ภาพที่ 1

ปัญหาพิเศษ 

เรื่อง 

การคัดแยกแบคทีเรียที 

่ผลิตเอนไซม์เซลลูเลสจากมูลสุกร 

Isolation of Cellulase-Producing Bacteria from Manure. 

โดย 

นางสาวทิพวรรณ แตงสวน 

หลักสูตรสัตวศาสตร์ 

สาขาวิชาเทคโนโลยีการผลิตสัตว์และประมง 

คณะเทคโนโลยีการเกษตร 

Curriculum of Animal Science 

Division of Animal Production Technology and Fisheries 

Faculty of Agricultural Technology 

สถาบันเทคโนโลยีพระจอมเกล้า King Mongkut’s Institute of Technology 

เจ้าคุณทหารลาดกระบัง Chaokuntaharn Ladkrabang 

กรุงเทพฯ 10520 Bangkok 10520 Thailand

ใบรับรองปัญหาพิเศษปริญญาตรี 




การคัดแยกแบคทีเรียที่ผลิตเอนไซม์เซลลูเลสจากมูลสุกร 


ได้รับการพิจารณาเห็นชอบโดย 

โดย 


อาจารย์ที่ปรึกษา......................................................................... 

(ผศ.ดร. กนกรัตน์ ศรีกิจเกษมวัฒน์) 

อาจารย์ที่ปรึกษา 

หลักสูตรรับรองแล้ว 

.................................................................................... 

(รศ.ดร. กานต์ สุขสุแพทย์) 

ประธานหลักสูตรสัตวศาสตร์ 

วันที่..........เดือน............................ปี 

............

ปัญหาพิเศษ 




โดย 


เสนอ 



คณะเทคโนโลยีการเกษตร 

สถาบันเทคโนโลยีพระจอมเกล้าเจ้าคุณทหารลาดกระบัง 

กรุงเทพมหานคร 

พ.ศ.2553

บทคัดย่อปัญหาพิเศษ 




การคัดแยกแบคทีเรียที ่ผลิตเอนไซม์เซลลูเลสจากมูลสุกรได้ท าการศึกษาคัดแยกจากมูล 

สุกรสดและจากมูลสุกรที ่ได้บ่อหมัก biogas โดยน ามาวิเคราะห์กิจกรรมเอนไซม์โดยใช้อาหาร 

CMC บ่มในสภาพไร้อากาศที ่อุณหภูมิ 37 องศาเซลเซียส เป็ นเวลา 72 ชั่วโมง 

หาอัตราส่วนของ 

บริเวณโซนใสต่อขนาดเส้นผ่านศูนย์กลางโคโลนี (HC) ผลการคัดแยกพบว่า การคัดแยกแบคทีเรียที ่ 

สามารถสร้างเอนไซม์เซลลูเลสจากมูลสุกรสด พบว่ามีเชื ้อที่แสดงกิจกรรมของเอนไซม์เซลลูเลส 

ทั ้งหมด 20 ตัวอย่าง จากบ่อหมัก biogas มีเชื ้อที่แสดงกิจกรรมของเอนไซม์เซลลูเลส 

9 ตัวอย่าง 

จากการศึกษาลักษณะการเรียงตัวและการติดสีแกรมของเชื ้อแบคทีเรียจากมูลสุกรสด ที่สามารถ 

สร้างเอนไซม์เซลลูเลสได้ สามารถจัดกลุ่มแบคทีเรี ยได้ 8 กลุ่มและพบว่าตัวอย่างหมายเลข 

SD6R1C79 สามารถผลิตเอนไซม์เซลลูเลสได้ดีที ่สุด โดยมีค่า HC เท่ากับ 3.88 เซนติเมตร ส่วนการ 

คัดแยกเชื ้อแบคทีเรียที ่สามารถสร้างเอนไซม์เซลลูเลสจากมูลสุกรที ่ได้บ่อหมัก biogas พบเชื ้อ 

แบคทีเรียหมายเลข L(A) โดยมีค่า HC เท่ากับ 3.09 เซนติเมตร ซึ ่งเป็ นที่น่าสนใจที่จะศึกษาถึงการ 

จ าแนกชนิดเชื ้อและหาสภาวะที ่เหมาะสมต่อการเจริญและสร้างเอนไซม์ของเชื ้อเพื่อน 

าไปใช้ 

ประโยชน์ในอุตสาหกรรมต่อไป 

I

ค านิยม 

ปัญหาพิเศษฉบับนี ้ ส าเร็จลุล่วงลงได้ด้วยดีโดยได้รับความกรุณาจาก ผศ.ดร. กนกรัตน์ 

ศรีกิจเกษมวัฒน์ อาจารย์ที่ปรึกษา 

ที่กรุณาให้ค 

าแนะน าช่วยเหลือ ให้ความเอื ้อเฟื ้ อวัสดุอุปกรณ์ 

ต่างๆ และทุนในการวิจัย ตลอดจนแก้ไขข้อบกพร่องต่างๆ ของปัญหาพิเศษฉบับนี ้ จนเสร็จ 

เรียบร้อยและสมบูรณ์ยิ่งขึ 

้น 

ขอขอบพระคุณ โครงการย่อยบัณฑิตศึกษาและวิจัย สาขาเทคโนโลยีชีวภาพทางการเกษตร 

ห้องปฏิ บัติ ก ารสรี รวิท ย าและกา ย วิภาคสัตว์ ภาควิช าเทคโนโลยีก ารผลิ ตสัตว์ คณะ 

เ ท ค โ น โ ล ยี ก า ร เ ก ษ ต ร แ ล ะ ห้ อ ง ป ฏิ บัติ ก า ร ภ า ค วิ ช า เ ท ค โ น โ ล ยี ก า ร ผ ลิ ต พื ช ค ณ ะ 

เทคโนโลยีการเกษตร สถาบันเทคโนโลยีพระจอมเกล้าเจ้าคุณทหารลาดกระบังที ่ให้ความ 

อนุเคราะห์ในการใช้ห้องปฏิบัติการ 

ขอขอบคุณพี่ๆ 

ปริญญาโท โดยเฉพาะ นางสาวปัทมาพร จิตปรีดา และนางสาวมานิตา 

บุพตา ที่คอยเป็ 

นที่ปรึกษาและให้ความช่วยเหลือตลอดจนปัญหาพิเศษฉบับนี 

้เสร็จสมบูรณ์ 

ขอกราบขอบพระคุณบิดา มารดา และพี่น้องทุกคนที่คอยเป็ 

นก าลังใจให้ตลอดในยามที่มี 

ปัญหาและยามที่ขาดก 

าลังใจ 

ขอขอบคุณเพื่อนๆ 

ทุกคนที่คอยถามไถ่อย่างเป็ 

นห่วงและคอยเป็ นก าลังใจจนท าให้ปัญหา 

พิเศษฉบับนี ้ส าเร็จลงได้ด้วยดี 

II 

ทิพวรรณ แตงสวน 

31 มีนาคม 2554

สารบัญ 

หน้า 

บทคัดย่อ I 

ค านิยม II 

สารบัญ III 

สารบัญตาราง IV 

สารบัญภาพ V 

ค าน า 1 

วัตถุประสงค์ 1 

การตรวจเอกสาร 2 

อุปกรณ์และวิธีการทดลอง 12 

ผลการทดลอง 17 

สรุปและวิจารณ์ผลการทดลอง 29 

เอกสารอ้างอิง 30 

ภาคผนวก 32 

III

สารบัญตาราง 

่ ตารางที 

หน้า 

1. จุลินทรีย์ที ่สามารถผลิตเอนไซม์เซลลูเลสได้ 8 

2. เชื ้อราที่สามารถสร้างเอนไซม์เซลลูเลส 

9 

3. ผลศึกษาลักษณะ รูปร่าง ของเชื ้อแบคทีเรีย และการทดสอบความ 

สามารถในการสร้างเอนไซม์เซลลูเลสที่คัดเลือกได้จากมูลสุกรสด 

4. ผลศึกษาลักษณะ รูปร่าง ของเชื ้อแบคทีเรีย และการทดสอบความ 

สามารถในการสร้างเอนไซม์เซลลูเลสที่คัดเลือกได้จากมูลสุกร 

18 

จากบ่อแก๊ซชีวภาพ 24 

IV

สารบัญภาพ 

่ ภาพที 

หน้า 

1. ลักษณะโครงสร้างของเซลลูโลส และหน่วยย่อยบีต้า-ดี-กลูโคไฟราโนส 

ที่ต่อด้วยพันธะบีต้า-1,4-ไกลโคซิดิก 

ระหว่างคาร์บอนต าแหน่งที่ 

1 

ของหน่วยย่อยบีต้า-ดี-กลูโคไฟราโนส กับคาร์บอนต าแหน่งที่ 

4 

ของหน่วยย่อยถัดไป 3 

่ 

่ 

่ 

่ 

่ 

่ 

2. รูปร่างของโครงสร้างเซลลูโลสที ่พบในผนังเซลล์ทั่วไป 

3 

3. โครงสร้างสามมิติของเอนไซม์เซลลูเลส 5 

4. กลไลการท าปฏิกิริยาการย่อยสลายเซลลูโลสขของระบบเอนไซม์เซลลูเลส 6 

5. แสดงการท าเจือจางล าดับส่วน 14 

6. วิธีการ spread plate 14 

7. วิธีการ streak plate 14 

8. เทคนิคการย้อมสีแบคทีเรีย 15 

9. ลักษณะการเกิดโซนใสรอบโคโลนีของเชื ้อจุลินทรีย์ที ่สร้างเอนไซม์เซลลูเลส 

10. แสดงลักษณะแกรม รูปร่าง และการจัดเรียงตัวของเชื ้อจุลินทรีย์ที ่มี 

ความสามารถในการสร้างเอนไซม์เซลลูเลสจากมูลสุกรสดกลุ่มที 1 

19 

เชื ้อติดสีแกรมลบ รูปร่างกลม ลักษณะการเรียงตัวอยู ่เดี่ยวๆ 

หรือเป็ นคู่ๆ 


ความสามารถในการสร้างเอนไซม์เซลลูเลสจากมูลสุกรสดกลุ่มเชื ้อที 2 

19 

เชื ้อติดสีแกรมลบ รูปร่างกลมหรือรี มีการเรียงตัวอยู ่เป็ นคู่ 20 



เชื ้อติดสีแกรมบวก รูปร่างกลม มีการจัดเรียงตัวอยู ่เดี่ยวๆ 

และเป็ นคู่ๆ 



20 

เชื ้อติดสีแกรมบวก รูปร่างกลมหรือรี เรียงตัวจับกันเป็ นคู่ 21 



เชื ้อติดสีแกรมบวก รูปร่างกลม ลักษณะการเรียงตัวเป็ นคู่สอง และคู่สี 

21 

V

สารบัญภาพ(ต่อ) 

่ 

่ 

่ 

่ 

่ 

่ 

่ 

่ 

่ 

่ ่ 

่ 

ภาพที 

หน้า 



เชื ้อติดสีแกรมบวก รูปร่างกลม ลักษณะการเรียงตัวอยู ่เป็ นคู่สี 

22 



เชื ้อติดสีแกรมบวก รูปร่างท่อนสั ้น มีการเรียงตัวอยู ่เดี่ยวๆ 




22 

เชื ้อติดสีแกรมบวก รูปร่างท่อนสั ้น มีการเรียงตัวอยู ่เดี่ยวๆ 



23 

ความสามารถในการสร้างเอนไซม์เซลลูเลสจากมูลสุกรจากบ่อแก๊ซชีวภาพ 

กลุ่มเชื ้อที 1 เชื ้อติดสีแกรมลบ รูปร่างกลมหรือรี ลักษณะการเรียงตัวอยู ่เดี่ยวๆ 

และเป็ นคู่ๆ 24 



กลุ่มเชื ้อที 2 เชื ้อติดสีแกรมบวก รูปร่างกลม มีการเรียงตัวอยู ่เดี่ยวๆ 

และเป็ นคู่ๆ 25 



กลุ่มเชื ้อที 3 เชื ้อติดสีแกรมบวก รูปร่างกลม การจัดเรียงตัวจับกันเป็ นคู่สอง 

และคู่สี 

25 



กลุ่มเชื ้อที 4 เชื ้อติดสีแกรมบวก รูปร่างกลม ลักษณะการเรียงตัวเป็ นคู่สี 


26 


กลุ่มเชื ้อที 5 เชื ้อติดสีแกรมบวก รูปร่างกลม เรียงตัวอยู ่เดี่ยวๆ 

เป็ นคู่ และเป็ นสาย 26 

VI

สารบัญภาพ(ต่อ) 

่ 

่ 

่ 

่ 

ภาพที 

หน้า 



กลุ่มเชื ้อที 6 เชื ้อติดสีแกรมบวก รูปร่างท่อนสั ้น มีการเรียงตัวอยู ่เดี่ยวๆ 


27 


กลุ่มเชื ้อที 7 เชื ้อติดสีแกรมบวก รูปร่างท่อนสั ้น ลักษณะการเรียงตัวอยู ่เดี่ยวๆ 

หรือเป็ นคู่ๆ 27 



กลุ่มเชื ้อที 8 เชื ้อติดสีแกรมบวก รูปร่างท่อนสั ้น ลักษณะการรียงตัวจับกัน 

อยู่เป็ 

นคู่ 28 

VII



ค าน า 

ปัจจุบันการเลี ้ ยงสัตว์ภายในประเทศก าลังเจริ ญเติบโตและมีการพัฒนาอย่างรวดเร็ว 

โดยเฉพาะฟาร์มสุกร ที่ตอบสนองความต้องการการบริโภคเนื 

้อสุกร ซึ ่ งสิ่งที่เราหลีกเลี่ยงไม่ได้ 

ก็ 

คือ มูลสุกรและของเสียจากฟาร์มสุกรที ่มีปริมาณมากและก าลังเป็ นปัญหาท าให้เกิดน ้าเสีย และ 

สภาพแวดล้อมเสื่อมโทรม 

ดังนั ้นจึงมุ่งเน้นที่จะน 

ามูลสุกรและของเสียจากฟาร์มสุกรมาหาจุลินทรีย์ 

ที่มีประสิทธิภาพในการผลิตเอนไซม์ 

เพื่อใช้เป็ 

นหัวเชื ้อในการย่อยสารประกอบในน ้าเสียเพื ่อช่วย 

ลดระยะเวลาในการบ าบัดให้ทันกับการเกิดน ้าเสียในปัจจุบันทั ้งยังอาจน ามาใช้ผลิตเอนไซม์ใน 

อุตสาหกรรมได้อีกทางหนึ ่ งเนื่องจากแหล่งเอนไซม์ที 

่ส าคัญและเป็ นที่น่าสนใจอย่างมาก 

คือ 

จุลินทรีย์ที ่มีความสามารถในการผลิตเอนไซม์เซลลูเลส ซึ ่งเป็ นเอนไซม์ที่มีความสามารถในการ 

ย่อยสลายสารประกอบเซลลูโลส ที่เป็ 

นองค์ประกอบในน ้ าเสี ยและในขยะต่าง ๆ นอกจากนี ้ 

จุลินทรีย์หลายชนิดที ่สร้างเอนไซม์ เซลลูเลสออกมาย่อยเซลลูโลส เช่น เชื ้อรา แบคทีเรี ย และ 

เชื ้อแอคติโนมัยสิท ผลจากการย่อยสลายเซลลูโลสด้วยเอนไซม์เซลลูเลสจะได้ผลิตภัณฑ์สุดท้าย คือ 

น ้าตาลกลูโคส ซึ ่งสามารถน าไปใช้ในการผลิตแอลกอฮอล์ โปรตีนเซลล์เดียว วิตามิน กรดอินทรีย์ 

สารปฏิชีวนะ และเคมีภัณฑ์ต่าง ๆ โดยผ่านกระบวนการหมัก และยังน าเอนไซม์เซลลูเลสไปใช้ใน 

อุตสาหกรรมต่างๆ อีก เช่น อุตสาหกรรมการผลิตยาง อาหาร กระดาษ เป็ นต้น 

ดังนั ้นการศึกษาครั ้ งนี ้ ได้ท าการศึกษาการแยกจุลินทรีย์ที ่สามารถสร้างเอนไซม์เซลลูเลส 

โดยท าการแยกจุลินทรีย์จากมูลสุกรสด และมูลสุกรจากบ่อแก๊สชีวภาพ และน าไปใช้ในการเพิ่ม 

คุณค่าของวัตถุดิบที ่เหลือจากฟาร์มสุกร ยังช่วยลดการน าเข้าเอนไซม์ส าเร็จรูปจากต่างประเทศได้ 

อีกด้วย 

วัตถุประสงค์ 

เพื่อการจัดจ 

าแนกเชื ้อจุลินทรีย์ที ่สามารถสร้างกิจกรรมเอนไซม์ Cellulase ที่แยกได้จากมูล 

สุกรสด และมูลสุกรจากบ่อก๊าซชีวภาพ 

1

การตรวจเอกสาร 

1. เซลลูโลส (cellulose) 

เซลลูโลส เป็ นโพลีแซคคาไรด์ที ่มีขนาดเล็กมาก ลักษณะเป็ นแท่ง (rod-shaped units) ที่ 

เรี ยกว่า ไมเซล (micells) บางครั ้ งประกอบเป็ นหน่วยใหญ่จากไมเซล 10 ถึง 20 หน่วย เป็ น 

ไมโครไฟบริล (microfibril) ซึ ่งโครงสร้างมีลักษณะส่วนใหญ่เป็ นผลึก (cystalline) จึงถูกย่อยสลาย 

ได้ยาก เป็ นส่วนประกอบอินทรีย์ที ่พบมากที่สุดประมาณร้อยละ 

45 ของสารอินทรีย์ทั ้งหมดใน 

ธรรมชาติ ส่วนใหญ่ถูกผลิตขึ ้นจากกระบวนการสังเคราะห์ด้วยแสงของพืช และสะสมอยู ่ที่ผนัง 

เซลล์ เช่น ฝ้ าย มีส่วนประกอบของเซลลูโลสมากกว่าร้อยละ 97-99 จัดว่าเป็ นเซลลูโลสที่บริสุทธิ 

์ 

ประกอบด้วยสายโพลิเมอร์เรียงขนาน และยึดติดกันด้วยแรงกระจายตัว (dispersion forcc) และ 

พันธะไฮโดรเจน (hydrogen bond) ภายในโมเลกุลเซลลูโลสจึงยึดติดกันแน่นท าให้เซลลูโลสท า 

ปฏิกิริยากับสารต่าง ๆ ได้ช้า เพราะสารไม่สามารถผ่านเข้าไปในเซลลูโลสได้ ยังพบในสาหร่าย และ 

ฟังไจหลายชนิด รวมทั ้งในสัตว์ทะเลหลายชนิด และเนื่องจากเซลลูโลสสามารถถูกย่อยสลายได้ใน 

สิ่งแวดล้อมโดยจุลินทรีย์จึงเป็ 

นส่วนประกอบที่มีความส 

าคัญต่อวัฏจักรคาร์บอน 

ในด้านโครงสร้างสายของเซลลูโลสจะต่อกันด้วยพันธะบีต้า-1,4-ไกลโคซิดิก โดยเรียงต่อ 

กันเป็ นสายตรงที่ไม่มีการแตกกิ่งก้านสาขา 

จ านวนหน่วยย่อยที่มาต่อขึ 

้นอยู่กับชนิด 

และอายุของพืช 

อาจมี 200-15,000 หน่วย หรือเป็ นล้านหน่วย คอนฟิ กูเลชัน (configulation) ของบีต้า-ดี-กลูโคไฟรา 

โนส (β-D-glucogyranose) ส่วนใหญ่จะเป็ นรูปแบบเก้าอี ้ (chair form) (ภาพที่ 

1) และโมเลกุลของ 

กลูแคนจะมีผิว (surface) เป็ นไฮโดรเจนอะตอม โมเลกุลของสายกลูแคนมีสมบัติไม่ชอบน ้ า 

(hydrophobic) การต่อกันด้วยพันธะบีต้า-1,4-ไกลโคซิดิก จึงเกิดแรงที่ท 

าให้สายกลูแคนหมุนบิดตัว 

ได้ 180 องศา รอบแกน จึงท าให้แต่ละสายมีรูปร่างลักษณะที ่เปรียบเสมือนริบบิ้น (flat ribbon) 

สายกลูแคนแต่ละสายจะมาเรียงต่อกันเป็ นไมโครไฟบริล ซึ ่งอาจจะม้วนหรือพับไปมาตามแกนของ 

เส้นใยเซลลูโลส หรือม้วนทับกันเป็ นเกลียวรอบแกนของเส้นใย จากการเรียงตัวของโมเลกุลของ 

เซลลูโลสดังกล่าวท าให้สามารถแบ่งรูปร่างของเซลลูโลสในผนังเซลล์พืชได้ 3 แบบ ที่แตกต่างกัน 

ดังแสดงในภาพที่ 

2 (Norkrans, 1967) จากการศึกษาโดยใช้เอกซเรย์ดิฟแฟคชัน (x-ray diffraction) 

พบว่าไมโครไฟบริลบางส่วนจัดตัวอย่างมีระเบียบ (crystalline) แต่บางส่วนจัดตัวไม่เป็ นระเบียบ 

(amorphous) ซึ ่งในธรรมชาติจะมีส่วนจัดตัวเป็ นระเบียบร้อยละ 85 แต่ส่วนที่ไม่เป็ 

นระเบียบร้อยละ 

15 ผนังเซลล์ของพืชจะมีเซลลูโลสจับตัวอยู ่เป็ นแถบ ๆ ไม่ติดต่อกันโดยตลอด แยกโดยช่องว่าง เมื่อ 

เซลล์แก่เต็มที่ภายในช่องว่างจะเต็มไปด้วยลิกนิน 

ซึ ่งมีผลท าให้เซลลูโลสถูกห่อหุ้มด้วยลิกนิน 

2

ภาพที่ 

1 ลักษณะโครงสร้างของเซลลูโลส และหน่วยย่อยบีต้า-ดี-กลูโคไฟราโนส ที่ต่อด้วยพันธะ 

บีต้า-1,4-ไกลโคซิดิก ระหว่างคาร์บอนต าแหน่งที่ 

1 ของหน่วยย่อยบีต้า-ดี-กลูโคไฟราโนส 

กับคาร์บอนต าแหน่งที่ 

4 ของหน่วยย่อยถัดไป (พิจิตรา, 2548) 


2 รูปร่างของโครงสร้างเซลลูโลสที ่พบในผนังเซลล์ทั่วไป 

Norkrans (1967) อ้างโดย 

อมรรัตน์ (2547) 

ก. ฟริงเกิลไมเซล (fingle micells) ประกอบด้วยส่วนที่เป็ 

นระเบียบ และที่ไม่เป็ 

นระเบียบ 

ข. โครงสร้างขของเซลลูโลสที่ม้วน 

หรือพับไปมาตามแกนของเส้นใย 

ค. โครงสร้างที่มีลักษณะเป็ 

นริบบิ้นหนาเกิดจากการม้วนไปมาโดยตั ้งฉากกับแกนริบบิ้น 

และแถบของริบบิ้นจะม้วนเป็ นเกลียว 

3

2. ระบบเอนไซม์เซลลูเลส 

2.1 การย่อยสลายสารประกอบเซลลูโลส (พรเทพ, 2538) 

ในธรรมชาติการย่อยสลายสารประกอบเซลลูโลส เกิดโดยอาศัยการย่อยสลายจุลินทรีย์ 

หลายชนิดรวมกันในสภาพที ่มีออกซิเจน ผลที่ได้จากการย่อยสลาย 

จะได้ก๊าซคาร์บอนไดออกไซด์ 

อิวมัส ความร้อน และจุลินทรีย์เพิ ่มขึ ้น โดยที่ปริมาณการเพิ 

่มขึ ้นของจุลินทรีย์จะได้มาจากการย่อย 

สลายสารประกอบเซลลูโลสในสภาพที ่เหมาะสม มีการระบายอากาศ และอุณหภูมิที่เหมาะสม 

มี 

แหล่งอาหารเพียงพอกับการน าไปสร้างพลังงานเพื ่อใช้ในระบบเมตาบอลิซึม และการเพิ่มจ 

านวน 

เซลล์ ในสภาพที่ไม่มีออกซิเจน 

การย่อยสลายเซลลูโลส จะได้ก๊าซคาร์บอนไดออกไซด์ ไฮโดเจน 

เอทธานอล กรดฟอร์มิก กรดซัคซินิก กรดบิวทีริก และกรดแลกติก เป็ นต้น นอกจากนี ้การย่อยสลาย 

สารประกอบเซลลูโลส ยังสามารถท าได้โดยวิธีทางเคมี ซึ ่งมีการย่อยสลายด้วยสารเคมี อาทิเช่น การ 

ใช้กรด การย่อยสลายวิธีนี ้ ปฏิกิริยาที ่เกิดขึ ้นจะไม่เฉพาะเจาะจง ดังนั ้นน ้าตาลกลูโลสบางส่วนที ่ 

เกิดขึ ้นจะท าปฏิกิริยากับกรดต่อไป ท าให้ได้ผลิตภัณฑ์ข้างเคียงชนิดอื ่น และกรดยังท าปฏิกิริยากับ 

สารชนิดอื่นที่ติดมากับเซลลูโลส 

ท าให้ผลิตภัณฑ์ที่ไม่ต้องการ 

นอกจากนี ้โครงสร้างในส่วนที ่เป็ น 

คริสตัลลีน ก็จ าเป็ นต้องใช้กรดที ่ความเข้มข้น และอุณหภูมิสูงในการย่อยสลายจึงจะได้น ้ าตาล 

กลูโคส ปฏิกิริยาย่อยจึงเกิดแบบรุนแรง ภาชนะที่ใช้ต้องทนทานต่อการกัดกร่อน 

ต้นทุนจึงสูง และ 

กรดที่ถูกทิ้งออกมายังก่อให้เกิดมลพิษต่อสิ่งแวดล้อมอีกด้วย 

แต่วิธีนี ้ฏิกิริยาการย่อยสลายจะเกิดขึ ้น 

อย่างรวดเร็วภายใน 15-20 นาที หรือโดยวิธีทางชีวภาพ อาทิเช่น การย่อยสลายด้วยเอนไซม์ 

เซลลูเลส วิธีนี ้เป็ นวิธีที่เฉพาะเจาะจงระหว่างเอนไซม์เซลลูเลสกับสารประกอบเซลลูโลส 

โดยจะไม่ 

ท าปฏิกิริยากับสารอื ่นที่ปนมา 

จึงท าให้ได้น ้าตาลกลูโคสซึ ่ งค่อนข้างบริสุทธิ ์ ลักษณะการย่อยจะ 

เกิดขึ ้นช้าๆ ปฏิกิริยาเกิดขึ ้นในที่มีอุณหูมิซึ 

่งสิ่งมีชีวิตสามารถเจริญเติบโตได้ 

และปฏิกิริยาที ่เกิดขึ ้น 

ก็ไม่รุนแรง นอกจากนี ้ก็อาจไม่จ าเป็ นต้องใช้ภาชนะที่ทนทานต่อการกัดกร่อน 

ต้นทุนจึงต ่ากว่า และ 

ยังไม่ก่อให้เกิดมลพิษต่อสิ่งแวดล้อม 

หากแต่วิธีนี ้น ้าตาลกลูโคสที่ได้อยู่ในรูปสารละลายเจือจาง 

2.2 การท างานของเอนไซม์เซลลูเลส (พิจิตรา, 2548) 

การย่อยสลายเซลลูโลสด้วยเอนไซม์ เป็ นกระบวนการย่อยสลายที่มีความจ 

าเพาะเจาะจงสูง 

เอนไซม์จะไม่ท าปฏิกิริยากับสารอื ่น ๆ ที่ปนเปื 

้ อนมา ท าให้ได้ผลิตภัณฑ์ที่มีความบริสุทธิ 

์ สูง และ 

ปฏิกิริยาไม่รุนแรงซึ ่งเอนไซม์ที่ถูกย่อยสลายเซลลูโลสได้เรียกรวมว่าเป็ 

นเอนไซม์ในกลุ่มเซลลูเลส 

เอนไซม์เซลลูเลสเป็ นกลุ่มเอนไซม์ที่ท 

าหน้าที่เร่งปฏิกิริยาการย่อยสลายพันธะบีต้า-1,4-ไกลโคซิดิก 

ภายในโครงสร้างโมเลกุลของเซลลูโลสหน่วยเล็กที ่สุดหากการย่อยสลายสมบูรณ์จะได้น ้าตาล 

กลูโคส 

4


3 โครงสร้างสามมิติของเอนไซม์เซลลูเลส (พิจิตรา, 2548) 

จาการศึกษาระบบเอนไซม์เซลลูเลส ( cellulose system) โดยการแยกเอนไซม์ 

เซลลูเลสแต่ละชนิ ดให้บริ สุ ทธิ ์ นั ้ น ท าให้สรุ ปการจัดระบบของเอนไซม์เซลลูเลสได้ว่า 

ประกอบด้วยเอนไซม์ 3 กลุ่ม ตามระบบการจัดจ าแนกเอนไซม์ (Enzyme Classification (E.C)) ดังนี ้ 

1. เอนโดกลูคาเนส หรือเอนโด-บีต้า-1,4-กลูคาเนส (E.C.3.2.1.4) (พิจิตรา, 2548) 

ท าหน้าที่ย่อยโมเลกุลของเซลลูเลสในส่วนที่ไม่เป็ 

นระเบียบ (amorphous) หรือย่อยอนุพันธ์ 

ของเซลลูโลส เช่น คาร์บอกซีเมทิลเซลลูโลส (carboxymethyl cellulose) เซลลูโลสที่ผ่านการท 

า 

ปฏิกิริ ยากับกรดฟอสฟอริ ก (phosphoric swollen cellulose) ไฮดรอกซีเอทิลเซลลูโลส 

(hydroxyethyl cellulose) และเซลโลโอลิโกเมอร์ (cello-oligomers) โดยตัดย่อยเซลล์ที ่ต าแหน่ง 

พันธะบีต้า-1,4-ไกลโคซิดิกแบบสุ่ม (random) ท าให้ผลิตภัณฑ์ผสมหลายชนิด คือ เซลโลโอลิโก 

แซคคาไรด์ ( cellooligo-saccharides) เซ ล โล เพ นธ าโอส (cellopentaose) เซลโลไตรโอ ส 

(cellotriose) เซลโลไบโอส (cellobiose) และกลูโคส โดยจะได้ผลิตภัณฑ์หลักใดขึ ้นอยู่กับสมบัติ 

ของแต่ละเอนไซม์ 

2. เอกโซกลูคาเนส หรือเอกโซ-1,4-กลูคาเนส หรือเอกโซบีต้า-1,4-กลูแคนกลูโคไฮโดร 

เนส หรือเอกโซบีต้า-1,4-เซลโลไบโอไฮโดรเนส (E.C.3.2.1.91) พบว่ามักท าหน้าร่วมกับเอนไซม์ 

เอนโดกลูคาเนสในการย่อยโมเลกุลของเซลลูโลส โดยการย่อยสลายเซลลูโลสจากปลายด้านที ่ไม่มี 

น ้าตาลรีดิวซ์ (non-reducing) ของเซลลูโลส ผลิตภัณฑ์ที่ได้จากการย่อยสลายส่วนใหญ่ 

คือ น ้าตาล 

เซลโลไบโอส นอกจากนี ้ ยังพบว่าสามารถย่อยสลายเซลลูโลสที ่จัดตัวอย่างเป็ นระเบียบ 

(microcrystalline cellulose) ได้โดยอาศัยการท างานร่วมกับเอนโดกลูคาเนส 

5

3. เอนไซม์บีต้า-1,4-กลูโคไซเนส (E.C.3.2.1.21) 

เป็ นเอนไซม์ที่ท 

าหน้าที่ 

ย่อยโมเลกุลของเซลโลไบโอส เซลโลโอลิโกแซคคาไรด์ ที่ละลาย 

น ้าได้ให้เป็ นน ้าตาลกลูโคส แต่ไม่สามารถย่อยสลายโมเลกุลซับซ้อนขนาดใหญ่ของเซลลูโลสได้ 

โดยตรง 

กลไกลการย่อยสลายโมเลกุลของเซลลูโลสทั ้งในส่วนที ่เป็ นระเบียบ (crystalline) และไม่ 

เป็ นระเบียบ (amorphous) ให้เป็ นน ้าตาลกลูโคส โดยเอนไซม์ทั ้ง 3 ชนิดร่วมกันแสดงเป็ นแผนภูมิ 

ได้ดังภาพที่ 

4 


4 กลไลการท าปฏิกิริยาการย่อยสลายเซลลูโลสขของระบบเอนไซม์เซลลูเลส ( Fan and Lee, 

1983 อ้างโดย อมรรัตน์ , 2547) 

ในธรรมชาติมีสิ ่งมีชีวิตหลายชนิดสามารถสร้างเอนไซม์ย่อยสลายเซลลูโลสได้ เช่น สัตว์ 

ทะเลในกลุ่มเพรียงหัวหอม (tunicate) หอยทากยักษ์ (Achatinafulica) และจุลินทรีย์หลายชนิดทั ้งที่ 

เป็ นโปรโตซัว แบคทีเรี ย แอคติโนมัยสิ ท และเชื ้ อรา จุลินทรี ย์แต่ละชนิดที ่สร้างเอนไซม์ 

เซลลูเลสที่มีความสามารถในการย่อยลสายแตกต่างกันขึ 

้นกับสภาวะแวดล้อมที ่จุลินทรีย์เหล่านั ้น 

เจริญอยู ่ พบว่าเชื ้อรา (celllulolytic fungi) เป็ นจุลินทรีย์ที ่สามารถสร้างเอนไซม์เซลลูเลสได้ใน 

ปริมาณที ่มากกว่าจุลินทรีย์ชนิดอื ่น ๆ เอนไซม์เซลลูเลสส่วนใหญ่เป็ นเอกซ์ตร้าเซลลูลาร์เอนไซม์ 

(extracellular enzyme) คือ เซลล์ปล่อยเอนไซม์ออกมานอกเซลล์ ท าให้สะดวกต่อการแยกและ 

คัดเลือกสายพันธุ์ที ่มีประสิทธิภาพดีในการย่อยสลายเซลลูโลส และสะดวกต่อการน ามาผลิต 

เอนไซม์เซลลูเลสเพื่อใช้ในการศึกษา 

หรือใช้ในอุตสาหกรรม (พิจิตรา, 2548) 

6

2.3 การยับยั ้บการสร้างและการท างานของเอนไซม์เซลลูเลส 

ในการย่อยสลายเซลลูโลสให้เป็ นน ้ าตาลกลูโคส จะมีการยับยั ้งการท างานของระบบ 

เอนไซม์เซลลูเลส 2 แบบ คือ การยับยั ้งแบบไม่แข่งขัน (non-completitive) และการยับยั ้งแบบ 

แข่งขัน (completitive) สารที่ท 

าให้เกิดการยับยั ้งแบบไม่แข่งขันได้ ได้แก่ เซลโลไบโอส และ 

กลูโคส สารที่ท 

าให้เกิดการยับยั ้งแบบแข่งขัน โดยจะยับยั ้งการสร้างเอนไซม์บีต้า-1,4-กลูโคซิเดส 

ได้แก่ กลูโคส ทั ้งนี ้ พบการยับยั ้งได้แม้แต่ในอาหารที ่มีการเติมตัวเหนี ่ยวน า (Fan and Lee, 1983 

อ้างโดย อมรรัตน์ , 2547; Moo-Yong et al. 1983) 

Duff et al. (1996) สรุปว่าเอนไซม์เซลลูเลสแต่ละตัวจะถูกยับยั ้งโดยผลิตภัณฑ์สุดท้ายที ่เกิด 

จากการย่อยสลาย กล่าวคือ กิจกรรมของเอนไซม์เอกโซกลูคาเนสจะถูกยับยั ้งโดยเซลโลไบโอส 

เช่นเดียวกับกิจกรรมของเอนไซม์บีต้า-กลูโคซิเดสที ่ถูกยับยั ้งโดยกลูโคสซึ ่งเป็ นสารที่มีฤทธิ 

์ ยับยั ้ง 

ไม่รุนแรง ส่วนลักษณะการยับยั ้งจะเป็ นการยับยั ้งแบบแข่งขัน (completitive inhibition) 

นอกจากนี ้ ยังพบว่าสารประกอบพอลลาเดียม (palladium) ก็เป็ นสารที่มีฤทธิ 

์ ยับยั ้งปฏิกิริยาของ 

เอนไซม์อย่างรุนแรง โดยมีรายงานว่าสารพอลลาเดียมนี ้ยับยั ้งกิจกรรมของเอนไซม์เอกโซกลูคาเนส 

และเอนโดกลูคาเนสที ่ผลิตจากเชื ้อรา Trichoderma reesei และลักษณะการยับบั ้งจะเป็ นแบบที่ 

เรียกว่า irreversible inhibition อย่างไรก็ตามสามารถป้ องกันการยับยั ้งปฏิกิริยาของเอนไซม์วิธีนี ้ได้ 

โดยการเติมกรดอะมิโนชนิดฮิสทิดีน ซิสเทอีน หรือซิสทีนลงไปในสารละลายผสมได้ (reaction 

mixture) (พิจิตรา, 2548) 

2.4 สมบัติของเอนไซม์เซลลูเลส (พรเทพ, 2538) 

จากการศึกษาถึงโครงสร้างของเอนไซม์เซลลูเลสพบว่า เซลลูเลสเป็ น glycoprotein 

ประกอบด้วยโปรตีน และคาร์โบไฮเครตในอัตราส่วน 1 ต่อ 1 มีน ้าหนักโมเลกุลประมาณ 30,000 

ถึง 60,000 ดาลตัน มีสมบัติละลายน ้าได้ดี ไม่ต้องการ co-factor หรือโลหะอื ่นๆในการท าปฏิกิริยา 

โดยทั่วไปเอนไซม์เซลลูเลสที่ได้จากจุลินทรีย์ 

จะมีอุณหภูมิที่เหมาะสมในการท 

างานประมาณ 50 

องศาเซลเซียส ยกเว้นจุลินทรีย์ทนร้อนบางชนิด นอกจากนี ้ เอนไซม์เซลลูเลสยังมีความทนต่อ 

อุณหภูมิสูง ทนต่อความเป็ นกรดเป็ นด่าง (pH) ในช่วงกว้างประมาณ 4.8 ถึง 8.0 และคงทนต่อ 

สารเคมีได้ดี สามารถเก็บที่อุณหภูมิที่ต 

่ากว่า 0 และ 4.0 องศาเซลเซียส ได้เป็ นเวลาหลายปี หรือเก็บ 

โดยวิธี freeze dry หรือตกตะกอน ด้วยอะซิโตน หรือเอทธานอล โดยไม่สูญเสียคุณสมบัติ อย่างไรก็ 

ตามเอนไซม์ที่ได้จากจุลินทรีย์ต่างชนิดกัน 

ย่อมมีสมบัตแตกต่างกัน 

7

3. การผลิตเอนไซม์เซลลูเลส 

3.1 จุลินทรีย์ที่สร้างเอนไซม์เซลลูเลส 

เนื่องจากเซลลูโลสมีลักษณะโครงสร้างทางเคมีสายยาว 

จุลินทรีย์ไม่สามารถเข้าสู ่เซลล์ได้ 

โดยตรง ดังนั ้นจุลินทรีย์ต้องสร้าง extracellular enzyme ออกมาย่อยเซลลูโลสให้เป็ นสารประกอบ 

อินทรีย์ที ่ละลายน ้าได้ และสามารถผ่านเข้าไปในเซลล์ได้ เอนไซม์ที่ย่อยสลายเซลลูโลสได้เรียกว่า 

เอนไซม์เซลลูเลส มีสิ่งมีชีวิตหลายชนิดสร้างเอนไซม์นี 

้ได้ (พรเทพ, 2528) 

จุลินทรีย์นับว่ามีความส าคัญในการย่อยสลายเซลลูโลสมาก จุลินทรีย์หลายชนิดที ่สร้าง 

เอนไซม์เซลลูเลสเพื ่อย่อยสลายเซลลูโลสมักอยู ่ในกลุ่มเชื ้อรา แบคทีเรีย และแอคติโนมัยสิท ดัง 

ตารางที่ 

1 (พรเทพ, 2538) 

่ ตารางที 1 จุลินทรีย์ที ่สามารถผลิตเอนไซม์เซลลูเลสได้ 

เชื ้อรา เชื ้อแบคทีเรีย เชื ้อแอคติโนมัยสิท 

Alternaria sp. 

Bacillus sp. 

Micrormonospora sp. 

Aspergillus sp. 

Cellulomonas sp. 

Nocardia sp. 

Chaetomium sp. 

Clostridium sp. 

Streptomyces sp. 

Corprinus sp. 

Corynebacterium sp. 

Streotosporangium sp. 

Foames sp. 

Cytophaga sp. 

Fusarium sp. 

Polyangium sp. 

Myrothecium sp. 

Pseudomonas sp. 

Penicillium sp. 

Sporocytophaga sp. 

Polyporus sp. 

Rhizoctonia sp. 

Sporotrichum sp. 

Thielavia sp. 

Trametes sp. 

Trichothecium sp. 

Trichoderma sp. 

Verticillium sp. 

Zygorhynchus sp. 

Vibrio sp. 

ที่มา 

: พรเทพ (2538) 

8

ในการผลิตเอนไซม์เซลลูเลสจากเชื ้อจุลินทรีย์ ปัจจัยส าคัญที่ควบคุมการผลิตเอนไซม์ 

นอกจากจะขึ ้นอยู่กับสายพันธุ์ของจุลินทรีย์แล้ว 

ยังขึ ้นอยู่กับปัจจัยอื 

่นๆ อีก เช่น ชนิดความเข้มข้น 

ของแหล่งคาร์บอน แหล่งไนโตรเจน ธาตุอาหารหลัก และธาตุอาหารรอง รวมไปถึงสภาพแวดล้อม 

การผลิต ซึ ่ งได้แก่ อายุและปริมาณของเชื ้อเริ่มต้น 

ความเป็ นกรดเป็ นด่าง (pH) อุณหถูมิ การให้ 

อากาศ และอัตราการเขย่า (พรเทพ, 2538) 

3.2 การผลิตเอนซม์เซลลูเลสโดยเชื้อรา 

เอนไซม์เซลลูเลสที่ผลิตเพื่อการค้ามักเป็ 

นเอนไซม์เซลลูเลสผสมที่สกัดได้จากเชื 

้อราชนิดที่ 

แตกต่างกันไป และให้ปริมาณเอนไซม์ที ่แตกต่างกันขึ ้นอยู่กับสายพันธุ์ของเชื 

้อราที่ใช้องค์ประกอบ 

ของอาหาร และสภาวะที่ใช้ในการผลิต 

การเลี ้ยงจุลินทรีย์เพื ่อผลิตเอนไซม์เซลลูเลสกระท าได้ทั ้งใน 

อาหารเหลวและอาหารแข็ง ขึ ้นอยู่กับความเหมะสม 

การที่จะให้ผลผลิตเอนไซม์สูงและให้คุณภาพ 

ดีนั ้นจะต้องมีการควบคุมสภาวะต่าง ๆ ให้เหมาะสม เช่น อุณหภูมิ ชนิดอาหารที่ใช้ต้องเหมาะสม 

พีเอช การปนปื ้ อน รวมทั ้งค านึงถึงราคาต้นทุนในการผลิตด้วย นอกจากนี ้การใส่สารเร่งการเจริญ 

แหล่งไนโตรเจน และแร่ธาตุที่จ 

าเป็ นต่อการเจริญของเซลล์ สารเหนี่ยวน 

าให้เชื ้อผลิตเอนไซม์ก็เป็ น 

สิ่งที่ต้องค 

านึงถึงด้วย สารเหนี่ยวน 

าการผลิตเอนไซม์เซลลูเลส ได้แก่ สารประกอบเซลลูโลส 

อนุพันธ์ของเซลลูโลส และสารที่พันธะบีต้า-1,4-ไกลโคซิดิก 

เช่น cellobiose, sepharose และ 

lactose เป็ นต้น (Tsao and Chaing, 1983) 

่ ตารางที 2 เชื ้อราที่สามารถสร้างเอนไซม์เซลลูเลส 

เชื ้อรา เอกสารอ้างอิง 

Agaricus bisporus Manning and Wood (1983) 

Ascobolus furfuraceus 

Wicklow et al. (1980) 

Aspergillus aculeatus 

Kanamoto et al. (1979) 

A. Fumigates Roger et al. (1972) and Jain et al. (1979) 

A. Niger 

Ikeda et al. (1973) 

A. phoenicis 

Stemberg et al. (1977) 

A. Terreu 

Sinha et al. (1981) and Garg and Neelakantan 

(1982) 

A. wentii Keilich et al. (1970) 

Btryodiplodia theobromac Umezurike (1979, 1981) 

Chaetomium globosum Keilich et al. (1970) 

9

่ ตารางที 2 (ต่อ) 

เชื ้อรา เอกสารอ้างอิง 

Chrysosporium lignorum Eriksson and Rzedowski (1969) 

Cladosporium Cladosporioides Lynch et al. (1981) 

Coriolus versicolor Highley (1975) 

Dichomistus sqalens Ouau and Poglietti (1985) 

Eupenicillium javanicum Tanaka et al. (1981) 

Fusarium moniliforme Matsumoto et al. (1974) 

Fusarium sp. Trivcdi and Rao (1980,1981) 

F. solani Wood and MC Crae (1971) 

Thraustotheca clavata Berner and Chapman (1977) 

Torula thermophile Fergus (1969) and Jain et al. (1979) 

Volvariella volvacea Chang and Steinkraus (1982) 

Verticillium albo-atrum Gupta and Heale (1971) 

ที่มา 

: ดัดแปลงมาจาก Eriksson et al. (1990) 

4. ประโยชน์และการประยุกต์ใช้เอนไซม์เซลลูเลส และจุลินทรีย์ย่อยสลายเซลลูโลส (พิจิตรา, 2548) 

ปัจจุบันมีการใช้เอนไซม์เซลลูเลส หรื อจุลินทรี ย์ที่สามารถสร้างเอนไซม์ย่อยสลาย 

เซลลูโลสได้ในอุตสาหกรรม และเกษตรกรรม เช่น การใช้ในการสลายพืชผัก และกากเหลือจาก 

เกษตรกรรม การย่อยขยะเป็ นปุ ๋ ยหมัก เป็ นต้น ตัวอย่างการใช้ประโยชน์ได้แก่ 

1. อุตสาหกรรมกระดาษ พบว่าเอนไซม์เซลลูเลสบางชนิดที ่เหมาะสมมีส่วนช่วยลดเวลาใน 

การตี (beating time) และช่วยต้านไข (grease resistancc) ท าให้กระดาษมีคุณภาพดี 

2. ในกระบวนการน ้าผักกระป๋ อง 

3. ใช้ในการสกัดน ้าผลไม้เปรี ้ ยว และท าให้ใส (extraction and clarification of juice) แล้ว 

ยังท าให้น ้าผลไม้ที่ได้เป็ 

นเนื ้อเดียวกัน 

4. เอนไซม์เซลลูเลสน ามาใช้เป็ นส่วนประกอบในส้วมถังเกรอะ (septic tank) 

5. เอนไซม์เซลลูเลสจาก Trichoderma reesei ช่วยสลายผนังเซลล์พืช ท าให้มีการเชื่อม 

โปรโตพลาสต์ (protoplast) ของเซลล์พืชสองชนิดซึ ่ งนับว่าเป็ นประโยชน์ที่มีค่าต่อวงการเกษตร 

แผนใหม่ 

6. ใช้ในอุตสาหกรรมอาหาร เช่น อุตสาหกรรมเครื่องดื่ม 

7. ช่วยเพิ่มอัตราการย่อยในอุตสาหกรรมอาหารสัตว์ 

8. ใช้ในกระบวนการผลิตแอลกอฮอล์จากเมล็ดธัญพืช 

10

9. ใช้จุลินทรีย์ที ่สร้างเอนไซม์เซลลูเลสในอุตสาหกรรมการผลิตปุ ๋ ยหมัก 

10. นอกจากนี ้ ยังมีการน าเอนไซม์เซลลูเลสมาผลิตเป็ นยาอีกด้วย โดยใช้เอนไซม์ 

เซลลูเลสร่ วมกับเอนไซม์ชนิดอื ่นช่วยเป็ นยาขับลมในกระเพาะ และช่วยลดอาการแน่นท้อง 

เนื่องจากเอนไซม์เซลลูเลสไปย่อยเส้นใยได้ 

5. งานวิจัยที่เกี่ยวข้อง 

เอนไซม์ที่เกี่ยวข้องกับการย่อยสลายสารประกอบในขยะและน 

้าเสียต่างๆ ได้แก่ เซลลูเลส 

จัดเป็ น extracellular, hydrolytic enzyme พบได้ในเชื ้อราหลายชนิด เช่น Aspergilus spp., 

Chaetomium spp., Penicillium spp., Fusarium spp. ในแบคทีเรียหลายชนิด เช่น Cellulomonas 

spp., Bacillus spp., Pseudomonas spp. และ ในแอคติโนมัยสิท เช่น Streptomyces spp., 

Thermonospora spp. (Bellamy, 1977) เอนไซม์ดังกล่าวประกอบด้วย endo 1,4-β-glucanases, exo 

1,4-β-glucanases และ 1,4-β-glucosidase ซึ ่ งเอนไซม์ทั ้ง 3 ชนิดนี ้ จะรวมกันย่อยเซลลูโลสได้ 

กลูโคส (Bhat, S. 1997 ; Eriksson et al. 1990) 

Asha, and Prema (2007) ได้ศึกษาลักษณะของเอนไซม์เซลลูเลสที ่ผลิตขึ ้นโดยแบคทีเรีย 

สายพันธุ์ Bacillus pumilis โดยท าการทดลองเลื ้ยงในอาหารเลี ้ยงเชื ้อแบบแข็งโดยท าการศึกษา 

ความสามารถในการผลิตเอนไซม์เซลลูเลส โดยเลี ้ยงในอาหารเลี ้ยงเชื ้อที่มีสารประกอบจากแหล่ง 

วัตถุดิบเหลือทิ้งทางการเกษตรชนิดต่างๆ ดังนี ้ เปลือกข้าว, ฟางข้าว, ขี ้เลื่อย, 

ชานอ้อย, กากมะพร้าว 

และร าข้าวสาลี จากการศึกษาพบว่า ร าข้าวสาลี เป็ นแหล่งอาหารที่ท 

าให้แบคทีเรียมีความสามารถใน 

การผลิตเอนไซม์เซลลูเลสมากที ่สุด ทั ้งนี ้ เพราะในร าข้าวสาลีประกอบด้วยน ้าตาลที่ละลายน 

้าได้ 

เช่น glucose 42.5 เปอร์เซนต์ของน ้าหนักแห้ง, xylose 15.4 เปอร์เซนต์ของน ้าหนักแห้ง. Arabinose 

3.1 เปอร์เซนต์ของน ้าหนักแห้ง และ galactose 2.7 เปอร์เซนต์ของน ้าหนักแห้ง ซึ ่งเป็ นสารอาหารที่ 

จ าเป็ นส าหรับการเจริญของจุลินทรีย์ นอกจากนั ้นยังได้ท าการศึกษาผลของความชื ้น และ pH ที่ 

เหมาะสมต่อการผลิตเอนไซม์เซลลูเลสด้วย พบว่ามีความชื ้นมากกว่า 75 เปอร์เซนต์ เป็ นความชื ้นที่ 

เหมาะสมมากที่สุด 

ส าหรับ pH 8-9 เป็ นสภาวะที่เหมาะสมที่สุดส 

าหรับการเจริญของจุลินทรีย์ 

Juhasz et al. (2005) ได้ท าการสึกษาลักษณะของเอนไซม์เซลลูเลสที ่ผลิตได้จากเชื ้อ 

Trichoderma reesei RUT C30 โดยท าการหาแหล่งชนิดของคาร์บอน (carbon source) ที่เหมาะสม 

ที่สุดที่ท 

าให้เชื ้อ Trichoderma reesei RUT C30 มีความสามารถในการผลิตเอนไซม์เซลลูเลสมาก 

ที่สุด 

โดยแหล่งคาร์บอนที ่ใช้ได้แก่ ต้นสนใบสั ้น, ต้นหลิว, ซังข้าวโพด และ Solka Floc ซึ ่งเกิดน า 

วัตถุดิบเหล่านั ้นมาใช้เป็ นสับสเตรทนั ้นต้องน ามาผ่านการแปรรูปทางเคมีที ่เหมาะสมก่อน จาก 

การศึกษาพบว่า ซังข้าวโพดเป็ นแหล่งคาร์บอนที่เหมาะสมท่สุดที 

่ท าให้ Trichoderma reesei RUT 

C30 มีความสามารถในการผลิตเอนไซม์เซลลูเลสมากที่สุด 

ส่วน Solka Floc, ต้นหลิว และต้นสนใบ 

สั ้นให้กิจกรรมเอนไซม์รองลงมาตามล าดับ 

11

อุปกรณ์และวิธีการทดลอง 

1. อุปกรณ์และเครื่องมือที่ใช้ในการทดลอง 

1.1 ตู้ปลอดเชื ้อ 

1.2 เครื่องวัดค่าการดูดกลืนแสง 

(Spectrometer) 

1.3 เครื่องหมุนเหวี่ยง 

(Centrifuge) 

1.4 เครื่องชั่งน 

้าหนักละเอียด 

1.5 กล้องจุลทรรรศน์ (Microscope) 

1.6 เครื่องนึ 

่งฆ่าเชื ้อ (Autoclave) 

1.7 ตู้อบ 

1.8 ไมโครเวฟ 

1.9 ตู้บ่มเชื ้อ 

1.10 Vortex mixer 

1.11 ขวดวัดปริมาตร 

1.12 ปิ เปต 

1.13 ตะแกรงวางหลอดทดลอง 

1.14 หลอดทดลองขนาด 10 มิลลิลิตร 

1.15 บีกเกอร์ 

1.16 กระบอกตวง 

1.17 ลูปเขี่ยเชื 

้อ 

1.18 แท่งแก้ว 

1.19 ช้อนตักสาร 

1.20 ตะเกียงแอลกอฮอล์ 

1.21 กระดาษทิชชู 

1.22 ส าลี 

1.23 ถุงพลาสติก 

2. สารเคมี 

2.1 อาหารเลี ้ยงเชื ้อ 

2.1.1 อาหารเพาะเลี ้ยงเชื ้อ Nutrient agar (NA) 

2.1.2 อาหารเพาะเลี ้ยงเชื ้อ Nutrient broth (NB) 

2.1.3 อาหารเพาะเลี ้ยงเชื ้อ CMC (ภาคผนวก ก) 

12

2.2 สารเคมี 

2.2.1 Peptone 

2.2.2 Congo red 

2.2.3 Sodium chloride 

2.2.4 Crystal violet 

2.2.5 Safranin 

2.2.6 Alcohol 

2.2.7 Iodine 

2.2.8 น ้ากลั่น 

3. วิธีการทดลอง 

3.1 วิธีการแยกและการจ าแนกเชื ้อจุลินทรีย์จากมูลสุกรสด และบ่อแก๊ซชีวภาพ 

โดยน ามูลสุกรสด และมูลสุกรจากบ่อแก๊ซชีวภาพ เก็บในภาชนะที ่รักษาอุณหภูมิของ 

ตัวอย่างไม่ให้มีการเปลี ่ยนแปลงมาท าการเจือจางตัวอย่างให้ได้ความเข้มข้น 10 -1 -10 -7 (ภาพที่ 

5) 

จากนั ้นน าตัวอย่างที่เจือจางมาเลี 

้ยงบนอาหาร Nutrient agar (NA) โดยใช้เทคนิค Spread plate (ภาพ 

ที่ 

6) น าไปบ่มที่อุณหภูมิ 

37 องศาเซลเซียส เป็ นเวลา 48 ชั่วโมง 

candle jar (กล่องสุญญากาศที ่มีการ 

จุดเทียนไล่ออกซิเจน) ชั่วโมง 

เพื่อตรวจนับจ 

านวนโคโลนีที่เจริญบนผิวหน้าอาหาร 

แล้วท าการ 

คัดเลือกความเข้มข้นที่มีจ 

านวนโคโลนี 30-300 โคโลนี เพื่อท 

าการศึกษาต่อไป 

3.2 ขั ้นตอนการคัดเลือกเชื ้อและท าเชื ้อให้บริสุทธิ ์ 

น าสารละลายที่มีความเข้มข้นที 

่เก็บได้จากข้อ 3.1 มาท าให้บริสุทธิ ์ โดยน าลูปเขี่ยเชื 

้อที่ท 

า 

การฆ่าเชื ้อแล้วจุ่มลงในสารละลาย น ามาท าการ Cross streak (ภาพที่ 

7) ลงบนอาหาร NA บ่มที่ 

อุณหภูมิ 37 องศาเซลเซียส เป็ นเวลา 48 ชั่วโมง 

เมื่อได้โคโลนีเดี 

่ยว ๆ น าไปย้อมแกรม (ภาพที่ 

8) 

เพื่อแยกแบคทีเรี 

ยแกรมลบ หรื อแกรมบวก และศึกษาลักษณะรู ปร่ างของเชื ้ อ ภายใต้กล้อง 

จุลทรรศน์ เพื่อจัดจ 

าแนกกลุ่มเชื ้อแบคทีเรีย จากนั ้นน าเชื ้อที่ได้ 

streak ลงบนหลอดอาหารเอียง NA 

และบ่มที่อุณหภูมิ 

37 องศาเซลเซียส เป็ นเวลา 48 ชั่วโมง 

หลังจากนั ้นน ามาเก็บไว้ที่อุณหภูมิ 

4 องศา 

เซลเซียส ใช้การศึกษาขั ้นต่อไป 

13


5 แสดงการท าเจือจางล าดับส่วน (กนกวรรณ และคณะ, 2547) 


6 วิธีการ spread plate (กนกวรรณ และคณะ, 2547) 

ภาพที่7 

วิธีการ streak plate (กนกวรรณ และคณะ, 2547) 

14


8 เทคนิคการย้อมสีแบคทีเรีย (กนกวรรณ และคณะ, 2547) 

15

3.3 การคัดเลือกเชื ้อจุลินทรีย์ที ่สามารถสร้างเอนไซม์เซลลูเลส 

การศึกษาความสามารถในการสร้างเอนไซม์เซลลูเลส โดยน าตัวอย่างที่เก็บได้จากข้อ 

3.2 

มาเพาะเลี ้ยงเชื ้อในอาหารเหลว Nutrient broth (NB) บ่มที่อุณหภูมิ 

33 องศาเซลเซียส เป็ นเวลา 24 

ชั่วโมง 

แล้วน าไปวัดค่าการดูดกลืนแสงที ่ความยาวคลื่น 

600 นาโนเมตร เจือจางเชื ้อให้ได้ปริมาณ 

เชื ้อเริ่มต้นเท่ากัน 

จากนั ้นปิ เปตสารละลายที่เจือจางแล้วปริมาตร 

10 ไมโครลิตร โดยใช้วิธี agar spot 

(พิรุฬห์พร, 2552) จ านวน 4 จุด ลงบนอาหาร CMC บ่มในสภาพไร้อากาศที ่อุณหภูมิ 37 องศา 

เซลเซียส เป็ นเวลา 72 ชั่วโมง 

โดยวัดขนาดเส้นผ่านศูนย์กลางของโคโลนี วัดขนาดของโซนใส 

(Clear zone) ด้วยการย้อมสี Congo red 0.1 % (Hendricks and Doyle, 1995) 15 นาที จากนั ้นจึงเท 

ออกและเทสารละลาย Sodium chloride ความเข้มขข้น 1 N จนท้วมจานอาหาร ทิ้งไว้ 15 นาที เท 

ออกและสังเกตบริเวณโซนใส หาอัตราส่วนของบริเวณโซนใสต่อขนาดเส้นผ่านศูนย์กลางโคโลนี 

(HC) (Lu, 2005) คัดเลือกเชื ้อที่เกิดโซนใสมาวิเคราะห์กิจกรรมของเอนไซม์เซลลูเลส 

แล้วน าเชื ้อที่ 

เกิดโซนใสมาเก็บ stock โดย Streak เชื ้อลงบนอาหาร NA น าไปบ่มที่อุณหภูมิ 

37 องศาเซลเซียส 

เป็ นเวลา 48 ชั่วโมง 

แล้วเลี ้ยงเชื ้อลงในอาหาร NB จนเชื ้อขุ ่น เติม glycerol 30 % ต่อเชื ้อ 1 มิลลิลิตร 

น ามา vortex ให้เข้ากันหลังจากนั ้นน ามาเก็บไว้ที่อุณหภูมิ 

-20 องศาเซลเซียส เพื่อศึกษาขั 

้นต่อไป 

ค่า HC (Lu, 2005) = เส้นผ่านศูนย์กลางโซนใสรอบโคโลนี (cm) 

เส้นผ่านศูนย์กลางโคโลนี (cm) 

16

ผลการทดลอง 

ผลการจัดจ าแนกกลุ ่มเชื้อจุลินทรีย์ และคัดเลือกเชื้อจุลินทรีย์ที ่มีประสิธิภาพสูงในการสร้างเอนไซม์ 

เซลลูเลสของแต่ละกลุ ่ม 

จากการเลี ้ยงเชื ้อแบคทีเรียที ่ผลิตเอนไซม์เซลลูเลสบนอาหารเลี ้ยงเชื ้อ CMC น าไปบ่มที่ 

อุณหภูมิห้อง เป็ นเวลา 72 ชั่วโมง 

จากนั ้นวัดขนานเส้นผ่านศูนย์กลางของบริเวณโซนใสรอบ 

โคโลนี และขนาดเส้นผ่านศูนย์กลางของโคโลนี แล้วน ามาหาอัตราส่วนของบริ เวณโซนใสต่อ 

ขนาดเส้นผ่านศูนย์กลางโคโลนี และท าการเลี ้ยงเชี ้อแบคทีที่ผลิตเอนไซม์เซลลูเลส 

บนอาหารเลี ้ยง 

เชื ้อ NA น าไปบ่มที่อุณหภูมิห้อง 

เป็ นเวลา 48 ชั่วโมง 

ได้โคโลนีเดี ่ยวๆ จากนั ้นย้อมแกรมศึกษา 

ลักษณะ รูปร่าง ของเชื ้อแบคทีเรีย เพื่อจัดจ 

าแนกกลุ่มเชื ้อแบคทีเรีย พบว่ามีเชื ้อที่แสดงกิจกรรมของ 

เอนไซม์เซลลูเลส จากมูลสุกรสดทั ้งหมด 20 ตัวอย่าง จากการศึกษาลักษณะการเรียงตัวและการติด 

สีแกรมของเชื ้อแบคทีเรี ยจากมูลสุกรสด ที่สามารถสร้างเอนไซม์เซลลูเลสได้ 

สามารถจัดกลุ่ม 

แบคทีเรียได้ 8 กลุ่ม ดังนี ้ กลุ่มเชื ้อที่ 

1 พบว่า เชื ้อแบคทีเรี ยหมายเลข SD6R1C1, SD6R1C8, 

SD6R1C44, SD6R1C77, SD7R1C1, SD7R1C4 และ SD7R1C8 เป็ นเชื ้อติดสีแกรมลบ รูปร่างกลม 

ลักษณะการเรียงตัวอยู ่เดี่ยวๆ 

หรือเป็ นคู่ๆ (ตารางที่ 

3, ภาพที่ 

10) กลุ่มเชื ้อที่ 

2 พบว่า เชื ้อแบคทีเรีย 

หมายเลข SD6R1C75 และ SD7R1C7 เชื ้อติดสีแกรมลบ รูปร่างกลมหรือรี มีการเรียงตัวอยู ่เป็ นคู่ 

(ตารางที่ 



3 พบว่า เชื ้อแบคทีเรียหมายเลข SD6R1C29, SD6R1C79, 

SD7R1C16 และ SD7R1C18 เป็ นเชื ้อติดสีแกรมบวก รูปร่างกลม มักมีการจัดเรียงตัวอยู ่เดี่ยวๆ 

และ 

เป็ นคู่ๆ (ตารางที่ 



4 พบว่า เชื ้อแบคทีเรียหมายเลข SD6R1C53 เชื ้อติดสี 

แกรมบวก รูปร่างกลมหรือรี เรียงตัวจับกันเป็ นคู่ (ตารางที่ 



5 พบว่า เชื ้อ 

แบคทีเรียหมายเลข SD6R1C19 เชื ้อติดสีแกรมบวก รูปร่างกลม ลักษณะการเรียงตัวเป็ นคู่สอง และ 

คู่สี่ 

ตารางที่ 



6 พบว่า เชื ้อแบคทีเรียหมายเลข SD6R1C59 และ SD6R1C69 

เชื ้อติดสีแกรมบวก รูปร่างกลม ลักษณะการเรียงตัวอยู ่เป็ นคู่สี่ 




7 

พบว่า เชื ้อแบคทีเรียหมายเลข SD6R1C30 เป็ นเชื ้อติดสีแกรมบวก รูปร่างท่อนสั ้น มีการเรียงตัวอยู ่ 

เดี่ยวๆ 




8 พบว่า เชื ้อแบคทีเรียหมายเลข SD6R1C12 

เป็ นเชื ้อติดสีแกรมบวก รูปร่างท่อนสั ้น มีการเรียงตัวอยู ่เดี่ยวๆ 



17) 

จากการทดสอบความสามารถในการสร้างเอนไซม์เซลลูเลสของเชื ้อแบคทีเรียกลุ่มเชื ้อแต่ 

ละกลุ่ม ดังแสดงในตารางที ่ 3 พบว่าเชื ้อ SD7R1C1, SD6R1C75, SD6R1C79, SD6R1C53, 

SD6R1C19, SD6R1C69, SD6R1C30 และ SD6R1C12 ตามล าดับ สามารถสร้างเอนไซม์เซลูเลสได้ 

เป็ นอย่างดี เมื่อเปรียบเทียบกับเชื 

้อแบคทีเรียตัวอย่างอื ่น โดยดูจากผลของอัตราส่วนระหว่างบริเวณ 

โซนใสของโคโลนีกับขนาดของโคโลนีแสดงค่า HC เท่ากับ 3.43, 2.09, 3.88, 1.36, 1.64, 2.10, 1.50 

และ 2.45 เซนติเมตร ตามล าดับ 

17

่ 

่ 

่ 

่ 

่ 

่ ่ 

่ ่ 

่ 

่ 

่ 

ตารางที 3 ผลการจัดกลุ่มจากการศึกษาลักษณะ รูปร่าง ของเชื ้อแบคทีเรีย และการทดสอบ 

ความสามารถในการสร้างเอนไซม์เซลลูเลสที่คัดเลือกได้จากมูลสุกรสด 

กลุ่มเชื 

้อ โคโลนี ลักษณะสัญฐานวิทยา HC หมายเหตุ 

แกรม รูปร่าง การจัดเรียงตัว 

1 SD6R1C1 ลบ กลม เดี่ยว, 

คู่ 2.47 ภาพที 10 

SD6R1C8 ลบ กลม เดี่ยว, 

คู่ 2.44 


คู่ 2.19 


คู่ 1.78 


คู่ 3.43 


คู่ 2.45 


คู่ 2.57 

2 SD6R1C75 ลบ กลม (รี) เดี่ยว, 

คู่ 2.09 ภาพที 11 

SD7R1C7 ลบ กลม (รี) เดี่ยว, 

คู่ 1.97 

3 SD6R1C29 บวก กลม เดี่ยว, 

คู่ 2.82 ภาพที 12 

SD6R1C79 บวก กลม เดี่ยว, 

คู่ 3.88 


คู่ 1.89 


คู่ 1.22 

4 SD6R1C53 บวก กลม (รี) คู่ 1.36 ภาพที 13 

5 SD6R1C19 บวก กลม คู่, สี 

1.64 ภาพที 14 

6 SD6R1C59 บวก กลม สี 

2.08 ภาพที 15 

SD6R1C69 บวก กลม สี 

2.10 

7 SD6R1C30 บวก ท่อนสั ้น เดี่ยว, 

คู่ 1.50 ภาพที 16 

8 SD6R1C12 บวก ท่อนสั ้น คู่ 2.45 ภาพที 17 

18

ก ข 


9 ลักษณะการเกิดโซนใสรอบโคโลนีของเชื ้อจุลินทรีย์ที ่สร้างเอนไซม์เซลลูเลส 

ก. มูลสุกรสด 

ข. มูลสุกรจากบ่อแก๊ซชีวภาพ 


10 แสดงลักษณะแกรม รูปร่าง และการจัดเรียงตัวของเชื ้อจุลินทรีย์ที ่มีความสามารถในการ 

สร้างเอนไซม์เซลลูเลสจากมูลสุกรสดกลุ่มที่ 

1 เชื ้อติดสีแกรมลบ รูปร่างกลม ลักษณะการ 

เรียงตัวอยู ่เดี่ยวๆ 


19



สร้างเอนไซม์เซลลูเลสจากมูลสุกรสดกลุ่มเชื ้อที่ 

2 เชื ้อติดสีแกรมลบ รูปร่างกลมหรือรี มี 

การเรียงตัวอยู ่เป็ นคู่ 




3 เชื ้อติดสีแกรมบวก รูปร่างกลม มีการ 

จัดเรียงตัวอยู ่เดี่ยวๆ 


20




4 เชื ้อติดสีแกรมบวก รูปร่างกลมหรือรี 

เรียงตัวจับกันเป็ นคู่ 




5 เชื ้อติดสีแกรมบวก รูปร่างกลม 

ลักษณะการเรียงตัวเป็ นคู่สอง และคู่สี่ 

21




6 เชื ้อติดสีแกรมบวก รูปร่างกลม 

ลักษณะการเรียงตัวอยู ่เป็ นคู่สี่ 




7 เชื ้อติดสีแกรมบวก รูปร่างท่อนสั ้น มี 

การเรียงตัวอยู ่เดี่ยวๆ 


22




8 เชื ้อติดสีแกรมบวก รูปร่างท่อนสั ้น มี 

การเรียงตัวอยู ่เดี่ยวๆ 


จากการศึกษาสักษณะรูปร่างของเชื ้อแบคทีเรียจากมูลสุกรจากบ่อแก๊ซชีวภาพ ที่สามารถ 

สร้างเอนไซม์เซลลูเลสได้พบว่ามีเชื ้อที่แสดงกิจกรรมของเอนไซม์เซลลูเลส 

ทั ้งหมด 9 ตัวอย่าง ดัง 

แสดงในตารางที่ 

4 สามารถจัดกลุ่มแบคทีเรียได้ 8 กลุ่ม ดังนี ้ กลุ่มเชื ้อที่ 

1 พบว่า เป็ นเชื ้อแบคทีเรีย 

หมายเลข LD3R1C13 เป็ นเชื ้อติดสีแกรมลบ รูปร่างกลมหรือรี ลักษณะการเรียงตัวอยู ่เดี่ยวๆ 

และ 

เป็ นคู่ๆ (ตารางที่ 



2 พบว่า เชื ้อแบคทีเรียหมายเลข LD3R1C31 เชื ้อติดสีแก 

รมบวก รูปร่างกลม มักมีการเรียงตัวอยู ่เดี่ยวๆ 

และเป็ นคู่ๆ (ตารางที่ 



3 

พบว่า เชื ้อแบคทีเรียหมายเลข L(A) เชื ้อติดสีแกรมบวก รูปร่างกลม การจัดเรียงตัวจับกันเป็ นคู่สอง 

และคู่สี่ 




4 พบว่า เชื ้อแบคทีเรียหมายเลข LD5R1C1 เชื ้อติดสีแกรม 

บวก รูปร่างกลม ลักษณะการเรียงตัวเป็ นคู่สี่ 





แบคทีเรียหมายเลข LD3R1C97 เชื ้อติดสีแกรมบวก รูปร่างกลม เรียงตัวอยู ่เดี่ยวๆ 

เป็ นคู่ และเป็ น 

สาย (ตารางที่ 



6 พบว่า เชื ้อแบคทีเรียหมายเลข LD3R1C10 เชื ้อติดสีแกรม 

บวก รูปร่างท่อนสั ้ น มีการเรียงตัวอยู ่เดี่ยวๆ 





แบคทีเรียหมายเลข L3R1C17/1 เป็ นเชื ้อติดสีแกรมบวก รูปร่างท่อนสั ้ น ลักษณะการเรียงตัวอยู ่ 

เดี่ยวๆ 




8 พบว่า เชื ้อแบคทีเรียหมายเลข LD3R1C16 

และ LD5R1C5 เป็ นเชื ้อติดสีแกรมบวก รูปร่างท่อนสั ้น ลักษณะการรียงตัวจับกันอยู ่เป็ นคู่ (ตารางที่ 


25) 

จากการทดสอบความสามารถในการสร้างเอนไซม์เซลลูเลสของเชื ้อแบคทีเรียกลุ่มเชื ้อที่ 

1- 

8 ดังแสดงในตารางที ่ 4 พบว่าเชื ้อ LD3R1C13, LD3R1C31, L(A), LD5R1C1, LD3R1C97, 

LD3R1C10, LD3R1C17/1 และ LD3R1C16 ตามล าดับ สามารถสร้างเอนไซม์เซลูเลสได้เป็ นอย่างดี 

23

เมื่อเปรียบเทียบกับเชื 

้อแบคทีเรียตัวอย่างอื ่น โดยดูจากผลของอัตราส่วนระหว่างบริเวณโซนใสของ 

โคโลนีกับขนาดของโคโลนีแสดงค่า HC เท่ากับ 1.51, 1.54, 3.09, 1.19, 2.82, 1.85, 2.46 และ 2.91 

เซนติเมตร ตามล าดับ 

่ 

่ 

่ 

่ ่ 

่ ่ 

่ 

่ 

่ 

่ 

ตารางที 4 ผลการจัดกลุ่มจากการศึกษาลักษณะ รูปร่าง ของเชื ้อแบคทีเรีย และการทดสอบ 

ความสามารถในการสร้างเอนไซม์เซลลูเลสที่คัดเลือกได้จากมูลสุกรจากบ่อแก๊ซชีวภาพ 

กลุ่มเชื 

้อ โคโลนี ลักษณะสัญฐานวิทยา HC หมายเหตุ 

แกรม รูปร่าง การจัดเรียงตัว 

1 LD3R1C13 ลบ กลม (รี) เดี่ยว, 

คู่ 1.51 ภาพที 18 

2 LD3R1C31 บวก กลม เดี่ยว, 

คู่ 1.54 ภาพที 19 

3 L(A) บวก กลม คู่, สี 

3.09 ภาพที 20 

4 LD5R1C1 บวก กลม สี 

1.19 ภาพที 21 

5 LD3R1C97 บวก กลม เดี่ยว, 

คู่, สาย 2.82 ภาพที 22 

6 LD3R1C10 บวก ท่อนสั ้น เดี่ยว 

1.85 ภาพที 23 

7 LD3R1C17/1 บวก ท่อนสั ้น เดี่ยว, 

คู่ 2.46 ภาพที 24 

8 LD3R1C16 บวก ท่อนสั ้น คู่ 2.91 ภาพที 25 

LD5R1C5 บวก ท่อนสั ้น คู่ 2.58 



สร้างเอนไซม์เซลลูเลสจากมูลสุกรจากบ่อแก๊ซชีวภาพกลุ่มเชื ้อที่ 

1 เชื ้อติดสีแกรมลบ 

รูปร่างกลมหรือรี ลักษณะการเรียงตัวอยู ่เดี่ยวๆ 


24




2 เชื ้อติดสีแกรมบวก 

รูปร่างกลม มีการเรียงตัวอยู ่เดี่ยวๆ 






รูปร่างกลม การจัดเรียงตัวจับกันเป็ นคู่สอง และคู่สี่ 

25





รูปร่างกลม ลักษณะการเรียงตัวเป็ นคู่สี่ 





รูปร่างกลม เรียงตัวอยู ่เดี่ยวๆ 

เป็ นคู่ และเป็ นสาย 

26





รูปร่างท่อนสั ้น มีการเรียงตัวอยู ่เดี่ยวๆ 





รูปร่างท่อนสั ้น ลักษณะการเรียงตัวอยู ่เดี่ยวๆ 


27



สร้างเอนไซม์เซลลูเลสจากมูลสุกรจากบ่อแก๊ซชีวภาพ กลุ่มเชื ้อที่ 


รูปร่างท่อนสั ้น ลักษณะการรียงตัวจับกันอยู ่เป็ นคู่ 

28

สรุปและวิจารณ์ผลการทดลอง 

ในการคัดแยกเชื ้อแบคทีเรียที ่สามารถสร้างเอนไซม์เซลลูเลสจากมูลสุกรสดทั ้งหมด 20 

ตัวอย่าง เมื่อน 

ามาวิเคราะห์กิจกรรมเอนไซม์โดยใช้อาหาร CMC พบว่า เชื ้อแบคทีเรียหมายเลข 

SD6R1C79 สามารถผลิตเอนไซม์เซลลูเลสได้ดีที่สุด 

โดยมีค่า HC เท่ากับ 3.88 เซนติเมตร รองลงมา 

คือ เชื ้อแบคทีเรียหมายเลข SD7R1C11, SD6R1C29, SD7C1R8 และ SD7R1C4 โดยมีค่า HC 

เท่ากับ 3.44, 2.82, 2.57 และ 2.45 เซนติเมตร ตามล าดับ ซึ ่งเชื ้อแบคทีเรียหมายเลข SD6R1C79 และ 

SD6R1C29 เป็ นเชื ้อกลุ่มที่ 

3 เชื ้อติดสีแกรมบวก รูปร่างกลม มีลักษณะการเรียงตัวอยู ่เดี่ยวๆ 

และ 

เป็ นคู่ๆ ส่วนเชื ้อแบคทีเรียหมายเลข SD7R1C11 SD7C1R8 และ SD7R1C4 เป็ นเชื ้อกลุ่มที่ 

1 เชื ้อติด 

สีแกรมลบ รูปร่างกลม มีการเรียงตัวอยู ่เดี่ยวๆ 


การคัดแยกเชื ้อแบคทีเรียที ่สามารถสร้างเอนไซม์เซลลูเลสจากมูลสุกรจากบ่อแก๊ซชีวภาพ 

พบ 9 ตัวอย่าง เมื่อน 

ามาวิเคราะห์กิจกรรมเอนไซม์โดยใช้อาหาร CMC พบว่า เชื ้อแบคทีเรีย 

หมายเลข L(A) สามารถผลิตเอนไซม์เซลลูเลสได้ดีที ่สุด โดยมีค่า HC เท่ากับ 3.09 เซนติเมตร 

รองลงมาคือ เชื ้อแบคทีเรียหมายเลข LD3R1C16, LD3R1C97, LD3R1C17/1 และ LD5R1C5 โดยมี 

ค่า HC เท่ากับ 2.91, 2.82, 2.46 และ 2.54 เซนติเมตร ตามล าดับ ซึ ่งเชื ้อแบคทีเรียหมายเลข L(A) 

เป็ นเชื ้อกลุ่มที ่ 3 เชื ้อติดสีแกรมบวก รูปร่างกลม มีการเรียงตัวเป็ นคู่สอง และคู่สี่ 

เชื ้อแบคทีเรีย 

หมายเลข LD3R1C16 และ LD5R1C5 เป็ นเชื ้อกลุ่มที่ 

8 เชื ้อติดสีแกรมบวก รูปร่างท่อนสั ้ น มีการ 

เรียงตัวจับกันอยู ่เป็ นคู่ เชื ้อแบคทีเรียหมายเลข LD3R1C97 เป็ นเชื ้อกลุ่มที ่ 5 เชื ้อติดสีแกรมบวก 

รูปร่างกลม จัดเรียงตัวอยู ่เดี่ยวๆ 

เป็ นคู่ และเป็ นสาย และเชื ้อแบคทีเรียหมายเลข LD3R1C17/1 เป็ น 

เชื ้อกลุ่มที่ 

7 เชื ้อติดสีแกรมบวก รูปร่างท่อนสั ้น ลักษณะการจัดเรียงตัวอยู ่เดี่ยวๆ 

หรือเป็ นคู่ 

จากการศึกษาในครั ้ งนี ้ สามารถคัดเลือกเชื ้อแบคทีเรี ยพบเชื ้อที่สามารถสร้างเอนไซม์ 

เซลลูเลสได้ในจ านวนค่อนข้างมาก อาจเป็ นไปได้ว่าเพราะในมูลสุกรมีองค์ประกอบทางโภชนะที ่มี 

เยื่อใยค่อนข้างสูงคือประมาณ 

13.15-15.25 % วัตถุแห้ง (กองอาหารสัตว์, 2551) ซึ ่งเป็ นที่ 

น่าสนใจในการศึกษาถึงชนิดของเชื ้อและสภาวะที ่เหมาะสมในการเจริญของเชื ้อ เพื่อน 

าไปใช้ 

ประโยชน์จริงในอุตสาหกรรมต่างๆ รวมถึงการบ าบัดน ้าเสีย และการก าจัดขยะต่อไป 

29

เอกสารอ้างอิง 

กนกวรรณ ปวงก า จิณภัทร, ใจค า กิตติพร เปล่งเสริมทรัพย์, หัทยา อรุโณทยานันท์, และศรวิษณ์ 

อินทพันธุ์ 2547. จุลชี ววิทยาทางอาหารทั ่วไป. ภาควิชาเทคโนโลยีชี วภาพ คณะ 

อุตสาหกรรมเกษตร มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ 

พรเทพ ถนนแก้ว. 2538. ภาวะเหมาะสมของการผลิตเซลลูเลสจากเชื ้อราที่คัดแยกจากบริเวณปลูก 

ป่ าศรนารายณ์. วิทยานิพนธ์จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย 

พิรุฬห์พร ศรีมงคล. 2552. การคัดเลือกจุลินทรีย์ในการผลิตเซลลูเลสและไซแลนเนส. วิทยานิพนธ์ 

วิทยาศาสตร์มหาบัณฑิต. กรุงเทพมหานคร : สถาบันเทคโนโลยีพระจอมเกล้าเจ้าคุณทหาร 

ลาดกระบัง 

พิจิตรา ตั ้งเขื่อนขันธ์, 

รสรินทร์ รุจนานนท์ และอัญชลี อ านาทสมบูรณ์. 2548. การคัดเลือกเชื ้อรา 

เพื่อผลิตเอนไซม์เซลลูเลสจากวุ้นมะพร้าวที 

่เป็ นเศษเหลือทิ้งจากโรงงาน. วิทยานิพนธ์ 

วิทยาศาสตร์มหาบัณฑิต. กรุงเทพมหานคร : สถาบันเทคโนโลยีพระจอมเกล้าเจ้าคุณทหาร 

ลาดกระบัง 

อมรรัตน์ บุญมาศิริ. 2547. การท าเอนไซม์เอนโดกลูคาเนสจากเชื ้อรา Pseudeurotium sp. HT 14/1 

ให้บริสุทธิ ์ และสมบัติของเอนไซม์บริสุทธิ ์ , มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์. กรุงเทพมหานคร. 

น. 6-14. 

กองอาหารสัตว์. 2551. การน าขี ้ หมูกับมาใช้ในอาหารสุกร. [Online] Available : 

http://www.rakbankerd.com/agriculture/print.php?id=685&s=tblanimal. 12/12/2551. 

Asha, C. and Prema, P. 2007. Production of cellulose-free endoxylanase from novel alkalophikic 

thermotolerent Bacillus pumilus by solid-state fermentation and its application in 

wastepaper recycling Bioresource Technology (485-490) 

Bhat, S. 1997. Cellulase degrading enzymes and their potential industrial application. 

Biotechol.Adv.15 : 538-620 

Duff, S. J. B. and Murray, W. D. 1996. Bioconvertion of forest products industry waste 

cellulosics to fuel ethanol : a review. Bioresour. Technol. 55, 1-33. 

Eriksson,K-E.L., Blanchette,R.A. and Ander,P. 1990. Microbial and enzymatic degradation of 

wood and wood components. Springer-Verlag Berlin heiberg, Newyork. 

Fan, L. T. and Lee, Y. H. 1983. Kinetc studies of enzymatic hydrolysis of insoluble cellulose : 

derivation of mechanistic uinetic model Biotech. Bioeng. 25 : 2707-2033 

30

Juhasz, T., Szengyel, Z., Reczey, K., Suka-Aho, M. and Viikari, L. 2005. Characterizayion of 

Cellulose and hemicellulases produced by Trichoderma reesei oon various carbon 

sources. Process Biochemistry (3519-3525) 

Lu , W.J., Hong-Tao, W., Shi-Jian, Y., Zhi-Chao, W. and Yong-Feng, N. 2005. “Isolation and 

characterization of mesophilic cellulose-degrading bacteria from flower stalks-vegetable 

waste co-composting system.” J. Gen. Appl. Microbiol. 5: 353-360. 

Moo-Young, M., Moreira, A.R. and Tenger. R. P. 1983. Priciples of solid substrate fermentation, 

pp. 117-144. In Smith, J. E., D. R. Berry and Kristiansen, B. (eds). The filamentous 

Fungi. Fungal Technology. New York : John wiley & Sons Inc. 

Norkrans, B. 1967. Cellulose and cellulolysis. Adv. Appl. Icrobail. 9 : 91-215 

Takasima, S., Nakamura, A., Masaki, H. and uosumi, T. 1996. Purification and characterization 

of cellulose from Humicola grisea. Biosci. Biotech. Biochem. 60(1) : 77-82 

Tsao, G. T. and Chiang, L. 1983. Cellulose and hemicellulos technology, pp. 296-326. In Smith, 

J. E., D. R. berry and Kristiansen, (eds). The filamentous Fungi : Fungal Technology. 

New York : John Wiley & Sons Ins 

31

ภาคผนวก 

32

ภาคผนวก 

อาหารเลื้ยงเชื้อที่ใช้ในการทดลอง 

1. CMC Agar 

(NH4)SO2 1 กรัม 

CMC (carboxymethy Cellulose) 5 กรัม 

Yeast extract 1 กรัม 

Agar 10 กรัม 

น ้ากลั่น 

2. Nutrent bort (NB) 

1 ลิตร 

Beef extract 3 กรัม 

Peptone 5 กรัม 

Sodium Chloride 8 กรัม 


3. Nutrent Agar (NA) 


Beef extract 3 กรัม 

Peptone 5 กรัม 

Potato starch (soluble starch) 10 กรัม 

Agar 15 กรัม 



33

ภาพที่ 1

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?