngDk cfNnk<br />

g[okDk ekfJdk cVh j"bh d/Dh nzdo bzx nkJh. wk;No Bz{ uNkJh s/ b/fNnk<br />

j'fJnk d/y e/ gZpK Gko, fpBk yVke eoB d/ tkg; ikD bZrh sK tki nkJh -<br />

osBh.<br />

- ;"I oj/ ;h dkdk<<br />

- w?I mhe BjhI nZi. d/y w/ok wZEk fet/I sg foj?.


pDtk; ftu, T[dk; pZdbtkJh ftu T[jBz{ Bkiae jZEK dh S[j ukjhdh ;h. e'Jh wZEk<br />

x[ZN/ s/ u{VhnK dh yDeko ;[DkJh d/t/, wK, G?D iK fe;/ th n"os dk ;kE ukjhdk<br />

;h. pDtk; wzrbwJh j' frnk id'I osBh fBeh S'eoh Bk ojh. nukBe fit/I T[j<br />

tZvh ;koh j' rJh j't/, fgzv d/ t?d e'b'I dtkJh b? nkJh, fi; t/b/ i' r'bh d/Dh<br />

j?, d/D tk;s/ oks Go ;oQkD/ B/V/ p?mh ikrdh ojh. E'Vh E'Vh d/o pkd g[Sdh -<br />

e[;a nkokw nkfJnk dkdk< coe fgnk<<br />

116<br />

ewia'o fi;w wzi/ s'I T[mD bZrk, p'fbnk - jZd Jh j' rJh. p; j[D pdbh<br />

eokT[Dh j? fJE'I. T[;B/ nkgDk c?;bk ;[DkfJnk. ebes/ dcaso G/iD bJh T[;B/<br />

p?m e/ noih fbyh s/ f;jswzd EK Bk j'D d/ nkXko s/ pdbh tk;s/ p/Bsh ehsh.<br />

phwko g[o;ah dh nkgDh fvT{Nh fBGk e/ fJj fBeh Bo; fco dotki/ d/<br />

pkjo ngD/ fNekD/ s/ gos nkJh. go T[;B/ ;ZdD tkbh tki BjhI ;[Dh. MhsK<br />

ftu'I d/ydh, ed/ pkp{ w/i e[o;h vkjh e[M fbyD bZrk j?, edh uNkJh s/ b/fNnk<br />

fgn? s/ ykbh ykbh nZyK Bkb fJXo T[Xo d/yd?. g[okD/ gkmK Bz{ oZNk bkJh rJh,<br />

id'I tki gJh s'I nzdo ikJ/rh sK d' d' nyo i'V e/ ;[DkD/ j'<strong>Dr</strong>/ Bk. jcas/ pkd<br />

fJe ;akw nktkia ;[Dh. y[;a y[;a osBh ewo/ nzdo rJh - w?Bz{ tki wkoh dk <<br />

pkp{ B/ fejk - ;t/o w? I ubk iktKrk osBh.<br />

- feE/ ikUr/ dk <<br />

- xo ikT{Irk. ebeZs/.<br />

- s/ w[V'r/ ed' <<br />

- j[D Bh w? I nkT[Dk.<br />

osBh B/ nrbk ;tkb BjhI g[fSnk. pkp{ B/ y[d jh dZf;nk fe pdbh tkbh T[jdh<br />

noiah wBi{o BjhI j'Jh, n;shck d/ fdsk j?. j[D xo ikDk j?.<br />

d/o sZe d't/I u[g oj/. dhtk Xhwk Xhwk pbdk fojk. u'Idh SZs ftu'I j/mK oZy/<br />

xV/ ftu fvrdh pz{d dh nktkia o[e o[e e/ nkT[Idh ojh. NZg NZg, NZg NZg.


osBh T[mh, u[bQ/ ftu nZr pkbD tk;s/ o;'Jh tb rJh. T[; d/ jZEK ftu<br />

gfjbK tKr c[osh BjhI nZi. T[;d/ fBe/ fij/ f;o ftu eJh fe;w d/ Bt/I fynkbK<br />

117<br />

dh nktkikJh j[ zdh ojh. pkp{ B/ ykDk yk fbnk sK nukBe e[Vh B/ fejk - w?Bz{ th<br />

ngD/ Bkb b? ikU dkdk.<br />

pkp{ jZ; fgnk - s?Bz{ fbiktK < ewkb n? !<br />

gfjbK ikrfdnK, fco ;[cfBnK ftu T[;Bz{ j;d/ pkp{ dk fJe tke brksko<br />

;[DkJh d/Jh frnk - ewkb n? !<br />

;t/o t/b/ pkp{ T[fmnk, fJ;aBkB tk;s/ gkDh dk xVk Gfonk fgnk ;h.<br />

g/Iv{nK tKr dfonk ftu Skb wkoB dh EK T[j ;afjohnK tKr xV/ d/ gkDh Bkb<br />

BjkT[Idk ;h. e[Vh g[S Bk ;eh ed'I e[ ikDk j?, fJ; eoe/ ;{oi uVQB s'I gfjbK<br />

jh T[;B/ xV/ Go fds/. eh gsk dkdk Bz{ ed'I b'V g? ikt/. BjkT[D s'I pkd tki<br />

nkJh - osBh.<br />

fpBk yVke eoB d/ bzx nkJh. pkp{ d/ wz{j tb ykw';a d/ydh ojh fe eh<br />

j[ew j?. pkp{ B/ fejk - w/o/ ikD fgS'I xpokJhI Bk osBh. w/oh EkT[I fijVk pzdk<br />

nkt/rk, w? I T[jBz{ ejz{rk s/ok fynkb oZy/.<br />

fJj ;apd fdnkb{ brd/ jB, go e[Vh d/ fdb dhnK e"D ikD/.<br />

osBh B/ pVh tko nkgD/ pkp{ s'I fMVeK ykXhnK ;B go T[;B/ p[ok BjhI<br />

wBkfJnk ;h. pkp{ d/ fJj fdnkb{ bcaiK Bz{ T[j podk;as Bk eo ;eh, c[N c[N e/<br />

o'Jh - BjhIHHHHBjhI. fe;/ e'b w/oh rZb eoB dh b'V BhI. w?I fJE/ ofjDk Jh Bh<br />

j[D.<br />

pkp{ ;z[B j' frnk. fJ; soQK dh osBh sK T[;B/ edh d/yh BjhI ;h.<br />

BtK w[bkiaw nk frnk s/ T[;Bz{ ukoi d/ fdZsk. s[oB s'I gfjbK osBh Bz{<br />

p'b wkfonk - s/o/ tk;s/ E'Vk e[ fJj. s/o/ ezw nkJ/rk. fJj efje/ T[;B/ ;co<br />

tk;s/ E'V/ g?;/ oZy e/ pkeh wjhB/ dh ;koh sBykj i/p ftu'I eZY e/ osBh tZb jZE<br />

tXkfJnk.<br />

- U dkdk w?I jZE i'VdhnK. w?Bz{ Bh ukjhdk e[M. w/ok G'ok


fceo Bk eo. fJj efje/ T[j d"Ve/ Biao'I T[jb/ j' rJh.<br />

jT[ek b? e/ pkp{ B/ p?r u[fenk, w'Y/ s/ Ssoh fNekJh, fJe nkdwh Bz{ ozr<br />

pozrk Noze u[ek e/ xkN tb s[o fgnk.<br />

118<br />

id'I p?m frnk, p/Vh fmbQ gJh, Xosh d/ jzM{nK tKr Bdh trdh d/yh, ug{nK<br />

dhnK f;;ehnK ;[DhnK sK fdb p?mD bZrk. d[y Bkb ghVs g/Iv{ e[Vh dk fujok<br />

T[;Bz{ ykw';a Xosh d/ wz{j tork bZrk. fJe tkoh T[jB/ ;'funk tkg; ike/ ;z;ko<br />

tb'I fsnkr/ fJ; nzpoh nzv/ Bz{ b? nktK. go pkdpkBk ftu sK jtk Go u[eh ;h.<br />

p/Vh sK wzMXko se nZgV rJh ;h. fgzv d{o fgS/ ofj frnk ;h, X[Zg/ ibd/ y/s<br />

;kca fdZ; oj/ ;B.<br />

s/ia trd/ dfonk dh Sksh T[go'I dh bzxd/ pkp{ d/ fdb ftu Xosh T[go<br />

tkgod/ fwbkg ns/ fti'r pkps, w"s pkps nDfrDs dko;afBe fynkb nkJ/, fiE'I,<br />

rJ/ w[;kco tkg; BjhI gosd/.<br />

go osBh e'b e'Jh cb;ck BjhI ;h. jzM{nK d/ jVQ nZyK ftu u[eh T[j<br />

vkeykB/ d[nkb/ fcodh ojh. T[jd/ fdb ftu ni/ th nk; nVh p?mh ;h - ;akfJd<br />

dkdk tkg; nk Jh ikJ/, nk; T[;dk fo;ask vkeykB/ Bkb'I N[ZND BjhI ;h fdzdh.<br />

nc;';, U w{oy wB[yh fdb !


X[zdK d/ fgZS/<br />

YmhnK MZrhnK ftu<br />

T[iVhnK SzBK ftu oZpk sz{ fd;d?I.<br />

nzfwqs t/b/ T[me/, rzrk ftu BjkfJnk<br />

wzdoK ftu ik vzv"sK ehshnK<br />

go g[i Bk ;fenk s/o/ sZe.<br />

fiE/ jb tKjd/ fe;kB,<br />

p'ohnK u[ed/ gKvh<br />

tZYK ftu'I f;ZN/ u[rd/ uzxV<br />

gzShnK tKr ezw eod/<br />

w'Nh m[bh p'bh ftu fyZbo/ GktK Bkb<br />

fbpV/ jZEK Bkb s?Bz{ fgnkod/.<br />

jzeko whBkoK s/ p?mdk j?.<br />

Bht/I EK fBowb gkDh fNed/ jB<br />

T[j okj d{o j? HHHH sfjihpK d/ B/V/ BjhI<br />

T[; okj T[s/ fJybke d/ g?o s[o ;e/<br />

w?I T[; grvzrh s'I d{o p?mk jK<br />

T[j okj w/ohnK nZyK s'I T[jb/ j?<br />

X[zdK d/ fgZS/.<br />

thDk XoB i'rk EK<br />

okrh pDe/ nkfJnk<br />

%%%<br />

w?I fJ; eb;K tkb/ wzdo ftu.<br />

rhsKibh ftu'I<br />

119


e'B/ ftu, fJe gk;/ fij/<br />

p?mD bJh iK yb'D bJh<br />

s/ thDk XoB tk;s/ E'Vh fijh EK d/ d/j.<br />

d[BhnK ftu ezwK d/ ekoykB/<br />

w?I BhI e'Jh ezw e[ zw eoBk<br />

w/o/ p/eko ihtB ftu'I edh edh fBeb/ e'Jh skB<br />

fit/I pK; d/ izrb ftu'I rkT[Idh bzxdh jtk.<br />

nZXh oks, g{ik dk gfjbk ;zy tZi/<br />

w?Bz{ th rkT[D dk ;wK d/Dk ngD/ ;kjwD/<br />

nkg/ ezpdhnK jB w/oh thDk dhnK skoK.<br />

gqGks d/ gofdnK Bz{ fjbkD tkbh jtk uZbD t/b/.<br />

w/o/ bkb<br />

xo' I fBefbnk fJeZbk<br />

%%%<br />

b[e b[e s[oK S[g S[g, e'Jh d/y Bk bJ/.<br />

ekb/ nzXeko ftu g?oK dh nkjN nkJ/ e'Jh, fgS/ fgS/.<br />

w?I s[oK sK s[o/<br />

p?mK sK p?m ikJ/<br />

p'bK ftu p'b/.<br />

eJh tko fdZshnK MekBhnK<br />

T[j ;kE BK SZv/.<br />

fwZNh T[vKdk w/o/ fgS/ fgS/ s[fonk nkJ/.<br />

T[j w/oh ewia'o nkswk j? gqG ih<br />

Bkb b?e/ T[;Bz{ s/o/ do s/ nktK<br />

w?Bz{ ;zr brdh.<br />

%%%<br />

120


E'VQh fijh<br />

wzwsk ofjD d/ w/o/ ftu E'VQh e[<br />

efj ;eK fi; Bkb e/tb - sz{ j? I w/ok ;G e[M.<br />

ekwBk ofjD d/ E'VQh e[<br />

eo ;eK nB[Gt jo fd;ak ftu.<br />

d/y ;eK ;G t;sK u'I<br />

uVQk ;eK gq;akd jo xVh, jo EK.<br />

jzeko sK ofjD d/ wkVk e[<br />

sK fe S[gk Bk ;eK s?Bz{ nzX/o/ gofdnK ftu ;dk bJh.<br />

E'Vh e[ iziho sK ofjD Jh d/<br />

pZXk ojK sK fe j[ew ftu.<br />

w?I Gh jZE tNktK s/o/ ezwK ftu<br />

p/;ae iziahoK gk d/ rb ftu ngD/ gq/w dhnK.<br />

;a;soXkoh<br />

%%%<br />

121<br />

s/o/ rb ftu bNedk c[bK dk jko wzr btKrk, w? I ;'funk, go w/ok j";bk Bk<br />

fgnk. fJ; nk; Bkb p?mk fojk ;koh oks fe id'I ikJ/Irk s/oh ;/i T[go'I fJe d'<br />

c[ Zb fwb ik<strong>Dr</strong>/. pj[s e[M ;'funk w? I, fJe fGykoh tKr, go id'I sbk;a ehsh sK<br />

w[oMkJhnK gzyVhnK fpBk e[M Bk fwfbnk.<br />

fJj w?I eh d/y fojK gqG{< fej' fijh gq/w fB;akBh SZv frn?I < Bk Nfjedk<br />

c[ Zb Bk c[ ZbdkB. itkbk w[yh tKr wxdh, fJzdo XB[y torh Gkoh fJj sK s/oh<br />

fGnkBe feogkB j?. gqGks dh BthI ;[zdosk d/ Mo'y/ okjhI nkJh s/ s/oh ;/i s/ ;"I<br />

rJh.<br />

eb'b eod/ j'J/ gqGks d/ gzSh g[Sd/ jB - eh fwfbnk s?Bz{< Bk c[ Zb, Bk<br />

c[ ZbdkB, fJj sK y"cBke feogkB j?.


p?m iKdk jK s/ j?okB j'fJnk ;'udk jK, fe; soQK dk gq;akd G/fink sz{ w/o/<br />

bJh < e'Jh EK BjhI bGdh fiE/ fJ;Bz{ b[e' ;eK. fBopb j'D eoe/ gfjBD s'I<br />

;aowkT[Idk jK. s/oh ;[rks Bz{ Sksh Bkb bkT[Idk jK sK ekbi/ ftu uh; T[mdh j?.<br />

122<br />

sK th s/oh fB;akBh, s/ok fJj wkD w? I nkgD/ fdb ftu ;zGkb e/ oZyKrk. nZi s'I<br />

pkd vo Bkw dh e'Jh uhia BjhI oj/rh w/o/ B/V/ s/V/. ;ko/ ihtB ;zrqkwK ftu i?<br />

i?eko j't/rh s/oh. w"s Bz{ sz{ w/oh i'pBtzash pDk fdsk, nkgD/ ihtB d/ ski Bkb<br />

fJ; ;ZiBh Bz{ f;azrkoKrk. ;ko/ pzXB eZND bJh s/oh fdsh feogkB w/o/ e'b j?,<br />

;z;ko dk e'Jh G[b/yk w?Bz{ vok BjhI ;e/rk.<br />

;ko/ j'S/ s/ s[ZS f;a zrko SZv/ j[D. j/ w/o/ fdb d/ wkbe, fJeZbk pfj e/ Bk<br />

o'tKrk Bk T[vheKrk. bki s/ ;ze'u dk th G'r g? frnk j[D. ngDh ;[jDh<br />

feogkB sz{ w?Bz{ f;azrkoB bJh fdsh j?. r[ ZvhnK gN'fbnK Bkb y/vdk j[D w?I uzrk<br />

BjhI brdk.<br />

yVr<br />

%%%<br />

u{Vh fezBh ;[jDh j?, nB/e ozrK s/ nebK dh whBkekoh fssbh d/ yzGK tKr j?.<br />

go s/oh fpibh dh fb;aeko torh dwedh yVr, u{Vh s'I fes/ tXhe ;[jDh j? -<br />

ro[V d/ c?b/ j'J/ yzG torh s/ ;{oi dh bkbh Bkb ozrh f;azrkoh j'Jh.<br />

ekb d/ nkyoh gqtkj Bkb T[gih shpo t/dBk d/ x/o/ ftu ihtB d/ S/eVb/<br />

;tk; tKr ezpdh feogkB T[; nkswK dh i's tKr boiadh j? fi; B/ nkgDh nZr<br />

dh fGnkBe bkN Bkb gZEo j'J/ nfj;k;K Bz{ ;[nkj dk Y/o pDk fdZsk.<br />

s/oh u{Vh fezBh ;[jDh j?, skfonK Bkb wVQh j'Jh, go s/oh yVr, j/ shoK<br />

tkfbnK, T[; ;[zdosk Bkb Usg's j? fi; Bz{ d/ye/, fi; pko/ ;'ue/ vo nkJ/.<br />

fgnk;k w[;kco<br />

%%%<br />

w?I s/o/ e'b' Bk e[M wzfrnk, Bk nkgDk Bkw dZf;nk. id'I sz{ s[oB bZrk w? I u[g ukg<br />

yb'sk d/ydk fojk. fiE' I w[fNnkoK Sbed/ xV/ f;oK s/ u[Zeh nrzwh b?n s/ skb


ftu xoK Bz{ ik ojhnK ;B fggb tkb/ y{j s/ w? I fJeZbk yb'sk ;K. T[BQK B/ T[uh<br />

d/Dh fejk -<br />

;kv/ Bkb ob', gqGks bzx rJh j?, d[gfjo f;o s/ j?. nkb; eoe/ w?I fMie<br />

frnk, fynkbK dh T[X/V p[D ftu fJT[I v[p frnk fit/I w[fNnko dh pkbNh v[p ikJ/<br />

y{j ftu.<br />

123<br />

sz{ nkfJnk, s/o/ g?oK dk yVke BjhI ;[fDnK. s/oh Biao w/o/ s/ gJh sK w? I<br />

d/yh s/o/ B?DK ftu T[dk;h. wZXw nktkia ftu id'I sz{ fejk - fsjkfJnk w[;kcao jK,<br />

i[nkBk gkDh fgbk. s/ok rbk EZfenk j'fJnk ;h, y[;ae ;h, bzw/ gzX s/ fwZNh xZN/<br />

ekoB. s/oh Ue ftu ngD/ xV/ ftu'I gkDh gkT[IfdnK w/o/ f;o Bz{ fgZgb dhnK<br />

gZshnK S[j ojhnK ;B, ;[e/ gZs/ yV yV eo oj/ ;B. gZfsnK T[jfbUI e'fJb<br />

rkT[D bZr gJh - e{ T{ e{ e{ T{ e{. gj/ d/ w'V s'I ;[rzXh Gfonk mzYk p[bk<br />

nkfJnk - wfjek e/ bzx frnk, ;w/I tKr.<br />

sz{ w/ok Bkw g[ZfSnk, ;aowkT[Idk j'fJnk w?I u[Zg ofj frnk. w?I eh wZb wko<br />

bJh ;h J/vh fe sz{ w?Bz{ :kd oZy/I < w?Bz{ :kd j? fJj xNBk. gkDh fgnke/ s/oh<br />

fgnk; d{o ehsh id'I, fJj :kd wB ftu T[;/ soQK fyVh oj/rh fit/I fwmk; ns/<br />

;[rzXh gqkgs eoB fgS' I ebh fyVdh j?.<br />

j[ew? nzdo<br />

T[; nBzd dhnK ;kohnK ;[oK w/o/ rhs ftu nk e/ fwb ikD fi;d/ t; j' e/ ;koh<br />

Xosh nkgD/ T[go ;zxD/ xkj dh ukdo g{oh f;nkDg Bkb ftSk fdzdh j?. T[j<br />

nBzd fijVk ihtB w"s d/ i"V/ pZfunK Bz{ tZvh d[BhnK d/ jo/e e'B/ ftu BukT[Idk<br />

j? ns/ febebh gk e/ ;ko/ ijkB Bz{ M{Ddk s/ irkT[Idk j?. d[yK d/ fyV/ bkb<br />

ewbK T[go nkgD/ jzM{nK Bkb ;aKs j'e/ nkokw eodk j?, i' nkgDk ;kok e[ ZM fwZNh<br />

xZN/ ftu ;[ZN d/ Idk j?, ;h sZe BjhI eodk.<br />

nbftdk<br />

%%%


S[ ZNh fwb rJh j? GkJhU.<br />

w?Bz{ ftdk eo'.<br />

;GBz{ wZEk N/edK w? I, ubdK j[D.<br />

nkj cV' xo dhnK e[zihnK,<br />

xo d/ ;ko/ jZe fsnkrdK.<br />

fJ; ;G pdb/ wzrdK s[jkv/ e'b'I fwZm/ p'b.<br />

d/o se s[jkvk rtKY wkfDnK.<br />

fizBk s[jkE'I jk;b ehsk, tkg; BjhI eo ;fenk T[ZBk.<br />

fdB uVQ/ dht/ B/ p[MDk Jh j[ zd?.<br />

fJ; dht/ B/ jB/o/ yz{i/ o";aB ehs/ ;B edh.<br />

dorkj'I ;Zdk nk frnk j?.<br />

w?I ikD bJh fsnko jK.<br />

ftdkfJrh tes<br />

ikD t/b/ w?Bz{ F[G fJSktK fdT[ fwZso'.<br />

e[nkoh ezfBnK tKr nek;a dh g{oph rZbQ r[bkph j' rJh j?.<br />

w/o/ o;s/ ftu fezB/ ;[jD/ Biako/ jB.<br />

;tkb Bk g[ZS' fe eh b?e/ iktKrk T[E/.<br />

jZE ykbh jB go fjodk T[whdK Bkb Gog{o j?.<br />

;kX{nK tor/ r/o{J/ t;so BjhI gfjB/ w? I<br />

rb ftu towkbk gktKrk.<br />

o;s/ dhnK sebhcK dk s"ybk BjhI.<br />

id'I ;zfXnk dk skok fBefbnk,<br />

id'I oki-d[nko s/ fwmhnK okrDhnK rz{ihnK<br />

;wM ikDk w?I g[Zi frnk jK.<br />

w"s ns/ wK dh r'd<br />

%%%<br />

124


;z;ko ftu id'I gfjbk edw Xfonk<br />

T[; gb dk w?Bz{ e'Jh gsk BjhI.<br />

nZXh oks izrb ftu fyVB tkbh ebh<br />

BjhI ikDdh T[;Bz{ fe;B/ fyVkfJnk.<br />

id'I gqGks dk ukBD fdf;nk<br />

T[Idh gsk bZrk w?I nDikD t;s{ BjhI.<br />

Bk w/ok Bkw ;h e'Jh Bk o{g,<br />

wK dk o{g Xko e/ fe;/ ;aaesh B/ w?Bz{ nkgDh r'd ftu ;zGkfbnk.<br />

w"s tes fco T[jh ;aesh gqrN/rh i' nkfd s'I w/oh tkec j?.<br />

ihtB Bz{ fgnko ehsk,<br />

w"s Bz{ fgnko eoKrk.<br />

pZu/ s'I wK ;Zik wzwk S[vkT[Idh j?, T[j o'D brdk j?.<br />

d{i/ gb yZpk d[X Bkb Gfonk wzwK p[ZbK ftu d/ Idh j?<br />

sK puk ;wM iKdk j?, wK jw/;a fgnko eodh j?.<br />

y/vK<br />

s/o/ Bkb y/vfdnK<br />

%%%<br />

edh BjhI g[ZfSnk ;h sz{ j? I e"D.<br />

Bk vo ;h fdb ftu Bk ;ze'u.<br />

fwZm/ e"seK dk ihtB.<br />

;t/o tes sz{ fwZsoK tKr BhIdo' I irkfJnk<br />

nkgK d{o d{o y/sK ftu d"Vd/ rJ/.<br />

s/o/ rhsK d/ noEK dk gsk BjhI ;h<br />

go s/o/ ;[o Bkb ;[o fwbk b?Idk.<br />

T[go j/m nkT[IdhnK iKdhnK ;[oK Bkb fwbe/<br />

w/ok fdb M{wdk.<br />

125


y/v ysw.<br />

j[D nB'yk fdqZ;a j?.<br />

;kok skfoek wzvb B?D M[ekJh<br />

w/o/ edwK tb d/y fojk j?, j?okB ns/ ykw';a.<br />

w"s ns/ w"s pkd<br />

nkgDh fiZs d/ swfrnK<br />

%%%<br />

ns/ nkgDh jko d/ jkoK Bkb f;azrkoKrk s?Bz{.<br />

fyvkoh dh EK e/tb do;ae pDBk w?Bz{ g;zd BjhI.<br />

id'I w/ok jzeko N[ZN/rk<br />

w/o/ pzXB eZN/ ik<strong>Dr</strong>/.<br />

w?I ikDdK eztb gZshnK jw/;a tk;s/ pzd BjhI j'<strong>Dr</strong>hnK<br />

;afjd dk b[fenk e'Bk gqrN j'J/rk.<br />

Bhb/ nkek;a ftu'I fJe nZy w/o/ tZb d/y/rh<br />

s/ ngD/ tb p[bkT[D dk fJ;akok eo/rh<br />

ihtB dk uZg{ SZvKrk sK w?Bz{ gs? sz{ nkg/ uZg{ cV bJ/Irk.<br />

GZi BZm Bk eo', i' j'Dk j? S/sh j'J/rk.<br />

jtk d/ jb'fonK Bkb dht/ p[M ikD/ jB.<br />

pko pko irkT[D d/ :sBk ftu pkeh ;G G[Zb iKdk jK.<br />

j[D w?Bz{ gs? w?I eh eoB?.<br />

jB/o/ ftu ukdo ftSk e/ T[vheKrk.<br />

j/ gqG{ id'I fdb eo/ nk ikJhI. bkr/ p?mh.<br />

nkyoh ;bkw<br />

%%%<br />

;"D wjhB/ gkDh Bkb Gfonk pZdb<br />

Gko Bkb j/mK M[e iKdk j?<br />

126


fJt/I w/ok wB s/o/ do s/ ;bkw eo/ BhtK j'e/.<br />

w/o/ rhsK d/ okrK Bz{ fJe ;[o eod/<br />

s/ ;kro ftu m/bQd/.<br />

ftS'V/ Bkb p/u?B ez{iK d/ ekcb/<br />

oksK d/ gzX wkoe/<br />

ngD/ gjkVh nkjbfDnK tZb uZb gJhnK.<br />

id'I w? I ;bkw eoK<br />

w?Bz{ nkgD/ xo ikD d/thI.<br />

%%%<br />

vkeykBk<br />

Mkeh gfjbh<br />

(wkX' dk xo)<br />

wkX' L w? I fejVh fpgsk ftu c; frnk. id'I fJj BjhI ;h nkfJnk<br />

sK rZb Jh e'Jh BjhI ;h. w? I nkiakd ;K. go j[D id'I fJj<br />

nk frnk J/, sK oZp ikD/ feT[I w/ok fdb T[; d/ fgnko Bkb<br />

127<br />

Gfonk Gfonk ofjzdk J/. i/ fes/ ufbnk frnk sK w/ok xo ;[zB ;oK pD<br />

ikt/rk. t?d ih, s[jkvk eh fynkb J/ fe HHHH<br />

t?d L i/ tXh j'Jh sK pu ikt/rk. go nk:[ot/d dhnK g[;seK nB[;ko sK HHH<br />

wkX' L j/ oZpk, eh <<br />

t?d L ;ak;soK ftu fbfyn? -


fwqrh nzr -- p[yko nzr<br />

yK;h nzr -- sgzr<br />

wkX' L Sv' ih ;ak;soK Bz{. fJBQK rZbK Bkb sK w/ok ihn j'o th yokp j[zd?. w?Bz{<br />

fJj dZ;', w?I eoK eh <<br />

t?d L (B;tko dh uz{Yh b? e/) fpwko Bz{ pVh d/y Gkb dh b'V J/.<br />

wkX' L fJj sK mhe j?, go d;' fe; soQK <<br />

t?d L fit/I w? I gfjbK nkfyn?, T[; Bz{ pkjo T[Zek Bk fBebD fdU.<br />

wkX' L ftukok ! T[jBz{ ;kok fdB nzdo vZeh oyDk pVk w[;aeb J/.<br />

t?d L j'o s[;hI eo th eh ;ed/ U< eZse dh X[Zg s/ jtk d't/I T[jd/ bJh wkVhnK<br />

B/.<br />

wkX' L sK rZb fJj j'Jh fe n;hI T[;Bz{ nzdo skVh oyhJ/. j'o e'Jh fJbki BhI<br />

<<br />

t?d L e'Jh BjhI, feT[Ife -- gtBzw, ;{o:zw HHH<br />

wkX' L ofjD fdU nkgD/ @@gtBzw, ;{o:zw## Bz{ ! s[;hI fJBQK rZbK Bz{<br />

128<br />

SZv e/ f;ZXh rZb feT[I BjhI eod/. eohJ/ eh fJj d;'. s[jkvh dtkJh pVh<br />

e"Vh J/. ftukok w[ zvk fJ; dk x[N fet/I Go/rk< id'I T[j x[N Go e/ wz{j<br />

tNd? sK w/ok ekbik gkNd?.<br />

t?d L fizBk wz{j tZN/ T[Bh jh n";aXh ;cb ;wM'.<br />

wkX' L p[o/ c;/, T[j mkeo dkdk s[fonk nkT[Id?.<br />

mkeo dkdk L feT[I < feT[I < w?I s?Bz{ yk sK BjhI iktKrk.<br />

(iKdk j?)<br />

(mke[o dkdk dk gqt/;a.)<br />

wkX' L BjhI. go sz{ fBZe/ pkbK Bz{ fJZbs f;ykT[D ftu T[;skd J/I.<br />

mkeo dkdk L sz{ fejVk pkb J/I< s/ s/o/ fejVk e'Jh fBZek fBnkDk J/I < sz{ feT[I<br />

xkpodk JI/<<br />

wkX' L go w?I fJe w[ zvk i' nkgD/ xo b? nKdk J/.


mkeo dkdk L T[j fet/I <<br />

wkX' L s?Bz{ gsk sK j?. w/oh tj[Nh fe;/ pZu/ Bz{ r'd b?D bJh fet/I ;fjedh ojh<br />

;h.<br />

mkeo dkdk L jK, fJj sK pV/ fuo s'I ;[D fojk jK. go sz{ sK ed/ th BjhI ;?I<br />

wzfBnK.<br />

wkX' L sz{ sK ikDdk Jh J/I Goktk w?I fe; fpgsk Bkb d' dwV/ i'V/ B/. w?I BjhI ;h<br />

129<br />

ukj[zdk fe;/ j'o dk fBnkDk n?t/I feXo'I foVQdk fyVdk nk ikt/ s/ w/ok nzsK<br />

dk XB y/j yokp eo d/t/, go fJ; pkb B/ sK w?Bz{ nfijk w'j fbnk J/<br />

fe -<br />

mkeo dkdk L o[gJhnK d/ Gkr ikr gJ/ ! j[D fizBk you eo/I T[Bk Jh g[zB !<br />

wkX' L gfjbK w? I ewkJh dk ehVk ;K. p; o[gJ/ bJh jh ezw eodk ;K. j[D ;G<br />

e[M fJ; w[zv/ bJh ewkT[Bk, sK ewkT[Dk nkBzd pD frnk J/.<br />

mkeo dkdk L uzrk J/ GkJh, uzrk J/ ! go fJj w[ zvk s?Bz{ feE' I fwb frnk J/ <<br />

wkX' L w/oh xo tkbh d/ g/feUI ;ke'I Gshik J/. izwfdnK jh fJ; dh wK wo rJh<br />

;h. j[D E'V/ fdB j'J/ fJ; dk fgT[ th r[io frnk J/<<br />

mkeo dkdk L c/o sK fJ; Bz{ w/oh pVh b'V J/.<br />

wkX' L t?d ih nkyd/ B/ fe fJ; fBZeh fijh fizd Bz{ tks, fgZs s/ pbrw @eZm/ jh<br />

uzpV rJ/ B/. puD dh e'Jh nk; BjhI, p; fJe' fJbki J/ fe fJ; Bz{<br />

eZse dh jtk s/ X[g s'I puk e/ e'm/ nzdo ofynk ikt/. go sz{ J/I fe pZY/<br />

tko/ s/ok fdb Jh BjhI goudk id she sz{ fBZfenk pkbK Bz{ xo'I Bk eZY<br />

bt/I. J/;/ eoe/ s?E'I vodK.<br />

mkeo dkdk L sz{ M{m BjhI nkydk. eZse dh jtk s/ X[Zg tKr w?I th yasoBke jK !<br />

go w?Bz{ nfijhnK y/vK th nkT[IdhnK B/ fiBQK Bkb pZuk xo jh oj/. uzrk<br />

ezw w[ek nktK, c/o nk e/ s/o/ w[ zv/ Bkb d';sh rzYKrk.<br />

(iKdk j?)


130


nwb L c[ZcV !<br />

wkX' L eh n? nwb <<br />

Mkeh d{ih<br />

(nwb r[gs nkT[Idk j?)<br />

nwb L w?I T[; ftjV/ she th BjhI ik ;edk <<br />

wkX' L Bk w/ok bkb !<br />

131<br />

nwb L t/y B c[ ZcV, T[j fiE/ G{nk uZeh ftu dkb dbdh J/, ekN' nkgDh g{Sb<br />

T[s/ p?mh d'jK jZEK Bkb S'fbnK dhnK fSbsoK eso e[so ykJh iKdh<br />

J/ - eh T[E/ th BjhI ik ;edk <<br />

wkX' L Bk w/ok g[Zs, Bk .<br />

nwb L jkJ/, i/ w?I fes/ ekN' jh j[zdk sK w"iK pD iKdhnK ! go c[ZcV sz{ w?Bz{<br />

feT[I BjhI pkjo ikD d/Idk <<br />

wkX' L t?d ih B/ i' nkfyn? fe pkjo ikDk s/o/ bJh wkVk J/.<br />

nwb L t?d ih Bz{ fet/I gsk brk <<br />

wkX' L rZbK eh eod? I < t?d ih Bz{ BjhI gsk, T[; B/ n?BhnK tZvhnK tZvhnK<br />

g'EhnK i' gVQhnK B/ -<br />

nwb L b? g'EhnK gVQ e/ eh ;kok e[M jh gsk br iKdk J/ <<br />

wkX' L tkj tkj ! s?Bz{ n?Bk th BjhI gsk <<br />

nwb L (jT[ek b? e/) w? I e'Jh g'Eh BjhI BK gVQh - fJ; bJh BjhI ikDdk.<br />

wkX' L t/y, tZv/ tZv/ ;ko/ gzvs s/o/ tKr jh B/. T[j p?m/ p?m/ ;kok fdB<br />

g'EhnK gVQd/ B/. fe;/ gk;/ BjhI Mked/. w/o/ bkb, tZvk j' e/ sz{ th<br />

ftdtkB pD/Irk - c/o sz{ th p?mk p?mk tZvhnK g'EhnK gVQ/Irk. b'e t/y<br />

t/y e/ j?okB j'<strong>Dr</strong>/.<br />

nwb L Bk Bk c[ ZcV, w?I s/o/ g?ohI g?BK, w?I ftdtkB BjhI pDBk!<br />

c[ ZcV, w? I ftdtkB BjhI pDBk !


wkX' L fJj sz{ eh nkyd?I < i/ fes/ w? I gVQ fby iKdk sK nkgD/ GkrK Bz{<br />

;bkj[ zdk .<br />

nwb L w?I sK pkjo x[zwdk fcoKrk s/ ;G e[M d/yKrk.<br />

wkX' L rZb ;[D, nkyo fejVh uhia d/y/Irk < d/yD Bz{ n?vk j? Jh eh <<br />

nwb L T[j t/y - nkgDh pkoh s'I d{o fd;dh gjkVh ! w/ok pVk ihn eod? fe<br />

T[BQK gjkVhnK s'I gko ubk iktK.<br />

wkX' L ewbk B j't/ sK ! ezw BjhI, eki BjhI. yakjwyakj gjkVhnK s'I gko<br />

132<br />

ufbnk iktK ! gsk BjhI eh ntk stk p'bh ikB?I. rZb ;[D, fJj gjkV<br />

i' T[Zuh ezX tKr o;sk o'eh yVk J/ - fJ; dk noE fJj j? fe fJ;<br />

s'I nrKj BjhI ikDk. BjhI sK eh b'V ;h oZp Bz{ gZEoK dk n?vk tZvk<br />

Y/o eZmk eoB dh <<br />

nwb L c[ ZcV, s?Bz{ ikgdk J/ fe fJj okj o'eD bJh yVk J/. w?Bz{ sK n?T[I<br />

brd? fit/I Xosh p'b BjhI ;edh s/ Bhb/ n;wkB tZb fJj pkjtK u[Zeh<br />

p[bk ojh J/. i' b'e d[gfjoK t/b/ d{o nkgDhnK skehnK ftu p?m/<br />

ofjzd/ B/, T[j th fJ; d/ p[bkt/ Bz{ ;wMd/ B/. eh ftdtkB fJ; d/<br />

fJ;ako/ Bz{ BjhI ;wM ;ed/ <<br />

wkX' L BjhI. T[j e'Jh s/o/ tKr MZb/ E'VQk Jh B/.<br />

nwbk L c[ ZcV, ebQ w? I fpbe[b nkgD/ tor/ fJe MZb/ nkdwh Bz{ t/fynk ;h.<br />

wkX' L ;u w[u<<br />

nwb L T[; d/ w'Y/ T[s/ vKr ;h s/ vKr d/ f;o/ T[Zs/ fBZeh fijh g'Nbh. yZp/ jZE<br />

ftu rVtk s/ g?ohI g[okDh i[Zsh. T[j fJ;/ uoKd Bz{ bzx e/ f;ZXk T[BQK<br />

gjkVhnK tZb s[fonk iKdk ;h. w? I T[; Bz{ jke wko e/ g[ZfSnk, @@sz{<br />

feXo ikD?I


nwb L nkjk ih ! w?I th T[BQK tKr ezw Gkbdk fcoKrk.<br />

wkX' L i/ s?Bz{ Bk bZGk - c/o <<br />

nwb L i/ Bk bfGnk sK c/o bGKrk. w? I T[; nkdwh Bz{ fi; g[okDh i[ Zsh gkJh<br />

133<br />

;h, t/ydk fojK - T[j fiZE/ nziho d/ EfbT[I MoD/I dk gkDh trdk J/,<br />

T[; nkgDh vKr oZy e/ j"bh j"bh gkDh ftu g?o X's/. fco T[j g'Nbh<br />

@u'I ;Zs{ eZY e/ gkDh ftu x'b e/ ghD bZrk. ;Zs{ gh e/ T[; w[V<br />

g'Nbh pzBQ bJh s/ w'Y/ @s/ ;[ZN bJh, X'sh Bz{ y[uK she uVQk fbnk, s/<br />

tZrd/ gkDh ftu'I dh gko bzx frnk. w?I G{nk Bz{ nky Sfvn? fe;/ fdB<br />

w?I th T[; MoB/ d/ ezY/ ik e/ ;Zs{ ghtKrk.<br />

wkX' L s/ s/oh G{nk B/ eh nkfynk <<br />

nwb L G{nk B/ nkfynk, gfjbK okiah j' b? c/o w?I s?Bz{ T[; MoB/ @s/ fbik e/<br />

;Zs{ fgnk fbnktKrh. c[ ZcV, w?I ed'I okiah j'tKrk<<br />

wkX' L j[D fejVh d/o J/.<br />

nwb L d/o BjhI < go w? I okiah j[ zfdnK Jh ub/ ikD?I.<br />

wkX' L feE/ ikJ/Irk <<br />

nwb L fJBQK tb ftzr yKd/ MofBnK fdnK gkDhnK ftu g?o Xodk Xodk w?I<br />

gko ubk iktKrk. d[gfjoK dh rowh ftu jo e'Jh p{j/ G/Vh ;[Zsk<br />

fgnk j't/rk, sK w? I ezw bGdk j'fJnk xz[wdk fcoKrk.<br />

wkX' L nZSk, gfjbK sz{ okiah j' b? c/o sz{ HHHH<br />

nwb L go c/o sz{ w?Bz{ ftdtkB pDB bJh sK BjhI nky/ Irk <<br />

wkX' L sK c/o sz{ eh pD/Irk <<br />

nwb L jkb sK w? I e[M BjhI nky ;edk. ;'u e/ d;Krk.<br />

wkX' L sz{ fe;/ Ugo/ pzd/ Bz{ ;Zd e/ rZbK Bk eoB br gthI.<br />

nwb L Ugo/ b'e w?Bz{ sK pV/ uzr/ brd/ B/.<br />

wkX' L i/ s?Bz{ cV e/ b? rJ/


nwb L ;[nkd Jh nk ikt/ ! go w?Bz{ sK e'Jh cV e/ th BjhI fbiKdk. ;ko/<br />

fJj' ukj[zd/ B/ fe nzdo vZfenk ojtK.<br />

wkX' L w?Bz{ ezw J/, w? I ubdk jK j[D, go p/Nk t/yhI, pkjo Bk<br />

ikJhI.<br />

nwb L BjhI iKdk. c[ZcV, w? I ftjh tkb/ ewo/ ftu p?mk ojtKrk.<br />

djhI tkbk L djhI b? bT[ djhI ! fwZmk ;'jDk djhI.<br />

nwb L djhI tkb/ ! T[j djhI tkb/ !<br />

djhI tkbk L tkiK feT[I wkoB?I ! djhI b?D?I <<br />

nwb L fet/I btK < w/o/ e'b sK g?;/ BjhI.<br />

134<br />

(wkX' ubk iKdk J/.)<br />

(rbh ftu'I djh tkbk bzxdk J/.)<br />

djhI tkbk L MZbk Bk j't/ sK ! i/ e[M b?Dk BjhI sK w/ok tes feT[I yaokp eod?I<br />

<<br />

nwb L w? I s/o/ Bkb ubdk i/ ikD i'rk j[zdk.<br />

djhI tkbk L w/o/ Bkb <<br />

nwb L jK. id w?I s?Bz{ j'e/ bkT[IfdnK, s[o/ iKfdnK ;[DdK sK w/o/ ihn Bz<br />

e[M e[M j[zdk J/.<br />

djhI tkbk L (tfjzrh bkj e/) g[Zs, sz{ n?E/ p?mk eh eod?I <<br />

nwb L t?d ih B/ nkfyn? pkjo Bk fBebhI fJ;/ bJh w? I ;kok<br />

fdB fJE/ p?mk ofjzBk.<br />

djhI tkbk L s?Bz{ j'fJnk eh J/ ekek <<br />

nwb L gsk BjhI w?I sK e[M gfVQnk j'fJnk th BjhI. fJ;/ bJh w?Bz{ gsk<br />

djhI tkbk L nkgD/ fgzv'I.<br />

BjhI w?Bz{ eh j'fJnk J/. GkJh djhI tkfbnk sz{ feE'I nk fojk J/I <<br />

nwb L s/ok fgzv < pVh Jh d{o J/ s/ok fgzv


djhI tkbk L w/ok fgzv U; gKu-w[Vk gjkVh dh e[ Zy ftu j? -;akwbh Bdh d/ ezY/.<br />

nwb L gKu-w[Vk gjkVh HHHH ;akwbh Bdh HHH eh gsk w?I s/ok fgzv t/fynk Jh<br />

j't/. ed'I - fJj w?Bz{ :kd BjhI nk fojk.<br />

djhI tkbk L sz{ t/fyn? < frnk J/I ed/ T[; gjkVh tb <<br />

nwb L Bk ed/ BjhI frnk. go w?Bz{ fJzi ikgd? fit/I w?I t/fynk J/. tZv/ tZv/<br />

o[ ZyK ftueko s/ok fgzv n? Bk HHH ;{jh ;Ve d/ bkr/<<br />

djh tkbk L sz{ mhe nkyB? ekek.<br />

nwb L T[E/ gjkV d/ fgzv/ T[s/ rT{nK uodhnK fcodhnK B/<<br />

djhI tkbk L n;ae/ s/o/ ! mhe nkyB?I. ;kv/ fgzv rT{nK eh, tZr uod/ B/.<br />

nwb L s/ e[VhnK Bdh s'I gkDh dhnK rkroK Go e/ b? iKdhnK B/ bkb<br />

;kVQhnK tkbhnK e[VhnK.<br />

djhI tkbk L pb/ pb/ ! fpbe[b mhe. ;kv/ fgzv'I r[iohnK gkDh Go e/ sK<br />

135<br />

fbiKdhnK B/, go ;kohnK d/ bkb ;kVQh BjhI j[ zdh. ekek sz{ iao{o<br />

ed/ T[E/ frnk j't/Irk.<br />

nwb L BjhI. ;Zu nkyBK w?I T[E/ ed/ th BjhI frnk. t?d fi; fdB w?Bz{<br />

pkjo ikD bJh nky/rk - T[d'I sz{ w?Bz{ nkgD/ fgzv b? ikt/Irk <<br />

djhI tkbk L ;Zs tkoh ekek. w? I s?Bz{ iao{o Bkb b? ubKrk.<br />

nwb L s/ w?Bz{ nkgD/ tKr j'ek bkT[Dk th f;ykJ/Irk< djhI b? b' djhI ! fwZmk<br />

;[jDk djhI ! fJ;/ soQK tfjzrh w'Y/ @s/ oy e/ d{o d[o/v/ okjK T[s/<br />

j'e/ bKdk iktKrk w? I.<br />

djh tkbk L ;[yh ;Kdh sz{ djhI ekjBz{ t/u/Irk g[Zs < sz{ sK pj[shnK ;kohnK g'EhnK<br />

gVQ e/ ftdtkB pD/Irk.<br />

nwb L BjhI w?I ed/ ftdtkB BjhI pDBk. w? I s[jkvh ;{jh ;Ve bkrb/ p[ZY/ p'jV<br />

tkb/ fgzv'I djhI b? e/ EK EK djhI t/dk fcoKrk. Gbk Bz{ fet/I j'ek<br />

bkT[d? I. djhI b? b" djhI, fwmk ;[jDk djhIHHH w?Bz{ #tki bkT[Dh<br />

f;yk d/ yK!


djhI tkbk L #tki bkT[Dh f;yk d/ ! c[ZN/ Gkr !<br />

nwb L BjhI BjhI fJj #tki w?Bz{ pVh uzrh brdh J/. fit/I T[u/ nkek;a ftu<br />

136<br />

T[Zvd/ gzSh dh nktkia ;[DfdnK wB T[dk; j' iKd? - fJ;/ soQK<br />

;Ve d/ w'V s'I o[ ZyK dh gkb ftu'I dh s/oh #tki nk ojh ;h.<br />

w?Bz{ ikgdk ;h HHHHgsk BjhI eh ikgdk ;h.<br />

djhI tkbk L ekek, b? fJe v'Bk djhI dk yk b?.<br />

nwb L w/o/ e'b sK g?;/ e'Jh BjhI.<br />

djhI tkbk L Bk - Bk - Bk - g?f;nK dh rZb Bk eo. i/ sz{ E'Vk fijk djhI yk<br />

bt/I sK w?I pj[s y[ a;a j'tKrk.<br />

nwb L s?Bz{ pj[s fuo j' frnk J/ Bk <<br />

djhI tkbk L e'Jh fuo u[o BjhI j'fJnkHHHphpk w/ok e'Jh joik BjhI j'fJnk. djhI<br />

t/uD ftu fezBk nBzd nkT[Idk J/ - fJj w? I s?E'I f;y fbnk J/.<br />

(ubk iKdk J/)<br />

nwb L (j/e bk e/) djhI b? b"' djhI. fwZmk ;[jDk djhI. gKu-w[Vk gjkVh dk<br />

djhI ! ;akwbh Bdh d/ ezY/ t;d/ r[ioK d/ fgzv dk djhI ! sVe/<br />

Jh T[j o[ ZyK EZb/ rktK yfbQnko e/ d[ZX u'Id/ B/. soekbK t/b/<br />

shthnK djhI iwkT[IdhnK B/. T[jh djhI. fwZmk djhI ! T[j ;Ve<br />

T[s/ gfjo/dko x[zwdk fcodk j?. gfjo/dko ! T[j gfjo/dko ! iaok<br />

rZb s/ ;[D ik.<br />

gfjo/dko L feT[I vzv gkJh ikB?I s?Bz{ w/ok e'Jh vo BjhI <<br />

nwb L feT[I s?E' I w? I feT[I voK <<br />

gfjo/dko L i/ w? I s?Bz{ cV e/ b? frnk <<br />

nwb L feE/ cV e/ b? ikt/Irk < pVh d{o < T[; gjkV s'I gko <<br />

(gfjo/dko dk nkT[Dk)


gfjo/dko L i/ f;ZXk Jh oki/ e'b b? iktK <<br />

nwb L oki/ e'b < b? ub Bk fco. go HHH w?Bz{ sK t?d ih B/ pkjo ikD'I<br />

137<br />

o'fenk j'fJnk j?, w?Bz{ e'Jh fes/ th cV e/ BjhI fbik ;edk.<br />

fdB oks fJE/ jh p?m/ ofjDk gt/rk.<br />

gfjo/dko L t?d ih B/ o'fenk J/ < mhe. sKjhT[I s/ok wz{j g{Dh tKr pZrk j'<br />

frnk J/, nZyK j/m ekb'I fco rJh J/, s/ohnK pkjtK dhnK BkVk<br />

fd;D br gJhnK B/.<br />

nwb L gfjo/ tkb/ ! sz{ j[D xfVnkb BjhI tikT[Dk <<br />

gfjo/dko L jkb/ t/bk BjhI j'fJnk.<br />

nwb L e'Jh nkyd? @t/bk bzxdk iKd?. e'Jh nkyd? @t/bk j'fJnk BjhI. i/ sz{<br />

xfVnkb tikt/I sK Jh sK t/bk j't/ !<br />

gfjo/dko L fJj fet/I j' ;ed?. t/bk j't/ sK Jh w? I xfVnkb tiktK.<br />

nwb L jK. w?Bz{ s/ok xfVnkb pVk uzrk brdk J/. ;[DB ftu pVk Jh ;[nkd<br />

nkT[Idk J/. d[gfjo t/b/ id ;kv/ xo ;G iD/ yk gh u[ed/ B/ s/<br />

c[ ZcV fes/ ezw T[s/ ubk iKd?, s/ G{nk okwkfJD gVQdh gVQdh<br />

T{IxD br g?Idh j?, s/ ftjV/ ftu T[; g/V dh Skt/I ;kvk es{ok<br />

g{S ftu wz{j s[B e/ ;' I iKdk J/ - T[d'I s/ok xfVnkb yVed? -<br />

NB NB NB ! NB NB NB ! s/ok xfVnkb feT[I tidk J/ <<br />

gfjo/dko L xfVnkb ;kfonK Bz{ fJj rZb nkydk J/ @@;wK yb'sk BjhI ofjzdk.<br />

;wK tfrnk s[fonk iKdk j?.##<br />

nwb L feE/ N[fonk iKd? < fejV/ d/; <<br />

gfjo/dko L fJj rZb e'Jh BjhI ikDdk.<br />

nwb L sK eh e'Jh th T[; d/; s'I BjhI w[fVnk < w/ok pVk ih eod? ;w/I<br />

Bkb ufbnk iktK T[; d/; - fiE' I dh rZb e'Jh BjhI ikDdk -<br />

T[E/ pVh d{oHHHHH.<br />

gfjo/dko L T[; d/; ;GBK Bz{ ikDk g?D?, pZfbnk.


nwb L w?Bz{ th ikDk gt/rk HHH<<br />

gfjo/dko L jK. fJj th e'Jh g[ZSD dh rZb j?<<br />

nwb L goHHHgoHHH t?d B/ w?Bz{ pkjo ikD'I o'fenk j'fJnk j?.<br />

gfjo/dko L fe;/ fdB yato/ t?d s?Bz{ nkg/ jZE cV e/ T[E/ b? ikt/.<br />

nwb L Bk Bk, sz{ T[; Bz{ BjhI ikDdk. T[;B/ sK w?Bz{ nzdo jh vZeh oyD?.<br />

gfjo/dko L go T[; s'I th tZvk fJe t?d j? i' nk e/ ;GBK Bz{ w[es eo d/ Idk<br />

J/.<br />

nwb L fJj tZvk t?d ed'I nkt/rk < w?Bz{ j[D p?m/ ofjDk uzrk BjhI brdk.<br />

gfjo/dko L fJj' fijh rZb BjhI nkyhdh, phpk !<br />

nwb L Bk - w?I sK p?mk jh jK - fiE/ w?Bz{ fpmk rJ/ B/ T[E'I fjZbdk BjhI.<br />

gfjo/dko L feT[I uzfBnK <<br />

138<br />

go id s/ok xfVnkb tZidk J/ - NB NB NB ! w/o/ ihn ftu<br />

e[M e[M j[zd? ! nZSk gfjo/ tkfbnk !<br />

nwb L Gbk fJ; ;Ve d/ gko T[; tZv/ xo ftu eh j[ zd? fi; T[s/ Mzvk<br />

bfrnk j'fJnk j?, s/ fi; ftu b'e jo t/b/ nzdo pkjo fBebd/<br />

tVd/ B/ <<br />

gfjo/dko L T[jHHH T[E/ BtK vkeykBk pfDnk j'fJnk j?.<br />

nwb L vkeykBk < ekjdk vkeykBk <<br />

gfjo/dko L vkeykBk j'o fejdk j'D? - oki/ dk vkexo. sz{ th pVk wia/dko w[ zvk<br />

J/I.<br />

nwb L oki/ d/ vkexo ftu ;G fuZmhnK oki/ tb'I nkT[IdhnK B/ <<br />

gfjo/dko L j'o eh. t/yhI fe;/ fdB s/oh th fuZmh nkt/rh.<br />

nwb L w/oh fuZmh < go w? I sK jkb/ fBZek fijk w[zvk Jh nK.<br />

gfjo/dko L fBZe/ fBZe/ w[zfvnK Bz{ okik fBZehnK fBZehnK fuZmhnK fbydk J/.<br />

nwb L c/o sK w"i pD ikT{. w?Bz{ ed'I fuZmh fwb/rh < s?Bz{ feeD gsk bZrk<br />

i[ T[j w?Bz{ th fuZmh xZb/rk


gfjo/dko L BjhI sK T[j s/oh y[bQh skeh d/ ;kjwD/ Jh ;[Bfjoh Mzv/ tkbk<br />

vkeykBk feT[I y'bQdk< fJj w[ zvk w?Bz{ pVk uzrk brd?.<br />

nwb L nZSk, id oki/ dh fuZmh nkJh sK e"D b? e/ nkt/rk<<br />

gfjo/dko L oki/ e'b pj[s ;ko/ vkehJ/ B/. t/y/ BjhI, T[BQK dh Sksh T[Zs/ ;'B/ d/<br />

r'b r'b fpZb/ bZr/ j'J/ - s/ T[j fJXo T[Xo x[zwd/ fcod/ B/ <<br />

nwb L jZSk, T[j feXo iKd/ B/ <<br />

gfjo/dko L xo xo, fgzv fgzv. fJ; w[ zv/ dhnK rZbK ;[D e/ w/ok fYZv jZ;dk J/.<br />

nwb L tZvk j' e/ w? I oki/ dk vkehnk pDKrk.<br />

gfjo/dko L jk jk jk. vkehnk ! tZvk ezw ! X[Zg j't/ Gkt/I whIj, nwho j't/ Gkt/I<br />

raohp - ;GBK d/ xo fuZmhnK tzvd/ fcoBk - pVk n"yk ezw J/ !<br />

nwb L sz{ jZ;dk feT[I J/I < w?Bz{ fJj' ezw ;G s'I uzrk brdk J/. Bk Bk, s/ok<br />

139<br />

ezw th pVk uzr? - id d[gfjo ;K ;K eodh j?, T[d'I xfVnkb<br />

tid? - NB NB NB ! c/o eJh tko oks Bz{ id ukBue jh w/oh<br />

ikr y[bQ iKdh j? sK t/yBk, dhtk p[ZM frnk J/ s/ pkjo jB/o/<br />

ftu'I dh xfVnkb yVe T[mdk j? - NB NB NB !<br />

gfjo/dko L T[j w[yhnk s[fonk nkT[d?. w?I j[D fy;eK. i/ w?Bz{ T[; s/o/ Bkb rZgK<br />

wkod/ t/y fbnk sK fpgsk yVh eo d/t/rk.<br />

nwb L e"D w[yhnk < w[yhnk e"D <<br />

gfjo/dko L T[j d{o ;ko/ - f;o T[s/ skV d/ gZfsnK dh tZvh ;koh SZsoh j? T[;<br />

d/.<br />

nwb L w/oh iku/, oki/ B/ jh w[yhnk pDkfJnk J/ T[; Bz{ <<br />

gfjo/dko L BjhI T[j nkg/ jh u"Xo g[Dk SKNdk fcodk J/. fijVk T[; dh u"Xo<br />

BjhI wzBdk, T[j pZ; T[; d/ fgZS/ jh g? iKdk J/ ! T[; s'I ;ko/ jh<br />

ubd/ B/. jo fJe Bkb bVkJh w[ Zb b?Dh - fJj' T[; dk Xzdk J/.<br />

w?I ikBk nK j[D, ezw dk joi j[ zdk J/. ebQ ;kiQo/ Jh fco nktKrk<br />

s/ s?Bz{ ;ko/ Bro dhnK yapoK ;[DktKrk.


140<br />

(gfjo/dko ubk iKdk j?)<br />

nwb L oki/ tb'I i/ o'ia fJe fuZmh nk ikJ/ sK w"i jh pD ikJ/ ! w? I skeh e'b<br />

p?mk gVQdk ojtK. go w?Bz{ sK gVQBk BjhI nkT[Idk. e"D gVQ e/<br />

;[DkJ/rk< G{nk okwkfJD gVQdh J/. eh T[j oki/ dk fbfynk gVQ<br />

;e/rh < i/ fe;/ B/ gVQ e/ Bk ;[DkfJnk sK w?I T[BQK Bz{ ;KG e/<br />

oyKrk s/ tZvk j' e/ gVQKrk. go i/ vkehJ/ B/ w?Bz{ Bk gSkfDnK <<br />

u"Xoh ih ! J/ u"Xoh ih ! fJe rZb sK ;[D ikU.<br />

(w[yhnk nkT[Idk j?)<br />

w[yhnk L e"D n? I T[J/ sz{ < okj ftu w?Bz{ #tkiK wkoh ikB? I. w;fsnk j'fJnk<br />

pKdo !<br />

nwb L s[;hI u"Xoh U - s[jkBz{ sK ;ko/ Jh wzBd/ B/.<br />

w[yhnk L (y[;a j' e/) jK jK wzBd/ B/ - nkgDh r"I Bz{ wzBd/ B/.<br />

nwb L oki/ dk vkehnk s[jkvh rZb wzBdk J/ <<br />

w[yhnk L wzB/ fet/I Bk. T[; Bz{ ikB BjhI b'Vhdh nkgDh < T[; dh eh wikb !<br />

nwb L s[;hI vkehJ/ Bz{ nky fdU fe fJ; w[ zv/ dk BK Jh nwb j?. w?I fJ;<br />

skeh e'b p?mk ofjBK.<br />

w[yhnk L d; yK feT[I <<br />

nwb L i/ w/o/ BK dh fuZmh nkt/ HHHH<br />

w[yhnk L s/o/ BK dh fuZmh ! s?Bz{ fe; B/ fuZmh fbyDh J/ <<br />

nwb L i/ oki/ B/ fuZmh fbyh sK HHH<br />

w[yhnk L jk jk jk jk ! fJj w[zvk th fBok ni{pk J/ jk jk jk jk ! oki/ B/<br />

s?Bz{ Jh fuZmh fbyDh J/ < sz{ T[; dk firoh d';s i' j'fJnk ! s/o/<br />

fwb/ pkM'I oki/ dhnK pkjtK nkeVhnK iKdhnK B/ ! UJ/, w?Bz{ gsk<br />

br frn? fe j[D S/sh Jh s?Bz{ fuZmh nkJh ;wM - nZi iK Gbe/!


nwb L u"Xoh ih, s[;hI fJzi n"y/ n"y/ feT[I p'bd/ U < e[M r[Z;k frbk J/ <<br />

w[yhnk L UJ/ ! s/o/ T[s/ r[ Z;k eoK w/oh wikb J/ < oki/ Bkb s/oh fuZmh gZsoh<br />

141<br />

J/ ! w?I t/yDk J/, wkX' dZs d/ e[ Zs/ ni ebQ n;wkBh G"Ied/ B/ ! d'<br />

g?;/ eh ewk bJ/, okfinK wjkokfinK s'I T[o/ fJ; d/ xo rZb Jh<br />

BjhI j[ zdh. w?I uykT{Irk fJ;Bz{ wiak. UJ/ mhIrfDnK ! w?I eodk fJnK<br />

pzd'p;s fi; Bkb S/sh Jh s[jkv/ xo ;oeko fuZmh gkt/ !<br />

nwb L B Bk, s[jkBz{ y/ub eoB dh b'V BjhI.<br />

w[yhnk L w?I s/oh rZb oki/ Bkb s'oKrk. T[j fYZb BjhI eo/rk. s[jkvh yapo<br />

b?D bJh S/sh Jh fgnkdk xb d/t/rk.<br />

jz{j ! wkX' dZs dh j? IeV ! i/ fJe tko oki/ d/ ezBhI ;{j th g?<br />

rJh sK f;ZXk j' ikt/rk !<br />

(ubk iKdk j?)<br />

nwb L e"D J/I sz{ e[V/ < SD SD eodh s[oh ikBh J/I ! yb' s/ ik iaok !<br />

e[Vh L w/o/ e'b yV'D dh ftjb feE/ < nZr/ Jh e[t/bk j' frn?.<br />

(e[Vh nkT[Idh j?)<br />

nwb L s/ok yV'D Bz{ ihn BjhI eodk < w/ok th J/E/ p?m/ ofjD Bz{ ihn BjhI<br />

eodk.<br />

e[Vh L s?Bz{ t/y e/ fJzi brd? fit/I ;t/o dk skok j't/I. s?Bz{ j'fJnk eh J/ <<br />

dZ; yK.<br />

nwb L gsk BjhI eh j'fJnk J/. t?d B/ w?Bz{ pkjo ikD'I o'e fdsk J/.<br />

e[Vh L jkJ/, c/o Bk ik yK. t?d dh rZb wzBDh ukjhdh J/. nVh BjhI eohdh,<br />

BjhI sK b'ehI nky<strong>Dr</strong>/ sz{ fJZbsh J/I. pkjo MkeD Bkb s/ok wB<br />

v'bd?, b? w? I, osk e[ skeh GhV fdnK.


nwb L Bk Bk, GhVhI Bk ! p; fJj' skeh jh y[bQh J/. pkeh ;G e[M pzd J/.<br />

e[Vh L w?I ;[Xk jK.<br />

nwb L ;[Xk <<br />

sz{ e"D J/I < dZ; yK, w? I s?Bz{ gSkfDnk BjhI.<br />

;[Xk L s?Bz{ BjhI gsk < fJE' I d/ wkbh dh Xh.<br />

nwb L sz{ eh eodh j[ zBh n? I <<br />

;[Xk L w?I nkgDh uzr/o ftu c[ Zb s'V e/ fbnkT[IBh nK s/ jko go'Bh nK. j[D<br />

c[ Zb s'VB uZbh nK.<br />

nwb L c[ Zb s'VB uZbh J/I < fJ; bJh s/o/ g?o ya[;ah Bkb BZud/ B/, s/ s[oB<br />

142<br />

bZr/ s/ohnK gzi/pK SDedhnK B/ - SD SD SD! jkJ/ i/ w?I fes/<br />

s/o/ Bkb ik ;edk sK T[Zuh NfjDh s'I fiZE/ Biao BjhI g[Zidh, T[E'I<br />

s?Bz{ c[Zb s'V e/ d/ Idk.<br />

;[Xk L ;uh w[uhI < c[ZbK dk s?Bz{ w/o/ Bkb'I tX/o/ gsk J/ !<br />

nwb L gsk J/. pj[s gsk J/. w?I uzgk c[ Zb s/ T[jd/ ;Zs GoktK dh<br />

ejkDh th ikDdk nK. w?Bz{ ikgd? i/ w?Bz{ xo d/ b'e ikD d/D sK<br />

w?I ik ;edK - pV/ ;zxD/ izrb ftueko fiE/ okj BjhI bZGd/, fiE/<br />

gsbhnK NfjDhnK T[s/ wBtk gzSh p?mk M{bd?. w?I T[E/ uzgk c[ Zb pD<br />

e/ fyV ;edK. sz{ pD/Irh w/oh gko[b G?D <<br />

;[Xk L sz{ sK MZbk J/I ! Gbk w?I feeD gko[b pD ;eDh nK < w? I sK ;[Xk nK<br />

-- ;a;ah wkbD dh Xh. w?Bz{ fBZs n?B/ ;ko/ jko go'D/ g?Id/ B/. w?I i/<br />

s/o/ tKr fJE/ p?mh ofj ;edh. fezBh w"i j[zdh !<br />

nwb L sK sz{ ;kok fdB eh eodh <<br />

;[Xk L c/o w?I r[ Zvh Bkb y/vdh s/ T[; dk ftnkj oukT[Idh s/ w/oh wkD'I fpZbh<br />

J/ Bk T[; Bkb th y/vdh. nZSk ubK j[D. pVk fuo j' frn? i/<br />

t/bk yz[M frnk sK c[Zb BjhI ofjD/.


nwb L w/o/ Bkb E'VQhnK fijhnK rZbK j'o eo. w?Bz{ pVhnK uzrhnK brdhnK<br />

B/.<br />

;[Xk L mhe. go sz{ fJZbsK Bk eo. phpk okDk pD e/ fJE/ p?mk ofj. c[Zb<br />

s'V e/ w[Vdh tko s/o/ Bkb rZbK eo e/ iktKrh.<br />

nwb L w?Bz{ fJe c[Zb d/ ikt/Irh <<br />

;[Xk L c[Zb - w[cs fet/I d/ iktK < g?;/ brd/ B/.<br />

nwb L id tZvk j'tKrk s/ ezw bGD bJh T[; MoB/ s'I gko iktKrk sK s/o/<br />

g?;/ d/ d/tKrk.<br />

;[Xk L jZSk ! mhe J/.<br />

nwb L sK sz{ c[Zb s'V e/ fbnkt/Irh Bk <<br />

;[Xk L nktKrh.<br />

nwb L nkt/Irh <<br />

;[Xk L jK, nktKrh.<br />

nwb L G[Zb/Irh sK BjhI < w/ok BK nwb J/. s?Bz{ :kd oj/rk Bk<<br />

;[Xk L :kd otQ/rk. G[ZbKrh BjhI.<br />

(ubh iKdh j?. w[ zfvnK dh N'bh nkT[Idh j?)<br />

nwb L GokU ! s[;hI feXo uZb/ U< osk w/o/ e'b yV' ikU.<br />

w[ zv/ L n;hI y/vD ub/ nK.<br />

nwb L eh y/v'r/ s[;hI GokU <<br />

w[ zv/ L n;hI jkbh jkbh pDB y/vKr/.<br />

gfjbk w[ zvk L (;'Nh ftyk e/) fJj ;kvk jb.<br />

d{ik L n;hI d't/I pbdK dh i'Vh nK.<br />

nwb L ;kok fdB y/v'r/ <<br />

w[ zv/ L jK, ;kok fdB.<br />

nwb L c/o soekbhI Bdh d/ ezY/ ezY/ xo w[V'r/ <<br />

143


w[ zv/ L jK, soekbhI w[VKr/.<br />

nwb L w/oh fJ; skeh nr'I dh bzfxU.<br />

fJe w[ zvk L sz{ pkjo nk ik Bk. ub ob e/ y/vhJ/.<br />

nwb L t?d B/ w?Bz{ pkjo ikD'I o'fenk J/.<br />

fJe w[ zvk L t?d ! eh sz{ t?d d/ nky/ ubd?I < ub' pJh ub', ;kBz{ fuo j[zd?.<br />

nwb L Bk GkJh . s[;hI w/oh fJ; skeh ;kjwD/ E'Vk fuo y/v'. w? I s[jkBz{<br />

t/yKrk.<br />

fJe w[ zvk L J/E/ ek;d/ Bkb y/vhJ/ <<br />

nwb L fJj t/y yK, w/o/ yv"D/ gJ/ B/. fJj ;ko/ s[;hI b? bT[. ewo/ ftu<br />

144<br />

fJeZfbnK y/vDk w?Bz{ uzrk BjhI brdk. J/E/ gJ/ gJ/ fJBQK yv"fDnK<br />

T[s/ X{V Jh g?Idh J/ Bk - w/o/ fe; ezw d/ <<br />

w[ zv/ L tkj pJh tkj ! feZv/ ;'jD/ fyv"D/ B/ ! fJj ijkia J/! s/ fJj p[ZYh<br />

wkJh ! s/ fJj pKek ;agkjh ! sz{ fJj ;ko/ ;kBz{ d/ fds/ B/ < s/ok<br />

ihn sK BjhI xNdk <<br />

nwb L BjhI e[M BjhI j[ zdk w?Bz{. ;G s[jkBz{ d/ fds/ !<br />

fJe w[ zvk L go n;K w'V e/ BjhI d/D/.<br />

nwb L BjhI w'VB dh b'V BjhI.<br />

fJe w[ zvk L nZSk, e'Jh fMVe/rk sK BjhI <<br />

nwb L w?Bz{ e'Jh BjhI fMVedk. go o'ia ;t/o/ s[jkBz{ fJBQK fyv"fDnK Bkb w/oh<br />

skeh nr/ E'Vk fuo y/vDk gJ/rk. c/o id'I fJj g[okD/ j' rJ/ w?I<br />

s[jkBz{ Bt/I fyv"D/ fbnk d/tKrk.<br />

w[ zv/ L uzrk GkJh n;hI fBZs J/E/ y/fvnk eoKr/. T[J/ ! fJBQK ;agkjhnK Bz{ fJe<br />

gkb ftu yVk eo fdT[ - n;hI bVkJh bVkJh y/vKr/. pzd{e feE'I<br />

bJhJ/ < T[j - fJe tZvk ekBK fgnk J/, fJ; Bz{ s'V e/ pzd{e<br />

pDk b?B/ nK. go GkJh, sz{ s/ ;"Idk ikBk J/I .


nwb L jK, w?Bz{ pVh BhIdo nkJh J/. gsk BjhI feT[I w?Bz{ xVh w[Vh x{eh<br />

145<br />

fijh uVQ iKdh J/. w?I pV/ fuo s'I p?mK nK. j[D p?fmnk BjhI<br />

iKdk. w/oh fgZm nzp rJh J/.<br />

fJe w[vk L jkb/ sK w;K gfjo fdB ufVQnk J/ - j[D/ s?Bz{ BhId feT[I nkT[D br<br />

gJh < ;[D ! gfjb/ gfjo dk xfVnkb tZi fojk J/.<br />

nwb L jK, fJj tZidk J/, NB NB NB ! w?Bz{ ;"I ikD bJh nky fojk J/.<br />

fJe w[vk L sK n;hI ubd/ nK . eZbQ ;t/o/ c/o nktKr/.<br />

nwb L ikD s'I gfjbK s[jkBz{ fJe rZb g[ZSBK Gokt'. s[;hI s/ pkjo ofjzd/ U<br />

w[ zvk L jK, uzrh soQK.<br />

- s[;hI oki/ d/ vke xo d/ vkehnK Bz{ gSkDd/ U <<br />

nwb L T[j e"D B/ < T[BQK d/ BK eh B/ <<br />

fJe w[ zvk L fJe dk BK J/ pkdb. fJe dk BK J/ ;aos. j'o th fezB/ ;ko/ B/.<br />

nwb L nZSk, i/ w/o/ BK dh fuZmh nkt/ - eh T[j w?Bz{ f;nkD b?<strong>Dr</strong>/ <<br />

w[ zvk L feT[I BjhI < fuZmh T[s/ s/ok BK t/yfdnK Jh T[j s?Bz{ gSkD b?<strong>Dr</strong>/.<br />

nwb L eZbQ ;t/o/ id'I nkT[, T[BQK ftu'I fe;/ fJe Bz{ nkgD/ Bkb fbnk e/ w/oh<br />

f;nkD eok fdT[r/ Bk <<br />

w[ zv/ L nZSk, eok fdnKr/.<br />

(godk)


Mkeh shih<br />

(nwb fp;so/ ftu)<br />

nwb L c[ ZcV, nZi eh w?I T[; skeh e'b th BjhI ik ;edk < t?d B/ o'e<br />

fdsk J/ eh <<br />

wkX' L jK, g[Zs ! T[E/ o'ia p?m p?m e/ Jh sK s/ok o'r tZX frnk J/.<br />

nwb L BjhI c[ ZcV, nkgD/ o'r dk w?Bz{ e[M BjhI gsk, go fJj gsk J/ fe T[E/<br />

p?m e/ w?Bz{ pVk ;tkd nkT[Idk J/.<br />

wkX' L T[E/ p?fmnK p?fmnK sz{ Bro d/ ;GBK p[ZfYnK BZfYnK Bkb :koh rzY<br />

146<br />

bJh J/ ! ;kv/ p{j/ nr' o'ia w/bk Jh bfrnk ofjzdk J/. fBZeh<br />

fijh fizd s'I fJj Gko MZfbnk iKdk J/ fes/ < t/y sK ;jh s/ok<br />

wz{j fet/I pZrk j' frnk J/ HHH!<br />

nwb L c[ ZcV, nZi w/ok T[j ;kJhI pkpk w?Bz{ skeh e'b Bk p?fmnK t/y e/ fes/<br />

w[V Bk ikt/.<br />

wkX' L fJj s/ok BtK ;kJhI pkpk fejVk J/ <<br />

nwb L T[jh fijVk o'ia w/o/ e'b nk e/ d{o d/;K dhnK rZbK ;[Dk iKdk J/.<br />

w?Bz{ T[; dhnK rZbK pVhnK uzrhnK brdhnK B/.<br />

wkX' L fejVk < w? I sK fe;/ ;kJhI pkp/ Bz{ BjhI ikDdk.<br />

nwb L p; j[D T[; d/ nkT[D dk t/bk J/. jkV/ c[ ZcV, fJe tko nky nk Bk<br />

T[jBz{ ik e/ fe T[j w/o/ e'b nzdo nk e/ p?m/.<br />

(;kJhI pkp/ d/ G/; ftu mkeo dkdk dk gqt/;a)<br />

nkj t/y, nk frnk J/ T[j ! ;kJhI pkpk T[o/ w/oh wzih T[s/ nk e/<br />

p?m ik.<br />

wkX' L fJj eh ! fJj sK --<br />

mkeo dkdk L (nZy wko e/) nkj', w? I nK ;kJhI pkpk.


wkX' L eh oh;K B/ s/ohnK ! sz{ eh e[M BjhI !<br />

nwb L fJ; tko sz{ feE/ frnk ;?I, ;kJhI pkpk <<br />

mkeo dkdk L s'fsnK d/ Nkg{ ftu frnk ;K. p; s[fonk Jh nkT[BK.<br />

wkX' L s'fsnK d/ Nkg{ ftu <<br />

mkeo dkdk L fJ; ftu fejVk nuoi J/ < w?I s/o/ tKr BjhI fe fes/ nkT[D<br />

ikD bJh g?;/ youK. J/E/ sK fiXo woiah j'Jh, s[o gJ/.<br />

nwb L (skVh tik e/) w"i J/ s?Bz{ . :kd J/ ;kJhI pkpk sz{ nkfynk ;h, id'I<br />

w?I okiah j'tKrk, sz{ w?Bz{ u/bk pDk bt/Irk.<br />

mkeo dkdk L jK jK, uzrh soQK :kd J/. x[zwD fcoB d/ nfij/ wzso f;yk d/tKrk<br />

147<br />

fe s/o/ okj ftu Bk ;w[zdo, Bk izrb, Bk gjkV - e'Jh uhia th<br />

BjhI yV' ;e/rh.<br />

wkX' L fejhnK gkrbK torhnK rZbK eod/ U<<br />

mkeo dkdk L nwb pZuk, gjkV, gops, ;w[zdo s'I w?I BjhI vodk. go i/ s/o/ fJ;<br />

c[ ZcV Bkb t?d ih nk ob/, sK w/o/ ;ko/ wzso Xo/ ofj ik<strong>Dr</strong>/.<br />

nwb L Bk Bk c[ZcV, sz{ t?d Bz{ e[M Bk d;hI. j[D w?I fJE/ jh fgnk otQKrk.<br />

e[M BjhI eoKrk. go fi; fdB okiah j'fJnk, T[;/ fdB ;kJhI pkp/<br />

dk wzso b? e/ ubk iktKrk, fco Bk ;w[zdo, Bk gops, Bk gjkV<br />

- e'Jh th w?Bz{ o'e BjhI ;e/rk.<br />

wkX' L Bk Bk w/ok ;'jDk g[Zs. p; jo t/b/ ub/ ikD dh Jh w[jkoBh BjhI<br />

oNhdh. s/ohnK fJBQK rZbK Bkb w/ok ihn v[Zpdk J/.<br />

nwb L w?Bz{ d; yK ;kJhI pkpk, s'fsnK dk Nkg{ fej' fijk J/<<br />

mkeo dkdk L n;uoiK Goh Xosh ! gzShnK dk d/; - fiE/ e'Jh nkdwh BjhI. T[j<br />

rZbK BjhI eod/, s[od/ fcod/ BjhI. p; rhs rkT[Id/ B/ s/ T[Zvd/<br />

B/.<br />

nwb L nkjk, w"i J/ ! ;w[zdo d/ ezY/ Jh J/ Bk <<br />

mkeo dkdk L j'o eh, ;w[zdo d/ ezY/ Jh J/.


nwb L s/ T[E'I d/ ;G gjkV Bhb/ B/ <<br />

mkeo dkdk L Bhb/ gjkVK T[s/ Jh sK T[j ofjzd/ B/. soekbhI id v[Zpd/ ;{oi dh<br />

148<br />

bkbh gjkV T[s/ fyzv iKdh J/, s/ ;kt/ s'fsnK dhnK vkoK nkgD/<br />

nkgD/ nkbQfDnK Bz{ w[VdhnK B/ - T[; t/b/ n;wkB d/ ozr,<br />

s'fsnK d/ ozr, gjkVK d/ ozr - p; fJe Biakok j[ zdk J/ !<br />

nwb L gjkV T[s/ MoB/ th j'<strong>Dr</strong>/.<br />

mkeo dkdk L tkj ! MoB/ s'I fpBK gjkV j'J/ B/ ed/ < gzxo/ j'J/ jhfonK tKr<br />

uwed/ B/ MoB/ Mw Mw eod/. gZEo rhfNnK Bz{ yD-yDkT[Id/, eb<br />

eb eod/, Sb Sb eod/ fJj MoB/ ;w[zdo ftu ik fvZrd/ B/.<br />

fe;/ t?d ih d/ fgT[ dh th wikb BjhI i[ fJBQK MofBnK Bz{ fJe<br />

fwzN bJh th fes/ o'e ;e/. i/ T[E'I d/ gzSh w?Bz{ T[Zek Jh s[ZS Bk<br />

;wMd/ - fJe gzy-jhB pzdk - sK w?I th T[BQK d/ nDfrDs<br />

nkjbfDnK d/ bkr/ MofBnK d/ ezY/ M[Zrh gk b?Idk s/ ;kok fdB<br />

;wz[do dhnK SZbK t/ydk ofjzdk.<br />

nwb L i/ w? I gzSh j[zdk sK HHHH<br />

mkeo dkdk L sK fpgsk yVh j' iKdh. ;[fDnK J/, sz{ djhI tkb/ Bkb ;kJh bkJh J/<br />

fe tZvk j' e/ sz{ djh t/funk eo/Irk < s'fsnK d/ Nkg{ ftu s/ok<br />

fJj tgko BjhI ubDk. s?Bz{ e[M xkNk Jh gT{.<br />

wkX' L p; p;, pj[s j' rJh ! ikgd? s[;hI d't/I w?Bz{ F[dkJh pDk e/ Sv'r/.<br />

w?I uZbK j[D.<br />

nwb L c[ ZcV, djhI tkbk nk e/ ubk frn? <<br />

wkX' L j'o eh, ufbnk Jh frn?. s/o/ J/; ;kJhI pkp/ d/ ;[B/j/ I bJh T[j<br />

s'fsnK d/ Nkg{ ftu Jh x[zwdk fco/ sK T[; dk r[iakok feE'I j't/.<br />

T[j s/o/ bJh djhI dk fJe eN'ok SZv frnk J/. nky frnk J/,<br />

fgzv ftu T[; dh GD/thI dk ftnkj J/. ewbh wjZb/ ftu T[; p?Iv<br />

tki/ dk gqpzX eoB ikD?I. fJ;/ bJh T[j pj[s ekjbh ftu ;h.


nwb L T[; B/ sK nkfynk ;h fe nkgDh fBZeh GD/thI dk ftnkj w/o/ Bkb<br />

eo/rk.<br />

mkeo dk; L sK s/ pVh w[;aeb j'Jh.<br />

nwb L nkydk ;h, T[j w/oh fBZeh ;'jDh tj[Nh pD/rh. BZe ftu BZE j't/rh,<br />

149<br />

s/ bkb gZb/ tkbh ;kVh. ;t/o t/b/ T[j nkgD/ jZEhI ekbh rT{ dh<br />

Xko eZY e/ fwZNh d/ Bt/I e[ Zi/ ftu MZr tkbk d[ ZX fbnkt/rh s/<br />

w?Bz{ fgnkt/rh. s/ soekbhI tkV/ ftu, dhtk pkb e/ w/o/ e'b nk<br />

p?m/rh s/ uzgk c[ Zb d/ ;Zs GoktK dh ejkDh ;[DkJ/rh.<br />

mkeo dkdk L pZb/ pZb/ ! eh efjDk J/ s/oh fBZeh tj[Nh dk ! w/o/ tor/ ;kJhI pkpk<br />

dk th ihn eo nkfJnk J/, ftnkj Bz{ ! e'Jh rZb BjhI T[; dk<br />

ftnkj j' Jh ikD d/. w?I s?Bz{ dZ; d/tK, id sz{ ftnkj[D i'rk<br />

j'fJnk sK T[jd/ xo GD/thnK dk ekb BjhI g?D brk.<br />

wkX' L ik ik ! w/o/ e'b'I BjhI j'o fJj' fijhnK rZbK ;[D j[ zdhnK !<br />

(ubk iKdk j?)<br />

nwb L ;kJhI pkpk, c[ ZcV sK ubk frnk. j[D sz{ w?Bz{ j"bh j"bh dZ;, vkeykB/<br />

ftu w/o/ BK oki/ dh e'Jh fuZmh nkJh J/ <<br />

mkeo dkdk L ;[fDnK J/, fuZmh s[o sK gJh J/. p; okj ftu Jh j'Dh J/ fes/.<br />

nwb L okj ftu < fejV/ okj ftu < eh T[; d{o izrb d/ okj ftu fiZE/<br />

whIj g?D fgS' I n;wkB fBZyo nkT[Id? <<br />

mkeo dkdk L sz{ s/ nZr/ Jh ;G e[M ikBD?I. T[; okj #s/ Jh.<br />

nwb L w?I ;G e[M ikDBK ;kJhI pkpk.<br />

mkeo dkdk L fJjh sK t/yDk J/I - fet/I ikDBk J/I sz{ <<br />

nwb L fJj BjhI w?Bz{ gsk. go fJT[I brd? ;G e[M nZyK ;kjwD/ t/y fojk<br />

j'tK. ikgd?, fit/I w?I pVh tkoh t/fyn? - pVk fuo gfjbK. fezBk<br />

fuo gfjbK - fJj w?Bz{ :kd BjhI nkT[Idk. dZ;K < w? I t/y fojK


150<br />

oki/ dk vkehnk gjkV s'I #eZbk T[sodk nk fojk J/ - T[; d/ yZp/<br />

jZE bkbN?B, w'Y/ T[s/ vke dk E?bk . fezB/ fdBK s'< fezBhnK<br />

oksK s'I T[j pZ; T[so Jh fojk J/. gjkV d/ g?oK e'b fiZE/ MoBk<br />

tb yKdh Bdh dk o{g Xko b?Idk J/ - T[j s[fonk Jh nk fojk<br />

J/. Bdh d/ ezY/ itko d/ y/s B/, y/sK ftu'I vzvhU vzvh T[j<br />

ufbnk nk fojk J/ - T[; fgS'I ewkd d/ y/s nkT[Id/ B/. fJBQK<br />

y/sK d/ Bkb'I dh T[Zuh nkb bzxdh J/. T[; nkb d/ e'b'I dh T[j<br />

s[fonk Jh nk fojk J/ - fJeZbk - okshI th s/ fdB/ th. y/sK<br />

ftu phIv/ p'bd/ B/. Bdh ezY/ e'Jh th nkdwh BjhI. uZehokj/ g{S<br />

fjbk fjbk rko/ ftu m[zr/ wkod/ fcod/ B/, w? I ;G e[M t/y ;eBk.<br />

fiT[I fiT[I T[; Bz{ B/V/ nkT[Id/ t/yBk, w/ok wB y[;ah Bkb T[Sb<br />

T[Sb g?Idk J/.<br />

mkeo dkdk Lw/ohnK p[ZYhnK nZyK ftu s/o/ torh i's feE/ < c/o th fit/I s/o/ eo<br />

e/ - w?Bz{ th ;G e[M fd; fojk j't/.<br />

nwb L Gbk ;kJhI pkpk, sz{ T[; oki/ Bz{ ikDB? I fi; dk fJj vkeykBk J/.<br />

mkeo dkdkL jK, ikDdk eh, w? I sK o'ia T[; e'b fGZfynk b?D ikBK.<br />

nwb L pVh uzrh rZb J/, id okiah j' frnk w? I th T[; e'b fGZfynk b?D<br />

iktK. ik ;eKrk w? I <<br />

mkeo dkdk L p/Nk, s?Bz{ fGZfynk dh b'V BjhI gt/rh. oki/ i' s?Bz{ d/Dk J/ T[Ii Jh<br />

d/ d/t/rk.<br />

nwb L Bk Bk, w?I T[; d/ p{j/ nZr/ ;Ve ezY/ yb' e/ @@i? j', i? j'## dh<br />

nby irk e/ fGZfynk wzrKrkHHH w? I yzioh tik e/ BZuKrk. mhe J/<br />

Bk <<br />

mkeo dkdk L fpbe[b mhe ! s/o/ Bkb yb'fsnK w?Bz{ th oithI fGZfynk fwb ikt/rh.<br />

eh wzr/ Irk sz{ T[; s'I


nwb L w?I nkyKrk w?Bz{ nkgDk vkehnk pDk b?. w?I fJ;/ soQK jZE ftu bkbN?B<br />

151<br />

cVh xo xo s/ohnK fuZmhnK tzvdk fcoKrk. ikBD? ;kJhI < w?Bz{<br />

fJe nkdwh B/ nkfynk J/ fe w/o/ okih j'D T[s/ T[j w?Bz{ fGZfynk<br />

wzrDh f;yk d/t/rk. w?I fJ; d/ Bkb fiZE/ ihn eo/ fGZfynk wzrdk<br />

fcoKrk.<br />

mkeo dkdk L e"D J/ T[j <<br />

nwb L f;adkw.<br />

mkeo dkdk L e"D f;adkw <<br />

nwb L T[jh fijVk nzBQK s/ bzrVk J/. T[j o'ia w/oh skeh e'b nkT[Id?. w/o/<br />

tork fJe w[ zvk T[; Bz{ o/VQh #s/ fpmk e/ bJh fcod?. w?I T[; Bz{<br />

nkfynk, w? I okiah j' btK sK s?Bz{ b? e/ fcfonk eoKrk.<br />

mkeo dkdk L c/o sK pVk ;tkd nkt/rk.<br />

nwb L U; w?Bz{ nkfynk J/ fe fGZfynk wzrBh f;yk d/t/rk. w?I c[ZcV Bz{ nky<br />

fdsk J/ fe T[; Bz{ Ghy d/t/. c[ ZcV nkyd? fe T[j M{m w{m dk<br />

ekDk J/, M{m w{m dk bzrVk J/. jZSk T[j M{m w{m dk ekDk Jh<br />

;jh - go T[; Bz{ nZy'I BjhI fd;dk, fJj sK ;Zu J/ Bk <<br />

mkeo dkdk L mhe nkydk J/I p/Nk. fJ; rZb ftu ;Zu fJsBk Jh J/ fe T[jBz{<br />

nZyhT[I BjhI fd;dk. T[; Bz{ ekDk nky' Gkt/I e[M j'o nky'. T[jBz{<br />

fGZfynk BjhI fwbdh sK T[j s/o/ e'b ekjd/ bJh p?mk ofjzd? <<br />

nwb L T[jBz{ w?I d;dk i[ nK fe cbkDh uhia feE/ J/ s/ cabkDh uhia feE/.<br />

ftuko/ Bz{ fd;dk BjhI. sz{ fijV/ d/;K dhnK rZbK w?Bz{ d;d?I, T[j<br />

;kohnK w? I T[; Bz{ ;[Dk d/Bk nK. sz{ T[; fdB w?Bz{ T[j fijV/ j"b/<br />

c[ Zb d/; dh rZb ;[DkJh ;h fiE/ fe;/ uhia dk e'Jh Gko BjhI<br />

j[ zdk, fiE/ osk e[ Skb wkfonK gjkV NZg ikJhdk J/, T[; j"b/<br />

d/; dh pks ;[D e/ T[; Bz{ pVh y[;ah j'Jh ;h. nZSk ;kJhI T[;<br />

d/; ftu fejV/ gkf;T[I dh ikJhdk J/


mkeo dkdk L nzdob/ gkf;T[I dh fJe okj J/ ! fJ; Bz{ bGDk e[M n"yk J/.<br />

nwb L T[j ftukok sK nzBQk J/ T[jBz{ sK fdZ;/ Jh Bk. T[jBz{ sK p; fGZfynk<br />

152<br />

Jh wzrd/ fcoBK gt/rk. J/;/ rZb dk T[jBz{ d[ Zy ;h. w?I T[; Bz{<br />

nkfynk. fGZfynk wzrfdnK fcofdnK fizBk sz{ s[o fco b?Bk J/I,<br />

n?Bk jo e'Jh s/ BjhI fco ;edk.<br />

mkeo dkdk L pZuk, xo p?m/ ofjD ftu th n?vk ekjdk d[Zy n?.<br />

nwb L Bk Bk, e'Jh d[Zy BjhI. gfjbK gfjbK id w?Bz{ ewo/ nzdo vZe fdsk,<br />

sK w?Bz{ ikfgnk ;h, fit/I fdB w[edk Jh BjhI. j[D id'I dk oki/<br />

dk vke ykBk t/fynk J/, T[d'I s'I J/E/ p?m/ ofjDk w?Bz{ uzrk brdk<br />

J/. fJe fdB w/oh fuZmh nk gj[ zu/rh - fJj rZb ;'ufdnK w? I y[;ah<br />

Bkb u[Zg ehsk p?mk ofj ;edK. go oki/ dh fuZmh ftu eh<br />

fbfynk j't/rk, fJj w?Bz{ gsk BjhI.<br />

mkeo dkdk L Bk gsk ;Jh, s/ok BK sK fbfynk j't/rk - n?Bk Jh pE/ok J/.<br />

wkX' L s[;hI d'jK ifDnK ob e/ fJj eh ca;kd yVk eo fdsk <<br />

mkeo dkdk L feT[I, j'fJnk eh <<br />

(wkX' dZs dk nkT[Dk)<br />

wkX' L ;[fDnK J/ s[;K ;akfJd fJj rZb X[wk SZvh J/ fe oki/ B/ s[jkBz{ fuZmh<br />

fbyD bJh fJj vkeykBk y'fbQnk J/.<br />

mkeo dkdk L fJ; ftu rbs eh J/ <<br />

wkX' L ;kv/ gzukBD w[yhJ/ B/ r[zwBkw fuZmh fby e/ fJj rZb oki/ skJhI g[uk<br />

fdsh J/.<br />

mkeo dkdk L ;kBz{ BjhI gsk fe ;kohnK rZbK oki/ she gj[ zu iKdhnK B/.<br />

wkX' L sK c/o ;zGb e/ feT[I BjhI ubd/ < oki/ d/ BK Bkb rZbK i'V i'V<br />

e/ s[;hI w?Bz{ c;kT[r/.<br />

nwb L ;kJhI, okik r[Z;k eo/rk fJ; rZb dk


mkeo dkdk L r[Z;k - T[j s/o/ tor/ nkb/ G'b/ pkb s/ w/o/ tor/ ;kJhI dot/;a T[s/<br />

153<br />

r[ Z;k eo/rk ! r[Z;k eoe/ T[j ;kv/ T[s/ oki fet/I eo/rk - t/yKr/<br />

fco.<br />

nwb L ;kJhI pkpk ni ;t/o s'I Jh w/ohnK nZyK nr/ ofj ofj e/ jB/ok<br />

nkT[Idk J/, ikgdk J/ fit/I ;G e[M ;[gBk j't/. u[Zg ofjD Bz{ ihn<br />

eodk J/. rZb eoB Bz{ j[D T[Zek ihn BjhI eodk. oki/ dh fuZmh<br />

nkt/rh BK < j[D/ i/ d/yd/ d/yd/ fJj ewok nb'g j' ikJ/ sK -<br />

i/ - .<br />

mkeo dkdk L (nwb Bz{ gZyh Mbd/ j'J/) nkt/rh, fuZmh nZi jh nkt/rh.<br />

t?d L ni fus fej' fijk J/ <<br />

(t?d ih dk gqt/;a)<br />

nwb L t?d ih, ni pVk uzrk brd? ;G e[M, ikgd? fit/I ;koh ghV jN<br />

rJh j't/.<br />

t?d L (wkX' Bz{ fJe gk;/ fbik e/) w?Bz{ fJ; dh fJj w[;eDh uzrh BjhI<br />

ikgdh. fJj fijVk @@uzrk uzrk## nkyh iKdk J/, wkV/ bZSD<br />

fd;d/ B/. ueo Xo nkydk J/HHHHH.<br />

wkX' L d[jkJh i/ ! t?d ih ueo Xo fdZs dh eEk ofjD fdT[ f;ZXh rZb<br />

d;', wkwbk eh J/.<br />

t?d L ikgd?, j[D fJ; Bz{ cV e/ BjhI ofynk ikDk ! w? I s/ wBQk eo frnk<br />

;K, go ikgd? pkjo dh jtk br rJh J/.<br />

wkX' L BjhI t?d ih, w? I sK fJ; Bz{ pVh uzrh soQK d'jK gkf;nK s'I tbQ/N<br />

tbQkN e/ ofynk j'fJnk J/, fJ; Bz{ pkjo BjhI ikD fdsk. p{jk s/<br />

nkw s"o @s/ pzd jh oyBk.<br />

t?d L nZi nihp fe;w dh jtk ub ojh J/. w?I t/fynk J/ s[jkv/ pkjob/<br />

p{j/ d/ ftu'I dh jtk j{ j{ eo e/ bzx ojh ;h. fJj n;b'I wkVh


154<br />

j?, fJ; p{j/ Bz{ uzrh soQK GhV e/ izdok iV fdT[. i/ d' uko<br />

fdB s[jkv/ fwbD frbD tkb/ Bk nkT[D sK eh joi J/ < e/<br />

e'Jh nk Jh ikJ/ sK fgSbk p{jk i' j?. fJj fyVeh th pzd eok<br />

fdU. fJ; ftu'I v[Zpd/ ;{oi dh o';aBh nkT[Idh J/ s/ fJ; Bz{ ;"ID<br />

BjhI d/Idh.<br />

wkX' L nwb B/ nZyK whNhnK j'JhnK B/, ikgd? ;"I frnk J/. fJjd/ wz{j tb<br />

t/y e/ fJT[I brd?, t?d ih, fijVk nkgDk BjhI ;h T[; Bz{ xo<br />

fbnk e/ ofynk, T[; Bz{ fgnko ehsk, fJT[I brd? fe j[D fJ; B/<br />

w/o/ e'b BjhI ofjDk.<br />

t?d L fJj eh < s/o/ xo s/ w[yhnk nk fojk J/! fJj eh w[;hps< w?I uZbK<br />

w[yhnk L feT[I T[J/ pKdok !<br />

GkJh. go sz{ ikj s/ ik e/ uzrh soQK j[D/ p{jk pzd eo d/. w?I<br />

xo iKfdnK jh fJe g[Vh xb d/ IdK. T[j y[nk e/ t/y'. i/ puDk<br />

j'fJnk sK fJj g[Vh jh fJ; Bz{ puk ;e/rh.<br />

mkeo dkdk L (MN gN yVk j'e/) ;ahHHH ;ahHHH ! u[Zg !<br />

(wkX'' dZs s/ t?d ih dk ikDk)<br />

(w[yhnk dk gqt/;a)<br />

nwb L Bk ;kJhI pkpk . sz{ ;'ud?I w? I ;[Zsk j'fJnK ! w? I ;[Zsk BjhI, w?I ;G e[M<br />

;[D fojK. fit/I pVh d{o dhnK rZbk ;[D fojk j'tK. fJT[I ikgd?<br />

fit/I w/oh wK, w/ok pkg{ w/o/ ;oQKdh p?m/ rZbK eo oj/ j'D.<br />

(wkX' dZs dk gqt/;a)<br />

w[yhnk L UJ/ wkX' dZs, ni ebQ sK s/ok tZv/ tZv/ b'eK Bkb w/b r/b J/.<br />

wkX' L eh nkyd/ U u"Xoh ih < ;kv/ Bkb wya"b Bk eo'. n;hI sK ;XkoB<br />

b'e nK.<br />

w[yhnk L go s/ok fJj w[ zvk sK oki/ dh T[vhe ftu p?m?.


wkX' L fBnkDk J/, gkrb J/, fJ; dhnK rZbK #s/ Bk ikT[.<br />

w[yhnk L BjhI BjhI, fJ; ftu uoi dh eh rZb J/ < Gbk oki/ Bz{ s[jkv/<br />

nwb L (sqZGe e/) ;Zu <<br />

155<br />

tork :'r xo feE' I bGD? < t/ydk BjhI fJ;/ eo e/ sK T[jB/<br />

nkgDk BtK vkeyakBk n?B s/o/ xo ;kjwD/ y'fbQnk J/. UJ/ w[ zfvnk<br />

s/o/ BK #s/ oki/ dh fuZmh nkJh gJh J/.<br />

w[yhnk L j'o BjhI sK eh M{m. s/o/ Bkb oki/ dh :koh ! (fJe fbfynk ekria<br />

cVk e/) jk jk jk jk. fJj n? T[jdh fuZmh.<br />

nwb L w/o/ Bkb mZmk Bk eo'. ;kJhI pkpk, ;kJhI pkpk < sz{ d; sK eh<br />

;Zu w[u oki/ dh fuZmh nkJh J/ <<br />

nwb L go w?Bz{ sK fJ; T[s/ e[M th BjhI fd;dk . ni w?Bz{ jo uhia yakbh<br />

yakbh fd;dh J/. u"Xoh ih dZ;' yK fJ; fuZmh ftu eh e[M fbfynk<br />

j'fJnk J/ <<br />

w[yhnk L oki/ B/ fbfynk J/ @@w?I ni ebQ ftu s[jkv/ xo nk fojk jK, w/o/<br />

bJh fyZbK dk G'r fsnko eoe/ oyDk. oki GtB w?Bz{ uzrk BjhI<br />

brdk.## jk jk jk jk !<br />

wkX' L (jZE i'V e/) u"Xoh ih d[jkJh oZp dh. fJj' fij/ wya'b Bk eo'.<br />

mkeo dkdk L wya"b ! fJ; dh eh wikb J/ wya"b eo/.<br />

wkX' L mkeo dkdk s/ok th f;o fco frnk J/ <<br />

mkeo dkdk L jK w/ok f;o fco frnk J/. sK jh ni fJ; fuZN/ ekria T[s/ nZyo<br />

t/y fojk jK. okik fbydk J/, @T[j nkg nwb Bz{ t/yD nk fojk<br />

j? s/ nkgD/ Bkb oki t?d ih Bz{ fbnk fojk j?.##<br />

nwb L ;kJhI pkpk, n"j t/y ! n"j ;[D ! T[; dk Bof;zCk ti fojk J/. ;[Dd?I<br />

Bk <<br />

w[yhnk L jk jk jk jk ! E'Vk fijk T[; dk f;o j'o fco ikt/ sK T[j uzrh<br />

soQK ;[D ;e/rk.


nwb L u"Xoh ih, w?I ;wMdk ;K s[;hI w/o/ Bkb r[ Z;/ U, w?Bz{ fgnko BjhI<br />

156<br />

eod/. s[;hI ;Zu w[u jh oki/ dh fuZmh fbnkT[r/ - w?I ;'funk th<br />

BjhI ;h. fbnkT[, w?Bz{ nkgD/ uoBK dh fwZNh b?D fdT[.<br />

w[yhnk L Bk, fJ; w[zv/ ftu ;aoXk Grsh sK j?. T[Zi Gkt/I MZbk J/. go fdb<br />

dk uzrk J/.<br />

nwb L ikgd?, uko gfjo phs rJ/ B/ n"j xfVnkb tZi foj? NB NB NB -<br />

NB NB NB ! ;zM dk skok fBeb nkfJn? ;kJhI. w?Bz{ feT[I BjhI<br />

fd;dk <<br />

mkeo dkdk L fJBQK skeh i[ pzd eo fdsh J/ w?I y'bQ d/tK.<br />

wkX' L fJj eh ! fJj eh ! fJj eh fpgsk J/ !<br />

fJe nktkia L (pkjo' I) p{jk y'bQ'.<br />

wkX' L s[;hI e"D j' <<br />

nktkia L p{jk y'bQ'.<br />

wkX' L u"Xoh ih fJj fes/ vke{ s/ HHH<br />

(pkjob/ p{j/ T[s/ me me)<br />

w[yhnk L e"D n? UJ/ w?I gzukBD w[yhnk p'bdK. s[jkBz{ vo BjhI brdk w/o/<br />

BK s'I < d/y' fJe tko nktkia pzd j' rJh J/. gzukBD dh nktkia<br />

;[DB ;ko p; u[Zg j' rJ/, feZvk th tZvk vke{ j't/, T[j th HH.<br />

wkX' L (skeh ftu'I wz{j eY e/) p{jk s'V fdsk J/, fJ;/ eoe/ j[D nktkia BjhI<br />

nkT[Idh.<br />

okid{s L wjkoki ni oks Bz{ nkT[<strong>Dr</strong>/.<br />

w[yhnk L j/ oZpk !<br />

nwb L oks Bz{ fe; t/b/ <<br />

(okid{s dk gqt/;a)


d{s L ni oks d/ d{i/ gfjo.<br />

nwb L id'I w/ok fwZso gfjo/dko Bro d/ ;akjh dotkia/ T[s/ xfVnkb tikJ/rk<br />

- NB NB NB, NB NB NB ! T[d'I <<br />

d{s L jK T[d'I. oki/ B/ nkgD/ pkbe fwZso Bz{ t/yD bJh nkgD/ ;G s'I tZv/<br />

okit?d Bz{ xfbnk J/.<br />

(okit?d dk gqt/;a)<br />

oki t?d L fJj eh ! u"jhI gk;hI p{j/ pkohnK pzd. y'bQ fdT[ ! fizB/ p{j/ pkohnK B/<br />

157<br />

;G y'bQ fdT[. (nwb d/ fgzv/ Bz{ jZE bk e/) g[Zs eh jkb J/ s/ok<br />

<<br />

nwb L pVk uzrk J/ oki t?d ih. w?Bz{ j[D e'Jh o'r BjhI, e'Jh ghV BjhI.<br />

nkj, ;G p{j/ y'bQ fds/ B/. ;ko/ sko/ t/y ;eDk - jB/o/ s'I gob/<br />

gko she uwed/ skfonK Bz{ HHH.<br />

oki t?d L nZXh oks Bz{ id wjkoki nkT[<strong>Dr</strong>/ T[d'I sz{ fp;so/ s'I T[m e/ T[BQK<br />

Bkb pkjo ik ;e/Irk <<br />

nwb L ik ;eKrk. w?I ik ;eKrk. i/ pkjo ik ;eK sK pu iktK. w?I wjkoki<br />

Bz{ nkyKrk, fJ; jB/o/ nkek;a #s/ w?Bz{ Xo{ skok ftykU. ikgd?, w?I<br />

fJj skok eJh tko t/fynk J/, go fJj fejVk J/, fJj w? I ikDdk<br />

BjhI.<br />

oki t?d L T[j ;kfonK dh gSkD eok d/<strong>Dr</strong>/. (wkX' Bz{) fJ; ewo/ Bz{ wjkoki d/<br />

nkrwB bJh ;kca eoe/ c[ ZbK Bkb ;ik oy' (w[yhJ/ tb fJ;akok<br />

eoe/) fJ; nkdwh Bz{ fJ; ewo/ ftu ofjD dh nkfrnk BjhI.<br />

nwb L Bk Bk, oki t?d ih, fJj w/o/ fwZso B/. s[;hI id'I ni/ nkJ/ BjhI ;h<br />

fJBQK B/ jh w?Bz{ oki/ dh fuZmh fbnk e/ fdsh ;h.<br />

oki t?d L jZSk, i/ fJj s/ok fwZso j? sK fJj th fJ; ewo/ ftu ofj ;ed?.


wkX' L (nwb d/ ezB ftu) p/Nk, wjkoki s?Bz{ fgnko eod/ B/. T[j ni nkg<br />

158<br />

jh nk oj/ B/. T[BQK nr/ ni p/Bsh eohI - ;kvh jkbs e[M uzrh<br />

BjhI. sz{ sK ;G e[M ikDdk Jh J/I.<br />

nwb L fJj w? I ca?;bk eo fbn? c[ZcV sz{ e'Jh fuzsk Bk eo.<br />

wkX' L eh c?;bk ehsk J/ g[Zs <<br />

nwb L w?I T[BQK nr/ noia eoKrk w?Bz{ nkgD/ vkeykB/ dk joekok pDk b?D. w? I<br />

d/; d/;, xo xo T[BK dhnK fuZmhnK tzvdk fcoKrk.<br />

wkX' L (wZE/ T[s/ jZE wko e/) jkJ/ w/o/ Gkr.<br />

nwb L c[ ZcV, wjkoki nkT[<strong>Dr</strong>/ sK T[BQK d/ ykD bJh eh pDk e/ oy/Irk HHH<<br />

okid{s L T[BQK nky fdsk J/ s[jkv/ xo T[j fyZbK dk G'iB eoBr/.<br />

nwb L fyZbK < u"Xoh ih s[;hI sK gfjbK Jh dZ; fdsk ;h. wjkoki dhnK ;G<br />

rZbK s[;hI ikDd/ U. n;hI sK e[M th BjhI ;K ikDd/.<br />

w[yhnk L w/o/ xo i/ nkdwh xZb fdT[ sK oki/ bJh e'Jh uzrk uzrk HHH.<br />

oki t?d L e'Jh b'V BjhI, j[D s[;hI ;ko/ u[Zg eoe/ pfj ikT[. fJ; Bz{ BhId nk<br />

ojh J/. w?I fJ; d/ ;oQkD/ p?mKrk. fJ; Bz{ BhId nk ojh J/.<br />

dhtk p[Mk fdT[. p; nkek;a d/ skfonK dh b'n nkt/. ;a ;a ;aHHH<br />

;"I frnk J/.<br />

wkX' L (mkeo dkdk Bz{) sz{ T[E/ p[Zs pfDnK feT[I yVk J/I fJ; soQK jZE i'Vh<br />

< w?Bz{ vo fijk brdk J/. fJj i' e[M t/y fojk jK eh fJj<br />

uzrk ;arB J/< ewo/ Bz{ jB/ok feT[I eo oj/ B/< skfonK dh b'n<br />

B/ eh eoB?<<br />

mkeo dkdk L u[Zg eo, Bk;sek ! rZbK Bk eo.<br />

;[Xk L nwb !<br />

oki t?d L T[j ;"I frnk J/.<br />

(;[Xk dk gqt/;a)


;[Xk L w?I T[; bJh c[ Zb fbnKd/ B/. eh w?I T[; d/ jZE ftu c[ Zb BjhI d/<br />

;edh <<br />

oki t?d L jZSk, fbnk d/j nkgD/ c[ Zb.<br />

;[Xk L T[j ikr/rk ed <<br />

oki t?d L j[D/ id'I wjkoki nk e/ T[; Bz{ p[bkT[<strong>Dr</strong>/.<br />

;[Xk L T[d'I eh s[;hI fJe rZb T[jd/ ezBK ftu j"bh d/ e/ nky fdT[r/ <<br />

oki t?d L eh nkyhJ/ <<br />

;[Xk L nkyDk, ;[Xk s?Bz{ c[Zb d/Dk G[Zbh BjhI.<br />

%%%<br />

(godk)<br />

159

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!