ÇAĞRILI KONUŞMALAR / KEYNOTES Invited Speeches ... - TPJD

“Unconventional Reservoir” Olarak Dadaş Formasyonunun Stratigrafisi,
Sedimantolojisi ve Jeokimyasi
Ayşe Güzel 1 , Hüsnü Çorbacıoğlu 1 , Nihat Bozdoğan 1 , Y. Haluk İztan 1 , Attila Aydemir 2 , Pelin Beşer 2
1 Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı, Araştırma Merkezi, Ankara
2 Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı, Arama Dairesi, Ankara
İçinde bol miktarda organik madde bulunduran şeyller maruz kaldıkları sıcaklık artışı, zaman ve
gömülme karşısında bünyelerindeki kerojenin ısısal değişimi ile petrol veya doğalgaz üretirler.
Oluşan bu fosil yakıtların bir kısmı oluştuğu şeylleri terkederken bir kısmı ise kaynakkayanın
içerisinde hapsolup kalmaktadır. Bünyesinde sıkışıp kalan bu hidrokarbonlar, son yıllarda
ABD’de geliştirilen unconventional tekniklerin uygulanmasıyla üretilebilmekte ve bu ürünlerde
yeni bir enerji kaynağı olarak değerlendirilebilmektedir. Bu kaynak kaya şeylleri eğer aşırı bir
ısı etkisinde kalmış ise (Ro >1.2) doğalgaz için (shale gas) veya daha az bir ısı etkisinde kalmış
ise (Ro= 0.5-1,1) petrol (shale oil) için bir enerji kaynağı olabilmektedir. Bugüne kadar yapılan
çalışmalarda, şeyller sadece kaynakkaya veya örtü kaya özellikleri açısından ele alınmıştır.
Ancak artık şeyler aynı zamanda bir rezervuar kaya olarak değerlendirildiğinden, farklı bir
takım analizler ve inceleme teknikleri ile ilgili birimin litolojik yapısı, fasiyesi, petrografik,
mineralojik ve jeokimyasal kompozisyonları, porozite ve permeabilite dağılımları, özellikle kil
kompozisyonları ile silis ve karbonat içeriklerinin ayrıntıda çalışılıp yüzde dağılımlarının ayrıntılı
belirlenmesi ve haritalanması ile bunların çatlatılabilirliklerinin tariflenmesi gerekmektedir.
Şeyllerin plastik, elastik ve çatlatılabilir karakterleri operasyonlar esnasında başarıyı direk
etkileyen özellikler olduğundan bu konuda ekstra laboratuvar çalışmalarına ve yeni kaya
mekaniği analizlerine ihtiyaç duyulmaktadır. Ayrıca kayacın potansiyeli ve operasyonun başarısı
da, doğrudan doğruya organik fasiyes ve litofasiyeslerle ilişkili oldugundan ve yatay sondajlar
gündeme geleceğinden kaynakkayadan üretim yapılması planlanan intervalin organik ve lito
fasiyeslerinin ayırtlanması, haritalanması, üç boyutunun ortaya çıkarılmasını gerektirmektedir.
Güneydoğu Anadolu Bölgesinde çok geniş bir yayılıma sahip (12.000 km2) Siluriyen yaşlı Dadaş
Formasyonu Ortadoğu ve Kuzey Afrika bölgesinde olduğu gibi “paleozoyik petrol sisteminin”
ve bölgedeki Diyarbakır Bölgesi Petrollerinin kaynakkayası olarak bilinmektedir. Bu çalışma,
Güneydoğu Anadolu bölgesinde 400 metreye varan kalınlıklara sahip Siluriyen çökellerinin
(Dadaş Formasyonu) unconventional anlamda hidrokarbon kaynağı olarak değerlendirilmesini
ve uygunluğunun araştırılmasını amaçlamaktadır. Bunu yaparken de, ağırlıklı olarak laboratuvar
analiz sonuçlarından hareketle Dadaş Formasyonu’nun tamamının stratigrafik yapısı içerisinde
potansiyel taşıyan seviyelerinin belirlenmesine, bütün içerisinde bu seviyelerin özelliklerinin
tariflenmesine, uygun fasiyeslerin yayılımının, dağılımının ve paleocografik olarak özelliklerinin
ortaya konulmasına ve şeylgaz ile şeyloil için etkili bölgelerin araştırılmasına gayret gösterilmiştir.
Anahtar Kelimeler : Dadaş, hidrokarbon, jeokimya, stratigrafi, sedimantoloji
90